ՅԱՂԱԳՍ
ՏԱՐԲԵՐՈՒԹԵԱՆ
1
ՊՐԱԿՔ
Ի
2
Յետ
երկաքանչիւրոց
ծայրից
վարդապետութեան՝
եկեսցուք
եւ
ի
տարբերութիւն,
որ
ունի
երրորդ
դասաւորութիւն,
թէպէտ
եւ
բնութեամբ
յառաջագոյն
է
քան
զտեսակ.
այլ
զի
մի
աւցտեսցի
վարդապետութիւն
սեռին
եւ
տեսակին
ի
միմեանց,
քանզի
նոքա
ի
ներում
զինչէին
ստորոգին,
իսկ
տարբերութիւն
եւ
յատուկ
եւ
պատահումն՝
ի
ներում
որպիսիինչէին,
վասն
այսորիկ
զերրորդն
ընկալաւ
աստիճան։
3
Արդ,
սկիզբն
առնելով
վարդապետութեան
որ
յաղագս
տարբերութեան,
նախ
ըստ
սովորութեանց
զբացորոշութեանցն
Արիստոտէլի
զհոմանունութիւնն
բացորոշեսցուք.
քանզի
հոմանուն
ձայնիցն
է
տարբերութիւն։
4
Արդ,
ասի
տարբերութիւն
եռակի,
քանզի
է
տարբերութիւն
հասարակաբար,
յատկապէս
եւ
յատկեղ։
5
Եւ
հասարակաբար
է՝
որ
նշանակէ
անջատական
պատահումն.
իսկ
յատկապէս՝
որ
նշանակէ
անանջատական,
իսկ
յատկեղ՝
որ
զգոյացութիւն
յարկացոցէ։
6
Եւ
արդ,
առաջնոյն
յարացոյց՝
սպիտակն,
որ
է
յիս,
որ
է
անջատական
եւ
կարաւղ
գոյ
լինել
սեաւ.
իսկ
երկրորդին՝
խաժակնութիւն,
որ
է
յիս,
այս
է
անանջատականն.
իսկ
երրորդին՝
բանականն,
որ
տարադատէ
զմեզ
յանբանիցն.
արդ,
այս
տարբերութիւն
գոյացութիւն
յայտնէ։
7
Բայց
պարտ
է
գիտել,
եթէ
զի՞
են
երեք
տարբերութիւնք
եւ
ոչ
յոլովագոյնք
եւ
ոչ
նուազ
քան
զերիս,
զոր
արժան
է
ասել,
եւ
ապա
ի
վերջոյ՝
թէ
վասն
է՞ր
այսպիսի
անուանց
հանդիպեցան։
8
Երկու
են
իրողութիւնք.
կամ
պատահումն
կամ
գոյացութիւն։
9
Իսկ
պատահումն,
կամ
անջատական,
կամ
անանջատական։
10
Արդ,
եթէ
անջատական
է,
առնէ
զհասարակական
պատահումն.
իսկ
եթէ
անանջատական՝
առնէ
զյատկապէսն։
11
Իսկ
եթէ
գոյացութիւն՝
առնէ
զյատկեղն,
որպէս
բանականն
եւ
մահկանացուն,
որք
են
գոյացութիւնք
մեր։
12
Արդ,
եթէ
երկակի
իրողութիւնք
են
եւ
յերիս
բաժանեալ
են,
յիրաւի
երեք
են
տարբերութիւնք։
13
Երկրորդ
պատճառ,
զոր
եւ
Պորփիւրիոս
ասէ՝
եւ
այս
է։
14
Գոյացութիւն
է
այլ,
իսկ
պատահումն՝
որ
է
այլայլակ։
15
Եւ
եթէ
զիա՞րդ
գոյացութիւն
այլ
է,
իսկ
պատահումն
այլայլակ,
առաջիկայ
շարագրութիւնդ
ուսուցանէ
զմեզ։
16
Արդ,
իւրաքանչիւր
ոք
ի
դոցանէ
առնէ
երկուս
լծակցութիւնս.
այլ
անջատական
եւ
այլ
անանջատական.
այլայլակ
անջատական,
եւ
այլայլակ
անանջատական։
17
Են
եւ
այլ
երկուս
այլ
եւ
այլայլակ.
անջատական
եւ
անանջատական,
որք
լինին
վեց։
18
Եւ
ի
սոցանէ
երեքն
բաղկանան
եւ
երեքն՝
ոչ.
եւ
բաղկանան
ընդ
միմեամբքն,
եւ
մի
այն՝
որ
ի
տրամանկեանցն
է.
իսկ
ոչ
բաղկանան
ընդդիմակքն,
եւ
մի
ի
տրամանկեանցն։
19
Քանզի
ոչ
բաղկանայ
այն,
որ
ասէ՝
եւ
այլայլակ.
եւ
ոչ
որ
ասէն՝
անջատական
եւ
անանջատական,
եւ
ոչ
մի
ի
տրամանկեանցն,
որ
ասէ՝
այլ
անջատական։
20
Իսկ
բաղկանայ
այն,
որ
ասէ՝
այլ
անանջատական,
եւ
որ
ասէ՝
այլայլակ
անջատական
եւ
այլայլակ
անանջատական։
21
Արդ,
այլայլակ
անջատականն
առնէ
զհասարակաբար
պատահումն,
իսկ
այլայլակ
անանջատականն
առնէ
զյատկապէսն.
իսկ
այլ
անանջատականն
առնէ
զյատկեղն։
22
Արդ,
ուսեալք,
եթէ
վասն
է՞ր
երեք
են
տարբերութիւնք,
բե՛ր
ըստ
մերում
խոստմանն
ասասցուք,
եթէ
վասն
է՞ր
այդպիսում
հանդիպեցան
անուանց։
23
Արդ,
հասարակաբար
կոչեցաւ
տարբերութիւն,
որ
յայտնէ
անջատական
պատահումն.
վասն
զի
հասարակաբար
ընդունի
զընդդիմական,
թէպէտ
եւ
ոչ
ի
միում
ժամանակի.
քանզի
կարող
է՝
որ
սպիտակն
է,
յայլ
եւ
յայլ
ժամանակի
սեաւ
գոլ.
եւ
որ
շարժին,
կարաւղ
գոյ
դադարել
յայլ
եւ
յայլ
ժամանակի։
24
Իսկ
յատկապէս
տարբերութիւն
կոչեցաւ,
որ
անանջատական
պատահումն
յայտնէ.
վասն
զի
ոչ
կարողք
գոն
ընդդիմակքն
ի
միում
եւ
ի
նոյնում
տեսանիլ.
քանզի
ոչ
կարող
գոն
կնտութիւն
եւ
հերաւորութիւն
ի
միում
եւ
ի
նոյնում
մասին
տեսանիլ.
եւ
վասն
զի
ոչ
երբէք
անջատի
կնտութիւն,
վասն
այսորիկ
յատկապէս
տարբերութիւն
կոչեցաւ։
25
Իսկ
յատկեղ
կոչեցաւ
տարբերութիւն
անանջատական՝
այլն,
որպէս
բանականն.
վասն
զի
բանական
գոլով
մարդոյ՝
ոչ
երբէք
բաժանի,
ոչ
ազդմամբ
եւ
ոչ
մտածութեամբ.
վասն
այսորիկ
յատկեղ
տարբերութիւն
կոչեցաւ,
վասն
զի
զխաժակնն
մարթ
գոյ
մտածութեամբ
սեաւակնն
իմանալ.
իսկ
զմարդ՝
առանց
բանականին
անհնար
է
մարդ
իմանալ։
26
Տարբերութիւն
հասարակաբար՝
եւ
յատկապէս
եւ
յատկեղ
ասասցի։
27
Թուի
թէ
հրամայելով
ասէ,
թէ
ասասցի.
ուստի
յայտ
է՝
թէ
իւր
են
անունքդ
այսպիսի
տարբերութեանց.
զի
վասն
այսորիկ
ասաց՝
թէ
ասասցի,
ոչ
ասաց՝
թէ
ասի,
այլ
թէ
ասասցի։
28
Ասեն
ոմանք,
եթէ
ոչ
բարւոք
նախադասեցան
սեռ
եւ
տեսակ
տարբերութեան,
վասն
զի
հանրականագոյն
է
տարբերութիւն
քան
զտեսակ։
29
Ասեմք,
եթէ
բարւոք
նախադասեցան,
վասն
զի
առինչունակին
են.
եւ
ոչ
միայն
զտեսակն,
այլ
եւ
զանհատսն
պարտ
է
նախադասել
տարբերութեան.
զի
այսոքիկ
առինչունակին
են,
եւ
առինչունակն
համանգամայն
պարտի
գոլ։
30
Որպէս
զիարդ
եւ
իցէ
կամ
առ
ինքն,
կամ
առ
այլ։
31
Բարիոք
ասէ.
բայց
ոմանք
ասեն,
եթէ
զառ
ինքն
ասելով
գոլ՝
ոչ
բարւոք
ասաց,
քանզի
տարբերութիւն
մինչ
յոյժ
պակաս
յերկուս
տեսանի,
ի
միում
եւ
ոչ
երբէք.
քանզի
զիա՞րդ
ինքն
ինքեան
տարբեր
է։
32
Ասեմք,
եթէ
բարիոք
ասաց.
քանզի
տարբեր
է
ինքն
ինքեան
յայլ
եւ
այլ
ժամանակի,
այլ
ոչ
ի
միում՝
որ
է
անհնարին,
որպէս
ինքն
ասէ։
33
Մանկան
ելոյր՝
եւ
այրացելոյր,
եւ
ներգործելոյր՝
եւ
դադարեցելոյր։
34
Աստուստ
պարտ
է
գիտել,
եթէ
անջատականին
պատահման
ոմանք
դիւրանջատականք
են,
եւ
ոմանք
դժուարանջատականք։
35
Քանզի
ներգործել
ինչ
եւ
կամ
դադարել՝
դիւրանջատականք,
իսկ
մանկան
ելոյր՝
այրանալ,
դժուարանջատական,
քանզի
միշտ
յիւր
ինչ
պէտս
ասելով՝
զդիւրանջատական
պատահումն
ասաց։
36
Այլ
եւ
անանջատականն
երկակի
է,
քանզի
ոմն
ի
ծնէ,
որպէս
խաժակն
եւ
կորունչ.
եւ
է
ինչ
ժամանակաւոր,
որպէս
եւ
կնդութիւն,
եւ
սպի
ի
վիրէ
սեւեռեալ։
37
Զայս
ասելով՝
յայտնէ
զերկակին
գոլ
եւ
անանջատականին
պատահման։
38
Իսկ
յատկեղքն՝
տարբերել
այլ
այլոյ
ասին.
յորժամ
տեսակարարաւ
տարբերութեամբ
զանազանիցէ,
որպէս
մարդ՝
ձիոյ։
39
Բարւոք
ասաց՝
տեսակարարաւ
տարբերութեամբ.
քանզի
տեսակարար
տարբերութիւն
եւ
եղուտ
գոլով՝
զմեր
գոյացութիւնս
կերպարանէ։
40
Եւ
պարտ
է
գիտել,
թէ
եւ
տեսակարար
տարբերութիւնք
երկակի
գոն.
ոմանք
բաժանականք
եւ
ոմանք
բաղկացականք։
41
Եւ
բաժանականք
են
ընդդիմակայքն,
որգոն՝
բանականն
եւ
անբանն,
իսկ
բաղկացականքն
են
նոյնք,
այլ
զընդմիմեամբքն
առնլով,
որպէս
բանականն
եւ
մահկանացուն։
42
Այլ
հասարակաբարն
եւ
յատկապէսն
այլայլակ
առնէ։
43
Այս
ինքն
է,
թէ
պատահմունքն
զտեսակսն
ոչ
կարեն
փոխել՝
որ
են
տափնչութիւնք,
սպիտակութիւնք։
44
Իսկ
յատկեղքն
այլ.
այս
ինքն
եղուտ
գոլով՝
փոխեն
զտեսակսն,
եւ
առնեն
զոմն
բանական
կենդանի
եւ
զոմն
անբան։
45
Արդ
ըստ
այլարարակս
բաժանմունք
լինին
սեռիցն
ի
տեսակս,
եւ
սահմանք
բացատուեալ
լինին
ի
սեռէ
ելով
եւ
յայսպիսեաց
տարբերութեանց։
46
Աստի
յայտ
առնէ,
եթէ
երկակի
տեսակարարաւղքն
են.
ոմանք
բաժանականք
եւ
ոմանք
բաղկացականք։
