Հայ միջնադարեան պատմական ողբեր

Ա. ՏԱՂ ՏԷՐ ՍՏԵՓԱՆՈՍԻՆ՝ ՍԻՒՆԵԱՑ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻՆ

 

Աւրհնեալ է աստուած հայր եւ սուրբ հոգին,

Փա՜ռք ներողութեան աստուծոյ որդւոյ միածնին:

 

Ահա զողբն ասեմք տէր Ստեփանոսին.

Եղբա՛րք, լըսեցէ՛ք հաւասար զմահ տարաժամին:

 

Ադամն՝ առաջին ստեղծուածն անեղին,

Պատրանօք չարին ի դրախտէն հանեալ վանեցին:

 

Այս է, զոր խաբեաց զԱդամն եւ ասաց.

— Եթէ կերիցես ի պըտղւոյն՝ դո՛ւ լիցիս աստուած:

 

Բանիւ ո՞ պատրեաց զիշխանըն Սիւնեաց.

Այն խառնիճաղանջ ժողովուրդն եւ աստուածուրաց.

 

— Բա՛րձ դու ի կենաց զմայրն ամէն չարեաց,

Մերժեա՛ ի կենաց զԷլխութլուն. լե՛ր երկայնակեաց:

 

Բարբանջեալ բարձին զխելքըն խիկարին,

Ետուն սպանանել զիւր մօրուն, հօր աչից հանին:

 

Գումարեալ եկին առ մեծ դիւանին,

Զի՝ «Գայ սպանանէ զքեզ այսօր, ահա, քո որդին»:

 

Գերեցաւ գերին, չհաւատայր բանին.

— Մի՛ զիս ձեռնամուխ առնիցէք, այն է իմ որդին:

 

Գոչեցին կըրկին զինուորքըն չարին,

Ասեն. «Տո՛ւր ի մեզ, զի սպանցուք այսօր քո զորդին»:

 

Դողաց վերըստին, լայն սիրտն ի փորին.

— Քահանայապետ է, — ասէր, — կարգէն պատկառիմ:

 

Դարձեալ վերըստին գոչեալ զայրագին.

— Եթէ ոչ տայցես մեզ հրաման՝ մեռցիս ընդ նըմին:

 

Դաշն եդեալ բանին՝ վըճիռըն հատին:

Ասէր. «Դո՛ւք տաջիք պատասխան այն ծածկագիտին»:

 

Զարիւնն վայթեցին տէր Ստեփանոսին.

Արիւնըն գոչէր առ Քրիստոս որպէս զԱբելին:

 

Զայն բոլոր երեսն տէր Ստեփանոսին

Որպէս թէ լուսին էր բոլորած ի տասնուհընգին:

 

Զայն ծով-ծով աչերն տէէր Ստեփանոսին

Որպէս թէ կանթեղ էր, վառած ի մէջ տաճարին:

 

Զայն կամար ուներն տէր Ստեփանոսին

Որպէս թէ կամար էր քաշած աւագ խորանին:

 

Զայն մոյտան ճակատն տէր Ստեփանոսին

Որպէս թէ գումբէթ էր սալած մեծ կաթողիկին:

 

Զայն սատաֆ բերանն տէր Ստեփանոսին

Որպէս թէ սկին էր եւ տուփ այն սուրբ հաղորդին:

 

Թառմեցաւ ծաղիկն, էն վարդն ի թըփին,

Կարմիր ու սպիտակ իւր երեսն դարձաւ ի դեղին:

 

Թավրէզ քաղաքին զարդ էր հեծելին.

Հէնց զինչ որ ամիրայ-սօլթանն ի իւրեն հաւատին:

 

Թագւոր էր թախթին այն Սիւնեաց բերդին,

Նա զհուքմն ըռաւան կու վարէր զԱւետարանին:

 

Իւր մօրն ասացին. «Կու գայ քո որդին.

Արե՛կ եւ սըրբէ՛ ըզքըրտունքն ճակատին՝ ՚ւ երեսին»:

 

Իւր մայրըն նըստէր դէմ ճանապարհին.

Գիտէր, թէ տի գայր քօթալով իւր պարոն որդին:

 

Յայնմ առաւօտին, սեւ չորեքշաբթին

Բերին ու ձգեցին արիւնոտ զգլուխն ի մօր գոգին:

 

Լայր, խանդաղատէր սըրտիկն ի փորին,

Պագնէր եւ դընէր արիւնոտ զերեսն յերեսին:

 

Լաց ասէր գերին, գտգուէր զիւր որդին.

— Որդեա՛կ իմ, որդեա՛կ Սօլթանշայ, մօրս մասն ու բաժին…

 

Լայր մայրն եւ ճըչէր, խընդրէր զիւր որդին,

Ողբայր, հառաչէր, գալարէր աղիքն ի փորին:

 

Խըրխընջէր իւր ձին, այն բօզ-բադաւին,

Կոխէր եւ կըտրէր զպխաւուն, սալարկն յախոռին:

 

Խօսէր մէկ աղին. «Բացէ՜ք զդըռւդնին,

Որ երթամ հասնիմ օգնական Սիւնեաց իշխանին»:

 

Ծունր ածէր իւր մէրն դէմ արարողին.

— Աստուա՛ծ, դու գիտես, որ էս մէկս, էլ որդի չունիմ:

 

Ծաղիկ էր սարին, մանիշակ դաշտին.

Կարմիր ու սպիտակ իւր երեսն դարձաւ ի դեղին…

 

Հայէր ի յերկինս յոյժ արտասուագին.

— Արե՛ւ, մի՛ ծագեր դու այսօր՝ չտեսնում զիմ որդին…

 

Համբարձեալ ըզձեռն դէմ արարողին,

Զգոգն արեամբ լըցեալ եւ խընդրէր վըրեժ սպանողին:

 

Հուր բորբոքեցաւ յԵղեգեց ձորին,

Հըրդեհեալ կիզեաց ըզբոլոր զայն բնակիչք երկրին: