Գիրք Դատաստանի, Ա խմբ.

ԳԼՈՒԽ Ա

ՅԱՂԱԳՍ ՎԻՃԱԿԱՑ ԴԱՏԱՒՈՐԱՑ

Եկեսցուք այժմ իսկ ի գործ դատաստանի՝ գիտելով, զի ըստ քաղաքաց դատաւորս հրամայէ լինել Մովսէս եւ նոցունց դպիրս, յորոց յայտ է, զի ոչ զամենայն գրով աւանդեաց Մովսէս զիրս դատաստանի, այլ տեսակս ետ սակաւս եւ ի դատաւորս ապաստան արար ի զանազան իրս եւ ի ժամանակս։ Եւ վասն այնր զդպիրս նոցա կարգեաց, զի զեղեալ դատաստանս գրով պահեսցեն։ Ըստ որում եւ մերս եղիցի, որպէս եւ յառաջ իսկ ասացաւ։

Եւ արդ, նախ զայս եւս տեսցուք, զի հարկաւոր իսկ է դատաւորաց յաղագս աշխատութեան դատաստանին թոշակս մտից լինել, զի մի՛ անպտուղ գործն նոցա կարծիցի, եւ տաղտկացեալ ի բաց կայցեն ի դատելոյ։ Զի թէպէտ բազում անգամ Մովսէս զդատաւորս յիշատակէ եւ զթոշակս նոցա ոչ առնէ յայտ, զի ոմանք Ղեւտացիք իսկ էին եւ առանձինն էին, եւ նոցա քաղաքս եւ հասս ի ժողովրդենէ անտի։ Եւ որք յայլոց ազգաց ի դէպ է, թէ եւ ի թագաւորաց եւ յիշխանաց կարգեալ իսկ լինէին՝ ոչ առանց վիճակի, եւ եթէ յիշխանաց պատահէին՝ նմանապէս զմասն ունէին դատողութեան։ Եւ զի այժմ ոչ ունիմք թագաւոր եւ իշխան, զի այսպիսի բարեկարգութիւն ի ձեռս նոցա լիցի, զայսոսիկ ի հայրապետէ մերմէ լցցուք, զի նա է գլուխ դատաւորաց եկեղեցւոյ։

Եւ այսպէս լիցի. զի թէ մեռանիցի այր ոք, եւ ուստր ոչ իցէ նորա եւ ո՛չ դուստր, եւ ո՛չ այլ ոք ի ցեղէ հարց նորա, ժառանգութիւն նորա դատաւորաց լիցի թոշակ, զի ինքեանք կերակրեսցին եւ հոգեւորապէս ի գործ յեկեղեցի արկանիցեն։ Բայց ըստ այսմ աւրինակի արասցեն. զի եթէ ի սեփհական վիճակի իցէ վախճանեալն անժառանգ, հայրապետին եղիցի ժառանգութիւնն, եւ եթէ ի վիճակի եպիսկոպոսի իցէ՝ յերիս բաժանեսցի՝ հայրապետին, եւ եպիսկոպոսին, եւ քահանայից ժողովրդեանն։ Եւ եթէ վարդապետ ոք ի նահանգին իցէ եւ զնոյն աշխատութիւն կրէ դատաստանի, մասն լիցի եւ նմա, նովին չափով՝ այլոցն։

Իսկ աշխարհականաց դատաւորաց մի՛ լիցի մասն, զի ոչ բնաւորականք են դատաւորք, այլ պատահմամբ։ Զի թէ ոք զկնի վճարման դատաստանին, տեսեալ զաշխատութիւն նոցա, տացէ ինչ նոցա, այնու շատասցին, այլ մի՛ ինչ աւրինաւոր լիցի նոցա, զի առաջնորդաց աւրինաւորն թողացաւ յաղագս հոգեւոր հատուցմանն։

Ապա եթէ կրաւնաւոր իցէ վախճանեալն ի վանս, ըստ մարմնոյ եղբայր, եւ այլ ազգատոհմ, եւ կամ հայր մի՛ լիցի նորա ժառանգ, այլ՝ հոգեւոր եղբարք եւ հարք, զի ի մարմնաւորացն վաղ ուրեմն հրաժարեաց։ Զի կամ վարդապետ իցէ, եւ կամ աշակերտ նորա, եւ կամ եղբայր հոգեւոր եւ կամ ուսումնակից՝ դոքա լիցին ժառանգ եւ զհասս մահուանն եւ այլոց ծախից հաւրն տայցեն վանաց, զի մոնազն ի նմանէ ձեռնադրի։ Յայսմանէ մի՛ լիցի դատաւորաց։ Այլ եթէ ոչ լիցի յայդցանէ ոք, հայրն լիցի ժառանգ եւ զհասսն տացէ եպիսկոպոսին։

Իսկ հաւատաւոր կանայք, եթէ յաշխարհական քահանայէ ձեռնադրեսցի եւ մաւտ ի նա վախճանեսցի, նմա լիցի. եւ թէ ի վանս ձեռնադրի եւ մերձ ի նոսա վախճանի, նոցա լիցի. մի՛ եպիսկոպոսն ագահիցէ ի նոսա։

Իսկ եթէ քահանայ իցէ վախճանեալ կրաւնաւորն, եւ ժառանգ իցէ նմա, որպէս ասացաւ՝ զզենմանն հաւր վանացն տայցեն եւ զայլսն՝ եպիսկոպոսին, զի նա է ձեռնադրող նորա եւ դատաւոր. եւ եթէ չիցէ ժառանգ, եպիսկոպոսն եղիցի, զի նա է հայր նորա, եւ զընծայս մահուն վանացն տացեն եւ զայլսն՝ կաթողիկոսին։

Այս դատաստան իրաւանց կացցէ եւ յաղագս սենեկաւորացն, իսկ միաբանակեցացն՝ ամենայնի ինքեանք են ժառանգք, բայց զքահանայի հանդերձն տացեն եպիսկոպոսին, զի նա է ձեռնադրող նորա։ Եւ այս կրկին իրաւունս է յաղագս վիճակի եւ դատողութեան։

Նմանապէս թէ եպիսկոպոս փոխիցի, եւ ժառանգ իցէ, որպէս ասացեալ է, զվախճանին հասոյթս, եւ զհանդերձն, եւ զգաւազանն, եւ զմիւռոնն, եւ զայլ ընծայս տայցեն հայրապետին. ապա թէ չիցէ ոք ժառանգ՝ հայրապետն եղիցի, զի նա է ձեռնադրող եւ դատաւոր նորա, եւ զհասս մահուն տայցէ դրան եպիսկոպոսին, եւ զհանդերձն, եւ զգաւազանն, եւ զմիւռոնն՝ այնմ, որ ձեռնադրիցէ, եւ թէ ում կամեսցի։

Իսկ տան հայրապետին տաւնիցն զենմունքն իւրոյ եկեղեցւոյն սպասաւորին եղիցի, բայց ննջեցելոյն յիշատակի եւ ազգատոհմին պսակի զենմանցն, եւ տոհմին վախճանելոցն զենմանցն, եւ ընծայիցն հասոյթս բաժանեսցի ի դրան եպիսկոպոսունսն եւ ի վարդապետն, որ մերձաւոր իցէ տան հայրապետին։ Եւ եթէ այլք ի վարդապետաց ի ժողով անդ կոչեսցին, նմանապէս մասնաւորեսցին զոյգ։

Ապա եթէ վախճան եւս հայրապետին հասանիցէ, ամենայն զենմանցն հասոյթք եւ այլ եւս ընծայքն ի ժառանգաւորաց նորա հոգեւորաց զոյգ բաշխիցի, ժողովելոց եպիսկոպոսաց, եւ վարդապետաց, եւ հարց, եւ քահանայից այլ եւս տացի ընծայ։

Այդ լիցի իրաւունս ի դատաւորս եկեղեցւոյ. եւ մի՛ ոք ի վերայ իրաւանց ընկերին ելցէ, ապա թէ ոչ՝ զդատաստան պարտի անաչառ եւ անկաշառ։