Ջերմանց մխիթարութիւն

Վասն միօրեայ ջերմանն որ պատճառն հոգսն եւ տրտմութիւն լինի։

Պարտ է գիտենալ որ հոգսն եւ տրտմութիւնն յայլ եւ այլ տեղեաց լինի. զի միօրեայ ջերմն՝ որ պատճառն ՚ի հոգալոյն լինի, այն ՚ի զգայական հոգւոյն ընծայի։ Իսկ որ պատճառն ՚ի տրտմութենէ լինի, այն ՚ի հոգւոյ կենդանութենէն ընծայի. թէպէտ եւ ընկերութեամբն ունին ընդ իրար։ Այլ հոգսն լինի երբեմն յահէ եւ երկիւղէ, եւ երբեմն յուրախութենէ եւ խնդալոյ։ Ապա այն հոգսն որ ՚ի յահէ լինի եւ յերկիւղէ, իւր նշանն այս է՝ որ չորացնէ զմարմինն, եւ զգոզն կարմիր առնէ. եւ այն որ զուրախութիւն հոգայ եւ խնդալն, ոչ առնէ զայդ ամենեւին զոր ասացաք։

Եւ այլ ասեմ որ հոգսն երկու դէմս ունի. մէկն որ հոգայ մարդն վասն բարւոյ եւ առաքինութեան, զերդ վասն հաւատոյ եւ ուսման եւ այլ ամենայն բարեգործութեան. եւ մէկայլ հոգսն ամենայն իրօք առաջնոյդ հակառակ լինի, զերդ տգիտութիւն եւ արձակումն սրտին յօժարութեամբն յամենայն ՚ի չար եւ ՚ի պիղծ իրս։ Արդ այն հոգսն որ վասն բարւոյ լինի, զօրաւոր առնէ զհոգին, եւ տկարացնէ զմարմինն. իսկ այն որ տգիտութեամբն զգէշն հոգայ, զօրացուցանէ զմարմինն, եւ տկարացուցանէ զհոգին։

Եւ իւր ստածումն այս է, որ զամէն մէկ իւր հակառակովն բժշկես, որպէս մեծ իմաստասէրն Բագարատ ասէ, թէ մտաւ վարժիլն հոգւոյն ահոկէ. զի հոգին ընդ մարմինն խառն է միաւորեալ. վասն այնոր է պատեհ հանգիստ առնել իւր դատելոյն ամենայն ցեղ դիւրեօք եւ ուրախութեամբն, որ դառնայ դարձեալ ՚ի յիւր որպիսութիւնն։ Եւ զայդ ցեղ հիւանդիդ զմարմինն պարտ է գիճացնել, նստելով յաւազան ՚ի եղկ եւ ՚ի յանուշ ջուր. ապա օծանել զմարմինն հով եւ գիճային ձիթերով, զերդ մանուշակի եւ լիլուփարի եւ դդմի ձէթ. եւ կերակուր խաշուի ջուր տալ ՚ի թեթեւ մսէ եւ ՚ի գիճային, զերդ ուլի ոտներ եւ արտալայնի. եւ ՚ի բանճարոց եւ ՚ի մրգաց զհովն եւ գիճայինն տալ. եւ ըմպելի՝ սպիտակ գինի եւ նօսր ընդ յոլով ջրոյ խառնել եւ տալ. եւ պատրաստ կալ յամենայն ՚ի տաք եւ ՚ի չորային իրաց, որ չփոխի ՚ի բարակ ջերմն, որ է դեկ. զի յար են եւ ՚ի մօտ այդ ջերմերդ՝ որ ՚ի դեկն փոխին, որ է հալեւմաշ. եւ այդ բաւական է օգնականութեամբն Աստուծոյ։

Մուսավային որդին ասէ, թէ՝ եթէ այս ջերմս ընծայի ՚ի բնական տաքութենէն, եւ հոգւոյն որ ներքս ՚ի սիրտն հաւաքի, եւ հոն ՚ի բազում տրտմութենէն դադարի եւ արմատ առնու։ Իւր նշանն այս է՝ որ աչքն ցածանայ եւ ՚ի գուբն անկանի. եւ լինի որ աչացն գոյնն պղտորի. եւ մաճասին երակն բարակ եւ մանտր լինի. եւ գոզն ՚ի կարուրայն կարմիր ցուցանէ։

Եւ իւր ստածումն այս է, որ ընդ խաղ եւ ընդ կատակ եւ ընդ ամենայն իրք ուրախութիւն բերէ եւ զըմբաղի. եւ որչափ կարէ՝ գուսանի եւ լարի եւ անուշ եղանակաց ձայն լսէ. եւ ՚ի յայն իրվին զըմբաղի՝ որ ցներքսէ ուրախութիւն բերէ։ Եւ երբ ջերմն ՚ի վճար գայ, ՚ի բաղանիս մտէ եւ ՚ի կիսատաք ջրով յաւազան նստի. եւ կերակուրք միջավայրք եւ պարկեշտ տուր, զերդ գառի միս եւ ուլու, թաժայ եւ մանտր ձուկն նշի ձիթով տապկած։ Ապա թէ ամառն լինի, հով տուն նստո. իսկ եթէ ձմեռն լինի, ՚ի տաք տունն կենայ. եւ շատ ՚ի քուն մի՛ տաս լինել։

Սահակ ասէ, թէ իւր ստածումն այն է, որ ՚ի բաղանիս կիսատաք ջրով յաւազան մտէ, եւ զմարմինն մանուշակի ձիթով օծանէ, եւ հանապազ ՚ի հով եւ ՚ի գիճային ծաղկունսն հոտոտայ, զերդ մանուշակն եւ ՚ի նոնոֆարն, եւ այլ զոր ինչ նման են սոցա. եւ զմուփառեհ մաճունն, որ է խնդացնող, որ քաֆուրիայ ասեն, յար ՚ի բանի պահէ. եւ հով լուապնովն զկուրծսն օծանէ, զերդ պզրկատունի լուղապն։ Ապա թէ գառնալեզուի ջրով եւ շնխաղողի ջրով զկուրծսն օծանէ, շատ օգտէ։ Գինի անուշահամ եւ անուշահոտ տուր, բայց սակաւ. եւ ՚ի յամենայն կերակրոց՝ որ զսավտայն շարժեն եւ զսավտայն ընծայեն, որ է սեւ մաղձն, պատրաստ կալ, եւ ՚ի պարկեշտ կերակուրք յարեցո։ Ապա թէ ստամոքսն տկար լինի, սերկեւիլի շարապ եւ խնծորի խառնեալ տուր ՚ի յար։

Ապա այն ջերմն որ ՚ի ցանկութենէ եւ ՚ի թուագարանց եւ ՚ի բազում հոգոյ ընծայի, իւր ստածումն նոյն խորհուրդտ եւ նոյն դեղերտ է զոր յիշեցաք։ Բայց պիտի որ ամենայն ստածումն ըստ հիւանդութեանն որպիսութեանն եւ ըստ հիւանդին զօրութեանն լինի, որ հիւանդութիւնն շուտով արձակի օգնականութեամբն Աստուծոյ։