Պատմութիւն Աղուանից աշխարհի

ԳԼՈՒԽ ԼԴ
Մահ օրհասական Ջուանշիրի մեծի իշխանին

Եւ եղեւ ի ժամանակին յայնմիկ խաղալ գնալմեծի իշխանին Ջուանշիրի ի կողմանս լեռնականացն իզբօսանս բոլոր տարեկան աւուրց հրճուականանցուցանելով երկրաչափութեամբ։ Յոգնայորդորգուսանօք ներբողեալ տարփողականն Ջուանշիր՝զօրապետն տենչահասակ, որ եւ զանազան իսկխոհականութեամբ նուաճէր իսկ զամենեսեան ընդ իւրովիշխանութեամբ եւ բոլորովիմբ եղեալ յերկրականիսբարեբաստիկ գերաստացութեամբ խրոխտաբար յօրանայրիմաստակիր քաջութեամբ։ Բայց ապա ըղձալիհռչակաւորն ի ձեռն խարդաւանող ախտին, զի ընդդէմԱստուծոյ երկասիրէր պատուիրանին, թափուր եւ ունայնգոլով՝ մերկ ի յայնցանէ երեւէր փառաց։ Եւ ահաամենայն սարդի ոստայն եղեւ. վաղվաղակի չքնաղն այնքակտէր վայելչութիւնք, զի ի ժամ տապակէզ աւուրցնառեալ գերահրաշապետաւորին զազատասուն տոհմնհանդերձ Նամեսական գնդիւն ի հովիտս բարձրաբերձլերանցն բերկրէին ծաղկատեսակ հանգստեամբ, իգեղեցիկ մարգս պերեւետեալ յոլովէին յաւուրսբարեկեցիկ յղփութեամբ։

Իսկ իբրեւ անցանէին աւուրք խորշակայեղցտօթանացն՝ ի ժամանել բարձրութեան տօնին մեծինաւակատեաց խաչին՝ համբարձեալ ի կողմանցնյայնցանէ՝ գայ անցանէ յՈւտի գաւառ ի Պարտաւ քաղաքյիւրականն գեղազարդեալ տաճարս, զի անդ պարգեւաձիրմեծարանօք ի հանդիսաւոր տօնին Աստուծոյ մատուսցէերկրպագութիւն։ Եւ մինչդեռ հանգուցեալ էր մեծաւուրախութեամբ մեծահռչակն Ջուանշիր, այր ոմնտարօրէն եւ վատանշան ի Կայենեան ընկղմեալ ախտ, արկեալ ի հրապոյրս խարդախութեան ընկերս իւրհամահաւանս արարեալ, որ ոչ զսէր նորա յիշեալ եւ ոչզպատիւ տան հօր իւրոյ, զոր գտեալ էր ի նմանէ մեծաւբարգաւաճանօք, այլ մահ խորհեալ ի վերայ նորախորհուրդ վատ ի միտս արկանէր եւ հրապուրեալ զնա իպատճառս բղջախոհութեան, փաստապատիր բանիւք զնահաւանեցուցանէր՝ ելանել ի զբօսանս խոհերական։ Եւմինչ դեռ ի տաճարէ անտի ելանէր իշխանն ընդ ճանապարհպարտիզայար ծաղկոցացն, յայնժամ ի գիշերի յառաջինպահուն՝ անվահան, ունելով թուր. որ եւ սպառազինեալսուրհանդակ պահպանացն ջոկք անհոգ եւ անվեհեր իդրունս արքունի պաղատանն կային անկեալ ընդ քնով։

Առեալ չարաբարոյն Ենիբայ՝ դաւաճանողինՎարազոյի, զվաղրն արքունական եւ սուսեր պողովատիկեւ զվահանն ոսկեխնձոր՝ դաւով առաջապահ լինէր, պատճառէր ըստ օրինի զինակրութեան։ Եւ ինքն անօրէննենգաւորն վառեալ ի ծածուկ՝ արգեալ էր զզրահսն իներքոյ պատմուճանին։ Ապա իբրեւ հասանէին իմիջնավայր անդր բուրաստանին եւ մերձ էին ի պարոյկորմոյն, որ պարունակեալ էր զլայնատարածնարքունական բակին, եւ որպէս այլով ամենայնիւ էրիմաստայեղց անվկանդն Ջուանշիր՝ յայնմ եւս գիտացզնենգութիւն սպանողին պիտակահոյլ դաւոյն։ Եւ իհնչիւն ձայնից վառելոյ զրահին պակուցեալ իշխաննսրտաբեկ լինէր՝ համարելով, թէ աշխարհախումբխորհուրդն է վասն իւրոյ սպանմանն։ Եւ լռելեայն իտաճարն կամեցաւ դառնալ։ Իսկ անօրէն սպանողնզսուսերն թերաքամեալ ունելով՝ յանկարծակի յետուստկողմանէ հարկանէր զիշխանն արի՝ սաստիկ վիրաւորեալ, զի մերկ էր ի զրահից։ Այլ ոչ կարէր ստէպ ստէպ զնայաղթահարել սրով։ Աճապարէր եւ նա որպէս առիւծմռնչող, կամեցեալ զձեռն ի գործ արկանել սուսերաւն, բայց զի զօրութիւն բարձրելոյն հեռացեալ էր ինմանէ՝ մատնելով զնա ի ձեռս ձեռնասուն սիրելւոյնիւրոյ։

Յառաջնում նուագին իբրեւ յարձակէրսուսերաւն ի վերայ անօրինին, նորա յասպարն առեալընդդիմամարտեալ արձանանայր. եւ խրեալ զզէնն ի սեռվահանին՝ ոչ կարէր հանել զսուրն եւ անդէն ամփոփիամենեւին։ Եւ նա լցեալ վիրագային գազանութեամբ՝զայրագնեալ վիրաւորէր զամենայն մարմինս նորաիբրեւ զթունաւոր օձ եւ խածանող սրտմտութեամբնրանակոտոր եւ վաղակաւոր խոցոտմամբ անխայաբարյերկիր ընկենոյր զիւր տէրն՝ ոգւոյն ի ծոցոյն թափիլգոլ վարկանելով տիրասպանին. եւ կարծեցեալ կիսամահզնա արարեալ՝ զանխլաբար արտաքս ելանէր յիւրերթալով տուն՝ կեղծաւորեալ ոչ ունել կարծիս, թէյանգէտս ի տան ննջիցէ։ Եւ ահա անգուստ ուրեմնիրազգաց լեալ իրացն եղելոց՝ գոյժ աղմկի խռովութեանհնչէր. կաճառ ամբոխ մարդկան բազմանայր։ Որոյուրումն մի յեղբայրական հարազատաց վրիժապարտինզեկուցեալ նմա զոճիրս իրացն, զոր գործեացն, անդէնփութապէս հեծեալ յերիվար իւր, փախստական լինէր։

Յայնժամ պատրիկ ոմն՝ քեռորդի իշխանին, զիւր Նամեսականն առեալ յեգէոն գնդի յիսնեակսն զկնիելանէր մահապարտին. բայց ոչ զգացին վասննախափախուստ լինելոյն հասանել, այլ ի վերնակողմներթային յԱրցախունեաց գաւառն՝ նմին իրացքինախնդիր։ Եւ զտուն հօր նորա աւերեալ քանդէինհրդեհաբոց կիզմամբ։ Եւ զմետաքսառէչ եւզկերպասանիւթ դիպակս եւ զգոյնագոյն կապերտս զոսկիեւ զարծաթ եւ զընտիր ընտիր կահուց եւ սպասուց աւարառեալ. եւ ինքեանք ողորմագոչ արտասուօք անդրէնդառնային, լային եւ աշխարէին զիշխանն։ Այլ դեռշունչն ի նմա կայր. զի սուղ ինչ աւուրս տեւեացկենդանի, որդւոց իւրոց իւրաքանչիւրումն զգանձս եւզպատիւ յայտ առնելով՝ կարգէր զնոսա ի բաժինսիւրեանց եւ ի դժնդակ վիրացն պակասեալ վախճանէր։

Յայնմ ժամանակի ոչ սակաւ խռովութիւնլինէր աշխարհիս Աղուանից, զի կուտեալ զինեալ խուռնկաճառացն, եւ մեծամեծ նախարարացն ժողովեալ եւամենայն երկիրն առհասարակ վայիւք լի եղեալ՝ողբային զիշխանն կականաւոր եւ դժնդակ գոչմամբ։ Եւայսպէս անտանելի սուգ եւ անհնարին բեկումնաշխարհիս հասոյց։ Յայնժամ ճարտասան ոմն ի մէջանցեալ, որ տեղեակ էր արհեստական իմաստից, Դաւթականուն կոչեցեալ, հնարագիւտական վարժիւք յաջողակ եւվերծանական քերթութեամբ յառաջադէմ։ Որ եւյառատաբար ի բանիցն պաճուճանս ճարտարութեամբնուագէր, քաջապէս հրատարակող լեզու ունելով նմաներագագիր գրչի։ Սա յոլովիւք աւուրբք ժամանեալ՝յամէր ի դրան արքունի։ Իսկ իբրեւ հասանէրօրհասական շշուկն ի վերայ արեւելից աշխարհիս սակսյանկարծահաս սպանման մեծի զօրավարին, յայնժամսկսաւ նա երգել ըստ ալփափետաց գլխակարգութեանցզողբս զայս ի վերայ բարեացապարտն Ջուանշիրի եւ ասէայսպէս.