ԺԱ.
Վկայաթուղթ։
Կոնդակ
ի
Նոր
Ջուղայի
դիւանը։
«Յ[իսուս]ի
Ք[րիստոս]ի
Ծառայ
Տէր
Աղէսանդր
Կ[ա]թ[ո]ղ[ի]կ[ոս]
…
գիր
ա[ւր]հնութե[ա]ն…
սիրելի
եւ
հոգեծին
որդոյդ
իմոյ
Ս[ուր]բ
Էջմիածնի
նուիրակ
Ա[ստուա]ծատուր
վ[ա]րդ[ա]պ[ե]տի
եւ
որոց
ընդ
քեզ
սիրելեաց…
ծանիր
սիրելի
որդի՝
ահա
քո
թուղթն
որ
ընդ
փայեկի,
յամսեանն
մայիսի
ժամանեց
մեր
ի
ս[ուր]բ
Աթոռս,
ընթերցեալ
ծանեաք
զամ[ենայն]
հանգամանսն,
նախ
թէ
քաղաքս
խռովութե[ան]
մէջի
կան,
այդ
ամ[ենայն]
պօղոսեան
եւ
ապօղոսեան
լինելոյն
է,
թէ
այդ
անունդ
դոցա
վ[ե]ր[այ]
չլինէր
ո՞վ
ասէր
ցդոսա
թէ
աչացդ
վերայ
յունք
կայ,
դոքա
որ
այժմս
յուրաստ
լինին
եւ
ի
չքմեղս
դառնան
թէ
մեք
չեմք
երկաբնակ,
երկաբնակ
չկայր
ի
ք[ա]ղ[ա]քդ։
Աւետիս
վ[ա]դ[ա]պ[ե]տին
բանն
ի՞նչ
է
Ֆռանկստան,
իւրոյ
գործն
եւ
խայինութի[ւն]
որ
առ
ս[ուր]բ
լուսաւորչի
դաւանութիւն
իւր[ա]ցն
դէմ
է
եկած
ո՞վ
ինչ
անէ,
Կումիտաս
էրէցա
Եր[ո]ւսաղ[է]մ
լալով
գնացեր
է
Մինասին
մօտն
թէ
տեղս
ս[ուր]բն
Լեւոն
կու
քֆրէն
(հայհոյէն)
՝
մեր
Դաւիթ
վ[ա]րդ[ա]պ[ե]տն
տեղն
է
եղեր
մեզ
պատմեաց,
նմանապ[է]ս
եւ
այլք,
ապա
դոքա
չեն
հաւատար
այնմ
բանի
թէ
որ
քակէ
զցանկ
հայրենի.
հարցէ
զնա
օձ
յանապատի։
Եւ
դ[ա]րձ[եա]լ
թէ
մի
փոխեր
զսահմանս
յաւիտենականս,
զոր
եդին
հարքն
քո։
Այլ
վ[ա]ս[ն]
բանադրանացն
զոր
գրեալ
ես
մեղադիր
մի
լինիր։
Նախ
որ
ԷՃ
(700)
կնքով
մահսար
գայ
թէ
այս
անուն
էրէց.
այս
անուն
աշխարհական
աղթարմայ
եւ
երկաբնակ
եղեալ,
թէ
թողուս
այսպէս
ամէնն
կու
դառնան,
մահսարն
այժմս
ի
ձեռս
է,
կամեցայ
ուղարկել
երկեայ,
գիտեմ
որ
մէկ
աղմուկն
Ռ
(1000)
կու
լինէր,
նորա
համար
չուղարկեցի,
բայց
բարեաւ
Իստամպօլու
ուխտաւորք
գան
ցոյց
տամ
որ
գան
տեղդ
պատմեն,
այլ
եւ
գրեալ
են
եւ
գան
տեղդ
պատմեն։
Այլ
եւ
գրեալ
են
եւ
վկայեալ՝
թէ
Նահապետ
կ[ա]թ[ողի]կ[ո]սն
եւ
սա
է
զսոսա
բանիւ
արարեալ
տակաւին
ի
ներքոյ
բանադրանաց
են,
եւ
առաւել
քան
զայլս
յոլովք
բանք,
Իստամպօլու
այսպէս
գրեն,
Բ
(2)
փայեկաւ
ուղարկեն,
հասարակաց
դէն
ինչ
առնէ
կամ
որ
կողմն
միտ
է
թէ
կառնեն
այդպէս
կեղնէ
թէ
չանեն
միւս
կողմն
այլ
վնասի։
Յոհաննէս
վ[ա]րդ[ա]պ[ե]տին
գալոյն
է՞ր
էին
այնքան
չարիք
յարուցանում։
Հանդերձ
մերօք
եւ
զանազան
զրաբանութ[եամ]բ
մատնել
պետութե[ան]
իշխանական
ատենի,
թէ
յառաջ
Յոհաննէս
վ[ա]րդ[ա]պ[ե]տն
գնացեալ
էր
յատեան
մահապարտ
էր,
իսկ
որովհետեւ
ինքեանք
քարշեալ
են
զնա
անձանց
լինին
մեղադիր,
մեղաց
ասեն
արձակեն
եւ
արդարանան,
եւ
ոչ
իբրեւ
զԱդամն
եւ
զԵւայ
պատճառելով
զպատճառս
մեղաց
դատապարտեսցին։
Նուիրակու[թ]ե[ան]
համ[ա]ր
էիր
գրեալ
սիրելի.
ով
սիրով
եւ
հաւատով
կուտայ
իբրեւ
զնուէր
ա[ստուծո]յ՝
բարի
է,
եւ
դու
սիրով
ընկալ
իբրեւ
յԱ[ստուծո]յ
պարգեւեալ,
քանզի
տուրս
առատս
զուարթս
սիրէ
Ա[ստուա]ծ,
իսկ
որ
տրտնջանօք
եւ
նեղու[թեամ]բ
տան
մի
առնուր
քեզի
որ
ճշդելով
սերմանէ
ճշդելով
եւ
հնձեսցէ.
բայց
դու
զառաջիկայ
գործք
քո
կատարեա
եւ
փութա
ի
ս[ուր]բ
Աթոռս
ըստ
քո
գրելոյն
մինչ
ի
գալ
գրոյս
Ֆարմանն
եւ
թամքն
ուղարկած
լինիս,
նորա
համար
այդ
կողմանէն
բան
չգրեցի։
Յոհաննէս
վ[ա]րդ[ա]պ[ե]տէն
Դ
(4)
թ[ու]մ[ա]նն
ես
տեղս
առած
եմ
թէ
տուած
չես
տաս։
Դարձեալ
ծանիր
սիրելի
որդի
ես
գրեալ
էի
մեր
Յոհաննէս
վարդ[ա]պ[ե]տին,
թէ
մէկ
քսան
Լ
(30),
մատանի
շինել
տայ
զոխն
ոսկի
իլնի,
եւ
ակն
Ժ
(10)
աւելի
կամ
պակաս
փարայի,
զմրուխտ,
կամ
եաղութ
լինի,
քանզի
նորընծայ
եպ[իսկոպո]ս[ա]ց
յոյժ
պիտոյ
է,
քամ
խարճ
բալայնղեն
լինի,
այս
գիրս
այն
կորսդեան
որդի
շեյթան
փափազն
որ
է
ի
Թօխաթ
փայեկէն
խաբանօք
առեր
է
այսպիսի
համբաւեր
թէ
ինձ
վ[ե]ր[ա]
է
գրեր,
վ[ա]ս[նորոյ]
թուղթն
չէ
հասեր
առ
վ[ա]րդ[ա]պ[ե]տն,
ահա
քեզ
սիրելոյդ
պատուիրով
պատուիրեմ
որ
Ի
(20)
կամ
Լ
(30)
մատանի
շինել
տաս
ուղարկես,
մինայ
այլ
լինի,
Իսպահանայ
այնպէս
խաբար
չկա
որ
գրէի,
Վասիլն
է
մեռեր,
Մէյտանի
եկ[ե]ղ[ե]ց[ո]յն
Տէր
Ստեփանն,
Խօճենց
տէր
Թումայն,
հին
քալանթարի
տղայ
Աբդլմսեհն,
եւ
այլ
մեր
կողմանէ,
Ջուղայեցի
վաճառական
քեթխուտէքոցն
յոյժ
կարօտիւ
ողջոյն
(լուսանցքին
վրայ)
եւ
ա[ւր]հնութի[ւն]
մատուսցես
ամենեցուն
ողջ
լեր
ի
տ[է]ր
ամէն։
ՌՃԾԷ
(1708)
թուոջ
յունիսի
ամսոյ
Բ
(2)
ի
դրան
ս[ուր]բ
Էջմիածնի
գրեցաւ։
Դ[ա]րձ[եա]լ
ծանիր
սիրելի
ԲՌ
(2000)
կոնդակի
թուղթ
ծաղկել
տաս
մեծ
եւ
փոքր
թուղթն
լաւ
լինի
եւ
շուտով
ուղարկես,
Կրկին
ողջ
լեր»։
Աղեքսանդրի
այս
կոնդակը
ուղղեալ
Էջմիածնոյ
նուիրակ
Աստուածատուր
վարդապետին՝
ի
Կ.
Պոլիս՝
պատասխանն
է.
Նուիրակին
ղրկած
թղթոյն։
Կ՚երեւայ
թէ
նուիրակը
կը
գանգատի
իր
թուղթին
մէջ
Կ.
Պոլսոյ
հայութեան
տակնուվրայութեան
մասին։
Լատին
եւ
հակալատին
կուսակցութիւններու
բուռն
գործերը.
Պօղոսեան
եւ
Ապօղոսեան
կուսակցութեանց
ծայրայեղութիւնները։
Աւետիս
վարդապետը.
որ
կը
յիշուի
հոս.
նոյն
ինքն
Աւետիք
Եւդոկացին
է.
որուն
Ֆրանսա
արեւանգուած
ըլլալը
Աղեքսանդր
կամաւոր
գտցած
ըլլալ
կը
նկատէ։
Կումիտաս
էրէցը
նոյն
իսկ
Քէօմիւռճեանն
է
որ
Երուսաղէմի
մէջ
գանգատեր
է
Մինաս
վարդապետին.
որ
հայադաւանք
դեռ
Լեւոն
պապին
կը
հայհոյեն.
հաւանաբար
շարունակելով
ծանօթ
շարականին
մէջ
անոր
դէմ
գրուած
տունը
կարդալով։
Աղեքսանդր
կ՚արդարացնէ
անոնց.
այսինքն
լատինամիտներուն
դէմ
ձեռք
առնուած
միջոցները.
եւ
կ՚արդարացնէ
ինքզինքն
ալ
իր
գրած
բանադրանքներուն
համար
ըսելով.
որ
700
կնիքով
խնդրագիր
մատուցած
է
իրեն.
անունով,
տեղով,
յիշելով
այն
լատինամիտները
որոնց
բանադրուիլը
կը
պահանջէին.
եւ
Աղեքսանդր
անոնց
գոհացում
տուած
է։
Այս
բանադրանքին
մասին
այլուստ
տեղեկութիւն
կը
պակսի։
Յիշեալ
Յովհաննէս
վարդապետը
անտարակոյս
Գանձակեցին
է։
Նուիրակ
Աստուածատուր
վարդապետն
ալ՝
Ջուղայեցին։
Հետաքրքրական
է
որ
Պոլսոյ
հայ
ոսկերիչները
կը
հայթայթէին
Էջմիածնայ
եպիսկոպոսական
մատանիներ։
Աղեքսանդր
ատոնցմէ
ոսկիէ,
զմրուխտ
կամ
յակինդ
քարով
զարդարուած
քսան
կամ
երեսուն
հատ
կ՚ապսպրէ։
Դարձեալ
նշանակալից
է.
որ
էջմիածնայ
կոնդակները
կը
ծաղկուէին
Էջմիածնէն
դուրս.
հեռաւոր
Կ.
Պոլսոյ
մէջ։
Աղեքսանդր
իր
նուիրակին
կ՚ապսպրէ
երկու
հազար
կոնդակի
մեծ
ու
փոքր
թուղթեր.
ծաղկեալ
ճակատով
եւ
սկիզբով։
ԺԲ.
Վկայաթուղթ։
Կոնդակ
ի
Նոր
Ջուղայի
Դիւանը։
«Յ[իսուս]ի
Ք[րիստոս]ի
ծառայ
Տէր
Աղեքսանդր
կ[ա]թ[ո]ղ[ի]կ[ո]ս…
առ…
հարազատ
եղբօրդ
մերոյ
Մովսէս
Ա[ստուա]ծաբան
վարդապետիդ…
ահա
քո
յղեալ
թղթերն՝
ռաղամն,
սաւադն,
ղապզի
սուրաթն
ամէնն
լի
եւ
անթերու[թ]ե[ամբ]
ձեռամբ
տէր
Առաքելին՝
առ
ս[ուր]բ
Աթոռս
եւ
առ
մեզ
եհաս
անվնաս,
ամ[ենայն]
ո[ր]պ[իս]ութի[ւն]ք
լիով
ծանեաք
տ[է]րն
Ք[րիստոս]
քեզ
վարձահատոյց
եղիցի…
Ա[ստուա]ծ
քեզ
կենդանութիւն
տայ,
հանապազ
մեր
եւ
ս[ուր]բ
աթոռոյս
նեղութիւն
կրես,
նաեւս
ամ[ենայն]
բանք
ո[ր]պ[իս]ութի[ւ]ք
Աւէտ
փայեկովն
գրեալ
եմ,
եւ
ո[ր]պ[էս]
գրեալ
էիր
տէր
Յոհանէսն
յետ
դարձուցի,
մեր
եւ
քո
որդի
է,
խնամօք
պահես
եւ
մխիթարես
զդա.
Պօղոսին
համար
որ
գրեալ
էիր
ես
տեղս
շատ
պատուիրեալ
եմ
որ
Համատան՝
այդ
կողմդ
չանցնի,
թէ
որ
յանդգնի,
ի
ս[ուր]բ
Աթոռոյս
եւ
ի
մէնջ
բանադրեալ
է
քեզ
հրաման
վեղարն՝
փիլոնն
վեր
առնուս,
ապա
զստոյգ
գիտեմ
որ
չէ
գալ
քանզի
ես
այնպէս
չեմ
պատուիրեալ
որ
կարենա
գալ.
այդմ
իրաց
անհոգս
լէր,
դու
ողջ
լեր
ամէն։
Գրեցաւ
ՌՃԾԹ
(1710)
թուին,
դեկտեմբերի
ամսոյ
քսան
եւ
Է
(7)»։
Լուսանցքին
վրայ։
«Դարձեալ
լուաք
թէ
մէկ
Ճահկեցի
Էլչի
է
գալոյ
այդր,
նորա
շաթիրին
ուղարկած
թէ
այս
ռաղամիս
ներհակն
մէկ
ռաղամ
հանէս,
հալպ[ա]թ
է
մաղիաթ
լինիս
այդմ
իրաց»։
Ետեւը
գրուած
է։
«Մեր
աբեղայ
Տէր
Յովանիսին
բերածն
է,
որ
Պօղոս
վ[ա]րդ[ա]պ[ե]տն
Իսպահան
գայ
վեղար
փիլոնն
վեր
առնումք»։
Ո՞վ
է
յիշեալ
«Ճահկեցի
Էլչի»ն
կամ
դեսպանը։
Թուականը
շատ
ուշ
է
Օրիին
ակնարկելու
համար։
ԺԳ.
Վկայաթուղթ։
Կոնդակ
ի
Նոր
Ջուղայի
Դիւանը։
«Յ[իսուս]ի
Ք[րիստոս]ի
ծառայ
Տէր
Աղեքսանդր
կ[ա]թ[ո]ղ[ի]կ[ո]ս…
առ
Մովսէս
ա[ստուա]ծաբան
վ[ա]րդ[ա]պ[ե]տ։
Զի
ահա
Ա[ստուա]ծատուր
տղայն
որ
ուղարկեեալ
ես
տակաւին
չէ
եկեալ,
քանզի
Թուրքման
տկարացեալ
եկեալ
է
մնացեալ
ի
Թարվէզ,
քո
մեծ
թուղթն
որ
ընդ
նմայ
է
ինձ
չէ
հասեալ
թէ
հանգամանքն
իմանայի,
պատասխանին
գրէի,
միայն
քո
փոքրիկ
թուղթն
որ
դ[ա]րձ[եա]լ
էիր
գրեալ
Սիմոն
քաթկանին
ձեռօքն
մեզ
էհաս,
որ
երալ
էիր
յ[ա]ղ[ա]գս
պ[ա]ր[ո]ն
Սաֆրազին
փողին.
ես
զատկին,
ԳՃԿ
(360)
ունկռուզ
ոսկի
ուղարկել
եմ
պ[ա]ր[ո]ն
Վարդանին
ձեռն,
այս
օր
վաղն
այլ
կարավան
կուգայ,
Ճ
(100)
ձ[ե]գին
ոսկի
այլ
կուղարկեմ,
որ
պ[ա]ր[ո]ն
Սաֆրազին
փողն
իւր
տոկոսիւքն
տայ,
մնացեալն
մեր
Թարվիզու
այգւ[ոյ]ն
վ[ե]ր[ա]յ
բանացն
է։
Սիրելի
ես
քեզ
քանիցս
անգամ
գրեալ
եմ,
եւ
բերան
առ
բերան
ասացեալ,
թէ
քո
արարեալ
աւերութի[ւ]ն
որ
վ[ա]ս[ն]
ս[ուր]բ
Էջմիածն[ա]
է,
ինձ
շինութ[իւն]
է
համար,
ո[ր]պ[էս]
ծածկագետին
է
քաջայայտ,
ինչ
դու
ս[ուր]բ
Աթոոռոյս
թաման
անես,
ես
լինիմ
հոգովս
պարտական,
այլ
ինչ
մանրամասնաբար
կու
գրես,
թէ
Ժ
(10)
դիեան
այնպէս
եղաւ,
Ի
(20)
դիեան
այնպէս,
Ճ
(100)
դիե[ա]ն
այնպէս,
Ռ
(1000)
դիե[ա]ն
այնպէս,
թէ
այդ
քեզ
գրելն
ձանձրու[թիւն]
չէ.
ինձ
ընթեռնուլն
ձանձրու[թիւն]
է.
նմանապէս
թէ
գրագրին
այս
ինչ
պիտի,
ծաղկարարին
այս
ինչ
պիտի,
Յարութիւն
եւ
Աղբաբաին
այս
ինչ
պիտի,
ըստ
առաքելոցն
գիտեմ
ես
թէ
յո
հաւատացեալ
եմ,
մէկ
բան
որ
կու
շինես
Աթոռոյս
համար,
գրեա
թէ
այս
ինչ
բանի
համար,
այս
ինչ
խարջեցի
տուր,
ոչ
քեզ
լինի
գլխացաւու[թ]ի[ւն]
եւ
ոչ
մեզ։
Այդ
Միրըն
ինչ
է
ուզում
քեզանէ,
դու
խօյ
գամին
չես
գամին
լամայ
չես
տուած,
Յարութիւն
խօյ
դիւանիդ
մէջն
չէ
գնացած,
սարեցին
գնաց,
կամ
թէ
ինձանէ
ինչ
է
ուզում,
այդ
խօյ
միայն
տուողն
ես
չեմ,
դորա
Ե
(5)
բաժնէն
մէկն
ինձ
կու
հասնի,
ա[ստուա]ծ
խանին
մէկ
օրըն
Ռ
(1000)
անէ,
երբ
որ
կասեմ
պատասխանին
այս
կուտայ,
թէ
ես
այդպէս
աճաիպ
չեմ
տեսած,
որ
բարաթն
Երեւան
ունենայ՝
Իսպահան
շըլթախ
անէ,
այս
յերկրիս
տէրն
ես
եմ,
գայ
Երեւան
կամ
իւր
բարաթն
կուտամ,
կամ
հասապի
ջուղապ
կուտամ։
Դարձեալ
գրեալ
էիր
թէ
զմեր
ծեծվիլն
լսես
չտրտմիս.
այն
ո՞ր
քարացեալ
սիրտ
է,
որ
այդպիսի
բանի
համար
չփրխցկի,
եւ
կամ
ի՞նչ
կուրացեալ
աչք
է
որ
չյարտասուէ,
բայց
հետագայ
բանն
փոքր
ինչ
դիւրութի[իւն]
արար
մրխցկեալ
սրտես,
Ֆռանկաց
ռաղամին
համար
ձեր
գրեալ
եւ
այգուն
ղապալին
եւ
այլ
գրերաց
զամէնն
անփորձ
մեզ
հասաւ,
ա[ստուա]ծ
քեզ
կար
եւ
կարօղութի[ւն]
տայ,
վարձն
ի
Ք[րիստո]սէ
առնուս,
ջառի
լինելն
ես
առաջագոյն
սաւաղն
դահրի
մհրով
մօհրեալ
տուի
ուղարկեցի
Թարվէզ՝
յետոյ
Պ[ա]ր[ո]ն
Վարդանն
ջուղապ
էր
գրել
թէ
ես
գետիլ
չեմ
սորա
մուատութի[ւն]
անել,
զէրա
բնադարիմ
նստած
տեղս,
մարդն
բադնաֆսայ
մէկ
որիշ
բուխդանի
կուտան
ինձ,
դու
տեղէդ
մարդ
ուղարկէ,
գայ
մուարութի[ւն]
անէ,
ես
ծածուկ
ճանապարհ
ցուցանեմ,
մէկ
Եղիքաձորցի
Հայրապետ
Պարոն
Տ[է]ր
կայր.
որ
հային
բառումն
շատ
կու
ղալատի,
թուրքի
չի
ղալատիր
յոյժ
պընդերես
եւ
յանուն
զնա
ուղարկեցի,
լաւ
քաջու[թ]ի[ւն]
է
արարեալ,
գրեալ
էր
թէ
հակառակորդքն
յոյժ
սասանեալ
են
եւ
չարացեալ
թէ
մեր
վախճանն
զի՞նչ
պիտի
լինի,
դեռ
դիւանն
յաւարտում
չէ
հասեալ,
այսքան
առ
այս։
Արդ
մեր
դարղայքն
որ
ի
միջի
կամք,
յաղուհացի
մէջնոցէն
մինչեւ
ցարդ
թէ
տանս
եւ
թէ
դուրսն,
Ժ
(10)
տեղ
քարխանայք
ունիմ,
ԳՃ,
(300)
աւելի
ուստայ
մշակ
կու
բանի,
տեղոյս
կարգն
գիտես,
որ
ամէն
մշակ
օրն
Գ
(3)
ժում
հաց
կուտէ,
ժում
Գ
(3)
հաց,
որ
լինի
օրն
Թ
(9)
հաց,
թահմին
ենք
արարած՝
որ
օրն
ԳՌ
(3.
000)
հաց
տանես
դուրս
կու
լինի
զատ
ի
միաբանից,
երթ
եւ
եկողաց,
քարխանայք
այս
ինչ
է
յառաջմէ
գրեալ
եմ
սեղանատունն
ձմեռան
համար,
ԻԵ
(25)
գազ
ու
կէս
երկայնութիւն,
Ե
(5)
գազ
լայնութիւն,
Դ
(4)
գազ
բարձրութիւն,
ամէնն
սրբատաշ
եւ
նարին
թրաշ
քարով,
սորա
վերեւն
այլ
նոյն
չափովն,
ցորենի
ամբար,
սեղանատունն
Ա[ստուծմո]վ
մինչի
վարդավառն
կատար
կառնու,
մէջն
այլ
նոյնպէս
տաշեալ
քարով,
Բ
(2)
բուխէրի
Գ,
(3)
դռնացի,
որ
այլ
սեղանատանէն
ներս
կու
մտնու,
երկր[ո]րդ
որ
եկեղեցու
մօտի
խորն
որ
տանբու
եմ
շինած՝
նորա
վերայ
այլ
զանկակատան
նման,
Բ
(2)
տակ,
եւ
Բ
(2)
գըմբէթով
իբրեւ
եկ[ե]ղ[ե]ցի
այլ
վի
նոյնպէս
քարով
շինած
եմ։
Երր[որ]դ
Սիմոն
վ[ա]րդ[ա]պ[ե]տին
այգուցն
կտրած
եմ
մեծամեծ՝
թաւլէք
շինում,
Չորր[որ]դ
ղըռի
այգուն
հուսուսային
պատերն
վեր
առինք
շատ
բարձրացուցինք,
եւ
յարեւմտեան
կողմն
այգիք
առինք
ներս
ձգեցինք
մինչ
ի
ս[ուր]բ
Հռիփսիմի
մօտն
որ
կրկին
ղռի
այգի
եղեւ,
Հինգ[ե]ր[որ]դ
այս
մեր
ն[ո]ր
առած՝
այգին
յեզրն
հուսիսաին
եւ
արեւմտեան
կողմն
պատերն
բաց
էր,
որչափ
կամեցաք
ներս
ձգեցաք
եւ
եղեւ
կրկին
նոյն
չափ,
Վեցերորդ
Երեւանայ
այգոց
պատերն
բարձրացուցինք
որ
այլ
այգուն
մէջովն
ճանապարհ
չլինի,
կողեռովն
գնան։
Եօթ[ե]ր[որ]դ
յուղկանայ
այլ
ն[ո]ր
մուլք
եմք
առած՝
որ
պատերն
քաշում
են։
Ութ[ե]ր[որ]դ
յառուն
որ
միայն,
Հ
(70)
բանոր
տեղն
է
բանի.
Իններ[որ]դ
խառատ
եւ
դարբին
որ
սոցա
ուզեցած՝
մասալէքն
շինում
են,
Տասներորդ
Մօնլադուրսի
թուրքի
մլքերն,
Ծ,
Կ,
(50-60)
տարի
է
իւրեանց
ձեռքն
է
եղեալ։
Դիւանի
արզ
արարաք
զայն
եւս
յետ
դարձուցին
մեզ,
որ
այժմս
վարեցինք
ու
ցանեցինք
շնորհօքն
Ք[րիստոս]ի,
եւ
երանի
թէ
աղորթ
գայիր
եւ
տեսանէիր
զս[ուր]բ
Աթ[ո]ռս,
վերջինս
քանց
առաջինն
հրաշակերտեալ
զոր
բազում
տեսօղք
եւ
լսողք
վկայեն
թէ
ոչ
եմք
տեսել
եւ
ոչ
լուեալ
զայսպիսի
փառաւորութի[ւն]
տանս
եւ
խաղաղութի[ւն].
զոր
եւ
Աստապատցի
Մինաս
վ[ա]րդ[ա]պ[ե]տն
եւ
եկն,
եւ
զնոյն
վկայեաց,
թէ
ես
Խ
(40)
տարի
աստ
գոլով
ոչ
եմ
տեսեալ
զայսպիսի
փառաւորութիւն
եւ
քարխանայք,
եւ
յոյժ
շնորհակալութիւն
եւ
գոհունակութիւն
մատուցանէր,
գիտեմ
զի
ճշմարտութ[իւն]
ասէր,
եւ
ոչ
ստութ[իւն]։
Սիրելի
զայս
իսկ
գրելով
ոչ
եթէ
անձինս
նչ
պարծանք
տամ,
քաւ
լիցի
զինչ
եմ
ես,
կամ
զինչ
պարծեցաք,
ամենայն
յաջողութի[ւն]
Ա[ստուծո]յ
է.
եւ
օգնութի[ւն]
ս[ուր]բ
լուսաւորչին,
որ
իւր
տունն
ինքն
կու
հոգայ,
եւ
այսմ
ամ[ենայն]ի
վերակացու
եւ
հոգաբարձու
այլ
ոչ
ոք
է,
բայց
միայն
ողորմելի
չորչոր
Աբկարն
քանզի
ես
նախ
քան
զգալն
այդր,
ալբէքլուէցայց
փող
էի
տուած
եւ
մալքն
գրաւական
արարած
եւ
յետ
գալստեան
իմոյ
աղաչեցին
ԺԵ
(15)
թուման
եւս
առին՝
այլ
վի
մալքն
դրին
գրաւ,
երբ
որ
փողն
տան
մալքն
առնուն,
ոչ
նոքայ
փող
տուող
են,
եւ
ոչ
մալքն
մեր
ձեռաց
գնացօղ
է,
քանց
Էջմիածնին
լաւ
մալք
է,
քանզի
ջրալի
է
եւ
խոտաւէտ,
զոր
սերմանեալ
էք,
եւ
սերմանեցաք
ցորեան,
գարի,
բամբակ,
բօսդան,
եւ
չալթուկ,
եւ
մանաւանդ
խոտն
մեր
տաւարին
յոյժ
պիտանի
է,
քանզի
աստ
խոտն
սակաւ
է,
եւ
զայս
վասն
այն
գրեցի,
որ
խեղճ
Աբկարն
զատկէն
մինչեւ
ցարդ,
եւ
մինչեւ
ցնաւասարթն
պիտի
առնել,
ի
հարցի
ժամին
ձի
կու
հեծնու
գնայ
Ալբէքլուէն
սկսանի
մեր
արտերօքն
շրջապատեալ
գնայ
ի
վերայ
բոլոր
քարխանայիցն,
բայց
յԵրեւան,
եւ
յՕշական,
որ
շաբաթն
մէկ
անգամ
տեղիքն
կու
գնայ,
որ
տեսնէ
թէ
քանի
բանոր
կայ,
կամ
թէ
յերեկն
մինչեւ
ցայսօր
զինչ
գործեալ
է
առանց
հացի,
եւ
առանց
ջրոյ,
յետ
յերեկոյին
Բ
(2)
ժամ
գայ,
նքտեալ
եւ
թալկացեալ,
իբրեւ
զհաւ
թռջեալ
կռներն
կախ
մէկ
կտօր
հաց
ուտէ,
անկանի
ի
մահիջս
իբրեւ
զկոջղն,
եւ
յետ
ժամուն
հարկանելոյն,
զիս
հասուցանէ
եկեղեցին,
դարձեալ
ընթանայ
ի
նոյն
գործ,
զոր
մերձաւորք,
եւ
ի
հեռաստանէ
եկեալք
զարմացեալ
զքանջանայն
թէ
այդ
ինչ
մարմին
է
եւ
ոսկեր
որ
դա
ունի,
այլ
զինչ
գրեցիք
Ա[ստուա]ծ
լիցի
իւրն
վարձահատուց,
եւ
օգնական։
Սիրելի
գիտեմ
զայս
թուղթ՝
ի
մէջ
միաբանից
ընթերնուս
յոյժ
բարուք
է.
քանզի
ուրախութի[ւն]
ն[ո]ց[ա],
բայց
թէ
աշխարհակահաց
կամիս
ցոյց
տալ,
ոչ
ամենեցունց
այլ
խնտացօղացն
ցոյց
տայցես,
եւ
ոչ
խնդացօղ[ա]ցն՝
այնպէս
պատշաճաւոր
լուսարար
չեղաւ
խորանն
այլ
Աբկարն
է
պահում
սհա.
խանին
թուղթն
այլ
ուղարկեցի
(լուսանցքին
վրայ)
եկն
առ
քեզ
(ապա
շաթիրն
ես
տեղս,
Ժ
(10)
օր
յետ
ձգեցի
մինչեր
խանին
թուղթն
շինեցի
ուղարկողն
չնեղանայ
մեզ
բաշխէ,
եւ
դու
ողջ
լեր
ամէն։
Գր[ե]ց[ա]ւ
ՌՃԿԲ
(1713)
թվ[ի]ն
յունիսի
ամսոյ
Դ
(4)»։
Հետաքրքրական
եւ
կարեւոր
է
այս
կոնդակին
պարունակոթիւնը։
Աղեքսանդր
կ՚իմացնէ
իր
պարտքին
վճարումը
Պարոն
Սաֆրազին։
Կը
յանդիմանէ
Մովսէս
Ջուղայեցին
եղբայրաբար
իր
Էջմիածնայ
համար
կատարած
գործերուն
խիստ
բծախնդիր
համարատւութեան
համար։
Աղեքսանդր
կը
յիշէ
«միրի»
մը
մասին.
որ
կ՚երեւայ
պահանջ
ներկայացուցեր
է
Մովսէսին։
Սակայն
ո՞վ
է
ան
եւ
թէ
ի՞նչ
կ՚ուզէ
յայտնի
չէ։
Կոնդակին
ամենաշահեկան
մասը
Աղեքսանդրի
նկարագրութիւնն
է
Էջմիածնայ
մէջ
եւ
շուրջը
կատարած
իր
շինարարութեան.
որով
ան
կուտայ
նաեւ
տեղեկութիւններ
Էջմիածնայ
տնտեսական
կեանքին
մասին։
Կոնդակին
այս
մասէն
օգտուած
է
համառօտագրութեամբ
եւ
բնագիրը
քիչ
մը
փոխելով.
Յարութիւն
Տէր
Յոհանեանց
իր
Պատ.
Նոր
Ջուղայու
գործին,
Բ.
մասին,
էջ
35-36ին
մէջ։
Իրմէ
ալ
օգտուած
Օրմանեան,
Ազգապատում,
էջ
2799,
միայն
թէ
հոն
վրիպակով
աղբիւրին
էջը
նշանակուած
է
85
փոխանակ՝
35ի։
Աղեքսանդր
կ՚ակնարկէ
նաեւ
Մոսէսին
նամակին
այն
մասին
ուր
կը
գրէ
«թէ
մեր
ծեծվիլն
լսես
չտրտմիս»։
Արդեօ՞ք
վերը
յիշուած
«միրի»ն
պահանջքին
համար
է
ծեծուելու
սպառնալիքը։
Դժբախտաբար
այդ
ալ
որոշ
չէ։
«Հասկ»,
1959։
թիւ
8-9,
օգոստոս-սեպտեմբեր,
էջ
355-359
