Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Յաղագս Հասան ղալայու Առաջնորդ Աւետիք վարդապետին` որպէս ասացաւ ՚ի Դեկտեմբերի ամսոյ Զ. թէ գրեալ էին Կարնոյ Նսնուսեցի Մահտեսի Յովհաննէսն եւ եղբայրն իւր Մահտեսի Սարգիսն` առ սրբազան Վեհըն զթուղթ` որպէսզի կամիցի, զի յղեսցեն զԱւետիս վարդապետն ՚ի սուրբ Աթոռս ՚ի ձեռնադրիլ Եպիսկոպոս: Եւ սրբազան Վեհըն բացասեաց յայնժամ զխնդիրս նոցին եւ հրաժարեցաւ: Բայց եւ երկրորդեաց` զի թէ ինքեանք երաշխաւորք լինիցին, եւ բնաւք ժողովուրդք թեմի նորին եւ ժողովուրդք Կարնոյ Քաղաքին եթէ գրեսցեն վասն նորա զհամահաճական թուղթ, եւ վկայեսցեն արժանաւորութեանն, բաց յայսցանէ` եւ եթէ տայցէ նա զձեռագիր իմն վկայութեամբ բազմաց, որպէս զի մի ինչ օրինազանցեսցի ընդդէմ սրբոյ Աթոռոյս եւ առ ժողովուրդսն, յայնժամ ապա եկեսցէ նա ՚ի սուրբ Աթոռս ՚ի ձեռնադրիլ: Իսկ եթէ ո'չ ՚ի բաց կացցեն միջնորդօղքն, եւ նա: Արդ այժմ` ՚ի Յունվարի ամսոյ ԻԳ. եկն վերոյասացեալ Աւետիք վարդապետն ՚ի սուրբ Աթոռս, յանձն առեալ զամենայն վերոյասացեալ պայմանադրութիւնսն, եւ զմահսարական թուղթսն ընդ իւր բերեալ: Վասնորոյ եւ սրբազան Վեհըն յանձն էառ ձեռնադրել, այլ զի ժամանակն ոչ էր ձեռնտու, վասնորոյ արգել աստ մնալ ժամանակ ինչ մինչեւ ՚ի սուրբ Զատիկն, եւ յայնժամ ձեռնադրիլ: Ո'ւստի` յետս դարձան ընդ նմա եկեալ արքն, եւ սրբազան Վեհըն զթուղթ գրեաց առ Նսնուսեցի Մահտեսի Յովհաննէսն ՚ի միամտութիւն վասն այսր. եւ զի գալոց էր նա ՚ի սուրբ Աթոռս եղբարբն իւրով ՚ի յուխտ, պայմանեաց նմա, զի ՚ի գարնանն եթէ խաղաղութիւն իցէ երկրիս գրեսցէ` զի գայցեն: Որ յղեցաւ ընդ յետս դարձօղ ամանց ՚ի Յունվարի ԻԹ.

Խաչատուր վարդապետն նուիրակն Թարվիզոյ, գրեալ էր առ սրբազան Վեհըն զթուղթ ՚ի ձեռն Սալմաստեցի ումեմն Քահանայի, եւ խնդրեալ էր զթուղթս օրհնութեան վասն տուողաց ոմանց զյիշատակս եւ զողորմութիւնս սրբոյ Աթոռոյս, գոլով ինքն ՚ի Սալմաստ: Եւ սրբազան Վեհըն զխնդրեցեալ թուղթսն ոչ ետ այժմ, զի յորժամ զգործն աւարտեալ ՚ի սուրբ Աթոռս եկեսցէ, յայնժամ գրեսցէ միանգամայն զթուղթս ամենից յիշատակատուացն: Թուղթ եւս գրեաց առ նա այսր աղագաւ ՚ի պատասխանի թղթոյն, եւ պատուէր, զի գնեսցէ զերկուս մարմարիոնեայ արձանս գերեզմանաց աղագաւ. զորս կամ նախ քան զինքն յղեսցէ եւ կամ ընդ ինքեան բերցէ: Զոր առեալ նոյն գրաբեր Քահանային, ել ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի Յունվարի Լ.

Իբրեւ ՚ի սրբոյ Աթոռոյս դարձեալ յետս Պաղտասար վարդապետն (որպէս ասացաւ ՚ի Դեկտեմբերի Ի). հասանի ՚ի Վան Քաղաք, եւ տայ զթուղթս իւրաքանչիւրոցն յինքեանս, ընդ որս եւ զմեղադրական թուղթ Առաջնորդին ՚ի նա (որ գրեցաւ առ նա վասն կարի յամառելոյն եւ ՚ի սուրբ Աթոռս ոչ գալոյն) նա իսկոյն ահաբեկեալ եւ յերկիւղ մեծ երկուցեալ, զբանս մեղադրականս ասացեալ էր իշխանացն թէ` դուք յայսքան ժամանակ արգելիք զիս եւ երթալ ոչ թողիք, մինչեւ ահա մերձեցան յիս դատապարտութիւնք եւ պատիժք: Վասնորոյ` պատրաստեալ էր, զի ընդ փոյթ ելեալ անտի ՚ի սուրբ Աթոռս եկեսցէ. առեալ ընդ իւր եւ զերկուս ոմանս նշանաւորս, որդիս իշխանաց Քաղաքին բերել ընդ իւր աստ: Իսկ Պաղտասար վարդապետն ունելով աստի զմիամտութիւն, որպէս պատուիրեալ էր նմա, զի գարնանն ընդ իւր առեալ եկեսցէ, զիջեալ ՚ի թախանձանս ոմանց, որք խնայելով որպէս թէ Առաջնորդին իւրեանց զի մի ՚ի ձմեռնայինն եղանակի եկեսցէ, բազմիցս էին զնա աղերսեալ, երաշխաւորեալ էր նմա մնալ մինչեւ ՚ի գարունն, եւ յանձն առեալ էր հաւանեցուցանել գրով զկամս սրբազան Վեհին եւ ցածուցանել զբարկութիւնն մինչեւ ցայնժամ: Որ եւ գրեալ էր զթուղթ առ սրբազան Վեհն ՚ի ձեռն ումեմն փայեկի եւ խնդրեալ էր վասն նորա զթուղթ ներողութեան: Եւ այլ եւս յոլով խնդիրք եւ բանք, որք ՚ի ներքոյ յիւրաքանչիւր թուղթս տեսցին:

Այլ սրբազան Վեհըն թէպէտ գրեաց առ նա յառաջ քան զայս ՚ի Յունվարի Ժ. զայսպիսի իմն ներողական թուղթ, որ անդ տեսցի, սա'կայն` այժմ եւս ըստ Պաղտասար վարդապետին խնդրոյ:

զԹուղթ ներողական գրեաց առ նա, հաւանելով կամաց եւ պայմանագրութեան նորին, եւ հա'րկ` զի մի անցուսցէ զպայմանադրեալ ժամանակն, եւ լինիցի միւսանգամ արժանաւոր բարկութեան: Եւ զի' զգլխաւոր իշխանսն ընդ իւր բերցէ:

Թուղթ եւս օրհնութեան եւ ներողութեան եւ ՚ի սուրբ Աթոռս հրաւիրման առ Մահտեսի Թօմայն, զի ՚ի գալ գարնանն, առեալ զԱռաջնորդն իւրեանց ՚ի սուրբ Աթոռս եկեսցեն: Որ յղեալ էր այժմ զՏաճկերէն թուղթն` զոր սրբազան Վեհըն գրեալ էր առ Իսաղ Աղայն (զորմէ ասացաւ ՚ի Դեկտեմբերի քսան): Եւ այլ եւս մանր բանք, եւ հարկ մանաւանդ վասն ՚ի գարնանն աստ գալոյն:

Թուղթ եւս առ Պարիկ Աղայն եւ առ Մահտեսի Յովհաննէսն, եւ առ այլ ոմանս եւս, ըստ նոյն դիտման: Առ որս եւ յանձնարարութիւն վասն Ջուղայեցի Տէր Յովհաննէսի որդի տիրացու Ստեփաննոսին` որ անդ բնակէր, զի ՚ի խնամս կալցին:

Թուղթ եւս առ տիրացու Ստեփաննոսն վերոյիշեալ, պատասխանի թղթոյ նորին: Որ յղեալ էր եւ զմահսարն, զոր գրեալ էր առ նա սրբազան Վեհըն ՚ի Դեկտեմբերի Թ. յղել ՚ի հաստատութիւն գոլոյն իւր յիշատակ քեռւոյն իւրոյ Տէր Փիլիպպոսին, որ ՚ի Հաշտարխան վախճանեալ էր, եւ ինչքն էին անդէն (որպէս ասացաւ անդ ՚ի Դեկտեմբերի Թ): Եւ յանձն էառ սրբազան Վեհըն յղել ՚ի Հաշտարխան զմահսարսն, եւ զթուղթն նորին որ առ Առաջնորդն, եւ ինքն եւս գրել Առաջնորդին, եւ վկայել վասն նորա, թէ յիշատակ է Տէր Փիլիպպոսին, եւ զի` գրեսցէ զպատասխանիս թղթոցն, եւ զորպիսութիւն ընչիցն ծանուսցէ, եւ առ ինքն պահեսցէ, մինչեւ Տէր ընչիցն երթեալ անդ առցէ: Եւ զի գրեսցէ, եթէ համբաւ ինչ իցէ ՚ի նուիրակէն եւ ՚ի հօրէն:

Թուղթ եւս առ Մեծոբայ վանից Առաջնորդ Սօղօմօն վարդապետն, պատուէր` զի նուիրակին եւ գործոյ նորին օժանդակ եւ ձեռնտու եւ մուղայէթ լիցի որքան յերկրի նորին, եւ յ՚աւարտելն` ընդ նմա ՚ի սուրբ Աթոռս եկեսցէ ՚ի գարնանն: Եւ սպառնալիք թէ` ՚ի քէն իմացայց, եթէ վնաս եւ պակասութիւն ինչ դիպիցի նուիրակին եւ գործոյն:

Թուղթ եւս առ սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ Պաղտասար վարդապետն, վասն վերոյ ասացելոցս բանից, եւ թղթոց, թէ ահա ըստ խնդրոյդ յղեցաք: Եւ պատուէր` զի յղեսցէ փութով զթուղթս Ախթամարեանցն ստահակաց առ նոսա (որք գրեալ յղեցան ՚ի ձեռս նորին ՚ի Յունվարի Ժ., որք անդ տեսցին) եւ ինքն եւս հարկեսցէ գրով զԱբրահամն, գալ անյապաղ ՚ի սուրբ Աթոռս: Եւ այլ եւս պատուէրք եւ բանք:

Օրինակ թղթոյ իշխանացն տեսցի ՚ի բոլորագրահամար տետրոջն ՚ի թղթահամարն ՃԻԵ:

Զորս առեալ նոյն գրաբեր փայեկին ել ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի Փետրվարի ամսոյ Գ.