Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Բաղտասար վարդապետն` որ յառաջ քան զայս առաքեցեալ եղեւ ՚ի Կարս վասն սբ. Յօհաննէս վանիցն իմտատիայ ժողովելոյ` գրեալ էր այժմ առ սրբազան Վեհըն զթուղթ ծանուցանելով զիւր` եւ զվանից եւ զժողովրդեան տեղւոյն զորպիսութիւնս: Եւ խնդրեալ էր գրել ՚ի վերայ Քաղաքին զօրհնութեան եւ զներողութեան թուղթ, սակս առաջին գրեալ մեղադրութեանցն, ծանուցանելով` զի ո'չ ինչ իւիք գոյր նոցա պատճառ բարկութեան, ո'չ հասարակին եւ ո'չ այնց չորիցն, զորս խնդրեալ էր Պետրոս վարդապետն բանադրել: Քա'նզի` եւ մի ոմն ՚ի նոցանէ, որում անուն էր Պետրոս, պատճառաւ իւիք եկեալ դիպեցաւ աստ, որ զամենայն անցս տեղւոյն իւրով բերանով ստուգիւ պատմեաց եւ ո'չ ինչ գտանեցաւ ՚ի նոսա բարկութեան տեղի: Վասնորոյ գրեաց սրբազան Վեհըն զթուղթ առ ժողովուրդսն Կարսայ Քաղաքին, օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն, միամտութիւն եւ ներողութիւն նոցին, հասարակապէս եւ յատկապէս չորեցունցն այնոցիկ, յորոց վերայ էր բարկացեալ: Պատուիրելով` զի յայսմհետէ յամենայնի լիցին հնազանդք Առաջնորդին իւրեանց Պետրոս վարդապետին եւ զշինութիւն վանիցն իւրեանց միամտութեամբ եւ միաբանութեամբ հոգասցեն: Տես ՚ի բոլորագրահամար տետրն յերեսն ՄԽԷ:

Թուղթ եւս առ Պաղտասար վարդապետն` վասն կոնդակին, զի ընթերցեալ միամտեցուսցէ զժողովուրդսն: Եւ զի` Տէր Սուքիաս ոմն այրի Քահանայ, յանձն առեալ էր լինիլ տեսուչ Վարդիհօր սուրբ վանիցն եւ տալ զպարտսն եւ պահել ՚ի շինութեան: Վասն որոյ` գրեաց վասն նորա սրբազան Վեհըն, զի առաքեսցէ զնա ՚ի Կաղզուան, ժողովել զմատաղսն սրբոյ Վարդիհօր, եւ ապա առեալ բերցէ ընդ իւր ՚ի սուրբ Աթոռս, զի աստուստ Առաջնորդ արարեալ յղեսցէ: Եւ զի ՚ի Կաղզուանու ՚ի ձեռն նոյն Տէր Սուքիասին, զցորեան եւ զգարի, թէ կարելի լիցի ձեռնտու գնով առեալ բերցէ: Եւ զի` որպէս պատուիրեալ էր ՚ի (գ)նալն աստի, սրբազան Վեհըն վասն Ղօշայ վանիցն, զայն ամենայն գիտակակցութեամբ իշխանացն կատարեալ էր: Բայց Պետրոս վարդապետն զգարին ամենայն` որ մանաւանդ սրբոյ Աթոռոյս էր պիտոյ` ծախեալ էր, իսկ զցորեանն` զոր յառաջ զսոմարն Բ ղռուշ եւ Ժ փարայ էր ծախեալ, այժմ Դ ղուռուշով սրբոյ Աթոռոյս տալ կամէր: Վասնորոյ գրեաց սրբազան Վեհըն չառնուլ զայն, այլ ծախել եւ զպարտսն վճարել: Եւ զմնացեալ ամենայն ինչս վանիցն թէ զեկեղեցականս եւ թէ զարտաքսականս, արկանել յերկուս դաւթարս գիտակակցութեամբ իշխանացն, զմինն ինքն կնքել եւ տալ Պետրոս վարդապետին եւ իշխանացն եւս կնքեցուցանել, իսկ զմիւսն կնքեցուցանել Պետրոս վարդապետին եւ իշխանացն եւ ընդ իւր բերել: Եւ յայսմ թղթոջ, մեղադրութիւն յոլով Պետրոս վարդապետին, որ ՚ի տարապարտուց գրէր բանադրել զիշխանսն եւ զբազում վարկպարազի բանս անդ խօսէր վասն Պաղտասար վարդապետին եւ այլ կողմանց, եւ պատուէր ՚ի զգաստանալ. զի եւ զԵՃ լիտր բրինձն զոր վասն Եաղուբ Աղային խնդրեալ տարաւ յառաջ քան զայս, ՚ի զուր կորոյս: Իսկ` եւ պատուէր Պաղտասար վարդապետին զիւր տուեալ հրամանագիրն, զոր ընդ ինքեան տարեալ էր, ընթեռնուլ` եւ ըստ այնմ առնել եւ առանց գիտութեան իշխանացն զբան ինչ ոչ առնել: Եւ զԱբրահամ վարդապետի քսրոյ դաւթարն, զոր ընդ իւր տարաւ, զհինն ընդ նորոյն համեմատել եւ զքսուրն ընդ իւր բերել: Եւ այլ այսպիսիք պատուէրք: Թուղթ մի եւս առ գանձապետ Պարոն Գրիգորն, զի վերոգրելոցն եւ ինքն լիցի հասու եւ ընդ Պաղտասար եւ Պետրոս վարդապետացն հոգասցէ: Թուղթ մի եւս առ Կարբեցի Աղամալի որդի Պարոն Մատթէոսն, օրհնութիւն եւ մխիթարութիւն նմին վասն մահուան հօրն: Յղեցան այսոքիկ առ Պաղտասար վարդապետն ՚ի Կարս, ՚ի ձեռն նորին յղեալ փայեկին ՚ի Սեպտ. ԻԲ:

Ի յՈւռումէլու նուիրակ Գէորգ վարդապետէն եւ ի Բարսեղ վարդապետէն առ սրբազան Վեհս մեր ժամանէին թուղթք: Որոց ահա գրին պատասխանիք ՚ի ներքոյ: Թուղթ մի առ Ուռումէլու նուիրակ Գէորգ վարդապետն, ՚ի պատասխանի թղթոյն, մխիթարութիւն վասն հիւանդակրութեանն, ծանուցանելով զյղելն զԶաքարիա վարդապետն ՚ի Կարին վասն փօլիցայից: Եւ թէ` զփօլիս եմք առնելոց ՚ի վերայ քոյ: Եւ վասն պիլօր ջահին, զոր բազում անգամ գրեաց առնուլ եւ յղել, այժմ եւս գրեաց զնոյն: Բայց թիւ ամսոյն եդաւ Սեպտ. Է, վասն անանուն փօլիցայագրեանցն, որք ընդ Զաքարիա վարդապետին յղեցան: Թուղթ եւս ՚ի Պօլիս առ մհ. Բարխուտարն եւ մհ. Թօմայն, վասն Գէորգ վարդապետի առ նոսա փօլիցայիւ յղեալ դրամոյն, թէ` փօլիս եմ առնելոց ՚ի վերայ ձեր, տուք, եւ զփօլիցայագրեանսն առեալ առ Գէորգ վարդապետն, յղեցէք: Եւ կամ թէ` ջանացարուք դուք ասէ ՚ի Կարին ձգել զդրամն` զի անդուստ առ մեզ հասցի, մինչ Զաքարիա վարդապետն է անդ, եւ մեք յետոյ զղապզն յղեսցուք: Թուղթ եւս ՚ի Պօլիս առ սրբոյ Աթոռոյս Մութավէլի Բարսեղ վարդապետն ՚ի պատասխանի թղթոյն, վասն գրեցելոցն, թէ զպատասխանիս դոցին յառաջ քան զայս յղեցի, ՚ի յՕգոստոսի Ժ: Զի այժմ եւս զնոյն բանս էր գրեալ: Ծանուցանելով զյղելն զԶաքարիա վարդապետն ՚ի Կարին: Եւ վասն իւրոյ Պարսպաշինութեանն աղագաւ խոստացեալ դրամոյն, թէ փօլիս արարաք ՚ի վերայ քոյ (ի Սեպտեմբերի ԺԶ): Ծանուցանելով եւս, զոր ինչ վասն Գէորգ վարդապետի դրամոյն գրեանց առ նա, եւ առ Բարխուտարն: Պատուիրելով` զի եւ ինքն հետեւիցի: Եւ վասն Աբրահամ վարդապետի իթլախին, զի ընդ Պատրիարգին հանեալ յղեսցեն: Այսր աղագաւ սաստ եւս, վասն յամեցուցանելոյն, եւ զպէսպէս պատճառս գրելոյն: Եւ զի զՏօնացոյց կամէին տպել, արգել, զի նորոգ շինեալն իւր տպեսցի, որ միշտ անխոտորընթաց կարէր վարիլ, եւ միաձայն, յամենայն ուրեք: Թուղթ մի եւս առ Տիրացու Ղազարն գրեաց, գրել զորպիսաբար ընդ միմեանս վարիլն, սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ եւ Մութավէլի Յարութիւն եւ Բարսեղ վարդապետացն: Փուսուլայ մի եւս առ Տիրացու Խաչատուրն` վասն թղթոցն: Եւ ՚ի Կարին` թուղթ առ Մելքոն Աղայն, ՚ի պատասխանի թղթոյն վասն հոգալեաց Զաքարիա վարդապետին, եւ զի` զառաջին նշանեցեալ Ե կտոր մահուտսն մի եւս յղեսցէ: Բայց զայլ ամենայն ճոթսն յղեսցէ: Եւ յանձնարարութիւն վասն Աթոռակալի Գէորգին, զի խնամեսցէ: Եւ զքրքացու մի ճարեալ յղեսցէ: Ի ձեռն գրաբեր Յօհան փայեկին, ՚ի Սեպտ. ԻԴ:

Թիֆլիզեցի Խօջայ Մկրտումն, որ յիշեցեալ եղեւ ՚ի յՕգոստոսի Ժ, եկեալ այժմ դիպեցաւ ՚ի սուրբ Աթոռս: Եւ ետ աստ սրբազան Վեհին զդրամս (մի, եւ միոյ մի մասն ՚ի տասնէն) եւ էառ ՚ի սրբազան Վեհէն ՚ի վարդապետին որ ՚ի Կարին, զԱ ղապզ, եւ Ա բարաթագիր, զի ՚ի Կարին ՚ի ձեռն ում եւ կամիցի, առցէ ՚ի Զաքարիա վարդապետէն: Եղեւ այս ՚ի Սեպտ. ԻԴ: