Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Գեղու նահանգի ժողովրդականքն զԱռաջնորդն իւրեանց Յոնան վարդապետն յղեալ էին մահսարական գրով առ սրբազան Վեհըն առնել եպիսկոպոս եւ վերստին կարգել ինքեանց Առաջնորդ եւ դարձուցանել յետս: Իսկ որովհետեւ սրբազան Վեհըն ՚ի մօտակայս արարեալ էր զձեռնադրութիւն եւ մանաւանդ զի չէր կատարելապէս գիտակ որպիսութեանցն նորա եւ վանիցն, վասնորոյ այժմ զնա ո'չ ձեռնադրեաց: Այլ տուեալ նմա միայն զԱռաջնորդութիւն, զԱռաջնորդական կոնդակ ետ նմա ՚ի վերայ Գեղի ղասապային եւ գիւղօրէից նորին, որք էին վիճակք սրբոյ Կարապետի վանիցն որ անդ կայ: Իսկ վասն եպիսկոպոսութեանն յոյս ետ, զի յետոյ երբ ժամանակ լիցի ձեռնադրութեան, գրեալ ՚ի սուրբ Աթոռս բերցէ եւ ձեռնադրեսցէ: Այսպէս գրեաց եւ առ ժողովուրդսն ՚ի կոնդակոջն: Իսկ եւ ՚ի Կարին գրեաց առ Եփրիկեան մհ. Գրիգոր Աղայն, պ. Մելքոն Աղայն եւ Մսրլի-օղլի գանձապետ մհ. Գրիգոր Աղայն, ՚ի պատասխանի թղթոց իւրեանց, որք եւս էին գրեալ վասն Յօհան վարդապետին զաղերս. ձեռնադրել եպիսկոպոս, վասնորոյ զվերոասացեալ պատասխանին` սոցա եւս գրեաց:

Թուղթ մի եւս գրեաց ՚ի վերայ Կարնոյ քաղաքին վասն արձակման Իսահակ երիցուն, որ եկեալ աստ արձակեցաւ (որ բանադրեցեալ էր ՚ի Մարտի Ի): Որոյ զապաշխարանսն եւս ՚ի թղթոջս գրեաց, զոր եդ ՚ի վերայ նորա, որ էր այս, զի երկու տարի զգինի եւ զօղի մի' արբցէ եւ ապա իւրով հրամանաւն արբցէ եւ իւրով հրամանաւն ՚ի յիշոցնատուութենէն զձեռն ՚ի վեր կալցէ:

Ի ձեռն սորա առ Մելքոն Աղայն գրեցաւ միամտութիւն վասն պիլօր ջահիցն եւ այլ ամանաթիցն, որք ՚ի Պօլսոյ եկեալ էին առ նա ՚ի ձեռն Խաչատուրին (որպէս ՚ի Յունիսի ԻԱ ասացաւ) եւ նա այժմ յղեալ էր աստ ընդ այս Սահակ երիցուս: Առ որ եւ յղեաց զթէմէսուկն Ակնայ Առաջնորդին, զի զսրբոյ Աթոռոյս տալիք դրամն առցէ ՚ի նմանէ (զոր տուեալ էր ՚ի գնալն աստի ՚ի Փետրվ. ԻԳ) եւ զայս Մելքոնն խնդրեալ յղել առ ինքն` զի առցէ: Երեք ուխտաւորք եւս էին եկեալ ՚ի Ղրիմու: Թուղթ գրեաց առ Գէորգ ոմն վասն յղեալ ողորմութեան ինչ. ՚ի ձեռն միոյն ՚ի նոցանէ, տիրացու Մարտիրոսին: Ել Յօհան վարդապետն ընդ սոցա: Յուլիս ԻԳ:

Մհ. Յօնանն` որ յԱպրիլի ԻԶ առաքեցաւ ՚ի յԱխլցխա վասն Ախթարմայիցն (որ եւ ՚ի Մայիսի Ի յիշեցաւ). հասեալ ՚ի յԱխլցխա, ցուցեալ էր փաշային զթուղթն սրբազան Վեհին եւ զֆերմանսն: Եւ նա խոստացեալ էր յառաջացուցանել զհրամանս ֆերմանին: Վասնորոյ եւ մհ. Յօնանն խոստացեալ էր նմա, զի երբ կատարեսցէ զխոստումն իւր, ապա տացէ նմա զԵՃ ղուռուշ եւ նա եւս հաւանեալ էր: Իսկ որովհետեւ ունէր զպատուէր ՚ի սրբազան Վեհէն եւ ՚ի տեղն եւս այնպէս էր հարկն պահանջեալ, ապա` զոր ինչ խօսեցեալ էր ընդ փաշային եւ նա զոր ինչ խոստացեալ էր, էր ՚ի ծածուկ եւ լռելեան, զի մի չարքն իմացեալ` զհոգս իմն հոգասցեն վասն իւրեանց: Վասնորոյ եւ ՚ի թղթոյն զգուշացեալ` թէ գուցէ ըմբռնիցի, նորահնար գրով59) գրեալ էր սրբազան Վեհին զայս որպիսութիւն: Ուստի զթուղթ գրեաց առ նա սրբազան Վեհըն ՚ի պատասխանի թղթոյն, նովին նորահնար գրով եւ առանց կնքոյ: Սաստկապէս պատուիրելով, զի թէ փաշայն զբովանդակ հրամանս ֆերմանին ո'չ յառաջացուսցէ, մի' տացէ նմա զխոստացեալն: Զի Օսմանցիք են ասէ, թերեւս խաբեն եւ յերկուց կողմանցն եւս առեալ զոչինչ հոգասցեն: Վերակրկնելով նմա եւ զհրամանսն, զի առանց թերութեան հոգալ տացէ. այսինքն, զերեք սեւագլուխսն եւ զմի չէրէցն աստ յղել, զպատրիչն վանել եւ զանուն փափին եւ զամենայն արարողութիւնսն նոցա բառնալ անդուստ, զերեք եկեղեցին հայոց տալ: Իսկ ՚ի բերանոյ մնացեալ իշխանացն եւ կարգաւորացն գիր առնուլ, զի թէ ՚ի վերայ այս կանոնիս հաստատ չ՚մնան եւ զանունն ֆռանկութեան միանգամ եւս յիշեն, ապա այսքան ինչ դրամ տալիք լինին այս ջամւոյ կամ այս ինչ օճաղի: Թուղթ մի եւս առ փաշայի սառաֆ Գաբրիէլն գրեաց, զի երեք քէսայ դրամս տացէ Յօնանին եւ ինքն թէ ՚ի Պօլիս, թէ ՚ի Կարին եւ ուր եւ կամիցի, ծանուսցէ, զի զփօլիցայագրեանսն գրեալ յղեսցէ առ ինքն զի առցէ: Զայս բաց եդ ՚ի թղթոջ մհ. Յօնանին եւ գրեաց զպատուէր, զի թէ բանն ՚ի գլուխ իցէ գալոց, տուեալ նմա զթուղթն առցէ զդրամն, իսկ թէ ո'չ բերցէ ընդ իւր յետս: Թուղթ մի եւս առ սոյն Գաբրիէլս գրեաց դարձեալ, որ էր Ակնեցի եւ օրթաղ` կամ չրաղ մհ. Սիմօն Աղային որ ՚ի Պօլիս. ուրախանալով վասն գալոյն անդ եւ հրաւիրելով գալ յԱթոռս եւ թէ յամեսցի, զթուղթ գրել: Եւ Յօնանիւն զմէրփիչս (՞) էր խնդրեալ վասն մհ. Սիմէօնին. հինգ հատ յղեցաւ յԱթոռոյս, զի ինքն վայելեսցէ եւ զչորսն նմա յղեսցէ: Եւ վասն Յօնանին անորոշաբար զյանձնարարութիւնս գրեաց եւ զայս իրակութիւնս նմա ամենեւին ո'չ եբաց զի Յօնանն եւս չէր բացեալ եւ երեւեցոյց զՅօնանն որպէս թէ ատելի ինքեան: Այս ուրոյն զըմռեալ եդաւ ՚ի պահարանն Յօնանին: Թուղթք մի եւս առ Բաղդասար վարդապետն ՚ի Կարս, առ որ զթուղթքս եւ զամանաթն յղեաց, յղել հաւատարմաւ առ Յօնանն, զի եւ թուղթք նորին սորա ձեռօքն հասին: Իսկ զի կամեցեալ էր գալ աստ եւ ՚ի ճանապարհէն դարձեալ էր, եհարց զպատճառն եւ զՄինաս վարդապետն պատուիրեաց ՚ի գալն ընդ իւր բերել (որպէս յառաջ եւս ՚ի Յունս. ԻԲ. գրեաց) ընդ երկու տաճիկ փայեկացն: Յուլիս ԻԴ:

Ի Կաֆայու ուխտաւորք ինչ եկին, որք եւ բերեալ էին զաջահամբոյրս յոմանց բարեպաշտից: Վասնորոյ` գրեցան թուղթք առ Ազարիայն եւ Ռափայէլն ընդ Հայրապետին եւ առ նորին բէկն: Երկու թուղթք առ Պաղտասարն եւ Ղուկասն ընդ Մելքոնին: Եւ չորս թուղթք առ Մկրտիչն, հաճի Միրզէն եւ Պ''տխ''ն եւ Ջուհար կանայսն, ընդ Սարգսին. որք գնացին ՚ի Յուլիսի ԼԱ: