Ուղեգրութիւն

[Գ] ՀԻՒԱՆԴԱՆՈՑՔ

Եւ անտից տարան զմեզ ի Սան Փէրթրու եկեղեցին, որ է Սուրբ Հոգի։ Այլ եւ մտաք ի շբիթալ նորա, որ յոյժ մեծ էր. եւ էր որպէս առագաստ թագաւորի զարդարած. եւ զառաստաղն եւ զպատերն ոսկ[ւ]ով եւ արծաթով լցած, այլ եւ ազնիւ լաճվարդով եւ գունզգուն դեղերօք յօրինած [1]. եւ զայլն խումաշով բռնած։ Զի յոյժ պատվեն նոքա զաղքատս եւ զտնանկս, զորբս եւ զայրիս եւ զհիւանդս [2] ։ Եւ ամէն եկեղեցիքն ունին շբիդալ ըստ կարօղութեան, այլ սա Փափին էր. եւ չկար նման սմա։ Եւ էր երկայնաձիգ փողոցի նման. եւ չորս չորս տակ անկողնի [3] տեղ լայնութիւնն։ Եւ հարցաք թէ քանի՞ հիւանդ կայ աստ. ասին մեզ թէ այժմ երկու երեք հազար կայ. ապա յամառն հինգ վեց հազար կու լինի. զէրա Հռոմայ հաւան գէր է։ Եւ թէ խարճն հարցնէք, նա շաբաթն տասն հազար ղուռուշ կ՚երթա[յ],  զի երեք հարիւր կամ աւելի սպասաւորք ունի. ամէնն կարմիր զգեստով են, զատ վէքիլնուն, հագիմնուն, քէհեանուն եւ քահանայիցն. քանզի քաղքի նման է. ունի դատաւոր, եազըճիք, ճառահնի, մաճունճիք, տէլլաքնի, աշչիք, սօմունճիք [4], թող զփայտն եւ զայլ հիւանդի կերակուրս, զտօշկնին, չալշաֆնին եւ այլ ամենայն պէտքն։ Եւ զի աշխարհն այն սղութիւն է, օխա մի միս ԺԵ դրամ, Հ դրամ հացն մէկ ստակ։ Զի աշխարհն այն մարդաշատ է. եւ ամէն սար ու ձոր շէնլիք է. եւ Աստուծոյ պարգեւքն այն աշխարհն է, զի ամէն բանն առատ է. որ թէ ՃՌ ֆլորիու հաց ուզես կու գտվի։ Եւ մեք մինչ ի Հռոմ էաք՝ ժողովեցան հացծախքն, գնացին առ Փափն եւ ասեն. Հայր սուրբ, այս տարի բոյսն լաւ չէ եւ ցորենն սակաւ. կու տամք Սուրբ Պետրոսի քառասուն հազար ղուռուշ. տուր մեզ հրաման զհացն փոքրացնել։ Իսկ Փափն խայիլ չեղաւ, այլ ասաց. Քանի կա[յ], եփեցէք. երբ հատնի ես ձեզ կու գտնում։ Եւ նոքա ամօթով դարձան ի տունս իւրեանց։ Եւ օր մի հաց չեփեցին [5]. եւ հաց չի գտւաւ ի քաղաքն. իմացուցին Փափին. եւ նա հրամայեաց դատաւորին շուրջ գալ. եւ նա գնացեալ ուր հաց չի գտաւ՝ զհացծախն կախեց դուռն ի վայր, որ եւ այլք խրատեսցին։ Եւ առ այն է բանն մեր, որ ռշվաթ չեն ուտել բնաւ ֆռանկ ազգն. եւ ֆլորին այն տեղն դրամի տեղ է։

Թողլով զայլս ի բաց, եկեսցուք ի պատմութիւնս առաջարկեալ բանիս։ Որպէս բազում անգամ ասացաք, թէ սբիթալն հիւանդանոց կամ հիւրանոց լսի։ Արդ տեսցուք թէ ո՞րպէս կարգ եւ սահմանք է նոցա։ Հիւանդ ոք այր կամ կին առնուն շբիթալն, զի ամենայն եկեղեցի ունի երկու սբիթալ. մինն արանց եւ մինն կանանց. բայց նախ երթան առ մեծ քէհեան, որ է պօն սինօր, որ է քորեպիսկոպոս եւ զի Փափին աշխարհն ամենայն իշխանութիւն, մեծութիւն եւ փառք կարգաւորաց ձեռքն է. իսկ աշխարհականքն որպէս ստրուկ մի են. եւ զի բազում են քան աշխարհականս քահանայք, վասն այն տիրել են ի վերայ նոցա եւ եկեալ ասեն։ Աղաչեմք զքեզ, տուր հրաման բերել ի սբիթալն զֆլանն։ Եւ նա ասէ տանել առ հագիմն, զի տեսանիցէ զերակսն։ Եւ այս վասն այն, զի են բազում խաբեբայք, որ դատարկ շուր գալն ուսել են, բանի գլուխ չունին, սուտ հիւանդ կու լինենան, որ առնուն ի սբիթալն, մուֆտ հաց ուտեն, կակուղ տօշակ պառկին։ Վասն որոյ պիտոր հագիմն հայի զերակսն եւ իմանայ. եւ թէ ճշմարիտ հիւանդ է՝ տա[յ] նմա թղթիկ մի առ փոքր քէհեան. եւ նա տա[յ] մեծ քէհին, եւ հրամայէ մուծանել զնա ի սբիթալն, եւ դիմար առնել։ Եւ իբրեւ մտնէ, հանեն ի նմանէ զիւր օչլոտ եւ աղտոտ զգեստն գարշելի, մինչեւ ի շապիկն [6]. եւ տան սպիտակ շապիկ [7] եւ վարտիք, տօլամայ. եւ շինեն տօշակ եւ անկողին [8] ի վերայ բարձր մահճի։ Զի անդր ոչ նստին եւ ոչ ննջեն ի վերայ գետնի, այլ ի վերայ աթոռոց. զոր եւ զմեզ ծաղր առնէին, թէ դուք անասնոց նման ո՞րպէս նստիք կամ ննջէք ի վերայ գետնի, կամ ո՞րպէս հանգչիք. զի [ի] խոնաւութեանց երկրի եւ [ի] հիւթոյ բազում ցաւ եւ վնասք գործին մարդոյ. եւ մեք ասէաք, եթէ մեք այսպէս ուսեալ եմք։ Արդ եկեսցուք ի սկսեալ զրուցն մեր վասն հիւանդաց. պառկեցնեն զնա. գայ հագիմն եւ իմանայ զցաւն եւ ըստ այնմ հրամայէ տալ կերակուր. եւ երբ ժամ լինի կերակրոյ, գա[յ] սպասաւոր մի եւ բերէ սդօլ, որ է սեղան. նոյնպէս եւ յամենայնի. ապա գայ միւսն եւ բերէ փէշխուն սպիտակ եւ սփռէ ի վերայ սեղանին. եւ այլն գայ բերէ դրգալ եւ սուր դանակ, այլն՝ աղ եւ հաց, եւ մինն գինի ջրախառն եւ ապա կերակուր։ Եւ այսպէս ամէն մէկ մէկ խզմէթ մի ունին. եւ զկնի հացին դարձեալ ժողովեն։ Եւ իրիկունն գայ մինն վերցնէ զհիւանդն եւ միւսն զտօշակն զուգէ. ապա պառկեցնեն զնա եւ դնեն մերձ աման մի վասն կարեաց. զոր յառաւօտուն եկեալ առնու տանի եւ վօթէ եւ լուսանայ։ Եւ ամէն շաբաթ զտօշկին երեսն եւ զչարշաֆն փոխեն։ Եւ ամէն կիրակի քահանայն գայ խոստովանցնէ եւ հաղորդէ. եւ սուրբ պատարագն տեսնու. զի սբիթալն մատուռ կայ, խորան, սեղան եւ այլն։

Արդ տեսէք թէ ո՜րպէս սէր, հարկիք եւ պատիւ կ՚առնեն աղքատ հիւանդաց, որ եղբայր եղբօր չ՚առներ. եւ ոչ կին՝ առն այսպէս սրտանց ծառայութիւն։ Դարձեալ կայ ի նմա ամէն ցաւոց դեղ. ով երթայ ուզէ՝ մուֆտ կու տան. եւ հագիմք շուրջ կու գան եւ տան հիւանդացն՝ ոմանց հապ, ոմանց՝ շարպաթ, ոմանց մլհամ, այլոց եախու եւ ամէն ցաւի կորայ կու գրէ ի վերայ մահճին, թէ զի՛նչ կերակուր տացեն։ Եւ ամէն շաբաթ տալաքն կու լվանայ, կ՚ածիլէ եւ պէտ կ՚առնէ։ Եւ յորժամ ողջանա[յ]՝ հանեն ի նմանէ զայն զգեստն [9], տան նմա զի՚րն եւ ասեն. Անմեղադիր լեր, եղբայր, քեզ աւելի հարկիք պիտէր, երթ խաղաղութեամբ եւ յիշեա զմեզ յաղօթս քո։ Այսչափ սէր, գութ եւ բարերարութիւն կ՚առնեն, դեռ կ՚ասեն. մի՛ մեղադրեր։