[ԻԵ]
ԴՊՐՈՑՔ
Եւ
ունէր
Փափն
ՀԲ
գարտնալք
ըստ
ՀԲ
աշակերտաց
եւ
ՀԲ
թարգմանչաց
եւ
ՀԲ
ազգաց.
զի
ամենայն
կարտնալք
ազգի
մի
գլուխ
է,
որպէս
ասացաք.
զի
ի
մեծն
Հռոմ
ՀԲ
ազգ
է
հեթանոսաց
եւ
քրիստոնէից.
եւ
ՀԲ
ազգի
եկեեցի,
դպրատուն,
սբիդալ
առանձին։
Եւ
կայր
մէջ
քաղաքին
մեծ
դպրատուն
մի
հասարակաց,
որ
ի
հօն
ամէն
օր
դաս
կ՚ասեն
աստուածաբանութիւն
եւ
զայլ
մանր
ուսմունս՝
զփիլիսոփայական,
զերկրաչափական,
զաստղաբաշխական,
համարողական,
զԺ.
Ստորոգութիւնս
Արիստոտելի
եւ
զպրակս
Պորփիւրի
ներածութիւնս,
զերաժշտական։
Եւ
կան
ի
նմա
հինգ,
վեց
հազար
հոգի,
ի
հեռաւոր
քաղաքաց
եւ
ի
գաւառաց.
եւ
ամենայն
սահմանաց
առ
նա
երթային՝
Ալամանու,
Սպանիու,
Լէհու
եւ
այլոցն.
եւ
ոչ
միայն
աղքատք,
այլ
եւ
մեծատանց
եւ
իշխանաց
որդիք,
երիտասարդք
եւ
կարգաւորք.
եւ
բազում
աստուածաբանք,
փիլիսոփայք
եւ
իմաստասէրք
գոն
ի
Հռոմ.
ամենեքին
անդր
ժողովին.
եւ
անտի
[1]
առաքին
յայլ
գաւառս,
զի
Աթէնք
այժմ
[2]
Հռոմ
է
կամ
առաւել։
Եւ
այս
ամէնս
Փափին
տրօք
է։
Եւ
այնպէս
փափագ
ունին
ուսման,
Ժ,
ԺԵ,
Ի
տարի
ուսանին։
Իսկ
ազգս
մեր
բնաւ
չունի
փոյթ
եւ
սէր
ուսման
եւ
ոչ
որդիքն.
թէպէտ
եւ
տան
զորդիս՝
ի
փոքրկութեան
տան՝
մինչ
բանի
գործի
չէ.
եւ
երբ
ի
չափ
հասակի
լինի.
առնուն
զնա
ասելով,
թէ
Այս
բաւական
է,
թող
գայ
[3]
տուն.
եւ
տուեալ
անկատար
զտղան,
մնայ
այնպէս
տխմար։
Հարցաք
զմի
ոմն
անուանի,
թէ
Փափն
ի՞նչ
կէլիր
ունի
կամ
խարճ.
եւ
ասին
թէ
ամէն
օր
ԻԴ
ղուռուշ
կէլիր
ունի.
եւ
զայն
իրեք
բաժին
կ՚անէ.
մինն
հեծելին
եւ
զինւորաց.
քանզի
եւ
նա
ղատրկայք
ունի.
եւ
բերդունաք
քաղքի
եւ
գեղօրայք
եւ
աւանք
եւ
նաւք
ի
վերայ
ծովու.
պարտի
զօր
պահել,
զի
մի
թշնամիքն
վնաս
գործեսցեն։
Իսկ
մէկ
բաժինն
վասն
իւր
մարմնաւոր
պիտոյից.
եւ
մին
մասն
ողորմութիւն
եւ
խէր
աղքատաց
եւ
կարօտելոց.
զի
բազում
վարձք
ունի
Փափն
եւ
ողորմութիւն
մին
տարին։
Ոնի
վէքիլ
մի,
որ
տարին
ԽՌ
ղուռուշ
կու
բաշխէ.
եւ
վէքիլ
մի
այլ
ունի,
որ
որբ
աղջիկ
կու
կարգէ.
որբ
տղաք
ղանահաթ
կու
տայ
[4]
եւ
սէրմիայ.
եւ
մէկ
վէքիլ
մի
այլ
ունի,
որ
մեծ
սբիթալին
վ[ե]րայ
է.
վէքիլ
մի
ալ
ունի,
որ
ուխտաւորաց
եւ
անկարաց
[5]
ողորմութիւն
բաշխէ
քանի
հազար
հոգ[ւ]ոյ
որ
կու
գան.
վէքիլ
մ՚ալ
ունին
որ
աշխարհական
ժողովարարաց
ողորմութիւն
կու
տայ
[6]
։
Վէքիլ
մ՚ալ
ունի,
որ
կարգաւորաց
ժողովք
կու
տայ
[7],
եպիսկոպոսաց,
քահանայից,
սարկաւագաց.
եւ
տես
թէ
տարին
քանի
հազար
եպիսկոպոս
միայն
կու
գայ.
թող
զայլ
ՀԲ
ազգացն։
Որպէս
տարի
մի
եկել
էր
Ասորու
պատրիարգ
[8]
ի
Համթայ,
ի
Տաճկացն
փախուցեալ
վասն
[9]
ուղղափառ
հաւատոյն.
եւ
ետ
նմա
[10]
հազար
ղուռուշ
եւ
դային
առաւ
շաբաթն
եզ
մի,
իրեք
ոչխար,
յիսուն
հաւ,
հինգ
մէտրայ
գինի,
օրն
տասն
հաց,
քացախն,
աղն,
սավզն
եւ
այլն։
Նոյնպէս
հոռմի
այլ
բազումք
կու
գան։
Իսկ
Հայոց
ամէն
տարի
հինգ,
վեց
եպիսկոպոս,
վարդապետք.
թող
զշատաշրջիկ
հաբեղայքն
եւ
զիրիցնին։
Զատ
զայն
երբեմն
[11]
երբեմն
[12]
եւ
թագաւորացն
օգնութիւն
կ՚ուղարկէ։
Զորս
կամիմ
սակաւ
ինչ
[13]
ծանուցանել
լսողացդ.
բայց
աղաչեմ
սիրով
ունկն
դնել
բանիցս
եւ
մի
ձանձրանալ։
Նախ
եւ
առաջին
վարձքն
Փափին.
զի
ամէն
օր
իւր
ամէնալի
սեղանն
ԺԲ
հոգի
պիտի
հաց
նստի.
եւ
ինքն
պիտի
սպասաւորէ
նոցա.
բայց
այժմ
ինքն
[14]
չի
գալ.
եւ
ասին
զպատճառն,
թէ
օր
մի
ֆռանցէզ
մի
արբեալ
եւ
չհանդուրժեալ
ստամոքսին՝
ժայթեաց
ի
սեղանն.
եւ
այնու
գարշեցաւ
Փափն.
իսկ
յայլում
աւուր
հայ
մի
յոյժ
զեխեալ
կամէր
զձեռն
համբուրել
Փափին.
եւ
շարժեալ
զսեղանն՝
կործանեաց
զկթխայս,
զայլսն
խորտակեաց
եւ
զգինին
եհեղ
ի
վերայ
նորա.
եւ
յայնմ
օրէ
ոչ
երթայր
ի
սեղանս
նոցա.
այլ
հրամեց
յայլում
սեղանի
կերակրել
զնոսա.
եւ
փոխանակ
իւր
մեծ
քեհեային
ասաց
սպասաւորել,
որ
էր
եպիսկոպոս։
Զոր
եւ
զիս
տարան
օր
մի
հաց
ի
սեղանն
Փափին.
եւ
յորժամ
ժողովեցաք՝
բերին
ջուր
արծթէ
լէկանով
եւ
իպրիխով.
եւ
լուացեալ
տվին
սրբիչ
եւ
նստուցին
կարգաւ.
երեկ
զանազան
կերակուր
եւ
անապակ
[15]
գինի,
մարդագլուխ
օխայ
մի
ամէն
մէկի
առջեւ
եւ
ջուր
ըստ
սահմանաց
իւրեանց.
բայց
դու
որպէս
կամիս
այնպէս
ըմպէ.
զի
թէ
զայն
ըմպես
[16]
ա՛յլ
տան.
բայց
Հայք
առանց
ջրոյ
ըմպեն.
եւ
գինին
եօթն
տարէկան՝
անգիւտ
այլ
տեղիս։
Եւ
այլ
կարգաւորքն
սպասաւորէին
մեզ.
մեք
ԺԲ
հոգի
նստաք
ըստ
երկոտասան
[17]
առաքելոց.
եւ
այլում
տեղ[ւ]ոջ
ՀԲ
նստան
ըստ
ՀԲ
աշակերտացն
որիշ.
եւ
ամէն
մարդու
եօթն,
ութ
սկուտեղ
ճաշ
բերին
մեծագին.
զորն
ուտել
կարես՝
կե՛ր,
եւ
զորն
չուտես
դնեն
մախրամատ,
հետ
տար.
ամէն
լօխման
ուռուպ
մի
կ՚աժէ.
եւ
յետ
կերակրոյն
շէքէրլէմէնի
եւ
գնոց
հալվանի
տան,
քաղցր
եւ
անուշ.
դգալն
[18],
դանակն,
դաբսիքն
եւ
այլն
ամէն
արծաթեղէն
է։
Բայց
հայուն
առաւել
պատիւ
կ՚առնեն
եւ
ի
գլուխ
տեղ
նստեցուցանեն։
Երկրորդ
ողորմութիւնն.
զի
ամէն
դուրս
ելնելու
ատաթ
է
որ
ԻԵ
ղուռուշ
բաշխեն
աղքատաց.
զի
թէ
հեռու
երթայ՝
ի
մաֆայ
նստի,
երկու
ջորի
լծած,
մինն
առաջ
եւ
միւսն
յետին.
եւ
վեց
ջորի
սպիտակ.
վեց
ետքնետակ.
վրանին
կարմիր
մախմուր
ձգած
մինչեւ
ի
գետին.
եւ
ինքն
ալ
կարմիր
կու
հագնի.
եւ
իւր
բոլորն
շուրջանակի
այլ
զինւորք
չի
մօտենան.
միայն
ալամանքն
մօրվօք
որ
են
տուտէշք,
զոր
ասեն
թէ
Լուսաւորիչն
եթող։
Երրորդ
ողորմութիւնն
Փափին,
որ
ամէն
տարին
Շ
հոգի
պիտոր
կարգէ
յարանց
եւ
կանանց,
իգին
ճիէզ
եւ
մայեա.
արուին՝
սէրմիայ,
մարդուն
կօրա.
ոմանց
Ճ
ղուռուշ,
ոմանց
Ծ
կամ
աւելի
եւ
պակաս։
Եւ
ամէն
վանից
ալ
սահմանք
է,
որ
կարողութեան
[19]
կօրա
պիտոր
կարգեն
Ծ
կամ
Կ
կամ
այլ
աւելի
որբ
աղջիկ
եւ
վախիր
կտրիճնի.
զի
յաշխարհն
այն
աղջիկն
շատ
է
եւ
մարդն
սակաւ.
վասն
որոյ
պիտոր
շատ
ճիհէզ
տան,
թէ
չէ
մարդ
չի
առնուր
զկինն
առանց
դրամի.
որպէս
եւ
ի
Լէհաց
յերկիրն։
Չորրորդ
ողորմութիւն
Փափին.
որ
դային
արել
է
քանի
հարիւր
աղքատ
կարգաւորաց
եւ
քահանայից,
նաեւ
աշխարհականաց,
որ
ամէն
օր
այսչափ
հաց,
գինի,
միս
եւ
այլն
կու
տան.
որք
ծերք
են,
անկածք,
անկարք,
հիւանդք,
չքաւորք,
որբք,
այրիք
եւ
տնանկք,
աղքատք
եւ
այլն։
Հինգերորդ
ողորմութիւն,
որ
ինչխատար
ուխտաւոր
կու
գայ
ամէն
աշխարհէ՝
իրեք
օր
պիտոր
ուտեցնէ,
խմցնէ։
Վեցերորդ
ողորմութիւն.
ինչ
մարդ
որ
գայ
ուխտ,
թէ
աշխարհական,
թէ
կարգաւոր,
Ե.
ղուռուշ,
Ժ.
Ի.
Լ.
կու
տայ
խարճլխ.
ապա
կարգաւորաց
Ժ.
ԺԵ.
Ի
ղուռուշ,
թէ
եպիսկոպոս
Ճ,
թէ
վարդապետ
ԲՃ.
ԳՃ.
ղուռուշ.
տե՛ս
թէ
տարին
քանի
հազար
կու
տայ։
Եօթներորդ,
զի
որչափ
[20]
հրեայ
կամ
տաճիկ
դառնայ
եւ
քրիստոնեայ
[21]
լինի,
Փափն
պիտոր
հագցնէ
սպիտակ
յոտաց
մինչ
ի
գլուխ.
այլ
եւ
տայ
իւրեանց
սէրմիայ
կամ
նաֆաղայ,
մարդուն
կօրայ՝
Ժ
ղուռուշ,
Ի
կամ
Լ։
Ութերորդ
ռահմն
Փափին,
զի
որչափ
[22]
որբ
տղայք
կան,
անճարակ
աղջկունք,
պիտի
ժողովէ
զնոսա,
զանահաթ
տայ.
տես
թէ
որչափ
տղայք
իւրեանց
եւ
յօտարացն
կու
գտվի
անդ։
Իններորդ
զաքաթն.
որ
ամէն
տարի
աւագ
հինգշաբթի
ԺԲ
հոգ[ւ]ոյ
զոտս
պիտի
լուանայ
եւ
օր
մի
յառաջ
բաղնիք
ղրկէ
եւ
տայ
նոցա
շապիկ
[23],
վարտիք,
չուխայ
սպիտակ,
բաբուչ,
գտակ.
եւ
լուացեալ
զոտսն
նստուցանէ
ի
սեղանն.
եւ
հայն
ի
վեր
նստի.
եւ
ամէնին
անուն
տայ
զառաքելոց.
բայց
հային
[24]
Պետրոս.
եւ
յետ
կերակրոյն
տայ
ամէն
մէկի
երկու
դէսպէհ
եւ
երկու
խաչ
պատկերք,
մին
ոսկի,
մինն
արծաթի։
Տասներորդ
ռահմն.
Սան
Սփիրիդու
սբիդալն,
որ
քան
զքաղաքն
մի
է,
որպէս
յառաջագոյն
ասացաք,
թէ
որչափ
մարդ
կայ
[25],
եւ
որչափ
խարճ
կ՚երթայ
[26]
կերակրոյ,
անկողնոյ,
փայտի
եւ
այլոցն։
ԺԱ.
զի
ժողովել
է
իւր
քաղաքն
ի
Հռոմ
ՀԲ
ազգ
եւ
ունին
ամենայն
ազգն
եկեղեցի,
սբիդալ,
դպրատուն,
կերակուր,
անկողին,
տօշակ։
Նոյնպէս
Հայք
եւս
ունին
ժամ,
սբիդալ,
դպրատուն,
բայց
տղաք
չկան.
միայն
երկու
տղայ
կայր.
զի
Հայք
սակաւ
են։
Այլ
եւ
պասմագիր
է
հանած.
զոր
մեք
աչօք
մերովք
տեսաք.
Աստուած
զիւրեանց
հոգին
լուսաւորէ,
որ
զմեզ
աւելի
կու
հոգան
քան
թէ
մեք.
եւ
ասին
թէ
ԺՌ
ղուռուշ
կու
հայի
պասման.
ապա
այժմ
[27]
պաթալ
է,
ոչ
բանեցնօղ
[28]
կայ,
ոչ
բանօղ՝
մեր
ազգիս
էհմալութենէն
եւ
չարեացն,
որպէս
եւ
ի
Վանատիկն։
ԺԲ.
վարձքն,
զի
այնպէս
շաղաւաթ
կայ
աշխարհն
Փափին,
զի
որչափ
գերի
փախչի
եւ
անկանի
[29]
երկիր
նորա,
ազատի։
Սպանիու
թագաւորն
պիլա
խատիր
չէ
հանել,
թէ
մկրտի.
այլ
ուրիշ
տեղ
թէպէտ
մկրտի
ալ
չի
ազատեն.
քանզի
կ՚ասեն
թէ
նաչարէ
եւ
յակամայ
լինիս
քրիստոնեայ,
եւ
չէ
Աստուծոյ
ընդունելի.
թող
այն
ատենն
լինէիր
երբ
տունդ
[30]
էիր
եւ
անձնիշխան։
Իսկ
Փափն
ոնց
մկրտի՝
կ՚ազատէ։
ԺԳ.
ռահմն,
զի
որչափ
վնասակարք
ընբռնին՝
աւազակք,
գողք
կամ
այլք,
որ
պիտի
չանկալն
զարնեն
կամ
չորս
չարեկեն,
նա
յառաջ
վիզն
կու
զարնեն
կամ
խեղդեն,
ապա
զայլ
զսկէնճէն
կ՚առնեն
որ
զայն
մեծ
կսկիծն
չիմանան։
Եւ
կայ
եկեղեցի
մի
նոցա
սուրբ
Յովանու
Գլխատումն,
անդ
թաղեն
զամենայն
մահապարտս.
եւ
գան
[31]
այն
եկեղեցոյ
քահանայք
խնկօք
եւ
մոմեղինօք,
րուֆաթով,
սեւազգեստ
եւ
Քրիստոսի
խաչալամանն
տանին
յառաջ.
եւ
անդ
մնան
մինչեւ
դահիճքն
կատարեն
զհրամայեալս.
ապա
առնուն
մեծաւ
պատւով
զդին,
դնեն
ի
դագաղն
ծածկելով
սեւ
չուխայով,
եւ
տանին
թաղեն
սաղմոսիւք
եւ
աւրհնութեամբ,
թէպէտ
եւ
մեղանչել
է.
ապա
վասն
քրիստոնէութեան
եւ
զի
խոստովանեցաւ,
հաղորդեցաւ,
պատվել
արժան
է։
Եւ
ի
ժամ
կախելոյն
չեն
թողուլ
կախ
կամ
ի
չանկալն
կամ
խազուխն,
այլ
առնուն
ի
վար
եւ
տարեալ
թաղեն։
ԺԴ.
զի
ունի
Փափն
վէքիլ
մի
ճարտասան,
որ
հինգհարիւր
ղուռուշ
կէլիր
ունի.
վասն
այն
որ
ամէն
օր
երթայ
ի
բանտն
եօխլամիշ
եւ
թէշվիշ
կ՚անէ.
ու
կու
քննէ
հարցնէ,
թէ
վասն
է՞ր
զընտանած
են.
կամ
թէ
քանի՞
տարի
է
որ
կայ.
եւ
թէ
սուչսուզ
եւ
անվնա՞ս
է։
Քանզի
շատ
կու
լինի
որ
անմեղ,
անճարակ,
անլեզու
ղարիպ
մարդիք
կամ
աղքատ
՚ւ
անտէր
ճար
չունին,
ոչ
ծանօթ,
ոչ
մարդ,
այնպէս
մնան
ի
բանտն
քանի
տարի,
զի
մեծ
զնտան
է,
որպէս
Պապաճաֆարն.
նա
երթայ
առ
դատաւորն
եւ
հանէ։
ԺԵ.
զի
երբեմն
եւ
թագաւորաց
խազինայ
առաքէ,
երբ
մեծ
սէֆէր
ունին
հետ
թուրքի
կամ
անհաւատից,
օլօֆայ
լէշքէրին.
այլ
եւ
թէ
հարկ
լինի
եւ
պակասի
դրամմ
սուրբ
Պետրոսի,
զիրա
մեծ
խարճ
ունի
շինումն,
նա
կու
տայ.
թող
զայլ
ծածուկ
ողորմութիւնքն
որ
մարդ
չի
գիտէ,
բայց
միայն
Աստուած։
Նաեւ
եկեղեցիս
շինէ
ի
բազում
տեղիս
եւ
այլ
բարէգործութիւնս
առնէ.
զորս
ի
բազմաց
սակաւն
գրեցի
աստ։
Եւ
զծերն
ընտրեն
եւ
տարեցքն,
որ
հազիւ
չորս,
հինգ
տարի
ապրի։
Սակայն
ազգն
չար
եւ
դառնացողք
հերձուածողաց
բազում
բանս
եւ
բանպասանս
բարբանջեն
զնմանէ.
բայց
նա
անպարտ
է
յայնմ
[32]
յամենայնէ.
եւ
զրպարտողքն
դատապարտելոց
են
ի
Քրիստոսէ
յաւուրն
[33]
ահեղին։
