Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Յաղագս Մահացու մեղաց։(Գլուխ. ԾԱ)

Ասացաւ յաղագս մեղաց սկզնականին. այժմ ասասցուք վասն մահացուին։ Եւ նախ խնդրի թէ՝ է՞մեղք մահացու։ Երեւի թէ ոչ. զի մահն ապականութէ եւ լուծանէ զիրն յորս պատահի որպէս կենդանեաց։ Այլ մեղքն մահացու՝ թէպէտ եւ է ի հոգին, անմահ մնայ հոգին։ Դարձեալ՝ մահն խափանէ զյատուկ գործն. իսկ մեղաւոր հոգին՝ ի մեղս մահացու կալով բազում ինչ քաջութեամբ գործէ. եւ նուրբս իմանայ. ապա ուրեմն երեւի թէ՝ ոչ ինչ է մեղք մահացու։ Այլ զի է մեղք մահացու. յայտ է յայսմանէ. զի մեղք մատցու՝ ապականէ զկեանս։ Բառնայ զազդողութիւնն։ Թողու զճանապարհ, եւ կապէ առ գեհեանն։ Առաջին՝ մեղքն ապականէ զկեանս այսպէս։ Զի մահն որ է ապականութիւն մարմնոյն՝ լինի ի պակասիլ ջերմութեան սրտին. քանզի սակաւ սակաւ ջերմութիւնն պակասի ի ծայրից մարմնոյն. եւ առ սկիզբն կենաց հաւաքի. այսինքն, առ սիրտն. եւ յորժամ անտի եւս սպառի, մահ է մարմնոյն։ Նոյնպէս եւ ի սպառիլ սիրոյ Աստուծոյ, մահ է հոգւոյն։ Եւ է սէրն Աստուծոյ երկակի։ Առ Աստուած՝ յորժամ սիրեմք զԱստուած. եւ վասն Աստուծոյ՝ յորժամ սիրեմք զընկերն. որպէս Յօհաննէս. (որ սիրէ զԱստուած՝ սիրեսցէ նա եւ զեղբայր իւր։) Եւ սպառ է զսէրն Աստուած՝ մեղքն մահացու. որպէս հայհոյութիւն. երդմնահարութիւն. հերձուած. եւ այլ սոյնպիսիք։ Եւ զսէր ընկերին՝ սպառէ սպանութիւն. շնութիւն. գողութիւն. սուտ վկայութիւն, եւ այլն։ Այլ որպէս մարմինն է կենդանի հոգւովն. այսպէս հոգին կենդանի է Աստուծով. եւ որպէս բաժանումն հոգւոյ մահ է մարմնոյն. եւ բաժանումն Աստուծոյ՝ մահ է հոգւոյն։ Եւ բաժանումն Աստուծոյ՝ է պատճառ մեղքն։ Երկրորդ՝ մեղքն մահացու՝ բառնայ զազդողութիւն. զի մարդ ինքեամբ անկեալ ի մեղս, ինքեամբ ոչ կարէ յառնել, եթէ ոչ շնորհօք փրկչին. որպէս ասէ սաղմոսն. (հոգի որ ելանէ՝ այլ ոչ եւս դառնայ. ) այսինքն, զի ինքեամբ գնալով մարդ ի մեղս, եւ ոչ ինքեամբ յառնէ յայնմանէ։ Զոր օրինակ՝ որպէս թէ ոք ընկեսցէ զինքն ի հուր, իշխանութիւն իւր է ընկենուլն. բայց ոչ է իշխանութիւն իւր ելանելն։ Եւ դարձեալ՝ մարդն ինքեամբ երթայ ի մահ. բայց ինքեամբ ոչ կարէ յառնել ի մահւանէ. (զի ոգիք ըմբռնեալ ի մեղս՝ ի մտաց եւս անկանին։) Երրորդ՝ մեղքն մահացու՝ թողու զճանապարհն. զի ամենայն սկսեալ՝ փութայ ի կատարումն իւր սկսեալ ճանապարհի. որպէս յայս անուն տեղի։ Այլ ամենեցուն սկիզբն եւ կատարումն է Աստուած. որպէս ասաց մարգարէիւն։ (Ես եմ ալֆա եւօ. ) այսինքն, սկիզբն եւ վախճան։ Ապա ուրեմն եւ մարդս պատկերակցութեամբն սկսեալ ի նմանէ, պարտի ամենեւիմբ նմանութեամբ աւարտիլ առ նա։ Եւ գտանի այսպիսի կատարումնս ի ձեռն (նեղ եւ անձուկ ճանապարհին՝ որ տանի ի կեանսն որպէս ասէ Տէրն։) Իսկ մեղքն՝ թողեալ զայս ճանապարհ, այսմ ամենայնի զհակառակն սկսեալ, եւ ի հակառակն աւարտէ. այսինքն, (լայն եւ արձակ ճանապարհն՝ որ տանի ի կորուստն։) Եւ առաքեալն ասէ. (լալով ասեմ զթշնամեաց խաչին Քրիստոսի. որոց Աստուած որովայնքն իւրեանց են, եւ այլն։) Եւ այսպէս զանազանին մեղք՝ մահացուն եւ ներելին։ Զի ներելին՝ սակաւ ինչ խոտորի ի ճանապարհէն. այլ ոչ մոլորի ճանապարհէն։ Այլ մահացուն՝ հեռացուցանէ եւ յետս դառնայ. վասն այն ի վախճանն՝ եւս քան զեւս հեռանայ. որպէս ասէ սաղմոսն. (հեռի է ի մեղաւորաց փրկութիւն. ) այսինքն փրկիչն. որ վերջին կատարածն է ամենայն մարդկան։ Չորրորդ՝ կապէ առ գեհեանն այսպէս. զի մեղօքն կապի մարդ առ սկզբնաչարն սատանայ. եւ նովիմբ ի նորին տեղիսն. այսինքն ի հուրն. որպէս ասէ Տէրն. (երթայք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից. որ պատրաստեալ է սատանայի եւ հրեշտակաց նորա։) Բայց թուի անպատշաճ թէ, վասն սակաւ հեշտութեան մեղաց՝ յաւիտենից տանջեսցի մարդ։ Ասենք վարդապետք թէ՝ պատիճ մեղացն՝ չափի եւ սահմանի ըստ որպիսութեան այնոցիկ՝ որք մեղանչեն. որպէս առաւել մեղանչէ՝ որ հարկանէ զզինուորս քան զռամիկս։ Եւ առաւել՝ որ զթագաւոր քան զզինւոր։ Ապա ուրեմն որ մեղանչէ Աստուծոյ՝ է անհուն չարիք. արժանապէս անկանի յանհուն տանջանս վասն վնասուն եւ արհամարհանաց աստուածայնոյ մեծութեան։ Եւ վասն անհուն մեղանացն՝ լինի անհուն եւ երկարութիւն պատժոց։ Ապա ուրեմն յայտէ յայսցանէ՝ զի է մեղք մահացուցիչ։ Արդ՝ առաջին որ ասէ՝ հոգին անմահ է, ոչ կարէ մահանալ։ Ասեն վարդապետք թէ՝ կրկին է մահ. այսինքն, զի մահ բնութեան. եւ է մահ յանցանաց։ Իսկ հոգին առ մահն բնութեան անմահ է. այլ ի մահն յանցանաց՝ մեռեալ է որպէս ասացաւ. զի ի ձեռն մեղաց մեռանի հոգին։ Առ երկրորդ որ ասէ թէ՝ մահն խափանէ զներգործութիւն իրին։ Ասեն վարդապետք թէ՝ մահու չափ մեղաւորն՝ ոչ կարէ բարիս գործել. զի անընդունելի է ընդ մեղացն եւ բարեգործութիւն։ Եւ յայտ է՝ զի յորժամ դառնայ եւ ապաշխարհէ, որ ինչ նախ քան զմեղսն բարեգործութիւնքն են՝յիշին. այլ զոր ի մէջ մեղացն գործեաց բարիս՝ ոչ յիշին։ Ապա ուրեմն յայտէ՝ որ մեղքն խափանեն՝ զվարձս բարի գործոց։ Այսքան վասն մահացու մեղացն։

Յաղագս ներելի մեղաց։(Գլուխ. ԾԲ)

Ասացու վասն մահացւին։ Տեսցուք այժմ թէ՝ զի՞նչ է ներելի մեղքն։ Գիտելի է՝ զի ներելին որ է թող լի ի յերից ճանաչի. այսինքն։ Ի հանդիպմանէ։ Ի պատճառէ։ Ի յիւրն բնութենէ։ Ի հանդիպմանէ՝ մահացուն ներելի ասի ի ձեռն զղջման եւ խոստովանութեան։ Իսկ ի պատճառ է՝ այսինքն ի տգիտութենէ. կամ ի տկարութենէ. յորժամ ոք արասցէ եւ ոչ կարծէ մեղք գոլ՝ ներելոյ արժանի է։ Իսկ ի յիւրն բնութենէ՝ որպէս ծիծաղիլն անչափ. քամահել. բան դատարկ։ Եւ այլ։ Այս թէ զի՞նչ իցէ ներելի մեղքն։ Եւ ծանիր՝ զի թէպէտ ներելի մեղքն ոչ ունին թիւ սահմանիլ զի բազումք են. այլ կարեն ածիլ առ սահմանիլն ըստ տեսուղութեան իւրեանց. այսինքն, ի փայտ, ի խոտ, եւ յեզէգն. զի դիւրաւ ծախին եւ մաքրին։ Փայտն՝ նշանակէ զներելի ծանրագոյն մեղսն։ Եւ եղէգն՝ զթեթեւագոյնսն։ Իսկ խոտն՝ զմիջակ մեղսն։ Եւ վասն այն է երեք՝ զի ամենայն ինչ ստեղծուած՝ եռակի է. այսինքն, զի ունի զէութիւն. զօրութիւն. եւ զներգործութիւն։ Նոյնպէս եւ ամենայն գործք՝ երիւք կայանան. այսինքն, իսկիզբն. ի մէջն. եւ ի կատարածն։ Դարձեալ մարդն յերից է գոյացեալ. այսինքն, զի ունի մարմին. հոգի. եւ միտս։ Այսպէս եւ միտքն՝ ունի յիշողարկան. իմացական. եւ կամս։ Եւ դարձեալ՝ մեղքն սկզբնական՝ ի յերից բղխեաց. այսինքն, յօձէն ի կինն. եւ ի կնոջէն առ այրն։ Եւ մաքրութիւն սուրբ՝ յերից եղեւ. այսինքն, ի մկրտութենէն յանուն հօր եւ որդւոյ եւ հոգւոյն սրբոյ։ Եւ մահացու մեղքն՝ երիւք մաքրի. այսինքն, զղջմամբ. խոստովանութեամբ. եւ ապաշխարութեամբ։ Եւ կատարելութիւն հոգւոյ՝ յերից գոյանայ. այսինքն, ի հարւատոյ. ի յուսոյ. եւ ի սիրոյ։ Եւ գիտելի է՝ որ մարդ կարէ լինի առանց մահացու մեղաց, եւ ոչ առանց ներելւոյ։ Եւ այս է պատճառն. զի ցորքան մարդն կենդանի է, ի ներելի մեղս անկանի։ Վասն այն ասէ Յօվհաննէս ի կաթողիկէն. (թէ ասիցեմք թէ մեղս ոչ ունիմք, զանձինս խաբեմք. եւ ճշմարտութիւն ի մեզ ոչ գոյ։) Եւ որպէս ի ներելի մեղս յոգնաբար անկանիմք. այսպէս յոգնաբար բժշկիմք. այսինքն, յորժամ հասարակաբար խոստովանիմք. յորժամ բախեմք զսիրտս. յորժամ մաղթեմք լեզուաւ. յորժամ խաչականքեմք զմեզ. յորժամ խաչ առնիմք ի քահանայից. յորժամ երգեմք զերեք սրբեանն. եւ յորժամ ասեմք զտէրունական աղօթսն. եւ այլ սոյնպիսեօք՝ զներելի մեղս քաւեմք։ Եւ թէ զի՞նչ վնաս է մեզ առ հասարակ յամենայն մեղաց։ Գիտելի է՝ զի մեղքն մեռուցանէ զգոյացութիւնն։ Անարգ առնէ զկայանս։ Մշտընջենաւոր առնէ զտանջանս։ Եւ նսեմացուցանէ զհեսութիւնն։ Նախ՝ մեռացանէ զգոյացութիւն. զի մարմինք մարդկայինք՝ ի չորս տարերց գոյացեալ, այնքան սիրով միացեալ էին նախ քան զմեղսն, զի ոչ կարէին լուծանիլ։ Եւ թէ մեղքն ոչ էին եղեալ, մարդս ոչ էր մեռեալ. եւ ոչ հիւանդացեալ. եւ ոչ ծերացեալ եւ այլն։ Այլ ի գալ մեղացն՝ լուծան կապանք սիրոյն. եւ տարերքն սկսան մարտնչիլ ջերմն եւ ցուրտ. գէջ եւ չոր։ Եւ յայս կռուոյս՝ եղեւ լուծումն մարմնոյն։ Խօթութիւն. հիւանդութիւն. այլայլութիւն եւ մահ. որպէս ասէ առաքեալն թէ՝ (մարմին ի ձեռն մեղաց մեռաւ։) Եւ յայսմ պատճառէս՝ մեռանին մանկունք եւ ծերք. եւ ոչ ումեք խնայէ մահ։ Երկրորդ՝ մեղքն անարգ առնէ զկայանս. զի տեսանեմք որ իւրաքանչիւր ազնիւ իրաց՝ ազնիւ տեղի հասանի. որպէս յայտ է յակն մարդոյն. զի աչք որքան զայլ մարմին ազնիւ է, ի բարձր տեղւոջ է եդեալ բնութիւնն։ Այսպէս ի տունն՝ ի հիմն անտաշ եւ կարծր քարինք գնին՝ եւ փայտք յառաստաղն։ Այսպէս եւ յաշխարհս. հողն որանարգ է՝ ի ստորեւ է զ տեղի առեալ։ Եւ աստեղք որ ազնիւ մասունք են, յերկինս են եդեալ։ Եւ այսպէս մարդն ազնուագոյն է քան զայլ ստեղծուածս. պարտ էր ի բարձրագոյն տեղւոջ զետեղիլ. այլ ի ձեռն մեղաց՝ անարգանայ եւ ի դժոխս անկանի. որպէս ասէ աւետարանն։ (Մեռաւ մեծատունն՝ եւ թաղեցաւ ի դժոխս։) Եւ է այսմ պատճառ. զի որոյ ծնունդն է ազնուագոյն՝ նորին ապականութիւնն է անարգագոյն։ Եւ յայտ է ի վախճանին. զի գէշ մարդոյն՝ առաւել անարգէ եւ նեխեալ քան կայլ դիականց։ Եւ որպէս վասն ապականութեան մարմնոյն՝ նոյնպէս վասն հոգւոյն է. վասն այն ասեն վարդապետք թէ՝ (մեղաւորն ոչ է արժանի հացին զոր ուտէ։) Դարձեալ՝ մեղաւորն մեղանչէ ընդդէմ բնութեան սահմանի. որպէս ասէ սուրբն Դիոնօսիոս. (մեղք է ընդդէմ բնութեան գոլ. մինչ զի պարտ է նմա ըստ բնութեան տեղի գերագոյն, անկանի ի տեղի ստորագոյն։ Երրորդ՝ մեղքն մշտնջենաւոր առնէ զտանջանս. որ թուի ընդդէմ բնութեան. զի պարտ է որ տանջանքն՝ պատասխանի տացեն մեղացն։ Զարմանք երեւի՝ թէ առժամանակեայ հեշտութեան որ մեղսն, պատասխանի տացէ պատիժն յաւիտենական։ Բայց ասելի է թէ՝ լինի արդար դատաստանաւն Աստուծոյ։ Եւ այս է՝ զի որ ոչ կամեցաւ պակասիլ ի մեղաց, ոչ է պարտ պակասիլ ի տանջանանց։ Այլ թէ ոք ասէ, թէ որ զսպանութիւն գործէ՝ ոչ կարէ գոլ ի մեղսն։ Ասելի է թէ՝ մարդ ի ձեռն մահացու մեղաց՝ յայնպիսի կայանս դնէ զանձն իւր, յորմէ ինքեամբ յառնել ոչ կարէ։ Օրինակ՝ թէ ոք ընկենու քար՝ որ նախ քան զնկենուլն՝ ունի իշխանութիւն ոչ ընկենլոյ. այլ յորժամ ընկենու, ոչ կարէ զնա ոչ ընկենուլ։ Չորրորդ՝ մեղքն նսեմացուցանեն զտեսութիւն. քանզի որ է պտղաբեր չար՝ երեւի բարի. որպէս տապացելոյն ջերմամբ՝ դառն թուի քաղցրն. եւ ընդդէմ եւս։ Վասն որոյ ասէ Եսայի. (վայ որք ասէք զչարն բարի, կամ զբարին չար. եւ այլն։) Այսքան առ այս։

Նորին քարոզ վասն Խորհրդոց մեղացն. ի բանն առակին։ (Խորհրդոց անպարշտաց՝ հարց եւ փորձ եղիցի։) Իմաս. 1. 9։ (Գլուխ ԾԳ)

Երեք են տեսակք մեղաց՝ զոր գործեն մարդիկ. այսինքն, խորհրդոցն՝ եւ բանիցն՝ եւ գործոցն։ Վասն զի յերից է մարդն հաստատեալ. ի հոգւոյ. եւ ի մարմնոյ. եւ ի մտաց. եւ իւրաքանչիւր գոյութեամբն՝ սխալի մարդն եւ գործ է զմեղս. թէ ի խորհուրդն, թէ ի բանն, եւ թէ ի գործն։ Եւ նախ քան զամենայն, է մեղք խորհրդոցն. զոր սերմանէ սատանայ ի միտս մարդկան. եւ յետոյ ի մարմինն բուսուցնէ, եւ տայ գործել զմեղս։ Վասն այն ասեն վարդապետք թէ՝ ոչ է բաւական միայն պահել զմարմինն ի մեղաց. այլեւ զգուշանալ խորհրդոյն։ Եւ այս վասն տասն պատճառի։ Նախզի՝ մեղքն ի խորհուրդն արմատանայ. եւ ապա ի մարմինն բուսանի. պարտ սուրբ պահել զխորհուրդն՝ զի մի արմատասցի չարն ի նմա. եւ մի բուսցի ընդ զգայարանսն։ Երկրորդ՝ զի խորհրդոց մեղքն՝ ի բոլոր մարմինն տարածի. որպէս թոյնք իժից. իսկ մարմնոյն մեղք միայն ի մասն այեն է. որով գործեաց. եթէ ի ձեռս. կամ ի յոտս. վասն այն պարտ է առաւել զգուշանալ խորհրդոցն։ Երրորդ՝ զի խորհուրդն եւ միտքն՝ կառավար են մարդոյն եւ առաջնորդ։ Զոր օրինակ՝ թէ կառն մոլորի, կառաւարն ուղղէ զնա. ապա թէ կառավարն ննջէ, ի միասին կառքն եւ կառավարն կորնչին։ Նոյնպէս թէ մարմինն մոլորի, միտքն կարէ ուղղել զնա. ապա թէ միտքն մոլորի եւ հեշտանայ ի մեղս, մարմինն ոչ կարէ ուղղել զնա։ Չորրորդ՝ զի չար խորհրդովն հաւանիմք սատանայի եւ բարեկամք լինիմք նմա։ Զի ութն խորհուրդ է մեղացն զոր սատանայ սերմանէ ի սիրտ մարդոյ եւ գերէ ի մեղս. եւ որպէս նետիւք՝ ծածուկ ձգէ ի խորհուրդն եւ խոցոտէ զհոգի մարդոյն, եւ սատակէ. վասն այն պարտ է զգուշանալ խորհրդոյ մեղացն։ Հինգերորդ՝ զի հոգի է Աստուած եւ ոչ մարմին. եւ յիմացական միտս եւ ի հոգիս մեր բնակի. ըստ այնմ, (դուք տաճար Աստուծոյ կենդանւոյ էք. եւ հոգի Աստուծոյ բնակեալ է ի ձեզ։) Եւ որպէս մարմինս մեր հոգւոյս է տաճար. նոյնպէս եւ հոգիս մեր հոգւոյն սրբոյն։ Արդ՝ ոչ է բաւական միայն զմարմինն պահել. այլ զհոգին եւ զմարմինն. զի իցէ տաճար սուրբ Աստուծոյ։ Ապա թէ ոչ՝ (սուրբ հոգին իմաստութեան՝ փախչի ի նենգութենէ, եւ յանմիտ խորհրդոց։) Վեցերորդ՝ իմացական միտք մեր՝ լուսատու ակն եւ ճրագ են հոգւոյն. եթէ միտն պայծառ է եւ մաքուր, հոգին լուսաւոր է եւ պայծառ։ Ապա թէ աղտեղեալ է մեղօք, հոգին մթացեալ է եւ խաւարեալ մեղօք. ըստ այնմ, (ճրագ մարնոյ ակն է. եթէ ակն քո առատ է, ամենայն մարմինդ լուսաւոր եղիցի. եւ թէ չար է, ամենայն մարմինդ խաւարին եղիցի։) Եօթներորդ՝ հայելի եւ պատկեր Աստուծոյ են միտքն. որովք զԱստուած տեսանեմք։ Արդ՝ որպէս ժանկոտ հայելին կոյր է եւ ոչ տեսանէ. իսկ մաքուրն նկարէ զպատկերն եւ ցուցանէ. նոյնպէս եւ միտք մեր բանական՝ հայելի են որովք զԱստուած տեսանեմք։ Արդ՝ եթէ ժանկեալ է մեղօք, կոյր է. եւ ոչ կարէ յինքեն զԱստուած տեսանել։ Իսկ (որք սուրբքն են սրտիւք, նոքա զԱստուած տեսցեն հրամայէ Տէրն։) Վասն մաքուր եւ սուրբ պահել է զխորհուրդն։ Ութերորդ՝ միտքս մեր դատաւոր է ի վերայ հոգւոյս եւ մարմնոյս. ըստ այնմ, (դատաւոր մի էր ի քաղաքի ուրումն։) Արդ՝ յորժամ դատօղն անամօթ եւ անկաշառ լինի, ճշմարիտ դատէ եւ ուղիղ։ Եւ յորժամ թիւրի, նոյնպէս եւ զդատաստանն թիւրէ։ Վասն այն պարտ է զմիտս սուրբ եւ մաքուր պահել ի մեղաց. զի կարասցէ ուղիղ եւ արդար դատաստան առնել առ ինքն, եւ առ այլս ի վերայ մարմնոյն ի հոգւոյն։ Իններորդ՝ աղբիւր բանին եւ իմաստութեան միտքն է ի մեզ. արդ՝ որպէս աղբեր ակն թէ յստակ է, ջուրն պարզ եւ յստակ բղխի եւ գեղեցիկ. ապա թէ՝ակն աղբերն պղտորեցաւ՝ դառն եւ պղտոր գայ յառաջ ջուրն։ Նոյնպէս եւ հագիս մեր թէ յստակ է ի մեղաց. բանն եւ գիտութիւնն պարզ եւ յստակ գայ յառաջ եւ մխիթարէ զայս. ապա թէ մեղօք ապականեալ է, խառնակ եւ ապականեալ գայ յառաջ բանն. վասն այն պարտ է զխորհուրդն սուրբ պահել եւ մաքուր։ Տասներորդ՝ որ ի խորհուրդն ունի զմեղսն, առաւել սիրէ եւ յօժարի մինչեւ կատարէ զմեղսն։ Իսկ որ մարմնովն գործէ, յետոյ տրտմի եւ զղջանայ եւ ապաշխարէ։ Վասն մեղք որ ի խորհուրդն է՝ սիրով է կապեալ. եւ ոչ զղջանայ եւ ոչ երեւի իւրն թէ մեղս ունի։ Իսկ մարմնոյն մեղքն՝ յայտնի է. եւ զինքն մեղանչական տեսանէ եւ զղջանայ։ Վասն այն քանի որ հնար լինի, զխորհուրդն առաւել պարտ է սուրբ պահել ի մեղաց։ Այսոքիկ ի յօրինակաց։ Իսկ այժմ տեսցուքի վկայութեանց սուրբ գրոց. զի պարտ է զխորհուրդն պահել ի մեղաց։ Նախ՝ ի տերունական հրամանէն որ ասէ։ (Որ հայի ի կին մարդ ցանկութեամբ՝ անդէն շնացաւ ի սրտի իւրում։) Եւ այս յիրաւի ճշմարիտ. զի որ հայի ցանկական մտօք, ի կամս եւ ի խորհուրդս իւր գործն խափանեցաւ. ի տեղւոյն, ի ժամանակէն, եւ ի դիմացն պահեցաւ, այլ նա ի սիրտն իւր գործեաց զմեղսն։ Երկրորդ դարձեալ Տէրն հրամայէ. (յաւելուածոց սրտի խօսի բերանն. զի բարի մարդն ի բարի գանձուցն բղխէ զբարին. եւ մարդ չար՝ ի չար գանձուցն բղխէ զչարն։ Եւ ի սրտէն յառաջ գայ շնութիւն. պոռնկութիւն եւ այլն, որք պղծեն զմարդ։) Ապա ուրեմն թէ յառաջ եկեալ ծնունդ սրտին չար է, եւ պղծէ զմարդն. առաւել չար է ծնօղ սիրտն. որ մթեր չարութեան էր եւ մեղաց։ Վասն այն պարտ է զգուշանալ մտացն, եւ զբարին գանձել. եւ զբարին խօսիլ. (զի ծառն ի պտղոյն ճանաչի. ) նոյնպէս միտքն ի լեզուէն եւ ի խօսիցն որք ի նմանէ են յառաջ եկեալ։ Երրորդ՝ Մովսէս հրամայեաց ի յօրէնսն։ (Հայեացի ի քեզ՝ գուցէ լինիցի բան չար ի սրտի քում. եւ բարկասցի Տէրն Աստուած ի վերայ քոյ։) Սրտի չար՝ զխորհրդոց մեղսն ասէ. զի յորժամ ծածկեմք ի մեզ, բարկանայ Աստուած. զի որպէս հուր ծածկեալ, յետոյ բորբոքի. նոյնպէս մեղքն ի խորհուրդն ծածկեալ՝ յետոյ վառի ի մարմինն եւ այրէ զնա. վասն այն պարտ է զխորհուրդն սրբել ի մեղաց։ Չորրորդ՝ երանելին Յոբ վասն մտածութեանց որդւոցն՝ յամենայն օր զոհս մատուցանէր Աստուծոյ. զի թէպէտ որդիքն բարեգործք էին որպէս զհայրն ունելով զբնական արդարութիւնն. այլ վասն խորհրդոց յանցանաց՝ պատարագաւ քաւէր յամենայն աւուր. մի յառաւօտին, եւ մի յերեկոյին։ Եւ որպէս նորա զոհքն՝ մեր աղօթքն է եւ զղջումն խոստովանութեան վասն սրբութեան խորհրդոցն։ Հինգերորդ՝ սիրտ մեր եւ խորհուրդս՝ որպէս սկուտեղ եւ տառայ է՝ որով նուիրեմք զամենայն ինչ Աստուծոյ։ Արդ՝ որպէս տառայն թէ սուրբ է, ընդ ունի թագաւորն զաղերսն եւ հաշտի. եւ թէ աղտեղի՝ անարգէ զնա. նոյնպէս յորժամ խորհուրդս մեր սուրբ է ի մեղաց, ամենայն բարեգործութիւնք մեր եւ աղօթք՝ հաճոյ են Աստուծոյ. այլ թէ աղտեղեալ է մեղօք, ոչ ընդունի. եւ անարգէ զմեզ որպէս ասէ Դաւիթ. (զմեղս թէ տեսանէ՝ մի թէ զսէ ինձ Տէր։) Վեցերորդ՝ զի ասէ իմաստունն. (Սուրբ Հոգին իմաստութեան՝ փախչի ի նենգութենէ՝ եւ յանմիտ խորհրդոց։) Այս է՝ զի զգալի լոյսս միաւորի ընդ լուսոյ աչացս՝ եւ ապա տեսանեմք զարարածս. նոյնպէս լոյս շնորհաց հոգւոյն սրբոյ՝ միաւորի ընդ միտս մեր. եւ այն լուսովն տեսանեմք զԱստուած եւ զարքայութիւնն երկնից, եւ զհանդերձեալ կեանսն։ Արդ՝ որ այսպէս զլոյս հաւատոյն պայծառ ունի եւ խոկայ ի միտսն զբարի գործս առաքինութեան, միշտ հոգին սուրբ ծագէ ի նմա զլոյս գիտութեան։ Իսկ որ նենգաւոր է խորհրդով՝ այսինքն որ թերահաւատն է եւ անմիտն, այսինքն որ յերեւելիս միայն հայի եւ սիրէ, յայնպիսի խորհրդոցն փախչի հոգին սուրբ. եւ ոչ լուսաւորէ զնա. որպէս կոյրն ոչ լուսաւորի յարեգակնէն. եւ մնայ ի խաւար մեղաց եւ անհաւատութեան. վասն այն սուրբ պահելի է զմիտս մեր։ Եօթներորդ՝ զի զսիրտ եւ զերիկամունս քննէ Աստուած. վասն զի մարդ ի յերեսն հայի. եւ Աստուած ի սիրտն. որպէս ասէ առակն։ (Երիկամանց նորա վկայ է Աստուած. եւ սրտի նորա ոստիկան. եւ լեզուի նորա ունկնդիր։) Այս է՝ զի հոգւոյս մեր երեք են մասունք. բան, ցասումն, եւ ցանկութիւն։ Լեզու՝ զբանն կոչէ ի մեզ. զի գործի է բանին. եւ սիրտ՝ զսրամտականն. եւ երիկամունք՝ զցանկութեան մասն։ Արդ՝ ի վերայ այս մասանցս ոստիկան եւ վերակացու է հոգին սուրբ. եւ հայի ի գործս նոցին ծածկապէս. եւ յորժամ մոլորին եւ ի չարիս մեղաց անկանին, ոչ ներէ. այլ վկայէ թէ՝ մոլորեցաւ ցանկութիւնդ. եւ սխալեցաւ բանականութիւնդ եւ խռովեցաւ սիրտդ։ Եւ այն վկայութիւնն պահէ զմեզ յուղղութիւն. որպէս ասէ Պօղոս. (հեթանոսք որք զօրէնս ոչ ունին բնութեամբ զօրինացն գործեն. որ գրեալ է ի սիրտս իւրեանց վկայութեամբ մտաց իւրեանց։) Այսպէս հոգին սուրբ գրէ յամենայն մարդկան սիրտ զօրէնս արդարութեան. եւ այս բնական օրինօք արդարացան նահապետք՝ որք յառաջ քան զօրէնս եւ զաւետարանս էին։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ երբ Աստուած այնպէս վերակացու է մեզ, ո՞րպէս մեղանչեմք։ Ասեմք նախ եթէ, որպէս Աստուած վերակացու է հոգւոյս մասանցն. նոյնպէս եւ հոգին մեր՝ վերակացու է մարմնոյս մասանցն. եւ հոգին մեր թոյլ տայ եւ շարժէ ի մեղս։ Եւ դարձեալ՝ Սուրբ Հոգին վերակացու է մեզ՝ այլ ոչ բռնադատօղ. յորժամ անձնիշխան կամօք հետեւիմք հոգրւոյն, պահէ զմեզ ի չարէ. եւ յորժամ կամօք մեր խոտորիմք ի չարն, թոյլ տայ մեզ որք գործեմք. այլ ի ներքուստ խղճիւն դատէ եւ ըստգտանէ զմեզ։ Վասն այն պարտ է զխորհուրդն սուրբ պահել եւ հետեւիլ հոգւոյն սրբութեամբ։ Ութներոդ պատճառաւ՝ պարտ է զխորհուրդն սուրբ պահել. զի ամենայն հոգեկան մեղքն՝ խորհրդովն գործի. որպէս հպարտութիւնն. նախանձն. ատելութիւնն. քէնն. ոխն. նենգն. եւ այլն։ Եւ սոքա ամենեքեան՝ մեծամեծ մեղք են. զի հպարտութիւնն եւ նախանձն՝ սատանայի գործ է. որ ամբարտաւանեցաւ սատանայ ընդդէմ արարչին. եւ նախանձեցաւ ընդ Ադամայ փառացն։ Այսպէս եւ ատելութիւնն՝ ոխն՝ եւ քէնն՝ ընդ մարդասպանիցն է. ըստ այնմ, (ամենայն ատէ զեղբայր իւր՝ մարդասպան է։) Եւ (զայր արիւնահեղ եւ զնենգաւոր՝ պիղծ առնես դու Տէր ասէ մարգարէն։) Եւ թէ՝ (արք արիւնահեղք եւ նենգաւորք՝ մի հասարակեսցեն զաւուրս իւրեանց։) Զո՞ր աւուրք. այսինքն, ի մարմնաւոր կենաց կարճէ վասն նենգութեանն. եւ յաւուրցն յաւիտենից ջնջէ։ Որպէս յայլ ուր ասէ Դաւիթ. (սակայն վասն նենգութեան նոցա՝ տարագիր արասցես զնոսա ի կենաց՝ եւ կործանեսցես ի յաւիտենից կենացն. ) վասն այն պարտ է սուրբ պահել զմիտս։ Իններորդ՝ պարտ է զխորհուրդն սրբել. զի մի լիցուք կեղծաւորք եւ թերահաւատք եւ մարդախաբ զի միայն մարմնոյ սրբելն այն է՝ որ ի ցոյցս մարդկան լինի. որպէս կեղծաւորաց պահելն են աղօթելն. (եւ այն իսկ են վարձք նոցա որպէս հրամայեաց Տէրն։) Եւ թերահաւատ է՝ որ ոչ հաւատայ զԱստուած սրտին եւ խորհրդոցն գիտօղ։ Եւ մարդախաբն՝ աստուածախաբ է. վասն այն պարտ է զներքին խորհուրդն սրբել. զի եւ լիցի արտաքոյ մարմինն սուրբ. ապա թէ ոչ՝ (նման լինին գերեզմանաց բռելոց՝ որք արտաքոյ գեղեցիկ եւ զարդարեալ են. եւ ի ներքոյ լի ժահահոտութեամբ եւ ոսկերօք մեռելոց։) Նոյնպէս եւ մարդն որ զխորհուրդն պղծեալ է մեղօ, երբեմն արտաքս բղխէ զգարշահոտութիւնն չարաչար խօսիւք. եւ զազրանան մարդիկ. վասն այն պարտ է զխորհուրդն սրբել ի չարեաց մեղաց։ Տասներորդ պատճառաւ՝ պարտ է զխորհուրդն սրբել. զի ասէ առակն։ (Խորհուրդոց անպարշտաց՝ հարց եւ փորձ լիցի։) Եւ կրկին է հարցափորձելն։ Նախ՝ է քննութիւն բանին Աստուծոյ. որ քննէ մանրամասնաբար եւ փորձէ. (մինչեւ ցորոշումն շնչոյ եւ ոգւոյ. ) այսինքն, քննէ եւ որոշէ զխորհուրդս մեր, թէ ո՞րն է ի կամաց եւ ի գիտուեանց մերոց. եւ ո՞րն է արկած չարին սատանայի։ Զի զամենայն չար խորհուրդս սատանայ սերմանէ ի սիրտս մեր. այլ մեք մեր կամաւ հետեւիմք եւ բուսուցանեմք զչարն ի սիրտս մեր հեշտանալով։ Այս է որ ասէ մարգարէն. (ի գաղտնեաց իմոց սուրբ արա զիս Տէր. եւ յօտարէն պահեա զծառայս քո։) Օտարն սատանայի արկածն է. որոյ մեք հետեւիմք եւ հեշտանամք ի նոյնն. զայն քննէ Աստուած եւ որոշէ։ Երկրորդ հարցափորձելն է՝ որք մեք զղջանամք ի սիրտս մեր եւ ատեմք զմեղս. եւ գնամք առաջի քահանային եւ խոստովանիմք դատապարտելով զմեզ։ Յորժամ ի զղջումն մեր՝ տեսանէ Աստուած որ մեք անմեղ էաք, եւ սատանայ պատրեաց եւ խաբեաց. զմեզ արդարացուցանէ ի խոստովանիլն. եւ զսատանայ պարտաւոր է իբր զպատճառ մոլութեան մերոյ։ Վասն այն որ այսպիսի հարցափորձութիւնս լինի՝ պարտ է սուրբ պահել զխորհուրդս մեր ի չարէ. եւ Քրիստոս փառք յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ վասն լեզուի. ի բան առակին։ (Մահ եւ կեանք՝ ի ձեան լեզուի։) Առակ. 18. 21. (Գլուխ. ԾԴ)

Տէրն մեր եւ Աստուած Յիսուս Քրիստոս հրամայէ յաւետարանին։ (Ի բանից քոց արդարասցիս. եւ բանից քոց պարտաւորեսցես։) Եւ այսմ կրկին է ի մացումն։ Նախ՝ բանիւք արդարանալն է. որպէս դաւանութեամբ հաւատոյն. կամ աղօթիւք եւ խնդրուածովք. կամ խոստովանութեամբ եւ այլովք՝ արդարանայ ի մեղաց։ Իսկ պարտաւորին է՝ որպէս ուրացութամբն առաջի մարդկան. ոչ աղօթել. ո՞չ խնդրել թողութիւն. ոչ խոստովանիլ զմեղս եւ այլն։ Երկրորդ յորժամ չարախօսէ ոք, զրպարտէ, բամբասէ, պարտաւորի. զի սոքա ի կարգ մեծամեծ մեղաց են համարեալ։ Իսկ յորժամ լռէ եւ համբերէ, արդարանայ. որպէս ասէ մարգարէն. (լռեցո զլեզու քո ի չարութենէ. եւ շրթունք քո՝ մի խօսեսցին զնենգութիւն։) Զի ասեն իմաստունք թէ, (իմաստութեան չափ լռելն է. ) զի որքան մարդն լռէ եւ խոկայ զբանն, այնչափ պարզի բանն։ Զի յեօթն փողն խռչակին՝ եօթն անգամ խորհիլ պարտ է. եւ որպէս զարծաթ եօթն անգամ յստակել եւ ապա խօսիլ։ Յայնժամ ամենայն Աստուած հաճի եւ մարդիկ հաւանին ի գեղեցիկ խօսեն ոպէս ասէ առաքեալն. (ամենայն բանք ձեր ի բարեւ աղիւ համեմեալ լիցին. զի տացէ շնորհս լսողացն։) Ապա թէ զայսպիսի ընտրութիւնս ոչ ստանայ, որ զինչ ի բերանն գայ փութապէս խօսի, ամենայն վնաս եւ որոգայթ լինի. վասն այն ասէ։ (Մահ եւ կեանք՝ ի ձեռն լեզուի։) Եւ վասն երեք պատճառի՝ մահու պատճառ լինի լեզուն։ Նախզի՝ դիւրաշարժ է ի կերպարանել զբանն. եւ դիւրաւ սահի եւ սխալի։ Երկրորդ՝ զի անամօթ է լեզուն. անտես ի մարդկանէ. զամենայն մեծամեծս բարբառի. զոր ինչ ի սրտին է՝ յինքն քարշէ. եւ ոչ յումեքէ ամաչէ։ Երրորդ՝ զի ոչ երկնչի յամրոցի բերանոյն միջոցի գոլով. ի վերայ՝ ի ներքոյ՝ եւ ի կողմանէ պարսպեալ. եւ ատամունքն եւ շրթունքն՝ դուռն են նմա։ Վասն այն զամենայն վնասս խօսի եւ ոչ երկնչի. թէ զգլուխն ծեծեն, թէ զձեռն կարեն, ինքն ոչ ցաւի։ Եւ զի այսպէս յանդուգն եւ անամօթ է լեզուն՝ մարգարէն Դաւիթ այլ պահապան խնդրէ ասելով. (դիր Տէր պահապան բերանոյ իմոյ. եւ դուռն ամուր շրթանց իմոց. եւ մի խոտորեսցի սիրտ իմ բանիւ չարութեան։) Զի որպէս զչար գազան՝ ի յարգելանոց ձգեն եւ զդուռն պնտեն. թէ ոչ խաղաղի. զնճիլով կապեն. նոյնպէս չար լեզուն՝ չար գազան է մարդոյն. որպէս ասէ առաքեալն. (ամենայն բնութիւնք գազանաց եւ անասնոց՝ հնազանդեալ են մարդկան. այլ զչար լեզուն՝ ոչ ոք կարէ հնազանդել՝ զչարն եւ զանկարգն եւ զլին թունօք մահաբերին։) Նախ վասն այն արտաքին դուռն ունի զշրթունսն. եւ ներքին դուռն են ատամունքն. եւ թէ սոքա ոչ արգիլեն ամուր, յետնափակ խնդրէ մարգարէն որպէս զզնկճիլ գազանին. այսինքն է, զերկիւղն Աստուծոյ. զի երկիւղն Աստուծոյ՝ է սանձ լեզւին. որպէս սանձն ի գլուխն է ձիոյ։ Եւ երկու երեսանակ ջիլաւ ունի ձեռքն. եւ ապա սանձահարի ձին եւ ուղիղ գնայ։ Նոյնպէս իմաստութիւնն՝ սանձն է լեզուին. եւ երկիւղն Աստուծոյ երեսանակ։ Մին երկիւղն աստի տանջանաց. եւ միւսն հանդերձելոյն. ապա սանձահարի լեզունի չարէ։ Եւ թէ ոչ ունի զսոսա, որպէս սանձարձակ ձի գահավէժ լինի. կորնչի ինքն եւ վերելակն. նոյնպէս թէ զերկիւղն Աստուծոյ ոչ դնես սանձ լեզուիդ՝ գահավէժ լինի եւ զինքն եւ զքեզ կորուսանէ. վասն այն ասէ. (մահ եւ կեանք՝ ի ձեռն լեզուի։) Եւ բազում բարութիւն գայ ի լեզուէն յառաջ հոգեւոր եւ մարմնաւոր։ Նախզի՝ զխաղաղութիւն լեզւաւ առնեն ի մէջ մարդկան. եւ (խաղաղարարն՝ որդի Աստուծոյ կոչի. ) զոր ուսուցանէ մարգարէն. (լռեցո զլեզու քո ի չարութենէ. խնդրեա զխաղաղութիւն եւ երթ զհետ նորա։) Երկրորդ՝ զի լեզւաւն հնազանդիմք ընկերին եւ սիրեմք զնա. եւ ընկերին սիրովն՝ զԱստուած սիրեմք եւ Աստուծոյ հնազանդիմք։ Երրորդ՝ զի լեզւաւն օրհնեմք Աստուած եւ փառաւորեմք սաղմոսիւք եւ հոգեւոր երգովք. այլեւ օրհնեմք զմարդիկ եւ բարեբանեմք։ Զի վասն այն է տուեալ լեզու մարդոյ՝ որ հանապազ զԱստուած օրհնեմք եւ գովեմք. եւ զմարդիկ օրհնեմք եւ գովեմք։ Չորրորդ՝ զի լեզւաւն աղօթեմք առ Աստուած՝ եւ խնդրեմք զողորմութիւն եւ զթողութիւն մեղաց մերոց. եւ զայլն որպէս ասացաւ ի վարայ. որպէս ասէ Տէրն. (խնդրեցէք եւ առնուցուք. հայցեցեք եւ գտջիք. բախեցէք եւ բացցի ձեզ։) Հինգերորդ՝ այլեւ ի մարդկանէ լեզուաւ խնդրեմք զտուրս՝ զողորմութիւնս՝ զկարիս՝ եւ զպարգեւս՝ եւհանդիպիմք. զի նախ խնդրելն է, եւ ապա առնուլն. որպէս մանուկն նախ խնդրէ եւ աղաղակէ. եւ ապա մայրն գթայ եւ տայ կերակուր։ Բայց զանազութիւն է ի խնդիրն Աստուծոյ, եւ ի խնդիրն մարդոյ. զի յԱստուծոյ միշտ հանապազ խնդրել պարտ է. զի թէ մի անգամն չտայ, կրկին խնդրեա եւ երեքկին, եւ բազում անգամ. ի գիշերի եւ ի ցերեկի. որպէս ինքն հրամայեաց. (յամենայն ժամ պարտ է աղօթիլ եւ մի ձանձրանալ. զի թէ վասն բարեկամութեան չտայ, սակայն վասն ժտելոյն տայ. որպէս այրի կնոջն ետ զնկանակն։ Այլ ի մարդկանէ խնդրելն՝ պարտ է զժամանակն ընտրել. եւ զտեղին ընտրել եւ զդէմսն, եւ ապա խնդրել. եւ զխնդիրսն ոչ բռնութեամբ եւ մեծաբանելով, այլ հեզութեամբ եւ աղաչելով. որպէս ասէ Սիրաքն. (քաղցրութամբ հայցօղն՝ գտանէ գթութիւն։) Վեցերորդ շահ լեզւին՝ զի յորժամ առնուն զխնդիրսն, գոհանան զտուողէն. եթէ զԱստուծոյ, եւ եթէ զմարդոյ. զի գոհութիւնն կրկին գործ ունի. այսինքն, առեալ պարգեւացն հատուցումն է. դարձեալ պարտական առնէ միւս տալոյ. որպէս ասեն ի զրուցաց. (գոհացօղ բերանն՝ զԱստուած պարտական առնէ։) Զի այս ամենայն պարգեւացս հոգեւոր եւ մարմնաւոր զոր տուեալ է Աստուած ի յերկնէ, ի յերկրէ, լոյս, կեանք. հոգի. մարմին. մուլք, ստացուածք, կերակուր, առողջութիւն եւ այլն, միայն գոհութեամբն է որ հատուցանեմք։ Եւ դարձեալ՝ հանդերձեալ բարեացն, արքայութեանն երկնից, հրեշտակաց դասուն, տեսութեան Աստուծոյ, եւ անթառամ պսակացն, ի ձեռն օրհնութեան եւ գոհութեան արժանաւորիմք։ Նոյնպէս եւ զտուրս մարդկան յորժամ գոհութեամբ առնուն եւ շնորհալին, տուօղն ուրախանայ եւ այլ խորհիլ ի տալն։ Եօթներորդ շահ լեզւինէ՝ զօրէնս Աստուծոյ քարոզել եւ ուսուցանել. զմոլորեալսն դարձուցանել. զչարսն խրատել եւ ուղղել. զտգէտս ուսուցանել. եւ ի հաւատս ուղղութեան ածել. զբարիսն ի գործն հաստատել, եւ Աստուծոյ մերձ կացուցանել զանազան բարիւք. սաստիւք եւ յանդիմանութեամբ. որպէս ասէ առաքեալն. (յանդիմանեա սաստեա, եւ մխիթարեա ամենայն երկայնամտութեամբ. ) այսինքն, դիւացն սաստել եւ հալածել. զհերձուածօղս անիծանել. զանհաւատս եւ զանդարձս ի չարեաց ընդ բանիւ կապանաց դնել։ Ութներորդ՝ զի բանիւք խօսիմք ընդ միմեանս. եւ զծածուկ գիտութիւն սրտիս՝ լեզուաւն յայտնեմք. զկարիսն ցուցնեմքզպէտսն խնդրեմք. շինութիւն եւ աւեր, առ եւ տուր ամենայն, բանիւք կատարին։ Իններորդ՝ բանիւք եւ իմաստութեամբ որոշիմք յանբանից տիրեմք իշխեմք՝ եւ թագաւորեմք. յերկրէ յերկիր ընթանամք. ի ծով անցանեմք. ի ճանապարհ գնամք. եւ բանիւք զպիտոյս մեր հայթայթեմք։ Տասներորդ շահ բարեխօսել մարդկան առ Աստուած եւ առ մարդիկ. զգերիսն թափել. զբանտեալսն աղատել. աղքատաց ողորմութիւն. մեղուցելոց թողութիւն. եւ այլ ամենայն աշխարհի բանիւք օգնական լինիլ։ Եւ զայս եւ այլ բազում շահ օգտի ի լեզուոյն բարութենէ ծնանի ինքեան եւ այլոց. հոգւոյ եւ մարմնոյ. մեծամեծաց եւ աղքատաց եւ այլոցն։ Վասն այն ասէ. (մահ եւ կեանք՝ ի ձեռն լեզուի։) եւ որպէս այս զոր թուեցաք զկեանս եւ զբարութիւն լեզուի։ Նոյնպէս բազում է մահ եւ չարութիւն լեզուի։ Նախ Սուտ խօսիլն։ Երկրորդ՝ Սուտ վկայիլն։Երրորդ՝ Հերձուած եւ ուրացութիւն։ Չորրորդ՝ Սուտ երդումն եւ երդմնահարութիւն։ Հինգերորդ՝ զուր ասել եւ մատնել։ Վեցերորդ՝ Բամբասանք եւ քսմոսութիւն։ Եօթներորդ՝ Խեղկատակ եւ դատարկաբանութիւն։ Ութներորդ՝ Բարկութիւն եւ սրտմտութիւն։ Իններորդ՝ Կախարդութիւն եւ դիւթութիւն։ Տասներորդ՝ Չար յիշոցք՝ որք ի սուրբ գիրս՝ անէծք կոչին։ Զորս պարտ է զսոսա մի ըստ միոջէ բացայայտել. եւ ապա ճանաչել զվնասակարութիւն չար լեզւի։ Եւ նախ զառաջինն՝ Ստախօսութիւնն. եւ յաստից բազում վնաս լինի։ Նախզի՝ անօգուտ է. որպէս այն որ արածէ զհողմն՝ ոչ ինչ օգտի. նոյնպէս սուտ բանն՝ ձայն է դատարկ. ոչ լսողին օգուտ է. եւ ոչ ասացողին վարձ։ Երկրորդ՝ զի այպանեն եւ նախատեն եւս ամենայն լսօղքն զսուտ բանսն։Երրորդ՝ ընդդէմ ճշմարտութեանն հակառակի. որպէս ասեն թէ՝ սատանայն շահնա այն է, որ զորդին այլ չհաւատան. գիտեն թէ ամենեայն բանքն սուտ են։ Չորրորդ՝ ի սուտ խօսիցն՝ լինին կռիւք եւ թշնամութիւնք. դաւի եւ երդումն։ Հինգերորդ՝ զի ստախօսն որդի լինի սատանայի. որպէս ասէ Տէրն. (յիւրում անտի խօսի. զի սուտ է եւ հայրն նորա սատանայ. ) այլեւ ինքն այլոց հայր լինի ստութեան, որք ուսանին ի նմանէ։ Վեցերորդ՝ զի հոգին սուրբ՝ փախչի ի սուտ խօսից. այլեւ սպասաւոր հրեշտակն մեր. զի ճշմարտութեանն մերձ են եւ օգնական. եւ ի ստութենէն ի բաց հեռանան։ Եօթներորդ՝ զի յայտնապէս ընդդէմ օրինացն գործէ. զի նա ասաց. (մի սուտ խօսիր եւ սուտ վկայեր։) Ութներորդ՝ զի ասէ մարգարէն. (կորուսանես զայնոսիկ որք խօսին սուտ։) Իններորդ՝ զի ամենայն մեղք՝ ստութեամբն գործի այսպէս. զի նախ ի միտսն դնեն զսուտն՝ եւ ապա գողանան. եւ ապա շնան. եւ ապա սպանանեն, եւ այլն. սոքա ամենեքեան՝ ի յինքն ի ստախօսն բերեն զվնասն։ Տասներորդ՝ զի ի ստախօսիցն՝ այլոց բազում վնաս լինի. որպէս այնք որք խաբեն եւ զհերձուած ուսուցանեն եւ օրինաց հանեն. այսպէս եւ այլք գործեն զվնասն սուտ բանիւք. վասն այն զգուշանալի է լեզուի եւ սուտ բանից։ Երկրորդ վնաս լեզուի՝ սուտ վկայութիւնն է։ Նախզի ընդդէմ օրինացն Աստուծոյ որ ասաց. (մի սուտ վկայեր։) Երկրորդ՝ նենգիչ է արդարութեան գործոց։ Երրորդ՝ ստէ զճշմարտութիւնն։ Չորրորդ՝ ընկեր լինի չար գործողացն. զի նա որ գործէ, եւ սա որ սուտ վկայէ, ի միասին տանջին։ Հինգերորդ՝ զի սուտ վկային հուրն է բաժին. որպէս այնոքիկ որք սուտ վկայեցին վասն Քրիստոսի, եւ զհուրն յաւիտենից ժառանգեցին։ Վեցերորդ՝ զի սուտ վկայն՝ բազում հակառակութիւն ձգէ ի մէջ դատախազացն. եւ կռիւն եւ խռավութինն՝ այլ առաւել բազմանան։ Վասն այն պարտ է վկային բազում զգուշութիւնս ունիլ. զի մի դատապարտեսցի։Նախզի՝ յերկար խորհեսցի ի միտսն եւ քննեսցէ. զի խոր եւ ծածուկ է վկայութեանն։Երկրորդ՝ քննեսցէ խղճմտանօքն զինքն. զի որպէս սուտ վկայութիւնն չար է. նոյնպէս եւ ճշմարիտ վկայութիւնն բարի է. զի որ ծածկէ զճշմարիտ վկայութիւնն՝ մեղք է նմա։ Երրորդ՝ զի քննեսցէ զդէմս նորա վասն որոյ վկայէ զբանն. զի յորժամ լսեն՝ հաւանին եւ արդարացուցանեն զնա։ Իսկ որ վաղվաղուկ է, եւ փութով տայ զվկայութիւն, չորիւք մեղանչէ։ Նախ՝ ցուցանէ զթեթեւ ամտութիւնն իւր։ Երկրորդ՝ թէ կաշառակուրծ է։ Երրորդ՝ թէ աչառոտ է։ Չորրորդ՝ զբանսն անիրաւ ցուցանէ. զի ոչ հաւատան ի դիւրաւ վկայելն։ Երրորդ վնասն լեզուի՝ հերձուածն եւ ուրացութիւնն է։ Զի սոքա ի մի կարգի են. այն որ հերձւած խօսին առ Աստուած. կամ ի խաչ, կամ յեկեղեցի եւ յայլ ինչ, եւ այն որ ուրացօղն է հաւատոյն եւ դաւանութեանն։ Զի հերձւածօղն՝ ծածուկ ուրացօղն է. եւ ուրացօղն՝ յայտնի հերձուածօղն. զի երկուքն միապէս բանիւ յանցանեն։ Եւ լաւ է ուրացօղն քան զհերձուածօղն վասն չորս պատճառի։ Նախզի՝ ուրացօղն գիտէ զինքն յանցաւոր Աստուծոյ. որպէս ասէ. (որ ուրանայ զիս առաջի մարդկան, ուրացայց եւ ես զնա առաջի հօր իմոյ։) Իսկ որ հերձուածօղն է, գիտէ զինքն հաւատարիմ եւ հաւատացեալ։ Երկրորդ՝ ուրացօղն ապաշխարէ եւ դառնայ ի մեղացն. իսկ հերձուածօղն ոչ դառնայ։ Նախ զի՝ ոչ գիտէ զինքն թիւր եւ սուտ. այլ ճշմարիտ եւ ուղիղ. որպէս ասէ առակն. (ճանապարք անպարշտաց՝ ուղիղ թւին առաջի նոցա։) Երկրորդ պատճառաւ՝ զի ոչ դառնայ հերձուածօղն վասն ինքնահաճութեանն. որ ինքն կամօքն հաճեալ է յայն եւ կամակորեալ։ Երրորդ՝ վասն տգիտութեան. զի ոչ գիտէ զսուտն եւ զճշմարիտն որոշել ի միմիեանց. զսուտն իւր՝ որպէս զճշմարիտ կարծէ։ Չորրորդ վասն անհաւատութեան, զի հերձւածօղն զոր ինչ ինքն ոչ իմանայ, այլոց իմացուածոց ոչ հաւանի. վասն այն ի նոյն անհաւատութեանն մնայ։ Չորրորդ վնաս լեզուի՝ սուտ երդումն եւ երդմնահարութիւնն է. վասն որոյ ի յօրէնսն հրամայեաց Աստուած. (եւ մի կոչել զանուն Տեառն Աստուծոյ ի վերայ սնոտեաց. ) այսինքն, ի յամենայն սուտ բանի վրայ մի համարձակիլ. եւ զահաւոր անունն Աստուծոյ յիշել։ Նախ զի՝ ի կռապառտի համարի է. որ ի սուտ իրաց վերայ՝ զԱստուծոյ անունն կոչէ. զի եւ կռապաշտքն՝ զԱստուծոյ անունն ի վարայ սուտ իրաց կոչէին. այսինքն քարի եւ փայտի։ Երկրորդ՝ զի զԱստուած ի սուտ իրաց վասն կոչել՝ մեծ հայհոյութիւն է եւ անթողլի մեղք. զի զԱստուծոյ անունն պատրուակ դնէ. եւ զսուտն ճշմարիտ երեւեցուցանէ։ Նա վասն այն Տէրն ի յաւետարանին արգել. (ամենեւին մի երդնուլ. մի յերկինս զի աթոռ է Աստուծոյ. եւ մի յերկիր. եւ մի յայլ ինչ։) Եւ այս է պատճառն որ ի հին օրէնսն հրաման ետ երդնուլ յանունն Աստուծոյ. զի ի կռոցն հեռասցին. եւ զճշմարիտ Աստուածն ի զեզուս եւ ի միտս պահեսցեն. իսկ ի նորս խափանեաց։ Նախզի՝ յորժամ սովորի մարդն ի յերդնուլն, յայնժամ զսուտն այլ երդնու։ Երկրորդ՝ զի այնպէս զամենայն բան ճշմարիտ խօսիլ պարտէ քրիստոնէին, որ երդման չկարօտի. ըստ այնմ, (եղիցի ձեր բանն այոն այո. եւ ոչն ոչ։) Իսկ երդմնահարութիւնն է առաւել վնաս. զի ուրացութիւն հաւատոյն եւ երդմնահարութիւնն՝ է միապէս մեղք. զի երկուքն զանունն Աստուծոյ ուրացան։ Հինգերորդ վնաս լեզուի՝ զուր ասելն եւ մատնելն է։ Զի որ զուր ասէ՝ զրի դիպի. կամ աստ առաջի մարդկան, կամ հանդերձեալն։ Նոյնպէս մտանելն է մեծ մեղք. որպէս Յուդա որ մատնեաց զՏէրն՝ ի խաչողաց կարգին է. նոյնպէս եւ ամենայն մատնօղն՝ ընդ Յուդայի տանջի։ Զի մատնօղն՝ ի սպանողաց կարգին է. զի որպէս նա սրով սպանանէ. նոյնպէս եւ նա լեզուաւ սպանանէ, կամ սպանանել տայ, կամ զապրանսն առնուլ տայ. եւ ապրանքն՝ մարդոյ արիւնն է. որպէս ասեն թէ՝ զիմ արիւնս թափեաց այն մարդն։ Եւ յորժամ զապրանսն տանին, տունն եւ տղայքն ի սովոյ մեռանին. ահա տես որ սպանօղ եղեւ մատնօղն։ Վեցերորդ մեղք լեզւի բամբասանքն եւ քսմոսութիւնն է. բամբասօղքն առաքեալն ասէ (զարքայութիւն Աստուծոյ ոչ ժառանգեն. ) ոչ սուտ է ոչ ղորդ։ Զի թէ սուտ բամբասես, եղեր պարտական մեղացն նորա. եթէ ղորդ է, բամբասօղդ գործողին մեղացն ընկերակից լինիս. վասն որոյ ասէ Տէրն. (մի դատէք, զի մի դատիցիք։) (Եւ դու ո՞ես որ դատես զայլոյ ծառայ. իւրում Տեառն կայ, կամ անկանի ասէ առաքեալն։) Եւ Տէրն հրամայէ. (որ ունիս զգերանդ ի քումական՝ մի հաներ զշիւղ յականէ եղբօր քոյ։) Նոյնպէս եւ շոգմոգն եւ քսմոսն՝ վատէ. եւ բազում չարեաց պատճառ լինի, յորժամ լեզուաւն ընդ քեզ սէր ցուցանէ եւ լսէ զքո խօսսն, եւ տանի այլոց օտարաց պատմէ։ Որոց ասէ մարգարէն. (ոյք խօսին զխաղաղութիւն ընդ ընկերս իւրեանց. եւ չարութիւնէ ի սիրտս նոցա. տուր նոցա ըստ գործոց նոցա, եւ այլն։) Եօթներորդ մեղք լեզուի՝ խեղկատակութիւնն եւ դատարկաբանութիւնն է. խեղկատակ՝ այսինքն, այպանելն է եւ նախատելն. այլ խեղ է, զի ծիծաղելով նախատէ. եւ դատարկաբանութիւն է՝ (որ ասէ ցեղբայր իւր մորսս եւ յիմար, պարտաւոր լիցի գեհենին. զի ընդ ամենայն դատարկ բանից համարս տալոց էք յաւուրն դատաստանի ասէ Տեառն։) Եւ դատարկաբանութիւն երեք ազգ է։Նախ՝ որ ոչ լինի ի խոհեմութենէ. այլ որ ի լեզուն գայ, ձրի եւ ունայն բան խօսի։Երկրորդ՝ որ ոչ լինի յօգուտ ընկերին՝ դատարկաբանութիւն է։ Երրորդ՝ որ ծաղրածու եւ կատականաց բան լինի՝ դատարկաբանութիւն է։ Ութներորդ մեղք լեզուի՝ բարկութիւնն եւ սրտմտութիւնն է։ Զի բարկութիւնն՝ մի է ի մեծամեծ մեղաց. որպէս առաքեալն. (բարկութիւն մարդոյ՝ զարդարութիւն Աստուծոյ ոչ գործէ. ) այսինքն, բարկացօղ մարդն՝ զԱստուծոյ արդարութիւնն ոչ կարէ գործել։ Զի այն է բարկութիւնն՝ յորժամ եռայ արիւնն որ շուրջի է զսրտիւն. եւ կամի փոխարէն վրէժխնդիր լինիլ որ զնա տրտմեցոյց. յայնժամ բարկութեան ծուխն ի գլ ուխն ելանէ. եւ զխելապատակն խելագարէ, որ ոչ կարէ բանկանն տեսանել. եւ ծուխն ընդ ռնգունսն թափի. եւ արեան հիւթն ի սիրտն ժողովի. եւ երեսն կապուտի եւ գեղնի. եւ ի բարկութենէն՝ լինին կռիւք. հայհոյութիք. նախատինք ծեծ. սպանումն, եւ այլն։ Այս բարկութիւնս ի մեզ բնական է դրեալ Աստուած որ ընդդէմ մեղացն եւ սատանայի. եւ չար մարդկան բարկանամք. ապա յորժամ ընդդէմ բարեաց բարկանամք, մեղանչումն է։ Դարձեալ՝ բարկութիւնն եւ ցասումն՝ զօրութիւն են հոգւոյն. այլ աւելորդ ի գործ ածելն՝ է մեղանչումն. որպէս ասէ մարգարէն. (բարկանայք եւ մի մեղանչէք։) Իններորդ մեղք լեզւի կախարդութիւնն եւ գիտութիւնն է. որ է խաբէութիւն. զոր սատանայաբնակքն գործեն եւ ուսուցանեն. եւ այնու խաբեն զմարդ։ Այլեւ խաբէութիւն լեզուի՝ որք զընկերն պատրեն եւ ի չար գործս տանին. ի գողութիւն, ի մարդասպանութիւն, եւ յայլ ինչ։ Վասն որոյ ասէ մարգարէն. (վայ որ արբուցանէ ընկերի իւրում հրապոյրս պղտորս. ) այնպիսին՝ իւր մեղօքն չբաւականանայ. այլ զայլս ընդ իւր կցորդ առնէ չարեացն. եւ երկուքն ի յարւիտենական տանջանս մատնին. որպէս չար թագաւորքն կռապաշտք եւ այլազգիք, եւ ընկերք միմեանց։ Տասներորդ մեղք լեզուի՝ չար յիշոցն է. որ ի սուրբ գիրս անէծ կոչի. ըստ այնմ, (անիծիւք եւ դառնութեամբ եւ նենգութեամբ լի է բերան նոցա, եւ այլն։) Եւ յիշոցն եւ հայհոյութիւնն քան զամենայն մեղս անշահ եւ անօգուտ է եւ մեծ մեղք։ Անշահ է՝ զի այլ մեղք զոր եւ գործէ, սակաւ մի մարմնոյն շահ բերէ. թէպէտ հոգւոյն զէն. որպէս գողութիւնն՝ որ ինչս ժողովէ. եւ պոռնկութիւնն հեշտացուցանէ. եւ այլն։ Իսկ յիշոցն՝ ամենեւին անշահ է. զի ոչ զքաղցն լնու, եւ ոչ զմերկութիւնն. եւ ոչ հեշտացուցանէ. եւ ոչ գիրացուցանէ. եւ այլն։ Իսկ մեծութիւն մեղացն՝ յայտնի է յերեք իրաց։ Նախզի՝ ամենայն մեղք զոր եւ գործէ մարդ՝ ի յիւր մարմինն մեղանչէ կամ յընկերին. իսկ յիշոցն՝ ի յԱստուած է մեղանչումն. զի թէ զհաւատն անարգէ, հաւատն Աստուած է. եւ բերան քրիստոնէին՝ գերեզման է Քրիստոսի եւ բնակարան սուրբ մարմնոյն. եւ երես քրիստոնէին՝ Քրիստոս է. ըստ այնմ, (հոգի երեսաց մերոց Տէր Քրիստոս։) Նոյնպէս գերեզմանն քրիստոնէին եւ ոսկերքն՝ խաչիւ եւ աւետարանաւ են կնքեալ. զնոսա անարգեն։ Երկրորդ մեծ մեղք է՝ զի զաթոռն Աստուծոյ շարժէ ի բարկութիւն. ոչ միայն յիշոցնատուին, այլեւ լսողացն եւ վայրեացն. ուր հասանի ձայն յիշոցնատուին՝ բարկանայ Աստուած եւ սաստէ յերկնէ եւ յերկրէ պատուհասիւ. զանդս չորացուցանէ. զանձրեւս նուազէ. զպտուղս հատանէ, եւ զայլն։ Երրորդ՝ մեծ է մեղքն ի պատժոյն որ գրեալ է. եթէ յիշոցնատուին՝ ոչ հասանի հաղորդ. եւ ոչ հող օրհնել ի գերեզմանս սուրբս։ Եւ յիրաւի՝ զի բերանն այն որ անարգէր զհաղորդութիւնն, չէ արժան հաղորդի. եւ որ անարգէր զխաչն եւ զաւետարանն՝ ոչ օրհնեն զնա այնու։ Եւ զգերեզմանս անարգէր, ոչ թաղեն զնա ի գերեզմանս։ Եւ այսպէս մեծ եւ ծանրագոյն է յիշոցն քան զամենայն մեղս։ Որ որդնալից եւ ափի բերան լինի բերան յիշոցնատուին առաջի ատենին Քրիստոսի։ Ուր բանք սպառին. եւ գործք թագաւորեն. անդ ամօթով եւ գլխիկոր եւ սեւադէմ հաշեալ եւ հառաչեալ սրտիւ եւ բերկեալ անձամբ, հալածին ի ձայնէ թագաւորին որ ասէ. (ոչ գիտեմ զձեզ. երթայք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենական։) Յորոց փրկեսցէ զմեզ փրկիչն աստ ի լեզուի չարէ. եւ անդ ի յաւիտենից տանջանացն. եւ արժանի արասցէ ողորմութեանն իւրոյ. անճառ խնդութեանն, եւ երկրից արքայութեանն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Յայլմէ քարոզ վասն Մեղաց լեզուի ի բանն (Լուեցո զլեզու քո ի չարութենէ եւ շրթունք քո մի խօսեսցին զնենգութիւն։) Սող. 33. 14։ (Գլուխ. ԾԵ)

Ասէ իմաստնացեալն յԱստուծոյ Սողոմօն թէ՝ (մահ եւ կեանք՝ ի ձեռն լեզուի։) Որպէս ամենայն ոչ յօժարի եւ ցանկանայ ապրիլ՝ եւ երկնչի ի մահւանէ. նոյնպէս պարտին ամենեքեան սիրել եւ պահել զլեզուս իւրեանց ի չարէ որպէս զկենդանութիւնս իւրեանց։ Վասն այն ասէ Յոբ. (մի թէ գիտէ՞ շատախօսն սուրբ լինի զինքոն. ) այսինքն թէ, ոչ կարէ սուրբ լինիլ։ Որպէս օրինակ ունիմք ի գիրս ղեւտացւոցն որ ասէ. (ամենայն մարդ որ ունիցի զսերմնակաթիլն՝ պիղծ լիցի։) Ցաւ սերմակաթին՝ նշանակէ զլեզուս. զի թէ ոք ունիցի բարի խօս եւ բարի զրոյց՝ հազար բարութիւն ելանէ ի նմանէ. զի ամենայն ոք որ լսէ զբարի բանս նորա, շինի եւ յորդուրի ինքն ի բարութիւնս. եւ նա նման է բարեբեր ծառայ։ Եւ թէ չար խօսք ելաեն, ստութիւնք, հայհոյութիւնք, բարկութիւնք, բամբասանք եւ այլն, նման են սերմնակաթին՝ որք կորուսանեն զսերմանս իւրեանց ցաւօք։ Վասն այն առաքեալն Յակոբոս. (ամենայն որ հաւատարիմ է՝ եւ ոչ սանձահարէ զլեզուս իւր, այնպիսւոյն վայրապար է կրօնաւորութիւն։) Եւ ըստ այսմ ասէ Սողոմօն. (ի ձեռն լեզուի են մահ եւ կեանք. ) այսինքն, սրբութիւն եւ մեղք։ Եւ Տէրն հրամայէ յաւետարանին. (ի բանից քոց արդարասցիս. եւ ի բանից քոց պարտաւորեսցիս։) Վասն այն խրատէ մարգարէն Դաւիթ. (ով մարդ՝ որ կամիս զկեանս, եւ սիրես զաւուրս քո տեսանել ի բարութեան։ Լռեցո զլելու քո ի չարութենէ. եւ շրթունք քո մի խօսեսցին զնենգութիւն։) Ապա ուրեմն երեւի՝ զի պարտ է պահել զլեզուն յամենայն չարէ վասն բազում պատճառի։ Եւ ասեմ տասն գլխով։ Առաջին պատճառ՝ զի Աստուած զմարդս պատւեաց. եւ զբանեղէն լեզուն ետ՝ որ ոչ է տուեալ ամենայն ստեղծւածոց։ Եւ այս ոչ է սակաւ պարգեւ. զի մեծ պակասութիւն էր թէ ոչ ունէր մարդն լեզու. որպէս յայտնի է ի համր մարդոյ։Երկրորդ պատճառ՝ զիլեզուն է գործի եւ գրչի իմաստութեան եւ ել չի սրտին, որպէս ասեն վարդապետք։ Արդ՝ գործին կամ գրիչն ըստ ինքեան ոչ շարժի. եւ ոչ սուրհանդակն. նոյնպէս ոչ է պատշաճ լեզւին խօսիլ, թէ իմաստութիւնն եւ բանականութիւնն պատշաճ ոչ համարեսցի։ Երկրորդ պատճառ՝ զի բերան եւ լեզուն՝ առաւել սուրբ է ի մարդն յորժամ պահէ. նովաւ խօսիմք ընդ Աստուծոյ եւ աղօթեմք. եւ թողութիւն մեղաց գտանեմք եւ այլն։ Իսկ յորժամ ոչ պահեմք, պիղծ է քան զամենայն անդամս. զի յայլ ամենայն անդամսն՝ սակաւ ինչ անսրբութիւն կարէ երեւիլ. բայց լեզուն եւ բերանն չար խօսիւք՝ զազիր է գարշելի քան զամենայն ինչ որ կայ յաշխարհի. որպէս ասէ Տէրն. (անլուայ ձեռօք ուտել՝ ոչ ապականէ. այլ ամենայն չար որ ելանէ ի բերանոյ՝ այն ապականէ զմարդն։) Ապա ուրեմն պարտ է մարդոյ պահել զբերանն եւ լեզուն ի չար բանէ. որպէս անմիտքն սովորեալ են եւ ասեն հայհոյութիւն. զգերեզմանս հարց. զբերան. զժամ զհաւատ. եւ զայլն։ Չորրորդ պատճառ՝ անպատշաճ է եւ անկարգ տանիլ մարդոյ զանդամս իւր յայնպիսի տեղիս՝ զոր Աստուած ոչ հրամայեաց։ Զոր օրինակ՝ աչք որ տեսանէ զսեաւն սպիտակ, եւ զկարմիրն կանաչ, այն սուտ աչք է։ Նոյնպէս զլեզուն Աստուծոյ ստեղծեալ է օրհնութեան եւ փառաբանութեան Աստուծոյ գործիք. եւ վասն խրատու եւ քարոզութեան. եւ ճշմարիտ խօսելոյ եւ աղօթելոյ. ապա ուրեմն յորժամ ի տեղի սոցին հայհոյութիւնք եւ յիշոցք եւ սրտախօսութիւնք ելանեն, ոչ են ներելոյ արժանի։ Դարձեալ՝ զի ա՞րդ կարէ ոք առաքել դեսպան առ թագաւորն, որ դեսպան յառաջ վիրաւորեալ է զթագաւորն եւ ատելի է նմա։ Լեզուն ի յաղօթսն՝ նման է ելչւոյ, կամ քալամաչոյ. բայց յորժամյիշոց եւ հայհոյութիւն տայ, զի ա՞րդ կարէ աղօթել։ Հինգերորդ պատճառ՝ զի զտեղին յորում դնեն զմարմինն Քրիստոսի՝ պարտ է հարկեւոր պահել, որ քան զամենայն տեղիս որ յաշխարհիս է՝ սուրբ լինիցի. որպէս սուրբ կոյսն Մարիամ որ տեղի էր մարմնոյն Քրիստոսի, սուրբ էր. եւ եւս սրբագոյն քան զամենայն բնութիւնս Ադամայ։ Դարձեալ՝ յորժամ մեռաւ Քրիստոս, Յովսէփ եւ Նիկոդիմոս գնացին կտաւ սուրբ եւ նոր՝ եւ պատեցին. եւ եդին ի նոր գերեզմանի. ապա ամենայն քրիստոնեայք՝ զնոյն մարմինն Քրիստոսի առնուն ի բերանս իւրեանց. թէ քահանայքն որք յամենայն օր, ապա որչափ եւս առաւել պարտ է զլեզուս իւրեանց եւ զբերանս սուրբ պահել։ Եւ թէ ունէին յայն հանդերձէն զոր Քրիստոս զգեցաւ ի վերայ երկրի, կամ պատւեցաւ, ո՞րչափ եւս առաւել պատւէին. բայց բերանն յորում մարմինն Քրիստոսի մտանէ, եւ ատամունք ծասկեն զնա, ո՞րչափ առաւել պատշաճ է սրբութեամբ պահել։ Որպէս ասէ Տէրն յաւիտարանին. (մի տայք զսրբութիւն շանց. եւ մի արկանէք զմարգարիտս ձեր առաջի խոցից։) Ո՞վ է շուն եւ խոզ բաց ի լեզուէ. եւ ո՞վ է մարգարիտ զատ ի մարմնոյն Քրիստոսի։ Վեցերորդ պատճառ՝ զի յորժամ զլեզուն սրբութեամբ պահեն, զհոգին պահեն. որպէս ասէ Սողոմօն. (ամենայն պահէ զբերան իւր, պահէ զհոգի իւր։) Եւ ով ոք ոչ պահէ, նման է քաղաքի՝ որ առանց պարսպի արձակ։ Նոյնպէս մարդ որ ի խօսս ժոյժ ոչ ունիցի, ոչ կարէ արգելուլ զբանս։ Որպէս այն որ գրեալ է ի վերս հարանց թէ՝ ոմն ծեր երթայր աշակերտօքն հանդերձ առ հայրն Անտօն. եւ ի ճանապարհին վիճէին ընդ միմեանս բարեաւ բանս աշակերտքն. եւ Անտօնի իմացեալ զբանս նոցա հոգւով սրբով, ասէ Անտօն. հայր՝ բարի աշակերտս ունիս. եւ ասէ. բարի են, բայց դուռն ոչ ունին. ամենայն ոք կամի՝ մտանէ ի տունս նոցա եւ լուծանէ զէշս նոցա։ Եօթներորդ պատճառ՝ զի ասաց Աստուած ի հին օրէնսն ի գիրս թւոց. (ամենայն անօթ որ ոչ ծածկեսցի՝ պիղծ լիցի. վասն զի տեղի ուր մեղը եւ կաթն իցէ, եթէ ոչ լինիցի ծածկոյթ ինչ, լցցի ճանճիւք եւ որդամբք եւ ամենայն զեռնօք։ Բերան մեր՝ անօթ է իմաստութեան եւ գիտութեանն Աստուծոյ. որքան զմեր եւ զկաթն քաղցր եւ գեղեցիկ է. որպէս ասէ Դաւիթ. (քաղցր են ի քիմս իմ բանք քան զմեղր բերանոյ իմոյ։) Եւ սատանայ նման է ճանճի. որ կամի զամենայն տեղիս՝ եւ լնուլ գարշելի եւ զբարի առնել. եւ նա ջանայ զլեզուս եւ զբանս մեր՝ աղտեղալ գարշութեամբ որպէս ճանճք. վասն որոյ պարտ է փակել զբերանս մեր որ ոչ մտանէ ի ներս սատանայի։ Ութներորդ պատճառ՝ ոչ ոք նստի ի վերայ խստերախ ձիոյ առանց սանձուց. եւ ոչ ոք մտցէ ի նաւս ի վարայ ծովու առանց թեւոց եւ իցէ խաղաղութեամբ. նոյնպէս եւ լեզուս մեր՝ նման է պարարտ երիվարի՝ որ կամի արշաւել. եւ նման է նաւոյ զոր հողմ վարէ։ Եւ իմաստութիւնն եւ խրատն՝ սանձ են լեզուին եւ թեւ նաւին. թէ առանց իմաստութեան եւ առանց խրատու խօսիմք, կորնչիմք. եւ թէ սանձեմք զձին, ամենայն մարմին նորա ընդ իշխանութեամբ մեր լիցի։ Որպէս ասէ Յակոբոս. (տես զի ձիոց ձանձբ ի բերանս դնեմք. եւ զամենայն մարմին նոցա նուաճեմք։ Եւ նաւք որպիսի ինչ են՝ եւ փոքր թեւօք շրջին յորկոյս եւ միտք ուղղին կամիցն։ Նոյնպէս եւ լեզու փոքր ինչ անդամ է. եւ մեծամեծս բարբառի։) Այսինքն, որ տանի զմարդն յարքայութիւնն Աստուծոյ՝ այն է մեծ գործ նորա. ապա թէ ոչ ոք ոչ է խրատեալ իմաստութեամբ՝ ի դժոխս տանի զմարդն։ Իններորդ պատճառ՝ որքան վնասակար ինչ ունիցին մարդիկ՝ առաւել զգուշանան եւ պահեն զնա. որպէս սուր. կամ օձ. կամ առիւծ։ Իսկ լեզուն մարդկան՝ չարագոյն են քան զլեզուս օձից եւ առիւծուց. որպէս ասէ Յակոբոս. (ամենայն բնութիւնք գազանաց եւ թռչնոց եւ սողնաց՝ հնազանդին մարդկան. բայց զլեզու մարդկան՝ ոչ ոք կարէ հնազանդել զչարն եւ զանկարգն, եւ զլին թունօք մահաբերին։) Արդ՝ թէ ամենայն բնութիւնք գազանաց եւ թռչնոց եւ սողնոց ուսանին ի մարդկանէ. այսինքն, որք վնասեն, այլ զլեզուս ոչ կարէ ուսուցանել, կամ նւաճել. զի չար է եւ անկարգ եւ լի է թունօք մահաբերին։ Ապա ուրեմն դժւարին է զայնպիսի չարն պահել. եւ յոյժ պարտէ զգուշանալ։ Եւ երանի այնոցիկ՝ որք առնեն. որպէս ասէ. Սիրաք։ (Երանի այնոցիկ՝ որք ոչ անկցի՝ ի բանից իւրեանց։) Եւ հոգին բուրբ յառաքեալսն նման հրեղէն լեզուի, եւ ոչ նման այլ անդամոց էջ. զի ի հրոյն երկնից՝ սրբեսցի հուր դժոխոցն ոխոցն որ է լեզու մարդկան. վասն այն ասէ նոյն առաքեալն Յակոբոս. (սակաւ ինչ հուր՝ զորդիսի անտառս հրդեհէ. եւ լեզուս մեր՝ հուր է զարդ անիրաւութեան. եւ լեզու հաստատեալ է յանդամս մեր՝ որ ապականէ զմարմինս, եւ վառէ հրով զանիւ ծննդեան։) Նմանեցուցանէ զլեզուս մարդկան հրոց. զի որպէս հուրն ի չարս տարերս առաւել զօրեղ է. նոյնպէս լուզուս ի մէջ այլ անդամացս՝ զօրաւոր է ի չար առնելն. վասն այն եկն հոգին սուրբ յերկնից՝ զի սրբեսցէ զհուր դժոխոց լեզուին։ Տասներորդ պատճառ՝ պարտ է պահել զլեզուս մեր ի չարէ. վասն զի իւրաքանչիւր ոք՝ ճանաչի ի լեզուէն թէ յո՞ր երկրէ է. որպէս վրացին. եւ հայն. եւ այլն ամենայն։ Նոյնպէս ի լեզուէն ճանաչեն թէ այս մարդս Ա՞ստուծոյ է, թէ դժոխոց եւ սատանայի. որպէս ասէին ընդ Պետրոսի. (ստուգապէս դու ինոցանէ ես. զի խօսք քո յայտ առնեն զքեզ։) Եւ սիրտք ասէ. (ի լեզւաց ծանիցեն զիմաստութիւն։) Եւ դարձեալ ասէ. (նախ քան զխօսիլն՝ մի զոք գովեսցես։) Վասն այն ասէ Սողոմօն. (մահ եկեանք՝ ի ձեռն լեզուի։) Մահ է յորժամ յիմարութեամբ խօսի. կեանք է թէ իմաստութեամբ խօսի։ Որպէս օրինակ սեկունդս փիլիսոփայն. որ կամեցաւ փորձել զմայրն. եւ յորժամ գնաց ի յանկողինն յոր մեծարէր մայրն զնա ի մեղսն, ասէ Սեկունդոս. ոչ արասցէ Աստուած թէ դառնամ ի յայն տեղին ուստիելի. եւ լուեալ ծանեաւ մայրն զնա. եւ ի յոյժ ամօթոյն մեռանւ։ Յայնժամ ասէ Սեկունդոս. վատթարագոյն ոչ գտանի ի վերայ երկրի քան զլեզուն. եւ ոչ բարեգոյն եթէ պահեսցես ի չարէ։ Եւ յետ այնորիկ՝ լռութիւն ստացաւ՝ որ այլ ոչ խօսէր։ Եւ թէպէտ ամենայն ամենայն մարդոյ պարտ է զգուշանալ ի լեզւէն. բայց առաւել պատշաճ քարոզողին զգուշանալ։ Եւ քարօղողն պարտէ ի վեց իրս նայիլ։ Նախ՝ տեսանէ թէ ո՞վ խօսի, կամ ո՞վ լսէ նմա։ Զի պարտ է որ վարդապետն այլ կերպիւ խօսի ընդ թագաւորաց. եւ այլ կերպիւ ընդ իշխանաց. այլ ընդ արւեստաւորաց, եւ ընդ ռամկաց։ Զի բազում անգամ հանդիպի՝ որ մին բանն միոյն շահ է, եւ միոյն վնաս. որպէս շնչելն զձին հանդարտացուցանէ. եւ զշունն վիրաւորէ։ Այսպէս ընդ մեղաւորաց՝ խօսին խոշոր եւ խրոխաբան. եւ կանանց որք ամօթխած են, կակուղ բան եւ թեթեւ. ընդ ծերաց՝ պատուով խօսին. եւ երիտասարդաց՝ ահեղ որք երկնչին։ Աղքատաց յոյս տան. եւ զմեծատունս վախեցուցանեն։ Որպէս Տէրն ասէր. (երանի աղքատաց հոգւով. եւ վայ ձեզ մեծատանց. եւ վայ ձեզ որք ծիծաղիքդ. ) եւ այսպէս ընդ զանազան դիմաց լսողացն՝ զանազան խօսին։ Ռամկաց յոյս մխիթարութեան տան. ծառայից եւ որդւոց եւ կանանց հնազանդ լինիլ ուսուցանեն։ Եւ տերանաց եւ հարց՝ խնամակալութիւն. եւ այսպէս իւրաքանչիւրոցն քարոզեն։ Երկրորդ՝ պարտ է որ քարոզօղն. զի բանն զոր խօսի՝ ոչ լինի խրթին եւ խորին բան կամ բառ. զոր չկարեն իմանալ, կամ ի միտ առնուլ։ Երկրորդ՝ պարտ է որ հայ ի իժամանակն, թէ զի՞նչ խնդրէ. եւ ըստ ժամանակի քարոզէ։ Զի ասէ Սողոմօն. (քաղցր է բան ի ժամանակի. ) եւ Սիրաք ասէ. (ոչ ընդունին առակք յանզգամաց. զի խօսին ի ժամանակի։) Չորրորդ՝ պարտ է զգուշանալ վարդապետին՝ զի զջերմութիւն սրտին կարէ ցածացուցանել. զի յորժամ բարկանայ ընդդէմ մեղաց. ոչ խիստ ցուցանէ զբարկութիւնն. այլ հանդարտութեամբ եւ արուեստիւ խօսի. եւ մեծ մեղացն՝ խիստ բարկանայ. եւ փոքր մեղացն՝ սակաւ։ Հինգերորդ՝ պարտ է զգուշանալ վարդապետին՝ որ զբանն ողորմ սրտիւ եւ արտասւալից եւ կաղութեամբ ասէ. որ զամեն մարդոյ քարացեալ սիրտ՝ կակղացուցանէ եւ ի յողբ շարժէ։ Եւ մի ցուրտ խօսք եւ շտապ քարոզէ. զի որպէս անձրեւն մեծամեծ եւ ջաղբ անօգուտ է՝ եւ հեղեղէ զերկիր. եւ մանր եւ քաղցր անձրեւն՝ ի սիրտն մտանէ եւ պտղաբերէ զերկիրն։ Վասն այն ասէ մարգարէն. (ընդունելի լիցի որպէս արնձրեւ բարբառ իմ. եւ իջցեն որպէս ցօղ պատգամք իմ։) Վեցերորդ՝ պարտ է զգուշանալ վարդապետին՝ զի զբարի խրատն որ այլոց տայ՝ նախ ինքն առնէ. եւ ապա այլոց քարոզէ։ Զի բարի է գործել գործով. քան քարոզել բանիւ. զի բանիւն անցանի. եւ գործովն՝ հաստատ մնայ։ Եւ աչաց տեսն՝ հաստատ է քան ականջին լուր։ Վասն այն ասէ առաքեալն. (աշխատասիրին նախ պարտ է ի պտղոյն վայելել. ) այս է, որ վարդապետն աշխատի եւ այլոց քարոզէ, պարտ է որ նախ ինքն ի յիւր քարոզէն վայելէ, եւ ապա լսօղքն։ Եւ Սողոմօն ասէ. (ըմպեա ջուր ի քումմէ աղբերէ. եւ ապա ելցէ արտաքս աղբիւր՝ եւ քեզ միայնոյ լինիցի. ) այսինքն, ըմպեա ջուր ի յիմաստութենէ վարդապետութեան քոյ։ Նախ ըմպեսցես դու՝ եւ ապա արտաքոյ քարոզեսցես. եւ յետ այնորիկ՝ վարձքն քեզ միայն լինիցի։ Այս է՝ ոչ կորուսանէ զքարոզութիւնն հպարտութեամբ. կամ փառասիրութամբ. կամ մարդահաճութեամբ. կամ այլ ինչ չար է դիտաւորութեամբ՝ որ ոչ է շահ։ Այլ ի շահ լսողոց լիցի քարոզութիւնն եւ ի փառս Քրիստոսի. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։