Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Նորին քարոզ վասն Արբեցութեան. ի բանն որ ասէ Պօղոս յԵփեսացւոց։ (Մի ըմպէր գինի յորում զեղխութիւն է։ Եփես. 5. 18։ (Գլուխ. ԿԶ)

Արդ՝ չորս կերպիւ արբենալ իմանամք յԱստուածաշունչ գիրս։ Առաջին՝ արբենալն իմաստութեամբ. որպէս արբեցան մարգարէքն եւ առաքեալքն եւ սուրբ վարդապետքն աստուածային գինւովն. այսինքն իմաստութեան արբեցութամբ։ Որպէս ասէ Երեմիա. (զմայլեցուցից եւ արբեցուցից զանձինս քահանայից, որդւոցն Իսրայէլ ի Ղեւեայ. եւ ժողովուրդ իմ լցցի իմովք բարութեամբք ասէ Տէր։) Զի որպէս ոք որ արբեալ է ի գինւոյ՝ զամենայն ինչս ի բաց ձգէ եւ տայ այլոց. նոյնպէս որ արբեալ է իմաստութեամբ՝ ոչ ինչ համարի զաշխարհս. այլ ի բաց ընկենու. որպէս արարին առաքեալքն. զի յորժամ իմաստութիւնն հօր Քրիստոս կոչեաց զնոսա, թողին զաշխարհս եւ գնացին զհետ նորա. եւ յորժամ զհոգին սուրբ առին, այնպէս կատարեալ արբեցան իմաստութեամբ, եւ ընդ արձակ ունէին զբանս իւրեանց, որք կարծէին նոքա արբած են. որպէս ասէ Սիրաք. (թէ որ իմաստունն է՝ թէ ամենայն ոսկի եւ արծաթ համեմատեալ լինին իմաստութեամբ, նւազ են ասէ։) Արբեալք աշխարհիս՝ զայս արբեցութիւնս ոչ ընդունին. որպէս ասէ Սիրաք. (սիրտ անզգամաց՝ որպէս զանօթ բեկեալ զիմաստութիւնն ոչ տանի։) Եւ ոչ միայն վասն իմաստութեանն Աստուծոյ զաշխարհս ոչ ինչ համարեցան, այլեւ փիլիսոփայք ոչ ինչ համարեցան զաշխարհս վասն իմաստութեան. որպէս ընթեռնումք վասն Պղատոնին եւ այլոցն՝ որք ոչ ինչ համարեցան զաշխարհս եւ զինքեանս. որպէս զի կարասցեն հասանիլ իմաստութեանն։ Երկրորդ արբեեցութիւն է արբեցութիւն ողորմութութեանն Աստուծոյ. որպէս ասէ սաղմոսն. (օծեր իւղով զգլուխ իմ. բաժակ քո որպէս զանապակ արբեցոյց զիս։) Բաժակ զողորմութիւն Աստուծոյ ասէ. զի որպէս մարդ արբեալ ի գինւոյ արի է եւ վստահ. նոյնպէս եւ սուրբքն որք արբեալ էին աստուածային գինւովն իմաստութեան՝ արիացան. որպէս Պետրոս եւ այլ առաքեալքն այնպէս արիացան, որք ամենայնի աշխարհի յաղթեցին։ Երրորդ արբեցութիւն՝ է ուրախութիւն եւ ցնծութիւն եւ փառք արքայութեանն. զի որպէս մարդ որ արբեալ է գինւով՝ անչափ ուրախանայ եւ ծիծաղի. նոյնպէս եւ սուրբքն յարքայութեանն՝ անթիւ եւ անսահման ուրախանան. որպէս ասէ Դաւիթ. (արբեսցին նոքա ի պարարտութենէ տան քոյ. եւ զուխս փափկութեան քոյ տացես ըմպել նոցա. ) եւ այս երեք ազգ արբեցութիւնս՝ յոյժ բարի է եւ ընդունելի Աստուծոյ եւ սրբոց նորա։ Բայց չորրորդ արբեցութիւնս՝ է գինւով աշխարհիս։ Եւ վասն այս արբեցութեանս՝ ասէ Սիրաք. (գինի ըստեղծեալ եղեւ վասն ուրախութեան եւ ոչ արբեցութեան. ) վասն զի այս արբեցութիւնս՝ յոյժ չար է եւ մեղք, եւ մայր ամենայն մեղաց. եւ թոյն մահու ամենայն բարութեան. որպէս ասէ Գրիգոր. արբեցութիւն է կակուղ դեւ. քաղցր թոյն, անուշ մեղր. եւ ով ունիցի զսա, զրկեալ է յիւրմէ, եւ զինքն ոչ ունի. եւ ով ոք զայս մեղս գործէ, ինքն բոլորովին մեղք է։ Եւ այլ վարդապետք ասեն. զի որպէս յոյժ վնաս է եւ պակասութիւն երկար երաշտն երկիր. նոյնպէս եւ սաստիկ անձրեւք եւ գիջութիւնք վնասակարք են երկրի. բայց չափաւորն բարի է։ Որպէս մարդ որ ոռոգէ զերկիր. նոյնպէս ի հոգիս մարդկան չափաւորն վասն կարեացն բարի է։ Բայց արբեցութիւն է որպէս զյորձանս հեղեղաց որ ապականէ զերկիր. եւ զամենայն պտուղ յարմատոց քակէ։ Դարձեալ ասեն թէ՝ արբեցութիւնն զրկէ իմտաց. եւ ապականէ զզգայութիւնն. ցրուէ զիմացականն. շարժ է զպոռնկականն. թերացացուցանէ զլեզուն. խառնակէ զարիւնն. եւ զամենայն անդամսն թուլացուցանէ. զկենդանութիւն մարդոյն կարճէ, եւ զփրկութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ կորուսանէ. վասն ասէ Պօղոս։ (Մի արբենայք գինւով յորում զեղխութիւն է. ) այսինքն, մի ըմպեր գինի յորում ամենայն չարութիւն եւ պոռնկութիւն, ի նմա է։ Եւ որք արբենան՝ ոչ միայն պոռնիկն ընդ զեղխութեամբ, այլ ընդ ամենայն ստեղծուածս Աստուծոյ զեղխութեամբ գնան. եւ բնաւ ոչ լինի բարի յարբեցութենէն. այլ խայտառակ է ամենայն ստեղծւածոցս։ Որպէս օրինակ ունիմք յարարածոց. յորժամ Նոյ էարբ գինի եւ արբեցաւ, մերկացաւ զառականս. եւ որդի նորա ծաղր արար զնա։ Եւ մարդն լինի անզգայ. որպէս ի նոյն ասէ. զի զովտ որ փրկեցաւ ի Սոդոմայ, էարբ գինի եւ արբեցաւ. եւ ննջեաց ընդ դստերս իւր։ Զի գինին ծծումբ է ջերմութեամբ պոռնկական մեղացն. եւ նաֆթ պոռնկական հրոյն. զի յոր տեղի լինի, հուր պոռնկութեան բորբոքի. որպէս յառակաց. (գինին է արմատ պոռնկութեան։) Դարձեալ ասէ՝ (մի լիցիս ի պատիւ գինարբուաց. զի որ գինւով պարտին՝ ապականին։) Մի հայեսցիս ի գինին յորժամ իցէ ի կթայն. փայլ գոյն նորա. եւ քաղցր մտանէ. բայց յոտոյ խածանէ որպէս զօձ. զի աչք գինարբուաց՝ տեսանեն զօտար կանայս. եւ սիրտք խորհին զչար. եւ լինի որպէս մարդ ննջեալ ի նաւ առանց ուղղչի. վասն ասէ Պօղոս։ (Մի ըմպեր գինի յորում զեղխութիւն է։) Ճշմարիտ է. զի ամենայն արբեցօղք՝ ապականին եւ յամօթ լինին յԱստուծոյ եւ ի մարդոյ։ Բայց առաւել վնաս է երեք ազգ մարկան։ Նախ՝ ամենայն սպասաւորաց եկեղեցւոյ։ Երկրորդ՝ առաջնորդաց եկեղեցւոյ եւ եպիսկոպոսաց։ Երրորդ՝ թագաւորաց եւ իշխանաց։

Վասն սպասաւորաց եկեղեցւոյ ասէ ղեւտացւոց. (գինի եւ արբեցութիւն մի ըմպեսցես դու եւ որդիք քո, յորժամ երթիսցես ի տաճար Տեառն. զի մի մեռցիք։) Եւ թէ Աստուած վասն հնոյն վրէժ խնդիր եղեւ եւ այնպէս մեծ մեծ հրամանս կարգեաց նոցա, ո՞րչափ եւս առաւելլ ի նորս պարտ է զգուշանալ քահանայից եւ եպիսկոպոսաց. որք եմք ի ճշմարտութիւն եւ ի լոյս օրինացս։ Դարձեալ՝ մեծ նախատինք է թագաւորաց եւ իշխանաց արբեցութիւնն. որպէս յառակս. (մի տացես գինի թագաւորաց. զի մի արբեսցին եւ մոռասցին զդատաստանն Աստուծոյ։) Եւ ոչ միայն ասէ վասն քահանայից թագաւորաց եւ իշխանաց, այլ ամենեցուն որք տան գանձինս իւրեանց Աստուծոյ, կրօնաւորաց, քարոզողաց, սարկաւագաց, եւ այլոց. որպէս ասէ ի թուոց. (ամենայն մարդ եւ ամենայն կին՝ որ ուխտ է տայ զանձն իւր Աստուծոյ, ի գինւոյ եւ յամենայն արբեցութենէ զգուշասցի. ) ոչ ասէ թէ չէ հրաման բնաւ ըմպել գինի ի նոր օրէնս. զի Պօղոս ասէ. (ջուր միայն մի ըմպեր. այլ սակայն մի գինի խառնեսցես վասն հիւանդութեան քոյ։) Դարձեալ գիտելի է՝ զի գինին ի կարգաւորաց ամենեւին արգիլեալ է. այլ աշխարհականաց չափաւորն է հրամայեալ. որպէս ասէ մեծն եւ Ագրիոս։ Գինի ամենեւին մի ըմպեսցես. զայս վասն կրօնաւորացն ասէ. ապա թէ ըմպիցես, զարարիչն քո օրհնեսցես. զայս վասն աշխարհականաց եւ հասարակաց ասէ։ Զի ամենեւիմբ գինի ոչ ըմպելն՝ է իբրեւ զկուսութիւն սուրբ. իսկ չափաւոր ըմպելն՝ է որպէս հալալ ամուսնութիւն. եւ անչափ արբեցութիւնն՝ է որպէս շնութիւն եւ պոռնկութիւն։ Վասն ասէ առաքեալն. (ոչ շունք, ոչ պոռնիկք, ոչ արբեցօղք, զարքայութիւնն Աստուծոյ ժառանգեն։) Եւ գինւոյն՝ կրկին զօրութիւն է բնաւորեալ. այսինքն, այլայլելն եւ շարժելն։ Այն է այլայլելն՝ յորժամ ըմպէ մարդ զգինին, ծուխն ելանէ ի խելսն. եւ այլայլէ զմիտսն. թէ ուրախ է, ի տրտմութիւն եւ ի լաց փոխէ. եւ թէ տրտում՝ յուրախութիւն փոխէ։ Նոյնպէս յիմաստութենէ ի տգիտութիւն, եւ ի տգիտութենէ յիմաստութիւն. ի զօրութենէ ի տկարութիւն. եւ թէ տկար՝ ի զօրութիւն։ Այս առաջի գործ է գինւոյն։ Երկրորդ գործն՝ որ շարժէ զարբեցօղն ի բարկութիւն, ի ցանկութիւն. ի խաղ. ի ծափ. ի կաքաւ ոտից, եւ այլն. որպէս ասէ գիրն. (նստաւ ժողովուրդն յուտել եւ ըմպել. եւ յարեան ի խաղալ։) Եւ այս երկու զօրութիւնս՝ բնական է գինւոյն։ Առաջինն որ այլայլելն է՝ յայմանէ է, որ ինքն այլ այլի հանապազ։ Ոչ է որպէս ցորեան եւ այլ պտուղ՝ որք միշտ նոյնպէս մնան. այլ գինին այլայլի. զի խաղող էր, եւ եղեւ քացու. եւ մաճար. եւ գինի. եւ քացախ. վասն որոյ յոր եւ մտանէ՝ այլայլէ զնա։ Երկրորդ շարժումն յայնմանէ է՝ որ գինին շարժի եւ եռալ եփելովն, յորում զտարերսն բաժանէ եւ յստակի. վասն այն ամենայն մարդ զշարժումն գործէ. զի բռնական է նմա։ Այլեւ այս գիտելի է՝ զի չորից ոմանց հրաման տայ իմաստունն ըմպել գինի։ Նախ՝ աղքատաց եւ տնանկաց. զի մոռասցին զթշուառութիւնս իւրեանց։ Երկրորդ՝ տրտմեցելոց եւ սգաւորաց. զի մխիթարեսցին եւ ուրախասցին։ Երրորդ՝ տկարաց եւ հիւանդաց. զի առողջասցին ի ցաւոց։ Չորրորդ՝ ծերոց. զի զօրութիւնն եւ գաւազան է նոցա։ Իսկ մեծամեծքն բարկասիրտք են՝ գինի մի արբցեն արսէ. զի մի ցրուեսցին խելքն. եւ թիւրեսցեն զդատաստանն աղքատաց։ Նոյնպէս եւ ոչ ուրախքն՝ զի մի տրտմեսցին. եւ ոչ առողջքն՝ զի մի տկարասցին որպէս ցուցաւ ի վերոյ։ Նաեւ տղայքն. զի մի այլայլեսցէ զմիտսն. եւ շարժեսցէ ի ցանկութիւն եւ ի բարկութիւն։ Նոյնպէս եւ զգինին հոգեւոր որ է իմաստութիւն սուրբ գրոց՝ այնոքիկ որք աղքատք եւ տնանկք են յառաքինութեանց, եւ ցաւոտ եւ տրտում եւ տկարք են մեղօք, որք միշտ ցաւին եւ տրտմին ի խիղճն մտաց, նոցա տուր զայն գինին որ ասէ. (ոչ եկի կոչել զարդարս, այլ զմեղաւորս. ) եւ թէ՝ (եկայք ամենայն աշխատեալք եւ ես հանգուցից զձեզ. ) եւ թէ՝ (Յիսուս Քրիստոս եկն յաշխարհ վասն մեղաւորաց՝ եւ գլուխն ես եմ. ) այսպիսիս՝ նոցա յոյս եւ մխիթարութիւն է եւ գաւազան ուղղութեան։ Իսկ որք մեծեալք են առաքինութիւն եւ ուրախ են գործօք՝ եւ արի եւ առողջ՝ անխայէ զիմաստութեան գինին. զի մի յագեալ եւ զմայլեալ լինին գործնականաւն եւ տեսականաւն, եւ այլոց աղքատաց ի գործոց, եւ տգիտաց յիմաստից անողորմ լիցին. եւ ոչ դատեսցեն ողորմութեամբ եւ ուղղութեամբ զնոսա. որպէս ասէ. (մեծամեծք բարկասիրտք են. գինի մի արբցեն. ) որպէս Եղիա էր բակասիրտ. եւ լցեալ գործնականաւն եւ զմայլեալ իմաստիւք, փափկեաց զերկինս ի վեարայ Իսրայէլի. եւ պատուհասեաց զարդարս եւ զմեղաւորս. զարժանն եւ զանարժանն ի միասին։

Յաղագս Շռայլութեան։

Արդ՝ աստ հետեւ մնացորդ մեղաց Շռայլութեան. որ է ներհակ ագահութեան եւ հակառակ առաքինութեան՝ որ կոչի առատութիւն։ Զի շռայլութիւն՝ ներհակ է առատութեան չորս կերպիւ։ Առաջին՝ զի շռայլ մարդն՝ ոչ տայ զինչս իւր. այլ հողմ փառասիրութեան յափշտակէ ի նմանէ. զոր օրինակ՝ հողմ զպտուղն ի ծառէն ձգէ. ոչ ասեն թէ ծառն բաշխեաց, այլ հողմն։ Երկրորդ զանազանութիւն. զի առատն բաշխէ. բայց շռայլն ընդ վայր ճգէ. որպէս մարդ որ Իսրայէլի տիկ կամ ի կարասի վերայ գինի ածէ. կամ ի վատթար աման վայթէ եւ կորուսանէ. նոյնպէս ամենայն մարդ որ տայ զինչս իւր վատ եւ չար մարդկան, շռայլ է եւ վատնօղ։ Երրորդ՝ մարդ որ առատ է ոչ վասն բարեկամութեան կամ առաքինութեան, նման է հաւորսի՝ որ խայծ դնէ զի ըմբռնեսցէ զնոսա. ոչ է այս առատութիւն. այլ խաբէութիւն։ Չորրորդ առատ է՝ որ բաշխէ զինչս իւր. բայց ռիշտն՝ բազում անգամ յայն իրացն տայ որ ոչ է իւր։ Եւ զի՞նչ առնէ շռայլն։ Ասեմ թէ բազում։ Նախզի՝ զմարդն մուրացիկ առնէ. ի քաղց եւ ի ծարաւ. որպէս ասէ Ղուկաս վասն անառակ որդւոյն։ Երկրոդ՝ բազում անգամ անկանի ի ձեռս վաշխառուաց. որք տան նմա յոլով չարիս գործել վաշխառելով եւ ուտելով։ Երրորդ՝ զի զմարդիմ գող եւ աւազակ առնէ. եւ նմանի սարդի ոստայնի՝ զի յաղեաց իւր հինէ եւ ըմբռնէ բազում ճանճ եւ ուտէ. եւ դարձեալ հինէ։ Չորրորդ՝ որ զհոգեւոր բարութիւնն ատէ. որպէս Եսաւ վասն ոստանն զօրհնութիւն Աստուծոյ վաճառեաց։ Եւ թէպէտ ամենայն մարդոյ վատթար է շռայլութիւն եւ վատնելն՝ առաւել եւս վատթարագոյն է քահանայից վասն բազում պատճառի։ Նախ՝ ասէ սուրբն Գրիգոր թէ՝ ամենայն ինչ զոր ունին քահանայք՝ աղքատաց է. վասն այնորիկ զամենայն ինչ որ առաւել քան զհանդերձն եւ զկերակուրն առնու՝ անպատշաճաբար մեծ մեղք է եւ աւազակութիւն եկեղեցւոյ։ Վասն է՞ր՝ զի ամենայն ինչ եկեղեցւոյ Քրիստոս է. վասն այն նոցա պարտ է տալ. զոր ինքն ասէ. (ամենայն որ յաւելցին ի ձեզ՝ տուք աղքատաց. ) որպէս ասէ Պօղոս. (ունիմք կերակուր եւ հանդերձ՝ եւ այնու շատասցուք։) Եւ սուրբ ոսկէբերանն ասէ. յոյժ բարեգոյն է կերակրել զաղքատս, քան թէ ծածկել զքարինս ոսկւով, եւ զորմունս պատկերօք։ Երկրորդ՝ պարտ է զի քահանայք բարի օրինակ զիցին այլոց. յոյժ անպատեհ է, թէ բժիշկք որք պարտին զայլս բժշկեալ՝ թէ ինքեանք այլ ի նոցանէ հիւանդանան։ Երրորդ՝ զի այս մեղքս՝ արգել է զնոսա յաղօթից եւ ի բարեգործութենէ։ Չորրորդ՝ երկիւղ դատաստանին Աստուծոյ. զի ասէ Քրիստոս զբանն զայն նոցա յաւուրն դատաստանի թէ՝ (քաղցեայ եւ ոչ ետուք ինձ ուտել եւ այլն։) Ընդ նոսա զայս ասէ որ զքրտունս իւրեանց ուտեն եւ այլն։ Ընդ քահանայիցն զի՞նչ կամի ասել՝ որ զՔրիստոսին ուտեն եւ առնուն. այլ ասէ զբանն զայն թէ՝ (գնացէք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից։) Որովհետեւ ասացաւ վասն ագահութեան եւ որկորստութեան։ Ասացուք այժմ վասն պոռնկութեան։

Նորին քարոզ վասն Պատրանաց սատանայի եւ Պոռնկութեան. ի բանն առակին։ (Տզրկի երեք դստերք էին սիրով սիրեցեալք. երեքին ոչ յագեցուցանեին զնա. եւ չորրորդն ոչ լցաւ ասել շատ։) (Գլուխ. ԿԷ)

Մարգարեն Մովսէս՝ զլինելութիւն բոլոր աշխարհի պատմեաց. եւ զսատանայ բնաւ ոչ ինչ ճառեաց վասն կրկին պատճառի։ Նախզի՝ մարդիկ յայլ ժամանակին պարզամիտք էին եւ տղայաբարուք. իմանալի եւ անմարմին իր՝ ոչ կարէին գիտել։ Վասն այն նոցա օրէնք մարմնական եդ. եւ բարիք մարմնական խոստացաւ. եւ թշնամի մարմնական գիտէին. եւ ի մարնմական մեղաց խորշէին. եւ զհրեշտակաց եւ կամ զդիւաց՝ ոչ ինչ ասաց։ Երկրորդ՝ զի նոր էր աստուածածանօթութիւնն. ոչ ասաց. զսատանայ հակառակ գոլ Աստուծոյ եւ թշմամի մարդկան. կամ ի յերկնից անկեալ. զի մի կարծիցեն երկու հակառակ Աստուածս. զմինն բարւոյ արարիչ՝ եւ զմիւսն չարի. որպէս մանիքեցիքն աղանդաբանեցին յետոյ։ Այլ ի նոր օրէնս՝ յորժամ աստուածապաշտութիւնն յայտնի եղեւ, եւ գիտութիւն Սուրբ Երրորդութեանն, մարդիկ լցան իմաստութեամբ եւ հոգւով սրբով, օրէնք հոգեւոր տուան. եւ պարգեւ հոգեւոր խոստացաւ. եւ արքայութիւն հաւատացելոց. եւ տանջանք յաւիտենից անհաւատից եւ անօրինաց։ Ապա ի ձեռս առաքելոց եւ հարցն սրբոց՝ յայտնեցաւ թշնամին սատանայ, թէ հակառակ է Աստուծոյ եւ հրեշտակաց եւ մարդկան. եւ ի յերկնից անկեալ. եւ նա է պատճառ կորստեան եւ մեղաց մարդկաեն։ Այլ յառաջագոյն մարգարէքն՝ առակաւ եւ օրինակաւ ցուցակէին զսատանայ թշնամի գոլ մեզ. եւ հակառակ բարի գործոց մերոց։ Որպէս մարգարէն Դաւիթ՝ առիւծ կոչէ զնա. (դարանի ի գաղտնիս որպէս առիւծ ի մորւոջ իւրում։) Եւ առիւծ կոչի սատանայ վասն յափշտակողութեանն. զի մռնչէ եւ յափշտակէ զմարդկան հոգիս կորուսանէ։ Շուն կոչէ զսատանայ վասն շողոքորթութեանն ի մեղս. եւ ցուլ վասն հարկանողութեանն. (շուրջ եղեն զինեւ շունք բազումք. եւ ցուլք գէրք պաշարեցին զիս ասէ. ) ի գործոց նոցա անուանէ զնոսա։ Իշխան չարախօս կոչէ զնոսա վասն զուր խօսելոյն եւ բամբասելոյն զմեզ։ Հալածօղ եւ թշնամի կոչէ. (հալաթեաց թշնամին զանձն իմ ասէ։ Եւ բազում եղեն նեղիչք իմ. բազումք յարեան ի վերայ իմ. ) զպատերազմն ասէ զոր ընդ մեզ ունին։ Իժ եւ քարբ կոչէ վասն նենգութեան նոցա եւ չար թունիցն՝ զոր ի խորհուրդս մեր եւ ի հոգիս արկանեն եւ ապականեն։ Եւ որպէս մարգարէն Դաւիթ՝ կամակոր վիշապ եւ առիւծ եւ գազան կոչէ. նոյնպէս եւ իմաստուն որդի Սողոմօն՝ տզրուկ կոչէ զթշնամին սատանայ ասելով։ (Տզրկի երեք դստերք էին սիրով սիրեցեալք։)

Եւ վասն բազում պատճառի տզրուկ կոչի սատանայ։ Նախզի՝ տզրուկն զարիւնն ծծէ՝ որ է հիւթ կենդանական։ Նոյնպէս եւ սատանայ զկենդանական խորհուրդն խոհեմութեան ցասման եւ ցանկութեան՝ ծծէ եւ քարշէ ի մարդոյն. յաղագս որոյ ասէ Քրիստոս. (սատանայ իսկզբանէ մարդասպան է։) Երկրորդ՝ զի տզրուկն զախտաւոր արիւնն որպէս ասեն ծծէ. նոյնպէս կերակուր է սատանայի ախտ մեղացն։ Վասն որոյ ի խոզ առակէ յառակս անառակին ասելով. (ցանկայր լնուլ զորովայնն յեղջերէն զոր խոզքն ուտէին։) Երրորդ՝ զի անյագ է տզրուկն. որպէս ասէ աստ. (երեքեանն ոչ յագեցուցանէին զնա. ) նոյնպէս եւ սատանայ անյագ է ի գործս չարեաց։ Չորրորդ՝ զի տզրուկն լինի ի գէջ տեղիս. եւ սատանայ է հանապազ ի գէջ ցանկութիւն. որպէս ասէ. (բեհմովթ ննջէ ի գիջային տեղիս։) Հինգերորդ՝ զի սողուն է տզրուկն. եւ սատանայ սողալով եւ թաքնաբար մտանէ ի խորհուրդ մարդոյ. (զոր անհնար է ասէ իմանալ ինձ զհետ օձի ի վերայ վիմի։) Վեցերորդ՝ տզրուկն երկու բերան ունի. եւ սատանայ կրկին ունի նենգութիւն ի խօսս. զի նախ քան զմեղանչելն՝ քաղցր՝ բարերար՝ երկայնամիտ ասէ զԱստուած, եւ ձգէ ի մեղս. եւ յետ մեղացն՝ զարդարութիւնն եւ զդատաստանին պատիժն ի միտ ածէ. եւ այնու յուսահատութեամբ կորուսանէ. վասն որոյ ասէ Դաւիթ. (բանք բերանոյ նորա՝ անօրէնութիւն եւ նենգութիւն են։) Եօթներորդ՝ տզրուկն ոչ թողու զմարմինն, մինչեւ լնու զորովայնն արեամբ. այնպէս եւ սատանայ՝ յորժամ ըմբռնէ զոք ի մեղս, ոչ թողու ի բաց, մինչ բովանդակ ի կատարումն ածէ մեղացն. եւ ամենայնիւ տայ մեղանչել։ Ութներորդ՝ տզրուկն ի սկզբնդիւրութեամբ ըմբռպնէ. եւ ի կատարումն տայ զկսկիծ ցաւոցն։ Եւ սատանայ զմեղաց սկիզբն ցուցանէ քաղցր. եւ յետոյ դառնայ ի խիղճ մտացն, եւ ի պատկառանացն, եւ յօրինացն երկիւղէ. որպէս ասէ Սողոմօն. (մեղր կաթէ ի շրթանց պոռնկի եւ յետոյ դառնագոյն է քան զլեղի։) Իններորդրր՝ տզրուկն գիշակեր է եւ սեւաթորմի. այսպէս եւ սատանայ խաւար կոչի. ըստ այնմ, (խաւար նմա ոչ եղեւ հասու։) Եւ թէ՝ (փրկեաց զմեզ յիշխանութենէ խաւարի։) Վաս որորյ աստ խաւար մեղաց եւ անգիտութեան՝ նսեմացուցանէ զմիտս մեղաւորաց. որպէս ասէ Տէրն. (ամենայն որ չար գործէ՝ ատեայ զլոյս. եւ ոչ գայ առ լոյսն. ) եւ ի կատարածի՝ ընդ նմին ի խաւարն արտաքին։ Տասներորդ՝ տզրուկն յառողջ մասն մարմնոյն ոչ կարէ մերձենալ. եւ սատանայ ոչ կարէ մերձենալ ի կատարեալ առողջսն հոգւով. ըստ այնմ, (գայ իշխան աշխարհիս այսորիկ. եւ ոչ գտանէ յիս յիւրոցն։) Այսպէս եւ յամենայն եւ ընտրեալսն. որպէս ասէ Դաւիթ. (ի մերձենալ առիս չարից յուտել զմարմին իմ, նեղիչք իմ եւ թշնամիք նոքա տկարացան եւ անկան։) Եւ դարձեալ՝ (անկցին ի կողմանէ քումմէ հազարք եւ այլն։) Վասն զի (բանակք հեշտակաց Տեառն՝ շուրջ են զերկիւղածովք իւրովք եւ պահեն զնոսա։) Իսկ երեք դստերքն տզրկին սատանայի՝ այսինքն, դժոխքն որ է կորուստ գերեզմանին. եւ սէր կանանց. եւ տարտարոսն որ է տանջանք գեհենին. սոքա են երեք դստերք ստանայի։ Եւ վասն է՞ր դուստր կոչէ եւ ոչ որդի։ Վասն կրկին պատճառի։ Նախ՝ զվատթարութիւն նոցա յայտնէ իգական անուամբ։ Եւ երկրոդ՝ զի կրօղք եւ ընդունօղք են, եւ ոչ տուօղք. վասն այն դուստր. զի սէր կանանց ըմբռնէ զմիտսն. եւ գերեզման զմարմինն. եւ տարտարոսն զհոգիս մարդկան. եւ ոչ տան. ի բաց։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ ահա Քրիստոս զհոգիս ազատեաց ի դժոխոց. եւ մարմինք մարդկան յառնեն ի գերեզմանէ. նոյնպէս եւ էգն տայ զզաւակ։ Ասեմք թէ՝ խնամօքն Աստուծոյ է եւ զօրութեամբ՝ որ մարմինք մարեդկան յառնեն ի հողոյ. եւ հոգիք ի դժոխոց. այլ նոքա կրօղք են եւ ոչ տուօղք. եւ յայտ է ի յաւիտենից տանջանացն՝ որք այլ ոչ երբէք ազատին։ Նոյնպէս եւ զայլսն իմասցիս որ կրօղք են եւ ոչ տուօղք. վասն այն դուստր կոչէ զնոսա։ Եւ դարձեալ՝ թէ ոք ասիցէ, ո՞րպէս են սոքա դստերք սատանայի. զի ահա զկինն Աստուծոյ ետ ի յօգնութիւն մարդոյն. նոյնպէս զդժոխսն պատրաստեաց տանջանաք մեաւորաց. այսպէս եւ զգերեզմանն (հող էիր եւ ի հող դարձցիս ասէ։) Ասեմք թէ՝ սոքա դստերք էին սատանայի՝ ոչ թէ ի նմանէ ստեղծեցան, այլ ի նմանէ ի չարն փոխեցան. եւ նա եղեւ պատճառ սոցա չարութեան։ Ասպէս զի կինն բարի ստեղծաւ յԱստուծոյ վասն զաւակի պտղաբերութեան մարդոյն. այլ հեշտ ցանկութեան եւ գործոյ շնութեան՝ սատանայ եղեւ պատճառ. յայնմանէ, որ ցանկութեամբ տեսանել ետ զպտուն ի դրախտին. եւ զցանկութիւնն փոխեաց ի նա։ Նոյնպէս եւ զմահ եւ գերեզմանն պատճառեաց. (զի Աստուած զմահ ոչ արար. նախանձու բանսարկութիւնն եմուտ մահ յաշխարհ ասէ առակն. ) զի պատրանօքն զպտուղն եկեր եւ ի հող դարձաւ։ Նոյնպէս եւ զտարտարոսն եւ զգեհեանն պատրաստեաց Աստուած վասն կատարածի մեղաւորաց. այլ նա բռնութամբ իսկզբանէ աշխարհի անդ տանէր զհոգիս մարդկան եւ տանջէր։ Եւ դարձեալ՝ զի Աստուած մեղաւորացն պատրաստեաց զտանջանս. սատանայ բռնութեամբ զարդարս եւ զմեղաւորաս տանջէր։ Ապա յիրաւի դստերք սատանայի կոչէր զկինն, եւ զգերեզմանն, եւ զգեհեանն։ Եւ դժոխք կոչէ զգերեզմանն. զի որպէս դժոխք ներքին դժւարին եւ նեղ տանջանքն է հոգւոց. նոյնպէս եւ գերեզմանն մարմնոյ է դժոխք. զորմէ ասէր Դաւիթ. (զսիմէի արեամբ հանդերձ ի դժոխս իջուսցես. ) այսինքն, ի գերեզմանս. եւ Եզեկիա ասէր։ (Ոչ թէ մեռեալք օրհնեսցեն զքեզ՝ եւ ոչ խոստովան լինին որք իջանեն ի դժոխս. ) այսինքն, ի գերեզմանն։ Եւ զսէր կանանց ի մէջն դնէ. ցուցանէ զի երկոցունց պատճառ կինն եղեւ. այսինքն, գերեզմաին մահու, եւ տանջանաց գեհենին։ Եւ այս յայտ է յերկուց։ Նախ՝ ի նոյն յառաջին կնոջէն Ադամայ. որպէս ասէ առաքեալն. (մարդն ոչ պատրեցաւ, այլ կինն յանցեաւ. ) զի մարդն ոչ ըստ կամաց, այլ վասն սիրոյ կնոջն եկեր զպտուղն։ Այսու մտօք՝ թէ վասն իմ սիրոյս՝ եւ կնոջս ողորմեսցի որ յանցաւոր է։ Եւ եղեւ այնպէս ըստ նորա դիտաւորութեանն յետոյ. յորժամ եհար զհոգին Ադամայ ի դժոխոցն, եհան եւ զկնոջ Եւայի վասն Ադամայ։ Զի այս երկու դիտաւորութիւնքս նոցա կատարեցան։ Առաջին՝ նախամօրն որ եդ ի մտի ուտել զպտուղն եւ Աստուած որդիս ծնանիլ. եւ կատարեցաւ այս՝ ի ձեռն աստուածածին կուսին Մարիամու. որ ծնաւ զորդին միածին մարմնացեալ եւ մարդացեալ Աստուած։ Եւ երկրորդ դիտաւորութիւնն Ադամայ՝ կատարեցաւ յայն, յորժամ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս էջ ի դժոխս. եւ ի պատճառս արդարոցն եւ սիրով նոցին՝ ազատեաց եւ զհոգիս մեղաւորաց ի տանջանաց դժոխոցն։ Ապա յայտ է՝ զի կինն յանցեաւ եւ ոչ մարդն. որպէս եւ ինքն վկայէ Ադամ որ ասաց առ Աստուած. (կինս զոր ետուր՝ սա ետ ինձ. ) եւ ըստ բնական սիրոյս զոր ունիմ առ նա՝ կերի ի պտուղոյն։ Վասն որոյ ասաց Աստուած. (փոխանակ զի լուաւ ձայնի կնոջ քոյ եւ կերեր ի ծառայն, անիծեալ լիցի երկիր ի գործս քո. փուշ եւ տատասկ բուսցի քեզ. քրտամբք կերիցես զհաց քո, մինչեւ դարձցիս յերկիր ուստի առար. զի հող էիր եւ ի հող դարձցիս։) Արդ՝ տես զի սէր կնոջն տարաւ զնա ի դժոխս գերեզմանին. եւ որպէս մարմինն եմուտ ի բանտ գերեզմաին. նոյնպէս եւ հոգին ուր ունէր զփուշ մեղացն, եմուտ ի տանջանս գեհենին. եւ անդ տանջեցաւ հոգին Ադամայ ի դժոխսն վեց հազար ամ, մինչ ի գալուստ միածնին Աստուծոյ. որ մարդ եղեւ եւ չարչարեցաւ. եւ ազատեաց զնա ի դժոխոցն։ Վասն այն զսէր կնոջն ի միջին դասէ. զի մահուան մարմնոյն եւ տանջանաց դժոխոցն՝ կինն եղեւ պատճառ։ Առաջին՝ յայսմանէ յայտնի է։ Երկրորդ՝ յայտ է յայժմոյս՝ որ դեշեւս կինն լինի պատճառ մահու մարմնոյն, եւ գեհենին յաւիտենից տանջանացն, որ վասն շնութեան եւ պոռնկութեան գործոց. որպէս ասէ առաքեալն. (շունք եւ պոռնիկք՝ զարքայութիւնն Աստուծոյ ոչ ժառանգեն. ) ահա տանջանք հոգւոյն յոր ածեն կանայք։ Նոյնպէս եւ մահք մարմնոյ բազումք եղեւ ի ձեռն կանաց. որպէս ջուր ջրհեղեղին եղեւ վասն կանանց. (ուտէին եւ ըմպէին. կանայս առնէին, արանց լինէին։) Վասն որոյ բարկացաւ Աստուած. եւ ջրպեղեղաւ կորոյս զամենեսեան. միայն ապրեցաւ Նոյ եւ երկու որդիք իւր. որ հինգ հարիւր ամ պահեաց զկուսութիւն։ Այսպէս վասն դինայի դստերն Յակօբայ շնութեան՝ ի սուր սուսերի մաշեցաւ բոլոր քաղաքն սիկիմացւոց։ Եւ ի յանապատին զի պղծեցան ի կանայս օտարաց՝ եւ կերին զզոհեալ եւ զմեռելոտի՝ ստակեցան ի ժողովրդենէն ԻԴ հազար արանց. մինչ փենեհէզտ եսպան զԶամբրի եւ զՔասբի. եւ դադարեցաւ մահն։ Այսպէս եւ յաւուր դատաւորացն՝ վասն հարճի կնոջն ղեւտացւոյ շնութեան՝ բոլոր ցեղն Բենիամենի սատակեցաւ սրով. Լ հազար պատերազմօղ արանց մեռաւ ի մետասան ցեղիցն։ Եւ զի՞նչ ասեմ ըստ կարգի։ Սամփսոն հզօրն՝ ի ձեռն Դալիլայ կնոջն խաբեցաւ եւ կորեաւ։ Մարգարէն Դաւիթ ի կնոջէն խաբեցաւ եւ անկաւ յաթոռոյն. եւ դարձեալ մեղայ ասելովն արդարացաւ ի ձեռն Նաթանայ։ Նոյն ինքն իմաստունն Սողոմօն՝ վասն կնոջն ելաւ յաչան Աստուծոյ. (գինի եւ կանայք ասէ հանին զնա յԱստուծոյ։) Զմկրտիչն Յովհաննէս գլխատեաց կինն։ Եւ զԱդամ ի դրախտէն էհան։ Եւ այլ բազում վնասս հոգւոյ մինչ ի կատարած աշխարհի՝ ի ձեռն կնոջն է եղեալ եւ լինի. զբազումս է տապաստ արկեալ նորա խոցելովն. եւ անթիւ են սպանեալքն ի նմանէ. ասինքն ի կանանց։ Այսպէս անյագ է թշնամին ստանայ. եւ անյագ է կորուստ կանանց։ Զի հանապազ սատանայ պատերազմի չար խորհրդովն ընդ մարդկան. եւ ածէ ի սէր կանանցն. եւ կինն ածէ ի մահ զմարմինն, եւ ի տարտարոսս յաւիտենից տանջանաց զհոգին. եւ (ոչ երբէք ասեն շատ. ) այսինքն, որպէս գերեզմանն մարմնով ոչ շատանայ կամ լնանի. եւ ոչ դժոխք տանջանօք։ Նոյնպէս եւ ոչ շատանան դեւք ի խաբելոյ. եւ կանայք ի կորուսանելոյ. որպէս ասէ առակն. (կին զարանց պատւականաց զոգիս որսայ։) Եւ հետագայ բանիւն՝ սիրոյ կանանց եւ չար խորհրդոց սատանայի օրինակ տայ ասելով։ (Երկիր ոչ յագի ջրով. եւ ջուր եւ հուր ոչ երբէք ասեն շատ։) Այսինքն, որպէս երկիր ոչ յագի ջրով առագելոյ վասն երկու պատճառի։ Նախզի՝ կրէ յինքն եւ ընդունի։ Եւ երկրորդ՝ զի այն ջրովն զանազան բոյսս բուսուցանէ։ Այսպէս երկրի զբանական միտս մեր նշանակէ. զգիտութիւնն եւ զխորհուրդն զոր կրեմք ի մեզ։ Եւ գիտութիւնն երկու է. մինն բարի է. եւ միւսն չար։ Այն որ բարի գիտութիւնն է՝ ի հոգւոյն սրբոյ է. սուրբ գրոց գիտութիւն. եւ հոգեւոր իմաստութիւն. եւ բարի խորհուրդ որ յԱստուծոյ գայ առ մարդ։ Իսկ չար գիտութիւնն՝ է ի չար հոգւոյն սատանայէ. զոր հանապազ չար խորհուրդ արկանէ ի մարդն եւ կորուսանէ։ Եւ մեր բանական միտքս՝ զերկուսն կրէ յինքն եւ ընդ ունի. զչարն այլ, եւ զբարին այլ. զի բանական է՝ բանիւն կերակրի. ոմանք աստուածային բանիւ. ոմանք դիւական։ Վասն այն պարտ է հանապազ զաստուածային լսել եւ ուսանել. եւ ի միտս պահել եւ խոկալ. զի մի դիւական խորհուրդն մտցէ ի մեզ. զոր օրինակ՝ աման ինչ զի ջրով՝ զայլ ինչ ոչ ընդ ունի. նոյնպէս եւ միտքն ի բարի խոկումն՝ զչար խորհուրդն սատանայի ոչ ընդունի։ Եւ դարձեալ՝ որպէս ջուրն որ շարժի հանապազ ի յարմատն եւ ի բոյսն՝ ի ծաղիկն եւ ի պտուղն։ Նոյնպէս եւ գիտութիւնն եթէ բարի է ի միտս մեր, զբարի արմատն ոռոգէ. եւ ի մարմինս բուսուցանէ. եւ ծաղկէ որպէս զանուշահոտ վարդ եւ մանուշակ եւ այլն. այսինքն, զողջախոհութիւն. զարիութիւն. զհաւատ. զյոյս. զսէր. եւ զայլ ամենայն բարի գործս պտղաբերէ ի մեզ այսպէս։ Զի բարի գործն՝ արմատանայ ի միտսն. եւ բուսանի ի մարմինն. եւ ծաղկի անուշահոտութեամբ ի գործելն. եւ պտղաբերէ աստ զմարմնոյ խաղախութիւն եւ անդորրութիւն. եւ ի հանդերձեալն զկեանսն յաւիտենից։ Այսպիսի պտուղս է ի բարի գիտութենէ ի սուրբ ջրոյն։ Այսպէս եւ չար գիտութիւնն՝ մտանէ ի խորհուրդս մեր. եւ բուսուցանէ զփուշ մեղաց. զբղջախոհութիւն. զանհաւատութիւն. զատելութիւն. զծուլութիւն. եւ զայլն։ Նոյնպէս եւ այս չար խորհուրդս՝ արմատանայ ի հոգին. բուսանի ի մարմինն. աճէ եւ ծաղկի ի գործն. եւ պտղաբերէ զչար պտուղն. աստ ի հոգին զխղճմտանսն. եւ ի մարմինն զպատուհաս մեղացն. զհիւանդութիւն, զմահապատիժ, զսով, զսուր, զգերութիւն, եւ զայլն։ Իսկ անդ՝ զտանջանսն յաւիտենական, զլալ աչացն, եւ զկրճտել ատամացն զոր տարտարոս կոչէ։ Ահա եղբարք՝ տեսէք աչօք եւ իմացէք մտօք. այս է երկու խորհրդոց պտուղն. բարւոյն եւ չարին. զոր կամիք՝ ընտրեցէք։ Եւ յետ այնորիկ ասէ. (ջուր եւ հուր ոչ երբէք ասեն շատ։) Ջուր ոչ դադարի ի գործելոյ որպէս ասացաւ։ Նոյնպէս եւ հուրն ի յերեւելիս զամենայն ինչ զոր արականեմք ի նա, կրէ յինքն, եւ ոչ ասէ շատ. այս է՝ թէ քար, թէ փայտ, երկաթ, եւ այլ ինչ, զամենայն ընդունի եւ առաւել բորբոքի։ Այսպէս եւ հուր ջերմութեան սիրոյն ի հոգիս մեր՝ անյագ է եւ առաւել բորբոքի։ Եւ այս հուր սիրոյս կրկին է. բարի եւ չար։ Այն որ բարին է՝ հոգեւոր սէրն է առ Աստուած. զոր ունիմք ի սուրբ սրտէ բոլորորվիմբ սիրել զԱստուած։ Եւ չար սէրն այն է՝ որ մարմնական է եւ ախտաւոր, եւ վատթար սէր ի հեշտութեանց աշխարհի. որպէս կնոջ սէրն. ուտելոյ՝ ըմպելոյ՝ արծաթոյ՝ փառաց, եւ այլ ամենայն։ Եւ վասն ախտաւոր սիրոյն՝ ասէ մարգարէն. (ջեռաւ սիրտի իմ ի փորի իմում. եւ ի խորհուրդս իմ վառեցաւ հուր։) Վառիլն այն է՝ որպէս ոք բորբոքէ զկրակն եւ դնէ զփայտն, նա վառի։ Նոյնպէս ցանկութիւնն ի մեզ բնական հուր է. եւ սատանայ ի խորհուրդն բորբոք է. եւ յարտաքուստ տեսութիւն զգայարանացն լինի նիւթ եւ վառէ զցանկութիւն չար. եւ գորթելովն ծնանի զմահ. ըստ այնմ, (ցանկութիւն յղացեալ զմեղս ծնանի. եւ մեզքն կատարեալ զմահ. ) այս չարին բորբոքումն է։ Իսկ վասն բարւոյն ասէ մարգարէն. (զբերան իմ բացի եւ առի զհոգի. ի պատւրանս քո փափագեաց անձն իմ. ) այսինքն, զբերան մտացս որքան բանամք եւ արձակեմք, առնումք ի մեզ զազդումն հոգւոյն սրբոյ. եւ փափագեալ պատւիրանին Աստուծոյ՝ բորբոքիմք ի սէր նորա. այս բարի սէրն է. եւ այս սէրս է մնացական. որ ոչ երբէք պակասի ի յերեք պատճառէ. այսինքն, ի սիրելւոյն, ի սիրողէն, եւ ի սիրոյն։ Սիրելին Աստուած է եւ յաւիտենական։ Այլեւ սէրն որ է շաղկապ հոգւոյս մեր եւ Աստուծոյ՝ է յաւիտենական. որպէս ասէ առաքեալն. (սոքա երեքին. եւ լաւ քան զսոսա՝ սէրն է. ) այսինքն, զի հաւատն ի կեանս յայս է. եւ յոյսն յետ աստի կենացս ակնկալութիւն վարձոյն. եւ սէրն յետ յարութեանն՝ ի յաւիտենական կեանս մնայ ի մեզ եւ առ Աստուած։ Իսկ վատթար սէրն աշխարհի՝ ոչ է այսպէս մնացական յերեք կողմանէ. այսինքն ի սիրելւոյն, ի սիրողէն, եւ ի սիրոյն։ Ի սիրելւոյն այսպէս. զի աշխարհս անցանէ. եւ ոսկի եւ արծաթ եւ կինն. եւ ցանկութիւնն ընդ նոսա կորնչի. նոյնպէս եւ մարմինս մեր կորնչի. եւ ցանկութիւն իւր ընդ իւր։ Այսպէս եւ սէրն ըստ ինքեան որքան յերկարի, այսինքն նւազի։ Զի այսու զանազանի սէրն Աստուծոյ եւ սէր աշխարհի. զի Աստուծոյ եւ հոգեւոր սէրն՝ որքան յերկարի, այնքան աճի եւ առաւելու։ Իսկ աշխարհի եւ մարդկան սէրս՝ որքան յերկարի, թուլանալ եւ պակասի։ Վասն զի սկիզբն աշխարհիս սիրոյ՝ պիտ է, եւ վախճանն թոյլ։ Իսկ աստուածային սիրոյն՝ սկիզբն թոյլ է, եւ վախճանն պինտ եւ բորբոքեալ։ Զայսմանէ սիրոյս ասէ։ (Ջուր եւ հուր ոչ երբէք ասեն շատ։) Ասինքն, ջուր գիտութեան հոգւոյն սրբոյ՝ եւ հուր սիրոյ նորա մշտնջենաւոր են եւ յաւիտենական։ Զի որպէս այժմ հրեշտակաց գիտութիւնն եւ սէրն են մշտնջենաւոր հեղումն յԱստուծոյ։ Նոյնպէս անդ ընտրելոց սրբոցն իմաստութիւնն եւ գիտութիւնն Աստուծոյ՝ հանդերձ անսպառ սիրովն բղխին միշտ եւ յաւիտենական կենօք։ Որում զմեզ զամենայնսն զհաւատացեալս անուանի իւրոյ, արժանի արասցէ Քրիստոս երկանային իմաստութեամբ իւրոյ՝ հաղորդիլ անմահական սեղանոյն, զոր խոստացեալէ սրբոց իւրոց. եւ նմա փառք յաւիտեաենս ամէն։

Նորին քարոզ վասն վնասուց Պոռնիկ կանանց։ (Գլուխ. ԿԸ)

Եթէ զի՞նչ է վնաս պոռնիկ կանանց՝ խրատէ ըստ կարգի իմաստունն Սողոմոն։ Նախզի ասէ. (մի հայիր ի կին չար։) Զի ամենայն մեղաց պատճառ՝ ցանկութեամբ հայիլն է յարտաքուստ։ Զի հրամայէ Տէրն. (որ հայի ի կին ցանկութեամբ, արդէն շնացաւ ի սրտի իւրում. ) թէպէտ զարտաքին գործն խափանեցին տեղիքն եւ ժամանակն. այլ ի կամսն իւր շնութիւն կատարեցաւ։ Այլեւ ընդ տեսութեանն սատանայ զցանկութիւնն խառնէ. որպէս նախամօրն Եւայի. (որ ետես զծառն գեղեցիկ։) Եւ զհաճոյութիւնն սատանայ խառնեաց. եւ եկեր ի պտղոյն. վասն այն ոչ է պարտ նայիլ։ Եւ դարձեալ նայելովն աչաց՝ ցանկութիւն ախտին շարժի եւ վարէ ի գործն. վասն այն չէ պարտ ամանեւին նայիլ։ Զի թէ ոչ էր տեսեալ զԲերսաբէ Դաւիթ, ոչ էր ցանկացեալ, եւ ոչ շնացեալ. նոյնպէս եւ Յուդա զԹամար։ Այս առաջին վնաս ի պոռնիկ կանանց ի հայիլն աչաց։ Երկրորդ վնաս զոր ասէ Սողոմօն։ (Շնացօղն՝ պակասութիւն իւրում ստանայ եւ նախատինս։) Եւ առաքեալն ասէ առ կորնթացիսն։ (Որ միանայ ի Տէր՝ մի հոգի է. եւ որ միանայ ի պոռնիկ՝ մի մարմին է։) Զի որպէս պոռնիկն չար է, ամենայն չարութեան նորա՝ կցորդի ընդ նմա. որպէս այն որ ընդ աղբ խառնի, զգարշ հոտն ընդունի. եւ որ իմուր՝ սեւանայ։ Երրորդ որ ասէ. (մեղր կաթէ ի շրթանց պոռնկի. բայց կատարածն դառնագոյն է քան զլեղի։) Զի քաղցրապատիր բանիւն՝ ձգէ զերիտասարդն ընդ իւր. եւ ի կատարիլ գործոյն՝ դառնանայ քան զլեղի ի խղճէ մտացն եւ ի մարմնոյն գարշութեանց։ Որպէս ամոն ընդ քուեր Աբիսողոմայ. վերջին ատելութիւնն՝ դառն քան զառաջն հեշտութիւնն։ Նոյնպէս եւ ամենայն մանկան՝ վաղ կամ անագան՝ այսպէս դառնութիւն հանդիպի։ Չորրորդ զի ասէ. (սուր երկսայրի է արեալ. ) այսինքն, չար գործն. զի հատանէ զմարմինն ի կենաց եւ զհոգին յարքայութենէն. ըստ այնմ, (մի խաբիք. ոչ շունք՝ ոչ պոռնիկք զարքայութիւնն ժառանգեն։) Հինգերորդ զի ասէ. (ոտք նորա մահու հանդերձ իջանեն ի դժոխս. ) այսինքն, պատճառ յաւիտենից մահուն է պոռնկութիւնն. որ ընդ նմա ի գերեզմանն իջանէ յաւիտենից զհոգին։ Որպէս առաքեալն ասէ. (ցանկութիւն յղացեալ զմեղս ծնանի. եւ մեղքն կատարեալ զմահ։) Զի կատարումն մեղաց՝ սկիզբն է մահուն յաւիտենից։ Վեցերորդ՝ (ոչ է հաստատուն սէր նորա ասէ եւ կորնչի. ) զի վասն կապենիցն էր նենգաւոր սէր նորա. եւ յորժամ էառ, այլ ոչ սիրէ զքեզ. թողու եւ զմիւսն սիրէ։ Եօթներորդ ասէ. (յափշտակէ զկեանս քո. ) այսինքն, զինչսն. զի ապրանք կոչեմք։ Զի ի սէր կապէ զմանուկն՝ եւ նավաւ տանի զամենայն ինչսն։ Եւ նա արբեալ ի սիրոյ նորա, ոչ ինչ համարի զկորուստ ընչիցն։ Զի բազումէ արբեցութիւնն. այսինքն, մեղաց, եւ իշխանութեանց, եւ մանկութեանց, եւ փարթամութեանց, եւ այլ սոյնպիսեանց։ Եւ սոքա ամենեքեան չար արբեցորւթիւնք են քան զգինւոյ. որպէս ասէ մարգարէն. (Վայ ձեզ որք արբեալ էք եւ ոչ ի գիւնւոյ։) Վասն այն ոչ զգան. ոչ զահ, ոչ զամօթ, եւ ոչ զխրատ. զի արբեալք են մեղօք եւ յիմարեալ. Ութներորդ՝ (յետոյ ի զղջումն տանի, յորժամ մաշեսցին անդամք քո. ) այսինքն, յայնժամ փոշիմանի եւ վայ տայ, յորժամ ծերանայ եւ հատանի զօրութիւնն. կամ հիւանդանայ եւ նուազի պարարումն. կամ աղքատանայ եւ նուազի կերակուրն եւ ըմպելին։ Զի սոքա՝ աղայութիւն եւ առողջութիւն եւ փարթամութիւն՝ ձեռնտու եւ օգնական են չարագործացն. յորժամ սոքա նուազին, հոգին զօրանայ եւ ի խիղճէ մտաց իւրոց չարաչարի. յայնժամ ի մանայ զամօթն եւ զհարկիսն որ գնայ։ Զի պոռնիկ կինն՝ ամենայն իրաց զրկօղ է. զինչսն զրկէ. զամօթն տանի. զհարկիսն բառնայ. զկեանսն կարճի զմարմինն չարչարէ. եւ զհոգին ի հուր տանջէ. որպէս ասէ. (անկան. ի բազում չարիս՝ ի մէջ ժողովրդոց եւ եկեղեցւոյ։) Ոչ միայն զաստի բամբասանս եւ զամօթն ասէ, այլեւ յահեղ հրապարակին։ Յորդամ աթոռք դատաստանին դնին. եւ դպրութիւնք բանին. եւ երկինք եւ երկիր ի մի վայր ժողովին, անդ են ամօթ եւ նախատինք եւ չարչարանք չարագոծին. ըստ այնմ, (մեզ ամենեցուն յանդիման լինիլ կայ առաջի ատենին Քրիստոսի. զի ընկալցի իւրաքանչիւր իւրով մարմնով. եթէ բարի եւ եթէ չար։) Իններորդ զ զի ասէ. (առաջի աչացն Աստուծոյ է գործ քո։) Այս է մեծ ահ եւ երկիւղ քան զամենայն. զի զոր ինչ գործէ ոք՝ տեսանէ Աստուած. եւ ոչ ինչ ծածկի ի նմանէ։ Զի ի մարդկանէ չորս իրք ծածկեն զգործն։ Նախ՝ միջոց հեռաւորութեան երկրի։ Երկրորդ՝ տունն, Երրորդ՝ մութն։ Չորրորդ՝ մարմինն։ Արդ՝ հեռաւորութիւնն եւ պատրուակն երկնից՝ ոչ կարէ ծածկել զմեզ ի տեսութենէն Աստուծոյ. ըստ այնմ, (Աստուած յերկնից նայեցաւ յամենայն որդիս մարդկան տեսանել. ) եւ ոչ տուն. եւ ոչ մութն. (զի խաւար նոցա որպէս զլոյս է. ) եւ ոչ մարմինն. (զի քննէ զսիրտ եւ զերիկամունս։) Այլ արդ՝ Աստուած տեսանէ զգործս մեր եւ հատուցանէ. եւ մեք ոչ տեսանեմք զԱստուած։ (Զի ասաց անզգամն ի սրտի իւրում, թէ ոչ գոյ Աստուած։) Զի թէ տեսանէ ոք մերձ իւր զԱստուած՝ ոչ մեղանչէ. զոր օրինակ՝ թէ զմարդ տեսանեմք, ոչ գործեմք։ Նախ զօրէնսն իւր եդեալ է առ մեզ. որ ի տասն բան օրինացն՝ մին այն էր թէ՝ (մի շնար. ) յորժամ արհամարհեմք զայն. ի նոյն օրինացն դատիմք. որ զշնացօղն քարկոծել եւ այրել հրամայեաց. Տասներորդ զի ասէ. (անօրէնութիւնքն որսան զնա. եւ մեռանի ընդ անխրատս։) Այսինքն, սատանայ է որսորդն. եւ սակաւ հեշտութամբն՝ ի թակարթ մեղացն պատատէ. ըստ այնմ, (տոռունք մեղաց պատեցան զինեւ. ) եւ ընդ իւր ի յաւիտենից տանջանսն քարշէ. որպէս ասէ. (մեռանի ընդ անխրատս։) Արդ՝ մին մահ եւ տանջանք մարմնաւոր են աստ. յիշխանաց երկրի եւ ի դատաւորաց. (զի իշխանք ոչ են յերկիւղ բարեաց, այն յերկիւղ չարաց. ) որպէս պոռնկին եւ շանն եւ չարագործին պատիժ տան։ Զինչսն յափշտակեն. գանիւ չարչարեն. զմասն հատանեն. կամ զբոլոր գլուխն։ Դարձեալ՝ անխրատն սատանայ է. զի ոչ հնազանդեցաւ Աստուծոյ, եւ ոչ հրեշտակաց, եւ ոչ հին եւ նոր օրինաց. ընդ անխրատին սատանայի եղիցի վախճան նորա. զի զնորա խրատն ընկալաւ. եւ զԱստուծոյ եւ զեկեղեցւոյ եւ զսրբոց խրատն արհամարհեաց։ Եւ զի՞նչ է երկոցունցն կատարած. այն է զոր ասէ. (երթայք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից. որ պատրաստեալ է սատանայի եւ հրեշտակաց նորա։) Այս է բաժին եւ վիճակ ժառանգութեան պոռնկին։ Վասն այն ասէ. (մի հայիր ի կին չար։) Եւ այլ վասն շնութեան՝ ասացաւ իսկիզբն գրոցս յօրէնսն. (մի շնար. ) անդ տես։

Նորին բան վասն Պոռնկութեան։

Վասն է՞ր հրամայեաց Աստուած մարգարէին ՈՎսէի պոռնկիլ։ Պատասխանի։ Բազում խորհուրդ ունի։

Առաջին՝ ցուցանէր զպոռնկութիւն ժողովրդեանն Իսրայէլի. որք թողին զՏէր Աստուած, եւ պաշտեցի զկուռս։ Երկրորդ՝ ցուցանէր թէ՝ այսպէս պոռնկելոց էր երկիր նոցա ի ծառայութիւն թշնամեաց նոցա։ Երրորդ՝ պատուհաս գալոց էր ժողովրդեանն. եւ նոքա ի տաճարն ապաստանեալ՝ ոչ հաւատային. եւ կարծէին թէ ստին բանք մարգարէիցն։ Վասն այն ոչ միայն բանիւ այլ գործով տայ ապացոյց կորստեան նոցա։ Չորրորդ՝ բազում էին խօսեցեալ մարգարէքն. եւ ժողովուրդն մոռացեալ էր՝ վասն այն զմարգարէն Եսայի մերկ եւ բոկշրջեցոյց ի յօրինակ գերութեան նոցա. եւ Ովսէին հրամայեաց պոռնկիլ ի նշանակ կործանման նոցա. զի հաստատ է տեսութիւն աչաց քան զլուր ականջաց. եւ այս նոյն ըստ երրորդ մտացն։ Հինգերորդ՝ մարգարէքն՝ բարեխօս լինէին վասն չար ժողովրդեանն։ Ասաց Աստուած առ կին պոռնիկ, զի ուսցիս թէ դու մարդ ես եւ զազրիս ի պոռնկէն, ո՞րքան առաւել ես համբերեմ ընդ ինեւ ժողովրդեանն՝ որք միշտ ընդ կուռսն պոռնկին։ Վեցերորդ՝ օրինակ եդ զմարգարէն դառնացօղ ազգին. զի պոռնիկ կին՝ ցածուցեալ զգաստանայ. յորժամ առնուս դու զնա՝ այլ ոչ պոռնկի։ Իսկ ժողովուրդն եբրայեցւոց՝ ոչ զգաստացան. թէպէտ յիս մերձեցուցի, այլ թողին զիս եւ պղծեցան ի կուռսն։ Եօթներորդ՝ յօրինակ այնմ՝ զի կին պոռնիկ էառ Աստուած իւր ժողովուրդ զհին եւ զնոր եկեղեցի. զի հրէայքն. պոռնկեալք էին յեգիպտոս եւ ընդ քանանացիս. այսպէս եւ զնոր ժողովուրդս զհեթանոսաց՝ ընկալաւ Քրիստոս։ Ութներորդ՝ որպէս սրբեաց մարգարէն զկինն պոռնիկ՝ զի սուրբն՝ ի պիղծն մերձենալով ոչ պղծի. այեել պիղծն սրբի ի պղծութենէ իւրմէ։ Այսպէս եւ էառ Աստուած զպիղծ ժողովուրդս. եւ արբեաց յամենայն պղծութենէ իւրմէ. եւ կոչեաց անուն սուրբ զհրէայսն Իսրայէլ՝ որ է աստուածատես. եւ զհեթանոսս քրիստոնեայ որ է Քրիստոս ի նա։ Իններորդ՝ հրամայեաց պոռնկիլ՝ զի ցուցցէ զհնազանդութիւն մարգարէին, եւ զկատարեալ սէրն առ Աստուած. զի արհամարհեաց զամօթ եւ զնախատինս ժողովրդեանն վասն հրամանացն Աստուծոյ։ Այսպէս եւ մեզ պարտ է օրինացն Աստուծոյ եւ առաջնորդացն կամաց՝ հնազանդ լինիլ։ Տասներորդ՝ ասաց յօրէնսն. (մի շնար. ) եւ մարգարէին հրամայեաց պոռնկիլ եւ շնալ. զի ցուցցէ թէ՝ կամքն Աստուծոյ գեր ի վերոյ օրինացն է. եւ ոչ ի ներքոյ եւ կարէ Աստուծոյ զեդեալ օրէնս իւր փոխել։ Որպէս ասացաւ (մի սպանաներ. ) այլ Սամուէլի հրամայեաց սպանանել զագագ. եւ զփենեհէզի եւ զԵղիայի սպանումն ընկալաւ. սոյնպէս եւ այս։ Իսկ պոռնիկութիւնն եւ շնութիւնն՝ զանազանին այսպէս. զի պոռնիկն յայտնին է եւ համարձակն. ըստ այնմ, (երեսք կնոջ պոռնկի եղեւ քեզ. անամօթացար առ ամենայնի։) Իսկ շնութիւնն է՝ որ ի ծածուկ եւ գաղտագողի գործէ որպէս շուն։ Վասն այն ասէ Տէրն. (որ հայի ի կին՝ անդէն շնացար ի սրտի իւրում։) Եւ զի Եփրեմ յայտնի պոռնկէր ի կուռսն. եւ Երուսաղէմ ծածուկ. վասն այն ասէ մարգարէն. (շնար Երուսաղէմ եւ պոռնկէր Սամարիայ։) Հարց՝ զի՞նչ է որ Ովսէէ ի պոռնիկն մերձեցեալ ոչ պղծեցաւ, այլ կինն սրբեցաւ նովաւ. եւ այլ ոք յարժամ պոռնկի՝ պղծի։ Պատասխանի՝ սուրբն եւ պիղծն՝ տրամատեալ ի մանին չորս դիմօք. զի է սրբութիւն հոգւոյ՝ եւ է սրբութիւն մարմնոյ. նոյնպէս եւ պղծութիւն հոգւոյ եւ պղծութիւն մարմնոյ։ Արդ՝ պիղծ մարմին մերձեցեալ ի յայսն. պիղծէ զմարմինն, այլ ոչ զհոգին. զի ըստ իմաստնոցն՝ նիւթի եւ որակի պղծութիւնն, ոչ կարէ պղծել զգոյացութիւնն. այլ զորակն եւ զպատուհումն։ Նոյնպէս եւ պիղծ հոգին ի յայլս մերձեցեալ պղծէ զհոգի. այլ ոչ կարէ պղծել զորակութիւն մարմնոյ։ Իսկ ի միւս կողմն՝ սուրբ հոգին մերձեցեալ ի յայլս՝ կարէ սրբել զհոգին եւ զմարմինն։ Այսպէս եւ սուրբ մարմինն մերձեալ ի յայլս, կարէ սրբել զմարմինն. զի զօրաւոր է սրբութիւն քան զպղծութիւն. զի կարողանայ զերկոսին որակսն փոփոխել։ Յաղագս որոյ՝ պիղծ կինն մերձեալ ի սուրբ մարգարէն, սրբեցաւ նովաւ. ըստ այնմ, (ընդ սրբոյն սուրբ եղիցիս եւ այլն։) Եւ այլք ի մարդկանէ մերձեալ ի պոռնիկն, պղծին նովաւ. (զի ընդ թիւրսն կործանեսցին ասէ Դաւիթ։) Եւ առաքեալն ասէ. (որ միանայ ի Տէր՝ մի հոգի է. եւ որ միանայ ի պոռնիկ՝ մի մարմին է։) Դարձեալ՝ ամենայն արւեստի ընտրութիւն ի գործոցն լինի զինչ եւ իցէ. իսկ բարի եւ չարն՝ ի պատճառէն ընտրի. եւ պատճառն է դիտաւորութիւն նորին. զի ըստ դիտաւորութեան գործոյն հատուցանի. եթէ բարեաց եւ եթէ չարաց. որպէս ասաց Տէրն. (այն իսկ են վարձք նոցա։) Արդ՝ պատճառ եւ դիտումն ովսէի՝ էր հրամանն Աստուծոյ զոր կատարեաց. վասն որոյ ոչ պղծեցաւ. իսկ այլք ի մարդկանէ՝ պատճառ ունին զհեշտութիւն մարմնոյ՝ վասն որոյ պղծին։ Եւ ապացոյց սոցա Փենէհէզ եւ Եղիա. որք զբազումս սպանին եւ ոչ են պարտական արեան վասն պատճառին։ Սաւուղ պատարագ մատոյց. եւ Ոզիա խունկ. եւ եղեն դատապարտք վասն պատճառին եւ դիտաւորութեան։ Այսքան առ այս։

Նորին քարոզ վասն Լծոյ Օրինացն։ Հարց։ (Գլուխ. ԿԹ)

Ասէ Ովսէէ՝ (Երինջ կիրթ է Եփրեմ։) Պատ։ Ժողովուրդն յորժամ թողոյր զօրէնս Աստուծոյ, երինջ լծնկէց անասնեաց։ Իսկ յորժամ հնազանդ էր ի ներքոյ օրինացն Աստուծոյ, երինջ կիրթ անւանէր։ Եւ ունի բազում յատկութիւն։ Նախ՝ ըստ անուանն. զի երինջ զծննդականն նշանակէ. եւ նոքա ունէին զծնունդս բարեաց։ Երկրորդ՝ կիրթ եւ ընտել է ի լութն. եւ նոքա յօրէնս Աստուծոյ։ Երրորդ՝ արդարագործ է. զի առ ընկերն զհաւասարութիւնն ունի։ Չորրորդ՝ վաստակարար է եւ արդիւնաբեր։ Հինգերորդ՝ զի ուղիղ ընթանայ ի շաւիղն. ոչ յաջ խոտորի եւ ոչ յահեակ։ Վեցերորդ՝ արիութեամբ է ի գործն իւր՝ որքան է ի լուծն։ Եօթներորդ՝ եթէ ծուլանայ կամ յառաջէ քան զընկերն՝ զխրատ գաւազանին առնու։ Ասէ մարգարէն. (լից զերեսս նոցա անարգանք. եւ հարից գաւազանաւ զանօրէնութիւնս նոցա։) Ութներորդ՝ հակառակի ընդ նորա որք չունին զլուծն. եւ պարտ է հաւատացելոցն ընդ անհաւատին հակառակիլ։ Իններորդ՝ զպարանոցն խորնարէ ի ներքոյ լծոյն՝ որ նշանակէ զխաչն. եւ սամետէնք՝ զանխզելի կապն. զոր հրամայեաց Տէն առնուլ զխազն եւ հետեւիլ նմին. այս զկամաւ խոնարհութիւնն նշանակէ։ Տասներորդ՝ պարանոցն զհետս եւ զնշան լծոցն ունի. եւ այն է գեղ պարանոցին. եւ ի վերայ նորա դնի լուծն։ Այս է՝ առաքինութիւնն ի մեզ. եւ նովաւ ընդունիմք զօրէնս եւ զխաչն Քրիստոսի. եւ նովաւ գեղեցկանայ հոգիս մեր։ Այսպէս է յատկութիւն կիրթ երջոյն՝ որ է հաւատացեալ ժողովուրդս Քրիստոսի։ Իսկ լծնկէց երինջն՝ այսմ ամենայնի ընդդէմ է իմանալ. որ նշանակէ զանհաւատս՝ որք ոչ են հնազանդել ի ներքոյ օրինացն Աստուծոյ։ Այսքան առ այս։ (Տուր նոցա Տէր արգանդ անորդի. եւ ստինս ցամաքեալս։) Նախ այս՝ է ի մէջ Իսրայէլի նախատինք. ամուլն եւ անծնունդն։ Այսպէս անիծանէ զչարս ի մարդկանէ. զի մի լիցի նոցա ծնունդ մարմնոյն եւ յիշատակ ի վերայ երկրի։ Երկրորդ՝ ծնօղք թագաւորքն էին՝ որք բազմացուցանեն զզօրսն. եւ ստինք քահանայքն՝ որք ճմլեն զօրօնս. եւ կերակրեն զժողովուրդն. յորժամ թագաւորքն զկուռսն բազմացուցանեն, եւ քահանայքն զօրէնս ոչ ուսուցանեն, այսպէս անիծանէ զնոսա։ Երրորդ՝ կերակրէ. հերծուածօղքն որք զմոլութիւնս յղանան եւ ուսուցանեն՝ զայսպիսի անէծս ընկալցին։ Չորրորդ՝ անգանդ է հոգիս մեր՝ եւ ծնանի զբարիս։ Եւ ստինք՝ է մարմինն. զի սնուցանէ գործով։ Արդ՝ որ ընդդէմ այսմ զչարս յղանայ հոգւով եւ գորէ մարմնով, այսմ անիծից արժանաւորին։ Այսքան առ այս։

Նորին բան վասն Սպառնալեաց Մարգարէիցն։

Հարց՝ վասն է՞ր մարգարէքն յառաջագոյն սպառնային զպատուհաս ժողովրդեանն։ Պատասխանի. վասն չորս պատճառի։ Նախզի՝ յանդիմանէին զմեզս նոցա՝ եւ ասէին զպատուհասն. զի գիտասցեն, թէ վասն այնպիսի մեղացն՝ զայնպիսի պատիժս կրելոց են։ Երկրորդ՝ զի գիտասցեն թէ՝ ոչ վայրապար է պատուհասն. այլ Աստուծոյ հրամանաւն է եւ անդառնալի։ Երրորդ՝ զի նախ միտքն հեշտանայ չար խորհրդովն եւ ապա մարմինն գործէ։ Նոյնպէս նախ սպառնալեօք զարհուրի եւ չարչարի ի միտս. եւ ապա ի մարմինն կրէ զպատիժ մեղացն։ Չորրորդ՝ զի պատուհասն կրկին մասն ունի. մին սպառնալիքն է. եւ միւսն գործն։ Արդ՝ զսպառնալիսն ետ ի մարգարէսն. եւ գործն ի թագաւորսն ասորաց եւ բաբիլացւոցն։ Զի թէ սպառնալեացն լւիցեն եւ զղջասցին զերծանին ի պատուհասէն։ Որպէս նինուէացիքն յորժամ ի միոյ բարբառոյ մարգարէին զարհուրեցան եւ զղջացան, ապրեցան ի պատժոյն։ Իսկ իսրայէլացիքն՝ ի բազում մարգարէիցն զբազում սպառնալիս լսեցին եւ ոչ զղջացան. վասն այն կրեցին զպատուհաս գերութեանն, ի թագաւորացն ասորեստանեայց. եւ ապա զղջացան ի մեղս իւրեանց։ Այսքան առ այս։

Նորին բան։ (Աքեացս երկու՝ եւ բլթակ մի ունկան։) Հարց՝ զի՞նչ է որ ասէ Ամովս։ (Իբրեւ հովիւ մի որ թափէ ի բերանոյ առիւծու աքեացս երկու. եւ բլթակ մի ունկան։) Պատասխանի։ Նախ՝ ի վերայ Իսրայէլի է բանս։ Հովիւ նորա Աստուած. ըստ այնմ, (Տէր հովուսցէ զիս. ) թափեաց զժողովուրդ իւր յասորեստանւոյն եւ ի բաբելացւոյն, յորժամ դարձոյց ի գերութենէն։ Երկու աքն՝ են երկու թագաւորութիւնքն որք յԵրուսաղէմ եւ ի Սամարիայ։ Եւ բլթակ մի ունկանն՝ մասն է ի բոլոր մարմնոյն. զայն ցուցանէ՝ որ բոլոր աշխարհն ամենայնի ի գերութիւն վարեցան։ Եւ միայն զԻսրայէլ ազատեաց՝ որք լսօղքն էին օրինացն Աստուծոյ։ Եւ դարձեալ՝ որ յառաջն երկու էին թագաւորութիւնք՝ յորժամ դարձան ի գերութենէն՝ միոյ թագաւորութեան եղեն եւ հնազանդ։ Իսկ հոգեպէս՝ հոգիւ է ամենայնի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. այսինքն, երկնաւորաց եւ երկրաւորաց. հրէից եւ հեթանոսաց. ըստ այնմ, (ես եմ հովիւն քաջ։) Նա եկն զհետ մահու եւ կորզեաց ի նմանէ զազգս մարդկան։ Զի ասելն երկու աքեաց՝ զմարդս փրկեաց որ հոգի է եւ մարմին. եւ ոչ զայլ անասունս, զչորքոտասանիս, կամ զթռչունս։ Եւ ասելն բլթակ մի ունկան՝ ընդդէմ սատանայի է՝ որ զնա ոչ փրկեաց. զի ոչ ունէր ամենեւին ունկն հնազանդութեան Աստուծոյ։ Այլ մարդս թէպէտ մի ունկամբն լուաւ սատանայի, այլ մի ունկամբն լուաւ օրինացն Աստուծոյ եւ հնազանդեցաւ։ Դարձեալ՝ երկու աքեացն՝ նշանակէ զԱդամ որ երկու գարշապարաւն ընթացաւ ի ծառն՝ եւ արտաքսեցաւ ի դրախտէն։ Զոր Քրիստոս ի ձեռն աւազակին՝ վերստին ի դրախտն փափկութեան եմոյծ զնա։ Եւ բլթանկն ունկան՝ նշանակէ զԵւա. որ լուաւ զձայն օձին եւ հեշտացաւ. եւ լուաւ զանէծս եւ տրտմեցաւ։ Եւ ի ձեռն սրբուհւոյ կուսին լուաւ զձայն հրեշտակին եւ խռովեցաւ, եւ յետոյ հաստատեցաւ ուրախացաւ եւ օրհնեցաւ. ըստ այնմ, (ողջոյն ընդ քեզ Մարիամ զի շնորհօք. ուրախ լեր բերկրեալդ Տէր ընդ քեզ. օրհնեալ եւ դու ի կանայս։) Յայսն ողջունէ՝ ողջացան վէրք ունկանն Եւայի։

Նորին բան վասն գիտութեան եւ փառացն Աստուծոյ։

Ամբակում ասէ։ (Լցաւ երկիր փառօք եւ գիտութեամբ Տեառն՝ իբրեւ զջուրս բազումս որք ծածկեն զծովս։) Ծովս՝ նշանակէ զբանս մարգարէիցն։ Նախ՝ վասն դառնութեան։ Երկրորդ՝ վասն ժողովելոյն յաղագս Իսրայէլի։ Երրորդ՝ զի կղզի եւ ցամաք մնացին հեթանոսք։ Իսկ ջուրք բազում է տեղումն անձրեւաց. նշանակէ զնորս կտակ հեղեալ ի հոգւոյն սրբոյ։ Նախ՝ վասն քաղցրութեան ի շնորհաց։ Երկրորդ՝ վասն առատութեան ի հրէ այս եւ ի հեթանոսս։ Երրորդ՝ վասն միշտ բղշմանն որ յեկեղեցիս։ Իսկ որ ասէ (գիտութամբ եւ փառօք Տեառն՝ լցաւ ամենայն երկիր. ) չորս է իմացումն։ Առաջին՝ զի մինչ ի գալուստ բանին՝ արդարութիւնն նեղէր զողորմութիւնն Աստուծոյ. զի միայն յաղագս հրէից էր ողորմութիւնն. այլ յամենայն հեթանոսս արդարութիւն. նաեւ զհէայս արդարութեան օրինօքն դատէր. այլ ի գալուստ բանին՝ ողորմութիւնն նեղեաց զարդարութիւնն. զի փոխեցաւ ի շնորհս եւ ի թողութիւն։ Երկրորդ՝ զի յայնժամ ցեղն Իսրայէլի միայն էր ընտրեալ եւ փառաւորեալ. իսկ այժմ՝ հեթանոսք ընտրեցան. (զի չիք խտիր. ոչ հրէի, եւ ոչ հեթանոսի որպէս ասէ Պօղոս. ) եւ մարգարէն Յովէլ ասէ. (հեղից յոգւոյ իմոյ ի վերայ ամենայնի մարմնոյ եւ մարգարէասցին։) Երրորդ՝ զի ի հինն ի տաճարն միայն էին զոհք եւ պատարագք ըստ օրինացն Մովսէսի. այլ ի նորս՝ յամենայն ոլորտս տիեզերաց շինեցաւ տաճար փառացն Աստուծոյ, ուր կենաց կերակուրն Քրիստոս պատարագի հանապազ։ Չորրորդ՝ անդ միայն տաճարն մարմնական, եւ պատարագն եւ պաշտօնն մարմնական. իսկ աստ՝ (դուք տաճար Աստուծոյ կենդանւոյ էք ասէ Պօղոս. ) եւ պատարագն եւ պաշտօնն բանաւոր եւ խօսուն։ Զի խափանեցաւ ստւերն եւ օրինակն. եւ հաստատեցաւ էութիւնն եւ ճշմարտութիւնն. այսպէս (լցաւ ամենայն երկիր գիտոթեամբ եւ փառօքն Աստուծոյ։) Զի փոխանակ միոյ տաճարին՝ բազում տաճարք. եւ վասն միոյ ազգին՝ բազում ազգք ընտրեցան. մարմնականն ի հոգեւորն. եւ արդարութիւնն՝ ի շնորհս եւ յողորմութիւնս փոխեցաւ։ Եւ այս եղեւ գալստեամբն Քրիստոսի եւ իջմամբ հոգւոյն սրբոյ ի սիրտս հաւատացելոց։

Դարձեալ Ամբակում ասէ։

(Տեսէք արհամարհոտք եւ եղծարուք. զի գործ մի գործեմ ես յաւուրս ձեր՝ որում ոչ հաւատայք, թէ ոք պատմեսցէ ձեզ։) Արհամարհելն այն է՝ որ յայլմէ կրէ. արհամարհօղն՝ որ բանիւ զայլս արհամարհէ. իսկ արհամարհոտն՝ որ գործով արհամարհէ. որպէս այնոքիկ որք զներելովն Աստուծոյ արհամարհեն եւ անզեղջ մնան ի չարիս։ Ոչ թէ Աստուծոյ քաղցր է մեղքն եւ բարի համարի՝ եւ վասն այն ներէ մեղաւորին։ Այլ քաղցր է հաճոյ է Աստուոյ զղջումն մեղաւորին, վասն այն վերջին զղջմանն յերկար ժամանակս երկայնամիտ լինի Աստուած՝ եւ տեղի տայ ապաշխարութեան նմա։ Այլ յորժամ անզեղջ մնան ի մեղս մինչ իսպառ՝ յայնժամ բարկանայ Աստուծոյ, եւ զանցեալ ժամանակին մեղսն ժողովէ ի վերայ նորա, եւ պատժէ զնա. թէ աստ, եւ թէ ի հանդերձեալն. որպէս ասէ առաքեալն. (եթէ զներելովն Աստուծոյ գանձես անձին քում բարկութիւն յաւիտեան ի յարդարութեանն Աստուծոյ։) Եւ երկայնամիտ լինելոյն՝ երկու մասունք են։ Նախզի՝ տեսանէ Աստուած զմեղս՝ եւ անտես առնէ։ Երկրորդ՝ զի խորհի զողորմութիւն ի վերայ նորա ածել։ Իսկ ոչ երկայենամտելն՝ այս է։ Նախզի՝ տեսանէ զմեղսն եւ յիշէ։ Երկրորդ՝ զի արդարութեամբ պատուհասէ։ Ուսեալք զայս՝ եկեսցուք ի տեսութիւն բանիս։ Առաջին միտքն այս է բանիս թէ, տեսէք, տեսէք դուք արհամարհոտք զայնչափ ներելն իմ եւ զքաղցրութիւն առ ձեզ՝ եւ ոչ զղջացայք։ Այժմ հաւատացէք ընդ վրէժ խնդրութիւն իմ. եւ զարմացարուք ընդ եղծումն ապականութեան ձերոյ։ Զի գործ մի գործեմ ես, որում ոչ հաւատայք պատմողաց։ Այս է՝ զի ի լսելիսդ ոչ հաւատացիք օրինաց իմոց. գործով ի մարմինս ձեր պատուհասեմ. որպէս թէ ի յականջաց ոչ լսեցիք, ի թիկունս լսիցէք։ Եւ այնպիսի գործն՝ ձեր անհաւատալի թուի. զի դուք արբեալ եւ յիմարեալ էք մեղօք՝ եւ ոչ հաւատայք պատմողաց։ Այլ յորժամ գործով զպատուհասն կրէք ի ձեզ, յայնժամ զարմանք։ Դարձեալ միտք բանիս՝ ակնարկէ յառաջին գալուստն Քրիստոսի. որ զարմանալի գործ արար Աստուած ի վարայ արկրի. զի արհամարհոտքն եւ անհաւատքն ոչ հաւատան։ Եւ այս չորս կերպիւ։ Առաջին՝ զի Աստուածն երկնի եւ երկրի յարգանդին կուսին բնակեցաւ՝ եւ Աստուածն մարդ եղեւ։ Երկրորդ՝ զի անմահն եւ կենդանին Աստուած մեռաւ մարմնով ի վերայ խաչին՝ եւ զմեզ կենդանացոյց։ Զայս լսեն հեթանոսք եւ յիմարին. եւ հրէայքն ծիծաղին. (զի ճառ խաչին կորուսելոցն՝ յիմարութիւն է ասէ առաքեալն։) Երրորդ՝ զի էջ ի դժոխս եւ աւերեաց զնա եւ ազատեաց զհոգիսն որք յԱդամայ. եւ յարեաւ ի մեռելոց եւ համբարձաւ յերկինս։ Չորրորդ՝ զի հեթանոսքն եւ անհաւատքն հաւատացին եւ փրկեցան. եւ հրէայքն անհաւատք եղեն եւ կորեան։ Չորեքին սոքա՝ մեծ գործ էին զորս արար Տէրն. եւ արհամարհոտքն՝ այոց ոչ հաւատան։ Դարձեալ՝ անկարկէ բանս ի վերջին գալուստն Քրիստոսի եւ ի կատարած աշխարհի։ Եւ այն ամենայն զօրութեան եւ սքանչելեացն Աստուծոյ է՝ եւ ոչ ըստ կարգի բնութեան. այսինքն, յարութիւն մարդկան եւ նորագումն աշխարհի. փառք արդարոց եւ տանջանք մեղաւորաց։ Եւ այս եւս մեծ գործ է Աստուծոյ Դ կերպիւ։ Առաջին՝ յարութիւն առ հասարակ ամենայն մարդկան՝ որք մեռեալք են եւ ի հող լուծեալք. մարմնով յառնեն եւ կենդանան ի կեանս անմահ։ Երկրորդ՝ նորոգում աշխարհի եւ տարեաց՝ եւ փոփոխումն կարգաց եւ ժամանակաց. շարժելոցն դադարումն, եւ անշարժիցն միշտ շարժումն։ Երրորրդ՝ տեսութիւն Աստուծոյ եւ հրեշտակաց եւ մարդկան՝ եւ գործոց ամենեցուն. եւ լսել զլուր մանր քննութեան դատաւորին եւ զպատասխանին։ Չորրորդ՝ զի մեռեալք ի դժոխոց եւ ի գերեզմանց յառնեն. եւ կենդանիք ի դժոխս եւ ի գերզմանս իջանեն. տանջօղքն տանջեն. եւ տանգեալքն ազատին։ Անմարմինքն ի վերուստ ի ստորին կողմ երկրի ստորազուզին. եւ մարմնաւորք ի վերին կողմն վերաբերին. լինին անդ առաջինքն վերջինք. եւ վերջինքն առաջինք. եւ այլ սոյնպիսիք։ Եւ վասն այսր հիանան արարածք ամենայն. այնմ աւուր մեծամեծ գործոյն՝ արհամարհոտ դեւքն եւ չարքն՝ ի մարդկանէ՝ ոչ հաւատան. այլ յորժամ գործով տեսանեն. զարմանան կրելով զտանջանս անշիջանելի։ Այսքան առ այս։

Նորին քարոզ վասն կռապաշտութեան. ի բանն որ ասէ Աստուած Ովսէէ մարգարէիւն։ (Եսեմ Տէր Աստուած՝ որ հաստատեցի զերկին եւ զերկիր. եւ ոչ հրամայեմ քեզ երկրպագել զարդուցն նոցա ասէ։) Ովսեայ. 13. 4։ (Գլուխ. Հ)

Աստ հարցանելի է նախ թէ, զի՞նչ է պատճառն որ արգել զերկրպեգութիւն արարածոց։ Պատասխանեմ թէ՝ վասն բազում պատճառի։ Բայց գլխաւորօրէն դիցուք տասն պատճառ։ Առաջին՝ զի ամենայն արարածք ստեղծեալք են յոչնչէ. եւ յոչ ինչ հետեւի կարգ բնութեան դարձեալ, թէ ոչ կամքն Աստուծոյ պահէր նոցա զգոլն. արդ՝ թէ արարածոյ երկրպագէին, լինէին պաշտօնեայք ոչնչի։ Երկրորդ՝ զի կարգաւոր է՝ որք արարածք արարչին երկիրպագեն, յորմէ ունին զգոլն իւրեանց. այլ արարծ յարարածոյ ոչ գոյանայ, թէ ոչ հրամանաւ արարչին։ Երրորդ՝ անկարգութիւն է որ Տէառն ծառային երկիրպագանէ. որդ՝ Տէր իշխան է մարդս. եւ ամենայն արարածք՝ ծառայեն մարդոյ. եւ վասն սորա արարան։ Չորրորդ՝ արարիչն մի է. եւ արարածք բազումք. թէ արարածոց երկիրպագէին, լինէր մոլորումն եւ բազմածութիւն. եւ ոչ գտանէին զմինն Աստուծոյ։ Հինգերորդ՝ յատուկ միայն արարչին է առնուլ զպաշտօն. եւ յատուկ է արարարոց՝ տալ նմա. արդ՝ թէ արարածոց տան պաշտօնն, փոխի յատուկն երկրոցունց. վասն այն ասաց. (զփառս իմ այլոց ոչ տամ։) Վեցերորդ՝ ամենայն արարածք յարարչէն են կախեալ առընչաբար. եւ ի նմա ունին զդիտումն. վասն որոյ նմա երկրպագեն։ Եւ արարծք առ միմեանս ոչ ինչ ունին զդիտումն. վասն այն ոչ երկրպագեն։ Եօթներորդ՝ նախատիպ եւ գաղափար ամենայն արարածոց՝ միայն արարիչն է. առ որ ձկտին ամենեքեան. եւ առաւել մարդն միայն պատկեր է Աստուծոյ քան արարածոյ. վասն որոյ զնա միայն պաշտէ, եւ ոչ զարարածս։ Ութներորդ՝ որ երկրպագէ ումեք՝ զօգնութիւն խնդրէ. եւ արարածք ամենայն ակար են, եւ ոչ կարեն օգնել. վասն որոյ մարդն ոչ երկրպագէ արարծոց, այլ արարչին՝ յորմէ զամենայն օգնութիւն գտանէ։ Իններորդ՝ որ պաշտէ զոք՝ մերձենայ եւ սիրէ զպաշտելին. արդ՝ կամեցաւ Աստուած սիրել զինքն միայն եւ ոչ զարարածս։ Տասներորդ՝ առաջին հպարտացեալն Սադայէլ՝ ոչ պաշտեաց զարարիչն, եւ կործանեցաւ. այլ զինքն պաշտել ետ արարածոց՝ եւ զնոսա կործանեանց. վասն որոյ ընդդէմ նմին հրամայեաց ոչ պաշտել զարարածս. այլ զարարիչն Աստուծոյ։ Արդ՝ այսոքիկ գլխաւորօրէն պատճառ։ Այլ բազում եւ անթիւ պատճառ կորստեան եղեւ պաշտօն կռոցն. այսինքն, պղծութիւն, օճրագործութիւն, հայհոյութիւն, սպանութիւն, եւ այլ նմանապէս։ Վասն որոյ բազում օրինադրեաց մարգարէիւքն. (ես եմ Տէր Աստուած քո. մի երթար զհետ Աստուծոյ օտարի. եւ մի պաշտեսցես զնոսա։) Երկրորդ հարցումն՝ քուրմքն ո՞րպիսի բանիւք հաւանեցուցանէին զմարդիկ զոհել կռոց։ Պատասխանի՝ չորս իմն մտածութեամբ գոյ տեսանել։ Նախ ասէին թէ՝ յորժամ զորթն եւ զերինջն կանգնեցին, անասուն զոհէին նոցա ըստ նմանութեան նոցա. այլ արդ՝ պատկերի կռոցն. պարտ է զնման մարդիկն զոհել։ Երկրորդ՝ անասունք օտար են ի մէնջ ասէին. այլ զուստերս եւ զդստերս յանձնէ ձերմէ զոհեցէք, որ առաւել սիրոյ է նշան։ Երրորրրդ ասէին. ի տաճարն Աստուծոյ զանասունս զենուն միայն. արդ՝ դուք զմարդիկ զենեցէք որով որորշիք ի նոցանէ. եւ առաւել լիցի պաշտօնն ձեր։ Չորրորդ՝ օրինակ դնէին զհայրն Աբրահամ. որ զորդին պատարագեաց եւ արդարացաւ։ Եւ Եփթայի զդուստրն ուխտեաց եւ զոհեաց։ Եւ հարքն մեր որք ելին յԵգիպտոսէ՝ (զոհեցին զոստերս եւ դստերս իւրեանց դիւացն որպէս ասէ Դաւիթ։)

Վասն որոյ դուք որդիւք էք՝ զնմանութիւն հօրն բերէք ի ձեզ։ Երրորդ հարցումն՝ որպէս մեծ է մեղք կռապաշտութեան քան զամենայն մեղս։ Պատասխանի։ Նախզի՝ կռապաշտութիւնն մեղանչումն է ընդդէմ էութեանն Աստուծոյ եւ փառացն. իսկ այլ մեղք՝ ընդդէմ ընկերի, կամ յանձն իւր մեղանչէ։ Երկրորդ՝ կռապաշտութիւնն հասարակաց էր մեղք. իսկ այլքն՝ առանձնակի։ Երրորդ՝ կռապաշտութիւնն յայտնի եւ համարձակ էր. եւ այլ մեղքն՝ ծածուկ գործին։ Չորրորդ՝ կռապաշտութիւնն որպէս զբարի գործէին. եւ այլ մեղքն՝ չար եւ խղճիւ գործին։ Հինգերորդ՝ զկուռսն կամաւ եւ գիտութեամբ պաշտէին. եւ այլ մեղքն՝ տգիտութեամբ եւ ակամայ գործին։ Վեցերորդ՝ կռապաշտութիւնն եւ զայլս քարշէ առ ինքն. եւ այլ մեղքն՝ միայն գործին. եւ յայտ է ի չար թագաւորսն՝ որք բռնութեամբ ի կուռսն դարձուցանէին եւ ոչ յայլ մեղս։ Եւ թէ զի՞նչ զրկէին կուռքն յԱստուծոյ։ Ասեմք չորս ինչ։ Նախ՝ զանունն. զի Աստուած կոչէին։ Երկրորդ՝ զպաշտօնն եւ զռհսն։ Երրորդ՝ զքահանայսն։ Չորրորդ զժողովուրդսն։ Չորրորդ հարցումն թէ, ուստի՞ սկսաւ կռապաշտութիւնն։ Պատասխանի։ Իսկ սկիզբն կռապաշտութեան՝ չորք են։ Նախ՝ որպէս ասի՝ վաղամեռիկ որդւոյ հայր՝ արար պատկեր նմա։ Եւ երկրորդ՝ այլ բռնաւորք նախանձեալ նմա, արարին իւրեանց պատկեր։ Երրորդ՝ ի հեռաբնակ աշխարհ տարին ընդ ինքեանս. եւ բազմացաւ պատկերն։ Չորրորդ՝ պատկերագործ արուեստաւորքն գեղեցկացուցին զնոյնն. եւ յետոյ ի պաշտօն առին։ Դարձեալ՝ չորք են պատճառ կռապաշտութեան։ Նախ դեւք՝ որք շարժեցին զմարդիկ ի պաշտել զինքեանս։ Երկրորդ՝ դիւթք եւ կախարդք. որպէս Արամազդ. Կռօնոս. Ափրոդիտէս։ Որք ի կեանս կախարդութեամբ աստուածացուցին զինքեանս. եւ յետ մահու՝ զպատկերս նոցա պաշտեցին։ Երրորդ՝ չար թագաւորք. որպէս Նաբուգոդոնոսոր կանգնեաց զպատկերն Բէլայ վաթսուն կանգուն. եւ երկրպագել ետ։ Չորրորդ՝ դիւամոլ մարդիկ. որպէս ուրացօղն Յուլիանոս. եւ այլք հարեալք ի դիւէ։ Դարձեալ՝ չորիւք հաստատեցաւ կռապաշտութիւնն։ Նախ՝ ի նախնեացն աւանդութենէ. որդի ի հարցն ուսեալ. եւ երկար ժամանակօք ի նոյն հաստատեալ։ Երկրորդ՝ ի գեղեցկութենէ պատկերացն՝ զօշոտեալ պաշտէին զնա։ Երրորդ՝ ի յերեւմանէ եւ ի խօսից դիւացն. որք զխորհուրդն յայտնէին. որպէս Սաւուղայ երեւեցաւ դեւն ի կերպս Սամուէլի. եւ ասէր բազում ինչ զառաջիկային։ Չորրորդ՝ ի հեշտութենէ մարմնով պղծագործութեանն ի զանազան տօնս նոցա. որպէս Ափրոգիտէս խնդրէր զպոռնկութիւնն։ Եւ դինոս՝ զարբեցութիւնն. եւ այլն նոյնպէս։ Յաղագս այս չարս պատճառիս՝ հաստատ կային ի պաշտօն կռոցն։ Հինգերորդ հարցումն՝ վասն է՞ր կռապաշտքն զայնչափ զանազան շարիսն գործէին անխտիր։ Պատասխանի. վասն չորս պատճառի։ Նախ՝ վասն հեշտութեան սովորութեան մարմնոյն։ Երկրորդ՝ զի եւ կուռքն զնոյն խնդրէին. արիւն եւ սպանումն եւ չար գործս։ Երրորդ՝ զի ոչ ունէին զօրէնս. եւ ոչ ճանաչէին զմեղս։ Չորրորդ՝ զի ոչ ունէին երկիւղ ի կռոցն դատիլոյ եւ պատժիլոյ։ Վասն այն ի յօրէնսն Մովսիսի հրամայեաց Աստուած հատուցանել չար փոխանակ չարի. (ակն ընդական. եւ արիւն ընդ արեան. ) զի երկիցեն եւ մի գործեսցեն զչարրիս։ Վեցերորդ հացումն՝ վասն է՞ր սերմանեցին դեւք զկռապաշտութիւն։ Պատասխանի. վասն չորս պատճառի։ Նախզի՝ լիցին հակառակ ընդդէմ Աստուծոյ. այն որ ասէր. (եդից աթոռ իմ յամպս. եւ եղէց նման բարձրելոյն։) Երկրորդ՝ զի եւ նոյնպէս առնելոց էր հրեշտակաց ի յերկինս. ի նոցանէ առնուլ զփառս եւ տիրել նոցա։ Երկրորդ՝ զի զմարդն զրկեսցէ յԱստուածապաշտութենէ. եւ ընդ իւր կորուսցէ։ Չորրորդ՝ զի հաստատեալ է ի չարն. եւ կուրացեալ ընդդէմ բարւոյն. զոր ինչ եւ գործէ՝ առաւելու ի տանջանս իւր։ Եօթներորդ հարցումն՝ զի՞նչ է քան դակելն եւ դրօշելն. եւ զի՞նչ կուռք անունն։ Պատասխանի. քանդակելն՝ դրւատելն է. եւ դրօշելն՝ նկարելն դեղով. եւ դրօշելն ձուլածոյն. եւ դրօշն եւ ստուերագիրն՝ պատկերն է։ Իսկ կուռք անունն՝ նախզի կուրութիւն է մտաց։ Երկրորդ՝ զի կռեալ է եւ գործեալ։ Երրորդ՝ զի անուշունչ է եւ կուռք։ Չորրորդ՝ զի անշունչ եւ կուռք։ Չորրորդ՝ զի հակառակ է Աստուծոյ։ Ութներորդ հարցումն՝ ո՞րքան են աստիճանք կռապաշտութեանն։ Պատասխանի. ըստ նիւթոյն վեց. եւ ըստ պաշտամանն տասն։ Այսինքն է, նախ լուսաւորքն երկնից։ Երկրորդ՝ տարրակն մարմինք՝ որպէս հուր եւ ջուր։ Երրորդ՝ արծաթ եւ ոսկի։ Չորրորդ՝ քարինքն տեւօղք։ Հինգերորդ՝ փայտք եւ ծառք։ Վեցերորդ՝ խեցի բրտի։ Սոքա եեն նիւթք. աստիճանաւ մի քան զմի անարգ։ Եօթներորդ՝ մարդոյ պատկերք։ Ութներորդ՝ անասնոց եւ թռչնոց պատկերք։ Իններորդ՝ անասուն կենդանիք եւ սողունք. որպէս եգիպտացիքն։ Տասներորդ՝ բագին անծանօթին Աստուծոյ. որպէս աթենացիքն. զորմէ առաքեալն ասաց. (զոր դուք յանծանօթս պաշտէք, ես զնոյն քարոզեմք ձեզ։) Իններորդ հարցումն՝ զի՞նչ է ասելն զպարտս հոգւոյ պահանջէ։ Պատասխանի. յայսմ բանէ՝ հակառակին այլազգիք։ Նախ եթէ՝ կուռք են ամենայն պատկերք։ Երկրորդ թէ՝ հոգի խնդրէ Աստուած՝ ի պատկերագործ էն։ Առաջնոյն ասեմք եթէ՝ այլ են սուրբք, եւ այլ դեւք. մեք զսրբոց պատկերն նկարեմք եւ ոչ զդիւաց. ապա ոչ ամենայն պատկերք կուռք. զի այլ է նախատիպն սոցա. եւ այլ նոցա։ Եւ թէ ասեն, նոյն է նիւթն այս պատկերիս եւ այլ. որպէս ոսկի եւ արծաթ. եւ նոյն ձեւ պատկերին մարդոյ. եւ աղայի։ Ասեմք. թէպէտ նոյն է նիւթն՝ այլ զանազանին կատարմունքն. որպէս՝ ի մի նիւթոյ փայտէն՝ կազմի աթոռ եւ անիւ. եւ ի մի նիւթոյ քարանց՝ շինի տաճար Աստուծոյ եւ տաճար կռոց։ Նոյնպէս եւ զմին կնդրուկն՝ ոմանք ծխեն Աստուծոյ, եւ ոմանք կռոց. ահա նիւթն մի է, եւ կատարմունքն զանազան են։ Առ երկրորդն ասեմք. եթէ ոչ պահանջ է Աստուծոյ հոգի ի պատկերագործէն։ Նախզի՝ ասէ Աստուած. (ոգի յինէն ելցէ. եւ զամենայն շունչ ես արարի։) Արդ՝ թէ հոգւոց եւ շնչոց արարիչ Աստուած միայն է, զի ա՞րդ ի մարդոյ հոգի խնդրէ որ անկար է մարդոյ։ Երկրորդ՝ ծնօղք մանկանցն՝ զնիւթ մարմնոյն միայն պատրաստեն. եւ ոչ տան հոգի. նկարօղն զի ա՞րդ տայ հոգի։ Երրորդ՝ Մովսէս կանգնեաց զՔերովբէսն ի վերայ քաւութեանն. եւ զհսկայաձեւ պատկերն ի վերայ աշտանակին լուսոյ։ Եւ Սողոմոն ի տաճարին արար զՔերովբէսն ի փայտն նոճոյ. եւ հոգի ոչ խնդրեաց ի նոցանէ։ Չորրորդ՝ ի նորս փրկիչն զպատկերն սուրբ նկարեաց ի վերայ դաստառակին. նոյնպէս եւ տիրամայրն ի փոխման իւրում. եւ հոգի ոչ խնդրի. նոյնպէս եւ յայլ պատկերաց։ Դարձեալ՝ ասեմք առ հակառակն. թէ դուք զպատկեր կենդանւոյ նկարէք՝ ապա պարտական էք շնչոյ կենդանւոյ. եւ յորվամ զծառս նկարէք՝ պարտական էք տնկական հոգւոյ ստեղծանելոյ որ է սուտ։ Իսկ որ ասէ իմաստունն թէ՝ (զպարտս հոգւոյ պահանջէ՝)այս է. զոր արար զպատկեր կռոցն, եւ որ պաշտեաց եւ երկիրեպագ, ի հոգւոց նոցա պահանջէ Աստուած զմեղս կռապաշտութեան՝ եւ տանջէ ի հուր գեհենին։ Յորոց եւ զմեզ փրկեսցէ Քրիստոս Աստուած մեր յամենայն մարդապաշտ հայհոյութէնէ. եւ յամենայն մեղաց եւ դառն տանջանաց գեհենոյն եւ նմա փառք յաւ։