Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Դարձեալ նորին վասն մխիթարութեան երկրորդ։ (Գլուխ. ՃԾԶ)

Ասէ իմաստունն Սողոմօն. (լաւ է երթալ ի տուն սգոյ, քան ի տուն արբեցութեան։) Վասն չորս պատճառի լաւ է ի տուն սգոյ երթալ։ Նախզի՝ սուգն եւ տրտմութիւնն՝ հաճոյական նուէրք են Աստուծոյ. որպէս երանելին Յոբ յորժամ որդիքն իւր ուտէին եւ ըմպէին հանապազ յամենայն օր՝ վասն մեղաց նոցա պատարագ մատուցանէր Աստուծոյ։ Իսկ յորժամ էր ի սոուգ մահու նոցա, եմուտ ի տուն եւ այլ ոչ մատոյց պատարագ. բաւական նուէր համարէր զսուգն հաճոյական Աստուծոյ հանդերձ գոհութեամբ եւ մատուցանէր նմա։ Այսպէս ամենայն սուգ՝ նուէր է Աստուծոյ. եւ յորժամ գոհութիւն մատուցանեն, առաւել հաճոյ է նմա եւ կամաւոր պատարագ։ Երկրորդ՝ (լաւ է երթալ ի տուն սգոյ. ) զի սուգն յերանութիւն տանի զմեզ. որպէս հրամայէ Տէրն. (երանի սգաւորաց՝ զի նոքա մխիթարեսցին. ) զի սգոյն կատարումն՝ ուրախութիւն է. որպէս ուրախութեանն տրտմութիւն։ Վասն այն ի սգաւոր եւ տրտմութեան կենցաղս՝ պարտ է ի սուգ եւ տրտմութիւն կենալ. զի ի կատարած այս սգոյս՝ ուրախութեան եւ մխիթարութեան հանդիպեսցուք. որպէս ասէ մարգարէն. (դարձոյց զսուգ իմ յուրախութիւն. էզերծ յինէն զքուրձ. եւ ինձ զգեցոյց զուրախութիւն։) Եւ Եսայի ասէ. (փոխանակ մոխրոյն օծումն ուրախութեան. եւ սգաւորացն հանդերձ փառաց. եւ փոխանակ անարգանց ձերոց ցնծութիւն. եւ ապա զերկիրն յաւիտենից ժառանգեսցեն. եւ ուրախութիւն ի վերայ գլխոց նոցա։) Երրորդ՝ ի տուն սգոյն յորժամ մտանեմք, սգամք եւ ողբամք զմեզ. եթէ արդար եմք, սգամք զպանտուխտ եւ զնժգեհ եւ զանցաւոր կանս մեր. որ այսպէս ի ցաւ ի գառնութիւն ի հոգս եւ ի տրտմութիւն եբեր զմեզ. եւ ի վերջն ի մահն տարաւ։ Իսկ թէ մեղաւոր եմք. սգամք զմեղս մեր. եւ տրտմիմք ի վերայ յանցանացն. եւ այնու զքաւութիւն մեղաց մերոց գտանեմք. որպէս ասէ առաքեալն. (որ ըստ Աստուծոյն տրտմութիւն է, զապաշխարութիւն գործ է ի մեզ առանց զղջանալոյ։) Վասն այն լաւ է երթալ ի տուն սգոյ։ Չորրորդ՝ զի անդ տեսանեմք զկատարումն՝ զսգաւորն ի տրտմութեան, իւրաքանչիւր ոք տեսանեմք եւ իմանամք թէ՝ այն է կարածն մեր եւ ամենայն մարդոյ. եւ ի վայր զիջանեմք ի հպարտութենէ. զխստութիւն սրտիցս խրատեմք. եւ զղջումն ապաշխարութեան ի մեզ բերեմք։ Զի թէ փրկիչն մեր ամենեցունցն Քրիստոս՝ յորժամ ետես զարտասուս քերցն Ղազարու՝ սգակից եղեւ. եւ արտասւեաց զմարդկային բնութիւնս որ այնպէս մահու գրաւեցաւ. քանի՞ առաւել եւս մեք յորժամ տեսանեմք զմեռեալն եւ զսգաւորն տրտմիմք եւ խոնարհիմք ի զղջումն։ Վասն այն ասէ. (լաւ է երթալ ի տուն սգոյ, քան ի տուն արբեցութեան։) Վասն զի արբեցութեան տունն՝ անօրէնութեան եւ չարեաց է տեղի։ Նախ վայ եւ եղուկ է մարմնական. որպէս ասէ իմաստունն. (ո՞ւմ վայ, ո՞ւմ եղուկ, ո՞ւմ ծեծ եւ աղաղակ, եթէ ոչ այնոցիկ՝ որք յամեն ի գինւոջ։) Երկրորդ՝ վայ է հոգւոյ. որպէս ասէ Եսայի. (վայ այնոցիկ՝ որք ելանեն ընդչ առաւօտս. եւ զհետ լինին ցքոյ. եւ երեկանանի ի նմին. զի գինին այրէ զնոսա. փողովք եւ թմբկօք արբենան. եւ ի գործս Տեառն ոչ հային։) Դարձեալ՝ որ մտանէ ի տուն արբեցութեան՝ կամ խայտառակի որպէս զՆոյ որ էարբ գինի եւ յայտնեցաւ որդւոցն. վասն որորյ եւ քանան մանուկ անիծաւ. կամ նորոգոյն չարիս գործէ եւ վնասս. որպէս զղովտ զի արբեալ էր եւ ոչ գիտէր զննջելն ընդ իւր եւ զյառնելն ասէ սուրբ գիրն. եւ կամ հրով այրեսցի. որպէս որդիքն Ահարօնի Նաբաթ եւ Աբիութ. զի արբեալ մտին ի խորանն սուրբ եւ այրեցան հրով։ Եւ այլ բազում վնասս գործէ գինին. զոր ոչ է ժամ մի ըստ միոջէ ասել։ *Այլեւ գիտելի է՝ զի չորս ազգ մարդկան հրաման տայ իմաստունն ըմպել գինի։ Նախ՝ աղքատաց եւ տնանկաց. զի մոռասցին զթշուառութիւնս իւրեանց։ Երկրորդ՝ տրտմեցելոց եւ սգաւորաց. զի մխիթարեսցին եւ ուրախասցին։ Երրորդ՝ տկարաց եւ հիւանդաց. զի առաղջասցին ի ցաւոց։ Չորրորդ ծերոց՝ զի զօրութիւն եւ գաւազան է նոցա։ Իսկ մեծամեծքն բարկասիրտք են՝ գինի մի արբցեն ասէ. զի մի ցրուեսցին խելքն. եւ թիւեսցեն զդատաստանն աղքատաց։ Նոյնպէս եւ ոչ ուրախքն. զի մի տրտմեսցին. եւ ոչ առողջքն. զի մի տկարասցին որպէս ցուցաւ ի վերոյ։ Նաեւ ոչ տղայքն. զի մի այլ այլեսցէ զմիտսն եւ շարժեսցէ ի ցանկութիւն եւ ի բարկութիւն։ Նոյնպէս եւ զգինին հոգեւոր որ է իմաստութիւն սուրբ գրոց՝ այնոքիկ որք աղքատ եւ տնանկ են յառաքինութեանց, եւ ցաւոտ եւ տրտում եւ տկարք են մեղօք, որք միշտ ցաւին եւ տրտմին ի խիղճէ մտաց նոցա տուր զայն գինին. որպէս ասէ. (ոչ եկի կոչել զարդարս, այլ զմեղաւորս. եւ թէ՝ (եկայք առիս ամենայն աշխատեալք. եւ ես հանգուցից զձեզ։) Եւ թէ՝ (Յիսուս Քրիստոս եկն յաշխարհս վասն մեղաւորաց որոց գլուխն ես եմ։) Այսպիսիս նոցա յոյս եւ մխիթարութիւն է եւ գաւազան ուղղութեան։ Իսկ նոցա որ մեծացեալքն են առաքինութեամբ՝ եւ ուրախ են գործով, եւ արի եւ առողջ, անխայ է զիմաստութեան գինին. զի մի յագեալ եւ զմայլեալ լիցին գործնականաւ եւ տեսականաւ. եւ այլոց աղքատաց ի գործոց եւ տգիտաց յիմաստից անողորմ լիցին. եւ ոչ դատեն ողղորմութեանբ եւ ուղղութեամբ զնոսա. որպէս ասէ. (մեծամեծք բարկասիրտք են. գինի մի արբցեն. ) որպէս Եղիա էր բարկասիրտ. եւ լցեալ գործնականաւն, եւ զմայլեալ իմաստիւք, փակեաց զերկինս ի վերայ Իսրայէլի. եւ պատուհասեաց զարդարս եւ զմեղաւորս. զարժան եւ զանարժան ի միասին։

Դարձեալ նորին վասն մխիթարութեան երրորդ։ (Գլուխ. ՃԾԷ)

Ասէ իմաստունն Սողոմօն. (Սիրտ իմաստնոյ ի տան սգոյ՞ եւ սիրտ անմտի ի տան արբեցութեան։) Ասաց յայլ ուրեք թէ. (բարի է երթալ ի տուն սգոյ, քան երթալ իտուն արբեցութեան։) Այժմ զնոյն բան երկրորդ է թէ՝ (սիրտ իմաստնոյ ի տան սգոյն. ) այսինքն թէ՝ ոչ կարէ երթալ ոտիւք ի տուն սգոյ. նա հանապազ որ իմաստուն է եւ աստուածսէր մտօքն՝ ի սուգ եւ ի տրտմութիւն կենայ։ Զի երանութիւնն եւ արքայութիւնն է ժառանգութիւն սգաւորաց. որպէս հրամայեաց Տէրն. (երանի սգաւորաց՝ զի նոքա մխիթարեսցին։) Եւ գիտելի է՝ զի վեց եղանակաւ առաւել լինի սուգն։ Նախ՝ վասն մեղաց. եւ չափ այսր սգոյ՝ է մինչ ի մահ. ըստ այնմ, (տրտում է անձն իմ մինչեւ ի մահ. ) որ է վասսն մեցաց աշխարհի։ Երկրորդ՝ վասն սակաւ ինչ յապաղելոյ յաստուածային տեսոյն. որպէս մարգարէք ընդ աղօտ յառեալք ի նշոյլս լուսոյն, զերկրիլն ի մարմնի ապաշխարէին. ըստ Դաւթի. (վայ ինձ՝ զի ընդ երկար եղեւ պանտխտութիւն իմ. ) եւ չափ սուրբ՝ է մինչ ի հասանիլն ըղձալւոյն։ Երրորդ՝ սուգ ապաշխարողաց. որք են ընդ կարգաւ ինչ աստիճանի նուիրեալք. ըստ Պօղոսի. (աշխարհի ինձ ի խաչ ելեալ է, եւ ես աշխարհի։) Նմանապէս է եւ այս սուգ մինչ ի կատարած կենաց։ Չորրորդ՝ է վասն մահուան ազգականաց եւ սիրեելեաց. եւ զչափն սուրբ ասէ մարգարէն. (ընդ երկոյս հանգիցեն լալիք. յառաւօտու եղիցի ուրախութիւն։) Հինգերորդ՝ վասն իւր մարմնոյ տանջմանն. ըստ այնմ, (ի մերձենալ առ իս չարաց յուտել զմարմին իմ, նեղիչք իմ եւ թշնամիք իմ, նոքա տկարացան եւ անկան. ) եւ չափ սուրբ՝ է կսկիծ մարմնոյն։ Վեցերորդ՝ է վասն յափշտակութեան ընչից. եւ զայս եղանակ սգոյ՝ չէ պարտ յաճախել վասն երկու պատճառի։ Մէկ՝ զի որ զինչսն էառ՝ նաեւ զհոգսն։ Երկու՝ զի մեղսն թեթեւացոյց։ Այսքան առ այս։

Դարձեալ նորին չորրորդ վասն մխիթարութեան։ (Գլուխ. ՃԾԸ)

Ասաց Աստուած Եզեկիայի. (ահաւասիկ յաւելում ի ժամանակս քո ամս հնգետասան։) Աստ ուսանիմք մեծ իմն կրօնս. այսինքն, թէ տարաժամ մահիցէ թէ օր հասական իցէ, եւ թէ բնական, եւ թէ իդժընդակ ախտից, եւ թէ յուրուք նենգութենէ, պարտ է զայս ամենայն խնդրրել յԱստուծոյ։Բնականն այն է՝ որ ալեւորեալ եւ լի աւուրբք մեռանին. զոր ասէ Դաւիթ. (թիւ ամաց մարդկան եօթանասուն ամ. եւ թէ եւս զօրաւորք՝ ութսուն ամ. ) այն է ասեն չափ մարդակայ ինոսա բնութեան՝ որ այնքան տեւեն տարերքն ի միասին կապեալք։ Եւ զի՞նչ է որ նա խահարքն յերկարակեացք լինէին. որպէս Ադամ ինն հարիւրր երեսուն ամ. եւ Մաթուսաղա ինն հարիւր եօթանասուն ամ. եւ այլքն սոյնպիսիք։ Ոմանք ասեն թէ՝ Դաւիթ զթիւ սոցա ասէ յորում ժամանակի ինքն էր։ Եւ այլք զնախահարցն թիւ՝ զամիսն կամ զթաբաթսն ասեն գոլ. իսկ ինձ իսկ թուի թէ՝ որպէս չափ հասակի մարդոյս չորս կանգուն է ըստ փիլիսոփաչյիցն. եւ աւելին եւ նուազն ի սխալմանէ է. նոյնպէս այն է չափ ժամանակի մարդկայինս բնութեան։ Իսկ որ յերկարին կամ պակաս մնան՝ ի ի խնամոցն Աստուծոյ է. զի կամէր զառաջինսն երկարակեացս առնել. զի զզօրութիւնն Աստուծոյ եւ զուղղութիւնսն պատմեսցեն ծննդոց իւրեանց ի բազում ազգս. իսկ զվերջինս վասն մեղաց սակաւակեաց առնէ։ Եւ լինի մահ վասն մեղաց. ըստ այնմ, (մի լինիր խիստ. զի մի տարաժամ մեռցիս։) Եւ լինի կեանք վասն արդարութեան. որպէս ասէ դիրն. (եթէ պահեսցես զօրէնս՝ յաւելցին ամք կենաց քոց. ) Արդ՝ սոքա են պատճառք տարաժամ մահու եւ երկար կենաց մարդկան. այսինքն, արդարութիւնն եւ մեղքն։ Բայց գիտելի է՝ զի արդարութիւնն լինի կենաց եւ մահու պատճառ. նոյնպէս եւ մեղք մահուն եւ կենաց պատճառ։ Որպէս արդարութիւնն Եզեկիայի եղեւ կենաց պատճառ, զի յաւելցի արդարութիւնն եւ վարձն. եւ զի օրինակ բարեաց լիցի։ Եւ արդարութիւնն Յովսիայ եղեւ մահու պատճառ. զի մի տեսցէ զգերութիւնն. եւ զի մի բարեխօսեսցէ վասն ժողովրդեան։ Նոյնպէս կային մեղքն եղեւ պատճառ կելոյ՝ զի տանջեսցի։ Եւ Սաւուղայն՝ զի չարչարեսցէ զժողովուրդն՝ որք խնդրեցին թագաւորս։ Եւ մեղքն սոդոմայեցւոց եւ որ առ ջրպեղեղաւն՝ եղեւ պատճառ մահու. զի կրեսցեն պատիժս. եւ այլոց երկիւղ լիցին։ Արդ՝ այս է պատճառ ամենայն մարդկան տարաժամ ելիցն յաշխարհէ եւ կելոյն. մեղքն եւ արդարութիւնն որպէս ասացաւ։ Այլեւ մեղաւորաց տայ եկրար ժամանակս զի ապաշխարեսցեն. ըստ այնմ, (ոչ կամիմ զմահ մեղաւորին։) Այլեւ արդարք եւ մեղաւորք կարեն զտարաժամ մահս դարձուցանել թէ կամեսցին։ Արդարք՝ որպէս Եզեկիա, զի արտասուօք դարձոյց զհրամանն Աստուծոյ. եւ մեղաւորք՝ որպէս նինուէացիքն որք ապաշխարութեամբ փրկեցան ի մահունէն։ Եւ այս Աստուծոյ մարդասիրութեանն է. զի յորժամ դատաւորք աշխարհի ջճիռ մահու հատանեն, ինքեանք դատապարտեալքն ոչ կարեն յետս դարձուցանել զ հրամանն. բայց թէ լինի այլ ոք համարձակ՝ զի միջնորդեսցէ։ Իսկ առ Աստուած ոչ այնպէս. այլ ինքեանք որք զվճիռ մահուն առնուն, փոխեն եւ նինուէացիքն։ Եւ այս եւս գիտելի է՝ զի Աստուած վասն երեք պատճառի աստ զամենեսեան ոչ տանջէ։ Նախզի՝ մի անցցէ աշխարհս. զի ամենեքեան յանցաւորք են. եւ թէ զամենայն պատժէր, վաղ ուրեմն անցեալ էր աշխարհս։ Երկրորդ՝ զի նոցանէ լինելոց էին ծնունդք պտանիք։ Երրորդ՝ զի մի գիտասցեն թէ՝ միայն այս է կեանք՝ եւ ոչ գոյ հատուցումն։ Իսկ զմասնաւոր ոմանս պատժէ վասն երեք պատճառի։ Նախզի՝ ծանիցէ թէ գոյ դատաւոր եւ հատուցանօղ։ Երկրորդ՝ զի այլքն զգուշասցին յայնպիսի մեղաց։ Երրորդ՝ զի երեսեսցի մարդասիրութիւնն Աստուծոյ. զի ներէ անպարշտաց. եւ տայ ժամանակ դարձի։ Այսքան առ այս։

Դարձեալ՝ նորին հինգերորդ բան վասն մխիթարութեան։ Հարցումն։ (Գլուխ. ՃԾԸ)

Վասն է՞ր չար մարդիկ վաղամարդ լինին։ Զի ասէ Աստուած մարգարէիւն թէ՝ (ոչ կամիմ զմահ մեղաւորին. այլ զի դարձցի եւ ապաշխարեսցէ. ) վասն այն ներէ եւ յերկարէ զկեանսն։ Իսկ յորժամ խստասրտի մարդն եւ անզեղջ մնայ ի չարն, յայնժամ բառնայ Աստուած զնա ի կենաց։ Եւ այս վասն չորս պատճառի։ Նախզի՝ խնայէ Աստոած եւ կարճէ ի կենաց մարմնոյ. զի կարճեսցին եւ մեղքն ընդ նմա, յորժամ նա ի կեանս ոչ կարճէ զմեղս իւր. այս բարի է։ Երկրորդ՝ յորժամ լնանի չափ մեղացն ընդ չափու կենացն, յանժամ թափէ զկեանսն. որպէս չափ ցորենոյ յորժամ լնանի, թափի։ Նոյնպէս եւ նորա կեանքն եւ մեղքն լցեալ են. ի միասին թափէ. ըստ այնմ, (չեւ էր լցեալ մեղք ամուրհացւոցն։) Երրորդ՝ զի տեսանէ Աստուած որ անդարձ է մեղաւորն ի չարն, եւ հանապազ առաւելու, պատուհասէ զնա մահուամբ, զի առ հաւատչեայ լիցի յաւիտենից մահուն. որպէս առ ջրհեղեղաւն. եւ զսոդոմայեցինսն պատժեաց. այս չար է. զի աստ մարմնով տանջէ. եւ անդ հոգւով։ Չորրորդ պատճառ՝ մահ ածէ չարաց. զի այլքն տեսցեն եւ երկիցեն. որպէս թագաւորք երկրի զգողս եւ զվնասակարս պատժեն. զի այլքն երկիցեն. որպէս ասէ Դաւիթ. (տեսցեն արդարք եւ երկիցեն. զնովաւ ծիծաղեսցին եւ ասասցեն. այս այր է՝ որ ոչ արար զԱստուած իւր օգնական, եւ այլն։) Յայս պաճառս՝ մահ եւ գերութիւն եւ սով եւ հիւանդութիւն տայ ոմանց երկրի եւ գաւառի. զի այլքն երկիեն եւ դարձցին ի չարեանց։

Դարձեալ նորին վեցերորդ բան վասն Մխիթարութեան։ Հարցումն։ (Գլուխ. ՃԾԹ)

Վասն է՞ր փոքր տղայք մեռանին զի անմեղք են։ Պատասխանի. վասն վեց պատճառի մահ ածէ Աստուած տղայոց։ Նախզի՝ սիրէ զնոսա Աստուած վասն բնական անմեղութեանն. եւ առ ինքն տանի. որպէս վաղահաս պտուղ յողկուզէ եւ ի ծառոյ. որպէս ասէ առակն. (հաճայ եղեալ Աստուծոյ սիրեցաւ. եւ կենդանոյն ի միջոյ մեղաւորաց փոխեցաւ։) Երկրորդ՝ զի սիրէ զծնօղսն. եւ տանի զզաւակսն բարի յիշատակ նոցա. որպէս գառն ողջակիզեալ ի հոտ անուշից։ Արդ՝ թէ գառն որ ծնունդ է ոչխարաց՝ յիշատակ է մատուցողին, քանի՞ առաւել զաւակն իւր որ ի միջաց ծնողացն ընծայի Աստուծոյ։ Երրորդ՝ խնայէ ի նոսա Աստուած նախահոգակ կամօք եւ մահ ածէ. զի մի յառաջիկայն ի փորձութիւն աշխարհի անկանիցի. եւ կամ ի պատրանս սատանայ. բառնայ զնոսա արդար կենօք. որպէս ասէ առակն. (փոխեցաւ՝ զի մի պատրանք ինչ շրջեսցէ զիմաստութիւն նորա։) Այս երեքեանս զոր ասացաք՝ ա մենեւին բարի են։ Չորրորդ պատճառ՝ վասն չար ծնողացն բառնայ զզաւակն. զի յիշատակ նոցա կորիցէ. ըստ այնմ, (եղիցին որդիք նորա ի սատակումն. եւ յազգէ ջնջեսցի անուն նորա։) Հինգերորդ՝ զի թէ ծնօղքն բարեգործ լինին, եւ ծնեալ զաւակքն չարաց պատճառ լինին ծնողացն, եւ կամ թէ չար յիշատակ մնան, վասն այն բառնայ զնոսա, զի ծնօղքն ի բարութեան մնասցեն։ Որպէս ասեն ի պատմութեանց թէ՝ բարի առն եւ կնոջ միոյ՝ ոչ գոյր որդի. նա զիւրեանց ինչսն զամեն վասն հոգւոյ առնէին. յորժամ զաւակ եղեւ նոցա, զբաժինն հոգւոյն պահեցին վասն զաւակին իւրեանց. յայնժամ հրեշտակն ընկեաց զմանուկն ի գետն եւ մեռաւ. եւ ծնօղքն դարձան յառաջին բարութիւնս իւրեանց։ Վեցերորդ պատճառ՝ մահ ածէ զաւակացն վասն մեղաց ծնողացն. զի մորմոքեսցին ի վերայ նորա. կամ իմասցին թէ՝ այսպէս եւ Աստուած ի վերայ հոգւոց նոցա մորմոքի զոր մեղօք մեռուցին. եւ կամ երիցեն եւ դարձցին ի չարեացն։ Այս երեք պատճառս՝ ոչ է ամենեւին բարի. այլ ունի չար ինչ։ Կամ ի կողմանէ զաւակացն. կամ ի կողմանէ ծնողացն. այլ առաջին երեքն՝ ամենեւիմբ բարի են։ Է եւ այլ եւս եօթներորդ պատճառ. զի շնութեան եւ պոռնկութեան որդիքն լինին վաղամահ. որպէս ասէ առակն։ (Որդիք անպարշտաց թերակատարք։) Եւ այս թերակատարութիւնս՝ Գ ազգ է։ Կամ թերակատար լինին մահուամբ. որպէս առաջին որդին Դաւթի որ ի Բերսաբէէ որ ի շնութենէ ծնաւ՝ վաղամահ եղեւ. թէպէտ բազում անգամ աղաչեաց Դաւիթ՝ ոչ լուաւ Աստուած. այլ սատակեցաւ մանուկն. որպէս յայտ է ի թագաւորութեանց գիրսն։ Կամ թերակատար լինին ժառանգութեամբ. զի ոչ ժառանգեն զհայրենինս ծնողացն. որպէս Իսմայէլ թէպէտ ապրեցաւ, այլ ոչ ժառանգեաց զհայրենիսն Աբրահամու։ Նոյնպէս եւ ամենայն շնութեան որդի՝ ոչ ժառանգէ զհայրենիսն զի ազգականքն առաւել ժառանգեն քան զնա։ Կամ թերակատար լինին անուամբ. զի իւրեանքն շնութեան եւ պոռնկութեան որդիք կոչին. որպէս ասէ Եսայի. (որդիք շնութեան՝ որդիք պոռնկութեան՝ իւր պերճացայք, եւ այլն։) Եւ կամ թերակատար լինին ի նախատինս ծնողացն. որպէս ասէ առակն. (զի յանօրէն անկողնաց ծնեալ որդիքն՝ վկայք են չարութեան ծնղացն. ) որպէս օրինաւոր զաւակքն պատիւ ծնողացն. նոյնպէս եւ սոքա անպատուութիւն են։ Եւ այս վասն կրկին պատճառի։ Նախզի՝ ի տասն բան օրինացն՝ մին այն է որ ասէ. (մի շնար. ) յորժամ զհրամանն Աստուծոյ արհամարհէ եւ շնար, արհամարեսցի ինքն՝ եւ գործն իւր՝ եւ վաստակն եւ ծնունդ նորա։ Երկրորդ պատճառ՝ զի ախտաւոր հեշտութեան է ծնունդ. եւ ոչ օրինաւոր ամուսնութեան. որպէս տարաժամ պտուղ ծառոյն որ ժաժ կոչեմք՝ փութով թափի ի ծառոյն. եւ անպիտան է կերակրոյ. կամ բուսանիլոյ. եւ նախատինք է ծառոյն. (զի ծառն ի պտղոյն ճանաչի. ) եւ յախտից ժողովմանէն եղեւ պտուղ. եւ ոչ յառողջութենէ հիւթոյն։ Նոյնպէս եւ զաւակն շնութեան. զի ծնօղն ոչ գայ ի յանկողինսն վասն զաւակի. այլ վասն ախտաւոր հեշտութեան։ Վասն այնորիկ վաղամահ եւ թերակատար լինին ծնունդքն։ Այսքան պատճառաւս՝ տայ Աստուած մահ փոքրիկ տղայոց։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ զի՞նչ մեղք է մանկանն որ ի շնութենէ ծնաւ. զի ոչ է իւր կամաւն եւ ոչ գիտութեամբն։ Ասեմք թէ՝ ըստ այնմ որ իւր կամաւն եւ գիտութեամբն ոչ է իւր ծնունդն՝ չունի մեղադրութիւն մանուկն. այլ հայր եւ մայր նոր, որ այսպիսի շնութեամբ ծնան զնա։ Այլ յորժամ ծնեալ մանուկն հետեւի չարութեան ծնողացն, իւր գիտութեամբն եւ իւր կամաւն լինի չար. վասն այն անիծէ առակն եւ ասէ թէ՝ (չարաբար մանկունք նոցա եւ անիծեալ ծնունդք նոցա։) Իսկ եթէ ծնեալ մանուկն ոչ հետեւի չարութեան ծնողացն, ոչ է նոցա մասնակից. այլ բարի։ Դարձեալ՝ ասեմք եթէ՝ ի մարմնոյ քննութիւնն՝ գոյ այսպիսի խտրութիւն եթէ ուստի՞ է եւ յորմէ՞ ազգէ։ Զոր օրինակ ծնանի ի շանէ շուն. եւ յոչխարէ ոչխար. այսպէս շուն ծնողացն՝ շուն լինի եւ ծնունդն։ Իսկ հոգեւոր քննութիւնս՝ ոչ ինչ է խտրութիւն, յորժամ գան ի հաւատս ճշմարիտ եւ մկրտութեան արժանաւորին եւ զբարիս գործեն. թէպէտ շուն լինին ծնօղքն, ոչ վնասին ծնունդքն. որպէս ասէ առաքեալն. (չիք խտիր. ոչ հրէի եւ ոչ հեթանոսի, ոչ ծառայի եւ ոչ ազատի, ոչ արւի եւ ոչ իգի, զի ամենեքեան դուք մի էք ի Քրիստս յիսուս։) Այսքան առ այս։

Դարձեալ՝ նորին եօթներորդ բան Մխիթարանց վասն Մահու Երիտասարդաց։ Հարցումն։ (Գլուխ. ՃԿ)

Վասն է՞ր տարաժամ մեռանին մանկունք եւ երիտասարդք։ Ասեն վարդապետք եթէ՝ բնական մահ է, յորժամ ալեւորի մարդն եւ ծերանայ, եւ տարերքն թուլանան եւ ծերանան եւ լուծանին ի միմեանց, հոգին բաժանի եւ մահ գործէ մարմնոյն. իսկ որ յայլ եւ յայլ հասկն մեռանին, ի խնամոցն Աստուծոյ լինի։ Իսկ մահ երիտասարդաց՝ լինի վասն չորս պատճառի։ Նախզի՝ է ծերութիւն մարմնոյ. եւ է ծերութիւն հոգւոյ։ Զի ծերութիւն մարմնոյն՝ կրկին նշանակութիւն ունի։ Նախ՝ նշանակէ զիմաստութիւն. զի բազում աւուրս՝ բազում է եւ իմաստութիւն։ Երկրորդ՝ նշանակէ զանմեղութիւն հերացն սպիտակութիւն։ Իսկ երիտասարրդն որ ծեր է հոգւով՝ ունի զիմաստութիւն եւ զհաւատն առ Աստուած. ունի եւ զվարսն մաքուր եւ անարատ. որպէս ասէ առակն. (ծերութիւն պատուական՝ ոչ բազմաժամանակեայն է, այլ այլք իմաստութիւնն է մարդոյ. եւ հասակ ծերութեանն կեանք անարատ։) Եւ զայս ունի երիտասարդն որ ծերն է հոգւով. վասն այն պատուական է քան զծերն մարմնով, որ լինի անիմաստ եւ անզգաստ. զի այնպիսւոյ ծերութիւնն՝ ոչ է պատիւ նմա, այլ անարգութիւն. որ զայնքան ժամանակն յերկարեցաւ, եւ ագէտ եւ անհաւատ մնաց. եւ առանց ուղղութեան վարուց։ Ապա ուրեմն ի մաստուն երիտասարդն՝ պատւական է առ Աստուած եւ առ մարդիկ. վասն այն ի կարգի վախճանի մարմնով։ Երկրորդ՝ հասակ երիտասարդին՝ է յեռացումն եւ ի ցանկութիւն. որպէս յայտ է ի մարմնոյն զի աճի։ Եւ ոմանք եռան եւ ցանկան բարութեան. եւ ոմանք չարրութեան. եւ երկուցն մահ ածէ Աստուած. զբարինսն խնամէ զի մի ի բազմափորձ կեանս որոգայթեսցին. եւ զչարսն կարճէ ի կենաց. զի մի չարն բազմասցի։ Եւ դու մի տարակուսիր թէ՝ արդար երիտասարդն ընդ անպարշտին մեռանի. զի թէպէտ մահուն ճանապարհն մի է յոր երկուքն ընթանան. այլ յոյս նոցա զանազան է։ Զի բարին ի հանգիստ ընթանայ. զոր եւ սիրեաց եւ գործեաց. ըստ այնմ, (մահ մարդոյ հանգիստ է. ) եւ չարն՝ ոչ ի հանգիստ, այլ ի նեղութիւն եւ ի տրտմութիւն. (զի մահ մեղաւորին չար է ասէ Դաւիթ։) Զօր օրինակ՝ ընդ մի ճանապարհ երկու ոմանք գնան առ թագաւորն. եւ մինն լի է խնդութեամբ. զի ի սպառ ընթանայ առ թագաւորն. եւ մինն լի տրտմութեամբ. զի ընթանայ ի տանջանս եւ ի մահ. նոյնպէս եւ երկու երիտասարդն՝ մինն բարութեամբ մեռաւ. եւ մինն չարութեամբ։ Երրորդ պատճառ՝ ասէ Սողոմօն. (կատարեալ ի սակաւուն ելից զժամանակս երկայն. ) այսինքն, նա որ երիտասարդն էր՝ ի սակաւ ժամանակն զերկար կենաց առաքինութիւնն գործեաց եւ կատարեաց. վասն այն փութապէս ի հանգիստն գնաց։ Զոր օրինակ՝ ճարտար շինօղ լինի. զոր այլք ի մին տարին կատրեն զտունն. իսկ նա ի շաբաթն վճարէ։ Նոյնպէս եւ այս. յորժամ զերկայն ժամանակի արդարութիւնն ի սակաւ ժամանակն կատարէ՝ ի վարձն եւ ի հանգիստն մտանէ փութով։ Եւ այսպէս յայտնի է ի ներկայէն՝ որ չորք ոմանք շուտով վճարին եւ ելանեն ի կենաց. այս է պատճառն. որ յայնպիսին տուեալ էր Աստուած երկար կեանս կամ քառասուն ամ. յորժամ առաւել խստացաւ ի չարն՝ եւ զանօրէնութիւնն գործեաց ի յերեք կամ ի չորս ամն, վճարեաց զչափ մեղացն. վասն այն կարճացաւ կեանքն. զի յորժամ առաւելանի մեղքն, կարճի կեանք եւ թիւ մարդոյն. որպէս առ Նոյիւ ասաց զթիւ մարդոյն հարիւր քսան ամ. եւ յորժամ յաւելան ի մեղս, զքսան ամն պակասեաց. եւ ի հարիւր ամն եկն ջրհեղեղն եւ կոյս զնոսա։ Նոյնպէս եւ զարդարութիւնն իմասցիս. որ ի սակաւ ժամանակն զբազում ամաց գործն կատարեաց՝ հանգեցաւ խաղաղութեամբ ի Քրիստոս։ Չորրորդ պատճառ՝ ասէ իմաստունն եթէ՝ (սիրելի է Տեառն անձն նորա. վասն այնորիկ տագնապեցաւ ի միջոյ չարաց. ) այն էր տագնապիլն եւ տապիլն՝ որպէս ասէ առաքեալն. (լաւ համարիմ ելանել ի մարմնոյս եւ ընդ Քրիստոսի լինիլ. ) եւ դարձեալ ասէր. (ինձ կեանք Քրիստոս է. եւ մեռանիլն շահ։) Եւ Դաւիթ ասէր. (ծարաւի է անձն իմ առ քեզ Աստուած. ե՞րբ եկից երեւեցայց երեսացդ Աստուծոյ։) Արդ՝ որպէս սրբոցն Քրիստոս է ցանկալի. նոյնպէս սուրբքն Քրիստոսի են ցանկալի. լուր զինչ ասէ աւետարանն. (հայր՝ կամիմ զի ուր եսն իցեմ, եւ սոքա ընդիս իցեն. զի տեսանիցեն զփառս իմ։) Զոր օրինակ՝ մարդիկ ոմանք ցանկան տեսանել զփառաւոր մարդն. նոյնպէս եւ նա ցանկայ զի այլք տեսցեն զփառս նորա։ Վասն այն երիտասարդն որ ցանկալի լինի Աստուծոյ՝ հաճի ընդ նա եւ սիրէ. եւ փութով առ ինքն տանի։ Այլ անհանճար մարդիկ յորժամ տեսանեն զարդարն որ վաղվաղակի մեռանի, կամ տարաժամ մահուամբ, տարկուսին եւ հեղձնուն թէ՝ վասն է՞ր արդարն երկարակեաց ոչ եղեւ. վասն է՞ր ոչ յաջողեցաւ արդարոյն. ոչ գիտեն թէ իրաւունքն Աստուծայ է ի վերայ նորա. եւ այց արար նմա. եւ փոխեաց ի կենցաղոյս յորոգայթէ ի հանգիստն յաւիտենից։ (Տեսցեն ասէ եւ անգոսնեսցեն զնա. այլ զնոքօք Տէր ծիծաղեսցի։) Այսինքն, յորժամ տեսանեն զարդարն ի նեղութիւն եւ ի վիշտս, ծաղր առնեն զնա եւ անարգեն. որպէս զՅոբ բարեկամքն իւր. այսպէս եւ երկրասէրքն եւ անմիտքն զբարի մարդն տեսեալ կամ ի նեղութիւնս մարմնոյն, կամ մեռեալ, արհամարհեն եւ անարգեն զնա։ Թէ արդար էր՝ ընդէ՞ր մեռաւ. է՞ր ոչ փրկեաց զինքն արդար Տէրն իւր. որպէս հրէայքն զՔրիստոս անարգէին ի վերայ խաչին եւ ասէին. (եթէ որդի է Աստուծոյ՝ փրկեսցէ զանձն իւր. իջցէ ի խաչէդ եւ հաւատասցուք դմա։) Այլ զնոքօք Տէր ծիծաղի. այսինքն, Տէր արհամարհէ զնոսա եւ անարգէ. Որ պատրաստէ արդարոցն հանգիատ եւ փառս յաւիտենականս. եւ նոցա տանջանս՝ հուր անշէջ, եւ լալ աչաց, եւ կրճտել ատամանց յաւիտենից։ Յորոց փրկասցէ Քրիստոս Աստուած զմեզ եւ զամենայն հաւատացեալս անուան Իւրոյ ի յաւիտենից տանջանացն։ Եւ Նմա փառք յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։