Ճառք

ՃԱՌ ՉՈՐԵՔՏԱՍԱՆԵՐՈՐԴ
Երանելւոյն Եմեսու եպիսկոպոսի 'ի չարչարանս Քրիստոսի:

ԻՍԿ զչարչարանացն Քրիստոսի լռել ոչ պարտիմք. քանզի առնու յանձն եւ տեղիս: Թէ վասն մեր մեռաւ, մեք զչարչարանսն ո՞չ պատմիցեմք. այլ բազում փութով քարոզեսցուք. սա 'ի խաչին վասն քո, եւ դու յոտն եւեթ վասն քո. ոչ պարտիս եւ դու զանց առնել զչարչարանօքն, զի մեռցի եւ այժ, սատանայ: Մատնիչն եղեւ 'ի խնդիր, եւ երթեալ կայր կազմ, ո'չ յանխուլ տեղիս, այլ զոր մատնիչն գիտէր. առ ձեզ է տեղին: Եւ զի՞նչն այն` որ առ ձեզն իցէ. մօտ 'ի տեղին` զոր դուք այլոցն ցուցանէք, եկեալ հասել էր մատնիչն եւ բազում ամբող ունելով, զի բազումքն կարասցեն յաղթել աստուծոյ զօրութեանն: Եկեալ սուսերօք որդին սատանայի իւրոյ հօրն չարութեամբքն. քանզի նա առ Ադամ իբրեւ 'ի բարեկամ մատեաւ, եւ ցուցանէր զգործ թշնամւոյն. իբրեւ զմարդ խաբեալ պատրեաց եւ յաղթեաց. եւ սա զնենգութիւնն համբուրելովն թագուցանէր. այլ յանդիմանեալ կշտամբիւր. համուրելո՞վ, ասէ, եկիր մատնել. ո'չ համբուրել եկիր` այլ մատնել. չհրաժարեմ, արա' զոր կամիսդ. դու քեզէն եղեր քո չարեացդ պատճառ: Զայս առ ամտնիչն. եւ յունելիսն ասէ. զո՞վ խնդրէք: ԶՅիսուս, ասեն, զնազովրեցին: Ես եմ, ասէ, չհրաժարեմ, չփախչիմ, քանզի 'ի դւոյն իսկ եկի, եւ 'ի սոյն եմ ծնեալ. եւ 'ի բարբառելն` զարկան առ հասարակ մատնչովն հանդերձ զգետնի. զի յայտ է թէ կամաւ եկն ցուցանել. զի բարբառոյն չհանդուրժեցին, զիա՞րդ կարէին ակամայ ունել: Եթէ զիս խնդրէք, թողէ'ք զդոսա երթալ:

Այլ Պետրոս որ յամենայնի ջերմագոյնն էր, եւ անդ եւս յառաջ քան զայլսն. որ երբեմն բարւոք յառաջեաց, եւ երբեմն որպէս կարծեաց` թէ բարւոք իցէ: Որ գիտաց զազնուագոյն իջանելն 'ի նաւէ նտի. որ ջերմաջեր հաւատաց, եւ վաղվաղակի կասեաց. եւ այն` յառաջ քան զվիմանալն, եւ յառաջ քան զհոգւոյն ունելն. զի յորժամ զհոգին ընկալաւ, ոչ յաղջկանէ երկնչէր, եւ ոչ 'ի հողմոյ շարժէր, այլ կայր անշարժ 'ի տեղի հիման զետեղեալ: Մի' ինչ մեղադիր լինել, եղբարք, թէպէտ եւ ծայրաքաղ տամ զպտուղ տն. զիւրոյ առաքինութեանցն փութամ որչափ կարօղ եմ. եւ եթէ յերկարիմ, մի' վաստակիր, քանզի զխաչէն է ճառս:

Մերկաց Պետրոս զսուր իւր, զոր հրամայեաց առնուլ 'ի մարդկութեանն կատարումն. ըստ յնմ զոր Ղուկաս մեկնեաց. զի կատարեսցի, ասէ, այն` թէ ընդ անօրէնս համարեցաւ. զի այլ աւետարանիչքն 'ի խաչելն 'ի մէջ աւազակացն` առնուն: Եհատ զունկն ծառային. բարւոք եւ կարի արժանի. զի ունկն որ ոչ լսէ, ոչ է պարտ կալ 'ի տեղւոջն. եւ տայ տէր բարի առնել ունողացն, զի թէպէտ եւ ունկն հատաւ, անդէն եդեալ սքանչելեօքն. սակայն ձեռքն յուն երախտաւորին ոչ թափեցաւ: Կալեալ տանէին զՅիսուս կապանօք. զի մի' ստեսցի մարգարէութիւնն Եսայեայ, թէ թէ իբրեւ զոչխար 'ի սպանդ վարեցաւ: Ուրախ էին հրեայքն ընդ կորուստ անձանց. խնդայր մատնիչն իբրեւ ուղղութիւն ինչ կատարելով:

Երթայր եւ Պետրոս զհետ կատարածի կասկածագին 'ի կանխասաց ուրացութենէն. լուաւ թէ ուրանալոց ես, եւ հակառակէր թէ ոչ ուրանամ. յօժարութիւնն բարւոք եւ գեղեցիկ էր, այլ տգիտութիւն. վասն զի ոչ գիտէր զլինելոցն, զի նուազագոյն էր: Երթայր զհետ կեղակարծեօք ընդոստ ընդոստ սրտաթունդ: եկն ընդառաջ աղջիկն, մի' թէ եւ դու գալիլեացի՞ ես, ասէ. ուրանայր ժխտէր Պետրոս. սակայն բարւոք էր ուրացութիւնն` որ վկայ լինելոց էր յարութեանն. զի թէ որ մեռաւն` մեռեալ էր, եւ չէ կենդանի, զի՞նչ հարկ էր նմա ելանել 'ի խաչ յետոյ գլխիվայր վասն մեռելոյն: Եւ փոխեցաւ 'ի մեւս տեղի, եւ չփոխեցաւ յուրացութենէն. առ ոգեաց առ վտանգի եւ զլեզուն կամէր շրջել. գալիլեացի՞ ես դու, ասէր, ժխտէր թէ չեմ գալիլեացի. եւ յնդստին յիւրմէ լեզուէն յանդիմանէր: Որ այսպէս առ ոգեաց վտանգին տագնապէր 'ի խուժադուժ աղջկանէ անտի, տեսանե՞ս զիա'րդ զհռոմայեցիս հաւանեցոյց ճարտարախօսս: Այլ 'ի յարութիւն` անդր երթիցուք. քանզի դեռ զխաչէն ճառեսցուք:

Քահանայքն ծառայազունք նստէին, եւ դատաւորն ամենեցուն իբրեւ զծառայ կայր առաջի. վարդապետք օրինացն` անձանց օրէնս ոչ ուսուցին, հարցանէին թէ որդի՞ ես այ, նմանեալք սատանայի. զոր ասաց յառաջագոյն` եթէ էք դուք 'ի հօրէ սատանայէ: Երդմնեցուցանեմ զքեզ, ասէ քահանայպետն, ասա' ինձ, թէ իցես որդի աստուծոյ կենդանւոյ. ոչ զի ուսանիցի, այլ զի 'ի միջոյ բառնայցէ: Մատնեցին զթագաւորն դատաւորին. կայր յատեան իբրեւ զորոջ առաջի կտրչի` ըստ Եսայեայ ասելոյն. ակնածէր դատաւորն, եւ չակնածէին չարախօսքն. թագաւոր, ասեն, առնէ զանձն, զի անհրաժեշտ լիցի վճիռն: Զարհուրեալ կին դատաւորին յանուրջս` առաքէր պատգամս առ այր իւր. որոյ բարւոք յօժարեալ, եւ յօժարութիւն` ոչ սպանանել, այլ արձակել. հրամայէր հարկանել գան, զի զցասումն մոլեկանացն ցածուսցէ. կատարէր զկանխասացութիւնն, որ առ վիրօքն բժշկեցաք: Միաբարբռ աղաղակէին եւ ասէին. բա'րձ 'ի մէնջ, եւ հա'ն 'ի խաչ. զի կատարեսցի որ գրեալն է զտեառնէ, թէ արձակեաց յիս զբարբառ իւր:

Զի՞նչ կարէին նմա վնաս դնել հրեայքն. ո՞ր կոյր ոչ բացաւ, կամ ո՞ր կաղ որ ոչ գնաց. թերեւս ոք յողջացելոցն իւր ընդ ունելիսն. եւ զի՞ ասեմ թերեւս, եւ զորոց լեզուս պարզեաց` նոքա աղաղակէին ըստ հրէիցն մտաց: Կարծեմ զորոյ ասէն, զի՞նչ ինչ առնելի է այգւոյ իմոյ, եւ ես ոչ արարի. կացի մնացի` զի բերցէ խաղող, եւ եբեր փուշ եւ տատասկ: Վաստակեցաւ'ի հրաժարելոյն Պիղատոս, յաղթեցին լիրբքն յանդգնեալք. լուաց զձեռս, զի ոչ պղծեաց. աղաղակէին, արիւն նորա 'ի նոսա եւ յորդիս նոցա: Եթէ ոչ կատարեցաւ զոր յառաջագոյնն խնդրեցին, ապա ոչ յարեաւ զոր սպանինն: Յորժամ զչարչարն յաղթէին զյաղթութիւնն, յորժամ չարաչար հակառակութեամբն մոլէին դատաւորն հրաժարէր 'ի չարեացն, նոքա ըստ կանխասացութեանց մարգարէին կատարէին զարդիւնքն. այլ զի կանխաւ գիտէին զչարիսն, յառաջագոյն գուշակէին զձեռնամուխ լինելն յօծեալն տն. կամեցաւ Պիղատոս արգելուլ զչար կամս նոցա, եւ ոչ կարաց:

Ելեալ էր Յիսուս ըստ քաղաքն, եւ բարձեալ էր ինքնի զխաչափայտն. զի միւս եւս Իսահակայ բարձեալ էր զփայտ պատարագին, դատա՞րկ ինչ գործ համարիցիս: Լացին դստերք Երուսաղէմի 'ի դէօ ժամանակի, եւ ոչ գիտացին զո' արժան իցէ լալ. լացէ'ք, ասէ զձեզ եւ զորդիս ձեր, մի'  զիս, զի ես զինչ կամեցայ` զնոյն կատարեմ. եւ եթէ ոչ լան մինչեւ ցայժմ, ապա ոչ յարեաւ զոր բարձինն 'ի միջոյ: Ճառեսցուք ուրախութեամբ զմերոյ փրկութենէն. ելեալ երթայր Յիսուս 'ի մէջ աւազակացն, զի կատարեսցի այն, թէ ընդ անօրէնս համարեցաւ, երախտաւորն ընդ աւազական եւ ընդ մեղաւորսն:

Եւ արդ խաչելութեան թէ օր` օր յանցանացն ակամայ 'ի վեցերորդ աւուրն ստեղծաւ Ադամ, եւ 'ի նմին աւուր յանցեաւ. հնազանդ եղեւ Յիսուս 'ի նմին աւուր կրել զչարչարանսն, 'ի վեցերորդ ժամ ճաշում. զի յորում ժամու պարտեցաք 'ի նմին եւ յաղթեսցուք: Փայտ 'ի դրախտին, փայտ խաչին. անդ կին` որով մեղք յաշխարհս մտին. աստ կոյս` որ լսէր. ահա մայր քո: Ձգեաց Ադամ յայսմ աւուր չարաչար զձեռն իւր. պարզեաց Յիսուս զգեղեցիկ եւ սուրբ բազուկսն. Ադամ մերձեցաւ 'ի ծառն, Յիսուս բեւեռեաց զոտսն եւ ձեռսն 'ի փայտին բեւեռօք. Ադամ առ ցանկութեան ճաշակեաց 'ի պտղոյն, եւ Յիսուս ճաշակեաց 'ի լեղւոյն եւ զքացախ դառնութեանն. Ադամ լուաւ, եթէ փուշ եւ տատասկ բուսցի քեզ յերկրէ, Յիսուս յօժարութեամբ պսակեցաւ փշովքն Ադամայ. Ադամ ընկալաւ զանէծս, Յիսուս օրհնեալն ընդ այլոց անիծից կաղեցաւ իբրեւ զանիծեալ զփայտէ:

Իբրեւ յասպաարիսի ընթանամք. մի ընդ աջմէ, եւ մի ընդ ահեկէ, զի եւ մովսիսեան տիպք կատարեցան. քանզի եւ նա ելեալ 'ի լեառնն 'ի ժամանակին յորում ժողովուրդն աստուծոյ ընդ ամաղեկացիսն տային պատերազմ, Յեսու որդի Նաւեայ զօրավարն տարածեալ ունէր զգաւազանն 'ի ձեռինն, 'ի վերայ գաւազանին զօրինակ խաչին յառաջագոյն նկարէին: Անդ Ովր Ահարոն, մի ընդ աջմէ եւ մի ընդ ահեկէ Մոովսէսի. աստ երոկւ աւազակք` մի ընդ աջմէ եւ մի ընդ ահեկէ. եւ ընդէ՞ր աւազակք. այլ զի գիտասցես, եթէ վասն մեղաւորաց են չարչարանքն. մինն նախատէր, եւ միւսն խոստովանէր:

Եւ զի՞նչ տեսէր, ո'վ աւազակ, մանաւանդ թէ աւետարանիչ. ո'չ նշանս, ո'չ սքանչելիս. 'ի խաչին կայ ընդ քեզ, լեղի ըմպէ` զոր դու ոչ արբէր. փշովք պսակեալ` զոր դու ոչ պսակեցար. եւ մեւսն նախատէր, եւ յընկերէն ոճ կամէր ուսանել: Զո՞ տեսանես. այր մի 'ի խաչի եւ 'ի թշնամանս, եւ յիշեա' զիս յարքայութեան քում, ասես. զնա` որ վճիռ մահու առեալ է 'ի դատաւորացն, տէ՞ր կոչես` զխաչեալն, եւ դատաւոր` զդատապարտեալն: Գուշակէր թէ վասն մեղաւորաց է խաչեալ. կեցուցանեմ զկորուսեալսն փութայ. դառնն է փոխանակ բազմաց պատարագեալ: Եւ արդ զի՞նչ կամիցիս, հաւատացեալդ, որ եւ ո'չ աւազակ: Զի յիշեսցես յարքայութեան քում: Դու զառ 'ի յերկարն խնդրես, ես այժմիկ արարից. ոչ յերկարեցեր զհաւատսդ, ոչ արարից առ յապայ զշնորհսն. այսօր ընդ իս իցես 'ի դրախտին. ապա ուրեմն 'ի դրախտին քր` որ յերկուական 'ի դժոխս էջ: Եւ ընդէ՞ր այսօր. այլ քանզի Ադամ որ ելն 'ի դրախտէն 'ի նմին աւուր, 'ի նմին ժամու եբաց աւազակն եւ եմուտ 'ի դրախտ անդր. եւ յորում ժամու եկեր Ադամ 'ի պտղոյ դրախտին մինչեւ յորժամ ել, յամեաց Յիսուս 'ի խաչին մինչեւ կատարեսցէ զտարածումն բազկացն Մովսէսի:

Ծակեցին զձեռս իմ եւ զոտս իմ ըստ Դաւթայ ասելոյն: Զի 'ի փշոյ պսակեալն զլեղին եւ զբաժակն արբն փոխանակ Ադամայ ցանկութեանն. զի զհակառակորդն խայտառակեալ, զթշնամւոյն պարտութիւնն ձգեաց միանգամայն 'ի խաչին, եւ կարաց հանդուրժել զանարգանսն: Այլ որ յարեւելից ծագեաց աստղն` գուշակեսցեն երկինք զծնունդն, ամփոփելով ճառահայթիցն` յայտ առնէին զսուգ չարչարանացն, զի ծածկեսցին զմոլեկանն եւ զյանդգնութիւնսն: Երիս ժամս թագեաւ լոյսն, մինչ դեռ արեգակն արդարութեան էր 'ի խաչին եւ 'ի չարչարանսն. ապա երեւեցաւ` զի մի' կարծիցես թէ գիշեր եկն եհաս. եւ ոչ արեգակն զարհուրեաց խաւարել. երիս ժամս թաքեւ արեգակն զի զերիս տիւս եւ զերիս գիշերս  կատարեալ լինէր 'ի սիրտ երկրի զորդւոյն մարդոյ գուշակեսցէ մեւսանգամ երեւելովն: եւ երկինք ամփոփելովն եւ ծածկելովն զլոյսն` քրոզելով զսքանչելիսն. իսկ երկիրս շարժելով չհանդարտէր տեսանել. զի պարտ  եւ պատշաճ էրամենայն արարածոց դաւանել թէ ո'վ է որ չարչարեցաւն. քակտէին պատառէին գոգք երկրի ընդունել զազատն 'ի մեռելս: Տիպք եւ օրինակք Յովսեփայ կատարէին, որպէս ճառեցաւն, 'ի հարց հրէիցն` յորդին, որ մատնեցաւ մեռաւ 'ի նոցանէն, եւ միշտ կենդանի է ընդ հօր:

Այլ եւ անդէն իսկ զչարչարանօքն լիցուք, եւ առ խաչն Յիսուսի: Աւազակքն ընդ նմին խաչեցան. ի~րք կարեւորք. զի ուսցուք թէ ո'րպէս մարդիկ մեռանին, եւ ո'րպէս աստուած կամաւ եւ ոչ ակամայ մեկնեցաւ: Որէ ընդ բնութեան կապանօքն էին, նոցա բարձքն խորտակեցան, զի ըստ բնութեանն նոյնպէս եւ զմահն կրեսցեն. իսկ որ զիշխանութիւնն ունէր դնել զանձն եւ առնուլ, որպէս 'ի կուսէն կամաւ եւ ոչ ակամայ առ զմարմինն, նոյնպէս 'ի խաչին կամաւ եւ ոչ ակամայ արար որոշումն իւրոյ հոգւոյն: Հայր, 'ի ձեռս քո աւանդեմ զհոգի իմ. ոչ 'ի ձեռն ամբարշտացս, զոր վեր 'ի վայր պարսաւեն: Այն են զարմանք մեծ, քանզի կամաւ եւ ոչ ակամայ մեռանի, այլ ոչ եթէ ցաւոց ինչ հարկ անգամ, կամ այլոց իւիք հարկաւ. իսկ յորժամ ինքն կամի` արձակէ զոգին:

Եւ արդ իցէ արդեւք միածինն յամենայնի. զի որպէս 'ի հօրէ միայն ծնաւ, եւ 'ի կուսէ միայն ըստ մարմնաւոր ծննդեանն, նոյնպէս եւ 'ի մահուն կամաւ եւ ոչ ակամայ մեռանի: Թերահաւատ լինին լսօղքն, թէ մարդ իւրովք կամօք` յորժամ կամեսցի` արձակէ՞ զոգին. եւ այնպէս` որպէս զի  մի ոմն 'ի զինուորաց անտի, որպէս անհաւատալի թէ արդարեւ այնչափ վաղվաղակի մեռաւ. եբաց գեղարդեամբ զկող մի 'ի կողիցն. եւ ոմանք զարմացեալ էին, թէ արդարեւ որդի աստուծոյ է: Եւ ընդէ՞ր ոչ զսիրտն կամ զայլ կարեւոր տեղիսն խոցեաց գեղարդեամբն. այլ յոր արկ զժանիս օձն, քանզի 'ի կողից առաւ Եւայ. եւ որ բժշկիցէ զվէրս օձին` զթիւնիցն տեղի պարտ իցէ հտանել, զոր վայր հարեալն իցէ. ապա ուրեմն պարտ եւ պատշաճ էր կող ընդ կողոյն. զի ճշմարտիցէ որ ասացն, թէ ահաւասիկ կատարեցաւ ամենայն ինչ:

Մի'տ դիր եւ աւուրն, զի յորժամ բաղարջն, եւ զատիկն չարչարանաց. եւ յորժամ ոչխարն, յայնժամ եւ գառնն. եթէ սխալէ ինչ թիւն, մի' պարտասիր. քանզի ոչ եթէ եկեղեցի սխալէ, այլ հրեայքն թողին զիւրեանց թիւն: Այսօր եղեւ մահու մահ, մեղաց սատակումն, մեզ պտարագ քաւութեան, թշնամւոյն խայտառակութիւն: այսօր եղեւ մեզ սկիզբն կենաց, եւ նշանակ յաղթութեան ընդդէմ ախոյեանին: այլ վասն մահուն չէ ոք երկմիտ, քանզի ամենեքեան խոստովանին. հեթանոսք նախատեն, հրեայք ասեն. մեք սպանաք. այլ նոքա կրեսցեն պատիժս, եւ եկեղեցի պարծի 'ի Քրիստոս Յիսուս 'ի տէր մեր. որում փառք յաւիտեանս. ամէն: