Պատմագրութիւն

Եւ անտի չուեալ գնաց ի գաւառն ՏՈսպայի վերայ Վանայ ամրոցին Հայոց. եւ առ ժամայն ամիրայնԵզդին, յազգէ Սենեքարիմանաց, ոչ եկն առ նա, այլապստամբեալ ի նմանէ մնաց ի յամրոցին՝ հանդերձամենայն զօրօք եւ բազութեամբ քրիստոնէիցն։ Եւյետոյ իջեալ ի յամրոցէն՝ գնաց առ նա, եւ նորակապեալ կալուլական արար զնա։ Եւ եկեալ ի վերայամրոցին՝ Խ. (40) օր ի նեղութիւն արկին, եւ զբազումսսպանին ի զօրաց անօրէն չաղաթային։ Եւ նոցա, նեղեալի հացէ եւ ի ջրոյ, ոչ կարացին կալ ի խսարին, ետունզբերդն ի ձեռս նոցիս։

Աւա¯ղ աղէտիս եւ դառն կսկծիս։ Աստ էտեսանել զահ եւ զերկիւղ աւուրն դատաստանին, զլալումն եւ զողբումն ամենայն բերդին, զի հրամանեղեւ ի չար բռնաւորէն զկանայս եւ զմանկունս առնուլի գերութիւն, եւ զհաւատացեալ եւ զանհաւատ ի բերդէնի վայր ընկենուլ։ Իսկ նոքա առժամայն կատարեցի զչարհրամանս նորա. սկսան առհասարակ զամենեսեան ի վայրընկենուլ։ Եւ այնքան բարձրացաւ մեռեալն, մինչ զիվերջին անկեալքն ոչ մեռանէին, զոր տեսաք աչօք եւլուաք ականջօք մերովք ի սրբազան արհեպիսկոպոսէնտէր Զաքէոսէ եւ ի հօրէն Վարդա Պօղոս կոչեցեալ, որեւ նոքա ազատեցան ի բերդին լինելով, զի իշխան միչաղաթայ զիւր տուեալ բաժինն ազատարար. եւ սակաւմնացելոցն նա եղեւ պատճառ։ Եւ լցաւ անմեղ արեամբքրիստոնէիցն ու ալյազգեաց աշխարհն ամենայն շուրժդղեկաւն։

Իսկ մուղրի մի յոյժ բարձրաձայն ելեալ իմինարայն ի քաղաքէն Բերկրոյ զղիամաթի սալայնգոչեաց, ասէ. «Օր դատաստանին հասաւե։ Եւ պղծոյնանողորմի միտ եդեալ ասէ. «Զի՞նչ է ձայնն այնե. ասենմերձակայքն. «Օր դատաստանին հասեալ է, որ Յիսէնառնելոց է. եւ զայն դու արարեր այսօրե, զի ըստնմանութեան փողոյ ձայն լալական գոչեաց մուղրին. ասէ. «Բերանն այն բեկեալ լիցի, սակաւ մի այլյառաջագոյն գոչեալ էր՝ բնաւ երբէք մարդ ոչսպանանէիե։ Եւ նոյնժամայն հրաման տուեալ՝ այլ միարկանել ի վայր զմնացեալսն, այլ ազատելզամենեսեան։

Բայց ո՞վ կարէ պատմել զթիւ գերեացն եւզսպանումն անմեղացն. այլ Աստուած միայն, որ ստեղծզամենայն եւ թուէ զամենեսեան, զի լցաւ աշխարհնամենայն գարշութեամբ հոտոց, եւ մեռան քահանայք եւաշխարհականք, հաւատացեալք եւ անհաւատք։ Եւ այսամենայն եկն ի վերայ մեր վասն մեղաց մերոց, մանաւանդ ի ծուլութենէ կարգաւորաց եւ կարգաթողխաբեբայից։

Եւ երթեալ դարձեալ ուստի եկեալ էրգերութեամբ եւ աւարաւ։

Եւ յետոյ եկեալ սիրելեաց կոտորելոցն, եւտեսեալ զանբժշկելի վէրս Հայոց՝ ողբս ի բերան առեալաշխարէին՝ մինն գոչէր. վա¯յ որդեակ իմ, մին ասէր. վա¯յ հայր իմ։ Եւ լցաւ երկիր եւ աշխարհ լալով եւեղուկ կարդալով բովանդակ ամենայն կողմունքՎասպուրական գաւառին, զի չիք ոք որոյ ոչ գոյրսիրելի կամ բարեկամ անհետ եւ անգտանելի եղեալ իսիրելեաց։ Աւա¯ղ եւ եղո¯ւկ ամենայն Հայոցս, զիաւերեցաւ ամենայն երկիր. զի յԱրճիշու մինչ ի տուննՎրաց եւ մինչ ի Կուր գետն Աղուանից շաղախեցաւարեամբ անմեղաց երկիր ամենայն՝ չարչարանօք, սպանմամբ եւ գերութեամբ։