Աշխարհացոյց

Տիզբոն եւ Բաբելոն Պաղտատ է, զոր Բէլ շինեաց եւ անուանեաց Բաբելոն, եւ յետոյ Նաբուգոդոնոսոր պարսպեաց զնա:

Աքաթարափաթ Մծբին է (), որ այժմ Նըսըպին ասի, որ աթոռն է սրբոյն Յակոբայ:

Սրուճ քաղաք ի Միջագետս է, ուստի էր Յակոբ Սրճեցին:

Սուբա Քէչուբահրա է ():

Անտիոք քաղաք ակն է տիեզերաց, ուր եդին առաքեալքն զհիմն հաւատոյ եւ անդ անուանեցին զհաւատացեալս քրիստոնեայս (ԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) եւ Արաբիա կոչի անուն աշխարհին (ՁՁ բաց ի ԶԷ) մինչեւ ի Հռոմկլայն, որ աթոռն է Հայոց (ԶԷ) եւ դամբարան սուրբ հայրապետացն մերոց Գրիգորիսեանցն եւ Ներսէսեանցն (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) հովուացն Հայաստանեայց (ԶԷ):

Դամասկոս Դըմըշխ է եւ Արամ կոչի անուն աշխարհին այնորիկ, եւ ծովեզերքն Աքայիա (ԱԲԳԴԵ):

Իսկ Հոռոմոց աշխարհին քաղաքն են այսոքիկ:

Պոնտոս Տրապիզոն է իւր վիճակովն եւ թեմովն (Թ) եւ ծովեզերքովն:

Նիւսիա, որ է (ԱԲԳ) Նէոկեսարիա եւ այժմ ասի Նիկիսար (ԱԲ), Նիկիսար է, որ վիճակն է Գրիգորի Նիւսացոյն:

Սինօպն մարդակերաց աշխարհն է, որ այժմ ասի Թաթարիստան (ԱԲԳԴ), ուր գնաց Մատթէոս աւետարանիչն եւ առաքեալն Անդրէաս: Զմըռին քաղաք, որ ասի Իզմիր (ԸԻ), Լիկէացոց, որ է Ապամիա (ԹԾՂ), Նիկողայոս հայրապետին քաղաքն է, ի յՌուսն է (ԱԲԳԴ), եւ այժմ (Բ) ոմանք (Ա) ճշմարտեն թէ Ռումելին է, զոր այժմ Սարու Սալթուխ ասեն (ԱԲ):

Բուզանդիոն Ըստըմպօլ է, զոր շինեաց Բիւզանդոս թագաւորն, եւ յետոյ Կոստանդիանոս թագաւորն (ԵՂ) շինեաց (ԶԷԸԼԿՀՊՓՍՆ) եւ նորոգեաց զնա (ԵԹԺՂՃ) եւ պարսպեաց զնա (ԱԲԳԴԵԷԿՀՂ), եւ կոչեաց յանուն իւր Կոստանդինուպօլիս` աստուածապահ քաղաք, բնակութիւն եւ հաւաքարան () ամենայն սրբոց. եւ տեղապահ թագաւորին Քրիստոսի Աստուծոյ (ԲԶԵՁԸԹԺԻԼԾԿՀՂՊՃՓՍՆ) մերոյ (ԲԾ) որպէս ի վերայ անդրի միոյ (ԲԵՁԸԹԺԻԼԾԿՀՂՊՃՓՍՆ) խաչ կանգնեաց Կոստանդիանոս, այս է սիւն կանգնեաց ի մէջ քաղաքին, եւ եդ ի ներքոյ սեանն զէ զամբիղն, () որ լցան յօրհնեալ հացէն Քրիստոսի, եւ ի վերայ սեանն պատկեր կանգնեաց եւ յաջ ձեռն պատկերին (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) խաչ նկարեաց (ԶԷՊՓՍՆ) եւ գրեաց ի վերայ (ԱԲԳԴԵՁԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃ) նորա (ԱԳ) թէ «Քրիստոս Աստուած ի քեզ յանձն առնեմ զքաղաքս զայսե Քրիստոս Աստուած (ԳԴ):

Ասիա Եփեսոս է իւր թեմովն, որ վիճակն է Յովհաննու աստուածաբան (ԵՁԺԻՂՃ) աւետարանչին, զոր աքսորեաց Դիմետիանոս արքայն ի Պատմոս կղզին, ուր ետես զտեսիլն աստուածային եւ դրեաց զաւետարանն եւ զԿինովպաս կախարդն ծովասոյզ արար, եւ յետոյ հրամանաւ Ներուայ արքային դարձաւ յԵփեսոս:

Եւ ի չորից աւետարանչացն աթոռոցն որ է առաջին Անտիոք Ասորոց, ուր Մատթէոս () գրեաց զտէրունական (ԳԴ) զաւետարանն յետ Է ամի վերանալոյն Քրիստոսի յեբրայեցի լեզու:

Բ. Աղեքսանդրիա, որ է Իսկանդարիա (ԱԲԳԴԵՁԸԺԻԼԾԿՀՂՃ), զոր շինեաց Աղեքսանդր Մակեդոնացին, ուր Մարկոս գրեաց զաւետարանն յետ ԺԵ ամի վերանալոյն Քրիստոսի ի խպտի լեզու:

Գ. Դաղմատիա, ուր Ղուկաս գրեաց զաւետարանն յետ ԻԲ ամի վերանալոյն Քրիստոսի (ԸՊՍՆ) ի ֆրանգ լեզու:

Դ. Եփեսոս, աթոռն Յոհաննու աւետարանչին, որ գրեաց զաւետարանն յետ Հ ամի վերանալոյն Քրիստոսի (ԲԳԴԶԷՊՍՆ) ի յոյն լեզու, զոր յետոյ փոխեցին յԸստըմբօլ զաթոռն (ԶԷԾ):

Յաղագս ժողովոցն որ եղեն:

Զկնի ՅԺԵ (315) ամի ծննդեանն տեառն եղեւ ժողովն Նիկիոյ ի Ժ (10) ամի թագաւորութեանն Կոստանդիանոսի ընդդէմ Արիոսի (ԲԳԴ), եւ պատրիարգունք էին Աղեքսանդրոս յԱղեքսանդրու (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ), Արիստակէս եւ Վարդանէս (ԵՁ) ի Հայոց (Ա) եւ սուրբ Յակոբ (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) ի (ԹԺԿՀ) Հայոց (ԲԶԷԸԺԼԾԿՀՃՊՓՍՆ) եւ Նիկողայոս Զմըռնոյ (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՊՓՍՆ) եւ այլք բազումք ՅԺԸ (318) հայրապետք:

Երկրորդն յետ ՀԴ ամի ի (ԶԵՆ) թագաւորութեանն Թէոդոսի Մեծին ընդդէմ Մարկիոնի (Բ) ի յԸստըմպօլ քաղաքն (Ա) եղեւ ժողովն ՃԾ հայրապետացն, եւ գլխաւորն էր Ներսէս ի (ԲՂ) Հայոց (ԱԲԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) եւ Գրիգոր Աստուածաբանն (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) եւ այլ բազումք:

Երրորդն յետ ԻԵ (25) ամի եղեւ ժողովն Եփեսոսի Մ (201) եպիսկոպոսաց ի ԺԲ (12) ամի թագաւորութեան Թէոդոսի Փոքու ընդդէմ Նեստորի. եւ գլխաւորք էին Կիւրեղ Աղեքսանդրացին (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՊՓՍՆ) եւ Սահակ հայրապետն (ԱԲԵՁԻ) Հայոց թղթով միաբանեալ եւ այլք բազումք:

Թեսաղոնիկէ Սելէնիկ է (ԶԷԸ). Մակեդոնիա Ուռումելի (Ը) է, ուստի էր Աղեքսանդր Մակեդոնացին:

Պելլոպոնիդա եւ Աքայիա Կորընթոս է իւր թեմովն:

Գաղատիա Անկուրիա է:

Ելլադա () յերի կալով Մակեդոնիայ ի մէջ Պեղագոսիցն:

Լաւոդիկէ է Լատիկ քաղաքն (ԴԵՁԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃ) է:

Նիկոմիդիա եւ Ամասիա եւ Անտաք թագաւորանիստ քաղաք են ի տունս Հոռոմոց (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ):

Եւ Աթէնք քաղաք (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) առ ծովեզերն կայ ուր վարժարանն է իմաստասիրաց:

Բիւրիտոն ասի թէ Պալպաք է, որ ասի Պէլպէք (Ա. ):

Եգիպտոս Մսր է, ուր գնաց տէրն (ԶԷԸԼԿՀՊՓՍՆ) Քրիստոս փախստական, եւ փախստական արար զչարութիւն ազգին Եգիպտացոց, մանուկ մատաղն Քրիստոս (ԶԷԸԺԼԿՀՊՓՍՆ) արկեալ զձեռն իւր ի ծակ իժին: Զի յանկանելն սատանային ի փառացն` անդ եդ զաթոռն իւր. այլ ի գնալն Քրիստոսի կործանեցաւ աթոռ նորա եւ ծաղկեցաւ (ԲԳԴԵԶԷԸԹԺԻԼԾԿՂՃՊՓՍՆ) անապատն Եգիպտոսի իբրեւ զդրախտն (ԲԵԺԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) Աստուծոյ (ԲԵԶԸԹԺԼԾԿՀՂՃՓՍՆ):

Հերմուպօլիս մօտ է Եգիպտոսի, եւ զառաջինն անդ գնաց Քրիստոս ի տուն այրի կնոջն, զոր լուաց եւ պատեաց շար մանդլով. եւ ասաց. «Նման է մայր քո Արուսեկի եւ դու նման` արեգականնե, եւ այլ բազում գովասանութիւն ետ (ԶԷԸԼԿՀՊՓՍՆ) նմա (ԶԷԹ): Եւ Զ ամ յԵգիպտոս եկաց (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) Քրիստոս (Ղ) Տէրն (ԶէԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) մեր (Ղ): Եւ զլուացման ջուրն զոր թափեաց սուրբ Աստուածածինն անդ բուսաւ ծառն եւ տունկն պալասանի (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ):

Աղեքսանդրիա քաղաքն (ԲԶԷԸԺԼԿՀՂՊՓՍՆ) յԵգիպտոս է (ԶԷԸԺԼԿՀՂՊՓՍՆ), զոր շինեաց Աղեքսանդր (ԲԶԷԸԺԼԾԿՀՂՊՓՍՆ) արքայն (ԶԷ) Մակեդոնացոց, ուր աթոռն է աւետարանչին Մարկոսի (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՂՃՊՓՍՆ):

Թեբայիդ եւ Սիկիւթ եւ Սինա անապատն յԵգիպտոս է, ուր բնակութիւն է սուրբ ճգնաւորացն, եւ դրախտն դիւաց անդ է, () զոր շինեցին կախարդքն Եգիպտոսի Յանէս եւ Յամրէս զամս ԺԵ (15) չարչարանօք որդոցն Իսրայէլի, եւ Տափնաս քաղաքն, ուր զԵրեմիաս քարկոծեցին, եւ այլ բազում անապատք եւ քաղաք կայ անդ (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ):

Փղիշտ ի հարաւոյ կողմն է Երուսաղէմի, գաւառ այլազգեաց, ուր կայ ծովակն, որ միեղջերուն բժշկէր (ԲԹԺԾՂՃՊՍՆ):

Երուսաղէմ քաղաք զոր շինեաց թագաւորն Սաղիմ հայրն Մելիքսեդեկի եւ յետոյ Յեբուս կոչեցաւ. զոր էառ թագաւորն (Ձ) Դաւիթ եւ արար քաղաք թագաւորական եւ անդ եդ զտապանակն ուխտին (Ա) եւ զայլ սրբութիւնսն: Անդ եւ տաճարն Աստուծոյ շինեցաւ ի Սողոմոնէ, եւ եբեր ոսկի յԵրջանիկն Արաբիոյ եւ այնու զարդարեաց զտաճարն. եւ անդ եկն դշխոյն Հեղինէ ի (ԱԲ) հարաւոյ Նսայ անուն () (ԴԵՁԸԻԼԿՀՊՓՍՆ) լսել զիմաստութիւնն Սողոմոնի: Անդ եւ բոլոր տնօրինութիւնն Քրիստոսի կատարեցաւ: Եւ անդ դատաստան Քրիստոսի (Ա) լինելուց է ի կալն Ուռնայի (): Անդ առաջին մարդն ստեղծաւ եւ ստեղծօղն (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) ամենայնի (Ժ) անդ մարդ եղեւ (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ):

Քափրաթա Եփրաթա է, որ է Բեթղահէմ:

Լաքիսա եւ Սիւքար եւ Սիւքեմ Սամարիա է:

Ազովտոս եւ Գաղա եւ Ասկաղոն եւ Ակկարոն գաւառք են այլազգեաց ի կողմն հարաւոյ Երուսաղէմի:

Քեբրոն է դամբարան նահապետացն, ուր եդան յայրին Սիկիմայ (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ):

Ափրիկէ Փիւնիկէ է:

Եւ ունի Հրէաստան () աշխարհս Գ` զԳալիլիա, զՍամարիա եւ զԵդոմիա, եւ լիճս Բ` զՏիբերիա եւ զՄեռեալ ծովն, եւ գետն Յորդանան անցանէ ընդ նա եւ ոչ խառնի (ԶԷԸԼԿՀՊՓՍՆ), եւ ունի զքաղաքս բազումս եւ զմայրն քաղաքաց զքաղաքն (ԶԷԸԼՓ) Երուսաղէմ:

Ապառաժն Արաբիա () յերի կալով Եգիպտոսի եւ յարեւմտից կարմիր ծովուն ընդ որ անց Իսրայէլ:

Արաբիա Փոքր ունի աշխարհս Գ` զՏաճկաստան, զՓռանդիա եւ զՄաքա, զոր եւ (Ղ) տուն Աբրահամու կոչեն:

Սկիւթիա, որ Թուրք անուանին, ուստի սկսանի սահմանքն նոցա ի յԱթլ գետոյն մինչեւ ի Մուր լեառն. եւ ունի աշխարհս Թուխարիք, Հեփթաղք եւ այլ խաժամուժ ազգք:

Հետեւեալ 139-148 տողերը այստեղ կը գտնուին միայն ԱԲԳԴԵՁ ձեռագիրներուն մէջ

Իսկ ի կողմն արեւելից ի հիւսիսոյ Չինումաչին աշխարհն մօտ ի Բուլղարսն է, ուստի ելին ազգն Թաթարաց` Չանկզխանին որդին Հոգթա խանն, Հուլաւու խանն` որդի Հոգթաղա խանին. Հուլաւու խանին որդի` Աբաղա խանն, որ նստէր ի դաշտն Նպատական (ԳԴԵՁ), ուր քաջ սպարապետն Հայոց Մուշեղ, - որք էին ի Ճենաց ազգէն Բ. եղբարք Մամիկ եւ Կոնակ, որ եկին առ Արտաշէս թագաւորն Հայոց, փախուցեալք ի Ճենբակրոյ եւ կոչեցան Մամիկոնեանք - կոտորեաց զզօրս Արանց` ամենայն թշնամեաց գնդին աղօթիւք սուրբ հայրապետին Ներսէսի (ԳԴԵՁ) ի դաշտն Նպատական, որ Ապաղանի դաշտ կոչի այժմ:

Իսկ աշխարհն Հնդկաց Գ աթոռք են: Առաջինն Սինափաթան () քաղաք, որ Է տակ պարիսպ ունի, եւ ամէն պարսպի մէջն ՃՌ տուն է, որ է ԷՃՌ. եւ է նա աթոռն Հնդկաց թագաւորացն, ուր Աբենէր եւ Յովասափ նստէին: Բ աթոռոյն Մնդան է անունն, եւ Գ-ին Բեդար. եւ ունի Բ դուռն ծովու. մին դռնովն ի վեր ի Հրմուզ գան ի Խորասան վաճառականքն (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) եւ Բ դռնովն ի վերայ Քարկեդոն կղզոյն գան ի Բաբելոն: Երատացւոց անապատն ի Հնդստան է, ուստի եկն Բարաղամ ճգնաւորն եւ լուսաւորեաց զՅովասափ (ԲԶԷԸԺԼԿՀՂՊՓՍՆ):

Իսկ ի կողմսն արեւմտից հարաւոյ Հապաշստան է եւ աթոռ թագաւորաց նոցա: Մայրաքաղաք Եթովպիա է (ԲԶԷԸԺԼԿՀՂՊՓՍՆ):

Իսկ ի կողմն արեւմտից Ֆռանգստան է (ԲԺԼԿՀՂՊՓՍՆ):

Սպանիա Գ անկիւնի է, ուր կայ նշխարք սրբոյն Յակոբայ (առաքելոյն): Եւ անդ է բովն ոսկեհանաց, ուր չարչարեն զմահապարտսն, եւ յարեւմտից կողմանէ գնայ հասանէ յԱկանացւոց աշխարհն եւ անտի ի Պղնձէ քաղաքն, որ այժմ աւերակ է, եւ նա կոչի Լիւրիկէ, որ է եզր աշխարհիս, ուր գնաց Պօղոս առաքեալն: (ԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ):

Եւ ապա աշխարհն Ալամանաց, ուր կայ Եզր Աստուածածինն. եւ են նոքա յազգէն Արշակունեաց` յարիական ազգէն Տրդատայ, զոր խնդրեաց Կոստանդիանոս եւ Տրդատ պարեգեւեաց նմա (ԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) ԴՃ () այր (ԹԺԻԾՂՃՊՍՆ):

Յարեւմտից ի հիւսիսոյ կողմն (ԱԲԳԴԵԶ) Գերմանացւոց () աշխարհն (ԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) յելից Գաղիոյ, եւ սահմանի յարեւմտից (ԱԲԳԴԵ) հիւսիսային ովկիանոսիւ առ ակամբք Դանուբար գետոյն (ԻՊՃ):

Դաղմատիա յելից կալով Գաղիոյ սահմանի յարեւմտից (ԱԲԳԴԵՁ) ակամբք Դանոբար գետոյն:

Իտալիա յարեւելից Գաղիոյ ի Դաղամատիոյ հարաւոյ կոյս է:

Եւ մեծն Հռոմ, զոր շինեաց Ռոմելոս թագաւորն, ուր կան արեգակունքն աշխարհի Պետրոս եւ Պօղոս, ուր աթոռ եւ պատրիարգարան է Լատինացոց, որք են Ֆռանգք:

Եւ Դ աթոռք կան յարեւմուտս. Հռոմ եւ Միլան եւ Անկլիզա եւ Փարէզ (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) - Գ քաղաքն աթոռք են աշխարհակալ թագաւորացն (ԲԷԹԺԻԹԿՀՂՃՊՍՆ) - եւ Փարէզ քաղաքն (ԶԼԿՀՂՓ) դասատուն վարդապետաց (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ):

Եւ ապա յայնկոյս Դանոբար գետոյն ազգն Գոթաց եւ ապա Ըռուսաց (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ), որ Մոսկով է անուն քաղաքին որ աթոռ է ազգին Ըռուսաց (ԲԹԺԻԼԿՀՂՃՊՍՆ), եւ Ուլախաց ազգն սահմանակից է նմին (ԲԶԷԸԹԺԻԼԿՀՂՃՓՍՆ), եւ ապա ազգն Բուլղարաց գայ հասանէ ի Սարմատացիք եւ անտի ի Վիրս: Այսոքիկ ամենեքեան յարեւմուտք են ի կողմն հիւսիսոյ (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ):

Թրակացոց () աշխարհն յարեւելից կալով Դաղմատիոյ, եւ ունի Թրակիա փոքր աշխարհս Ե, գետք եւ քաղաք եւ կղզիք եւ ունի մայրաքաղաք զերջանիկն Կոստանդինուպօլիս (ԱԲԳԴԵՁ), եւ քաղաքն Սամանդրիա, եւ ի վերայ Լօվայ եւ Սէչովայ գայ հասանէ մինչ ի Կոստանդինուպօլիս (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ):

Եւ Վենէտիկն աթոռ է ի մէջ ծովուն, ուր քէմիադարն բանի եւ զարծաթն ոսկի ներկէ: Զի ԺԲ ազգ եւ լեզուք Ֆրանգն է, եւ Ը Հոռոմն եւ Ը Վրացին: Եւ Օշինթոս քաղաք է ի Թրակիա մօտ ի Ըստագիրա, ուստի Արիստոտէլ էր (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊԽՍՆ):

Եւ այլ բազումք ազգք (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) եւ քաղաք եւ աշխարհք, զոր անօգուտ համարիմ զշարակարգելն դոցա. վասն որոյ ոչ կամեցայ գրել զամենայն (ԱԳԴԵՁ), զի մի ձանձրասցին լսօղքն (Զ).

Եւ Քրիստոսի (ԲԷԹԺԻԾՀՃՊ) մարդասիրին (ԷԾԿՀՃՊ) փառք յաւիտեանս ամէն. (ԲԷԺԻԾՀՃՊ):

ՎԵՐՋ