Պատմագրութիւն

Կամիմ` թէ զոր ինչ եղեալ է ՚ի ժամանակի Շահ Աբասին` գրել, այլ ոչ կարողանամ. քանզի սակաւք են գիտօղք ժամանակին` որք ասէին զամենայն ստուգութեամբ: Սակայն զոր ինչ լուեալ եմ, զայն գրեմ: Ի ժամանակին` յորում գնաց Շահն ՚ի Վրացտուն, եւ հնազանդեցոյց զնոսա, եւ ՚ի դառնալն` եկն ՚ի Կայանոյ ձոր, որ այժմ ասի Ղրաղի ձոր, եւ զկայ առաւ զձմեռն անդէն: Եւ ըստ սովորութեան իւրոյ` յայսմ վայրի եւս եղեւ թատպիր սուրաթ, եւ զգեցաւ փոկայ կօշիկս` որ է տրեխ կամ չարուխ, եւ կերպարանեցաւ ՚ի կերպ խուրտաֆռշի. շրջէր ՚ի գիւղորայսն, հարցանէր եւ տեղեկանայր եւ վերահասու լինէր ամենայն իրաց: Եւ գնալով եհաս ՚ի գիւղ մի` որ ասի Միափոր. եւ էր եղանակս աշնան: Եմուտ ՚ի տուն մի, եւ ետես կին մի, զի լուցեալ էր հուր ՚ի խարուկի, եւ նստեալ մերձ` եւ գործէր գուլպայ, եւ փոքրիկ աղջիկ մի` որպէս հնգից ամաց` ընդ նմա. մտեալ ՚ի տուն` ասէ, խուրտայ առնո՞ւք: Ասէ կինն, ունի՞ս ուլունս: Ասէ Շահն, այո ունիմ մեծամեծս եւ մանունս: Ասէ կինն, բե'ր` զի տեսից: Եւ ետ առաջի նորա զարկղն, որ է սապատ. եւ բացեալ զուլունսն եդ առաջի նորա: Ասէ կինն, որքա՞ն է գինն սորա: Ասէ սուտ վաճառականն, զի'նչ որ տացես, ա'յն է: Եւ ասէ, կարի քաղցեալ եմ, բե'ր ինձ հաց ՚ի գինս ուլունացդ: Ասէ կինն, մի՞թէ հաց տամք մարդոյ` եւ գին առնումք եւ լինիմք վարձավաճառ: Զայս ասաց, եւ ելեալ եբեր երիս ձուս, եւ փոքր պուտկաւ եդ ՚ի վերայ հրոյն. եւ խարշեալ եդ առաջի նորա. եբեր եւ մածուն, եւ կոգի, եւ հաց կորեկախառն. եւ եկեր զայն Շահն. եւ բազում հարցաքննութիւնս արար: Եւ յետոյ` ասէ, մա'յր իմ` գո՞յ քեզ այր: Ասէ կինն, գոյ. բայց հովիւ է եւ արածէ զխաշինս: Ասէ Շահն, ձե՞ր են ոչխարքն, եթէ այլոց: Ասէ կինն, գոյ մեզ` եւ այլոց եւս, զի Գ [3] ընկերք են եւ ՚ի միասին պահեն. եւ երբեմն երբեմն գան` եւ գնան, զի մերձ է արօտն: Ասէ Շահն, զի՞նչ է անուն առն քո: Ասէ կինն, Աթայ կոչի: Եւ ապա բացեալ զարկղն, եւ բազում շար ուլունս արկեալ ՚ի պարանոց աղջկանն` եւ մօրն ապարանջան դեղին, եւ ասէ, Աստուած շէն պահէ' զտուն քո: Ասէ կինն, ասա' զգին սոցա, զի տաց: Ասէ փորեզիկն, զի թէ դու վարձս քո ոչ վաճառես. ես իմն վաճառիցե՞մ արդեօք: Եւ զայս ասացեալ` ելեալ գնաց ՚ի տեղի իւր. եւ առաքեաց յերկիրն ահարկու, թէ` ո'վ ոք ՚ի Պարսից ազգէ բռնութեամբ ինչ առնու ՚ի ռամկաց, զգլուխն հատանեմ. այլ զոր ինչ առցեն, տացեն զգինն. քանզի գանգատեալ էր կինն: Եւ յետ երկուց աւուրց` առաքեաց զինուոր մի ՚ի գիւղն Միափոր, եւ ասէ, գնա' ՚ի տուն չօպան Աթային, եւ ասա' ցնա եւ ցկին իւր, թէ` Շահն կոչէ զձեզ. եւ թէ ասեն` ուստի՞ գիտէ զմեզ Շահն, ասա', լուեալ է համբաւ ձեր. վասնորոյ խնդրէ զձեզ: Եւ գնացեալ զինուորն եգիտ զտունն. եւ ահա էր ՚ի ժամուն Աթայ ՚ի տուն. եւ ասաց զպատգամս Շահին. եւ յետ ասելոյն եւ լսելոյն, պատրաստեցան ՚ի գնալ: Եւ գնացեալ Աթայն եւ եբեր ՚ի հօտից իւրոց մեծաեղջիւր խոյ մի, եւ կինն զգեցաւ հանդերձս` զոր ունէր, եւ յանձնեցին զտունն իւրեանց դրացեացն. եւ այրն շալակեաց զաղջիկն, եւ ա'յնպէս հովուական զգեստիւն զխոյն առաջի արկեալ գնացին. եւ ՚ի վաղիւն հասին առ Շահն: Եւ ըստ պատուիրելոյ զինուորին` անկեալ ՚ի վերայ երեսաց իւրեանց` երկիրպագին նմա. եւ ապա մտին ՚ի վրանն: Եւ ասէ Շահն, բարի եկիր անա: Ասէ կինն, բարին եղիցի անձինդ եւ հոգւոյդ: Ասէ Շահն, ճանաչե՞ս զիս: Ասէ կինն, այո' դու այն ես` զոր շնորհեցեր դստերս իմոյ զուլունս զայս: Եւ ապա ծիծաղելով ծափս եհար Շահն` եւ ասէ, ա'յ հա` որ յայնժամ ուլունավաճառ էի, եւ այժմ զիա՞րդ եղէ Շահ: Եւ հրամայեաց նստիլ. եւ խօսեցաւ ընդ նոսա բազում ինչ: Եւ լուաւ ՚ի նոցանէ բան իմաստութեան եւ հաճելի եւ հաւանելի: Խօսէր երբեմն ընդ առն, եւ երբեմն ընդ կնոջն. եւ ուրոյն ուրոյն լսէր պատասխանի պատշաճաւոր եւ կարի խելացի: Եւ յետ երկուց աւուրց խիլայեաց զայրն` եւ զկինն` եւ զաղջիկն` յոտից մինչեւ ցգլուխ. եւ հրամայեաց նօտարին գրել Նօմոս` որ է Րաղամ Մելիքութեան, եւ ետ նոցա յորդւոց յորդիս լինել Մելիք այնմ գաւառի: Եւ հրամայեաց նոյն զինուորին` տանել զմելիք Աթայն եւ շրջեցուցանել զգաւառն, եւ ծանուցանել զհրաման Շահին. եւ է մինչեւ ցայսօր Մելիք ՚ի նոյն գաւառին Կայենաձորոյ` որ է Ղրաղի ձոր: Եւ ՚ի թուին ՌՁԶ [1636] էառ զիս եղբայրն իմ Խաչատուր, եւ գնացաք ՚ի գիւղն Միափոր. եւ ՚ի տան մելիք Աթային կալաք խանութ, եւ գործէաք արուեստ ոսկերչութեան. եւ ՚ի նոցանէ ուսաք զամենայն: Եւ էր Մելիք Աթայ անուն ըստ անուան հաւոյն իւրոյ առաջնոյ մելիք Աթային. բայց պատառ մի հաց` այսքան մեծութեան հասոյց: