Պատմագրութիւն

Ի ժամանակին` յորում քշեաց զերկիրս Շահն եւ տարաւ ՚ի Պարսկաստան, ընդ նոսին քշեաց եւ Աստապատ գիւղ: Եւ էր յԱստապատ գեղջէն կին մի գեղեցիկ, լայնաճակատ, յունակից, բազմահեր, այլ եւ խաղացող եւ գովիչ: Սա ՚ի մեռանել առն իւրոյ, այլ ոչ եւս եղեւ առնակին. եւ բնակէր յԱսպահան քաղաք: Եւ եղեւ` զի շրջէր Շահն ՚ի Ջուղայ. եւ ահա ամենայն տնարգել կանայք ելանէին ՚ի տանց իւրեանց զբօսնուլ եւ տեսանել զՇահն. ել եւ կինն այն` որոյ անունն էր Գօզալ: Իսկ Շահն ակնածէր յայսկոյս եւ յայնկոյս, հայէր ընդ կանայսն. եւ ՚ի հայելն ետես զԳեօզալն, եւ զտեղի էառ անդէն. եւ առաքեաց ներքինի մի` տեսանել զնա եւ հարցանել զո'ւստն եւ զո'վն. եւ գնացեալ ներքինին տեղեկացաւ ամենայնի: Եւ եկեալ պատմեաց Շահին: Իսկ Շահն առաքեաց առ աւագսն Ջուղայու` եւ ասէ, այս անուն կին դի'ք ընդ ներքինւոյդ եւ առաքեցէ'ք գալ առ իս: Եւ եկեալ ներքինեացն` եւ թէ' կամայ թէ ակամայ առեալ տարան զնա առ Շահն: Եւ Շահն տեսեալ զնա` որպէս խելագար ապուշ մնաց. եւ սիրեաց զնա առաւել քան զչափն` եւ թէ ուրեք գնայր, տանէր ընդ ինքեան. եւ թէ բազմէր յընթրիս, ՚ի վերայ ծնկաց իւրոց նստուցանէր. եւ սիրէր եւ գրկէր զնա: Եւ յորժամ ելեալ խաղայր` եւ ասէր երգս պարուցն` եւ շարժէր զմէջսն` եւ ճոճայր, եւ Շահն խնդայր եւ ուրախանայր ՚ի տեսանելն զնա: Եւ կացեալ այնպէս ժամանակս բազումս, բայց ոչ երկմտեցաւ ՚ի հաւատոյն, եւ ոչ Շահն ասաց ինչ վասն հաւատոյն. եւ կայր նա այնպէս ՚ի հաւատս քրիստոնէութեան. երբեմն երբեմն գնայր յեկեղեցին եւ աղօթէր. եւ ո'չ ոք ասէր ինչ նմա: Եւ եղեւ` զի Շահն գնաց ՚ի Բաղդատ առնուլ զնա. ոչ տարաւ զԳօզալն ընդ իւր ՚ի Բաղդատ, այլ մնաց յԱսպահան: Եւ յետ սակաւ աւուրց յիշեաց Գօզալն զահեղ դատաստանն Աստուծոյ. զմտաւ էած եւ զմեղս իւր. եւ զգեցաւ զգեստ միայնակեցի, եւ եղեւ ՚ի կարգի հաւատաւոր կանանցն. եւ ամուտ ՚ի վանս կուսանաց եւ ապաշաւէր զմեղս իւր ապաշխարութեամբ, բազում արտասուօք քաւէր զմեղս իւր: Եւ եղեւ` զի Շահն էառ զԲաղդատ եւ դարձաւ յԱսպահան: Եւ յաւուր միում Շահն ելեալ ՚ի ձի` եւ Բ [2] շաթրաւ երթայր ՚ի մէջ քաղաքին. եւ յանկարծ պատահեցաւ նմա Գօզալն սեաւ զգեստիւն, եւ ծանեաւ զնա Շահն` եւ ասէ, ո'վ բոզ` միթէ դու չիցե՞ս Գօզալն: Ասէ Գօզալ, ես եմ սեւերես եւ մեղաւոր աղախին քո: Ասէ Շահն, զի՞նչ ձեւ է զայդ` որ զգեցեալ ես: Ասէ Գօզալն, յիշեցի զօր դատաստանին Աստուծոյ, եւ զմտաւ ածի զմեղս իմ, եւ զգեցայ զսեաւս զայս, զի թերեւս գտից ներումն յանցանաց իմոց: Իսկ Շահն լռեաց պահ մի. եւ ապա տարածեաց զձեռս իւր յերկինս` եւ ասէ, ո'վ Տէր Աստուած, եւ դու արժանի արասցես զմեղ հաւատոց. եւ զայս ասացեալ` անցեալ գնաց: Եւ իբրեւ հեռացաւ քարընկէց մի, զտեղի էառ, եւ կոչեաց առ ինքն զԳօզալն` եւ ասէ, ո՞ւր բնակիս դու: Ասէ Գեօզալն, ՚ի մէջ Ջուղայու բազում են կանայք սեւազգեստ իբրեւ զիս, անդ լինիմ ես եւս ընդ նոսա: Ասէ Շահն, ուստի՞ կերակրիք: Ասէ Գօզալն. քումդ (ի Քո) տօլուաթէ. եւ զոր ինչ Աստուած պարգեւէ` նովաւ շատանամք: Եւ ապա թողեալ զմի փայեկն առ նմա` ասէ, դու ընդ շաթրիդ առ սակաւ սակաւ եկեսցես առ մեզ. եւ ինքն մի շաթրաւն գնաց. իսկ Գօզալն գնայր լալով եւ կսկծելով, եւ կարծէր թէ վասն չար գործոց կոչէ զնա. երթայր բազում մտածութեամբ, եւ եհաս յարքունիսն. եւ ետես զի նստեալ կայր Շահն աթոռով, եւ գնաց մօտ առ նա` եւ համբուրեաց զոտն: Ասէ Շահն, տաց քեզ թուղթ ազատութեան, զի մի' ոք նենգ ինչ գործեսցէ ընդ քեզ. եւ կոչեաց զնօտարն` եւ ասէ, գրեա' այսպէս. «Ես Շահ-Աբաս ետու գիր ազատութեան Գօզալ անուն կնոջ. զի ուր եւ իցէ` պաշտեսցէ զհաւատն քրիստոնէից. եւ մի' ոք լիցի հակառակ դմա վասն հաւատոյն. զի դա քրիստոնեայ է: Եթէ Տաճիկ ոք ասէ դմա տաճիկ ինքն ոչ է տաճիկ. եւ թէ քրիստոնեայք ասեն դմա տաճիկ, ինքեանք լիցին տաճիկե: Զայս գրեալ կնքեաց եւ ետ ցնա: Եւ կոչեաց զգանձապահն` եւ ասէ, բե'ր Ծ [50] ոսկի` եւ տո'ւր դմա. եւ ասէ, այդ քեզ մսխելոյ ծախս վասն հանդերձի: Եւ ասէ ցխոհագործսն, Ժ [10] լիտր բրինձ, Ե [5] լիտր իւղ, Գ [3] բեռն ցորեան առաքեցէ'ք անդ` ուր եւ դա իցէ. եւ արարին որպէս եւ հրամայեաց: Եւ որքան Շահ-Աբասն կենդանի էր, մնաց Գեօզալն յԱսպահան. եւ յորժամ Շահ-Սաֆին եղեւ թագաւոր, դարձաւ Գօզալն` եւ եկն յԱստապատ: Եւ յաւուր միում պատահի նմա Զաքարիա վարդապետն Վաղարշապատցի, այն` որ եղեւ առաջնորդ Յովհաննու վանից, եւ էր նախածանօթ Գօզալին. եւ ասէ ցնա վարդապետն` Պարսիկ բարբառով, մատար, չի քունի չի հալտարի: Ասէ Գօզալն, շուքրի Խուտայ, հալումարա. խուպաս տէրտէրայ հաղորդ նադադան: Ասէ վարդապետն, չիրայ: Ասէ Գօզալն. մի գոյանքիթո'ւ պոռնկի: Որ թարգմանի Հայերէն այսպէս. Մա'յր` ո՞րպէս կաս, զի՞նչ առնես: Պատասխանի. փառք Աստուծոյ` բարւոք կամ. բայց քահանայքն ոչ տան հաղորդ: Հարց. ընդէ՞ր ոչ տան: Պատասխան. ասեն` թէ դու պոռնիկ ես: Եւ բարկացեալ վարդապետն քահանայիցն, եւ ՚ի վաղիւն հրամայեաց փոքրագոյն Աբեղայի միում Յակովբ անուն, որ եւ եղեւ Առաջնորդ Աստապատու վանիցն, առնել պատարագ. եւ կանգնեցոյց զԳօզալն առաջի բեմին. եւ ապա յաւարտ պատարագին` քարոզ ասաց վարդապետն վասն դարձելոց. եւ զգլուխ բանին այս էր. «Եթէ դարձցի մեղաւորն ՚ի մեղաց իւրոց, կելով կեցցէե: Եւ հաղորդեաց զնա: Եւ կացեալ Քրիստոսի հաւատովն` եւ ապաշխարեալ զմեղս, եւ հանգեաւ մահուամբ. եւ եդաւ ՚ի գերեզմանի պոռնիկն արդարացեալ` շնորհօքն Քրիստոսի օրհնելոյն յաւիտեանս, ամէն: