Պատմագրութիւն

Այս Աստուածահաճոյ եւ Քրիստոսասէր այրս Մխիթար` էր ՚ի գաւառէն Գեղամայ` Ծմակ կոչեցեալ, ՚ի գեղջէն` որ ասի Դալու-ղարտաշ, բարեբաշտ քրիստոնէից զաւակ: Ի մանկութենէ իւրմէ երկիւղած եւ բարեսէր, եւ միշտ խոկայր Աստուծային պատուիրանս, եւ ցանկայր հոգեւոր գործոց` լինել միայնակեաց: Քանզի ուսեալ էր եկեղեցական կարգադրութիւնս, ընթերցեալ էր զսաղմոս եւ զշարական, եւ էր կարի ստէպ կալ յաղօթս. վասնորոյ կամէր լինել աբեղայ. եւ զի գեղջն ո'չ գոյր քահանայ, վասնորոյ ստիպէին գեղականքն զծնօղս նորա` ամուսնացուցանել զնա, զի օրհնեսցեն զնա` քահանայ գեղջն: Թէպէտ Մխիթարն ո'չ կամէր զուգաւորիլ, սակայն սակս խնդրոյ գեղականացն` եւ ՚ի թախանձանաց ծնօղացն մուծին զնա ՚ի կարգ աշխարհի ըստ կարգի օրինաց: Եւ եկաց նա այնպէս պատուական ամուսնութեամբ` ըստ Պօղոսի` սուրբ անկողնօք ողջախոհութեամբ որպէս` տատրակ, արդարութեամբ` որպէս զարագիլ. եւ մնացին նոքա որպէս գառինս ՚ի միասին ժամանակ ինչ. եւ ապա օրհնեցին զնա` քահանայ` կամօք եւ հաճութեամբն Աստուծոյ. եւ առնէր քահանայութիւն անաչառութեամբ, եւ ո'չ հայէր յինչս եւ ՚ի տուրս ժողովրդեան` ո'չ ագահելով եւ ո'չ ճնշելով. եւ եկաց նա ամուսնութեամբ եւ քահանայութեամբ սակաւ ինչ: Եւ մեռաւ ամուսինն, եւ մնաց Տէր Մխիթարն միայնացեալ: Եւ խորհեցաւ գնալ յանապատ ինչ: Իսկ գեղականքն արգելուին, եւ ո'չ թողուին գնալ. վասնզի սիրէին զնա յաղագս բարի վարուցն եւ պարկեշտ գործոյն: Քանզի խրատէր եւ մխիթարէր զուղիղսն: Սաստէր եւ յանդիմանէր զստահակսն: Եւ էր ՚ի գիւղն այր մի գաւառապետ այնմ նահանգի, որ ասէին Մելիք Փարսադան, եւ էր կարի ագահ եւ յափշտակող, հպարտ եւ գոռոզ: Եւ Երէցն Մխիթար խրատէր զնա, զի ՚ի բաց կացցէ յայնմ անիրաւ գործոյն, եւ մի' կեղեքել եւ զրկել զռամիկսն: Իսկ Մելիքն Փարսադան փոխանակ զղջանալոյն եւ դառնալոյն ՚ի չար գործոյն` յաւել եւս ատել զպատուական երէցն զՄխիթար: Ոխայր եւ մախայր, եւ կամէր ձգել զնա ՚ի փորձութիւն: Եւ երէցն Մխիթար խնդրէր պատճառս ելանել ՚ի գեղջէն, եւ գնալ յանապատ. եւ ո'չ գտանէր: Յաւուր միում լծեալ զերիս լուծս եզանց` եւ ծեծէր զորայն ՚ի կալն: Եւ մելիքն առաքեաց առ նա ծառայս իւր` եւ ասէ, տո'ւր զեզինսդ քո, զի կասեցից զորայն իմ. զի ահա' իջանէ անձրեւ, մի' գուցէ` զի թրջեսցէ զկալն: Ասէ երէցն, եթէ զքոյդ թրջէ, ապաքէն զիմն եւս թրջէ: Ահա' տեսանեմք` զի կասեմ, զի գոնեա'յ ՚ի չորոյ բարձից զկալս. վասնորոյ ո'չ տամ զեզինս: Եւ գնացեալ ծառայն` պատմեաց Տեառն իւրում: Եւ դարձեալ առաքեաց կրկին անգամ` եւ ասէ, եթէ քումդ կամաւ առաքես, բարի է. եւ թէ ո'չ, գիտեա' ի չարիս գայ ՚ի գլուխ քո: Ասէ երէցն Մխիթար, ես իմով կամովս ո'չ տաց. իսկ թէ բռնութեամբ յափշտակէ, կարօղ է առնել. զի թէ սպանցէ զիս, սպանանէ, զի մելիք է մեծ իշխանութեամբ: Եւ դարձաւ ծառայն եւ պատմեաց զայս եւս: Եւ ապա խրոխտացեալ Մելիքն` եւ բարկութեամբ լցեալ` որպէս որդեկոտոր արջ, եւ գոյնն սեւացաւ որպէս զածուղ, եւ զայրացմամբ առաքէ զերեքեան կամնավար ծառայս` եւ ասէ, գնացեալ բերջի'ք զեզինսն այնպէս լծեալ կամնասայլիւն եւ կամնավարաւն` եւ ամենայն որ ինչ ՚ի վերայ նորա է: Եւ գնացեալ ծառայքն արարին որպէս եւ հրամայեաց նոցա: Իսկ անյիշաչարն Տէր Մխիթար`ո'չ ըմբոստացաւ, ո'չ ընդդիմացաւ, եւ ո'չ ասաց բան խստութեան: Այլ որպէս Պօղոսն արար, եւ ասէր, ասացէ'ք ցմելիքն, գոհանամ զքէն, զի ազատեցեր զիս ՚ի հոգոց աշխարհիս. ահա տուն իմ եւ զաւակ իմ քեզ լիցի փոխանակ բարեաց` զոր արարեր առ իս: Եւ զայս ասացեալ` ո'չ գնաց ՚ի տուն իւր. այլ գնաց ՚ի դուռն եկեղեցւոյն, համբուրեաց. եւ զգեցաւ փոկակօշիկն, եւ եդ գտակ ՚ի գլուխն, զքծափն եւ զկօշիկն պատեաց ՚ի փիլոնն, եւ անկաւ ՚ի ճանապարհ, եւ ուղղեցաւ դէպ ՚ի Սեւան. եւ ոչ ոք ետես գնալ նորա. եւ ոչ ոք իմացաւ ուր լինելն. եւ ոչ ոք պատահեցաւ ՚ի ճանապարհին: Եւ գնացեալ եհաս ՚ի նաւահանգիստն Սեւանայ. եւ ձայնեալ բերին զնաւն, եւ եմուտ յանապատն, եւ աղաչանօք պատուիրեաց միաբանից` զի մի' յայտնեսցեն ուրեք վասն իւր: Իսկ գեղականքն ասեն ցմելիքն, ո՞չ ապաքէն դու կորուսեր զքահանայն մեր, վասնորոյ զարիւն նորա ՚ի քէն խնդրեմք: Եւ մելիքն առաքեաց առ մերձակայ գիւղորայս, եւ դարձան ունայն: Եւ յետ Ժ աւուրց եկին միակեցունք յանապատէն` եւ պատմեցին` թէ տէր Մխիթարն է ՚ի Սեւան: Եւ մելիքն առեալ զոմանս ՚ի գեղականացն եւ գնացին ՚ի Սեւան. զմեղանս յանձն առեալ բազում աղաչանօք խնդրէին դառնալ. եւ ոչ լուաւ նոցա, այլ մնաց անդ. մշտամատոյց եւ մաքուր մտօք աղօթէր առ Տէր: Եւ Կաթուղիկոսն Հայոց Փիլիպպոս լուաւ զբարի համբաւս նորա, եւ առաքեաց եւ բերին զնա ՚ի սուրբ Աթոռն Էջմիածին, եւ օրհնեաց զնա` Եպիսկոպոս, եւ դարձեալ առաքեաց ՚ի Սեւան հովուել զմիաբանսն: Եւ գնացեալ վարեաց զվերակացութիւն անապատին բարուոք կենցաղավարութեամբ. եւ փոխեցաւ յանմահական կեանսն, եւ թաղեցաւ անդէն ՚ի մերում թուականիս ՌՃԺԱ եւ ՚ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ: