Նամակներ

12. ԿԱՐԱՊԵՏ ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ

ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ ՏԷՐ ՀԱՅՐ
ԿԱՐԱՊԵՏ ՔԱՀԱՆԱՅ ՉՈԼԱԽԵԱՆ,

Զգրութիւն Ձեր ընկալայ որ ի 18-էն դեկտեմբերի, եւ ծանուցեալ զքաջառողջ դրութենէ ձերմէ ուրախ եղէ, առ որ մատուցանեմ զիմս լիաբերան շնորհակալիս, առաքեմ ընդ այսմ իսկական գիրն դիրեկտօրին զոր գրեաց նորին գերամբարձ քահանայապետութեան, յաղագս ընդունելոյ զորդեակն ձեր ի լսարանն Լազարեանց ըստ որում չէ մեզ պիտոյ, դուք պահեցէք զայն գիր միշտ առ Ձեզ իբրեւ զամրագիր կամ դոկումենտ:

Դրութիւն մեր եւ առողջ. գոհանամք զաստուծոյ. զի մարդասիրութեան նորա ժամանեալ կորզեաց զողորմելի անձն իմ ի գերեզմանէ: :

Եղանակն տեղւոյս է ամառնային կամ գարնանային, դեռ չեմք տեսեալ զցուրտ, եւ ոչ անգամ զգեցեալ զմուշտակ. տէր Յարութիւն եւ տէր Աւետիս հարց պատրաստ էի մատուցանել զձեր ողջոյն, բայց տէր Աւետիսն գտանի քահանայագործութեամբ ի Գրիգորիպոլ, զի անդ քահանայ ոչ գոյ, վասն զի տէր Մակարն առ աստուած փոխեցաւ, տէր Գրիգորն մերձ ի մահ է. եւ գտանի ի Դուպաuար առ ոտս բժշկին, եւ տէր Յարութիւն գտանի ի շրջակայ գիւղօրայս քանզի տէր Յուսկա դրութիւնն կարօտ է աստուածային օգնականութեան: Այնպէս եւ Աղքերմանոյ տէր Բաղդասարն գտանի հիւանդագին. այս ամենայն եղեւ ի գալստենէ փէրիին (օղուռսըզ ոտքը Բեսարաբեայ կոխածին պէս, քահանայք թարաքը էլլան, եւ այլն):

Չունիմ զայլ ինչ ծանուցանել, միայն ի սրտէ եւ յանկեղծ հոգւոյ ցանկալով ձերոյին հայրութեան զբարեբաստիկ կեանս, եւ առողջութիւն, մնամք ապաստանել յօժանդակութիւն աղօթից ձերոց ամենախոնարհ ծառայ

Ձեր Միքայել Նալբանդեանց

9 յունուարի

1852 Քիշնեւ

Շնորհաւոր եղիցի մուտ նորոգ տարւոյս եւ տօն հրաշափառ ծննդեան եւ յայտնութեան տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի:

13. ՄԱՏԹԷՈՍ ՎԵՀԱՊԵՏԵԱՆԻՆ

ՆՈՐԻՆ ԳԵՐԱՄԲԱՐՁ ՍՐԲԱԶԱՆ ՔԱՀԱՆԱՅԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ ՏԵԱՌՆ ՄԱՏԹԷՈՍԻ ՎԻՃԱԿԱՒՈՐ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ ԵՒ ԲԵՍԱՐԱԲԻՈՅ ԱՍՊԵՏԻ

Միքայէլ դպրէ Ղազարեան Նալբանդեանց,

խոնարհադէմ յայտարարութիւն

Վիճակային կոնսիստորիայն թեմիս հրովարտակաւ իւրով յանուն իմ, ի 9-էն ամսոյս համարաւ [բաց] առաքելով ընդ այնմ եւ զճանապարտական անցաթուղթ վասն գնալոյ յԷջմիածին, ծանուցեալ զհրամանգրութեան Լուսաւորչեան Սինօդին սրբոյ Էջմիածնի, հիմնեալ ի կոնդակ նորին վեհափառութեան սրբազնագոյն կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց տեառն Ներսիսի, որով բարեհաճեալ է նորին սրբութիւնն յառաջադրել Սինօդին կոչել զիս յէջմիածին վասն յատենի Սինօդին պատասխանատուութեան, յաղագս որպէս թէ գրութեան իմոյ ընդդէմ իմոյ հոգեւորական պարտաւորութեան, հրամայեաց չուել գնալ յէջմիածին, համաձայն հրամանաց նորին սրբութեան եւ Սինօդին:

Ի հետեւումն այսունակ հրամանի, վիճակային կոնսիստորիային պարտաւորիմ ապաքէն, սրբազնագոյն տէր տարածանել առաջի Ձերոյին գերամբարձ սրբազնութեան զոմանս ի հանգամանաց գործոյն, որոյ վասն կոչեմս յաթոռն եւ զոմանս ի հանգամանաց իմոց, որովք ո՛չ մարթանամ ես կատարել զհրաման վիճակային ատենին, հիմնեալ ի հրամանն նորին սրբութեան եւ Սինոդին Էջմիածնի:

ա. յամի 1845 յամսեանն նոյեմբերի, ի լինել սրբազնագոյն կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց ի Նախիջեւան, կարգեցաւ ի վերայ հոգեւորականաց ուսուցիչ հայու կաթոլիկ Մկրտիչ ոմն Սիմոնեան տնօրենութեամբ վեհափառ Հայրապետին, յորմէ եւ հրամայեցաւ բոլոր հոգեւոր դասուն ընդ ձեռն Նախիճեւանայ քաղաքական գլուխ ղուբերնսկի սեկրետար Խալիպովին ուսանել ի նոյն Մկրտչէն Սիմոնեան: Բայց ո՛չ կարեմ ասել, թէ նորին վեհափառութիւնն գիտէր զլինել նորին Սիմոնեանի յաղանդոյ կաթոլիկաց, քանզի նոյն նա Սիմոնեանն գոլով անդ կոչեցեալ յոմանց քաղաքացեաց Նախիջեւանայ վասն դաստիարակելոյ զորդիս իւրեանց, իբրեւ արգելեալ եղեւ օրինօք յուսուցանելոյ, ըստ տնօրէնութեանց սմօթրիտելին Ուեզդնի վարժատան Ռոստովու եւ դիրեկցիային Թաղանրօգու, մնաց ընդերկար, ցգալուստ վեհափառ Հայրապետին ի Նախիջեւան, անգործ եւ թափուր յուսուցչական իրաւանց, այլ յորժամ գալուստ նորին սրբութեան բարեբաղդ կացոյց զՆախիջեւան, յայնժամ եւ Սիմոնեանն, ըստ ընդաբոյս խաբեբայութեան հայ կաթոլիկաց, (զորոց բարեհաճեալ է վկայել նորին սրբազնութիւնն ի գրութեան իւրում առ տէր փոխարքայն Կովկասու, որ վասն ընդունելոյ զկաթոլիկս ի լուսաւորչեան դաւանութիւն), որք գիտեն մանաւանդ զի էին սովորութիւն է նոցա, ընդ ենթարկիլն որպիսի եւ իցէ նեղութեան, ցուցանել զինքեանս բարեկամ Հայոց ազգի, յորմէ անկեալն են, թերեւս եւ ուղղափառ Հայ, որպէսզի հասցեն նպատակի իւրեանց, յոր սերտ բեւեռեալ ունին զմտադրութիւն, եցոյց զինքն գլխովին հայացեալ եւ մերժեալ զաղանդ կաթոլիկաց, ապացոյց այնմ բերելով զմկրտութիւն երկուորեակ զաւակաց իւրոց ի Հայոց եկեղեցւոջ ընդ ձեռն Մարտիրոս քահանային Թորոսեան, որ արարեալ էր միմիայն առ ի խաբել զպարզամիտսն ի հասարակութեան հայոց Նախիջեւանայ եւ առագաստել զիւր կաթոլիկութին, զի մի՛ խտրութիւն ինչ ծագեսցի ընդ մէջ իւր եւ նոցա:

Յետ այսր ամենայնի ես ընդ այլոց հոգեւորականաց սկսայ յաճախել առ նոյն կաթոլիկն այլ տեսանելով զօր հանապազ զակնյայտնի հակառակութիւն նորա ընդ ուղղափառ եկեղեցւոյ Հայոց եւ զանարգանս, որք ո՛չ մի անգամ վիժէին ի բերանոյ նորին ի վերայ ամենասուրբ անուան Առաքելական եկեղեցւոյ Հայոց, նոյնպէս եւ զապարդիւն նորին դաստիարակութիւն, որ առեալ էր յանձին միմիայն առ ի գտանել զաւուրն պարէն եւ առ ի ունել զիրաւունս ընդ անուամբս հոգեւոր ուսուցչի վարժապետել այլոց աշխարհական մանկանց, որոց չունէր յառաջն զիրաւունս, զայսցանէ կարծեմ թէ ունիմ ես տուեալ յայտարարութիւն ի Նախիջեւանայ հոգեւոր կառավարութիւնն առ բան հարցման նորին, կամ յամի 1846, կամ 1847, զորոյ չունիմ օրինակն, եւ առաւել քան զայս, առ ի ծածկել զարժանաւոր նախատինս կաթոլիկաց, ծագեալ ի յանդիմանութիւնէ նորին վեհափառութեան ի Ղարասու-բազար ի գլուխ հ. Մինասայ Բժշկեան, քանիցս դիպեալ էր ինձ զգուշացուցանել զնա ի թշնամանելոյ զեկեղեցին Հայոց եւ նախատել, եւ արհամարհել զնորին աղանդ միանգամայն եւ զխաբեբայութիւն նորային դասալիք աբեղայից, յայսոցիկ բանաւոր պատճառաց շարժեալ նորա ի թշնամութիւն ընդ իս, քանզի ո՛չ ոք էր այլ ոք ի մերոց հոգեւորական եղբարց, որ խոտէր զնորին աղանդ եւ խաբեբայութիւն ի հրապարակի, ո՛չ մի անգամ հասոյց զիւր բողոք (որպէս ինքն պարծէր) ի լսելիս նորին վեհափառութեան, ի հարկէ թէ առանց յիշելոյ զայն ամենայն, զորս ի վերոյ յիշեցի, այլ միայն տարօրինակ ծեքաբանութեամբք դատապարտ ըստ ամենայնի զիս հանդիսացուցեալ յանդիման նորին վեհափառութեան, յետ որոց յատենի հոգեւոր կառավարութեան, ի ներկայութեան անդամոց՝ Կարապետ եւ Յովհաննէս քահանայից եւ գրագրաց Եղիա եւ 1-ոապիոն դպրաց եւ այլոց հոգեւորականաց, խնդրեաց ի բաց հանել զիս ի թուոյ աշակերտաց, հակառակորդի եդեալ ի վերայ իմ զանուն, թէպէտ եւ ցայն վայր չունէր նա ինձ ուսուցեալ զիմն, եւ ես չունեի ինչ ուսեալ ի նմանէ, միայն, ըստ կարգադրութեան, յեօթնեկի երկիցս թէ երիցս, ո՛չ կարեմ ստուգիւ ի միտ բերել, այց ելանէի նմա: Այլ ո՛չ բաւականացեալ եւ այն, միացեալ ընդ միում ի հոգեւորականաց մերոց եղբարց, զորոյ չկամիմ յիշել զանուն, թագուցեն ինձ եւ զայլ որոգայթ ընդ ձեռն Բարսեղ քահանային Պոպովեանց, որ էր տիրացու Սարգիս, որ յայնոսիկ ժամանակս գտանէր Էջմիածին, իբրու թէ ես գրեալ իցեմ նոյն տիրացու Սարգսին զերկուս աղաւաղ նամակագիրս, որովք եւ որպէս թէ գանգատեալ զնոյն Մկրտչէն կամ զհասարակութենէ Հայոց Նախիջեւանայ, որոց չունէի ինչ պէտս, որ եւ չգիտեմ ո՞րպիսի կերպիւ մատուցեալ ի նորին վեհափառութեան զայն ամենայն գրութիւնս, որոց վասն կոչիմս այժմ յէջմիածին վասն տալոյ զպատասխանի:

Բայց որովհետեւ ըստ ամենայնի անծանոթ էին յինէն այդ գրութիւնք, մանաւանդ զի ստորագրութիւնք նորին, որպէս երեւի ի գրութեանց նորին վեհափառութեան, չէին իսկ եւ ըստ իմոյ մականուան, գոլով գրեալ Ուստայեանց, յորժամ ես ինքն եմ Նալբանդեանց, ըստ զօրութեան արձանագրութեանց ութն եւ իններորդ ընդհանրական մարդաթուութեանց, վասնորոյ եւ ց1850 ամն չունէի ես զայնմանէ եղեալ ուրեք խնդրագործ, իսկ յամի 1850 յամսեանն մարտի իբրեւ տեսի, թէ արդարութիւն իմ դնի ըստ ամենայնի ընդ գրուանաւ, եւ ես ինքն ենթարկիմ քննութեան եւ դատողութեան առ այն իմով խնդրաւ ի 8 նոյն մարտի յանուն Նախիջեւանայ հոգեւոր կառավարութեան խնդրեցի բանալ զօրինաւոր քննութիւն ըստ այսր առարկայի վասն ի յայտ բերելոյ զչարագործութիւնս չարագործաց, թէ Բարսեղ քահանայն զայդոսիկ գրութիւնս ուստի՞ եւ յումմէ՞ իցէ ստացեալ եւ որո՞վք ստուգեալ, թէ ես իցիմ նմա գրեալ զայնս, եւ ե՞րբ ունեցեալ եմ ես ընդ նմա կամ զգրագրութիւն եւ կամ ծանօթութիւն: Հոգեւոր կառավարութիւնն ընդ հրովարտակի իւրում ի 29-էն նոյն մարտի համարաւ 218, առաքեաց առ իս զպատճէն պատասխանւոյ նոյն Բարսեղ քահանային, որով նա ցուցանէ, թէ նա ինքն ո՛չ կարէ հաւաստել, թէ ես գրեալ իցեմ նմա զգիր թէ ոչ, առ որ վերստին խնդրագրութեամբ իմով յանուն նոյն հոգեւոր կառավարութիւն ի 3-էն յաջորդ ամսեան ապրիլի ետու զպատասխանի, այլ յօրէ յայմանէ մինչեւ ցայսօր չէ ունեցեալ իմ ի կողմանէ նոյն հոգեւոր կառավարութեան զորպիսի եւ իցէ տեղեկութիւն եւ ծանօթութիւն զդրութենէ գործոյն եւ ո՛չ առաւել, քան զայս հետամուտ եղեալ այնմ:

Ահաւասիկ այսոքիկ են հանգամանք գործոյն, որոյ վասն կոչիմ եւ յաթոռն, բայց որովհետեւ հանգամանք անձին իմոյ ամենեւին յայտնի են Ձերոյին գերամբարձ սրբազնութեան, որոց գլխաւորն է աղքատութիւն իմ, որ ո՛չ ներէ ինձ չուել աստի ի Քիշինեւայ յԷջմիածին, որոյ հեռաւորութիւն գտանի մերձ 2300 վերստից, որոյ գնալն եւ վերադառնալն բաղկացուցանէ զ4600 վերսս, առ որ անշուշտ պէտք են դրամոց իբրեւ 400 մանէթ արծաթ, այլ ես փոխանակ ունելոյ զայնքան դրամս վասն ծախուց ճանապարհի, ի ներքոյ գտանիմ առաւել քան զայն պարտուց վասն իմոց անցեալ անընդհատ երկու եւ աւելի ամեայ հիւանդութեանց, որոց կարեն վկայել տեսողքն բոլոր եւ բարեկամք իմ եւ թշնամիք: Բարեհաճեսցի Ձերոյին բարձր սրբազնութիւն, աղաչեմ միջնորդել ուր հարկն է ազատ կացուցանել զիս յայսմանէ, քանզի իմ պատասխանիք են այսոքիկ, նախ, զի, որպէս ի վերոյ ի ճառ արկի, անբաւականութիւն, գոյացեալ ընդ մէջ իմ եւ կաթոլիկ Սիմոնեանին, է վասն նորին հակառակութեանց ընդ ուղղափառ եկեղեցւոյ մերոյ, եւ վասն ստուգապէս կաթոլիկ լինելոյն նորա կացուցանեմ ի ստորեւ զվկայութիւնս ա) զի յօրէ անտի չուելոյ նորին վեհափառութեան ի Նախիջեւանայ, այսինքն սկսեալ ի 1846 ամէ յիշեալ կաթոլիկն չէ՜ երբէք խոստովանեալ եւ հաղորդեալ ի մերում եկեղեցւոջ, զորմէ կարեն վկայել ամենայն քահանայք Նախիջեւանայ բ) միշտ խոստովանեալ եւ հաղորդեալ է, որպէս ինքն ըստ այնմ եւ ընտանիք նորին ընդ ձեռն Թաղանրօգու լատին քահանային, այսմ կարեն վկայել տոմարագիրք խոստովանութեան եւ հաղորդութեան լատին եկեղեցւոյ Թաղանրօգու, որպէս եւ քահանայն նոցա յաւուր միում ասացեալ է արժանապատիւ Պօղոս քահանայի Խռճեանց եւ այլոց, որոց մոռացեալ եմ զանուն, որ կարէ վկայել ըստ ամենայն քրիստոնէական իւրոյ խղճի գ) անընդհատ եւ առանց խտրելոյ լուծանէ նա զպահս ձկամբ, այսմ կարեն վկայել երդմամբ, որք ունին ընդ նմա զերթեւեկութիւն եւ դ) զի զդուստր իւր ետ ի կնութիւն Հայու կաթոլիկի ումեմն վարսավիրի, որ բնակէր յայնժամ ի Թաղանրօգ, եւ զխորհուրդ պսակի կատարեաց ի Նախիջեւան քաղաքի պատրին լատինաց ի ներկայութեան բոլոր կոչնականաց, որոց զանուն դժուարանամ գիտել, բայց կարծեմ թէ Մարտիրոս քահանայն Թորոսեան գնացեալ էր ի հարսանիս նորա եւ ականատես է այդմ հրապարակեալ կաթոլիկութեան Սիմոնեանին, եւ կարծեմ թէ այսքան հաւաստի վկայութիւնք բաւական են վասն ապացուցանելոյ զնորին կաթոլիկութիւն: Երկրորդ՝ զայն ամենայն գրութիւնս, զորոց նորին վեհափառութիւնն բարեհաճեալ է յիշել, չեմ ես բնաւ գրեալ առ տիրացու Սարգիսն, քանզի չունէի ընդ նմա զգրագրութիւն եւ ո՛չ զհարկաւորութիւն, զի զի՞նչ օգուտ կարէր ինձ բերել գրելն իմ զայդ առ տիրացու Սարգիսն, երբ նա ինքնին աստանդական դեգերէր յԱթոռն, եւ ո՛չ կարեն զայդ ի վերայ իմ հաստատել ըստ արդար խղճի, թերեւս եւ բռնութեամբ իսկ բեւեռեսցեն, դարձեալ անդատապարտ համարիմ օրինօք, զի այդոքիկ յօրինեալ են ընդ ձեռն իմոց բարեկամաց յամի 1846, եւ ես յայնժամ չունէի զկատարեալ չափահասութիւն, գոլով ծնեալ ի 26 Հոկտեմբերի 1829 ամի, գտանէի ի 16 ամեայ իմում հասակի, յորժամ օրէնքն տէրութեան տակաւին ո՛չ դատապարտէր զիս եւ վասն քրէական յանցաւորութեանց, եթէ իրօք իցէր իմ գործեալ, թող թէ վասն այդօրինակ անվաւեր զրպարտութեանց:

Իսկ թէ կամք իցեն նորին վեհափառութեան անպատճառ իմով ներկայութեամբ տալ զայսոսիկ պատասխանիս, յայնժամ բարեհաճեսցի նշանակել վասն ծախուց ճանապարհի զգումար, որովք մարթացայց անկանել ի չու, առանց որոյ չունիմ ես զմիջոց, մանաւանդ զի գործն, որոյ վասն կոչիմս, որպէս եւ կանխեցի ասացի չէ ի կարգի իրաց, թողում զի զօրութեամբ 2280-րորդ յօդ. Ժ հատորոյ Սվօդին քաղաքական օրինաց արգելեալ լինին այդօրինակ հրաւէրք: Եւ թէ այսպէս եւ թէ այնպէս, եթէ միայն պաշտպան կալն իմ յամենայն ժամ իմոյ ուղղափառ եկեղեցւոյ ենթարկէ զիս քննութեան եւ դատաստանի եւ առաւել քան զայն ճանապարհական չարչարանաց, եթէ այս միայն է տրիտուր ճշմարիտ արդարադատութեան եւ վարձ հարազատութեան առ եկեղեցին ազգային, եթէ բազմօրինակ ծեքաբանութիւնք խաբեբայ կաթոլիկին յարգեսցին յատենի ծայրագոյն կառավարութեանց, քան զիմ արդարութիւն, երկրպագիմ գաւազանին, որ զիսն հարկանէ:

Ձերոյին աստուածարեալ քահանայապետութեան ողորմած տէ՛ր մնամ կատարեալ հպատակութեամբ խոնարհագոյն ծառայ

Միքայէլ դպիր Ղազարեան Նալբանդյան

Ի 20 ապրիլի,

1852 ամի, ի Քիշնեւ

13ա. ԵՓՐԵՄԱՅ ՎԱՐԴԱՊԵՏ ԱԼԹՆԵԱՆՑԻՆ

ՆՈՐԻՆ ՍՐԲՈՒԹԵԱՆ ՀԱՅՐ ԵՓՐԵՄԱՅ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ ԱԼԹՆԵԱՆՑ ԱՆԴԱՄՈՅ Հ . Հ . ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆ Ս. Պ. -ԲՈՒՐՂԱՅ

 

Դիւանատուն Լուսաւորչական Հայուց

Թեմակալ Առաջնորդի Նոր Նախիջեւանայ եւ Բեսարաբիոյ

հմր. 74, ի 4 մարտի 1852 ամի, ի Քիշնեւ

 

Դիւանատունս ընկալեալ ի 2 ներկայ մարտի ընդ միաւորականի Հոգեւոր Կառավարութեան տեղւոյդ զկնքափակ ծրար մի յանուն Նորին Գերամբարձ Սրբազան Քահանայապետութեան [1] գրեալ որպէս թէ ի նորին գերազանցութենէ աղայ Խաչատրոյ Լազարեանց. ի նմին իսկ րոպէի մատոյց զայն Բարձր Սրբազան Գլխոյ իւրոյ՝ յայտնելով նմա զպահանջողութենէ Հոգևոր Կառավարութեանն տեղւոյդ վասն տալոյ անյապաղ զծանօթութիւն զստացմանէ այնորիկ գրութեան ուղղակի նորին վեհ գերազանցութեան աղայ Խաչատրոյ Յովակիմեան Լազարեանց։ Այլ Նորին Բարձր Սրբազնութիւնն բարեհաճեցաւ հրամայել ոչ տալ տեղեկութիւն Նորին գերազանցութեան զստացմանէ այնորիկ նամակի ի պատճառս գրեալ լինելոյն այնմիկ ի Ձերոյին Սրբութեան ձերով անձնական ստորագրութեամբ։ Այլ հաւանեալ ընդ բանս նոյն Հոգեւոր կառավարութեանն յաղագս ո՛չ ի գործ գնելոյ զճշմարտութիւն՝ յանձնելով սմին եւ զծրար մի պահարանեալ յանուն ձեր։

Ի հետևումն այս եղանակ հրամանի նորին Գերամբարձ Սրբազան քահանայապետութեան՝ դիւանատունս պատիւ ունի ընդ այսմ առաքել առ ձեզ զայն ծրար, ծանուցանելով զվերտողեալ տեղեկութեանցն միանգամայն և խնդրել խոնարհաբար թելադրել զՀոգեւոր Ատեանն տեղւոյդ պահպանել ի գրութիւնս իւր զսահմանեալ եղանակն թղթակցութեան՝ խոյս տալով յայնմ ամենայնէ, որք ունին զցոյց կոշտութեան։

Քարտուղար՝

Միքայէյ դպիր Նալբանդեանց

 

14. ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ

ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ,
ԳՐԻԳՈՐ ՂԱԶԱՐԵԱՆ,

Գրած գիրդ ընկալայ, եւ ինչ որ գրել էիր, կարդալով իմացա: Ահա պատասխանն գրում եմ, որ ինձի համար միամիտ լինիք եւ այնպես յիմար համբավներէն չի վրդովուիք. թէպէտ կանչել էին ինչպէս տէր Եղիային, բայց ես ժամանակ չունէի, վասն որոյ պատասխան տուի, ինչպէս հարկն էր, ուստի դուք ըստ ամենայնի միամիտ եղիք իմ մասին: Յուսամ, որ Պատկանովին յանձնած լինես 70 մանէթ, բայց ես մոռացա գրել այն ժամանակն, որ 9 ռուբլի քանի կոպեկն թանսուխի փողն առնէիր, եթէ առիր, լաւ է, բայց եթէ չես առել, նա ես կը հատուցանեմ, միամիտ եղիր: Ես ողջ եւ առողջ եմ, նոյնպէս ցանկամ, որ դուք ալ ողջ լինիք: Մեր բոլոր ընտանեաց եւ ազգականաց բարեւ եւ ամէն հարցանողաց: Ես գիրս անպակաս կը գրեմ, ինչպէս բան է, որ դուք կենէ միամիտ չէք: Երեկ մեր Խազարոս աղաչէն գիր առի Յակոռիցկիէն, եթէ գիր գրիք նոցա, բարեւ արեք, ես ժամանակ չունիմ գրելու: Ողջ լերուք:

Խ. ծ. Միքայէլ Նալբանդեանց:

ի 14 մայիսի

1852 Քիշնեւ

Պերնէն արուն քա նէ պալխ նէ քսի, խաֆեիով խմէ:

Հազի

Խճտխանի քոքն մէկ անգամն ծեծէ, ջուրն հանէ, մէկ գիշեր աստխին թիր լուսանայ նէ, լատով քամէ, ջուր խմէ:

ի ձեռն եղբօր իմոյ

Գրիգորի Ղազարեան

Նալբանդեանց

Ի Նախիջեւան

15. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՍԻՆՈԴԻՆ

Ի ԼՈՒՍԱՒՈՐՉԵԱՆ ՀԱՅՈՑ ՍԻՆՈԴՆ ՍՐԲՈՅ ԷՋՄԻԱԾՆԻ

Միքայէլ դպրի Նալբանդեանց

Խնդիր

Նորին բարձր սրբազնութիւնն տէր Մատթէոս վիճակաւոր արքեպիսկոպոսն Նախիջեւանայ եւ Բեսարաբիոյ՝ ծանոյց ինձ բանիւ բերանոյ զհրամանագրութենէ Սինօդին սրբոյ Էջմիածնի՝ առ իւր բարձր սրբազնութիւն, յաղագս յետադրելոյ զտնօրինութիւն վասն ընդունելոյ կամ վերահաստատելոյ զիս՝ ի կոչումն հոգեւոր, ցվախճանական վերջաւորութիւն քննողական գործոյն իմոյ վարելոյ ի Սինօդին, առ այն տնօրինութիւն լուսաւորչեան Սինօդին՝ պարտաւորիմ յայտնել զհետեւեալս. թէպէտ եւ սկզբնական հանգամանք մտանելոյ իմոյ ի հոգեւոր կոչումն, ըստ բարեհաճութեան նորին սրբազնութեան ծայրագոյն պատրիարք կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց տեառն Ներսիսի յամի 1845 (թէպէտ յօրէ անտի մանկութեան սկսեալ ի 1837 ամէ ծառայեալ եմ եկեղեցւոյն), նոյնպէս եւ զկարգիլ իմ ի ջահընկալութիւն ի վերայ հիման այնր հաստատութեան, ի նորին բարձր սրբազնութենէ վիճակաւոր արքեպիսկոպոսէ թէմիս՝ յայտնի են արդէն Սինոդի սրբոյ Էջմիածնի, այլ՝ դրութիւն իմ ո՛չ ամենեւին: Քանզի՝ աւուրք իմ անցանեն եւ ժամանակ իմ կորնչի, եւ ես կամ տարակուսեալ ի վերայ երկուց ճանապարհաց, թէ Սինօդն սրբոյ Էջմիածնի ընդունելո՞ց է զիս ի հոգեւոր կոչումն՝ եթէ ի պատճառս անյարիր գործոյն մերժելոց: Եւ որովհետեւ յուսով մտանելոյ ի հոգեւոր կոչումն, չունիմ ցայս վայր ժամանակի, այսինքն ի 24 ամեայ իմում հասակի՝ բուռն հարեալ զայլոց եղանակէ կենաց՝ վասնորոյ գտանիմ եւ ի մեծի աղքատութեան, հայթայթելով զկարիս անձին՝ սակաւ թոշակաւ: Համաձայն ազգական պարտաւորութեան իմոյ, ըստ յորդորանաց բարենախանձ անձանց, ի գործ եդի զառ յինէն կախեալ միջոցս, վասն մտանելոյ ի հոգեւոր կոչումն, որովք եւ ազատ համարեալ կարեմ զխիղճ իմ յապագայ կեանս իմ, եթէ այլ ազգ լիցի վախճան նպատակիս: Պատկառ ակնածութեամբ աղաչեմ զՍինօդն, իբրու ողորմեալ աղքատութեան եւ թշուառութեան իմում, փութացուցանել զտնօրինութիւն իւր, զի թէ ընդունելոց իցէ զիս յայն, համաձայն ցանկութեան իմոյ, ընկալցի, իսկ թէ մերժելոց, քան զօր յառաջ վճռեսցէ եւ մի՛ թողուցու ինձ կորուսանել զժամանակ իմ ի չարաչար զրկանս ողորմելի անձին իմոյ՝ եւ հասանել ի յետին ծայր ապաբաղդութեան: Ընդ այսմ համարձակիմ խնդրել զայս եւս, զի ի դէպս չընդունելոյ զիս Սինօդին ի հոգեւոր կոչումն, բարեհաճեսցի զարձակման է հարկաց վկայագիր իմ, ըստ առաջնոյն, չեղծանել, վասն զի հարկաւոր լիցի ինձ այն յայնժամ յաղագս մտանելոյ յարքունի ծառայութիւն, եւ կամ այլ կոչումն, զորմէ չկարեմ այժմիկ խօսիլ ինչ, այլ նոյնութեամբ հասուցանել առ իս զայն ընդ ձեռն տեղւոյս բարձր սրբազնութեան վիճակաւոր արքեպիսկոպոսին կամ կոնսիստորիային թէմիս:

Միքայէլ դպիր Նալբանդեանց

Ի 10 դեկտեմբերի

1852 ամի եւ յազգականին ՌՅԲ ի Քիշինեւ