Նամակներ

95. ՀԱՅՐ ԱԹԱՆԱԳԻՆԵԻՆ

1865 մարտի 22, Ս. Պետերբուրգից

Գիտեմ, նամակս շատ ձգվեցավ, եւ Ձեզ էլ երկար տաղտկություն, բայց կենդանի է Տերը եւ կենդանի է անձն Ձեր, թե թողից զՁեզ, մինչեւ այս վերջին խոսքս էլ չասեմ։ Սոփերաց 20 գրքույկը բովանդակում է Ս. Շմավոնի վարքը եւ ներբող ի «Վկայսն Արեւելից»: Ազդարարության մեջ ասվում է... «Կամ զողբս ի «Վկայսն Արեւելից», որոյ հեղինակ ասորի անշուշտ» եւ այլն: Եվ ծանոթությանց մեջ, ծան. 4, այսպես. «Յէջ 25. անուն քաղաքին, որ պակասի ի մերում թարգմանութեան ի բնագրին Լիտան գրի» եւ այլն: Էջմիածնի Ճառընտիրներից մինի մեջ՝ «Հրաշափառ տոնական», գրված 1456-ին, հատված կա այս ողբից այսպիսի վերնագրով. «Երանելւոյն Աբրահամու Խոստովանողին ասացեալ ի «Վկայսն Արեւելից»: Ուրիշ «Ճառընտիրների» մեջ եւս նույն ողբի զանազան հատվածները ցիր ու ցան՝ դարձյալ վերագրվում են Աբրահամու Խոստովանողին: Մինչեւ Ձեր տպածը տեսնելը մենք կարծում էինք, թե այդ հատվածները դուրս են եկած «Արեւելեաց» գրքից, որ Թովմ. Արծր. հիշում է պարզապես, այսինքն «Արեւելեաց» գիրքը, բայց վերջը մեջ բերած Ձեր բանքը դղրդեցին մեր հավատը, ուստի եթե անարժան չհամարիք Ձեր նամակի մեջ քանի մի տողով ուսուցանել մեր տկարությունը, հաճեցե՛ք: Ա. բնագիր ասելով (ծան. 4) ի՞նչ եք հասկանում, ասորերե՞նը, եթե այո՛ եւ եթե Լիտան խոսքն էլ այնտեղից եք առնում, ասել է թե բնագիր ասորերենը կա Ձեր ձեռքում կա գեթ ուրիշի մոտ, բայց վերջապես ոչ անհայտ Ձեզ, որովհետեւ քաղաքի անունը այնտեղից է հիշում ծանոթությունը: Բ. Լիակատա՞ր է բնագիր ասորերենը, թե՞ նույնպես թերի եւ ի՞նչ՝ վերնագիր ունի: Գ. Չէ՞ կարելի արդյոք ասորերենը հայերենից թարգմանված ենթադրել, եթե իսպառ անընդունելի համարել «Ճառընտիրների» մեջ այդ բանը Աբրահամին վերագրվելը:

96. ԱՆԱՆԻԱ ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՆ (?)

1865, Պետրոս-Պողոսյան Բերդ

Անգին ընկեր,

Այս նամակս մի այլ ճանապարհով կստանաս: Տակավին ես այս խոնավ բերդում կմնամ 6-8 ամիս ամենաքիչը. բարբարոս կառավարությունը էլ չգիտե ինչ միջոց գործ դնել ազատ խոսքը բռնաբարելու եւ մեր գաղափարքը ոչնչացնելու նպատակավ: Ինձ արգելված է հայոց լեզվով նամակներ գրել, պետք է գրեմ ռուսերեն, բացի այդ, նամակներս պետք է կարդամ կոմենդանտի առաջ. բարբարոսի արարքն էլ ծայր սահման չունին: Եթե նամակս հասնի ձեռքդ, գուցե այլ նամակներ գրեմ մանրամասն տեղեկություններով քո հարցրած եւ մեզ հետաքրքրած հարցերի մասին...

Միշտ քեզ սիրող

Քո՝ Միքայել՝

97. Ն. Վ. ՄԵԶԵՆՑՈՎԻՆ

ЕГО ПРЕВОСХОДИТЕЛЬСТВУ Н. В. МЕЗЕНЦОВУ

При моей арестации в 1862 году 14 июля были взяты все мои бумаги, географические карты и несколько фотографических портретов. По окончании моего дела я имел честь явиться в 3 отделение за обратным получением всего, что вовсе не было употреблено в дело, но мне объявили, что все мои бумаги были отправлены в Комиссию и по справке оказалось, что и Комиссия в свою очередь отправила их 15 января 1863 года за No 516 в Министерство юстиции.

Поэтому, обращаясь к Вашему превосходительству, всепокорнейше прошу не отказать в Вашем содействии об обратном получении вышеупомянутых бумаг.

Кандидат М. Налбандов

17 июня 1865 г.

Мой адрес <Васильевский> <Остров>

в Биржевом переулке, дом Меняева, на квартире Хафафова

ՆՈՐԻՆ ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅՈՒՆ Ն. Վ. ՄԵԶԵՆՑՈՎԻՆ

1862 թ. հուլիսի 14-ին ինձ ձերբակալելիս վերցրած էին իմ բոլոր թղթերը, աշխարհագրական քարտեզները եւ մի քանի լուսանկար պորտրեներ: Գործս ավարտելուց հետո ես պատիվ ունեցա ներկայանալ III բաժանմունք՝ ետ ստանալու այն բոլորը, ինչ որ գործի մեջ բոլորովին օգտագործված չի եղել, սակայն ինձ հայտնեցին, որ իմ բոլոր թղթերն ուղարկված են եղել Հանձնաժողովին եւ ըստ տեղեկանքի պարզվեց, որ Հանձնաժողովն էլ իր հերթին 1863 թվի հունվարի 15-ին N 516 գրությամբ ուղարկել է Արդարադատության մինիստրություն:

Ուստի, դիմելով Ձերդ գերազանցությանը, ամենախոնարհաբար խնդրում եմ չմերժել Ձեր աջակցությունը վերոհիշյալ թղթերն ետ ստանալու համար:

Կանդիդատ Մ. Նալբանդով

17 հունիսի, 1865

Հասցես՝ <Васильевский> <Остров> в Биржевом переулке,

дом Меняева, на квартире Хафафова

98. «ՄԵՂՈՒ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻԻ» ԽՄԲԱԳՐԻՆ

Պարո՛ն,

Որպես հավելված, ճիշտ սրանից երեք տարի առաջ («Հյուսիսափայլի» մեջ) հրատարակած հայտարարությանս աշխարհագրական քարտեզի տպագրության մասին, ուղարկում եմ Ձեզ մի համառոտ բան, աղաչելով, որ մի փոքր տեղ տաք նորան Ձեր լրագրի մեջ:

Հավատացած եմ, ոչ չպիտի մերժվի խնդիրս, քանի որ էլ չեմ կարող հրատարակել մեր «Հյուսիսափայլի» մեջ, որովհետեւ նա արդեն լռած է: Անկեղծ հարգությամբ, հարգո պարոնիդ անձնանվեր

Մ. Նալբանդյանց

20 հունիսի, 1865 թ.

Ս. Պ. Բ. ՝

99. ՍԵՐՈՎԲԵ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ

26 հուլիսի, 1865 Ս. Պ. Բ

ՍԻՐԵԼԻ ՍԵՐՈԲ ԵՂԲԱՅՐ,

Ահա այս նամակս կստանաս Ղազարոս եղբորս ձեռքովը եւ ամեն բանը կիմանաս նորանից. ինձի գիր ալ գրել պետք չէր, բայց այս քանի տողը դարձյալ գրեցի:

Ուղարկեցի իմ պատկերս մամայիս համար, եւ մամայիս պատկերը Ռոստով հանել տաս եւ ինձի խրկիս անպատճառ: Ես իմ երթալու տեղես կգրեմ իսկույն, բայց մեկ քանի օր դեռ կմնամ այստեղ: Մեր բոլոր ազգականաց շատ բարեւ, չունիմ ուրիշ գրելիք, եւ ժամանակն ալ խիստ կարճ էր:

Եղբայր քո

Միքայել Նալբանդյանց

100. Ք. Տ. –ին

Կամիշին

15 դեկտ. - 3 հունվար. 1865

Ք. Տ. ...

Ամսիս 7-ին մտա Կամիշին առավել մեռած քան թե կենդանի. ճանապարհին քաշածներս անտանելի էին իմ վիճակում, բայց դարձյալ վերջին ուժերս եւ ոգիներս գործ դնելով, դիմացանք: Հասա այստեղ, հազիվ մի բնակարան գտա եւ 4 օր պառկած էի ջերմով բռնված, մինչեւ ստիպվեցա հրավիրել տեղվույս բժիշկներից մինը եւ խնդրել, որ տա ինձ քինա եւ այլն, եւ այլն. ընդունեցի, եւ այս 2—3 օրն էլ տան պիտանի բաները ճարելու աշխատելով, ահա այսօր առաջին նամակը գրում եմ Ձեզ եւ...

Այս քաղաքի մասին լավ բան չունիմ ասելիք, անպիտան մի տեղ է եւ ձմեռը բոլորովին մեռած։ Ամառը, ասում են, մի կենդանություն փայլում է անդադար շոգենավերի եւ անցորդների հաճախության պատճառով: Բայց ես դրանից էլ օգուտ չպիտի քաղեմ. պատճառ, ապրիլի 15-ին, թե միայն մնացի կենդանի, կերթամ քաղաքից դուրս մի հովտի մեջ, ուր շատ ծառաստանք կան եւ աղբյուրներ եւ ուր բժիշկ Նայդենեւը կումիս է խմացնում տկարներին. ուրեմն մինչեւ սեպտեմբեր գրեթե ես կմնամ այնտեղ, ինչ կըլլա եղեր։ Ինձանից շատ նամակ մի՛ պահանջեցեք. գիտե աստված, որ չունիմ ուժ եւ զորություն: Այս տողերը գրում եմ, բայց կուրծքս եւ թիկունքս ցավից խեղդում են, երբ մի փոքր առողջանամ, պարապությունից այնքան գրեմ, որ դուք էլ զզվիք, բայց առայժմ ներեցեք: