Ասպատակութիւնք Պարսկաց ի Հայս կամ աւերումն Անի մայրաքաղաքին Բագրատուեաց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա
ԱՐԱՐՈՒԱԾ Ե
       Տեսարանն է աւերակ վայր մը. Ասդին անդին փռուած դիակներ, որոնք կը հեւան եւ կը գալարին. Զէնքեր ցիրուցան։
       Տեսիլ Ա
       ԿՈՅՐ ԾԵՐՈՒՆԻՆ (մանկիկ մը գրկած)
       Ա՜հ, ո՞ւր փախչիմ, ամէն կողմէն Պարսկաց մռնչիւններ կը լսուին, որոնք Հայու արեամբ յագենալ կ՚ուզեն... Կորսնցուցի որդիս, հարսս, մեռա՞ն, ո՞ղջ են, չը գիտեմ, մինակ թոռս մնաց ինձ, զոր կ՚ուզեմ զինուց շառաչիւններուն մէջէն փախցնել... Կոյրին մնացեր է խեղճ թոռն ազատել, մինչդեռ հսկաներու ձեռքէն զէնքերը կը յափշտակուին. չեմ գիտեր թէ այս ճամբան ո՞ւր կը տանի զիս, գուցէ Պարսկաց ոտքը... Ես ինքնին կ՚երթամ ըսելու «խեղդեցէք զիս եւ այս մանկիկն ալ գետինը զարկէք». Աստուա՜ծ իմ, Աստուա՜ծ իմ, պիտի մատնեն զիս բնութեան այս մարած կանթեղները... (վիրաւորեալ մը շնչասպառ ծերունիին քով կ՚իյնայ սարսափած) Գթութի՜ւն, գթութի՜ւն։
       Տեսիլ Բ
       ՆՈՅՆՔ եւ ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ ՄԸ
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. (ինկած տեղը գալարելով) Զաւա՜կս...
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. (զարմացած) Այս ձայնը... թշնամւոյ մը ձայնին չը նմանիր, սիրելւոյ մը ձայնն է այս (դառնալով, բարձր) ո՞վ ես դու։
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. ( գլուխը վեր առնելով եւ ծերունին դիտելով) Հա՜յր իմ...
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Ա՜հ, որդիս է կարծեմ... Բակո՛ւր...
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Ես եմ։
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Ո՞ւր ես։
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Ձայնիս մօտեցի՛ր։
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Վիրաւորեա՞ լ ես։
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Այո՛։
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Զաւա՜կս... (մօտենալով):
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Ի՞նչ է այդ գրկածդ։
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Զաւակդ է։
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Բաբի՜կս։
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Այո՛։
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Տուր ինձ, որպէսզի խոցեալ սրտիս վրայ գրկեմ անգամ մը, հայր իմ (կ՚առնէ)։
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Արդեօք ծա՞նր է վէրքդ, Բակուր։
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Մահացու է, հայր իմ, սրտիս վրայ։
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Աստուա՜ծ իմ։
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Բայց դեռ կրնամ քանի մը վայրկեան ապրիլ, քանի որ Բաբիկս գիրկս է... իսկ Աշխէնս ի՞նչ եղաւ, հայր իմ. ո՞ւր է ինքը, իմ սիրելի ամուսինս։
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Չեմ գիտեր. ես այս մանկիկին հետ եկեղեցին էի եւ կ՚աղօթէի, երբ իմացայ, որ Պարսիկները Անիի վրայ կը յարձակին... դարձայ տուն՝ ձեզ գտնելու... եւ երբ հոն հասայ՝ թաղն աւերակ եւ ամայի գտայ... Ձայն մ՚անգամ չը լսեցի. չը տեսայ մէկը, որուն հարցում մ՚ընէի... միշտ վիրաւորեալներու հանդիպեցայ, որոնք կը հեծեծէին եւ պապակած՝ «ջուր» կ՚աղաղակէին։
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Ուրեմն անգութ Պարսից սրոյն ճարակ եղաւ նազելի Աշխէնս, առանց անգամ մ՚իր մանկիկը սրտին վրայ սեղմելու. բայց լաւ է որ գերի չըլլայ եւ մեռնի։
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Ա՜հ, այսպէ՞ս պիտի տեսնէինք մեր գոռոզ Անին, իր հազար ու մէկ օծեալ գլուխներն այսպէ՞ս պիտի փշրէին. հոյակապ պալատներն ու փառաւոր շէնքերն առհասարակ թաղուեցան արեան հեղեղներու մէջ... Չը բացուի՜ն աչքերս եւ չը տեսնեմ իր ողորմելի աւերակները։
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Ա՜հ, հայր իմ, կը զգամ որ պիտի մեռնիմ. ազատէ գոնէ զաւակս եւ իմ տեղս վրէժխնդրութիւն սորվեցո՛ւր իրեն, միշտ պտտցո՛ւր զինքն աւերակաց մէջ, եւ անոնց ամէն մէկ բեկորին սոսկալի պատմութիւնն ըրէ իրեն... Եթէ Աշխէնս ալ գտնես, իմ վերջին մնաս բարովս հաղորդէ իրեն, թող աղէկ խնամէ մեր զաւակը... Իր սիրտը պարսկական ատելութեամբ վառէ՛... Քաղաքին պարիսպներուն մօտ ենք, հայր իմ, ազատէ՛ զաւակս... փախի՜ր...
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Իսկ դո՞ւ, Բակուր...
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Ես հիմա պիտի մեռնիմ, հայր իմ։
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Ա՜հ, ինչպէ՞ս զքեզ վիրաւոր թողում մինակ։
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Զիս մի՛ մտածեր, հանգիստ եմ, հայրենեաց համար կը մեռնիմ... երջանիկ եմ։
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Զաւա՜կս։
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Փախիր, հայր, հիմա Պարսիկները կը հասնին։
       ԾԵՐՈՒՆԻՆ. Մնաս բարեա՜ւ։
       ՎԻՐԱՒՈՐԵԱԼ. Երթաս բարեաւ, հա՛յր իմ ( ետեւէն նայելով եւ պոռալով), փախի՛ր, հայր իմ, ետեւէդ խումբ մը կատաղի Պարսիկ կու գան... Ա՜հ, հասան հօրս քով... Բաբիկս ձեռքէն կը յափշտակեն... օդին մէջ հանեցին... գետինը պիտի զարնեն... կեցէ՜ք... ա՜հ (ճիչ մը կ՚արձակէ եւ կը մեռնի) :
       Տեսիլ Գ
       ՏԷՐ ՎԱՀՐԱՄ. ( հետը կիներ, ծերեր, քահանաներ եւ ուրիշ զինեալ մարդիկ) Ա՜հ, ամէն տեղ աւերակը ծածկեր է, ամէն տեղ Հայու արիւն կը քալէ... Աստուծոյ փոթորկալից շունչը անցաւ Անիի վրայէն, ինչպէս անցաւ Բաբիլոնի, Նինուէի եւ ուրիշ գոռոզ քաղաքաց վրայէն։ Անի՝ Հայաստանի քաղաքաց թագուհին, որուն խրոխտ պարսպացը տակ աշխարհակալ թշնամեաց սրտեր արիւնեցան, ի գետին կը խոնարհէ իր մոխրալից գլուխը, որպէսզի անարգ Պարսիկն անցնի անոր վրայէն, կոխկռտելով Հայութեան դրոշմը. ա՜հ այսչա՜փ պիտի խոնարհի եղեր Հայաստան... այսչափ սե՜ւ է եղեր Հայութեան ճակատագիրը... այսչափ անտերունջ պիտի մնայ եղեր Հայաստան... ( իրենները ցուցնելով) ահա քահանաներ, որ սուր շարժել գիտեն, ահա կիներ, որ պատերազմիլ կ՚ուզեն... ահա ծերեր, որ զարնել կ՚ուզեն... դո՛ւք, Հայութեան մնացորդներ, դո՛ւք կռուեցէք հայրենեաց փառացը համար, մինչդեռ իշխանները միջնաբերդը կ՚ապաստանին... ձեր զաւակներուն, եղբայրներուն, հայրերուն, մայրերուն եւ ամուսիններուն համար կռուեցէ՛ք... զինուոր չիկայ՝ զինուոր եղի՛ք. Հայ չիկայ՝ Հայ եղի՛ք... հրամանատար չունինք՝ ահա ես զօրապետ. ձեր ճակտին վսեմ պայծառութիւնը բաւական է թշնամին դողացնելու։
       Տեսիլ Դ
       ՆՈՅՆՔ եւ ԱՊՐՍԱՄ
       ԱՊՐՍԱՄ. (առանց զանոնք տեսնելու) Դեռ չը կրցի գտնել զինքը, միջնաբերդն է եղեր։
       Տ. ՎԱՀՐԱՄ. Զո՞վ։
       ԱՊՐՍԱՄ. (մեկուսի) Տէր Վահրա՜մ։
       Տ. ՎԱՀՐԱՄ. Դեռ զո՞վ կը խնդրես քու դժոխային սրտիդ զոհ, վատ արանց, դեռ չը կշտացա՞ր եղբարցդ արեամբը, որոնք քու սրբազան հայրենեացդ աւերակները ողողեցին... Չորս կողմդ նայէ, չե՞ս սոսկար... Չե՞ն քստմնիր մազերդ այս ողորմելի տեսարանները դիտելով. միթէ քու մարմարեայ կուրծքիդ տակ փոխանակ սրտի դժո՞խք կը վառի... Չե՞ս լսեր եղբարցդ աղիողորմ աղաղակները, տո՛ւր ասոնց իրենց ամուսինները, զաւակները, եղբայրները, հայրերը, մայրերն ու հայրենիքը, եւ ապա դեռ զարկ։
       ԱՄԷՆՔԸ. Տո՛ւր մեզ։
       ԱՊՐՍԱՄ. Պարսկէն ուզեցէք։
       Տ. ՎԱՀՐԱՄ. Դուն տուիր Պարսկին, անօրէ՛ն, դու քու հայրենեացդ դռներն անոր բացիր, քու սրտիդ դժոխային բոցերուն մատնեցիր հայրենիքդ... Յաւիտեան անէծք պիտի լսես այն դարերէն, որոնք Անիի աւերակացը վրայէն պիտի անցնին լալով... Արիւն քալէ սրտէդ՝ Հայաստանի աւերակացը պէս. անիծեալ ըլլաս Հայութեան ճակատագրին պէս։
       ԱՄԷՆՔԸ. (սուրերնին բարձրացնելով) Մա՜հ մատնչին։
       Տ. ՎԱՀՐԱՄ. Կեցէ՛ք, այն՝ որ զարնել կ՚ուզէք, Հայ անունը կը կրէ. դուք մի՛ զարնէք, վասնզի ձեր սուրերէն աւելի ահեղ եւ արդար՝ Աստուծոյ ձեռքը կայ անոր վրայ, դուք մի՛ ըլլաք իր դահիճը, թող իր խիղճը ըլլայ իր դահիճը, թողէ՛ք զինքը, մի՛ պղծէք իր արեամբը ձեր անբիծ սուրերը...
       ԱՄԷՆՔԸ. Տուր մեզ մեր հայրենիքը։
       Տ. ՎԱՀՐԱՄ. Երկնքէն խնդրեցէք եւ ոչ թէ այս վատէն, որ միայն մատնել գիտէ... Թողէք զինքը։
       ԱՊՐՍԱՄ. Ա՛լ բաւական է։
       Տ. ՎԱՀՐԱՄ. Գնա՛, վա՛տ, եւ թող գունդագունդ անէծքներ քեզ հալածեն... կորի՛ր...
       ԱՊՐՍԱՄ. (մեկուսի) Միջնաբե՜րդը... ( կը մեկնի. յանկարծ աւերակ մը փլչելու աղմուկը կը լսուի դրսէն)։
       Տ. ՎԱՀՐԱՄ. Տեսէ՛ք, իր գործած աւերակն իր վրայ փլաւ եւ թաղեց զինքը։
       Տեսիլ Ե
       Տ. ՎԱՀՐԱՄ (իրեններով), ԱԼՓԱՍԼԱՆ (զօրքով)
       ԱԼՓԱՍԼԱՆ. Ո՞վ են այս քահանաները, ծերերը եւ կիները, որոնք սուր կը կրեն եւ իմ արիւնաբոյր շուքէս չեն փախչիր... Ո՞վ են ասոնք։
       Տ. ՎԱՀՐԱՄ. Քու թշնամիներդ։
       ԱԼՓԱՍԼԱՆ. Իմ թշնամինե՜րս... Իմ թշնամիներս հսկաներ կրնան ըլլալ... ձգեցէք սուրերնիդ եւ խոնարհեցուցէ՛ք գլուխնիդ Պարսկական լուծին, եթէ չէք ուզեր մեռնիլ։
       ԱՄԷՆՔԸ. Ո՛չ երբեք։
       ԱԼՓԱՍԼԱՆ. Ի՞նչ կը խնդրէք, ուրեմն։
       ԱՄԷՆՔԸ. Ազատութի՜ւն հայրենեաց։
       ԱԼՓԱՍԼԱՆ. Ի՞նչ իրաւամբ ինձնէ կը խնդրէք այն ազատութիւնը, զոր դուք ծախեցիք ինծի. քանի՞ տեսակ Հայ կայ, մէկը կու տայ, միւսը ետ կ՚ուզէ, թշուառնե՛ր, մոռցէք այսուհետեւ հայրենիք, ազատութիւն եւ իրաւունք, վասնզի Պարսկին օղակն անցաւ ձեր վիզը. քանի որ Հայը չը կրցաւ տէր ըլլալ, պէտք է որ գերի ըլլայ։
       (Հայերը գլխիկոր ետ կը դառնան. Վարագոյրը կ՚իջնէ)։
       <(ՎԵՐՋ Ե ԱՐԱՐՈՒԱԾԻՆ )>