Սեւհողեր կամ յետին գիշեր Արարատեան

ԱՐԱՐՈՒԱԾ Գ ՍԵՒ ՀՈՂԵՐ
       Սեւ հողեր դաշտը. — Ասդին անդին ցրուած դիակներ. — Արեւը դեռ նոր հորիզոնէն վեր կը բարձրանայ։
       Տեսիլ Ա
       ԵՐԱՆԵԱԿ. — (վարագոյրը բացուած ատեն առանձին, հերարձակ, զաւկին դիական քով ծնրադրած կու լայ, յետոյ կ՚ելնէ).
       Գնա՜ց արտասուաթոր թեւերով սեւ գիշերը, եւ ահա արեւը զարհուրած կը սկսի իր լոյսը Հայոց արիւնլուայ աւերակացը վրայ սփռել... Ամէն տեղ սգապատ լռութիւն մը կը տիրէ եւ միայն մերթ ընդ մերթ խղդուկ հառաչանքներ սեւ նոճիներուն մէջէն սահելով այս լռութիւնը կը վրդովեն... Կը նիրհէ ահա Հայաստան շնչասպառ փլատակաց տակ եւ յուսահատ կ՚արտասուէ... (առ դիակըն) Խե՜ղճ որդեակ, եթէ դու ալ կենդանի եղած ըլլայիր, քու կեանքդ միայն հայրենեացդ աղեկտուր վիճակին վրայ սոսկալով պիտի մաշէր... Դու ալ ամօթահար պիտի զարհուրէիր, երբ տեսնէիր, որ համայն Հայերը կ՚անիծեն քու հայրդ, հայրդ՝ որ Հայաստանի գերեզմանը փորեց, հայրդ՝ որ զքեզ այսպէս սառած Սեւ հողերու վրայ տարածեց... Երկինք այնպէս վճռեր է, որ դեռ մօրդ մէկ ժպիտ մը չը ցցուցած՝ անիծեալ հայրդ այսպէս զքեզ գերեզման գլորէ... ուրեմն դու ալ անիծէ այն՝ որ հայրդ եւ միանգամայն դահիճդ եղաւ։
       Տեսիլ Բ
       ԵՐԱՆԵԱԿ եւ ՎԱՉԷ
       ՎԱՉԷ. — (ցնորած գալով) Ո՜հ, դարձեալ այս Սեւ հողերը... թո՛ղ զիս, թո՛ղ զիս, անողոք ստուեր, թո՛ղ որ վայրկեան մը ազատ ըլլամ սպառնալից նայուածքէդ, թո՛ղ որ քիչ մը հանգչիմ... Այլ դու մտիկ չես ըներ, արիւնոտ ճերմակ մազերդ ճակտիդ վրայ ցցած զիս խողխողել կը սպառնաս... Ո՜հ, մի՛ սրսկեր ճակտիս վէրքերէդ հոսող արիւնը... Ա՛հ, կը սարսափիմ ես քեզնէ... ( զարհուրած վազելու ատեն Երանեակի կը դիպչի սարսափած) Երանեա՜կ... Զաւակս... Ա՜հ... ( ձեռքերովը աչքերը կը ծածկէ)։
       ԵՐԱՆԵԱԿ. — (նոյնպէս սարսափած ոտքի ելնելով) Վաչէ՜... հեռացի՛ր ասկէ, դահի՛ճ, մի՛ վրդովեր թշուառ մօր մը խղճալի օրհասը... Մի՛ մօտենար զաւկիդ դիակին քով, որուն դալկահար շրթանց վրայ անէծք կը փայլատակեն։
       ՎԱՉԷ. — Դարձեա՛լ անէծք... Անշունչ դիակներն անգամ կ՚անիծեն զիս... Ո՜հ, զաւակս... Դու գոնէ մի՛ անիծեր հայրդ, դու գոնէ գթա իր վրայ, վասնզի որչափ մեղապարտ ըլլայ, դարձեալ քու հայրդ է։
       ԵՐԱՆԵԱԿ. — Սոսկա՛ զքեզ հայր կոչելու, մատնի՜չ... Փախիր հայրենեացդ արիւնահոս ծոցէն... Ահա Հայաստանի հառաչանքները՝ երկնից երեսը թանձրացած այս սեւ ամպերը կայծակներ կը սպառնան արիւնոտ ճակտիդ... Երբ շղթաներդ կը շառաչեն՝ դժոխք ծափ զարնելով կը խայտան եւ երախաբաց երկնից մէկ ակնարկին կը սպասեն, որ իսկոյն լափեն զքեզ... Փախի՛ր...
       ՎԱՉԷ. — Ո՞ւր փախչիմ... Ազատ չեմ ես, մրրկէ մղուած սեւ ամպ մ՚եմ, հոն կ՚առաջնորդեն զիս քայլերս, ուր որ կը մղէ Հայաստանի վրէժխնդիր ստուերը. եթէ անդունդներու յատակն ալ գահավիժեմ՝ դարձեալ ետեւէս պիտի գայ եւ «անէ՜ծք» պիտի գոռայ ականջիս... Ո՜հ, ո՞ւր ապաստանիմ... Անմեղ զաւկի մը գիրկն ունէի մինակ ապաստանարան, նա ալ դալկահար տարածուեր է... Եթէ կենդանի ըլլար, անշուշտ նա ալ նախատանօք զիս իր գրկէն ետ պիտի մղէր, նա ալ զիս իրեն հայր չի պիտի ընդունէր... վասնզի հայրենադրուժ մ՚եմ ես։
       ԵՐԱՆԵԱԿ. — Վաչէ՜, երբեք աշխարհի վրայ ապաստանարան մի՛ փնտռեր, ուր որ ալ երթաս միշտ աչացդ առջեւէն պիտի սահին եղբարցդ թափած արեան հեղեղները, միայն դժոխք զքեզ կ՚ընդունի, ուր յաւիտենական տառապանք կը սպասեն քեզ, փոխանակ այն մատնութեանդ, որով ողբաց Հայաստան, որով նուաղեցաւ բոլորովին կարմիր Հայաստանի յուսոյ լուսասպառ աստղը... Ծնո՜ւնդ դժոխոց, չը մտածեցի՞ր անգամ մը, թէ ի՜նչ կը գործես... Միտքդ չը բերի՞ր մէկ մը Վասակն ու Մերուժանը, որոնց մէկուն ճակատը փոխանակ թագի որդերով պսակեցաւ եւ միւսին ճակատը՝ հրաշէկ շամփուրով... Եղո՜ւկ ինծի, որ անօրէնի մը... մատնիչի մը կին ըլլալու բախտը եւ նախատինքն ունեցայ...
       ՎԱՉԷ. — Երանեա՜կ... Ա՛լ հերիք նախատես զիս... Եթէ կը տեսնես որ ձեռքերս շղթայակապ են, գիտցիր որ այս շղթաներն ալ դեռ կրնան զայրոյթս եւ վրէժս յագեցնել. եթէ գիտնամ որ երկինք վրաս պիտի փլին՝ դարձեալ կը հարուածեմ զքեզ, մինչեւ որ քեզ ալ հոգեսպառ այս Սեւ հողերուն վրայ տարածեմ... Ալ չեմ սոսկար մարդասպանութենէ, քանի որ դժոխոց դատապարտեալ թշուառական մ՚եմ արդէն... Դողա՛, դողա՛ ինձնէ, Հայաստանի ժանտախտն եմ ես, Հայոց աշխարհին խորշակն եմ ես եւ դեռ կրնամ կենաց ծաղիկներ խամրեցնել... Երանեակ, արդէն ես տիւ եւ գիշեր անքուն կը տանջուիմ, եւ դու որ իմ կինս ես, զիս մխիթարելու տեղ՝ ամէնէն աւելի դու կը նախատես զիս։
       ԵՐԱՆԵԱԿ . — Այո՛, ամէնէն աւելի ես պէտք է որ նախատեմ եւ անիծեմ զքեզ, վասնզի տիւ եւ գիշեր աւերակաց մէջ հեծող բու մը ըրիր զիս... Թափէ՛ վերջին սպառնալիքդ ալ իմ վրաս եւ զաւկիս հետ զիս ալ խողխողէ. օ՜ն, իմ արիւնս ալ խմէ եթէ այսչափ արիւն չը կրցան քու դժոխային սիրտդ զովացնել... Բայց դողա յերկնից, ժանտա՛խտ<դ> Հայաստանի, վասնզի օր մը պիտի ելնես գերեզմանէդ եւ ոճրագործութեանցդ հաշիւը պիտի տաս Ամենակալին գահոյիցն առջեւ... Այն գաբրիէլեան փողին գոչիւնը այս արեան հեղեղներուն մռնչիւնէն աւելի սոսկալի պիտի ըլլայ... Նախատի՜նք եւ անէ՜ծք քեզի...
       ՎԱՉԷ. — Երանեակ... կը զայրացնես զիս, պիտի լռե՞ս, ապա թէ ոչ...
       ԵՐԱՆԵԱԿ. — Չէ՛, չե՛մ վախնար քու սպառնալիքէդ եւ կը կրկնեմ դարձեալ. նախատի՜նք եւ անէ՜ծք քեզի։
       ՎԱՉԷ. — Ա՜հ, ալ չեմ կրնար կնոջ մը նախատանացն հանդուրժել ( շղթաներով կնոջը վրայ կը յարձակի կատաղաբար. — յանկարծ երկնքէն կայծակ մը սրանալով վրան՝ թաւալգլոր կը զգետնէ զայն) երկնային վրէժխնդրութի՜ւն...
       ԵՐԱՆԵԱԿ. — (սարսափած) Աստուա՛ծ իմ... Չըլլայ որ երկինք զիս ալ կայծակնահար ընեն մատնիչի մը կինն ըլլալուս... փախչի՜մ... ( դողով կը հեռանայ. — պատկերը փոխուելով դժոխք կը ներկայանայ, ուսկից սեւ ոգիներ կ՚ելնեն եւ Վաչէի դիակը ի դժոխս կը քաշկռտեն. — պատկերը դարձեալ կ՚իջնէ)։
       Տեսիլ Գ
       ՎԱՂԵՆԱԿ (վիրաւոր)
       Հայաստա՜ն... քաղցր հայրենիք... Իմ արիւնս ալ ընդունէ քու անձկալի գիրկդ... Որչափ սիրելի է ինձ այս մահը, երբ կը զգամ, որ հայրենեացս հողերը կը ծծեն արիւնս եւ դարձեալ հայրենեացս հողերը պիտի ծածկեն ոսկերքս... Արդեօք գերեզմանիս խորերը պիտի թափանցէ՞ երբեք յուսալից ձայն մը. «Ցնծացէ՜ք, տխուր ոսկերք Վաղենակայ, Հայոց ազատութեան արշալոյսը ծագեցաւ... »։ Արդեօք դարձեալ պիտի վերականգնի՞ս, Հայաստան, եթէ ոչ մահաբեր է վէրքդ... Սոսկալի կասկած... Հայե՜ր, օ՜ն, օգնութեան հասէք, չըլլայ որ օրհասական ըլլայ Հայաստան. — այլ Հայ մը չը պատասխաներ ձայնիս... Ամէն տեղ դիակ եւ աւերակ. անէ՜ծք եւ վա՜յ այն վատին. որ հայրենիքը մատնեց։ Եւ դուք, լերի՛նք Հայաստանեայց, արձագանք տուէք այս ձայնին եւ թող լսեն այն վատերը, որոնք իրենց եղբարցն արտասուօքն ու արեամբը օտարներէն երջանկութիւն գնել կը յանդգնին... Ինչո՞ւ ծնար այդպիսի որդիներ, Հայաստա՛ն, որոնք սուրերնիս ապերախտութեամբ քեզի դէմ դարձուցին՝ փոխանակ զքեզ պաշտելու եւ պաշտպանելու... Ա՜հ, ծնկերս կը սկսին կթոտիլ, քիչ մը հանգչիմ հոս... Երկի՜նք, միշտ նայուածքդ Հայաստանի վրայ թող ըլլայ... ( կը նստի. — հեռուէն հետեւեալ երգը կը լսուի, զոր Նազենիկ կ՚երգէ)։
       ՈՂԲԵՐԳ
       Դժնեաց գիշերն անցաւ ու լոյս արեւուն
Ծագեց կարմիր Հայաստանի սարերուն...
Դարձեալ մինակ զուրկ սիրելեացս գրկերէն,
Հեծող բուեր միայն ինծի ընկեր են։
Ո՜, դու, անգո՜ւթ Սեւ հողեր,
Սիրելիքս ծո՞ցդ ես թաղեր։
       Զեփիւռներէն երջանիկ մի խնդրեմ լուր...
Այլ անոնք ալ սահին քովէս տխուր, լուռ,
Ծաղկունք թոռմեր եւ լռեր է ալ սոխակ,
Մա՜հ կը հոտի, մա՛հ... Հայաստան աւերակ։
Ո՜ դու, անգութ Սեւ հողեր,
Սիրելիքս ծո՞ցդ ես թաղեր։
       Երկի՛նք, գթա՛ յիս, տա՛ր զիս ի ծոց սիրելեաց,
Եւ կամ ցցո՛ւր իրենց դամբանն սգազգեաց,
Եւ թող հոն, հոն, ցամքին արցունքս ու արիւն,
Ո՜հ, հոն վերջ տամ կենացս սեւ օրերուն։
Ցցո՛ւր, անգութ Սեւ հողեր,
Իմ սիրելեացս դամբաններ։
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Ի՞նչ քաղցր ձայն... Աստուած իմ, պիտի ճանչնամ ես այս ձայնը... Այս ձայնը քաղցրիկ յիշատակներ կը զարթուցանէ սրտիս մէջ... Նազենիկիս ձայնն է... այո՛, անոր ձայնն է... ( յանկարծ ոտքի կ՚ելնէ դողդոջուն) Նազենի՜կ... եկո՜ւր... հո՛ս է Վաղենակ... հո՛ս...
       Տեսիլ Դ
       ՎԱՂԵՆԱԿ , ՆԱԶԵՆԻԿ
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Երկի՛նք, մինչեւ ե՞րբ պիտի թափառիմ այսպէս միայնակ ու արտասուալից. կամ սիրելեացս եւ կամ մահուան ցուրտ գիրկը մղեցէք զիս։
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Նազենիկ... Նազենիկ...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Աստուա՜ծ իմ... Ի՞նչ ձայն է այս, ո՞վ կը գոչէ զիս...
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Նազենիկ, եկո՛ւր... հոս է Վաղենակ...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — (զայն տեսնելով եւ դէպի անոր վազելով) Վաղենա՜կ...
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Նազենիկ... Դո՞ւ ես... Դարձեալ գրկացս մէջ կը գտնեմ զքեզ, ես որ յուսահատ գերեզմանին սեւ եզերքները կը թափառէի, ես որ զքեզ մեռած կը կարծէի... Ո՜հ, գրկէ՛ զիս եւ կարօտնիս առնենք, վասնզի քիչ ատենէն դիակ մը պիտի գտնես թեւերուդ մէջ... վասնզի քիչ ատենէն շրթանցս ցրտութիւնը պիտի զգան շրթունքդ... պիտի բաժնուինք իրարմէ...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Պիտի բաժնուի՞նք, ի՞նչ կ՚ըսես, Վաղենա՜կ... Ա՜հ... Աստուա՜ծ իմ, այս ի՛նչ արիւն է, որ սրտէդ կը հոսէ... Անգո՜ւթ, կը հեռանաս, կը փախչիս գրկէս... Ա՞յս է մեր սէրը... Անդադար հառաչանքներ ու արցունքներ խամրեցուցին մեր կենաց եւ սիրոյ գարնան վարդերը... Արդեօք մեր միութեան օրէն ի վեր քանի՞ ժամ հանգիստ իրարու գիրկ ժպտեցանք։
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Եւ ահա այն զուարթ ժամերն ալ սոսկալի տարիներով փոխանակեցան... Այս է եղեր մեր ճակատագիրը...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Անիծեալ ճակատագիր...
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Նազենիկ, ո՞ւր է Վարդանոյշ։
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Ա՜հ...
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Ինչո՞ւ այդպէս աղեկտուր հառաչեցիր... Խօսէ՛, կը սարսափեցնես զիս...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Աւա՜ղ... Թշուառ ենք միշտ...
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Աղջի՜կս... աղջի՜կս... Ըսէ՛... միթէ այն ալ մեռա՞ւ...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Չը գիտեմ, բայց եթէ թշնամւոյն ձեռքն ինկաւ... Ո՜հ, արդեօք արիւնակաթ սուրը տեսած ատեն ի՞նչպէս «մայրիկ, մայրիկ» աղաղակեց... Հարցուր Հայաստանի անգութ երկնքին եւ տե՛ս, թէ անոր մահուանն ալ հանդիսատես եղա՞ւ։
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — (ցնորելով) Բայց ահա աղջիկս է, որ աւերակաց մէջ արտասուելով կը թափառի... Վարդանոյշ, եկո՜ւր, թշուառ հայրդ եմ ես... Ձայնս լսեց... Ժպտալով հոս կը վազէ... Գիրկս ինկաւ, ո՜հ, երջանիկ վայրկեան... Հիմա կը տեսնեմ զքեզ, որչափ սիրուն ես եղեր, Վարդանոյշ, արշալոյսն անգամ քեզնէ գեղեցիկ չէ... շուշանն անգամ քեզնէ գողտրիկ չէ... Զաւա՜կս, քու ժպիտդ եւ համբոյրնիդ կեանքէն աւելի քաղցր կը թուին ինծի։
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Վաղենակ... սիրտս կտոր կտոր կ՚ընես։
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — (սթափելով) Ո՞վ է գիրկս... Նազենիկ դո՞ւ ես... ինչո՞ւ կու լաս...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Կը թողո՞ւս զիս...
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Թողո՞ւմ զքեզ, անկարելի է որ զոյգ մը աղաւնիներ իրարմէ բաժնուին...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Բայց եթէ անգութ որսորդը անոնցմէ մէկը զարնէ... միթէ միւսը կրնայ ապրիլ։
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Մեռնիլ կ՚ըսես, Նազենիկ... Միթէ չը գիտե՞ս, որ անիծեալ է անձնասպանը։
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Վաղենա՜կ... Իբր աւերակներու մէջ բու մը կ՚ուզես թողո՞ւլ զիս միայնակ եւ տխուր...
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Ո՜հ, որչա՜փ կը սիրես զիս Նազենիկ, ուրեմն վերցուր զիս գերեզմանին եզերքէն եւ քու գիրկդ առ... Ապրիլ կ՚ուզեմ ես քեզի հետ մէկտեղ... Բայց մխիթարուինք, Նազենիկ, եթէ Տէրը մեզի երկրի վրայ այսչափ ցաւ քաշել տուաւ... եթէ մեր սիրոյ զուարճագեղ հովիտն արցունքով լեցուց... անշուշտ մեզ համար յաւիտենական երկինք մը պատրաստած է, ուր մշտնջենաւորապէս պիտի ժպտինք, հո՛ն պիտի գտնենք նաեւ մեր սիրելի Վարդանոյշը...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Մա՜հ, մա՜հ, սիրելի են ինձ քու ճիրաններդ. այս ժամուս ես ալ մեռնիլ կ՚ուզեմ... Ի՞նչ կ՚ըլլաս, Վաղենակ, շրթունքդ կը կապուտնան...
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Եւ դեռ բոլորովին չը սառած, համբոյր մը, երկրորդ եւ վերջին համբոյր մը...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Ո՞ւր կերթաս...
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — (երկինք ցուցնելով) Վարդանոյշ զիս կը կանչէ... երթամ...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Ե՜ս ալ... ( դաշոյնը անոր մէջքէն կ՚առնէ)։
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Ա՜հ, ի՞նչ կ՚ընես, Նազենիկ...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Մէկտեղ երթանք... ( ինքզինքը զարնելու կ՚ըլլայ).
       ՎԱՐԴԱՆՈՅՇ. — (դրսէն) Մայրի՛կ... մայրի՛կ...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — (դաշոյնը ձեռքէն ձգելով) Ա՜հ... Աղջիկս...
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Վարդանո՜յշ...
       Տեսիւ Ե
       ՆՈՅՆՔ եւ ՎԱՐԴԱՆՈՅՇ
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — (խորը վազելով) Հոս եմ, Վարդանոյշ։
       ՎԱՐԴԱՆՈՅՇ. — Մա՛յր իմ... Մա՛յր իմ... ( գիրկը կ՚իյնայ) Իսկ ո՞ւր է հայրս, միթէ...
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Եկո՜ւր գիրկս, Վարդանոյշ...
       ՎԱՐԴԱՆՈՅՇ. — Ո՜հ, ի՛նչ ցաւալի վիճակի մէջ կը տեսնեմ զքեզ, հա՜յր իմ... (գիրկը կ՚իյնայ լալով)։
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Լա՛ց, լա՛ց, Վարդանոյշ...
       ՎԱՐԴԱՆՈՅՇ. — Բայց այս որչա՜փ լացի, ալ ցամքեցաւ արցունքս եւ արիւն կը հոսին աչքերէս... Ալ լալով աչացս լոյսն անգամ նուաղեցաւ։
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Խեղճ աղջիկ... Բայց դու ի՞նչպէս ազատեցար այն բիւրաւոր սրերէն։
       ՎԱՐԴԱՆՈՅՇ. — Վահրամ ազատեց զիս եւ աւա՜ղ որ ինքն ալ վիրաւորուելով մեռաւ զիս օրհնելով...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Մեռա՜ւ... Խե՛ղճ Վահրամ...
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Եւ դեռ ցաւ քաշելու համար երկինք շնորհեր են քու կեանքդ։
       ՎԱՐԴԱՆՈՅՇ. — Հայր իմ, ինչո՞ւ դէմքդ կը սառի... ինչո՞ւ ձայնդ կը մարի։
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Վաղենա՜կ...
       ՎԱՂԵՆԱԿ. — Ահա մահը սառած ձեռքերը կուրծքիս վրայ կը դնէ... մնաք... բարեա՜ւ... (զառանցելով) Ո՞վ է այս տխուր ծերունին, որ դէմս արձանացեր է... ձեռքերը շղթայակապ... գլուխը փշապսակ... սիրտը վիրալից... եւ իր դէմքին խորշոմներուն մէջէն արտասուաց հեղեղներ կը թաւալին... ծունր չոքեց... թեւերը բացաւ... զիս իր գիրկը կը կանչէ... Հայաստանս է... ո՜հ, Հայաստանս է... ( նետուելով կ՚իյնայ կը մեռնի)։
       ԵՐԿՈՒՔԸ. — (սոսկմամբ) Ա՜հ...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Մեռա՞ւ...
       ՎԱՐԴԱՆՈՅՇ. — Ուրեմն ի՞նչ ընենք, մայր իմ...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Մենք ալ մեռնինք... (զայն կը գրկէ)։
       ՎԱՐԴԱՆՈՅՇ. — Այս ի՞նչ ոտքի ձայներ են... Թաթարնե՜րն, մա՛յր իմ, փախչինք...
       Տեսիլ Զ
       ՆՈՅՆՔ, ՆՈՐԱՅՐ (շղթայակապ), ԶԱՐՄԱԶԱՆ , ԶՕՐՔ
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — (հայրը տեսնելով) Ո՜հ, հայրս է... ( անոր վազելով) հա՛յր իմ, ո՞ւր կը տանին զքեզ... ( կ՚ուզէ գրկախառնել, բայց զօրքերը հրելով թող չեն տար)։
       ՆՈՐԱՅՐ. — Նազենիկ... Ա՜հ, թողէ՛ք, անգո՛ւթ դահիճներ, որ վայրկեան մը գոնէ գրկեմ աղջիկս... Պիտի մեռնիմ...
       ԶԱՐՄԱԶԱՆ. — Այո՛, պիտի գրկես... բայց իւր ցուրտ դիակը... (սուրը քաշելով) Ի ծունր. իշխանուհի, Լանկթիմուրի հրամանը մահ է... Հայկեան շունչը պիտի սպառի։
       Տեսիլ Է
       ՆՈՅՆՔ, ԼԱՆԿԹԻՄՈՒՐ եւ ԹԻԿՆԱՊԱՀՔ
       ԼԱՆԿԹԻՄՈՒՐ. — Կեցի՛ր...
       ԱՄԷՆՔԸ. — Լանկթիմո՞ւր...
       ԼԱՆԿԹԻՄՈՒՐ. — Իմս թող ըլլայ այդ գեղանի Հայուհին... Թո՛ղ ապրի...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — (հօր գիրկը իյնալով) Հա՜յր իմ...
       ՆՈՐԱՅՐ. — Ո՛չ... թո՛ղ իմ գիրկս մեռնի...
       ԼԱՆԿԹԻՄՈՒՐ. — Ո՜վ նազելի Հայուհիդ, տիեզերակալ ա՞յր մը կ՚ուզես՝ եթէ դատապարտեալ հայր մը։
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Հայրս...
       ԼԱՆԿԹԻՄՈՒՐ. — Կ՚երդնում, որ շնորհեցի իւր կեանքը... Իմս եղիր։
       ԶԱՐՄԱԶԱՆ. — Սեբաստիոյ իշխանն է...
       ԼԱՆԿԹԻՄՈՒՐ. — Սեբաստիոյ իշխա՞նը... (առ Զարմազան) Զօրապետ, երդում ըրի։
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Իրեն հետ կը մեռնիմ։
       ԼԱՆԿԹԻՄՈՒՐ. — Իսկ հա՞յրդ կ՚ուզես՝ եթէ հայրենիքդ։
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Հայրենիքս...
       ԼԱՆԿԹԻՄՈՒՐ. — Քաջ Հայուհի, քեզի թող ըլլայ հայրդ ալ, հայրենիքդ ալ... Քակէ հօրդ շղթաները, իշխանդ Սեբաստիոյ, խօսք մը զքեզ ազատեց... Հայուհի մը սիրտս շարժեց...
       ՆՈՐԱՅՐ. — (գրկելով) Աղջի՜կս... ( Նազենիկ շղթաները կը քակէ)։
       ԼԱՆԿԹԻՄՈՒՐ. — Զօրականք, ալ թող դադրին հարուածները... Հեռանանք Հայաստանէն... Հայ աղջիկ, մի՛ անիծեր Լանկթիմուրը, որ հայրենիքդ հարուածեց, յիշէ՛ միշտ զինքը, որ գթաց քեզի... Մնաս բարեա՜ւ (կը մեկնին Թաթարները)։
       ՆՈՐԱՅՐ. — Եւ ես, գերեզմաններու եւ փլատակաց պիտի տիրե՞մ։
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Կը բաւէ, որ շղթայ չունինք, հա՛յր իմ, ազատ ենք...
       ՆՈՐԱՅՐ. — Ալ չը մնաց Հայ մը...
       ՆԱԶԵՆԻԿ. — Մենք Հայ ենք։ (Վարագոյրը կ՚իջնէ):
       (ՎԵՐՋ Գ ԱՐԱՐՈՒԱԾԻՆ)