Նամականի

15 < Առ Պ. Ա . Լուսինեան>
       Եղբայր իմ.
       Ներեցէք.
       ուշկեկ պատասխանելուս: Թէեւ դարձեալ մատներս գրչիս վրայ կ՚դողդոջեն. սիրտս զգածուելու տեղ կ՚մարի. եւ ես նայելու տեղ կ՚փղձկիմ. բայց կ՚ուզեմ օրհասականի մը դիւցազնական ճիգ մ՚ընել եւ երկու տող ալ գրել.
       Եղբայր իմ, Ձեր վերջին նամակը զիս մխիթարել կ՚ուզէ. եւ կ՚ըսէք. «Մէկդի ձգէ ՚սա հիւանդ եմ՚ի գաղափարը մտքէդ եւ բոլորովին կ՚բուժիս »: Ա՜հ , Եղբայր իմ, կուրծիս տակ հրաբուխ բռնկած է. կրակներ կ՚եռան եւ կ՚այրեն զիս. Աս կրակը երկընկէց կրակին նման է, որ չ՚մարիր եւ չ՚պիտի մարի, մինչեւ չ՚սպառէ ամէն ինչ.
       Այո՛, ալ հիմա հաւատացի թէ կը՚ծիւրի՜մ եղեր. գիտեմ թէ ալ շատ չ՚ապրիմ պիտի . Ա՜հ, եղբայր իմ, ահա երիտասարդ մը՝ որ եկած է աշխարհ միայն իր մահն ու իր թշուառութիւնը տեսնելու եւ զգալու համար.
       չ՚գիտեմ ինչ գրեմ. կ՚զգամ շատ բայց գրելու դժուարութիւն մը կայ. կարծես թէ գերեզմանին մէջէն կը խօսիմ: Ալ մարը մտնելու վրայ եղող ճառագայթ մ՚եմ. մարո՜ւմ մ՚եմ . քայքայում մ՚եմ. գիտեմ այս տողերը վերջինն են եւ վերջինը պիտի լինին. սակայն սա տարտղնած ուշս ինչպէս վրայ բերեմ ու խօսիմ . բանաստեղծ չեմ, բայց բանաստեղծութիւնը կը՚սիրեմ. ես որ աշխարհի մէջ միայն երգերը շատ սիրեցի, կ՚ուզեմ որ իմ վերջին շունչս ալ երգ մ՚ըլլայ:
       Կարափն իր վերջի շունչին իր էն ներդաշնակաւոր ճիչը կ՚արտասանէ կ՚ըսեն. թող ես ալ կարափին պէս անցած ըլլամ աշխարհէն :
       Ձեր գրեր վերջին ատեններս ինձ մեծ սփոփանք եւ ախորժ նուիրեցին . հազիւ տերեւոց եւ ստուերաց տակ, հազիւ Յուսկիւտարայ գեղեցիկ եւ հովասուն դաշտաց եւ մարգաց մէջ մէկ քանի զուարթ պտոյտներ ըրինք եւ ահա կրկին անկայ, ա՜լ անշուշտ չ՚կանգնելու յուսահատութեամբ: Բայց դուք գրեցէք, Եղբայր իմ. Ձեր խօսքեր սպունգնե՜ր են, վիշտերս կը՚ծծեն. Այո՛ գիտեմ դուք բնաւ տխրութիւն չ՚էք սիրեր. եւ շատ անգամ տխրութեան գաղափարը ծնող կամ զարթուցանող առարկաներ չ՚տեսնելու համար առանձին տեղերէ կ՚երթաք. բայց իմ տխրութիւնս կ՚սիրէք, զի բանաստեղծական է. Ա՜հ, քանի՜ քաղցր եկաւ ինձ սա խօսքդ ՝ «Աւելի կ՚սիրեմ Ձեր ճակտի մելամախձոտ դալուկը դիտել ՝ քան թէ գեղեցիկի մը այտին վարդերը կամ ճակտին ադամանդը »: Աշխարհի մէջ ապրեցա՜յ եւ Ձեզի պէս միայն ձայն մ՚ը ըլլալ սիրեցի. Ձեզի պէս երգել սիրեցի: Ով որ երգ չունի կամ երգել չ՚գիտեր, զգալու ներդաշնակութեան , գեղեցկին ու սիրունին իտէականը շօշափելու քաղցրութիւնը չ՚ունի:
       Մարդուն նշանաբանը երգն է. էն Առաջին ձայնը երգն է. բնութիւնն ամբողջ երգ մ՚է. Այո՛ Եղբայր իմ խիստ ընտիր խօսեր էիք օր մ՚ինձ թէ «Երգը ոչ այլ ինչ է բայց եթէ ձայներու ներդաշնակաւոր փունջ մը . »: Այո՛, ես ալ կ՚ըսեմ.
       «Երիտասարդ ըլլալ եւ երգե՜լ
       Ծեր լինիլ եւ աղօթե՜լ»
       Այս է կեանքը:
       Ա՜հ, գեղեցիկ կեանք մ՚ալ կայ. սէրն է այդ. «Երգե՜լ, աղօթե՜լ ու սիրե՜լ ». Ա՜հ, ի՜նչ բանաստեղծական կեանք, ի՜նչ կատարեալ կեանք. դուք կ՚երգէ՜ք, կ՚սիրէ՜ք ու կ՚աղօթէ՜ք:
       Աշխարհի մէջ հոգիներու էն մեծ ախորժը սիրելն է. դուք զ՚այս՝ քան զամէն մարդիկ աշխարհի՝ ընտիր եւ վսեմ կերպով գիտէք. դուք կ՚սիրէք եւ կ՚սիրուիք. կ՚սիրէք անդր քան զգերեզման . կը՚սիրուիք անդր քան զյաւիտեան: Եղբայր իմ քանիո՜ն սիրելի՜ եւ տենչալի էր ինձ տեսնել Ձեր սիրոյ նշանաւոր Հանդէսը. եթէ զայն երկրի վրայ վայելելու անհուն քաղցրութիւնը չունենամ, Աստեղաց եւ Հրեշտակաց Հայրենիքէն զեփիւռի շնչով նորա մէջ հծծելու երազը ու տենչը (ի՜նչ յուսահատ կը խօսիմ. ներեցէք եղբայր , ամէն ինչ պիտի խոստովանիմ Ձեզ թէեւ խառնաշփոթ . ) ունենամ պիտի: Ա՜հ, քեզ հետ ես ալ կ՚աղաչեմ եւ կ՚փափաքիմ Նախախնամութեան ՝ որ պահ մը հրաման տայ որ մահն ու կեանքը զինադուլ ընեն եւ ես ալ տեսնէի՜ Տապանի Թռչնիկին եւ գիշերուան Արեւին Աջակցումն … ինչ սրտահարոյց րոպպէնե՜ր…
       Այդ աջակցումը շանթի ու ծաղկի աջակցում մ՚է.
       Արեւն ու տիեզերք զոյգ մը նոր երջանիկ պիտի տեսնեն.
       Ձեր ճակատագիրը երջանկութիւն է:
       Մարդիկ միայն Ձեր վրայ նախանձելու չափ զմայլին պիտի:
       Դուք ամբիծ էք եւ զուտ. ով որ ի Ձեզ սեւ ու պղտոր կը տեսնէ ինքն է սեւն ու պղտորը. Նուպարա եւ Փանոսեանի Սանուց ապագայ ուխտն իր առաջին շունչն ու ճաճանչը ի Ձէնջ ընդունի պիտի. Շահնազարս չափ պարտիս սիրել զՓանոսեան. օր մ՚ինձ ըսած էիր թէեւ թէ՝ «Փանոսեան մէկ կողմով ինձ սկզբունք մ՚է, ճշմարտութիւն մ՚է , նա մեծ գործող մ՚է »: Հոգ չէ նա զիս ալ նախատեց. հոգ չէ դուք էիք ինձ խրատողը թէ Փանոսեան երբ կիրքի ելնէ աչքին բիբն ալ լինի, Աստուածն անգամ իր առջեւ գայ, կը՚կոխէ կ՚անցնի կամ անդի՛ն գնա՛ կ՚ըսէ. եւ այս ալ ամէն մարդու բնական է: ՊԱՌԱԿՏՈՒՄԻ, ՆՈՐԱՅՐԻ եւ ԱՐՄԵՆԱԿԻ վրէժն անշուշտ պիտի մոռնայ զի գերեզմանէն անդին, բարկութենէ վերջը ամէն ինչ ներողութիւն է: Ներենք ու ներուինք, Եղբա՛յր, սոքա օրհասականի մը վերջին մրմունջներն են. ամէն ինչ անկեղծութեամբ պիտի ըսեմ, զի ալ աշխարհէ եւ խղճէս կախում եւ նկատում չունիմ:
       Եղբայր ահա ես կ՚իջնեմ կամ մօտ եմ իջնելու այն սեւ յատակ անդունդին մէջ՝ որոյ անունը գերեզման կ՚ըսեն . արդեօք ինչ պիտի ըսեն ինձ գերեզմանէն անդին (Անշուշտ ահա թշուառ երիտասարդ մը որ աշխարհ եկաւ եւ միայն իր մեռնիլն զգաց ու մեռաւ. )
       Մէկ քանի պատառ թուխթերու վրայ արցունքոտ տողեր գրեր եմ. անշուշտ բարեկամքս զանոնք պիտի պատուեն եւ անոնց Արեւ տեսցնեն պիտի : Արդեօք Զարդարեանի հետ խօսեցար վերջի հեղինակած գործոյս տպագրութեան համար: Ուշս տարտղնած է եղբայր իմ:
       Մահուան սպանդ մ՚են. կ՚երթամ առաջի կտրչիմ. կը՚հաւատամ Աստուծոյ, կը՚հաւատամ այն հանդերձեալ ապառնիին. ո՜վ որ կ՚հաւատայ երջանիկն. Աշխարհի մէջ միայն անհաւատն ապերջանիկ, յուսահատ եւ թշուառ է: Թերեւս բարեկամք կամ ընթերցողք զիս միստիգական կամ այլաբանական գտնան տողերուս մէջ. Արդէն ես ալ այլաբանութիւն մ՚եմ, խորհուրդ մ՚եմ . էութիւնս է, առումս այն է :
       Եղբայր իմ ինչու չ՚ես գար. երբ մահճիս քով բարեկամներս կը տեսնեմ, կարծես յուսոյ եւ կենաց հրեշտակներ կ՚տեսնեմ:
       Գիտեմ քիչ ատենէն պիտի մեռնիմ. արցունքի տեղ դագաղիս վրայ երկու խօսք. հառաչանքի տեղ երկու շունչ աղօթք հոգւոյս համար. եւ վշտի տեղ երկու փունջ ծաղիկ գերեզմանիս վրայ. ես ալ մեռած չըլլամ պիտի, միշտ դալար ու կենդանի մնամ պիտի: Մի՛ տրտմիք կ՚աղաչեմ սոյն յուսահատ եւ օրհասական տողերուս:
       Ա՜լ ոյժ չմնաց մատներուս վրայ. կարծես թէ բոլորովին ալ թալկացում մ՚եմ:
       Ձեռքդ կը սեղմեմ գորովանօք եւ Ներա իմ յարգանաց հուսկ ողջոյնս կ՚ուղղեմ. ծլի՜ք եւ ծաղկի՜ք.
       Ափսո՜ս. Այո՛, Ա՜հ մ՚էր սկիզբս, վա՜խ մ՚եղաւ վախճանս .
       երջանիկ էք եւ երջանիկ պիտի ըլլաք եւ երբ երկինքն ալ երթամ Աստուծոյ եւ հրեշտակաց առջեւ Ձեր երջանկութիւնը պիտի խնդրեմ. վայելեցէ՜ք… Մնա՜ք բարեա՜ւ
       * . կրկին կ՚ողջունեմ զՁեզ երկուքդ
       *
Պ . Դուրեան
       <1871 Դեկտ. 10
Սկիւտար>