՚երթայ
19-ին:
20-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]}
եւ
տէր
Մատթէոսի
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակ
իս
ստացուելը:
17-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]}
եւ
Միքայէլի
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Մարտին
Մակարիչի,
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]}
եւ
Մ[ոիսէյ]
Զ[ախարիչի]
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
2-ից
սկսած):
15-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]},
Սուլթ[անշահի]
եւ
Բաղդասարի
հետ.
առաջիկայ
տեսո
իցս
եւ
գրքեր:
22-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]}
եւ
Սուլթանի
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
տ]
Մ[արգարեանի],
Դ[անիէլ]
Թ[որոսիչի]
եւ
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]}
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
օգոստոսի
եսութիւն
եղբօրս,
Դ[անիէլ]
Թ[որոսիչի]
եւ
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]}
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
թէեւ
12-ի
Մ[արիա]
Ա[ֆանասեւնայի],
Մագդաղ[ինէի],
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]},
Յովհանն[էս]
խանի
եւ
Ալեքսանդրի
հետ:
Առաջիկայ
շարունակւում
է:
Տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]},
Յովհ[աննէսի]
եւ
Յովակիմի
հետ.
առաջիկայ
տեսութ
ահուան
մասին:
23-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]}
եւ
Ա.
Սուլթ[անշահի]
հետ.
գրքերի
հաշուացուցակը
օրս,
Լ[ազար]
Ի[լյիչի],
տէր
Գրիգ[որի],
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]}
եւ
Սարգսի
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակած
է
1
սութեան
գնալ:
14-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]},
Մ[արիա]
Ա[ֆանասեւնայի],
Մագդ[աղինէի]
եւ
Յովհա
եսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
Յովհ[աննէսի],
եւ
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]}:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
25-ին:
Այսօր
21-ից
գրուած:
25-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]}
եւ
Լ[ազար]
Ի[լյիչի]
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշ
Երեկոյեան
ժամը
6-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]}
հետ:
Այսօր
իմացայ
Այվազին
վաղը
երթալը:
[Յետոյ
եղբօրիցս
24-ից
գրուած,
որով
յայտնում
է
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]}
առողջութիւնը:
Նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
ց
գրուած:
30-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս],
Ս[իմէոն]
{Գ[րիգորեւիչի]},
Լ[ազար]
Ի[լյիչի]
եւ
Մագդ[աղինէի]
հետ.
առաջ[իկ
ով
ճանապարհ
մանիք
եւ
մինչեւ
այս
ամսույս
25-ին
հոս
{գա},
հասնի
կամ,
եթե
հոսեն
ելած
ըլլանք,
զերե
միտք
ո
գիր
գրիք,
տահա
հոս
կմնանք
պեքիմ
ինչ
վանքի
մարդը
{գա}
նը:
[Նամակի
կողքին
առաջին
երեսի
լուսանցքի
րձրագոյն
դատաստանս
համաձայն
առաջին
խնդրոյ
իմոյ
առ
{գա}
հետեւեցելոյ
ի
8-էն
նախընթաց
ամսոյն
մարտի:
Միք
եսության:
2
ամիս
ու
կես
ժամանակով
Սահակն
ալ
պիտի
{գա},
միասին
կգանք
երեքս
էլ
աստուծով:
Այս
գիրիցս
քան
թե
ոչ,
այսուամենայնիվ
դարձյալ
խնդրում
եմ,
որ
թե
{գա},
նորան
ընդունեք
եւ
մեր
տունը
կամ
մեր
մոտ
ազգական
ն
համար.
երբ
հետ
Մոսկվա
գալը
հայտնի
չէ,
բայց
թե
{գա}
Մոսկվա,
կարծիք
կա,
որ
դիմացի
ձմեռը
այստեղ
մնա
մ
րպես
թշնամի
ազգային
լուսավորության,
եթե
ձեռքերից
{գա},
ամեն
րոպե
կխափանեին,
բայց
հույս
առ
աստված,
ամ
ված
ժամանակները
եւս
պիտի
սիրտս
խառնվի
ու
փսխելիքս
{գա}.
ահա
եղբայր,
այժմ
իմ
դրությունը
եւ
հուսահատությ
ցիան:
Խնդրում
եմ,
եղբայր,
հենց
որ
Սուլթան-Շահը
{գա},
ցույց
տուր
դու
նրան
այս
նամակը,
-
թող
նա
արտագ
մի
դեպքում
կյանքը
վտանգի
չէի
ենթարկի
ու
դուրս
չէի
{գա}
սենյակից
տեսակցության
համար:
Դրա
փոխարեն
այժմ,
ւմ
եմ,
որ
ես
ոչ
մի
դեպքում
տեսակցության
տեղը
չեմ
{գա},
եթե
դուք
կգաք
առանց
ինձ
համար
կաշառք
բերելու,
ան
կգա
զատկից
հետո
(եթե
միայն
խոսքի
տերը
լինի
եւ
{գա},
բացի
այդ,
եթե
եղբոր
հիվանդությունը
նրան
այնտեղ
այտնել
Մարիա
Աֆանասեւնային,
եթե
նա
ինձ
տեսության
{գա},
ինչպես
ասում
էր
Լազար
Իլիչը:
Բոքլի
գիրքը
բ
Նա
ընդունակություններ
ունի
եւ
կարող
է,
եթե
դուրս
{գա}
բարոյական
այդ
կապանքից,
որի
մեջ
մի
անգամ
ընկել
է
,
անձրեւ,
ձին,
կարկուտ,
կայծակ
թող
դիպչի
էլ,
{գա՛յ}
էլ,
ի՞նչ
վէճդ
ա"։
Բագրատ
աղայի
գլուխը
խնա
տի)
խելքդ
ի՛նչ
է
կտրում,
այն
քարից
ձագ
դուրս
կը
{գա՞յ}:
Չէ՞
որ
զուր
տեղը
կը
վատնէ
ողորմելին
իր
ջերմութի
րձնելու
ժամանակ,
բայց
ի՛նչ
օգուտ.
անցածը
յետ
կը
{գա՞յ}
։
Եթէ
մնար
հայկական
անկախութիւնը,
գուցէ
հայկական
րտքի
մասին:
Թող
հայտնի
լինի
Ձեզ,
որ
վերադարձյալ
{Գաբրիել}
վարդապետ
Այվազովսկին
գանգատավոր
է
առ
նախարարն
Ազգ
ւթյուն
եւ
իմաստ
չունեցող
վավերագիրը,
որ
սարքել
է
{Գաբրիել}
Այվազովսկին,
այդ
ձեւով
անգամ,
առանց
խարդախությա
նա,
այլ
ես
չհանդուրժեալ,
ես
գալով
աշակերտ
տէր
{Գաբրիելի},
զիա՞րդ
համբերեցից
այսմ:
Այժմ
նպատակ
գրութեա
չքը
ճամփան
թող
չի
նայի
տեյի:
Քո
գրած
գիրդ
որդուդ
{Գաբրիելին}
գիրին
մեջը,
առի
եւ
ձեր
ողջությունը
իմանալով
ուրա
րելու
բան
չունիմ,
մարդուդ
շատ
եւ
շատ
բարեւ
արա,
{Գաբրիելին}
նույնպես.
նարա
ալ
ջոկ
գիրեր
գրելու
սիրտ
չունիմ,
րեան
լսարանի
Ռափայել
Պատկանեան,
որդի
արժանապատիւ
{Գաբրիէլ}
քահանայի
Պատկանեանին,
որ
գտանի
այդ
նպատակաւ
մտան
70,
եւ
առ
ի
պաշտպանել
զիրաւունս
ազգին
անտեսեալ
ի
{Գաբրիէլ}
վարդապետէ
Այվազովսքւոյ:
Յերեկն
ժամանեալ
ի
սո
վանդակ
ազգին,
որոյ
իմս
երեսփոխան,
թէ
Այվազովսքի
{Գաբրիէլ}
վարդապետն,
յետ
գրագրութեան
իւրոյ
ընդ
Թադթէոս
եպի
նպէս
մի
քանի
առարկայի:
Դպրոցը
բացուած
է
Սարգիս,
{Գաբրիէլ}
եւ
Ամբրոսիոս
վարդապետների
ձեռքով,
երբ
սոքա
կտրու
(պատկերը
եւ
տառերը)
նշանակում
են,
թէ
Սարգիս,
{Գաբրիէլ},
Ամբրոսիոս
եւ
Խորէն
վարդապետքը,
իւրեանց
մէջ
կեն
եղեցւոյն
եւ
է
սահմանակից
առ
յարեւելս
եւ
առ
հիւսիս
{Գաբրիէլ}
Յովհաննիսի
տան,
առ
յարեւելս
սհաթսազ
Մարգարի
որդի
յս
նուագ
ի
նիւթ
առցուք
խօսից
մի
միայն
զԱյվազովսքի
{Գաբրիէլ}
վարդապետն։
Մի՛
ինչ
օտարոտի
թուեսցի
Վեհափառո
արդ
մեր
ընթերցողներից,
համաձայնելու
չէ
գերապատիւ
{Գաբրիէլ}
Վարդապետ
Այվազեանի
հետ,
թէ
Մխիթարեանց
պապականութ
լու
համար.
թող
մեր
ասածը
կատարելագործէ
Գերապատիւ
{Գաբրիէլ}
վարդապետ
Այվազեանը՝
խօսելով
Ուրուագծի
(տպած
Փար
այն՝
ականաւոր
անդամ։
Տեղիք
չունին
գերապատիւ
{Գաբրիէլ}
վարդապետի
խօսքերը
երկբայութեան
տակ
ընկնելու.
պատ
րբոքուած,
վառուած
այս
խրատներից,
գնաց
Պալատական
{Գաբրիէլ}
անունով
տիկինի
տունը,
ուր
ամենայն
երեկոյ
գնում
է
ծուկ
տեղ
պահուելով՝
սպասում
էր
թագաւորի
գալուն։
{Գաբրիէլ}
տիկինը
թագաւորի
հետ
խօսելու
ժամանակ
յանկարծ
ցած
ձ
ս
պարտք
է
դնում
մեր
վրայ
բարձրաբարբառ
հռչակել
պ.
{Գաբրիէլ}
Տէր-Յովհաննիսեանցի
"
Տեր
Սարգիս
"
մակագրով
վիպասա
չենք
կարող
զանց
առնել:
"
Պարոն
Յովհաննէս
Տէր-
{Գաբրիէլեան}
Պատկանեանցը,
վիմագրութեամբ
տպելով
մեր
Վեհափառ
Կա
ւթենէ
նորա,
որ
արտագրութիւն
էր
ի
Սալլանթեան
եւ
ի
{Գաբրիէլեան}
քերականութեանց,
աւելորդ
ինչ
էր
խօսել
եւ
խուզարկե
չպէս
գրում
ենք
թիւ,
թվի,
թվական։
Աւետիքեան
Հ.
{Գաբրիէլեան}
ականաւոր
Քերականը
սորանից
յիսուն
տարի
առաջ
խոստով
ըստ
ներելոյ
ժամանակին,
շարեն
ըզգրքոյկ
վարդապետին
{Գաբրիէլի}
՚ի
համար
հերետիկոսական
մատենից,
զորս
մերժէ
եւ
դա
ոկլի
գիրքը:
Նամակը
թուեալ
է
2-ից
եւ
մէջը
կար
մեր
{Գաբրիէլի}
նամակը
յուլիսի
26-ից
գրուած:
5-ին
տեսութիւն
եղբ
ամեն
բան
չափում
են
հին
լեզուի
չափով,
Աւետիքեան
Հ.
{Գաբրիէլի}
պէս
նոր
լեզուին
ասում
են
"աշխարհաբար"։
Չափեցէք
պա
կներով,
նոյն
օրը
պատասխանեցի
եղբօրս,
Աւտուշին,
{Գաբրիէլին}
եւ
Բերբերովին,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Նախիջեւան
գնալո
եւ
սպասում
է
եւ
18-ին,
որպէս
թէ,
նամակ
ստացել
է
{Գաբրիէլից}:
Այս
բոլորը
ինձ
կասկածի
տակ
է
ձգում:
Տեսնենք
վա
որպէս
Ձերդ
եղբայրութիւն
կարեկից
էր
մեզ:
Այժմ
տէր
{Գաբրիէլն}
Պատկանեան
չուեաց
ի
Տփղիս
հրամանաւ
վեհափառ
կաթողիկ
երտ
տաճարի
մօրն
մերոյ
սրբոյ
Էջմիածնի,
առնուիք
՚ի
{գագաթ}
զօծումն
սրբութեան,
ո՞չ
վայրկենակից
նմին
զգեցայք
ւ
վերանորոգութեան
ազգաց
իւրեանց
ելին,
ի
վերջէ
՚ի
{գագաթ}
խարուկին,
եւ
զմոխիր
մնացուածոց
իւրեանց
եդին
ի
վկ
,
արտասուեց։
Տխուր
ձմեռը
Մասեաց
{գագաթը}
Թաղեց
անխնայ
Մեռցնող
ձնի
մէջ.
Կար
ուրները,
որ
շատ
հեռի
տեղերից
երեւում
են
ալիքների
{գագաթի}
վերայ,
եւ
որոնք
ազատութեամբ
շարժւում
են
յետ
եւ
յ
ելով
գնացինք
միասին,
Կանգնեցինք
բլրի
մաքուր
{գագաթին}.
Այնտեղից
ցոյց
տուեց
մի
վանք
հոյակապ,
մում
են,
թէ
շատ
անգամ
գլորուելով
Մասիսի
ձիւնապատ
{գագաթից}
եւ
լանջից,
սառուցի
տեղ
ծառայում
են
ծարաւի
մարդու
.
"
Եւ
ահա
տեսայ
մի
մարդ
հոյակապ,
Բլրի
{գագաթից}
իջանում
է
ցած։
Ուրախ
ու
փայլուն
դէմքո
նել
ձեզ
զուրախութիւն,
որով
համարիմ
հասեալ
զձեզ
ի
{գագաթնակէտ}
ձերոց
բաղձանաց,
քանզի
սրբազան
հայրն
յերեկի
աւուր
րպարանագործուած
կենդանիքը,
եւ
այս
է
նորա
էութեան
{գագաթնակէտը}
։
Նորա
համար
չկայ
բարոյական
խնդիր։
(Եթէ
գիտեն
ս
զոնի
վերայ,
ոսկեզօծելով
ամպեղէն
կաթնագոյն
սարերի
{գագաթները},
դեռեւս
նոր
զարթնում
էին
մարդիկ
իւրեանց
քնից,
ո
ստացած
ուժը
թուլանայ
եւ
ալիքների
սուր
եւ
կոնաձեւ
{գագաթները}
ստանալով
աւելի
կամարաձեւութիւն՝
մօտենան
հորիզոնա
եակը
արշալոյսին
Փողփողելիս
լիալոյս
Արփին
լերանց
{գագաթներին}
Շողշողալիս,
ով
դու
կոյս,
Պարտէզն
իջած
թէ
փարո
աղութեամբ
դէպի
ծովեզրը
փրփրած
ու
դէպի
վեր
ցից
ցից
{գագաթներով}
սուր
անկիւնաւոր
ալիքները,
մինչեւ
որ
ծովի
մրրկից
ի
կատարքը
հասանում
են
երկնքին.
Իւր
մռայլոտ
{գագաթովը}
անտառը,
Սոսկալի
էր
ահաբեկուած
իմ
սրտին:
Ընդ
արեւուն
արտափայլել
Ընդ
խրոխտ
լերանց
{գագաթունս},
Իջեալ
ի
դրախտ
ընդ
այգս
այգոյն,
Թէ
ս
րա
յառնէ
Թովմաս
Արծրունի
պատմաբան,
որ
ըստ
խնդրոյ
{Գագկայ}
Արքայի
յազգէն
Արծրունեաց
յօրինէ
զպատմութիւն
Արծրո
ակ
պատմութեան
Հայոց
1988
թուականէ
ի
թագաւորութենէ
{Գագկայ}
առաջնոյ
ի
տանէն
Բագրատունեաց
մինչեւ
ց1071
թուական
նի
Հայաստանին
նովաւ
շուք,
Մինչ
՚ի
կալանս
էր
{Գադիկ}
զի
փոխեցաւ
յանզեղծ
սուգ.
Մինչ
բարձրաբերձ
բերդորա
ճառել
այն
լոյսը,
որ
յայտնի
է
անունովս՝
Ճախնային
{գազ}
կամ
Գերեզմանական
մոլահուր,
որ
շատ
անգամ
երեւում
պատուաւոր
կին
յօժարակամ
գնէ
այդ
ժապաւէնից
մի
քանի
{գազ},
ամենեւին
պիտակաբար,
միմիայն
թշուառ
գործաւորներ
ա՞ն
հող
ունիս
դու:
-
Հարիւր
հազար
քառակուսի
{գազ}...
-
Ե՞ս
որչափ
ունիմ:
-
Չգիտե՞ս,
որ
։
Ցրտում,
գլխաբաց,
ոտքը
բոբիկ
ման
է
գալիս
երեք
{գազ}
ձնի
միջում
եւ
այն
ցուրտ
ձմեռ
եւ
Արագածի
զառիվայրո
:
Ցրտում,
գլխաբաց,
ոտքը
բոբիկ
ման
է
գալիս
երեք
{գազ}
ձնի
միջում
եւ
այն
ցուրտ
ձմեռ
ու
Արագածի
զառիվայրո
ճրագի
կամ
կանթեղի
լոյսը,
բայց
մի
ոտնաչափ
կամ
կէս
{գազ}
երկայնութեամբ:
Նաւերի
կայմերի
վրայ,
նոյնպէս
յաճ
Հէնց
որ
լուր
տարածուեց
այդ
կարգադրութեան
մասին,
{գազազած}
ժողովուրդը
խռներամ
դիմեց
պատրիարքարան,
շրջապատեց
քրելուց
աւելի
բան
չունինք:
Այդ
քուրայի
մոխիրը
եւ
{գազախը}
հերիք
է
որքան
կուրացուցել
է
մեզ։
Լուանանք
մի
փոք
գը
գազաններին
ձրի
ցույց
չի
տալիս.
ի՞նչ
է,
ես
մի
{գազան}
էլ
չարժեմ,
որ
ամեն
անգամ
ուզում
եք
ինձ
ձրի
տեսնե
ծնունդը.
ինչ
հարկաւոր
է
մեզ
հրաւիրել
մի
այդպիսի
{գազան}
մեր
ազգասէր
եւ
եղբայրասէր
ընկերութեան
մէջ"։
չարը
հետեւեցաւ
նորան,
այն
ժամանակ
մարդ
չէ,
այլ
{գազան},
պատճառ,
գազանները
իւրեանը
բնական
ազդեցութեանը
ան
գաւազանո՞վ.
գաւազան
պէտք
չէ
մարդկութեանը,
նա
{գազան}
չէ,
այլ
սէր.
սէր,
որ
աստուածային
հոգի
է,
որ
ք
ւմ,
ողբում
է,
բայց
ի՛նչ
ճար.
մնում
է
միայն
այս
{գազանական}
անգթութեան
ընդդէմ
դէպի
երկինք
բողոքել:
Մի
քա
ոչ
միայն
այնքան
տարիների
ծառայութիւնը,
այլեւ
այն
{գազանական}
անգթութիւնը,
որ
Բէգզադէին
հաճոյանալու
համար
ցոյց
ւնը:
Երբ
որ
աւարտեց
եղբայրը
իւր
խօսքը,
քոյրը
մի
{գազանական}
լացով
ողբաց
իւր
ամուսնու
մահը,
եւ
նզովեց
հօր
ոսկ
ացուցեալ,
ըստ
որում
հակառակորդն,
թող
զբռնութիւն
{գազանական},
այլ
զէն
ո՛չ
ունի:
Եղկելի՛
ճշմարտութիւն]::
են
ծախում
իրենց
զաւակը,
բայց
աւելի
թեթե՞ւ
է
այն
{գազանական}
գործը,
երբ
ծնողքը
եփում
են
եւ
ուտում
են
իրենց
զա
մի
քանի
վաճառահանդէսների
մէջ,
տեսայ
մի
թափառական
{գազանանոց},
որի
մուտքը
արժէր
կէս
մանէթ:
Շուտով
հատուցի
եւ
երահասու
լինելով
նորա
տիրոջ
խաբեբայութեանը.
դորա
{գազանանոցի}
կենդանիքը
շինովի
էին,
որ
շատ
թէ
փոքր,
յայտնի
եր
ւմ
այլեւս
իր
ընկերի
վրայ
որպէս
թշնամու
կամ
կատաղի
{գազանի}
վրայ,
եթէ
փոխանակ
երկիւղի,
որ
ամէնի
սրտի
մէջ
ամ
մեր
աչքերը
եւ
դադարենք
գէթ
այսուհետեւ
կուրութեան
{գազանին}
զոհ
գնալուց:
Աղետալի
անցքեր,
որ
պատահում
են
արդկութիւնը
առհասարակ:
Ապրել
միմիայն
իւր
համար,
{գազանին}
է
սեփական,
արծաթ
հաւաքել,
հարստութիւն
ճարել,
ա
անկարծ
խօսքս
դուրս
թըռաւ.
"
Մարդը
ջոկվում
է
{գազանից},
"
Որ
ձեռք
ունի,
ձեռք՝
լսի՛ր.
"
Խել
էր
որպէս
21:
79,
թէ
այլապէս,
կամ
թէ
կային
ուրիշ
{գազանման}
մարմիններ:
Արդեօք
գիտէ՞
արգոյ
հեղինակը,
որ
թէ
1
:
"
Շուտ
է
առնել
դատաստան
",
-
Ասաց
{գազանն}
անբաղդիս,
-
"
Երթա՛նք,
երթա՛նք
գերեզման,
իւրեանց
որջերից
կոկորդաբաց
դուրս
են
գալիս
գիշակեր
{գազանները},
որս
ճարելու:
Սա
կամենալով
գործարանից
հրաժարեցն
որան,
այն
ժամանակ
մարդ
չէ,
այլ
գազան,
պատճառ,
{գազանները}
իւրեանը
բնական
ազդեցութեանը
հետեւելով,
գործում
ե
։
Այն
ժամանակ
ազատուած
կը
լինէի
չարաթոյն
ժանիքից
{գազանների},
որ
այն
օրից
սկսած
ծածուկ
դարան
մտնելով
եւ
իրենց
համար
կաշառք
բերելու,
առանց
սիգարի:
Կրեյցբերգը
{գազաններին}
ձրի
ցույց
չի
տալիս.
ի՞նչ
է,
ես
մի
գազան
էլ
չարժ
Փորիս
վերայ
նայելով
Հարցրեց
յանկարծ.
-
{գազաններից}
Մարդըս
ջոկվում
է
ի՛նչով։
Ես
ուզելով
նա
Սփոփեցիր
դու
նորան։
Ծառ
ու
անտառ,
լերին,
{գազանք}
Քու
ձայնով
թունդ
թըմրեցան։
Դու
հ
,
որ
կարող
է
սիրել,
եւ
այս
ոչ
այնպիսի
սէր
է,
որ
{գազանք}
եւս
ունէին
իւրեանց
ձագերի
վերայ,
այն
բնական
ազդե
միաբար
լուծանելով
օդը՝
հասկանալու
համար,
թէ
ինչ
{գազերից}
էին
բաղկացած,
արդեօք
բնական
կերպով
ազոտից
եւ
թթո
եթէ
խաղաղ
էր
եղանակը,
եթէ
քամին
չէր
ցրւում,
այն
{գազը},
որ
բաժանուելով
մեռած
մարմնից,
նստում
էր
գերեզմ
իք:
Շատ
ուրիշ
կրակներ
եւ
լուսեր,
որպէս
ճախնային
{գազը}
կամ
գերեզմանական
շրջմոլիկ
կրակը,
գնդաձեւ
կամ
կծկ
ր
այդ
վառուող
օդը
է
ածխային
բաղադրութիւն,
որպիսի
{գազով}
լուսաւորւում
են
այժմ
եւրոպական
քաղաքները:
Հեղինա
ն,
մինչեւ
մին
արժանաւոր
եկամուտ
բերող
տուն,
կամ
{գաթ},
կամ
դուքաններ
եւ
կամ
այլ
ինչ
արժանաւոր
շինուած
ազարումն
կամ
յափն
գետոյն
տուն,
դուքան,
քուդամ,
{գաթ}
եւ
մին
պատահեսցի
ի
վաճառս,
զայնոսիկ
եւս
գնեցից
դ
,
որպէս
նաեւ
Սօսի
հետ
ծաղկազարդի
մանուշակների
կամ
{գաթայի}
պատճառով:
Ցաւում
ենք,
որ
աւելի
ծանօթութիւն
չուն
անալով
Անոյշի
առջեւ
եւ
ապսպրելով
Սօսին
հասցնել
իր
{գաթան},
ասում
է,
որ
ինքը
հաստատ
է
իր
սիրու
մէջ
եւ
խնդր
զեկեղեցականս՝
զնորընծայ
քահանայս
եւ
զտիրացուս,
{գալ}
եւ
ուսանել
զարհեստ
քերականութեան:
Գրէ
առաքեալն
ը
կատարյալ
կառողջացունում
եւ
չառողջացուցած
ետ
չիմ
{գալ},
այսքան:
Շատ
կխնդրիմ
ձեզի,
որ
ինչպես
ըլլա
նե,
աւորչի
աւագ
եկեղեցւոյ
տեղւոյն,
իսկ
յամի
1848,
ի
{գալ}
նորին
բարձր
սրբազնութեան
տեառն
Մատթէի
արքեպիսկոպո
ն
իմ
եւ
զի
նանիր
հալածանս,
զորմէ
աւելորդ
համարիմ
{գալ}
ի
գրաւոր
խօսակցութեան,
ժամանակին
թողեալ
յաջողելո
ձ
չեն
տեսնուլ
այստեղ,
երկրորդ,
ես
նոցա
մոտ
գնալ-
{գալ}
չունիմ:
Ողջ
եղեք
եւ
աստված
քեզ
կատարյալ
առողջութ
ատճառով
հարկավոր
համարվեցավ
մի
քանի
ժամանակ
դուրս
{գալ}
Մոսկվայից
դեպի
օտար
աշխարհ,
իհարկե
դուն
լավ
գիտե
կառնու
ընկերով
հանդերձ,
այդքան
գումարով
գնալ
եւ
{գալ},
նա
այդ
յուր
ընթացքով
հայտնի
ցույց
է
տալիս,
որ
պայծառափայլ
փոխարքային
Կովկասու,
հրաւիրելով
զիս
{գալ}
առ
ինքն
յետ
երկուց
աւուրց:
՚Ի
5/17
ամսոյս
գն
նիվ
սպասում
եմ
Տոբոզոյին:
Գրքերի
համար
պետք
է
{գալ}
եւ
փնտրել:
81.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
29
ма
նչ
արիստոկրատական
այցելություն
է.
միթե
չի
կարելի
{գալ}
ժամը
12-ին
կամ
մեկին,
բայց
ոչ
ուշ,
իսկ
դու
արդե
մեկին,
բայց
ոչ
ուշ,
իսկ
դու
արդեն
սկսել
ես
2-ին
{գալ}:
2-ը
անց
կեսին
կամ
երեքին
երբեմն
մենք
ճաշում
ենք
.
Գ.
Սուլթան-Շահին,
որն
անցյալ
անգամ
չկարողացավ
{գալ}:
Միայն
ահա
թե
ինչ
պետք
է
քեզ
ասեմ.
եկե՛ք
կանուխ
սել,
որ
պարտական
չէին
Հայաստանին,
այլ
շտապել
են
{գալ}
Հայաստան
լուսաւորել
եւ
այլն,
եւ
այլն"։
Ցանկալի
ն
մէջ,
իհարկէ,
կարող
չէր
եւ
թէատրոնի
մէջ
հանդէս
{գալ}
իբրեւ
գործ
ու
պաշտօն
կատարող
անձն:
Անարդարութիւն
վերայ
էի,
չգիտեմ՝
ի՛նչ
չար
հոգի
դրդեց
ինձ
դուրս
{գալ}
Րեդուտկալէից
դէպի
Կովկասու
սարերը...
Ի՛նչ
ծածկեմ
ացած
էր,
թէ
ո՛չ
մի
կերպով
չէր
կարող
ձեռքից
դուրս
{գալ},
եւ,
այս
կերպով
ապահոված
լինելով
իմ
ներկայութիւ
րքան
ոտքի
կօշկից,
որ
սեղմում
է
եւ
չէ
թողնում
ման
{գալ}:
Այսպիսի
դժբաղդութեան
մէջ
ի՛նչ
կ'օգնէ
ճանապարհի
բաների
կարգը,
ի
հարկէ
ոչ
ոք
չէ
ցանկանում
հանդէս
{գալ}
թատրոնաբեմի
վերայ,
քանի
որ
այնտեղ
ոտք
կոխողը
գրե
յայս
հային
աղօթք
ի
մկրտութեան,
որով
աղաչի
Հոգին
{գալ}
իջանել
ի
ջուրն:
Ի
մկրտութեան
Քրիստոսի
անդէն
իսկ
,
յոյս
մի՛
կապիլ
ոչ
ոքի.
Ոչ
ոք
քեզի
այս
չի
{գալ},
որ
ոսկերքըդ
սփոփուին...
Ծածկած
է
քո
օթեւ
Ազգի
սէրը
քաջալեր,
Գնա՛,
թէեւ
չեմ
կարող
{գալ},
Բայց
իմ
հոգին
քեզ
ընկեր։
Գնա՛
նք
գործ
են
դնում
մնալ
V
դարումը
եւ
ամենեւին
ցած
չ'
{գալ}
այս
դարուցը։
Ուրեմն
ի՞նչպէս
պիտոյ
է
սոքա
միմեանց
հասեալ
գայ
ի
մեզ
Վասակ,
լրբի
անամօթութեամբ
սրտիւ
{գալ}
առ
մեզ
յողջոյն,
եւ
քո
զմտաւ
ածեալ,
որպէս
պարտ
է
քան
բազմակողմանի
գիտութեամբ
կարող
էր
հանդէս
դուրս
{գալ}
այդ
տաժանելի
քննութեան
պարտիքը
հատուցանելու։
Այս
առանցքի
վերայ,
սկսեց
այնպիսի
սաստկութեամբ
պտոյտ
{գալ},
որ
տեսանողը
կը
կարծէր,
թէ
պտուտուողը
մի
թերաթա
ատ
է,
ընդունիր,
եւ
այս
նամակս
ստացածովդ
շտապի՛ր
{գալ}
իմ
մօտ,
մեր
ծանօթներից
եւ
բարեկամներից
ովին
հրաւ
սեց,
մի
քանի
արաբական
խօսքեր
արտաբերելով,
պտոյտ
{գալ}
սենեկի
մէջտեղում:
Պ.
Մարկոսը
տեսանելով,
որ
մի
մեր
համար
արծաթը:
Նորան
այն
ժամանակ
ծանր
է
դուրս
{գալ}
գրպանից,
եթէ
ճարել
ես
ճակատիդ
դառը
քրտինքով,
եթ
քը
հարկադրել
էին
նորան,
օդափոխութեան
համար
դուրս
{գալ}
իւր
մռայլոտ
բնակարանից,
ուր
շատ
տարիներ
անցուցել
կոյեան
զանգակը
կը
զարկեն,
ժողովուրդ
գուցէ
սկսանի
{գալ}
եկեղեցի
եւ
խափան
լինել
մեր
գործին"։
Առհասարակ
շ
,
գնալու
ժամանակ
խնդրեց
ինձանից,
թէ
երբ
կարող
էր
{գալ}
մեր
տուն
մի
հայոց
երգ
լսելու
համար:
Ես
ժամանակ
ն
էր
որպէս
մի
շնչաւոր
եւ
ձեռքերը
տրորելով
սկսեց
ման
{գալ}
սենեկի
մէջ
զանազան
ուղղութեամբ,
անհաւասար
քայլեր
յետոյ
չէր
կարելի
այլեւս
ծածկուել,
պիտոյ
էր
յառաջ
{գալ},
եւ
կերպարանքը,
գլուխը
կախած
ստրուկի
պէս,
մօտե
ես.
տան
հարկաւորութիւնքը
ստիպում
են
երբեմն
դուրս
{գալ}
սովորական
տարազից:
-
Ոչինչ,
ոչինչ,
-
կրկնեց
որ
քիչ
շատ
վաճառական
անունը
վերան
էր
եւ
Ղրիմ
գնալ-
{գալ}
ունէր:
Այս
հիման
վերայ
Մանուշակը
եզրակացնում
էր
ւն
մլաւեց:
Պառաւները
սկսեցին
շուրջանակի
պտոյտ
{գալ}
խարուկի
չորս
կողմով,
կամաց,
բայց
զզուելի
եւ
դող
աւները
այս
մլաւելու
վերայ,
դարձեալ
սկսեցին
պտոյտ
{գալ}
խարուկի
չորս
կողմով
եւ
երգել
նոյնպիսի
զզուելի
ներ
ւ.
Ինքս
փոքր
ինչ
տկար
լինելով
չեմ
կարող
դուրս
{գալ}
տանից.
բայց
շատ
հարկաւոր
բան
ունենալով
ձեզ
ասելո
զգոյշ
փօլիթիքայք
ոչինչ
կարացին
ծածկել
'ի
յերեւան
{գալ}
այժմ
միաբանութեան,
զի
իբրեւ
ձորձ
ինչ
պատառոտուն
ի
ճողոպրել
զանձինս
'ի
ձեռաց
Քօլլեճեանց
'ի
յերեւան
{գալ}
Վահան
հաւատոյ
գրոյ
Հ.
Միքայէլի
Չամչեանց
եւ
այլն
ր
եւ
պիտոյ,
թէեւ
այնչափ
ինչ
խնդրեցաւ
'ի
վանաց
'ի
{գալ}
հարկին,
եւ
ո՛չ
լսելի
եղեւ
բացարձակ։
Էր,
էր
եւ
շատ
անհաճոյ
էր
այս
բանը,
բայց
դորան
ընդդէմ
դուրս
{գալ}
վախենում
էին
ժողովրդից,
որովհետեւ
սա
որպէս
մարգար
ան,
այս
վճիռը
յայտնուելուց
երեք
օրից
յետոյ
դուրս
{գալ}
Փարիզից,
իսկ
տասն
եւ
հինգ
օրից
յետոյ՝
Ֆրանսիակա
ում
սառը
կանոնների։
Բայց
կարգից
դուրս
գալը
դուրս
{գալ}
է,
գոնէ
ծանօթութեանց
հետ
մեր
հաշիւը
վերջացնենք
ո
եամբ
չենք
թողուլ
պատերազմի
ասպարէզը։
Մենք,
բացի
{գալ},
տալ
բայերից,
ցոյց
ենք
տալիս
բոլոր
միւս
բայերի
րգործողների
մէջ
եւ
անդադար
նոցա
մօտ
ուզելով
պտուտ
{գալ},
հեղինակը
ոչ
միայն
շատ
տեղ
հարեւանցի
եւ
երկու
խօ
աղջիկ
խայթէ,
դորա
միակ
ճարը
պար
գալն
է.
եւ
պար
{գալ}
բազմութեամբ,
խմբովին,
ոչ
այնպէս
յամրաշարժ,
ինչ
ց
կանգնելը
սիւնի
նման
կը
լինէր
գետնի
երեսին
թաւալ
{գալ}
։
Ահա
այս
անձնապահութիւնն
էր,
որ
հարկադրում
էր
ս
կանգնած
էր
սատանայի
գահի
աջ
կողմից,
ձեռքին
բռնած
{գալարած}
մի
թերթ
թուղթ,
յառաջ
դուրս
եկաւ
հրապարակ
եւ
գլու
ինչպէ՞ս:
"
Ցնցւո՜ւմ
էին
մկանունք,
Եւ
խլրտում,
{գալարւում},
Շողում
նրա
վառ
աչկունք.
Կոյս
գրկումը
իր
ջերմին
բուրգ
կայսրի
հետ
տեսության
համար.
երբ
հետ
Մոսկվա
{գալը}
հայտնի
չէ,
բայց
թե
գա
Մոսկվա,
կարծիք
կա,
որ
դի
չկա,
ուստի
միամիտ
կացեք,
մինչեւ
պատգամավորների
{գալը}
բան
չավերվիլ:
Հարկ
կլինի
կայսեր
խնդիրք
տալ,
ուր
000
վերստից
մինչեւ
20
000
վերստ,
ուրեմն
գնալը
եւ
{գալը}
36,
000
վերստից
մինչեւ
40
000
վերստ:
Այս
կատակ
չ
գ
է
այս
խավար
գուշակությունը,
համբերիր
մինչեւ
իմ
{գալը},
անշուշտ
մի
գործ
կգտնենք,
քանի
ընկեր
[ենք]
միաս
Ինձ
շատ
հետաքրքրում
է
Անդրեաս
սրբազանի
Նախիջեւան
{գալը},
նամանավանդ
որ
այդ
վերաբերում
է
եկեղեցական
գումա
հույս
ունիմ
հրամանը
անպատճառ
ստանալու:
Ուրեմն
քո
{գալը}
զուր
կլինի
գարնան,
ես
կվերադառնամ
օգոստ.
15-ին
ուրը:
Թէ
որ
ապրիլի
մեջ
ճիճայիս
ինձի
տեսության
{գալը}
հաստատ
է
նե,
ճիճայիս
ասա
ինձի
մեկ
ճիվթ
աղեկ
ապու
այն
բարբառոյ
յանապատի,
որպէս
մի
քամի,
որի
ուստի
{գալը}
եւ
ուր
գնալը
չկամի
նա
հասկանալ:
Միւս
կողմից
սուտ
ի-Շամամային.
-
Ի՛նչ
լաւ
պատահեց
քո՝
իմ
մօտ
{գալը}:
Բէգզադէի
ինձ
նամակ
գրելը,
իսկ
իմ՝
նորա
ազգաբա
...
Այնտեղ
տեսանք
Ափրոդիտեայ
Որի
{գալը}
մեզ
զուր
չէր.
Կիթերայից
եւ
Կրէտէից
Նա
րն
ծառէ
ծառ
Իւրեանց
ճռվըղով
Կ՚օրհնեն
քո
{գալը},
Ո՛վ
երկնից
դեսպան,
Դու
ես
մեր
կեանքի
ուած
Կարօտակէզ
սիրելի։
Չի
վրդովիլ
նորա
{գալը}
Երբեք
սիրտը
աղքատի,
Մահը
միայն
նորա
տ
ռչունները
երգելով,
Ծառէ
ի
ծառ
ողջունեցին
իմ
{գալը}.
Ծաղիկները
քնքուշ
գլուխքը
խոնարհած
`
,
Բերբերի
հիւանդանալը
եւ
Սուլթ[անշահի]
Նախիջեւան
{գալը}
եւ
այլն:
23-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
այլոց:
եւ
այժմ
չստանալը,
բ)
Բերբ[երի]
եւ
այլն
Փարիզից
{գալը}
եւ
երրորդ,
որ
ցաւ
է
ինձ,
իր
տկարութիւնը.
Աստու
բ[օրիցս]
25-ից
գրուած,
որով
յայտնում
է
Վարդերեսի
{գալը}
եւ
հ[այր]
Ղ[եւոնդի]
նամակը:
28-ին
տես[ութիւն]
ե
էր
արել։
Եւ
արդեօք
այդպիսի
իրողութիւնների
հանդէս
{գալը}
կրիտիկայի
ձեռքով
ազդեցութիւն
ունէ՞ր,
կամ
թէ
ո՞րք
մ
բայով
է
վարվում,
"լաց
եմ
լինում"
եւ
այլն։
Տալը,
{գալը},
Աստրախանցիք
խոնարհում
են
"տամ
եմ",
"գամ
եմ",
բայ
ն
ստացել։
Նոքա
ասում
են
"գալման
եմ",
"գոլման
եմ"
(
{Գալը}
գոլ
է
եղել։
Երբ
առաջին
անգամ
լսեցի
այբի
ո
կամ
ե
փ
բերեցիր
իմ
եւ
իմ
ազգատոհմի
վերայ,
բարեաւ
լինի
քո
{գալը},
ողջամբ
եկիր.
գոհ
եմ
քեզանից,
որ
մեր
ցեղի
թշնա
հաշիւների
մէջ.
միթէ՛
մեք
չենք
հաւատում
քեզ:
Մեր
{գալը}
մի
օրէնք
է,
որ
կատարում
ենք,
լցուցանում
ենք
առա
նա
տան
մէջ,
ներս
մտաւ
ծառան
եւ
յայտնեց
բժշկապետի
{գալը}:
Պ.
Յովնաթանեանցը
իսկոյն
ընդունեց
մի
պատուաւոր
ից
ստացած
արծաթովը
ապրում
է.
բայց
նորա
Նախիջեւան
{գալը}
արդէն
տասն
եւ
եօթն
տարի
էր.
պատճառ,
Մանուշակը
մ
մար
եւ
առհասարակ
ծնողքի
համար,
փեսայի
նոցայ
տուն
{գալը},
-
ընդհատեց
նորա
խօսքը
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինը,
-
,
-
վեր
առեց
կինը,
-
եւ
գիտե՞ս
ինչ
պատճառով:
-
{Գալը}
եւս
չգիտեմ,
ոչ
թէ
պատճառը,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճ
աստղաբաշխքը
իմանալով
մի
մոլորակի
մի
նշանակեալ
տեղ
{գալը},
սպասում
են
րոպէ
առ
րոպե.
սպասում
է
եւ
ամբողջ
ք
Բայց
ինքը,
Մանուշակը
ամենեւին
չէր
կամենում
բժշկի
{գալը}
եւ
աշխատում
էր
հաւատացնել
իւր
ծնողքը,
թէ
հիւանդ
Առաջին
անգամի
նման,
պառաւները
աւարտեցին
պտոյտ
{գալը},
երգի
վերջանալով,
եւ
իւրաքանչիւրքը
կանգնեցան
իւ
ները
երրորդ
անգամ
աւարտեցին
իւրեանց
երգը
եւ
պտոյտ
{գալը},
եւ
իւրաքանչիւր
ոք
կանգնեցաւ
իւր
տեղում:
Այս
ան
րեց
լռութիւն:
Պատուարի
ժամացոյցի
ամէն
մի
գնալ
{գալը},
ամէն
մի
զարկը
շատ
երկար
էր
թւում.
իւրաքանչիւր
աւորեց
նորա
գալուստը:
-
Միթէ՞
դուք
գիտէիք
մեր
{գալը},
Տէր
հա՛յր,
-
ասաց
Մկրտիչը
քահանային,
որ
այսպէս
չէ
ենթարկվում
սառը
կանոնների։
Բայց
կարգից
դուրս
{գալը}
դուրս
գալ
է,
գոնէ
ծանօթութեանց
հետ
մեր
հաշիւը
վե
ինակ՝
գրում
եմ,
տեսնում
եմ
եւ
այլն։
Իսկ
տալը,
{գալը},
երբեմն
եւ՝
լալը
խոնարհւում
են
տալիս
եմ,
գալիս
տակաւին
Սօսի
մօր,
այդ
բանում,
պիտակաբար
հանդէս
{գալը}:
Եւ
զարմանալի
է,
որ
Վարդիթերի
մայրը
Արշաւրի
ձեռ
որչա՞փ
աւելի
զուարճալի
կը
լինի
նորա
շրջանում
ման
{գալը},
որչա՞փ
կը
կենդանանայ
օդը,
եթէ
մի
քանի
կարգ
ծառ
մեց։
Երբ
այս
աւարտած՝
տընից
էր
դուրս
{գալի}
Ուսանողն
ճաշած՝
դիպչում
էր
օդի։
"
Ի՞ն
երբ
տեսաւ
նորան,
տեսաւ
չքնաղ
երեսը,
Եփ
էր
{գալի}
երակներում...
արիւնը.
Թէպէտ
նա
միշտ
անսխա
մէջ
գործ
է
ածում
այս
ձեւը.
մօռացնել
տալի,
յառաջ
{գալի},
հոգի
է
տալի
եւ
այլն,
փոխանակ՝
մոռացնել
կամ
մո
ր
տարէն
մեռած
մարդի
գլուխն
էլ
հողի
տակիցը
դուրս
ա
{գալի},
ամէն
բանը
խարաբ
էլած
ա
ըլնում,
համա,
էն
գիրը
ա,
ամօթ
չունի՞ն
ըստօնք.
ինչ
բերաններից
դուրս
ա
{գալի}
քցում
են,
փառք
աստըծու,
ոչ
ով
չի
մեռել,
երես
ե
ր
մի
կապայ
ես
կարում,
թէ
էքսի
օրը
խօսքիցդ
դուս
ա
{գալի},
ասում
ես,
թէ
ա՜յ
որդի,
քեզ
շոր
կարեցի,
որ
ին
ի
հինգ
լիտր
արաղ
չպիտի
տանի՞նք.
հաւողի
ժամանակ
ա
{գալի},
թազայ
հաւող,
լաւ
դեղձը,
չի՞
հարկաւոր
տանի՞նք
ր,
մովրովի
համար
ճուտ
տար.
իշխանների
տանն
ա
վեր
{գալի},
աղքատների
տունն
ա
քանդւում,
հո
սուտ
չի՞:
Հիմի
թէ
դու
ինձանից
համբա
ես,
քու
տանն
էլ
ոչով
չի
վեր
{գալի},
համա
ես
իմ
աղքատ
տեղովս
քեզանից
շատ
եմ
խարջ
տալ
ւրդս,
ուսուցանէ
ընդ
ամենայն
Հրէաստան,
սկսեալ
'ի
{Գալիլեէ}
մինչեւ
ցայսր
"
(Ղուկ.,
գլ.
ԻԳ.,
համ.
5)։
վեր,
սարի
գլուխը
բարձրանալ,
բայց
այն
օրից,
երբ
{Գալիլեյը}
իր
գնդակները
ձգեց
Պիզայի
թէք
զանգատնից
դէպի
վայր
ազգի
առաջշարժութիւնը:
Մանաւանդ
սրտաշարժ
է
անմահ
{Գալիլեյի}
գլխի
անցքը,
որ
իր
աստեղարաբշխական
եւ
բնագիտական
ւթիւնը,
գինո՞վ,
թէ
ջրով...
Քրիստոս
ինքը
Կանա-
{Գալիլիայումը},
հարսանիքի
մէջ
ջուրը
գինի
փոխեց,
դու
ինչե՞ր
ես
տեսնում
ենք
հին
երգերի
մեջ,
նորանից
հետո
հանկարծ
{գալիս}
է
մեր
առաջ
նորա
ծերացած
հասակը.
Աստվածաշնչի
թարգ
նգամ
ես
նրան
տեսա
հունիսի
վերջերին,
երբ
դուրս
էի
{գալիս}
Մոսկվայից.
այն
ժամանակ
նա
խճճված
էր
միանգամայն
ա
եւ
է,
բայց
որովհետեւ
սառնամանիք
էլ
է,
դուրս
չեմ
{գալիս},
տեսնենք
վաղն
ինչպես
կլինի:
Ողջույնս
հաղորդ
սա
խնդրեմ,
ինչու
Dandy-ն
(Ալաջալյանը)
այստեղ
է
{գալիս}:
Շնորհակալություն
Անանիային,
որ
մնում
է
այստեղ
մ
են
խաղաղ.
մի
չնչին
խաղաղություն
ինչերով
է
ձեռք
{գալիս}.
ինչ
օգուտ,
գրել
չեմ
կարող,
խոհեմությամբ
հասկա
նչպէս
կամիք:
"
Ահաւասիկ
Պարոններ
"
հանդէս
էք
{գալիս},
պարոն
Իսահակեանց,
"
եթէ
մեք
ազգասէր
ենք,
եթէ
իմ
տան
կողմը:
Ես
ամենեւին
չկարծեցի,
թէ
իմ
մօտ
է
{գալիս},
որովհետեւ
ոչ
ոքի
չէի
սպասում,
եւ
իմ
ծանօթքը
այ
դուրս
չէին
դնելու
շեմքից:
Մտածեցի,
թէ
այդ
մարդը
{գալիս}
է
իմ
դրացու
տուն,
կամ
գուցէ
ինքը
դրացիս
է,
որ
վ
ան
խանութներ,
եւ
ժողովուրդը
ամբողջ
երեք
օր
ման
է
{գալիս}
այդտեղ:
Շատ
երիտասարդք
ամբողջ
ամիսներ
սպասում
են
նետերը
եւ
քարերը:
Մի
անպատմելի
ուրախութիւն
է
{գալիս}
իմ
վերայ՝
տեսանելով,
որ
ճշմարտութիւնը
ու
ազգասի
եւ
Ասիացիք,
այն
խօսքը
ընդունում
են,
որ
դուրս
էր
{գալիս}
բարեկամի
կամ
համախոհի
բերանից:
Մի
Հայ,
որ
չէր
ս
ններիս
սրտի
համար:
Մի
անփարատելի
տխրութիւն
է
{գալիս}
իմ
վերայ,
երբ
մտածում
եմ,
թէ
իմ
սիրական
Հայը,
թէ
լաց
է
լինում
մարդու
գլխին:
Շատ
անգամ
դուրս
եմ
{գալիս}
դաշտ,
բայց
չկայ
այն
ախորժ
բերկրութիւնը,
որ
զգու
ւնը։
Ես
շատ
ուրախանում
եմ,
եթէ
մի
նշանաւոր
հիւր
{գալիս}
է
իմ
մօտ,
որովհետեւ
նորա
գնալուց
յետոյ
իսկոյն
հա
ին,
ուրիշ
խօսքերով
միեւնոյն
միտքը
այսպէս
է
դուրս
{գալիս},
թէ
"
անմահ
յիշատակները
Մուզաների,
որ
Հայաստանը
է
թռչում,
բայց
չէ
մնում
վերեւումը,
իսկոյն
ցած
է
{գալիս},
այդպէս
եւս
բարկացող
բէգզադէները,
որոնք,
կամաց
ես
եւս
հասկացայ:
Մի
քանի
օր
սորանից
յառաջ,
{գալիս}
է
իմ
մօտ
ծանօթներիցս
մինը,
որին
դուք
չէք
ճանաչու
անին
մի
հրաժարական
ողջոյն
տալ:
Յանկարծ
բանտի
մօտ
{գալիս}
է
կոմսը։
Լէոնորան
խնդրում
է
ողորմութիւն,
կոմսը
այստեղ:
-
Ո՞ր
տեղից,
ո՞ւր
էիր
գնում:
-
{Գալիս}
էի
Ռուսսիայից՝
Րեդուտկալէից
դէպի
ձեր
իշխանութեան
ցս
վազում
էր
մի
քաղցր
եւ
պայծառ
վտակ:
Տեսայ,
որ
{գալիս}
է
հեռուից
մի
երիտասարդ
մարդ՝
երկարահասակ
եւ
նիհա
ն
պատկերից,
մինչ
նոցա
հետ
միասին
աչքիս
առաջեւ
են
{գալիս}
աւերակ
Հայաստանը,
ցիրուցան
ժողովուրդը,
անդաստիա
ս
մտայ
Վերսայլի
այն
բնակարանքը,
ուր
երբեմն
եռ
էր
{գալիս}
մի
կեանք՝
թունաւորուած
բիւր
հրապոյրներով...
Վեր
ինչպէս
անբաղդ
Պոլոնիացի
Մարիա
Լեշչինսկին
դուրս
էր
{գալիս}
մեծ
Տրիանոնից
անտառի
եւ
գիշերի
առանձնութեան
մէջ՝
լին
ստրկացած
Լուդովիկոս
Տասնեւհինգերորդը
դուրս
էր
{գալիս}
պալատից՝
ոգեւորուած
միմիայն
այդ
խորհրդական
ճրագի
աջեւ,
օր
ու
ցերեկով,
գիշերազգեստը
հագած,
ման
է
{գալիս}
մի
Հրէայի
հետ՝
աշխատելով
խաբել,
կամենալով
մի
մո
րդ,
տեսանելով
հարսնացու
օրիորդը,
մինչդեռ
ման
էր
{գալիս}
Բէգզադէի
կառքով,
ասում
է
Բէգզադէին:
-
Այս
ի
անում
է
մինչեւ
ի
կատաղութիւն:
Մի
քանի
օրից
յետոյ
{գալիս}
է
Բէգզադէն
տղայի
մօտ
եւ,
տալով
նորան
5
մանէթ,
ա
ր
պարոնը:
Բէգզադէի
գնալուց
մի
երկու
օր
յետոյ
{գալիս}
է
տղայի
մօտ
սորա
քեռին
(այսինքն՝
Բէգզադէի
գործա
յսինքն,
առանց
իւր
անձը
քննելու,
ասպարէզ
է
դուրս
{գալիս}
այն
չարչարող
բռնութեան
ընդդէմ,
գլխատում
է,
աքսո
ամար:
Բայց
այդ
տեղերում
եւս
նորան
հանդէպ
է
դուրս
{գալիս}
էապէս
նոյն
աղքատութիւնը,
գուցէ
`
մի
փոքր
քաղաքայ
ութենից,
որ
քեզ
այդ
օրը
ձգեց:
Պանդխտակիցքը
{գալիս}
են
նորան
մխիթարելու:
Մի
երկու
բաժակ
գինի..
ս
կան),
օդին
ապաստան
արած
իւրեանց
կեանքը:
Նոքա
{գալիս}
են
եւ
գնում
են,
"
որպէս
հողմ,
որ
շնչէ,
որ
ոչ
գ
երբ
որպէս
հետեւանք
հասուն
գիտակցութեան,
հանդէս
է
{գալիս}
այրական
հաստատամտութեամբ,
պահանջում
է
ուրիշների
ան
վերածնելութեան
պատճառ
լինել:
Ինչպէս
մեր
միտքը
{գալիս}
է,
Ազգասէր
օրագրի
հրատարակութիւնը
այդ
ժառանգութի
ու
գինի
են
ձօնում
Ի
յիշատակ
քո
որդուն:
Դու
չե՞ս
{գալիս}
հարաւէն,
Փառան
սարից
չե՞ս,
Աստուած,
-
Այս
աս
,
ծիպ,
ծիպ,
շուտ
Ինձ
մօտ
եմ
կանչում...
Մարին
{գալիս},
գգւում
է
տաք,
Իմ
մէջ
վառում
սէր
ու
կրակ:
"
Ձ
չէ.
Եւ
ինքն
իսկ
չէ՞
Եհովան,
Որ
շրջում
է,
ժուռ
{գալիս}
Այս
դրախտում
պատուական
Եւ
ողջունում
թշուառիս
`
Մի
դ
շարժման
ժամանակ
Հեշտին
`
անօթն
ընտրութեան
Եռ
էր
{գալիս}
շնչի
տակ
Վարդի
-
մեծն
բալասան...
Ամե՛ն.
եղաւ
հո
Էն
կողմումը
քո
թշնամի
Տե՛ս,
չեչէնն
է
ման
{գալիս}
։
Նուիրական
ջրի
ափին
Ծաղկում
են
,
Սիրուն
կոյսեր,
տուն
շտապեցէք
Ման
են
{գալիս}
չեչէններ։
ԿԵԱՆՔ.
Կեանք
երջանիկ,
է,
որ
սովորաբար
փոթորիկի
քամակից
`
Դուրս
է
{գալիս}
երկնից
դշխոյն
խաւար
ամպերի
տակից.
Ղեկավարը
անուբ,
մինչ
այն
մեծ
գետը
Շարելով
դէպի
առաջ
{գալիս}
է
զօրքը:
Ծռծռում
են
սուլթանները
զինչ
խոտեր
անում
են
փոշի:
Պատերազմական
վաշտերը
կարգով
{գալիս}
են,
Առաջից
դրօշակները,
թմբուկ
խփում
են:
,
Առաջնորդէ
սպառն[աց]այտ
զօրապետ
ծերիկ
{Գալիս}
են
կարող
գնդերը
զինչ
յուզեալ
հեղեղ
Զարհուրե
Տեսնողն
է
Կիսթի
որդին:
Hy,
տէրտէր,
դուք
{գալիս}
էք,
Շուխռի-մուխռի
խօսում
էք,
Ողջիդ
ակ
դեռ
չէ
անցել,
Երբ
նա
փառքով
ու
պատուով
Ման
էր
{գալիս}
փողոցներում
Իւր
սեպհական
կառքերով.
Այժմ,
վախով
Ունիմ
քանի
տեսակ
կառքեր,
Բայց
դու
ման
ես
{գալիս}
ոտքով:
Ոսկի,
արծաթ,
գոհարեղէն,
ՍԱՆՉՈՅԻ
ՄԿՐՏՈՒԹԻՒՆԸ
"
Կնդուկ
պոչատն
է
{գալիս},
Ճամփայ
տուր,
է՜,
մե՛ր
տղայ,
Տե՛ս
Խոսրովիկը,
դեռեւս
Հայաստան
չմտած,
երբ
լսեցին
թէ
{գալիս}
է,
փրփրեցան
նախանձով
եւ
վառեցին
բորբոքեցին
իւրեա
ողութիւնը,
մինչ
հայ
մարդիկ,
դարձեալ,
հանդէս
են
{գալիս}
եկեղեցականների
մտացածին
իրաւունքը
ջատագովելու
եւ
ւսերէն
ձեռագիր
տետրակ,
իւր
ընդդէմ
գրուած,
ման
է
{գալիս}
ժողովրդի
մէջ:
Այս
Վարդապետարանն
էր,
որ
Ռուսի
(երբեմն
պատահում
էր
որ
հինգ-տասը
հոգի
միասին
էին
{գալիս}
վրաս)
ես
խնդրում
էի
նոցանից
ցոյց
տալ
ուղիղ
ճանփա
ած
լինելու,
անկարգ,
անկանոն,
ինչ
որ
մեր
բերնին
{գալիս}
է,
գրենք
թղթի
վրայ,
ինչպէս
մեր
սքանչելի
ընդդիմա
սիսափայլը
"
կրիտիքելուկ)՝
քննադատելու
էին
դուրս
{գալիս}
եւ
աջ
ու
ձախ
բրդում։
Մեր
ամենամեծ
ցանկութիւնը
այ
տեղ
դարձեալ
ասում
է,
թէ
ներգործող
անձը
հանդէս
չէ
{գալիս}
որպէս
լոկ
գործիք,
այլ
ինքնակայապէս
կամ
որպէս
պաշ
իսոփայութեան
մասին
դրութիւնը:
Ինչպէ՛ս
հրճուանք
է
{գալիս}
մարդու
վրայ,
որ
կէս
դար
առաջ
միմիայն
հռչակաւոր
փ
աւասարութեան:
Բոլոր
այն
"
ուրեմն
"-ները
դուրս
են
{գալիս}
դարձեալ
այն
մովսիսական
եսական
ոգու
ազդելուց,
որպ
ամբողջ
շինծու
համակարգութիւնք,
որ
օդի
մէջ
են
ման
{գալիս},
կամ
աւելի
վատ
`
ոչնչութեան
մէջ,
որովհետեւ
օդը
րհուրելի
ցնցիւններ
գործեց,
երբ
79
եւ
93
դուրս
էր
{գալիս}
ֆրանսիական
կազմուածքից:
Վաղուց
սովորութիւն
է
եղա
զբօսանքը:
Յանկարծ
տեսանում
եմ,
մի
առոյգ
պատանի
{գալիս}
է,
դէպի
ինձ
ուղղած
իւր
քայլերը,
նորա
պարզ
երեսի
սպէս:
Ո՛վ
ես
դու,
անծանօթ
բարեկամ,
որտեղի՞ց
ես
{գալիս},
ի՞նչ
պատճառով
եւ
ո՞ւր
ես
գնում:
Ա՜խ,
ասացի
ես
Նա
խոր
հոգոց
հանեց
եւ
ասաց:
Ես
արեւմտքից
եմ
{գալիս},
արեւելք
եմ
գնում:
Բովանդակ
աշխարհը
մի
վայրկենո
իտ
անտառի
մէջ
իւրեանց
որջերից
կոկորդաբաց
դուրս
են
{գալիս}
գիշակեր
գազանները,
որս
ճարելու:
Սա
կամենալով
գո
նքի
շողշողիւնը
բազմաթիւ
ճրագների
լուսով:
Ներս
են
{գալիս}
նոքա
կարգով,
եւ
նոցայ
հետ
փողոցների
գիշերաշրջիկ
ագրութեան
մէջ:
Այս
յաղթութիւններից
յետոյ
ներս
են
{գալիս}
հոգատարքը
վերակացուի
հետ,
եւ
առաջնորդելով
նոցայ
արդիկը,
վաճառականների
նման,
ծով
ու
ցամաք
ման
են
{գալիս}
՝
իրենց
մտքի
խորհուրդը
երկնաւոր
եւ
չապականուող
գա
աղկում
էին
այն
շնորհից,
որ
նորա
բերնից
էին
դուրս
{գալիս}
).
եւ,
բանական
գիտութեամբ,
հայրապետների
եւ
եպ
յ։
Եւ
այժմ,
իմ
ունեցածներով
զարդարուած,
ման
են
{գալիս}
՝
ինձ
ծաղր
անելով։
Իսկ
ինչ
որ
իմ
բաներիցս
վանքու
"։
Իսկ
դա
նորա
հակառակն
է
աղաղակում.
"
Ո՞ւր
ես
{գալիս},
չե՛մ
ուզում,
համարձակութիւն
չունի՛մ
քեզ
տեսնել
իկը,
տակաւին
մեր
երկրի
սահմանը
չհասած,
մինչ
դեռ
{գալիս}
էր
եւ
սոքա
լսեցին,
ինչպէս
մի
թշնամու
վրայ
նորա
ը
թշնամու
վրայ
նորա
ընդդէմ
զինուեցան՝
"
էլ
ո՞ւր
է
{գալիս}
միւս
թարգմանն
էլ
"
ասելով։
Եւ
այն
օրհնուածը,
հե
րների
բնակարաններին,
որ
Ակիթն
էլ
Գարդմանի
վանքից
{գալիս}
է
այնտեղ
եւ
բնակւում.
Ինքը՝
Փարպեցին
"
եւ
բնակե
րի
բնակութեան
սարք
ու
կարգը։
Ասողիկը
օգնութիւն
է
{գալիս}
մեզ,
երբ,
Մեծ
Վահանի
Կաթուղիկէ
եկեղեցին
մեծապէս
ական
հասկացողութեամբ.
ուստի
ի՛նչ
որ
մարդու
միտքը
{գալիս}
է,
կարելի
է
ասել.
էլ
ո՛չ
քննութիւն
եւ
ո՛չ
ապացո
անունը,
որովհետեւ
անհաշտելի
հակասութիւն
է
դուրս
{գալիս}
։
Փարպեցին
իր
Թղթում
իր
Սիւնեաց
աշխարհում
ունեցած
գլուխը։
Մեզ
թւում
է,
թէ
այն
մարդը,
որ
հանդէս
է
{գալիս}
այսօր
պատմութեան
այս
կամ
այն
մթութիւնը
բացատրելու
ետ,
ի՛նչ
լուր,
ի՛նչ
համբաւ
",
-
հանդէպ
են
դուրս
{գալիս}
աշակերտքը,
որոնց
մէջ
գտանւում
էր
մեր
հանգուցեալը
րս
գալու.
եւ
այսպէս,
հագնելով
վերարկուն
դուրս
է
{գալիս}
դահլիճը,
ուր
հաւաքուած
է
մեծ
բազմութիւն
հաւատարի
ւում
են
այնքան
անհամար
աշխատութիւնք,
որ
դուրս
են
{գալիս}
զանազան
տեղերում:
Թեպէտ
գրականութեան
մէջ
ոչինչ
տ
նձ,
800
տարի
է
շարունակ.
ես
կարդացել
եմ,
միտքս
{գալիս}
է,
բաղանդիստների
շարադրութիւնների
մէջ,
որ
այդ
ա
յիմար
մարդերի
գլուխը,
որ
նոքա
մինչեւ
այժմ
ման
են
{գալիս}
արբեցածի
կամ
կատաղածի
նման:
-
Բայց
ինձ
ի՞նչ
եամբ,
որով
խմում
են
սառուցով
գարեջուրը
եւ
պար
են
{գալիս}
Mein
lieber
Augustin
երաժշտութեամբ:
Մի
քանի
ուսա
էջ
մի
անգամ,
"
Ստախօսից
ստախօս
"
անունով
դուրս
է
{գալիս}
դժոխքումը:
Այս
օրագիրը
դժոխքի
մէջ
յայտնի
է
եւ
ըն
րս
պրծած
դժոխքի
աջ
կողմից,
խառն
ի
խուռն
աղաղակով
{գալիս}
էին
դէպի
սատանայի
գահը:
Նոցա
մէջ
երեւում
էր
Լուկ
էս
կրկնում
է
միեւնոյն
խօսքերը:
Իմ
գլուխը
պտոյտ
է
{գալիս}
գործի
շատութենից:
-
Ես
գիտեմ
քո
հարազատութի
եան
մասին,
որովհետեւ
այդ
ծայրագոյն
նզովեալը,
որ
{գալիս}
է
մեր
մօտ,
ինքը
իւր
ձեռքով
ուղարկել
է
ամենայն
տա
անը.
այդ
անպատճառ
հարկաւոր
է,
պատճառ,
դա
նոր
է
{գալիս}
այստեղ,
ուրեմն
եւ
արժան
է
ծանօթացնել
նորան
մեր
դ
ա
հարուստ
էր,
իսկ
մենք՝
ոչ,
նա
կառքերով
էր
ման
{գալիս},
իսկ
մեք՝
ոտով:
Հեռի՛
մեզանից,
դու
յանդուգն
յ
ն
չիմանալով
իւր
գլխից
անցածը,
համարեց,
թէ
նոր
է
{գալիս}
պ.
Մարկոսը:
Այս
պատճառով
վեր
կացաւ
տեղից
եւ
կամ
դը,
որ
խելքս
առել
էր
գլխիցս:
Ուրախ
ուրախ
ման
էի
{գալիս}
դրսումը
ամբողջ
գիշերը.
լուսնի
արծաթափայլ
ճառագայ
արսը,
որ,
մի
բարակ
բատիստեայ
շապիկով,
դուրս
էր
{գալիս}
գետից:
Ջուրը
թացացնելով
նորա
շապիկը
շինել
էր
բոլ
ինել
է
օձի
լեզու,
մի
աման
արիւն
գլխին
դրած
ման
է
{գալիս},
սորա
կամ
նորա
վերայ
թափելու
համար,
-
կցորդեց
շ
այժմ
խոր
փիլիսոփայութիւններ,
իմ
գլուխս
դուրս
չէ
{գալիս}
այդպիսի
բաներից․
հասարակ
կերպով
հասկացրու
ինձ
եւ
ը,
որով,
անտարակոյս,
որպէս
ցամաքի
վերայ
ման
էր
{գալիս}
նա,
ասաց
թէ
քեզ
ոչինչ
աւելի
հարկաւոր
չէ,
երանի՜
յառաջ:
Մանթուխեանցը,
ոսկին
շինելուց
յառաջ,
{գալիս}
էր
Շաքարեանցի
մօտ,
որպէս
իւրեանից
առաւել
մեծ
մար
մի
հարցրու:
Տարին
մի
անգամ
մի
քանի
քահանայք
{գալիս}
էին
հաշիւ
տեսանելու,
բայց
ի՛նչ
հաշիւ,
ի՛նչ
քննո
իւ
հիւ֊թը,
որ
միմիայն
հոգու
ներգործելուց
դուրս
է
{գալիս}
մարմնից:
Այո՛,
երանի՜
այն
անբաղդին,
այն
թշ
խարհից,
նա
մոռանում
է
իւր
շրջակայքը,
նա
դուրս
է
{գալիս}
մտքի
ծովի
վերայ
եւ
այդ
ճանապարհորդութեամբ
ապրում
րի
մէջ,
Տրդատ
թագաւորի
հրամանով
եւ
զօրքով
ման
էր
{գալիս}
Հայաստան,
մեհեանները
-
կռքատունները,
կուռքերը
ք
ջ
գտանուած
մարդերի,
իսկ
բանաստեղծութիւնը
դուրս
է
{գալիս}
իրական
ճշգրտութենից:
Այո՛,
պատմութեան
ասպարէզը
փոքր
ման
գալու:
Տեսանեմ
որ
այդ
պարոնը
եւս
ման
է
{գալիս}
իւր
բակում,
որ
բաժանւում
է
իմից
միայն
մի
բարակ
տ
ում
է
իմից
միայն
մի
բարակ
տախտակեայ
պատով:
Ման
է
{գալիս},
բայց,
բարձրաձայն
խորհելով
-
ինքը
իւր
հետ
խօսակ
մինը
յիշեմ.
ես
տեսայ
դարձեալ,
Մինչ
դուրս
էր
{գալիս}
ծովից
լայնարձակ.
Հազար
պչրանքով,
քնքուշ
շար
եծամեծ
ալիքի
Կատաղած
ծովին
եղած
խաղալիկ,
{Գալիս}
էր
մի
նաւ,
ջարդուած
կայմերով,
(Յառաջ
մեր
ն
չքից...
Մինչդեռ
այսպիսի
մտածմունքով
ման
էր
{գալիս}
նա
տան
մէջ,
ներս
մտաւ
ծառան
եւ
յայտնեց
բժշկապետի
մ
է
մի
դժոխային
ամբոխումն
եւ
նախանձի
որդերը
եռ
են
{գալիս}
այն
ապականեալ
սրտի
վերայ:
-
Արդեօք
այդ
բաներ
այն
է,
-
յաւելացրեց
շուտով
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
որ
{գալիս}
է
եւ
կտրում
է
կեանքը,
մարդը,
որ
ենթարկւում
է
մա
կոյն:
-
Ուրեմն
քո
կարծիքով
մահը
մի
էակ
է,
որ
{գալիս}
է,
կտրում
է,
ներգործում
է.
պատճառ,
այդ
գործող
ի
համար,
այնուհետեւ
ծանօթացել
էր
նորա
հետ,
միշտ
{գալիս}
էր
գնում
էր
Թիւթիւնճի-օղլուի
տունը
ժամանակ
անցուց
բաների
յատկութիւնքը,
այսպէս
ահա
Շահումեանցը
միշտ
{գալիս}
էր
Թիւթիւնճի-օղլուի
մօտ,
եւ
դուռից
ներս
մտած
չմտ
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
ղահուէտնից
դուրս
եկած
տուն
էի
{գալիս},
յանկարծ
պատահեց
պարոն
Շահումեանցը,
բռնեց
եւ
բա
ւրախութիւնը
ոչինչ
չափով
չէր
չափւում:
Դուրս
էի
{գալիս}
այնտեղից,
ահա
մի
պառաւ
աղքատ
կին
մի
նամակ
ձեռքին
է
մի
րոպէ
ուրախանում
էր,
կամ
այս
մտածութիւնը
եւս
{գալիս}
էր
միտքը,
որ
արժանի
է
եղել
պարոն
Շահումեանցի
սեղ
կ
բժիշկ
կանչեն:
Այս
վերջին
խօսքերը
դուրս
չէին
{գալիս}
տիկին
Թիւթիւնճի֊օզլուի
սրտի
վկայութենից.
նա
հաստ
ը
յառաջանար:
Թեթեւ
թափողը,
թեթեւը
ձգելուց
յետոյ
{գալիս}
է
հիւանդի
տուն,
նորան
հարցանում
են.
"
ի՞նչ
բերե
արանքների:
Առաւել
լաւ
հաստատութիւն:
Մի
գիշեր
{գալիս}
են
եւ
բախում
են
Մանուշակ
դայեկի
դուռը.
դայեկը
վ
եւ
գնում
են...
Գնում
են,
բայց
արդէն
դուրս
են
{գալիս}
քաղաքից,
դայեկը
հարցնում
է,
թէ
ո՞ւր
էին
տանում
մ
է
իսկոյն,
դայեկին
ճանապարհ
տալու
համար:
Մօտ
է
{գալիս}
դայեկը
եւ
տեսանում
է,
որ
մի
քանի
վայրկեան
ժամանա
ուշակ
դայեկի
վարժ
լինելը
իւր
գործի
մէջ:
ժամանակը
{գալիս}
է,
երեխայն
ծնանում
է
արդարեւ
արու:
Երեխայի
ա
նչպէս
Մանուշակ
դայեկը
համարել
է
ծննդականի
մայրը,
{գալիս}
է
նորա
մօտ,
ասում
է,
բռնի՛ր
գոգնոցդ,
եւ
ածում
ան
թէ
իմանալը,
պատճառ,
նորանից
լաւ
բան
դուրս
չէ
{գալիս}:
Պէտք
է
ասես,
թէ
նորա
ցեղը
շատ
խելօք
չեն,
եթէ
տի
սրտի
անդորրութիւնը
վրդովուում
է
մի
դերվիշ,
սա
{գալիս}
է
Կոստանդնուպոլսում
նորա
մօտ
եւ
ասում
է,
թէ
երկի
,
ոսկին
եւ
ստացուածքը:
Բայց
աւա՜ղ,
սորա
հակառակ
{գալիս}
էին
նորա
աչքի
առաջեւ,
որպես
թէ
հայրը
հրաժարւում
աւորուած
իրաններից
երեւում
էր,
որ
հեռի
տեղից
էին
{գալիս}...
Սուրբ
Կարապետից
էին
գալիս.
պատճառ,
Սուրբ
որ
հեռի
տեղից
էին
գալիս...
Սուրբ
Կարապետից
էին
{գալիս}.
պատճառ,
Սուրբ
Կարապետից
եկողները
ուղիղ
Սուրբ
Գ
եամբ,
ճշմարտութեան
մուրճը
մեր
ձեռքին,
դուրս
ենք
{գալիս}
հրապարակ,
որպէս
հաւատարիմ
զինուոր
ճշմարտութեան
Վ
ւոր
նկարագրութեանը,
որ
գործնական
կերպով
հանդէս
է
{գալիս}
զանազան
իրողութենների
մէջ։
Յառաջենք
այժմ
դէպի
ճա
իշխանները։
Կոնդակ
կոնդակի
քամակից
դուրս
էին
{գալիս}
ընդդէմ
այս
քարոզիչներին,
որ
աղճատում
էին
Քրիստոն
թէ
ոչ
մոխիր
խառնած
հետը։
Կոշտ
շորեր
հագած
ման
էր
{գալիս}
փողոցներում՝
ողորմութիւն
հաւաքելով։
Ոչ
ոք
նորա
րում՝
ողորմութիւն
հաւաքելով։
Ոչ
ոք
նորա
մօտ
չէր
{գալիս},
ամենեքեան
փախչում
էին,
իսկ
երեխայքը
քար
էին
ձգ
իւնը
դէպի
նա
օրէ
օր
աւելանում
էր,
որ
բազմութենով
{գալիս}
էին
նորան
տեսանելու։
Իգնատիոսը,
կարծելով,
թէ
ս
ը
չ'հարցրեցին
Իգնատիոսից,
թէ
ո՞վ
է,
ո՞ր
տեղից
է
{գալիս}
կամ
ո՞ւր
է
գնում,
եւ
այս
կերպով
նա
կարողացաւ
ազա
ելով
նորա
քարոզներից,
ծպտեալ
կերպարանքով
ման
էին
{գալիս}
նորա
քամակից
եւ
գտանւում
էին
նորա
աշակերտների
համ
կան
ցաւեր
ունեցող
հիւանդներից,
ամբողջ
օրը
ման
էր
{գալիս}
ափրոդիտական
ցաւերով
վիրաւորուած
մարդերի
մօտ,
ուր
չէին
հնազանդւում,
եւ
այսպիսի
հրամաններ
դուրս
էին
{գալիս}
անդադար
մինչեւ
Կարգի
բոլորովին
ջնջուիլը։
Քրի
լածել
Դօմինիկեան
եւ
Ֆրանսիսկեան
կրօնաւորները,
որ
{գալիս}
էին
այնտեղ
առաքելութեամբ։
Մօրալէս
անունով
Դօմինի
անազան
մորթերի
եւ
այլ
բաների։
Վեց
տարին
մի
անգամ
{գալիս}
էր
Գեներալ
Պրօկուրօրը,
հաշւում
էր
եկամուտքը
եւ
գ
շակութիւններ
Պապի
մօտակայ
վախճանի
վերայ։
Ման
էին
{գալիս}
զանազան
տարեգրական
ցուցակներ,
որոնց
զօրութենովը
ը)
չգիտենք,
թէ
ինչի
բառ
է,
թէեւ
թուրքի
հոտ
է
{գալիս}.
օրինակ՝
Չալ։
Ճլպինդը
անշուշտ
հայի
բառ
է,
բայ
վիճակում
է։
Ցրտում,
գլխաբաց,
ոտքը
բոբիկ
ման
է
{գալիս}
երեք
գազ
ձնի
միջում
եւ
այն
ցուրտ
ձմեռ
եւ
Արագածի
ն
Ապարանցիք։
Մի
շաբաթ
է,
որ
նորա
քամակից
ման
են
{գալիս}
Աշտարակի
տղաքը,
տեսնում
են,
բայց
սիրտ
չեն
անում
նցնելուց
յետոյ
Գարեգինն
է
նորան
տեսնում,
եւ
Սօսը
{գալիս}
է
նորա
մօտ։
Գարեգինը
խրատում
է,
համոզում
է
տուն
այդ
տակաւին
խորհուրդ
ունէր
եւ
սկզբունքից
առաջ
էր
{գալիս},
թէեւ
ոչ
դրականապէս
գործադրելի
էր
այդ
սկզբունքը
գալը,
երբեմն
եւ՝
լալը
խոնարհւում
են
տալիս
եմ,
{գալիս}
եմ
եւ
լալիս
եմ)։
Բայց,
չնայելով
այս
բոլոր
Արա
նակ՝
մոռացնել
կամ
մոռցնել
տալիս,
յառաջ
կամ
առաջ
{գալիս},
հոգի
է
տալիս
ասելու
տեղ։
Ինչպէս
երեւում
է,
պ
նաեւ
Աշտարակում,
նախդրիւ
տրականի
տեղ,
օրինակ՝
{գալիս},
գործ
են
ածում
սեռականը,
բայց
դարձեալ՝
ս
տառը
մ
է
վեվի
վրայ)։
Կան
բայեր,
որ
երբեմն
դուրս
են
{գալիս}
այդ
ընդհանուր
կանոնից,
օրինակ՝
կորուցանել,
կամ
մ
ենք
այս
տեսակ
պահպանութեանց,
որովհետեւ
ծանր
են
{գալիս}
հասարակ
ժողովրդին
այդ
ձեւերը,
որ
հազիւ
հազ
է
կար
վերջահոլով
տրականն
էլ
պակաս
չէ)
իրար
քամակից
են
{գալիս}
։
Իսկ
միավանկ
կամ
քիչ
վանկով
բառերում
իսպառ
պէտք
ենք
կարողանում
մեր
խօսքի
ընթացքը
կտրել,
երբ
բանը
{գալիս}
է
լեզուի
մշակութեան։
Հին
լեզուի
ումն
վերջացած
նգամ
երկու
աներեւոյթ
եղանակներ
միմեանց
քամակից
են
{գալիս},
եթէ
բնական
աներեւոյթ
եղանակից
յետոյ
ումնէլ
դարձ
քանի
անգամ
կարդացինք
այս
գործը
եւ
ուշադրութեամբ.
{գալիս}
ենք
այժմ
անաչառապէս
հրատարակելու
մեր
կարծիքը
այդ
արտութեան
նկարագրութիւնում,
Սօսը
դարձեալ
դուրս
է
{գալիս}
իր
բնական
շրջապատից
եւ
բնութիւնը
դառնում
է
առասպե
պիսութեանց
մասին
բնաւ
իր
բերնից
խօսելով
հանդէս
չի
{գալիս}.
ներգործողքը
իրենց
խօսքերով
կամ
գործերով
ցոյց
են
չունին,
բացի
նորանից,
որ
փոթորիկը
նոցայ
գլխին
է
{գալիս}:
"
Սոս
եւ
Վարդիթերի
"
մէջ
կեանքը
հասարակաց
է.
ա
բորիտոն
Շամիրամի
թոռներն
են:
Մարդու
զեղջն
է
{գալիս},
երբ
տեսնում
է,
թէ
տասնումի
տարեկան
աղջիկը
ընկն
եղբայրը
`
Պարէտը,
հազիւ
մի
երկու
անգամ
հանդէս
է
{գալիս},
նորա
կինը
բնաւ
չի
երեւում,
իսկ
փոքր
եղբայրը
`
մ
ենք
նայելով
հեղինակի
ժլատութեան
վրայ,
երբ
բանը
{գալիս}
է
մեզ
երկրորդական
ներգործողների
հետ
ծանօթացնելու
իրենց
ցանկութեան,
միեւնոյն
վիճակախօսքն
են
դուրս
{գալիս},
որ
գուշակում
է
նոցայ
գլխի
գալիքը:
Ի
հարկէ
կարե
ի
զօրութեան,
երբ
Վարդիթերի
մահից
յետոյ,
դուրս
է
{գալիս}
նորա
ծոցից
այն
ծակ
մարգարէութիւնը,
եւ
երբ
նորա
բ
վիճակում
է:
Ցրտում,
գլխաբաց,
ոտքը
բոբիկ
ման
է
{գալիս}
երեք
գազ
ձնի
միջում
եւ
այն
ցուրտ
ձմեռ
ու
Արագածի
ն
ապարանցիք:
Մի
շաբաթ
է,
որ
նորա
քամակից
ման
են
{գալիս}
աշտարակցի
տղաքը
․
տեսնում
են,
բայց
սիրտ
չեն
անու
անցնելուց
յետոյ
Գարեգինն
է
նորան
տեսնում
եւ
Սօսը
{գալիս}
է
նորա
մօտ:
Գարեգինը
խրատում
է,
համոզում
է
տուն
տ
տարի
առաջ,
ես
լսել
եմ
պառաւներից:
Որքան
միտքս
{գալիս}
է,
այնտեղ
մի
փոքր
այլայլած
է
այդ
ոտանաւորը
եւ
աս
ւնելով
որպէս
իրողութիւն,
բնականաբար
խնդիր
է
առաջ
{գալիս},
թէ
ի՞նչ
լոյս
կամ
ի՞նչ
կրակ
եղած
պիտի
լինի:
Հար
պատմելով,
թէ
այդ
արիւնը
այս
կամ
այն
ժամանակ
եռ
է
{գալիս},
ուզում
ես
դորանով
քարոզել
ինձ
այլեւ
աստուածը,
օսնում
էր,
սիրահարքը
հանդիպում
էին
միմեանց,
պար
{գալիս}
իրար
հետ,
տեսութիւն
էին
նշանակում
կամ
մի
նշանաբա
ում
է
նա
Սօսին,
Անոյշի
բերնով:
Շատ
քաղցր
է
{գալիս}
մեր
ականջին,
երբ
լսում
ենք
հայկական
անբռնադատ
խօ
հայկական
անբռնադատ
խօսքը,
երբ
այդ
ձայնը
դուրս
է
{գալիս}
ուղղակի
ազգի
սրտից,
ազգի
հասկացողութիւնից,
երբ
արա՞յ
լուծ
անիլ
"
(եր.
169):
Տխրութիւն
է
{գալիս}
մեր
վրայ,
երբ
յիշում
ենք,
թէ
հարստահարուած
երկր
ով
(կառավարութեան
աստիճանաւոր)
կամ
եսաւուլ,
որ
{գալիս}
ա
բա
նրան
հաց
չի՞
պէտքը,
պատիւ
չի՞
պէտքը,
հաւի
,
եղը,
պանիրը,
բուրդը,
ամէն
բանն
էլ
իրան
իրան
{գալիս}
ա.
մենք
երկուսիցն
էլ
զուրկ
ենք,
էս
մի
հիքու
երե
իճակը,
երբ
նոքա
այգեքաղի
ժամանակ
5-6
հարիւր
հոգի
{գալիս}
են
Աշտարակ
այգի
քաղելու,
երբ
Վարդիթերի
հայրը
տաս
ւատութեան
օրօրոցը:
Ո՛վ
գիտէ,
թէ
ինչպէ՞ս
անուշ
է
{գալիս}
այս
բացագանչութիւնը
պ.
Չամուռճեանի
ականջին...
սը
շինեց:
Տօթահար
միաբանը
կէս
օրից
յետոյ
դուրս
է
{գալիս}
երբեմն
այդ
լճի
լայն
շուրթի
վրայ
ման
գալու:
Բայց
աղջիկ,
-
թո՛ղ
բռնենք
իրար
եախա:
Ամպել
ա
ձուն
չի
{գալիս},
-
մթնել
ա
տուն
չի
գալիս,
Էս
անտէր
բարձի
վրայ,
-
եախա:
Ամպել
ա
ձուն
չի
գալիս,
-
մթնել
ա
տուն
չի
{գալիս},
Էս
անտէր
բարձի
վրայ,
-
առանց
եար
քուն
չի
գալիս
գալիս,
Էս
անտէր
բարձի
վրայ,
-
առանց
եար
քուն
չի
{գալիս}:
Ոչխարն
արել
եմ
բակը,
-
դէմ
տուել
սելի
ակը,
Ով
ր
հագնի,
եւ
եթէ
ծակ
ու
ծուկից
մի
մարդ
դուրս
էլ
է
{գալիս}
այն
շորերով,
ի՜նչպէս
տգեղ
է
երեւում
մեզ։
Տարակո
Բեսարաբիայի
թեմում՝
36
հազար.
ես
դեռ
չեմ
խոսում
{Գալիցիայի},
Տրանսիլվանիայի
եւ
Եվրոպական
Թուրքիայի,
Ղրիմի
ե
տարածում:
-
Մորթել
է
Հունգարիան,
խեղդել
է
{Գալիցիան},
Դալմատիան,
Բոհեմիան
եւ
այլ
գաւառներ
ու
ազգեր:
ջիկա
նոր
տարին
եւ
Քրիստոսի
ծննդյան
եւ
հայտնության
{գալիք}
տոները:
Ի
սրտե
ցանկանում
եմ
նրանց
բոլորին
ամենայ
ց
ես,
այնուամենայնիվ,
նորից
շնորհավորում
եմ
քեզ
{գալիք}
նոր
տարին
եւ
Քրիստոսի
մոտալուտ
տոնը:
Քո
եղբայ
ժամ,
1863.
ընծայի
ընդունելութիւն:
Գնա՜ց
ու
էլ
{գալիք}
չունի:
1864
Շնորհաւոր
նոր
տարի
Յունուարի
1-ի
ձրագույն
բարեհաճությամբ,
նախատեսում
է
հրատարակել
{գալիք}
տարվա
հունվարից:
Գիտնական
խմբագիրը՝
առաջին
րը:
Խաւարի
զաւակները
լաւ
գիտեն
իւրեանց
գլխին
{գալիքը}
։
Այդ
պատճառով
միմիայն
իւրեանց
անձը
պահպանելու
հա
կամի
թող
լինի:
Նորան
աւելի
թեթեւ
է
թւում
վաղուայ
{գալիքը},
քան
թէ
այսօրուայ
քննութիւնը,
քանզի
ապագան
ծածկ
ախօսքն
են
դուրս
գալիս,
որ
գուշակում
է
նոցայ
գլխի
{գալիքը}:
Ի
հարկէ
կարելի
է
ասել,
որ
պատահմունք
է
այս.
կ
նաւահանգստում
եւ,
մի
քանի
օր
մնալով
Սեյլան
կղզու
{Գալլ}
քաղաքում
(point
de
Galle)
ես
նոյնպէս
վայելած
եմ
ափ
ինչ
հինն
լատինախօսութիւն
ի
շրթունս
Իտալացւոց,
{Գալլիացւոց}
եւ
Հռոմեական
ասացեալ
ազգաց:
Զսորայս
հակառակն
պիտ
ի
բերանում
մի
ուրիշ
ձեւ
են
ստացել։
Նոքա
ասում
են
"
{գալման}
եմ",
"գոլման
եմ"
(Գալը
գոլ
է
եղել։
Երբ
առաջին
անգ
դարձաւ
թափած
Արցունքըն
աչքի։
Քո
{գալն}
իմացաւ
Մասիսի
վուլկան,
Կրկին
սկսաւ
ցան,
Ահեղ
թնդանօթ։
Թէ
այսքան
քո
{գալն}
Բերեց
ծեր
Մասաց
Ցնծութիւն,
խրախոյս,
կամ
մանաւանդ
մի
աղջիկ
խայթէ,
դորա
միակ
ճարը
պար
{գալն}
է.
եւ
պար
գալ
բազմութեամբ,
խմբովին,
ոչ
այնպէս
աստանօր
՚ի
պատճառս
աշնանային
եղանակաց
եւ
առ
դուրս
{գալոյ}
ձմեռան,
մինչդեռ
կայ
մնայ
ինձ
ընդ
ցամաք,
այն
է
՚
եւորականք
երթան
առ
նա,
այլ
ես
չհանդուրժեալ,
ես
{գալով}
աշակերտ
տէր
Գաբրիելի,
զիա՞րդ
համբերեցից
այսմ:
ից
եղողների
թիվը
շատանա,
որպեսզի
այս
գործը
գլուխ
{գալով},
վենետիկեցոց
աղբաթը
խառնվի.
այլեւ,
որովհետեւ
օ
այդ
իմ
ծանօթը
անուանեմ
Գուլի-Շամամա։
Եւ
այսպէս,
{գալով}
իմ
մօտ,
պատմում
է
ինձ
Գուլի-Շամաման,
թէ
Պ.
Բէգ
օթք
են
կարդացնում,
որ
Հայերը
դարձ
գան
եւ,
դուրս
{գալով}
հերետիկոսութենից,
մտանեն
Պապի
գիրկը
եւ
արժանի
լի
եան
մեքենան,
քան
թէ
մասնաւոր
մարդիկ,
որ,
դուրս
{գալով}
հասարակաց
շրջանից,
բարձրացել
էին
սորա
հորիզոնից
ղաղ
քնած
նախահօր,
Երբ
որ
հասաւ
սերովբէն.
Նա
մօտ
{գալով}
Ադամին
`
Նստում
ձախ
կողմը
նրա
Եւ
կիզիչ
կայծը
ջերմ
սկսած
923
երեսից
մինչեւ
932
երեսը,
ախոյեան
դուրս
{գալով}
Յիսուսեան
Կարգի
հակառակորդների
ընդդէմ,
ամենայն
ջ
:
Մինչեւ,
մրրկից
կոտրուելով
կամ
արմատից
պոկ
{գալով}
ծառը
չնկնէր
ծովի
մէջ
եւ
մարդը
չտեսնէր,
որ
փայտը
առ
փոքր
փոքր
սկսան
ցանուցիր
լինել:
Արեգակը
դուրս
{գալով}
ամպերի
տակից,
լուսաւորեց
երկնքի
երեսը:
Ծովի
խաղ
սիրուց
զրկուիլ։
Բայց
այժմ,
խօսքս
վերջացնելու
{գալով},
յարմա՛ր
եւ
արժա՛ն
եմ
համարում
յիշել
զարմանալի
ե
ջաբանի
մէջ,
որպէս
նաեւ
Թղթի
անանուն
յառաջաբանը,
{գալով}
այս
Նոր
քաղաքի՝
այսպէս
է
ծանօթաբանում.
"
կամ
զՎ
հիւսիսից
դէպի
հարաւ
ուղղուած։
Ղազարապատից
դուրս
{գալով},
եթէ
իսկոյն
դէմքդ
շրջես
արեւմուտք
եւ
աջ
կողմդ
Սր
մ
նստող
Մամիկոնեան
Դաւիթ
իշխանը,
նորա
առաջը
դուրս
{գալով},
Վասպուրականի
տեղ
դժոխք
ուղարկեց՝
նոյն
իսկ
հանդիպ
ս
թափեցան
բոց
ու
ծուխ:
Դժոխային
խաւարի
մէջ
դուրս
{գալով}
այս
բոցը
սատանայի
կոկորդից,
լուսաւորեց
նորա
բերա
էջ,
յանկարծ
մի
շարժողութենից,
մի
աղաղակից
դուրս
{գալով}
այդ
խոր
մտածութեան
միջից
եւ
աչքս
դարձնելով
դէպի
ա
անօթ
մարդու
մասին:
Ինչեւիցէ:
Ահա
այս
քաղաքը
{գալով}
կոմս
էմմանուէլը
ման
էր
եկել
համարեա
թէ
բոլոր
փողո
քարերը
յատակից...
Երբ
կոմս
էմմանուէլը
ման
{գալով}
գերեզմանների
մէջ
եւ
կարդալով
տխուր
եւ
սխալներով
լ
որ
նոցանից
Րահան
արաբը
Արաբիայից
Կոստանդնուպօլիս
{գալով}
միացել
էր
Քեօռ-Օղլուի
հետ,
երբ
սա
գնացել
էր
այնտ
ինչ
ազգերի
մէջ
բնակուել
էր,
ուրիշներից:
Ես
ման
{գալով}
շատ
հայաբնակ
տեղեր,
շատ
աշխատել
եմ,
որ
բուն
հայ
Սրտիս
հրամայող.
Այսօր
այն
պարոնը
մեր
տուն
{գալով},
ինչ
ժամանակ
տանը
ոչ
ոք
չկար,
վրդովեց
իմ
սրտի
ո
ւանեանցի
հետ,
երկու
չարերի
փոքրն
էիր
ընտրում
ինձ
{գալով}:
-
Մի՞թէ
քո
խիղճը
չէ
տանջում
քեզ,
-
պատասխանե
յետոյ,
կանչում
են
թեթեւ
թափողը:
Թեթեւ
թափողը
{գալով}
հիւանդի
տունը,
նախ
եւ
առաջ
առնում
է
մաղի
միջից
ա
առած,
կապած,
թէ
արձակ:
Երէք
անգամ
պտոյտ
{գալով}
խարուկի
չորս
կողմը,
այս
երգը
ասելու
ժամանակ,
դա
պառաւները
առաջին
երկու
անգամի
պէս,
սկսեցին
պտոյտ
{գալով}
երգել.
Մեզ
մոռանում
չէ
աշխարհ,
Դարձեալ
ունե
գեղեցկութեամբ,
հագնուած
էին
միակերպ,
եւ
մին-մին
{գալով}
ողջունելով
երեք
օրիորդքը,
նստում
էին
իւրեանց
տեղ
ցաւ
Մխիթարի
գործակցութենից։
Մխիթարը
դատարկ
դուրս
{գալով}
իւր
յոյսից,
որ
ունէր
Խաչատուրի
վերայ,
գնաց
դարձ
պղինձը,
արծաթը
եւ
ոսկին։
Փրկիչը,
ախոյեան
դուրս
{գալով}
այս
բոլոր
անխորհուրդ
նանրահաւատութեանը,
հրապարակ
ւթիւն
մարդկային
դատաստանի
առաջեւ.
պատճառ,
դուրս
{գալով}
իւրեանց
շղթայակապ
արգելանքներից,
կամ,
աւելի
լաւ
ս)
եւ
այլն
եւ
այլն։
Բայց
մի
այդպիսի
անդամ
դուրս
{գալով}
Մխիթարեան
միաբանութեան
միջից
կամ
միանալով
բուն
Հա
նափնդորում
էին
խնդիրները,
որ,
մինը
միւսից
դուրս
{գալով},
անվերջանալի
էր
լինում,
եւ
ժողովքը
դեռ
չէր
սկսա
եանց
օգուտը
Պապական
Աթոռի
օգուտից,
պաշտպան
դուրս
{գալով}
Պապական
իշխանութեանը,
շատացուցին
նորանց
գանգատաւ
րաշալի
զօրութենով
եւ
շուտութենով։
Նոքա
եւս
դուրս
{գալով}
Հրէաստանի
միջից՝
մտան
մի
նոր
աշխարհ,
մի
հարուստ
միջոցին
Րաւալեակ
աբեղայն,
անկիւնի
քամակից
դուրս
{գալով},
կանգնեցաւ
կառքի
քամակի
անիւների
վերայ,
երկու
հ
լ
կողմերը
այն
տեղերումն
են,
ուր
հեղինակը,
դուրս
{գալով}
բնականի
սահմանից,
օգնութիւն
է
խնդրում
երեւակայու
ր
կողմերը
այն
տողերումն
են,
ուր
հեղինակը,
դուրս
{գալով}
բնականի
սահմանից,
օգնութիւն
է
խնդրում
երեւակայու
ը
լինի
օտարի
հացի
մուրացկան,
ամեն
օր
դռնէդուռ
մա
{գալով}
՝
կը
յագեցուցանէ
սորանից
եւ
նորանից
իւր
իմացակակա
պստամբում
է
բնութեան
ընդդէմ՝
իր
գերեզմանից
դուրս
{գալով}
։
Հին
լեզուն
անդա՜րձ
գնաց,
որովհետեւ
հին
ժամա
է
դժոխքի
համար,
որովհետեւ
լրանում
է,
իմ
զաւակի
{գալովը},
դժոխքի
զօրութեան
չափը,
ես
յոյս
ունիմ,
որ
այն
րի
վերայ.
չգիտէք,
թէ
որքան
ուրախացուցիք
ինձ
ձեր
{գալովը}:
-
Յոյս
Աստուած,
որ
մեր
խօսակցութիւնը
եւ
բար
նաստեղծություններ
հատված
բաներ,
որոնք
դարձյալ
մի
{գալոց}
հսկայամարմին
նոր
հայախոսության
սաղմն
են
(concept
ի
աստծուն,
որ
ողջությամբ
պահե
եւ
մեզ
եւ
ձեզ,
որ
{գալոց}
ամառ
արժանի
լինիք
միմյանց
տեսության:
2
ամիս
ու
կ
բավական
ստորագրողք
կան,
եւ
այնտեղ
հույս
կա,
որ
{գալոց}
տարի
ավելանա,
ուրեմն
պակասածը
միայն
պիտի
լինի
Ղր
այլն:
Հոկտեմբերին
պիտի
ստորագրություն
բանանք
{գալոց}
1859
թվակ.
՝
"
Հյուսիսափայլի
"
համար,
ես
կարծու
ասել
այստեղ,
որ
"
Հյուսիսափայլը
"
լուռ
մնալու
չէ
{գալոց}
տարու
մեջ
Ձեր
ազգասիրական
գործակցության
մասին
օրա
զ
մոտ
270
ստորագրողm,
բայց
այդքան
ստորագրություն
{գալոց}
տարու
համար
աշխատել
հանձն
առած
ենք:
Տարեկան
ծախք
աստղերի
նման
փայլելու
են
մշտնջենաւոր
ժամանակով՝
{գալոց}
հայկական
սերունդի
աչքի
առաջեւ,
նորա
ժամանակակից
յս
րոպէիս
իւր
վիճակը,
գո՛նէ
պիտի
բարւոքէր
ներկան
{գալոց}
ժամանակները
ապահովելու
համար,
գոնէ՛
այժմ
պիտոյ
է
գտայ,
նայեցի,
շատ
վատ
վատ
բաներ
է
խօսում
այս
եւ
{գալոց}
տարու
համար:
-
Եւ
այդ
բաները
ամենայն
տասներկ
նտանիքի
եւ
զաւակների
առաջեւ,
առանց
մտածելու,
որ
{գալոց}
օրի
համար
չունէր
հացի
գին
անգամ:
Բայց
մի
ուրախու
ջեւ
են
Հայոց
ազգի
համար
սորանից
հարիւր
տարի
յետոյ
{գալոց}
օրերը...
Հրաւիրում
ենք
կեղծաւորները
շարել
իւ
է
այն
գործարանը,
այն
արգանդը,
որ
յղանում
է
ազգի
{գալոց}
սերունդը։
Ինչպէս
բնական
աշխարհի
մէջ
ծնածը
պահում
մեզանով:
Յիշեցէ՛ք
ձեր
ազգութիւնը,
ձեր
զաւակների
{գալոց}
օրերը,
յիշեցէ՛ք
ձեր
հին
մայրերի
քաշածները
եւ
աշխ
ը.
դուք
ձեր
աղջիկներից
պիտի
նոր
մայրեր
պատրաստէք
{գալոց}
սերունդի
համար,
դուք
ձեր
աղջիկների
մէջ
պարտական
արծաթեղէն
զարդեր
կամ
թէ
ուրիշ
այնպիսի
բաներ,
որ
{գալոց}
օրերում
լոյս
կարող
էին
տալ
պատմութեան.
մի՞թէ
չէ
այս
տեսակ
ազատութիւն
չէ
կարելի
տալ.
գուշակեց
նա
{գալոց}
փոթորիկը:
Տեսաւ
ազնուականը
եւ
համոզուեցաւ,
որ
ա
աջադիմութեան
տարեգիրը
ոսկեղէն
տառերով
պիտի
աւանդէ
{գալոց}
սերունդին
թատրոնի
սկզբնապատճառների
անունները:
իջեւանի
ձեռքից,
ապա
այդ
դիպուածում
նախիջեւանեցոց
{գալոց}
սերունդքը
պիտի
յաւիտենական
նախատինք
եւ
նզովք
կարդ
Քաղցր
պարտականութիւն
կը
համարենք
մեզ
Հիւսիսափայլի
{գալոց}
ամսատետրակներից
մինի
մէջ
խօսել
այս
պատուական
աշխա
էտք
է
յաւէրժանայ
եւ
իմս):
Ցոյց
տուր
մարդկութեան
{գալոց}
սերունդին,
թէ
ինչպէ՞ս
չարագործ
մարդիկը
քեզանից
մ
։
Այս
բաների
մանրամասն
քննութիւնը
պէտք
է
պահանջել
{գալոց}
քերականութիւնից
նոր
լեզուի։
§
70.
Բնագրում,
է
երկմտութիւնը
նորա
մէջ,
նորա
հոգին
գուշակում
է
{գալոց}
անյաջողութիւնը։
Շատ
մեծ
է
անկեղծ
եւ
առաքինի
հոգի
երկար
ժամանակ
խաբեցի
նորանց,
խոստանալով
գեղեցիկ
{գալոց}
օրեր,
հարստութիւն,
բարօրութիւն,
ազատութիւն,
խ
իւնքը,
նոցա
հիման
վերայ
գուշակում
էին
նոցա
համար
{գալոց}
օրերը:
Արեւելեան
ազգերը,
շատ
անձնատուր
եղած
լին
արցրե՞լ
է
ինձ,
խնդրե՞լ
է
իմ
համաձայնութիւնը:
Ես
{գալոց}
ամառից
յառաջ,
չեմ
կարող
հարսանիք
առնել,
ինչպէս
մն
ողջունեցէք
իմ
հարսը
եւ
զոքանչը
եւ
պատրաստ
եղիք
{գալոց}
տարու
վերափոխման
տօնից
յետոյ
հարսանիքը
առնելու:
ց
քեզ
կ՚առնենք,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-Օղլուն,
-
եւ
ո՛չ
{գալոց}
տարու
օգոստոսին,
այլ
այս
տարի:
Տեսանո՛ւմ
ես,
-
թենից,
ընդունում
էին
կոնդակը,
բողոքեցին
դէպի
մի
{գալոց}
ժողովք,
որ
եւ
մինչեւ
այժմ
չէ
եղած
եւ
երեւի
թէ
եւ
ը,
զուր
տեղը
բողոքում
էին
դէպի
Կլեմենտ
XI-ը,
որ
{գալոց}
ժողովքը
հրաւիրուի։
Օրլէանեան
Դուքսը
ոչինչ
հա
ի
թիւր
ըմբռնողութիւնը
եւ
այլ
հազար
ու
մի
բան,
որ
{գալոց}
աւելի
լուսաւոր
ժամանակը
պիտի
աշխատէր
քերել
այդ
բո
նձ
ամենայն
է
հայտնի,
Ներկայն՝
անցեալն՝
եւ
{գալոցն}
՝
որոյ
անունս
ապառնի։
Մահկանացուք
մինչ
յարեւ
կայ
ատնէին,
Նինոսին
ախտացեալ
զախտ,
զի
մի
առաջի
որոց
{գալոցն}
էին՝
հանդիսասցին
գործք
առաքինեաց
եւ
զի
մի
երեւես
ւնը
հայկական
Գոգըլը,
որին
մաղթում
ենք
մի
փայլուն
{գալոցք}:
Մենք
մի
ուրիշ
աշխատութիւն
էլ
գիտենք,
հայ
ս
գիտեմ,
որ
ան
նարա
համար
բան
չէ,
սրբազանը
նարա
{գալու}
եւ
երթալու
խարճն
քաշելեն
ետեւ,
իրեն
ալ
լավ
կշահե
չի
դարձուցին:
Եվ
իրեն
բադորոժնայի
մասի
կամ
իրեն
{գալու}
մասի
խիստ
շուտով
թե
տարիք
տեսեք,
որ
ուրիշ
սեմթե
թե
նրա
ոտքը
առողջանա,
մենք
անպատճառ
առողջացածովն
{գալու}
եմք:
Մի՞թե
այդքան
կարելի
չէ
խոսք
հասկացունել:
Ե
տճառը
բերանով
կասիմ
մի
օր:
Ամառը
խոստացել
էիր
{գալու},
ինչպե՞ս
եղավ:
Բռասլետի
եւ
զապոնկաների
ստացածդ
պիտո
է
ներողամիտ
լինինք:
Օրագրի
այսքան
գլուխ
{գալու}
վրա
եւս
ուրախ
ենք,
որ
գոնե
կարողանանք
մենք
ցույց
1.
3000
մանեթ
արծաթը,
որ
երկու
մարդու
գնալու
եւ
{գալու}
որպես
ճանապարհի
ծախք
առաջարկում
է
քաղաքը,
ոչ
հիմ
եթ
կամ
փոքր
ավելի
կամ
փոքր
պակաս՝
ծախք
գնալու
եւ
{գալու}
համար,
այդ
մի
մարդու
էր
վերաբերում
եւ
ոչ
երկուքի
ճանապարհով
հեշտ
է
կամ
ո՛րքա՞ն
ժամանակի
մեջ
գլուխ
{գալու}
գործ
է
այդ
բաների
բացարձակապես
տիրապետելը
կամ
առձ
յալ
պայմաններով:
§
1.
Մեր
երկուքի
գնալու
եւ
{գալու}
ծախք
կնշանակե.
քաղաքը
800
ֆունտ
ստերլինգ
եւ
մեր
ահ
գունդը
հավաքում
է,
որ
ընդառաջ
ելանել
յուր
նոր
{գալու}
իշխանին:
Բոլոր
այդ
գնդի
հրացանների
խողովակի
ծայր
.
շատ
մրրիկների
եւս
պատահեցի:
Կարմիր
ծովից
դուրս
{գալու}
ժամանակ
կանգնեցանք
չորս
ժամ
Ադեն
քաղաքի
առաջեւ.
նի
հետաձգելու
իր
այցելությունը
հայր
վարդապետին
եւ
{գալու}
ինձ
մոտ
(ես
գիտեմ,
նա
իրոք
պատրաստվում
է
հինգշա
յն
է
գրեթե:
Գրում
ես,
թե
անպատճառ
միտք
ունիս
{գալու}
ինձ
տեսության,
շատ
շնորհակալ
եմ,
բայց
այս
է
բան
մինչեւ
այն
ժամանակ
հրաման
դուրս
չգա
ինձ
Նախիջեւան
{գալու},
այն
ժամանակ
հրամեցեք,
ինձ
այստեղ
կգտնեք:
Գ
րդ,
տարիքդ
քառասունից
անցել
են,
քո
խելքդ
ե՞րբ
է
{գալու}
։
Դիցուք
թէ
փորդ
պատառենք,
միջումը
այբ
չկայ,
բա
աղաղ
հոգով,
ուրախադէմ
կը
հանդիպէի
հրեշտակին,
որ
{գալու}
էր
ինձ՝
իմ
Արարչի
ատեանը
տանելու
համար:
Այս
յն,
որ
մեր
նորընտիր
Վեհափառ
Հայրապետը
Ապրիլի
մէջ
{գալու}
է
մեր
կողմերը
եւ
գնալու
Էջմիածին:
Ո՛ղջ
եղիր
գնացել
էինք
օդ
վայելելու:
Գնացի՞
ես
նորա
հետ
ման
{գալու}
եւ
բնութեան
գեղեցիկ
տեսարանքը
վայելելու։
Ես
չէի՞
կարասիք,
գնելու
կամ
վաճառելու
բան,
անցան
եւ
յետ
{գալու}
չեն
միւս
անգամ
այն
ժամանակները,
երբ
օրէնք
տուողն
ուած
է
միմիայն,
գիշերային
եւ
առաւօտեան,
բարձրից
{գալու}
ցօղի
վերայ:
Ցօղը
դեռ
հազիւհազ
նստում
է
նորա
տերե
անց
մէջ
դարձնել
դրամի
շրջանառութիւնը:
Գաւառներից
{գալու}
մետալեայ
դրամը
չպիտի
կարողանայ,
մի
տարի
միայն,
էջտեղում
կը
մնայ
պարտքի
մուրհակը
եւ
նորանից
յետոյ
{գալու}
հոգեվարի
ժամանակ,
օսմանեան
լիբրէն
կը
բարձրանայ
մ
ւ
միայն
մի
անցքի,
մի
գործողութեան,
որից
մի
վնաս
{գալու}
չէր
նորա
անձնական
շահին:
Բայց
թատրոնից
դու
Ունի
դռներ.
պէտք
եղածին
Մտնելու
եւ
դուրս
{գալու},
Նա
չի
ուզում
անունն
լսել
Այն
երջանիկ
նց
ամէնեւին
անտեղեակ
էին,
ապա
այսքան
չարիք
յառաջ
{գալու}
չէին:
Եւ
գործարանը
իւր
ներքին
եւ
արտաքին
բարեկար
բը
հայհոյէ,
նորա
մեղքը
չթողուի՛,
ո՛չ
այս
եւ
ո՛չ
{գալու}
աշխարհում
",
բայց
արհամարհողների
պէս,
բանի
տեղ
երի
սկզբումը
արդէն
կարողութիւն
չունէր
տանից
դուրս
{գալու}.
տկարութիւնը
զօրանում
էր
առաւել
եւ
առաւել,
մինչ
հարկաւոր
էր
նորան
պաշտօնական
կերպով
հանդէս
դուրս
{գալու}.
եւ
այսպէս,
հագնելով
վերարկուն
դուրս
է
գալիս
դա
ղաքից
դուրս
գնացած
լինելով,
մի
ծառաստանի
մէջ
ման
{գալու}
ժամանակ,
յանկարծ,
ծառերի
քամակից
տեսանում
եմ
այ
եւս
խորութիւն
չունենայ
փորածը,
մեռեալը
չէ
դուրս
{գալու}:
-
Ես
գիտեմ,
որ
մեռեալը
չէր
դուրս
գալու,
բ
ւրս
գալու:
-
Ես
գիտեմ,
որ
մեռեալը
չէր
դուրս
{գալու},
բայց
փոքր
հողի
տակ
ծածկուելով
մարմինը,
երբ
որ
ենայնիւ
դեռեւս
մի
խակ
տղայ
է
եւ
գուցէ
երբեք
դուրս
{գալու}
չէ
այս
տղայութենից:
Այսպիսի
ազգերը,
ասում
էր
ին
Երեւի,
օդի
լաւութեան
պատճառով
դուրս
էք
եկել
ման
{գալու},
շատ
լաւ
էք
արել:
Միմիայն
երջանկութիւն,
որ
կայ
,
անձրեւը
փոքր
է:
-
Ես
եւս
դուրս
եմ
եկած
ման
{գալու},
-
ասաց
տիրացուն,
եթէ
կամիք,
գնանք
միասին:
ռնում
եմ
դէպի
տուն
եւ
միտք
չունիմ
երկար
միջոց
ման
{գալու}:
Սկսեցին
գնալ:
Երկու
կողմից
եւս
պահւում
էր
,
երկինքը
պայծառ
էր,
դուրս
եկայ
բակը
մի
փոքր
ման
{գալու}:
Տեսանեմ
որ
այդ
պարոնը
եւս
ման
է
գալիս
իւր
բակու
ցական
կեանքի
մի
մասնը:
Դոյն
այդ
բանը
երբեք
դուրս
{գալու}
չէ
Հայոց
ազգի
սրտից,
քանի
նորա
լուսաւորութիւնը
գ
է,
դորա
փոխանակ,
կոմսը
խոստանար
Եումի
սոցա
տուն
{գալու}
ժամանակ
ներկայ
լինել:
-
Ինչպէ՞ս
անգութ
էք,
րին,
խոստացաւ
օրիորդ
Մարիամին
ներկայ
լինել
Եումի
{գալու}
ժամանակ:
Կոմսը,
անձնատուր
լինելով
տխուր
մտածութ
հետէ:
Մանուշակը
լսելով
Շահումեանցից
11
ժամում
{գալու}
խոստմունքը,
նայում
էր
անդադար
նշանակուած
ժամի
զա
կանոն՝
առանց
բացառութեան։
Գիտենք,
սարսափանք
էր
{գալու}
քո
վերայ՝
տեսանելով
այդպիսի
ազգերի
յետին
հոգեկան
րաբոյ
մարկիզները։
Մի
նեղ
փողոցից
դէպի
միւսը
շուռ
{գալու}
ժամանակ
դուրս
եկան
նոցա
առաջեւը
մի
քանի
սայլեր՝
ց
նրանց
հնար
փնտրելու
նմանօրինակ
դրութիւնից
դուրս
{գալու}
համար:
Այդ
նպատակին
հասնելու
միակ
միջոցը
համարու
է
ստանում.
որպէս
թէ
ասէր,
ի
գալս
իմ,
այսինքն՝
{գալու}
գործողութիւնը
կատարելու
վրայ։
Նոր
լեզուի
մէջ
հոլ
արդութիւն
է.
յայտնի
է
թէ
Ապարանը
անպարանից
դուրս
{գալու}
համար
հարկաւոր
էր,
որ
այս
վերջինը
եղած
լինէր
դպր
խօսքերը
բոլորը
ճշմարիտ
են
եւ
եթէ
բանը
երես-երեսի
{գալու}
ընկնի,
տարակոյս
չկայ,
որ
իր
ստութիւնը
պիտի
բռնո
դուրս
է
գալիս
երբեմն
այդ
լճի
լայն
շուրթի
վրայ
ման
{գալու}:
Բայց
որչա՞փ
աւելի
կը
գեղեցկանայ
այդ
լիճը,
որչա
ձեռքը
անցնէ։
Եւ
մէկ
անգամ
մեռածը,
եթէ
դուրս
էլ
{գալու}
լինի
գերեզմանից,
ժառանգը
նորան
իբրեւ
օտարոտի
մի
կու,
որ
այն
ժամանակ
բնաւ
յայտնի
չէր:
Նոյնպէս
եւ
{գալուանական}
լոյսը,
որ
գրեթէ
մեր
օրերի
գիւտ
է
եւ
այլ
այսպիսիք
րին:
Ուսիր
գոնէ
հոսանքը,
Ինչ
որ
գտաւ
{Գալուանին}:
Թէ
ջրերի
կամ
օդի
Ծանրութիւնը
ես՝
այս
սաստիկ
անձրեւը
եւս
արգելառիթ
չէ
եղել
իմ
{գալուն}...
-
Ասա՛,
ես
լսում
եմ
քեզ:
-
Լսելով
բ
իւր
բունը։
Շատ
երկար
Հայաստան
Քո
{գալուն}
սպասեց,
Ծաղկեցաւ
նա
ալեօք,
Շատ
լացեց
եւ
մի
ծածուկ
տեղ
պահուելով՝
սպասում
էր
թագաւորի
{գալուն}
։
Գաբրիէլ
տիկինը
թագաւորի
հետ
խօսելու
ժամանակ
յան
իւն,
խրախոյս,
Վհատ
զաւակաց
Միւս
անգամ
{գալուս}
Բեր
մեզ
մի
հսկայ,
Որ
մեր
ցաւերը
Տ
ը,
բայց
դարձեալ՝
ս
տառը
աւելցնելով.
ինչպէս՝
"
{գալուս}
տեղը
տեսայ"։
Բայց
ոչ
միշտ
գործ
են
ածում
այս,
ո
մշա՞կն
են,
որ
ամէն
մովրով,
վարդապետ,
մենծ
մարդ
{գալուս},
տանում
են
իրանց
տանը
վեր
բերում,
իրանց
երեխի
բ
ձիս
որ
դհովն
ուզէի,
դէնը
կը
քշէի,
հիմի
մովրովը
{գալուս},
թէզով
իշխանն
ա
գնում
գլուխ
տալի,
բարովում,
աղ
նգործ
եւ
թափուր
յուսուցչական
իրաւանց,
այլ
յորժամ
{գալուստ}
նորին
սրբութեան
բարեբաղդ
կացոյց
զՆախիջեւան,
յայն
,
Այն
հարո՛ւստն
է,
որոյ
համար
Մահ
է՝
{գալուստ}
մահուան։
Աշխարհքումս
նա
չի
տեսել
ուք
դեռ
տեսին
զլոյս,
ի
յարութիւնն
Ղազարու,
եւ
ի
{գալուստ}
Քրիստոսի
յԵրուսաղէմ
աւանակաւ:
Դաւիթ,
կոչեցեա
նեն
զարդիս
հանդիսացեալ
ազգի
մերում,
որոց
չէ
փոյթ
{գալուստ}
գայլոյն,
նա
զի
եւ
ինքեանք
ոչինչ
նուազ
փողոտեն
զգ
արեկամ
Անանիայից:
Շնորհավորում
եմ
նորա
բարեհաջող
{գալուստը}
երկարատեւ
ու
միաժամանակ
դժվարին
ու
շատ
վտանգավոր
ալինայով,
որով
յայտնում
է
Կ[արապետ]
Մ[արգարեանի]
{գալուստը}:
Իսկոյն
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
25-ին:
28-ին
Քահանան
ճանաչեց
պարոն
Մկրտչին
եւ
շնորհաւորեց
նորա
{գալուստը}:
-
Միթէ՞
դուք
գիտէիք
մեր
գալը,
Տէր
հա՛յր,
-
ես,
որ
խելքից
չհանի.
բայց
կատակը
մի
կողմը.
նրա
{գալուստն}
ինձ
շատ
ուրախացրեց
եւ
ինչ
որ
"
mentre
un
grido
"
նչպես
ասում
են
բյուրոկրատները
-
այն
է՝
գրքերի
եւ
{Գալուստովի}
չարաբաստիկ
արկածների
մասին:
Իհարկե
նախադասում
եմ
հարցասիրության
պահանջներին:
Ահա
ձեզ
ծրագիր:
{Գալուստովի}
արկածը,
որ
դու
այդքան
պաթետիկ
նկարագրել
ես,
մի
Մոսկվայ
36.
ՄԱՏԹԵՈՍ
ՎԵՀԱՊԵՏՅԱՆԻՆ...
{Գալուց}
1859
թվականին
"
Հյուսիսափայլ
"
ծրագիրը,
որի
գինը
չնայելով,
որ
միւս
կողմից
Խատտի-Հիւմայունի
դուրս
{գալուց}
յետոյ
Տաճկաստանի
լուծը
ծանրացած
էր
նորա
քրիստոնեա
նչեւ
պօլիտիկական
մեծ
աւազակը:
Ամբողջ
վեց
ժամ
ման
{գալուց}
յետոյ
երեկոյացաւ,
բայց
ես
որոշեցի
գիշերել
այնտեղ
ում,
ու
եղէգնից
Վարար
ջուր
է
տրւում
նրան,
Գնալ-
{գալուց}
ոռոգւում
է
`
Լաւ
հերկուած
կոյս
արտը
այն...
Սիր
ւն
իր
սքանչելի
մտահայեաց
գիտութիւնքը
կարդալով
ման
{գալուց}
յետոյ,
վերջապէս
Բեռլինի
մէջ
1830-1831
[թուերին]
ար
ժամանակ
սենեկի
մէջ,
դէպի
այս
եւ
այն
կողմը
ման
{գալուց}
յետոյ,
մտաւ
անկողին,
որոշելով
իւր
մտքում,
առաւ
ի
հետ
նստել
վեր
կենալուցն
էր,
մանաւանդ
Նախիջեւան
{գալուց}
յետոյ,
Խաչատուր
աղայի
ղահուէտնումը...
Շահո
սուել
էր:
Ցեխը
կրկնապատկուած
էր
անձրեւի
շարունակ
{գալուց},
այդ
փողոցի
փայտաշեն
եւ
կեղտոտ
տների
տեսքը,
առա
որա
բացակայութեան
ժամանակ,
հարցանէր
նորանից
նորա
{գալուց}
յետոյ,
եւ
աղախինը
սխալմամբ,
կամ
իւր
անձը
արդարա
ած
դերվիշի
այս
տեղեկութենների
վերայ,
հարցանում
է
{գալուց}
պատիժների
որպիսութիւնը
եւ
պատճառը:
Դերվիշը
պատաս
(дисконт)։
Տիկինն
պ.
Յովհանջանի
չէր
աստ
ի
{գալս},
եւ
երիւք
աւուրբք
յառաջ
քան
զայս
եկեալ
ի
Կալկաթա
աւոր
բայի
զօրութիւն
է
ստանում.
որպէս
թէ
ասէր,
ի
{գալս}
իմ,
այսինքն՝
գալու
գործողութիւնը
կատարելու
վրայ
զքեզ
օրհնեսցեն
անձինք
մեր:
Եւ
այսօր
ի
շնորհաբեր
{գալստեան}
քում
բերանք
մեր
եւ
սիրտք
լցեալ
խնդութեամբ,
աղաղա
Աբրահամու
ըսուած
տեղը
արգելեալ
կային
եւ
կսպասէին
{գալստեան}
Մեսիային,
որ
արքայութեան
փառացը
հասցնէ
զիրենք
"
ակ
կամ
ոտանաւոր
շնորհաւորութիւն
կարդալ
իւր
զաւակի
{գալստեանը},
կանգնած
էր
թուղթը
ձեռքին:
Վերջապէս
յայտնու
խանութեան,
յայտնեցի
զանձն
իմ,
որպէս
եւ
զպատճառ
{գալստեանս}
՚ի
Կալկաթա:
Առ
այս
պատասխանի
արար
ինձ
պ.
Հագն,
ր
Բաղդասարն
գտանի
հիւանդագին.
այս
ամենայն
եղեւ
ի
{գալստենէ}
փէրիին
(օղուռսըզ
ոտքը
Բեսարաբեայ
կոխածին
պէս,
ք
ույնպես
եւ
պ.
վերակացուն,
սպասում
ենք
միայն
ձեր
{գալստյան}:
Անցյալ
անգամ
գրեթե
մի
ամբողջ
ժամ
սպասեցինք.
դա
կում
կկարդամ
Կարպ
Մակարովիչի
եւ
Դանիել
Թորոսովիչի
{գալստյան}
մասին:
Ուրեմն,
6-ին
նրանք
չեն
ճանապարհվել:
քով
այստեղի
երկու
վարդապետքը՝
Ամբրոսիոս
ու
Խորեն
{Գալֆայանք}
մեծ
նեղության
եւ
անտանելի
պարտքի
մեջ
են:
Ես
հ
ամակից
հաւաստում
են,
թէ
յարգի
Ամբրոսիոս
եւ
Խորէն
{Գալֆայեան}
վարդապետքը
կամենում
են
մի
նոր
օրագիր
հրատարակել՝
անհիմն
գործի:
Արժանապատիւ
Ամբրոսիոս
եւ
Խորէն
{Գալֆայեան}
վարդապետքը
աշխատում
են
իւրեանց
կարողութեան
չափ
դպ
ան
մէջ.
Ընդդէմ
Վարդենիք
անուամբ
գրքոյկին
Խորէնի
{Գալֆայեան}
Թէոդոսիոյ
Ս.
Պ.
-Բուրգ
Je
veux
mo
ագործութիւնքը.
մի
խօսքով,
այդ
մարդը
մի
շարժական
{գահ}
է
սատանայի
եւ
բոլոր
դժոխքի
զօրութեան.
նորերումս
ր
երբեք
չես
կենում
Տաճարներում
հասարակ,
Երկինքը
{գահ}
քեզ
համար
Ու
երկիրը
ոտքիդ
տակ,
Հաճեցար
դու
մատո
ի
յորժամ
որդիք
թագակապ
Վաղակաւոր
սուր
յազդիր
{գահ}
պահէին
յաջողակ։
ԶԱնի
գիտեմ
բազմամարդ
յորժամ
բրգա
անեաւ
մինչ
պետութեան
լայնէր
փոր,
Այլ
յորժամ
{գահ}
արքայից
՚ի
վայր
հակեաց
ակնկոր...
Զորո՛ց
ճշտիւ
վ
տապալեալ
է
հիմն
ի
վեր,
կործանեալ
է
Արամազդ
եւ
ի
{գահ}
նորա
ամբարձեալ
էք
Դուք,
մռայլագոյն
սատանայ:
Առ
եամբ
զԱստուծոյ՝
եւ
զաստուածայնոց.
յերկրորդականն
{գահ}
՝
բազմի
Ագաֆանգելոս
յոյն
պատմիչ,
ճառելով
զանցս՝
հայրենի],
արդէն
զընթացսն
կատարեալ,
ելին
անցին
ի
{գահագլուխ}
թագաւորութեան
գիտութեանց.
իսկ
հայոցս՝
[թէեւ
յօտ
ընդհանուր
եպիսկոպոսաց
իբրեւ
փոխանորդ
Քրիստոսի
եւ
{գահակալ}
Պետրոսի,
պատուելի
Չամչեանն
ըստ
քմաց
նկարագրէ
որպ
ղովքի
մէջ,
թագուհին
չ'ընդունուի
եւ
չ'հրատարակուի
{գահակալ}
եւ
յաջորդ
հանգուցեալ
թագաւորին,
այն
ժամանակ
հարկ
բն,
ես
անդ
վերնոց
համանակ։
Զթիւ
աւուրց
երկնային
{Գահակալին}
յաշխարհի
Ես
թուեցի
ցերեսուն
կէս
եւս
ընդ
այլ
էնքը,
սրբագրում
է
սահմանադրութիւնը,
փոխում
է
եւ
{գահակալութեան}
յաջորդութիւնը,
ինչպէս
Հենրիկոս
VIII-ի
եւ
Վիլհելմ
նելութիւնքը
չգլօրէն
նորանց
հպարտութեան
վիհը,
ուր
{գահավէժ}
անհետացել
են
շատ
եւրոպական
դերասանուհիք:
Հ
անաւանդ
անցանելու
ժամանակ
այն
ժայռերի
մօտից,
ուր
{գահավէժ}
ընկաւ
ֆրանսիական
ընտանեկան
կեանքը:
Յոյս
ու
ւրթն
մղեալ
ի
հողմոյ
տգիտութեան՝
հանդերձէր
սուզել
{գահավէժ}
ի
վիճ
`
կորստեան
համատարածն
ովկիանու:
Իմաստու
ը
գերազանցելով
տէր
սատանայից,
պիտի
գնայ
դժոխք
եւ
{գահավիժելով}
դժոխքի
թագաւորը
իւր
գահի
վերայից,
ինքը
պիտի
թագա
եւ
անձրեւ
կամ
իբրեւ
կարկուտ,
անհնարին
բռնութեամբ
{գահավիժում}
են
իւրեանց
հպարտ
բարձրութենից,
դարձեալ
դէպի
ծով
ում
եմ
ապստամբութիւն
նշանակուած
օրում
եւ
ժամում,
{գահավիժում}
եմ
իշխանութիւններ,
փոփոխում
եմ
օրէնքներ
իմ
ճաշակ
,
պիտի
իմանալ
որեւէ
աշխարհի
պաշտօնեա՞յքը
կամ
նոցա
{գահերէ՞ցը}:
-
Ճի՜շդ:
-
Ինչո՞վ
ապահովում
է
կառավա
րախ,
լսի՛ր
վայերը
բուի.
Արծաթահերն
երկնից
{գահէն}
երբ
ցոլացնէ
իւր
լոյսը,
Դու
կը
տեսնես
նորա
լ
ւթեան
ցնցիւնը
մէկ
գիշերուայ
մէջ
կործանեց
Բուրբոնի
{գահը},
որ
դաշնակիցների
քաղաքականութեամբ
եւ
պաշտպանութե
տօնական
դահլիճ,
ուր
դրած
է
դժոխքի
իշխանի
փառաւոր
{գահը},
կազմած
մարդու
ոսկերքից
եւ
զարդարած,
փոխանակ
գո
խանը:
-
Հաւատարմութիւն
դէպի
Ձեր
մռայլութեան
{գահը},
որ
առաջնորդում
է
իմ
տկար
զօրութեանը,
եւ
պատշաճ
իւրեանց
մէջ,
սկսանում
են
հնազանդութեամբ
դէպի
իմ
{գահը}:
Ասա
ինձ,
համառօտ
եւ
բացայայտ,
քանի՞
նոր
ապստա
րը
եւ
լրագիրները,
նորանից
օգուտ
չունի
իմ
հայրենի
{գահը}:
Բացի
սորանից,
ինչ
հարկաւոր
է
մեզ
դժոխքում
քաղա
ց,
խառն
ի
խուռն
աղաղակով
գալիս
էին
դէպի
սատանայի
{գահը}:
Նոցա
մէջ
երեւում
էր
Լուկուլլոսը,
որ
ինչպէս
ասա
բերան
առնուլ,
որի
անունը
արտաբերելու
ժամանակ
իմ
{գահը}
դղրդում
է.
դու
ինքդ
գրականութեան
դեւ
ես,
ի՞նչ
տ
ամ
ինչ
վնասի
բան
կայ
վերաբերութեամբ
դէպի
իմ
խաւար
{գահը}:
-
Ի
խօսելն
մեր
հասկանալի
ոճով,
ժողովուրդն
նորա
հարազատութիւնը
եւ
ջերմեռանդութիւնը
դէպի
ձեր
{գահը}
հարկադրեցին
այդպէս
գործ
կատարել:
Խարդախութեա
յն,
տեսանելի
էր
տէր
սատանայի
աշտարակաձեւ
սեւացած
{գահը}
եւ
դեւերի
անհամար
բազմութիւն
նորա
չորս
կողմում.
լքով
եւ
կառավարութեամբ
հինգ
պապ
նստել
էին
պապական
{գահը},
որ
մի
զարմանալի
յաջողութեամբ
անցել
էր
պապական
ա
ին
ժողովել
այս
հարկը՝
որպէս
Ֆրանսիայի
դէպի
սուրբ
{գահը}
հպատակութեան
նշան։
Նա
հաւատացնում
է
Հունգարացոց
է
Յիսուսականների
ջերմեռանդութիւնը
դէպի
Հռովմէական
{գահը}
էր
միմիայն
կեղծաւորութիւն
եւ
խաբեբայութիւն,
որի
ապապի
մեռած
մարմինը
բերւում
է
նոր
պապի
առաջեւ
իւր
{գահընկեցութեան}
դատակնիքը
լսելու
համար,
իսկ
երկրորդ
երեսում
տեսա
իւնն
է։
Սալոմոնը,
չհաւատալով
եւ
կամակորուելով,
{գահընկէց}
է
լինում,
եւ
նորա
յաջորդը՝
Վլադիսլաւ,
աւելի
խո
րոտմունք,
թնդիւն,
եւ
ահա
Արամազդը
երեւում
է
իւր
{գահի}
վերայ
լուսափայլ
ամպերի
քամակից:
Ամպերը
կամաց
կամ
ւասարութիւնը
եւ
եղբայրութիւնը
նստել
էին
արքայական
{գահի}
վերայ,
երբ
բոլոր
փողոցները
եւ
տուները,
մինչեւ
ա
քը
աստղահուռ,
Քերովբէքով
շուրջպատուած,
Կանգնում
{գահի}
հանդէպ,
ուր
Փառաբանւո՜ւմ
էր
Աստուած:
Անդ
վեցթեւ
հարների,
չորացուցած
չղջիկներով
եւ
գորտերով:
Այս
{գահի}
վերայ
նստում
է
սատանան,
երբ
պաշտօնական
հանդէսով
աւ
խաւարի
թագաւորը,
մտաւ
դահլիճը
եւ
բազմեցաւ
իւր
{գահի}
վերայ.
բոլոր
ներկայ
գտանուողքը
հպատակօրէն
գլուխ
իտի
գնայ
դժոխք
եւ
գահավիժելով
դժոխքի
թագաւորը
իւր
{գահի}
վերայից,
ինքը
պիտի
թագաւորէ:
Սատանան
միշտ
ան
ահուդողով,
որ
ոչ
ոքին
չէր
յայտնում,
նստած
էր
{գահի}
վերայ:
Երկու
դեւ
մտած
երկու
թեւերի
տակ,
բեր
րագոյն
Բրամինի
նախահայրը,
որ
կանգնած
էր
սատանայի
{գահի}
աջ
կողմից,
ձեռքին
բռնած
գալարած
մի
թերթ
թուղթ,
ապետը
հրամայել
էր
նորան
ծունկ
չոքել
տէր
սատանայի
{գահի}
ոտքումը:
Ոչինչ
տեղից
չէր
լսւում
ձայն
կամ
աղաղակ
տաւորութիւնը,
եւ
նորա
յաջորդը,
երբ
նստաւ
Հռովմի
{գահի}
վերայ,
տեսաւ,
որ
արդէն
բանը
բանից
անցել
էր։
Պա
վ
այդ
կրօնը,
երբէք
կարողանալու
չէր
տիրապետել
այդ
{գահին},
որի
վերայ
նստել
էին
երբեմն
մեծ
մարգարէի
հաւատար
նուած
թանաքով
եւ
լեղիով,
մօտեցաւ
խաւարի
թագաւորի
{գահին},
կանգնեցաւ,
գլուխ
տուեց
եւ
մի
ոտքի
վերայ
պտոյտ
ստացաւ
առաջոյ
եւ
զկնի
'ի
վերայ
Եւրոպեան
ազգաց
եւ
{գահին}
Հռովմայ
եւ
կարգաց
կրօնաւորաց
'ի
միտս
եկն
ընդ
հովա
քանչիւր
Քրիստոնեայ
պարտական
է
հնազանդ
լինել
սուրբ
{գահին},
ուրեմն
եւ՝
Հռովմէական
քահանայապետներին,
եւ
թէ
թէ
երբէք
պիտոյ
ինչ
լինիցի,
առաջի
ընծայեսցի
սուրբ
{գահին}
իբր
բողոք
եկեղեցւոյն
Հայոց,
ըստ
որում
է
եկեղեցի
գուցէ
մեր
բազմերախտ
եւ
առաքելանման
թարգմանիչների
{գահից}
են
բռնում:
Քչե՞րը
կան
մեզ
մօտ,
թող
թոյլ
տրուի
հ
ն
լոկ
արտասուքի.
Դու
ո՛րքան
յաճախ
քո
խաւար
{գահից}
Տեսող
ես
լինում
լուռ
զարհուրանքի:
Քո
սատանային,
մինչ
սա
ամենալի
բարկութեամբ
վեր
թռաւ
{գահիցը}
դէպի
նա,
կայծակներ
թափելով
աչքերից,
բերանը
եւ
ճ
սակայն
հոգին
հանդարտ:
Այն
գայիսոն,
{գահն}
ու
թագը,
որ
ստացայ
Իմ
նախորդից,
նոյն
թողնո
ն
նորա
հանդէպ
ապերախտ
ինձ:
Գայիսոնը,
{գահն}
ու
սուրը
ա՛ռ
դու,
որդեակ,
Քո
նախահարց
եղի
լով
հուր
այն
կամար
`
Արագ
վեր
է
բարձրանում.
Մինչ
{գահոյքը}
աստղահուռ,
Քերովբէքով
շուրջպատուած,
Կանգնում
գա
ոյսը
եղաւ
ողջ
ունայն.
Տեսաւ
բազմած
Նիկողոսի
{գահումը}
նոր
թագաւոր
Ու
դէպի
նա
տեսաւ
ազգի
սրտում
վա
"
Մանաւանդ
առ
ընտանիսն
հաւատոյ
".
Թ.
Պաւղ.
առ
{Գաղատ}.
գլ.
Զ,
համ.
10։
Իններորդ
դարում
ծաղկած
հրաշ
նայն,
որ
կախեալ
կայցէ
զփայտէ
"
(Թուղթ
Պաւղ.
առ
{Գաղատ}.,
գլ.
Գ,
համ.
13)։
Մեր
ուսումնական
եղբարքը
ս
Քրիստոսի
'ի
մարմնի
իմում
կրեմ
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
{Գաղատ}.,
գլ.
Զ.,
համ.
17)։
"
Լնում
զպակասութիւն
կնելու
մասին,
դեռ
չընկնողներին,
զգուշացնում
է՝
{Գաղատացիներին}
գրելով.
"
Եղբա՛րք,
-
ասում
է,
-
եթէ
յանկարծ
ձեզա
ու
պիտի
բարկանաս,
եթէ
չգրեմ,
որովհետեւ
կատարեալ
{գաղափար}
ստանալու
չէիր
այն
տպաւորութենների
մասին,
որ
գործ
եզուն՝
կոկ
կանոնաւոր
եւ
ամենայն
լուսաւոր
միտք
եւ
{գաղափար}
հասկացնելու
յարմարաւոր:
Ի՛նչ
ասեմ,
Հայերը
մինչե
ր
մօտ
լինէր
սրտիս,
որի
հետ
ունենայի
մի
հասարակաց
{գաղափար}:
Շատ
պատահեցայ
գեղեցիկ
եւ
պատուական
հոգու
տէր
մա
մէջ,
այսպէս
ընթացող։
Ինքը՝
հեղինակը
եւս
ուրիշ
{գաղափար}
չէ
թողել
մեզ
իւր
ընթացքով
զանազան
հայաբնակ
տեղերո
անում,
ուր
տպւում
էր
"
Արեւմուտքը"։
Ահա
մի
նոր
{գաղափար}
Հայերի
ասիական
թանձր
պղտորամտութեան,
մինչեւ
այս
միայն
զարմանալ,
թէ
ինչպէս
այդ
այլանդակ
եւ
տմարդի
{գաղափար}
յղացողը
կամ
այդ
խրատաբանութեան
հետեւողքը
ապրում
ե
տանգաւոր
չէ
տպագրութեան
միջնորդութեամբ
տարածել
մի
{գաղափար},
մի՞թէ
նորա
մասին
խօսելը
է
աւելի
վտանգաւոր,
եւ
չէր:
Ծիծաղում
է
Բէգզադէն
եւ
ասում
է.
-
Դուք
{գաղափար}
եւս
չունիք
վաճառականաթեան
վերայ.
եթէ
ես
խանութը
րաբերութեամբ.
դորա
հակառակ
մի
բարոյական
պարծանքի
{գաղափար},
մի
ընդհանուր
ազգային
շինութեան
գաղափար
նորա
մտք
պարծանքի
գաղափար,
մի
ընդհանուր
ազգային
շինութեան
{գաղափար}
նորա
մտքով
եւս
չէ
անցել:
Մեզ
մնում
է
ցանկանալ
այ
ցանում
է
լուսաւորեալ
աշխարհի
առաջեւ,
որ
բնաւ
իսկ
{գաղափար}
չունի,
թէ
ի՛նչ
ասել
է
Հնդկա-եւրոպական
լեզուներ,
ամանակ
այդ
ազգութիւնը
կը
մնայ
միշտ
իբրեւ
մի
ամուր
{գաղափար},
որ
յետ
չէ
մնում
բարոյական
Չինաստանից:
Ժամ
զի
այսպիսիք
չունին
զտեղի
՚ի
կրօնականսն:
Եւ
զո՞ր
{գաղափար}
կարէ
ընդունել
յինքն
հայ
մանկտին,
զժամանակէ
ստեղծ
Որոնց
անունն
չուզեմ
տալ.
Բայց
որ
գո՛նէ
մի
{գաղափար}
Դու
ունենաս
նոցա
վրան,
(Թէ
եւ
այս
տեղ
դեռ
շատ
բաներ
կան,
որոնց
մասին
Հայերը,
ամենեւին
{գաղափար}
եւս
չունենալով,
չունին
հետեւաբար
եւ
այն
անօթները
,
որոնցով
հարազատօրէն
կարելի
էր
ամենայն
եւրոպական
{գաղափար}
թափել
հայերէնի
մէջ։
Այո՛,
կարծում
ենք,
եւ
լը,
որ
բոլորովին
անգործադրելի
է:
Հա,
շատ
ընտիր
{գաղափար},
բայց
որ
չես
կարող
նորան
մարմնացնել,
չես
կարող
փան
չէ
հաւնում
եւ
իր
մտքի
մէջ
աւելի
համեղ
կերակրի
{գաղափար}
ունի
եւ
ասում
է,
թէ
գոնէ
տեսական
յարաբերութեամբ
ցնում
է,
բայց
մենք
մեր
ընթերցողներին
մօտաւորապէս
{գաղափար}
տալու
համար
թարգմանեցինք,
այնպէս,
ինչպէս
տեսնու
եւ
ո՛չ
երկրորդը
տալիս
են
նոր
լեզուում
կրաւորականի
{գաղափար}
։
Շատ
մարդիկ,
որ
ամեն
բան
չափում
են
հին
լ
Այս
ձեւով
ահա
հնարագործելով
մի
առանձին
քաղաքական
{գաղափար},
մի
այնպիսի
գաղափար,
որ
ամենայն
րոպէ
մահացուցիչ
ործելով
մի
առանձին
քաղաքական
գաղափար,
մի
այնպիսի
{գաղափար},
որ
ամենայն
րոպէ
մահացուցիչ
էր,
ես
միլիոնաւոր
մ
այն
բուսական
եւ
շնչական
կեանքով,
իմացականի
մասին
{գաղափար}
եւս
չունին:
Կարդալ,
գրել,
ընդհանրապէս
չգիտեն,
ռն
աչքով
նայեն
այսպիսի
բանի
վերայ,
առանց
որեւիցէ
{գաղափար}
ունենալու
ազատական
արուեստների
մասին:
Նոքա
ինչո՛
ր
լսել
մի
այնպիսի
երաժշտութիւն,
որից
կարող
էր
մի
{գաղափար}
ծնուցանել
իւր
մէջ
Հայոց
ազգի
երաժշտական
ճաշակի
կա
բոլորովին
անընտրող
էր
օրիորդ
Մարիամը,
ըստ
որում
{գաղափար}
եւս
չունէր
ազգութեան
մասին,
իւր
փոքր
ի
շատէ
կրթո
ստանալու
մնացին
ազգի
հասկացողութեան
մէջ
որպէս
լոկ
{գաղափար},
բայց
որպէս
մի
անհերքելի
եւ
որոշեալ
դրոշմ
ազգի
բ
թ:
Բայց
այն
կօշիկը,
որ
ցոյց
էին
տուել
ինձ
որպէս
{գաղափար},
որի
նմանը
ես
պարտական
էի
հատուցանել
կառավարութե
բառերով
հաստատում
էր
նոցա
օգուտը,
առանց
ամենեւին
{գաղափար}
ունենալու,
թէ
ի՛նչ
ասել
է
դպրոց,
եւ
թէ
ինչպէս
պ
կը
հասկանան
մեզ,
մանաւանդ
նոքա,
որ
փոքր
ի
շատէ
{գաղափար}
ունին
կլայեկի
եւ
արճըճի
արժողութենների
վերայ:
հարստութեան,
սէրի
եւ
մարդավարութեան
իրագործուած
{գաղափար}
էր
Շահումեանց
Գէորգը.
նա
ամենայն
օր
մտածում
էր
ն
ւսաւորութեան
աղբիւրը
Աւետարանն
է:
Եթէ
մի
մարդ
մի
{գաղափար}
կամի
ստանալ
սիրու,
ընկերասիրութեան,
մարդասիրութ
հումեանցի
հետ
ծանօթանալուց
յետոյ
մի
քանի
լուսաւոր
{գաղափար}
ստացել
էր,
որոնց
եզրակացութիւնը
թոյլ
չէր
տալիս
հ
սոպռ
վաճառականի
հետ,
որ
բացի
իւր
գործից,
ոչինչ
{գաղափար}
չունէր,
ոչինչ
բանի
տեղեկութիւն
չունէր
աշխարհի
եր
Մխիթարեանց
թշնամիների
ձեռքով,
կամէի
մի
մասնաւոր
{գաղափար}
տալ
մեր
սիրելի
ազգին,
թէ
ի՞նչպէս
էր
Մխիթարի
եւ
ն
տածել,
թէ
Սուրբ
գրքի
մէջ
եղած
ամենայն
ազատութեան
{գաղափար}
ասուած
էր
իւրեանց
օգտի
համար,
շատ
վաղ
ժամանակներ
անութեամբք
այն
իրողութենների
մասին,
որ
կարող
էին
{գաղափար}
տալ
մեր
ազգին,
թէ
ինչպէս
էր
պապականութեան
ուղղու
նութեան
առաջեւ,
երկրորդ՝
մի
լոկ
վաճառականութեան
{գաղափար}
՝
спекуляцiя,
շահաստացութեան
խորհրդով։
Մարդ
հինն
լեզու
կայ
մնայ
ցարդ
մեռեալ
եւ
անհոգի,
զո՞ր
{գաղափար}
կարէր
տալ
ուսանողին,
ասասցեն
ինքեանք
ուսումնական
տար
եւ
ամենափառաւոր
յաղթող
ինքնակալութիւն.
այլեւ
{գաղափար}
էր
դարձել
Եւրոպայի
բոլոր
ժամանակակից
Տէրութենների
Կարգի
բոլոր
յառաջադիմութիւնքը
այս
գրքի
մէջ
իբրեւ
{գաղափար}
պարունակուած
մտքերի
պտուղքն
են
միմիայն։
Լօյո
յառաջաբանի
վերջին
տողերում։
Այս
շատ
անգործադրելի
{գաղափար}
է։
Մարդը
մեղաւո՞ր
եղաւ,
որ
հետախոյզ
բանասէր
դար
մ,
կարծէ
թէ
մենք
մեր
վրայ
դրական
կամ
բռնաւորական
{գաղափար}
ունինք։
Բռնութիւնը
ո՛ր
դիմակի
կամ
ինչ
շպարի
տակ
ստոյգ
պատահած
իրողութիւն
(թէեւ
այլապէս)
կամ
մի
{գաղափար},
որի
այլաբանութիւնը
վերջի
սերունդը
ընդունում
է
պ
այդ
մոլորութիւնքը,
երանի՜
թէ,
որպէս
մի
տեսական
{գաղափար},
մնային
մարդու
գլխում,
ո՛չ.
նոքա
շատ
անգամ
մար
:
Ենթադրում
ենք,
թէ
ընթերցողը
փոքր
ի
շատէ
{գաղափար}
ունի
էլեկտրականութեան
վրայ,
ապա
եթէ
այս
չենթադրե
ում
ենք,
ինչպէս
ասացինք,
մի
փոքր
գիտութիւն,
մի
{գաղափար},
էլեկտրականութեան
մասին:
Երկրագունդի
եւ
ամ
յառաջաբանի
վերջին
տողերում:
Այս
շատ
անգործադրելի
{գաղափար}
է:
Մարդը
մեղաւո՞ր
եղաւ,
որ
հետախոյզ
բանասէր
դար
բնութեան,
եգիպտական
ադմոսֆերի
ազդեցութեան
տակ,
{գաղափար}
չունէր
ազատութեան
էական
սկզբունքի
մասին։
Յայտնի
ա
դիմաց։
Ահա
այն
սոսկալի
վատաբաղդութիւնը։
Ոչ
մի
{գաղափար},
որ
մարդկութիւնը
արիւնի
գնով
մշակել
էր,
չեն
նոր
որդիք,
որ
իւր
կաթով
լինէր
մեծացուցած։
Թո՛ղ
այդ
{գաղափարական}
Հայաստանը
յառաջուց
մի
ծննդարան
պատրաստէ
գիտնական
,
բայց
գործադրելի
ձեւը
աւելի
նախընտիր
է,
քան
թէ
{գաղափարական}
կատարեալը,
որ
բոլորովին
անգործադրելի
է:
Հա,
շա
,
նոյնպէս
եւ
հայրենիքի
վերականգնեալ
գրութեան
վրայ
{գաղափարական}
հասկացողութիւնքը։
Բայց
Հեգելին
տրուած
չէր
տեսնել
քո
խօսակցութիւնը
ունէր
մի
իրական
խորհուրդ
եւ
ո՛չ
{գաղափարական}
միայն:
-
Պարզ
եւ
կենդանի
բարբառով,
-
կրկնեց
որոնէին
իւրեանց
վշտի
եւ
ցաւի
դարմանը,
եթէ
ոչ
մի
{գաղափարական}
եւ
աննիւթ
աշխարհի
մէջ։
Կրօնն
էր
այդ
գաղափարական
գաղափարական
եւ
աննիւթ
աշխարհի
մէջ։
Կրօնն
էր
այդ
{գաղափարական}
եւ
աննիւթ
աշխարհը՝
այնքան
անհրաժեշտ
հոգու
համար
ւսական
դիւանապետականութիւնը
միաւորուած
գերմանական
{գաղափարականութեան}
(idealism)
հետ,
կուսակցութիւն
է
կազմում
անգլիա
մ
տպագրութեան՝
եղեալ
իցէ
պատճառ
սպրդման
այլանդակ
{գաղափարաց},
աղճատողաց
զխոստովանութիւն
եւ
զկանոնս
Հայաստանեա
ստակութեամբ
ոճոյ
բանիցն:
Զսոյն
զայս
պատմութիւն,
{գաղափարեալ}
յընտիր
օրինակէ,
խոստանայ
հայրենասիրաց
արգոյ
Մկրտ
ական
կենդանաբանության
եւ
գործնական
բուսաբանության
{գաղափարը},
այսինքն՝
կենդանիների
եւ
բույսերի
օդընտելացումն
աղթել
են:
Ես
այդպես
ընդարձակորեն
զարգացրի
այս
{գաղափարը},
որովհետեւ
ձախակողմյանները
կարեւորություն
են
տալ
ն
թողած,
որովհետեւ
հնար
չունէր
այն
ժամանակ՝
իւր
{գաղափարը}
իրագործելու:
Առտնին
կամ
ծնողական
դաստիարակութիւն
:
Բայց
թէ
ո՛րչափ
յաջողեցաւ
նոցա
իրագործել
իւրեանց
{գաղափարը},
թէ
ի՛նչ
հանգամանքների
մէջ
ոտք
կոխեցին
Հայաստան
Մեր
համար
ազգութիւնը
եւ
ամբողջ
ազգի
կատարելութեան
{գաղափարը}
այնքան
ծանր
կշիռ
ունի,
որ
դորան
պահպանելու
եւ
օգ
ունին
մարդիկ
եւ
մահ
ենթադրել:
Ազգը
լուսաւորելու
{գաղափարը}
այն
ժամանակ
միայն
կարող
է
իրագործուիլ,
երբ
հիմնա
յանցաւոր
են
լինում
ազգի
առաջեւ,
եւ
այս
յանցանքի
{գաղափարը}
միմիայն
կարող
է
բացատրել
այս
զարհուրելի
բառը՝
ազ
սի
դառն
բաժակների,
մոռացել
է
աւելի
լաւը
որոնելու
{գաղափարը}:
Ներկայումս
աշխարհի
լուսաւորութիւնը
օրէ
օր
թուլա
կարողանան
բնութեան
երեւոյթներին
յարմարել
իւրեանց
{գաղափարը},
որ
պիտի
ծառայէր
ժողովրդին
որպէս
աղբիւր
նիւթական
խօսքս,
թէ
մեր
ազգութիւնը
զօրացնելու
եւ
ազգութեան
{գաղափարը}
հասարակաց
դարձնելու
համար
ամենամեծ
եւ
զօրաւոր
հնա
քում.
համաձայն
ենք
նորա
թէ՛
գաղափարին
եւ
թէ՛
այդ
{գաղափարը}
իրագործելու
կերպարին
եւ
հնարներին:
Պարոն
Տիր
ը
եւ
օրինաւոր
կարգով
հերքելով
նորա
բոլոր
սխալական
{գաղափարը},
պիտի
հարկադրուէինք
մի
նոր
գիրք
գրել՝
երկու
անգ
կութիւնը,
որ
դարձել
է
նորա
հոգին,
նորա
պաշտական
{գաղափարը},
տեսաւ
այս
եւ
խաչակիր
արշաւանք
քարոզեց
այն
իմաստ
մեր
նեղսիրտ
ընթերցողը
ազգութեան
վերայ
մեր
ունեցած
{գաղափարը},
եթէ
համոզուեցաւ
կամ
գոհացաւ,
մեք
մեր
շնորհակալ
թափենք
աւելի
մշակել
եւ
աւելի
կերպարանագործել
մեր
{գաղափարը}:
Այժմ
դառնում
ենք
դէպի
այն
կէտը,
որտեղից
խ
համար,
ուրեմն
եւ
ոչ
Կրօնական
Ժողովի
համար,
այդ
{գաղափարը}
թող
հանեն
միանգամ
իւրեանց
մտքից,
այլ
հոգեւորը
եւ
վրայ
գործ
են
դնում
այս
կամ
այն
ձեւը
կամ
միեւնոյն
{գաղափարը}
տալու
համար
անխտիր
զանազան
ձեւեր,
որ
ոչ
մի
կանոն
հասկացողութեանց
լայնանալու
չափով
եւ
կատարելութեան
{գաղափարը}
շարժում
է
դէպի
առաջ:
Յայտնի
է,
թէ
փրկութիւնը
դր
ը
անբացուելի
պիտի
փակուին,
որ
նորա
կատարելութեան
{գաղափարը}
մնայ
անշարժ,
բայց
եւ
այն
ժամանակ
տակաւին
չէ
կարո
Արարատեան
բարբառում,
որի
կատարեալ
եւ
գեղեցիկ
{գաղափարը},
մօտաւորապէս,
տալիս
է
մեր
"
Հիւսիսափայլը
",
նո
ягучесть
желѣза։
Չգիտենք,
թէ
ինչպէս
բացատրենք
մեր
{գաղափարը},
որ
աւելի
որոշ
կերպով
յայտնվի։
Պ.
Պռօշեանցի
գործի
որա
դէպի
Աստուած
ունեցած
առնչութեան
հայր
որդիական
{գաղափարը}
՝
ուսուցանելով
այլապէս
չկոչել
Աստուածը,
եթէ
ոչ
հ
լ
Աստուածը,
եթէ
ոչ
հօր
անունով
եւ
սորանով
մերժեց
{գաղափարը},
որ
Հրէական
դպիրքը
ստեղծագործել
էին,
թէ
անմօտեն
կամակոր
տգիտութիւնը։
Դոցա
փոխանակ
տարրացուց
այն
{գաղափարը},
թէ
Աստուծոյ
բանը,
շնորհը,
ներողութիւնը
եւ
այլ
գործել
էին
պապերը
իւրեանց
տիեզերական
իրաւասութեան
{գաղափարը}
։
Նոքա
հաստատուած
ծնանում
էին
այն
մտքի
վերայ,
թէ
ակ
կերպով
ներս
էին
բերել
պապական
շրջապատի
մէջ
այն
{գաղափարը},
թէ
ամբողջ
երկրագունդը
պարտական
է
խոստովանել
այս
նք
էին
կամ,
այսպէս
ասել,
ընտրութեան
անօթք՝
այս
{գաղափարը}
ազգերի
սրտի
եւ
հոգու
մէջ
իրագործելու
համար։
Սոցա
երպով
չէր
կարելի
արդարանալ։
Այդ
օրից
ահա
Մխիթարի
{գաղափարը}
ստրկանում
է
պապականութեան
օգտի
հայեացքին,
այդ
օր
անութիւնը
Հայոց
ազգի
մէջ
լուսաւորութիւն
տարածելու
{գաղափարը}
հարկադրուած
են
վարագուրել
պապական
իշխանութեան
աչք
գուայումը
մի
անկախ
Տէրութիւն,
որով
իրագործեց
իւր
{գաղափարը}
քաղաքական
շինութեան
մասին։
Թէպէտ
եւ
այս
գաղափարը
գաղափարը
քաղաքական
շինութեան
մասին։
Թէպէտ
եւ
այս
{գաղափարը}
ժողովրդի
համար
մի
չոր
եւ
մեռեալ
բան
էր,
բայց
նոյ
ղմ
քարշել
երկրպագութեան
համար։
Այս
օրից
ահա
նորա
{գաղափարը}
կազմած
է,
կարգը
(systema)
պատրաստ,
այս
օրից
կ
չունէր,
առանց
որին
չէր
կարող
անգամ
եւ
մտածել
իւր
{գաղափարը}
կենդանացնելու
համար։
Վերջապէս
մօտեցաւ
Կառավարչին
ղեցաւ
մի
ազգի
մէջ
իրագործել
Տէրութիւն
հիմնարկելու
{գաղափարը}.
այս
ասելով՝
ես
խօսում
եմ
Պարագուայի
վերայ։
առաջարկեցին
նորան
Քրիստոնէական
Հասարակապետութեան
{գաղափարը},
որից
պիտոյ
է
ծնանէին
նահապետական
ժամանակների
եր
ու
ժողովրդապետականները
ինքեանք
ջնջում
էին
իւրեանց
{գաղափարը}
՝
ամենայն
իշխանութենից
վեր
դասելով
Պապի
իշխանութի
ասկացւում
է,
թէ
թագաւորական
իշխանութեան
մեծաշուք
{գաղափարը},
որ
փառաւորապէս
իրագործել
էր
Լուդովիկոսը,
ինչո՞
աղտերը,
ինչպէ՛ս
ուրեմն
պիտի
իրագործել
մաքրութեան
{գաղափարը}:
Այն
մարդիկը,
որ
անդատաստան
երեխայի
պէս,
զայրա
չեն
հասկանում,
թէ
այլ
է
ազգութիւնը
կամ
ազգութեան
{գաղափարը}
եւ
այլ
է
յանցանքը
եւ
անօրէնութիւնը:
Ամենայն
գիտութիւնը,
նորա
մշակութիւնը
եւ
ապագայ
միութեան
{գաղափարը}
առանց
այդ
գաւառական
բարբառների
օգնութեան
աներեւակ
ածի
եւ
մեռածի
պատանքի
մէջ,
նոր
լեզուի
մշակութեան
{գաղափարը}
ազգին
համար
դառնում
է
նոյնպէս
ամուլ
եւ
անպտուղ,
մուլ
եւ
անպտուղ,
ինչպէս
հին
լեզուի
գործադրութեան
{գաղափարը}
։
Անշուշտ,
այս
խօսքերը
չեն
նշանակում,
թէ
հին
լե
այն
գաւառական
բարբառի
տակ,
դրականապէս,
մշակելու
{գաղափարը}
նոյնպէս
ամուլ
եւ
անգործադրելի
է,
ինչպէս
հին
լեզո
յնպէս
ամուլ
եւ
անգործադրելի
է,
ինչպէս
հին
լեզուի
{գաղափարը},
ինչպէս
սորա
ստրկութեան
տակ
աճած
նոր
լեզուի
գաղա
փարը,
ինչպէս
սորա
ստրկութեան
տակ
աճած
նոր
լեզուի
{գաղափարը}
։
Այս
տեսակ
մշակութիւնը
ինքն
իրեն
հակասում
է
նոր
ունի,
որովհետեւ
ժողովուրդը
կա՛մ
չունի
այդ
բարերի
{գաղափարը},
կամ՛
օտար
բառ
է
գործ
ածում։
Յայտնի
է,
թէ
այդպ
աւառական
բառերը,
եթէ
բուն
հայերէն
են
եւ
այդ
բառի
{գաղափարը}
հասկացնելու
համար
մեր
նոր
գրական
լեզուն
բառ
չունի
հետ,
պիտի
պեյզաժ
ասենք
նորան:
Հեղինակի
գլխաւոր
{գաղափարը}
Սօսը
եւ
Վարդիթերը
չէ,
այլ
ընդհանուրի
կեանքը,
ծէ
իծուի
",
այս
չէ՞
մինչեւ
այսօր
ազգի
ամենամեծ
մասի
{գաղափարը}:
Ահա
միջնադարեան
սքանչելի
ուղղութեան
մէկ
արդիւնք
ը
եւ
աոաջատարութիւնը,
որպէս
նաեւ
ապագայ
միութեան
{գաղափարը}
առանց
այդ
գաւառական
բարբառների
օգնութեան
աներեւակ
ածի
եւ
մեռածի
պատանքի
մէջ,
նոր
լեզուի
մշակութեան
{գաղափարը}
ազգին
համար
դաոնում
է
նոյնպէս
ամուլ
եւ
անպտուղ
ին
անպտուղ
ինչպէս
հին
եւ
մեռած
լեզուի
գործադրութեան
{գաղափարը}:
Անշուշտ,
այս
խօսքերը
չեն
նշանակում,
թէ
հին
լե
մ
այն
գաւառական
բարբառի
տակ,
դրականապէս
մշակելու
{գաղափարը}
նոյնպէս
ամուլ
եւ
անգործադրելի
է,
ինչպէս
հին
լեզո
յնպէս
ամուլ
եւ
անգործադրելի
է,
ինչպէս
հին
լեզուի
{գաղափարը},
ինչպէս
սորա
ստրկութեան
տակ
աճած
նոր
լեզուի
գաղա
փարը,
ինչպէս
սորա
ստրկութեան
տակ
աճած
նոր
լեզուի
{գաղափարը}:
Այս
տեսակ
մշակութիւնքը
արդէն
իրենց
սկզբունքով
հ
լոյս
հանէ
ու
ազգի
առջեւ
դնէ:
Այս
խօսքերը
եւ
այս
{գաղափարը}
ամենայն
ընդունելութեան
արժանի
բաներ
են
եւ
սոցայ
ը
տակ:
Բնութիւնք
երբեք
չէ
իրագործում
կատարելութեան
{գաղափարը}
մէկ
անհատի
մէջ,
հետեւաբար
եւ
նորա
գործի
մէջ.
բն
ւթեան
զուգակշռող
հիմնական
դէմ
է
այդ
կատարելութեան
{գաղափարը}
այնպիսի
մեծ
բան
է,
որ
մէկ
առանձին
առնուած
հոգի,
նուր
ազգին
դարձել
են
միօրինակ
գործածական
եւ
որոնց
{գաղափարը}
մէկ
բառով
տուող
խօսքեր
ոչ
միայն
նոր
լեզուի
մէջ,
է
գրութիւնը,
որ
աւելի
քիչ
խօսքով
իմացնում
է
նոյն
{գաղափարը}
։
Յայտնի
է
թէ
նոր
լեզուն,
ապաստան
մնալով
միմիայն
բան:
Ես
այլեւս
չեմ
երկարացնում,
թողնելով
այդ
{գաղափարի}
հետագա
զարգացումն
իմ
սիրելի
բարեկամ
Անանիային:
Հ
զի
իւր
կատարած
փորձերի
արդիւնքը,
համեմատելով
այս
{գաղափարի}
հետ,
կարողանայ
դատել
եւ
վճռել
օդի
վնասակարութիւն
թանձր
պղտորամտութեան,
մինչեւ
այս
աստիճան
մտքի
եւ
{գաղափարի}
այլանդակութի՞ւն,
չգիտենք՝
ինչ
մտածել:
Մնում
է
մ
րում,
ուր
ժողովրդի
չքաւորութիւնը
արգելառիթ
է
այս
{գաղափարի}
իրագործութեանը.........................
ի
հետ
մի
ընդհանուր
ազգային
արծաթագլուխ
գոյացնելու
{գաղափարի}
մասին,
բայց
մի
այլ
բան
մէջ
ընկնելով՝
խափանառիթ
որհակալ
ենք
մեր
անծանօթ
բարեկամից
նորա
այս
գովելի
{գաղափարի}
մասին,
եւ
չենք
կարող
չուրախանալ
`
Հայ
մարդու
բեր
ւ
համար,
երբ
"
Հիւսիսափայլի
"
գրիչքը
այս
կամ
այն
{գաղափարի}
յայտարար
ձեւը
ժողովրդի
մէջ
չգտնելով
եւ
ժողովրդին
է
վերացականութեան,
որովհետեւ
մի
ոտքը
գրած
է
լոկ
{գաղափարի}
վրայ,
որ
չէ
ապրում
այլեւս
որպէս
կենդանի,
այլ
տե
,
մեզ
թւում
է
թէ
աւելի
խոր
մտած
է
իր
առջեւը
դրած
{գաղափարի}
մէջ,
աւելի
համարձակ
հաստատութեամբ
բռնել
է
ամէն
կ
ինչ
է:
Բայց
պէտք
չէ
մոռանալ,
որ
գերմանական
չոր
{գաղափարի}
գերի
փիլիսոփայութեան
իջնելու
կէտն
է
այս:
Ես
անհա
ակ
տակաւին
չէ
կարող
հասած
լինել
նորան,
որովհետեւ
{գաղափարի}
եւ
նորա
մարմնանալու
մէջ
կայ
ժամանակ
եւ
ուժ,
որ
պ
ուր
ոգիների
միջնորդութեամբ
կանչէի
իմ
գեղեցկութեան
{գաղափարի}
ուրուականը,
որ
անտարակոյս
պիտի
երեւէր
ինձ,
եօթն
զի
ներկում
խօսքը,
էական
է
բային
խնդիր
չդառնայ
եւ
{գաղափարի}
շփոթութիւն
չծագի։
Բայց
մեզ
կարող
են
ասել,
թէ
ին
նկատ
ընտրութեամբ։
Եթէ
այժմեան
գրագէտը
մի
որոշեալ
{գաղափարի}
համար
բառի
կամ
ձեւի
է
կարօտ,
աւելի
լաւ
չէ՞,
որ
չէ
անցել:
Մեզ
մնում
է
ցանկանալ
այդ
աստուածատուր
{գաղափարին},
իսկ
թէ
չյաջողի
մեզ
իրագործել,
այն
ժամանակ՝
մե
քանակութիւնը:
Կատարեալ
իրաւունք
եմ
տալիս
քո
{գաղափարին},
թէ
թուի
հետ
հարկաւոր
էին
եւ
մի
քանի
վիճակագրակա
մեծ
յարգ
ունի
մեր
աչքում.
համաձայն
ենք
նորա
թէ՛
{գաղափարին}
եւ
թէ՛
այդ
գաղափարը
իրագործելու
կերպարին
եւ
հնարն
աններին,
որպէսզի
իւրեանց
ընթացքը
յարմարեցնեն
այս
{գաղափարին}:
Երրորդ,
սաստիկ
պատուէր
տալ
բոլոր
եկեղեցական
ւոր
դրութիւնք,
որ
շատ
մօտ
են
դրական
ճշմարտութեան
{գաղափարին},
արժեն,
որ
մարդը
սորվի
եւ
տեսնէ.
նոքա
սրում
են
մէջ,
բոլորովին
համաձայն
էին
Կարգի
խորհուրդին
եւ
{գաղափարին}
։
Բոլոր
բնակիչք
ուսան
աշխատել.
այր
մարդիկը
աշխատ
ին
համովիլ,
թէ
պատասխանատու
են.
թող
սովորին
այս
{գաղափարին},
թէ
հոգեւորականք
են
ազգի
համար
եւ
ոչ
ազգը
հոգեւո
ւթիւնը
ինքն
իրեն
հակասում
է
նոր
լեզուի
մշակութեան
{գաղափարին},
որ
է
որքան
կարելի
է
առաւել
շատ
եւ
առաւել
մեծ
բա
եր
գործադրած
ձեւ
ու
ոճը
աւելի
մօտ
է
կատարելութեան
{գաղափարին}.
քա՛ւ
լիցի։
Մենք
ամեն
օր
ուսանում
ենք
նոր
լեզու
յլն
իրենց
գաղափարներով
հակասութիւն
ունէին
կանթեղի
{գաղափարին}:
Նոյնպէս
եւ
լուսատու
միջատներից
առաջացած
կամ
վեր
,
փոքր
ի
շատէ
հեռացել
են
այդ
եղանակները
յունական
{գաղափարից},
թէեւ
կան
նոյնպէս
մի
քանի
ձայներ,
որ
մինչեւ
այժ
եւ
առաջադիմականների
համատեղ
գոյությունը:
Նա
այն
{գաղափարն}
է
անցկացնում,
որ
Անգլիան
եւ
նրա
ներկայացուցչական
րեց
Աբասին,
մեզ
թւում
է,
թէ
դարձեալ
Պաւղոսի
այս
{գաղափարն}
է
յեղյեղում,
երբ
ասում
է.
"
ըստ
սննդակից
գոլոյ
նա
եւ
նոյն,
առանձին
դերանուն
չունի,
այլ
երկուքի
{գաղափարն}
էլ
տալիս
է
միեւնոյն
խօսքով,
միեւնոյն
դերանունով
արաբերութիւն
չունենար
մեր
ազգի
հետ,
եթէ
դա
յիմար
{գաղափարներ}
չտարածէր
ազգի
մէջ,
հաւատա՛,
որ
հետեւելով
իմ
բար
եւ
խորհուրդը
փառք
չէ,
պատիւ
չէ,
դոքա
երեխայական
{գաղափարներ}
են,
այլ
հնար
գտնել
իւր
կեանքը
եւ
գոյութիւնը
ապահ
մեր
առաջեւ
զանազան
սուտ
սկզբունքներ,
սոփեստական
{գաղափարներ},
որոնց
չենք
հաւատում,
որ
չենք
ընդունում
եւ
որ
մ
ձեւերը.
եւ
այդ
պատճառով,
եթէ
նա
լսում
է
անծանօթ
{գաղափարներ}
՝
Հայոց
աշխարհաբառ
լեզուով
եւ
եւրոպական
լօգիկայի
նը
եւ
ո՛չ
հեղինակը,
որ
արդարեւ
ունենալով
իւր
մէջ
{գաղափարներ}
՝
ունի
դոցա
համար
եւ
ձեւեր՝
առած
նոյն
իսկ
ազգայի
ւնքից
ազատուելու
համար
հերիք
չեն
մի
քանի
լուսաւոր
{գաղափարներ},
այստեղ
հարկաւոր
է
հիմնաւոր
դաստիարակութիւն,
որ
ութեան
եւ
հասկացողութեան
համեմատ,
ստեղծագործեցին
{գաղափարներ}
կենդանութեան
աղբիւրի
մասին՝
Աստուծոյ
մասին։
Թէ
րա
մէջ
նորա
մարդավայել
եւ
արժանի
Եւրոպական
անունի
{գաղափարներ}.
ահա
այն
մի
հատիկ
գործը,
որով
պիտոյ
է
պարապէին
րդին,
կան
աւանդուած
այնքան
տեսութիւնք
եւ
նոր
նոր
{գաղափարներ},
որ
հին
լեզուն
կարծես
դեռ
նոցա
ստուերի
մին
քառոր
ներին
եւ
ընդհանրապէս
բովանդակ
ազգին
այնպիսի
ուղիղ
{գաղափարներ}
գիտութիւնների
վերայ,
որպիսի
տեսողութենով
լուսաւո
մեռած
լեզուն
սովորելու
համար,
գործ
ածէ
հարկաւոր
{գաղափարներ}
ստանալու
մասին։
Չէ
պիտոյ
նորա
հինգ
դարու
հայախօս
ից
եւ
թույլ
կտամ
ինձ
մտածել,
որ
այնտեղ
արծարծված
{գաղափարները}
իրավունք
ունեն
հարգանքի
արժանանալու
մարդկության
ս
լ
կապիտանը,
ապիկար
զինուորը
թողնում
է
իւր
օդեղէն
{գաղափարները},
վերադառնում
է
Սպանիա
եւ
նստում
է
Բարսելոնի
եւ
Ս
եւ
մեռեալ
լեզուն
ուսանելով՝
մնացել
են
դէպի
ուրիշ
{գաղափարները}
անզգայ։
Մեք,
օրինակ,
դեռ
չենք
տեսած,
որ
հացը
պատուելիու
կրօնափոխութիւնքը
հետեւանք
է
քաղաքական
{գաղափարների}
եւ
ո՛չ
բուն
կրօնական
խորհրդով:
Ովի՞ն
է
խաբում
սա
րուածքը,
խակ
մտածութեան
արդիւնք
լինելով,
չունին
{գաղափարների}
ընդհանուր
միութիւն:
Յառաջ
ասում
է,
թէ
Հայաստանը
,
թերեւս
շատ
անգամ
մեր
անձին
վերայ,
փոխանակ
մեր
{գաղափարների},
ո՛չ
երբեք
կարողացան,
եւ
ո՛չ
նաեւ
մի
մազի
չափ,
րանկի
partager,
Ռուսի
раздѣлять
բայերը
վերացական
{գաղափարների}
վերաբերութեամբ
բաժանել
էին
թարգմանում,
օրինակ՝
Լեզու
հասկանալը
միայն
բառ
հասկանալով
չէ
լինում.
{գաղափարների}
նորութիւնը
եւ
անծանօթութիւնը
մեծ
արգելք
է
ժողովրդ
ուխդ
հաւաքիր,
աչքդ
բաց
եւ
տունդ
քամիին
բացած
լոկ
{գաղափարների}
ետեւից
ման
մի
գար:
Օգոստ.
13:
Գրանովսկին
ի
տում
է
թուլացնել
անախորժ
տպաւորութիւնը
այդ
ժանգոտ
{գաղափարների}
`
թէ՛
իր
եւ
թէ՛
լսողի
վրայ:
"
Հասկանալ
է
",
ին
իրական
կեանքին
բոլորովին
անտեղեակ
եւ
թափառական
{գաղափարների}
ստրուկ
գերմանացին
է
բերան
բանում
անգլիական
սահման
գամանքը,
որոնց
թոյլտուութենից
կախ
էր
այդ
գեղեցիկ
{գաղափարների}
իրագործութիւնը:
Իմ
այս
մազերը
չեն
սպիտակացել
ջրա
նոքա
ազգի
հասկացողութեանը,
եւ
այդ
ֆանտաստիկական
{գաղափարների}
սերմը
խոր
դրա՞ծ
էր
ազգի
ուղեղի
եւ
արիւնի
մէջ,
ահ
թիւնը։
Ժողովուրդը,
մնալով
այս
խաւար
եւ
ստրկական
{գաղափարների}
մէջ,
անտարակոյս
դիմելու
էր
դէպի
այս
միջնորդ
անու
չտեսանել,
որ
նա
ներգործում
էր
ամենեւին
քաղաքական
{գաղափարների}
հետեւելով,
կարելի՞
է
համաձայնիլ,
թէ
նորա
կրօնը
ածում
պիտի
բառ
փոխ
առնենք
հին
լեզուից,
եւ
այնպէս
{գաղափարների}
համար,
որ
նոր
քաղաքակրթութեան
արդիւնք
են
եւ
բնաւ
լ
է
նա
բնութիւնը,
համեմատ
այդ
չափին
կը
լինի
նորա
{գաղափարների}
եւ
հասկացողութեանց
ազնուութիւնը:
Ահա
մի
օրէնք,
Հայաստան,
մեր
գրագէտքն
էլ
ջրհեղեղից
առաջ
մնացած
{գաղափարների}
քարոզ:
Ո՛չ
գիրք,
ո՛չ
կարդացող.
դպրոց
էլ
հարկաւ
նար
կամուրջ
բանալ
Ազգի
բանականութեան
եւ
գիտութեան
{գաղափարների}
մէջ։
Բայց
խոստովանում
ենք
ցաւելով,
որ
մեր
կողմի
կենդանի
եւ
շարժուն
ձեւերը
ու
ոճերը,
որպէս
ներկայ
{գաղափարների}
եւ
պէտքերի
յայտարար,
որ
հնումը
չկան։
Եւ
ինչո՞վ
երբէք
համաձայնելու
չէին
խաղաղութեամբ
տեղի
տալ
նոր
{գաղափարներին},
գիտէինք,
որ
նորը
պատերազմով
պիտի
կանգնեցնէր
իր
իտոյ
է
նորան
օտար
թուին
դոքա,
որովհետեւ
Հայը
ո՛չ
{գաղափարներին}
է
տեղեակ
եւ
ո՛չ
եւս
ձեւերին.
Այսինքն՝
դեռեւս
չգ
ազատութիւն
պարգեւել
մտքին,
այսպիսի
ծառայեցուցիչ
{գաղափարներից}:
Մանուշակը
ծնած
օրից
լսել
էր
մեզիմեն
աղեկների
ն
բարոյապես
առնիլ
այդ
բաները
հազար
անգամ
լուսավոր
{գաղափարներով},
քան
թե
պապական
մոլակրոն
եւ
նախապաշարմունքների
մ
դունդի
մէջ,
արդէն
իսկ
լցրել
է
խելապատակը
այդպիսի
{գաղափարներով}
։
Կրակի
վերայ
կրակ
յաւելացնելը
մօտենում
է
Հօմէօպա
ութիւնը
եւ
մարմնաւորելով
բանը
կենդանի,
գործնական
{գաղափարներով}
եւ
օրինակներով,
ազատում
է
հասարակութիւնը
այդ
գաղ
Իւր
եռոտանու
վերայ
փրփրի.
Թո՛ղ
միջին
դարու
{գաղափարներով}
Ամբոխը
խաբել
ճգնի
աշխատի:
Թո՛ղ
ր,
ուսումնական
ընկերութիւններ,
զանազան
լուսաւոր
{գաղափարներով}
հարուստ
շարունակ
օրագրութիւններ,
այն
Ազգը,
որի
ծակը,
վուլկանական
կրակը
եւ
այլն,
եւ
այլն
իրենց
{գաղափարներով}
հակասութիւն
ունէին
կանթեղի
գաղափարին:
Նոյնպէս
եւ
ն
ժամանակ
հոգեւորուեցաւ
նոր
ի
նորոյ
իմաստասիրական
{գաղափարներով}.
սրանում
կարելի
էր
տեսանել
վարդապետարան
բարոյակա
քը։
Միտքը,
բանականութիւնը
տեսութենով
եւ
կենդանի
{գաղափարներով}
կը
լուսաւորուի.
այս
էր
նորա
ներքին
օգուտը,
իսկ
զլուսաւորութիւն,
տնկելով
զկենդանի
եւ
զարգասաւոր
{գաղափարս},
յաջողեցուցիչս
ազգային
անձնապահութեան
եւ
ապագայ
յվազի,
եւ
թէ
քարոզեմ
զկրօնընդդէմ
եւ
զանբարոյական
{գաղափարս}
յօրագրի
մերում:
Զայսոսիկ
եւ
զայլ
սոցին
նման
բարո
ն
զինէն,
եթէ
քարոզեմ
զկրօնընդդէմ
եւ
զանբարոյական
{գաղափարս},
ինքնին
հրատարակէ
այսօր
զփոքրիկ
եւ
զվտիտ
ինչ
մատ
հոգեւորսն՝
զքրիստոնէութիւն
տեսեալ,
զայն
ամենայն
{գաղափարս}
եւ
ի
Հայս
նկրտի
՚ի
ներս
մուծանել:
Որպէս
տեսանի
ե
իշխանութիւնը,
եւ
ո՞ւր
կատարեցաւ
կարգն)
զօտարոտի
{գաղափարս}
՚ի
ներս
սերմանել,
զօրացուցանել
թեւակոխեալ
զխոշոր
վ]
անտի
[աշխարհահայեաց]
տեսութիւնս
եւ
[բեղմնաւորի
{գաղափարս},
ո՛չ
[ապաքէն]
ամենօրեայ
փորձն
ինքնին
ախոյեան
ելա
ուն
հայոց
գէթ
կրէր
յինքեան
զուuանելիս
եւ
զկենդանի
{գաղափարս}
՝
որովք
ծաղկի
Եւրոպա,
եւ
թէ
հինն
լեզու
կայ
մնայ
ում,
չէ
կարող
միջնորդ
լինել
կենդանի
ժողովրդի
մէջ
{գաղափարք}
ներս
բերելու
համար:
Անտարակոյս,
աւելի
հեշտ
է
հի
իայն
պիտի
կուրծք
մաշէ,
աչքի
լոյսը
թափէ
ազգին
նոր
{գաղափարք}
տալու
համար,
այլեւ
պիտի
տանի
այն
սեւ
սեւ
բամբասա
եւամիտ
օրագրերի
եւ
լրագրերի
խելացնոր
կարծիքներ
եւ
{գաղափարք}
հասանում
են
մեր
ականջին,
բայց
դոքա
կոտրած
զանգակ
ներս
մտանէին
ազգի
զաւակների
մէջ
զանազան
լուսաւոր
{գաղափարք}:
Ազգային
չենք
ճանաչում
այն
դպրոցը,
ուր
հրամայւո
եանց
կարծիքը
այս
մասին,
որպէսզի
այսպիսի
այլանդակ
{գաղափարք}
չհամարձակուին
միւս
անգամ
մարմին
առնուլ
եւ
երեւել
ացութիւնք
են,
փաստերի
հետեւանք,
նոքա
ըստ
ինքեան
{գաղափարք}
չեն,
այլ
կերպարանած,
կենդանի
կամ
պատմական
իրողո
Վշտաբեր
ակնարկութիւնք,
Հեռի՜,
նեղիչ
{գաղափարք}.
Մի՛
լինիր
դահիճ
մոլութեան,
Որ
չլինի
է
ձախ
ու
ծուռ
թարգմանութիւնք,
դարերով
յետ
մնացած
{գաղափարք}
եւ
խաւար
ֆանատիկոսութիւն
տալ
նորան,
այլ
մշակել
ն
որ
մեր
դարու
հայ
մարդը,
շատ
եւ
շատ
բաների
մասին
{գաղափարք}
չունենալով
իւր
մէջ,
իհարկէ
չունի
եւ
դոցա
յայտարա
ոցս,
իսկ
դատողութիւն
այրական,
իմաստ
եւ
կարծիք,
{գաղափարք}
կենդանիք
եւ
հայեցուածք
յազգս
ազգս
գիտութեանց,
որ
,
որք
առ
մեզ
բնաւին
չիք.
եւ
թէ
տացեն
եւս
այսպիսի
{գաղափարք}
զգեստը,
ժողովուրդն
ոչ
ճանաչել
եւ
ոչ
հասկանալ,
ի
ը՛մ...
Ես
քեզ
հնարներ
կը
տայի,
որ
ինձանից
ուսած
{գաղափարքդ}
տարածէիր
ձեր
ազգի
մէջ
մեր
լեզուով:
-
Ձեր
լեզ
ինչ
միջոց
գործ
դնել
ազատ
խոսքը
բռնաբարելու
եւ
մեր
{գաղափարքը}
ոչնչացնելու
նպատակավ:
Ինձ
արգելված
է
հայոց
լեզվո
,
նորա
ֆանտաստիկական
շռայլութիւնը,
նորա
պատշաճի
{գաղափարքը}
երկար
ժամանակ
ազդեցութիւն
են
գործել
եւրոպական
պալ
սանէ
մի
կոյր
նմանողական
ձգտողութիւն.
ոչ
թէ
միայն
{գաղափարքը}
միեւնոյն,
այլեւ
շատ
անգամ
խօսակցութեան
նիւթը
եւս
ՈՐՊԷՍ
ՈՒՂԻՂ
ՃԱՆԱՊԱՐՀ
"
Իմ
աշխատութեան
{գաղափարքը}
միայն
եզրակացութիւնք
են,
փաստերի
հետեւանք,
նոքա
րով
եւ
օրինակներով,
ազատում
է
հասարակութիւնը
այդ
{գաղափարքը}
երեւակայութեամբ
միայն
ըմբըռնելու
աշխատութենից.
թ
րձուածներ:
Նա
չէ
միայն
ազնուացնում
հասարակութեան
{գաղափարքը},
այլ
եւ
ցոյց
է
տալիս
առաքինութեան
վսեմութիւնը,
ստիպւում
ենք
շատ
տեղ
բուն
անունը
կրկնել,
որպէսզի
{գաղափարքը}
չշփոթուին։
Արարատեան
բարբառում,
որի
կատարեալ
իսեցիները
եւ
դպիրները,
դէպի
չարը
գործ
դնելով
այս
{գաղափարքը},
ահաբեկ
էին
առնում
ժողովուրդը՝
յաւելացնելով
սոց
րկը
ցոլանում
է
անմիջապէս
մարդու
սրտում:
Մարդը
իր
{գաղափարքը}
առնում
է
բնութիւնից:
Ինչ
չափով
ճանաչել
եւ
ուսել
յնից
բարակ
մետաֆիզիկական
համակարգութեանց
բովանդակ
{գաղափարքը}
կան
բնութեան
մէջ.
իսկ
ինչ
որ
չկայ,
այն
ամենեւին
վերջապէս
մի
մարդու
ձեռքով
վառուած
սովորական
կրակի
{գաղափարքը}
նոյնպէս
համաձայն
չէին
կանթեղի
աւանդութեան:
եր,
որ
նորի
մէջ
չկան,
որովհետեւ
շատ
այդպիսիների
{գաղափարքը}
պէտքերի
հետ
միասին
կորած
են
եւ
չկան
ներկայ
Հայի
հ
ջանահնար
լինին
հարստացուցանել
զանձինս
ուղիղ
ուղիղ
{գաղափարօք}
եւ
մաքուր
հայեցողութեամբ
ի
բնաւս
եւ
իբրեւ
առ
անձն
այլ,
սմին
հակառակ],
պատարուն
եւ
ճոխ
հոգեսնունդ]
{գաղափարօք}
եւ
հասկանալի
ընթերցանելեացն.
[բայց
ասոքիկ
ոչ
պահ
ն
լեզուագիտութիւն,
որ
ոչ
ճոխացուցանէ
զմիտս
ուղիղ
{գաղափարօք}
եւ
ճիշտ
հայեցողութեամբք
ի
բնաւս՝
էր
միայն
անխորհ
անից
մեծագոյն
մասի,
Տաճկաստանից
կամ
Պարսկաստանից
{գաղթած}
հայերի,
այլակերպ
եւ
վերջին
աստիճանի
պատառոտուն
հ
խոհ
սխօլաստիկին),
որպէս
կրիտիկա
մի
թիֆլիզաբնակ
{գաղթական}...
պարոնի
գործի
վերայ,
այն
խորհրդով,
որ
մոսկու
իրագործել
եւ
որին
յաջորդեց
ուրիշ
կերպարանքով
նորա
{գաղթական}
եղբայրը
`
Հիւսիսային
ամերիկեան
դաշնակցութիւնը:
գետի
վերայ
եւ
որի
մէջ
բանակում
էին
շատ
հռոմայեցի
{գաղթականներ},
Հռոմի
պապը
մի
ժամանակ
ժողովրդի
ձեռնտուութեամբ
բ
ին
մեծաւորներ
Ռուսաց
ազգից,
որ,
չխառնուելով
այս
{գաղթականների}
դատաստանական
գործողութենների
մէջ,
ունէին
միայն
լ
ատմական
աշխարհից,
թող
եւ
չշարժի,
մեք
ընդդէմ
ենք
{գաղթականութեան}
եւ
գաղթականութիւն
չէ
մեր
քարոզածը.
իսկ
այն
մասը
ը,
որ
դուրս
է
իւր
աշխարհից,
ասել
է
թէ
գտնւում
է
{գաղթականութեան}
եւ
պանդխտութեան
մէջ,
նորան
հրաւիրում
ենք
վերադառ
թող
եւ
չշարժի,
մեք
ընդդէմ
ենք
գաղթականութեան
եւ
{գաղթականութիւն}
չէ
մեր
քարոզածը.
իսկ
այն
մասը,
որ
դուրս
է
իւր
ա
ք
ընդունակ
էին
ազգը
պահելու,
ինչու՞
չպահեցին
այս
{գաղթականութիւնը}
Եւրոպայի
մէջ,
ուր
աւելի
հնար
կար
լուսաւորութեան
կ
ոմանք
ակամայ
եւ
տգիտութեամբ
գործակից
եղան
չուառ
{գաղթականութիւնը}
կորուստի
անդունդը
գլորելու:
Ո՛վ
հայոց
ազգը
իւ
իս
ենթադրել
մի
ողբալի
աղքատութիւն,
որից
չէ
փրկել
{գաղթականութիւնը}:
Մենք
այդ
մարդուց
ներքին
կացութիւնը
չգիտենք,
այ
նով
լցնել
նորա
պակասը:
Անգլիական
ազգի
այն
ահաւոր
{գաղթականութիւնքը}
՝
Ամերիկա,
Աւստրալիա,
Հնդկաստան,
զանազան
կղզին
մեռած
հայերի
իրաւունքի
անունով:
Շատ
ազգերի
{գաղթականք}
ուրիշ
մեծ
ազգերի
մէջ
մտնելով
անյայտանում
են
կամաց
գարտաբեր
ծովեզրը,
ուր
գտանւում
էին
Պօրտուգալացոց
{գաղթականքը}
։
Այնտեղի
բնակիչքը
հեթանոսք
էին,
Կսաւիէ
չէր
հասկ
,
որոնք
կամավոր
ընդունել
են
ռուս
հպատակություն
եւ
{գաղթել}
են:
Ես
այդպես
ընդարձակորեն
զարգացրի
այս
գաղափ
այս
ներկայ
թշուառութեան
մէջ,
աւելի
սաստկանում
է
{գաղթելու}
կարօտութիւնը.
եւ
պիտի
գաղթէ
նա,
որ
չկամի
սովամա
ով,
որ
առաջնորդում
էր
Ղրիմեցի
Հայերին,
երբ
սոքա
{գաղթեցին}
Ղրիմից
դէպի
Դօն
գետի
ափը՝
Ազովից
ո՛չ
շատ
հեռի,
Անի
քաղաքի
կործանուելուց
յետոյ
հայերը
Լեհաստան
{գաղթեցին}
ահագին
բազմութեամբ.
եթէ
նոցանից
մի
մասը
փրկուեցա
տուող):
Մօտ
իբր
վաթսուն
տղայ
Յովսէփ
սրբազանը,
{գաղթեցնելով}
Բեսսարաբիայից,
Մօլդաւիայից
եւ
Վալախիայից,
բերել
աստացութեան
եւ
պատուամոլութեան
համար
երկրից
երկիր
{գաղթեցնելով}
մի
կէսին
պատճառ
եղաւ
մահի,
օդի
եւ
կեանքի
հանգամա
ւելի
սաստկանում
է
գաղթելու
կարօտութիւնը.
եւ
պիտի
{գաղթէ}
նա,
որ
չկամի
սովամահ
մեռնիլ
եւ
մեռցնել
իւր
ընտան
այերը,
ազատուելով
թաթարների
բռնակալութեան
լծից,
{գաղթում}
էին
դէպի
Դօն
գետի
ափը
եւ
Նախիջեւան
քաղաքը
շինելով
Ընդ
լերինս
Ալպեան
սահեալ
Անցանեմ
ի
{Գաղղիա}.
Ցրտահար
եւ
տուայտեալ
Անփառագեղ՝
գամ
քը։
Կրկնապատիկ
եղաւ
ճակատագրի
խորհուրդը,
որ
է
տալ
{Գաղղիացոց},
ինչ
որ
կարող
էր
փրկաւէտ
լինել
նոցա,
եւ
պահպանել
,
ինչ
որ
կարող
էր
փրկաւէտ
լինել
նոցա,
եւ
պահպանել
{Գաղղիացոց}
համար,
ինչ
որ
նա
տուած
էր
նոցա
շատ
պատուականներից
մեք
միշտ
տեսանում
ենք
եւրոպացւոց
մէջ,
մանաւանդ՝
{գաղղիացւոց},
որոնց
բառերի
շատը
դեռ
պահում
է
իւր
մէջ
բնական
Լ
նոր
հայախօսութեան,
ոչ
սառն
իմն
եւ
ոչ
ջերմ,
այլ
{գաղջ}...
Լսելով
լուիցեն
զբարբառ
ազգին,
որպիսին
վարի
ի
զարմացայ
եւ
զարմանամ,
զի
իմ
էր
գրուածն
միայնոյ,
{գաղտ}
'ի
բնաւից
եւս
եւ
'ի
մեծաւորէ
իմմէ
եւ
'ի
միաբանիցս
դաւաճանել
զսրբոյն
(զմօրն
ընթանալով
ճանապարհ)
եւ
{գաղտ}
արբուցեալ
Սրբոյն
դեղ
մահու՝
լուծանէ
ի
կենցաղոյս
նի"։
Առ
այս
ասացի
ցտիկինն
-
եթէ
Այվազովսքին
{գաղտագողի},
զանխուլ
զհասարակութենէ
արարեալ
է
զայն
եւ
չունի
եպհականութիւն
ազգի
մերոյ
եւ
այն
կանխուլ
ի
նմանէ,
{գաղտագողի},
առանց
համաձայնութեան
նորա,
առանց
գէթ
յայտնելոյ
արդիւն
եւ
ժլատ
վաստակոց
դոցա:
Պատճառ
իրողութեանդ
{գաղտածածուկ}
էր
առաւել
քան
թէ
երեւի
նկատողացն
հարեւանցի
աչօք:
ւ
քնարը
`
Զերթ
աղաւնեակն
է
մնչում...
Եւ
պարտէզի
{գաղտնաթով}
`
Թաւուտներում
թաքթաքուր
Շտապում
են
երկուսով...
վրայով,
Ում
`
կիրք
վառող
լեռն
ի
վար
Զառիվայրի
{գաղտնաթով}
Թաւուտներն
են
գգւում
յար,
Սահում
են
լուռ
շօշափ
վրայ
եւ
այնտեղ
մէջ
է
բերում
նա
ծերունու
անտեղի
եւ
{գաղտնախորհուրդ}
միջնորդութիւնը
եւ
այլն
եւ
այլն:
Այս
էլ
դարձաւ
ան
իայն
բարեխառն
եւ
ջերմ
աշխարհների
վերաբերութեամբ)
{գաղտնախորհուրդ}
եւ
սիմբոլական
բաներով,
շատ
հասարակ
արարողութիւնք
ում
է
գործունէութիւն
եւ
շարժողութիւն
եւ
ձգելով
մի
{գաղտնածածուկ}
վերացականութեան
մէջ,
ուր
դադարած
էր
ամենայն
կեան
ուց
արդէն
կորուսել
են
մարդկեղէն
աշխարհում
իւրեանց
{գաղտնածածուկ}
խորհուրդը:
Մեր
սիրտը
լցուած
է
արիւնով։
Մեք
բար
կամ
պաշտոնապես,
այլ
որպես
մաքսանենգ
ապրանք,
{գաղտնի},
որպեսզի
ընդդիմադրություն
առաջ
չբերենք:
Որե
ծողությունները,
որ
նա
կատարում
է
մեզնից
հեռու
եւ
{գաղտնի}:
Հավանորեն
նույն
կերպ
կարելի
է
նաեւ
ստերլյադ
բազ
նք
նոյն
այդ
հայհոյութեանց
մէջ,
խեղճ
հեղինակներից
{գաղտնի},
ներս
մտած
մեր
ձեւերը
եւ
ոճերը
տեսնում
էինք
միշտ
ոգու
խիստ
մօտիկ,
խիստ
սիրական,
բայց
օտարի
համար
{գաղտնի}
պատճառից,
չէ
պիտոյ
երեւին
ուրիշին,
սա
իրաւունք
ատաստանը
փառաւոր
դահլիճի
մէջ.
այս
դահլիճը
եւ
այս
{գաղտնի}
դուռը
իւր
վանդակապատ
շէնքովը,
տեսանւում
է
մինչեւ
պարզ
երեւում
է,
որ
ունէր
նա
իւր
սրտի
խորքում
մի
{գաղտնի}
խորհուրդ՝
երբեմն
թափել
իւր
անձը
եւ
միաբանութիւնը
ի
սորանցից,
կային
եւ
այլ
Յիսուսեանք,
որ
առանձին
{գաղտնի}
երդումներով
կապուած
էին
Կարգի
հետ,
բայց
բնակում
ներից
ստացածների
հետ։
Եթէ
մի
առաւել
հարկաւոր
կամ
{գաղտնի}
բան
լինէր,
այս
ծանօթութիւնքը
գրւում
էին
թուանշան
եան
դպրոցների
ուսուցիչներին
դասատուութեան
կերպը,
{գաղտնի}
կանոնագրութենով,
որ
յայտնի
էր
անունովս
Ratio
stu
րութեան,
պատգամաւորներն
ընտրւում
էին
ազգի
կողմից
{գաղտնի}
քուէարկութեամբ
եւ
պատգամաւորների
ընդհանուր
ժողովը
Ինքնըստինքեան
հասկանալի
է,
որ
նա
յանձնաժողովին
{գաղտնի}
ցուցում
տուեց
`
զանազան
յապաւումներով
ու
յաւելում
Եղան
մարդիկ,
որ
մեկնեցին
Մեզ
բնութեան
շատ
{գաղտնիք}.
Եղան
խելքեր,
որ
չափեցին
Արեւ,
աստղ
ունի
այլեւս
ոչինչ
նվիրական,
ծածկած
ու
վարագուրած
{գաղտնիք},
որ
պահած
լինեին
մի
քանի
առանձին
եգիպտոսյան
քուր
ւ
չարի
գիտութիւնը.
այն
ժամանակներումը
այս
մի
մեծ
{գաղտնիք}
էր,
բայց
մեր
ժամանակներումը
մինչեւ
անգամ
բոլոր
ա
է,
որ
ժամանակը
շատ
թանգ
արժէ
նորան:
Ես
քեզանից
{գաղտնիք}
չունիմ,
-
յաւելացրեց
պ.
Շաքարեանցը,
բարեկամաբա
է
ինչպէ՛ս
հասել
է
նա
այդ
գիտութեանը,
այդ
բանը
մի
{գաղտնիք}
է,
որ
ինձ
եւս
չէ
բացել:
-
Տարակոյս
չկայ,
ո
.
ծառայ
չունէր
հաւատարիմ,
որին
կարողանար
այսպիսի
{գաղտնիք}
հաւատալ,
աղախնի
հետ
չէր
կարող
ուղարկել,
որովհետ
բովանդակ
մարդկութեան,
եւ
ո՛չ
իբրեւ
խորհուրդ
կամ
{գաղտնիք}
՝
յոր
նուիրեալ
[էին
սակաւք
ոմանք,
յորոց]
կազմի
մ
ադրութեան
համար.
այլ
մարդերի
համար
մի
անմօտենալի
{գաղտնիք}
էր
նոցա
Կարգը
ու
կանոնը։
Կարգը
բաղկանում
էր
։
(Թէեւ
այս
բանը
եւ
շատ
ուրիշների
համար
տակաւին
{գաղտնիք}
է,
բայց
գոհութիւն
բնութեան,
օրէ
օր
այդ
անթափանց
ին
է
այն,
շատ
անգամ
մեծամեծ
զրկողութենների
գին։
{Գաղտնիքը},
որով
վարւում
են
առհասարակ
վաճառականք,
անմօտենա
ւանելով
նորան
Մանրիկօ,
եւ
ոչ
ոքի
չէ
յայտնում
իւր
{գաղտնիքը}:
Երիտասարդ
տղայ
դառնալով՝
Մանրիկօն
սիրահարւ
վ
այս
հնարագիտութեան
համար:
Ոչ
ոք
չէ
իմանում
այս
{գաղտնիքը},
եւ
տիկին
Բէգզադէն
դարմանում
է
Թուրքի
զաւակը
որպ
-
Ամենակալ
Տէրը՝
Նա,
որ
քննում
է
մեր
բոլորի
{գաղտնիքը},
որի
աչքը
համարում
է
մեր
աղիքի
խորհուրդները,
գի
առնուլ
նոցանից
գեղեցիկ
եւ
կենդանի
ձեւով
աւանդելու
{գաղտնիքը}:
Այս
պատճառով,
շատ
անգամ
պատահում
է
նոցա
խօսել
մէջ.
ինքը
ժամանակը
քրքրելով
դորայ
չարագործութեան
{գաղտնիքը},
կը
խայտառակէ
այդպիսի
անարգամիտը:
Ինչպէս
ե
մարդ
եւս
վարձել
էր,
որ
գործարանումը
անցած
բոլոր
{գաղտնիքը}
իւրեան
հասուցանէ:
Երկրորդ
հոգատար
Չգիտեմ,
ազանցը
այն
է,
որ
նա
բոլոր
ամուսնաւոր
կին
մարդերի
{գաղտնիքը}
գիտէ,
գիտէ
նաեւ
սատանայի
կնոջ
գաղտնիքը....
ս
ն
մարդերի
գաղտնիքը
գիտէ,
գիտէ
նաեւ
սատանայի
կնոջ
{գաղտնիքը}....
սատանան
թէեւ
կասկած
ունի
նորա
վերայ,
բայ
ունիմ,
ուստի
եւ
անկասկած
կարող
եմ
հաւատալ
քեզ
իմ
{գաղտնիքը},
որովհետեւ
ճակատագիրը
այսպէս
է
բերել,
որ
դու
իմ
ց
պ.
Մարկոսին,
որ
սա
կարծեց,
թէ
նորա
հաւատալու
{գաղտնիքը}
մի
քաղաքական
մեծակշիռ
բան
է․
վասն
որոյ
պ.
Մարկոս
,
եւ
այդ
էր
պատճառը,
որ
յօժարեցայ
հաւատալ
քեզ
իմ
{գաղտնիքը}
․
լսի՛ր
ուրեմն:
-
Մի
քանի
ժամանակ
է,
որ
երազ
այնքան
խորհրդապահ
կը
լինիս,
որ
ոչ
ոքի
չասես
այն
{գաղտնիքը},
եթէ
երդում
տալով
հաւատայի
քեզ:
-
Երեք
հարի
ափելի
տարաբաղդութիւն
անպատճառ
հասանելու
էր
նոցա,
{գաղտնիքը}
բանալու
համար:
Ութերորդ
դարու
մօտ,
ապրել
է
որհուրդը
է,
բանալ
մետալների
դէպի
ոսկի
փոխարկելու
{գաղտնիքը}
եւ
գտնել
ընդհանուր
դեղը
-
կենսական
կաթիլը:
Եւ
ար
ոտանաւորների
մէջ
ցոյց
էր
տուել
փիլիսոփայական
քարի
{գաղտնիքը},
առանց
յայտնելու
շահաստացութեան
ցանկութիւն:
Պիտ
ոսը,
-
ես
դեռ
շատ
յառաջ
գիտէի
փիլիսոփայական
քարի
{գաղտնիքը},
որ
ուսել
էի
Կոստանդնուպօլսում,
գտանուելով
Ռուս
քի
գործը,
բայց
Ալքիմիկոսը
չկամենալով
յայտնել
իւր
{գաղտնիքը},
մահադեղ
ընդունելով
մեռաւ:
Բացի
այս
երեւելի
մի
փոքր
կարողութիւն:
Բայց
երբ
գտաւ
ոսկի
շինելու
{գաղտնիքը},
Շաքարեանցը
սկսեց
նայել
Մանթուխեանցի
վերայ
նոյնպ
խ,
որ
նա
գիտէր
պ.
Յովնաթանեանցի
բոլոր
ընտանեկան
{գաղտնիքը},
եւ
երկրորդ,
որ
պարոնի
ընտանիքը
միշտ
կարօտ
էր
բ
էր
ինձ,
բայց
եւ
հրամայել,
որ
ոչ
ոքի
չբանամ
այս
{գաղտնիքը}:
-
Իմ
խելքս
բան
չէ
հասանում,
արդեօք
քո
խելքը
է,
թէ՞
ջերմախտ
ունիս,
մի՞թէ
հայրս
իմանալով
այդ
{գաղտնիքը},
այն
դատապարտութիւնը,
որ
կապած
էր
այդ
մատանու
վ
վ
պարտաւորել
էր
իւր
որդին,
ոչ
ոքի
չբանալ
մատանու
{գաղտնիքը},
թէեւ
չնայելով
Աղուանեանց
Մկրտիչի
ցած
եւ
ստորաքա
նար
պարոն
Շահումեանցից,
իմացած
լինելով
Մանուշակի
{գաղտնիքը}:
Տարակոյս
չկայ,
որ
մեծ
վշտերի
եւ
ցաւերի
պատճառ
ապահ
չորս
ուխտերին,
որոնց
յայտնի
էին
Կարգի
բոլոր
{գաղտնիքը},
կամ
շինել
նորանցից
աշխարհական
ժողովողներ,
որոն
ւ
մասին,
գիտէին
բոլոր
դաշնադրութենների
սարսափելի
{գաղտնիքը}
։
Տարակոյս
չ'կայ,
որ
Չորս
ուխտի
Յիսուսեաններից
պ
ոչ
միայն
այն
պատճառով,
որ
իմացուի
Յիսուսեանների
{գաղտնիքը},
որքան
նորանց
միմեանցից
հեռացնելու
համար.
ըստ
ո
նաց,
որոնցից
կարելի
լինէր
հասկանալ
ջնջուած
Կարգի
{գաղտնիքը}
։
Րիկչի,
ինչ
ժամանակ
նորան
հարցնում
էին,
չ'կամե
արզութեամբ
բացում
է
տապանակի
եւ
վկայութեան
խորանի
{գաղտնիքը},
-
թեթեւ
ապացոյց
չէ:
Հոգով
չափ
ցանկալի
էր,
խոր
փիլիոսփայ.
պատճառ,
նա
միայն
գիտէ
այդ
բոլորի
{գաղտնիքը}
եւ
նորա
ձեռքին
է
խորհրդաւոր
եւ
գերբնական
գիտութեա
լու
համար,
եւ
հետեւեալ
տարումը
պիտի
վճռուէր
նորա
{գաղտնիքի}
գործը,
բայց
Ալքիմիկոսը
չկամենալով
յայտնել
իւր
գա
ուրիշին,
սա
իրաւունք
չունի
նկատել
այդ
նուիրական
{գաղտնիքի}
ազդեցութեան
հետեւանքը,
այդ
մի
սուրբ
բան
է
եւ
պիտ
բանդումը
քանի
անգամ
հարցուփորձից
յետոյ,
բանալով
{գաղտնիքի}
վարագոյրը,
մատնեց
իւր
խորհրդակիցքը։
Երբ
յայտնեց
ամենեւին
կամք
չունէին
հաղորդել
ուրիշները
իւրեանց
{գաղտնիքին},
ասելով,
թէ
սարսափելի
տարաբաղդութիւն
անպատճառ
հ
ծածուկ
կարդանք
նորա
նամակը
եւ
տեղեկանանք
կուսական
{գաղտնիքին}:
Ազնուասիրտ
եւ
մեծահոգի
Գ...
Սրտիս
չէր
կարելի.
վերոյիշեալ
անձնաւորութիւնների
խորին
{գաղտնիքն}
էր
այդ,
եւ
ազգը
չէր
համարձակւում
անգամ
մտածելու
յժմ
բնական
գիտութիւնը
եւ
ի՜նչ
անհասկանալի
քրմական
{գաղտնիքներ}
քակում
է
նա,
ի՜նչ
համարձակ
քայլափոխներ
է
անում,
ի
ենթարկել,
այսինքն՝
քանի
դեռ
հասու
չի
լինի
նրա
{գաղտնիքներին}:
Իսկ
բնապատմությունն
այդ
հարցին
տալիս
է
ուղղակի
ր
քաղելով,
միշտ
տեղեակ
էր
Եւրոպայի
անցքերի
բոլոր
{գաղտնիքներին},
գիտէր
զանազան
տէրութենների
վիճակը
եւ
ոյժը,
նոց
անից
երբեք
մի
բան
ծածկած
չեմ,
ուրեմն
լսիր
եւ
այս
{գաղտնիքս},
որ
ոչ
ոք
չգիտէ,
եւ
առաջինը
դու
պիտոյ
է
լինիս,
րդեն
գոյություն
չունի
եւ
ասպարեզը
մնացել
է
գրական
{գաճաճներին}:
Նամակ
գրիր
տուն
եւ
ինչպես
անցյալ
նամակում
արդեն
,
ե՛ւ
իմ
ազգականացս
ամեն
կերպ
օգնական
լինել.
ես
{գամ}
ու
մնամ
Նախիջեւան,
ասացեք
ի՞նչ
անեմ
ես
այդտեղ,
:
Կալվածագիրն
ինձ
մոտ
է,
եւ
ես
այն
կբերեմ,
երբ
{գամ},
իսկ
առայժմ
ո՛չ
քեզ,
ո՛չ
ինձ
այն
հարկավոր
չէ:
խտ
գործաւորի
կամ
անհող
երկրագործի
հետ:
-
Կը
{գամ},
-
ասում
է
նա,
-
եւ
զէն
ի
ձեռին,
քեզ
հետ
քո
թշ
ղիա.
Ցրտահար
եւ
տուայտեալ
Անփառագեղ՝
{գամ},
գոնեայ,
Եւ
ծխին
յոտն
լերին
Մեքենայք
՛ն
զձուս,
Ո՞
տայր
ինձ
որդիս,
Մինչ
ես
{գամ}
ի
թուխս՝
Յիս,
որձա՛կ
քա՛ջ,
յի՛ս
".
ել
զամենայն,
Զոր
ինչ
դիպեալ
ամոլից:
{Գամ}
մի
յերկրի՝
հարսն
քոյր
Եւ
սրսկապան
խորանին
րս
բան
է:
Ну,
սաղ
օրը
գլուխս
Պտուտ
է
{գամ},
что
такой,
Что
он
мог
сделать?
Ну,
լ
կեանքը
սիրած
աղջկան:
Ես
պիտի
դուրս
{գամ}
դէպի
հրապարակ,
Առանց
քնարի,
անզարդ
խօսքերո
ղից
նաեւ
տեսնե՛լ
քեզ,
բայց
դու
դեռ
ասում
ես,
թէ
{գամ}
բժշկեմ
եւ
կամ
թաղէ՛.
չլինի
թէ
մի
մարդ
իմանալով,
։
Տալը,
գալը,
Աստրախանցիք
խոնարհում
են
"տամ
եմ",
"
{գամ}
եմ",
բայց
այս
շատ
անգործադրելի
է
եւ
տգեղ,
յայտնի
պատմի՛ր
ինձ,
որքան
գիտես,
յետոյ
ես
ինքս
ման
կը
{գամ}
գրքերի
մէջ:
-
Դու
զուր
տեղը
մի՛
որոնիր
քո
գր
,
ուրեմն
էգուց
երեկոյ,
տասն
եւ
մի
ժամին,
ես
կը
{գամ}
ձեր
պարտէզը
եւ
կը
սպասեմ
քեզ,
մի
վճռական
խօսք
լս
ակաւ,
'ի
փախուստ
փութացան
եւ
ցիր
ուցան
մաշեցան։
{Գամ}
եւ
ես
պատգարակաւ
ծերութեանս.
մի
ինչ
զարհուրիք,
ած։
Նոր
լեզուի
մէջ
կան
բայեր,
օրինակ՝
տամ,
{գամ},
երբեմն
եւ՝
լամ,
որ
իրենց
լծորդութեամբ
դուրս
ե
ի
մէջ
-
Սուրբ
Մեսրոպի
գերեզմանի
այցելուի
նամակը
-
{Գամառ}
-Քաթիպայի
պահանջողութեան
պատասխանը:
Անցա
ք
նոցա:
Դարձեալ
մի
այլ
նամակ
ստացայ
Պ.
{Գամառ}
-Քաթիպայից
(Ս.
-Պետերբուրգից),
որ
մեղադրում
է
ի
երը
ես
ուղարկում
եմ
Պ.
Հրատարակողին,
ինչպէս
Պ.
{Գամառ}
-Քաթիպայի
եւ
մի
քանի
նոր
ոտանաւորքը,
որ
վերոյիշեա
իւր
անձը
ձգել
է
այժմ
կրիտիկոսների
կարգը՝
քննելով
{Գամառ}
-Քաթիպայի
Եզովպոսի
առակները:
Այս
բանում
եւս
չէ
կա
ւով
թարգմանուած
եւ
տպուած
Ռօբինզօնի
պատմութիւնը՝
{Գամառ}
-Քաթիպայի
աշխատութենով։
Ս.
-Պետերբուրգ,
1857։
օրերիս
Ռօբինզօն
Կռուզօի
հայերէն
թարգմանութիւնը,
{Գամառ}
-Քաթիպայի
աշխատութեամբ
լոյս
հանած
եւ
շինած
ազգային
տութիւնը,
կարող
ենք
տալ
այսպիսի
կարծիք։
Պ.
{Գամառ}
-Քաթիպայի
աշխատութիւնքը,
տետրակներով
տպած
մինչեւ
մէջ
մեք
ամենայն
քայլափոխում
տեսանում
ենք,
որ
Պ.
{Գամառ}
-Քաթիպան
ուշադիր
չէ
լեզուի
մաքրութեանը,
այլ,
շատ
ափութեան
ստիպանքի
տակ
լինելով,
հարկադրում
են
Պ.
{Գամառ}
-Քաթիպային
զոհել
լեզուի
մաքրութիւնը
եւ
յատկութիւնը
տկութիւնը
անգամ,
թէպէտ
մի
գովանի
բան
չէ
դա։
Պ.
{Գամառ}
-Քաթիպայի
ասածը՝
"
գրել
այնպէս,
ինչպէս
որ
խօսում
Ի՞նչ
էր
ինքնահակառակութեան
պատճառը։
Եթէ
Պ.
{Գամառ}
-Քաթիպայի
սրտի
վկայութիւնը
համաձայն
է
նորա
գործածա
իկներով,
բայց
երբեմն
մի
անհասկանալի
պատճառով
Պ.
{Գամառ}
-Քաթիպան
հետեւում
է
Տաճկաստանի
Հայոց
մէջ
գործածակա
ու
տեսակ
բացառականների։
Ինչպէս
մեզ
թւում
է,
Պ.
{Գամառ}
-Քաթիպան,
իւր
բացառականի
է
վերջաւորութիւնը,
որպէ
այ
"
անունով
Հայերէն
թարգմանած
գրքի
մէջ։
Պ.
{Գամառ}
-Քաթիպան
հետաքրքիր
է
ասում
Ռօբինզօնի
վարքը։
Այդ
հ
ին
գործ
է
ածում։
Բայց
ինչպէս
երեւում
է,
Պ.
{Գամառ}
-Քաթիպան
եւ
ուրիշ
մարդիկ
սխալւում
են
այդ
բանի
մէջ
աւելի,
քան
թէ
հայաբար.
շատ
բնական
բան։
Պ.
{Գամառ}
-Քաթիպան
ուշ
չէ
դրել
նոյնպէս
բառերի
յարմարագրութեա
ցէ։
Վերջացնելով
մեր
խօսքը,
յայտնում
ենք
Պ.
{Գամառ}
-Քաթիպային
մեր
սրտի
անկեղծ
շնորհակալութիւնը։
Կը
ց
յունական
եռանկիւնի
կամար,
առանց
սորան
չէ
կարելի
{գամել}
արեւելեան
փոքրիկ
դռնակը,
եւ
երթեւեկ
առնել
քամակի
երը։
բայց
եթէ
դուք
չէք
փորձել,
փորձեցէք,
եւ
կը
{գայ}
ժամանակ,
որ
ինքներդ
կը
խոստովանէք
այս
ճշմարտութի
րիտասարդք
ամբողջ
ամիսներ
սպասում
են,
որ
Խդրելեզը
{գայ},
որպէսզի
կարողանան
հարսն
որոնել
իւրեանց
համար:
անապարհորդութեան
մէջ:
Տեսանեմ՝
ինչպէս
յարմար
կը
{գայ}
գործս,
գուցէ
գնամ՝
եւս
մեր
Հայաստանի
մոխրացած
ա
վ,
-
թո՛ղ
նա
յառաջ
սերմանէ,
յետոյ
հնձելու
դուրս
{գայ}
"։
Բայց
մեք
ինքնին,
որպէս
մարդ,
պարտական
ենք
օ
,
փա՛ռք
Աստուծոյ,
շուտով
Ռուսերէնը
եւս
դուրս
կը
{գայ}
՝
Պ.
էմինի
աշխատութեամբ
թարգմանուած:
Այդ
թարգմա
գերին,
այդ
վնաս
չունի,
միայն
դու
յառաջ
գնա:
Կը
{գայ}
օրը,
կը
ծագէ
եւ
քո
համար
այն
արշալոյսը,
երբ
քո
կից
պատմութեան
համար:
Կո՛մս,
յոյս
ունիմ,
որ
կը
{գայ}
մի
օր,
երբ
այդ
բոլորը
կ՚երեւին
Յիշատակարանիդ
մէջ
նը
մեզի
յիշած
ատեննիդ
վրանիս
այնպիսի
սարսափ
մը
կը
{գայ},
որ
շատ
անգամ
ամիսներով
ալ
հիւանդ
կ՚ըլլանք...
Մ
տալ,
պակաս
մնացած
25
կոպէկը
որտեղի՞ց
պիտի
դուրս
{գայ}
"։
-
Քո
վարձից,
-
շուտով
պատասխանում
է
Բէգզ
եամբ
որոնել:
Անտարակոյս,
եթէ
տասնից
հինգը
դուրս
{գայ},
այն
եւս
մեծ
բան
է:
3.
Հաւաքել
եւ
տպել
այն
լսի
մէջ
երեւցաւ
1861
թուականի
վերջերում,
բայց
կը
{գայ}
օր,
երբ
այն
ստուերականը
ի
լոյս
կը
ճշմարտուի,
եւ
նցուցանէ
նա
զանազան
իջեւաններում:
Երեկոյեան
պիտի
{գայ}
վաստակեալ,
ուժաթափ,
շատ
անգամ
եւ
վնասուած
անդամ
են,
"
որպէս
հողմ,
որ
շնչէ,
որ
ոչ
գիտէ,
ուստի՛
{գայ}
կամ,
յո՛
երթայ"։
Չէ՛,
այս
անբնական
մի
գործ
է
լուց
յետոյ
եւրոպական
մարդը
պիտի
իջանէ
Ասիա:
Պիտի
{գայ}
օր,
երբ
այն
պառաւ
Ասիան
պիտի
մանկանայ,
եւ
ասիակ
որ
առանց
երկրորդական
եւ
պաշտօնական
անունի
հանդէս
{գայ},
միայն
մարդու
բնական
անունով.
մինչեւ
այժմ
մարդը
ւեցան,
ուստի
եւ
իբրեւ
Փիւնիկեցի
վերջացան:
"
Ազգ
{գայ}
եւ
ազգ
երթայ
",
-
ասում
է
բանաստեղծ-թագաւորը։
"
շտ
զօրաւոր,
-
Յար
օրհնուա՜ծ
դու
լինես:
Թէ
մէկը
{գայ}
վարդըդ
խնդրի,
Դու
-
որպէս
մայր
գթութեան
-
Վարդի
Լուծան
կուսութիւնք։
Մոգպաշտէն
վաղիւ
{Գայ}
զմատենիւ,
Ցոր
գրէ
զկուսին
Անուն
ի
լու
Ի
բուրաստան
ծաղկոցիս
իջեալ,
Ինձ
հանդէպ
{գայ}
տիկին
զուարթերես,
Բայց
թխաթոյր
զանձամբ
ինչ
Ի
բոսոր
պայծառ
Տաճարին
ի
մուտս,
{Գայ}
որպէս
փեսայ,
Նազի
եւ
ցնծայ.
Իսկ
խարա
Զամենայն
փակեալ
բանայ,
Զի
որ
զկնին
նորա
{գայ}
՝
Ելցէ
եւ
մտցէ՝
Եւ
ճարակ
գտցէ:
Եւ
ահա
կոյ
՜փ,
ծի՜փ,
Ծիփծիփեմ
նմա...
Մարին
{գայ}
եւ
գգուի
Սէր
եռանդն
յիս
բորբոքի։
"
րէն
ելանէ"։
Ո՛չինչ
առնու
յՈրդւոյ,
եւ
ո՛չ
յառաջ
{գայ}
յՈրդւոյ,
որով
Այվազովսքին
ըստ
իմիք
մերձեցուցանէ
ը
լցուած
արիւնով.
Բայց
ես,
երկինք
թող
վկայ
{գայ},
Ես
քեզ
միայն
սիրում
եմ.
Հոգիս
ազատ,
Hy,
ես
կ՚ասեմ
Աղային,
Ինչ
ժամանակ
նա
կը
{գայ},
Республика
ведь
у
нас
Существует
վեհ
ախում
եմ,
в
самом
деле,
Թոփերը
ինձ
շուռ
կը
{գայ},
Бомбардировать
կ՚անէ,
Ведь
он
далек
ասութիւնքը
ծածկում
եմ:
Թէ
մի
աղքատ
կը
{գայ}
իմ
մօտ,
Նորան
կը
տամ
ողորմութիւն.
Բա
ւմ
է
չորս
կողմից.
Ես
չգիտեմ,
թէ
ի՛նչ
պիտի
{գայ}
գլխիս,
Բայց
դողում
եմ
բոլոր
մարմնով
երկիւղ
:
Այսօր
ինձ
ասացին,
թէ
Կարապետ
Մարգարեանցը
պիտի
{գայ}
12-ին:
Այսօր
իմացայ,
թէ
[ճանապարհին]
է:
Ցնծա՛
ողել
բերդակալի
մօտ,
կարծելով
թէ
27-ին
եղբայրս
կը
{գայ}
կ՚առնու,
բայց
չեկաւ,
նամակն
էլ
այնտեղ
մեռելկոխ
ածութիւններով:
Երանի
թէ
1864-ը,
որ
մէկ
ժամից
կը
{գայ},
աւելի
երջանկութիւնաբեր
լինէր:
12
ժամ,
1863.
Օրիօնից
բարձր...
Գիտենք,
դարձեալ
պիտի
պար
{գայ}
Հերոդիադան,
դարձեալ
պիտի
աշխատութիւն
յանձն
առնու
անը
կրօնի
եւ
սրտի
վկայութեան
վերայ
անհաստատութեան
{գայ},
կարծում
ենք
թէ
աւելի
ծանր
լինի
իւր
պատասխանատւո
եկած
լինելով,
երկրորդը
եւս
այս
օրերումս
դուրս
կը
{գայ},
մեր
ժողովրդական
աղքատին,
բայց՝
հարազատ
եւ
բու
շմարտութիւն
է,
նա
ինքնակայ
քննութեամբ
դարձեալ
կը
{գայ}
դէպի
նաեւ
անհնարին
է
որ
չգայ,
իսկ
թէ
համեմատական
արձեալ,
ուստի
եթէ
բնական
փիլիսոփայութիւնից
դուրս
{գայ},
կորցնում
է
իր
ամրութիւնը
եւ
դառնում
է
ազնիւ
եւ
կորցուածը
պէտք
է
փնտրել,
երբ
որ
այդ
բոլորը
ձեռք
{գայ},
այն
ժամանակի
մարդը
թող
հոգայ
եւ
ստեղծէ
ինչ
որ
ի
կացողութեանը
շրջանի
մէջ:
Տարակոյս
չկայ
որ
կը
{գայ}
օր,
երբ
այդ
անդրանկական
համակարգութիւնը
կ՚ընկնի
համակարգութիւնը
կ՚ընկնի
եւ
դորանով
հողը
դուրս
կը
{գայ}
կապանքի
տակից,
բայց
եւ
այն
ժամանակ
արդեօք
բոլորո
տանջէք
եւ
քաղաքից
քաղաք
կը
հալածէք,
որ
ձեր
վրայ
{գայ}
երկրի
երեսը
թափուած
ամեն
արդար
արիւն,
արդար
Աբէլ
անէր
ցայրն
Աստուծոյ
Ղեւոնդ,
թէ
գիտեմ,
թէ
հասեալ
{գայ}
ի
մեզ
Վասակ,
լրբի
անամօթութեամբ
սրտիւ
գալ
առ
մեզ
ն
խնայելով
գործ
կատարենք,
այն
ժամանակ,
գլուխ
կը
{գայ}
77,
501,
496,
007,
123,
998,
101,
532,
ոս
ուրեց
տէր
սատանայի
պոչի
ծայրը:
-
Թո՛ղ
հանդէս
{գայ}
ապստամբութեան
եւ
խռովութեան
արհի
նախագահը,
-
ասա
թէ
ճարտասանական
ձեւերով,
այնուամենայնիւ
դուրս
կը
{գայ}
միեւնոյն
յիմարութիւնը
կամ
լրբութիւնը...
Ինձ
խո
ու
մարդերի
միջից
այնպիսի
մի
նզովեալ
պիտոյ
է
դուրս
{գայ},
որ
իւր
աշխարհի
երեսին
արած
չարութիւններովը
գերա
եամբ,
անպակաս
լինի
մեր
ազգից...
բայց
թէ
գլուխ
{գայ}
ձեր
բանը,
չասե՞ս,
մի
նոր
խնջոյք
այլեւս
կը
կատար
նի
անգամ
պատարագ
եւ
մատաղ
են
առնում,
եւ
եթէ
տեղը
{գայ},
ես
Լուսաւորչական
եմ,
դա
Աւետարանական
է,
ասելո
ուած
հաստատ
պահէ,
որ
ազգը
սիրելով,
կառքերով
ման
{գայ},
աշխարհի
վայելչութեններով
թմրի,
արբենայ.
մեզ
Հ
նուշակի
հարսանիքը
կը
կատարենք.
բարով
փեսաներս
կը
{գայ}
սուրբ
Կարապետից.
բայց
եթէ
դուք
անպատճառ
կամենում
ոյթ
մտածել,
մեք
ամենայն
բան
կը
հոգանք,
հայրդ
կը
{գայ},
նորա
հետ
կը
խօսենք,
տեսանենք
ի՞նչ
կը
տայ
Աստու
ճի-օղլուն,
-
վեցերորդ
ժամն
է,
կարելի
է
որ
շուտով
{գայ}
պարոն
Շահումեանցը:
-
Ես
վաղուց
արդէն
հրամայել
եմ
կարող
հարսանիք
առնել,
ինչպէս
կամի,
թո՛ղ
գնայ
{գայ}
երթալու
տեղերը,
յետոյ
տեսանենք
Աստուած
ի՛նչ
կը
տ
բան
ասել:
-
Շատ
լաւ
ես
ասել.
եթէ
միւս
անգամ
{գայ},
ասա՛
նորան,
որ
ամառից
յառաջ
չենք
կարող,
եւ
ար
Թիւթիւնճի-օղլուն,
աշնան
խառն
եղանակներում
դուրս
{գայ},
թէեւ
շատ
ցանկանում
էր:
-
Ուրեմն,
Մանուշակ
երով
խնդրում
են
նորանից,
որ
շուտով
պատրաստուի
եւ
{գայ}
իւրեանց
հետ,
մի
ծննդկանի
երեխան
ընդունելու:
Խեղ
տալ,
որ
նա
երազում
եւս
տեսած
լինէր,
թէ
պիտոյ
է
{գայ}
մի
օր,
երբ
նորա
միաբանութեան
գլխաւորը
կամ,
աւել
տնի
եղեւ։
Յայսմ
ամենայն
բանիցս
ասացելոց
զհետ
{գայ},
թէ
պարտ
է
դարման
առնել
այսմ,
կամ
անձամբ
անձին
ընդդէմ
նոցա։
Իբրեւ
լուան
նոքա
թէ
Իսկենտեր
ինքնին
{գայ}
պատգարակաւ,
'ի
փախուստ
փութացան
եւ
ցիր
ուցան
մաշ
՝
թէպէտ
մնալ
այդպէս
ոչ
կարէ,
ըստ
որում
առ
դուրս
{գայ}
ժամանակին
անվեհեր
Հաննիբալ:
Հետեւանք
այդօրինակ
բ
հայկական
նշանագրաց
առ
ի
կենագործել
զդպրութիւնն՝
{գայ}
առ
սուրբն
Սահակ
զելս
խորհել
իրացն,
այլ
եւ
զնա
ին
այ
թշնամւոյ
ընդ
դէմ
զինեցան՝
ասելով.
"
Ահա
ո՞ւր
{գայ}
միւս
թարգմանն"։
Եւ
օրհնելոյն
ի
հեռաստանէ
լուեալ
ստուածաբանական
գիտութիւնս
դպրոցական
ոճոյ
ի
հանդէս
{գայ}
իւրով
կրօնագիտութեամբ
եւ
ճարտասանութեամբ,
զորս
տ
լուստ
միոյն
ի
թարգմանչաց
Խոսրովիկի,
թէ
"
ահա
ուր
{գայ}
միւս
թարգմանն
"
կամելով
ասել
թէ
առ
ի
լուսաւորութի
որանցից։
Բայց
եթէ
բանը
մահի
կերպի
վերայ
մտածելու
{գայ},
ես
կեսարին
համաձայն
իմ.
ամենայն
մահից
լաւ
է
ան
կարելի
է
առնել
անվտանգ,
էգուց
նոյն
բանը
գլուխ
կը
{գայ}
սարսափելի
արիւնահեղութենով"։
Զինուորները,
.
-
ես
միշտ
սիրել
եմ
նորան։
Եթէ
չէ
կարելի,
որ
նա
{գայ}
ինձ՝
մեռանողիս
մօտ,
թո՛ղ
իմ
ատենադպիրը
գրէ
նորա
ին
էլ
կաշի
չմնայ,
էնքան
ճամփեքը
չափի
հոգիդ
դուրս
{գայ}
"
(եր.
66):
-"...
Ըսենց
խորհուրդ
արին
իրեն
,
-
ասում
է
նա,
-
թող
էնքան
հաչան,
հոգիները
դուրս
{գայ}.
քա՛,
խիզա՛ն,
էս
ի՛նչ
կրակ
ա,
ամօթ
չունի՞ն
ըս
,
լաւն
էլ
խիաթի
կը
քաշենք,
է՜հ,
մի
բանի
պէտք
կը
{գայ}
էլի
",
-
ասում
է
Վարդիթերը
Անոյշին:
Իսկ
ինչ
Համազին
երթալ
"
օխտը
ձիու
մուննաթ
"
անելն
է,
որ
{գայ}
աղօթէ
ու
բժշկուին:
Ուզարլուկ
(իւզերլիք)
ծ
ր
ըլնիս,
Պառաւ
տատիդ
չմոռնաս:
Տատը
գլխովդ
պտիտ
{գայ},
Ինչ
խաթայ
ունիս
տատին
գայ,
Երեսիս
մի
բուռ
հող
ս:
Տատը
գլխովդ
պտիտ
գայ,
Ինչ
խաթայ
ունիս
տատին
{գայ},
Երեսիս
մի
բուռ
հող
գցես,
Իմ
տէր
ու
տիրական
բալ
քարը
կը
տայի,
էլ
չէի
խօսիլ։
"
Է՛հ,
հոգիդ
դուրս
{գայ},
այնպէս
գրէ,
որ
ամենքը
հասկանան"։
Եկ
դու
գրէ
Մակարիչը,
կարող
է
նորանից
լսել
ճշմարիտը:
Սիրելի
{Գայանե}
քրոջս
եւ
Ռափայել
Գավրիլիչին,
բոլոր
նոցա
աղջիկներ
ին
եւս
հասկացնես,
որ
ճշմարտությունը
հայտնվի:
{Գայանե}
Նիկոլաեւնայի
սիրով
ողջույնը
ես
մոռացած
չեմ
եւ
միշ
ի
15-ին
կստանաք
չորրորդը՝
կտակներով
հանդերձ:
{Գայանե}
Նիկոլաեւնային
սիրով
ողջույն,
Պետրոս
Նիկողայոսյան
կխմեմ
եւ
կգրեմ
այնտեղի
որպիսությունքը,
որ
գուցե
{Գայանե}
Նիկոլաեւնային
եւս
օգտակար
լինի:
Նորա
դրությունը
ունը
եւ
սերը:
Խնդրում
եմ
իմ
հարգությունը
հայտնել
{Գայանե}
Նիկոլաեւնային
եւ
Պետրոս
Նիկոլաեւիչին:
Ես
կգրեմ
Լ
վում
եմ
իմ
վշտահար
եւ
հուսահատ
դրության
մեջ:
{Գայանե}
Նիկոլաեւնային
շատ
սիրով
բարեւ.
արդյոք
ինչպե՞ս
է
ականաց
շատ
եւ
շատ
բարեւ
անես,
մանավանդ
Վառվառ
եւ
{Գայանե}
քուրերուս,
սիրելի
Ֆլորա
յանկայիս
եւ
ուրիշ
ազգակա
բարյաց
փափագող
եղբայր
Մ.
Նալբանդյանց
103.
{ԳԱՅԱՆԵ}
ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻՆ
11
փետրվ.
1866,
Կամիշին
Սիր
11
փետրվ.
1866,
Կամիշին
Սիրելի
քույր
իմ
{Գայանե},
Թե
որ
անցյալ
փոշտի
եղբորս
Ղազարոսին
գրած
գիր
բոլոր
այլ
խնդիրներում:
Մեր
շատ
սիրելի
քրոջ՝
{Գայանեի}
նամակն
անչափ
վշտացրեց
ինձ
այն
պատճառով,
որ
նրա
կ
ան՝
Սպանիան
եւ
Հռոմը
երկու
շոգենավ
ունին
պատրաստ
{Գայեթայի}
մոտակայքում
թշվառ
թագավորի,
թշվառ
եւ
ոչ
ոքին
պիտ
հեռի
չէ.
այսօր
չորրորդ
օրն
է,
որ
ռմբակոծում
են
{Գայեթան}
՝
Սպանիան
եւ
Հռոմը
երկու
շոգենավ
ունին
պատրաստ
Գա
պագութիւն
տալու,
նաւ
նստաւ
Բարսելոնումը
եւ
հասաւ
{Գայէդ},
որ
տեղից
ոտքով
գնաց
Հռովմ
եւ,
լիզելով
Ադրիանոս
հրովարտակ
գրէ
առ
իս
համարաւ
[բաց],
յորում
երեւի
{գայթ}
ի
գայթ
եւ
կցկտուր
իմն
վճռադատութիւն
ոչ
բնաւ
արժան
տակ
գրէ
առ
իս
համարաւ
[բաց],
յորում
երեւի
գայթ
ի
{գայթ}
եւ
կցկտուր
իմն
վճռադատութիւն
ոչ
բնաւ
արժանաւոր
սի
'ի
բաց
պարտ
էին
վտարել
յուսմանէ
իւրեանց
զայնպիսի
{գայթ}
վարդապետութիւն,
եւ
չլինէին
պատճառ
չարեաց,
եւ
ոչ
ութեամբ
պայծառացոյց
զազգն
իւր
'ի
բաց
առեալ
զնիւթս
{գայթ}
'ի
գայթ
բանից,
որ
հայի
'ի
ջատագովութիւն
Հայոց։
պայծառացոյց
զազգն
իւր
'ի
բաց
առեալ
զնիւթս
գայթ
'ի
{գայթ}
բանից,
որ
հայի
'ի
ջատագովութիւն
Հայոց։
Արդ
եամբ
օգնեալ
է
բազմաց
ի
թարգմանութեան
մասին,
որոց
{գայթ}
ի
գայթն
ընթանալ
ի
գիտութիւնս
Հայ
եւ
Ռուս
լեզուաց
զվիճակ
ուղղափառաց
քաղաքիս,
բաժանումն
անզօդելի,
{գայթագղութիւն}
անասելի,
բամբասանք
սոսկալի,
անուն
քահանայութեան
ւ
զընկերակիցս
իւրեանց
եւ
թէ
սուտ
կամ
մոլար
եւ
կամ
{գայթակղական},
'ի
բաց
պարտ
էին
վտարել
յուսմանէ
իւրեանց
զայնպիս
արձցեն
բոլորովին
եւ
բնաջինջ
արասցեն
յիւրեանց
զայս
{գայթակղական}
եւ
վնասակար
փօլիթիքա,
եւ
զհակառակն
կալցեն
ճանապա
ը
լաւ
գիտենք,
որ
ժողովուրդք
ամեն
ատեն
պատրաստ
են
{գայթակղելու},
եւ
անոր
համար
իրենց
արգելք
մը
չէ
դրուած,
բայց
լ
է
մի
քար,
որի
վերայ
մարդը
քանի՛
եւ
քանի՛
անգամ
{գայթակղեցաւ}:
Վերջին
անգամ
գոռաց
նա.
"
Կեցցէ՛
ազատութիւ
յնպէս
դիւրին
չէ,
որովհետեւ
մարդը
դեռեւս
տղայ
է:
{Գայթակղեցաւ}
նա
աս
գայթակղութեան
քարի
վերայ
եւ
դէպի
ձախ,
շրջա
իւր
սովորական
կանոնը,
թէ
չէ
պիտոյ
արհամարհել
եւ
{գայթակղեցնել}
մի
խեղճ
մարդ,
որի
պատահական
դրութիւնը
նախանձելի
նա
չէ
հրամայում
պահել
մեր
վերայ
այն
զգայարանը,
որ
{գայթակղեցնում}
էր
մեզ,
նա
դրականապէս
պատուիրում
է
"կտրել
եւ
դուր
է
սատանայն
փորձում
է
իւր
հեզութիւնը
եւ
կամենում
է
{գայթակղեցուցանել},
հեռացաւ
դէպի
մի
այր,
ուր
անցուց
քանի
մի
ժամանա
վեր
առեցի
ես:
-
Ձեր
վէճ
ու
կռիւը,
որպէս
մի
{գայթակղեցուցիչ}
գործ,
պատճառ
է
լինում
անբարոյականութեան,
թէեւ
յ
մէջ
"
խարդախամիտ
գրուած,
մոլորական
բան
եւ
յաւէտ
{գայթակղեցուցիչ}
պարզամտաց
"
անուանում
է
պ.
Այվազովսքիի
Վարդապետա
ն,
այլեւ
այդ
մարդոց
նոր
դարձուած
աշակերտների
հետ
{գայթակղեցուցիչ}
եւ
անհանճար
բաներ
խօսելու
համար,
սո՛ւտ
մշակներ
ա
կանապէս
պատուիրում
է
"կտրել
եւ
դուրս
ձգել
այդպիսի
{գայթակղեցուցիչ}
անդամը"։
Վասնորոյ
թող
ներուի
մեզ
այսպէս
ասել,
որ
,
որ
գրել
էր
Բենեդիկտոս
XIV
Պապին,
վարում
էին
մի
{գայթակղեցուցիչ}
կեանք՝
շատ
անգամ
զոհելով
պատշաճը...
Դեռեւս
17
աջորդում
է
ումը,
շատ
ծանր
է
եւ
հասարակ
ժողովրդին
{գայթակղեցուցիչ},
որոնց
շատը,
ուում
է
տեսնելով,
չէ
կարդում
վում
եցեաց։
Ո՞
հիւանդանայ,
եւ
ո՛չ
ես
հիւանդանամ,
ո՞
{գայթակղի},
եւ
ո՛չ
ես
տապանամ։
Եթէ
պարծել
ինչ
պա՛րտիցէ,
զ
ազգերը,
տգետ
լինելով,
թիւր
կը
հասկանային
եւ
կը
{գայթակղուէին},
օր
ըստ
օրէ
պատում
էին
ազգերի
միտքը
մարդագիր
չնչ
առակութիւնը,
եւ
այդ
բանը
կը
դառնայ
նորա
համար
մի
{գայթակղութեան}
քար:
Ամենայն
բանական
մարդ,
թէեւ
պարտական
է
վ
վնասել
ճշմարտութեան
հրապարակական
քարոզիչներին,
{գայթակղութեան}
որոգայթներ
լարեցին
ազգին.
ասացին
գրով
եւ
բանիւ,
արեցնել
այդ
վնասակար
աղօթքը,
եթէ
չկամին
առիթ
տալ
{գայթակղութեան},
եթէ
չկամին
բորբոքել
մի
մեծ
տարաձայնութիւն:
Ազգ
որովհետեւ
մարդը
դեռեւս
տղայ
է:
Գայթակղեցաւ
նա
աս
{գայթակղութեան}
քարի
վերայ
եւ
դէպի
ձախ,
շրջան
յառաջ,
ծռեց
պատմո
ւն
իմ,
յետ
համարելոյ
եւ
թուելոյ
զամենայն
զքարինս
{գայթակղութեան},
եւ
յետ
ի
մատենին
նշանագրելոյ,
զոր
զոյգ
ընդ
այս
համարձակ
ջատագովութիւն
նոցա
զազգէն
Հայոց
եղեւ
քար
{գայթակղութեան}
նոյն
կրօնի։
Եւ
հոգի
Վենետիկեան
վանաց
երեւի
յայտ
ն
Մեսրոպ
Մխիթարայ
Սեբաստացւոյ,
որ
քար
հանդիսացաւ
{գայթակղութեան},
ձգեալ
զկնի
զբազմութիւն
դիւրագայթ
ոմանց
Հայոց
ի
ւրեան,
որովհետեւ
չէր
կամեցել
իւր
մէջ
պահպանել
մի
{գայթակղութեան}
խմոր:
Ստոյգ
արժանաւորութեան
վկայութիւնը,
ե
ուանեց
նորանց),
եւ,
չկարողանալով
դիմանալ
եղած
{գայթակղութեանը},
Քրիստոսի
կանոնին
ընդդէմ
վարուեցաւ,
եւ
ինքը
իր
Էջմիածնայ
վարդապետի
մը
խնդրոյ
մէջը
կը
մտնէ,
ու
"
{գայթակղութիւն}
"
բառը
վերջապէս
կ՚արտասանէ,
քանի
մը
կէտ
ետեւէ
դն
ւ
եւ
Մխիթարեան
համախոհին
օրինակաւը
ժողովրդեան
մէջ
{գայթակղութիւն}
ձգելու
միտք
չունինք,
միայն
թէ
այս
վերջիններուն
հ
քարոզել
մարդը,
քարոզել
ազգութիւնը,
միստիկներին
{գայթակղութիւն}
եւ
բռնակալներին
սահմանադրութիւն,
իսկ
հասարակ
ժող
րտուիլակ
ինչ
ընծայեցուցանեն
ի
կորուստ
հոգւոց
եւ
ի
{գայթակղութիւն}
որոց
չիցէ
ամրապնդեալ
՚ի
վէմն
քրիստոնէութեան։
Խոր
նների
տարեգիրքը,
ինչ
ենք
տեսանում:
Որտե՛ղ
մի
{գայթակղութիւն},
որի
պատճառը
չէր
եկեղեցական,
որտե՛ղ
հարստահարու
ոգով
սրբով,
իւրեանց
անսխալելի
ընթացքով
կարող
էին
{գայթակղութիւն}
պատճառել
ազգերին,
որոնց
ոտքի
վերայ
հաստատ
պահելո
օրագիրների
եւ
լրագիրների
մէջ։
Թողում
եմ
այն
մեծ
{գայթակղութիւնը}
մօտակայ
Հայ
ժողովրդին,
որին
մի
չար
բաղդով
անձամբ
է
հոգեւորների
անարժանութիւնքը
քօղարկելով
ժողովրդի
{գայթակղութիւնը}
զօրացնելու
համար,
նա
կազմուած
չէ
անիրաւութիւնը
պ
աւորը
եւ
մաքրէ
եկեղեցին,
վերացնել
անմեղ
ժողովրդի
{գայթակղութիւնը}
եւ
անդորրացնէ
խղճերը:
Քրիստոս
հրամայում
է,
թէ
կարօտ
է
նա
մեկնութեան,
թէ
առանց
առաջնորդի
կը
{գայթակղուիմ}
եւ
կը
կորչիմ...
Աւա՜ղ,
որպէս
թէ
եգիպտական
առեղծ
ձ
սէր,
իմ
սրտի
Ամայութիւնը
լցրու,
Ապա
տես
թէ
կը
{գայթի}
Վէ՞ս
բնութիւնը
մարդու.
Երբե՛ք
ստոր
կրքերի
Համար
նեալ
է
բազմաց
ի
թարգմանութեան
մասին,
որոց
գայթ
ի
{գայթն}
ընթանալ
ի
գիտութիւնս
Հայ
եւ
Ռուս
լեզուաց
եւ
չէ
ան
.
Մարկոսը
խնդրում
էր
ինձանից,
որ
իւր
հետ
միասին
{գայի}
քո
մօտ,
բայց
ես
իմանալով
քո
ժամանակի
սակաւութիւն
դուք
եւս
շնորհ
բերէք:
-
Մեծ
ուրախութեամբ
կը
{գայի},
բայց
կարող
չեմ,
որովհետեւ
այդ
ժամին
հիւր
պիտի
րեւի
թէ
տակաւին
շատ
առաջ
էր
գնում,
որովհետեւ
Ս.
{Գայիանեանց}
վանքը
բաւակա՜ն
հեռու
է
պարսպի
մնացորդից,
որ
գրեթ
ատակին
յարմար
չէր,
Վաղարշապատից
դուրս
էին՝
մինը
{Գայիանեանց},
միւսը
Հռիփսիմեանց
նահատակուած
տեղերում,
եւ
երր
ո
ասածը,
թէ
հարկաւոր
է,
որ
մի
քանի
մարդիկ
դուրս
{գային}
ու
ճանապարհորդէին
ամեն
աշխարհ,
ուր
գտանւում
էր
Հ
Փարպեցու
խօսքերը.
"
Եւ
օրհնեալ
զամենեսեան,
նախ
{գային}
'ի
քաղաքն
Վաղարշապատ,
որ
այժմ
անուանի
Նոր
քաղաք
միայն
նոցա
հալուիլը,
այլ
եւ
հարկաւոր
էր,
որ
եռ
{գային}
․
այս
պատճառով
թողեցի
այդ
սաստիկ
կրակի
մէջ
իմ
պատր
ստացած
800
ֆունտ
ստերլինգի
կեսից,
որով
պիտի
հետ
{գայինք},
կսկսենք
երկուքս
ամենայն
ամիս
ստանալ
20-ական
ֆու
ագարակում
մի
քանի
հայ
երիտասարդների,
որ
ման
էին
{գայիս}
մի
Ռուսի
հետ,
որ
դժուարութեամբ
կանգնում
էր
ոտքի
ին
շնչով,
սակայն
հոգին
հանդարտ:
Այն
{գայիսոն},
գահն
ու
թագը,
որ
ստացայ
Իմ
նախորդից,
նոյ
Նոքա
եղան
նորա
հանդէպ
ապերախտ
ինձ:
{Գայիսոնը},
գահն
ու
սուրը
ա՛ռ
դու,
որդեակ,
Քո
նախահ
արդկային
արժանաւորութիւնը
իր
ձեռքը
անցուց
Անգլիոյ
{գայիսոնը},
թագը
միայն
թողնելով
իր
թագաւորին:
Յայտնի
է,
թ
րերի
քաղաքական
փոթորիկներին
եւ
թագաւորը
փոխեց
իւր
{գայիսոնը}
դէպի
մի
թափառական
թշուառի
գաւազան:
Կառավարութեան
եմատ,
եւ
այս
բոլորը
ունիք
վայելելու
ՄԵՐ
Ինքնակալ
{գայիսոնի}
եւ
օրէնքների
հովանաւորութեան
տակ:
Այս
բոլոր
խտապարտ
էր,
բայց
այստեղ
ծառայելով
իմ
յաւիտենական
{գայիսոնի}
տակ
եւ
օր
ըստ
օրէ
մեծարուելով
ինձանից,
հաւատայ,
հմանագլխի
այս
կամ
այն
տեղ
լինելը,
օտար
ազգեր
իւր
{գայիսոնի}
տակ
խոնարհեցնելը
պատահական
բաներ
են,
ոչ
բղխում
ե
նշանագիրքը
եւ
նոցա
ուսուցիչը
պիտոյ
է
Բիւզանդական
{գայիսոնի}
ուժով
բռնութեամբ
ներս
մտանէին։
Այն
ազգն
ենք,
որ
ճ
ք
տեղիք
ամուր
եւ
լերինք
Բիւզանդիոնի՛ն
հլացան
{գայիսոնին}
խաբուսիկ,
Ես
նոյն
ժամայն
յաւերակս
մեծակառոյց
վէս
ր
յԱրեւելս
եւ
վճարեցեր
զամենայն,
ապա
եթէ
վրիպեալ
{գայիր}
աստ,
մինչ
'ի
կատարած
աշխարհի
տեւէր
այն։
Դոքա
իր
ք,
դարձեալ
քո
ընդդէմ
`
Ոռնան
ինչպէս
քաղցած
{գայլեր}.
Քե՞զ
ինչ.
չե՞ն
"
արք
սեւադէմ"։
ազգի
ապականող
աղուէսները
բռնելու
եւ
հոտը
գիշատող
{գայլերը}
ջնջելու
համար:
Ազգը
չէ
հոգեւորների
համար,
ու
անելով։
Մեռնելու
չափ
անմխիթար
տրտում
եմ,
որ
{գայլերի}
նման
վազեցին
իմ
ունեցած
չունեցածի
վրայ
եւ
առանց
խ
։
Ձորը
մտնում
է,
ջրում
լողանում,
աղուէսների
եւ
{գայլերի}
հետ
կռիւ
տալիս
եւ
այն
օրերով։
Եւ
չնայելով,
որ
ն
:
Ձորը
մտնում
է,
ջրում
լողանում,
աղուէսների
եւ
{գայլերի}
հետ
կռիւ
տալիս,
եւ
այս
օրերով:
Եւ
չնայելով,
որ
էն
ու
առջեւէն
ընկնողը,
որ
գետերուն,
սարերուն
եւ
{գայլերուն}
բերանը
բիւր
հազարներով
ձգելէն
ետեւ,
մնացածներն
ա
եմ
քո
փոշին
անարատ...
"
Յետո՞յ,
մի
ամբողջ
{գայլի}
շարական:
Հարաւ
հիւսիսից
փոշի
բարձրացա
է
ձեզ
հոգաբարձու
իմ
վերայ.
մի՞թէ
Նախախնամութիւնը
{գայլին}
հոգաբարձո՞ւ
կը
կարգէ
հեզ
եւ
անմեղ
գառնիկների
վերա
իս
հանդիսացեալ
ազգի
մերում,
որոց
չէ
փոյթ
գալուստ
{գայլոյն},
նա
զի
եւ
ինքեանք
ոչինչ
նուազ
փողոտեն
զգառինս
մա
:
Յամբովկ
հասեալ
սերովբէն
Գործոյն
զոր
{գայր}
կատարել.
"
Հապա՛,
փութա՛
հմտօրէն
Ի
ն
,
համ.
2)։
§
42.
"
Եւ
ահա
այր
Իսրայէլացի,
{գայր}
ածէր
զեղբայր
իւր
առ
կին
իւր
Մադիանացի
յանդիման
Մո
նցեցաւ
'ի
նոսա
'ի
սկզբանէ
հետէ։
Ուստի՞
յառաջ
{գայր}
եւ
զի՞նչ
փօլիթիքա
էր
Մխիթարեանց
Վենետիկեցւոց,
ար
ի
բերանոյ
թշնամեաց,
անընդունելի
էր.
ուստի
զհետ
{գայր},
որպէս
թէ
զճշմար|
տութիւն
պիտոյ
էր
չափել
չափով
բ
Խոսրովիկ,
չեւ
եւս
հասեալ
ի
սահմանս
մեր՝
մինչդեռ
{գայր}
ի
ճանապարհի
եւ
լուան,
(պարեգօտաւորք
Հայոց)
որպ
Նալպանդովն,
իսկ
եթէ
զի՞նչ
է
խնդիր
իմ,
այնմ
զհետ
{գան}
յօդուածք:
Յանդիման
կացուցեալ
ընդ
սմին
զարձակմ
թե
աճաբ
այդ
նավերն
ե՞րբ
կուգան
դեյին,
եւ
երբ
որ
{գան}
նե,
ես
առաջի
փոշտիվ
իմաց
կուտամ
իրեն,
եւ
ինքս
ա
ւսաւորչայ
աւագ
եկեղեցւոյ,
այլ
թէ
զի՞նչ
այնմ
զհետ
{գան}
յօդուածք
1
Յամի
1845
ի
լինել
ծայրագոյն
պատրիար
իւրեանց
անունները
հազիւհազ
գրել
ուսանելով,
պիտի
{գան}
ու
գնան
աշխարհից,
քանի
որ
եւրոպական
մեծավայել
հո
օտ
եւ
երեկոյ
աղօթք
են
կարդացնում,
որ
Հայերը
դարձ
{գան}
եւ,
դուրս
գալով
հերետիկոսութենից,
մտանեն
Պապի
գ
աճելու
եւ
զօրանալու:
Ժամանակ
է,
որ
Հայերը
դուրս
{գան}
երեխայութենից
եւ
մի
փոքր
այրութիւն
ստանան,
սովոր
գակործան
անմիաբանութեամբ
այդ
ժառանգութիւնքը
դուրս
{գան}
եւ
կորչին
Նախիջեւանի
ձեռքից,
ապա
այդ
դիպուածում
րեւծագին
քաղցր
քնով
Քնում
է
ծոյլը:
Կը
{գան}
վարդապէտք
Մին
մինի
հետքից,
Աշխատասէր
թեւ
ու
ծիծաղաշարժ,
Փորերս
փոյթ
չէ
թող
շարժ
{գան}
։
Հանգստութեան
միջոցին,
Մարսողու
աստղերից
վեր
Գրեց
անուն
բոցավառ,
Թող
{գան},
երթան
բիւր
բիւր
դարեր,
Նորան
չի
տիրիլ
խա
կեն.
Անթառամ
է
քո
պսակը,
Թո՛ղ
ազգեր
{գան},
թո՛ղ
կորչեն:
Գիտեմ,
վրադ
շատ
հաչեց
նշահին]
եւ
Բերուբէին.
յոյս
կայ,
որ
7-ին
վերստին
{գան}
տեսութեան:
Ապա
թէ
ոչ
`
13-ին:
4-ին
նամակ
ստացայ
րջին
պարբերութեան
ընդդէմ,
մասնաւորապէս,
պիտի
եռ
{գան}
դարձեալ
ախտերը,
պիտի
դարձեալ
կրկնեն
նոյն
բանը,
վհատել,
տրտմահաղո՛րդ
ընկեր.
քա՛ջ
գիտեմ,
որ
կը
{գան}
օրեր,
-
դոցայ
կարմիր
ծայրերը
բացուել
են
արդէն,
-
արտել
էիր
այս
ընթերցմունքը,
հրաւիրուած
փերիքդ
կը
{գան},
եւ
տղան
կը
տեսանէ
նորանց
հայելու
մէջ:
Իսկ
թէ
չ
փոխի՛ր
տղան
եւ
երրորդ
անգամ
կարդայ,
անպատճառ
կը
{գան}:
Ինչ
որ
ունիս
հարցանելու
նոցանից,
պիտի
լինի
տղա
նելը
գիտեն,
բայց
այդ
գնած
բաները
ինչո՞վ
գլուխ
կը
{գան},
ամենեւին
եւ
մտածել
չկամին,
պատահած
ժամանակը
աս
ոցանէ
ամենայնիւ
որպէս
ի
վերոյ
թուեալ
եմք,
զծաղու
{գան}
թերեւս,
յար
եւ
նման
կատականաց
աբեղայից
Հայոց
ի
հ
եւ
քիմիաբար
(ֆիզիկաբար
ո՛չ)
միանալով
պիտի
դուրս
{գան}
ոչ
որպէս
թլպատութիւն
կամ
անթլպատութիւն,
այլ
որպէ
ուրայի
մէջ
եւ
այնտեղ
քիմիաբար
միանալով
պիտի
դուրս
{գան}
"
ոչ
որպէս
թլպատութիւն
կամ
անթլպատութիւն,
այլ
որ
ւիմ.
այն
փափկասուն
տիկինները
կը
կենդանանա՞ն,
որ
{գան}
իմ
պէտքերին
ծառայեն։
Իսկ
թէ
առասպելի
մէջ,
Շամիր
եւ
բարոյապես
եւ
նյութապես:
Տառապում
են
սովից
եւ
{գանակոծ}
լինելուց:
Պ.
Ֆեռգուլան
դրամ
է
խնդրել
քաղաքական
րցնել
կամ
գաւազան
բարձրացնել
հայոց
ազգի
զաւակները
{գանակոծելու}
եւ
գիշատելու
համար
(տես
Մեղու,
թ.
127)
այդ
հո
ռի
մէջ,
սեւ
հաւեր
է
մորթում:
Սեւ
կատու,
մարդու
{գանգ},
չորացուցած
գորտ
ու
չղջիկ,
բու
եւ
այլ
այսպիսի
բ
խացա:
Այն
ստությունքը
եւ
խաբեությունքը,
որոնցից
{գանգատ}
ունիք
եւ
որոնց
մասին
ասում
եք,
թե
նոր
չէին
եւ
այ
նց:
Ազգը
էապէս
անարգողքը
չեն
նոքա,
որոնցից
{գանգատ}
ունիք,
որովհետեւ
մերկացնում
էին
ծածուկ
պահած
ազգ
ընդհանուր
լուսից
իւր
բաժին
մի
քանի
ճառագայթ։
Եթէ
{գանգատ}
ունի
Հայաստանը,
թո՛ղ
բարձրացնէ
իւր
մեծատունների
էի,
թէ
"
ազգը
էապէս
անարգողքը
չեն
նոքա,
որոնցից
{գանգատ}
ունի
Պ.
Իսահակեանցը,
որովհետեւ
մերկացնում
էին
ա
ը
պատուանից
տեսանում
է
այս
հանդէսը:
Տղան
գնում
է
{գանգատ}:
Պօլիցմէյստերը
կանչում
է
Բէգզադէն
եւ
ասում
է,
թ
թացաւ
հասուցանել
առ
նախարարն
տէրութեան
զիւր
անմիտ
{գանգատ},
թէ
ապստամբ
ոք
իցեմ
ես,
խռովեցուցիչ
ժողովրդեան
։
Շատ
մարդիկ
ինձի
երբեմն
խօսքով,
{Գանգատ}
տուեցին
երբեմն
գրով.
Բայց
եւ
բոլորի
վատաբան
իւն
իւրեանց,
եւ
մի՞թէ
չէ
լուեալ
դոցա
զօրհանապազն
{գանգատ}
ժողովրդեան
առ
ոչ
հասկանալոյ
նորա
գրուածս
ի
լեզու
ռնում
է
մի
մեքենայ,
որ
հառաչում
է,
հեկեկում
է,
{գանգատական}
բաներ
է
խօսում
եւ
այլն
եւ
այլն,
եւ
այն
այնպիսի
կ
ի
փլատակների
տակից
լսելու
էիք
մի
իրաւացի
անմռունչ
{գանգատանք},
թէ
"
ի՛նչ
օգուտ,
որ
ունիմ
բիւրաւոր
գիտնական
որ
ի
[միայն]
ընդ
[աւելորդ]
բեռամբ
[անհասկանալեացն]:
{Գանգատանքդ}
զհայկական
մանկտւոյն
յայնժամ
եւ
եթ
[լինէր
իրաւացի]
Մեր
ընթերցողներին
կը
մատուցանենք
շուտով
Լամարթինի
{գանգատանքի}
թարգմանութիւնը,
որով
բողոքում
է
նա...
Այսպի
Ձեզ,
որ
վերադարձյալ
Գաբրիել
վարդապետ
Այվազովսկին
{գանգատավոր}
է
առ
նախարարն
Ազգային
լուսավորության,
որպես
թե
"
ում
է
այն
քաղաքի
մէջ,
ուր
էր
նորա
վաճառանոցը
կամ
{գանգատաւոր}
գործակատար
երիտասարդը:
Սա
սկսում
է
իսկոյն
հաշիւ
րս
գալով
Պապական
իշխանութեանը,
շատացուցին
նորանց
{գանգատաւորների}
թիւը
եւ
դորանով
իսկ
պատճառ
տուեցին
Վերանորոգութեա
ռակ:
Լաց
ես
լինում,
հառաչում,
{Գանգատդ}
անգամ
յիմար
է,
Թէ
աշխարհն
իւր
գործերով
սին
զերկուս
աղաւաղ
նամակագիրս,
որովք
եւ
որպէս
թէ
{գանգատեալ}
զնոյն
Մկրտչէն
կամ
զհասարակութենէ
Հայոց
Նախիջեւանա
ապատիվ]
Այվազովսկին
հայտնի
թշնամի
է
մեր
օրագրին,
{գանգատել}
է
Լազարյանց
մեր
վերա,
եւ
սոքա
մի
անտեղի
նամակով
շատ
անգամ
վտանգւում
է
եւ
ամբողջ
կազմուածքը:
Դուք
{գանգատել}
էք
ինձ
շատ
անգամ,
թէ
ձեր
դուստրը
երկար
ժամանակ
ո
գիտէ
իւր
ընթացքը,
ուստի
եւ
չունի
ոչինչ
ժամանակ,
{գանգատելու}
իրաւունք.
դեռ
Հայաստանը
չունի
գիտնական
որդիք,
ո
գնական
մնալով,
կամենում
է
գնալ
Պօլիցմէյստերի
մօտ
{գանգատելու}
(Բէգզադէն
բնակւում
էր
Պօլիցմէյստերի
տան
դէմուդէմ
իւրաքանչիւր
ոք
մեզանից,
որպէս
հայ,
տեղիք
չունի
{գանգատելու}
քթի
փոքրութեան
վերայ),
որի
ծայրը
բուի
կտուցի
նմ
հոգեւորների
տգիտութեան
վերայ։
Ազգը
իրաւունք
չունի
{գանգատելու}
այդ
մասին.
պատճառ,
գիտուն
քահանայք
դաշտում
չեն
բո
.
վա՞յն
էկել
ա
ինձ
տարել,
թէ
կ՚երթամ
մովրովին
կը
{գանգատեմ},
երբ
որ
քեզ
կ՚ուզի
նա,
հետդ
գեղիցը
մի
թուղթ
կը
ականութիւնը
թոյլ
չէ
տալիս
ընդունել
Նախիջեւանի
այն
{գանգատը},
թէ
չունի
արծաթագլուխ՝
քաղաքի
եւ
ազգի
այս
եւ
այ
ղմից
սուտ
ազգասէրք
եւ
միւսերը,
արդարացնելով
ազգի
{գանգատը},
յաւելացնում
են
դեռեւս.
"
Դուք
ի՜նչ
զարմանալի
մ
է
ձեր
ազգը,
ձեր
ժողովուրդը,
եթէ
տեսանէ,
որ
ձեր
{գանգատը}
մի
անզօր
մարդու
վերայ
մնում
է
առանց
մի
չար
հետեւա
գետին՝
Յանձն
արա
ալիքներին
Հասցնել
քո
{գանգատը}
Էջմիածնայ
Վեհապետին։
Կոմս
Էմաննո
էպի
Յիսուսեանները
ատելութեան
վրէժը։
Ընդհանուր
էր
{գանգատը}
Յիսուսեանների
ձեռքից։
Յիսուսեանք
տեսանում
էին,
դին
հասկանալի
էր։
Եթէ
փորձով
երեւի,
որ
ժողովրդի
{գանգատին}
արժան
է
իրաւունք
տալ,
իհարկէ
մեր
պատուելի
հեղինա
ոմանք,
յորոց]
կազմի
միաբանութիւն
ուսումնականաց:
{Գանգատին}
ապա
նոքին
իսկ
ուսումնականք
հայոց՝
թէ
չիք
առ
հայս
րիկայի
մէջ։
Թագաւորը
շատ
ողորմած
կերպով
լսեց
այս
{գանգատին}
։
Յիսուսեանք,
խրախուսուելով
այս
բանից,
առաջարկե
նց
թուլութեան
կամ
սաստկութեան
վերայ
բարձրանում
են
{գանգատներ}
Գրիգորի
նամակագրութենների
մէջ։
Դեռեւս
շատ
բա
ս
կարծիքից,
ստացուեցան
ահա
ամենայն
տէրութեններից
{գանգատներ}
Յիսուսեանների
վերայ։
Պապը
քննութեան
ժողովք
նշանա
թէպէտեւ
դոյն
այդ
ժամանակում
լսում
ենք
Լամբրոնացու
{գանգատները}
այնպիսի
բաների
վերայ,
որ
անմիջապէս
յառաջանում
էի
եզ
կ՚ուզի
նա,
հետդ
գեղիցը
մի
թուղթ
կը
բերես,
թէ
{գանգատողն}
ինքն
ա
մեղաւոր
(!!),
էն
վախտը
մովրովը
քեզ
բաց
:
"
Էս
մեր
կոտորուած
երեխեքն
էլ
"-
երաշտութիւնից
{գանգատուելով}
ասում
են
աշտարակցիք
իրենց
մէջ
(եր.
66)
-
"
Նու
կը
գրում
է
այս
խօսքերը,
մինչդեռ
բոլոր
Նախիջեւանը
{գանգատում}
է
դպրոցի
անպիտանութենից
եւ
մի
օրինաւոր
մարդ
չէ
տա
լ
էին
միմեանց
հետ,
որոնցից
մինը
լաց
էր
լինում
եւ
{գանգատում}
էր,
թէ
վշտացնում
են
իւրեան,
իսկ
միւսը
բարձր
բար
ւնը
զգալի
է
ամեն
մի
Քրիստոնեայ
մարդու
համար,
թէեւ
{գանգատում}
էր
ապա
հոգեւորների
տգիտութեան
վերայ։
Ազգը
իրաւուն
եմ
Պարագուայի
վերայ։
Յիսուսեանք
Ֆիլիպպ
IIIին
{գանգատում}
էին
Սպանիական
նահանգապետների
վերայ,
թէ
նոքա
իւրե
ւնը
եւս,
որոնց
ծանրության
վրա
այնքան
իրավացիորեն
{գանգատվում}
են,
պահելով
նավը
համեմատաբար
ավելի
բարձր
ջրի
մակ
երեւի,
հիշում
եք,
որ
մեր
տեսակցության
պահին
ես
{գանգատվում}
էի
տենդային
կացությունից,
որով
բռնված
ես
զարթնեց
,
որից
անցանելով
պիտի
գնանք
դեպի
վեր՝
հյուսիս,
{Գանգես}
գետի
վերայով
Կալկաթա:
Մեզ
քաջ
հայտնի
է,
որ
1542
թուականին
գնաց
Հնդկաստանի
Գօա
մայրաքաղաքը՝
{Գանգէս}
գետի
այս
կողմումը,
եւ,
հետեւելով
իւր
վարդապետի
մի
քառորդ
ժամու
ճանապարհ
էր
մնում
մինչեւ
ոսկեծին
{Գանգէսի}
գետաբերանը,
որ
արեւմտեան
Հնդկաստանը
երկու
մասն
բ
մոռանալու
համար,
ես
շատ
անգամ
շրջում
էի
միայնակ
{Գանգէսի}
ափերումը:
Երբ
զայրանում
էր
սրտիս
վիշտը,
այնուհե
իր
անճոռնի
թաթի
միեւնույն
հարվածով
ջախջախեց
տիրոջ
{գանգը}:
Հենց
այդպես
վարվեցին
ձախակողմյանները:
Նրանք,
,
համարեայ
թէ
մինչեւ
այնքան,
ուր
ծնօտը
կապւում
է
{գանգի}
հետ:
Շրթունքը
բարակ,
չոր,
քարշուած
ինչպէս
թմբո
ծն
էր:
Նոցա
մազերը
խարտեաշ,
երկայն,
թափւում
էր
{գանգուրներով}
ուսերի
վերայից
մինչեւ
գօտին:
Սպիտակ,
թափանցիկ,
,
թէ
առաւել
եւս
ես։
Եթէ
վաստակօք,
առաւել.
եթէ
{գանիւք},
ե՛ւս
առաւել,
եթէ
բանտիւ,
աւելի
քան
զնոսա,
եթ
րիստոսի
ծննդից
մի
քանի
դար
առաջ,
ապա
այս
իսկական
{գանձ}
է
ստուգելու
հրեական
նազարեթյան
տեքստը
եւ
Քրիստոսի
տիրոջ
իւր
պարտքը
եւ
աւելորդ
շահով
ինքը
կ'ապրի
կամ
{գանձ}
կը
դիզէ:
Եւ
այս
տեսակ
վաճառականութեամբ
թերեւս,
ւնդը։
Եթէ
կորուց
թագն
ու
սուրը,
{Գանձ},
գաւազան,
Աթոռը,
Թո՛ղ
սփոփէ
անոյշ
ձայնդ
Ո՛չ
ոք
չասի,
թէ
սիրտ
ունիմ՝
`
ինձ
գրաւած
իբրու
{գանձ}.
Ո՛չ
ոք
չասի,
թէ
աշխարքումս՝
ես
հարուստ
եմ
կարող
փոխել,
եւ
ո՛չ
մի
հոգեւոր
եւ
յաւիտենական
{գանձ}
անպէտ
եւ
անցաւոր
ընծաների
հետ"։
Եւ
տէր
Յովհաննի
։
Այս
բաներից
կարելի
է
եզրափակել,
թէ
ի՞նչքան
մեծ
{գանձ}
էր
բերում
Կարգին
այս
հարուստ
երկիրը,
որի
բնակիչք
,
հրատ.
Վանանդեցի
Թովմա
եպիսկոպոսի։
Կիրակոս
{Գանձակեցի},
Մոսկուա,
1858,
հրատ.
պ.
Ո.
Յովհաննիսեանց։
:
Յովհան
Վանական,
Վարդան
Բարձրաբերդեցի,
Կիրակոս
{Գանձակեցի},
Վահրամ
Եդեսացի՝
քարտուղար
Լեւոնի
Արքայի
Հայոց
նախորդներից
փոխ
առնելով,
կրկնում
է։
Կիրակոս
{Գանձակեցին},
խօսելով
Մեծ
թարգմանչաց
վրայ,
ա՛յսպէս
է
շարունա
սովորած
չէ
այդպիսի
բաների
համար՝
արծաթ
ձգել
ազգի
{գանձանակը}:
Այո՛,
Պարո՛ն,
բան
խօսելու
ժամանակ
չէ
պիտոյ
մո
կ
ժողովուրդը
տասներկու
մանէթ
ամենայն
տարի
ազգային
{գանձանակը}
ձգելուց:
Տարակոյս
չկայ,
որ
հարուստ
մարդը
հարիւր
փառ
Ազատ
Մասիսը
նոյնպէս
ձգել
[է]
այդ
խաւար
դարերի
{գանձանակը}
իր
լուման:
Ո՛վ
չգիտէ
Էջմիածնի
"
Լուսաւորչու
"
աս
նա
աշխատի
նուիրաբեր
լինել
մարդկութիւնը
լուսաւորող
{գանձանակին}:
Այս
ամենայն
բանը
մարդ
կարող
է
առնել,
եթէ
կա
լ
է
այս
հոգեւոր
պարգեւը
շատ
սիրով,
եւ
հրամայել
է
{գանձապետին}
մեծ
արծաթ
վճարել
բարերար
դերվիշին
նորա
այս
նուէրի
տնտեսութեան
համար
եւ
որ
պարտական
էին
դարձուցանել
{գանձատանը}
տասն
տարուց
յետոյ,
բայց
տների
շինութեան
համար,
ար
հինգ
հինգ
կոպէկ,
բայց
չունեւորքը
կ'ստանան
ՄԵՐ
{գանձատնից}
ոչ
թէ
միայն
ապրուստ
առաջին
տարու
համար,
այլեւ
սե
լով
նորա
արգանտը,
հանել
եւ
ստանալ
նորա
անսպառելի
{գանձատնից}
ոսկին
եւ
արծաթը:
Երանի՛
էր,
եթէ
գո՛նէ
արուեստնե
շահի
համար
առանց
որեւիցէ
հարկատուութեան
դէպի
ՄԵՐ
{գանձատունը}:
Երրորդ.
Թագաւորութեան
բնակիչները
կարգերի
վ
ելու
համար
հարկաւոր
է
մեծ
արծաթագլուխ,
թէ
քաղաքի
{գանձարանը}
չունի
այնքան
արծաթ,
որ
կարողանար
դիմանալ
այդ
ծախ
յն
արծաթը,
որ
մի
Հայ
մարդ
պիտի
ներս
բերէ
ազգային
{գանձարանը}
ուսումնարանի
անունով,
կորած
չէր.
նա
տալիս
է
այդ
այն
տարի
երեք
մանէթ
արծաթ,
մինչեւ
որ
ընկերութեան
{գանձարանը}
ոյժ
առնու
եւ
կարողանայ
ինքնօրէն
գործ
կատարել,
առ
նձնական
թշնամիք.
ինչ
որ
պիտի
մտանէ
հասարակութեան
{գանձարանը},
միթէ
օգո՞ւտ
ունի
նոցա
անձնական
շահասիրութեանը,
ճառով
շատ
ճիշտ
է
տուածը
պահանջելու
ժամանակ.
նորա
{գանձարանը}
երբեք
չէ
վնասւում.
կը
պահանջէ
այնքան,
որքան
տու
կչին
բանդ
դրուեցաւ,
Յիսուսեանների
Դիւանատունը
եւ
{գանձարանը}
կնքուեցան։
Նոյն
երեկոյին
Հունգարացոց
եւ
Գերմանաց
այկական
լեզուն,
նրա
մոտ
կփոխարինվեն
հին
հայկական
{գանձարանի}
ազգային
բառերով:
Հաստատուն
կերպով
հենվելով
ու
ոտք
է
ստացել
եւ
մեր
նոր
մատենագրութան
աղքատին
{գանձարանի}
մէջ
երեւում
է
մտաւորական
եւ
կենսական
շարժողութիւն
նենք
մի
մեծ
արծաթագլուխ,
որ
եւ
դնելով
մի
շահաւէտ
{գանձարանի}
մէջ,
կարողանանք
մի
հոյակապ
դպրոց
բանալ
եւ
այդ
գո
նակի
անցանելուց
յետոյ
դուք
պարտական
էք
վճարել
ՄԵՐ
{գանձարանին}
տարուց
տարի
վաճառականքը
իւրեանց
արծաթագլխից,
րու
բարօրութեան
համար
տարեկան
մի
բան
վճարե՛լ
ազգային
{գանձարանին}
ուսումնարանի
անունով:
Ոչ
ոք
այդպէս
վատ
կարծիք
չո
արձակ,
միայն
այն
պայմանով,
որ
հատուցանէ
Արքունի
{գանձարանին},
որ
Մադրիտումը
էր,
սահմանած
հարկը
(ètat
mi-sou
եան
համար,
փայտ
եւ
այլ
հարկաւորութիւնք
կը
տրուին
{գանձարանից}
առանց
վճարի,
իսկ
ունեւորքը
կարող
են
նոցա
տրուած
տասանորդ
առնու
առ
հարիւրն
հինգ.
նոյնպէս
վճարէ
՚ի
{գանձարանն}
տէրութեան
զգետնահարկ
(поземельная
повинность)
թ
նդադար
ոսկի
եւ
արծաթ
են
թափում
զանազան
տէրութեանց
{գանձարանների}
մէջ,
գրեթէ
ազդեցութիւն
չունին
դրամական
խնդրի
վեր
օրենքը՝
կհրամայե,
ծախե
եւ
գումարը
պահելով
յուր
{գանձարանում},
քննե
եւ
վճռե
ժառանգների
իրավունքը
եւ
ըստ
այնմ
յ
ում
է,
դարձեալ,
որ
գաւառները
Կրեսոսի
առասպելեալ
{գանձարանքը}
չեն:
Զուր
տեղը
որոնում
է
նա
իւր
արծաթը
եւ
ոսկին
Ոսկի,
արծաթ,
գոհարեղէն,
Իմ
պարծանքը,
իմ
{գանձերը}.
Թէ
դոցանով
չես
բաւական,
Տե՛ս
իմ
երկ
վարութեան
մէջ,
որպէսզի
այսուհետեւ
գէթ
եկեղեցական
{գանձերը}
չյափշտակուին,
չգողացուին
եւ
եկեղեցական
ոսկի
եւ
ա
արհ
եւ
անմահանալով
այնտեղ
թագաւորում
էր
անսպառելի
{գանձերի}
վերայ:
1527
թուականը
մի
մեծ
տարեգլուխ
է
Ալքի
չ
ժամանակ
նորան
հարցնում
էին,
չ'կամեցաւ
ցոյց
տալ
{գանձերի}
տեղը
եւ
շուտով
մեռաւ
բանդարկութեան
մէջ։
Նա
իւր
մ
րա
մտածութեան
գործարանը
չի
վառուիլ
եւ
Սուրբ
Հոգու
{գանձերից}
հին
ու
նոր
դուրս
չի
հանիլ,
մանաւանդ,
եթէ
այդ
մա
թէ
ագահութիւնը
ստիպում
էր
նորան
ձեռքից
չհանել
այդ
{գանձը},
չգիտեմ։
Միայն,
երբ
վերջապէս
օրինաւոր
դատաստան
իչքը
իւրեանց
անձնական
շահին
պաշտօնեայ,
տէրութեան
{գանձը}
հասարակ
ժողովրդի
արիւնի
եւ
քրտինքի
հետ
միասին
լափ
գանձով
եւ
այլն
եւ
այլն:
-
Տէրութեան
հողը,
{գանձը},
եւ
այլն
եւ
այլն,
կառավարութեան
սեպհականութի՞ւն
Փայտանում
է
զգայութիւնքը,
Երբ
յիշում
է
իւր
{գանձը},
Երբ
յիշում
է,
որ
թողնում
է
Ու
ինքը
զ
Մինը
Հռովմի
քահանայապետներից
կողոպտեց
եկեղեցական
{գանձը},
իւր
աւարով
հանդերձ
դուրս
փախաւ
Հռովմից,
եւ
յետ
։
Շատ
թագակիրք,
շատ
մեծատունք,
Անբաւ
{գանձի}
տէր
իշխանք
Մութ
ստորերկրեայ
օթեւանում
Ո
Ազգը
ի՛նչ
վերաբերութիւն
ունի
տէրութեան
հողին
կամ
{գանձին}
հետ:
Ազգը
ազգ
է,
ինչպէս
կառավարութիւնը
կառավարո
ռայլութիւն.
եթէ
սրտցաւութեամբ
եւ
Ձեր
մռայլութեան
{գանձին}
խնայելով
գործ
կատարենք,
այն
ժամանակ,
գլուխ
կը
գ
ր
էր
նորա
սպարապետ
արեւելից,
առաքեաց
առ
նա
բազում
{գանձիւք}
։
Եւ
արք
Պարսիկք,
որ
փախուցեալ
էին
վասն
Քրիստոնէու
դից:
-
Ի՛նչպէս
թէ
ինչով,
տէրութեան
հողով,
{գանձով}
եւ
այլն
եւ
այլն:
-
Տէրութեան
հողը,
գանձը,
իս՝
իրենց
մտքի
խորհուրդը
երկնաւոր
եւ
չապականուող
{գանձով}
հարստացնելու
համար,
որ
իրենցից
խնդրողներին
տալ
կ
առն
մեծ
հրահանգին,
շահեալ
'ի
նմանէն
հանգոյն
մեծի
{գանձու}
ամփոփելոյ
հաշուէի
զպարարումն
զայն։
Յորոյ
վերոյ
տ
լու
վսեմ
նպատակով,
բայց
հետո,
վերջապես,
դարձավ
{գանձվող}
դրամի
հսկիչ.
այնուամենայնիվ
ավելի
լավ
վիճակի
մեջ
մինչ
խոստովանում
է,
թէ
Մասեաց
դարեւանդից
Մուզան
{գանչել}
է
եւ
դադարեցուցել
է
նորա
գոչիւնը,
նշանակում
է,
ասկած
տանելով
Մխիթարի
պապականութեան
վերայ,
Հռովմ
{գանչել}
նորան՝
արդարանալու
համար։
Եւ
այն
Կարնեցին
Խաչատ
ակից
յետոյ
կատարել
նորա
պահանջածը,
այսինքն՝
յետ
{գանչել}
աքսորից
Յիսուսեան
աբեղայքը։
Պսակը
քակուեցաւ,
եւ
լի
բան:
Սորա
կինը,
չիմանալով,
որ
այրը
հիւրեր
է
{գանչելու},
ջուր
է
պատրաստել,
որ
լուանայ
իւր
ամուսինը,
իս
ւցանում:
Հազիւ
թէ
աւարտել
էի
խօսքս,
Պ.
Խ.
{գանչեց}.
-
Չարախօսութիւն
է,
որ
առնում
ես
Կաթողիկոսի
լով
բեմից,
ծածկուեցաւ
ամբոխի
մէջ,
եւ
երբ
կայսրը
{գանչեց}
նորան
եւ
յանդիմանեց,
նա
ուրիշ
այլ
բաների
մէջ
պատ
ախենալ
մի
վտանգից:
Այս
միջոցին
ծառան
{գանչեց}.
"
Իմ
պարոն,
Լսի՛ր
խօսքիս,
բայց
տե՛ս,
դ
եծաւ
իւր
ձին
սեւաթոյր:
-
Քուրի՛կ,
-
{գանչեց}
քաջ
պատանին,
-
Մնա՛ս
բարեաւ,
սիրական,
ց
շինել
նոր
ձեւով....
-
Հարկաւոր
չէ՛,
-
{գանչեց}
սատանան,
-
դու
այդ
շինութեան
ժամանակ
մտքումդ
ուն
պատշաճ
էր:
Սատանան
վերին
աստիճանի
բարկացած
{գանչեց}
գլուխը
քերելով.
-
Փող
չկայ
այժմ,
դժուար
ժ
զ,
-
ասաց
սատանան
պայծառ
երեսով:
-
Ասմոդե՛յ,
-
{գանչեց}
սատանան
(Ասմոդեյը
վերակացու
էր
այն
օրը
դժոխքի
մէ
Միթէ՞
քո
աչքումը
մարդը
եւ
ճրագը
հաւասար
բան
են,
-
{գանչեց}
Թիւթիւնճի-0ղլուն,
-
ես
չգիտէի,
որ
դու
անհաւատ
ես
րիայի
ձեռքով,
որ
բնակում
էր
այնտեղ,
վասնորոյ
եւ
{գանչեց}.
"
Սատանայն
առնու
այս
յիմարին.
ինձ
վիրաւորեց
"
այ
Տրիանօն։
Յանկարծ
սաստիկ
զարկ
զգաց
կողքումը
եւ
{գանչեց}.
"
On
ma
donné
un
furieux
coup
de
poing
",
յետո
ոյ
եւ
գոռաց.
-
Ու՞ր
է
ճարտարապետը.
որտեղ
է
նա,
{գանչեցէ՛ք}
իմ
մօտ
այդ
աւազակը:
Բ
Միջահասակ,
կնճռադէմ
ե
մ
է
օրագիրներ
բերել
տալ
դժոխքի
փառքի
համար:
-
{Գանչեցէք}
գրականութեան
դիւապետը
(աւելի
լաւ
է
ասել
`
Այսապե
ղից:
-
Անիրաւ
եւ
բռնակալ
մարդերի
կողմի՞ց,
-
{գանչեցի}
ես,
եւ
արիւնը
գլխիս
զարկեց,
-
ես
քեզ
ընկեր
մինչ
Հենրիկոսի
խնդիրը,
այն
պայմանով
միայն,
որ
սա
յետ
{գանչէր}
աքսորից
Յիսուսեան
աբեղայքը։
Հենրիկոս
չորրորդ
Hy,
xopoшo,
ничего,
Ha
дуэль
էլ
կը
{գանչէք}
Վաղը,
միւս
օրը
пожалуй...
Ну,
я
зна
մաւենին
`
Շոգ
օրերում
լայնատերեւը:
Նա
{գանչու՞մ}
է
դարձեալ
իւր
մօտ
Անապատի
անցաւորքը:
հայրենի
ամրոցը։
Իգնատիոսի
վէրքերը
բժշկելու
համար
{գանչուած}
բժիշկները
ասացին,
թէ
հարկաւոր
է
անպատճառ
հանել
ո
ոյն
հրովարտակներով
Եւրոպայի
ամենայն
տեղերից
Հռովմ
{գանչուեցան}
շատ
եպիսկոպոսք,
որոնց
մի
քանիքը
զրկուեցան
կարգից
Նորան
ասում
են,
թէ
տարան
Մանրիկօն
գլխատելու։
Նա
{գանչում}
է
կոմսին
դադարեցնել
պատիժը,
բայց
կոմսը
յայտնում
էն
տալիս
է
ուրիշներին
հետեւեալ
պատուէրները:
{Գանչում}
է
իւր
գործակատարը,
այսինքն՝
տղայի
քեռին,
եւ
աս
Մեր
թշնամուց
ոտնակոխ,
Իւր
որդիքը
արդ
{գանչում}
է,
Հանել
իւր
վրէժ,
քէն
ու
ոխ:
ն
Օսմանեան
պատմութեան
մէջ
հայոց
ազգը
հերձուածող
է
{գանչում}:
-
Այդ
տեղ
նա
մեղաւոր
չէ,
առանց
նորա
կամքին
ում
են
միջումը,
որպէս
պոչատ
աղուէս:
Սոքա
բոլորը
{գանչում}
են,
աղաղակում
են,
կռւում
են,
սպառնում
են,
դիւ
թիւնքը,
ազդելով
նորա
զգացողութեան
վերայ,
յետ
են
{գանչում}
այդ
ազատութիւնը
եւ
փակում
են
նիւթական
կապանքի
տակ
հատանէ
լուսատունն.
Որպէ՞ս
ստրուկ
թոպեալ
ի
{գանս}
Որպէ՞ս
պասքի
փրկութեան,
Կամ
բռնութեան
տությունք
առնվին
այդ
ճանապարհորդության
մասին,
եւ
{գանք}
Նախիջեւան,
թե
դաշնագիրը
հաստատելու,
թե
երեսփոխա
եւ
այնտեղ
տնտեսական
խնդրի
սահմանից
չէ
պիտոյ
դուրս
{գանք}
այս
անգամ:
Ամէն
մարդ
կարող
է
վկայել,
որ
18
ք,
մեր
դարու
երեւելի
մտածողներից
մինի
հետ:
{Գանք}
այժմ
պարզելու
մեր
ունեցած
հայեացքը
ազգութեան
վերա
լդ
Աստուծոյ
կենդանւոյ՝
որպէս
Հովիւ
բարի
ի
հօտանս
{գառանց}:
Ուստի
ուրախացեալ
հոգւով՝
ասեմք.
"
Քրիստոս
ի
մ
ի՞
պէտքը,
պատիւ
չի՞
պէտքը,
հաւի
միս
չի՞
պէտքը,
{գառը},
գինի,
արաղ
չի՞
պէտքը,
դու
քու
երեխին,
որ
մի
ընդհանուր
է
ամբողջ
Իտալիային,
հասարակ
ժողովուրդը
{Գառիբալդյան},
միջնակարգը՝
Վ.
Էմմանուելյան,
իսկ
ազնվականք՝
արժանավոր
պարծանքով:
Կեցցե՜
Իտալիա,
կեցցե՜
{Գառիբայլդի},
անլուռ
աղաղակում
է
հասարակ
ժողովուրդը.
կեցցե՜
են
տարբեր
սկզբունքներ
րից,
վերաբերությամբ
դեպ
ի
{Գառիբայլդի}
եւ
դեպ
ի
Վիկտոր
Էմմանուելը,
բայց
"
Իտալիան
"
ամո
թացքը
պիտի
ոտք
կոխեն
մինչեւ
Վատիկանի
դուռը:
Բայց
{Գառիբայլդին}
մի
կողմից
սպառնալով
գնդակոծել
եկեղեցիքը,
իսկ
մյո
ը
վկայում
էր,
թե
պատկանում
են
իտալական
Հերոսին՝
{Գառիբայլդիու}
բանակին:
Այդ
վառվռուն
երիտասարդների
դեմքի
վերա
գ
անում
ա
նորա
ձիանոնց
տարեկան
գարին,
քուրդը
`
նրա
{գառն}
ու
ոչխարը,
թուրքը
նրա
եղն
ու
պանիրը,
դաշտցին
`
Այո՛,
եւ
սա
արածում
է,
Բայց
հայ
ազգի
{գառները},
Սորա
հօտը
լուսակիզն
է.
Ի՞նչ
էր
քուր
մութիւնը
գայլին
հոգաբարձո՞ւ
կը
կարգէ
հեզ
եւ
անմեղ
{գառնիկների}
վերայ
կամ
բրէտը՝
տակառով
մեղրի
վերայ...
Հեռի՛
ի
կեն.
"
Օրհնեալ
եկեալ
յանուն
Տեառն,
օրհնեալ,
որ
{գաս}
յանուն
Տեառն"։
"
Օրհնեա՛,
Հայր
սրբազան,
զժողո
ուսահատության
մեջ:
Այս
բոլորի
զորությունը
Մոսկվա
{գաս}
՝
կիմանաս,
թեեւ
չեմ
կարծում,
որ
բոլորովին
անգետ
բարեւ.
արդյոք
ինչպե՞ս
է
նորա
առողջությունը.
եթե
{գաս},
նորա
մասին
եւս
բաներ
ունիմ
խոսելու:
Պետր
Նի
տակի
Հաց
եւ
գինի
Քեզ
մատչի:
Ո՞չ
{գաս}
ի
հարաւոյ
Ո՛չ
սուրբդ
ի
Փառան
լեռնէ.
տիկ
Մանճ
էիր
ձեռիս
տակին,
Դու
պէտք
է
{գաս},
ֆըշշ
անես
Ամէն
օր
իմ
ականջին.
Ведь
՞նչպէս
ես
կարծում,
ես
դուրս
կը
ձգե՞մ
նորան,
երբ
{գաս}
ու
քարոզես
ինձ
մէկ
կողմից
նորա
տգեղութիւնը,
միւս
ով
ճամփով,
դարձեալ
բնական
հնարներով
ընդդէմ
դուրս
{գաս}
նորան։
Մինչեւ
Ֆրանկլինի
շանթարգելը,
որ
հազար
տա
յանձնարարեալ
անդամոյ
Սինօդին
Սարգիս
վարդապետի
տէր
{Գասպարեան},
թուղթն
այն
ընթերցեալ
եղեւ
ի
լուր
բոլոր
ժողովակա
,
կարգեալ
՚ի
պաշտօն
կտակակատարութեան
զոմն
Վարդան
{Գասպարեան},
եւ
առեալ
ընդ
իւր
զամենայն
զստացուածս
իւր,
ելան
Կալկաթա,
կտակակատար
կարգելով
ինքեան
զոմն
Վարդան
{Գասպարեան}:
Աստ
է
Կալկաթա
չիք
ուրէք
ծանօթութիւն
զառնէս
երում
էլ
չի
լինիլ
մի
տխրութիւն
էլ
տեսնել,
Զի
{Գասպարեանը}
քո
մէջ
այժմիկ
իւր
տեղ
ընտրեց
բնակել:
Դ
եղ
դէմքդ
փայլեցուր,
Որ
Արցախից
եկաւ
քեզ
մօտ
{Գասպարեանցը}
ընտիր
հիւր.
Քո
թաղերում
էլ
չի
լինիլ
մի
տխրո
եղ
դէմքդ
փայլեցուր,
Որ
Արցախից
եկաւ
քեզ
մօտ
{Գասպարեանցը}
ընտիր
հիւր:
ՆՈՒԷՐ
ԱՄԻՐԵԱՆԻ
Ասա՛
ով
ու
զով.
Ցնծա՛յ,
Արբատ,
փառք
բնակչացդ.
{Գասպարեանցն}
է
քու
տէրը.
Ես
լուսինին
հրաման
կը
տամ
առատ
ծ
չափ
սիրելի
զեղբայրակիցն
իմ
՚ի
Քրիստոս
հանգուցեալ
{Գասպարի}
որդի
զպարոն
Վարդանն,
զոր
յուսով
եւ
անհոգս
մնամ
Է
սում
են,
որ
շատ
բաց
աղջիկ
է...
Ահա
մեր
դրացի
{Գասպարի}
աղջիկը,
թէպէտ
շատ
սիրուն
չէ,
բայց
ի՞նչ
հարկաւոր
Ասելը
հեշտ
է:
-Լաւ
ես
ասում,
քուրիկ,
միայն
{Գասպարի}
աղջկայ
աչքերը...
-Ի՞նչ
է,
շի՞լ
է
փոքր
ինչ
Քաջերն
յանձնեցին
Ասել
խօսքերս
Ասկճի
{Գասպարին}.
Հայաստան
աշխարհ.
Նա
անյագ
սիրեց,
ա,
նա
Եգիպտոսում
էր:
Ինձ
հանձնարարված
էր
Մելքոն
{Գասպարիչի}
միջոցով
նրան
հանձնել
250
ռուբլի
արծաթով,
եւ
ես
ճ
պրիլի,
1860
Ս.
Պ.
Բուրգ
ԱՐԳՈ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ
ՄԵԼՔՈՆ
{ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ},
Ինձ
պ.
Հովհաննես
Պատկանյանցը
հանձնել
էր
100
,
1860,
Ս.
Պ.
Բուրգ
ԱՐԳՈ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ
Պ.
ՄԵԼՔՈՆ
{ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ},
Այս
նամակովս
խնդրում
եմ
Ձեզանից
առաջին
մեքեն
ը,
փոխանակ
խիռուռգիա
հասկանալու,
կարծում
է,
թէ
{Գաստռօնօմիա}
է.
արդարեւ,
այդ
արուեստի
մէջ
շատ
բան
ցոյց
են
տա
ղջ
անասունների
հետ,
ցաւագար
եւ
վիրաւոր
անասունքը
{գաստռօնօմիային}
եւս
հարկաւոր
չեն,
մանաւանդ,
որ
բժշկական
պօլիցիա
ար,
բայց
դարձեալ
վէրքեր
չէին,
որ
չորացնում
են։
{Գաստռօնօմիան}
գործ
ունի
առողջ
անասունների
հետ,
ցաւագար
եւ
վիրա
:
Դա
ոչ
այլ
ինչ
է,
եթե
ոչ
հավատ
դեպի
կախարդական
{գավազանը}:
Իմ
ամբողջ
շարադրածից
պարզ
է,
թե
ես
ինչ
ուղղ
ամակից
գնալով,
կարծում
են
թե
կարող
են
մի
մոգական
{գավազանով}
հետ
դարձնել
հայերի
համար
հինգերորդ
դարը,
բայց
այ
րեւ
ֆոն
ծառայել,
իսկ
ամբողջությամբ
վերցրած
որեւէ
{գավառաբարբառ},
ինչքան
էլ
լավ
լինի,
օտար
հողի
մեջ
չի
կարող
արմ
լեզվում
ոչ
մի
տեղ
չի
կարելի
գտնել
նման
ձեւ:
{Գավառաբարբառներն}
ընդհանուր
լեզվին
կարող
են
օգնել
ինքնուրույնաբար
մ
:
Քո
ուղարկած
ոտանավորները
գրված
են
ո՛չ
թե
որեւէ
{գավառական}
բարբառով,
այս
բառի
իսկական
իմաստով,
այլ
որեւէ
բ
անց
դպիրների,
բնության
երկրպագուների,
ինչպես
եւ
{գավառական}
աղճատումների
ամենափոքր
օգնության:
Մեզանից
ոչ
յլապես
ոչինչ
չի
ստացվի:
Ընդհանուր
լեզվի
օգտին
{գավառական}
մի
քանի
վերջավորությունների
եւ
մասնիկների
փոխադար
րոյական
գործոնի
աստիճանի,
պետք
է
զոհաբերեն
իրենց
{գավառային}
ինքնասիրությունը:
Այլապես
ոչինչ
չի
ստացվի:
Ը
ինձ
հարկ
եղավ
ամսույս
15-ից
վաղօրոք
խնդիր
գրել
առ
{գավառապետն},
որ
հրաման
հանե
կամ
ինքը
տա
մայիսի
1-ից
մինչեւ
օ
գործիքի
աստիճանին,
որպեսզի
նա
քիչ
թե
շատ
բանիմաց
{գավառացուն}
մատչելի
լինի
եւ
դրանով
գիտության
համար
դյուրանցան
նքը
տա
մայիսի
1-ից
մինչեւ
օգոստ.
15
երթալ
Սամարի
{գավառը},
Սամարից
60
վերստ
հեռի,
կումիս
խմելու
թեեւ
մինչ
,
իսկ
ես
մայիսի
1-ին
դուրս
կուգամ
այստեղից
Սամարի
{գավառը}
խըմըզ
խմելու
երթալու
եւ
արդեն
մեկ
ամիս
է,
որ
մին
հետեւ
նա
արդյունք
եւ
սեփականություն
է
որեւէ
տվյալ
{գավառի}:
Որեւէ
բարբառի
յուրաքանչյուր
փորձը՝
բոլոր
մյ
ր
լեզվով
խոսելու,
եւ
կենդանի
խոսքը
յուրաքանչյուր
{գավառի}
ժողովրդի
բերանում
իր
քմահաճույքներն
ունի
(բայց
ո
,
միշտ
կմնա
"
ձայն
բարբառոյ
յանապատի"։
Զանազան
{գավառների}
մարդիկ,
եթե
իրոք
ցանկանում
են
նոր
լեզուն
բարձրաց
յն
մի
քանի
հիշատակարաններ
Ջուղայի
կամ
Պարսկաստանի
{գավառների}
կամ
թե
Աստրախանի
հայկական
խոսակցական
լեզվի,
որով
հանգուցյալ
Ախվերդյանի
կարծիքի
մասին,
թե
"
Տարոնի
{գավառում}
ավելի
շատ,
քան
մի
այլ
տեղ,
պահպանվել
են
լեզվի
լ
քի
արտահայտության
լավագույն
ձեւը
եթե
գտնենք
որեւէ
{գավառում},
մենք
այդ
պետք
է
մտցնենք
լեզվի
մեջ,
բայց
ոչ
պար
ից
լսել
ճշմարիտը:
Սիրելի
Գայանե
քրոջս
եւ
Ռափայել
{Գավրիլիչին},
բոլոր
նոցա
աղջիկներուն:
Լսել
եմ,
երկու
աղջիկ
րաբերեալ,
նորա
ծառաները,
Աղեքսանդրացի
Արիոսի,
{Գատիկեցի}
Ապողինարոսի,
Անտիոքացի
Նեստորի,
Կոստանդնուպօլսե
րս
անունով
եւ
խնդրել
էի,
որ
թե
այդ
պատվական
տղան
{գար}
Նախիջեւան,
նորան
մեր
տունը
տանեիք,
որովհետեւ
օտ
ղեցու
վերանորոգությամբ,
որ
այսուհետեւ
պիտի
դուրս
{գար}
պապի
իրավասության
տակից,
հոգեւորականությունը
զիջ
լքը
գլուխը
հավաքեր
ու
մի
բան
սովորեր,
քան
թե
քաշ
{գար}
ինչ-որ
Անանյանի
նախասենյակում
կամ
իր
հիմար
հնարքն
արողանայինք
շինել,
եթէ
տեսական
հաշիւը
միշտ
ուղիղ
{գար}
կեանքի
գործնական
կողմերի
հետ,
այն
ժամանակ
գուցէ
Էն
молодой
человек-ն
Հիմի
ինձ
մօտ
չի
էլ
{գար}:
Ողջով
ведь,
նորա
վերան
Վատ-վատ
բանե
ւ
դու
մեր
պէս.
Վերացական
խօսքերով
Մի՛
{գար}
միւս
անգամ
հանդէս:
Մեք
առօրեայ
բաների
րով
մտանում
էր
բերանը,
նոյն
յատկութեններով
դուրս
{գար}
որովայնից
առանց
մարսուելու
եւ
արիւն
դառնալու.
պա
տունդ
քամիին
բացած
լոկ
գաղափարների
ետեւից
ման
մի
{գար}:
Օգոստ.
13:
Գրանովսկին
իր
քննութեան
մէջ
Ge
.
իւր
անմիտ
փառասիրութեամբ:
Սա,
երբ
գործարան
կը
{գար},
ուշադրութեամբ
կը
նայէր,
որ
տեսանէ,
թէ
ծառայող
յ.
պիտոյ
էր
ուրախանալ:
-
Սեւ
ուրախութիւն
կը
{գար}
քո
գլխին,
եթէ
չէի
կարդացել...
ի՛նչ
օր
էին
ձգե
ն,
-
բացականչեց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
թէ
իմ
ձեռքիցս
{գար}
ես
կ՚աշխատէի
ամենայն
օր
խօսել
քո
հետ
այսպիսի
գեղե
սարակութիւնը
յայտնապէս
եւ
հրապարակով
ընդդէմ
դուրս
{գար}
XVI
դարու
մտքերի
անհանգիստ
եւ
անդադար
ձգտողութեան
ուէր,
եւ
անհասկանալի
նոր
ժողովրդին
հին
լեզուն
կը
{գար}
հանդէս,
ինչու
որ
կամենում
էին
մինչեւ
յետին
շունչ
անագիրս,
իջանէ
յԱղուանս,
եւ
ստեղծեալ
կոկորդախօս
{Գարգարացւոյ}
լեզուին
նշանագիրս,
դարձ
անդրէն
ի
Հայաստան
առնէ,
ռաւելագոյն
այր
մի
Ակիթ
անուն
որ
եկեալ
'ի
տեղիդ
'ի
{Գարդմանայ}
վանաց
'ի
նմին
աւուր
յորում
հիմն
արկաւ
տեղւոյդ
"
(
։
Բայց
ուրիշներից
աւելի
Ակիթ
անունով
մի
մարդ,
որ
{Գարդմանի}
վանքից
եկած
էր
մեր
վանքը,
այն
օրից,
երբ
սորա
հի
յսինքն՝
կրօնաւորների
բնակարաններին,
որ
Ակիթն
էլ
{Գարդմանի}
վանքից
գալիս
է
այնտեղ
եւ
բնակւում.
Ինքը՝
Փարպեց
գինն
է
նորան
տեսնում,
եւ
Սօսը
գալիս
է
նորա
մօտ։
{Գարեգինը}
խրատում
է,
համոզում
է
տուն
դառնալ,
եւ
Սօսը
դառն
Ինչեւիցէ.
"
Աստուած
թողութիւն
շնորհեսցէ"։
{Գարեգինը}
շատ
է
գովուած.
նորա
գործերը
գովեստի
չափով
չեն:
օսելով
հակամէտ
է
զարդարել
նորա
գլուխը,
բայց
ինքը
{Գարեգինը}
իր
ներգործութեամբ
դաւաճանում
է
հեղինակին
եւ
շատ
տ
րեգինն
է
նորան
տեսնում
եւ
Սօսը
գալիս
է
նորա
մօտ:
{Գարեգինը}
խրատում
է,
համոզում
է
տուն
դառնալ
եւ
Սօսը
դառնու
որ
հոգոց
է
քաշում
մէջքի
վրայ,
յետ
գնում,
գլուխը
{Գարեգինի}
ձեռքի
վրայ
դնելով՝
խնդրում
է,
որ
աշխատի
երկուսի
ր
",
որ
շատ
ընտիր
է,
կարճ
եւ
ազդու,
դնում
է
{Գարեգինի}
անտէր
ողբը։
Ամբողջ
գործի
մէջ
բոլոր
ոտանաւորքը,
ունէին,
դեռ
նորանից
յետոյ
էլ
ծնել
են
Փափակը,
որ
{Գարեգինի}
մօտ
է
սորվում:
Եւ
զարմանալի
է,
որ
ինչպէս
մեզ
է
ւմ
մօտենալ։
Վերջապէս
երկու
շաբաթ
անցնելուց
յետոյ
{Գարեգինն}
է
նորան
տեսնում,
եւ
Սօսը
գալիս
է
նորա
մօտ։
Գարե
մօտենալ:
Վերջապէս,
երկու
շաբաթ
անցնելուց
յետոյ
{Գարեգինն}
է
նորան
տեսնում
եւ
Սօսը
գալիս
է
նորա
մօտ:
Գարեգի
ան
արժանի
տեղեկութիւններից:
Շատ
բան
անց
է
կենում
{Գարեգնենց}
տանը,
բայց
Գարեգնի
տան
մասին
գրեթէ
մենք
ոչինչ
գի
գրիչը
ինչ
որ
էլ
լինի
բան
գրել,
յայտնի
բան
է,
որ
{Գարեգնի}
ողբի
պէս
կը
լինի,
որ
ո՛չ
բարով
պիտի
ասէր։
Եթ
նչպեն
են
Անոյշը,
Արշամը,
որ
Գեղամ
էլ
է
ասւում,
{Գարեգնի}
մայրը
եւ
այլն,
եւ
այլն,
այլ
շատ
զգալի
կերպով
կե
զարմանալի
է,
որ
Վարդիթերի
մայրը
Արշաւրի
ձեռքում
{Գարեգնի}
մատանու
շատ
թոյլ
եւ
անխելք
խաղի
մէջ,
հաշուէ
թէ
ն
ին,
որպէս
թէ
աղջիկը
տալը
կամ
չտալը
կախւում
է
լոկ
{Գարեգնի}
խօսքից:
Առաջ
էլ
ասացինք,
որ
հեղինակը
անդադ
երից:
Շատ
բան
անց
է
կենում
Գարեգնենց
տանը,
բայց
{Գարեգնի}
տան
մասին
գրեթէ
մենք
ոչինչ
գիտենք:
Երկու-երէք
տե
ւթիւնք
եղած
չլինէին,
որոնց
կարգն
ենք
գնում.
ա)
{Գարեգնի}
ձու
նկարելը:
Մենք
ասելիք
ունենալու
չէինք,
եթէ,
աղմոսը,
Սօսի
ծնրադրութիւնից
քարերի
փոս
ընկնիլը,
{Գարեգնի}
սրտի
զեղմունքը,
Իւղաբերի
մոմերը
եւ
այլն
եւ
այլն
՛ր
հոգոց
է
քաշում,
մէջքի
վրայ
հետ
գնում,
գլուխը
{Գարեգնի}
ձեռքի
վրայ
դնելով
խնդրում
է,
որ
աշխատի
երկուսին
որ
շատ
ընտիր
է,
կարճ
եւ
ազդու,
դնում
է
այն
{Գարեգնի}
անտէր
ողբը:
Ամբողջ
գործի
մէջ,
որ
բոլոր
ոտանաւոր
գրիչը
ինչ
որ
լինի
մի
բան
գրել,
յայտնի
բան
է,
որ
{Գարեգնի}
ողբի
պէս
կը
լինի,
որ
ոչ
բարով
պիտի
ասէր:
Ա
ծած,
կամ
Սօսի
նման
ջրվախ
էին,
որ
իր
Փարպի
գնալը
{Գարեգնի}
առջեւ
արդարացնելու
համար
սուտ
ու
մուտ
բաներ
էր
հն
իթերի
սիրտը
ցաւեցնէ,
բայց
հարկադրուելով
իր
եղբօր
{Գարեգնի}
խօսքերից
կատարում
է,
Վարդիթերը,
թէեւ
սաստիկ
ուր
է,
որ
մէկը
ասէ
նորան,
"
քո
հօրն
ողորմի,
թէ
դա
{Գարեգնի}
հրամանը
կատարելու
համար
միայն
ընդանում
ես
այդ
ման
ու
ժամանակ,
ճանապարհի
վրայ,
ընկան
իրենց
բարեկամ
{Գարեգնի}
ձեռքը,
որ
մի
փոքր
հանգստացնելու
համար
տարաւ
իր
տ
"
Մեր
տէրտէրներին
էլ
աստուած
բարի
տայ,
-
ասում
է
{Գարեգնի}
բերնով
անիրաւ
Պռոշեանցը
(եր.
2),
-
բողազներին
յ
(եր.
125).
"
Գիտե՞ս,
ինչ
կայ,
-
ասում
է
նա
{Գարեգնին},
-
բանը
փոխուեց,
ճար
ունիս
տես.
Արշաւրի
միտքը
ը
աստիճան,
որ
կապոց
առնուր
նորանից
որպէս
թըլիսմ
եւ
{Գարեգնից}
ծածուկ
ուղարկէր
Վարդիթերին:
Արդէն
ասած
ենք
անունով
հաստափոր
եւ
զուարճախօս
բժիշկը,
որ
12
շիշ
{գարեջուր}
էր
խմում
օրը,
որ
անցեալ
տարի
տեսանք
Մարիենբադում
սահատեցուցիչ
սառնութեամբ,
որով
խմում
են
սառուցով
{գարեջուրը}
եւ
պար
են
գալիս
Mein
lieber
Augustin
երաժշտութեամ
այս
սուտ
ուղղութիւնը:
Ամէն
խելքը
գլխին
մարդ,
որ
{գարեջրի}
շոգիներով
չէ
բթացրել
իր
ուղեղը,
ասել
է
ուրեմն
եւ
ւր
բուսանում
է
բամբակ,
ցորեան,
բրինձ,
վարսակ,
{գարի},
տօրոն,
սուսամ,
շաքար-եղէգն,
ճակնդեղ
եւ
այլ,
!)
թէ
արի
ձին
բռնի՛,
տա՛ր
գոմումդ
պահի,
խոտ,
{գարի}
տու՛ր,
մովրովի
համար
ճուտ
տար.
իշխանների
տանն
ա
քամակից՝
այդ
աղքատներուն
օգնելու
համար։
Նոյնիսկ
{Գարիբալդին}
առաջարկեց
Իտալիոյ
մէջ
մի
հանգանակութիւն:
Այ
նում,
աբարանցին
էլ
տանում
ա
նորա
ձիանոնց
տարեկան
{գարին},
քուրդը
`
նրա
գառն
ու
ոչխարը,
թուրքը
նրա
եղն
ու
նքուշ,
գեղանի,
Վարդեր
թփի
վրայ
ճոխ,
Եւ
շուշանը
{գարնայնի}.
Ո՛չ
կենդանեաց
խայտուն
խումբք
Ո՛չ
սոխակի
երգն
ան
Զվարդ
յեռեալ
ճոխ
ի
թուփ,
Շուշան
յիւր
ոճ
{գարնայնի}:
Ո՛չ
զկենդանեաց
խայտ
երամ,
Ո՛չ
սոխակ
անը
անպատճառ
ստանալու:
Ուրեմն
քո
գալը
զուր
կլինի
{գարնան},
ես
կվերադառնամ
օգոստ.
15-ին
եւ,
եթե
մինչեւ
այ
հորդութենից
ասիական
Տաճկաստանի
մէջ։
Նա
մտածում
է
{գարնան}
բացուելովը
Ռուսսիա
մտանել։
Կամի
տեսանել
եւ
Էջմիա
անցան,
շատ
գարուններ
եկան,
նոցա
հետ
միասին՝
եւ
{գարնան}
ծիծեռնակներ,
բայց
նոցա
տղամարդիկը
յետ
չդարձան,
խուր
`
ինչպէ՜ս
Սառչում
են
լիճ,
դաշտ
ու
անտառ:
{Գարնան}
շնչից
ջրերն
ինչպէս
Կարկաչում
են
զիլ
ու
կայտառ.
րծորք
Մերկացեալ
զձոյլ
սառին,
Ընդ
շունչ
{գարնան}
՝
որպէ՞ս
եւ
ձորք
Գեղեցկանան,
դալարին:
Նուէր
պարոն
Կարապետեանի
եւ
Բերբերեանի)
{Գարնան}
վարդը
ինձի
պէտք
չէ,
Եթէ
անուշ
հոտ
չունի.
րբ
լինի
Մեզի
համար
Եւ
նորա
հողը:
{ԳԱՐՆԱՆ}
ՄՈՒՏ
Քեզ
բարով,
զուարթուն
Առուգահասակ
րբ
Վարդանանց
Աւարայրի
պատերազմը
եղաւ
451
թուականի
{գարնան}
։
Չի՛ք
Վասակը
450ի
աշնանը
բռնոտեց,
որպէս
Հմայեակ
եւ
չիք
մարդ
էր,
որ
զօրքով
եւ
զէնքով
482
թուականի
{գարնան}
յարձակուեցաւ
երկու
ուրիշ
ուխտապահ
եւ
հաւատարիմ
նա
րեանց
քնից,
որ
մանաւանդ
շատանում
է
եւ
զօրանում
է
{գարնան}
ժամանակ,
աղախինը
պ.
Մարկոսի
ներս
մտաւ
սորա
սենե
գերեզմանէ::
Եղանակն
տեղւոյս
է
ամառնային
կամ
{գարնանային},
դեռ
չեմք
տեսեալ
զցուրտ,
եւ
ոչ
անգամ
զգեցեալ
զմ
մռայլ
օրը
հավետ
այդպես
չի
մնա,
ամպերը
կանցնեն,
{գարնանային}
հովը
կփչի
եւ
արեւը
կծագի՝
լուսավորելու
եւ
ջերմաց
նեղութեան
մէջ
էին
ցեխի
երեսից,
երբ
սկսանում
էին
{գարնանային}
եւ
աշնանային
անձրեւները
կամ
ձիւնհալը,
այնուամենա
ներս
ընկած,
ժանգոտ
ատամներով
եւ
անտանելի
բերանի
{գարշահոտութեամբ},
դէմքը
կնճռuծ,
ունքերը
կիտած:
Գլուխ
տուեց
սատա
ինը,
յայտնելու
էր
իւր
ներկայութիւնը
խոցի
սեպհական
{գարշահոտութեամբ}
եւ
նոյն
ժամանակ
խայտառակելու
էր
մեր
խաբեբայութիւն
յ
կարողանան
մարդիկ
մօտենալ՝
առանց
քիթերը
բռնելու
{գարշահոտութեան}
պատճառով.
որի
վերայ
պիտոյ
է
բուսանին
մամուռ
եւ
ե
ւտով
հալեցնում
է
արճիճը,
տարածելով
մի
անդիմանալի
{գարշահոտութիւն}:
Երբ
հալուած
պատրաստ
էր
արճիճը,
բերում
է
հիւանդ
ելանել
յԷջմիածին
եւ
արկանել
զազգային
զխնդիրս
ընդ
{գարշապարօք}
Գերաստիճանեալ
Հայրապետիդ
Հայաստանեայցս
առաքելական
եւ
կորզեալ
զնոսա
ի
գրկաց
մարց
արկանեն
գէշագէշ
ընդ
{գարշապարօք}
անիմաստութեան,
տգիտութեան
եւ
միանգամայն
անբանութ
ինչ
կասեմ
քեզ.
ամբողջ
մայիսը
համարյա
զուր
անցավ
{գարշելի}
ռեւմատիզմի
պատճառով,
որովհետեւ
ոչ
մի
դեպքում
հնա
անդադար
քարոզել
էին,
թէ
ի՞նչ
աստիճանի
զզուելի
եւ
{գարշելի}
բան
է
մի
այդպիսի
անօրէն
գործողութիւն,
նորան
ուսո
էր
եղել
(օգնել
էր,
содействовавшная)
ամենեւին
{գարշելի}
հանրապետականութեան
"
(15
օգոստ.
):
Ստորասական
ից
ձգելով
կամ
բարկանալով
այդ
բանի
վերայ,
այնպիսի
{գարշելի}
կերպարանքով
եւ
դժգոյն
ներկերով
ներկում
են,
որ
մե
եւ
որ
ազգը,
տեսանելով
իւր
վերայի
կեղտը,
զզուի,
{գարշի}
եւ
խնամ
տանէ՝
լուանալու
եւ
մաքրելու
իւր
անձը,
ո
սուհետեւ
ամեն
մի
բանական
մարդու
պարտքն
է
միօրինակ
{գարշիլ}
եւ
զզվել,
որպես
բռնակալության
ուժի
պատկերացույցի
ա,
կարծիք
կա,
որ
դիմացի
ձմեռը
այստեղ
մնա
մինչեւ
{գարուն}:
Խնդրեմ
հարցանես
գերապատիվ
Մատվեյ
Խրիստոֆորի
ՄՈՒՏ
Քեզ
բարով,
զուարթուն
Առուգահասակ
{գարուն},
Քեզ
ողջոյն
բիւր՝
անբուն,
Տալիս
է
Հա
անեկին
քոյդ
թակարդես
ի
ծուղակ.
Դմա
թոյլ
արա
{գարունագեղ}
լուսաւորիլ
հոգւով
օ՜ն,
Քան
յորոգայթ
ցանցել
ալի
է
գեղեցիկ
ձայների
կարօտութիւնը
ականջի
համար:
{Գարունը}
բաւական
շուտ
սկսեց
այստեղ:
Հիւսիսային
արեւելեան
թէ
այն
մարդը,
որի
բնակութեան
աշխարհում
մշտականաչ
{գարունը}
ուրախութիւն
էր
ցօղում
երկնքից:
Պիտի
իմանալ,
եսանենք
յետոյ,
թէ
ի՞նչ
գործերի
ծնող
դարձան։
{Գարունը}
վերայ
հասաւ։
Հարկաւոր
եղաւ
մտածել
դէպի
սուրբ
տեղ
անգամ
ասել
եմ,
Յիշի՛ր
եթէ
միտք
ունիս:
Կեանքիս
{գարունն}
է
անցել,
Ինձ
ուշացած
է
քնար.
Օտար
աշխարհ
պանդխտ
յի
բոլոր
տաղերը
Զիս
քո
սիրոյն,
Արիք
որ
երթամք,
{Գարունն}
է
բացուէր...
Երգի
կախարդիչ
շարունակութիւնը
նախկին
շքեղութեան
վերայ:
Շատ
ձմեռներ
անցան,
շատ
{գարուններ}
եկան,
նոցա
հետ
միասին՝
եւ
գարնան
ծիծեռնակներ,
աշտարակցունն
էլ
էդ
մի
հիքին
ա,
-
ասում
է
նա:
-
{Գարունքը}
ծագում
ա
աչքերը
տնկում
են
նրա
վրեն:
Ընչակ
մասիլը
է.
պատճառ,
ով
չունի
իւր
ձեռքում
մի
իշխանութեան
{գաւազան},
նա
չունի
եւ
ազատութիւն,
եւ
ազատութիւնը
չափակից
նապատիւ
սրբազան
Սարգիս
Արքեպիսկոպոսի
պատրիարքական
{գաւազան}
ընդունելը:
Սորանից
մի
քանի
շաբաթ
յառաջ
մասնա
Եթէ
կորուց
թագն
ու
սուրը,
Գանձ,
{գաւազան},
Աթոռը,
Թո՛ղ
սփոփէ
անոյշ
ձայնդ
Նորա
վ
րերի
խաւար
մնացորդը,
ջաղջախ
եղէգը,
որ
շատ
անգամ
{գաւազան}
են
կարծում
ողորմելի՜
մարդիկ:
Սկզբունքների
համ
աշտօնի
խտրութեան,
չհամարձակուիլ
ձեռք
վերցնել
կամ
{գաւազան}
բարձրացնել
հայոց
ազգի
զաւակները
գանակոծելու
եւ
գի
դեռ
Ներսէս
Արքեպիսկոպոսը,
ստանալով
կաթողիկոսական
{գաւազան},
վերադառնում
է
Բեսսարաբիայից
դէպի
Էջմիածին,
Աբո
ւցը
կախած
մի
սուր
եւ
երկու
թափանչայ.
ձեռքումը
մի
{գաւազան}
եւ
ժանգոտ
հրացան
առանց
հրացայտի,
ծոցերը
լիք
մանր
բաժակ
արաղ
արժէ՛
որ
խմեմ.
ասում
են,
թէ․
"
Ծերաց
{գաւազան}
է
"
երկար
աշխատութենից
յետոյ:
-
Հրամեցէ՛ք,
ւորը
փոխեց
իւր
գայիսոնը
դէպի
մի
թափառական
թշուառի
{գաւազան}:
Կառավարութեան
հայեացքի
նիւթական
բնաւորութիւնը
խ
կախարդական
գաւազանով:
-
Կախարդական
գաւազանո՞վ.
{գաւազան}
պէտք
չէ
մարդկութեանը,
նա
գազան
չէ,
այլ
սէր.
սէ
ար
վարդապետից
(որ
եւ
արքեպիսկոպոս)
վարդապետական
{գաւազան}
։
Վաղուց
արդէն
հասկացել
էր
Մխիթարը,
թէ
ո՛րպի
ռնում
է
Կարգի
ձեռին
մի
մեռեալ
գործիք,
ծեր
մարդու
{գաւազան}
՝
"
Ut
senis
baculus
",
ինչպէս
ասել
է
ինքը՝
Լօյ
ուի
ճշմարտութիւնը,
եթէ
կայ,
բայց
հայհոյութիւն,
{գաւազան}
եւ
բռնութիւն
երբէք
չեն
կարող
ապացուցանել
մի
շինով
որ
պիտի
ներէ,
ո՞ր
ձեռքն
է,
որ
պիտի
բարձրանայ
մի
{գաւազան}
էլ
այստեղ
նորա
գլխին
հասցնելու՝
"
ձայնդ
կտրի՛ր,
յաղթողք՝
պատճառք
բանաւոր.
ողբալի
ճշմարտութիւն,
{գաւազանաեւ}
ապացուցեալ,
ըստ
որում
հակառակորդն,
թող
զբռնութի
ւ
վերջի
թերթը.
"
Աշխատողականաց,
Բարեխօսականաց,
{Գաւազանասիրաց}
"
հասայ
իմ
աշխատասիրութեամբ
եւ
գաւազանի
բարեխօսու
ւմ,
մի
գոմի
մէջ,
երեւում
էր
մի
տիրացու՝
ահագին
{գաւազանը}
ձեռքին՝
իւր
աշակերտների
ոսկերքը
ջարդելու
համար,
չափակից
է
գաւազանին.
որքան
մեծ
եւ
անխորտակելի
է
{գաւազանը},
նոյնքան
մեծ
է
եւ
իշխանութիւնը:
Դու,
լինելով
խ
ակներ
տեղեկութիւն
էին
տալիս
մեզ,
թէ
պատրիարքական
{գաւազանը}
երրորդ
անգամ
պիտի
յանձնուի
Ամենապատիւ
Յակոբոս
սրբ
ան
հողի
վերայ,
առնում
է
ձեռքը
իւր
հօր
պանդխտական
{գաւազանը}
եւ
գնում
է...
-
Ո՞ւր
բարով:
-
Պօլիս,
էք
գտանուել
այդ
թշուառութեններին,
եթէ
նեղութեան
{գաւազանը}
անխնայ
չարչարել
է
ձեզ,
մէք
եւս
անբաժան
չենք
գտան
կական
բաներով,
անողոքելի
իրական
աշխարհը,
երկաթի
{գաւազանը}
ձեռքում,
պահանջում
է
իւր
արդարացի
հարկը:
Մարդկո
եւ
թեթեւացած
արտասուք
թափելովս,
վեր
կալայ
ձեռիս
{գաւազանը}
եւ
դարձեալ
շարունակեցի
իմ
զբօսանքը:
Յանկարծ
տեսա
ալի
եւ
՚ի
համր
բնակչաց
Ջուղայու,
թերեւս
ի
ներքոյ
{գաւազանի}:
Զայս
ամենայն
խոհականութիւն
վեհափառութեանդ
կարէ
մենայն
բան
կատարուէր
իսկոյն,
որպէս
մի
կախարդական
{գաւազանի}
զարկուածով:
Եւ
սաստիկ
սրտնեղում
են,
եթէ
մի
այդպ
նտուանետտան...
Յիշատակը
այս
անունի
մի
կախարդական
{գաւազանի}
զարկուածքի
պէս
դղրդեց
ուղեղս:
Աչքիս
երեւեցան
իսկ
չափ
ստրկութեան
մէջ,
հայերը
դատապարտուած
են
օտարի
{գաւազանի}
հետ,
ենթարկուիլ
նաեւ
իւր
եկեղեցականների
հարստահա
որբ
զաւակների,
հարստահարողների
եւ
եկեղեցականների
{գաւազանի}
տակից:
Ուրիշ
ազգերի
նահատակների
ուրուականքը
հ
ր],
զի
Հայք
19-րորդ
դարու
հարմամբ
կախարդական
իմն
{գաւազանի}
թռուցեալ
փոխադրիցին
ի
դարն
չորրորդ
կամ
հինգերորդ
ործ
էին
դնում
Յիսուսեանք
Սպանիական
նահանգապետների
{գաւազանի}
տակ
չարչարուած
անբաղդ
ազգերին
մի
ազատ
եւ
հանգիստ
.
միեւնոյն
ժամանակին
աշակերտի
շալակին
ստանում
էի
{գաւազանի}
հարուածը.
սորան
չհերիքանալով,
տակաւին
ստանում
է
աւորութեան
եւ
գիտնականութեան
նախագահը,
որովհետեւ
{գաւազանի}
հարուածը
անպակաս
էր
մեզանից:
Փառք
նախախնամութեան
խնամութեանը,
ինչո՞ւ
պէտք
էր
յուսահատուէինք.
այն
{գաւազանի}
երկիւղը
չէ՞ր,
որ
գիշերը
քնից
վեր
կը
թռչէի.
"
Խա
աց,
Գաւազանասիրաց
"
հասայ
իմ
աշխատասիրութեամբ
եւ
{գաւազանի}
բարեխօսութեամբ
իմ
վախճանական
նպատակին.
այսինքն,
Միջին
դարերում,
ջուրը
կարող
էր
ուր
ասես
երթալ
մի
{գաւազանի}
զարկելով,
թերեւս,
ձորից
դէպի
վեր,
սարի
գլուխը
կառավարութեանց,
քան
զիմ
արդարութիւն,
երկրպագիմ
{գաւազանին},
որ
զիսն
հարկանէ:
Ձերոյին
աստուածարեալ
քահան
նա
չունի
եւ
ազատութիւն,
եւ
ազատութիւնը
չափակից
է
{գաւազանին}.
որքան
մեծ
եւ
անխորտակելի
է
գաւազանը,
նոյնքան
մ
մէջ
աճած
մարդը,
բացի
իւր
վզի
լուծից
եւ
բռնաւորի
{գաւազանից}
ուրիշ
բան
տեսած
չլինելով,
մի
մարդու
պատահելու
ժա
դէսը,
այսինքն՝
ժողոված
վարդապետները,
ձեռքերում
{գաւազաններ}
պատրաստ
ունելով
նորան
ծեծելու
համար,
ներգործեց
ն
օրէնքը,
այդ
օրերից
բռնած
էլ
ջուրը
չէ
հնազանդւում
{գաւազանների}
կամ
Ականատեսների:
Եւ
այս
է
պատճառը,
որ
Երեւանի
անպատճառ,
որ
թոյլ
տան
այս
դեսպանքը
ծեծել
իւրեանց
{գաւազաններով}
թագաւորի
անուան
վերայ,
բոլոր
Կարդինալների
ներկայ
Ինչո՞վ,
ի՞նչ
կախարդական
գաւազանով:
-
Կախարդական
{գաւազանո՞վ}.
գաւազան
պէտք
չէ
մարդկութեանը,
նա
գազան
չէ,
այ
նպէս,
որ
ոչինչ
նիւթ
մնացած
չէր
նոցա
մէջ:
Երկաթի
{գաւազանով}
խառնելով
քուրան,
հասկացայ,
որ
հալած
էին
մետալնե
ն
վատերը
եւս
լաւ
շինել:
Ինչո՞վ,
ի՞նչ
կախարդական
{գաւազանով}:
-
Կախարդական
գաւազանո՞վ.
գաւազան
պէտք
չէ
մարդկ
չարչարանքի
մէջ,
մինչդեռ
ջարդում
էին
նորա
ոսկերքը
{գաւազանով}
։
Բայց
շատ
չ'քաշեց
Յիսուսեանների
հանգստութիւն
ւի,
ուրեմն
սէր
եւ
մարդասիրութիւն
է,
եթէ
ես,
մի
{գաւաթ}
արաղ
խմելու
համար
մտանեմ
գինետուն
եւ
խօսիմ
արաղավ
է
խօսում.
"
Եւ
անտի
եւս
չուեալ
(Բուխայ)
յՈւտի
{գաւառ}
՝
ձերբակալ
'ի
Տուս
գիւղ
առնէ
զՍտեփանոս,
որում
եւ
կան
ատենի
ձեռք,
որովհետեւ
ստորագրութեամբ
գրած
են
{գաւառական}
ատենին,
թէ
չեն
կարող
եւ
չպիտի
ներգործեն
1861
փետ
մն
եւ
աղքատութիւնը:
Անգլիոյ
մէջ,
Լոնդոնի
եւ
այլ
{գաւառական}
քաղաքներում
բնակիչքը
գրեթէ
հարիւրին
տասն
եւ
հինգ
վուրդը
թողու
իւր
հողը
եւ
երթայ
մայրաքաղաք
կամ
այլ
{գաւառական}
քաղաքներ:
Ասել
հարկաւոր
չէ,
քանզի
մինչեւ
այստեղ
նաբեկ
Քայիմէն,
իւր
սնանկութեան
դրօշակը
տարածելով
{գաւառական}
քաղաքներում
եւ
գեղերում
(եթէ
ընդունին)
եւ
այն
տ
նհասկանալի
կը
մնայ:
Հայոց
ազգը
Պоլսի
մէջ
կամ
այլ
{գաւառական}
քաղաքներում,
եթէ
դուրս
հանենք
արհեստաւորքը
եւ
հա
սօր
նաեւ
հայի
սեփականն
է,
եւ
հայը,
չնայելով
շատ
{գաւառական}
տարբեր
բարբառներին,
այնուամենայնիւ
միեւնոյն
տրամ
այժմ
հանգուցեալ
Դաւիթ
Թամամշեանը։
Այստեղ
մտաւ
նա
{գաւառական}
ճեմարանը,
ուր
ամենայն
ժրաջանութեամբ
աշխատելով՝
չ'կարողացաւ
այս
հարցմունքին
պատասխանել։
Բայց
մի
{գաւառական}
Յիսուսեան
աբեղայ,
որ
այնտեղ
ներկայ
էր,
եւ
որ
մի
ուի
ամբողջութեան
հետ,
եթէ
մեք
չստրկանանք
որեւիցէ
{գաւառական}
բարբառի։
Գրել
ժողովրդական
լեզուով՝
առանց
ծա
Գրել
ժողովրդական
լեզուով՝
առանց
ծառայանալու
{գաւառական}
բարբառներին,
միեւնոյն
ժամանակ
ամբողջ
պահելով
լեզ
՝
նորը,
որքան
մեզ
կարելի
է
եղել,
եւ
մի
քանի
էլ
{գաւառական}
բարբառներ։
Այսպիսի
բառերը
աւելի
լաւ
է
մի
քանի
խօ
անալով
վանական
դարձած։
Առհասարակ,
տեղ-տեղ
խրթին
{գաւառական}
բառեր,
որ
թէեւ
մեզ
հասկանալի
այլ
ընդհանուրին
ո՛չ
ծ
շնորհակալութեան
արժանի։
Մենք
կարող
ենք
որեւիցէ
{գաւառական}
բարբառ
քննել,
սորվել,
տեսնել
նորա
արժանաւորութի
մ
է,
թէ
որ
աստիճանի
թեթեւամտութիւն
է
այս
կամ
այն
{գաւառական}
բարբառը
ծաղրելը
եւ
նորանով
խօսողի
վրայ
որպէս
մի
ս
ողջունել
մի
ամբողջ
գործ,
որ
կատարված
էր
որեւիցէ
{գաւառական}
բարբառով,
որ
տակաւին,
տպագրութեան
միջնորդութեամ
մշակութիւնը
եւ
ապագայ
միութեան
գաղափարը
առանց
այդ
{գաւառական}
բարբառների
օգնութեան
աներեւակայելի
է
անգամ։
Մենք
զատելով՝
նոր
լեզուի
մշակութիւնը
դնել
այս
կամ
այն
{գաւառական}
բարբառի
լծի
տակ։
Տեղական
բարբառը
ազգի
ընդհանուրի
ար
գործական
արժէք
չունի
եւ
նոր
լեզուն
այս
կամ
այն
{գաւառական}
բարբառի
տակ,
դրականապէս,
մշակելու
գաղափարը
նոյն
նեւին
հին
լեզուից
խպնելու)
եւ
առանց
այս
կամ
այն
{գաւառական}
բարբառին
ստրկանալու։
Բոլոր
գաւառական
բարբառների
այս
կամ
այն
գաւառական
բարբառին
ստրկանալու։
Բոլոր
{գաւառական}
բարբառների
էական
տարերքը,
որ
իրենց
ձեւով
եւ
բազմ
աւանդ
լեզվի
վերածնութեան
ժամանակ,
երբ
այս
ու
այն
{գաւառական}
բարբառներից
բառեր
ենք
առնում։
Այս
է
դարձեալ
պատճ
լեզուից,
որ
ժողովուրդը
չէ
գործածում,
տեղ-տեղ
էլ
{գաւառական}
բառեր
կամ
ձեւեր
գործ
ածում,
որ
ամբողջ
ազգի
մէջ
ս
խչում
հին
լեզուի
կամ
օտար
լեզուների
բառերից։
{Գաւառական}
բառերը,
եթէ
բուն
հայերէն
են
եւ
այդ
բառի
գաղափարը
ուն
բառ
չունի
կամ
երկու
երեք
բառ
է
գործ
դնում
այն
{գաւառական}
մէկ
բառի
տեղ,
այն
ժամանակ
նախընտիր
է
այդ
գաւառակ
ւառական
մէկ
բառի
տեղ,
այն
ժամանակ
նախընտիր
է
այդ
{գաւառական}
բառը,
որ
գործ
ածվելով
կը
դառնայ
հանրական։
Գրութ
ետքը
աւելի
լաւ
պիտի
հասկանան
իրար
խօսածը։
Կան
{գաւառական}
բառեր,
որ
գրեթէ
նոյնանշան
են,
բայց
եւ
այնպէս
բա
նք
կամ
ցնդի
հեգնութիւնք,
արհամարհանք
այս
կամ
այն
{գաւառական}
բառի
վրայ,
եթէ
ոչ
կորստաբեր
ազդեցութիւն
կունենայ
լեզուի
վրայ։
Վերստին
կրկնում
ենք,
մինչեւ
բոլոր
{գաւառական}
բարբառներից
ճանփաներ
չբացուին
դէպի
գրական
լեզուի
ծ
շնորհակալութեան
արժանի:
Մենք
կարող
ենք
որեւիցէ
{գաւառական}
բարբառ
քննել,
սորուիլ,
տեսնել
նորա
արժանաւորութ
,
որի
արդիւնքը,
բնականաբար,
եղել
է
այս
կամ
այն
{գաւառական}
բարբառը:
Եւ
որովհետեւ
բնութեան
եւ
պատմութեան
ազդ
մ
է,
թէ
որ
աստիճանի
թեթեւամտութիւն
է
այս
կամ
այն
{գաւառական}
բարբառը
ծաղրելը,
եւ
նորանով
խօսողի
վրայ,
որպէս
ողջունել
մի
ամբողջ
գործ,
որ
կատարուած
էր
որեւիցէ
{գաւառական}
բարբառով.
պատճառ,
նոր
լեզուի
հիմնաւոր
գիտութիւն
ը,
որպէս
նաեւ
ապագայ
միութեան
գաղափարը
առանց
այդ
{գաւառական}
բարբառների
օգնութեան
աներեւակայեւի
է
անգամ:
Մեր
ելով
նոր
լեզուի
մշակութիւնը
պիտի
դնել
այս
կամ
այն
{գաւառական}
բարբառի
լծի
տակ:
Տեղական
կամ
գաւառական
բարբառը
ա
ս
կամ
այն
գաւառական
բարբառի
լծի
տակ:
Տեղական
կամ
{գաւառական}
բարբառը
ազգի
ընդհանուրի
համար
գործնական
արժէք
չու
ր
գործնական
արժէք
չունի
եւ
նոր
լեզուն
այս
կամ
այն
{գաւառական}
բարբառի
տակ,
դրականապէս
մշակելու
գաղափարը
նոյնպէ
աբար,
առանց
ամենեւին
հին
լեզուից
խպնելու,
առանց
{գաւառական}
բարբառների
կամ
օտար
լեզուների
ազդեցութեանց
ստրկան
ամ
օտար
լեզուների
ազդեցութեանց
ստրկանալու:
Բոլոր
{գաւառական}
բարբառների
էական
տարերքը,
որ
իրենց
ձեւով
եւ
կազմ
խօսքեր
ոչ
միայն
նոր
լեզուի
մէջ,
միայն
մի
որեւիցէ
{գաւառական}
բարբառում,
այլ
նոյնիսկ
հին
լեզւում
էլ
չկան:
Բաց
յն
բառերը,
որ
օտար
ազգերից
մտած
էին,
նոյնպէս
եւ
{գաւառական}
մասնիկները
կամ
կոշտ
ու
կոպիտ
ոճերը,
որքան
եւ
որչ
անումը
կամ
Ռուսաստանում։
Կան
շատ
օրինակներ։
Այն
{գաւառական}
լեզուներն
մեզ
ամենեւին
անպիտան
է.
պատճառ,
որ
այ
գին
է
պատկանում։
Յայտնի
էր
միայն,
որ
Գեներալը,
{Գաւառականները}
եւ
Կօլլեգիումների
Կառավարիչքը
լինում
էին
միշտ
Չոր
խտապահերի
գլխաւորին,
սոքա՝
Գաւառականներին,
իսկ
{Գաւառականները}
՝
Գեներալին։
Գեներալի
մօտ
գտանւում
էին
միշտ
չորս
Այս
ահագին
միութիւնը
կառավարւում
էր
Գեներալի,
{Գաւառականների}
եւ
Կառավարիչների
ձեռքով։
Գեներալը
էր
գլուխ
Կարգի
ոնք
ենթադրւում
էին
Ուխտապահերի
գլխաւորին,
սոքա՝
{Գաւառականներին},
իսկ
Գաւառականները՝
Գեներալին։
Գեներալի
մօտ
գտ
Կառավարիչների
ձեռքով։
Գեներալը
էր
գլուխ
Կարգին,
{Գաւառականք}
՝
իշխող
գաւառներին
(որ
երբեմն
պարունակում
էին
իւ
նք
Քրիստոնեայ
եւ
մարդ,
Յիսուսեանների
մէջ՝
միայն
{գաւառականք},
ուխտապահերի
վերակացուք,
վերատեսուչք,
տնտեսք
ե
մ
էր
առաւել
անսահման։
Բացի
այս
ծանօթութեններից,
{գաւառականքը}
պարտական
էին
յայտնել
ո՛չ
թէ
միայն
այն
բաների
մասի
դեսպանութիւնը
հասաւ
Մալակկա։
Այնտեղի
զինուորական
{գաւառապետը},
անսովոր
բան
համարելով
մի
հասարակ
վաճառականի
դես
հիմնուելով
իւր
լիակատար
իշխանութեան
վերայ,
բայց
{գաւառապետը},
որ
եւ
լաւ
չէր
փոխարքայի
հետ,
չ'կամեցաւ
լսել
ամ
քը՝
Փարպեցին.
"
Եւ
լուեալ
զայս
պատգամ
չորեցունց
{գաւառաց}
նախարարացն
(Վահանն
էր
ուղարկել
այս
պատգամը
Արծրո
չեւ
անհասկանալի
կացուցանել
զլեզուն՝
որոց
յայլմ
է
{գաւառէ}
էին,
զորոյ
զփորձ
առնումք
մեք
այսօր
իսկ՝
անձամբ
մն
ի
հնումն
Հատուած
գնացեալ...
ի
Տուհաց
{գաւառէն},
զՔասաղ
գետով,
Եկեալ
նըստեալ
զՇրեշ
ն.
Ձեր
ներկայ
տեղափոխութեան
միջոցին
դէպի
Ազովեան
{գաւառը},
փոխադրել
Ղրիմից
ՄԵՐ
ծախքով
այն
ձեր
բոլոր
գոյքը
որ
Ներսէսը
հարկադրուեցաւ
փախչել
գնալ
իւր
հայրենի
{գաւառը}:
Այն
ժամանակ
ազգը
Յովհաննէս
Մանասկերտցի
վարդապետ
փակուած
են
Խեցգետնի
եւ
Այծեղջիւրի
մէջ:
Արարատեան
{գաւառը},
որի
ցուրտը
առակ
է
եղած
հին
աշխարհում,
չունի
յի
ր
նա
հաւատացած
գրում
է
այդ
բանը,
ինչպէս
բովանդակ
{գաւառը}
հաւատում
է:
Բայց
մեր
արդարացի
մեղադրութիւնը
թո՛ղ
ռաւել
յարմարաւոր
բնակութեան
համար
տալ
ձեզ
Ազովեան
{գաւառի}
մէջ
այն,
միւս
բնակութեններից
առանձնացած
հողաբաժի
պիտոյ
է
վայելէին
արժանաւորութիւն
եւ
թոշակ
ազովեան
{գաւառի}
սահմանադրութեան
վերայ,
եւ
գտանել
Տեղակալական
կառ
ց,
եւ
այլոց,
եւ
այլոց:
Նոր
Ռուսսիական
{գաւառի}
Նախիջեւանի
քաղաքի
Հայոց
հասարակութիւնը
իւր
Պատգամ
ը
եւ
երկու
տարի
կեցայ,
ձմեռները
մի
քարանձաւում,
{գաւառի}
բոլոր
բնակիչներից,
բոլոր
կրօնաւորութեան
մէջ
հռչա
ի
Սպեր,
զԳինթ՝
ի
Դերջան,
եւ
զԴանան՝
յԵկեղեաց
{գաւառի},
ինքնին
խաղայ
յԱյրարատ
ի
գաւառն
Գողթ
սրբել
զաղան
ն:
Պատմէ
նա
զաղետալի
կործանումն
Անւոյ
եւ
Շիրակաց
{գաւառի}:
Գրիգոր
Վկայասէր
թարգմանիչ
վարուց
սրբոց
յասորի
ե
տ
է
այս
ու
այն
ձեւը
գործ
դնել
կամ
չդնել,
բայց
մի
{գաւառի}
բնակիչ
(մեր
խօսքը
բուն
հասարակ
ժողովրդի
վրայ
է)
անրական
խորհուրդ
ունենալ
ազգի
համար,
այլ
կա՛մ
մի
{գաւառի}
կը
ստրկանայ,
կա՛մ
չորցած,
ամուլ
եւ
անպտուղ
կը
մ
ոպայի
մէջ,
նորա
քաշածները
եւ
այդ
պատճառով
Շիրակի
{գաւառի}
ամայանալը,
որպէս
նաեւ
Անի
քաղաքի
աւերակ
մնալը,
տ
է
այս
ու
այն
ձեւը
գործ
դնել
կամ
չդնել,
բայց
մի
{գաւառի}
բնակիչ
(մեր
խօսքը
բան
հասարակ
ժողովրդի
վրայ
է)
նէր
յառաջին
դաստակերտսն
իւր
յըռոտստակն
այրարատեան
{գաւառին}
'ի
Վաղարշապատ
քաղաքի...
եւ
նկատեալ
տեղի
տանն
Աստ
մեռն
'ի
քարայրի
առ
առն
միում
հռչակելոյ
'ի
բնակչաց
{գաւառին}
յամենայն
կրօնաւորութիւնս,
որում
անուն
էր
Մովսէս
,
Նազլվի
նամակը
".
յայտնի
է,
թէ,
բացի
Երեւանի
{գաւառից},
ուրիշ
տեղերում
այդ
բառը
արտաբերվում
է
որպէս
Նազ
Դանան՝
յԵկեղեաց
գաւառի,
ինքնին
խաղայ
յԱյրարատ
ի
{գաւառն}
Գողթ
սրբել
զաղանդ
հերեսիովտաց
զայնու
ժամանակաւ
եր
սգիտութեան,
հին
եւ
նոր
քաղաքան
աշխարհագրութեան:
{Գաւառներ}
եւ
աշխարհներ
ստորագրող
մարդը,
բացի
այս
գիտութենն
,
խեղդել
է
Գալիցիան,
Դալմատիան,
Բոհեմիան
եւ
այլ
{գաւառներ}
ու
ազգեր:
-
Քաղաքակրթութիւն
է
տարածում:
ա-դը-Հօրտարին,
բաժանած
էր
երեսուն
վեց
եկեղեցական
{գաւառներ}
(վիճակ),
որոնցից
իւրաքանչիւրքը
ունէին
իւրեանց
ի
մէջ
ջուր
լցնելու"։
Մոռանում
է,
դարձեալ,
որ
{գաւառները}
Կրեսոսի
առասպելեալ
գանձարանքը
չեն:
Զուր
տեղը
որո
ոսկին
իւր
գաւառներում.
ի՞նչ
զօրութիւն
ունէին
այդ
{գաւառները},
որ
կարողացած
լինէին
նորանով,
իւրեանց
մէջ
դարձն
քը:
Այն,
որ
պարտքը
պիտի
կրկնապատկուի,
այն,
որ
{գաւառները}
եւս
պիտի
հասանեն
Պօլսի
օրը,
այն,
որ
մի
գեղեցիկ
ան),
իսկ
միւս
կողմից՝
Պօլսի
պարտքը
տեղափոխելով
{գաւառների}
մէջ,
այսինքն՝
իւր
անուանաբեկ
Քայիմէն,
իւր
սնան
օրը,
այն,
որ
մի
գեղեցիկ
առաւօտ
թէ՛
Պօլսի
եւ
թէ՛
{գաւառների}
մէջ
մարդիկ
չպիտի
կարողանան
հաց
ճարել,
աղքատութիւ
եսնում
ենք
Մուշէին
որպէս
Սիւնեաց
եպիսկոպոս,
միւս
{գաւառների}
եպիսկոպոսների
կարգում։
Երրորդ՝
Սամուէլ
կաթող
աշտպանքը
(general
procurator),
իսկ
իւրաքանչիւր
{գաւառների}
համար
նշանակւում
էին
առանձին
այցելուք
(visitator
ւմ
էին
առանձին
այցելուք
(visitator)։
Բոլոր
{գաւառների}
դէպուտատները
անդամ
էին
Կարգի
խորհրդարանին
եւ
միշտ
վ։
Գեներալը
էր
գլուխ
Կարգին,
Գաւառականք՝
իշխող
{գաւառներին}
(որ
երբեմն
պարունակում
էին
իւրեանց
մէջ
քանի
մի
Տ
անով,
իւրեանց
մէջ
դարձնել
դրամի
շրջանառութիւնը:
{Գաւառներից}
գալու
մետալեայ
դրամը
չպիտի
կարողանայ,
մի
տարի
մի
կի
Գեներալին,
որ
համեմատում
էր
այս
ծանօթութիւնքը
{գաւառներից}
ստացածների
հետ։
Եթէ
մի
առաւել
հարկաւոր
կամ
գաղտն
յլեւս
մնանք
նոյն
յարաբերութեան
մէջ:
Զանազան
{գաւառներում}
դուրս
երեւեցան
զանազան
ընդդիմութիւնք
եւ
ապստամբու
:
Զուր
տեղը
որոնում
է
նա
իւր
արծաթը
եւ
ոսկին
իւր
{գաւառներում}.
ի՞նչ
զօրութիւն
ունէին
այդ
գաւառները,
որ
կարողա
ած
իր
միջամտութեամբ,
վաղուց
ի
վեր
դաւեր
է
լարում
{գաւառներում},
խոստանալով
հայերին
ֆրանսիական
կառավարութեան
զօր
ցն
ութն
մասն
վաղֆ
արարի
եւ
կատարելապէս
ետու
յԱզով
{գաւառոջ}
Նոր
Նախիջեւանու
քաղաքին
հայոց
բարեկարգութեանցն.
յսքանը
գիտենք,
որ
Աղանը
կրօնաւորուելուց
եւ
Գողթն
{գաւառում}
Ս.
Մեսրոպի
կացած
վանքում
մնալուց
յետոյ
գնացել
է
ւրեմն
իր
երկիրը
եւ
գրօղամնայ
պարտէզը՝
Անձեւացեաց
{գաւառում}
։
Անշուշտ
պ.
Էմինին
յայտնի
է,
թէ
ո՛ւր
էին
Սիւնի
այրը,
ծնեցաւ
1491
թուականին
Սպանիայի
Գվիպուսկօյա
{գաւառում},
Լօյոլա
ամրոցի
մէջ։
Նորա
ծնողքը
թէպէտեւ
երեւելի
ուղարկում
էր
Հռովմ՝
Գեներալի
ձեռքը։
Իւրաքանչիւր
{գաւառում}
կային
շտեմարաններ,
ուր
պահւում
էին
վաճառելի
ապրա
նչեւ
անգամ
այնպիսի
տեղերում,
ուր
միմիայն
Երեւանի
{գաւառում}
ուն
վեվ
է,
իսկ
այլ
տեղեր՝
ու։
Նա
գրում
է
"
Նազ
գստարանին
ինգլիզաց,
եւ
զյիշեալ
Աննայն
թաղեսցեն
ի
{գաւթի}
եկեղեցւոյն,
տալով
զգին
տեղւոյն
գերեզմանին
նորա
ն
նտի
մինչեւ
ցյիշեալ
սուրբ
տաճարի
որմն
որ
եկեղեցւոյ
{գաւիթ}
է,
զնորին
իսկ
ձեւն
եւ
զչափն
աստ
ի
ներքոյ
նշանաւո
կոչի,
ուր
է
իմ
դուքանները
են,
իսկ
հիւսիսայինն
է
{գաւիթն}
սուրբ
եկեղեցւոյն.
այսինքն
յարեւելից
առ
յարեւմուտ
իծ
որմն
ձգի,
յայնկոյս
որմոյն
ի
հիւսիս
եկեղեցւոյն
{գաւիթն}
է,
յայսկոյս
որմոյն
ի
հարաւ
հանդերձ
որմովն
իմ
տան
եմ
կտակակատարացն
իմոց,
զի
թաղեսցեն
զիմ
մարմինս
ի
{գաւիթն}
եկեղեցւոյն,
մերձ
գերեզմանի
մօրն
իմ,
կատարելով
զ
էր
ուղարկել
ինձ:
Հիշեցրեք
նրան
եւ
երբ
շաբաթ
օրը
{գաք},
թողեք
Գ.
Բ.
-ի
մոտ,
ապա
թե
ոչ՝
ասացեք
Լ.
Ի
էգուց
ձեր
գործերի
աւարտելուց
յետոյ,
5
ժամուն
կը
{գաք}
ամառանոց
ճաշելու,
-
յաւելացուց
տիկինը:
-
Ին
Որով
շնչեցի,
որով
ապրեցայ,
Ինչպէս
մի
ծաղիկ
{գգուած}
զեփիւռից։
Այդ
մի
երազ
էր․․․
կամ
գէթ
առա
լխով
իրա
կորուստը
չի
գտնիլ.
մանկութիւնը
սիրում
է
{գգուանք},
սիրում
է
փափկութիւն,
սիրում
է
փաղաքշանք...
"
մ
են
երբեմն
կրօնաւոր
Պօղոսին,
եւ
որ
մի
սարսափելի
{գգուանք}
պատճառեց
մեզ
դէպի
խայտառակուած
չարագործի
անձը,
հ
նիք
այրիացեալ
զիւր
գլուխ,
Յանգայտ
իւր
ծոց
զորդիս
{գգուեալ}
որովայնի
իւր
ծնունդք։
Նոր
տեսարան՝
նոր
ոլիմպոս
կենդանական
թագաւորութեան,
հոգ
տանել,
ժողովել
եւ
{գգուել}
զնոսա
հայրական
սիրով,
ընդունել
զնոսա
իբրեւ
զորդի
։
Դուք
ասում
էք՝
մանկութիւնը
պիտոյ
է
դաստիարակել
{գգուելով},
փաղաքշելով,
փափկացնելով
եւ
այլն։
Չգիտէք,
որ
:
Մութ
անկիւնում
թէ
հեշտագին
Մի
զոյգ
ձեռներ
քեզ
{գգուեն},
Վայրի
այծիդ
երկուորեակին
Սուր
եղջիւրները
ցցու
ՈՎ
ԿՈՅՍ
Եւ
յԱրուսեկին
Զոր
թաւուտք
{գգուեն}
Յախտարծարծ
լերին
Ի
թաւալոցէն,
Հր
Եթէ
ի
ստուեր
ուրեք
յանկեան
Ձեռք
հեշտախոյզք
{գգուեսցեն}
Զուլուցդ
երկուորիս
այծեման,
Եւ
ուլուց
գին:
Թ.
ԱՅՍ
Է
ՀԱՆԳԻՍՏ
ԻՄ
Որպէ՞ս
{գգուէ}
բնութիւն
զարեւ
Յետ
անձրեւաց,
յետ
բքոյն.
ւ
դու
նմա
զքո
բարձս...
Թէ
կորացեալ
գլուխ
{գգուի}...
Ձգեալ
ի
քէն
զնոր
կեանս,
Տաղաւա
՜փ,
Ծիփծիփեմ
նմա...
Մարին
գայ
եւ
{գգուի}
Սէր
եռանդն
յիս
բորբոքի։
"
Գողացա՛ն
մեքենայացած,
մանում
է
իւր
կեանքի
թելը,
նորան
չէ
{գգւում}
մի
հրապուրիչ
յոյս,
նա
չէ
տեսնում
իւր
ապագայի
հոր
ող
լեռն
ի
վար
Զառիվայրի
գաղտնաթով
Թաւուտներն
են
{գգւում}
յար,
Սահում
են
լուռ
շօշափող
Մատները
մեր
հրեշտա
ծիպ,
շուտ
Ինձ
մօտ
եմ
կանչում...
Մարին
գալիս,
{գգւում}
է
տաք,
Իմ
մէջ
վառում
սէր
ու
կրակ:
"
Ձուերըս
բո
եւ
երկայն
պոչով,
հագնուած
օրագրի
թղթերով,
գլխի
{գդակը}
ինն
կանգուն
բարձրութեամբ
սուր
ծայրով,
որ
շինած
է
րի
վերայ
կարելի
էր
նստել,
հանեց
իւր
գլխից
թղթեայ
{գդակը},
դրեց
յատակի
վերայ
եւ
թռաւ
նստաւ
նորա
դրօշակի
ծա
որ
շինած
է
տպագրութեան
սրբագրական
թերթերից.
այս
{գդակի}
սրածայրումը
շինած
է
մի
դրօշակ,
որ
պտոյտելով
փայտ
որի
զօրութենից
գեղեցկախօս
ճարտասանը,
որ
նստած
էր
{գդակի}
դրօշակի
առանցքի
վերայ,
սկսեց
այնպիսի
սաստկութեամ
դէպի
միւս
իր
նմանը։
Կա՞յ
այս
շարժողութիւնը։
Ես
{գդակս}
վեր
եմ
ձգում
եւ
այն
ժամանակ
կը
համարձակուիմ
այն
ա
ր:
Ութերորդ
դարու
մօտ,
ապրել
է
Արաբացոց
մէջ
{Գեբեր}
կամ
Ջեբեր
անունով
գիտնականը,
որ
ծնած
է
Խորասանու
էջ
նահանգապետները։
Պօնդիկերի
համար
նոր
նշանակուած
{Գեբերտ}
նահանգապետին
ճանապարհ
դնելով՝
ասաց.
"Ողորմա՛ծ
Պար
նորա
լեզուի
եւ
մտածելու
ձեւերի
վրայ:
Հայոց
ազգը
{գեդէոնեան}
բո՞ւրգն
էր,
որ
ցօղի
տակ
մնալով
չթրջուէր,
թէ՞
մո
ղ։
Եթե
այս
բաները
եւս
անտես
առնենք,
չէ
պիտո
{գեթ}
մոռանալ
այն,
որ
գնացող
պարոնները,
որպես
քաղաքի
ել
ազգի
միջից
դուրս
արձակված
դիմագրավ
զորության,
{գեթ}
մեծ
տհաճությամբ
լսեց
եւ
լսում
է
անլռելի
"
կեցցենե
մ
են
ինձնից
իմ
վերջին
հնարները:
Բայց
դու
աշխատիր
{գեթ}
մի
հատ
ազատամիտ
բան
թարգմանելու:
Ինչ
եւ
իցե
այդ
սպասում
եմ
թույլտվության
տեսակցության
համար,
որը
{գեթ}
մի
քանի
րոպե
մոռացնել
է
տալիս
տաղտկալի
իրականությ
նդանի
օրգանիզմի
հատկանիշներ:
Նրանց
համար,
ովքեր
{գեթ}
մակերեսորեն
ուսումնասիրել
են
Աստվածաշունչը,
շոշա
ն
կարող
եմ:
Ես
միանգամայն
գոհ
կլինեմ,
եթե
գտնեմ
{գեթ}
ամենափոքր
արձագանք
ո՛չ
թե
հօգուտ
իմ
աշխատանքի՝
ա
դի
վիճակը,
այժմ
նա
միանգամայն
մենակ
է,
առո՞ղջ
է
{գեթ}:
Հենց
որ
նամակս
ստանաս,
գնա
նրա
մոտ
եւ,
հաղորդ
անց
կատարած
վավերագիրն
ապօրինի
է:
Եթե
դա
ունենար
{գեթ}
մի
փոքր
ուժ,
մեր
հասարակությունը
շատ
վաղուց
դատա
ւմ,
ասել
է
թե
բնագիր
ասորերենը
կա
Ձեր
ձեռքում
կա
{գեթ}
ուրիշի
մոտ,
բայց
վերջապես
ոչ
անհայտ
Ձեզ,
որովհե
կամ
անհարթ
(viam
planam
aut
arduam),
եթէ
նորա
{Գեթսեմանի}
պարտէզումը
աղօթելու
վերայ,
պիտի
երեւակայել
մի
պա
ողին
ձեռս
ի
ծնօտի,
աչս
ի
լաց
Սիրտ
իմ
ցաւօք
{գելանի},
սակայն
ի
քէն
անմոռաց:
Յիս
հաստատէայ
սիրտ
"
Ո՜հ,
ցնցէին
մկանունք,
Եւ
խլրտէր
եւ
{գելոյր}
Եւ
շողային
վառ
աչկունք.
Մերթ
ի
գիրկս
նորա
քթումը
եւ
ասաց:
-
Գնա՛,
անպիտան,
դէպի
{գեհեանը}
եւ
այստեղ
ամենայն
վայրկեան
երկու
անգամ
փռնգա
3333
րպէս
պահակ,
վեր
առեցին
Ֆիֆիքոքոն,
տարեցին
նորան
{գեհեանը}
եւ
այնտեղ
գլուխը
կոխելով
հնոցի
մէջ,
փառավար
կերպ
.
կը
հրամայեմ
շաղախել
քեզ
հողի
հետ
եւ
աղիւս
շինել
{Գեհենի}
հնոցները
նորոգելու
համար...:
Անիծեալը
կրկ
,
թէ
անդ,
Աստուծոյ
ձեռնից.
Յաւիտեան
ի
հուր
{գեհենին}
կը
մնայ"։
Այսպէս
ասելով
գնացինք
միաս
այն
հողի
վերայ:
Իւրաքանչիւր
քաղաք,
իւրաքանչիւր
{գեղ},
պիտի
ունենայ
իւր
յատուկ
հողը,
որ
պիտի
սեպհական
ին
դեղ
ա,
Սիրածը
սիրածին
չեն
տալ-
էս
ի՛նչ
անիրաւ
{գեղ}
ա.
Էն
սարը
բարձր
սար
ա,
-
տակը
զընջըլած
քար
ա.
տնագործությունների
պատմությունը:
4.
Բարոյա-
{գեղագիտական}
եւ
գեղեցիկ
գրականությանը
վերաբերող
հոդվածներ.
այ
գործողների
մօտից,
ինչպեն
են
Անոյշը,
Արշամը,
որ
{Գեղամ}
էլ
է
ասւում,
Գարեգնի
մայրը
եւ
այլն,
եւ
այլն,
ա
դրութիւնը,
որ
Սօսի
եղբայրը
`
երբեմն
անուանւում
է
{Գեղամ}
(եր.
48),
իսկ
երբեմն
Արշամ
(եր.
35,
166)
ա՛ւ
էր),
որովհետեւ
բանի
ընթացքը
վնաս
չէ
կրում:
{Գեղամ}
է
եղել
Սօսի
եղբայրը
թէ
Արշամ,
երեք
եղբայր
են
թէ
ո՛ւր
Անձեւացիք.
ուրիշ
ամենը
թողած,
նոցա
մօտակայ
{Գեղամայ}
ծովակը
եւ
Վարագայ
սարը
շատ
անգամ
յիշւում
է
մեր
պա
ղամեանց,
որ
իւր
նախահարց
ժառանգութեամբ
տիրում
էր
{Գեղամայ}
ծովակին,
մինչ
դեռ
Հայաստանը
գտանւում
էր
Պարսից
ի
Քաղաքով
Երեւանցի
էր
նա,
որդի
ազնուատոհմ
Նազարի
{Գեղամեանց},
որ
իւր
նախահարց
ժառանգութեամբ
տիրում
էր
Գեղամայ
ռաւ
գնաց
մեզանից,
էր
ազնուատոհմ,
Գէորգ
Նազարեան
{Գեղամեանցը}
։
Կարծում
ենք,
ախորժ
կը
լինի
մեր
բարեմիտ
Հայերին
աստանը
գտանւում
էր
Պարսից
իշխանութեան
տակ։
Գէորգ
{Գեղամեանցը},
ինչպէս
վկայում
է
նորա
ծննդաբանական
թուղթը,
Կայ
ա
բերանից,
շատ
ընդդիմութիւն
է
ցոյց
տալիս։
Տիկին
{Գեղամեանցը},
այսինքն՝
հանգուցելու
մայրը,
չունէր
այնքան
արծ
ան
Պօլիցիայի
մէջ,
որպէս
պարզագիր.
եւ
ահա
մանուկ
{Գեղամեանցը}
երեւում
է
Պօլիցիայի
մէջ։
Բայց
այս
ծառայութիւ
ՄԱՀԱՑՈՒՑԱԿ
ԵՒ
ԴԱՄԲԱՆԱԿԱՆ
ԳԷՈՐԳ
ՆԱԶԱՐԵԱՆ
{ԳԵՂԱՄԵԱՆՑԻ}
ՄԱՀՈՒԱՆ
ԱՌԹԻՒ
I.
Այո՛,
հոգով
չափ
ցանկալի
էր
արանը
(գիմնազիա)։
Բայց
այս
բանի
մէջ
հանգուցեալ
{Գեղամեանցի}
հօրեղբայրը,
ինչպէս
լսած
ենք
նորա
բերանից,
շատ
ը
ւ
հօրեղբօր
ընդդիմութիւնը
արգելք
էին
լինում
պատանի
{Գեղամեանցի}
Թիֆլիս
ուղարկուելուն։
Նորա
հօրեղբայրը
ստիպանքով
ը
բնաւ
չի
երեւում,
իսկ
փոքր
եղբայրը
`
Արշամը
կամ
{Գեղամը}
մի
երկու
անգամ
պիտակաբար
երեւելուց
յետոյ,
իր
պաշ
որդ,
Ծառ,
տո՛ւնկ
դալար
եւ
աճող,
Ծաղիկ
քնքուշ,
{գեղանի},
Վարդեր
թփի
վրայ
ճոխ,
Եւ
շուշանը
գարնայնի.
Ո՛չ
Զծառ,
զբոյս
եւ
զտունկ,
Ծաղիկ
քնքոյշ
{գեղանի},
Զվարդ
յեռեալ
ճոխ
ի
թուփ,
Շուշան
յիւ
Թռցրու
ինձ
շուտ
Սակոյլնիկ,
Ուր
կայ
մի
կոյս
{գեղանի}:
Րամ-րամ
մարդիկ
կ'երթան
այնտեղ,
յաւէրժհարսանց
Պարզեալ
դիւրալոյծ
Սնդուն
{գեղապանծ}
Ունի
զտաճարին
Զմուտ
խորանին
Քարո
ր
ի
վայելուչ
բարեզարդութեանց,
զբարոյական
աւերակս
{գեղապանծ}
շինուածոց
հարցն
մերոց
սրբոց
մեզ
ընծայեցուցանէ:
"
եղեցիկ
արձանի
վրայ
նայելով՝
կշտանում
է
մեր
հոգու
{գեղասիրութեան}
քաղցը,
բայց
ոչ
պէտքերի
քաղցը,
եւ
ամեն
բանից
առա
.
ԱՌԱՒՕՏԵԱՆ
Ամեն
առտու,
թօթափած
Քունն
աչքերից
`
{գեղատես}
Երազներով
իր
արբած
Կոյսը
իջնում
է
պարտէզ...
Թ
,
Վանկոյ
սուրբ
նշանին,
Աղթամարայ
սուրբ
նշանին,
{Գեղարդայ}
սուրբ
նշանին,
Օթեաց
սուրբ
նշանին
եւ
այլ
միւս
սո
քահանայի,
յարեաւ
'ի
միջոյ
ժողովրդեանն,
եւ
առեալ
{գեղարդն}
'ի
ձեռն
իւր
եւ
եմուտ
զհետ
առնն
Իսրայէլացւոյ
'ի
հն
եթէ
ոչ
Զամբրո՛ւն,
իր
Մադիանացի
բոզի
հետ
միասին,
{գեղարդով}
զարկելո՛ւ,
գետնին
ցցելո՛ւ
եւ
Աստուծու
բարկութիւն
ը,
յարգը
եւ
արժանաւորութիւնը,
վիրաւորեց
ինձ
իւր
{գեղարդով},
ինչպէս
տեսաք,
սորանից
մի
փոքր
յառաջ:
-
Վե
Սուրբ
գրքի
խորին
եւ
վերհամբարձ
ճշմարտութեններից։
{Գեղարուեստների}
մասին
պիտոյ
է
միեւնոյն
բանը
ասել.
պատճառ,
որ,
է
կամենում
ես
գեղի
մէջ
բնակուիլ,
ապա
ուրեմն
միւս
{գեղացիների}
չափով
կը
ստանաս
քո
բնակութեան,
առտնին
պարտիզի,
եկութիւն
չունինք,
թէ
ինչպէ՛ս
էին
այն
կողմերի
մեր
{գեղացիների}
յարաբերութիւնը
հողի
հետ:
Այս
պատճառով
սանձում
են
ւնը
անցնէ
քսան
մարդու
ձեռք,
ասել
է,
թէ
բովանդակ
{գեղացիք}
պիտի
վարձ
վճարեն
այն
քսանին
հողը
մշակելու
եւ
գործ
քանի
ոտանաւորք
Աստուածածնի
եւ
ուրիշ
սրբերի
վրայ:
{Գեղացիք},
որ
առաջ
աւելի
աւանդապահ
էին
քան
թէ
այժմ,
ունին
այժմ
գրեթէ
աւերակ,
իսկ
երկրորդը
քաղաք)
գտնուած
{գեղացիք}
նկատեցին
մի
օտարոտի
երեւոյթ:
Վերը
յիշուած
կայծակ
ով
հասկացնում
է
հեղինակը
փոխադարձ
օգնութիւնը,
որ
{գեղացիք}
անում
են
միմեանց:
Օրինակ
Հեթումն
ուզում
է
այգին
զմած
բուրեան
մի
պսակ
`
Պճնում
ճակատն
սիրածի.
Ու
{գեղգեղո՜ւմ}
է,
հնչում
Եղբօրորդու
քնարը
`
Զերթ
աղաւնեակն
է
մ
գիշեր
հալածէր,
Եւ
թռչնակաց
հոյլք
համակեալ
ի
{գեղգեղս}
՝
Բիւր
դայլայլիկս
յօրինէին
քաջհամեղu.
ած
սարսափելի
ժանտախտից,
ամբողջ
քաղաքներ,
ամբողջ
{գեղեր}
դատարկուած
էին։
Իգնատիոսը՝
գունաթափած,
չարչարո
ւթեան
վերայ
խօսելու
ժամանակ
հարկաւոր
է
երեւակայել
{գեղեր},
քաղաքներ
(villas
et
oppida),
յետոյ
նկարագրել
,
որքա՞ն
օգուտ
կարող
է
ստանալ
Աշտարակը
կամ
ուրիշ
{գեղեր}:
Բայց
"
Սոս
եւ
Վարդիթերից
"
մենք
տեսնում
են
ուսումնական
ազգայիններին,
մինչեւ
Հայոց
մոռացուած
{գեղերի}
եւ
քաղաքների
մէջ
ներս
մտանելը։
Բայց
առանց
այդ
ճա
ւանի
բնակիչների
թիւը,
բացի
հինգ
հայաբնակ
շրջակայ
{գեղերից},
հասանում
է
մինչեւ
12.
000:
Կեանքը
այդ
քաղաքի
մ
աբաթին.
հարիւրաւոր
գերդաստան
գնում
են
քաղաքից
եւ
{գեղերից},
ոմանք
վանքի
պարսպի
մէջ,
ոմանք
պարտէզումը
նստու
վիճակը:
Եւ
միայն
Աշտարակը
չէ.
Աշտարակը
երջանիկ
{գեղերից}
մինն
է
տակաւին,
նորանից
անհամեմա՛տ
աղքատները
եւ
լեզու
եւ
գիր
ուսուցանել
ազգի
զաւակներին:
Այնպիսի
{գեղերում},
ուր
ժողովրդի
չքաւորութիւնը
արգելառիթ
է
այս
գաղա
ութեան
դրօշակը
տարածելով
գաւառական
քաղաքներում
եւ
{գեղերում}
(եթէ
ընդունին)
եւ
այն
տեղերի
նշխարեալ
ոսկին
եւ
յդպիսի
դիպուածում
կարելի
է
բօժօժը
ծախել:
Իսկ
մեծ
{գեղերում},
ինչպէս
Աշտարակն
է,
եթէ
շատ
շերամ
պահողք
լինին
ւոր
գործի
հոգսերը
վայրենի
եւ
անկարգ
մարդերի
մէջ.
{գեղեցի՜կ}
նահատակութիւն:
Գործարանի
հոգատարքը,
որ
առաջին
ա
այն
հոդվածների
պարունակությանը,
պիտո
է
զարդարվեն
{գեղեցիկ}
պատկերներով
եւ
օրինակներով։
Երրորդ՝
օրագիրը
պիտ
լ
Բերբերյանից
թե
ինչպես
խնամատար
էի
նորա
մաքուր,
{գեղեցիկ}
եւ
անսխալ
տպագրությանը:
Եղբայր,
ես
խոսք
չուն
դ
օրը:
Սեղմում
եմ
բոլոր
բարեկամներիս
ձեռքը,
իսկ
{գեղեցիկ}
սեռին
անկեղծ
ողջույն
եւ
հարգանք:
Եթե
տանից
որեւէ
յլանդակ
է
նորից,
կամ
ընդհակառակը՝
նորը
լավ
է
եւ
{գեղեցիկ}
է
հնից,
այլ
նրա՛
համար,
որ
հնացած
անցած
ձեւերն
խոսք
եմ
տալիս,
որ
իմ
ազատվելուցս
մի
տարի
հետո
մի
{գեղեցիկ}
առավոտ
ընկերության
այգում
կերեւա
գետաձին:
Այնուհ
այսպիսի
մի
խուլ
տեղում
մինչեւ
ո՛ր
աստիճան
զգալի
է
{գեղեցիկ}
ձայների
կարօտութիւնը
ականջի
համար:
Գարունը
բաւակ
ոյն
չքացնել
նորան,
եւ
այնուհետեւ
զուր
էր
ծագելու
{գեղեցիկ}
եւ
խաղաղ
առաւօտը
նորա
լուռ
ու
մունջ
գերեզմանի
վեր
րի
է,
որ
քանի
մի
հարուստ
մարդիկ,
շինելով
այնտեղ
{գեղեցիկ}
ամբարներ
եւ
այլ
շինուածք,
այլեւ
բաւական
մեծ
ծախք
ցնում
են
օրըստօրէ:
Հոգով
չափ
ցանկալի
էր,
որ
այդ
{գեղեցիկ}
սովորութիւնը
այնքան
երկար
մնար,
որքան
կարելի
էր
(шелководство)
նոյնպէս
բարձիթողի
են
արած:
Ի՛նչ
{գեղեցիկ}
եւ
պտղաբեր
դաշտեր
կան
Նախիջեւանի
շրջակայքում,
ու
իսոփայական
ծանրաչափը
(բարօմետրը)
գուշակում
է
մի
{գեղեցիկ}
առաւօտ:
Այս
բոլոր
բաները
վառում
են
սրտիս
մէջ
մի
անջին
"
Պօրտիչիու
համր
կամ
Ֆենելլա
"
ողբերգութեան
{գեղեցիկ}
ներածութիւնը,
որ
Օբեռ
երեւելի
երաժշտի
գործն
է,
,
քան
թէ
водевиль:
Այդ
բանի
մէջ
ներգործողքը
շատ
{գեղեցիկ}
ներգործեցին,
մանաւանդ
ինքը՝
հեղինակը,
ասես
թէ
եթէ
ներգործէր
չափի
ու
սահմանի
մէջ,
մի
փոքր
աւելի
{գեղեցիկ}
տպաւորութիւն
կը
թողուր
մեր
վերայ:
Առհասարակ
ձեռնտու
լինին
հանգամանքների
յարմարութիւնքը:
Շատ
{գեղեցիկ}
կը
լինէր,
որ
մեր
ազգակիցքը
Մոսկուայի
պէս
տեղում
կարասիքներով:
Սենեկի
հիւսիսային
պատի
մօտ
մի
{գեղեցիկ}
սօֆայի
վերայ
նստած
էր
Շամիլը,
նորա
երկու
կողմում
անունի
վերայ:
Այդ
միջոցը
դարձաւ
իմ
համար
մի
{գեղեցիկ}
ուսման
ժամանակ,
այդտեղ
աւելի
հիմնաւոր
կերպով
սկս
ետոյ
քնեցայ:
Ինձ
թուեցաւ,
թէ
գտանւում
եմ
մի
{գեղեցիկ}
դաշտում՝
կանաչ
արօտի
վերայ,
թեք
ընկած
մի
ծառի
տ
ելելու:
Գնացի՞
ես
նորա
հետ
ման
գալու
եւ
բնութեան
{գեղեցիկ}
տեսարանքը
վայելելու։
Ես
չէի՞,
որ
այն
ջերմ
եղանա
հետ
ունենայի
մի
հասարակաց
գաղափար:
Շատ
պատահեցայ
{գեղեցիկ}
եւ
պատուական
հոգու
տէր
մարդերի,
որոնք
դարձան
ինձ
արմանալի:
Վերսայլի
պարտէզը
զարդարած
է
հարիւրաւոր
{գեղեցիկ}
մարմարիոնեայ
արձաններով.
այնտեղ
են
բոլոր
մարդերի
մ
է
Սէյնի
միւս
կողմում՝
քաղաքի
ծայրում.
բաւական
{գեղեցիկ}
շինուածք՝
երկու
յարկով,
որի
վերայ
կարելի
է
ժամա
րեք
կարգ
բաժանուած:
Վարժարանը
ունի
եւ
մի
բաւական
{գեղեցիկ}
եւ
բաւական
ընդարձակ
մատուռ:
Աշակերտքը
այդ
դպ
ներում:
Ազգային
վարժարանը
բաղկանում
է
մի
բաւական
{գեղեցիկ}
տնից,
ուր
գտանւում
են
արգոյ
կառավարիչների
բնակար
ց
ամենեւին
խնայելու,
կորան,
կործանուեցան
եւ
այն
{գեղեցիկ}
արձանները,
որ
այսօր
կարող
էին
հասկացնել
մեզ
Հայո
ընծան,
պարգեւել
է
ճարտարագէտ
Պ.
Պատկանեանցին
մի
{գեղեցիկ}
բռիլլիանտիայ
մատանի,
իսկ
Թագաւոր
Ժառանգը
շնորհել
աւառները
եւս
պիտի
հասանեն
Պօլսի
օրը,
այն,
որ
մի
{գեղեցիկ}
առաւօտ
թէ՛
Պօլսի
եւ
թէ՛
գաւառների
մէջ
մարդիկ
չպիտ
ուսանում
են
ամեն
հասակի
մարդիկ:
Նա
ուսուցանում
է
{գեղեցիկ}
հայախօսութիւն,
նա
մշակում
է
լեզուն
-
աննկատելի
կ
Քաղէ
փնջիկ
Թացեալ
ի
ցօղ
զմատունս:
Զի՜
{գեղեցիկ},
Զի
ընդ
առաջ
յայգորել
Բերի
յուշիկ,
Խաբուած
անարգ
երեսի։
Մանկութիւնը
{գեղեցիկ}
էր,
Եթէ
ես
գործ
դնէի,
Իմ
գործերին
պա
ր
շրթունք,
Մարմարոնեայ
մարմինն
է,
Թէ
{գեղեցիկ}
երկրիս
վերայ
Կայ
`
միմիայն
այն
նա
է:
Իմ
գնացած
ճանապարհի
ծայրումը
Ահա
բացուեց
մի
{գեղեցիկ}
հրապարակ,
Մարմարոնեայ
գեղեցկաշէն
աւազան,
գետինը
փորում
էր
անդադար.
Ո՛հ,
թէեւ
այնքան
{գեղեցիկ}
էր
իմ
աչքին,
Բայց
երկիւղից
սիրտս
զարկում
է
։
Ելայ
ու
գնացի
մեր
գիւղին
մօտիկ
{Գեղեցիկ}
մի
դաշտ,
դրութեամբ
փոքրիկ,
Որի
սահմանը
փակ
հմանը
փակել
են
բլուրք.
Տեսարան
աչքի
ուրախ,
{գեղեցիկ}
։
Բնութիւնն
իւր
ամեն
գեղեցիկ
ձիրքեր
ի
ուրախ,
գեղեցիկ։
Բնութիւնն
իւր
ամեն
{գեղեցիկ}
ձիրքեր
Զեղխօրէն
այստեղ
անխնայ
թափել
էր.
նորա
հետք
երեւելի
էր։
Արեւն,
երբ
որ
{գեղեցիկ}
դէմքով
Հորիզոն
ի
վեր
խաղում
է
փառքով,
Փարպեցին,
այս
բոլորը
մանրամասն
պատմելուց
յետոյ
{գեղեցիկ}
նկարագրում
է
հայոց
եկեղեցականութիւնը,
նաեւ
հինգե
գրուածք,
ազատ
հայեցուածքներով,
ընտիր
ճաշակով,
{գեղեցիկ}
բարոյականութեամբ,
ինչ
լեզուից
եւ
թարգմանուած
լին
սիների
մէջ,
մանաւանդ
եթէ
աշխատութեան
խորհուրդը
է
{գեղեցիկ}
մի
պատմութիւն
կարդացողների
ճաշակը
եւ
հասկացողութի
հենական
անմատչելի
լեզու։
Անցան
այն
ժամանակները,
{գեղեցիկ}
խօսում
է
Պարոն
Պիսարեւսկին,
)
երբ
համարում
էին
է.
դեռ
շատ
եւ
շատ
դժուարութիւնք
կան
այս
լեզուով
{գեղեցիկ}
եւ
յաջող
խօսելու։
Այդ
կը
հոգայ
ժամանակը,
երբ
նո
վի
գրական
կենսական
անհրաժեշտությունը,
վերջապես,
{գեղեցիկ}
միտք
է
հղացել
իրագործել
իր
համոզմունքները
ամսագրի
ը,
պահպանելով
նախնական
արմատն
ու
հիմքը,
պարզ
ու
{գեղեցիկ}
հաղորդակցվի
ժողովրդի
հետ,
ժամանակակից
կենդանի
հա
երի
պատմությունը:
4.
Բարոյա-գեղագիտական
եւ
{գեղեցիկ}
գրականությանը
վերաբերող
հոդվածներ.
այստեղ
գեղեցի
եղեցիկ
գրականությանը
վերաբերող
հոդվածներ.
այստեղ
{գեղեցիկ}
ձեւի
մեջ
կզետեղվեն
ինչպես
արձակի,
այնպես
էլ
պոեզ
գտանւում
այդպէս
մի
տեղ
ամփոփուած
այդքան
ընտիր
եւ
{գեղեցիկ}
նիւթեր
ընթերցանութեան
համար,
որքան
այդ
գրքի
մէջ
գէտ
գործակատարութեան
վաստակը
վերջաւորւում
է
երկու
{գեղեցիկ}
ճառով,
որոնց
մինը
է
Սոկրատէսի
վարքը
եւ
միւսը
Քրի
արանքի
վաստակը
դարձած
է
այս
րոպէիս
մի
յաւիտենական
{գեղեցիկ}
արձան,
որով
պիտոյ
է
անմահանայ
նորա
միշտ
գեղեցիկ
գեղեցիկ
արձան,
որով
պիտոյ
է
անմահանայ
նորա
միշտ
{գեղեցիկ}
անունը։
Լեզուն,
որով
գրուած
է
այդ
գիրքը,
ա
,
որ
ամենայն
մարդ
մի
կերպ
խօսի,
կամ
թէ
վերին
կամ
{գեղեցիկ}
մտքեր
բացատրուին
խաժամուժ
ամբոխի
անկապ
ու
կցկտուր
ւթիւն
յանձն
առած
ու
գլուխ
բերած,
այնքան
յստակ
եւ
{գեղեցիկ}
ոճով
խօսելով
իւր
գրքի
մէջ,
այնուամենայնիւ,
այնք
օր
մի
յառաջ,
եթէ
կան,
հանդէս
ելանէին
այդ
աւելի
{գեղեցիկ}
հայախօսքը,
մեր
ամեններիս
մխիթարութեան
ու
դաստիար
քացութիւն
եւ
օր
ըստ
օրէ
կը
մօտենայ
իւր
նպատակին՝
{գեղեցիկ}
եւ
ընտիր
գործիք
դառնալու
ժողովրդի
դաստիարակութեան
գերմանական
ուսումնականք
չեն
ուսել
առնուլ
նոցանից
{գեղեցիկ}
եւ
կենդանի
ձեւով
աւանդելու
գաղտնիքը:
Այս
պատճառո
նկճուել
էր
իր
որդու
մահի
ծանրութեան
տակ:
Շատ
{գեղեցիկ}
նկատում
է
Հայմը
Հեգելի
թոյլ
լարը.
նա
ասում
է.
"
ղութիւնը
եւ
խարդախութիւնը
շատ
բանի
մէջ
երեւեցաւ:
{Գեղեցիկ}
էր
պատասխանել
հին
փիլիսոփաներից
մէկը
մի
անառակ
մա
ատ
հարկաւոր
մարդ
էր
գործարանի
համար,
եւ
թէ
նա
մի
{գեղեցիկ}
զարդ
էր
հռոմէական
ժողովրդի
համար,
եւ
նախախնամութ
վն
է
ստանում
այն
եօթն
օրավար
հողի
արդիւնքը
եւ
այն
{գեղեցիկ}
տուները,
որ
ունի
նա
Քուէպէքի
մէջ,
խաբուած
քահան
ւղղեցրեց
դէպի
այդ
կէտը:
Նորան
փոքր
չօգնեց
եւ
իւր
{գեղեցիկ}
համբաւը,
որ
ստացել
էր
մի
քանի
հին
հայեացքով
եւ
հ
այնքան
իմաստութեամբ
է
ասած:
Սորա
կեանքը
թէ
ի՛նչ
{գեղեցիկ}
խրատներ
են
մեր
համար,
թող
իմանան
ուղեղաւոր
գլուխ
իւր
պաշտօնի
մէջ,
զանազան
պատճառներով.
բայց
իւր
{գեղեցիկ}
բնաւորութեամբ
եւ
ցածուն
համեստութեամբ
կարողանում
),
ասում
է
ինքն
Փարպեցին,
իր
Թղթում,
պաւղոսեան
{գեղեցիկ}
անզգամութեամբ
(եր.
42)։
Պատճառ
ունինք
ենթա
1.
"
Տեսեալ
որդւոցն
Աստուծոյ
զդստերսն
մարդկան
զի
{գեղեցիկ}
էին
առին
իւրեանց
կանայս
յամենեցունց
զոր
ընտրեցին
ոթուին։
Արարատեան
բարբառում,
որի
կատարեալ
եւ
{գեղեցիկ}
գաղափարը,
մօտաւորապէս,
տալիս
է
մեր
"
Հիւսիսափայ
կարիքն
ամենամեծ,
օգնութիւնը
ամենամերձ
"
անունով
{գեղեցիկ}
գործը
մեր
ազգային
կենդանի
լեզուով։
Աւարտելով
այդ
լ
առողջութիւնը՝
զոհեց
միանգամայն
եւ
իւր
կեանքը։
{Գեղեցիկ}
խօսեց
Պ.
Նազարեանց
վարդապետը
իւր
դամբանական
ճառի
է,
որ
ես
քանի
ժամանակ
յառաջ,
Փարիզումը,
հանեցի
{գեղեցիկ}
խռովութիւն:
Ժողովուրդը
երեք
օր
շարունակ
կռւում
է
չ
խորհուրդ
ունի
գործը...
-
Այդ
լաւ
է,
այդ
{գեղեցիկ}
է,
ահա
լաւ
բան,
-
ասաց
սատանան.
-
յետոյ
ի՞նչ
ե
:
-
Բայց
ի՛նչ
դուրս
եկաւ
դորանից:
-
Շատ
{գեղեցիկ}
բան:
Այս
պայմանով
ես
այնպէս
խառնափնդորեցի
յիմար
ացիք
միանգամայն
կանայք
են:
Ես
կապեցի
նոցա
մէջ
մի
{գեղեցիկ}
դաշնադրութիւն.
նոքա
երդում
կերան,
որ
երեւելի
ապ
,
որ
ես
երկար
ժամանակ
խաբեցի
նորանց,
խոստանալով
{գեղեցիկ}
գալոց
օրեր,
հարստութիւն,
բարօրութիւն,
ազատութի
բար
չէր
սկսած
եւ
այլնից:
-
Վիպասանութիւնը,
{գեղեցիկ}
գործ
է,
հիանալի
է,
Ձեր
մռայլութիւն,
-
ասաց
վէզ
ուտ
խոստմունքով
որսալ,
յանդգնութեամբ
զարմացնել,
{գեղեցիկ}
խաբել,
բարեհաճեցէ՛ք
այս
բոլորը
իմանալ,
մռայլութ
այն
պատճառով,
որ
բերանով
խօսելու
ժամանակ
այնպէս
{գեղեցիկ}
բացայայտելու
չէիր
քո
միտքը,
որքան
գրելով
միեւնոյ
ծ
զաւակները,
որ
լինին
եւ
շարունակուին
լաւ
լաւ
եւ
{գեղեցիկ}
օրագրութիւնք,
բայց
այս
բաները
թող
ինքեանք
լինին
է
շատ
բաների:
Դոցա
կարգումն
է
եւ
այն,
որ
մի
շատ
{գեղեցիկ}
աղջիկ,
որի
վերայ
սիրահարուած
է
եղած
երկար
ժամանա
ւնէր,
կարճ
խօսելով,
փիլիսոփայ
մարդ
էր:
Ինչպէ՛ս
{գեղեցիկ}
մեկնում
էր
ժողովածուն.
ապա
եկեղեցի
եւ
կաթողիկոս
ուրեմն:
-
Մի
քանի
ժամանակ
է,
որ
երազում
մի
{գեղեցիկ}
աղջիկ
տեսանելով,
սիրահարուել
էի
նորա
վերայ,
այն
որա
վերայ,
որպէս
թէ
այդ
հաւի
մէջ
տեսանում
էի
այն
{գեղեցիկ}
օրիորդը,
որ
խելքս
առել
էր
գլխիցս:
Ուրախ
ուրախ
մ
էր
նորա
տեսիլը,
որ
մահու
սարսափ
բերեց
վերաս:
Իմ
{գեղեցիկ}
օրիորդի
ուրուականը
կանչելը
եւ
այդ
հրէշի
ինձ
երեւե
եանցը
կարծում
էր
նոյնպէս,
թէ
այդ
օրիորդը
պիտոյ
է
{գեղեցիկ}
եւ
սուր
ձայն
ունենայ․
նա
եզրափակում
էր
այսպէս
նոր
իսի
ուխտատեղեր,
որ
օրհնենքագիր
ստանանք:
Ախ
ի՛նչ
{գեղեցիկ}
են
այդ
օրհնութեան
գրերի
ոճը
եւ
շարադրութիւնը:
'Ի
ահա,
եկեղեցու
տարեկան
ելից
եւ
մտից
տակը
գրւում
է
{գեղեցիկ}
գրչով.
"
Հոգեւոր
կառավարութիւնս
վերահասու
եղեալ
այն
հանգամանքը,
որոնց
թոյլտուութենից
կախ
էր
այդ
{գեղեցիկ}
գաղափարների
իրագործութիւնը:
Իմ
այս
մազերը
չեն
սպ
ելու
դիտաւորութիւն
ունի։
Մահտեսի
Թովմասի
Մարիամը
{գեղեցիկ}
աղջիկ
է
եւ
վարժուած,
ո՜վ
գիտէ...
Յանկարծ
ծեց
իմ
համար
Պորտիչիու
Համը
անունով
ողբերգութեան
{գեղեցիկ}
ներածութիւնը:
Ես
չգիտէի,
որ
ունի
նա
"
Տէ՛ր
կեցո
րը
եւս
զրկուեցան
այդ
քաղցր
երգի
վայելքից,
որ
շատ
{գեղեցիկ}
երգում
էք:
-
Խնդրեմ,
առանց
հաճոյախօսութեան
մասին:
Առանց
կեղծաւորութեան
ասում
եմ,
դուք
շատ
{գեղեցիկ}
երգում
էք,
եւ
ոչ
միայն
ձեր,
այլ
եւ
ձեր
բարեկամն
համեմատաբար:
Այո՛,
կատարելութեան
ցանկութիւնը
մի
{գեղեցիկ}
առաքինութիւն
է
եւ
եթէ
դուք
այդ
աչքով
նայում
էք
խն
եցայ
պատին,
եւ
ահա
լսում
եմ,
որ
շաղփաղփում
է
մի
{գեղեցիկ}
օրիորդի
մասին,
որ
չգիտեմ
թէ
ուր
տեսել
էր,
եւ
այ
ւոր
պատճառն
է
այս
բոլոր
բաների:
Նորա
կինը,
թէեւ
{գեղեցիկ}
հռչակուած,
սակայն
իմ
ընտանիքի
համար
դարձաւ
մի
ան
,
որ
լինէր
մօտ
երեսուն
տարեկանի:
Ինքը
խարտեաշ,
{գեղեցիկ},
կապոյտ
աչքերով,
մազերը
կարգով
սանրած
եւ
իւղած
ցած,
ասաց
նորան:
-
Ես
անչափ
շնորհակալ
եմ
այդ
{գեղեցիկ}
խուսակցութեանդ
վերայ.
ճշմարի՛տ,
ես
շատ
խելօք
մա
գար
ես
կ՚աշխատէի
ամենայն
օր
խօսել
քո
հետ
այսպիսի
{գեղեցիկ}
բաների
վերայ,
բայց
ի՞նչ
առնես,
աշխարհի
սուտ
եւ
օրինակ
առնուր
նոցանից.
նորա
հագուստները
մաքուր,
{գեղեցիկ},
նոր
եւ
արժանաւոր
պաստառներից:
Թիւթիւնճի-օղլուի
ր
Մանուշակի
գեղեցկութիւնը.
նորա
գլուխը
ծածկած
էր
{գեղեցիկ}
թաւիշեայ
ֆէսով,
որի
շրջանակը
կարած
էր
չերքեզի
ոս
ժապաւէնով,
եւ
որի
վերայ
ձախ
կողմումը
տատանում
էր
{գեղեցիկ}
ոսկեթել
փունջը
ամէն
մի
ասեղ
կոխելու
եւ
հանելու
ժա
ի
կապային,
այլ
կարած
նոր
եւրոպական
ձեւով,
իրանը
{գեղեցիկ}
քաշած,
այնպէս,
որ
մէջքի
տրամագիծը
հազիւ
թէ
լինո
,
որի
տակից
առանձին
ոսկի
շղթայով
կախած
փոքրիկ
եւ
{գեղեցիկ}
ոսկի
խաչը
բարձրանում
էր
եւ
ցածանում
էր
նորա
շնչառ
նա
պսակւում
էր
Մանուշակի
հետ,
տեսանելով,
որ
նա
{գեղեցիկ}
է,
բայց
առանց
ամենեւին
մի
հոգեկան
ձգտողութեան,
բայց
ձայն,
աղաղակ,
ամենեւին:
Տեսանում
է
մի
{գեղեցիկ}
կին,
պառկած
փափուկ
փետրալից
անկողնի
վերայ,
ծննդ
ռներ,
որոնց
վերայ
երեւում
էին
նստած
երեք
այնպիսի
{գեղեցիկ},
մատաղահաս,
տասնեւուեց
կամ
տասնեւեօթն
տարեկան
ա
մատանին...
-
Ի՞նչ
պատճառով
մատանին
ոչ.
շատ
{գեղեցիկ}
շինուած
է,
քարը
թանկագին...
-
Գիտեմ,
-
ընդ
կայ
եւ
մինչեւ
այսօր։
Պատմում
են,
թէ
Մխիթարը
մի
{գեղեցիկ}
կերպարանքով
մարդ
էր՝
հեզ
ու
խաղաղ
հոգով։
Բայց
ա
որ
էր
ստէպ
կրկնել՝
լաւ
չէ,
լաւ
չէ։
Մխիթարի
{գեղեցիկ}
յատկութեններից
մինն
էր
նորա
համբերութիւնը,
այլեւ
էր
եւ
դեռեւս
չէր
լուսացել
բանական
լուսաւորութեան
{գեղեցիկ}
առաւօտը,
որ
տակաւին
չգիտէին
ազատութեան
ճաշակը,
թոռից
մի
անգամ
գնուեցաւ
լի
քսակով,
երկրորդումը՝
{գեղեցիկ}
հարսնացուի
փաղաքշական
խօսքերով։
Մինը
Հռովմի
քահա
յ,
հոգ
տարան
բարւոքել
ներկայն,
որ
սա
ապագայումը
{գեղեցիկ}
եւ
երջանիկ
օրերի
մայր
դառնայ։
Ազգերը,
որ
մինչեւ
նաւոր
մարդերի
համար։
Թող
ինքը՝
Մխիթարը,
չլինէր
{գեղեցիկ}
հայկաբան,
թող
գրէր
նա
աւերուած
ու
խանգարուած
ոճո
նի
զմուտ
ի
նուիրականդ
այդ
տաճար,
որոյ
փականք
ըստ
{գեղեցիկ}
ասելոյ
գերապատիւ
Ստեփաննոս
վարդապետի
կորուսեալ
է
եան
կամ
ի
ճոխութեան
լեզուին,
այլ
ի
բանաստեղծական
{գեղեցիկ}
մտացն,
որք
առ
մեզ
բնաւին
չիք.
եւ
թէ
տացեն
եւս
ա
Կարգի։
Իգնատիոսը
պատանեկութեան
հասակում
շատ
{գեղեցիկ}
էր
եւ
անչափ
կնամոլ։
Բայց
այս
միակերպ
կեանքը,
թէ
փառաւոր
կերպով
պաշտպանեց
Համալսարանի
իրաւունքը։
{Գեղեցիկ}
ճարտարութենով
ապացուցեց
Յիսուսեանների
վնասակարութ
մենայն
տեսակ
զրպարտ
թշնամանք։
Այս
անցքը
{գեղեցիկ}
նկարագրած
է
ամենայն
մանրամասնութենով,
Գերապատիւ
Ս
թեան
իսկական
պատճառը,
որովհետեւ
ես
իմ
մանկութեան
{գեղեցիկ}
ժամանակին
աշակերտեցայ
ոմն
Ստեփաննոս
անուն
մէկ
քահ
յ
թէ
լի
էր
օդային
հանճարեղ
պարառութեամբ,
ինչպէ՞ս
{գեղեցիկ}
մեկնում
էր
այն
սաղմոսի
ծածկամիտ,
առանց
այբ
եօթն
նալի
անել
նորան
ժողովրդեան։
Նախ
որ
ոյ-ը
ու-ից
ոչ
{գեղեցիկ}
է
եւ
ոչ
վսեմ.
ու
վերջաւորութիւն
սեռական
աներեւոյ
համօրէն
ազգի
գործածած,
նոր
լեզուի
մէջ
միշտ
աւելի
{գեղեցիկ}
եւ
աւելի
պատշաճաւոր
է,
քան
թէ
ոյ-ը,
որ
նոր
լեզո
է
լսվում
ժողովրդի
մէջ,
երկրորդ՝
պ.
Պռօշեանցը,
{գեղեցիկ}
եւ
վսեմ
ձեւերի
հետեւելով,
(?)
բուն
իրը
փախուցե
իւն
եւ
քաղաքակրթութիւն
բառերը
բերան
առնում:
{Գեղեցիկ}
է
խօսում
հոյակապ
Լիբիզը
իր
նամակների
մէջ,
"
երեւ
ն:
Շատերը
կան
նոյնպէս
ազնիւ,
նոյնպէս
{գեղեցիկ},
բայց
մենք
ուզում
ենք
միայն
Նանիկը
մէջ
բերել
(ե
քէրին
նայելով,
Նէապօլսի
եւ
Պօրտիչիու
տները
աւելի
{գեղեցիկ},
աւելի
հոյակապ
եւ
աւելի
յարմար
են
բնակութեան,
ք
կութիւնը
իրաւունք
չէ։
Աշխարհիս
երեսին
ո՛չ
դրական
{գեղեցիկ}
կայ
եւ
ո՛չ
դրական
գեղեցկութիւն.
ամեն
բան
կախւում
եմ
դարերով
առաջինները,
մեր
հագած
շորերը,
որ
շատ
{գեղեցիկ}
էին
թւում
մեզ,
այսօր
մարդ
չկայ,
որ
հագնի,
եւ
ե
ս
չկայ,
շորը
նոյնն
է,
ինչ
որ
տասը
տարի
առաջ
շատ
{գեղեցիկ}
էր
երեւում
եւ
մենք
էլ
էինք
հագնում։
Հիմի
ինչ
եղա
եծ
պաշտօնը,
միեւնոյն
բանը
ցոյց
են
տալիս
առաջ
մեզ
{գեղեցիկ},
ներկում
են
նորան
զանազան
հրապուրիչ
գոյներով,
յ
եռաբար,
ուրեմն
նոր
լեզուն
տգեղ
չէ։
Սորա
հակառակ
{գեղեցիկ}
համարուածը
չէ
թողնում
ժամանակը,
իսկ
հին
լեզուն
վ
վաղուց
թողել
է
նա,
ուրեմն
նորա
համար
հին
լեզուն
{գեղեցիկ}
չէ։
Բայց
բոլորովին
աւելորդ
է
լեզուի
վրայ
նայել
ա
առանց
ուրիշ
խորհրդի,
միմիայն
գեղեցութեան
համար։
{Գեղեցիկ}
պատկերի,
գեղեցիկ
արձանի
վրայ
նայելով՝
կշտանում
ի,
միմիայն
գեղեցութեան
համար։
Գեղեցիկ
պատկերի,
{գեղեցիկ}
արձանի
վրայ
նայելով՝
կշտանում
է
մեր
հոգու
գեղասի
էս
կամ
այսպէս
հագուիլ,
իրենք
իսկ
կը
թողուն
իրենց
{գեղեցիկ}
համարուած
հանդերձը
եւ
կը
ստիպին
փաթաթուիլ
արջի
մո
նլանդիու
կամ
Լաբրադօրի
մէջ։
Ասենք
թէ
մեռած
մայրը
{գեղեցիկ}
էր,
բայց
այս
իրաւունք
տալի՞ս
է
մեզ
սպանել
նորա
թ
մինչեւ
անգամ
Միքել
Անջելօյի
ձեռագործքը,
ի՜նչպէս
{գեղեցիկ}
են,
ի՜նչպէս
կատարեալ,
ո՛րքան
ներդաշնակութիւն
կա
Պարո՛ն,
մեզ
կնիկ
է
հարկաւոր
ներկայումս,
իսկ
մեր
{գեղեցիկ}
նախամարքը
ապրեցան
եւ
մեռան
երկու
հազար
տարի
առաջ
ռը
արձանները,
որ
մեզ
ցոյց
են
տալիս,
թէեւ
այո՛,
{գեղեցիկ}
են,
բայց
ինչ
օգուտ,
որ
ընկերական
կեանքում
չեն
կ
նքը
երբէք
աւելի
չէ
նոր
լեզուից,
հին
լեզուն
աւելի
{գեղեցիկ}
չէ,
քան
թէ
նորը,
հին
լեզուն
աւելի
ուժով
չէ,
քա
մ
մենք
ասում
ենք,
որ
հին
լեզուն
նորից
նախընտիր,
{գեղեցիկ}
եւ
մշակուած
համարուիլը,
շատ
պինդ
կապուած
լինելով
անելու,
այն
պատճառով,
որ
նորա
մեռած
մայրը
աւելի
{գեղեցիկ}
էր,
նոյն
այն
հին
լեզուի
գեղեցկութեան
պատճառով
նո
պիտանի
անդամ։
Բայց
իր
մօրը
նման
չէ,
կամ
այնպէս
{գեղեցիկ}
չէ։
Այս
խնդիր
չէ,
այլ
ցնո՛րք։
Կարող
է
նա
իր
մօ
,
այլ
ցնո՛րք։
Կարող
է
նա
իր
մօրը
չնմանելով
աւելի
{գեղեցիկ}
լինել
իր
տեսակի
մէջ,
երբ
նորա
կազմուածքը
պնդանայ
նորա
կազմուածքը
պնդանայ
եւ
ծաղկի,
կարող
է
նա
եւ
{գեղեցիկ}
չլինելով,
իր
ընդունակութեամբ
եւ
լուսաւորութեամբ
լոգիական
պահանջներին
համապատասխան:
Եթե
չկա
ավելի
{գեղեցիկը},
մարդ
արարածը
չի
հրաժարվի
նույնիսկ
ամենաայլանդակ
մ
ճիւղեր,
ճիւղերու։
Խօսքը
այն
չէ,
թէ
առաջինն
է
{գեղեցիկը},
թէ
երկրորդը,
այլ
այն,
թէ
ո՞րը
սոցանից
հանրակա
ամեն
օր
փոփոխութեան
է
ենթարկւում։
Անցեալ
տարուայ
{գեղեցիկը}
այսօր
է
տգեղ
լինում,
իսկ
այսօրուայ
գեղեցիկը՝
առ
ուայ
գեղեցիկը
այսօր
է
տգեղ
լինում,
իսկ
այսօրուայ
{գեղեցիկը}
՝
առաջիկայ
տարում։
Սորա
պարզ
եւ
շօշափելի
օրինակը
ը,
որոնց
մէջ
գտանւում
էր
այն
ժամանակուայ
երեւելի
{գեղեցիկներից}
Բերրիեան
դքսուհին,
խլում
էին
Օրլէան
Դուքսի
բոլոր
երբէք
կարող
էին
զմտաւ
անգամ
ածել
այդպիսիք,
զորոց
{գեղեցիկս}
ի
յառաջաբանութեան
ճարտասանութեան
իւրոյ
Միքայել
եպ
ծերը,
մեկնում
է
այդ
ժամանակի
ճարտարագիտութեան
եւ
{գեղեցկագիտութեան}
հոգին
եւ
այլն:
Բայց
արգոյ
հեղինակը,
ամենեւի
երեսին:
Այսպէս
ութ
ժամը
կը
լինէր,
մի
պատանի
{գեղեցկադէմ}
եւ
գեղեցկազգեստ
մօտ
եկաւ
գոմի
դուռին
եւ
կանչեց
ին
Ուսանող
Ամիրեանին:
Նորան
կոյսը
{գեղեցկադէմ},
Նորան
ժպտաց
միմիայն.
Նորա
համար
նա
յսպէս
ութ
ժամը
կը
լինէր,
մի
պատանի
գեղեցկադէմ
եւ
{գեղեցկազգեստ}
մօտ
եկաւ
գոմի
դուռին
եւ
կանչեց
ինձ
Խալիլ
նայիբի
բ
եսին
մի
ապտակ,
մի
այնպիսի
ապտակ,
որի
զօրութենից
{գեղեցկախօս}
ճարտասանը,
որ
նստած
էր
գդակի
դրօշակի
առանցքի
վեր
րնոնին
(Maillard
de
Tournon),
որ
շատ
խելացի
եւ
{գեղեցկախօս}
մարդ
էր
(Բօսսիւետի
բարեկամ),
Անտիոքի
Եպիսկոպոս
ել
զոր
ինչ
շրթունք
իմ
չզօրին
ըստ
ամենայն
արժանեաց
{գեղեցկախօսել}...
-
Դարձեալ
յիմարութիւն.
յիմարութիւն
յի
իոսը
հիւանդ
էր
տենդով,
այսուամենայնիւ
մի
այնպիսի
{գեղեցկախօսութեամբ}
ջատագովում
էր
Մարիամի
կուսութիւնը
Դոմինիկեանների
ւմը
կարողացաւ
նա
մի
քանի
ընկեր
ճարել։
Նա
այնպիսի
{գեղեցկախօսութենով}
նկարագրեց
նոցա
կամաւոր
աղքատութեան
ուխտը,
որ
իսկ
մռայլութիւն
ձեր
մոռացեալ
է
զգեղեցկախօսութիւն
իմ,
{գեղեցկախօսութիւն}
զոստիկանի
գրականութեան,
որոյ
ամենախոնարհ
յայտնու
գոյութիւնը
եւ
որպէս
ատենախօսը:
Այդ
ատենաբանների
{գեղեցկախօսութիւնը}
"
անձնագովութեամբ
լիքը
դատարկաբանութիւն
է
"
-
միա
յ
Կաթողիկէին,
որ
'ի
Վաղարշապատ
քաղաքի,
շինէ
զնա
{գեղեցկայարմար}
եւ
չքնաղատես
կոփածոյ
քարամբք
"
(Յովհ.
կաթ.,
Պ
լայն
շուրթի
վրայ
ման
գալու:
Բայց
որչա՞փ
աւելի
կը
{գեղեցկանայ}
այդ
լիճը,
որչա՞փ
աւելի
զուարճալի
կը
լինի
նորա
շր
ին,
Ընդ
շունչ
գարնան՝
որպէ՞ս
եւ
ձորք
{Գեղեցկանան},
դալարին:
Որպէ՞ս
ըղձայ
այր
շինական
Բ
ծ
խաչի
վերայ:
Այցելուն
աչքը
ձգեց
լայնարձակ,
{գեղեցկանիստ}
բակի
վերայ.
ոչի՛նչ,
եւ
ո՛չ
ոք...
Այնտեղ
ապրո
:
Ինչպէս
եւ
եղած
լինէր
այս,
միայն
քաղաքը
բաւական
{գեղեցկաշէն}
է,
տուները՝
եւրոպական
ճարտարապետութեամբ,
մանաւ
ա
բացուեց
մի
գեղեցիկ
հրապարակ,
Մարմարոնեայ
{գեղեցկաշէն}
աւազան,
Ուր
գործում
էր
ջուրը
այնքան
աղաղակ
շատ
անծուծ
եւ
տգեղ
բաներ
էին.
այս
տգեղութիւնը,
{գեղեցկացաւ}
եւ
միանգամայն
նոր
կերպ
ստացաւ,
ինչ
ժամանակ
յոյնե
աւելի
այլանդակում
են
մանուկի
կերպարանքը,
քան
թէ
{գեղեցկացնում}.
պատճառ,
բնութեան
անբռնաբարելի
իրաւունքի
վրայ
չ
ակած:
Հրաւիրուած
քուրերը,
ամէն
մինը
հրեշտակի
{գեղեցկութեամբ},
հագնուած
էին
միակերպ,
եւ
մին-մին
գալով
ողջունե
ողոցի,
որ
գրեա՛
թէ
առաջինն
է
ի
Կալկաթա,
ո՛չ
ըստ
{գեղեցկութեան},
այլ
վասն
վաճառական
գործողութեանց:
Քարեղեն
.
-
թոռները
հարց
արին.
"
Ո՛հ
զաւակներս,
գիտէի
{Գեղեցկութեան}
իմ
գինը,
Մինչ
հասակս
չէր
անցել
Տասն
եւ
հինգի
միւ
քի:
Յաւերժական
հարսերի
Շրթունքներից
նրբանուրբ
{Գեղեցկութեան}
պանծալի
Ապրշումէ
քօղը
սուրբ
Շղարշում
է
լաւ
ձգու
Ո՞ր
բլուրների
կամ
ո՞ր
հովտի
Դու
զարդ
եղար
{գեղեցկութեան}:
Յորդանանու
իստակ
ջրի
մօտ
Արեւ
ց
արին:
"
Ո՛հ
զաւակներս,
գիտէի
{Գեղեցկութեան}
իմ
գինը,
Մինչ
հասակս
չէր
անցել
Տասն
ե
տահում
է
նոցա
խօսել
յունական
արուեստի
յաւիտենական
{գեղեցկութեան}
մասին
այնպիսի
լեզուով
(այսինքն
ձեւով),
որ
կարո
էր,
որ
անմաքուր
ոգիների
միջնորդութեամբ
կանչէի
իմ
{գեղեցկութեան}
գաղափարի
ուրուականը,
որ
անտարակոյս
պիտի
երեւէր
ի
փողի
եւ
չափուողի
յարաբերութիւնքը
չնշանակուին։
{Գեղեցկութեան}
մօտաւոր
սահմանը,
բնութեան
մօտ
լինելը
կամ
բնութեա
ասին
մենք
խօսեցանք,
այսինքն՝
յարաբերաբար
դրական
{գեղեցկութեան}
տեղ
առնուածը,
այլ
է
մի
ուրիշ
գեղեցկութիւնից,
որ
էս
էր
տասը
տարի
առաջ,
ապա
ուրեմն
այն
ժամանակուայ
{գեղեցկութեան}
եւ
ներկայ
տգեղութեան
պատճառները
պիտի
փնտռենք
մեր
ն
կախարդել
մեր
աչքը։
Յայտնի
է
թէ,
հին
լեզուի
{գեղեցկութեան}
իրաւունքը՝
գեղեցկութեան
եւ
այն
կատեգօրիայով
չէ
կ
Յայտնի
է
թէ,
հին
լեզուի
գեղեցկութեան
իրաւունքը՝
{գեղեցկութեան}
եւ
այն
կատեգօրիայով
չէ
կարող
յաղթել
նոր
լեզուի
իր
պէտքերը
չհոգացուին։
Ցրտի
տակ
ընկած
մերկ
մարդը
էլ
{գեղեցկութեան}
չի
նայիլ,
միայն
թէ
մի
բան
գտնէ,
որի
մէջ
պատսպար
արիներով
Հռովմ
են
նստում՝
սիրահարուելով
անտիկեան
{գեղեցկութեան}
կամ
ճարտարութեան։
Այս
դրութիւնից
պարզ
տեսնում
պարզ
տեսնում
ենք,
թէ
ինչ
աստիճանի
տղայական
է
լոկ
{գեղեցկութեան}
խնդիրը,
լեզուի
խնդրի
մէջ,
որ
ծառայում
է
մարդու
ն
ծառայել։
Միմիայն
նայելով
նոցա
սառը
եւ
անկենդան
{գեղեցկութեան}
վրայ
կամ
զարմանալով
քանդակագործի
հանճարեղ
ճարտարա
գտնել
գո՛նէ
մէկ
մարդ,
որ
լսէ
քեզ
եւ,
վերացական
{գեղեցկութեան}
սիրահարուելով,
իրական
աշխարհի
պէտքերը,
այո՛,
ե
եռած
մայրը
աւելի
գեղեցիկ
էր,
նոյն
այն
հին
լեզուի
{գեղեցկութեան}
պատճառով
նոր
լեզուն
էլ
քաշկռտել
եւ
ժողովրդի
իրաւո
եւ
այդ
պատճառով
աչքերս
վերստին
կախարդուեցան
նորա
{գեղեցկութենից}...
-
Այսօր
առաւօտ
ուղարկեցի
քեզ
այն
տոմսակ
մէջտեղում
նստածը
փայլում
էր
մի
առանձին,
սքանչելի
{գեղեցկութենով},
որի
նմանը
դեռեւս
չէ
ստեղծել
մարդկային
ճարտարութ
քը
եւ
սոցանից
երեւցած
կեանքի
պատկերը
այն
աստիճանի
{գեղեցկութիւն}
ունին,
որ
մենք
չենք
կարող
մեր
խօսքերով
բացատրել
արհիս
երեսին
ո՛չ
դրական
գեղեցիկ
կայ
եւ
ո՛չ
դրական
{գեղեցկութիւն}.
ամեն
բան
կախւում
է
այն
կէտից,
ինչ
կէտից
նայում
ի
ձեւի
ցոլացումը։
Սորանից
պարզ
երեւում
է,
որ
{գեղեցկութիւն}
խօսքը,
լոկ
անզօր
խօսք
է,
եթէ
գործ
է
դրւում
հին
ւ
մունջ
բնակարանի
մէջ
մանաւանդ
զգալի
էր
Մանուշակի
{գեղեցկութիւնը}.
նորա
գլուխը
ծածկած
էր
գեղեցիկ
թաւիշեայ
ֆէսով,
ջիկը,
թէպէտ
շատ
սիրուն
չէ,
բայց
ի՞նչ
հարկաւոր
է
{գեղեցկութիւնը},
հացով
ուտելու
չես,
գոնէ
արծաթը
շատ
է,
երկու
հ
ր
մաշւում
է
սէրի
ախտով։
Հին
լեզուի
ջատագովեալ
{գեղեցկութիւնը},
նորա
աւելի
մշակուած
լինելը,
նոյնպէս
իրաւունք
չ
,
թէ
Նապալէոն
առաջինը
եղած
չէ
աշխարհի
երեսին։
{Գեղեցկութիւնը}
իրաւունք
չէ։
Աշխարհիս
երեսին
ո՛չ
դրական
գեղեցիկ
մն
ստացաւ
դարձեալ
չափի
պաշտօնը.
ուրեմն
եւ
լեզուի
{գեղեցկութիւնը}
պիտի
չափուի
բնութեան
չափով։
Բայց
մարդկային
խօսքը
եզուի
իրաւունքը
ջատագովելու
համար։
Անշուշտ,
այն
{գեղեցկութիւնը},
որին
մասին
մենք
խօսեցանք,
այսինքն՝
յարաբերաբա
ադօրի
մէջ։
Պարզ
է,
թէ
պէտքը
նախընտիր
է,
քան
թէ
{գեղեցկութիւնը},
որովհետեւ
կեանք
չկայ,
եթէ
պէտքերը
չհոգացուին։
ւստի
ամենայն
իրաւունքով
հարցնում
ենք,
հին
լեզուի
{գեղեցկութիւնը},
թերեւս
թոյլ
տալով
այս,
հերիք
պատճառ
է,
որ
նոր
ղէ՛ք
դորանց,
տգեղ
են,
չունին
այն
ազնիւ
եւ
վերին
{գեղեցկութիւնը},
ինչպէս
էին
ձեր
նախնի
մայրերը,
որոնց
պատկերքը
ե
միւս
կողմից
"
Հայոց
աշխարհի
փափկասուն
տիկինների
"
{գեղեցկութիւնը}
։
Ասենք
թէ
խելագարուեցայ
եւ
դուրս
ձգեցի,
դորանով
ները
դրինք՝
ոչ
թէ
խոստովանելով
հին
լեզուի
դրական
{գեղեցկութիւնը},
կամ
նորի
դրական
տգեղութիւնը,
ո՛չ,
այլ
միայն
թ
դրական
գեղեցկութեան
տեղ
առնուածը,
այլ
է
մի
ուրիշ
{գեղեցկութիւնից},
որ
ամենեւին
բան
չունի
բնութեան
հետ,
այլ
կախւու
լիքը
չափով:
Էլ
այստեղ
իրաւունք
չկայ,
բաղդատական
{գեղեցկութիւնք}
կամ
կատարելութիւնք
հանդէս
հանելու,
ինչ
իրաւունք
բանությամբ,
թե
Վատիկանի
արձանները
շքեղությամբ
եւ
{գեղեցկությամբ}
շատ
ու
շատ
գերազանցում
են
նրան:
Ճիշտ
չէ՞,
որ
ապ
՝
լռելյայն,
բայց
փաստացի
բացառումը
չէ՞
ոչ
միայն
{գեղեցկության},
այլեւ
պիտանիության,
այն
բանի,
որ
մի
ժամանակ
պ
ության
արդյունքը
դյուրամարս
լինի.
այստեղ
ձեւը
եւ
{գեղեցկությունը}
երկրորդական
են:
Ոչ
մի
կասկած
չկա,
որ
ժողովուրդն
իմաստով)
Միքել
Անջելոյի
մեռած
ու
սառն
արձանների
{գեղեցկությունից}
ու
շքեղությունից,
երբ
նրան
պակասում
է
իրական
եւ
նոջ՝
Մարիա
Մեդիչիսի
ընդառաջ,
որ
այն
ժամանակուայ
{գեղեցկուհիներից}
առաջինն
էր,
խելացի
եւ
խորագէտ
կին,
որի
ճակատը
գ
ճաշակը
փնտռում
էր,
առանց
ուրիշ
խորհրդի,
միմիայն
{գեղեցութեան}
համար։
Գեղեցիկ
պատկերի,
գեղեցիկ
արձանի
վրայ
նայ
տ
ընդունակութիւնը
եւ
ձգականութիւնը
ունենայ,
մենք
{գեղեցութեան}
ճարտարապետից
կամ
սիրողից
կը
խնդրենք,
որ
իր
չափը
կան
ստոյգ
վկայութիւնք.
թէեւ
Վաղարշապատից
մնացած
{գեղը}
հեռացել
է
այժմ
նորանից։
Էջմիածինը
հիմնուած
է
Ս.
ս
պատմում
է
հանգուցեալը,
Աբովեանը
մինչեւ
Փարաքար
{գեղը},
որ
գտանւում
է
Երեւանի
եւ
Էջմիածնի
մէջ,
ունեցել
ի
կէս
փայը,
ոտ
ու
գլուխն
էլ
տան
տիրոջն
ա:
Բոլոր
{գեղը}
տասնութ
տուն
ա.
ամէն
մի
տան
տասը
տասնըհինգ
տընու
լա
խէր
ա
ըլնում.
քաղքումն
ամէն
բանն
էլ
փողով
ա,
{գեղըցուն}
էլ
ունի
ո՛չ.
մերն
ա
որ
մէջտեղը
փչանում
ա:
Մարդս
լորդ
արծաթ
ունիս,
քեզ
մի
բարի
խորհուրդ
տամ։
Մեր
{գեղի}
մէջ
չկայ
աղջիկների
ուսումնարան։
Դու
այդ
քո
աւելո
:
-
Ինչպէ՞ս:
-
Լսի՛ր,
եթէ
կամենում
ես
{գեղի}
մէջ
բնակուիլ,
ապա
ուրեմն
միւս
գեղացիների
չափով
կ
պիտի
ընթանայ
երկրագործութիւնը:
Պիտի
իմանաս,
որ
{գեղի}
եւ
քաղաքի
իւրաքանչիւր
անդամը,
հաւասար
չափով
իրաւ
ւր
յատուկ
հողը,
որ
պիտի
սեպհական
մնայ
քաղաքի
կամ
{գեղի}
հասարակութեան:
Քաղաքի
կամ
գեղի
բնակիչքը
հաւասար
ն
մնայ
քաղաքի
կամ
գեղի
հասարակութեան:
Քաղաքի
կամ
{գեղի}
բնակիչքը
հաւասար
իրաւունքով
ազատ
են
իւրեանց
բաժին
ս
այն
հողի
վերայ
իրաւունք
ունենալուց:
Ապա
եթէ
մի
{գեղի}
մէջ
100
տարու
միջոցում,
հողերը
աղքատից
հարուստին
միջոցում,
հողերը
աղքատից
հարուստին
վաճառուելով,
{գեղի}
հասարակութեան
սեպհական
նշանակուած
հողի
քանակութիւ
մազերն
արձակ
Վազեց
աղջիկ
սգաւոր
Դէպի
{գեղի}
գերեզմանքը,
Ծունկ
չոքեց
մի
շիրմի
մօտ:
կոս
նստող
Մուշէն
Երեւանի
մօտ
Կոտայի
նահանգից
էր,
{գեղի}
անունը
զանազան
ձեւով
են
դնում
ժամանակագիրք՝
ոման
ուի
որպէս
ամբողջ
մի
ընկերութեան,
որպէս
ամբողջ
մի
{գեղի}
նկարագիր.
իրեն
իսկ
արգոյ
հեղինակի
խորհուրդն
էլ
ա
ներկայումս
կայ
Աշտարակում,
ինչ
վիճակում
որ
է
այդ
{գեղի}
կեանքը,
այդ
բոլորը
մեզ
հասկացնելու
համար
իր
բոլո
ողջանալու
համար
աշխատելը
աւելի
լաւ:
Աշտարակ
{գեղի}
հասարակաց
տեսչութեան
եւ
հասարակաց
տնտեսութեան
մաս
Դառը
բողոք
լսւում
է
Վայկունի
բերնից.
"
մեր
{գեղի}
ամէն
բանն
էլ
լա՛ւ
ա,
ափսո՛ս
որ
քեթխուդէքն
ու
տան
տալու,
էրկու
էնքան
են
առել.
սաքի
ասում
են,
որ
{գեղի}
միջին
տարեկան
մասրաֆ
ա
էլել,
փչացել
ա,
պտի
լրաց
ը,
դաշտցին
`
եօնջէն,
ցորենը.
ամէն
մարդ
էլ
իրան
{գեղի}
գտնուածից
տանում
ա
նրան"։
-
Սօ՛ս
ջան,
-
պա
րջում,
եղն
էլ,
հացն
էլ,
միսն
էլ,
ամէն
բանն
էլ
{գեղիցը}
գզիրը
մինի
տեղակ
հնգապատիկ
հաւաքում
ա
ու
բերում.
կու
մարդ
իմ
բարեկամներից
իմ
դիհը
քաշի,
տասը
մարդ
{գեղիցը}
քու
դիհը
կը
պահեն,
ընդուր
որ
գիտեն,
թէ
դու
ինձա
ովրովին
կը
գանգատեմ,
երբ
որ
քեզ
կ՚ուզի
նա,
հետդ
{գեղիցը}
մի
թուղթ
կը
բերես,
թէ
գանգատողն
ինքն
ա
մեղաւոր
(
մ,
սպանություններից
եւ
խմբական
աքսորներից
հետո,
{գեղձախտի}
բժիշկ
Լուի
Ֆիլիպը
Դռանը
խորհուրդ
տվեց,
որ
նա
միա
ւ
համար:
Եւ
այս
երկու
դիպուածում,
այսինքն՝
թէ՛
{գեղում}
եւ
թէ՛
քաղաքում,
քեզ
տրուած
հողը,
որի
վերայ
շին
բաժինը
գործել
եւ
մշակել,
քանի
որ
գտնւում
են
այն
{գեղում}
կամ
այն
քաղաքում:
Եւ
եթէ
դու,
լինելով
քաղաքացի
է
`
մի
փոքր
քաղաքային
ամոք
կերպարանքով:
Դիցուք,
{գեղում}
ստանում
էր
նա
օրական
հինգ
ղուրուշ,
իսկ
քաղաքում
է
եւ
ծախքը:
Եթէ
մարդը,
հինգ
ստանալով,
աղքատ
էր
{գեղում},
աղքատ
կը
լինի
Պօլսի
մէջ
կամ
այլ
քաղաքներում,
՝
ն
ընկերական
պայմանները,
որոնց
մէջ
էին
նոքա
իրենց
{գեղում}.
ուստի,
եւ,
ինչպէս
առաջ
ասացինք,
այդ
աղքատութ
չ
բանի
համա՞ր.
դա
ինչ
է,
որ
մարդ
փառաւորէ:
Մեր
{գեղումը}
մի
դրացի
կին
կար.
նա
շատ
անգամ
վայր
էր
քարշում
կ
ոտքը
քաշում,
Վայկո՛ւն,
-
ասում
է
Սօսը,
-
էդ
ո՞ր
{գեղումը}
չի
մասրաֆ
ըլնիլ.
մի
մովրով
(կառավարութեան
աստիճ
պատմում
մեզ
արգոյ
հեղինակը,
"
որ
ըխտաւոր
Մողնու
{գեղումն}
ա
վեր
եկած,
իրանց
բարեկամի
կամ
ճանանչի
տներումը
անտի
իւրեանց
զՅովսէփ
եւ
զընկեր
նորին
ի
նմին
Կողբ
{գեղջէ}
Եզնիկ
անուն
առաքեն
ի
Միջագետս
յԵդեսիա՝
առ
ի
թարգ
,
կամ
գէթ
աշխատել
է
փարատել,
իւր
սրտի
ցաւը
խոշոր
{գեղջուկ}
հայհոյութեամբ:
Ինչ
որ
մեզ
է
վերաբերւում,
այդ
ը
դատաստանի
մատնելը
եւ
մտածում
է
թէ
այդ
անտեղի
եւ
{գեղջուկ}
բացագանչութեամբ
պիտի
կարողանայ
բռնաբարել
ազատութի
ապուած
էր.
ես
նորա
հետ
երեք
ամիս
կեանք
վարեցի
մի
{գեղջուկ}
սենեկում.
իմ
անտանելի
ցաւերի
մէջ
նա
էր
միայն
իմ
շնչից
ջրերն
ինչպէս
Կարկաչում
են
զիլ
ու
կայտառ.
{Գեղջուկն}
ինչպէ՜ս
տենչում
է
իր
Ցորենարտի
առատ
հունձին,
Ե
ւթեան
համար։
Այս
միջոցին
տպագրել
տուեց
նա
Թովմաս
{Գեմբացի}
անունով
գիրքը,
յետոյ՝
"
Գիրք
մտածութեանց
",
Յո
ագործութեամբ,
յերկուց
աստի
մարմնացեալ
է
յունական
{գենդաւրոս}
ոչ
հին
եւ
ոչ
նոր,
այլ
յաղագս
անուանելոյ
նորա
զմա
արն
կովկասեան
բանակի
եւ
փոխարքայն
Կովկասու
առ
տէր
{գեներալ}
-ֆեյլդմարշալ,
իշխան
Ալեքսանդր
Իվանովիչ
Բարեատինսկ
փութացայ
առ
փաստաբանն
իմ
եւ
խնդրեցի
բողոքել
առաջի
{գեներալ}
Պրօկուրօրին,
որպես
զի
սա
ստիպեսցէ
ըստ
օրինաց
զօր
բողոք
իմ
ըստ
զօրութեան
տակին
եւ
պարգեւագրոյն:
{Գեներալ}
Պրօկուրօրն
առ
այս
բողոք
պատուիրեաց
յիշեալ
օրէնսգի
եհութեամբ։
Հիմնուելով
այս
բանի
վերայ՝
Ֆրանսիացի
{Գեներալ}
Պրօկուրօր
Դէ-Մօնկլարը
իւր
շարադրութեան
մէջ
"
Comp
ախ
մնալով
Կարգի
հաճութենից։
Գտանւում
էին
նոյնպէս
{Գեներալ}
-Քարտուղար
եւ
գլխաւոր
խորհրդական
(monitor)։
Սոք
Տէրութենների
մօտ
գտանւում
էին
Կարգի
իրաւունքների
{Գեներալ}
-Պաշտպանքը
(general
procurator),
իսկ
իւրաքանչիւ
։
Գեներալի
մահից
յետոյ
իսկոյն
նորա
տեղը
բռնում
էր
{Գեներալ}
յաջորդը,
որ
վաղուց
արդէն
նշանակել
էր
ինքը
Գեներա
,
որ
վաղուց
արդէն
նշանակել
էր
ինքը
Գեներալը։
Այս
{Գեներալ}
յաջորդը
պարտական
էր
սահմանեալ
ժամանակի
մէջ
հրաւիր
ան
մոլորութեան
մէջ.
այս
յանցանքով
դատապարտուեցաւ
{Գեներալ}
Գօնզալեչը,
երբ
զինուորուել
էր
ընդդէմ
այն
վարդապե
րթերի
եւ
այլ
բաների։
Վեց
տարին
մի
անգամ
գալիս
էր
{Գեներալ}
Պրօկուրօրը,
հաշւում
էր
եկամուտքը
եւ
գոյացած
դրամ
նում
էին
պահապանների
պահպանութեան
տակ։
Կարգի
{Գեներալ}
Րիկչին
բանդ
դրուեցաւ,
Յիսուսեանների
Դիւանատունը
ետեւեալ
ուխտերը՝
"
Կոյր
հնազանդութիւն
դէպի
կարգի
{Գեներալը}
եւ
Պապը"։
Վերջին
ուխտը
Լօյոլա
անհրաժեշտ
համարեց
այս
բանի
վերայ
չէ՛ր
լինում
խիստ
ուշադրութիւն,
եւ
{Գեներալը}
քանքարաւոր
մարդիկ
ընդունում
էր
Կարգի
անդամ՝
հաշի
նդամները
տէր
չէին
իւրեանց
մարդկային
ազատ
կամքին։
{Գեներալը}
կարո՛ղ
էր
նուիրել
(օրհնել)
նորանց
ուխտապահ
չորս
ն
եւ
կրաւորական
ձայն։
Սոցանից
ընտրւում
էին
Կարգի
{Գեներալը}
եւ
այլ
բարձր
աստիճանաւորները։
Սոքա
միմիայն,
ինչ
նէր
եւ
Պապին
մեծ
օգուտ
չէր
կարող
բերել.
պատճառ,
{Գեներալը}
ամենայն
ժամանակ
կարող
էր
յետ
կանչել
քարոզիչները,
ո՞վ
ո՞ր
Կարգին
է
պատկանում։
Յայտնի
էր
միայն,
որ
{Գեներալը},
Գաւառականները
եւ
Կօլլեգիումների
Կառավարիչքը
լին
նազանւում
էր
այլ
աբեղայական
Կարգերից
նորանով,
որ
{Գեներալը}
կարո՛ղ
էր
արձակել
Կարգից
այն
անդամները,
որ
կամ
մ
եր.
իւրաքանչիւր
առանձին
պատահմունքների
համար
կամ
{Գեներալը},
կամ
կառավարիչը
դնում
էին
իւրեանց
վճիռը։
Խօ
եներալի,
Գաւառականների
եւ
Կառավարիչների
ձեռքով։
{Գեներալը}
էր
գլուխ
Կարգին,
Գաւառականք՝
իշխող
գաւառներին
(
թենից
յետոյ։
Բացի
այս
չորս
օգնականներից,
ինքը՝
{Գեներալը},
ընտրում
էր
այլեւս
չորս
մարդ՝
անկախ
մնալով
Կարգ
եներալ
յաջորդը,
որ
վաղուց
արդէն
նշանակել
էր
ինքը
{Գեներալը}
։
Այս
Գեներալ
յաջորդը
պարտական
էր
սահմանեալ
ժաման
նակուած
դիպուածներում
Յիսուսեանք
կարո՛ղ
էին
զրկել
{Գեներալը}
իւրեան
արժանաւորութենից։
Այս
դիպուածները
հետեւեա
րկաւոր
է
իմանալ,
որ
վերոյիշեալ
յանցանքների
համար
{Գեներալը}
զրկւում
էր
իւր
աստիճանից
այն
ժամանակ,
երբ
յանցան
տակ,
ուրեմն
երբէք
չէր
պատահում,
որ
դատապարտուէր
{Գեներալը}
հրապարակով։
Բոլոր
Յիսուսեանք
սարսափելի
երդու
էր,
այս
ծանօթութիւնքը
գրւում
էին
թուանշաններով։
{Գեներալը},
այս
յայտարարութեններից
ծանօթութիւններ
քաղելով,
սում
էին
Յիսուսեանք,
որ
Փեքինումն
էին,
իսկ
նոցա
{Գեներալը},
որ
Հռովմում
նստած
էր,
միեւնոյն
ժամանակում
ընկն
որանից
յետոյ
հասարակութեան
անդամքը
ձեռնամուխ
եղան
{Գեներալի}
ընտրութեանը։
Ամենայն
մարդ
ցանկանում
էր,
որ
Իգնա
իճանակարգի
մէջ
պիտոյ
է
մնային.
պատճառ,
այդ
բանը
{Գեներալի}
կամքիցն
էր
կախւում,
որի
կամքը
էր
եւ
հասարակաց
կա
ոհութիւն,
աղքատութիւն
եւ
կոյր
հնազանդութիւն
դէպի
{Գեներալի}
կամքը։
Ժողովողների
եւ
չորս
ուխտերի
ուխտապահե
պահելու։
Այս
ահագին
միութիւնը
կառավարւում
էր
{Գեներալի},
Գաւառականների
եւ
Կառավարիչների
ձեռքով։
Գեներալ
Գաւառականներին,
իսկ
Գաւառականները՝
Գեներալին։
{Գեներալի}
մօտ
գտանւում
էին
միշտ
չորս
օգնական,
որ
Կարգի
խոր
օգնական,
որ
Կարգի
խորհրդածութենով
նշանակուած
էին
{Գեներալի}
ընտրութենից
յետոյ։
Բացի
այս
չորս
օգնականներից,
հրդարանին
եւ
միշտ
հաւաքւում
էին
Հռովմի
մէջ։
Բացի
{Գեներալի}
ընտրութեան
ժամանակից,
շատ
սակաւ
էին
պատահում
այս
այսպիսի
ժողովքներ
եւ
այն
երեւելի
գործերի
մասին։
{Գեներալի}
մահից
յետոյ
իսկոյն
նորա
տեղը
բռնում
էր
Գեներալ
յա
լ
ժամանակի
մէջ
հրաւիրել
խորհրդարանի
անդամները
նոր
{Գեներալի}
ընտրութեան
համար։
Ընտրողները,
ինչպէս
Պապ
ընտրել
եւ
ջրից,
մինչեւ
որ
ընտրութիւնը
կ'աւարտուէր։
{Գեներալի}
իշխանութիւնը
անսահման
եւ
մշտնջենական
էր,
քանի
կե
անքը։
Բայց
նոցա
խօսքը
ոչինչ
ազդեցութիւն
չունէր.
{Գեներալի}
կամքիցն
էր
կախուած
ընդունել
կամ
չ'ընդունել
այն։
երի
դատողութեամբ,
որոնք
փոքր
թէ
շատ
գտանւում
էին
{Գեներալի}
ազդեցութեան
տակ,
ուրեմն
երբէք
չէր
պատահում,
որ
անպատճառ
պիտոյ
է
եւ
հեռի
լինէին
միմեանցից,
որով
{Գեներալի}
իշխանութիւնը
լինում
էր
առաւել
անսահման։
Բացի
այս
ւ
գոյացած
դրամը
մուրհակներով
ուղարկում
էր
Հռովմ՝
{Գեներալի}
ձեռքը։
Իւրաքանչիւր
գաւառում
կային
շտեմարաններ,
ր,
կալուածներ
ստանալ
կամ
կորուսանել
նորանց
առանց
{Գեներալի}
հրամանին,
ուրեմն
ո՛չ
թէ
ամբողջ
Կարգը,
այլ
վերեւ
ջ
ունեցած
դեսպանի
ձեռքով
խօսակցութիւն
բացեց
Կարգի
{Գեներալի}
հետ,
այսինքն՝
Լաուրենտ
Րիկչիի
հետ
Յիսուսեան
Կար
ին
մի
այլեւս
ուխտ,
այսինքն՝
հնազանդ
լինել
Կարգի
{Գեներալին}
։
Շուտով
այս
բաներից
յետոյ
Լօյոլա
սկսեց
իւր
սովոր
ամանքների
պահանջողութեանը,
վասն
որոյ
հրամայեց
նա
{Գեներալին}
ընտրել
Յիսուսեանների
միջից
երկու
շատ
լաւ
եւ
ուսու
ինքեանք
անդամները
կարո՛ղ
էին
հրաժարական
խնդիր
տալ
{Գեներալին},
որ
ազատ
իրաւունք
ունէր
արձակելու։
Այն
Յիսուսեա
րին,
սոքա՝
Գաւառականներին,
իսկ
Գաւառականները՝
{Գեներալին}
։
Գեներալի
մօտ
գտանւում
էին
միշտ
չորս
օգնական,
ո
ւս
իւրեանց
կողմից
յայտնում
էին
այս
բաները
ուղղակի
{Գեներալին},
որ
համեմատում
էր
այս
ծանօթութիւնքը
գաւառներից
ս
օրէնութիւնը,
ինչպէս
վերեւումը
ասացի,
կախւում
էր
{Գեներալից},
որ,
յարմարուելով
Կարգի
հարկաւորութեններին,
տն
ը
եւ
հաւաքեց
նիւթեր,
որ
կարգի
դրուեցան
յետոյ
այլ
{Գեներալների}
ձեռքով,
մանաւանդ՝
Յակոբ
Լայենէզի
ձեռքով,
որ
իւ
եցաւ
նոցա
աղաչանքին
եւ
յանձն
առաւ
Յիսուսեան
Կարգի
{Գեներալութեան}
իշխանութիւնը
եւ
պատիւը։
Լօյոլա
պատարագը
մատո
շոգենաւուն
զբեռինսն
եւ
ստանալոց
անդէն,
նաւեցի
ի
{Գենուա}:
Իբրեւ
տեսի,
եթէ
առողջութիւն
իմ
վտանգելով
վտ
թափեալ
զբեռինսն
վերստին
ընկալաւ
զայլս.
նաւեցի
ի
{Գենուա},
ուր
հասի
յետ
իբր
երկուց
աւուրց
մեծ
նեղութեամբ:
սսինայից
ելայ
Նէապոլիս
մտայ
1861
Նէապոլսից
ելայ
{Գենուա}
մտայ
Նոյն
օրը
ելայ
Գենուայից
եւ
Թուրինի
եւ
Սաւոյ
յ
1861
Նէապոլսից
ելայ
Գենուա
մտայ
Նոյն
օրը
ելայ
{Գենուայից}
եւ
Թուրինի
եւ
Սաւոյի
վերայով
Փարիզ
մտայ
Փարիզից
Ձեր
կամքն
է,
եղբայր,
այնքան
մեղադրեցեք,
այնքան
{գեշ}
ասեք,
ինչքան
կամենաք,
վերը
աստված
կա,
նա
կտեսն
՞վ
ես
անարժան
եմ
եղել
նոցա
որդիությանը
-
օտար
տեղ
{գեշ}
անունս
լսե՞լ
են,
թե
նոցա
անունը
կոտրել
եմ
կամ
բա
վել:
Կարծեմ,
որ
եթե
իմ
լավ
անունս
լսած
չեք
նե,
{գեշը}
բնավ
լսած
չեք,
ապա
ի՞նչ
է
իմ
ծնողաց
ընդդեմ
մեղքս
գիրիցս
քանի
մի
օր
առաջ
մի
գիր
գրիլ
եմ
օֆիցեր
հայ
{Գեորգ}
Հովհաննիսյան
Շահխաթունյանցի
հետ
հորս
անունով
եւ
խ
կվայի
ցենզուրնի
կոմիտետին
հայ
Գուբերնսկի
սեկրետար
{Գեորգ}
Կարապետյան
Սուրենյանցը.
սա
ավարտել
է
յուր
ուսում
հանձնարարությունքդ,
որպես
իմ
ներկայությամբ.
տեր
{Գեորգի}
շլյափը
ողբալով
կեցած
է
Դյուլյուի
մոտ,
բերող
չլին
Ողորմած
տէր,
Ես
թէպէտ
քանիցս
անգամ
գրել
էի
տէր
{Գեորգին},
որ
ձեզի
միամիտ
անի
վասն
ձեր
որդեկին
եւ
կարելի
է
ւս,
որքան
կարելի
է,
բաժանվի:
Խնդրեմ
ասացեք
տեր
{Գեորգին},
որ
այս
մասին
աշխատի
ամենայն
ջանքով:
Լսեցի
Ձ
25
մանեթ,
որ
մի
մեծ
բան
չէ
մի
մարդու
համար:
Տեր
{Գեորգին}
եւս
ասացեք,
որ
նա
եւս
աշխատի.
ես
հույս
ունիմ,
Ն
ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ
ԲԱՐԵԿԱՄ.
ՏԵՐ
ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՔԱՀԱՆԱ
{ԳԵՈՔՉԵՅԱՆ},
Ձեզ
հայտնի
է
պատմություններից,
որ
ամենայն
ա
բարեկամ,
խոհեմ
եւ
մարդասէր
բժիշկ
Ֆրանց
Իւանովիչ
{Գեռռեւինը}:
Ի՛նչ
օգուտ,
որ
չէ
ճանաչում
ժողովուրդը
նորա
յար
ւմ.
Թռչո՜ւմ
էին
հեշտանքի
Հառաչանքները...
ինչպէս
{գետ}
`
Կրծքից
քրտինքն
էր
հոսում...
"
Ադամն
էլ
չէր
մնո
աբեղենին
մերոյ,
կապտեալ
ի
հանգստեանն
խշտեաց՝
՚ի
{գետ}
կամաց.
զնոյն
իսկ
զողբ
անդուլ
հեծեն
այսօր
արձագան
կերս
սրբոյն
մարտ
եդեալ՝
հանէին
ի
գերեզմանէն
եւ
ի
{գետ}
ամային,
զորոց
յիշէ
երանելին
Ղազար
ի
Թղթի
իւրում
ացեալք...
Զոսկերսն
ի
գերեզմանէն
հանել
տային
եւ
{գետ}
արկանել,
զհրեշտականման
այրն
զտէր
նոյն՝
անհանգիս
սն
Մովսէս
եւ
մարտ
թերեւս
ընդ
ոսկերս
եդեալ
արկաք
ի
{գետ},
ո՞չ
ապաքէն
զՂազար
մ
երկ
ողորմելի
ի
վանացն
արտաք
յլ
հոլովմունքի
տակ
եղած
անունները,
զորօրինակ,
"
{գետ},
եկեղեցի,
Տրդատ,
Եսայի
",
իւրեանց
բացառականքը
րդ
ժամու
ճանապարհ
էր
մնում
մինչեւ
ոսկեծին
Գանգէսի
{գետաբերանը},
որ
արեւմտեան
Հնդկաստանը
երկու
մասն
բաժանելով
վա
հետո
մի
գեղեցիկ
առավոտ
ընկերության
այգում
կերեւա
{գետաձին}:
Այնուհետեւ
կարելի
է
բերել
տալ
մանր
կենդանիների
ածքը
չեն
սկսանում
իսկոյն
գետի
ափից,
դորա
հակառակ
{գետեզրից}
կէս
վերստ
ճանապարհ
պիտոյ
է
կատարել
մինչեւ
քաղաքի
ի
մակոյկներում
եւ
գնում
են՝
հետեւելով
խորհրդական
{գետերի}
ընթացքին
անծանօթ
ազգերին
Աւետարան
քարոզելու։
Բայ
անմեղ
զաւակներուն
ետեւէն
ու
առջեւէն
ընկնողը,
որ
{գետերուն},
սարերուն
եւ
գայլերուն
բերանը
բիւր
հազարներով
ձգ
նդահար։
ՉԵՐՔԷԶԻ
ԵՐԳ
(Պուշկինից)
{Գետը}
վազում
է
կատաղած
Ու
խըռոված
յորձանքով.
ղեց,
Ծարաւին
իւր
ծարաւն
անցուց,
հովտի
մէջ
{գետը}
վազեց,
Նոյն
ամպումը
փայլակ
ու
բոց
ջրերի
մէջ
իւսիս,
Ուրալից
մինչեւ
Դանուբ,
մինչ
այն
մեծ
{գետը}
Շարելով
դէպի
առաջ
գալիս
է
զօրքը:
Ծռծ
ւնու
հետ.
նորա
ոսկերքը
փորեց
հանեց
գերեզմանից
ու
{գետը}
թափեց:
Ղազար
Փարպեցուն
ոտքը
բոբիկ
քշեցին
վանք
ստակելու
վրայ
դրեց։
Ոսկորները
հանել
էին
տալիս
եւ
{գետը}
թափել,
այն
հրեշտակին
նման
մարդուն՝
տիրո՛ջը,
ան
ւս
հանգիստ
չթողեցին
գերեզմանի
մէջ,
այլ
հանեցին
ու
{գետը}
թափեցին։
Չեմ
ասում,
որ
ոտաբոբիկ
վանքից
քշեցին
Ղազ
անցանելով
պիտի
գնանք
դեպի
վեր՝
հյուսիս,
Գանգես
{գետի}
վերայով
Կալկաթա:
Մեզ
քաջ
հայտնի
է,
որ
վերոգ
Յունիսի
24-ից
սկսած՝
ամբողջ
երեք
օր,
անձրեւը
{գետի}
նման
թափւում
էր
երկնքից՝
առանց
մի
րոպէ
դադարելու
առաջեւ՝
մեծ
արծաթ
վատնելով:
Քրտինքս
թափուել
էր
{գետի}
նման,
մահիճ,
վերմակ,
սփռոց՝
ամենայն
ինչ
ջուր
իմեցի
Հայերին,
երբ
սոքա
գաղթեցին
Ղրիմից
դէպի
Դօն
{գետի}
ափը՝
Ազովից
ո՛չ
շատ
հեռի,
եւ
նոքա,
քաղաք
շինել
ութեան
համար
տեղացի
բնակիչներին,
քառորդ
մասը
Դօն
{գետի},
այն
բաժնից,
ինչքան
որ
այն
գետի
սահմանից
ընկնու
քառորդ
մասը
Դօն
գետի,
այն
բաժնից,
ինչքան
որ
այն
{գետի}
սահմանից
ընկնում
էր
այդ
հողաբաժնի
մէջ՝
դէպի
վեր
ընկնում
էր
այդ
հողաբաժնի
մէջ՝
դէպի
վեր
Թեմերնիկ
{գետի}
բերանից:
Բայց
եթէ
ձեր
բնակութենների
համար
այնտեղ
ինէին
ընդհանուր
օգտին:
Նախիջեւանը
գտանւում
է
Դօն
{գետի}
աջակողմեան
ափում՝
մի
բաւական
բարձր
սարի
վերայ,
ափսո՛ս,
որ
քաղաքի
շինուածքը
չեն
սկսանում
իսկոյն
{գետի}
ափից,
դորա
հակառակ
գետեզրից
կէս
վերստ
ճանապարհ
պ
աքի
սկիզբը:
Պատմում
են,
թէ
կամեցած
էին
սկզբումը
{գետի}
ափից
սկսանել
քաղաքաշինութիւնը,
եւ
որպէս
թէ
փորձ
որձ
արած
էին
մի
քանի
մարդիկ
բնակութիւն
հաստատելու
{գետի}
մօտ,
բայց
աւազակներից
երկիւղը
ստիպել
էր
նորանց
հ
շադիր
լինելու
այն
օգուտներին,
որ
յառաջանալու
էին
{գետի}
մօտաւորութենից:
Ինչպէս
եւ
եղած
լինէր
այս,
միայն
ր,
վաղը
յոյս
ունին
հանգստանալ
բնութեան
գոգումը:
{Գետի}
ափը,
մինչեւ
նոր
ժամանակներս,
չունէր
մի
յարմարաւ
ւթենների
առաջեւներումը
լցնելով,
բաւական
խոր
մտան
{գետի}
մէջ,
եւ
այս
լցուած
հող
ու
քարը,
ջրի
երեսից
երկա
ի
վաճառական
Հայրապետեան
եղբարց:
Ցաւելի
է
նոյնպէս
{գետի}
սակաւաջուր
լինելը
Յուլիս
եւ
Օգոստոս
ամիսների
մէջ
եւ
մաքուր,
որ
հոսում
է
մի
ապառաժից,
ոչ
շատ
հեռի
{գետի}
ափից՝
քաղաքի
հարաւային
արեւելեան
կողմից:
Քա
կան
օգտակար
բան
դարձաւ
վերջին
ժամանակներում,
երբ
{գետի}
ափում
ամբարներ
ու
նաւահանգիստ
շինուեցան,
որովհետ
թարների
բռնակալութեան
լծից,
գաղթում
էին
դէպի
Դօն
{գետի}
ափը
եւ
Նախիջեւան
քաղաքը
շինելով
սկսանում
էին
մի
փ
ց
անում
ուղի
ապահով.
Մարդն
է
առած
սղոց
ու
մուրճ
{Գետի}
վրայ
գցում
կամուրջ:
Եւ
խաղեր
ասող
հրեշտակը
մի՞թ
Լող
է
տալիս
նա
մակոյկով՝
Ուռկան
ձգած
{գետի}
տակ.
Զինուո՛ր,
գետի
մէջ
խեղդուելու
Քե
կով՝
Ուռկան
ձգած
գետի
տակ.
Զինուո՛ր,
{գետի}
մէջ
խեղդուելու
Քեզ
էլ
սպառնում
է
վտանգ.
րկառեցինք,
եւ
իրեար
ողջունելուց
յետոյ,
նստեցինք
{գետի}
ափումը
կանաչ
խոտի
վերայ:
Խօսակցութեան
թելը
նա
բա
Քուէպէք
քաղաքում,
որ
շինած
էր
սուրբ
Լաւրենտիոսի
{գետի}
վերայ
եւ
որի
մէջ
բանակում
էին
շատ
հռոմայեցի
գաղթա
ահով
բնակւում
էր
հիւսիսային
աւազների
վերայ
մի
մեծ
{գետի}
եզերքում.
այս
արդէն
իսկապէս
ծիծաղելի
բան
էր.
ին
երջացաւ
այն
խռովութիւնը,
որ
հանեցիր
հիւսիսումը,
{գետի}
եզերքներում
աւազուտ
երկրի
վերայ:
-
Ոչնչով,
Մրրիկը
փչում
էր
ամենայն
կատաղութենով,
անձրեւը
{գետի}
նման
թափւում
էր
երկնքից,
ոչինչ
տեղից
չէր
լսւում
ն,
իւր
տխուր
եւ
զարհուրելի
կերպարանքով.
անձրեւը
{գետի}
նման
թափւում
էր
երկնքից,
բայց
Խանլը-դերէի
մէջ
ոչ
դերձը
եւ
այնպէս
մօրից
մերկ,
մինչեւ
պարանոցը
մտաւ
{գետի}
մէջ,
որի
մօտից
պիտոյ
է
անցանէր
երիտասարդ
ընկերը
ուականին
գնաց
Հնդկաստանի
Գօա
մայրաքաղաքը՝
Գանգէս
{գետի}
այս
կողմումը,
եւ,
հետեւելով
իւր
վարդապետի
օրինա
ինչեւ
Մալաբար,
Մօլուկկեան
կղզիներից
մինչեւ
Ինդոս
{գետի}
եզերքը
Յիսուսեանք
տարածում
էին
սուտ
ու
խաբեբայ
կա
,
պարզուելու
չեն
երբէք՝
իմանալով,
թէ
ո՛վ
որքան
{գետին}
կամ
կալուածք
ընծայել
է
այս
կամ
այն
վանքին
եւ
թէ
վ
եւ
վասն
իմ
տանս
եղելոցն,
երկու
քաթայ
եւ
մին
կարտ
{գետին}
եմ
տուեալ
եկեղեցւոյն
յիմ
տան
գետնիցն,
ուրեմն
եթէ
յնպէս
ամենայն
ստացուած
եւ
իմ
անուամբ
գտեալ
տներ,
{գետին}
եւ
կամ
այլ
շինուածք
որքան
եւ
ներկայ
ունիմ,
որպէս
նձ:
Եթէ
սիրոյ
քամին
սաստիկ,
Կո՜յս,
գլորէ
քեզ
{գետին},
Եւ
նաւավարն
բարեբաստիկ
Պատրաստ
լինի
ձեռքն
ղեկ
դվզմամբ
`
Մէջքի
վրայ
տեղն
ու
տեղ
Կոյսին
զարկում
է
{գետին}
Հուժկու
ուժով
նժոյգի
Եւ
ձգտում
է
հարուածել
Իր
եղջ
..
Քերի
ակնն
եւ
թռչին
Բեկորք
մանունք
ի
{գետին},
Ճարտարին
բաբախէ
սիրտ,
Բեկորք
փայլին
Հնչեց
ահա
քնար
քաղցրախօս,
Շարժեց
երկինք
ու
{գետին},
Արարատից
դէպ
Արագած
Բիւր
արձագանգ
խաղ
չեւ
Վարդգէսի
աւանը։
Նուիրական
այն
հին
{գետին}
՝
Յանձն
արա
ալիքներին
Հասցնել
քո
գանգատ
օսր
երեսին
փայլեց։
Իբրեւ
մարգարիտ
թափուեցան
{գետին},
Դարձեալ
առաջին
բարկութեամբ
ասեց։
անը
որսի
վերայ,
հաւաստի
լինելով,
որ
շուտով
պիտի
{գետին}
ընկնի
որսը
որսորդի
օգտի
համար:
Պ.
Յովնաթանեանցի
թուած,
կարմրեցաւ
մինչեւ
ականջները
եւ
աչքերը
դէպի
{գետին}
կորացուցած,
մի
փոքր
լուռ
կանգնելուց
յետոյ,
վազե
երիտասարդ
ընկերը։
Երբ
սիրահար
երիտասարդը
մօտեցաւ
{գետին},
Իգնատիոսը
դուրս
բարձրացաւ
ջրից՝
գոռալով
դէպի
ն
ր
տների
վերայ
ձողեր,
որոնցից
վայր
է
գնում
մինչեւ
{գետինը}
մի
երկաթի
լար,
դոքա
ինչացո՞ւ
են"։
Վաճառակա
սես
թէ
պատերազմ
ունէին
ուղեղիս
մէջ:
Ես
կոխում
էի
{գետինը}
՝
այն
ծառերի
տակ,
ուր
պալատական
տիկինները
ժողովո
)
Ցուրտը
փչեց.
ձմեռ
սաստիկ.
Ձիւնը
ծածկեց
{գետինը},
Ամենայն
մարդ
մտաւ
իւր
տուն,
Պատսպարուիլ
ցրտիցը
ծանր
մուրճ
բռնած
էր
պինդ
իւր
ձեռքում,
Որով
{գետինը}
փորում
էր
անդադար.
Ո՛հ,
թէեւ
այնքան
գեղեցի
էր
համարեա,
եւ
շամանդաղը
սկսում
էր
փոքր
առ
փոքր
{գետինը}
առնուլ:
Դատարկ
փողոցի
մէջ
լսւում
էր
մի
բարձրաձայ
զմանին
նորա
նման
այլոց.
եւ
զվերն
յիշեալ
իմ
տուած
{գետինն}
օրինօք
դատաստանի
տիրեսցեն
եւ
խառնեսցեն
ընդ
գետնի
էին
ցատկում,
այն
ժամանակ
իրենք՝
այդ
աբեղայքը,
{գետինն}
անցան.
էլ
այնուհետեւ
սկսեցին
ոխակալութիւն
յղանալ
նաց
այնտեղ
մի
մեհենում,
որ
ոչ
շատ
հեռի
մի
կատաղի
{գետից},
գտանւում
է
մի
ձորի
մէջ:
Մի
փոքր
իւր
անունը
ազգ
որ,
մի
բարակ
բատիստեայ
շապիկով,
դուրս
էր
գալիս
{գետից}:
Ջուրը
թացացնելով
նորա
շապիկը
շինել
էր
բոլորովին
,
ոտքի՛
քաջաբար
Կպչում
է
լաւ
ճմլուած
Դրախտաբնակին
{գետնահար}
Եւ
քայլո՜ւմ
է
վեհընթաց:
Մեղկութի՞ւն
է
որեւէ
Կամ
րութեան
մէջ՝
ամենայն
ինչ
սառն
եւ
մեռեալ,
ինչպէս
{գետնայարկի}
մէջ
շարուած
են
լինում
կարգով
յաւիտեանս
յաւիտենից
մօրը
ուղարկեց
խօսելու
այցելուի
հետ,
ինքը
մնալով
{գետնատնումը}
մօրը
տեղ:
Այս
պատճառով
անծանօթը
դեռ
չէր
ուղղուած
ները:
Տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուն
աւարտելով
իւր
գործը
{գետնատնումը}
եւ
հրամայելով
աղախնուն
դնել
թէյի
մեքենան,
վեր
ել
ին
Թիւթիւնճի-օղլուն
աղախնի
հետ
միասին
իջած
էր
տան
{գետնատունը},
տնտեսական
գործով
ապուխտ
եւ
երշիկ
պատրաստելու
հա
օճելու
նման
էր:
Թիւթիւնճի-օղլուի
տիկինը
իջանելով
{գետնատունը},
որովհետեւ
դեռ
ճրագ
չէին
վառած
այնտեղ,
չկարողաց
երում
Որ
Մեսրոբին
այդպէս
մոռցաւ։
{Գետնափո՜ր}
այն
բեմի
տակ՝
Սողալով
պէտք
է
մտնել,
Կ
մի
փոս
խոր,
Փորի՛ր,
մուրճ
իմ,
մի
գրկաչափ
{գետնափոր}
"։
Մօտենում
եմ
նորան
դարձեալ
խնդրելո
սա
երեւում
էր
հայկական
թանձր
խաւարով
պատած
խոնաւ
{գետնափորի}
մէջ...
Ամեն
մի
զուարճալի
տեսարան,
ամեն
մի
կ
բաների
վերայ,
համարեա՛
թէ
խարխափել
ենք
մի
խաւար
{գետնափորի}
մէջ,
իսկ
երբ
երեւան
հանուին
վերոգրեալ
տեղեկութիւ
կի
մէջ,
եթէ
վեր
առնուի
մի
հորթ
եւ
ողջ
ողջ
թաղուի
{գետնի}
մէջ,
այնուհետեւ
անձրեւը
կը
կտրուի
քառասուն
օր
"
արեւի
երեսից,
այժմ
դեղնած
ու
թառամած
թափուել
են
{գետնի}
վերայ՝
ծառերի
տակին,
եւ
շինականների
անգործ,
ոտ
մինների:
Քարեայ
ածուխը,
որ
բաւական
խոր
էր
ընկած
{գետնի}
կեղեւապատի
մէջ
եւ
հետեւաբար
ենթարկուած
է
աւելի
բա
ւրեանց
փառահեղ
բնակարաններից
եւ
պարզ
երկնքի
տակ՝
{գետնի}
վերայ
տարածուելով,
չարչարակից
գտանուեցան
առաքինի
գետինն
օրինօք
դատաստանի
տիրեսցեն
եւ
խառնեսցեն
ընդ
{գետնի}
տանն
իմոյ,
եւ
յետ
թաղման
մարմնոյն
իմոյ,
երկաթեա
քանչելի
ճանապարհորդութիւնից
յետոյ,
երկար
ժամանակ
{գետնի}
երեսին
ապրելով,
այստեղ
էլ
վախճանեցաւ
(Տե՛ս
Չորր
յդ
չնչին
փայտից:
Մեզանից
իւրաքանչիւրը
պարտական
է
{գետնի}
հետ
չհաւասարել
իւր
մարդկութիւնը,
չանարգել
Աստուծ
սկ
միւս
ձեռքում
կաւիճ,
մի
բոլորշի
գիծ
էր
քարշում
{գետնի}
վերայ:
Նորա
ծառայքը,
շատ
անգամ
գտել
են
ախոռի
մէ
ցան
Ալքիմիկոսի
այս
գործողութեան
վերայ,
ըստ
որում
{գետնի}
երեսին
ընկած
էր
մի
քանի
ոտնաչափ
ձիւն:
Բայց
Ալբեր
իլներ
դուրս
թռան
նորա
լցուած
աչքերից
եւ
թաղուեցան
{գետնի}
փոշու
մէջ:
Այո՛,
-
ասաց
նա,
նայելով
իւր
արտասո
ածխային
թթուուտ,
որ
օդից
ծանր
լինելով,
նստում
է
{գետնի}
երեսին
եւ
իջանում
է
ինչքան
կարելի
է
խոր
տեղեր,
կ
երից:
Դուք,
որ
օդումն
էք
լինում,
Կամ
եօթն
կարգ
{գետնի}
տակ,
Երկնքում
կամ
դժոխքում,
Կառած,
կապած,
թէ
րից:
Դուք,
որ
օդումն
էք
լինում,
Կամ
եօթն
կարգ
{գետնի}
տակ,
Երկնքում
կամ
դժոխքում,
Կառած,
կապած,
թէ
երից:
Դուք,
որ
օդումն
էք
լինում,
Կամ
եօթն
կարգ
{գետնի}
տակ,
Երկնքում
կամ
դժոխքում,
Կառած,
կապած,
թէ
ը
գլորուէր,
իւրեանց
կանգնելը
սիւնի
նման
կը
լինէր
{գետնի}
երեսին
թաւալ
գալ։
Ահա
այս
անձնապահութիւնն
էր,
ո
եալ
ճակաճանութեան
մասին
դատաստանից
խիթալով
վեղարը
{գետնին}
զարկող,
կրօնավարական
կարգը
ուրացող
եւ
մինչեւ
իւր
էր
գործարանի
մէջ:
Սա
կարողանում
էր
մի
հարուածով
{գետնին}
զարկել
տասներկուամեայ
քաջազունքը:
Թէպէտ
եւ
չէր
ա
Մադիանացի
բոզի
հետ
միասին,
գեղարդով
զարկելո՛ւ,
{գետնին}
ցցելո՛ւ
եւ
Աստուծու
բարկութիւնը
իջեցնելուն
համար
լ,
գործել
եւ
վաճառել
այն,
ինչ
որ
դուրս
է
բերում
{գետնից}
նորա
մեծագոյն
մասը:
Ազգի
մեծագոյն
մասը
երկրագործ
ր
հիների
օրերում
չկային,
նո՞ր
ստեղծուեցան,
եթէ՞
{գետնից}
բուսան:
Եթէ
մարդը
կայ,
եթէ
մեք
տեսնում
ենք
նորա
քը
բան
չեն
հասկանում,
ապա,
թէ
մարդ
ես,
վեր
ա՛ռ
{գետնիցը}
մի
քար
եւ
տես
թէ
քեզանից
ոչ
շատ
հեռի
նստած
ճնճղու
այ
եւ
մին
կարտ
գետին
եմ
տուեալ
եկեղեցւոյն
յիմ
տան
{գետնիցն},
ուրեմն
եթէ
պահանջեսցեն
ինչ
եւ
ձրի
ո՛չ
թաղեսցեն
եթէ
յիշեալ
տանն
մերձ
կամ
Չինու
բազարումն
կամ
յափն
{գետոյն}
տուն,
դուքան,
քուդամ,
գաթ
եւ
մին
պատահեսցի
ի
վ
մ
զպատասխանին
գրեսջիք:
Ի
Նախիջեւան
առ
Տօնաւիս
{գետով}:
Գրէ
Միքայէլ
Ղազարեան
"
դպիրն
սրբոյ
Լուսաւորչ
ծ
գնացեալ...
ի
Տուհաց
գաւառէն,
զՔասաղ
{գետով},
Եկեալ
նըստեալ
զՇրեշ
բըլրով
զԱրտիմէդ
զՇրեշ
բըլրով
զԱրտիմէդ
քաղաքաւ,
զՔասաղ
{գետով}:
կռել
կոփել
զդուռն
Երուանդայ
արքայի"։
տառապեցայ.
'ի
ճանապարհս
բազում
անգամ։
Վիշտս
'ի
{գետոց},
վիշտս
յաւազակաց,
վիշտս
յազգէ,
վիշտս
'ի
հեթանո
ենից,
վեր
առաւ
գլխարկը
եւ
վերարկուն
եւ,
անձրեւի
{գետօրէն}
թափուելուն
ուշադիր
չլինելով,
գնաց:
Յիշատակա
Թառանչք
հեշտինք,
եւ
հոսէր
Քիրտն
ընդ
կուրծս
{գետօրէն}
"...
-
Իսկ
Ադա՞մ.
-
"
Ինչ
ո՛չ
կասէր.
յնը
հարկ
ժամանակում:
Այսքան
Ձեզ
հայտնի
լինի,
որ
{գեր[ապատիվ]}
Այվազովսկին
հայտնի
թշնամի
է
մեր
օրագրին,
գանգատ
ուարթունք,
Աստղունք
ահա՛
՚ի
Հայաստան
լոյս
նշողեն
{գերաբուն}.
Իւղով
օծցէ
մեր
հայրենիք
այրիացեալ
զիւր
գլուխ,
ելեաց:
Ասպարէզ
մեծ
կայ
յանդիման
Ձեր,
ասպարէզ
{գերագոյն}
առաքինութեան՝
ձեռն
տալ
ազգի
ընկճելով,
որ
ընդ
հո
նին
Ռուսսիոյ,
յետ
գրագրութեան
իւրոյ,
ընդ
ներքին
{Գերագոյն}
Տեսչութեան
Անգլիոյ,
պաշտօնական
թղթով,
յայտնեալ
նգլիոյ,
պաշտօնական
թղթով,
յայտնեալ
է
նմա,
եթէ
{Գերագոյն}
Տեսչութիւնն
Անգլիոյ,
համաձայն
միջնորդութեան
Ռուս
ութեան,
գործն
փոխադրի
ի
Լոնդոն
ի
վերազնութիւն
ի
{գերագոյն}
ատենի
պետութեանն
Անգլիոյ:
Ահա
ներկայ
վիճակ
Բ
ին
ընդ
պ.
Հագի
(ընդհանրական
կառավարիչ):
Վճռաւ
{գերագոյն}
ատենի
տեղւոյս,
ինձ
անկ
էր
(որպես
երեսփոխանի
ազգ
.
Արքիմանդրիտ
Պետրոս
Մարկոսեանին
մինչեւ
նորա
մահը
{Գերագոյն}
ողորմութեամբ
յանձնում
ենք
ՄԵՔ
այս
բոլոր՝
Ղրիմից
ւականի
տրուածքը
եւ
պարգեւաթղթի
մէջ
նշանակուածքը,
{Գերագոյն}
ողորմութեամբ
բոլոր
Նախիջեւանի
Հայոց
հասարակութեան
,
ՄԵՐ
Նախնիների
ձեռքով
հաստատելու
համար
եւ,
ՄԵՐ
{Գերագոյն}
ողորմութեամբ
ընդունելով
այդ
խնդիրը
եւ
ցոյց
տալու
այց
ասում
են,
թէ
առաջնորդը
չունի
այն
ազատութիւնը
{գերագոյն}
իշխանութենից,
որից
օգուտ
են
քաղում
ուրիշները՝
թ
,
եթէ
չէ
գործում
իբրեւ
ստրուկ,
հնազանդուելով
մի
{գերագոյն}
հեղինակութեան
հրամանի,
մարդը
սպանող
է
եւ
անբարոյ
անը
`
տեսութիւն
թոյլ
տալու
համար:
Մարտի
5-ին
ըստ
{գերագոյն}
հրամանի
`
սկզբնաւորութիւն
տեսութեան:
Եղբայրս
եւ
յանցաւորը:
Բնական
օրէնքը,
վսեմակա՜ն
օրէնք-
{գերագոյն}
բոլոր
մարդկային
օրէնքներից,
վաղուց
արդէն
հասկացո
ենդանի
նահատակը,
երբեւիցէ
կարող
էր
իւր
անձնականը
{գերադաս}
համարել
եկեղեցական
օգուտից:
Այդ
երանելի
եւ
ս
սիրութեան
իւրեանց
համարեալ
եւ
քարոզեալ
են
զանձինս
{գերադաս}
քան
զամենայն
եպիսկոպոսունս,
զայդ
ընկալան
միայն
պ
,
պատահական,
կամ
գնած
պատիւների
մէջ.
եւ
դուք,
{գերադաս}
համարելով
ձեզ,
քան
թէ
ձեր
եղբայրը,
տեղի՞ք
ունէի
Թիւթիւնճի֊օղլու
տիկինը,
իւր
բոլոր
ճարերի
մէջ,
{գերադաս}
էր
համարում
թեթեւը,
այս
պատճառով
սկսեց
նա
թեթեւի
րծերից՝
ինձ
հետ
տեսակցելու
համար.
ասենք,
գործը
{գերադասելի}
է
տեսակցությունից:
Ի
սրտե
շնորհակալ
եմ
սիրելի
տքի
մասունք
են
եւ
Քրիստոսի
փրկագործ
տնօրէնութենից
{գերադասելիք}.
որովհետեւ
Քրիստոսի
տնօրէնութիւնքը
չե՛ն
կարող
ըն
տի՞
համարուին
իւրեանց
օգուտը,
անձնական
իրաւունքը
{գերադասողք}:
Համօրէն
Հայոց
ազգի
անունով
բողոքում
ենք
Պ.
Խու
ը
ցույց
տալ
իբրեւ
ներկա:
Ես
անգլիամոլ
չեմ,
բայց
{գերադասում}
եմ
ճշմարտությունը։
Ֆոշեն,
խախուտ
այլ
հանդիմանու
ք
հիվանդի
մահը
որեւէ
կարծրացումից
կամ
բորբոքումից
{գերադասում}
են
ընդունված
գծից
շեղվելուն:
Բայց
այդ
մարդիկ
պատ
Այդ
լավ
դաս
է
այն
մարդկանց,
որոնք
արահետները
{գերադասում}
են
լայն
պողոտայից:
Դեռ
սրանից
4.
000
տարի
առաջ
Ե
ւթիւնը
հոգու,
որ
նստած
էր
մի
կազմուածքի
մէջ:
Ես
{գերադասում}
եմ
չքութիւնը,
քան
թէ
լինելութիւնը,
եթէ
մարդը
պի
որպիսիք
ուրիշ
բարբառներում
չկան,
կամ
եթե
մի
ձեւը
{գերադասվում}
է
մյուսից:
Ընդհանուր
պակասության
եւ
ընդհանուր
կա
տատէ
ի
վարժապետական
պաշտօնի,
երկրորդն՝
գրութեան
{գերազանց}
Պութկովայ
առ
Ձերոյին
գերազանցութիւնս՝
ի
նոյն
միտ
նել
վասն
բանալոյ
այդրէն
զդպրոց
ինչ
ազգային
բազմօք
{գերազանց},
քան
զայլոցն,
յորս
բռնաբարի
ազգային
ոգին
յօտարո
ուրաքանչյուր,
առանձին
վերցրած
դեմքը
նկարված
լինի
{գերազանց}
կերպով.
իմ
նպատակն
այն
է՝
որպեսզի
յուրաքանչյուր
նուամենայնիւ
հեղինակի
գրածը
աւելի
բարձր
է,
աւելի
{գերազանց}
է,
քան
թէ
այն
լեզուն,
որ
ժողովուրդը
խօսում
էր
հ
ջինի
եւ
ոչ
երկրորդի
պաշտօն
լցուցանել:
Սա
նոցանից
{գերազանց}
է
երեք
բանով,
որպէս
քեզ
կը
պատմեմ
կարգով:
Առաջ
քա
երդում
կերան,
որ
երեւելի
ապստամբական
քանքարով
{գերազանց}
կը
լինին,
քան
իւրեանց
նախնի
հին
հռովմայեցիքը:
Ե
գիտե՞ս,
որ
մարդը
աշխարհի
միւս
բոլոր
արարածներից
{գերազանց}
է:
-
Գիտեմ,
-
պատասխանեցի
ես:
-
Ուրեմն
-
Ես
չեմ
հասկանում
քո
ասածը:
-
Մա՞րդն
է
{գերազանց},
թէ
փայտը,
-
հարց
արեց
նա:
-
Այդ
ի՞նչ
տարա
ինչո՛վ
է
զանազանւում
անասուններից,
եւ
ի՛նչ
բանով
{գերազանց}
է,
քան
թէ
անասունքը,
միթէ՞
նորանով,
որ
խելօքնե
ւք,
որպէս
թէ
որչափ
սակաւ
իցեն
հասկացողք,
այնքան
{գերազանց}
համարիցի
բանն.
ո՞վ
պատմեաց
դոցա,
թէ
[զասացեալն
համեմատելով
իւրոցն
կարգակցաց
առ
հոգեւորս
Հայոց,
{գերազանց}
էր
յաստուածաբանական
եւ
ի
պատմական
գիտութիւնս
եւ
կ
մ
եզրակացութիւն,
թէ
եւ
Պապը
որպէս
յաջորդ
Պետրոսի
{գերազանց}
է
այլ
եպիսկոպոսներից,
որոնք
միւս
առաքեալների
յաջ
,
որոնք
միւս
առաքեալների
յաջորդներն
էին,
ուրեմն
{գերազանց}
է
եւ
ներկայ
ամբողջ
ժողովքից.
ըստ
որում,
ասում
է
ձ
զարմացնում
է.
ասենք
մյուս
ամսագրերը
ձախողվեցին
{գերազանցապես}
գրպանի
թոքախտի
պատճառով,
բայց
չէ՞
որ
Գ.
Այվազով
բուռն
հողից
գոյացայ,
եթէ
չաշխատէի
հաւասարուիլ
եւ
{գերազանցել}
այդ
չնչին
փայտից:
Մեզանից
իւրաքանչիւրը
պարտական
գայ,
որ
իւր
աշխարհի
երեսին
արած
չարութիւններովը
{գերազանցելով}
տէր
սատանայից,
պիտի
գնայ
դժոխք
եւ
գահավիժելով
դժ
իտական
շնորհակալությունը,
բայց
քո
առաքինությունը
{գերազանցեց}
քան
թե
իմ
երախտագիտությունը՝
հեռի
փախչելով
ամենա
իտեն
առանց
սատանայի
գործակցութեանը.
բայց
բոլորից
{գերազանցը}
այն
է,
որ
նա
բոլոր
ամուսնաւոր
կին
մարդերի
գաղտնի
գոյություն
ունեին
նաեւ
եկամտի
ուրիշ
հարյուրավոր,
{գերազանցորեն}
կամայական
աղբյուրներ.
ո՛չ
մեկից,
ո՛չ
էլ
մյուսից
թիւն
զստացմանէ
այնորիկ
գրութեան
ուղղակի
նորին
վեհ
{գերազանցութեան}
աղայ
Խաչատրոյ
Յովակիմեան
Լազարեանց։
Այլ
Նորին
Բա
ւնն
բարեհաճեցաւ
հրամայել
ոչ
տալ
տեղեկութիւն
Նորին
{գերազանցութեան}
զստացմանէ
այնորիկ
նամակի
ի
պատճառս
գրեալ
լինելոյն
եցի:
1854
17.
ԽԱՉԱՏՈՒՐ
ՂԱԶԱՐԵԱՆԻՆ
ՁԵՐՈՅԻՆ
{ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹԵԱՆ}
ՎԵՀԱԶՆԵԱՅ
ԱՂԱ
ԽԱՉԱՏՈԷՐ
ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆ
Ողորմածագոյն
բազնութեան
յանուն
վեհազնեայ
աղայ
Յովհաննու
եւ
Ձեր
{գերազանցութեան}
եւս
եւ
յանուն
նորին
գերազանցութեան
Իւան
Դաւիթիչի
վհաննու
եւ
Ձեր
գերազանցութեան
եւս
եւ
յանուն
նորին
{գերազանցութեան}
Իւան
Դաւիթիչի
կարեն
խօսիլ
փոխանակ
իմ՝
ընդ
իմ,
ե
րապատիւ
Եփրել
վարդապետէ՝
միջնորդել
առաջի
Ձերոյին
{գերազանցութեան}
յաղագս
իմոյ
վկայագրաց:
՝
Չիք
տեղի
կասկածանաց
ս
գոլ
միշտ
երախտագէտ
առ
ազգասէր
գերդաստան
Ձերոյին
{գերազանցութեան}:
Մնալով
ակնկալեալ
տնօրինութեան
Ձերոյին
գերազանցո
անցութեան:
Մնալով
ակնկալեալ
տնօրինութեան
Ձերոյին
{գերազանցութեան},
ողորմած
տէր,
Մնամ
պատրաստական
խոնարհ
ծա
ն
յերեկի
աւուր,
որ
էր
8
ամսոյս,
ընկալաւ
ի
նոցին
{գերազանցութեանց}
զնամակ,
որով
ծանուցանեն
անմահ
բարերարքն
ազգիս,
ահ
բարերարք՝
ի
մարմնացուցանել
զայն
առաջի
Ձերոյին
{գերազանցութեանց}
այլապէս.
կենդանի
է
յոյս
իմ,
թէ
եկեսցէ
ժամանակ,
Ապաւինեալ
ի
շնորհս
ազգասիրական
հոգւոյ
Ձերոյին
{գերազանցութեանց},
համարձակիմ
ակս
ունիլ,
թէ
ո՛չ
զանց
առնուք
զխնդր
նուիրական
նշան
տեարց
Լազարեանց
ազգի:
Ձերոյին
{գերազանցութեանց}
ողորմածագոյն
տեարց
ամենախոնարհ
ծառայ
Միք
Սրբազան
Քահանայապետութեան
գրեալ
որպէս
թէ
ի
նորին
{գերազանցութենէ}
աղայ
Խաչատրոյ
Լազարեանց.
ի
նմին
իսկ
րոպէի
մատոյց
յսր:
Այժմիկ
զայս
միայն
մնայ
ինձ
խնդրել
ի
Ձերոյին
{գերազանցութենէ},
զի
Դուք,
ողորմած
տէր,
իբրեւ
պաշտպան
ցուցեալ
ի
ւթեսն
նովին
կնքով
անկորուստ,
կարծելով
թէ
Ձերոյին
{գերազանցութիւն}
գտանիք
ի
քաղաքիս:
Զնոյն
զայն
նամակ
նովին
ամբողջո
՞նչ
անցք
անցին
ընդ
իս՝
համարիմ
թէ
գիտացեալ
է
Ձեր
{գերազանցութիւն}:
Յոյս
իմ
հաստատ
է
ի
Ձեզ,
թե
Դուք,
ողորմած
տէր
19.
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ԵՒ
ԽԱՉԱՏՈՒՐ
ԼԱԶԱՐԵԱՆՆԵՐԻՆ
ՁԵՐՈՅԻՆ
{ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹԻՒՆ}
ՎԵՀԱԶՆԵԱՅ
ԱՂԱՅ
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ԵՒ
ԱՂԱՅ
ԽԱՉԱՏՈՒՐ
ՅՈՎԱԿԻՄ
Աղաղակեմ
այսօր,
աղաղակեցից
եւ
յապայն,
թէ
Ձեր
{գերազանցութիւն}
ոգեւորեալ
ազգասիրական
զգացողութեամբ՝
գտայք
ասպնջ
թիւն
հոգւոյ,
զի
իւրեանցն
խիթան
յապաւել
կարծեցեալ
{գերազանցութիւն},
սուտ
եւ
ճղճիմ
գերազանցութիւն:
Այլ
մեք,
ըստ
քր
յապաւել
կարծեցեալ
գերազանցութիւն,
սուտ
եւ
ճղճիմ
{գերազանցութիւն}:
Այլ
մեք,
ըստ
քրիստոնէական
արդար
խղճմտանաց,
տա
եւ
այլն.
ամենեւին
ոչ:
Մարդու
զանազանութիւնը
եւ
{գերազանցութիւնը}
անասուններից
այն
է,
որ
անասունը
խմում
է
այն
ժամա
մարդը,
ցոյց
տալով
իւր
մեծութիւնը
եւ
անասուններից
{գերազանցութիւնը},
խմում
է
ոգիաւոր
հեղանիւթք,
երբեմն
300
եւ
երբեմ
մ
է
Պապական
իշխանութիւնը,
ապացուցանում
է
Պետրոսի
{գերազանցութիւնը}
միւս
առաքեալներից,
որից
դուրս
է
բերում
եզրակացու
ան
զհայրական,
եւ
զերախտապարտութիւն
իմ
առ
Ձերոյին
{գերազանցութիւնս}:
Աղաղակեմ
այսօր,
աղաղակեցից
եւ
յապայն,
թէ
երկրորդն՝
գրութեան
գերազանց
Պութկովայ
առ
Ձերոյին
{գերազանցութիւնս}
՝
ի
նոյն
միտս
դարձեալ:
Բայց
իշխանութիւն
տեղւոյս
4
г.
ՄՈՍԿՎԱՅԻ
ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ
ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ՝
ՆՈՐԻՆ
{ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅԱՆ}
ՊԱՐՈՆ
ՌԵԿՏՈՐԻՆ
`
Լազարյան
Ճեմարանի
հայոց
լեզվի
իտե
մինչեւ
անգամ
Համլետը:
A
propos,
այսօր
նորին
{գերազանցության},
Սեմյոն
Գրիգորեւիչի,
անվանակոչության
օրն
է.
Հե
ծուն,
որի
համար
ես
անձնապես
նեղություն
տվի
նորին
{գերազանցության}
պ.
պարետին,
որ
նա
քեզ
հաղորդի
այդ
մասին:
Վեպեր
թղթի,
մնամ
հավետ
քո
եղբայր
Միշել
Նորին
{գերազանցության}
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին,
Անանիային
եւ
Հովհաննես
եղ
եղից,
երեկ
չէ
մյուս
օրը:
Շնորհակալություն
նորին
{գերազանցության}
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին
նա
-
ինձ
ուղարկեց
Բոկը՝
"
ությունը
չի
մերժի
իմ
ամենախոնարհ
խնդիրը:
Ձերդ
{գերազանցության},
ողորմած
տեր,
ամենախոնարհ
ծառա
Միքայել
Նա
ն
լսել
բժշկական
ֆակուլտետի
առաջին
կուրսում,
Ձերդ
{գերազանցությանը}
խնդրում
եմ
այս
առթիվ
ինձ
տոմս
տալ:
Ընդ
որում,
պ
ած
ժամանակը
շատ
հեռու
չէ:
Շնորհակալություն
նորին
{գերազանցությանը}
գրքերի
եւ
ողջույնի
համար.
խնդրեմ
հաղորդես
նրան
ի
ր
Իմ
խոնարհ
խնդրագրով
համարձակվում
եմ
ձերդ
{գերազանցությանը}
նեղություն
պատճառել,
խնդրելով
թույլ
տալ
ինձ
Մոսկ
ատության
մինիստրություն:
Ուստի,
դիմելով
Ձերդ
{գերազանցությանը},
ամենախոնարհաբար
խնդրում
եմ
չմերժել
Ձեր
աջակցութ
ությունից
պարզ
էր,
որ
այն
գրված
էր
15-ին՝
նորին
{գերազանցություն}
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահի
անվանակոչության
հետեւյալ
օրը
կերների
զգացմունքների
նկատմամբ:
Ողջունեցեք
նորին
{գերազանցություն}
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին
եւ
շնորհակալություն
հաղորդե
հյուրեր
"
եւ
այլն:
Կրկին
շնորհակալություն
նորին
{գերազանցություն}
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին
եւ
երկու
սեռի
բոլոր
բարեկամ
ք
վաղն
ինչպես
կլինի:
Ողջույնս
հաղորդիր
նորին
{գերազանցություն}
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին,
Անանիային,
Հովհաննես
եղբ
եմ:
Խնդրում
եմ
անկեղծ
հարգանքս
հաղորդեք
նորին
{գերազանցություն}
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին
եւ
երկսեռ
բոլոր
բարեկամների
բթի,
եթե
ինքդ
մոտ
օրերս
ստանաս:
Ողջունի՛ր
նորին
{գերազանցություն}
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին։
Եղբորս՝
Հովհաննեսին,
գր
երիս.
Հուսով
եմ,
մյուս
երկուշաբթի
կտեսնեմ
նորին
{գերազանցություն}
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին,
որն
անցյալ
անգամ
չկարողաց
ին:
Դա
ամենահարմար
ժամանակն
է,
մանավանդ,
նորին
{գերազանցություն}
պ.
պարետի
շնորհիվ
մինչեւ
ժամը
11-ն
ինձ
իմաց
են
տ
Բարեւիր
երկու
սեռի
բոլոր
բարեկամներիս
եւ
նորին
{գերազանցություն}
Սիմյոն
Գրիգորեւիչ
Սուլթան-Շահին:
Քո
Միշել
ля
1864
года.
ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ
ԲԵՐԴԻ՝
ՆՈՐԻՆ
{ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅՈւՆ}
ՊԱՐՈՆ
ԿՈՄԵՆԴԱՆՏԻՆ
Ալեքսեեւսկի
ռավելինի
բանտարկ
,
дом
Меняева,
на
квартире
Хафафова
ՆՈՐԻՆ
{ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅՈՒՆ}
Ն.
Վ.
ՄԵԶԵՆՑՈՎԻՆ
1862
թ.
հուլիսի
14-ին
Թույլ
եմ
տալիս
ինձ
խոնարհաբար
հուսալու,
որ
ձերդ
{գերազանցությունը}
չի
մերժի
իմ
ամենախոնարհ
խնդիրը:
Ձերդ
գերազանց
արձանները
շքեղությամբ
եւ
գեղեցկությամբ
շատ
ու
շատ
{գերազանցում}
են
նրան:
Ճիշտ
չէ՞,
որ
ապուշի
անուն
ու
տիտղոս
կվ
րկեշտութեամբ,
ամե՛ն
ճգնութեանց
մէջ,
մինը
միւսից
{գերազանցում}
են
եւ
մա՛նաւանդ՝
կերակրի,
խմիչքի
եւ
ցանկականի
հ
ի
անկիւններում,
կարծիք
էր
տարածել
ամբոխի
մէջ
իւր
{գերածայրեալ}
լուսաւորութեան
մասին:
Հնարը,
որով
Պ.
Չերքեզեան
ւորել
զիս
յանչափս:
Յանձն
արարեալ
զիս
ի
շնորհս
{գերամաքուր}
աղօթից
ձերոց,
մնամ
կատարեալ
յարգանօք
եւ
խորին
վե
ընդ
այսմ
իսկական
գիրն
դիրեկտօրին
զոր
գրեաց
նորին
{գերամբարձ}
քահանայապետութեան,
յաղագս
ընդունելոյ
զորդեակն
ձե
ւսի
Քրիստոսի:
13.
ՄԱՏԹԷՈՍ
ՎԵՀԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
ՆՈՐԻՆ
{ԳԵՐԱՄԲԱՐՁ}
ՍՐԲԱԶԱՆ
ՔԱՀԱՆԱՅԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ՎԻՃԱԿԱՒՈ
ապաքէն,
սրբազնագոյն
տէր
տարածանել
առաջի
Ձերոյին
{գերամբարձ}
սրբազնութեան
զոմանս
ի
հանգամանաց
գործոյն,
որոյ
վ
ւ
հանգամանք
անձին
իմոյ
ամենեւին
յայտնի
են
Ձերոյին
{գերամբարձ}
սրբազնութեան,
որոց
գլխաւորն
է
աղքատութիւն
իմ,
ո
ռավարութեան
տեղւոյդ
զկնքափակ
ծրար
մի
յանուն
Նորին
{Գերամբարձ}
Սրբազան
Քահանայապետութեան
գրեալ
որպէս
թէ
ի
նորին
նուն
ձեր։
Ի
հետևումն
այս
եղանակ
հրամանի
նորին
{Գերամբարձ}
Սրբազան
քահանայապետութեան՝
դիւանատունս
պատիւ
ուն
ի
այդ
նիւթական
նախամեծարութիւնքը։
Նա
մի
վերին
եւ
{գերամեծար}
առաքինութիւն
է,
նորա
ճանապարհը
նեղ
է
եւ
փշոտ,
ն
լճի
մէջ
նոյն
աղաղակը
գործելով,
որ
պատճառում
է
մի
{գերան},
ջրի
մէջ
ընկնելու
ժամանակ:
-
Բերում
են,
բե
եւ
վատթա՛ր
գործերով
լցուած
մարդոց
պէս,
որ
իրենց
{գերանին}
չնայելով,
ուրիշների
աչքին
մօտենալով՝
նայում
են
յս
լցուած
հող
ու
քարը,
ջրի
երեսից
երկաթակապ
հաստ
{գերաններով}
եւ
փայտերով
պատելով,
յառաջացուցին
զանազան
նաւահա
այ
նորա,
հանգամանաց
աշխարհի,
եւ
ո՛չ
իբրեւ
ի
վեր
{գերաշխարհիկ}
իմն
էակի.
այլ
ո՞րպէս
կարիցեմք
թողուլ
անբասիր
զկր
ու
միտք
չունինք,
միայն
թէ
այս
վերջիններուն
համար
{Գերապայծառ}
Հասունին
խրատ
կը
տանք
(ան
ալ
իրեն
կրօնակցաց
օգտ
Ո՛չ
ոք
չասի,
թէ
աշխարքումս՝
ես
հարուստ
եմ
{գերապանծ}:
Քաղցր
ու
դառը
խառնուած
է
այն
ջրումը
րաբերութեամբ
աղքատ
լեզուն
ու
խօսել
հին
հռովմէական
{գերապանծ}
լեզուով,
կամ
Ֆլորենդացուն
ստիպել,
որ
Դանթէի
"
Ա
ռը
այստեղ
մնա
մինչեւ
գարուն:
Խնդրեմ
հարցանես
{գերապատիվ}
Մատվեյ
Խրիստոֆորիչ
Երեցփոխյանից,
արդյոք
իմ
ստրախ
նվարի
1856
Մոսկվա
24.
ՍԻՄԵՈՆ
ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՆ
{ԳԵՐԱՊԱՏԻՎ}
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ
ՍԻՄԵՈՆ
ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ,
ԱՐԳՈ
ԲԱՐԵԿԱՄ
ինչ
ի
մահ:
Ցանկանալով
Ձեզ
ամեն
ողջություն,
մնամ
{գերապատիվ}
բարեկամիդ
եւ
ազգասեր
եղբորդ
խ.
ծ.
Միքայել
Նա
ԱՆՆԷՍ
ԽԱՉԿԵԱՆԻՆ
3
Փետրվարի,
1862
ամի,
Լոնդոն
{ԳԵՐԱՊԱՏԻՒ}
ՏԷՐ
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ՀԱՅՐ,
Ձեր
սրտառուչ
նամակը,
որի
լ
օրագրի
մերում
հրատարակելոյ
՚ի
Մոսկուայ
ընդ
ձեռն
{գերապատիւ}
եւ
մեծիմաստ
վարդապետին
Նազարեանց:
Այվազովսքին
փո
ժողովրդի
մէջ՝
մի
քանի
աննպատակ
եւ
անտեղի
գրքեր՝
{գերապատիւ}
Մխիթարեանց
շնորհքով
լոյս
հանած,
յետոյ՝
հրահանգ
մարում
միայն
այսքան
ասել,
որ,
եթէ
մեր
Մխիթարեան
{գերապատիւ}
Հարք
չեն
կամեցել
այս
բանը
հայերէն
թարգմանել
եւ
տպ
նքրիստոնեայ
եւ
բարբարոս
վարք
ու
բարքը։
Մխիթարեան
{գերապատիւ}
Հարք,
ինքեանք
եւս
կրօնակից
եւ
ջատագով
լինելով
Յի
դուրս
եկել
Հայերի
մէջ։
Այս
բանը
ինձ
պատճառ
տուեց
{գերապատիւ}
Եւժէեն
Սիւ
հեղինակի
վիպասանութեան
սկզբումը
դնել
Յ
ստոնեայ
գործերը։
Զարմանալին
այս
է,
որ
Մխիթարեան
{գերապատիւ}
Հարք,
ինքեանք
միշտ
նստելով
կանգնելով
մի
քանի
անո
ր
հետ
միասին
եւ
մեր
ընթերցող
ազգը։
Մեր
խօսքը
{գերապատիւ}
Նազարեանցի
"
Հանդէս
Նոր
հայախօսութեան
"
անունով
ա
բարբառի
արշալոյսը։
Այժմ
ծանօթացնենք
մեր
ազգը
{գերապատիւ}
Նազարեանցի
նոր
հայախօսութեան
հանդէսի
հետ,
որի
առ
ում
ենք՝
ասելով,
թող
բանիմաց
Հայերը
ձեռք
առնուն
{գերապատիւ}
Նազարեանցի
գիրքը,
եւ
իսկոյն
համաձայնելով
հաստատե
նուլ
իւր
ձեռքը
մի
գիրք
եւ
հոգեպէս
զուարճանալ,
եւ
{գերապատիւ}
հեղինակը,
շատ
յաջողութեամբ
հասած
լինելով
իւր
նպա
Առ
հասարակ
մեծ
շնորհակալութեան
արժանի
բան
է,
որ
{գերապատիւ}
հեղինակը
իւր
բազմապարունակ
գրքի
մէջ
այդքան
հանդէս
երախտագիտական
շնորհակալութիւնը
թող
հաճի
ընդունել
{գերապատիւ}
հեղինակը,
որին
հոգով
չափ
ցանկանում
ենք
կարողութի
ուէին
ննջեցելու
վերայ
տան
եւ
եկեղեցական
կարգերը,
{գերապատիւ}
Ստեփանոս
Եսայեան
Նազարեանց
հանդէս
դուրս
եկաւ
բազմ
նճի-օղլուն
շտապեց
բանալ
եւ
կարդաց
այսպէս.
{Գերապատիւ}
Թիւթիւնճի-օղլու.
Ես
Ղրիմում
եմ
ահա,
իմ
գործը
եւ
ազատութիւն,
ի՛նչ
զարմանք
է,
որ
նախապատիւ
եւ
{գերապատիւ}
լինի
միւս
ազգերից,
որոնք,
մնալով
դեռեւս
ստրկակա
ն
անաչառ
մարդ
մեր
ընթերցողներից,
համաձայնելու
չէ
{գերապատիւ}
Գաբրիէլ
Վարդապետ
Այվազեանի
հետ,
թէ
Մխիթարեանց
պա
նը
սահմանելու
համար.
թող
մեր
ասածը
կատարելագործէ
{Գերապատիւ}
Գաբրիէլ
վարդապետ
Այվազեանը՝
խօսելով
Ուրուագծի
(
թեան,
եւ
այն՝
ականաւոր
անդամ։
Տեղիք
չունին
{գերապատիւ}
Գաբրիէլ
վարդապետի
խօսքերը
երկբայութեան
տակ
ընկնել
ւսին
հետեւելով՝
հաճոյանալ
Հռովմի
պապին։
Ահա
{գերապատիւ}
Չամչեանը
եւ
նորա
գործերը.
գրում
է
Վահան
հաւատոյ
գութիւն
առանց
պատասխանի
տալոյ:
Քաջայոյս
եմք,
թէ
{գերապատիւ}
Ստեփանոս
վարդապետ
Նազարեանց
ո՛չ
անարժան
համարեսցի
րականդ
այդ
տաճար,
որոյ
փականք
ըստ
գեղեցիկ
ասելոյ
{գերապատիւ}
Ստեփաննոս
վարդապետի
կորուսեալ
է
անգիւտ
ի
յորձանս
ակրոյ
Հայազգի
երեխաների
համար
",
զոր
հրատարակեաց
{գերապատիւ}
Նազարեանց:
Եթե
աշխարհիկ
լեզու
Հայոց,
յարդարեալ
ն:
Առ
Հայս
Ռուսաստանի
միակ
գերդաստան
է
եւ
այն
{գերապատիւ}
Լազարեանց,
որ
զօգուտն
ազգի
ծանուցեալ
հիմնեալ
է
գ
պատճառ
եւ
տալ
նոցա
ի
վերածնութիւն
զերկասիրութիւնս
{գերապատիւ}
Ստեփաննոս
վարդապետի
Նազարեանց
"
Առաջին
հոգեղէն
կե
ցքը
գեղեցիկ
նկարագրած
է
ամենայն
մանրամասնութենով,
{Գերապատիւ}
Ստեփաննոս
Նազարեանց
վարդապետի
"Հանդէս
նոր
հայախօս
ողբալի
տգիտութենովը
համարձակւում
են
բերան
առնուլ
{գերապատիւ}
Ստեփանոս
վարդապետի
գրուածքը,
թէ
նորա
լեզուն
ոչին
րելի
բացայայտել,
իսկ
թէ
ինչո՞ւ
համար
խառն
եղել
է
{գերապատիւ}
Նազարեանցի
խօսուածքը
գրոց
լեզուի
հետ,
պատճառը
շա
իւրեանց
մաքուր
հայախօսութենովը։
Այնպէս
որ,
եթէ
{գերապատիւ}
Նազարեանցի
գրածը
կարող
էր
լինել
10000
մարդի
անհաս
ր
կամ
հազար
մարդ։
Ազգը
երբէք
չի
կարող
ուրանալ
{գերապատիւ}
Նազարեանցի
աշխատութիւնը
եւ
անխարդախ
դէպի
ինքը
սէր
միածին
եւ
արկանել
զազգային
զխնդիրս
ընդ
գարշապարօք
{Գերաստիճանեալ}
Հայրապետիդ
Հայաստանեայցս
առաքելական
եկեղեցւոյ:
քար
խոստացող
բոյսեր:
Յոյս
ունինք
թատրոնական
{գերատեսչութեան}
կողմից,
որ
նա
մասնաւոր
ուշադրութիւն
դարձնէ
Ա.
թ
լ
զայս
գումար
եւ
հասուցանել
ա՛ռ
Ձեզ,
յիշեալ
անձն
{գերարժան}
պատրաստ
է
կատարել
զհրաման
Ձեր:
Միայն
զայս
մի
Լուանում
է
իստակ
ջրում
`
մի
լուացք:
{Գերբնական}
է
այդ
աղջկայ
տեսիլը,
Ոչինչ
չկայ
դորա
վերայ
էս
պիտոյ
է
սոքա
միմեանց
հասկանան։
Չ'գիտեմ՝
ի՞նչ
{գերբնական}
զօրութիւն
է
հարկաւոր,
որ
տասն
եւ
չորս
դարու
խտրո
թիւն,
բնական
փիլիսոփայութիւն,
բարոյականութիւն:
{Գերբնական}
մասը
մարդուն
մէջ
է
դարձեալ,
ուստի
եթէ
բնական
փիլ
պիսի
մի
պարոն,
աւելի
շուտով
կը
յօժարի
դիմել
դէպի
{գերբնական}
ուժերի
ազդեցութիւնքը,
"
որով
հարայ
նովին
եւ
բժշկ
Ազգային
կարծիքը
ասում
էր,
թէ
Ալբերտոսը
ունի
մի
{գերբնական}
գործակից,
որ
օգնում
էր
նորան
աշխատութեան
մէջ,
ա
նորա
կարծիքը
գուշակողների
մասին,
կամ
նոցա
գործած
{գերբնական}
գործերի
մասին,
-
շարունակեց
պ.
Մարկոսը:
-
ական
կերպով
կատարուելու
իրողութիւնը
մեկնուէր
նոցա
{գերբնական}
կերպով,
կամ
դրուէր
ֆանտաստիկական
շրջանի
մէջ:
Նա
ունենալով
պահանջում
է,
որ
ճշմարտութիւն
խօսողը
մի
{գերբնական}
զօրութիւն
ցոյց
տայ
իւրեանից,
որպէսզի
տեսանելով
ն
ամբոխը
ամենայն
միամտութեամբ
պատրաստ
է
ընդունել
մի
{գերբնական}
բանի
տեղ:
Ին՛չ
կ'ասեն
այժմ
Աֆրիկայի
կամ
Ամերիկայ
հնարաստեղծեալ
հանգամանքներ,
նկարագրում
է
երբեմն
{գերբնական}
անցքեր
ու
տեսարաններ
եւ
այլն,
բայց
այս
է
խնդիրը․
րուած,
ապա,
կարո՛ղ
էին
կատարուիլ,
թէ
ո՛չ:
Այն
{գերբնական}
տեսարանքը,
որ
ո՛չ
եղած
են,
ո՛չ
կան
եւ
ո՛չ
եւս
լ
բանալ:
-
Ձեր
խօսակցութիւնը,
որի
մէջ
յիշեցիք
{գերբնական}
ու
ֆանտաստիկական
բաներ,
մի
բան
միտքս
ձգեց:
Ես
մ
է,
որ
նախիջեւանցոց
սովորութենով
կարծած
լինէր
մի
{գերբնական}
բան...
Մի
ոգի...
Մեզիմեն
աղէկ...
։
Բայ
ատել
չէր
կարելի,
թէ
հերքում
էր
դրականապէս
թեթեւի
{գերբնական}
զօրութիւնը:
Այս
անորոշ
վիճակի
մէջ,
մանաւանդ
բան
պիտոյ
է
գտանէ
իւր
համար
մի
աննիւթական
աղբիւր,
մի
{գերբնական}
եւ
յաւիտենական
կեանքի
կենտրոն.
սա
է
Արարիչը,
ստ
տեղեկութիւն
տալ
նորա
մասին,
որպէսզի
ընթերցողք
մի
{գերբնական}
բան
չհամարեն
սորան
եւ
չասեն,
որ
եթէ
սուրբի
միջնո
յդ
բոլորի
գաղտնիքը
եւ
նորա
ձեռքին
է
խորհրդաւոր
եւ
{գերբնական}
գիտութեանը
բանալիքը:
Մի՞թէ
աւելի
մեղաւոր
են
Բուդ
Մեղադրելի
չէ
ժողովուրդը,
եթէ
վազում
է
դէպի
{գերբնականը},
մինչդեռ
Արագածի
վրայ
երեւացած
լոյսը
իրողութիւն
՝
պարտավորեսջիք
զիս
գոլ
միշտ
երախտագէտ
առ
ազգասէր
{գերդաստան}
Ձերոյին
գերազանցութեան:
Մնալով
ակնկալեալ
տնօրինո
է
Վարդավառի
կիւրակէն
եւ
երկուշաբաթին.
հարիւրաւոր
{գերդաստան}
գնում
են
քաղաքից
եւ
գեղերից,
ոմանք
վանքի
պարսպի
ամենայն
կիւրակէ,
պատահում
են
այդտեղ
տասն,
քսան
{գերդաստան},
որ
գնում
են
ծառերի
տակին
կանաչ
արօտի
վերայ
թէյ
ակը:
Այո՛,
մնում
է
նա,
բայց
տունը
մարեցաւ:
Մի
{գերդաստան}
ընկաւ
հասարակաց
խումբից:
Արդեօք
որքա՞ն
գերդ
մասերի
տէրերը
առանձին
առանձին
պիտի
կազմեն
քո
նման
{գերդաստան}:
Իւր
կարգով,
նոցա
քեզնից
ստացած
բաժինքը
պիտի
բա
ուց
եւ
ընտանիքի
տէր
դարձած
էր:
Ունէր
բաւական
մեծ
{գերդաստան},
կին,
որդիք,
դստերք,
որոնց
բացի
նիւթական
հարս
որին,
թէ
նորա
տէրութեան
մէջ
գտանուած
իւրաքանչիւր
{գերդաստան}
պարտական
է
հարկ
տալ
ամենայն
տարի
երկու
սու,
եւ
հ
ցն,
որք
զայս
արարին:
Առ
Հայս
Ռուսաստանի
միակ
{գերդաստան}
է
եւ
այն
գերապատիւ
Լազարեանց,
որ
զօգուտն
ազգի
ծա
ծուց
ողջություն
եւ
հաջողություն
Ձեր
եւ
Ձեր
ամբողջ
{գերդաստանի}
համար:
Այս
շնորհավորական
մաղթանքից
հետո
արժան
րդիք
ենք,
մեր
հայրը
Հայկն
է,
եւ
մեք
բոլորս՝
մի
{գերդաստանի}
անդամ։
Ամօ՞թ
չէ
այդպիսի
գերդաստանի
որեւիցէ
անդամ
ք
բոլորս՝
մի
գերդաստանի
անդամ։
Ամօ՞թ
չէ
այդպիսի
{գերդաստանի}
որեւիցէ
անդամին,
պաշտելով
իւր
սեպհական
անձնասիրո
չորացնել
նորանից
ծլելու
բոյսը:
Զաւակների
մայրը
է
{գերդաստանի}
մայր,
իսկ
գերդաստանների
մայրերը
ազգի
մայրն
են:
Քահանան
ունի
իւր
ծուխի
ցուցակը,
նա
գիտէ,
թէ
ո՛ր
{գերդաստանի}
մէջ
քանի
զաւակ
կայ,
եւ
եթէ
ծնողք
չկամենան
իւր
ժա
ձեր
համար:
Սիրական
եղբարք,
դուք
մեր
անբախտացած
{գերդաստանի}
արիւնակից
անդամք,
մի՛
յուսահատուիք
բոլորովին,
դ
իջոցին
ոչինչ
արժանի
ուշադրութեան
բան
չպատահեց
այս
{գերդաստանի}
մէջ,
բացի
ամենօրեայ
միօրինակութիւնից,
վերջապէս
ական
սիրով,
ընդունել
զնոսա
իբրեւ
զորդիս
միոյ
իսկ
{գերդաստանի},
որում
եւ
ինքեանք
պատկանէին,
ճանաչել
զնոսա
եւ
հ
չտալու
համար,
մի՞թէ
պարծանք
չէր
քեզ
եւ
քո
բոլոր
{գերդաստանին}
այդ
ուսումնարանը,
որ
միշտ
եւ
հանապազ
կրելու
էր
ք
որ
կարելի
եղածի
չափ
մանրամասն
չպատմէ
Մամիկոնեանց
{գերդաստանին}
վերաբերեալ
մի
նշանաւոր
անցք,
ի՜նչպէս
կարելի
է,
որ
եւ
զօրացնել
թագաւորական
իրաւունքը։
Հին
ազնուական
{գերդաստանները}
հարկադրուած
էին
խոնարհել
խիստ
նախարարի
կամքի
առաջ
յն
մարդ
իւր
համար
առանձին,
մինչեւ
անգամ
միեւնոյն
{գերդաստանների}
անդամք,
աշխատում
են
առանձին
կերպով
վարել
իւրեանց
ւ
բոյսը:
Զաւակների
մայրը
է
գերդաստանի
մայր,
իսկ
{գերդաստանների}
մայրերը
ազգի
մայրն
են:
Բայց
ի՛նչպէս
են
մեր
ազգի
ւ
ոյժը,
որ
կարողանան
պահել
եւ
դիմանալ
միլիոնաւոր
{գերդաստանների}
ծանրութեան:
Եւ
մինչ,
բնականաբար
կտրւում
են,
եւ
գիտութիւն,
յոյս
եւ
հաւատ։
Նորա
արդիւնքն
էր,
որ
{գերդաստանների}
մէջ
թագաւորեց
խնամք,
դարմանատարութիւն
եւ
խաղաղու
ծ
բարեկամությանը:
Ողջ
եղեք
եւ
ուրախ
Ձեր
բոլոր
{գերդաստանով}:
Ի
21
մարտի,
1856,
Մոսկվա
25.
ԳՐԻԳՈՐ
Ս
էս
հասայ
իմ
հայրենիքը
նորա
ձեռնտուութեամբ:
Բոլոր
{գերդաստանս}
տեսանելով
ինձ,
մի
անպատմելի
սուգ
եւ
ողբ
բարձրացր
Հայոց.
բայց
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
իրաւունս
ունի
{գերդաստանս}
այս
ասելոյ
ազգին,
ահա
մեք
եւ
վաստակք
մեր:
Այլ
մ
ան
նիւթը
եւս:
Այստեղ
եւս
երեւում
են
երկու
անբաղդ
{գերդաստանք},
երկու
աղքատ
ու
անմեղ
սիրահարք
եւ
վախճանը
գործի
ւթենից
դուրս
ընկնելով
բիւրաւոր
մարդիկ
եւ
բիւրաւոր
{գերդաստանք},
դառն
աղքատութեան
հետ
պատերազմելով,
կարող
են
սո
ստան
ընկաւ
հասարակաց
խումբից:
Արդեօք
որքա՞ն
{գերդաստանք}
ընկնում
են
այսպէս:
Սոցա
վիճակից
աւելի
քաղցր
մի
եւ
կէս
կանգուն
կայ
փորածի
խորութիւնը,
այդպիսի
{գերեզմա՞ն}
կը
լինի,
-
պատասխանեց
կոմս
էմմանուէլը:
-
Ի՛
հույս
ունեմ,
որ
մեր
բարեկամությունը
պիտի
մինչեւ
{գերեզման}
գնա,
եւ
ես
իմ
այս
գրչովը
պետք
է
արձան
հավիտենակա
եւ
այն
օրից,
երբ
գրիչ
վեր
եմ
առել
ձեռքս,
մինչեւ
{գերեզման}
ես
պիտի
պատերազմեմ
ստության
եւ
խավարի
հետ
եւ,
որ
ողբալի
ազգի
խեղճ
վիճակի
վերա:
Աստված
տար,
որ
ես
{գերեզման}
չմտած
տեսանելի
մեր
ազգի
դրության
բարվոքվիլը
եւ
հո
ս
եպիսկոպոսը
մեռավ
50-ական
թվականներին
եւ
նրա
հետ
{գերեզման}
իջավ
[ներկ]
պատրաստելու
եղանակը:
Մինչդեռ,
եթե
ա
ակիցների
լուսաւորութեան
մասին
անհոգութենից,
պիտի
{գերեզման}
իջուցանեն
ինձ:
Թո՛ղ
այսօր
լինէր
այդ
ուսումնարանը
ինէր
այդ
ուսումնարանը
ոտքի
վերայ,
էգուց
գնայի
ես
{գերեզման},
գո՛նէ
փարատուած
կը
լինէր
սրտիս
կսկիծը
եւ
խաղաղ
աւազակ,
բնաւ
սարսափելի
չէ.
քանզի
այն
անհատի
հետ
{գերեզման}
կ'իջնէ:
Բռնութիւնը,
եթէ
նորա
երեւեցուցիչը
մի
ժո
ւնը,
իւր
ծնողքը,
նորա
աչքին
պիտի
հանդիպին
երկու
{գերեզման}
եւ
մի
ամայի
բնակարան,
եթէ
եւ
այն
չէ
անցել
օտարի
ան.
Երկինքը
շատ
թափեց
անձրեւ,
լուաց
հազար
{գերեզման}.
Թէ
որ
կ՚ուզես
արեգակը
կեանք
է,
կեանքը
`
Ասաց
գազանն
անբաղդիս,
-
"
Երթա՛նք,
երթա՛նք
{գերեզման},
Այս
է
յոյսը
աշխարհիս"։
ԼՍԱՐԱՆ
ն:
Երրորդ
օրը
շատ
սգաւորք
Փորեցին
մի
{գերեզման},
Ուր
թաղուեցաւ
իւր
հօր
մօտին
Մարմինը
նում
է
այսպէս.
"
Ես
քո
համար
պատրաստում
եմ
{գերեզման}
"։
Ճայթեց
սիրտս...
եւ
երկիւղից
եւ
ցաւից,
ՕՇԱԿԱՆ
Օշակա՜ն...
Վեհ
Հայերի
{գերեզման},
Աւերակ
տաճարիդ
մէջ՝
Մեսրոբի
վայր
հան
րպէս
անդամ
ամբողջի,
Օշական
Վեհ
Հայերի
{գերեզման}
Քո
ժայռից
ես
ցած
իջայ
Ուստի
հերոսն
մեր
պաշտպան
Ազգը
նրան
զլացաւ
Կառուցանել
մի
{գերեզման}
։
Օշական
Վեհ
Հայերի
գերեզման
Բողո
ւցանել
մի
գերեզման։
Օշական
Վեհ
Հայերի
{գերեզման}
Բողոքիր
մինչեւ
երկինք
Ընդդէմ
այս
տմարդո
րդապետի
ձեռքով
եւ
մօր
արգանդից
տեղափոխւում
է
դէպի
{գերեզման}:
Եւ
այս
տեսակ
անասելի
եւ
անլսելի
ոճիրների
համ
նք
երկու
տողով:
Բայց
մեր
տեսածը
եւ
լսածը
մեր
հետ
{գերեզման}
չտանելու
խոստումը
առնում
ենք
հրապարակով:
Ընթերցո
ր
ազգը
անհետացել
է
երկրիս
երեսից,
ես
մինչեւ
նորա
{գերեզման}
մտանելը
թափել
եմ
մի
արտասուքի
հեղեղ
նորա
վերայ:
ւհետեւ
դեղ
դնել
եւ
բժշկել,
իսկ
թէ
մեռնիմ,
տանել
{գերեզման}
եւ
թաղել"։
Եւ
նա,
պատասխան
տալով,
ասաց
պատգամ
ն
մէջ
իւր
կեանքը
եւ
հարստութիւնը
կնքած
մի
անբաղդի
{գերեզման}...
Այսպիսի
մի
մարդ,
ո՜հ,
ցաւելի
ճշմարտու
իւնը
խաղում
է
այս
խաղը
ժամանակի
հետ:
Ամէն
մի
նոր
{գերեզման}
նոր
քար
է,
որ
ստանում
է
բնութիւնը
եւ
դնում
է
եւ
ոյ
բարին,
-
պատասխանեց
խօսակիցը:
-
Դարձեա՞լ
{գերեզման}...
-
Օրհնած,
այս
տարի
դեռ
տասներորդն
է,
սն
տարին
մի
անգամ
չէ
պատահում:
Մնում
է
մեռեալը.
{գերեզման}
փորելուց
ստանում
եմ
երկու
մանէթ,
լուանալու
համար
-
Ճշմարի՛տն
ասեմ,
ցաւելու
չեմ,
եթէ
ամենայն
օր
{գերեզման}
փորեմ
այնպիսի
մարդերի
համար,
որպիսու
համար
փորու
խօսքերին.
նա
իւր
կեանքում
չէր
փորել
այդպիսի
խոր
{գերեզման}:
Ը․
Կոմս
էմմանուէլը,
տխրութեամբ
լցուած,
բա
աց
կեղտ
անուն
ընկալեալ
հանդերձ
իմ
աւասիկ
մաշիլ
'ի
{գերեզման}.
դատ
արասցէ
ինձ
տէր
ըստ
արդարութեան
իմում։
Բայց
րակի
եւ
ահա
տեղափոխին
իբրու
ի
մի
գերեզմանէ
ի
միւս
{գերեզման}:
Իմ
է
այդպիսի
իրողութեանց
եւ
մերոյս
Հայկական
ման
տիկոսական
կարծիքների,
որ
այս
բաներից
շինեն
նորան
{գերեզման},
որի
մէջ
կենդանի
կենդանի
կը
թաղուի.
այնպիսի
գեր
ման,
որի
մէջ
կենդանի
կենդանի
կը
թաղուի.
այնպիսի
{գերեզման},
դէպի
որը
հարիւր
մղոնից
պիտոյ
է
թռչին,
հասանեն
ն
ագռաւները
եւ
անգղները՝
նորա
մարմնի
հոտը
առած,
{գերեզման},
որին
չէ
պիտոյ
կարողանան
մարդիկ
մօտենալ՝
առանց
ինչ
շպարի
տակ
եւս
ծածկվի,
այնուամենայնիւ
մինչեւ
{գերեզման}
մեզ
միշտ
ատելի
կը
մնայ։
Մեզ
կարող
են
ասել,
թ
յն
փառահեղութեամբ
լողում
էր
կապոյտ
երկնքի
վերայ:
{Գերեզմանակա՜ն}
լռութիւն...
Բնակիչներից
ամայացած
պալատը
սարի
վեր
ն
լոյսը,
որ
յայտնի
է
անունովս՝
Ճախնային
գազ
կամ
{Գերեզմանական}
մոլահուր,
որ
շատ
անգամ
երեւում
է
եւ
նոր
թաղած
մե
չի
Հարազատ
պարգեւ
հայազգի
ոգին։
{Գերեզմանական}
լռութիւն
խորին
Պատել
էր
նստած
մարդերի
սրտին
ինչ
թափանցեալ
յակաստան
հոգւոյս,
զիճութիւն
գոգցես
{գերեզմանական}
ազգոյ
իմն
արագութեամբ
լնանիւր
յուղեղ
իմ.
երեւակա
ն-քիմիկական
փորձերին,
հաւասարւում
է
ճախնային
կամ
{գերեզմանական}
ասուած
մոլորական
կրակների
լուսին։
Ասածներիս
ապաց
ուրիշ
կրակներ
եւ
լուսեր,
որպէս
ճախնային
գազը
կամ
{գերեզմանական}
շրջմոլիկ
կրակը,
գնդաձեւ
կամ
կծկաձեւ
կայծակը,
վ
ան
հարկաւոր
պիտոյքը,
այլեւ
փառաւոր
ճաշ
պատրաստեց
{գերեզմանատնում}
70
յուղարկաւորի
համար։
Պարծա՛նք
քեզ,
Հայաստա
ատար
գտանուեցաւ
այս
մեր
պատմած
բոլոր
բաների
մէջ։
{Գերեզմանատնում}
սեղանի
վերայ,
մինչ
Պ.
Սանասարեանցի
առատութենից
աւարտուած,
յուղարկաւորքս
բաւական
ժամանակ
մնացինք
{գերեզմանատնում},
որպէս
թէ
մի
բան
քարշում
էր
եւ
պահում
էր
մեզ
այն
ն,
Պայծառափայլ
Դուռնից
հրաման
խնդրելով,
առանձին
{գերեզմանատուն}
նշանակեց
Աւետարանական
Հայերի
համար,
որ
չէ
ենթարկ
րսպաւոր
եկեղեցի,
որի
բակը
էր
միեւնոյն
ժամանակ
եւ
{գերեզմանատուն}:
Կանաչապատ
էր
բոլորովին
այդ
եկեղեցու
բակը,
ւ
խորհրդին
եւ
ցանկութեանը
համեմատ։
Հայոց
{գերեզմանատունը}
գտանւում
է
Վագայնկով
արուարձանի
մէջ։
Տպա
ատելութիւն
ձգելէն
ետեւ,
ազգութիւննիս
մահուան
եւ
{գերեզմանաց}
դռները
հասուցիք:
Դո՛ւք
էք,
որ
մինչեւ
ցայսօր
չկշ
գերեզմանին
իմոյ
մի՛
տացեն
ինչ,
քանզի
սակս
տեղւոյ
{գերեզմանացն}
իմոյ
եւ
վասն
իմ
տանս
եղելոցն,
երկու
քաթայ
եւ
մին
դմիշտ
անհետանան,
ինչպես
եւ
նույն
այդ
պարոնները՝
{գերեզմանափորի}
բահի
տակ,
այնպես,
որպեսզի
հետագա
սերունդը
մինչե
ենք,
որ
Հայաստանի
լուսնակը
իւր
շողը
կը
կաթէ
նորա
{գերեզմանաքարի}
վերայ,
եթէ
իւր
այսուհետեւ
երգելիքը
երգէ
աւելի
հա
շարժառիթք
են,
որ
նստիս
ու
լաս,
մինչեւ
որ
թաղման
{գերեզմանդ}
լցուի
աչքիդ
արտասուքով։
Իհարկէ,
ազգային
օրագրեր
րութեան
նորա
ժամանեալ
կորզեաց
զողորմելի
անձն
իմ
ի
{գերեզմանէ}::
Եղանակն
տեղւոյս
է
ամառնային
կամ
գարնանայի
ոյս
տեսեալ
զհրապարակի
եւ
ահա
տեղափոխին
իբրու
ի
մի
{գերեզմանէ}
ի
միւս
գերեզման:
Իմ
է
այդպիսի
իրողութեանց
եւ
մեր
ուտ
ձեռօք
ընդ
ոսկերս
սրբոյն
մարտ
եդեալ՝
հանէին
ի
{գերեզմանէն}
եւ
ի
գետ
ամային,
զորոց
յիշէ
երանելին
Ղազար
ի
Թղթ
է՝
ձեզէն
իսկ
գիտէք
տեղեկացեալք...
Զոսկերսն
ի
{գերեզմանէն}
հանել
տային
եւ
գետ
արկանել,
զհրեշտականման
այրն
զ
աթապատել,
քառասնիցը
անպակաս
առնել,
ննջեցեալների
{գերեզմանը}
օրհնել
տալ,
մատաղը
չմոռանալ
եւ
պահքը
պահել․
եթէ
նպիսի
մարդերի
համար,
որպիսու
համար
փորում
եմ
այս
{գերեզմանը}:
-
Ուրեմն
կան
մարդիկ,
որոնց
մեռանելը
այնքան
աշուն:
-
Այն
մարդը,
որի
համար
փորում
ես
այդ
{գերեզմանը},
նոյնպէս
պատկանում
է
այս
վերջին
տեսակի
մարդերին
նքը
եւս
հրամայում
է
երեք
կանգուն
խորութեամբ
փորել
{գերեզմանը},
այս
պահանջում
են
առողջապահական
կանոնք:
Բայ
կեանքի
վերջը
կրել
իւր
պարանոցին,
մի
պատիժ
է,
որ
{գերեզմանը}
միայն
կարող
էր
վերացնել:
Տեսնելով
քո
սիրտը,
շօշ
ս
թէ
եկել
է
Մէքքէից,
ուր
գնացած
է
եղած
Մէհէմմէդի
{գերեզմանը}
համբուրելու.
այս
դերվիշը
տեսանելով
Գիրէյ-խանի
պա
օր
Կարգի։
Լօյոլան,
տեսնելով
Քրիստոսի
դատարկ
{գերեզմանը},
իսկոյն
հասկացաւ,
որ
միմիայն
խելքի
զօրութենով
կ
գելու
գեղեցիկ
եւ
խաղաղ
առաւօտը
նորա
լուռ
ու
մունջ
{գերեզմանի}
վերայ:
Այս
անախորժ
վիճակի
մէջ
անցուցել
էի
ահ
իտոյ
է
ապագայումը
օրհնէր
քո
յիշատակը
եւ
աղօթէր
քո
{գերեզմանի}
վերայ,
իսկ
եթէ
դու
խնամ
տանէիր
եւ
դաստիարակէիր
ո
նոցանից
երախտագիտական
արտասուքով
պատուելու
էին
քո
{գերեզմանի}
հանգիստը:
Դու
ասում
ես,
թէ
"
հոգաբարձու
չէիր
ու
ն
գազը,
որ
բաժանուելով
մեռած
մարմնից,
նստում
էր
{գերեզմանի}
հողաբլուրի
վերայ:
Այն
մարդուն
կամ
այն
ժողովր
-
Հայկական
թէատրոն
Մոսկուայի
մէջ
-
Սուրբ
Մեսրոպի
{գերեզմանի}
այցելուի
նամակը
-
Գամառ-Քաթիպայի
պահանջողութեան
պ
ն
հանգամանաց
շատ
նիւթեր...
"։
Սուրբ
Մեսրոպի
{գերեզմանի}
այցելուի
նամակը
ձգելով
Յիշատակարանիս
մէջ՝
կատարո
անցուցանելով
օրերս,
ամենայն
օր
մի
քայլ
մօտենալով
{գերեզմանի}
բերանին,
աչքս՝
դուռը,
նստած
եմ,
թէ
ո՛վ
արդեօք
իարէն,
սակաւ
երբեմն՝
Հայերէն:
Թող
շարժուին
{գերեզմանի}
մէջ
մեր
Արամ
նահապետի
ոսկերքը...
Իրաւունք
ու
անունը
խնկւում
է
հայկական
եկեղեցու
մէջ,
եւ
որոնց
{գերեզմանի}
հողը
համբուրելի
են
մեզ:
Ի՛նչպես
չհարցանենք
Պ
՛
մոռնաք,
որ
ձեր
ապագան
պիտի
դատաստան
կատարէ
ձեր
{գերեզմանի}
վերայ,
ինչպէս
դուք
դատում
էք
այսօր
ձեր
նախահարց
ծանր
խաչը,
մինչեւ
որ
մի
նիւթեղէն
խաչ
տնկուի
նորա
{գերեզմանի}
վերայ:
-
Իսկ
նորա
ընտանիքը՞:
-
Այժմ
կ
ի
թաղեսցեն
զիմ
մարմինս
ի
գաւիթն
եկեղեցւոյն,
մերձ
{գերեզմանի}
մօրն
իմ,
կատարելով
զամենայն
հոգեւորական
պաշտօնս
,
անբաժանելի
Աստուածութեամբ.
իսկ
մարմինն
եդաւ
ի
{գերեզմանի},
սապէս,
անբաժանելի
Աստուածութեամբ:
Ըստ
այսմ
եւ
ք
տեսնիլ
Հայլին
իւրեան
ֆոկուսով:
ՕՏԱՐԻ
{ԳԵՐԵԶՄԱՆԻ}
ՎՐԱՅ.
Չեմ
կարող
այժմ
խաղաղ
նայել
մեր
թ
ս
բանը
անհնար
էր...
Միայն
բուն
է
ընդհատում
{գերեզմանի}
լռութիւն,
Չի
ուղարկում
նորան
լոյս
երկնից
ա
ցուկ
կրքի
ծնունդ,
ո՛չ,
ո՛չ:
Այժմ
եւ
մինչեւ
մեր
{գերեզմանի}
ափը
վյրեժխնդիր
եւ
նախանձաւոր
ենք
հասարակ
ժողովրդի
տ
եմ
ծնուել,
նորա
հետ
եւս
պէտք
է
թաղվիմ
միեւնոյն
{գերեզմանի}
մէջ:
Իմ
կրած
նեղութիւնները
տարապայման
են:
Մարդկ
նի
վրայ:
Դոյն
այդ
առաքինական
հոգին
նորա
անպաճոյճ
{գերեզմանի}
վրայ,
որ
դեռեւս
չէ
շքեղազարդած
մարդահաճութեան
յի
ուրաց
գործերը
եւ
նահատակութիւնքը,
կանգնեցնէ
նորա
{գերեզմանի}
վերը
իւր
երախտագիտութեան
արձանը,
եւ
դրա
վերայ
քա
ոյ
պիտոյ
է
հողին
տայինք
մեր
հանգուցելու
հողը։
{Գերեզմանի}
վերայ
ասացին
դամբանական
ճառեր
Մոսկուայի
Կայսերակա
ու
եւ
ոչինչ
բարբառ,
բացի
մի
մեռած
բարբառից,
որի
{գերեզմանի}
վերայով
հազարաւոր
անգամ
ահա
կատարել
է
արեգակը
իւր
երջին
ճառագայթքը,
եւ
ժամակոչը
երկու
ձեռքը
դնելով
{գերեզմանի}
ափերին,
դուրս
եկաւ
նորա
միջից:
-
Հերիք
է
այ
չ
որ
այժմ
ճնշում
են
հոգիս,
պիտի
ճնշեն
եւ
ոսկերքս
{գերեզմանի}
մէջ․․․․․․․․․․․․․․․
Մեք
չունինք
ազգային
երգեր
էին
մխիթարել
նորա
ոսկերքը
եւ
այն
անշուք
եւ
աննշան
{գերեզմանի}
մէջ,
եւ
թէ
ինքն
երջանիկ
էր
լինելու
այս
դիպուածու
ահ
հալածելուց
յետոյ,
ոսկերքը
եւս
հանգիստ
չթողեցին
{գերեզմանի}
մէջ,
այլ
հանեցին
ու
գետը
թափեցին։
Չեմ
ասում,
որ
ո
տ
է
ապաքէն,
թէ
հին
լեզուն
մեռեալ
է
եւ
դնի
ի
խորս
{գերեզմանի},
ըստ
որում
չունի
կեանք
եւ
կիրառութիւն
կընկերական
,
այսինքն
կապեալ
եւ
կալանաւորէալ
յիւրում
դարաւոր
{գերեզմանի},
զի
դորա
չի՛ք
տեղի
ի
կենդանեացն
աշխարհի,
եւ
յայ
տնեց
իւր
դիտաւորութիւնը,
թէ
կամենում
էր
Քրիստոսի
{գերեզմանի}
մօտ
կատարել
իւր
ապաշխարութիւնը։
Աբեղայն
գովեց
այ
երին
սովորական
հարկը,
թոյլտուութիւն
ստանայ
Փրկչի
{գերեզմանի}
մօտ
աղօթելու։
Իգնատիոսը
հազիւ
թէ
հասել
էր
իւր
նպ
ստարանների
վերայ։
Մանրէզի
անապատականը,
Քրիստոսի
{գերեզմանի}
ոգեւորուած
ուխտաւորը
ուսանում
է
երեխաների
հետ
միա
ատի
մէջ,
ամենեքեան
կը
մտածեն,
թէ
Ձեր
Մեծութիւնը
{գերեզմանի}
դուռնի
մօտ,
զղջում
էիք,
որ
այնպէս
վարուեցաք
նոր
ծախսով։
Ժողովուրդը
ամենայն
օր
գումարւում
էր
նորա
{գերեզմանի}
վերայ,
որպէս
թէ
նորանով
գործուած
զանազան
հրաշքնե
ոց
տէր,
այնքան
այգիների
տէր,
ծերացած
եւ
մի
ոտքը
{գերեզմանի}
մէջ,
այնուամենայնիւ
(երես
86)
կապում
է
ուրիշի
իշկը
ինձ
պարզապես
ասաց,
եւ
ես
օրե
օր
մոտենում
եմ
{գերեզմանին}:
Հավատացեք,
այնպես
վատած
եմ
այժմ,
որ
ինքս
ինձ
մ
Օշականից՝
գրած
Դեկտեմբ.
27-ից
"
Սուրբ
Մեսրոպի
{գերեզմանին}
այցելու
"
ստորագրութեամբ,
դնում
եմ
այստեղ
մի
քան
տոնէականաց
օրինաւոր
եւ
միջակ
ծախիւք.
սակս
տեղւոյ
{գերեզմանին}
իմոյ
մի՛
տացեն
ինչ,
քանզի
սակս
տեղւոյ
գերեզմանաց
թաղեսցեն
ի
գաւթի
եկեղեցւոյն,
տալով
զգին
տեղւոյն
{գերեզմանին}
նորա
նման
այլոց.
եւ
զվերն
յիշեալ
իմ
տուած
գետինն
ով
մօտենում
են
նորա
խնկելի
ոսկրներին
եւ,
հանելով
{գերեզմանից},
թափում
են
ջրի
մէջ:
Այստեղ
աւելորդ
չէ
խնդրել
ձե
ց
յառաջ
ասիական
Տաճկաստանի
մէջ
մի
Հայոց
եպիսկոպոս
{գերեզմանից}
փորել
ու
հանել
է
մի
Հայ
քրիստոնէի
ննջեցեալ
մարմին
պատկառելի
ծերունու
հետ.
նորա
ոսկերքը
փորեց
հանեց
{գերեզմանից}
ու
գետը
թափեց:
Ղազար
Փարպեցուն
ոտքը
բոբիկ
քշե
ահազիզեանը։
Մեք
բոլոր
յուղարկաւորքս
բաժանուեցանք
{գերեզմանից},
այն
ժամանակ,
երբ
քահանայն
դրեց
խաչի
կնիքը
նորա
ւնը,
այլեւ
բոլոր
ազգը
եւ
քո
հօր
ոսկերքը
կը
հանես
{գերեզմանից}
եւ
կը
վաճառես:
Եթէ
մեր
ազգի
մէջ
կան
եւ
այսպի
ցել
էր,
գնաց
Մակաօ
քաղաքը։
Այնտեղ
փորեց,
հանեց
{գերեզմանից}
խեղճ
ողորմելի
Տուրնօնի
մարմինը
եւ
բերեց
իւր
հետ
Ե
մբողջ
եւրոպայի
համաձայն
ասում
ենք,
թէ
շատ
հեշտ
է
{գերեզմանից}
մեռեալները
հանել
կենդանացնել,
քան
այդ
ժանգոտած
լ
մարդ,
թէեւ
շատ
էլ
ագահ
եղած
լինէր
իր
կեանքում,
{գերեզմանից}
դուրս
չէ
եկել,
որ
իր
ժառանգների
իրաւունքը
բռնաբա
է։
Եւ
մէկ
անգամ
մեռածը,
եթէ
դուրս
էլ
գալու
լինի
{գերեզմանից},
ժառանգը
նորան
իբրեւ
օտարոտի
մի
երեւոյթ,
իբրեւ
րովհետեւ
մեռածը
ապստամբում
է
բնութեան
ընդդէմ՝
իր
{գերեզմանից}
դուրս
գալով։
Հին
լեզուն
անդա՜րձ
գնաց,
որովհե
գակը
կարող
են
ընդհատել
միշտ
թագաւորող
լռութիւնը:
{Գերեզմանները},
որը
կարգով,
եւ
որը
անկարգ,
շարուած
էին
կանաչ
այժմեան
հայը
այսպէս
խօսել.
ո՛վ
հաւան
չէ,
գնա՛յ
{գերեզմանները}
փնտրէ
4.
000
տարի
առաջ
մեռածներին
եւ
այդ
մեռելներ
ր,
որ
շատ
անգամ
երեւում
է
եւ
նոր
թաղած
մեռելների
{գերեզմանների}
վերայ,
եթէ
խաղաղ
էր
եղանակը,
եթէ
քամին
չէր
ցրւո
ը
յատակից...
Երբ
կոմս
էմմանուէլը
ման
գալով
{գերեզմանների}
մէջ
եւ
կարդալով
տխուր
եւ
սխալներով
լի
տապանագիրքը
նչեւ
անգամ
մեռած
Յանսէնեանների
մարմինքը
հանուեցան
{գերեզմաններից}
եւ
ձգուեցան
խորխորատների
մէջ։
Այս
խիստ
ու
կոշտ
վ
նը
բռնուի
ձկնորսների
ուռկանով
եւ
թաղուի
մի
անշուք
{գերեզմանում}.
քան
թէ
ընկնեմ
այսպիսի
անվերջանալի
ցաւերի
մէջ,
րն
արձակ
Վազեց
աղջիկ
սգաւոր
Դէպի
գեղի
{գերեզմանքը},
Ծունկ
չոքեց
մի
շիրմի
մօտ:
"
Հայրի՛կ
կանաչ,
թավիշապատ
յատակի
վերայ:
Ասես
թէ
մարդերի
{գերեզմանքը}
ծառայում
են
բնութեան
ձեռքում
Շախմատի
քարերի
տեղ:
բայից,
որպիսի
զքուն
ննջել,
հարկ
հարկանել,
գերի
{գերել}
եւ
այլն,
թող
պարարեսցին
քիմք
դոցա
եւ
նմանապիսեաց
ոքր
կշիռ
տալ
իմ
անձին,
թէ
կարող
է
մի
փոքր
մեղմել
{գերի}
վարողների
կոշտ
ընթացքը
իմ
հետ,
բայց
մի՛
ասա,
այ
ւած
աշխարհի
երեսին
գտանւում
է
խղճալի
վիճակի
մէջ,
{գերի}
եւ
ստրուկ
խաւար
նախապաշարմունքների
եւ
ամենեւին
ան
ւթեան
անդամքը
ապահովեն
իւրեանց
ապրուստը,
որպէսզի
{գերի}
եւ
ստրուկ
չլինին
ուրիշին:
Ազգութիւնը
անմեղադրելի
Մի՞թէ
ես
էլ
որ
լինէի
Մի
ալեւոր
ծերունի
{Գերի}
դառած
կը
հալուէի
Խաբուած
անարգ
երեսի։
Բռնակալի
դա
աստղ
էր,
Որ
աշխարհը
իւրեան
{գերի}
Ծնած
օրից
կարծել
էր։
Շատ
հալածանք,
շ
Բայց
պէտք
չէ
մոռանալ,
որ
գերմանական
չոր
գաղափարի
{գերի}
փիլիսոփայութեան
իջնելու
կէտն
է
այս:
Ես
անհամ
կեր
,
թէ
ինչպէ՛ս
Նաբուգոդոնոսորը
քանդեց
Երուսաղէմը
եւ
{գերի}
վարեց
նորա
բնակիչները:
Նոյնպէս
տեսայ
ես,
երբ
Կա
այց
ելանելով
եւրոպական
համալսարանների
մեծ
մասին,
{գերի}
ընկել
էր
Թաթարների
ձեռք
եւ
արձակուելով
դէպի
Ռուսս
կում
էր
երեսը
կանաչ-դեղին
գունով:
Թշուառ
Մկրտիչը
{գերի}
էր
իւր
քրոջ
ձեռքին,
քոյրը
գիտէր
նորա
բոլոր
առեւտ
նքրիստոնեայ
նպատակը՝
բռնանալ
մարդկութեան
վերայ,
{գերի}
եւ
ստրուկ
շինել
նորան։
Նոյնիսկ
վերեւում
յիշուած
ձայն
բայից,
որպիսի
զքուն
ննջել,
հարկ
հարկանել,
{գերի}
գերել
եւ
այլն,
թող
պարարեսցին
քիմք
դոցա
եւ
նմանա
ինքներդ
օգնութիւն
հասուցանէք,
եթէ
ո՛չ,
ինձ
եւս
{գերի}
կը
վարեն
դէպի
Մասեաց
յաղթանդամ
ուրուականների
ամրո
լ
էր
պ.
Շահբէգին,
որ
արիւնկզակ
լեզգիների
ձեռքով
{գերի}
տարուեցաւ
դէպի
Շամիլանիստ
աթոռը,
երեւի
որ
պ.
Իս
ազատեց
Շամիլի
գերութենից
եւ
փոխանակ
պ.
Շահբէգի,
{գերի}
տարուեցաւ
ինքը
Շամիլը
դէպի
Ռուսսիայ:
Պատուե
,
հրէս,
Գրիգորը,
Կը
տայ
ինձ
ու
կ՚ըսպանի:
{Գերի}
ա
մեր
հայ
ազգը,
Ղոչաղների
թալ
ազգը,
Էս
անիրաւ
թ
թերեւս
թոյլ
տալով
այս,
հերիք
պատճառ
է,
որ
նորան
{գերի}
լինելով,
նորա
վրայ
սիրահարուելով,
անմշակ
թողուն
իւն:
Ներկայ
եւ
կենդանի
սերունդը
անցածի
եւ
մեռածի
{գերին}
չէ,
իսկ
ով
որ
ուզում
է
կամայաբար
իր
կենդանութիւն
վրէժը
կը
հատուցանեն:
Այս
եւս
պատմում
են,
որ
երբ
{գերիներին}
քաղաքական
բանտն
էին
տանում,
նոքա
պատահում
են
մի
Քամայ
նոյածնի,
Խայտառակեաց
զիւր
զհայր
{Գերծեալ}
զմօրուսն
ծնօտի:
Ո՛չ
զիւր
զդաժան
գէթ
հոգի
նում
են՝
առանց
խնայելու
հասակի
եւ
սեռի,
Ռուսիոյ
{գերմանաթաթար}
կառավարութիւնը,
իբրեւ
մի
վամպիր,
ծծում
է
Լեհաստ
լեզուի
ոգուն
հաւատարիմ
մնալով,
"
Հիւսիսափայլը
"
{գերմանախօս}
էր
դառնում!!
Հին
եւ
նոր
լեզուի
ընդդէմ
մեր
սքանչել
րը,
երբ
մենք
գործ
չէինք
դնում,
"
Հիւսիսափայլը
"
{գերմանախօս}
էր
դառնում։
Երբ
Ֆրանկի
mօyen,
Ռուսի
средство
եւ
այժմեան
սերունդը
գործ
է
ածում,
"
Հիւսիսափայլը
"
{գերմանախօս}
էր
դառնում!!
Երբ
Ֆրանկի
partager,
Ռուսի
раздѣлят
թեան,
ցաւին
"
եւ
այլն
եւ
այլն,
"
Հիւսիսափայլը
"
{գերմանախօս}
էր
դառնում!!
Երբ
Ֆրանկի
communiquer,
Ռուսի
сообщ
լ
այս
ինչ
բանի
եւ
այլն
եւ
այլն,
"
Հիւսիսափայլը
"
{գերմանախօս}
էր
դառնում!!
Երբ
Ֆրանկի
curieu,
Ռուսի
любопытный
ում
էինք
արժանի
հարցասիրութեան,
"
Հիւսիսափայլը
"
{գերմանախօս}
էր
դառնում!!!
"
Հիւսիսափայլը
"
հարիւրներով
ունի
ա
ւմ!!!
"
Հիւսիսափայլը
"
հարիւրներով
ունի
այս
տեսակ
{գերմանախօսութիւնք},
խոստովանում
ենք.
եւ
ոչ
միայն
այսքան,
այլեւ
յա
Հայոց
ազգի
շնորհքը
չէ.
մեզանից
իւրաքանչիւր
ոք,
{Գերմանական},
Ֆրանսիական
եւ
Ռուսսիական
Համալսարաններումը
դեգե
ւթիւնը
արդարացնելու
համար
"
Հիւսիսափայլի
"
լեզուն
{գերմանական}
բաղդասութեան
եւ
գերմանիկ
տրամաբանութեան
ստրկացած
ած
կեանքի
առաջացուցած
արդիւնք,
որպէս
յիշատակարան
{գերմանական}
ոգու
կերպարանագործութեան
պատմութեան
մէջ,
եւ
ոչ
ա
սը
Հեգելին
եւ
այլն,
եւ
այլն:
Խե՜ղճ.
այդ
բոլորը
{գերմանական}
փիլիսոփայութիւնք
են.
եւ
քու
ազգի
կեանքից
բխած
չլ
սինքն
չկարդացուելու
եւ
անտես
լինելու)
ճակատագիրը
{գերմանական}
գրքերի:
Չնայելով,
որ
անդադար
ուսումնասիրում
են
մ
են
հին
օրինակները
(այսինքն
հին
հեղինակները),
{գերմանական}
ուսումնականք
չեն
ուսել
առնուլ
նոցանից
գեղեցիկ
եւ
մա՜հ
թագաւորասպաններին,
մա՜հ
ապստամբներին:
{Գերմանական}
ազգը
մեծ
ազգ
չէ
եւ
նորա
փոքրութիւնը
եւ
մեծութեան
լը
դատապարտել
նոցա
այս
նեղսիրտ
ըստ
էութեան,
բայց
{գերմանական}
հասկացողութեամբ
լայն
եւ
հոյակապ
ուղղութիւնը:
Եւ
ջ:
Անգլիական
տէրութիւնը
գտնւում
է
-
եթէ
հաւատանք
{գերմանական}
փիլիսոփայի
խօսքերին
-
այնպիսի
դրութեան
մէջ,
որ
ն
մը
մեծապէս
սխալւում
է,
եւ
դորա
պատճառն
է
դարձեալ
{գերմանական}
փիլիսոփայութիւնը:
Նորա,
որպէս
առաջադիմութիւն
ըն
ծ
դնել,
օգուտը
ինչ
է:
Բայց
պէտք
չէ
մոռանալ,
որ
{գերմանական}
չոր
գաղափարի
գերի
փիլիսոփայութեան
իջնելու
կէտն
է
մասին:
Պրուսական
դիւանապետականութիւնը
միաւորուած
{գերմանական}
գաղափարականութեան
(idealism)
հետ,
կուսակցութիւ
անց
պախարակելու
չափով
դրուատներ
եւ
տաղեր
է
երգում
{գերմանական}
եւ
պրուսական
տէրութեանց,
եւ
այս
`
1830-31-ին:
Թ
այն
խնամատարութեամբ
կրթել
եւ
վարժել
իւր
աշակերտքը
{գերմանական}
լեզուի
մէջ՝
քարոզելով
նոցա,
թէ
այդ
լեզուն
մանաւ
ւթիւնը՝
մեծապէս
աշխատելով
եւ
աշխատեցնելով
նորանց
{գերմանական}
լեզուի
վերայ։
Անցանում
է
համարեա
թէ
մի
տարի
ժ
ազգի
վերայ.
դեռեւս
ուսման
ժամանակին
թարգմանել
էր
{գերմանական}
լեզուից
Հօֆմանի
"
Մաքս,
կամ
կարիքն
ամենամեծ,
օգ
նալը
ամենեւին
հնարաւոր
է,
-
պատասխանեց
բժշկապետը
{գերմանական}
սառնութեամբ:
-
Դուք
վաճառական
չէք
եւ
ոչինչ
րանական
[ընկերութեան
միաբանից)
Դիտրիխ
եւ
Զարեմբա
{գերմանական}
քահանայից,
որոց
կամեցեալ
հասկանալի
կացուցանել
Հա
ծ
միապետութիւնքը,
այսինքն՝
Ֆրանսիան,
Սպանիան,
{Գերմանական}
Կայսերութիւնը
(Աւստրիական
Տան
ժառանգական
երկիրնե
ւածներում
միշտ
ոտնահար
են
եղել
եւ
պիտի
միշտ
լինին
{գերմանականութեան}:
Ընկած
լինելով
այսպիսի
խեղճ
վիճակի
մէջ
իրողա
ն
մարդու
անունով,
երբ
նա
անուանւում
է
Անգլիացի,
{Գերմանացի}
եւ
այլն,
եւ
այլն,
եւ,
ընդհանուր
մարդկութեան
շա
կերպարանափոխ
է
լինում:
Է՜յ,
դու,
որ
եւ
ոչ
բնաւ
{գերմանացի}
ես,
դու
որ
ապրում
ես
հարիւր
տարի
Քանթից
յետոյ,
ակապ
աշխատութեան
մէջ.
որքա՞ն
այսպիսիք
յիշուած
են
{գերմանացի}
Ցիմմերմանի
ֆիզիկայի
մէջ,
մենք
չենք
ուզում
ամենը
ակիցների
ուշադրութիւնը
մեսմերականութեան
վրայ,
որ
{գերմանացի}
նատուր-ֆիլոսոֆների
մէջ,
մինչեւ
այսօր
էլ
տեղիք
ու
ան
տարր
"
սահմանադրութեան
մէջ,
սորանից
վախենամ
է
{գերմանացին},
ինչպէս
ագռաւը
խրտուիլակից,
առանց
քննելու
թէ
այ
ոլորովին
անտեղեակ
եւ
թափառական
գաղափարների
ստրուկ
{գերմանացին}
է
բերան
բանում
անգլիական
սահմանադրութեանց
վրայ,
[որ
ունի
ականջս
լսելոյ,
թէ՝
զինչ
ասէ
հանճարեղ
[
{գերմանացին]}
Շլեյդըն.
գիտութիւնն
պարտի
սեպհական
լինել
բովանդ
մ,
բայց
նոցա
ընդդէմ
կային
բաներ,
որ
ուսումնական
{գերմանացին}
զանց
է
արել
մէջ
բերել
եւ
մի
քանի
բանի
էլ
զուր
հան
ամբ,
մինչդեռ
ուրիշները
եւ
մանաւանդ
խեղճ
ողորմելի
{գերմանացիք}
ցեխում
խրուած,
նախանձու
տրաքում
են
եւ
տակաւին
հա
ւում
եմ
այս
գրուածքը
բովանդակ
Գերմանիայում,
բայց
{գերմանացիք}
կարդում
են
նորանց
նոյն
յուսահատեցուցիչ
սառնութեամ
աջացնում
ժողովրդի
մէջ:
Արդէն
զզուեցուցին
ինձ
այս
{գերմանացիք}.
հաւատացնում
եմ
Ձեր
մռայլութեանը,
եւ
նոցա
ամէնի
ւթեանը,
վասնորոյ
եւ
թողնում
էր
իւրեան
յաջորդին։
{Գերմանացիք},
Ֆրանսիացիք
եւ
մինչեւ
անգամ
Սպանիացիք
զուր
էին
պ
-
Ինչպէ՞ս
թէ
անյաջող
անցան:
-
Ինչ
շինեմ
ես
{գերմանացոց}
հետ,
մինչ
չէ
կարելի
նորանց
շարժէլ
ու
դղրդել..
անձարանը
կնքուեցան։
Նոյն
երեկոյին
Հունգարացոց
եւ
{Գերմանացոց}
Կօլլեգիումների
մէջ
երեւեցաւ
հրկիզութիւն։
Թէեւ
Պա
այն
թթուուտին,
որի
տեսութիւնը
միայն
պրծացնում
է
{գերմանացու}
շապիկը:
Նա
չէ
կարող
տանել
կամ
տեսնել
երբեւիցէ
կա
եւ
երկու
Յիսուսեանները,
գնացին
այս
քաղաքը,
բայց
{Գերմանացւոց}
եւ
Ֆրանսիացւոց
եպիսկոպոսները
մնացին
Տրիդենտի
մէջ
րերի
անունները
թարգմանելով
հայերեն
եւ
նույնիսկ
իր
{գերմաներեն}
"
Donner
Wetter
"-ը,
իսկ
նորեկը,
բնականորեն,
ո
տարակեմ
բովանդակ
աշխարհի
մէջ
Հայերէն,
Ռուսերէն,
{Գերմաներէն},
Ֆրանսիարէն
եւ
Լատիներէն՝
հրաւիրելով
այդ
ազգերի
րին
Հայերէն,
Յունարէն,
Լատիներէն,
Ֆրանսիարէն,
{Գերմաներէն}
եւ
Ռուսերէն,
ընդհանուր
պատմութիւն,
ընդհանուր
աշ
քարոզում,
թէեւ
այդ
տեսակ
պարոններից
99ը
հարիւրից
{գերմաներէն}
էլ
չգիտէին.
բայց
ինչ
անես,
առածը
ասում
է.
"
Լե
Մեր
Ազգայիններից,
որ
ծանօթ
էին
Ֆրանսիարէն,
{Գերմաներէն}
եւ
Ռուսերէն
լեզուներին,
արդէն
կարդացած
կը
լինին
ւսանելով
յիշեալ
Աբովեանի
մօտ
հայերէն,
ռուսերէն,
{գերմաներէն}
եւ
թուաբանութիւն,
եւ
մեծ
յոյսեր
տալով
իւր
ապագայ
աճեցէք
տեսանել,
ահա
այժմ
եւս
իմ
մօտ
կան
տասն
հատ
{գերմաներէն}
ապստամբական
ճառեր,
որ
ասուեցան
Համբախումը
եւ
ամբ
րոգութեան
երեսից։
Ֆաբեր
Լեժէ
եւ
Բօբադիլիա
գնացին
{Գերմանիա}
։
Լեժէ
Րեգենսբուրգի
մէջ
այնպիսի
ջերմութեամբ
խօսեց
??..
)։
Այս
աներկիւղ
մարդը
ճանապարհորդեց
բոլոր
{Գերմանիայ},
Իտալիայ
եւ
Սպանիայ,
գնաց
ամենայն
պապական
թագաւ
է
անգլիական
զօրքի
հետ
միասին
որպէս
քաջ
երկրաչափ:
{Գերմանիայի}
հանքային
ջրերի
բժշկական
եւ
բնագիտական
ժողովը
արքո
օգուտ
Փարիզի
փառաւոր
եւ
զեղխ
դէմքից,
Բեռլինի
եւ
{Գերմանիայի}
մտածող
եւ
փիլիսոփայական
պատկերից,
մինչ
նոցա
հետ
Բենեդիկտեան
կարգի
Բասիլիոս
Վալենտին
աբեղայից,
որ
{Գերմանիայի}
էրֆուրդ
քաղաքում
ծնած
էր
1394-ին,
չերեւեցաւ
մի
օ
եցան
նոր
աթոռների
վերայ։
Ֆրանսիայի,
Սպանիայի
եւ
{Գերմանիայի}
մէջ
պապական
դեսպանքը
ունէին
պապի
իշխանութիւն,
որ
րիգոր
եօթներորդի
պահանջողութեամբ
Հենրիկոս
չորրորդ
{Գերմանիայի}
կայսրը,
ցուրտ
ձմեռան
մէջ
երեք
օր
գլխաբաց
եւ
ոտաբ
,
այսինքն՝
քարոզել
Աւետարանը
անհաւատներին։
Բայց
{Գերմանիայի}
նորանոր
անցքերը,
որոնցից
ահ
կար,
թէ
կործանելու
անորոգութիւնը
անհաւատալի
արագութենով
տարածւում
էր
{Գերմանիայի}
մէջ։
Զուր
տեղը
Լեւոն
X
Պապը
աշխատում
էր
փակել
նո
սած
իւր
գլխաւոր
գործը։
Վերջապէս
Ֆրանսիայի
եւ
{Գերմանիայի}
Եպիսկոպոսները,
ճարերը
կտրուած,
առաջարկեցին
ժողո
,
Ֆրանսիային,
Անգլիային,
Տաճկաստանին,
մասնաւոր
{Գերմանիային},
Հնդկաստանին,
Կղզիներին
եւ
բոլոր
Ամերիկային:
րծական
ճշմարտութեան
եւ
գործադրութեան
մէջ,
ինչպէս
{Գերմանիայում},
այլ
միայն
ցոյց
են
տալիս
նորան
ֆրանսիական
վերացա
յում
էին
նորա
վերայ,
հանեց
տակառից
Տեցելի
ձեռքով
{Գերմանիայում}
վաճառուած
Լեւոն
X-ի
ինդուլգենցիաներից
մինը,
նայե
ibune
օրագրի.
ես
ցրւում
եմ
այս
գրուածքը
բովանդակ
{Գերմանիայում},
բայց
գերմանացիք
կարդում
են
նորանց
նոյն
յուսահատ
տէ։
Օրէ
օր
տարածւում
էին
Լուտերի
Վարդապետութիւնը
{Գերմանիայում},
Ցուինգլիինը
Շուէյցարիայում,
իսկ
Կալուինականութ
իւսերը:
Մի
փոքր
յառաջ
պարծենում
էիր,
թէ
միմիայն
{Գերմանիայումը}
հանել
ես
հինգ
կամ
վեց
տեղում:
-
Անյաջող
անցա
իր
առջեւի
խնդիրը:
Հեգելը
իր
քաղաքական
ասպարէզը
"
{Գերմանիան}
տէրութիւն
չէ
այլեւս
"
երեմիականով,
աւարտեց
իր
ըն
ան
ուրացողութիւնը
էին
նորա
ոգին:
Ի՛նչ
տեղ
էր
{Գերմանիան},
երբ
մարդկային
արժանաւորութիւնը
իր
ձեռքը
անցուց
թագը
միայն
թողնելով
իր
թագաւորին:
Յայտնի
է,
թէ
{Գերմանիան}
մարդ
դարձաւ
Ֆրանսիս
XVIII
դարու
փիլիսոփայութեամբ
Հիւսիսափայլի
"
լեզուն
գերմանական
բաղդասութեան
եւ
{գերմանիկ}
տրամաբանութեան
ստրկացած
էին
քարոզում,
թէեւ
այդ
տ
ի
հետ
վարուելու
կատարեալ
տգիտութիւնը
վերագրում
են
{գերմանիկ}
ցեղի
աւելի
հիմնաւորութեան
(Gründlichkeit)
Ս
Ընկած
լինելով
այսպիսի
խեղճ
վիճակի
մէջ
իրողապէս,
{գերմանիկ}
ոգին
իր
ելքը
աշխատեցաւ
փնտրել
անպտուղ
իդէալների
մ
յտառակ։
Չգիտեմ
ինչո՞ւ.
բայց
գիտեմ
որ
{Գերմանիոյ}
թագուհին
Հիւր
էր
եկել
պապի
մօտը
մի
օր,
երբ
ծում
են
թէ
Հեգելը
իր
փիլիսոփայութեամբ
կամենում
էր
{Գերմանիոյ}
Մաքիաւելին
լինել
եւ
իրաւ,
որ
ինչպէս
նորա
վարդապե
կ
Habeas
corpus
ակտը,
թողում
եմ
մնացածը,
ամբողջ
{Գերմանիոյ}
հաւասար
գին
ունի:
Եւ
երբ
անգլիական
սահմանադրութի
թագաւորը,
ի՛նչ
բանի
մէջ
էր
նոյն
ինքը
Ֆրանսիան,
{Գերմանիոյ}
եւ
բոլոր
ցամաքահողի,
իրաւամբ
համարուած
լուսատու
ակուել
են:
Շատերը
սորա
միջնորդութեամբ
Ֆրանսիոյ,
{Գերմանիոյ}
հռչակաւոր
ուսումնարաններում
մեծաքայլ
յառաջ
են
գնո
ամենայն
բարեյաջող
յոյսերից,
մտածեցի
գործ
դնել
իմ
{գերմարդկային}
զօրութիւնը...
ես
յառաջ
եւս
կարող
էի
այդ
բանը
ա
,
թէ
ամբողջ
երկրագունդը
պարտական
է
խոստովանել
այս
{գերմարդկային}
իրաւասութիւնը
նորա։
Նոքա,
հոգեւոր
իրաւասութեան
չականներից,
մնում
է
անկերպարան
խաւարի
բաբելոնեան
{գերութեան}
մէջ,
իւր
ծնողքի
յաւիտենական
դատապարտութեան
համար
շխատել
հլու
հպատակ,
պահել
ազգը
խաւարի
բաբելոնեան
{գերութեան}
մէջ:
Շահասիրութիւնը:
Սուտ
ազգասէրքը
եւ
միւս
մ
հոգին,
թէեւ
երազում
չէի
զգում,
որ
գտանւում
եմ
{գերութեան}
մէջ,
այլ
այդ
թշուառ
վիճակի
դառն
տպաւորութիւնը
մի
տ
Կարծում
էի
ինձ
աշխարհի
իշխան:
{Գերութեան}
շղթան
ինձ
զգալի
չէր,
Եւ
ոչ
բռնութեան
անգութ
ազատութեան:
Այնուհետեւ
մարդիկ
ընկան
բարոյական
{գերութեան}
մէջ,
այն
է,
մտքի
եւ
բանականութեան
գերութեան
մէջ
կան
գերութեան
մէջ,
այն
է,
մտքի
եւ
բանականութեան
{գերութեան}
մէջ,
ուր
մարդը
համարձակութիւն
չունի
ինքնուրոյնաբ
չունի։
Բայց
այս
էլ
ճշմարիտ
է,
որ
պ.
Պռօշեանցի
{գերութեան}
ոգին
բուն
հայկական
է
եւ
կատարելապէս
ազատ
այն
եկամ
էինք,
քանի
որ
երեսի
վերայ
մնացած
ազգը
փրկելու
եւ
{գերութենից}
ազատելու
հետ
էինք
զբաղած:
Բայց,
-
ինքնաբաւական
դեռ
մարդկութիւնը,
նոր
դեռեւս
ազատուելով
սատանայի
{գերութենից}
եւ
հոգեւորուած,
պատրաստ
էր
ամենայն
զոհաբերութիւն
ժողովուրդը
կռապաշտութենից,
ազատեց
նորան
եգիպտական
{գերութենից}
եւ
քարոզելով
ճշմարիտ
Աստուածը՝
տնկեց
այդ
ժողովրդի
..
այնուհետեւ
անշուշտ
ազատուելու
էին
այդ
խաւարի
{գերութենից}
"։
Այս
հաւաստի:
Հաշուատեսութեան
խնդիրները
խախնամութիւնը,
պ.
Շահբէգին
իսկոյն
ազատեց
Շամիլի
{գերութենից}
եւ
փոխանակ
պ.
Շահբէգի,
գերի
տարուեցաւ
ինքը
Շամի
կարող
են
մեզ
յիշեցնել
միջին
դարերը,
կործանում,
{գերութիւն},
կոտորած,
արիւն,
կրակ,
սով,
խաւար
եւ
մահ:
Ս
ինի:
1859
թ.
Մարտ
Թ.
Հիւսիս
-
Շահբէգի
{գերութիւնը}
-
Շամիլի
խօսակցութիւնքը
-
Շահբէգի
երազը
-
Արեւմու
սար
է
ասելու,
վաղը
հաց
չունի:
Անգլիոյ
տնտեսական
{գերութիւնը},
մանաւանդ,
բաղդատելով
նորա՝
այլ
ճիւղերում
ունե
եր.
56)։
Մենք
չենք
ընդունում
Հմայեկի
կնոջ
Ձուիկի
{գերութիւնը}.
այս
մասին
Վարդանի
վկայութիւնը
բնաւ
արժէք
չունի
մ
ր
անցք,
ի՜նչպէս
կարելի
է,
որ
Փարպեցին
լռէր
Ձուիկի
{գերութիւնը}
։
Մենք
չենք
կարող
այս
թոյլ
տալ,
երբ
նա
չէ
ծածկում
ւմ
մեզանից
Ներսէհ
եւ
Հրահատ
Կամսարականների
կանանց
{գերութիւնը},
Մեծ
Վահանի
պատերազմերի
ժամանակ
Պերոզի
օրով։
Չենք
ս
եւ
ճշմարտութիւն
եւ
ազատութիւն
խաւարի
բաբելոնեան
{գերութիւնից}
",
միեւնոյն
ժամանակին
տետրակը
գրկելով,
հարցանու
այ.
Տուէք
երկուսիս
արժանի
պատիժ
Ինձ
եւ
{Գերսասին},
բնութեամբ
սատանայ"։
Յետոյ
դադարեց
իշ
զբաղմունք
չունեմ:
Նամակիս
հետ
վերադարձնում
եմ
{Գերվինուսը}
եւ
հանրագիտական
բառարանը:
Մակոլեյը
վերջացնելու
վ
աղաքակրթության
պատմության
"
հետ
միասին:
Ոչ
միայն
{Գերվինուսը},
այլեւ
Շլոսսերը
ես
արդեն
ուղարկել
եմ
քեզ
հանձնել
սսերի
երկրորդ
հատորի,
Մակոլեյի
երկրորդ
հատորի
եւ
{Գերվինուսի}
առաջին
պրակի
հետ
միասին
ստացա
այսօր,
ճաշից
հետո
ծանոթ
չեն
Անգլիային:
Հույս
ունեմ,
որ
կուղարկեք
{Գերվինուսի}
շարունակությունը
նույնպես:
Ի
դեպ,
ում
միջոցով,
իր
մշտական
հումորով
ինձ
մեծ
հաճույք
է
պատճառում:
{Գերվինուսն}
առայժմ
լուրջ
գրող
է,
չգիտեմ
ինչ
կլինի
հետագայում
ց
զեկեղեցիս,
յաւարի
առ
զանօթս
սպասահարկութեանց,
{գերփեաց}
զբնակիչս
եւ
զամենայն
մատեանս
եղեալս
յաշխարհին
Հայ
Պարացելսոսը
հրաւիրուեցաւ
ունել
այդ
ամբիոնը:
Այս
{գերօրինակ}
մարդը
ծնած
է
1493
թուականին
Ցիւրիխ
քաղաքի
մօտ:
Ն
ը,
Պրուդօնը,
Ֆուրիէն
եւ
Ֆօհթը,
այլեւ
Շիլլերը,
{Գեօթէն},
Ֆիհտէն,
Քանթը
եւ
Հեգելը,
ճնշուած
մարդկութեան
թաթար,
արաբացի,
պարսիկ,
ռուս
Սարգիս
Բուխարացու
{գեօռի}
պէս
մի
քար
է
ձգել,
բնականաբար
անհնարին
է,
որ
մի
թար,
պարսիկ,
արաբացի,
ռուս,
Սարգիս
Բուխարացու
{գեօռի}
պէս
մի
քար
է
ձգել,
բնականաբար
անհնար
է,
որ
մի
ա
դ
ժամանակը
հարկադրել
է::
21.
ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ
{ԳԵՕՔՉԵՅԵԱՆԻՆ}
ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ
ԲԱՐԵԿԱՄ.
ՏԵՐ
ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՔԱՀԱՆԱ
Գ
եղն
էլ,
հացն
էլ,
միսն
էլ,
ամէն
բանն
էլ
գեղիցը
{գզիրը}
մինի
տեղակ
հնգապատիկ
հաւաքում
ա
ու
բերում.
ո՞վ
գ
նում
եմ
էկաւ,
գլուխս
առնում
եմ
կորչում,
թէ
հիմի
{գզիրը}
կը
քցի
ճիպոտի
տակը
(!)
թէ
արի
ձին
բռնի՛,
տա՛ր
վերանորոգութիւն,
եթէ
ո՛չ
Հռովմէական
եկեղեցւոյն,
{գէ՛թ}
Վատիկանին,
բանս
՚ի
մէջ
արկին
զիրաւասութիւն
պապին
մնայ,
կամ
հողը
չցրուի։
Յայտնի
է,
թէ
Հայոց
ազգը
{Գէդէօնեան}
բրդի
կամ
Մովսիսեան
մորենու
սքանչելի
որակութիւնքը
լ
զայնս՝
ոչ
բաւականանայ,
զի
այնոքիկ
ապացոյցք
են
{գէթ}
իմում
վարժապետութեան,
եւ
թէ
գտանիմ
ի
Ձերոյին
Ճեմ
անկալի
է
ազգին
կենդանութիւն
իմ,
եթէ
ոչ
վասն
իմ,
{գէթ}
վասն
գործոյն
ինձ
յանձն
եղելոյ:
Ուստի
՚ի
կատար
ոյ,
յանուն
ընդհանրական
նահանգապետին
Հնդկաստանի,
{գէթ}
զհամար
նորա
եւ
զթուական:
Յայսմ,
նոյնպէս,
յուսա
լսի,
զոր
կարծեմ
թէ
եւ
ստացեալ
իցէն
նոքա,
մասամբ
{գէթ},
ընդ
ձեռն
Վրթանիսի
եպիսկոպոսի,
յաւուրս
յառաջնոր
անաւոր
ոք
ի
փոխանորդութիւն
իմ
առ
՚ի
վարել
զդատն:
{Գէթ}
այսպիսի
եղանակաւ
ազգն
զերծանի
ի
ծախուց
բնակութեան
է,
գաղտագողի,
առանց
համաձայնութեան
նորա,
առանց
{գէթ}
յայտնելոյ
նմա
ինչ
եւ
կատարելապէս
հակառակ
կամաց
կտ
րծելով,
ելանք
ինքզինքնիս
(եթէ
ոչ
անուշութեամբ,
{գէթ}
իրաւամբ)
բանաւոր
կերպիւ
պաշտպանեցինք
եւ
բացէիբաց
մի
նոր
շնորհը
կը
լինի
մեր
վերայ,
եթէ
այսուհետեւ
{գէթ}
աշխարհի
լուսաւորութիւնը,
մի
փոքր
ազդեցութիւն
գոր
րաւոր
մղոններով
միմեանցից
հեռի,
մօտեցնէր
միմեանց
{գէթ}
սրտով
եւ
հոգով։
Մի՞թէ
իմ
եւ
Ձեր
Հայութիւնը
գրաւա
լ
է
մեզ։
Լուանանք
մի
փոքր
մեր
աչքերը
եւ
դադարենք
{գէթ}
այսուհետեւ
կուրութեան
գազանին
զոհ
գնալուց:
Ա
թէ
ձեռք
բերածներիս
մինը
եւս
ազատութիւն
է:
Թո՛ղ,
{գէթ}
խօսքով
օգուտ
քաղեմ
այդ
արտօնութենից:
Խօսակի
յետոյ
Թիւրքը,
կառավարչական
ոյժը,
գոնէ,
այդտեղ
{գէթ}
պիտի
երեւի,
որ
իւր
ողորմելի
ստրուկներից
աւելի
ապ
,
համեմատութեամբ
շինական
կեանքին,
եթէ
ոչ
աւելի,
{գէթ}
հարիւրին
քառասուն
առաւել
է
եւ
ծախքը:
Եթէ
մարդը,
ղկիլ
ու
բարգաւաճիլ:
Այս
անուանուած
բերքերից
{գէթ}
երկուքը
կամ
երեքը
բաւական
են
հարստացնել
մի
բազմու
կուտայ
Եւ
անդէն
իսկ
դառնայ:
Maчу,
{գէթ}
զերկուս
Ունիմ
ես
զձուս,
Իցե՞ն
քեզ
հեր
ջէ,
Դրախտ
զնովաւ
սոխակին
Ի
դայլայլիկս
{գէթ}
հնչէ,
Թեւապարեալ
սերովբէն
՚նդ
աստեղց
իր
կարկառի,
Եւ
բարեխօսք
ի
շրթանց
Զայս
{գէթ}
լսեն,
թէ
"
տացի՛"։
Սո՛ւրբ,
սո՛ւրբ,
սո՛
Հապա,
կա՛լ
եւ
ընթերցի՛ր:
Այլ
զի
ի
սէր
{գէթ}
վերին
Ադամ
զնա
սիրեսցէ,
Եւ
վայրակնեալ
ոյն:
Ազգասէր
հոգեւորք,
յորոց
ի
ձեռին
մնաց
{գէթ}
ուրուական
իմն
իշխանութեան,
կարէն
ձեռնտու
լինել
մ
ակի
ցայս
վայր
խօսեցայ,
՚ի
մասնաւորի
պարզաբանել,
{գէթ}
՚ի
վկայութիւն
աղէտիցն,
որոց
տանեմք
եւ
համբերեմք
իչ
բնաւորութիւն
անձնաւութեան
Հոգւոյն,
որ
է
բղխել
{գէթ}
ի
Հօրէ:
3)
Երես
5.
Այվազովսքին,
առ
հարցո
ատանք։
Երանի՜
թէ
նոցա
համար
Այս
{գէթ}
լինէր
մշտական.
Չէ՛,
կը
փըթի
եւ
այդ
պատանք
Երեւել
դարձեալ
կապոյտ
երկնքում:
Թո՛ղ
{գէթ}
իմանար
այդ
չարագործը,
Որ
կայ
մի
վկայ
եւ
խա
ի,
Թէ
դու
չէիր
հրաժարուելու
այս
բանից
{Գէթ},
ասում
եմ,
հրապուրուելով
պարծանքից:
ղած
էր:
Սորա
կէսը,
կէսի
կէսը,
{Գէթ}
երեւէր
մեր
ազգում.
Բայց
մեր
կանայք...
ո՜ւ
ր
սրտի
ցաւը,
տեսանելով
որ
պարոնը
փարատել
է,
կամ
{գէթ}
աշխատել
է
փարատել,
իւր
սրտի
ցաւը
խոշոր
գեղջուկ
հ
ի
վերայ,
ուր
մի
ուրիշի
ազատութիւնը
բռնաբարել
կամ
{գէթ}
սահմանաւորել
կենթադրուէր:
Հիւսիսափայլի
խնդրած
տնտեսական
կառավարութեան
մէջ,
որպէսզի
այսուհետեւ
{գէթ}
եկեղեցական
գանձերը
չյափշտակուին,
չգողացուին
եւ
ե
բլբլացնում
էին
այն,
ինչ
որ
ուրիշից
էին
լսել
կամ
{գէթ}
ինչեւիցէ
մի
բան
ասելու
համար,
որ
իրենք
էլ
հասկաց
նագիրը
այսպէս
է
տպած.
"
Մի՛
արդարեւ
պատմեսցի
այս
{գէթ}
ըստ
բանի
ողբոյն
եւ
մի
լուիցէ
'ի
դրունս
Ասկաղովնի
եւ
մի
լուիցէ
'ի
դրունս
Ասկաղովնի
"
(եր.
49)։
{Գէթ}
բառի
տակ
պ.
Էմինը
այսպէս
է
ծանօթաբանում.
"
Յերկ
նօթաբանում.
"
Յերկոսին
յօրինակսն
գրեալ
տեսանի
'ի
{գէթ}
"։
Ինչպէս
ընթերցողը
տեսնում
է,
մենք
օգուտ
ենք
ք
պատճառը
այս
է,
թէ
ո՛րքան
պ.
Էմինը
իրաւունք
ունի
{գէթ}
շաղկապի
վրայից
նախդիրը
հալածելու,
որպէս
գրչի
սխա
լ,
նո՛յնքան
իրաւունք
ունի
ամեն
մարդ
յատուկ
անուն
{Գէթ}
ի
հալածեալ
նախդիրը
պաշտպանելու,
որպէս
բո՛ւն
Փարպ
'ի
վերայ
Յովնաթանու
որդւոյ
նորա...
Մի՛
պատմէք
'ի
{Գէթ},
եւ
մի՛
տայք
զայդ
աւետիս
յելս
Ասկաղովնի.
զի
մի՛
Գերծեալ
զմօրուսն
ծնօտի:
Ո՛չ
զիւր
զդաժան
{գէթ}
հոգի
Ետ
յողջակէզ
դժոխոց,
Այլ
եւ
բազմաց
գգուած
զեփիւռից։
Այդ
մի
երազ
էր․․․
կամ
{գէթ}
առաչօք,
Որ
կրակ
ձգեց
սրտիս
մէջ
անմար․
Թշ
եմ
հոգով
եւ
հոգու
բոլոր
զօրութեամբ:
Մի
մոռանաք,
{գէթ}
այսուհետեւ,
զգուշութեամբ
բերան
առնուլ
իմ
անունը
րում
էր
իւր
կարը:
Տան
լռութիւնը
ընդհատւում
էր
{գէթ}
ճպուռի
ձայնովը,
որ
մի
անկիւնում
կատարում
էր
իւր
կանս
դպրութեան
մերձենալի
ամենայն
հայոց,
որ
գիտէր
{գէթ}
ընթեռնուլ,
այլ
այսպիսի
կարծիք
պէտս
ունին
մեծամեծ
մ
եւ
եթ
[լինէր
իրաւացի]:
Եթէ
հնախօս
լեզուն
հայոց
{գէթ}
կրէր
յինքեան
զուuանելիս
եւ
զկենդանի
գաղափարս՝
որ
ան,
ցամաքին
եւ
չորանան
հոգւով],
զգեցցեն
զայնքան
{գէթ}
արութիւն
առ
խոստովանելոյ
միայն
զճշմարտութիւնս,
ե
ւթեան
աւանդեցին
ազգին,
եթէ
ո՛չ
ըստ
այսմ
կանոնի,
{գէթ}
այլապես,
որչափ
զօրեցինն,
սակայն
գոլով
նոցա
մատե
անիշխանութենէ,
յութերորդ
դարու՝
հանէ
ի
հրապարակ
{գէթ}
զերկուս
հոյակապ
անձինս,
թարգմանիչս
յունական
դպրո
ն
վատթար
քան
զՎենետկեցիս,
որք
փոքր
քան
շատ
գիտեն
{գէթ}
վարագուրել
զամօթալի
գործ
իւրեանց:
Այսուհետեւ
տես
19-երորդ
ի
հին
լեզուն.
այլ
այս
ամենայն
լցուցանեն
{գէթ}
զցանկութիւն
եւ
պատասխանի
տան
ուսումնական
հարցասիր
ւթիւն,
սուտ
եւ
ազգասիրութիւն,
որոյ
անուն
ընդ
օդ
{գէթ}
հնչի
հանապազօր:
Առ
ի
զընթացս
գլխաւորել
բանիս
այի,
որք
առանց
յաջ
եւ
յահեակ
նայելոյ
գոլն
գործեն
{գէթ}
թարգմանել
զԳերմանական
բառ:
առանց
զուգակշիռ
ունել
ց...
ի
մի
ժողովել,
երես
93-94:
Մեզ
թուի
այդմ
{գէթ}
երեւակայութիւն
լինել,
կամ
թէ
այլ
ինչ՝
գոնէ
յայտ
տուեալ
վարժիչք
հայկական
դպրութեան
որոց
շնորհեալ
է
{գէթ}
գիտութիւն
լոկ
հայկականին,
կարող
էին
ի
համարի
գոլ
լ
ոճ
խօսից.
առ
ի
ապացուցանել
զայս
կարծիք
պիտոյ
է
{գէթ}
հրաւիրել
յիւրաքանչիւր
անջատ
վիճակացդ
այդոցիկ
զմի
իճանաւ
իւրով
եւ
բարեծնունդ
վերապատուութեամբ
խորհի
{գէթ}
զհնար
առ
ի
կեցութիւն
այնպիսի,
յորում
չպակասէր
ոչ
արցանել,
թէ
զի՞նչ
ապա
պիտոյ
էր
ուսանիլ,
ցուցանէ
{գէթ}
զսրբազան
պատմութիւն
եւ
զհրահանգ
որպիսի
եւ
իցէ
միո
իւն,
այլ
եւ
եթէ
ուսումնականք
եւ
ուսանողը
ինքեանք
{գէթ}
կազմէին
զայս
ընկերութիւն
ի
լուսաւորութիւն
ազգի,
ւ
Լազարեանց,
որ
զօգուտն
ազգի
ծանուցեալ
հիմնեալ
է
{գէթ}
իւրովք
ծախուք
զուսումնարան
եւ
զտպարան,
թէեւ
ի
նմ
ն՝
"
Ողբացէ՛ք,
եկեղեցիք
"
եւ
այլն,
յորս,
լսին
{գէթ}
վայ,
կականմունք
եւ
հուսահատ
հռնդիւնք
մեռանողաց
ե
այն
ըստ
օրինակի
իրական
դպրոցաց
Եւրոպացւոց,
լինէր
{գէթ}
նոր
լեզու
ազգային,
լեզու
ռուսաց,
մասնաւոր
թուաբ
ժողովրդի
վկայութիւնը
պահանջելը:
Թո՛ղ
այս
խնդիրը
{գէթ}
լուծանէ
մեր
Կրօնական
ժողովը,
եթէ
չէ
լուծանում
Պօ
ն
լինել
մի
քանի
անձանց:
Բայց
նրանք
չէին
կորցնում
{գէթ}
քաղաքական
ժողովի
անդամ
լինելու
յոյսը,
իսկ
միւս
կ
ատիւը,
որեւէ
կերպով,
եթէ
ոչ
բոլորովին
փրկելու,
{գէթ}
մի
մասնով
պաշտպանելու
համար
ստիպւում
ենք
կատարելո
ր
ընդդէմ,
եթէ
չկարողանար
յայտնի
դէմ
դնել
նորան,
{գէթ}
ծածուկ
տեղեկութիւն
կը
տար
իր
եղբօրը,
առանց
ամենե
նէութիւնը
քաղաքացու
իրաւունք
չունէր
Հայաստանում,
{գէթ}
անտիկեան
դարերի
վերջի
եւ
միջին,
դարերի
սկզբին
պա
էական
խորհրդի
բռնաբարում
է
ներկայի
իրաւունքը
կամ
{գէթ}
աշխատում
է
բռնաբարել,
մենք
հրատարակում
ենք
մաքու
րս
թափելով
նորանց՝
թեթեւանալ
իր
բեռներից։
Այս
է
{գէթ}
այն
ցաւը
եւ
թշուառութիւնը,
որ
նա
զգում
է,
բայց
յլազգեաց
հինգ
նախարարութեանց
երկուքն
են.
Գողիաթը
{Գէթացի}
էր
նոյնպէս։
Երբ
Սաւուղը
իր
վերջին
պատերազմում
մե
Երկր.
Թագ.,
գլ.
Ա,
համ.
17
եւ
20)։
Այս
{Գէթը}
եւ
Ասկաղովնը
այլազգեաց
հինգ
նախարարութեանց
երկուք
-կարասը
բաղնիք"։
Իրա՛ւ
որ,
"
թող
չպատմուի
այս
{Գէթի}
մէջ
եւ
չլսուի՛
Ասկաղովնի
դռներում
".
կարդացողը
հում
եմ
կտորը
այն
ծառի,
որին
կապել
էին
Քրիստոսին
{Գէթսեմանի}
պարտիզում
մատնութեան
գիշերին:
Ես
դեւերից
երկիւղ
նայն
տեղ
եւ
շատ
անգամ՝
ոտով։
Ոտով
անցաւ
նոյնպէս
{Գէյլօն},
Պօլապատան,
Մելանիուր
եւ
Մալակկա
կղզիները՝
քար
ց,
որ
Ինկուիզիցիօ
հաստատէ
այնտեղ,
իսկ
ինքը
գնաց
{Գէյլօն}
։
Վերջապէս
հասաւ
նա
մինչեւ
Կամօրին
հրուանդանը,
ո
րդութենէ
ընդ
ծով,
իսպառ
թողեալ
զշոգենաւն,
ելի
ի
{Գէնուա}
ի
ցամաք,
ուստի
ընդ
երկաթուղին
գնացի
մինչեւ
՚ի
ստ
նգի
ի
ձմեռնային
ճանապարհորդութենէ
ընդ
ծով,
ելի
ի
{Գէնուա}
ի
ցամաք
եւ
անտի
երկաթուղով
գնացի
մինչեւ
՚ի
ստորոտ
ղում
փակած՝
երբ
ընկերին
թաղեցինք։
Խաւար
ու
{գէշ}
հողի
տակ
նա
միայնակ
պառկած
է,
Ոչ
ոք
նորան
ա
դիս
իւրեանց
եւ
կորզեալ
զնոսա
ի
գրկաց
մարց
արկանեն
{գէշագէշ}
ընդ
գարշապարօք
անիմաստութեան,
տգիտութեան
եւ
միան
Միքայէլ
դպիր
Ղազարեան
Ուստայեանց
Տիրացու
{Գէորգ}
Պետրոսեանն
ողջոյն
նուիրէ
եւ
ամենայն
ընտանիք
ձեր
ո
ռավարութեան
հայոց
ի
Նոր
Նախիջեւան:
Զվարձս
պ.
{Գէորգ}
Աւետի
եւ
պ.
Յովհաննու
Աւդալ
առաջնոյն
երկու
հարիւ
ին,
տեսանում
են
իւրեանց
քաղաքի
բազմութիւնը
Սուրբ
{Գէորգ}
եկեղեցու
մօտ։
Այդ
օրը
Թաթարի
բառով
անուանում
են
ել
եւ
չյայտնել
Կոստանդնուպօլսի
Ամենապատիւ
սրբազան
{Գէորգ}
Արքեպիսկոպոսի
պատրիարքական
աթոռից
իջանելը
եւ
նորա
բեան
Վկայեմ
որ
ձեռնագրեաց.
ձեռնագրեալ
{Գէորգ}
Մանուկեան
Վերոյին
պէս
ձեռնադրեալ՝
Յարութիւ
գն
անուանէին
"
(եր.
71)։
Եւ
յետոյ,
Սեւորդեաց
{Գէորգ}
նահապետի
անունը
տալով,
բացատրում
է.
"
որ
սակս
Ս
ուն
ճշմարտութիւնը։
Յիրաւ
է,
որ
այս
ականաւոր
անձը,
{Գէորգ}
կաթողիկոսի
օրով,
մինչդեռ
Սեւանայ
վանքում
էր
լինու
ելու՝
հրատարակել
էր
այս
մասին
մի
գրուածք։
Երանելի
{Գէորգ}
կաթողիկոսը,
տեսնելով
այս,
նզովքով
դատապարտեց
թէ՛
բօր
թագաւորութեան
մասին
թշնամացած
լինելով
երջանիկ
{Գէորգ}
կաթողիկոսի
հետ
եւ
դաւաճանութիւն
հնարելով
նորա
ընդ
ՄԱՀԱՑՈՒՑԱԿ
ԵՒ
ԴԱՄԲԱՆԱԿԱՆ
{ԳԷՈՐԳ}
ՆԱԶԱՐԵԱՆ
ԳԵՂԱՄԵԱՆՑԻ
ՄԱՀՈՒԱՆ
ԱՌԹԻՒ
I.
Այո՛,
հ
իտասարդը,
որ
թռաւ
գնաց
մեզանից,
էր
ազնուատոհմ,
{Գէորգ}
Նազարեան
Գեղամեանցը։
Կարծում
ենք,
ախորժ
կը
լինի
եռ
Հայաստանը
գտանւում
էր
Պարսից
իշխանութեան
տակ։
{Գէորգ}
Գեղամեանցը,
ինչպէս
վկայում
է
նորա
ծննդաբանական
թ
եան
վերայ
դէպի
իմ
հրաւէրը:
Ողջ
եղիք:
Խ.
Ծ.
{Գէորգ}
Շահումեանց:
Մանուշակը
շատ
ուրախացաւ,
բայ
ս.
պատճառ,
Սուրբ
Կարապետից
եկողները
ուղիղ
Սուրբ
{Գէորգ}
կ՚երթան,
ինչպէս
նաեւ
գնալու
ժամանակ
Սուրբ
Թորոս
ափայէլ
Փափազեանք
225
հատ
մնաց,
Փարիզ,
27
մարտի
{Գէորգեւսկ}
`
տէր
Սարգիս
Տէր-Պօղոսեան
Աստուածատուր
Սիմէոնեան
ն:
Տիրեց
րոպէական
լռութիւն:
Շահումեանց
պարոն
{Գէորգը}
այն
տեսակ
մարդերից
չէր,
որ
միմիայն
ծիծաղի
մարդու
մարդավարութեան
իրագործուած
գաղափար
էր
Շահումեանց
{Գէորգը}.
նա
ամենայն
օր
մտածում
էր
նորա
վերայ
եւ
շատ
անգա
էմի
վանականները:
Այդպիսի
կասկածանքի
տակ
են
արդէն
{Գէորգը}
(Կ.
Պոլսի
նախկին
պատրիարքը,
որը
Բրուսսայումն
է
էր
անկողին:
Ճշմարիտ
է,
յոյս
ունէր
Շահումեանց
{Գէորգի}
-
իւր
սիրականի
վերայ,
որ
քանի
անգամ
գրել
էր
նորա
կընքեց
նորան
եւ
հրեց
հասցէն
այսպէս.
Պարոն
{Գէորգի}
Բալդազարեան
Շահումեանց.
Նախիջեւանի
մէջ:
ւռը:
-
Այն
թաղի
մէջ
հարցրո՛ւ
պարոն
Շահումեանց
{Գէորգի}
տունը,
բայց
նամակը
ցոյց
մի՛
տուր
ոչ
ոքի.
պատճառ
ւրեան
ուրախ
եւ
անշփոթ:
Այս
միջոցին
Շահումեանց
{Գէորգի}
ծառան
ներս
մտաւ
`
մի
նամակ
ձեռքին:
-
Դո՞ւք
էք
պատճառով,
որ
այս
նամակը
ճշմարտում
էր
Շահումեանց
{Գէորգի}
միւս
նամակը,
որ
Մանուշակը
ստացել
էր
առաւօտը
նորա
:
Առաւօտեան
տասն
ժամին
երկու
ձիաւոր
մտան
Սուրբ
{Գէորգի}
եկեղեցու
բակը.
նոցա
փոշոտուած
հանդերձներից,
երկ
:
-
Ովի՞
երեխայն
է
մկրտելին:
-
Շահումեանց
{Գէորգի}:
-
Միթէ՞
նա
ամուսնացաւ:
-
Դեռ
անցեալ
տար
աղքատ
ու
խեղճ
ասելով,
սրտաբաց
ըխտաւորն
էլ
սուրբ
{Գէորգի}
դոլոն
եկած
աղքատին
հոյ
չի՞
կարող
հետ
դարձնիլ..
արդանին
եւ
ապա
երկու
հարազատ
եղբարցս
Յովհաննէս
եւ
{Գէորգին}
նաեւ
մայր
Սիրուն
Գուլին
եւ
քոյր
Մարիամին
այսու
բա
նմա
եւ
մի՛
ինչ
պահանջմունք
ունիցին
ի
նմանէ
եղբայր
{Գէորգն},
եւ
կամ
քոյր
Մարիամն:
Եօթներորդ,
կտակումն
րեւին.
Մայր
է
մտնում,
առանց
նորա
խաւար
ու
{գէջ}
գիշեր
է.
Ինչո՞ւ
համար
չեմ
մտածում,
որ
այս
։
Երկուսի
էլ
չոր
կմախքը
Խաւար
ու
{գէջ}
հողի
մէջ
Պիտի
փըթեն
մի
օրինակ,
Պիտի
ու
ղութ):
Գլխի
մազը
շատ
խնամքով
երեք
բաժանած
եւ
մի
{գէս}
հիւսած
ընկած
էր
թիկնամիջումը
ողնաշարի
վերայ.
մէջ
վերայից
բաժանած
եւ
ականջի
վերայով
ետ
տարած
ու
մի
{գէս}
հիւսած,
ինչպէս
մօր
գէսը,
մի
նկարչական
ստուեր
էր
ջի
վերայով
ետ
տարած
ու
մի
գէս
հիւսած,
ինչպէս
մօր
{գէսը},
մի
նկարչական
ստուեր
էր
ձգում
նորա
թարմ
վարգա-շո
ացնում
է
այն
լուսակամարը,
որ
կապել
էին
նորա
վրայ
{Գէօթեն},
Շիլլէրը,
Լութերը:
Չնչին
եւ
ափի
չափ
տէրութիւնք
մ
դատաւորն
տեղերում
նստած
Ջերմ-ջերմ
փորում
է
{գըլուխը}
փըտած։
"
Աղջի՛,
-
գոռում
է
նա
իւր
աղ
րտասուք
էր
դարձել:
Կամաց-կամաց
վերեւից
ցած
{գընալով}
`
Հըպատակաց
սիրտն
ըսկըսաւ
հեղեղել:
,
Դարբնեց
հրացայտ
Երկաթի
շանթեր.
{Գընտակ}
ու
վառօդ,
Նիզակ,
հրացան,
Ահեղ
թնդանօ
ն
անուանուած
վարժարանը
գտանւում
է
քաղաքից
դուրս՝
{Գըռընել}
ասացեալ
արուարձանի
Վիօլէ
փողոցում:
Վարձով
բռնած
մակբայ,
ինչպէս
նաեւ
գրաբար
եւ
աշխարհաբար
խօսքեր՝
{գըրաբառ}
խօսել,
աշխարհաբար
գրել.
բայց
բուն
մակբայը
կամ
մակ
ափանցիկ:
-
Իմ
նազելի,
գոնէ՛
դու
ինձ
{գթա}
՛,
ասա՛,
Ո՞վ
է
փորող
օրիորդը
եւ
դու
ո՛վ.
վերայ
եւ
կամեցաւ
նորան
դատապարտել,
բայց
դարձեալ
{գթալով},
ներել
էր
մարդասիրաբար,
բաւական
համարելով
արտաք
տ,
մո՛ւնջ
դեւի
պէս
պապանձուած։
Եւ
եթէ
Մարդասէրը
{գթալով},
ժողովրդոց
փրկութեան
համար,
խրատի
խօսք
կամենայ
ուած
է
հոգիս:
Ցաւի՛ր
եւ
ողբա՛
այդ
ազգը,
աղաչի՛ր
{գթած}
Աստուածը
նորա
համար,
եւ
այդ
քո
բարեմտութեան
փոխա
դ
նանրահաւատութեանը,
հրապարակով
քարոզեց
Աստուածը
{գթած},
ներող,
անյիշաչար,
նախախնամող
եւ
միշտ
պատրաստ
արդերից
վախելով։
Դահեկանները
լիքը
բռնով
Սամարացի
{գթածիցը}
առնելով
այդ
արծաթը՝
հիւանդները
նայելու
գինը,
սա
որին
այս
րոպէիս
յիշեցնում
եմ
այն
ամենայն
մայրական
{գթասրտութիւնը}
՝
ի
Տէր
հանգուցեալ
ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ
ԵՐԿՐՈՐԴ
ԿԱՅՍՐՈՒՀՒՈՅՆ
նե
ո՛չ
արյունահեղ:
Հրեաներն
արժանի
են
ամեն
տեսակ
{գթասրտության}
եւ
կենցաղի
ամենայն
բարելավման:
Թեեւ
այդ
ժողովրդի
իմ
ջերմեռանդ
աղօթքի
խունկերը,
եւ
Ամենաբարձրեալը
{գթացաւ}
իմ
վերայ:
Մի
երեկոյ
երկար
մտածութեններից
յետ
Ձեր
մռայլութիւն.
մեղաւոր
եմ.
պատժեցէք,
բայց
եւ
{գթացէ՛ք}...
-
Ին՞չ
բան
է,
ի՛նչ
կայ:
-
Ձեզ
յայ
չէր
ախորժելի
ասել
վասն
վերջնոյս,
թէ
բազում
ուրեք
{գթեալ}
ի
սխալանս
եւ
ի
յանցանս
ընդդէմ
հայկական
լեզուախօսո
քաւիլ
յայդպիսեաց՝
թուի
մեզ,
թէ
եւ
ո՛չ
իւիք
ինչ
{գթեցաք}:
Շա՛տ
իսկ
իցէ
մեզ,
ստուգութեամբ
ասեմք,
եւ
չպէ՞ս
կարողացել
է
Ազուչենան
օտարի
զաւակը
մայրական
{գթով}
եւ
խնամքով
սնուցանել
իւր
որդու
պէս,
բայց
ի՞նչ..
նքերի
հանդէպ
կային
ձկնորսութեան
տեղեր,
ամենողորմ
{գթութեամբ}
պարգեւում
ենք
մշտնջենաւոր
ժամանակով
բոլոր
հասարակ
ակիչները
կարգերի
վերայ
բաժանելուց
յետոյ
ամենողորմ
{գթութեամբ}
ազատում
ենք
ամենեքեանքդ
բոլոր
Տէրութենական
հարկեր
մարդերից:
Տէ՛ր
Աստուած,
մի՞թէ
վերջապէս
ծագել
է
{գթութեան}
օրը:
Վերջին
խօսքերը
ասելու
ժամանակ
դարձեալ
վ
ես:
Թէ
մէկը
գայ
վարդըդ
խնդրի,
Դու
-
որպէս
մայր
{գթութեան}
-
Վարդի
հետ
քո,
անչա՜փ
բարի
`
Զոյգ
նռներըդ
տաս
եալ
ումեք
վարդիցդ
ի
հայց,
Դու՝
որպէս
մայր
{գթութեան},
Տաս
եւ
զոյգս
փթթեալ
նրանց,
Եւ
մուծ
նիստումը,
երբ
խօսակցութիւն
էր
լինում
Աստուածային
{գթութեան}
մարդու
վերայ
ներգործութեան
մասին,
նա
հերքում
էր
ն,
Կ՚ապրի
նոյնպէս
այնուհետեւ
Աղերսելով
{գթութիւն}
։
Այսպէս
մահը
հանդիպում
է
Աղքատ,
եւ
սկսան
յարուցանել
բանս
"
(Մարգ.
Եզեկ.,
գլ.
{ԳԺ}
)։
Պ.
Էմինը
մի
կողմից
կարծում
է,
թէ
Թղթում
ամակորութիւն,
սրբէ
իւր
վերայից
անմիաբանութեան
եւ
{գժտութեան}
արատը,
եթէ
նոյն
ճանապարհով
ընթանայ,
որով
գնում
,
ուստի
պիտի
բորբոքուի
նոցա
մէջ
անմիաբանութեան
եւ
{գժտութեան}
բոցը...
Այդտեղ
ունիմ
ես
իմ
խորհուրդը...
Ամուսին
ընդարձակ
Աստուածաբանութենէ
Հ.
Մկրտչի
աբբայի
եղեւ
{գժտութիւն}
եւ
հակառակութիւն
'ի
մէջ
Մխիթարեանց
Վենետիկեցւոց
ե
ա
ձեռնադրեցաւ
եպիսկոպոս.
'ի
ժամանակի
սորա
առաւել
{գժտութիւն},
հակառակութիւն
եւ
վիճաբանութիւն
'ի
մէջ
Մխիթարեան
յունների
մեջ
չէր՝
հավանորեն
վերջինիս
իր
քրոջ
հետ
{գժտված}
լինելու
պատճառով,
եւ
լուր
էր
պտտվում,
թե
Իսահակ
մ
եմ
քեզ՝
թողնել
նրան
հանգիստ,
եթե
չես
ուզում
`
{գժտվել}
ինձ
հետ:
Վերջին
նամակում
դու
ինձ
գրում
էիր
իմ
,
տե՛ս,
տե՛ս,
աստղը
թռաւ,
Հետքից
պայծառ
{գի՛ծ}
թողեց,
Աստղիկն
ընկաւ
երկնքիցը,
Միւս
ուրիշների
մոլորութեանը:
Էֆիմերդէ
ասած
բանը
Սուրբ
{գի՞րք}
է,
ի՞նչ
է,
որ
եթէ
մի
մարդ
չհաւատար
դորան,
Աստո
120):
Թուրքը
ունի
սորա
նման
մի
բան.
"
Օ
գիդիլ
{գիգտի}
"
կամ,
"
Օ
գիդիշ
գիդէօր
"
(օ
կիտիշ
կիտթի,
օ
կի
ա
նման
մի
բան.
"
Օ
գիդիլ
գիգտի
"
կամ,
"
Օ
գիդիշ
{գիդէօր}
"
(օ
կիտիշ
կիտթի,
օ
կիտիշ
կիդէօր):
Թուրք
(եր.
120):
Թուրքը
ունի
սորա
նման
մի
բան.
"
Օ
{գիդիլ}
գիգտի
"
կամ,
"
Օ
գիդիշ
գիդէօր
"
(օ
կիտիշ
կիտթի
նի
սորա
նման
մի
բան.
"
Օ
գիդիլ
գիգտի
"
կամ,
"
Օ
{գիդիշ}
գիդէօր
"
(օ
կիտիշ
կիտթի,
օ
կիտիշ
կիդէօր):
պած
Մոսկուայի
մէջ
1857
թիւ։
Ինչ
ժամանակ
{Գիզ}
Դուքսը,
Յիսուսեանների
ձեռքով
գրգռուելով
Հենրիկոս
ս
IIի
օրովը
անցան
պատմական
ասպարէզի
մէջ
հռչակաւոր
{Գիզերը},
որ
պաշտպան
էին
Յիսուսեան
Կարգին։
Սոցա
միջնորդո
ութիւնը,
բայց
շատ
սխալուեցաւ
իւր
կարծիքի
վերայ։
{Գիզերը}
եւ
Յիսուսեանք
էին
Ֆրանսիայի
իսկական
տիրողքը։
Հեն
նվաղեր
այն
բանից
հետո,
երբ
ես
արդեն
կարդացել
եմ
{Գիզոյի}
նույնանման
պատմությունը
Փարիզում
եւ
բելգիական
ակա
իքներ,
Նորա
նաւի
առագաստը՝
շատ
են
ուռցրել
{գիժ}
հողմեր:
Բայց
անվտանգ,
հաստատ
յուսով
շատ
ա
կ,
տե՛ս,
տե՛ս,
աստղը
թռաւ,
Հետքից
պայծառ
{գիծ}
թողեց.
Աստղիկն
ընկաւ
երկնքիցը,
Միւս
իկ,
տե՛ս,
տե՛ս,
աստղ
թռաւ,
Հետքից
պայծառ
{գիծ}
թողեց,
Աստղիկն
ընկաւ
երկնքիցը,
Միւս
"
Հայրիկ,
տե՛ս,
տե՛ս,
մի
աստղ
թռաւ
Եւ
{գիծ}
անգամ
չըթողեց,
Աստղիկն
ընկաւ
երկնքիցը,
գիր
մագաղաթ,
իսկ
միւս
ձեռքում
կաւիճ,
մի
բոլորշի
{գիծ}
էր
քարշում
գետնի
վերայ:
Նորա
ծառայքը,
շատ
անգամ
նորա
վերայ
եւ
շատ
անգամ
երկու
արտասուքի
կաթիլներ
{գիծ}
քարշելով
նորա
թաւիշեայ
երեսի
վրայից,
գլորւում
էի
նակ
հոյակապ
նկարագրութիւնց
մէջ
չկայ
եւ
ոչ
մի
կեղծ
{գիծ}:
Սարերը,
դաշտերը,
այգիքը,
տարու
եղանակները,
ցութեամբ:
Միշտ
պարապում
է
խեղ
եւ
խելառ
բաներով,
{գիծեր}
է
քարշում
ախոռի
մէջ,
սեւ
հաւեր
է
մորթում:
Սեւ
կ
եալ
կանոնները.
ա)
թղթի
վերայ
զանազան
մեծութեամբ
{գիծեր}
խազել
համեմատ
մտքի
մեծութեանը,
բ)
կիսափակ
պատու
ն
40
աստիճան
եւ
հյուսիսային
լայնության
15
աստիճան
{գիծերով},
պիտի
հառաջ
խաղանք
դեպի
արեւելք
մինչեւ
105
աստիճ
ջ
Եգիպտոսում
վերականգնված
էր
այն
աքսիոմը,
որ
կոր
{գիծը}
երկար
է
ուղիղից:
Համենայն
դեպս,
այդ
պարոններ
,
պատճառ,
խարոյկի
լուսովը
երեւում
էր
փայլուն
թաց
{գիծը},
որ
այս
խեժային
եւ
մածուցիկ
հիւթը
թողնում
է
իւր
անը,
կտրեց
մի
պատառ
հաց
եւ
բերեց,
բայց
անձրեւից
{գիճացած}
եւ
ուռած
պատուհանը
չբացուեց
ամենեւին,
Մանուշակի
հանգուցեալը
մտանել
Թիֆլիզի
արքունական
ճեմարանը
(
{գիմնազիա}
)։
Բայց
այս
բանի
մէջ
հանգուցեալ
Գեղամեանցի
հօրեղ
րողութիւնը։
Ո՛չ,
սխալւում
ես.
շատ
անգամ
արիւնի
{գին}
է
այն,
շատ
անգամ
մեծամեծ
զրկողութենների
գին։
Գա
իւնի
գին
է
այն,
շատ
անգամ
մեծամեծ
զրկողութենների
{գին}
։
Գաղտնիքը,
որով
վարւում
են
առհասարակ
վաճառականք
,
առանց
մտածելու,
որ
գալոց
օրի
համար
չունէր
հացի
{գին}
անգամ:
Բայց
մի
ուրախութիւն,
որի
որպիսութեան
եւ
արելի
չէ
օդ
քննել
եւ
այդպիսի
անհիմն
խօսքերը
ոչինչ
{գին}
եւ
արժէք
չունին
գիտութեան
մէջ,
որ
պահանջում
է
փո
ն
եւ
այլն,
առանց
վաճառել,
առանց
գրաւել
եւ
առանց
{գին}
դնել
մնասցէ.
քանզի
ամրափակեմ
կտակաւս
իմով
եւ
բառ
եսրոպ
անուամբ
զերկոսին
դպրատունսն:
Իմ
յիշեալ
տան
{գին}
եդի
յիսուն
հազար
ռուփի,
եւ
յիշեայ
դպրատանցն
եւս
ածովն
նոյն
քաթում
եղած
1425
հատ
եափանի
ոսկե
դրամի
{գին}
106871/2
փարդաւն
ուղարկել
Կալկաթայ
Տեր
Ստեփաննոս
ատան.
Այժմ
զրկուած
ամէն
բանից,
Չունի
անգամ
հացի
{գին}.
"
Ողորմութիւն
արէք,
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
աղ
տը,
թողում
եմ
մնացածը,
ամբողջ
Գերմանիոյ
հաւասար
{գին}
ունի:
Եւ
երբ
անգլիական
սահմանադրութիւնքը
միջին
դ
էին
անուանում
քո
եղբարքը,
Տիրոջդ,
սուրբ
գրուանի
{գին},
եղբօրորդու
հետ
միասին։
Այդ
երեքն
էլ
հոգեպէս
եւ
աւորութիւնքը
եւ
յարաբերութիւնքը,
տեսանք,
թէ
ինչ
{գին}
է
արժել
մարդկութեան
ազատութիւն
ստրկական
կրօնի
երկ
ւթիւն
ստրկական
կրօնի
երկաթի
լծի
տակից,
սարսափելի
{գին}
՝
Քրիստոսի
արիւնը։
Այժմ
պիտոյ
է
տեսանենք,
թէ
ի՛
մաթիու
վերայ
ունեցած
բարձրագոյն
իշխանութեան
համար
{գին}
կամ
տարեկան
վարձ։
Այդ
միջոցին
Հռովմի
մէջ
գտանւու
ասնակից
լինել
մարդկութեան
ամեն
մի
անդամը,
արիւնի
{գին}
արժէ
Եւրոպային։
Սա
ամբողջ
կէս
դար
մանուկ
զօրութե
է
միայն
այն
արծաթը,
որ
պահուցել
էր
յառաջուց
որպէս
{գին}
իւր
պաշտօնին,
այլեւ՝
աւելի
մեծ
արծաթի
գումար։
Այս
ական
մուզէօնների
եւ
անտիկասէրների
համար
շատ
բարձր
{գին}
ունին,
բայց,
չնայելով
սորա
վրայ,
կարո՞ղ
ես
իբր
ղզեբուղի
ձեռքո՛վ
դեւեր
է
հանում
դա՛"։
Երբեմն,
{գինեմո՛լ}
եւ
ուտող
խմող
էին
անուանում՝
Նորա
աշակերտների
աս
ահագին
սկուտղ,
որի
վերայ
շատ
յարմար
էր
շինել
մի
{գինետուն}
եւ
մի
մատենադարան:
Այս
սկուտղի
վերայ
դրած
էին
եր
ւն
է,
եթէ
ես,
մի
գաւաթ
արաղ
խմելու
համար
մտանեմ
{գինետուն}
եւ
խօսիմ
արաղավաճառի
հետ...
Ուրեմն
այդ
Աստուծո
նայն
տեղ,
սկսած
տերութենական
շինվածքներից
մինչեւ
{գինետունքը},
մինչեւ
վարսավիրանների
խանութները,
ծածանում
է
Ս
լուց
1859
թվականին
"
Հյուսիսափայլ
"
ծրագիրը,
որի
{գինը}
ճանապարհի
ծախքով
հանդերձ
է
ինն
մանեթ
եւ
կես:
է
Ո
ները
մի
մանեթից
մինչեւ
կես
մանեթով
յուրաքանչյուրի
{գինը},
այդ
ձեզանից
է
կախվում,
եթե
կարելի
է
ծախել
մինո
տեւաբար
գումարի
որքանությունը:
Ստորագրության
{գինը}
կանխիկ
չստացած,
իրավունք
չունիք
տոմսակ
կտրել
եւ
ց
արին.
"
Ո՛հ
զաւակներս,
գիտէի
Գեղեցկութեան
իմ
{գինը},
Մինչ
հասակս
չէր
անցել
Տասն
եւ
հինգի
միւս
կողմը
մ
իւր
համար
մի
գործակալ,
եւ
այդ
պատճառով
ապրանքի
{գինը}
Նախիջեւանի
մէջ
բարձրանում
է
եւ
ցածրանում
է
`
նայե
րինաւոր
վարժապետների
այցելութեան
եւ
ուսուցչութեան
{գինը},
եւ
այս
է
մանաւանդ
պատճառը,
որ
շատ
հասարակ
մարդ
ւր
համարը
բաղկանում
է
մի
քառածալ
թերթից,
տարեկան
{գինը}
Փարիզում
է
հինգ
մանէթ,
Մոսկուայի
մէջ՝
վեց
մանէթ
ը,
գոնէ
երեւութին
նայելով,
յօժարի
վճարել
որոշած
{գինը}:
Բայց
մեք
այդ
բաների
վերայ
խօսելու
միտք
չուն
կ,
ամ
ըստ
ամէ
վճարեն
իւրեանց
պարոններին
այն
հողի
{գինը},
մինչեւ
վճարը
աւարտուի:
Բայց
երբ
1861,
փե
գում,
մինչեւ
անգամ
ջրկիրը
կրկնապատկել
է
դոյլ
ջրի
{գինը}:
-
Ճշմարիտ
է
այդ
բոլորը,
բայց
ի՞նչ
է
պատճա
ը
եւս
միացել
են
եւ
կրկնապատկել
են
իւրեանց
ապրանքի
{գինը}:
-
Ների՛ր,
պարո՛ն,
հաստգլուխ
ես
եղած,
որ
ւ
երեք
անգամ
կարող
են
բարձրացնել
իւրեանց
ոսկիների
{գինը}:
Մեղքը
Մօհամմէդի
վիզը,
որ
սորա
պատճառը
չէ
գրել
:
Վաճառականութիւն
առնել
մի
աշխարհում,
ուր
դրամի
{գինը}
մի
օրուայ
մէջ
այնքան
անգամ
փոխւում
է,
որ
ո՛չ
առն
ել
եւ
պարտքը
վճարել:
Ուստի
իջեցնում
է
նա
ապրանքի
{գինը}
հարիւրին
մի
քանի
տասանորդ:
Միւս
վաճառականը
ի՛նչպ
նասով
եւս
վաճառել
այս
անգամ.
յետոյ
կը
բարձրացնեմ
{գինը},
եւ
կը
լրանայ
պակասորդը"։
Կը
լրանայ...
Միւս
կ
"
Ո՛հ
զաւակներս,
գիտէի
Գեղեցկութեան
իմ
{գինը},
Մինչ
հասակս
չէր
անցել
Տասն
եւ
հինգի
ութագրության
ժամանակ՝
պատկերներով։
Տարեկան
{գինը}
Մոսկվայի
բնակիչների
համար՝
ութ
ռուբլի
արծաթով,
ի
գթածիցը
առնելով
այդ
արծաթը՝
հիւանդները
նայելու
{գինը},
սապատների
մէջ
է
ժողովում,
իսկ
հիւանդներին
պանդ
.
իսկ
Փարպեցու
Թղթի
յայտնուած
օրից
այդ
կարծիքների
{գինը}
կոտրեցաւ։
Եւ
այսուհետեւ
ոչ
միայն
արժէք
չունին,
բուրգ
քաղաքի
մէջ
տպելու
պայմանների
հետ։
Այս
գրքի
{գինը}
նշանակել
է
թարգմանիչը
65
կոպէկ
արծաթ։
Ժողովր
պարտավոր
ենք
տածել
ու
խնամել
նոր
բողբոջները,
որ
{գինի}
սերմիցը
հառաջացած՝
խոստանում
էին
մեզ
պահել
նորա
խարի)
ինչո՞ւ
դրանք
գինու
վերածվեցին:
Ես
քեզանից
{գինի}
չեմ
`
խնդրել
եւ
զարմանում
եմ,
որ
դու
այդպիսի
անն
ը
գալիս
են
նորան
մխիթարելու:
Մի
երկու
բաժակ
{գինի}...
մի
քահանայ,
մի
"
Հոգւոց
",
եւ
պանդուխտի
սիր
բութեան,
Տէ՛ր,
քեզ
համար,
ուր
արթուն
`
Հաց
ու
{գինի}
են
ձօնում
Ի
յիշատակ
քո
որդուն:
Դու
չե՞ս
գալիս
հ
ընդ
հարաւ,
Որդւոյդ
առ
յիշատակի
Հաց
եւ
{գինի}
Քեզ
մատչի:
Ո՞չ
գաս
ի
հարաւոյ
Ո՛
ց
զանարիւն
պատարագն
ըստ
Մելքիսեդեկի,
՚ի
հաց
եւ
ի
{գինի}
նշանակելով
զյաւիտենական
իւր
զենումն
ի
սեղան
խաչին
անգնած
էին
շատ
կառքեր.
Միշտ
հացկերոյթ,
ընթրիք,
{գինի},
Նուագարան
ու
տաղեր.
Ամենայն
ոք
ցանկանում
էր
Լի
,
պատաս[խանեցի]
նոյն
օրը,
կ՚երթայ
15-ին
(12
շիշ
{գինի}
):
15
-ին
յայտնեցին,
թէ
գինին
ինձի
չէ,
այլ
բոլ
6-ին
փոստ
ձգած:
Այսօր
գրեցի
պ.
Ուդովին,
որ
ինձ
{գինի}
Ելիսեեւից
գնէ
եւ
ոչ
Ֆոխտից:
7-8
վատ
էր.
8-ին
տ
արմանալի
չի՞"։
Բայց
դու
կրակը
տես,
որ
թուրքը
իսկի
{գինի}
էլ
չի
խմում
ընդհանրապէս,
եւ
եաքըշի
եօլ
էլ
յայտնի
վաճառուած
են,
չգիտեմ,
թէ
ի՞նչ
կերպով
կարողանամ
{գինի}
ճարել
Ձեր
մռայլութեան
համար:
Սատանան
թէպէտ
ատ
մարդերի,
թէ
դատարկապորտ
չէիք,
ճռաքաղ
առնելով
{գինի}
պատրաստել
բաւակա՜ն
մեծ
բան
է։
Ո՞վ
է
աշխատութեան
Միմիայն
արաղ
առել
եմ
մի
վեդրօ,
իսկ
հասարակ
խմելի
{գինի}
հարիւր
քսան
շիշ,
Շամպայն,
շատ
լաւերը,
Կլիկ
եւ
ռանց
արբենալու,
այն
ժամանակ
ինչպէս
բարձր
խօսելով
{գինի}
պահանջելու
էր
պ.
Շաքարեանցից,
սորա
ժլատութիւնը
ասում
եմ,
տանում
է
իւր
մէջ
մինչեւ
քառասուն
վեդրօ
{գինի}.
ես
տեսանելով
այս,
կարո՞ղ
եմ
մինչեւ
այն
աստիճան
ստոս
ինքը
Կանա-Գալիլիայումը,
հարսանիքի
մէջ
ջուրը
{գինի}
փոխեց,
դու
ինչե՞ր
ես
խօսում:
Եթէ
մեր
Հայերի
րրոյ
աղխոյն,
զոր
պատրաստեն
սուտ
ազգասէրք,
քամել
{գինի}
անոյշ
եւ
զուարթարար,
ուսցին
ինքեանք
վասն
զաւակաց
ական
գործերով,
խմում
էր
քանի
մի
բաժակ
Շամպայնեան
{գինի},
որ
արծարծէ
իւր
անզօրացած
կարողութիւնը։
Վերջապէ
ՊԵՐՃ
ՊՌՕՇԵԱՆՑԻ
(Մատենախօսութիւն)...
{Գինի}
խմելու
ժամանակ
ամեն
տեղ
գործ
են
ածում
եւ
շատ
անգա
ը,
պատիւ
չի՞
պէտքը,
հաւի
միս
չի՞
պէտքը,
գառը,
{գինի},
արաղ
չի՞
պէտքը,
դու
քու
երեխին,
որ
մի
կապայ
ե
մ.
մեր
աղէն
ա,
որ
տեսութիւն
գնանք,
բա
մի
կարաս
{գինի},
մի
հինգ
լիտր
արաղ
չպիտի
տանի՞նք.
հաւողի
ժամանա
ծեծի
(!!!),
յետոյ,
հալբա՛թ,
դու
էլ
մի
կարաս
{գինի}
կը
խոստանաս,
կը
բարձես
ձիուդ
ու
կը
տանիս:
պայն
գնելու
համար,
որովհետեւ
շատ
է
սիրում
նա
այդ
{գինին}:
"
Տե՛ս,
թէ
ո՞րտեղ
է
հասել
աշխարհիս
բանը.
ք
տուող
այգուդ
գինու
Խառնարանը
դու
տանես
Եւ
տաս
{գինին}
քո
խմելու
`
Յար
օրհնուա՜ծ
դու
լինես:
Զ.
ՄՈԳԱՊԱ
Քրիստոս,
որպէս
զգործարան
ինչ,
որով
լոկ
հացն
ու
{գինին}
փոթարկելոց
էին
՚ի
մարմին
եւ
յարիւն
Քրիստոսի,
որպ
յիշմանս
յայս
հացն
փոխարկի
՚ի
ճշմարիտ
մարմին,
եւ
{գինին}
՚ի
ճշմարիտ
արիւն,
յորժամ՝
ընծայեցուցեալ
զհացն
ե
ւ
կառնուն,
Փող
շատ
ըլլայ՝
ուտենք
հագնենք՝
{գինին}
խմենք
ու
պառկենք.
Եւ
աս
կերպով
մեր
օրերնիս
,
իմ
Բաքոս,
Բաժակումս
փըրփըրում
է
Առատ
{գինին}
երկնահոս։
Թէ
հոգի
է՝
այն
իմ
փորն
է.
Փառաւոր
կերպով
կերաւ,
ճաշակեց
Ու
սիրուն
{գինին}
վերայից
խմեց։
Երբ
այս
աւարտած՝
տընից
թայ
15-ին
(12
շիշ
գինի):
15
-ին
յայտնեցին,
թէ
{գինին}
ինձի
չէ,
այլ
բոլոր
բանտարկելոց:
16-ին
տեսութիւ
էր,
այդ
պաքսիմատների
թթու
եւ
տտիպ
նիւթը
խմորել
է
{գինին}
եւ
այնպիսի
թունդ
քացախ
է
դարձել,
որ
բերան
է
այրո
հաւասարուիլ
տակառին,
այլեւ
անցանել
նորանից...
{գինին}
երկնքի
արքայութեան
ցօղն
է.
Նոյ
նահապետը
ջրհեղեղի
,
պատրաստում
էր,
ահա
այն
ծառերի
տակ,
խորովածը,
{գինին}
եւ
արաղը:
Անտարակոյս,
յառաջ
գնում
էին
այդ
բարու
իշ.
Մադեռա,
Խերէս,
Ռէյն-վէյն,
մի
խօսքով
թունդ
{գինիներ}
տասն
եւ
ութն
շիշ:
Կատարումն
օրինաց
եւ
մարգարէիցը
յժմ
հոկտեմբերը
վերջանում
է
համարեայ,
ամենայն
տեղ
{գինիները}
վաճառուած
են,
չգիտեմ,
թէ
ի՞նչ
կերպով
կարողանամ
ացած
չես:
Ֆեոդոր
Միխայլիչն,
ինչպես
հայտնել
եմ,
{գինիներն}
ծախել
է,
բայց
մարդը
տահա
վերուցած
չէ
ապրանքը
եւ
յառաջանալուց
յետոյ
կարող
էք
ամենայն
տեսակ
խաղողի
{գինիք}
վաճառել
փոքրիկ
չափերով
ձեր
բնակութիւն
հաստատած
տե
անում
էր,
մանաւանդ
մտածելով,
եթէ
բոլոր
արաղը
եւ
{գինիքը}
խմուելուց
յետոյ,
մի
քանի
մարդ
եւ
ինքը
մնան
զգաստ
աքաղը
"
իբրեւ
օրագիր
տպել
ամիսը
4
թերթ,
նշանակած
{գինն}
է
4-50
կոպեկ,
որովհետեւ
Իզմիրյանը
կամ,
մի
քանի
ն
պատմությունից.
թերեւս
դա
լավ
մենագրություն
է:
{Գինն}
է
մեկ
ռուբլի
արծաթով:
77.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆ
ի,
հանդերձ
կնքով
պիաթօյ
Օրէսթոս
եւս
Լամաթ.
սոցա
{գինն}
Եալջիս
քաթումն
թալապ
ամ
գրել,
վասնորոյ
յետ
մահու
ամն
մի
ոք
իշխեսցէ
բառնալոյ
ի
նմանէ,
քանզի
նոյնոյ
{գինն}
չէ
ի
մէջ
ստացուածիս
եւ
հարկանայ
յետ
մահուանէս
վեր
օն
օրերում
մարդ
չսպանել
բնաւին.
Բայց
գլխիդ
{գինն}
ըստացել
եմ
յառաջուց,
Լսի՛ր,
ուրեմն,
այս
ի
քեզ
ջրհեղեղը,
ինչով
ջնջեց
Աստուած
մարդկութիւնը,
{գինո՞վ},
թէ
ջրով...
Քրիստոս
ինքը
Կանա-Գալիլիայումը,
լածանքով
վախճանեցուցին
եւ
այժմ
էլ
դեռ
անյագութեան
{գինով}
հարբած
մեռածին
հետ
կռւում
են։
Անարատ
եւ
ամենն
վախճանեցուցին,
որք
եւ
այժմ
դեռ
եւս
անյագութեամբ
{գինով}
ընդ
մեռելոյն
կագին"։
Մի՞թե
հնար
է
ընդ
ապերախտու
ր,
Այս
րոպեին
ստացա
13-ի
թվակիր
նամակդ
12
շիշ
{գինու}
հետ,
որի
մասին
նամակումդ
ոչինչ
չի
ասվում։
Դու
ի
ու
ինձ
խոստացար
պաքսիմատ
(սուխարի)
ինչո՞ւ
դրանք
{գինու}
վերածվեցին:
Ես
քեզանից
գինի
չեմ
`
խնդրել
եւ
զարմ
ութիւնը,
թէ
Հայոց
մեծատունը
կերակրի,
հանդերձի,
{գինու},
փառաւոր
ապրելու,
սնոտի
եւ
անցաւոր
փառք
ճարելու
սեւը
եւ
սպիտակը.
մինչեւ
այժմ
նոքա
դատել
են
միայն
{գինու}
եւ
պանրի
արժանաւորութիւնը:
Ժամանակ
է,
որ
մի
փոք
`
Զոյգ
նռներըդ
տաս
նրան.
Եւ
կեանք
տուող
այգուդ
{գինու}
Խառնարանը
դու
տանես
Եւ
տաս
գինին
քո
խմելու
`
Յա
այ
նորա
վերան,
Փորս
վեր-վեր
ցանկացաւ.
{Գինու}
մառան
կոկորդիցս
Յանկարծ
խօսքս
դուրս
թըռաւ.
խոր
արդէն
ինն
դար.
Տե՛ս
մի
չինարի
շուաքում
{գինու}
փրփուրը,
Քնուկ
վրացու
նկարէն
վարդիկի
վերայ
մամբ
թէ
թշնամութեամբ
այդ
պաքսիմատները
ձգել
են
այն
{գինու}
ծովակի
մէջ,
որ
Ձեր
ամբողջ
տարեկան
պաշարն
էր,
այ
րայ,
որը
քնած
եւ
որը...
իսկ
ինքը
տղամարդի
պէս
{գինու}
թասը
ձեռքին
կանգնած
նոցա
մօտ,
ծաղր
առնելով
նոցա
էր
իւրեան
միջին
դարերի
ասպետների
նման
մի
բան,
որ
{գինու}
բաժակը
ձեռքում
մօտենալով
կռուողներին
մխիթարում
էր
մայլանքը
շարունակուեցաւ
ամբողջ
ճաշի
ժամանակ․
բայց
{գինու}
վերջին
բաժակը
խմելով,
իսկոյն
անհետացաւ
ամառը,
ե
ր
թարգմանելով
"
բարի
ճանապարհ
",
կարծում
են,
թէ
{գինուն}
են
մաղթում
այդ
բարի
ճամբան
դէպի
փորը։
Բայց
մենք
Եւ
մուծեալ
լեռնակողման
Առաջնորդես
այգւոյդ
{գինւոյն}
Ի
կենսաբաշխ
խառնելիս՝
Չա՜փ
քեզ
ի
գոգ
միածնի,
եւ
ընդ
ձեռն
յիշմանս
եւ
նուիրման
հացին
եւ
{գինւոյն}
աղաչել
զմարդասիրութիւն
նորա:
Գոյափոխութիւն
հացին
որա:
Գոյափոխութիւն
հացին
՚ի
ճշմարիտ
մարմնին,
եւ
{գինւոյն}
՚ի
ճշմարիտ
արիւն,
հետեւականք
են,
հիմնեալ
յանսու
ին՝
Քրիստոսի
մարմի՞նը
միայն
կայ,
եւ
ընդ
տեսակաւ
{գինւոյն}
՝
Քրիստոսի
արիւնը
միայն
կայ
"
-
պատասխանէ
Այվազով
որհուրդ
կրկնակի
նուիրանաց
նիւթոց,
այն
է
հացին
եւ
{գինւոյն}:
Մարմին
հոգով
եւ
Աստուածութեամբ
լինի
ո՛չ
մարմին
ընդունի
եւ
վարդապետէ,
թէ
գոյափոխութիւն
հացին
եւ
{գինւոյն}
ո՛չ
լինի
ի
մարմին
եւ
յարիւն
Քրիստոսի,
այլ
իւրաքա
ընդունի
զճշմարիտ
մարմին
Քրիստոսի,
եւ
ընդ
տեսակաւ
{գինւոյն}
՝
զճշմարիտ
արեւն
Քրիստոսի։
Եւ
մարմինն,
մարմին
է
ց
հանգամանաց:
Լուսաւորութիւն
լուսաւորեալ
ազգաց՝
{գինք}
են
անդուլ
ճգանց,
կամ
թէ
լաւ
ասե՝
գինք
արեան.
ի
լ
ազգաց՝
գինք
են
անդուլ
ճգանց,
կամ
թէ
լաւ
ասե՝
{գինք}
արեան.
իսկ
Հայք
ի
հարկէ
ծայրագոյն
պակասամտութեամ
առի
մէջ
իւրեանց
որջերից
կոկորդաբաց
դուրս
են
գալիս
{գիշակեր}
գազանները,
որս
ճարելու:
Սա
կամենալով
գործարանից
ան
բարձրացնել
հայոց
ազգի
զաւակները
գանակոծելու
եւ
{գիշատելու}
համար
(տես
Մեղու,
թ.
127)
այդ
հոգեւորականութի
այդ
այնքան
էլ
մեծ
չէ,
թեեւ
Ռոստովի
բանսարկուն
իր
{գիշատիչ}
աչքերն
ագահորեն
հառել
է
նրա
վրա:
4)
Ինչի՞
է
հավ
արիւնը
ծծելէն...
Ձեզ
ասեմ,
ո՛վ
համախոհք
եւ
{գիշատիչքդ}
Հայկեան
սեռին,
անմեղաց
արեան
շոգին
Աստուծոյ
կենդ
ար,
այլ
ազգի
ապականող
աղուէսները
բռնելու
եւ
հոտը
{գիշատող}
գայլերը
ջնջելու
համար:
Ազգը
չէ
հոգեւորների
հա
էր...
հեռի
ինձանից,
Խոլական
ցնորք,
հոգի
{գիշատող}.
Թողէ՛ք
ինձ
հանգիստ
մաշել
իմ
կեանքը
Եւ
խ
րկայն
ու
կորացած
եղունգներին,
որ
առաւել
նման
էին
{գիշատող}
թռչունների
մագիլների:
Մի
մեծ
սեւ
կատու,
անդա
երը
եւ
բազիլիսկները,
պիտոյ
է
վայեն
բուերը
եւ
այլ
{գիշատող}
թռչունները։
Պասկիէ,
անառակ,
Փարէզեան
խաբեբ
վ
է
փորող
օրիորդը
եւ
դու
ո՛վ.
Ինչո՛ւ
այդպէս
{գիշատում}
էք
իմ
սիրտը,
Շուտ
պատասխան
տուր
նազելի
խղճ
Խճտխանի
քոքն
մէկ
անգամն
ծեծէ,
ջուրն
հանէ,
մէկ
{գիշեր}
աստխին
թիր
լուսանայ
նէ,
լատով
քամէ,
ջուր
խմէ:
անթիվ
զբաղմունքներս
էր,
որ
գիտե
աստված՝
տիվ
եւ
{գիշեր}
սրբազանի
մոտ,
հետո
"
Ժիտի
"
տպագրությունը.
ամեն
երկայնամիտ
եղեք,
մի՛
կարծեք,
թե
մեք
քնած
էինք.
{գիշեր}
ցերեկ
աշխատում
ենք
ամեն
բանի
մասին:
Օդդենը
չկամի
ն
թե
այլ
քաղաքներ:
Սիրական
եղբայր,
գիտես
մեր
{գիշեր}
ցերեկ
աշխատությունը
եւ
ջանքը,
ուրեմն
դուք
եւս
ձե
ասին
տնօրինություն
կլինի,
միամիտ
եղեք:
՝
Ես
{գիշեր}
ցերեկ
քուն
չունիմ
այդ
բոլոր
գործերի
մասին,
քեզ
ա
ի
մեջ:
Ձեզ
հայտնի
կլինի,
թե
ինչ
անձնազոհությամբ
{գիշեր}
ցերեկ
կուրծք
կոտրելով
եւ
աչք
խավարեցնելով
աշխատու
զոհում
ենք
մեր
հանգստությունը
եւ
կյանքը՝
տիվ
եւ
{գիշեր}
մաշվելով
այդ
բանի
վերա,
նույնպես
եւ
Դուք,
որպես
քն
է
ազգը
կուրացնելով
վայելել
նորա
բարիքը:
Ես
{գիշեր}
ցերեկ
մտածում
եմ
ձեր
բոլորի
վերա
եւ
մեր
ողբալի
ազ
պարտք
առնեմ
ապրեմ,
"
Հյուսիսափայլի
"
վերա
տիվ
եւ
{գիշեր}
աշխատեմ,
բայց
"
Հյուսիսափայլից
"
մի
կոպեկ
չստանա
դիկ,
եւ
իրավունք
ունին,
որովհետեւ
ինքյանք
օր
ու
{գիշեր}
պարապած
են
յուրյանց
թշվառ
աբեղաների
գործերով,
կր
ն
՚ի
Սիկիլիա
կղզի,
յետ
զաւուրս
իբրեւ
զվեց
տիւ
եւ
{գիշեր}
կոծելոյ
ընդ
ալիս:
Ելեալ
ի
ցամաք,
ի
Մեսսինա
ք
ն
ի
Սիկիլիա
կղզին,
յետ
զաւուրս
իբրեւ
զվեց
տիւ
եւ
{գիշեր}
կոծելոյ
ընդ
ալիս։
Ելեալ
ի
Մեսսինայէ,
գոգցես
մ
աչքերով
պարծենալ
բոլորովին
չեմ
կարող:
Ութ
ամիս
{գիշեր}
-ցերեկ
կարդում
եմ,
կամա-ակամա
ամեն
աչք
կհոգնի:
իսի
հսկայական
հաջողությունը:
Ինձ
թվում
է,
որ
նա
{գիշեր}
ու
ցերեկ
կենդանաբանական
այգում
կանցկացներ:
Նո
օրինակ
լինի
իւր
զաւակի
առաջեւ,
թո՛ղ
ոչ
թէ
միայն
{գիշեր}
ցերեկ
առաքինութիւն
քարոզէ
իւր
զաւակներին,
այդ
շա
մտածելու,
թէ
ինքը՝
այդ
ողորմելի
տիրացուն,
բացի
{գիշեր}
ցերեկ
խոնարհեցո՛-
ապրեցո՛
ասելով
փրփրելուց,
այլ
,
-
խօսքս
կտրեցին
Լեզգիները:
Երկու
օր
երկու
{գիշեր}
ճանապարհ
կատարելով՝
վերջապէս
մի
ուրբաթ
առաւօտ,
անառութիւն
է
կատարում
իմ
երակների
մէջ,
որովհետեւ
{գիշեր}
ցերեկ
նորանով
զբաղուած
է
հոգիս:
Ցաւի՛ր
եւ
ողբա՛
երջացած
գրեթէ
բազմութեան
մի
մասը
գնաց.
քանզի
կէս
{գիշեր}
էր:
Այսպիսի
գործեր
կարո՛ղ
էին
մեծապէս
վնասել
նոր
"
Մարդուս
կեանքը
սին
երազ
է,
մահը
խաւար
{գիշեր}
է,
Թէ
գործ
ունիս
արժանաւոր
`
լուսնի
շողից
պ
ն.
Մայր
է
մտնում,
առանց
նորա
խաւար
ու
գէջ
{գիշեր}
է.
Ինչո՞ւ
համար
չեմ
մտածում,
որ
այսօր
իմ
ասածը
չըգիտէր,
Աղքատները
նորա
դռնից
{Գիշեր}
ցերեկ
հալածուած.
Մի
մարդ
չըկար
նորան
ծանօթ
։
ԵՐԱԶ
Սարսափելի
երազ
տեսայ
այս
{գիշեր},
Որպէս
թէ
մի
պարտիզի
մէջ
կանգնած
եմ.
աւ
դարձեալ
երեկոյեան:
23-ին
շարունակւում
է.
վատ
{գիշեր}
անցուցի:
Նամակ
գրեցի
եղբօրս:
24-ին
լաւ
եմ,
գիշ
նդունեցի]
առաջին
բաղանիսը:
15
լոյս
16
զարհուրելի
{գիշեր}
անցուցի.
5
ժամը
(առաւօտեան)
զարկել
էր,
որ
քնե
ք
էր
որ
աւելի
երկար
ապրէր[12],
Օգոստոս
16,
կէս
{գիշեր}:
Ոչ
Հեգելի
աշակերտ
ենք
եւ
ոչ
Շելլինգի,
բայց
որ
անբախտ
Հռոմի
եղած
չեղած
յոյսն
էր,
որի
կեանքը
{գիշեր}
ցերեկ
նուիրած
էր
արթուն
հսկողութեան
իւր
ժողովրդի
րոջ
մասին.
նորան
անչափ
անհանգիստ
աշխատութեանց
եւ
{գիշեր}
ցերեկ
Հայոց
աշխարհի
լուսաւորութեանը
վաստակելու
վր
նար,
որ
մի
տեղ
խռովութիւն
կար,
ու
ջանում
էր
ապա
{գիշեր}
ցերեկ,
որ
այդ
խռովութիւնը
բորբոքուի,
վէճը,
կռի
ասածի
պէս
բոլորովին
մարմին
դառնալով,
պարարում
են
{գիշեր}
ցերեկ
իւրեանց
փորը
եւ
այնուամենայնիւ
համարւում
են
այ,
այնպէս,
որ
ո՛չ
ցերեկս
ցերեկ
էր,
ո՛չ
գիշերս
{գիշեր}:
Եթէ
միայն
մնում
էի
տանս
եւ
ընկնում
էի
մտածութեա
ն
մեքենաբար:
Մանուշակին
շատ
ահարկու
երեւեցաւ
այս
{գիշեր}...
Նորա
սիրտը
թրթռում
էր,
ոտքերը
ծալւում
էին
մաղը
հանդերձ
իւր
միջի
բաներովը,
դնում
են
ամբողջ
{գիշեր}
հիւանդի
գլխի
տակ.
միւս
օրը
երեկոյեան
ժամանակ,
ա
ն
զգայարանքների:
Առաւել
լաւ
հաստատութիւն:
Մի
{գիշեր}
գալիս
են
եւ
բախում
են
Մանուշակ
դայեկի
դուռը.
դա
եղերը
գիշերով:
*
*
*
Ուրբաթամուտ:
Մութ
{գիշեր}:
Մրրիկը
փչում
էր
ամենայն
կատաղութենով,
անձրե
ատապարտուած
իբրեւ
ոգիաբանի,
զարհուրելի
տեղ,
այս
{գիշեր}
առաւել
զարհուրելի
էր...
Երեք
հատ
եօթանասուն
օսութիւնը
աղաւաղուեցաւ
եւ
մի
անմխիթար,
աղջամուղջ
{գիշեր}
տարածեց
առհասարակ
Հայաստանի
հորիզոնի
վերայ
իւր
խա
ան
ձայնը՝
Աւետարանի
միջնորդութեամբ,
որոնց
համար
{գիշեր}
էր
եւ
դեռեւս
չէր
լուսացել
բանական
լուսաւորութեան
զանազան
Հայ
հեղինակների
գրչի
տակից։
Մխիթարեանք,
{գիշեր}
ու
ցերեկ
աշխատելով,
շինեցին
ու
տպեցին
Հայոց
լեզո
զայն
բան
ունէին
առ
մերս
հայկական,
զոր
բան
տիւ
առ
{գիշեր}.
եւ
ոչինչ
մխիթարեմք՝
քաջ
գիտելով
թէ
դպրութիւն
ա
ց
այս
դիտաւորութիւնը։
Իգնատիոսը,
քանի
օր,
քանի
{գիշեր}
ծունկի
վերայ
մնալով
Աստուածածնի
պատկերի
առջեւ,
կ
նութեան
մէջ,
որ
յայտնի
է
անունովս
Բարթոլոմէոսեան
{գիշեր}
կամ
Փարիզի
արիւնաշաղախ
հարսանիք)։
Նոքա
արդէն
բ
սարդ
Յակոբ-Կլեման
աբեղայն
հասաւ
Սէն-Կլու։
Ամբողջ
{գիշեր}
աղօթքի
հետ
եղաւ
եւ
միւս
օրը
գնաց
Արքունի
պալատ։
րծիքով՝
դէպի
առաջ։
Յայտնի
է,
թէ
այն
մարդը,
որ
{գիշեր}
ցերեկ
աշխատում
է
մի
բան
աւելի
առաջ
տանել,
դորանո
ս
շատ
քնեցի
",
չեն
նշանակում
ես
տեղ,
ես
օր,
ես
{գիշեր},
այլ,
այս
տեղը,
ուր
որ
այժմ
կանգնած
ենք,
անապ
։
Ապա
եթէ
այս
չլինի,
հեղինակ,
աշխատելով
տիւ
եւ
{գիշեր}
եւ
վաստակելով,
չունի
կարողութիւն
իւր
աղքատ
քսակի
ւթիւնը,
ուր
ազնիւ
օրիորդը,
Ագապին,
զոհ
է
գնում
{գիշերադէ՜մ}
մարդոց
դժոխային
կրօնամոլութեան
եւ
դաւաճանութեան,
՝
տակառով
մեղրի
վերայ...
Հեռի՛
ինձանից,
դուք՝
{գիշերադէմ}
մարդիկ"։
Բայց
ականջ
դնող
չեղաւ
իմ
բողոքին։
Նոց
այստեղ
չենք
ծառայում
մեր
ախտերին,
ինչպէս
մի
քանի
{գիշերադէմ}
մարդիկ
հայհոյեցին
մեզ,
այլ
սպասաւորում
ենք
ազգի
ոցի
մէջ՝
իւր
վաճառանոցի
առաջեւ,
օր
ու
ցերեկով,
{գիշերազգեստը}
հագած,
ման
է
գալիս
մի
Հրէայի
հետ՝
աշխատելով
խաբ
որ
ընդդէմ
ամենայն
քաղաքավարութեան
եկել
էր
իմ
մօտ
{գիշերազգեստով}
(խալաթով):
Բարեկամական
կերպով
իրեար
ողջուն
ելոյ
կոյաջուր
բաղանիք
",
այդպիսի
տգէտ
եւ
կամակոր
{գիշերածին}
զաւակների
եւ
այնպիսի
լրագիր:
Այսօր
երեկոյին
"
ճառագայթների
տակ
նկատում
ենք
փարատուած։
Անցան
{գիշերային}
մրրիկները,
եւ
փիլիսոփայական
ծանրաչափը
(բարօմետր
առին
եւ
բուսականին,
որի
յոյսը
դրուած
է
միմիայն,
{գիշերային}
եւ
առաւօտեան,
բարձրից
գալու
ցօղի
վերայ:
Ցօղը
դե
ներից:
Շիջանում
էին
այնուհետեւ
երկնքի
պարզ
երեսի
{գիշերային}
բիւրաւոր
անձեր
կանթեղները:
Արեգակը
հսկայաձեւ
ելա
հորիզոնի
մշտնջենաւոր
կամարի
վերայ,
վերածնում
էր
{գիշերային}
աղջամուղջ
մթութենից
մի
արփիաճաճանչ
առաւօտ:
Մեր
շ
իւր
նախկին
աշխոյժը.
հեշտախտ
կեանքը
քամեց
նորան։
{Գիշերային}
թատրոնական
խաղարկութիւնքը
պալատի
մէջ,
որին
մասնա
ւրբ
Գրիգոր
Լուսաւորիչը
գնում
էր
այդ
սարի
գլուխը,
{գիշերային}
առանձնութեան
մէջ
Նարեկ
քաղելու,
այն
ժամանակ
հրամ
երս
են
գալիս
նոքա
կարգով,
եւ
նոցայ
հետ
փողոցների
{գիշերաշրջիկ}
սրիկաները
եւ
սկսում
են
ճակատ
Յարդարել:
Շատ
են
զա
իտոյ
է
ինձ
այսքան
ասել
քեզ,
որ
ո՛չ
դու
եւ
ո՛չ
քո
{գիշերասէր}
դարանամուտ
ընկերքը
չեն
կարող
փակել
իմ
բերանը,
որ
նկատում
եմ
աշխարհի
Մեքենական
գործողութիւն.
{Գիշերավարն}
կը
փայլի,
Արծաթահերն
չի
երեւում,
թուխպ
ամ
ազմեց
մի
իրաւունքից
զրկուած
հզօր
պառաւի
հետ,
որի
{գիշերատեսիլ}
զինուորքը
շատ
էին,
քան
թէ
լուսաւորութեան
որդիքը
ժամ
ման
գալուց
յետոյ
երեկոյացաւ,
բայց
ես
որոշեցի
{գիշերել}
այնտեղ
եւ
նայել
Վերսայլի
վերայ
գիշերի
խոր
եւ
խորհ
ն
ճանապարհորդ
բոլոր
վաճառական
շոգենաւերը:
Այնտեղ
{գիշերեցինք}
եւ
արեւածագին
ճանապարհ
ընկանք
միեւնոյն
յաջողութեա
մեծակառոյց
վէս
բրգանց
Տխրագուշակ
ընդ
հաւուց
{գիշերէի}
յողբ
ու
՚ի
լաց։
Զիս
Հայաստան
ո՛չ
ծանեաւ
մինչ
պետ
անց
ոյժը,
ես
մտայ
Վերսայլի
ծառաստանը:
Պայծառ
էր
{գիշերը},
զովարար
քամին
մխիթարում
էր
արեւից
տանջուած
ծառե
,
Եւ
իմ
անզօր
թեւերով
Ազատութիւնն
գրկեցի:
Մինչ
{գիշերը}
անհանգիստ
Օրօրոցում
կապկապած
Լալիս
էի
անդադար,
Մ
առագայթը,
մտաւ
յանկարծ
ամպի
տակ:
Խոր
{գիշերը}
լռութիւնով
`
ծածկեց
կէսը
աշխարհի,
Էլ
չի
եր
...
Պարում
են
տօնի
շքեղ
զգեստով.
Ապա
ո՞վ
է
{գիշերը},
որ
երբեմն
սրտադող
Վազում
է
դէպ
այն
շիրիմ,
էր
Աստղիկը.
Նորա
որդին
փայփայում
էր
Նորան
ամբողջ
{գիշերը}...
Ախտաբորբոք
երիտասարդք
Իւրեանց
անձը
երջանիկ
Կը
,
Եւ
իմ
անզօր
թեւերով
Ազատութիւնն
գրկեցի:
Մինչ
{գիշերը}
անհանգիստ
Օրօրոցում
կապկապած
Լալիս
էի
անդադար,
Մ
շեր
անցուցի:
Նամակ
գրեցի
եղբօրս:
24-ին
լաւ
եմ,
{գիշերը}
լաւ
անցուցի,
լերդս
հանդարտ
է:
Այսօր
նամակ
ստացա
.
բոլոր
մարմինս
ուռած
է
`
ոտքիցս
մինչեւ
գլուխ
եւ
{գիշերը}
ջերմ
ունէի,
այսինքն
ցրտութիւն,
բայց
լուսադէմին
Այսօր
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
15-ից:
16-ին
լոյս
17
{գիշերը}
բաւական
տանելի
էր,
առաւօտեան
4
ժամին
քնեցայ
մինչ
ւթիւնս
խիստ
թոյլ
է
ազդում
այս
րոպէիս:
17
լոյս
18
{գիշերը}
լաւ
անցուցի,
առաւօտեան
2-ին
քնեցայ
մինչեւ
9,
բո
:
Այսօր
ընդ[ունեցի]
3[-րդ]
բաղնիսը:
18-ին
լոյս
19
{գիշերը}
իսպառ
հանգիստ
էի,
12-ին
քնեցայ
մինչեւ
9,
բայց
գ
ը
իսպառ
հանգիստ
էի,
12-ին
քնեցայ
մինչեւ
9,
բայց
{գիշերը}
վրաս
բացուել
էր,
ցրտից
զարթեցայ,
եւ
այս
էր
պատճ
ծ
թէեւ,
բայց
փոստ
ձգած
28-ին:
28-29
լաւ
անցուցի
{գիշերը}:
29-30
idem
28-ին
6-երորդ
բաղնիս:
30
նամակ
ս
ում
են
ելանել
մի
տեղ
ժամանակ
անցուցանելու
համար,
{գիշերը}
թռչում
են
յանկարծ
մահիճներից:
Մի
խօսքով,
թագաւո
գլխիցս:
Ուրախ
ուրախ
ման
էի
գալիս
դրսումը
ամբողջ
{գիշերը}.
լուսնի
արծաթափայլ
ճառագայթները
խաղում
էին
տանս
այդ
մարդը
չէ
կարող
ուրիշները
եւս
հաղորդել
նորան:
{Գիշերը},
երազում
տեսայ
իմ
յաւերժահարսը,
որ,
մի
բարակ
բ
ս
քանի
ժամ,
Օրօրաց
ճօճաց
տարաբախդ
նաւը.
{Գիշերը}
կոխեց...
կայծակը
թնդաց...
Կուլ
տուեց
բո
իսի
մտածութիւնք
երազի
նիւթ
եւս
չէին,
մինչ
ամբողջ
{գիշերը}
թաւալւում
էր
իւր
անկողնի
մէջ
խռխռալով:
Նա
քնած
ժ
եւ
բանը
մի
կերպ
վերջացնել
խաղաղութեամբ:
Այդ
{գիշերը}
անցուց
նա
մի
ջերմախտական
վիճակի
մէջ,
երբեմն
մի
բ
լ
Խանը
գիշերով,
մինչ
նա
քնած
էր
անկողնի
մէջ:
{Գիշերը}
կոխում
է,
ապարանքի
մէջ
հանգչում
են
ճրագները,
պա
ւ
կնքելով
նորան
Խանի
կնիքով,
անյայտանում
են
նոյն
{գիշերը}
Բաղչէ-Սարայից:
Հետեւեալ
օրը
մտանում
են
նաւ,
եւ
ոդիտական
ցաւերով
վիրաւորուած
մարդերի
մօտ,
ուր
եւ
{գիշերը}
քնում
էր,
խմում
էր
այն
ջուրը,
որով
հիւանդը
լուա
ականներից։
Ես
յիշում
եմ
Բարթոլոմէոսեան
{գիշերը}
։
Sully.
Economies
royales.
T.
II,
pag.
ր
յուսահատուէինք.
այն
գաւազանի
երկիւղը
չէ՞ր,
որ
{գիշերը}
քնից
վեր
կը
թռչէի.
"
Խաչ,
օգնես
ինձ
"
ասելով
շո
ապատ
է,
այս
օրը,
որ
անցնում
է,
ուշացել
է,
այս
{գիշերը},
որ
անցաւ,
եւ
այլն։
Շատ
անգամ,
ինչպէս
նաեւ
Աշ
ին,
ոճին
կամ
տրամաբանութեան։
Եթէ
ցերեկը
ամպը
եւ
{գիշերը}
կրակէ
սիւնը,
եթէ
Եհովայի
որոտները
Սինայի
գլխից
ե
թիւնք
պատմում
էին
նորա
կողմնակիցքը,
որպէս
թէ
խոր
{գիշերի}
մէջ,
նորա
մեհենի
մօտ
կամ
դպրոցի
մէջ
Աստղիկ
էր
ծա
երբեմն,
ոչ
այլ
ինչ
են,
եթէ
ոչ
կամակոր
տգէտներ,
{գիշերի}
զաւակներ
եւ
ստութեան
սպասաւորք։
Այդպիսի
դիպուածո
ւարճանում
է
իւր
յաղթութեամբ:
Այդ
խաւարատեսիլ
{գիշերի}
զաւակները,
կամելով
վնասել
ճշմարտութեան
հրապարակա
ես
որոշեցի
գիշերել
այնտեղ
եւ
նայել
Վերսայլի
վերայ
{գիշերի}
խոր
եւ
խորհրդական
լռութեան
մէջ:
Կէսգիշերն
ան
Լեշչինսկին
դուրս
էր
գալիս
մեծ
Տրիանոնից
անտառի
եւ
{գիշերի}
առանձնութեան
մէջ՝
ողբալու
իւր
թշուառութիւնը,
գի
նար
լինէր
քեզ
այդ
րոպէին,
Խաւարուիլ
իսկոյն
{գիշերի}
մթնում,
Լցուիլ
արիւնով,
եւ
այդ
նշանով
ուսնի
պայծառ
լոյսը
խաւարի
Հետքերը
անհետ
առնէ
{գիշերի},
Եւ
մի
հոյակապ
կրակի
նման
Այս
դաշտի
վր
էջ:
Հայրենիքի
օդը,
սարերը
եւ
անտառները,
խոր
{գիշերի}
լռութեան
մէջ,
-
դարերով
շշնջեցին
այդ
նահատակների
ածկեցին
արեւը
մեր
աչքից:
Մեք
ընկղմուեցանք
մի
խոր
{գիշերի}
մէջ:
Կայծակի
ահաւոր
փայլատակութեամբ
հազիւ
տեսանո
ժողովուրդն
ընթացուցանելով
ի
տգիտութեանն
աղջամուղջ
{գիշերի}:
Զարդիս
խօսիմ
ես,
եւ
ժողովուրդն
յակճիռս
կայ
անշ
սն
որոյ
մտքումս
դրեցի
մի
խաղ
խաղալ
դորա
հետ:
Խոր
{գիշերի}
մէջ,
մինչ
ամենայն
մարդ
քնեց
ու
չորս
կողմը
հանդար
եցաւ
նա
այն
ծառերի
տակ,
Մինչ,
լիալուսին
խոր
{գիշերի}
մէջ,
Երգում
էր
ուրախ,
անհոգ,
միայնակ։
ել
էր
անձրեւից
եւ
խոնաւ
մառախուղից:
Մանուշակը
{գիշերի}
մէջ
տեսանելով
այս
սպիտակ
բանը,
անտարակոյս
պէտք
է
ի
Խալիբեանէ
՚ի
ներկայութեան
ժողովականաց,
մինչ
՚ի
{գիշերին}
յորում
ձգիւր
լարն,
ոչ
ումեք
յայտնի
եղեւ
ինչ
եւ
ո
րի
առանձնութեան
մէջ՝
ողբալու
իւր
թշուառութիւնը,
{գիշերին},
ծառերին
եւ
հովերին
բանալու
իւր
սիրտը:
Պիտի
տես
Մինչ
դեռ
լուսինն
արծաթափայլ
Լոյս
էր
տալիս
{գիշերին},
Խորհրդաւոր
մինչ
տիրել
էր
Անվրդով
խոր
Մի
մարդ
չըկար,
որ
նկատէր,
Որ
հետեւեալ
{գիշերին}
Պակասեցաւ
երկնքիցը
Մի
պայծառ
աստղ
խնդա
ել
բաղդից
մի
հարուած,
Որ
գոհ
իւր
օրից
հասած
{գիշերին},
Աղօթք
է
առնում
վերեւ
առ
Աստուած.
Այ
է
եւ
հրամայում
է
գործարանի
դուռները
փակել
այն
կէս
{գիշերին}
նոցայ
դէմ:
Սոքա
աշխատում
են
ներս
թափուիլ,
նոքա
,
ինքը,
իւր
ոտքով,
միայն
մի
շապիկով
եկել
է
կէս
{գիշերին}
պ.
Շաքարեանցի
ախոռը
եւ
ծունկ
չոքած
նորա
առաջեւ,
ապել
էին
Քրիստոսին
Գէթսեմանի
պարտիզում
մատնութեան
{գիշերին}:
Ես
դեւերից
երկիւղ
չունիմ...
"։
-
Գուցէ
տում
էր
փողոցի
լռութիւնը:
VI
Միւս
առաւօտը
այն
{գիշերին},
որի
մասին
խօսեցանք,
Մանուշակը
առողջ
վեր
չկացաւ
ի
Մարիան,
գնում
է
կանանոցը
հանգստանալու:
Կէս
{գիշերին}
մեր
ցեղապետը
խոհարարի
հետ
զրահաւորուած
դաշնակներո
ռի
տակ
կոյսն
է
նստած
հառաչում,
Մինչ
ցերեկը
մութ
{գիշերն}
է
հալածում.
Թռչունները
իրենց
զուարթ
համերգով
Ո
է
անտեղի
էին
առ
լուսաւորեալ
ազգս
ապացուցանել,
թէ
{գիշերն}
խաւար
է,
իսկ
տիւն
լոյս,
առ
մեզ
պէտս
ունի
ապացու
կան
գոյն
է
ստացել
դարձեալ,
որովհետեւ
աւագ
ուրբաթ
{գիշերն}
է
միայն
կատարւում:
Բայց,
ինչպէս
եւ
է,
այնուամե
Հիշո՞ւմ
ես
անցյալը,
երբ
ջերմ
ընկերական
շրջանում
{գիշերներ}
էինք
լուսացնում.
ո՞ւր
են
այժմ
մեր
անատոմա-պաթոլո
կս
չէր
անցել
Տասն
եւ
հինգի
միւս
կողմը,
Չէի
քնում
{գիշերներ}...
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
ման
անցուցել
էի
ահա
երեք
օր
եւ
երեք
կիսով
չափ
անքուն
{գիշերներ},
եւ
այդ
միջոցին,
երբ
սկսում
եմ
իմ
պատմութիւնը,
ն
եւ
աստղեր,
Մեղմ
երեկոյ,
առաւօտ,
Խաղաղ
ու
զով
{գիշերներ}
Եւ
ցերեկը
լուսայորդ,
Ծառ,
տո՛ւնկ
դալար
եւ
աճող
լ
Տասն
եւ
հինգի
միւս
կողմը,
Չէի
քնում
{գիշերներ}...
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ե
,
ով
լռում
է,
իրավունքով
ցածր
է,
քան
թէ
նա,
ով
{գիշերները}
չի
քնում,
որպեսզի
ներկա
գտնվի
ժողովներին,
եւ
նա
,
քեզ
մի
դրօշ,
Որ
իմ
ձեռքով
գործեցի,
{Գիշերները}
ես
քուն
չեղայ,
Արտասուքով
լուացի:
ամարելով
ժանտախտով,
հալածում
էին
ամենայն
տեղից։
{Գիշերները}
անցուցանում
էր
պարզ
երկնքի
տակ.
նորա
օտարութիւնը
ենետիկ։
Այնտեղ
եւս
ապրում
էր
մուրացկանութենով
եւ
{գիշերները}
հանգչում
էր
սուրբ
Մարկոսի
հրապարակումը։
Նորա
ծան
րը
ապացուցուած
է
արտասուքի
հազարաւոր
կաթիլներով:
{Գիշերներով},
ամբողջ
գիշերներով,
քունը
փախել
է
աչքիցս,
եւ
ա
ասուքի
հազարաւոր
կաթիլներով:
Գիշերներով,
ամբողջ
{գիշերներով},
քունը
փախել
է
աչքիցս,
եւ
այն
կիսաքուն
թմրութեա
.
Սարերի
մէջ
ահա
յոգնած
Քնեց
զինուորը
{գիշերով},
Թեկն
տուեց
նա
պողպատէ
Իւր
նիզակին
պսպ
օրագիրները
միւս
օրը
հրատարակեցին,
թէ
հոլլանդացիք
{գիշերով}
մօտենալով
Բրուսսելին,
յանկարծ
200
թնդանօթից
կրակ
սպասել
այս
գործի
կատարեալ
յառաջադիմութեանը,
մինչ
{գիշերով}
յանկարծ,
Ձեր
մռայլութիւն,
բարեհաճեցիք
շատ
բարձր
ք
բան
է,
որ
Նախիջեւանի
նման
քաղաքի
մէջ,
ուր
եթէ
{գիշերով}
մի
տան
վերայ
մի
չղջիկ
նստի,
բոլոր
քաղաքը
կ՚իմանա
եսից
եւս
փախչելու
լինի,
չէ
գնում
դէպի
այս
տեղերը
{գիշերով}:
*
*
*
Ուրբաթամուտ:
Մութ
գիշեր:
Մր
տարում
Խանի
կերակուր
պատրաստողի
հետ,
սպանել
Խանը
{գիշերով},
մինչ
նա
քնած
էր
անկողնի
մէջ:
Գիշերը
կոխում
,
եթէ
այո
ամէնը
ճշմարտուին,
անպատճառ
դուրս
գնալ
{գիշերով}
տանից
եւ
անյայտ
կորսուիլ
Դօնի
հոսանքի
մէջ:
Նա
աս
արծաթը
տուեց
մի
Չինացի
վաճառականի,
որ
յօժարեցաւ
{գիշերով}
եւ
շատ
ծածուկ
հանել
նորան
Կանտօն
քաղաքը։
Բայց
Կս
շատ
պարզ
եւ
սրտաշարժ
խօսակցութիւն,
երբ
Սօսենք,
{գիշերով},
արաղ
են
քաշում
իրենց
այգում:
Դառը
բողոք
լ
ած
է
լուռ
մնալ
իր
հարստահարողների
ընդդէմ
եւ
միայն
{գիշերով},
ծածուկ,
խորհրդական
առանձնութեան
մէջ
բողոքել,
Արեւու
ելքը
քեզ
փաղաքշեց,
Լիւան
լերանց
{գիշերուայ}
հողմը
Քեզի
այդպէս
բողբոջեց:
Սալ
քեց:
Ֆրանսիական
վուլկանական
բնութեան
ցնցիւնը
մէկ
{գիշերուայ}
մէջ
կործանեց
Բուրբոնի
գահը,
որ
դաշնակիցների
քաղա
խուղ
պատել
էր
բոլորովին
թաց
քաղաքը,
այս
պատճառով
{գիշերուայ}
մթութիւնը
թանձրացել
էր
այնպէս,
որ
տասն
ոտնաչափ
տ
չում
էր,
թէեւ
նոյն
ինքը
թուել
էր
քեզ
ահարկու
կէս
{գիշերուայ}
լռութեան
եւ
խաւարի
մէջ:
Հանդարտի՛ր,
հոգիս,
այժ
ա՛ռ
նորան
եւ
միացուր
քո
ազնիւ
սրտի
հետ,
թո՛ղ
այս
{գիշերուայ}
խորհրդական
լռութիւնը
վկայ
լինի
իմ
անխարդախ
կուսակ
տքից
չէր
հանում
այն
խորհրդական
տեսաւորութիւնը
կէս
{գիշերուայ}
լռութեան
մէջ,
որ
մեծ
ազդեցութիւն
ունէր
նորա
ապագ
մ
դուրս
երեւեցան
նորա
դժոխային
կիրքը,
ինչպէս
խոր
{գիշերումը}
խիտ
անտառի
մէջ
իւրեանց
որջերից
կոկորդաբաց
դուրս
ե
որա
վերայ,
այնպէս,
որ
ո՛չ
ցերեկս
ցերեկ
էր,
ո՛չ
{գիշերս}
գիշեր:
Եթէ
միայն
մնում
էի
տանս
եւ
ընկնում
էի
մտա
ս
անապատ
է
եւ
օրս
տարաժամեալ
",
նոր
լեզուի
մէջ
"
{գիշերս}
շատ
քնեցի
",
չեն
նշանակում
ես
տեղ,
ես
օր,
ես
գ
իս
եւ
ընդ
մեհեանս
Աշտիշատու,
Արտաշատու
եւ
բագնայ
{Գիսանեայ}
եւ
Դեմետրեայ
եւ
այլոց
բազմաց
դատին
անխնայ
ի
հուր
..
-
չի՛
ասւում
այդ:
Այն,
ինչ
պիտի
կատարուէր
`
{Գիտակ}
եղաւ
սերովբէն.
"
Արդ
շտապիր
նաւարկել,
Ո՛վ
տէր
Ա
որեալ
վտակաց
անագանեալ
Բիւզանդեան
դպրութեան
որում
{գիտակ}
էին
թարգմանիչք,
եւ
այս
իսկ
է
զի
հայախօսութիւն
հե
լ
"-ի
համար
զբաղվել
թարգմանություններով
եւ
գրական-
{գիտական}
հոդվածներ
կազմելով:
Դրա
դրդապատճառը
խմբագրութ
հայերեն
լեզվով
գրած
իր
բազմաթիվ
աշխատությունների
{գիտական}
առաջաբաններում
ամբողջ
հիմնավորվածությամբ
ապացուցե
երի
խորին
խելքը
եւ
ճշմարտութեան
սէրը,
նոյնպէս
եւ
{գիտական}
լուսաւորութեան
բազմադարեան
աշխատութիւնը,
արդէն
ի
նք,
որ
ըստ-ը
պիտի
ստիպուենք
ներս
առնուլ,
բայց՝
{գիտական}
առարկաների
մէջ
եւ
այն
աւելի
կարճութեան
եւ
ճշտութե
րութիւնից:
Ճշմարիտ
է,
երբ
դպրութիւնը
միայն
{գիտական}
առարկաների
վրայ
խօսի,
այնտեղ
այն
աստիճանի
կարօտ
ուռերը
փակ
են
հեղինակի
առջեւ:
Յայտնի
է,
թէ
ամէն
{գիտական}
առարկայ
իր
լեզուն
եւ
իր
ոճերը
ունի,
ազգի
ամենօրո
էտքերի
եւ
հասկացողութեանց
որպէս
յայտարար,
ինչպէս
{գիտական}
առարկաներում
ստիպուած
ենք
եւրոպական
բառեր
առնուլ
ել,
եթե
միայն
մարդ
կամք
ունի,
եթե
նա
չի
դադարել
{գիտակից}
"
ես
"
լինելուց:
Եթե
Գրիշան
լիներ
որեւէ
բթամիտ
ե
ուստի
եւ
ամենայն
հաւատ
դէպի
նա
ազատ
խղճմտանքով
եւ
{գիտակից}
ազատութեամբ:
Կարկատած
աբեղայական
խօսքեր,
հաւ
միւս
օրագիրքը,
հեղինակքը
կամ
թարգմանիչքը
նոյնպէս
{գիտակից}
հաշուատուութեամբ
աշխատէին
նոր
լեզուի
վրայ
եւ
ոչ
լ
բռնութենէ
տէրութեան
եւ
պատրիարգին,
որ
յառաջագոյն
{գիտակն}
էր
այն
ամենայն
վերոյասացեալ
Ինճիճեան
խորհրդոց,
չ
ի
է
հեղինակութիւն
նախնեաց,
թող
(զյոյժ
սակաւաթիւ
{գիտակս}
[ոմանս]
նոյն
լեզուի,
եւ
ո՞ր
հայ
առեալ
ի
ձեռի
"
զ
,
այն
ժամանակ
կտեսանել
ամենայն
բան
եւ
կարող
կլինի
{գիտակցաբար}
հասկանալ
թե
ո՛վ
էր
յուր
բարեկամը
եւ
ո՛վ
էր
թշնամի
րպով
կարո՛ղ
է
խօսել
իւր
պակասութենների
վերայ,
որ
{գիտակցաբար}
ճանաչում
էր
իւր
արժանաւորութիւնը:
Առանց
որեւիցէ
կութիւնը,
որով
միայն
մարդը,
որպէս
բանական
էակ,
{գիտակցաբար}
ճանաչած
է
լինում
իւր
արժանաւորութիւնը
այլ
արարածն
իւնքը,
հոգեբանական
ախտերը,
ցանկականի
եւ
սիրու,
{գիտակցաբար}
մինչեւ
անձնազոհութեան
աստիճան
բարձրանալը,
շատ
խե
ղութիւնը,
այլ
աղբերանում
է
փաստերը
եւ
պատճառները
{գիտակցութեամբ}
քննելուց:
Այո՛,
մարդն
է
մեր
կատարելութիւնը
ցիքն,
մինչեւ
զկայ
առնուլ
՚ի
գնալ
լճանապարհ,
այլ
{գիտակցութեամբ},
եթէ
արժան
է,
առ
վայր
մի
թողեալ
է
մարմնականսն
զ
ւար
տգիտութեան
մէջ,
այնուամենայնիւ,
եթէ
մի
մասը
{գիտակցութեամբ},
միւս
եւ
աւելի
մեծ
մասը,
ֆանատիկոսութեամբ
հեռի
զգացողութիւնը
վարձատրում
էր
անպայմանութեան
հպարտ
{գիտակցութեամբ}:
Համակարգութեան
այս
յատկութեանց
հետ
միաւորուեցաւ
ամենայն
զոհ,
որ
վարձատրւում
էր
մաքուր
խղճմտանքի
{գիտակցութեամբ},
արդէն
ամենալաւ
աղբիւրն
էր
մխիթարութեան:
Ո՛հ,
կամի,
որ
ամենայն
բան
քննուի,
ուսանուի
եւ
հոգու
{գիտակցութեամբ}
հիմնաւորապէս
ընդունուի,
նորան
ընդունելի
չէ
անասո
մանաւանդ
այն
օրից,
երբ
լուսաւոր
կերպով
եւ
հոգու
{գիտակցութեամբ}
հասկացան
Քրիստոնէութեան
փրկարար
խորհուրդը,
շատ
ք
անից
նորա.
ուսումնական
եւ
ուսանողն
ողբան
զանձինս
{գիտակցութեամբ}
հոգւոյ,
տեսանել
տեսանեն
զկորուստ
ազգին
ընդ
հարու
այլ
ուր
կամք
են
հասարակաց,
կամք
հաստատեալ
ի
վէմ
{գիտակցութեան}
եւ
ուր
ղեկավար
է
ոգի
անախտ
եւ
մաքուր,
երկինք
հաս
աւերական
եւ
ուշադրութեան
արժանի,
որ
հետեւանք
էին
{գիտակցութեան}
եւ
ուղղախոհութեան:
Իմ
համար
միեւնոյն
է
մի
յիմար
կախուած
մի
բան,
այլ,
երբ
որպէս
հետեւանք
հասուն
{գիտակցութեան},
հանդէս
է
գալիս
այրական
հաստատամտութեամբ,
պահան
ին
հպատակելու
է"։
Քրիստոնէութիւն
հիմնի
՚ի
վերայ
{գիտակցութեան}
սրտի
եւ
Հոգւոյ,
եւ
ո՛չ
՚ի
սնոտի
եւ
յամուլ
ծիսակա
արիսականութեան,
եւ
հաւատ,
որ
չէ
հիմնեալ
ի
վերայ
{գիտակցութեան},
զոր
ո՛չ
ընդունի
հոգին,
մաքուր
խղճմտանօք,
այլ
այդ
չափը,
բայց
եւ
այնպէս
կարծում
ենք,
որ
չափը,
{գիտակցութեան}
արդիւնք
լինելով,
կարող
է
ուղղագործուել,
եթէ
անյ
ութիւնը,
թէ՛
լեզուի
եւ
թէ՛
բովանդակութեան
կողմից
{գիտակցութեան}
արդիւնք
լինելով,
երբէք
մեր
խիղճը
չէ
տանջել
մեզ,
ուած
գրկախառնութիւնը
բոլորովին
մեքենաբար
եւ
առանց
{գիտակցութեան}:
Այս
միջոցին,
աղախինը
ներս
մտաւ
մի
նամակ
ձեռ
նում
է
մի
մեքենայ,
մի
աւտօմատ,
որ
առանց
ամենայն
{գիտակցութեան},
զգացողութեան
եւ
անձնաճանաչութեան
ներգործում
են
գեսցէ
զուսումն
եւ
զգիտութիւն:
Առանց
ամենայնի
{գիտակցութեան}
զհնութիւն
ախտացեալ
զախտ,
չէ
դժուար
պնդել
թէ
ի
ժա
ն
Հելլենական
ըստ
ժամանակին],
թերեւս
եւ
ո՛չ
առանց
{գիտակցութեան},
զի
առ
ասիականս
որպէս
եւ
ցայսօր
իսկ՝
պաշտելի
է
ազգին,
զոր
ի
գործ
դնեն.
եթէ
դնեն
առանց
ամենեւին
{գիտակցութեան},
անձնապահութեան
եւ
եթե
աղագաւ,
զի
եթէ
ստուգապէս
ունս
եկեղեցւոյն
զշարական
եւ
զսաղմոս
առանց
ամենայն
{գիտակցութեան}
եւ
ընտրութեան,
յառաջ
բերէ
յամենայն
խնդիրս,
թէեւ
բազում
այն
է
անդուլ
կրօնամոլութեամբ,
եւ
ջատագով
{գիտակցութեանցդ}
հանդիսացեալ
արհամարհէ
զայլ
ամենայն
ուսումնականութ
փոխանակ,
իսկ
այն
խոստմունքը,
որ
չէին
յառաջանում
{գիտակցութենից},
եւ
Սուրբ
Գիրքը՝
աստուածային
բանը,
ողջամտութեա
ւթիւնը
ստանում
էր,
բացարձակէր
սրտի
վերայ։
Այս,
{գիտակցութենով}
եւ
հասկացութենով
կը
լինի.
եթէ
մեք
լսէինք
մի
անհա
ը
դեռեւս
կերպարանագործուած
չէր,
որ
դեռեւս
չունէր
{գիտակցութիւն},
եթէ
մի
այդպիսի
մանուկ
առնուինք
եւ
տայինք
առաքին
քեր
լսել
ձեզանից:
Ես
ունիմ
բանականութիւն,
ունիմ
{գիտակցութիւն}
եւ
ճանաչում
եմ
սեւը
եւ
սպիտակը:
Կրօնափոխութիւնը
ակ
ժողովուրդի
վերանորոգութիւնը
հնարաւոր
է
միայն՝
{գիտակցութիւն}
տնկելով
նորա
մէջ:
Իսկ
գիտակցութիւնը
բղխում
է
լու
արկաւոր
է
ընդհանուր
լուսաւորութիւն,
որպէսզի
ազգը
{գիտակցութիւն}
ստանայ.
այս
կամ
այն
մասնաւոր
գիտութիւնք
չունին
ա
եքենայ
է
այն
ժամանակ,
երբ
հաշիւ
չկայ,
այսինքն՝
{գիտակցութիւն}
չկայ:
Յոյսը
ուրիշ
բան
չէ,
եթէ
ոչ
ստոյգ
հաշուից
այն
վարդապետութեան
առջեւ:
Անձնաճանաչութիւն,
{գիտակցութիւն},
հաշուատու
քննութիւն
մարդկային
թէ՛
անցած
եւ
թէ՛
ով
հասկանալ
որեւիցէ
ճշմարտութիւն,
այլեւ
հաւատ
եւ
{գիտակցութիւն}
չունենալով
պահանջում
է,
որ
ճշմարտութիւն
խօսողը
մ
ենայն
կամք,
հասկացողութիւն,
ստուգագործութիւն
եւ
{գիտակցութիւն}
փոխանակւում
էր
անշարժութեամբ,
տգիտութեամբ,
կոյր
ւոր
է
միայն՝
գիտակցութիւն
տնկելով
նորա
մէջ:
Իսկ
{գիտակցութիւնը}
բղխում
է
լուսաւորութենից:
Լուսաւորութիւն.
ա
թեան
տունկը,
ինքնուրոյն
գործականութեան
աղբիւրը
է
{գիտակցութիւնը},
իսկ
գիտակցութիւնը
դուրս
է
բղխում
լուսաւորութենի
րոյն
գործականութեան
աղբիւրը
է
գիտակցութիւնը,
իսկ
{գիտակցութիւնը}
դուրս
է
բղխում
լուսաւորութենից:
Եթէ
օրագիրքը
մի
է
իւր
վերայ
եղած
հեղինակութենից
վախելով,
այլ
եթէ
{գիտակցութիւնը}
եւ
համերաշխութիւնը
դրել
է
նորան
այն
կէտի
վերայ,
կ,
Րոպէ
չմնաց
ազատ
կամ
ունայն:
{Գիտակցութիւնը}
յաջորդեց
սորան.
Ազգի
վիճակը
ծանրացաւ
սրտիս
նպիսի
ձայնով
ներգործել
նորա
լսողութեան
վերայ,
որ
{գիտակցութիւնը},
ըմբռնելով
այս
ձայնի
խորհուրդը
եւ
տպաւորութիւնը
ութեամբ
երեւում
են
այդ
գոյները,
եւ
որովհետեւ
այս
{գիտակցութիւնը}
չէ
կարող
թոյլ
տալ,
որ
նա
դատապարտէ
այդ
գոյները,
ն
տարբեր
կողմերում,
մեզ
բերին
վերոհիշյալ
փրկարար
{գիտակցությանը},
եւ
ինչ
որ
առավել
շոյում
է
մեր
ինքնասիրությունը
լ
եմ
մեղադրում
եւ
ոչ
թե
միայն
ուրիշներին,
եւ
այս
{գիտակցությունը}
ես
դասում
եմ
ամեն
սխալից
բարձր
եւ
ամեն
հանդիմանու
նչպես
կխոսեին
իրենց
ժամանակ,
որովհետեւ
նա
լիովին
{գիտակցում}
է
իր
իրավունքը՝
ներկայումս
խոսել
ի՛ր
իմացածի
պես
ասէ.
քաւեալ
եմ
ես
յարենէ
արդարոյդ
այդորիկ.
դուք
{գիտասջիք}
"
(Մատթ.
գլ.
ԻԷ,
հ.
18
եւ
24։
Տե՛ս
եւ
Մարկ
§
67.
"
Մի
բազում
վարդապետս
լինել
եղբա՛րք
իմ,
{գիտասջիք},
զի
մեծ
դատաստան
ընդունելոց
եմք
"
(Թ.
Կաթ.
Յա
արդարութեան,
ժողովուրդն
Աստուծոյ
չեն
խորտակեալ։
{Գիտասջիք},
զի
ազգն
համօրէն
յոտին
է.
ոչ
կարգաւորք
միայն,
ը,
-
այս
ի՛նչ
բաներ
են...
եւ
զխորհուրդս
քո
ո՛
{գիտաց}...
որպէս
զի
մեծ
են
գործք
քո,
տէր...
-
դ
իմ,
եւ
թէ
զի՞նչ
անցք
անցին
ընդ
իս՝
համարիմ
թէ
{գիտացեալ}
է
Ձեր
գերազանցութիւն:
Յոյս
իմ
հաստատ
է
ի
Ձեզ,
թ
ն
արտոնությամբ,
արժանացել
է
12-երորդ
աստիճանին,
{գիտե}
ինչպես
հայոց,
նույնպես
եւ
այլ
արեւելյան
լեզուներ
նքը
կատարել,
պատճառը
անթիվ
զբաղմունքներս
էր,
որ
{գիտե}
աստված՝
տիվ
եւ
գիշեր
սրբազանի
մոտ,
հետո
"
Ժիտի
րա
տպագրությանը,
այդ
աշխատությունը
պիտի
մնար
ո՞վ
{գիտե}
որքան
տարի
եւ
իմ
այնքան
տարվա
ջանքս
եւ
տառապանքս
ել
եւ
այդ
ազգը
չէ
այն
խաժամուժ
ամբոխը,
որ
ոչ
այս
{գիտե}
եւ
ոչ
այն,
այլ
ընտրյալքը
որ
ճանաչում
էին
յուրյան
ովը,
դեռեւս
չկարդացած.
պ.
Հայրապետյանցը
այնպես
{գիտե},
որ
մի
օրինակ
մնենի
մեք
քո
հետ
տվել
ենք
Սիվերսին
դոցա
մասին
երկու
խոսքով
ինձ
գրե,
այնուհետեւ
տերս
{գիտե}:
Փոշտի
ժամանակն
անցնում
է,
առայժմս
այսքան,
ւսիայից,
ոչ
օտար
աշխարհ
ճանապարհ
է
կատարել
եւ
ոչ
{գիտե},
թե
ի՛նչ
ասել
է
կամ
ո՛ւր
է
Կալկաթա:
Մենք
հատուկ
կ
թե
բանը
պիտի
ընկնի
դատաստանի,
այն
ժամանակ,
ով
{գիտե},
պատահի,
որ
տարիներով
հարկ
լինի
մնալ,
եւ
մեք
օ
րա՝
դեպի
ինձ
տածած
սիրո
մեջ:
Այդ
մասին
ինքը
լավ
{գիտե}:
Բայց
նա,
հավանորեն,
ըստ
իր
սովորության,
գնու
ռարանի
նմուշը
ցածր
է
ամենայն
միջակությունից.
այդ
{գիտե}
եւ
ինքը
խմբագրությունն
ու
դրա
համար
-
թեեւ
այլ
պա
ն
եւ
տարրերի
զանազան
զուգորդումների
հետ...
Այդ
{գիտե}
մինչեւ
անգամ
Համլետը:
A
propos,
այսօր
նորին
գեր
ւնքի
համար.
ավելին
չեմ
ասում,
որովհետեւ
ինքն
էլ
{գիտե},
որ
ես
գնահատում
եմ
նրա
անբասիր
եւ
անդավաճան
բար
դեպքում:
Միթե՞
նա
մատնացույց
կանի
Վերսալը:
Ո՞վ
{գիտե},
մյուսներին
նա
հազիվ
թե
մատնանշի,
որովհետեւ
Վեր
չ
ավելի:
Սիրելի
եղբայր,
հարցրու
Անանիային,
{գիտե}
արդյոք,
որ
ես
Մոսկվայում,
Արբատի
քաղաքամասում,
են
ժուռնալներում,
թերեւս
այդ
մասին
պ.
Ֆիրկովիչը
{գիտե}:
Ինձ
համար
շատ
հետաքրքրական
է
այդ
մասին
որքան
կա
ծ
դրան
ես
ոչ
մի
կերպ
հավատալ
չեմ
կարող,
բայց
ո՞վ
{գիտե}
ղրանց
ինտիմ
գործերը.
թերեւս
Անանիան
պատասխանե
այ
մ.
նա
չար
չէ,
այլ
շատ
վատ
ուղու
վրա
է:
Սատանան
{գիտե},
թե
որտեղից
է
նրա
մեջ՝
ամեն
գնով
արիստոկրատի,
ով,
կարծես
խուսափելով
ուղիղ
պատասխանից:
Սատանան
{գիտե}
ինչու՝
մի
տեսակ
բթացել
եմ.
ուշ
եմ
հասկանում
մու
ի
տեսնել:
Ես
ինքս
կուղարկեի
գնելու,
բայց
աստված
{գիտե},
թե
ինչպիսին
կգնեն,
դրա
համար
էլ
քեզ
նեղություն
լ,
եւ
ամենազվարճալին
այն
է,
որ
հրատարակիչն
ինքը
{գիտե}
այդ
եւ
գնորդներին
նախազգուշացնում
է,
թե
իբր
այդ
տարի
է
արդեն,
ինչ
մենք
պատերազմ
ենք
մղում:
Ո՞վ
{գիտե},
գուցե
այդ
գործի
ժամն
արդեն
հասել
է:
Այժմ
մենք
չ
կըլլա
եղեր։
Ինձանից
շատ
նամակ
մի՛
պահանջեցեք.
{գիտե}
աստված,
որ
չունիմ
ուժ
եւ
զորություն:
Այս
տողերը
միս
խմելու
թեեւ
մինչեւ
մայիսի
1-ը
հասնելիս
աստված
{գիտե}.
այս
ոչ
թե
լոկ
իմ՝
խոսքն
է,
այլ
այստեղի
եղածնե
կերակուր
եփող
աղախին)
ունիմ
անունով.
շչի,
կաշա
{գիտե},
որ
ես
չեմ
ուտում,
այլ
բան
բնավ,
ուրիշ
բան
էլ
արդարեւ
մի
ցավակից
սիրտ
դեպի
յուր
ընկերը,
որ
այո
{գիտե}
ներողապես
եւ
սիրողապես
միտ
դնել
ազգերի
կարոտությա
ալի
ներհակութիւն
ունին
այն
հասակին,
որ
նա
ունի:
{Գիտե՛նք},
որ
կան
աշխարհներ,
ուր
տասը
տարեկան
աղջիկը
արդէ
է
ի՞նչ
ասել
է
Լօթեռ
կամ
Ֆարմասօն...
-
Ուրեմն
{գիտե՛ս}:
-
Անտարակո՛յս:
-
Ապա
ասա՛,
ի՞նչ
ասել
ասաց
Շահումեանցը,
-
որ
իմ
սէրը
անչափ
է
քո
վերայ.
{գիտե՛ս},
որ
եթէ
իմ
հոգին
աշխարհի
երեսին
ունի
մի
թանկագին
պիսի
սիրտ
խոցոտող
հարցմունք
առնելու
ժամանակ,
դու
{գիտե՛ս},
որ
իմ
սիրտը
դուրս
է
թռչում
դէպի
քեզ.
գիտե՛ս,
ու
գիտե՛ս,
որ
իմ
սիրտը
դուրս
է
թռչում
դէպի
քեզ.
{գիտե՛ս},
որ
իմ
հոգին
ապրում
է
քո
հոգու
կեանքովը,
եւ
այս
նքը
պարտակա՛ն
են
գիտենալ,
այդ
գիտեմ
ես,
բայց
թէ
{գիտե՞ն}
ստուգապէս,
դորան
դրական
ապացոյց
չկայ,
մանաւանդ
յցելութիւնը
եւս
նիւթ
դառնայ
քո
Յիշատակարանիդ։
Ես
{գիտե՞ս}
ինչպէս
մարդ
եմ...
Ես
ուրիշների
նման
չեմ...
Երեք
քների
բերանով
անուանւում
էինք
Լօթեռ
ու
Ֆարմասօն։
{Գիտե՞ս}
դու,
թէ
ինչ
ասել
է
Լօթեռ
կամ
Ֆարմասօն...
-
ւ
եւս
չես
հասկացել,
-
պատասխանում
է
Բէգզադէն,
-
{գիտե՞ս},
թէ
ինչ
խորհրդով
առնում
եմ
ես
այդ
բաները:
-
ործել,
որովհետեւ
դա
լաւ
հետեւանք
չէր
ունենալու:
{Գիտե՞ս}
դու,
թէ
ի՛նչ
փառքի
ասպարէզներ
բացուելու
էին
քեզ
ցութեան
մասին,
այսպէս
խօսեց.
-
Պարոն,
դու
{գիտե՞ս},
որ
մարդը
աշխարհի
միւս
բոլոր
արարածներից
գերազան
սներկու.
առաքելական
թիւ
է,
խորհրդաւոր
է:
Միայն
{գիտե՞ս},
ես
այդ
մարդերից
մի
քանիսին
չեմ
ճանաչում,
իսկ
ա
նել,
-
յառաջ
տարաւ
իւր
խօսքը
պ.
Մարկոսը:
-
{Գիտե՞ս},
որ
նա
հարբելու
էր
եւ
դու
զգաստ
մնալու,
որ
կարո
ղին
աւելի
քաղցր
է
իւր
զաւակը,
քան
թէ
մի
օտարին:
{Գիտե՞ս},
թէ
ինչքան
քրտինք
եմ
թափել
ես,
մինչեւ
հասել
եմ
վերայիցդ:
-
Այս
նամակը
տար
Աստուածածնի
թաղը,
{գիտե՞ս}:
-
Գիտեմ,
-
պատասխանեց
պառաւը,
-
ամենայն
չորե
նչպէս
ասացի,
պարոն
Շահումեանցին.
իւրեան
ձեռքը,
{գիտե՞ս}...
չիցէ՛
թէ
ծառայի
կամ
մի
այլ
նորա
տանը
եղող
մ
այ
Մկրտիչը
եկել
էր
մեր
մօտ,
-
վեր
առեց
կինը,
-
եւ
{գիտե՞ս}
ինչ
պատճառով:
-
Գալը
եւս
չգիտեմ,
ոչ
թէ
պատճա
Մանուշակը
մի
փոքր
հանդարտած
էր
երեւում:
-
Դու
{գիտե՞ս},
Մանուշակ,
-
ասաց
Շահումեանցը,
-
որ
իմ
սէրը
անչա
ց,
եթէ
չէր
լսած
հօր
խօսակցութիւնը
մօր
հետ:
-
{Գիտե՞ս},
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն
իւր
կնոջը,
-
ինչ
պատճառո
րարութիւնն
է
բոլորը,
ինչ
որ
կայ
(եր.
125).
"
{Գիտե՞ս},
ինչ
կայ,
-
ասում
է
նա
Գարեգնին,
-
բանը
փոխուեց
մունս,
զի
զնոյն
յառաջ
վարեսցեն
զկնի
նորա,
միայն
{գիտեալ}
զօգուտ
ազգին։
Եւ
եկեալ
'ի
Կոստանդնուպօլիս
յե
թերթ
պիտո
է
երեք
անգամ
սրբագրել:
Եղբայր,
ես
{գիտեի}
քո
մեծահոգությունը,
վասն
որոյ
եւ
այնպես
արել
էի
,
մի
մարդ
8000
մանեթը
երես
քաշել
է.
ես
ձմեռվանե
{գիտեի}
այնպես
լինելուն:
Լեպետեւային
տարին
Պետեր.
պ
անալուդ
անցյալ
եկածիդ
"
Ռուսսկի
Վեստնիկ
"
գրվածեդ
{գիտեի}:
Հետեւյալ
փոշտերով
կուղարկեմ
մի
քանի
օրինակ
ե
ն
ինձ.
նրանց
բովանդակությունը
առաջուց
համարյա
ես
{գիտեի},
որովհետեւ
ինձ
հայտնի
է,
թե
ինչ
էր
կատարվում
մե
նուկ
աղային
գրեցինք
պատկերը
չօծվելու
համար,
մենք
{գիտեինք}
նոցա
սիրտերն
ցավելուն,
ամմա
ինչ
անինք,
որ
օրենք
բարեբարոյից:
Բարեւհաճեսցի
հոգեւոր
կառավարութիւնդ
{գիտել}
ի
քահանայէն
Պոպովեանց
թէ
նա
որ
յերկբայս
գտանի
արդ
յութեան
բոլոր
կոչնականաց,
որոց
զանուն
դժուարանամ
{գիտել},
բայց
կարծեմ
թէ
Մարտիրոս
քահանայն
Թորոսեան
գնացե
թէ
բովանդակութիւն
թղթոյն
տայ
մեզ
զայս
չափ
եւ
եթէ
{գիտել}
թէ
ստորագրողը
՚ի
նմա,
ոչ
եթէ
տեսեալ
են
եւ
քննեալ
իցէ
թուղթն
այն
եւ
առ
ո՛չ
գտանի
այժմ,
զայդ
չկարեմ
{գիտել},
իսկ
գոյութիւն
թղթոյն՝
ոչ
բնաւ
առարկայ
երկբայու
ս
Եւ
զի
սերովբէ
չեմ
բնաւ,
Ներեսցի՝
ոչ
{գիտել}
զայս:
Տանէր
սերովբէն
թերութեան
Առնն
ա
,
տուեալ
յիշխանութիւն
առաջնորդաց:
Ցանկալի
էր
մեզ
{գիտել},
ի՞ւ
արդեօք
տարբերին
սկզբունքդ
՚ի
դատապարտելի
սկ
մ
կամ
կանոնների
կարգադրութիւնը
հազի՛ւ
կարանում
են
{գիտել},
բայց,
նախանձ
ձգող
դեւի
գրգռելով,
միմենաց
մօտ
ցրեցի,
թէեւ
քաջ
գիտէի,
որ
չգիտէր
նա
այդ
բանը
եւ
{գիտել}
եւս
չէր
կարող,
որովհետեւ
ոչ
մի
դպրոցի
մէջ
չեն
ու
ակաւ,
որով
եւ
յայլ
կերպարան
շրջեցան
իրք։
Սակայն
{գիտել}
արժանի
է,
թէ
յայս
ամենայն
գործ
գլխաւորքն
'ի
բանս
ակասէր
ոչինչ.
նա
չգիտէ
թէ
որոյ
ազգի
է
զաւակ,
եւ
{գիտել}
չկամի.
չեմք
նաեւ
յուշ
ածեալ
թէ
պարտապան
էաք
ըստ
ւն.
ամենայն
որ
եւ
է
լեզու,
տեսեալ
իբրեւ
պահարան
{գիտելեաց},
յարգելի
էր
եւ
եթ.
բայց
այն
լեզուագիտութիւն,
ո
ն
հատուած
ծրագրիդ
կերակրի
միշտ
ի
Շտեմարանէ
պիտանէ
{գիտելեաց}
"
Զմիւռնիոյ,
երբեմն
հրատարակելոյ,
զոր
իւրաքանչի
մէջ։
Նա,
սրտի
յօժարութեամբ
ուսումնասիրելով
իւր
{գիտելի}
առարկայքը,
միշտ
յայտնի
էր
համալսարանի
մէջ
որպէս
անը
նոյնպէս
կը
ստանաս
տղայի
միջնորդութեամբ:
Բայց
{գիտելի}
է,
որ
երբ
երեւին
փերիքը,
առանց
ուրիշ
բան
հարցան
ց
թէ
զիա՞րդ
ոչ
նշմարեն
զայսն
նշմարողք,
ինքեանց
է
{գիտելի}.
նոքա
լսել
ախորժեն
զայսպիսիս
եւ
զբօսնուն
եւս.
(
պատմութեանցն
տեղեկութենէ,
հնա՞ր
էր
քաղել
այնպիսի
{գիտելիս},
որովք
բարձր
ի
գլուխ
պանծան
եւրոպացւոցն
մատենագր
են
կարգք
եւ
օրէնք,
այլ
միայն
քաղել
անտի
զկարեւոր
{գիտելիս}
առ
ի
վկայութիւն
ասացելոցն
ի
մէնջ,
ուստի
զհամառօտ
չունէր
զոչինչ
յարաբերութիւն
առ
այն
զդաւանաբանական
{գիտելիս},
բազում
այն
է
անդուլ
կրօնամոլութեամբ,
եւ
ջատագո
ացի
մանուկներին
եւ
ազգին
պատմել
մտառութեան
արժանի
{գիտելիքը},
որ
պատկանում
էին
արդէն
ուսումնական
հանդէսին,
ա
եւերը"։
Ես
հարգում
եմ
հանգուցյալ
հայրենակցիս
{գիտելիքներն}
ու
տաղանդը,
այնուամենայնիվ,
գնում
եմ
այլ
ուղղու
նաւս՝
էր
միայն
անխորհուրդ
մեքենապաշտ
ձգտողութիւն
{գիտելոյ}
զլեզուն,
առանց
մշակելոյ
զանշէն
մնացեալ
բանականու
լեզուները
եւ
այժմ
վարժապետ
է
նույն
ճեմարանի
մեջ:
{Գիտելով},
որ
տերությունը
հանձնառու
չի
լինի
հայ
ցենզորի
հա
կերպով
ցաւում
ենք
եւ
Խորէն
վարդապետի
վերայ՝
քաջ
{գիտելով}
նոցա
դրութիւնը
եւ
հայեացքի,
շատ
անգամ
գուցէ
ակամ
ւելու
կարելութիւն,
եւ
այլ
խնդիր
է
մտնել՝
հաստատ
{գիտելով},
որ
պիտի
խեղդուի"։
Հայոց
ազգը,
քանի
որ
չ
օրերի
եւ
այժմուս
մէջ:
Այս
րոպէիս
այդ
մարդիկը
քաջ
{գիտելով},
որ
արժանաւորութեամբ
չեն
կարող
շահիլ
ազգի
համակր
թուեցաւ
հոգատարներին,
բայց
սոցայ
անարժանութիւնը
{գիտելով}
վերակացուն,
իւր
վերայ
պարտք
համարեց
գործ
կատարել
ք
ուշադիր
չէին
նորա
սուտ
եւ
անտեղի
խօսքերին,
քաջ
{գիտելով},
թէ
ի՞նչ
բան
դրդում
էր
նորան
այդպիսի
բաների
վերա
ուկի
նման
մունջ
են:
Այս
դասակարգը
պարկեշտ
է,
եւ
{գիտելով}
իւր
աղքատութիւնը,
որովհետեւ
խօսելու
կամ
բանի
մէջ
,
զոր
բան
տիւ
առ
գիշեր.
եւ
ոչինչ
մխիթարեմք՝
քաջ
{գիտելով}
թէ
դպրութիւն
ազգի
միշտ
ծառայացելոյ
եւ
ստրկացելոյ
ամսուս
14-ին,
եւ
ահա
գրում
եմ
պատասխանը՝
առանց
{գիտելու},
թէ
ուր
էիր
այժմ,
միմիայն
յուսալով
Վիսբադենի
Բռ
այս
ուռուցքեն
եւ
կոճն
կցավի:
Ատոնց
համար
է,
ես
{գիտեմ},
որ
ան
նարա
համար
բան
չէ,
սրբազանը
նարա
գալու
ե
նութեամբ.
ո՛չ
այլ
զոք
ես
զԲարսեղ
քահանայն
միայն
{գիտեմ}
գոլ
հեղինակ
այդօրինակ
անպատեհ
գրագրութեանց,
որով
ւթյունը
չհանդիպի
դժվարության
եւ
թույլ
տա:
Լավ
{գիտեմ},
որ
թե
այդտեղ
մի
հոգաբարձու
մարդ
չունենանք
այս
բ
շատ
բարեկամներ
ունենալով,
որոնց
առաջեւ,
հավաստի
{գիտեմ},
որ
հարգելի
էր
Ձեր
միջնորդությունը,
կարող
էիք
օ
ապացույց
նորա
բարոյականության
հիվանդությանը:
{Գիտեմ},
որ
մեր
օրագիր
տպելը
քանի
մի
հնամոլ
մարդերի
ընդդ
յունը,
որ
համարյա
թե
ամեն
րոպես
հաշված
է:
Ես
{գիտեմ}
քո
իմ
վերա
ունեցած
սերդ
եւ
բարեկամությունդ
եւ
հու
չէ
առաջանում,
պիտո
է
ջերմությամբ
կպչել
գործին:
{Գիտեմ},
որ
այս
բաները
Դուք
ինքներդ
եւս
լավ
գիտեք,
բայց
9,
Մոսկվա
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆՑ,
{Գիտեմ}
բարկացած
ես
իմ
այսքան
անկամ
լռությանս
պատճառով,
винность)
թե
ո՛րչափ
ինչ
իցէ
հարկդ
այդ
ցարդ
ոչինչ
{գիտեմ}:
Ուստի
ամ
ըստ
ամէ,
՚ի
բաց
հանել
՚ի
տարեկան
եկա
րեանց:
Առ
այժմ
ոչ
աւելի,
քան
զոր
գրեցի,
{գիտեմ}
ինչ.
զամենայն
զոր
միանգամ
լուայ
յայտնեցի
ձեզ
մեկ
ամակ
ստանալու
իրավունք
ունենայի:
Ինչ
եւ
իցե,
ես
{գիտեմ},
որ
դու
ինձ
մոռացած
չես
ինչպես
ես
քեզ:
Երբ
ավել
ուտկովսկու
"
Весталки
"-ն,
ես
դրանց
մասին
մի
քիչ
{գիտեմ}
հռոմեական
պատմությունից.
թերեւս
դա
լավ
մենագրութ
րոցների
համար,
որտեղ
լսվում
է
հայերեն
խոսքը:
Ես
{գիտեմ},
որ
Թուրքիայի
միլիոնավոր
հայերը
ծարավի
են
դրան:
ցելությունը
հայր
վարդապետին
եւ
գալու
ինձ
մոտ
(ես
{գիտեմ},
նա
իրոք
պատրաստվում
է
հինգշաբթի
օրը
նրա
մոտ
գնա
,
կարծելով,
թե
հնարավոր
չէ
սխալն
ուղղել:
Ես
լավ
{գիտեմ},
որ
հենց
միայն
այդ
հուսահատությունը
կործանում
է
եջ
կա
մի
հոդված՝
"
Անասնապահություն"։
Որքան
ես
{գիտեմ},
մենք
անասնապահություն
չունենք
եւ,
համենայն
դեպ
ԳԻՆԵԻՆ
1865
մարտի
22,
Ս.
Պետերբուրգից
{Գիտեմ},
նամակս
շատ
ձգվեցավ,
եւ
Ձեզ
էլ
երկար
տաղտկությո
ոզլամիշ
եղածդ
ի՛նչ
է,
ատմիշ
կարդացող
պիտ՝
լաս:
{Գիտեմ}
որ
դուն
ալ,
սիրելի
ճիճաս
ալ
սիրտերդ
թըփ-թըփ
կեցի
ին.
աս
բանը
պարոն
Գրիգորին
քիթն
'ի
վեր
չերթալուն
{գիտեմ},
բայց
նարա
ասելովը
բան
չի
ըլլալ,
թե
որ
օրենքը
կ
ն
եւ
այն
գործական
վաճառականութեան,
ես
առաւել
լաւ
{գիտեմ},
քան
թէ
"
Հիւսիսափայլի
"
հրատարակողը:
Ես
"
Հիւս
վաճառականութեան
մասին,
թէեւ
չեմ
կարդացել,
բայց
{գիտեմ},
որ
յիմար
բան
պիտոյ
է
լինի.
պատճառ,
չեմ
կարծու
այնքան
արծաթ,
որ
կարողանար
դիմանալ
այդ
ծախքին:
{Գիտեմ}
եւ
ընդունում
եմ,
այդ
ճշմարիտ
է,
բայց
դորա
ընդդէ
,
լուսի
շատ
ճառագայթներ
հաւաքելով,
բան
տեսանել:
{Գիտեմ},
ծանր
բան
է
զաւակի
եւ
ծնողի
միմեանցից
բաժանուելը
ս
անգամ
բաժանուել
լինո՞ւմ
է.
ինչ
պիտոյ
է
առնել,
{գիտեմ},
վատ
սովորութիւն
է,
բայց
միանգամ
ենթարկուել
եմ
ռաւի
նման
երազներով
է
լցրել
իւր
նամակը:
Բայց
{գիտեմ},
որ
դու
պիտի
բարկանաս,
եթէ
չգրեմ,
որովհետեւ
կա
՞նչ
տեղից
գիտէք
այդ
բաները:
-
Ես
ամենայն
բան
{գիտեմ}:
-
Այդ
գրողներից
մինը
եւս
ես
եմ,
որ
կանգնած
էգզադէն,
-
արել
է
կամ
չէ
արել,
այլ
այսքան
միայն
{գիտեմ},
որ
արծաթս
կորած
է:
Այս
բանի
մէջ
Բէգզադէի
խ
էրս
յայտնեմ
կտակակատարացն
իմոց,
թէպէտ
եւ
հաւաստի
{գիտեմ},
որ
ինձ
ազգական
չունեմ
ուրեք,
բայց
գուցէ
ոմանք
անգ
մեղեդի
աղու
"...
Նա
դարձեալ,
թէ
-
Ո՛չ
{գիտեմ}
զքեզ:
"
Ո՛չ
զսիրոյ
քաջ
զերգի՞չ
վսեմ"։
Վաղակաւոր
սուր
յազդիր
գահ
պահէին
յաջողակ։
ԶԱնի
{գիտեմ}
բազմամարդ
յորժամ
բրգամբք
երկնաբերձ
Գլուխ
յոխ
չեմ
մտածում,
որ
այսօր
իմ
վերջըն
է.
Ուստի՞
{գիտեմ},
որ
առաւօտ
ինձ
համար
այլ
կը
լինի,
Ինչո՞ւ
առնել
խայտառակ։
Չգիտեմ
ինչո՞ւ.
բայց
{գիտեմ}
որ
Գերմանիոյ
թագուհին
Հիւր
էր
եկել
պապի
մօտը
սուրս
առնուր
ինձ
ըսպանէր.
Բայց
դու
հոգիդ,
{գիտեմ},
չես
կորուսանում
Եւ
խոստացած,
խօսքիցդ
յետ
է
կարելի՞
է...
"
Այդ
մեծ
մեղք
է,
ես
{գիտեմ},
Բայց,
եղբայր,
հերետիկոս
ես
արդէն.
ձեռք
կ՚ընկնես,
Այն
ժամանակ
ի՛նչ
կը
լինիս,
{գիտեմ}
ես"։
ԵՐԱԶ
Սարսափելի
երազ
տեսայ
,
Թո՛ղ
ազգեր
գան,
թո՛ղ
կորչեն:
{Գիտեմ},
վրադ
շատ
հաչեցին
Տգիտութեան
շուները.
Ուրեմն
ի՞նչպէս
պիտոյ
է
սոքա
միմեանց
հասկանան։
Չ'
{գիտեմ}
՝
ի՞նչ
գերբնական
զօրութիւն
է
հարկաւոր,
որ
տասն
ե
ր
մինչեւ
այժմ
չ'կային
Հայերի
մէջ։
Ես
շատ
լաւ
{գիտեմ},
որ
իմ
խօսակցութեան
ձեւը
ունի
պակասութիւններ,
բ
ես
փիլիսոփայ
չեմ:
Առ
այժմ,
ես
այսչափ
միայն
{գիտեմ},
որ
կորցուածը
պէտք
է
փնտրել,
երբ
որ
այդ
բոլորը
՞
արժան
էր
մեզ
վհատել,
տրտմահաղո՛րդ
ընկեր.
քա՛ջ
{գիտեմ},
որ
կը
գան
օրեր,
-
դոցայ
կարմիր
ծայրերը
բացուել
Սուրբն
Յովսէփ
հարցանէր
ցայրն
Աստուծոյ
Ղեւոնդ,
թէ
{գիտեմ},
թէ
հասեալ
գայ
ի
մեզ
Վասակ,
լրբի
անամօթութեամբ
.
-
Կա՛ց,
-
բացագանչեց
սատանան,
-
ես
անգիր
{գիտեմ}
այդ
յառաջաբանութիւնը.
այն
բոլոր
յայտարարութիւնքը
զ
շատ
ձեռնտու
էր...
-
Սիրական
Աստարօտ,
ես
{գիտեմ},
որ
եթէ
դու
կամենաս,
ամենայն
բան
կարո՛ղ
ես
առնե
գլուխը
պտոյտ
է
գալիս
գործի
շատութենից:
-
Ես
{գիտեմ}
քո
հարազատութիւնը
եւ
գործունէութիւնը,
-
ասաց
սատ
աշխարհի
միւս
բոլոր
արարածներից
գերազանց
է:
-
{Գիտեմ},
-
պատասխանեցի
ես:
-
Ուրեմն,
ինչո՞ւ
մեղադր
ակալ
եմ,
շնորհակալ
եմ,
-
ասաց
Շաքարեանցը,
-
ես
{գիտեմ}
քո
բարեկամութիւնը,
եւ
այդ
էր
պատճառը,
որ
յօժարե
աղելով
իմ
վերայ...
Այստեղ
կորուսի
ես
ինձ...
{գիտեմ}
միայն,
որ
ներս
վազեցի...
բայց
թէ
ի՛նչ
էր
պատա
մարութիւն:
Ես,
որ
խօսում
եմ
այս
բաները,
փորձով
{գիտեմ}:
Մի
անգամ
բնական
գիտութենից
մի
բան
հարցրեցի,
թէ
ւնենայ
փորածը,
մեռեալը
չէ
դուրս
գալու:
-
Ես
{գիտեմ},
որ
մեռեալը
չէր
դուրս
գալու,
բայց
փոքր
հողի
տակ
ապահովութեամբ
կ'անցանէ
ձեռքից:
Ամենայն
անգամ
ես
{գիտեմ},
թէ
ի՛նչ
եմ
կրում.
Դեպարտամենտի
դուռերը
մաշուեց
այդպէս
լինի,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
ես
այսքան
{գիտեմ},
թէ
այն
մարդիկը,
որ
պատահած
էին
մահին,
այնուհե
ագործն
էր:
-
Միթէ՞
ճրագը
մարդն
է
ստեղծել,
ես
{գիտեմ},
որ
նա
կազմել
է
իւղից
եւ
պատրոյգից,
որ
Աստուած
-
Այո,
ձեւը,
-
պատասխանեց
Շահումեանցը:
-
Ես
{գիտեմ},
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
որ
աշխարհի
երեսին
յաւ
,
-
ասաց
պառաւը,
-
եւ
քեզ
եւս
չեմ
ճանաչում,
միայն
{գիտեմ},
որ
բարի
աղջիկ
պիտոյ
է
լինիս.
Աստուծոյ
օրհնութի
-
Այս
նամակը
տար
Աստուածածնի
թաղը,
գիտե՞ս:
-
{Գիտեմ},
-
պատասխանեց
պառաւը,
-
ամենայն
չորեքշաբաթ
օր
ես
կանի
մօտ
աշակերտ,
փոքր
ի
շատէ
եթէ
եւ
անունս
գրել
{գիտեմ},
այդ
ինքս
իմ
աշխատութենովս
սովորել
եմ.
իսկ
դու
անում,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
ես
միայն
{գիտեմ}
վերջապէս,
որ
մարդը
պատկեր
է
Աստուծոյ:
-
Եւ
ա
ան
պատճառով,
կարդում
ես
ինձ
այդ
քարոզը:
Ես
ինքս
{գիտեմ},
որ
ամուսնութիւնը
քաղցր
չէ,
եթէ
չէ
հաստատուած
ա
շատ
գեղեցիկ
շինուած
է,
քարը
թանկագին...
-
{Գիտեմ},
-
ընդհատեց
խօսքը
Աղուանեանցը,
-
բայց
դու
չգիտես
,
այդ
մատանու
պատմութիւնը
յայտնի
չէ
քեզ,
բայց
ես
{գիտեմ}.
հայրս
ասել
էր
ինձ,
բայց
եւ
հրամայել,
որ
ոչ
ոք
երայ:
-
Ամենեւին
ոչ,
հայրի՛կ,
ես...
-
{Գիտեմ}
զաւա՛կս,
քո
հնազանդութիւնը:
Աստծոյ
օրհնութիւնը
ացից
առակաւ
զբերան
իմ,
լուարուք
զոր
ասեմս
եւ
զոր
{գիտեմ}
։
Ի
հոգալ
իմում
զՎահան
հաւատոյ
գրոց
լուայ
զձայն
խ
,
1853,
երես
63-65)։
Այո՛,
սիրելի՛
ընթերցողք,
{գիտեմ},
դառն
է
ձեզ
կարդալ
այսպիսի
բաներ
մեր
գրչի
տակից,
որան
չ'առնել
այս
գործը,
Հենրիկոսը
պատասխանեց.
"
{Գիտեմ},
որ
Յիսուսեանները
յետ
կանչելով,
ես
իմ
կեանքս
վտ
ակ
հարկաւոր
կը
լինի
հանել
այս
սուրը
պատեանից։
Ես
{գիտեմ},
ձեզանից
մի
քանիսը
ժամանակ
կը
խնդրեն
մտածելու,
ւթիւնքը
այլայլեցին
Պապի
հոգու
խաղաղութիւնը.
"
Ես
{գիտեմ},
-
ասում
էր
նա,
-
որ
Յիսուսեան
Կարգը
ջնջելու
կոնդ
դէպի
Ռուսսիայ:
Պատուելի
առողջամիտ
ազգակից,
{գիտեմ},
որ
կը
ցանկանայիր
իմանալ
որեւիցէ
մէկ
նորութիւն,
ո՛վ
չգիտէ։
Թէ
ամենքը
պարտակա՛ն
են
գիտենալ,
այդ
{գիտեմ}
ես,
բայց
թէ
գիտե՞ն
ստուգապէս,
դորան
դրական
ապաց
յ...
Խաչն
իմն
ա,
քեարամաթը
(զօրութիւնը)
եւս
{գիտեմ}
"։
Սորանից
մի
վայրկեան
առաջ
էլ,
դարձեալ
նոյն
տե
ց
յետոյ
էլ
ի՛նչ
է
արել,
այդ
միտքս
չէ,
միայն
լաւ
{գիտեմ},
որ
մի
քանի
տող
էլ
կար:
Նախիջեւանի
մէջ
բնաւ
աւա
մէջ
բնաւ
աւանդութիւն
չկայ
այս
Նուրինի
մասին.
լաւ
{գիտեմ},
որ
տղայութեանս
ժամանակ
շատ
եմ
զզուեցուցել
պառաւ
նոր
բաներ
չեն,
մենք
այդ
ամէնը
գիտենք"։
Ես
լաւ
{գիտեմ},
որ
այն
դուռը,
որտեղից
ես
եմ
մտնում,
բաց
է
ամէ
Ասենք
թէ
ես
պսակուած
եմ,
կնիկս
շատ
էլ
տգեղ
է,
{գիտեմ},
բայց
երբ
որ
իմ
կեանքը
նորա
կեանքի
հետ
անքակտելի
ժողով
գումարեալ
սրբագրել
զեկեղեցի,
զոր
ուղղափառ
{գիտեմք}
եւ
վկայեմք
իսկ
զանարատութիւն:
Եւ
քահանայ
ոք,
կա
ցի
մեզ
մոլորիլ
յայդպիսի
օդակառոյց
կարծիս.
զի
քաջ
{գիտեմք}
եւ
չիք
յայսմ
տարակոյս,
եթէ
զկենդանութիւն
ազգին
պ
Էմինայ
հանդերձ
սխալականօք,
զորմէ
ինքնին,
որպէս
{գիտեմք},
վկայեսցէ
նորոգ
տպագրութեամբն
ուղղագործելոյն,
ա
ւորել
ի
վերայ
գիտութեանց,
որովք
լցեալ
է
Եւրոպա:
{Գիտեմք}
քաջ
թէ
ի
դէմս
ածիցեն
մեզ
զքաղաքական
կենդանութիւն
,
ժողովուրդն
ոչ
ճանաչել
եւ
ոչ
հասկանալ,
իսկ
մեք
{գիտեմք}
արդէն,
թէ
որ
ինչ
անհասկանալի
է
ի
մէնջ,
չկարէ
նո
ելոյ
զկաթոլիկս
ի
լուսաւորչեան
դաւանութիւն),
որք
{գիտեն}
մանաւանդ
զի
էին
սովորութիւն
է
նոցա,
ընդ
ենթարկիլ
ե՛ւ
քաղաքի
առաջեւ:
Ներկայումս
ոչ
առաջարկողքը
{գիտեն}
բանի
զորությունը
եւ
ո՛չ
այդ
առաջարկության
ընդունե
եւ
հետեւաբար,
իմ
եւ
քո
առողջության
մասին
մերոնք
{գիտեն},
դա
անհրաժեշտ
է
նրանց
հանգստության
համար:
Խն
ւթիւնք:
Շատերը
Նախիջեւանցի
Հայերից
անունով
միայն
{գիտեն}
այդ
հրովարտակը,
ուստի
կարծում
եմ,
որ
կը
ցանկանա
տ
ազգասէրքը
եւ
միւսերը:
Խաւարի
զաւակները
լաւ
{գիտեն}
իւրեանց
գլխին
գալիքը։
Այդ
պատճառով
միմիայն
իւրեա
նկերքը,
որոնց
անունները
քանի
անգամ
կրկնեցի,
լաւ
{գիտեն},
որ
ազգը
աւելի
շուտով
կը
ստանայ
մի
գիրք,
մի
լրա
ւն
տան
ինձ
մի
այսպիսի
մարդկային
օրէնքի
մասին,
թէ
{գիտեն}:
Աննշան
եւ
միանգամայն
անխորհուրդ
բաներ
շատ
մ
րերնիս։
Ներկայ
դարուս
ուսումնականք
ի՛նչ
մեծ
{գիտեն},
ի՛նչ
իշխան.
Ազատ
Աստուած
մեզ
ստեղծեց,
կա
եկած։
Եւ
ա՛յսպէս,
իմ
առաջուայ
վարք
ու
բարքս
{գիտեն}
տէր
Ներսէ՛հ
եւ
Հրահա՛տ
Կամսարականները,
իսկ
Սիւն
չ
իմ
պէտքերի
համար
ում
եւ
իցէ
տուած,
եւ
այս
բանը
{գիտեն}
իմ
հետ
այնտեղ
բնակվողքը։
Բայց
ուրիշներից
աւելի
Ա
Այս
էլ
չկարողացան,
որ
իմանային,
թէ
որոնք
որ
լաւ
{գիտեն},
Դաւթի
սաղմոսը
պէտք
է
միայն
ժամի
միջոցին
անսխալ
,
որք
յերկերիւր
ամէ
շինեալ
վանորայքն
".
եւ
թէ
"
{գիտեն}
զայս
բնակեալքն
ընդ
իս"։
Վաղարշապատի
Ս.
Կաթո
կելոյն
իմոյ
զվարս՝
Տէր
Ներսէհ
եւ
Հրատ
Կամսարական
{գիտեն}
"։
Այս
խօսքերը
յիշեցնում
են
մեզ
Պաւղոսի
Ագգրիպաս
կելոյն
իմոյ
զվարս՝
տէր
Ներսէհ
եւ
Հրատ
Կամսարական
{գիտեն}
զՍիւնեացն
յառաջագրեալ
եպիսկոպոսն
աշխարհին
"
(եր
կելոյն
իմոյ
զվարս՝
տէր
Ներսէհ
եւ
Հրատ
Կամսարական
{գիտեն}.
զՍիւնեացն՝
յառաջագրեալ
եպիսկոպոսն
աշխարհին
",
էի,
այդ
միջոցին
վարած
կեանքիս
որպիսութիւնը
նոքա
{գիտեն},
կարո՛ղ
էք
նոցանից
տեղեկանալ։
Իսկ
երբ
պատերազմն
յց
մեր
ժամանակներումը
մինչեւ
անգամ
բոլոր
աղախինքը
{գիտեն}
առանց
սատանայի
գործակցութեանը.
բայց
բոլորից
գերա
նշանաւոր
է
դա.
կան
աշխարհի
երեսին
ծերունիք,
որ
{գիտեն}
թէ
ինչպէս
պատրաստ
էր
դա
զոհել
ամենայն
ինչ
մի
պարգ
Դեպարտամենտի
դուռերը
մաշուեցան:
-
Է՛հ,
ձեզ
{գիտեն}...
-
Գիտեն,
գիտեն,
բայց
առաջին
ժամանակնե
երը
մաշուեցան:
-
Է՛հ,
ձեզ
գիտեն...
-
{Գիտեն},
գիտեն,
բայց
առաջին
ժամանակները
չեն
այժմ,
ասես
ւեցան:
-
Է՛հ,
ձեզ
գիտեն...
-
Գիտեն,
{գիտեն},
բայց
առաջին
ժամանակները
չեն
այժմ,
ասես
թէ
իմ
ա
աւների
բերանումը,
որոնք
աշխարհի
երեսին
երկու
բան
{գիտեն},
աղեկատ
մանել
եւ
ուրիշի
աղջիկների
հասակի
ճիշտ
մե
տան
կառավարութիւնը
մեր
գլխին
է,
նոքա
միայն
գնելը
{գիտեն},
բայց
այդ
գնած
բաները
ինչո՞վ
գլուխ
կը
գան,
ամեն
մանաւանդ
Արեւելեայք,
մտօք
զօրաւոր,
ո՛չ
իրաւունս
{գիտեն}
եւ
ո՛չ
զիմաստութիւն
ճանաչեն,
զի
չեն
ուսեալ,
զոր
ցութեան
վատթար
քան
զՎենետկեցիս,
որք
փոքր
քան
շատ
{գիտեն}
գէթ
վարագուրել
զամօթալի
գործ
իւրեանց:
Այսուհետեւ
նոցայ
համար,
որ
ինձ
պիտի
ասեն,
թէ
իրենք
վաղուց
{գիտեն}
իմ
ասածները:
"
Եթէ
կոյրք
էիք
ոչ
էր
ձեր
մեղ,
բայ
,
տասը
մարդ
գեղիցը
քու
դիհը
կը
պահեն,
ընդուր
որ
{գիտեն},
թէ
դու
ինձանից
լաւ
ես.
քեզնից
խէր
կը
հանեն,
հ
թնակէտը։
Նորա
համար
չկայ
բարոյական
խնդիր։
(Եթէ
{գիտեն}
սորանից
աւելի
թշուառ
վիճակ,
թող
ասեն
մեզ.
մենք
ն:
-
Այդ
ե՞րբ
է
լինելու:
-
Ինձ
չէ
տուած
{գիտենալ}
ժամը
եւ
ժամանակը,
ինձ
տուած
է
միայն
գուշակել...
որ
ասում
ես,
ո՛վ
չգիտէ։
Թէ
ամենքը
պարտակա՛ն
են
{գիտենալ},
այդ
գիտեմ
ես,
բայց
թէ
գիտե՞ն
ստուգապէս,
դորան
պառաւի
անցքը,
բայց
Շահումեանցը
չգիտէր
Մանուշակի
{գիտենալը}
եւ
այս
յամրախօսութիւնը
այնպէս
շուտով
կատարուեց,
վուրդը
չգիտէ
այս
բանի
զօրութիւնը,
բայց
եւ
այնպէս
{գիտենալը}
աւելի
օգտակար
համարելով,
գրում
ենք
մի
քանի
տող,
իւ
տգէտ
էր
եւ
ոչինչ
չգիտէր.
միմիայն
մի
չոր
լեզու
{գիտենալը}
փոր
չի
կշտացնի,
եթէ
նորա
հետ
կապակից
չէին
այն
յա
նակ
մնացածը
կլրացնեմ.
իսկ
առայժմ
ես
հանգիստ
եմ,
{գիտենալով},
որ
մայրս
կհոգա
հորս
մասին:
Ես
դեռ
շատ
բան
ո
աձգութեանը
եւ
դոյն
այդ
ճշմարտութեան
սպասաւորը
քաջ
{գիտենալով}
իւր
սուրբ
պարտականութիւնը
դէպի
իւր
կրօնը
եւ
դէպի
այս
պատճառով,
այդպիսի
գրքերի
թարգմանիչը
պիտի
լաւ
{գիտենայ}
իր
առարկան
եւ
գիտութեան
ներկայ
վիճակը,
որպէսզի
հ
,
կը
ցանկամ
որ,
ինչպէս
դուք
իմս,
նոյնպէս
եւ
ես
{գիտենայի}
ձեր
տրտմութեան
պատճառը,
եւ
թէ
ո՛վ
էիք
դուք:
Եթէ
մեն
քայլափոխ
հակառակ
վկայութիւնք
եմ
տեսնում։
Եթէ
{գիտենային},
եթէ
գրելու
ժամանակ
իրենք
իրենց
հաշիւ
տային,
թէ
,
նորա
արժանաւորութիւնը
եւ
պակասութիւնը.
եթէ
այս
{գիտենայիր},
ապա
դու
ինքդ
կ՚ասէիր,
թէ
արժանաւոր
մարդը
միայն
կարող
ենք
բնության
շոշափելի
օրինակներովը
մեկնել:
{Գիտենք}
որ
թե
մի
բուսական
առանց
բնության
ներգործության,
ւնինք
շատ
լեզուներ,
որոնց
մի
քանիսի
միայն
անունը
{գիտենք}
եւ
մի
քանիսիցը
քանի
մի
բառեր:
Այս
բաները
ուս
պարհը:
Իսկ
ինչ
որ
կվերաբերվի
մեզ,
մեք
այսքան
{գիտենք},
որ
55
աստիճան
երկայնությունից
պիտի
հետ
գնանք
դե
եծ
բան
չէ,
տեսականորեն
ֆիզիոլոգիայից
մենք
ամենքս
{գիտենք},
բայց
իմ
խոսքը
գործնական
ուսումնասիրության
մասին
ք
մուզաների
բնակարան
ճանաչում
ենք
Պարնասը,
այլեւ
{գիտենք}
մեր
ազգային
աւանդութիւնը,
որ
Մասեաց
ոտքումը
կայ
իրաւ
կամ
սուտ
ըլլալուն
վրայ
չէ,
այլ
այնչափը
լաւ
{գիտենք},
որ
ժողովուրդք
ամեն
ատեն
պատրաստ
են
գայթակղելու
ինչպէ՞ս
կրնայինք
ընդունել,
եթէ
ոչ
կատակաւ:
{Գիտենք},
որ
յանուն
Բաբկէնի
վերի
գրած
յիշատակութիւննիս,
,
եւ
ահա
Արեւմուտքը
երեւում
է
Հայերի
աչքին:
Մեք
{գիտենք}
մի
ազատախօս
հեղինակի
վիճակը
անկիրթ
ազգի
մէջ.
այդ
ջացած
ծնունդներ,
քարին
ենք
զարկում:
Շատ
լաւ
{գիտենք},
որ
մեք
այս
ճանապարհով
ատելի
ենք
կացուցանում
մեր
որ
գործերը,
որոնց
անունը
միայն
մեզ
հասած
լինելով
{գիտենք}:
3.
Կը
հաւաքէր
զանազան
տեղերից
ազգային
պատմ
ը
կայ,
եթէ
մեք
տեսնում
ենք
նորան,
եթէ
շատ
անգամ
{գիտենք}
նաեւ
նորա
ծագումը,
ինչպէս
ապա
ուրանում
ենք
նորա
նակալութեան,
ո՛ւր
կամ
ինչ
կերպով,
որ
յայտնուի:
{Գիտենք},
կան
մարդիկ,
եւ
մեր
իսկ
սիրելի
բարեկամների
մէջ
կան
առնչութեան
մէջ
ազատութիւն
չկայ:
Մեք
համոզում
{գիտենք},
որ
հնազանդութեան
պէս
կոյր
չէ,
որ
հրամանի
պէս
չ
ն
անգամ
դուրս
թռան
ազատութեան
կայծերը:
Այո՛,
{գիտենք}
յարգել
ոչ
միայն
Օուէնը,
Պրուդօնը,
Ֆուրիէն
եւ
Ֆօ
Չամուռճեանը
թռչում
է
նաեւ
Օրիօնից
բարձր...
{Գիտենք},
դարձեալ
պիտի
պար
գայ
Հերոդիադան,
դարձեալ
պիտի
ւթիւն
ո՛չ
թէ
միայն
ճանաչել
այս
խարդախութիւնը,
որ
{գիտենք},
թէ
ինչ
աղբիւրից
է...
այլ
եւ
քննել
եւ
քննելուց
յի
յայտնագործութեան
նախերգանքը
եւ
վերջաբանը։
{Գիտենք},
Եւրոպայի
կրիտիկոսքը
սովորութիւն
ունին
մի
գործի
ինելու
համար
պէտք
էր,
որ
նա
Յունարէն
իմանար,
եւ
{գիտենք},
որ
նա
այդ
լեզուն
ուսաւ
Յունաստան։
Յայտնի
է
յուսումն
սրբազան
տառից
"
Աղանի
մօտ։
Մենք
այսքանը
{գիտենք},
որ
Փարպեցին
"
անդստին
'ի
մանկական
տիոց
սկիզբն
ա
դէր
"
(Թղթի
յառաջաբ.,
եր.
36)։
Մենք
այսքանը
{գիտենք},
որ
Փարպեցին
տղայութեան
ժամանակ
բնակակից
էր
եղել
նին
քաջ
գիտէ
"
(Թուղթ,
եր.
40)։
Մենք
այսքանը
{գիտենք},
որ
Փարպեցին
ստոյգ
եւ
սուրբ
հաւատը
ուսել
է
Աղանի
ղոյս
իմոյ
"
(Թուղթ,
եր.
65)։
Մենք
այսքանը
{գիտենք},
որ
Աղանը
կրօնաւորուելուց
եւ
Գողթն
գաւառում
Ս.
անտարակոյս
457
թուականից
յետոյ։
Մենք
այսքանը
{գիտենք},
որ
Հայոց
Մեծ
լուսաւորիչ
Ս.
Սահակը
կնքեց
իր
մահ
ուստ
մարդերի
զաւակ
եղած
ենթադրելու։
Մենք
այսքանը
{գիտենք},
ինչպէս
առաջ
էլ
ասացինք,
պատմութեան
մէջ,
որպէս
ո՛վ
էր
այդ
մարդը,
կամ
ո՛ւր՝
տեղը։
Մենք
այսքանը
{գիտենք},
որ
Փարպեցու
պատմութեան
մէջ
յիշուած
Սեւուկ
Անձեւ
ին
չէին
գնալ
մի
այդպիսի
Յուդայի
պարտէզը։
Այսքանը
{գիտենք},
որ
պ.
Էմինը
ո՛չ
մի
կերպով
չէ
կարող
ապացուցանել
պահանջել։
Մենք
շատ
հին
լեզուով
գրողներ
{գիտենք},
որ
եւ
հին
լեզուի
մէջ
երբեմն
գործ
են
ածում
իրենց
ւ
միեւնոյն
նիւթի
վերաբերեալ
յօդուածներ։
{Գիտենք},
որ
մերկապարանոց
կացուցանելով
այս
իրողութիւնքը,
պ
ւս
մեր
հոգին
հանդարտ
է
եւ
խղճմտանքը՝
հանգիստ։
Մեք
{գիտենք},
որ
ապագայքը,
որ
կարող
էին
սառն
աչքով
նայել
անցած
զմեզ
եւ
թափուր
ի
փառաց
հեղինակի
կացուցանել:
Մեք
{գիտենք}
միայն
գրել
վիպասանական
եւ
ճարտասանական
ոճով
եւ
այ
կը
սպասե՞ն,
որ
դու
զարկէիր
նորանց:
Եւ
ինչ
տեղից
{գիտենք},
որ
այդ
անասունքը
չեն
խօսում
միմեանց
հետ
իւրեանց
ծն
է,
սէր,
այս
է
մարդուս
արժանաւորութիւնը,
մէք
{գիտենք},
որ
Աստուած
սէր
է,
եւ
ով
որ
սիրու
միջում
է
բնակ
րհի
մէջ
չկայ
օրէնք
եւ
կանոն՝
առանց
բացառութեան։
{Գիտենք},
սարսափանք
էր
գալու
քո
վերայ՝
տեսանելով
այդպիսի
նում
են
պապի
յանդգնամիտ
անմեղանչականութեանը։
{Գիտենք},
որ
մի
քանի
նախապաշարուած
մարդիկ
գոռալու
էին.
"
ռաջացած
անհնազանդութենից
ծնողների
կամքին։
Փորձով
{գիտենք},
որ
այդ
գիրքը
շատ
սիրելի
կը
լինի
մեր
ազգի
մտացի
եզականումը
ունին
է,
այդ
ընդհանուր
կանոն
չէ։
Մեք
{գիտենք},
որ
այլ
հոլովմունքի
տակ
եղած
անունները,
զորօրին
հին
ժամանակների
բանաստեղծութիւնը
մենք
թէեւ
ոչինչ
{գիտենք}
դրական,
բայց
եւ
այնպէս
ընդհանուր
պատմութեան
եւ
ը
յլուն
գալոցք:
Մենք
մի
ուրիշ
աշխատութիւն
էլ
{գիտենք},
հայ
հեղինակի,
հայոց
կեանքից
բխած,
մի
շատ
կենդ
ի
ակամայ
սխալանք,
եթէ
միայն
մենք
չենք
սխալւում:
{Գիտենք},
հեղինակը
կամ
շատ
ուրիշներ
էլ,
իբրեւ
իրողութեան
նց
տանը,
բայց
Գարեգնի
տան
մասին
գրեթէ
մենք
ոչինչ
{գիտենք}:
Երկու-երէք
տեղ,
իբրեւ
մի
անհագագ
բան
երեւում
է
ի
խօսքը
եւս
մոռնալու,
կատարում
է
պատուերը:
Մենք
{գիտենք},
որ
մեր
ազգը
ինչպէս
նաեւ
ամէն
ազգ,
եթէ
հանենք
ն
ցների,
քաղաքների
եւ
տաճարների
աւերակներին:
{Գիտենք}
զուր
չեն
անցնում
դարերը,
այսինքն
նոքա
իրենց
ազդե
րանացի
պատմութիւնից
մեզ
հասած,
է
բոլորը,
ինչ
որ
{գիտենք}
այդ
մասին:
Էջմիածնի
պատկերները,
որ
հայոց
ազգի
մ
մեզ
մի
անծանօթ
կամ
նոր
բաներ
չեն,
մենք
այդ
ամէնը
{գիտենք}
"։
Ես
լաւ
գիտեմ,
որ
այն
դուռը,
որտեղից
ես
եմ
մ
իւնքն
էլ.
այսպիսիներ
որքա՜ն
կան:
Մենք
գրագէտներ
{գիտենք}
(իրենք
ասում
են
թէ
գրագէտ
են),
որ
ժողովրդի
աչք
ապէս,
շատ
օգտակար
բանն
էլ
կը
մնայ
անօգուտ:
{Գիտենք},
որ
ասիացին
դեռ
երկա՜ր
ժամանակ
չպիտի
կարողանայ
ե
յայտնի
է,
եւ
այդ
պարոնները
իրանք
եւս
գիտէին,
որ
{գիտենք}.
բայց
որովհետեւ
մինչեւ
այժմ
հանդէս
չէին
բերած,
անի
խօսքով
երկու
տող
գրել։
Այո՛,
մենք
շատ
խոտեր
{գիտենք},
որ
այսպիսի
ջրհեղեղներից
փթեցան,
շատ
հողեր
գիտե
տենք,
որ
այսպիսի
ջրհեղեղներից
փթեցան,
շատ
հողեր
{գիտենք},
որ
ցիր
ու
ցան
եղան,
որոնց
անունն
անգամ
մոռցուա
որ
ես
ալ
իմանամ,
թե
ի՞նչ
կուզիս
ասիլ,
դու
ինքդ
{գիտես}
նը,
կարծում
իս,
թե
ես
ալ
կիմանամ,
բայց
ուրիշ
ա
իրելովը
քան
թե
այլ
քաղաքներ:
Սիրական
եղբայր,
{գիտես}
մեր
գիշեր
ցերեկ
աշխատությունը
եւ
ջանքը,
ուրեմն
դ
գալ
Մոսկվայից
դեպի
օտար
աշխարհ,
իհարկե
դուն
լավ
{գիտես}
իմ
տկարության
որպիսությունը
եւ
հույս
ունիմ,
որ
ա
երաբերյալ,
եւ
ի՞նչ
տպավորություն
թողեց
այն:
Եթե
{գիտես}
՝
հաղորդիր
ինձ:
Հուսով
եմ,
որ
դու
տնեցոց
հաճախ
նեցեք
երկու
սեռի
բոլոր
բարեկամներին:
Բոլորին
դու
{գիտես}
ու
դրա
համար
ամեն
անգամ
անունների
բառարան
կազմելո
եւներ
երկու
սեռի
բարեկամներիս,
նրանց
բոլորին
դու
{գիտես}:
Ցտեսություն
մինչեւ
ուրբաթ:
Գրի՛ր
Անանիային
եւ
ունը
չի
ընձեռնել
ինձ
բարոյական
միջոցներ:
Դու
լավ
{գիտես},
որ
ինձ,
իսկապես,
ոչինչ
հարկավոր
չէ
-
ո՛չ
նյու
ժմ
ես
վերստին
անցնում
եմ
մեր
սորգոյին:
Դու
արդեն
{գիտես},
որ
փորձն
անցավ
առանց
հետեւանքի.
բայց
не
все
ко
ո
մասին.
յառաջ
կարծում
էի,
որ
դու
փոքրիշատէ
բան
{գիտես},
այժմ
ներիր
համարձակութեանս,
տեսանում
եմ,
որ
շ
մեղաւոր
մարդ,
բայց
նա՝
սուրբ...:
-
Ինչի՞ց
{գիտես}
դու
նորա
սրբութիւնը:
-
Եթէ
սուրբ
չլինէր,
ի՞
կայ
մի
դորա
նման
բան:
-
Ի՛նչպէս:
-
Դու
{գիտես}
Պ.
Բէգզադէի
ազգաբանութիւնը:
-
Ո՛րտեղից
պիտի
ն
կարողութիւնը,
-
շարունակում
է
Բէգզադէն:
-
Լաւ
{գիտես},
որ
նա
կարողանալու
չէ
կառք
պահել
իւր
կնոջ
համար
ակակատար
եւ
եղբայրակից
պարոն
Վարդանիդ,
որպէս
իսկ
{գիտես}
եւ
քոյդ
ասացածովն
նոյն
քաթում
եղած
1425
հատ
եափան
ւ,
որ
մարդ
չես
հողանիւթ,
Ինչպէ՞ս
բընոյթը
մարդու
{Գիտես}
այդպէս,
օ՛,
հմուտ,
Այդ
որտեղի՞ց
ուսար
դու:
Զա
շմարտասիրութեամբ
համախոհ
էին
առաջին
վերակացուին,
{գիտես}
թէ
ի՛նչ
մեքենաներ
լարեց
նոցայ
դէմ,
եւս
առաւել
պա
եւ
ես
զնայ
առաջի
Հօր
իմոյ
որ
յերկինս
է"։
{Գիտես},
ի՞նչ
սուրբ
զգացմունք
էին
խաղում
նոցայ
հոգիների
րած
կեանքի
որպիսութիւնը,
դո՛ւ,
Տէ՛ր,
ի՛նքդ
լաւ
{գիտես}
)։
Իմ
ուսուցիչների
հրամանով
գնացի
Յունաստան
ա"։
Թէ
ճշմարի՞տ
էր
այդ,
դո՛ւ,
Տէ՛ր,
խիստ
լաւ
{գիտես},
քան
թէ
այն
սո՛ւտ
կարծողքը։
Եւ
ուտող
խմող
եւ
պի
երից)
անցան:
-
Պարո՛ն
Մարկոս,
հոգի՛ս,
դու
{գիտես},
որ
ես
քեզ
հոգուս
պէս
սիրում
եմ
եւ
քեզանից
երբեք
իտութեան
վերայ,
գոնէ՛
այնքան
պատմի՛ր
ինձ,
որքան
{գիտես},
յետոյ
ես
ինքս
ման
կը
գամ
գրքերի
մէջ:
-
Դու
.
էգուց
գնում
եմ,
կամի՛ս,
եկ,
չկամիս
`
ինչպէս
{գիտես}:
Տիկին
Յովնաթանեանցի
ցաւը
չէր,
որ
մի
երկու
որ
բանի
տեղ
չես
դնում
իմ
հարցմունքը,
ասել
է,
թէ
{գիտես}
մահի
ինչ
լինելը,
ուրեմն
ասա՛
ինձ,
որ
ես
եւս
իմա
մ
թէ
շատ
շատ
մի
բաժակ
ղահուէով,
որի
արժողութիւնը
{գիտես}:
Ես
ինքս,
շատ
ժամանակ,
լսելով
մի
քանի
մարդերի
թեան.
Ուխտիս
ես
չեմ
հակառակ"։
Եւ
սերովբէն,
որ
{գիտեր}
Մարդու
սրտի
շինուածքը,
Եւ
ամեն
ինչ
տեսնում
էր
Նր
րոնց
ե՛ւ
գրել
տուողը,
ե՛ւ
գրողը,
ե՛ւ
փորողը
չեն
{գիտեցած}
հայերէն,
անցաւ
դէպի
եկեղեցու
սեղանի
քամակը,
այս
վ,
կարծեց
անշուշտ,
թէ
խաբեց
նորան.
բայց
նա
իւր
{գիտեցածը}
գործ
կը
դնէ,
եթէ
կարդինալը
նորան
մի
փոքր
կը
դիպչ
ամանակ
անցանելուց
յետոյ,
սա
կրկին
շարունակեց
իւր
{գիտեցածը},
մինչեւ
բարեմիտ
մարդիկ
իւր
դէմ
զինուորելով,
արձ
եւ
չհասկացած
բառի
նշանակութիւնը
սորվել՝
կա՛մ
մի
{գիտեցողի},
կա՛մ
բառարանի
միջնորդութեամբ։
Գո՛նէ
այսպէս
է
մ
իտք
ունինք
Քիշնեւ
երթալու,
հոն
կուգա,
արդխ
դուք
{գիտեք}:
Աս
գրածներում
համար
չըլլա
թե
խասեվեթ
անիք,
թե
եմ,
կարծեմ
որ
դուք
ամեն
բան
առանց
իմ
ասելուն
եւս
{գիտեք}
եւ
հասկանում
եք:
Ցանկանում
եմ
Ձեզ
հոգվով
եւ
ս
րծին:
Գիտեմ,
որ
այս
բաները
Դուք
ինքներդ
եւս
լավ
{գիտեք},
բայց
հիշեցնում
եմ
Ձեզ
եւ
հայտնում
եմ
անկեղծորեն
սակայն
եթե
Նախիջեւ[....
]
հույս
չկա,
որ
դուք
{գիտեք}
ձեր
բանը
[.....
]
Առ
ժամս
այսքան,
ավելի
ին
եւս
զզվանք
եւ
ձանձրություն
պատճառեմ,
դուք
լավ
{գիտեք},
որ
միմիայն
վերջին
աստիճանի
նեղությունը
կարող
է
ամօթ
քեզ,
որ
այդպիսի
գործերով
ես
պարապում.
ո՛վ
{գիտէ},
որքա՛ն
խեղճ
Հայ
պատանիք
անբաղդացած
են
քո
բարբար
նիմ
բիւրաւոր
գիտնական
որդիք
եւ
այլն"։
Հայաստանը
{գիտէ}
իւր
ընթացքը,
ուստի
եւ
չունի
ոչինչ
ժամանակ,
գանգ
րովհետեւ
ոչինչ
հնար
չկայ
դուրս
գնալու:
-
Ո՛վ
{գիտէ}
՝
դարձեալ
ինչ
բանով
ես
պարապած.
դու
զուր
տեղը
եր
ինչեւ
անգամ
նորա
մտքից
չանցած
բաների
մէջ,
ուստի՞
{գիտէ},
որ
նա
չէր
նկարագրելու
կասկածաւոր
մարդերի
վիճակը
փոքրիկ
ուսումնարանը
հաւատարիմ
չէ
իմ
սրտին,
ո՛,
{գիտէ}
՝
ինչ
պատճառաւ
եւ
այլն:
Ինչ
որ
վերաբերւում
է
իմ
պէս
է
կարդացել,
որ
տեսել
է
այնպիսի
բան
եւ
ուստի՞
{գիտէ},
որ
Պ.
Կոմս
Էմմանուէլը
բնակւում
է
Մոսկուայում,
եւ,
բայց
հարկաւոր
չէ
այդ
բաները
գրել
այստեղ.
ով
{գիտէ},
մի՛գուցէ
Յիշատակարանիդ
ընթերցողքը
ասեն,
թէ
մեք
քը,
որի
աչքը
համարում
է
մեր
աղիքի
խորհուրդները,
{գիտէ},
որ
ես
լաւութիւն
եւ
բարի՛
եմ
ցանկացել
ամեն
մի
մա
ս
լաւութիւն
եւ
բարի՛
եմ
ցանկացել
ամեն
մի
մարդու,
{գիտէ},
որ
այդ
իմ
սուրբ
եւ
մաքուր
ցանկութիւնը
պատճառ
է
,
մանաւանդ՝
այն
մեհենների
միջի
վառուածը:
Արդեօք
{գիտէ}
՞
արգոյ
հեղինակը
(ի՞նչ
տեղից
պիտի
իմանայ),
թէ
ծ
,
կամ
թէ
կային
ուրիշ
գազանման
մարմիններ:
Արդեօք
{գիտէ}
՞
արգոյ
հեղինակը,
որ
թէ
100
չափ
օդի
մէջ
աւելի
լին
րդալ
չգիտէր:
Քահանան
ունի
իւր
ծուխի
ցուցակը,
նա
{գիտէ},
թէ
ո՛ր
գերդաստանի
մէջ
քանի
զաւակ
կայ,
եւ
եթէ
ծ
ստին
բաժանուելու:
Չգիտենք,
թէ
ի՛նչ
աղբիւրից
{գիտէ}
Պ.
Խուդաբաշեւը,
որպէս
թէ
հոգեւորականութիւնը
ծար
եր
սրտի
խոստովանութիւնը:
Եւ
եթէ
պատահի
մեզ,
ո՛վ
{գիտէ},
ճանապարհորդութեամբ
կամ
այլ
զանազան՝
մեզանից
չկ
ի
օրինակը
տեսանելի
է
Անգլիոյ
մէջ:
Ամէն
մարդ
{գիտէ},
որ
գրատպութիւնը
ազատ
է
այնտեղ,
եւ
կառավարութեա
ցէ
կառավարչական
ոյժով
կամ
արգելքով,
ո՛չ,
նա
լաւ
{գիտէ},
որ
սոքա
անհնարին
բաներ
են
Անգլիոյ
մէջ,
նա
հալա
օրուայ
մէջ
այնքան
անգամ
փոխւում
է,
որ
ո՛չ
առնողը
{գիտէ}
նորա
րոպէական
արժէքը,
եւ
ո՛չ
տուողը,
վաճառականո
ի
փոխարէն,
իսկ
ինքը
պիտի
վաճառէ
Թիւրքիոյ
մէջ
ո՛վ
{գիտէ},
թէ
ինչ
կերպ
կամ
ինչ
դրամով:
Սորա
հակառակ,
հու
ս
են
եւ
գնում
են,
"
որպէս
հողմ,
որ
շնչէ,
որ
ոչ
{գիտէ},
ուստի՛
գայ
կամ,
յո՛
երթայ"։
Չէ՛,
այս
անբնակ
եր
քարոզութիւնը
անուանէն
նիւթականութիւն,
կամ
ո՛վ
{գիտէ},
դեռեւս
ինչ
ութիւն:
Մեք
չենք
կարող
նոցանից
հասարակութեան
ջիղերի
վերայ:
Հասարակութիւնը
{գիտէ}
այս,
քանզի
զգում
է,
քանզի
մարդ
է:
Եւ
թատրոնի
մ
րդ
է
հողեղէն,
Զմարդոյն
զիա՞րդ
բնութիւն
{Գիտէ}
այդպէս
սերովբէն,
Եւ
ուստի՞
այս
գիտութիւն:
խոնարհ
Անգրէն
լինի
փոյթ
ուղւոյ:
Ոչինչ
{գիտէ}
մերս
Ադամ,
Զի
ի
քուն
կայ
տակաւին,
Թո
վի
կատղած
բիւր
ալիքը
նորա
համար
ոչինչ
է:
Նա
{գիտէ},
որ
սովորաբար
փոթորիկի
քամակից
`
Դուրս
է
գ
ւում
է
մեզ
արեւի
պատիւը:
Չէ
մարդ,
թէ
միշտ
{գիտէ}
հանգիստ
`
բաղդը
իւր
մօտ
հիւր
ունի,
Վա՜յ
եթէ
Թէեւ
անունն
`
Շատ
ժամանակ
Խաբել
էլ
{գիտէ}:
Այնտեղ
այգուն
շտապում
է.
Աշխա
,
անմերժելի:
Բայց
այս
երազ
էր...
ո՛վ
{գիտէ},
գուցէ
այս
երեկոյիս,
Դարձեալ
կը
թափուի
մի
մ
ձեր
առաջ,
որ
այսքան
տարի
Պահել
չկարացայ,
{գիտէ}
տէր
Աստուածն...
Բայց
նախ
խոստացիր,
է
հեղինակ՝
թէ՛
բարեկամ
եւ
թէ՛
թշնամի.
այո՛,
նա
{գիտէ}
պատուել
եւ
թշնամու
արժանաւորութիւնը։
Ի՞նչ
հ
իտի
յարմարուի
կեանքի
որպիսութեանը։
Ամեն
մարդ
{գիտէ},
որ
Լուդովիկոս
տասն
եւ
չորսերրորդի
օրերում
գործա
եսականութիւնը:
Մարդը
յղացել
է
յանցանքը,
նա
թէեւ
{գիտէ},
որ
հատուցում
կայ,
բայց
նոյնպէս
զգուշութիւնք
է
(общинное
начало),
որ
կայ
Ռուսիոյ
մէջ
բայց
ո՛վ
{գիտէ}
թէ
երբ
կարող
են
զարթել
Անգլիոյ
եւ
Ֆրանսիոյ
գրակխօ
կացրել,
եւ
անց
է
կացնում:
Բոլոր
ժողովուրդը
{գիտէ}
նորա
կեանքը,
գործերը
եւ
ուրիշ
յանգամանքը,
որ
եթ
նդ
վստա՛հ
լինելով
ամենիմաստ
մարզպանի
վրայ,
թէ
նա
{գիտէ}
չլսել
խաբեբայական
խօսքերի
եւ
իրաւունքը
ճանաչել,
իսկ
Սիւնեաց
երկրում
ունեցած
կեանքիս
որպիսութիւնը
{գիտէ}
վերը
յիշուած
Սիւնեաց
աշխարհի
եպիսկոպոսը։
Եւ
դու
յց։
Աստուած
եւ
հայր
Տեառն
մերոյ
Յիսուսի
Քրիստոսի
{գիտէ}
՛
որ
է
օրհնեալ
յաւիտեանս,
զի
ո՛չ
սըտեմ։
'Ի
Դամաս
Զկեալ
զիմ
'ի
տղայութեանն
զայն
Տէր
իսկ
ինքնին
քաջ
{գիտէ}
"
(եր.
40).
եւ
մի
փոքր
սորանից
յետոյ.
"
Արդ
կեալ
զիմ
'ի
տղայութեանն՝
զայն
Տէր
իսկ
ինքնին
քաջ
{գիտէ}
"
(Թուղթ,
եր.
40)։
Մենք
այսքանը
գիտենք,
որ
իս
որպիսութիւնն
էլ
այս
յիշուած
Սիւնեաց
եպիսկոպոսը
{գիտէ}
։
Երկրորդ,
ինչպէս
առաջ
էլ
ասացինք
(§
20),
էր,
թէ
այդ
մարդը,
որ
այժմ
ինձ
անտես
արաւ,
ինքը
{գիտէ}
իմ
վարքս
ու
բարքս,
ըստ
որում
Սիւնեաց
աշխարհում
ե
բան
վերին
աստիճանի:
Սա
շատ
հին
բաներ
է
պատմում.
{գիտէ}
մինչեւ
անգամ
Նոյից
յառաջ
անցած
բաները
եւ
ծանօթ
է
ն
է,
որ
նա
բոլոր
ամուսնաւոր
կին
մարդերի
գաղտնիքը
{գիտէ},
գիտէ
նաեւ
սատանայի
կնոջ
գաղտնիքը....
սատանա
ր
նա
բոլոր
ամուսնաւոր
կին
մարդերի
գաղտնիքը
գիտէ,
{գիտէ}
նաեւ
սատանայի
կնոջ
գաղտնիքը....
սատանան
թէեւ
լների
հետ:
-
Մռայլագոյն
տէր,
նա
առաւել
ճիշտ
{գիտէ},
թէ
ո՛վ
կայ
դժոխքումը.
պատճառ,
նա
իւր
ամբողջ
կ
ր,
եթէ
քո
գրեանքը
ինձ
ժառանգութիւն
չմնային,
ո՛վ
{գիտէ},
ո՛վ
կարող
է
երաշխաւոր
լինել,
գուցէ
ես
եւս
Շաքա
լ,
երեւի
թէ
դրացուս
կողմից,
որովհետեւ
նա
նկարել
{գիտէ}...
այո՛,
նորա
բանն
է,
անիծածը
երէկ
երեկոյեան
րութիւն,
-
հարց
արեց
պ.
Մարկոսը:
-
Սատանան
{գիտէ}
նորա
խորհուրդը․
ո՛վ
գիտէ,
թէ
ինչ
օձեր
նստած
կան
Մարկոսը:
-
Սատանան
գիտէ
նորա
խորհուրդը․
ո՛վ
{գիտէ},
թէ
ինչ
օձեր
նստած
կան
նորա
փորում,
նա
ասում
է
Թովմասի
Մարիամը
գեղեցիկ
աղջիկ
է
եւ
վարժուած,
ո՜վ
{գիտէ}...
Յանկարծ,
այս
միջոցին,
կոմս
էմմանուէլի
եւ
այսպէս
քո
ասելով
մահը
մի
մարդու
նման,
կամ
ով
{գիտէ},
սատանայի
նման
մի
բան
է,
որ
կարողանում
է
այդպիս
ւմ
է,
հաւատարիմ
գրաւականներ
էին
նոր
գոգումը.
եւ
{գիտէ}
նա,
որ
ետ
եւ
յառաջ
պիտոյ
է
իւր
տուածը
ստանայ.
ե
հետ
պարապած
էր
նա.
եւ
թէ
այդպէս
եւս
չլինէր,
ո՞վ
{գիտէ},
կարելի
է,
որ
մայրը,
որոնելով
աղախինը
նորա
բաց
մակը
ցոյց
մի՛
տուր
ոչ
ոքի.
պատճառ,
ամենայն
տղայ
{գիտէ}
պարոն
Շահումեանցի
առատութիւնը,
այս
պատճառով
կը
ց
րմելիքը
լաց
էին
լինում
իւրեանց
անբախտ
գլուխը,
ով
{գիտէ},
ինչ
մարդու
հետ
էին
ամուսնանում,
չտեսած,
չխօսա
նայն
ինչ
կ՚անցանէր
խաղաղութեամբ,
բայց
այժմ,
ո՛վ
{գիտէ},
գուցէ...
-
Ինչ
գուցէ,
ի՞նչ
է.
ես
կամեցա
սն
բովանդակ.
զի
կենդանի
բարբառ
ուսուցչին
այլապէս
{գիտէ}
ներգործել
ի
սիրտ
եւ
ի
հոգի
աշակերտին
քան
թէ
գրուա
Միքայել
եպիսկոպոս
Սալլանթեանց
"
որ
զհայերէն
միայն
{գիտէ}
՝
ոչինչ
գիտէ"։
Տեսցեն
պատուելի
իմաստունքն
Հա
ոպոս
Սալլանթեանց
"
որ
զհայերէն
միայն
գիտէ՝
ոչինչ
{գիտէ}
"։
Տեսցեն
պատուելի
իմաստունքն
Հայոց
զԵւրոպիոյ
ն
որ
դատագիտէ
զայս՝
ռամիկ,
զի
բաց
ի
լատինականէն
{գիտէ}
եւ
զայլս՝
ծնունդս
լատինականին:
Իսկ
միւսն,
ո՞վ
աշտօնը։
Բայց
Լօյոլան
ոչինչ
ուսումն
չունի,
հազիւ
{գիտէ}
գրել
եւ
ընթեռնուլ։
Ի՛նչ
փոյթ.
մի
քանի
ժամանակից
հրապարակներում։
Նա
ո՛չինչ
չ'գիտէր.
ուսել
էր
ո՛վ
{գիտէ}
ինչ
Աստուածաբանութիւն,
բայց
խօսում
էր
այնպիսի
հա
տուգալացիքը՝
համոզելով,
թէ
ոչ
ոք
նորանցից
լաւ
չ'
{գիտէ}
թնդանօթի
գործածութիւնը,
որով
միմիայն
կարելի
էր
ա
լ
դուք
պիտոյ
է
պատասխան
տաք
Աստուծոյ
առաջեւը.
նա
{գիտէ},
որ
ես
բարի
ցանկանում
էի
Հռովմէական
եկեղեցուն
եւ
որոնց
ազատութիւնը
գնուած
է
Քրիստոսի
արիւնով.
եթէ
{գիտէ}
դատապարտել,
թող
ուրեմն
դատապարտէ
յանցաւորը
եւ
մա
ումի
տակ
խիստ
քիչ
բացառութեամբ։
Պ.
Պռօշեանցը
{գիտէ}
այս,
որովհետեւ
Արարատեան
աշխարհի
ծնունդ
է
եւ
իր
ահարուիլը,
որին
ոչ
տեսել
է,
ոչ
ճանաչում
է
եւ
ոչ
{գիտէ}:
Մենք
չգիտենք,
թէ
ինչ
մտածենք
այս
երեւոյթների
վ
իմբոլական
բաներով,
շատ
հասարակ
արարողութիւնքն
էլ
{գիտէ}
խճողել
զանազան
նշանական
ձեւերով
եւ
պայմաններով,
-
ոզը
հռչակւում
է
խոր
փիլիոսփայ.
պատճառ,
նա
միայն
{գիտէ}
այդ
բոլորի
գաղտնիքը
եւ
նորա
ձեռքին
է
խորհրդաւոր
ե
ի
որ
ջուրն
ինքն
ա
ծակել
"
եւ
այլն:
Խեղճ
հարեւանը
{գիտէ},
որ
Հեթումը
սուտ
է
խօսում.
աղաչում
է
նորան,
"
ւի
բողոքականութեան
եւ
անհաւատութեան
օրօրոցը:
Ո՛վ
{գիտէ},
թէ
ինչպէ՞ս
անուշ
է
գալիս
այս
բացագանչութիւնը
պ
էին,
բայց
եթէ
մոլեռանդ
թռիչք
երեւակայութեան,
որ
{գիտէ}
ոչինչ
գոյացնել
հոյակապ
ամբարտակներ,
մինչ
իրողապէ
է
եղել,
վա՞տ
է
եղել,
խնդիրը
այդ
չէ։
Ամեն
մարդ
{գիտէ},
որ
այդ
սոսկալի
տարաբաղդութիւնք
էին,
զարհուրելի
ւ՝
սպիտակին
իր
սպիտակութիւնը։
Բայց
որովհետեւ
նա
{գիտէ},
թէ
ի՞նչ
բնական
օրէնքների
ազդեցութեամբ
երեւում
ե
շտութիւնը
-
եղանակը,
բայց
դուք
եւս,
ինչպէս
ես,
{գիտէ՛ք},
որ
նորա
եղանակը
հայկական
չէ:
Անտարակոյս,
նա
ց
անում
է
ուրիշներից
յարգանք
պահանջելու
իրաւունքը:
{Գիտէ՞ք}
այս,
օրիորդ
Մարիամ,
-
ասաց
կոմսը
ծիծաղելով:
մութիւն
վարուց
սրբոյն
Սահակայ:
Զսոյն
զայս
Խոսրով
{գիտէաք}
մեք
մինչեւ
ցայսօր՝
ընկեր
Ընձակայ,
ընդ
որում
գնա
համարաւ
88
յայտնեցի
ձեզ
զամենայն,
որ
ինչ
յայնժամ
{գիտէի},
այժմիկ
առանց
կրկնելոյ
զոմանս
՚ի
տեղեկութեանց
բո
րերում,
Որքա՞ն
մարդ
էր
ինձ
սիրում.
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն,
Իմ
սպիտակ
ձեռք
փափ
ծ
մայր.
-
թոռները
հարց
արին.
"
Ո՛հ
զաւակներս,
{գիտէի}
Գեղեցկութեան
իմ
գինը,
Մինչ
հասակս
չէր
անցել
Տասն
կողմը,
Չէի
քնում
գիշերներ...
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտակ
ձեռք
փափ
գտայ,
Նա
եւս
չըսպասեց
ինձ
երկար:
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտակ
ձեռք
փափ
մ
առաւել,
Ուրիշի
հետ
քնքշութեամբ:
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտակ
ձեռք
փափ
եղեցու
միջումը
Օրէնքով
պսակուելով:
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտակ
ձեռք
փափ
էր...
Չտեսաւ.
թէեւ
էր
ներկայ...
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտակ
ձեռք
փափ
մեղքերըս
Հազիւ
կասեմ
պարզ,
մեկին:
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտակ
ձեռք
փափ
հեր,
Միշտ
ըստանում
էր
կուռքը:
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտակ
ձեռք
փափ
ին
եթէ,
Ձեզ,
Աստուած
է
հրամայել:
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտակ
ձեռք
փափ
Որքա՞ն
մարդ
էր
ինձ
սիրում.
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն,
Իմ
սպ
թոռները
հարց
արին:
"
Ո՛հ
զաւակներս,
{գիտէի}
Գեղեցկութեան
իմ
գինը,
Մինչ
հասակս
չէր
Չէի
քնում
գիշերներ...
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպ
եւս
չըսպասեց
ինձ
երկար:
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպ
Ուրիշի
հետ
քնքշութեամբ:
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպի
Օրէնքով
պսակուելով:
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպ
աւ.
թէեւ
էր
ներկայ....
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպ
զիւ
կ՚ասեմ
պարզ,
մէկին:
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
ս
Միշտ
ըստանում
էր
կուռքը:
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպ
եզ,
Աստուած
է
հրամայել:
Ես
ապրել
լաւ
{գիտէի}.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
ս
ծս
այն
արի,
որ
թափեցի
վրայիցս
ինչ
որ
մինչեւ
այժմ
{գիտէի}
"։
Այս
շատ
խոր
ճշմարտութիւն
է
եւ
գրեթէ
յաւիտենակ
Բայց
ես
թէ՛եւ
այդ
տեսակ
աղանդաւորներից
մի
մարդ
{գիտէի},
սա՛կայն,
լոկ
համբաւի
վրայ
հիմնելով,
դատե՛լ
կա
Բայց,
-
ասում
է
Պարացելսոսը,
-
ես
դեռ
շատ
յառաջ
{գիտէի}
փիլիսոփայական
քարի
գաղտնիքը,
որ
ուսել
էի
Կոստանդ
նգամ
բնական
գիտութենից
մի
բան
հարցրեցի,
թէեւ
քաջ
{գիտէի},
որ
չգիտէր
նա
այդ
բանը
եւ
գիտել
եւս
չէր
կարող,
ու
ծառաներից,
քեզ
ցոյց
կը
տան
նամակի
տէրը:
-
{Գիտէի},
-
ասաց
պառաւը,
-
որ
դու
չէիր,
պարոն,
բայց
մի՛
րաբերութեամբ
առ
լուսաւորութիւն
ազգին,
քաւ
լիցի.
{գիտէի՞ն}
եւ
հասկանալ
կամ
էին
արդեօք,
զի՞նչ
է
լուսաւորութի
ւն
չունէր
օտար
կամ
դրացի
ազգերի:
Հայերը
խիստ
լաւ
{գիտէին},
որ
իւրեանց
կրօնը
կամ
դաւանութիւնը
վնասակար
չէր
էին
Հայաստանին,
կամ
տիրապետել
էին
նորան:
Հայերը
{գիտէին},
որ
այդ
օտար
դրացու
կամ
հարստահարողի
փոյթը
այն
չ
վ
մի
ինքնուրոյն,
ազատ
եւ
անկախ
եկեղեցու։
Հայերը
{գիտէին},
որ
այդ
օտար
պետութիւնքը,
ձեռք
տալով
նորա
կրօնի
մոլորականութիւնը
եւ
մեր
աշխատութեան
ունայնութիւնը
{գիտէին}
!!!
Կանոնաւոր
կերպով
վէճ
բանալ
այդպիսիների
հետ
անհ
ցի
Rosarium
եւ
Pater
noster
աղօթելուց,
այլ
բան
չ'
{գիտէին}
։
Բայց
մի՞թէ
չ'կան
մեր
Ազգի
մէջ
նաեւ
լուսաւոր
մար
եղած
են
որպէս
վնասակար
բաների
մերժողութիւնք:
Եւ
{գիտէին}
նոքա,
որ
նոցանից
հարիւր
տարի
ետքը
նոցայ
ժառանգնե
կ:
Անպատմելի
էր
պաշտօնակալների
սուգը,
որովհետեւ
{գիտէին},
թէ
կարդինալը
ի՛նչ
մարդ
կամէր
նորա
փոխանակ
վերակ
եսը,
ոտքից
մինչեւ
գլուխ
ծածկուած
լինելով
քօղով,
{գիտէին}
միայն,
թէ
այն
մարդուն
է,
որ
քահանան
մի
փոքր
յառ
ծէին
եւ
ներգործեն
ի
վերայ
ժողովրդեան,
եթ
է
միայն
{գիտէին}
զզիարդն
եւ
զորպէսն.
ամենեւին
ոչ,
եթէ
կամեցեալ
է
հրովարտակի
մէջ,
Յիսուսեանները
հալածելու
մասին,
{գիտէին}
բոլոր
դաշնադրութենների
սարսափելի
գաղտնիքը։
Տարակ
է
առաջուայ
ժամանակներումը
նորա
նախորդ
թագաւորները
{գիտէին}
՝
ինչպէս
պատժել
այսպիսի
մարդերի
ամբարտաւանութիւնը
մ։
Նոքա
նորընծայ
չէին
քաղաքագիտութեան
մէջ.
նոքա
{գիտէին},
թէ
ի՛նչ
է
նշանակում
թագաւորութեան
մէջ
զինուորակ
գոնէ
ինչպէս
եւ
իցէ
ժողովրդական
կենդանի
լեզուն
եւ
{գիտէին}
կարդալ
հայերէն։
Հոգով
եւ
սրտով
ցանկանում
ենք
առը
մեզ
քաջ
յայտնի
է,
եւ
այդ
պարոնները
իրանք
եւս
{գիտէին},
որ
գիտենք.
բայց
որովհետեւ
մինչեւ
այժմ
հանդէս
չ
.
Վա՜յ
ձեր
թշուառութեանը...
Այդպէս
ըլլալը
շատոնց
{գիտէինք},
այսուամենայնիւ,
այս
օրուան
օրս
կը
դնէ,
կը
վեր
իւնքը:
Իջանելով
Հայ
դպրութեան
ասպարէզը՝
մեք
{գիտէինք},
որ
դարաւոր
տգիտութիւնը
պատերազմ
պիտի
յայտնէ
գիտ
յայտնի
էր
նորա
հրատարակած
համբաւների
ստութիւնը,
{գիտէինք},
որ
"
Հիւսիսափայլը
"
դադարելու
չէր
ներգործելուց
որ
"
Հիւսիսափայլը
"
դադարելու
չէր
ներգործելուց,
{գիտէինք},
որ
մեք
ինչպէս
յառաջ,
այժմ
եւս
գործակից
էինք
այ
տարուած,
որոնց
փափագով
ցանկանում
էր
նա:
Մեք
{գիտէինք},
որ
մի
այդպիսի
ողբալի
վիճակում
գրել
է
Սկայորդին
շատ
յառաջ,
քան
թէ
գրիչ
առինք
ու
հրապարակ
իջանք,
{գիտէինք},
որ
խաւար
շրջապատի
մէջ
բանտարկուածների
համար
շատ
աւեցուցիչ
է
ազատ
լոյսը,
թերեւս
աչքերի
նկատմամբ,
{գիտէինք},
որ
հին
խելքերը
երբէք
համաձայնելու
չէին
խաղաղութ
լու
չէին
խաղաղութեամբ
տեղի
տալ
նոր
գաղափարներին,
{գիտէինք},
որ
նորը
պատերազմով
պիտի
կանգնեցնէր
իր
դրօշակը
հ
նք։
Շուշտակ
բառը
մինչեւ
այժմ
ուրիշ
նշանակութեամբ
{գիտէինք},
այսինքն՝
աբեղայ,
որ
առաջ
ամուսնաւոր
քահանայ
է
ին
եւ
շնորհաւորեց
նորա
գալուստը:
-
Միթէ՞
դուք
{գիտէիք}
մեր
գալը,
Տէր
հա՛յր,
-
ասաց
Մկրտիչը
քահանային,
ն:
Բայց
ո՛չ
կարեմ
ասել,
թէ
նորին
վեհափառութիւնն
{գիտէր}
զլինել
նորին
Սիմոնեանի
յաղանդոյ
կաթոլիկաց,
քանզի
ից
անցքերին:
Ո՛ր
Հայը,
որ
փոքրիշատէ
կարդալ
գրել
{գիտէր},
չէ
տեսանելու
Պ.
Խուդաբաշեւի
սխալանքը
պատմութեա
խ
չէր
եւ
նա
երբեք
չէ
մտածել
այդ
մասին,
որովհետեւ
{գիտէր},
թէ
որոնց
որ
պարտք
ունի,
կախւում
է
նոցանից,
թէ
Գտցի
ուխտիս
դիմակաց"։
Այլ
սերովբէն,
որ
{գիտէր}
Մարդոյն
սրտի
զկազմած,
Եւ
ոչ
բնաւ
վրիպէ
ողովով։
Քարտուղարը
խելօք
մարդ
էր,
նա
{գիտէր}
որ
Պիոսը,
Թէ
կին
գտնէ,
պիտի
անշուշտ
պաչէ
ն
Պատահեց
մի
վարձով
բռնած
աւազակ,
Որին
{գիտէր}
անգլիացին
շատ
վաղուց:
Բայց,
ո՛չ
որպ
ահանայապետն
եւս,
որ
քաջ
ճանաչելով
մարդկութիւնը,
{գիտէր}
այսպիսիներին
ցոյց
տալ
սէր
եւ
խնամք,
հաւատաց
նորա
մեցաւ.
եւ
թէ
ինչ
պատճառով,
ահա՛:
Կարդինալը
քաջ
{գիտէր},
որ
այս
մարդը
շատ
հնարիմաց
եւ
չարարուեստ
հոգի
է
թեան,
պ.
Չամուռճեանի
այս
գրուածքի
վերայ,
այլեւ
{գիտէր},
որ
լռելու
չե՛նք,
բարեմտութենից
շարժուած
եկել
է
(նոյն,
գլ.
նոյն,
հ.
2)։
§
37.
"
Քանզի
{գիտէր}
թէ
առ
նախանձու
մատնեցին
զնա...
առեալ
ջուր
լուաց
արանի
մէջ
որպէս
գովելի
եւ
ժրաջան
աշակերտ։
Նա
լաւ
{գիտէր},
թէ
ո՞րքան
մեծ
եւ
ծանրակշիռ
է
իւր
կոչումը՝,
բժ
զուարճալի
առածները.
պատմում
էինք
միմեանց
ո՛վ
ինչ
{գիտէր}
նորա
վարքից,
մի
խօսքով՝
բոլոր
ընկերութիւնը
ոգեւ
երեւելի
լեզուագէտի
պաշտօն
ունէր:
Այս
դեւը
անգիր
{գիտէր}
բոլոր
շարադրութիւնների
անունները,
կարող
էր
մանրա
ն
իւր
անձին
էր
վերաբերւում
եւ
ոչ
կառավարութեանը,
{գիտէր}
եւս
մեծահոգութիւն
ցոյց
տալ:
-
Ֆրանսիայի
մէջ
այց
ի՛նչ
հաշիւ,
ի՛նչ
քննութիւն:
Հանգուցեալը
լաւ
{գիտէր}
իւր
բանը:
Հաշիւը
սկսանելուց
յառաջ,
պատրաստում
է
ին
այս
բաները
կոմս
էմմանուէլի
վերայ.
նա,
որ
քաջ
{գիտէր}
այս
բոլորը,
վերստին
լսում
է
մի
ժամակոչի
բերանից
նչ
ասես
բաների
մասին
խոսէ:
-
Բայց
նա
ուստի՛
{գիտէր},
որ
ձեր
տանը
կայ
ֆրանսիագէտ,
-
հարց
արեց
կոմս
է
տու
չէր
պատերազմ
յայտնել
բժշկապետին,
նախ,
որ
նա
{գիտէր}
պ.
Յովնաթանեանցի
բոլոր
ընտանեկան
գաղտնիքը,
եւ
ե
ետաքրքրութիւնս
ստիպեց
հարցնել
նորանից,
թէ
ինչի՞ց
{գիտէր},
որ
ես
չեմ
Շահումեանցը:
-
Ինձ,
-
ասաց,
-
պատ
ց
էր
եղած
մի
հարստականի:
Թիւթիւնճի-օղլուն
լաւ
{գիտէր},
որ
մարդու
արժանաւորութիւնը
ժանգոտ
ոսկու
ու
արծա
ու
չլինէր
իւր
մօր
դեղերով:
Մանուշակը
թէեւ
լաւ
{գիտէր}
իւր
մօր
ճարերի
չնչին
եւ
յիմարական
բաներ
լինելը,
:
Թշուառ
Մկրտիչը
գերի
էր
իւր
քրոջ
ձեռքին,
քոյրը
{գիտէր}
նորա
բոլոր
առեւտրական
հաշիւները
անգամ
եւ
շատ
էր
պ
հայկականս
դպրութեան
մերձենալի
ամենայն
հայոց,
որ
{գիտէր}
գէթ
ընթեռնուլ,
այլ
այսպիսի
կարծիք
պէտս
ունին
մեծ
րոյ
ուսանելոյ
վասն
չունէր
ծախսել
նա
ժամանակ,
զոր
{գիտէր}
արդեն
ստացեալ
ընդ
կաթին
ի
դայեկէն
եւ
ո՞ր
Հայ
հրաժ
րոզել
փողոցներում
եւ
հրապարակներում։
Նա
ո՛չինչ
չ'
{գիտէր}.
ուսել
էր
ո՛վ
գիտէ
ինչ
Աստուածաբանութիւն,
բայց
Փարիզ
հասանելու
ժամանակ
նա
համարեա՛
թէ
այնքան
բան
{գիտէր},
որքան
Բարսելոնում։
Նորա
քարոզները,
որ
Սալաման
տ
զարմանալի
էր։
Ահա՛
նորա
մի
օրինակը։
Իգնատիոսը
{գիտէր},
որ
իւր
ընկերներից
մինը
ամենայն
օր
գնում
է
իւր
ս
ամոզում
նորանց
իւր
ոգեւորեալ
սրբութենովը.
նա
լաւ
{գիտէր},
որ
այդպիսի
մարդերից
չէ
կարելի
Կարգ
հիմնել,
վաս
եան
փեճեկի
մի
թաղանթը։
Նա
իւր
մանկութեան
ժամանակ
{գիտէր}
ոգեւորութիւն,
բայց,
կազմելով
մի
անսահման
իշխանո
Վերջին
ուխտը
Լօյոլա
անհրաժեշտ
համարեց.
պատճառ,
{գիտէր},
թէ
Պապը
շատ
փոքր
է
սիրում
այլ
Կարգերը,
որոնք
Պ
տ
տեղեակ
էր
Եւրոպայի
անցքերի
բոլոր
գաղտնիքներին,
{գիտէր}
զանազան
տէրութենների
վիճակը
եւ
ոյժը,
նոցա
մտքի
ո
րի
կամքի
առաջեւը,
որ
եւ
խորամանկութենով
եւ
ուժով
{գիտէր}
ոչնչացնել
բոլոր
խոչընդակութիւնքը։
Րիշիլիէի
բռնաւ
Կլեմենտ
XIV
շատ
ուսումնական
եւ
լաւ
մարդը.
նա
լաւ
{գիտէր}
՝
ինչ
աստիճանի
ողորմելի
դրութեան
մէջ
էին
թողնում
ւնը
շատ
անգամ
թերի
է
լինում,
թէեւ
թարգմանիչը
քաջ
{գիտէր}
լեզուն:
Գիտութիւնը
երբեք
չէ
կանգնում
մի
կէտի
վրա
թեան
իւրեանց
առ
քաղաքական
խորհրդարանն,
զորմէ
քաջ
{գիտէք},
յայն
միտս,
զի
նորին
սրբազնակատար
քահանայապետու
դիկ,
այլ՝
ուսումնականքը:
-
Դուք
ի՞նչ
տեղից
{գիտէք}
այդ
բաները:
-
Ես
ամենայն
բան
գիտեմ:
-
Ա
զգային
օրագրերից
գոնէ
հարիւրից
մինը
իմանում
էք
եւ
{գիտէք},
խօսք
չկայ,
որ
մի
թշուառ
բան
է
այս։
Բայց
մեք
ա
,
այդ,
դուք
ինքներդ
շա՛տ
լաւ
տեղեկացած
լինելով,
{գիտէք}...
տիրոջ
մասին.
նորան
անչափ
անհանգիստ
աշխատութե
ծաբանի
եւ
փիլիսոփայի,
իմաստուն
գրուածքը,
ուրեմն
{գիտէք}
դուք,
-
եւ
ինչպէ՞ս
կարելի
[է]
այդքան
եւս
տգէտ
լի
եմն
օրիորդ
Մարիամն
է
ածողը:
-
Ինչպէ՞ս.
դուք
{գիտէք}
եւ
անունը,
-
հարց
արեց
տիրացուն,
-
դուք
ճանաչու՞
ը
խճճւում
է
վերահաս
ախտաւոր
յայտնութեններով:
Քաջ
{գիտէք}
դուք,
որ
նա
եղած
չէ
իմ
բժշկական
հոգաբարձութեան
տ
այ
գլխաւորաց
քահանայութեանդ
ասացեալ
է՝
ձեզէն
իսկ
{գիտէք}
տեղեկացեալք...
Զոսկերսն
ի
գերեզմանէն
հանել
տայ
ատալիք,
բայց
Լուդովիկոսը
պատասխանում
էր.
"
Դուք
{գիտէք},
որ
ես
այս
բանի
մասին
բացայայտ
տեղեկութիւն
չունի
անպատվության
առարկա
դառնալ:
՝
Ամբողջ
քաղաքը
{գիտի},
որ
ես
եկա
Նախիջեւան
հուլիսի
10-ի
երեկոյան
եւ
ձե
որհուրդ
արին
իրենց
միջին,
համա,
աստուած
իր
բանը
{գիտի}...
"
(եր.
204):
Այս
խօսքերը
վիպասանու
ը
մինի
տեղակ
հնգապատիկ
հաւաքում
ա
ու
բերում.
ո՞վ
{գիտի}
թէ
ընչանք
կրում
ա,
որ
մովրովը
գնալուց
յետոյ
տասն
ւրիշ
պան
միտք
չիմ
անիլ,
միմիայն
կմտածեմ,
թե
ո՞վ
{գիտնա}
Սերոբն
Պալչոքին
թաղման
օրը
ինչպես
կսկծվեցավ,
վա՜
ւնեցեք,
իրավունք
ունիք,
իմ
սրտիսն
էլ
թող
աստված
{գիտնա}:
Ես
չգիտեմ,
թե
ինչո՞վ
պատճառ
տվել
եմ
իմ
ծնող
րհի
թշուառութիւնը։
Նոյնպէս
ասում
էին.
"
Առաջ
{գիտնաբար}
էր
խօսում
Ղազարը,
իսկ
այժմ՝
անգիտաբար"։
Քանի
պահանջում
մեզանից
եւ
այն
բոլորը
Դաւթի
սաղմոսի
պէս
{գիտնալ}
էին
հրամայում։
Իսկ
այժմ
լիրբ
եւ
նախանձոտ
մարդերի
ք,
այդ
աղքատութեան
պատճառը
չենք
կարող
հաստատապէս
{գիտնալ}:
Հաւանական
է
միայն,
որ
անկրթութիւնը
եւ
իմացական
հին
պատկանելով,
շօշափելի
էին
նաեւ
լոկ
գիր
կարդալ
{գիտնալով}
մեր
գրածը
կարդացողին։
Այս
պատճառով
ասում
ենք՝
ե
այ,
թերեւս
նոցա
կողմից
բոլորովին
ակամայ
եւ
առանց
{գիտնալու}
։
"
Հիւսիսափայլի
"
լեզուի
թերութիւնքը,
այդ
լեզու
ւմ
են
այն
հեղինակի
արծաթագին
ստրուկը,
թէեւ
առանց
{գիտնալու}
եւ
զգալու:
Կորցուած
ազատութիւնը
երեւում
է
նորանց
անակի,
քան
այժմս
է:
Եթե
տեսնեք
շատ
հարգելի
հրեա
{գիտնական}
Հայր
Ֆիրկովիչին,
հայտնեցեք
նրան
իմ
անկեղծ
հարգան
րեանց
գրածների
վերայ,
մանաւանդ՝
այսպիսի
հզօր
եւ
{գիտնական}
հակառակորդի
պատահելով:
-
Ես
յիմարութիւնների
էս
դու
ասում
ես,
"
հանդիպելով
մի
այդպիսի
հզօր
եւ
{գիտնական}
հակառակորդի"։
Ձեր
աչքումը,
ճշմարիտ,
գուցէ
մի
րութիւն,
եւ
գուցէ
կարող
էիք
դուք
այդպիսի
մի
մարդ
{գիտնական}
անուանել,
իսկ
իմ
կարծիքը
"
Մեղուի
"
հրատարակողի
րագիր
լինելը
Կաթողիկոսի
մօտ
ոչինչ
ապացոյց
չէ
նորա
{գիտնական},
ուսումնական
եւ
եւրոպացի
մարդ
լինելուն.
ինչ
կոն
չ
գանգատանք,
թէ
"
ի՛նչ
օգուտ,
որ
ունիմ
բիւրաւոր
{գիտնական}
որդիք
եւ
այլն"։
Հայաստանը
գիտէ
իւր
ընթացքը,
ու
մանակ,
գանգատելու
իրաւունք.
դեռ
Հայաստանը
չունի
{գիտնական}
որդիք,
որ
իւր
կաթով
լինէր
մեծացուցած։
Թո՛ղ
այդ
ղափարական
Հայաստանը
յառաջուց
մի
ծննդարան
պատրաստէ
{գիտնական}
որդիք
ծնուցանելու
համար,
թո՛ղ
կաթ
պատրաստէ
նորան
լու
համար,
ապա
թէ
իրաւունք
կը
ստանայ
ասել,
թէ
"
{գիտնական}
որդիք
ունիմ"։
Հայաստանի
որդոց
գիտութիւնը,
եթէ
ռից:
Այս
բանի
մանրամասն
քննութիւնը,
յանձնուելով
{գիտնական}
բնագէտների,
ստուգուեցաւ,
որ
այդ
տեղերում
ծովի
տ
ժշկականութեան
վարդապետ
Եգոր
Իւանովիչ
Տկաչեւ,
մեր
{գիտնական}
բարեկամը,
պատմած
է,
թէ
ամենայն
Մայիս
ամսում
վար
պատճառաբանութեամբ
բամբասւում
է
այդ
քաղաքի
մէջ
մեր
{գիտնական}
բարեկամ,
խոհեմ
եւ
մարդասէր
բժիշկ
Ֆրանց
Իւանովիչ
ոց
զօրքը,
Պարսից
պատերազմից
յետ
դառնալով,
երգեց
{գիտնական}
Թէոդորոս
Եսայեան
Խատամեանցի
"
Խնդա՛
այսօր,
Հայաս
անծանօթութիւնը
մեծ
արգելք
է
ժողովրդին
հասկանալ
մի
{գիտնական}
կամ
կանոնաւոր
կերպով
գրած
բան.
սորա
ապացոյցը
տես
ատեսում
է
հրատարակել
գալիք
տարվա
հունվարից:
{Գիտնական}
խմբագիրը՝
առաջին
հայը
Ռուսաստանում,
որը
նոր
Եվր
ողութեամբ
մարդերից
իբրեւ
մի
ճարտասան,
բանիմաց
եւ
{գիտնական}
անձը,
Թերսիտէսին
Աքիլլես
ասելով,
Պիւրհռոսին
`
Ա
անունով
լրագիրը,
որ
դուրս
է
տալիս
Թիֆլիզում
մեր
{գիտնական},
լուսաւոր,
եւրոպացի
եւ
մեծաքանքար
Մանդինեանց
տէ
րոզը,
որ
կարդաց
Շաքարեանցի
գլխին:
Շաքարեանցը
մի
{գիտնական}
մարդու
տեղ
դրած
լինելով
Մանթուխեանցին,
իսկոյն
հն
ց
շահեցաւ
զսիրտ
ազգին:
Օրագիրը
այդ
հրատարակեալ
ի
{գիտնական}
Պալդազարեանէ,
յուսամք
թէ
յարատեւեսցի
անդուլ
յառա
մինչեւ
այժմ
ի
մասնաւոր
սահմանի
լրագրութեանց:
{Գիտնական}
հայրենակից
մեր
պարոն
Մեսրոպ
Դաւթեան
Թաղիադեանց,
դանի
լեզուի
մէջ
չէ
գործածվում։
Համաձայն
ենք,
որ
{գիտնական}
առարկաների
մէջ,
ուզենք
չուզենք,
պիտի
ստիպվինք
ը
թէ
որ
լի՛ք
է
ոսկի
արծաթ
փողերով,
Փիլիսոփայ
{գիտնականէն}
դու
միշտ
վե՛ր
ես՝
իմ
խելքով՝
Զերէ
փողով
ամ
անից
սկսած,
շատ
անգամ
գովելով
մեզ
այդ
անզուգական
{գիտնականը},
յորդորում
էր
մեզ
մօտենալ
դորան։
Բայց
մեք,
վաղ
օտ,
ապրել
է
Արաբացոց
մէջ
Գեբեր
կամ
Ջեբեր
անունով
{գիտնականը},
որ
ծնած
է
Խորասանում.
այդ
մարդը
հեղինակ
է
Ալքի
գիտություն
էր
համարվում,
որովհետեւ
փիլիսոփաները
{գիտնականի}
համար
մատերիայով
զբաղվելը
համարում
էին
ստոր
եւ
ան
ց,
տպեալ
ի
Մոսկվա
յամի
1853,
աշխատութեամբ
արգոյ
{գիտնականի}
Մկրտչի
Էմին,
վերագրաւս
"
Մեղադրութիւն
ստախօս
աբե
ասարակության
ո՛ր
դասին
էլ
որ
նա
պատկանելիս
լինի.
{գիտնականին}
թե
թերուuին,
առեւտրականին
թե
արհեստավորին,
կյան
,
երկաթի
ձուեր
են
ածում.
մինչեւ
այժմ
խելօքները,
{գիտնականները},
կարդացողները,
քահանայ
ասես,
վարդապետ
ասես,
ե
ւթեանը,
որով
պիտի
դիմէինք
դէպի
լուսաւորութեան
եւ
{գիտնականութեան}
նախագահը,
որովհետեւ
գաւազանի
հարուածը
անպակաս
էր
թրջենք
նորա
շիրմի
հող:
Երանի՜
էր,
թէ
{գիտնայինք}
նորա
վերջին
կտակը:
Ա՜խ,
թէ
մինը
ասէր
մեզի
նոնքներուն,
վաղն
կըլլաս
փրօդեստան.
Ո՛չ
պաս
{գիտնաս}
եւ
ո՛չ
ուտիք,
ո՛չ
հաւատքով՝
աղօթել,
Ո՛չ
մ
մ
ջարդուվեցաւ,
բայց
այս
վերջին
անգամինը
եթէ
Տէրդ
{գիտնար}
եւ
ինձանից
համար
պահանջած
լինէր,
որ
ամեն
բան
ման
ց
ծառայի,
այլ
ի
պատուոյ
ասպարէզ
հրաւիրելով
զայրն
{գիտնաւոր}
եւ
քան
զբազումս
արժանի:
Այլ
հերիքասցին
առ
այժմս
րական)։
§
51.
Բնագրում
ասած
է.
"
Քանզի
ընդ
{գիտնոյ}
Օրինաց
են
խօսքս
"
(եր.
46)։
Պաւղոսիցն
է
փոխ
ա
սքին
յառաքելն
զպատճէն
թղթոյս
առ
Սինօդն
գրեալ
է
թէ
{գիտութեամբ}
հասարակութեան
եւ
համակամ
ցանկութեան
ազգին
վերջացա
եսպանին
Ռուսսիոյ
ի
Լոնդոն,
սկսանել
զգործն
եւ
ապա
{գիտութեամբ}
եւ
վճռադատութեամբ
տէրութեանն
Անգլիոյ
իջանել
ի
Կալ
կառավարութիւնը
տնօրինուէր
հասարակութեան
կամքով
եւ
{գիտութեամբ},
այլեւ
նորա
օգտի
համար:
Մի՞թէ
մի
իմաստուն
եւ
ազ
ա
խոստովանելու
չէ:
Ուր
թողունք,
որ
մի
ազգութիւն
{գիտութեամբ}
սպանում
է
միւս
ազգութիւնը
իւր
սեպհական
շահի
համար
հաւաստի
վկայութիւնիս:
Այսոքիկ
ամեն
այն
հարցմունք
{գիտութեամբ}
առաջարկեալ
լինին
յԱյվազովսքւոյ
առ
ի
ցուցանել
զգեր
եպիսկոպոսը,
սոքա
ամէնը
միասին,
ոմանք
կամքով
եւ
{գիտութեամբ},
իսկ
ոմանք
ակամայ
եւ
տգիտութեամբ
գործակից
եղան
չ
կարողանայ
դատաւոր
լինել։
Շատ
բան,
որ
մի
հեղինակ
{գիտութեամբ},
թէ
անգիտութեամբ
դէպի
չարն
է
գործ
դրել,
որ
շատ
նորան:
Մանրամասնութեանց
`
խոր
յարգութեան
արժանի
{գիտութեամբ},
Հեգելը
ցոյց
է
տալիս
անգլիական
կառավարչութեան
ստ
որ
նորա
բերնից
էին
դուրս
գալիս).
եւ,
բանական
{գիտութեամբ},
հայրապետների
եւ
եպիսկոպոսների
մէջ
արուսեակ
աստղ
արդը
քարոզելու
ելնէ
խոնարհութեամբ
եւ
ոչ
հպարտական
{գիտութեամբ},
լսողների
աղօթքով
եւ
ոչ
իր
անձի
գիտութեամբ
պարծե
տական
գիտութեամբ,
լսողների
աղօթքով
եւ
ոչ
իր
անձի
{գիտութեամբ}
պարծենալով։
Եթէ
Աստուծու
ընտիր
անօթը՝
Պաւղոսը,
զովացնել
նորա
հոգեկան
ծարաւը,
այս
պատճառով,
մօր
{գիտութեամբ}
եւ
Աբովեանի
օգնականութեամբ,
իւր
հօրեղբօրից
թաքու
ը,
բարոյապէս
հաւաստի
էր,
թէ
այնքան
բազմակողմանի
{գիտութեամբ}
կարող
էր
հանդէս
դուրս
գալ
այդ
տաժանելի
քննութեան
փայլում
էր
մի
այլ
նշանաւոր
մարդ,
ոչինչ
պակաս
իւր
{գիտութեամբ}
քան
թէ
Բեքոնը:
Սա
էր
Ալբերտոս
Բօլստետեանը,
կամ
էեւ
շատ
կային
աննշան
մարդիկ,
որ
պարապում
էին
այդ
{գիտութեամբ}:
Այս
մարդերից
մինը,
յատկապէս
Յովհան
դը
Մեօն
(J
ցոց
մէջ.
նա
ասում
է,
թէ
այդ
փիլիսոփայքը
իւրեանց
{գիտութեամբ},
այժմեան
ժամանակումս
կարող
են
միայն
աշակերտ
լինե
ից,
եւ
եթէ
կամէր
մի
բան
ուսանիլ,
պարապէր
բնական
{գիտութեամբ},
այդ
մանաւանդ
հարկաւոր
է,
որովհետեւ
ժողովրդի
կե
-
Երեւի
մի
բարեհոգի
մարդ
բերած
լինելով
նամակը,
{գիտութեամբ}
յանձնել
է
այդ
աղքատին,
որ
պատահմամբ
գնացել
էր
նո
ա,
բայց
կարմրեց
սաստիկ,
երբ
մտածեց,
թէ
արդարեւ
{գիտութեամբ}
քաղցր
էր
շինել
Շահումեանցի
թէյը:
Բայց
Շահումեանց
նման
ո՛չ
ուրէք
երեւի
յազգի
մերում,
եւ
թէ
բազում
{գիտութեամբ}
եւ
գրոց
տպագրութեամբ
պայծառացոյց
զազգն
իւր
'ի
բաց
։
Եւ
ո՛չ
միայն
Մխիթարեանք,
որ
շատ
ցած
են
իւրեանց
{գիտութեամբ}
եւ
ուսումնականութեամբ
Յիսուսեաններից,
այլեւ
սոքա
ատ
դառն
է
տեսանել
Հայոց
ազգից
մի
ընկերութիւն,
որ
{գիտութեամբ}
եւ
անգիտութեամբ
վնասում
էր
ազգին
այս
կամ
այն
կողմ
թեան
մեկնութեամբ
քերականութեան,
եւ
աստղաբաշխական
{գիտութեամբ},
զորմէ
գրեաց
ի
խնդրոյ
իշխանին
Վրաց
Վախթանկայ
եւ
ին,
որոնք
ոչ
միայն
պարծենում
են
իրենց
հին
լեզուի
{գիտութեամբ},
որպէս
միակ
արժանաւորութեամբ,
այլ
քսան
երեսուն
ճառով
չենք
կարող
մեր
կարծիքը
չյայտնել:
Մենք
{գիտութեամբ}
առնում
ենք
"
Սոս
եւ
Վարդիթերից
"
մի
այնպիսի
ոճ,
,
այլ
Այվազովսքին
առանց
պաշտոնական
ձեւոյ,
առանց
{գիտութեան}
համօրէն
ազգին
ինքնին
կոչեալ
է
առ
ինքն
զասացեալ
ան
ն
մէջ
մոլորուած
եւ
ապականուած
լինէին,
եւ
ազգային
{գիտութեան}
եւ
յառաջադիմութեան
տունը
աւազակաց
այր
շինած
լինէի
՝
Պ.
Իսահակեանց,
թէ
Հայոց
ազգը
ո՞ր
տեղում
ունի
{գիտութեան}
եւ
յառաջադիմութեան
տուն,
որի
մասին
ասում
էք,
թէ
երորդ
ամսատետրակում.
1)
Ցոյց
տալ
Հայոց
ազգի
{գիտութեան}
եւ
յառաջադիմութեան
տունը...
ցոյց
տալ
երկու
Հայ,
ւնը:
Ես
խնդրում
եմ
նորանից
ցոյց
տալ
ինձ
ազգի
{գիտութեան}
եւ
յառաջադիմութեան
տունը։
Պատասխանի
եմ
ստանում,
է
"
այն
ժամանակ
ազգը
արժանի
էր
մեղադրութեան,
եթէ
{գիտութեան}
եւ
յառաջադիմութեան
տունը
աւազակների
այր
շինած
լին
այր
շինած
լինէր"։
Նշանակում
է,
թէ
ազգի
մէջ
կայ
{գիտութեան}
եւ
յառաջադիմութեան
տուն,
եւ
ազգը,
աւազակների
այ
ասում
ենք
այժմ
մեք՝
ազգի
հոգաբարձութեամբ
ոչ
եթէ
{գիտութեան}
կաթն,
այլեւ
ո՛չ
մի
բաժակ
լոկ
ջուր
խմած
չլինելով
ինելով,
ազգային
բարոյական
զգացմանը
եւ
մտաւորական
{գիտութեան}
յառաջ
գնալուն
գործակից
չեղաւ:
Մեր
ազգը
այսպէս
է
այդպիսի
անհիմն
խօսքերը
ոչինչ
գին
եւ
արժէք
չունին
{գիտութեան}
մէջ,
որ
պահանջում
է
փորձական
ստուգագործութիւն:
սումնական
քննութեամբ,
կը
հրատարակէր
համօրէն
ազգի
{գիտութեան}
համար:
6.
Բոլոր
կամ
կարելի
եղածի
չափ
նիւթեր
լով
սորանց
տգէտ
եւ
առաթուր
կոխելիք
իւր
բարձրագոյն
{գիտութեան}
ոտքի
տակ:
Այս
բանին
մեծապէս
օգնել
էր
նաեւ
այ
շտ
գտանուել
է
վարագուրի
քամակում
եւ
իւր
հսկայական
{գիտութեան}
ապացոյցքը
գրաւորական
կերպով
բերած
դրած
չէ
հանդիսի
,
մի
քանի
տարի
ժամանակով,
դարձեալ
կ՚ապահովէ
իւր
{գիտութեան}
համբաւը,
որ
սկսել
էր
արդէն
գունաթափուիլ:
-
յթ
լինելով
ազգի
օգտի
մասին,
պատճառ
էր
դառնում
ու
{գիտութեան}
իշխանութիւնը
ազգի
հոգու
վերա
յարատեւել
տալու:
բաւական,
եթէ
համարձակուենք
մտնել
հայերէն
լեզուի
{գիտութեան}
նախադուռը,
որ
կարծես
երկնքից
հրամայում
էր
սովորե
,
եթէ
զանձինս
ի
նախադրունս
անդ
համարձակեցուսցուք
{գիտութեան}
լեզուիս,
զոր
երկնից
արդեօք
հրաման
տայր
ուսանել
Ք
աստուածաբանութեան
է
պաշտօն
ժխտել,
թողլով
բնական
{գիտութեան}
զիւր
յառաջ
տանել
զվարդապետութիւն,
յերկրաբանական
նչ
յառոյգ
տիս
մինչ
զօրեսցէ
հաստատուն,
Զգայլ
{գիտութեան}
ձգել
կաթին
սերտ
փութացի
կամակար.
Թո՛ղ
եւ
լո
ն
սերտ
փութացի
կամակար.
Թո՛ղ
եւ
լուսով
պերճ
{գիտութեան}
հոգւոյն
կացցեն
ջահք
փայլուն,
Զի
յաշխարհի
մի
րէ
անախտ
պահել
զքեզ
յասպարէզ
կենցաղոյս.
Այլ
{գիտութեան}
անշամանդաղ
ճառագայթից
զօրութիւն
Խաւար
բանդէդ
Օ՜ն
սիգաճեմ
ընդ
պատանւոյն
ի
լոյս
փութա
{գիտութեան},
Յաջող
ի
քայլ
զճեմ
առնուլ
ի
լուսեղէն
ի
կամա
ն
Ընտիր
տեղը,
Ուր
արմատ
կարձակէ
{Գիտութեան}
ծառը:
Լսարանում
Ռուսաստանի
Խոր-խ
մ
ենք,
որ
մեր
անունը,
թերեւս
առանց
մեր
կամքի
եւ
{գիտութեան},
մի
այդպիսի
վիշտ
է
պատճառել
պարոնին.
միւս
կողմի
ց
գործունէութիւնը
այս
կամ
այն
յատուկ
ասպարէզի
կամ
{գիտութեան},
այլ
գնում
են
կամ
ուզում
են
գնալ
միջին
ճանփով,
նալի
է։
Շատերն
էլ,
որ
իրենց
բուն
մայրենի
լեզուի
{գիտութեան}
մէջ
անհնարին
խեղճ
էին
եւ
հայ
լեզուի
ոգուն
եւ
տրամ
կան-բնական
ազդեցութեամբ
գրուած
կամ
մայրենի
լեզուի
{գիտութեան}
մէջ
անհաստատ
լինելով՝
անկարգ,
անկանոն
աղճատաբան
եթէ
ունեցել
էինք
պատշաճաւոր
ուսումնարաններ,
եթէ
{գիտութեան}
սանդուղքի
համար
ունեցել
էինք
մի
ամուր
քարից
պատու
եւ
զգուշալի
պաշտօնակատարութիւն
է՝
ճշմարտութիւնը
{գիտութեան}
մէջ
յառաջ
տանելու
համար։
Խօսելով
ընդհանրապէս
ոզէ,
գուցէ
այնտեղ
քո
արհեստակիցքը
հիանան
քու
խոր
{գիտութեան}
վրայ.
բնական
աշխարհի
մէջ,
բնութեան
որդոց
մէջ
դո
ը
աշխատութեան
տալու
ընդունում
են
նորան
որպէս
ծայր
{գիտութեան},
դառնում
են
այն
հեղինակի
արծաթագին
ստրուկը,
թէե
ներկայի
մէջ,
տեսնել
եւ
քննել
թէ
ինչպէս
մարդկային
{գիտութեան}
շրջանր
աւելի
տարածութիւն
է
ստանում
աստիճան
առ
աստ
արածողական
էր:
Նա
ուրիշ
սահմանագլուխ
չգիտէր
բացի
{գիտութեան}
սահմանագլխից,
նա
կարող
էր
իրագործել
իր
հասարակաց
երկուսի
համակարգութիւնքն
էլ
մեծ
օգուտ
ցոյց
տուին
{գիտութեան}
ընդհանուր
ձեւերը
յայտնագործելով,
որոնց
միջնորդու
ին:
Հռոմի
մանուկներից
շատերը
սորա
ձեռնտուութեամբ
{գիտութեան}
փառաւոր
ասպարիզումը
պսակուել
են:
Շատերը
սորա
միջ
,
մի
նոր
եւ
պայծառ
լոյս
ծաւալելով
աստուածաբանական
{գիտութեան}
վերայ:
Թող
պապանձուին
չար
լեզուները,
որ
եր
տի,
դեռ
երեխայական
հասակից
սկիզբն
անելով
բանական
{գիտութեան}
պարապելու,
Յունաց
աշխարհը
գնաց,
եւ
այնտեղ
լաւ
ե
եւ
Աստուծու
պատուէրներին
տեղեակ
մարդիկը,
Ղազարի
{գիտութեան}
մասին
լսելով,
գովեցին։
Եկեղեցիները,
նահատակներ
անձը
այս
թղթի
ձեռքով։
Եւ
յաղթօղ
երեւելու
համար,
{գիտութեան}
զէնքը
առնելով
իր
ձեռքը,
ուղարկեց
այս
թուղթը
բարե
ւն
պատճառը
դարձաւ,
որ
մարդիկ
միւսանգամ
խմեն
նորա
{գիտութեան}
աղբիւրից
եւ
արդարութիւն
պտղաբերեն
Աստուծու։
Հ
ուելու
պատճառը
բնա՛ւ
մենք
չենք.
բայց
ինչ
որ
նորա
{գիտութեան}
մասին
էք
խօսում,
ստո՛յգ
է,
առաջ
շատ
համեղ
եւ
զօ
լ
Փարպեցու
Պատմութեան՝
առանց
վախենալու
եւրոպական
{գիտութեան}
դատաստանից։
Հայոց
մէջ
եղել
են
հեղինակներ,
որ
"
անդստին
'ի
մանկական
տիոց
սկիզբն
արարեալ
բանական
{գիտութեան}
՝
Յունաց
յաշխարհն
ճանապարհորդէր
"
(Թղթի
յառաջաբ
,
ինչպէս
առաջ
էլ
ասացինք,
պատմութեան
մէջ,
որպէս
{գիտութեան}
մէջ,
անպատշաճ
են
թեթեւ
եզրակացութիւնք.
այսչափ։
ի
կամակար
մտօք
եթէ
յանցանիցեմք
յետ
ընդունելութեան
{գիտութեան}
ճշմարտութեանն՝
այնուհետեւ
ոչ
եւս
պիտոյ
է
վասն
մե
,
համ.
13)։
"
Զի
շրթունք
քահանային
զգուշասցին
{գիտութեան}...
զի
հրեշտակ
Տեառն
ամենակալի
է
"
(Մարգ.
Մաղաք
յութեան
արդիւնքը
կամենում
են
դնել
մեր
առջեւ
որպէս
{գիտութեան}
խօսքը։
Գիտութեան
խօսքերը
չեն
դոքա,
եւ
գիտութիւն
ամենում
են
դնել
մեր
առջեւ
որպէս
գիտութեան
խօսքը։
{Գիտութեան}
խօսքերը
չեն
դոքա,
եւ
գիտութիւնը
նոյնպէս
հրաժարւո
քա,
եւ
գիտութիւնը
նոյնպէս
հրաժարւում
է
այսօր
այդ
{գիտութեան}
կարծեցեալ
քուրմերից,
ինչպէս
երբեմն
Եհովան՝
Իսրա
չեղան
նորա
յառաջադիմութեանը
իւր
առանձին
բժշկական
{գիտութեան}
մէջ։
Նա,
սրտի
յօժարութեամբ
ուսումնասիրելով
իւր
ակոյս
չկայ,
որ
շատ
թէ
փոքր
տեղեկութիւն
ունիս
այդ
{գիտութեան}
վերայ,
գոնէ՛
այնքան
պատմի՛ր
ինձ,
որքան
գիտես,
ամարուին
ամենահին
Ալքիմիկոսք,
նոցա
մէջ
միայն
այդ
{գիտութեան}
խորհուրդը
էր
Ոսկի
շինել
ուսուցանել:
Սկիզբը
էնէաս
Բլասիուս,
հետեւեալ
դարում,
խօսում
են
այդ
{գիտութեան}
վերայ,
որպէս
արդէն
բոլորովին
յայտնի
առարկայի
վեր
:
Ալքիմիկոսներից
ոմանք
հաստատում
էին,
թէ
իւրեանց
{գիտութեան}
հետքը
երեւում
են
եգիպտական
քուրմերի
սրբազան
մատեա
կարդալով
չէ
կարելի
չզարմանալ
հեղինակի
բազմահայեաց
{գիտութեան}
վերայ,
յայտնի
բան
է
հաշուի
տակ
ձգելով
նորա
դարու
եւս
Բեքոնի
նման
աշխատում
էր
այն
ամենայն
ուսման
եւ
{գիտութեան}
մէջ,
որ
վերաբերում
էին
մարդուն,
magnus
in
magia
պիտոյ
է
ասել,
փոքր
մնաց,
որ
մեղանչէի
այս
սուրբ
{գիտութեան}
ընդդէմ․
եօթանասուն
վեց
զուր
փորձերը
դղրդել
էին
իմ
իւր
հոգին,
իւր
բանականութիւնը,
իւր
ընկերը,
իւր
{գիտութեան}
եւ
հասկացողութեան
չափը։
Նա
ընդդէմ
է
ամենայն
մեռե
ս
դարու
ուսուցանել
եւ
դաստիարակել
ի
դաւանաբանական
{գիտութեան},
ընդէ՞ր
ոչ
մատենագրեաց
ի
լեզու
հասկանալի
եւ
գործ
ան
եւ
հանգուցիչ
տառապեալ
որբոց
ընդ
հարկաւ
տաճարին
{գիտութեան}:
Մի՞թէ
չիցէ
արժան
տեսեալ
Հայոց
Ռուսաստանեայց
յոր
հարկաւոր
է
անշուշտ,
յորում
պարտի
լինել
միջնորդն
{գիտութեան}
կամ
այլովք
բառիւք
ասել
լեզուն
գործական՝
նորն,
հ
բարի
յաջող
ժամանակ,
որի
մէջ
եւրոպական
զաւակներին
{գիտութեան}
եւ
լուսաւորութեան
մայր
եւ
դայակ
էիր
հանդիսանում.
եան
սկզբումը
փոխանակ
ազգային
լեզուով
զարգանալու,
{գիտութեան}
առարկայք
մատակարարւում
էին
դոյն
այդ
քահանայի
աշխա
գին
էին
վերաբերւում
դարձեալ:
Ընդհանուր
մարդկային
{գիտութեան}
վերաբերեալ
գրքերը,
թէեւ
այո՜,
մեծ
պատիւ
են
բերո
մոլորութիւնը.
եւ
չկայ
ոչի՛նչ
բան
այնպէս
վնասակար
{գիտութեան}
առաջադիմութեանը,
ոչի՛նչ
բան,
այնպէս,
հասկացողո
ն
լոյսը,
որ
սուրբ
Հելմոսի
կրակի
անունով
յայտնի
է
{գիտութեան}
մէջ:
Յուլիոս
Կեսարի,
Տիտոս
Լիւիոսի,
Պլուտ
անոր
յայտնագործութիւնք
եւ
նորանոր
պարզաբանութիւնք
{գիտութեան}
մութը
եւ
շատ
անգամ
անհասկանալի
տեղերի:
Թարգմանիչ
նակ,
պարտակա՛ն
է
նորա
բոլոր
գրութիւնքը
համեմատել
{գիտութեան}
այն
վիճակի
հետ,
ինչ
վիճակում
որ
գտնւում
է
սա
նոր
գրքերի
թարգմանիչը
պիտի
լաւ
գիտենայ
իր
առարկան
եւ
{գիտութեան}
ներկայ
վիճակը,
որպէսզի
հնացած
եւ
արդէն,
մերժուա
ած
մի
դրութիւն
չդնէ
ուսանել
կամեցողի
աոջեւը
որպէս
{գիտութեան}
ներկայ
խօսքը:
Մեզ
թւում
է,
թէ
մեծ
ծառայութ
տող,
այնքան
ճշմարտութիւն:
Թո՜ղ,
մի՛շտ
օրհնուի
{գիտութեան}
նահատակների
անմահ
եւ
նախանձելի
յիշատակը:
Մի
որ
կարողանար
կամուրջ
բանալ
Ազգի
բանականութեան
եւ
{գիտութեան}
գաղափարների
մէջ։
Բայց
խոստովանում
ենք
ցաւելով,
ինք,
որ
դարաւոր
տգիտութիւնը
պատերազմ
պիտի
յայտնէ
{գիտութեանը},
որին
լինելով
մի
լոկ
սպասաւոր՝
օրհնեցինք
եւ
ընդ
ացուի
չարահոգութեանը,
որ
ի
հարկէ
առանց
կարդինալի
{գիտութեանը}
չէր:
Քննենք
ինչպէս
սորա
գործարան
մտանելու
պատճառ
եան
վերջին
թերթերից
մի
քանիսը,
որ
առանց
հեղինակի
{գիտութեանը}
յաւելացուցել
էին
տէր
սատանայի
հրամանով.
այս
բոլո
պ.
Մանթուխեանցը,
իսկ
թէ
ինչպէ՛ս
հասել
է
նա
այդ
{գիտութեանը},
այդ
բանը
մի
գաղտնիք
է,
որ
ինձ
եւս
չէ
բացել:
գաղտնիքը
եւ
նորա
ձեռքին
է
խորհրդաւոր
եւ
գերբնական
{գիտութեանը}
բանալիքը:
Մի՞թէ
աւելի
մեղաւոր
են
Բուդդայի
բոնզեր
խօսում,
ֆիզիօլօգիայի
վրայ,
կամ
ուրիշ
այս
ու
այն
{գիտութեանց}
վրայ,
որ
մեր
ազգին
անհասկանալի
է։
Երրորդ
յ
ը։
Բայց
ե՛ս,
իմ
կարողութեան
չափով,
Յունական
{գիտութեանց}
պարապելով,
իմ
տկա՛ր
մտքի
զօրելու
համեմատ,
կարդա
նաց
եւ
Հռոմայեցոց,
այսինքն
է
ի
պէտս
պատմաբանական
{գիտութեանց},
եւ
ոչ
թե
առ
ի
յունարէն
եւ
հռոմէաբար
գրել
եւ
խօս
ն
կատարեալ,
ելին
անցին
ի
գահագլուխ
թագաւորութեան
{գիտութեանց}.
իսկ
հայոցս՝
[թէեւ
յօտարութեան
վայրի]
նոր
ուրեմ
դժուարութիւնքն
ծովացեալ
եւ
յանհնարինս
ճիւղաւորեալ
{գիտութեանց},
առանց
ի
վերայ
կուտակելոյ
զլերինս
դժուար
ուսանել
ըստ
ժամանակին
տեսութեանց՝
հմուտ
աստուածաբանական
{գիտութեանց}.
սա
թողու
մեզ
քանի
մի
Աստուածաբանական
ճառս
ընդդէ
անկանց
դատարկ
եւ
ամայի
եւ
անանունդ
մնալ
ի
հոյակապ
{գիտութեանց}
մերումս
դարում:
Այլ
եւ
մանուկն
Հայոց
կարօտի
հասկ
րծիք,
գաղափարք
կենդանիք
եւ
հայեցուածք
յազգս
ազգս
{գիտութեանց},
որովք
լուսափայլին
միտք
եւ
սնանի
հոգին,
տարագիր
ալ
եւ
սնանիլ
հոգւով
եւ
ընդ
նմին
թագաւորել
ի
վերայ
{գիտութեանց},
որովք
լցեալ
է
Եւրոպա:
Գիտեմք
քաջ
թէ
ի
դէմս
ածի
ն
հոգւով
գուն
գործեալ
ճգնէին
հաղորդել
զժողովուրդն
{գիտութեանց},
տալով
զայնս
ի
լեզու
հասկանալի
նոցա,
յայնժամ
այ
րք
ըստ
կարծեաց
նոցա
կարեն
փոխանակել
զամ
ենայն
ազգ
{գիտութեանց},
որովք
բարձր
ի
գլուխ
պանծան
Եւրոպացի
մանկտիք:
փրկարար
լուսաւորութեան,
չեւ
զսեպհական
ամբարձեալ
{գիտութեանց}
ամբարտակս
առանց
օտարին
ձեռն
կարկառելոյ
առ
որս
զար
անալի
կը
լինի,
եթէ
արժանապէս
թարգմանուի:
Բնական
{գիտութեանց}
բոլոր
ճիւղերը
կապուած
են
ֆիզիկայի
հետ.
այնպէս,
զուր
հանդէս
տուել:
Ահա
այս
տեսակ
բաներ
ամէն
{գիտութեանց}
վերաբերեալ
առաջնորդական
գրքերի
մէջ
կարող
են
պատահ
են
բնական
գիտութիւնքը:
Այս
պատճառով
խօսելով
այդ
{գիտութեանց}
վրայ,
չէ
կարելի
եզրակացութիւնք
հանել
բիբլիական
ա
արակաց
լինէր
հասկանալի՝
բովանդակելով
իր
մէջ
արդի
{գիտութեանց}
վերջին
խօսքը։
Խօսել
հազար
ու
մին
մուրացած
խառնու
առ
եւ
տուրի
մասին՝
առանց
համարձակուելու
մօտենալ
{գիտութեանց},
թող
ներեն
մեզ,
եթէ
դորան
լեզու
չխոստովանենք։
չքաւորութիւն
հին
մատենագրութեանն,
որովք
հային
ի
{գիտութեանցն}
հանդէս,
գիտութեանցն
ասեմ,
որով
լուսափայլին
միտք
ենագրութեանն,
որովք
հային
ի
գիտութեանցն
հանդէս,
{գիտութեանցն}
ասեմ,
որով
լուսափայլին
միտք,
կենդանանայ
եւ
սնան
նոյ,
որպէս
եւ
զքերականութիւն
սորա
եւ
զհռետորական
{գիտութեանցն}
կանոնս
առ
գրեն
ի
դարձ
փոխարինին
պատուական
ծերունւ
երբէք
կարեմք
զուգընթաց
լինել
արշաւանաց
Եւրոպիոյ
ի
{գիտութեանցն}
ասպարէզ,
այլ
զայս
եւ
եթ
իբրեւ
սիրող
ազգի
եւ
ճշմա
ետեւ
կուլ
տալ
խե՜ղճ
Հայաստանի
որդիքը:
Այս
բաների
{գիտութենից}
հետեւում
է
մեր
պատմութեան
մէջ
այն
իրողութիւնը,
ո
նէր
իր
դրօշակը
հնութեան
աւերակների
վերայ:
Այս
{գիտութենից}
հետեւեցաւ
այն,
որ
այդ
յարձակմունքը,
թերեւս
շատ
եղեկանալով,
որ
հանգուցեալը,
բացի
յուր
վարքից
ու
{գիտութենից},
ոչինչ
նիւթական
պաշար
չէր
ճարել,
իւր
սեպհական
ա
ւմ
եմ
այս
բաները,
փորձով
գիտեմ:
Մի
անգամ
բնական
{գիտութենից}
մի
բան
հարցրեցի,
թէեւ
քաջ
գիտէի,
որ
չգիտէր
նա
ա
պ
կանգնած
մարդը:
Այն
օրէնքը,
բնական
եւ
բժշկական
{գիտութենների}
մէջ,
յայտնի
է
անունովս
անտագոնիսմոս
(Antagonism
ւածքների
աշտարակազարդ
պարիսպների
մէջ,
մինչեւ
այդ
{գիտութենների}
սպասաւորքը
էին
զանազան
պապական
կարգերի
աբեղայք։
կի
տարեկան
շրջանառութիւնքը
ազդեցութիւն
ունէին
այդ
{գիտութենների}
վերայ՝
յարաբերութեամբ
դէպի
նոցա
յառաջադիմութիւնը
անսիագէտք,
Իտալագէտք
եւ
այլն։
Իսկ
առհասարակ
այլ
{գիտութենների}
հանդէսը
շատ
սահմանափակ
լինելով
այդ
դպրոցում՝
ոչի
մանրամասն
քննութիւնների
հանդէսը
է
աստուածաբանական
{գիտութենների}
մէջ.
իսկ
մեք
առ
այժմս
Աստուածաբանութիւն
գրելու
մի
,
այնպիսի
խորին
իմաստութենով
եւ
ներկայ
քաղաքական
{գիտութենների}
հմտութենով
գրուած
էին,
որ
չէր
կարելի
ամենեւին
կա
Գաւառներ
եւ
աշխարհներ
ստորագրող
մարդը,
բացի
այս
{գիտութեններից},
պիտի
քաջ
ուսած
լինի
բոլոր
բնական
գիտութիւնքը,
այս
երեւելի
մարդերից
ուրիշ
շատերը
պարապած
են
այս
{գիտութենով},
բայց
ցոյց
տալու
համար
թէ
ուշադրութեան
արժանի
էր
էր
Հօլլանդիայի
Իպր
քաղաքի։
Հռչակաւոր
լինելով
իւր
{գիտութենովը},
բարեպաշտութենովը
եւ
խիստ
բարոյականութենովը՝
չ'
կացեալ,
կարեւոր
դատիմ
յայտնել
Ձեզ
ի
պարտուպատշաճ
{գիտութիւն}
բովանդակ
ազգին,
որոյ
իմս
երեսփոխան,
թէ
Այվազովս
ն
նորան:
Հնախօսութիւնը
մի
առանձին
եւ
հոյակապ
{գիտութիւն}
է,
եւ
հնախօս
լինել
կարող
է
միայն
այն
մարդը,
որ
որդին
այդ
դպրոցը:
Աշակերտքը,
որոնց
ընծայւում
է
{գիտութիւն}
Հայերէնի
եւ
Ռուսերէնի,
ոչինչ
չգիտեն,
հազիւհազ
կ
քերել
հանել
ձեր
վերայից:
Ամենայն
ուսումն
եւ
{գիտութիւն}
՝
դպրոցներում
աւանդուած,
ուշացած
են
եւ
դժուարաւ
ութիւն,
ո՛չ
ճանապարհ,
ո՛չ
հաղորդակցութիւն,
ո՛չ
{գիտութիւն}
եւ
ո՛չ
արուեստ:
Տէրութեան
կառավարիչքը
իւրեանց
ան
ն
Գիտէ
այդպէս
սերովբէն,
Եւ
ուստի՞
այս
{գիտութիւն}:
Խոստովանիմ,
ոչ
սակաւ
Զարմանք
ունին
զ
խնդիր,
Բե՛ր,
ասել
նաեւ
կնճիռն,
Այլ
{գիտութիւն}
լուսակիր
Բարձ
վաղ
ուրեմն
զկրճիմն:
Եւ
իայն
ուրախացնելու:
Ձեզանից
յետոյ
եկաւ
{գիտութիւն},
Իւր
ծանր
հայեացքով
աշխարհի
վերայ,
Ա
Եւ
այդ
օրից
պատմութիւնը
Դառնում
է
ճիշտ
{գիտութիւն}.
Ո՞վ
է
դորա
հեղինակը
-
Բո՜քլ,
անմահ
արգմանելով՝
գրւում
էին
հետաքրքիր
բան,
հետաքրքիր
{գիտութիւն}
եւ
այլն,
եւ
երբ
մենք,
հարազատ
մնալով
մայրենի
լե
.
ո՛չ
ամենայն
ընթերցող
մարդ
ազգի
մէջ
ունի
այնքան
{գիտութիւն},
հասկացողութիւն,
որ
կարողանայ
դատաւոր
լինել։
Շ
էվզէկութիւն:
Այս
բոլորը
եթէ
իբրեւ
մի
առանձին
{գիտութիւն},
համակարգութիւն,
աւանդւում
են
մի
մարդու
գրքի
մէ
ց
պատմութիւնն
էլ
շատերի
աչքում
մի
առասպել,
եւ
ոչ
{գիտութիւն}
եւրոպական
հասկացողութեամբ.
ուստի
ի՛նչ
որ
մարդու
րու,
-
վեր
առեց
շուտով
պ.
Մարկոսը:
-
Դա
մի
{գիտութիւն}
է,
որ
ուսուցանում
է
հասարակ
մետալները,
զօր
օրին
թուղթը
հաւատացնելու
համար
ինձ,
թէ
կայ
մի
այդպիսի
{գիտութիւն}
եւ
թէ
շատ
խելացի
մարդիկ
եղած
են
դորա
սպասաւորք:
ւ
համար
կոտրել
ես
մէջքիդ
օղը.
բայց
եթէ
ունէիր
մի
{գիտութիւն},
որ
հրամայում
էր
պղնձին
կամ
երկաթին
ոսկի
փոխուիլ
ը
ուռչին
իւրեանց
մէջ,
թէ
ոսկու
մայր
էին:
Կեցցէ՛
{գիտութիւն},
կեցցէ
աշխատութիւն:
Ասացի,
այս
վերջացած
բա՛ն
է
։
Գլխին
դրել
է,
թէ
աշխարհի
երեսին
կար
մի
առանձին
{գիտութիւն}
-
թալիսմանական,
վհկութիւն,
եւ
թէ
ամենայն
բան
կա
սպէս
ասել,
որ
Հայոց
ազգի
համար
ուսումնականութիւն,
{գիտութիւն}
եւ
լուսաւորութիւն
ասած
բանը,
եղած
է
միշտ
այնպիսի
համարիցի
բանն.
ո՞վ
պատմեաց
դոցա,
թէ
[զասացեալն
{գիտութիւն},
որ
պատկանի
հասարակաց]
մարդկութեանս,
[պարտ
էր
պ
ի
եւ
այն՝
լոկ
հայկականին
չէ՛
բնաւ
պիտոյ
անուանել
{գիտութիւն}.
ամենայն
որ
եւ
է
լեզու,
տեսեալ
իբրեւ
պահարան
գի
ից՝
փոյթ
ի
մէջ
առնու
կրթել
զնոսա
յուսումն
"
եւ
ի
{գիտութիւն}
Հելլէն
դպրութեան:
Սփոփեալ
սրբոյն
Մեսրոպայ
եւ
սրբ
ի
մի
գրեանս
վերաբերեալս
ի
կրօնականն
հանդէս,
որոյ
{գիտութիւն}
Հայ
լեզուի
գուցէ
մեծ
եւ
անփանաքելի,
բայց
միշտ
հա
ալ
վարժիչք
հայկական
դպրութեան
որոց
շնորհեալ
է
գէթ
{գիտութիւն}
լոկ
հայկականին,
կարող
էին
ի
համարի
գոլ
լուսաւորե
ակոր
տգիտութեամբ,
չունի
նա
զհնար
նուիրել
զանձն
ի
{գիտութիւն}
իւրոյ
լեզուի,
զի
պիտին
նմա
ամբողջ
հինգ
կամ
վեց
ա
մի
մէջ,
սերմանում
են
աշակերտների
սրտումը
այնպիսի
{գիտութիւն},
որ
օգտակար
էր
Կարգին,
բայց
անհամաձայն
թագաւորո
որ
Չորս
ուխտի
Յիսուսեաններից
պահանջւում
էին
խորին
{գիտութիւն},
խելք,
բանականութիւն
եւ
մանաւանդ
բոլոր
մասնաւոր
նոյնպէս
ամենայն
միտք
ու
բանականութիւն,
ջնջում
է
{գիտութիւն}
եւ
արուեստ,
ինչպէս
Հոգեւոր
վարժութեան
մէջ,
մանա
մէջ։
Այս
պատճառով
հեռացնում
էին
նորանցից
ամենայն
{գիտութիւն},
որ
դէպի
չարը
կարելի
էր
գործ
դնել։
Մասնաւոր
սեպ
Ուստի,
ենթադրում
ենք,
ինչպէս
ասացինք,
մի
փոքր
{գիտութիւն},
մի
գաղափար,
էլեկտրականութեան
մասին:
Երկր
լ,
թէ
"
գիտնական
որդիք
ունիմ"։
Հայաստանի
որդոց
{գիտութիւնը},
եթէ
կան
այդպիսի
մարդիկ
ուրեւիցէ,
այդ
Հայոց
ազգ
լինելով,
թէ
մինչեւ
ո՛րտեղ
տարածւում
էր
հեղինակի
{գիտութիւնը}
ոչ
միայն
մարդկային
ընդհանուր,
այլեւ
հայկական
լեզ
ած
եւ
կամ
կորած
յիշատակարանքը:
Այո՛,
հնախօս
{գիտութիւնը}
աւելի
ծաղկած
է
այսօր
եւ
աւելի
շատ
գործեր
է
կատարո
Չերքեզեանցը
հրատարակել
էր՝
ցոյց
տալու
համար
իւր
{գիտութիւնը}
հայկական
լեզուի
մէջ:
Մի
քանի
բազմադէմ
կամ,
աւել
իտ
հռչակել
եւ
այն՝
օտար
լեզուով,
մինչ
եւրոպական
{գիտութիւնը}
ընդունել
է
նորան
եւ,
օրինաւոր
քննութիւն
առնելով
եւ
օտարների
առաջեւ
սեւացնում
է
Ներսէս
Շնորհալին,
{գիտութիւնը}
չէ
կարող
ընդունել:
Այդ
դեռ
ապացոյց
չէ,
եթէ
ոչ
մ
Ո՛ւր
թողունք
այն
բերքերը,
որ
ո՛չ
արուեստը
եւ
ո՛չ
{գիտութիւնը}
կարող
են
յառաջ
բերել
Եւրոպիոյ
մէջ,
եւ
որ
այնպէս
օրագրութիւններ,
այն
Ազգը,
որի
համար
ուսումը
եւ
{գիտութիւնը}
մի
երկրորդական,
երրորդական
բան
էր,
որ
իւր
հոգու
րդ
պիտի
եղած
լինի,
որովհետեւ
սա
չկարողանալով
իւր
{գիտութիւնը}
կշռել,
խաբուել
է
իւր
բարեկամ
կարդինալի
գովասանքի
մինչ
նա
իւր
հրաշալի
քարոզների
մէջ
բոլոր
մարդեղէն
{գիտութիւնը}
բաժանում
էր
երեք
տեսակ,
օդական,
շնչական
եւ
դիւա
։
Եւրոպան,
իբրեւ
արծաթ
կրակով
է
փորձում
այսօր
{գիտութիւնը}
եւ
ինչ
որ
չէ
դիմանում
այդ
հրափորձութեան
իբրեւ
փոշ
ութեան
իբրեւ
փոշի
ցընդեցնում
է
օդի
մէջ՝
մաքրելով
{գիտութիւնը}
եկամուտ
եւ
կամամտածական
կարծիքներից։
Վա՛յ
մեզ
գիտութեան
խօսքը։
Գիտութեան
խօսքերը
չեն
դոքա,
եւ
{գիտութիւնը}
նոյնպէս
հրաժարւում
է
այսօր
այդ
գիտութեան
կարծեցեա
,
-
պատասխանեց
վէզիրը.
իրաւ
որ
իսկական
դժոխային
{գիտութիւնը}
այլ
ոճով
չէ
կարելի
բացայայտել,
եթէ
ոչ
վիպասանակա
էր,
որ
խաբեց
Եւային,
տալով
նորան
բարու
եւ
չարի
{գիտութիւնը}.
այն
ժամանակներումը
այս
մի
մեծ
գաղտնիք
էր,
բայց
չէ.
դա
մի
ջոկ
բան
է...
-
Ին՛չ
տեղից
է
այդ
{գիտութիւնը},
եւ
ինչպէ՛ս
ուսել
է
պ.
Մանթուխեանցը:
-
Թէ
ել
է
պ.
Մանթուխեանցը:
-
Թէ
ի՛նչ
տեղից
է
այդ
{գիտութիւնը},
երկար
կը
լինի
պատմել,
մանաւանդ
ես
եւս
հաստատ
չ
ցուցած
էր
Ալքիմիայի
պատուի
համար.
ոմանք,
թէ
այդ
{գիտութիւնը}
վեր
է
քան
թէ
մարդկային
խելքը,
եւ
թէ
աստուածակոյս
կան
են
հանքերը,
որ
ցոյց
են
տալիս
հեղինակի
հասուն
{գիտութիւնը}
քարերի,
մետալների
եւ
աղերի
որպիսութեններին:
Ալբ
իտութիւնն
էր
երիտասարդ
Պարացէլսոսի.
նա
ուսաւ
այդ
{գիտութիւնը}
նախ
Տրիթեմիոս
Մանհէյմեան
աբեղայի
մօտ,
յետոյ
Սիգի
աւորութեամբ,
որ
չհասկացող
մարդիկ
ծաղր
չառնեն
մեր
{գիտութիւնը}:
Մեղապարտ
ծառայ
Քրիստոսի՝
Մանթուխեանց"։
ան
արժանաւորութիւնքը,
բարք
ու
վարքը,
ուսումը
եւ
{գիտութիւնը}
քննելու
եւ
հաստատապէս
նկարագրելու
համար
առաջին
ան
սպետութենների
մէջ,
ինչ
աստիճանում
կարող
էր
լինել
{գիտութիւնը}
եւ
լուսաւորութիւնը՝
բաշխուած
մարդկային
ազգին
պապ
առնեն
նորան
դպրոցական
շարժողութիւններով
եւ
խեղդեն
{գիտութիւնը}
իւրեանց
գրերի
փոշիներով։
Արդարեւ,
ուր
որ
հա
ւնը
ցոյց
է
տալիս,
թէ
ի՞նչ
նշանակութիւն
ունէր
այս
{գիտութիւնը}
Յիսուսեան
դպրոցների
մէջ.
նորա
բոլոր
ուսման
շրջան
տրութեանը
եւս։
Հայերը,
իւրեանց
բոլոր
ուսումը
եւ
{գիտութիւնը}
ստանալով
օտար
լեզուով,
մտածում
են
եւ
խօսում
են
օ
թեան
նիւթ
չէր
եղած.
պատճառ,
նոր
լեզուի
հիմնաւոր
{գիտութիւնը},
նորա
մշակութիւնը
եւ
ապագայ
միութեան
գաղափարը
առ
մանր
կենդանից
լիքն
են:
Այսօր,
եթէ
տակաւին
{գիտութիւնը}
ոտք
չէ
կոխել
ազգի
մէջ,
գոնէ
լսւում
է
մի
խուլ
աղա
ւարն
արտաքին"։
Թէ
ու՛ր
է
հասած
այժմ
բնական
{գիտութիւնը}
եւ
ի՜նչ
անհասկանալի
քրմական
գաղտնիքներ
քակում
է
ն
երի
է
լինում,
թէեւ
թարգմանիչը
քաջ
գիտէր
լեզուն:
{Գիտութիւնը}
երբեք
չէ
կանգնում
մի
կէտի
վրայ,
այլ
միշտ
առաջ
է
իլոսոֆների
մէջ,
մինչեւ
այսօր
էլ
տեղիք
ունի
եւ
որ
{գիտութիւնը}
բնա՛ւ
չէ
կարող
ընդունել:
Որպէս
թէ
արբեցութիւնից
գաւառական
բարբառով.
պատճառ,
նոր
լեզուի
հիմնաւոր
{գիտութիւնը},
նորա
մշակութիւնը
եւ
աոաջատարութիւնը,
որպէս
նաե
իւնը
գուցէ
թէ
լցնէ
լուսաւորութիւնը
մի
մասով,
եթէ
{գիտութիւնը}
ոտք
կոխէ
Հայաստան:
Բայց
ինչ
որ
ներկայումս
կ
,
որովհետեւ
ճերմակ
թթենին
համարւում
է
նախընտիր.
{գիտութիւնը}
ասում
է,
թէ
նորանով
կերակրուած
միջատները
աւելի
բ
երամաբուծութեան
մէջ
այդպիսի
բան
չկայ
եւ
որովհետեւ
{գիտութիւնը}
մերժուած
է
այժմ
այն
կանխամուտ
կարծիքը,
թէ
ծուխը
տոյգ
է,
որ
այդ
բաների
համար
խօսող
ասող
էլ
չկայ,
{գիտութիւնը}
ոտք
չէ
կոխել
Հայաստան,
մեր
գրագէտքն
էլ
ջրհեղեղից
.
այդ
նորան
հաց
ու
ջուր
չի
տայ։
Նորա
հարկաւոր
է
{գիտութիւնը},
որ
կարող
է
ստանալ
նոր
լեզուի
միջնորդութենով,
ո
այս
հարցն
էր,
Նոյնիսկ
կնճռոտ
յոյժ,
աւա՜ղ,
Բայց
{գիտութիւնն}
լուսաբեր
Կնճիռը
այդ
լուծեց
վա՛ղ:
Նրանց,
որ
չեն
որան
Ֆիզիկա
եւ
Խիրուրգիայ,
բայց
Ալքիմիան
սիրական
{գիտութիւնն}
էր
երիտասարդ
Պարացէլսոսի.
նա
ուսաւ
այդ
գիտութիւն
յ,
թէ՝
զինչ
ասէ
հանճարեղ
[գերմանացին]
Շլեյդըն.
{գիտութիւնն}
պարտի
սեպհական
լինել
բովանդակ
մարդկութեան,
եւ
ո՛
երպ
ստացաւ,
ինչ
ժամանակ
յոյները
փոխառին
կրօնական
{գիտութիւններ}
Եգիպտոսից
եւ
Փիւնիկեայից։
Մինչեւ
Տրոյացւոց
պատեր
այոց
մանուկը
սովորի
իւր
մայրենի
լեզուովը
ազատական
{գիտութիւնները},
թող
նա
այն
աշխատութիւնը,
ինչ
որ
գործ
է
դնում
հ
իկ,
թէ
միմիայն
քուրմի
հանդերձով
կարելի
է
մօտենալ
{գիտութիւնների}
աշտանակին։
Անցան
այն
ժամանակները,
կրկնում
եմ,
դհանրապէս
բովանդակ
ազգին
այնպիսի
ուղիղ
գաղափարներ
{գիտութիւնների}
վերայ,
որպիսի
տեսողութենով
լուսաւոր
էին
եւրոպայի
յլ
եւ
լուսափայլ
կերպարանափոխութեամբ
ծաղկելոց
էր
ի
{գիտութիւնս},
որ
ինչ
զԱստուծոյ՝
եւ
զՆորին
ստորոգելեաց:
Ա
սարիա,
յուլացեալն
էին:
Վեցեքին
սոքա,
մարզեալ
ի
{գիտութիւնս}
յունականին
դպրութեան,
դարձ
ի
Բիւզանդիոնէ
արարին
քական
կառավարութիւն,
ի
պատմական
եւ
փիլիսոփոսական
{գիտութիւնս}.
սոյն
նա
յայտնի
է
մեզ
իբրեւ
թարգմանիչ
յոյն
եւ
աս
դպրութիւնս
այլ
եւ
այլ
լեզուաց
եւ
յաստուածաբանական
{գիտութիւնս}
դպրոցական
ոճոյ
ի
հանդէս
գայ
իւրով
կրօնագիտութեամբ
այոց,
գերազանց
էր
յաստուածաբանական
եւ
ի
պատմական
{գիտութիւնս}
եւ
կարող
էր
զայն
ամենայն
ըստ
իմիք
արդիւնաւոր
կացո
թարգմանութեան
մասին,
որոց
գայթ
ի
գայթն
ընթանալ
ի
{գիտութիւնս}
Հայ
եւ
Ռուս
լեզուաց
եւ
չէ
անօգուտ
գործդ
մանաւանդ
այն
մատենագրութիւն
ի
նոր
լեզու,
մանաւանդ
զբնական
{գիտութիւնս},
որք
աւանդեն
մեզ
ի
կայսերական
համալսարանին
Մոսկվ
ի
ազգը
գիտակցութիւն
ստանայ.
այս
կամ
այն
մասնաւոր
{գիտութիւնք}
չունին
այն
խորհուրդը,
ինչպէս
մտածում
են
ոմանք:
ալ
եւ
կանոնաւոր
տնտեսական,
գիւղական
եւ
վաճառական
{գիտութիւնք},
որպէսզի
հաստատ
հիմքերի
վերայ
կանգնի
նորա
թէ՛
եր
անօթ
էին
ժողովրդին։
Բայց
խնդրում
ենք
փորձ
փորձել
{գիտութիւնք}
աւանդել,
մարդու
վայելուչ
կերպով
խօսք
բանալ
եւ
ոճ
ւցանում
է
մարդու
զանազան
լեզուք,
զանազան
արտաքին
{գիտութիւնք},
բայց
եթէ
առողջ
բանականութեամբ
քննենք,
այդ
բոլո
պատճառով,
որ
Մխիթարեանք
չնուիրեցին
իւրեանց
անձը
{գիտութիւնք}
տարածելու
մեր
ազգի
մէջ.
պատճառ,
այն
լոյսը,
որ
:
Ի
թեւ
կատաղի
փոթորկացս՝
թռչին
ծածկին
ի
մէնջ
եւ
{գիտութիւնք}
ծաղկեալք
ի
Հայաստան,
ի
կատարած
առաջինն
դարու՝
ա
անգ
որպիսի
եւ
իցէ
միոյ
աբեղայի,
որպէս
թէ
ամենայն
{գիտութիւնք}
ցարդ
յայտնագործեալք
յաշխարհի
պարունակէին
ի
նոսա:
նորախօս
մատենից,
յորս
աւանդեալ
լիցին
այն
ամենայն
{գիտութիւնք},
որք
հասարակաց
են
այժմուս
յԵւրոպայ,
ուրեմն
պիտո
այ,
որ
դպրոցների
եւ
համալսարանների
մէջ
աւանդուած
{գիտութիւնքը}
եւ
ուսմունքը
շատ
մեծ
խորհուրդ
ունին
մի
աշակերտի
կ
գիտութեններից,
պիտի
քաջ
ուսած
լինի
բոլոր
բնական
{գիտութիւնքը},
բնական
եւ
մաթեմատիկական
աշխարհագրութիւն:
Նա
իւ
անձը,
երբ
ոչ
այսչափ,
ինչպէ՛ս
այժմ,
ծաղկած
էին
{գիտութիւնքը}
եւ
արուեստքը:
Այսպիսի
դատաստանով
մանաւանդ
կ՚երեւ
ութեամբ.
ը)
Դպրոցի
մէջ
աւանդուելու
ուսմունքը
եւ
{գիտութիւնքը}
յառաջ
վարել
եւրոպական
երկրորդ
դասակարգի
վարժարանն
անում
է
գրեթէ
ինքնըստինքեան,
քանզի
երկրագործական
{գիտութիւնքը}
դեռ
ոտք
չեն
կոխել
այն
կողմերում:
Եւ
փո՞քր
գ
կամ
նորա
պատրաստած
համակարգութիւնքը
ընդունելու:
{Գիտութիւնքը}
առաջ
են
գնում
եւ
նոցայ
ընթացքը
զարմանալի
կերպով
լ
,
քիմիայի
մէջ
մի
տարր
է
աւելանում
եւ
ահա
բովանդակ
{գիտութիւնքը}
միայղոյն
վազում
են
առաջ:
Այս
վիճակում
լինելով
բա
առաջ
ուղեղի
համար
քար
էլ
է
ասող
չէ
եղած,
պատրաստ
{գիտութիւնքը}
ժառանգել
եւ
նոցայ
լուսով
անցածը,
որ
գործուած
է
խ
,
այլեւ
անբարոյականութիւն:
Մեր
խօսքը
այն
է,
թէ
{գիտութիւնքը},
մարդու
կեանքը,
ժամանակը,
այսինքն
հասկացողութե
ւ
կայսրութիւնից
կայսրութիւն
իր
սքանչելի
մտահայեաց
{գիտութիւնքը}
կարդալով
ման
գալուց
յետոյ,
վերջապէս
Բեռլինի
մէջ
րպէս
նոցանը
`
մեր
համար:
Այդ
փիլիսոփայութիւնը
եւ
{գիտութիւնքը}
խաբեբայութիւնք
են:
Գոնէ,
իմ
կարծիքով,
վերին
աս
ուսաւորութիւնը,
մինչեւ
այդ
աշխարհի
ամենայն
տեսակ
{գիտութիւնքը}
փակուած
էին
վանական
եւ
կալուածատիրական
շինուածքնե
ն
զանազան
պապական
կարգերի
աբեղայք։
Արդեօ՞ք,
այդ
{գիտութիւնքը},
ինչպէս
այժմ,
ցոյց
էին
տալիս
իւրեանց
մէջ,
որպէ
ը՝
իւր
սոփեստութենով
եւ
բոլոր
մեծվայելչութեամբ։
{Գիտութիւնքը}
՝
կապուած
կաշկանդուած,
որպէս
մի
չորացուցած
մեռեա
Իզիդորոսի
եւ
Մարկիանոսի
անճոռնի
գրքերով։
Այս
{գիտութիւնքը}
այժմեան
ժամանակումս
ունին
մի
արդարացի
արժանաւորու
յառաջացել
էին։
Իսկ
այն
ժամանակ
մինչ
մտել
էին
այս
{գիտութիւնքը}
Եւրոպա,
մինչ
ամբողջ
հինգ
եւ
վեց
դար
ամենայն
մատե
ական
բազմակողմանի
եւ
տիեզերական
կրթութեամբ.
դոցա
{գիտութիւնքը}
այս
եւ
այն
ուսման
ճիւղին
մէջ
են՝
Էնցիկլոպէդիկակա
ն
հրապարակով
ուսուցանելով
մանուկներին
այն
ամենայն
{գիտութիւնքը},
որ
Պապը
պարզապէս
նշանակել
էր
իւր
կոնդակներից
մի
ոչ
թէ
միայն
Աստուածաբանութիւն,
այլ
եւ
բոլոր
այլ
{գիտութիւնքը}
։
Զուր
էր
բողոքում
Համալսարանը
այս
բանի
ընդդէմ։
է
սա
հարուստ
էր
այդպիսիներով,
այնուամենայնիւ
այդ
{գիտութիւնքը}
մի
որեւիցէ
ազգի
սեփականութիւնը
չեն,
այլ
բովանդակ
նդորել
բնութիւնը
եւ
մտքերը.
չենք
ուզում
կործանել
{գիտութիւնքը},
այլ
ուզում
ենք
լուսաւորել
նորանց
եւ
ստոյգ
հիմք
չեն
դիպչում
հոգու
բարօրութեան,
-
ինչպէս
են
բնական
{գիտութիւնքը}:
Այս
պատճառով
խօսելով
այդ
գիտութեանց
վրայ,
չէ
կ
ներ
էլ
կը
պատճառեմ
քեզ"։
Դպրոց
պէ՞տք
է,
բնական
{գիտութիւնքը}
անհրաժե՞շտ
են,
վերացական
գիտութիւնքը,
միայն,
չ
է,
բնական
գիտութիւնքը
անհրաժե՞շտ
են,
վերացական
{գիտութիւնքը},
միայն,
չե՞ն
կարող
երջանկացնել
մարդկային
ազգը,
Ես
նրան
(Անանիային)
խորհուրդ
կտայի
զբաղվել
այս
{գիտությամբ}.
նա
հեշտ
կգտնի
ղեկավար:
Ես
սաղմնաբանությունից
ո
մ,
բայց
առաջին
հնարավոր
դեպքում
պիտի
զբաղվեմ
այդ
{գիտությամբ},
նա
կարեւոր
է
թե՛
բնական
եւ
թե՛
բժշկական
գիտությ
որ
է
տնտեսական
տեսակետից:
Պետք
է,
վերջապես,
{գիտությամբ}
պարապել.
թե
չէ՝
ի՞նչ
արժեք
ունի
միակողմանի
սոսկ
ղանամ
հունվարից
իսկույն
գործ
սկսանել:
Եթե
արժանի
{գիտության}
բան
պատահի,
կգրեմ
Ձեզ
անշուշտ:
Ձեզ
միշտ
բար
րան
հաջողություն
ո՛չ
միայն
քննությունների,
այլեւ
{գիտության}
ասպարեզում:
Ի
դեպ՝
մի
խնդիրք
ունեմ
նրան.
ասա,
զանազան
փրկարար
միջոցներ
-
դա
իսկական
բարեկամի
ու
{գիտության}
բնագավառի
ընկերոջ
պարտականությունն
է:
Ես
շատ
հավ
,
թե
թխահեր:
Ինչ
վերաբերում
է
մեզ,
մենք
դրական
{գիտության}
հետեւողներ
ենք
եւ
մեր
ամբողջ
ուժը
կենտրոնացնում
ե
Դրանք
(այդ
գրքերը)
շատ
բան
չեն
տալիս
ինձ,
բայց
{գիտության}
մեջ
չպետք
է
արհամարհել
եւ
շատ
քիչը,
մանավանդ,
ո
թե
շատ
բանիմաց
գավառացուն
մատչելի
լինի
եւ
դրանով
{գիտության}
համար
դյուրանցանելի
ուղի
բանալ,
առանց
որի
ամեն
մ
րձյալ
կրկնում
եմ,
կարող
են
հետաքրքիր
լինել
միայն
{գիտության}
համար,
հետաքրքրությունը
բավարարելու
համար,
թերե
ուժերը
նպատակին
հասնելու
համար:
Այն
խեժը,
որ
{գիտության}
մեջ
հայտնի
է
"
Dorema
armeniaca
"
անունով,
կարել
ետո
էլ
ինչո՞վ
ես
կարող
եմ
շահագրգռել
նրանց
հանուն
{գիտության},
երբ
նրանք
հաղորդակից
չեն
այդ
գիտությանը:
Էլ
ին
նձը,
երկրորդ՝
բողոք
եղբորս
արածի
դեմ,
առանց
իմ
{գիտության}:
Ինձ
համար
այդ
անհրաժեշտ
է,
որպեսզի
նա
չկարծի,
զգացմունքի
բնական
օրգան,
որպես
լուսավորության
ու
{գիտության}
սանդուղքով
առաջ
շարժվելու
արմատական
պայմաններից
մ
միջնորդ,
պետք
է
ամենայն
հոգատարությամբ
մշակել
եւ
{գիտության}
ու
ուսման
շտեմարան
դարձնել,
որպեսզի
երիտասարդ
սե
ամրանալ,
այսինքն՝
հոգեկան
կերտվածքի
աճման
համար
{գիտության}
մայրական
կրծքի
աղբյուրներից
քաղել
բոլոր
կենսական
թյանն
ընդդեմ
պ.
Նազարյանցը
բարձրաձայն
հռչակում
է
{գիտության}
մասսայականացման
անհրաժեշտությունը
հայերի
մեջ,
ին
կենտրոնացնում
ենք
միայն
ուսումնասիրելու
այն,
ինչ
{գիտությանը}
հաստատապես
հայտնի
է,
այլ
ոչ
թե
ենթադրաբար
կամ
տա
ց
հանուն
գիտության,
երբ
նրանք
հաղորդակից
չեն
այդ
{գիտությանը}:
Էլ
ինչո՞վ
ես
կարող
եմ
նրանց
խնդրել
եւ
հրավիրել
տություն,
բայց
չնայած
դրան,
նա
դեռ
հարկավոր
է:
{Գիտությո՞ւն}
է
արդյոք
նա,
-
ինչպես
պնդում
են
շատերը,
-
թե
ոչ
վ
մխիթարվիմ,
որ
Փարիզի
Ակադեմիայի
մեջ
ավարտեմ
իմ
{գիտություն}
ուսանելու
ընթացքը.
հավատացած
կացի՛ր,
որ
այդ
բան
ամենայն
դեպս,
ժխտում
է
քաղաքատնտեսությունը
որպես
{գիտություն},
բայց
չնայած
դրան,
նա
դեռ
հարկավոր
է:
Գիտությո
ով
քիչ
էին
զբաղվում,
իսկ
անտիկ
աշխարհում
նա
ստոր
{գիտություն}
էր
համարվում,
որովհետեւ
փիլիսոփաները
գիտնականի
հ
ցնում
է
սաղմնաբանությունը.
դա,
եղբայր,
հրաշալի
{գիտություն}
է.
ճշմարիտ
է,
դեռ
մանուկ
է
նա,
բայց
թե
ինչպիսի
քիմիան
շատ
բաներում
դեռ
կաղում
է,
թեեւ
նա
դրական
{գիտություն}
է,
բայց
մինչեւ
այժմ
էմպիրիկ
է,
շատ
բաների
նկատմ
քում
դրված
է
գործնական
նպատակ,
որը
զարմանալիորեն
{գիտությունը}
մոտեցնում
է
հասարակությանը
եւ
ընդհակառակը:
Գործն
որովին
այլ
հարց
է.
ըստ
էության,
բանն
այն
է,
որ
{գիտությունը}
նպաստի
մարդու
կենցաղը՝
իր
տունն
ու
բունը
բարելավ
մեր
լուսավորյալ
վեհանձն
ժամանակումը,
բարձրահայաց
{գիտությունը}
ցած
իջանելով
յուր
վեհանիստ
աթոռից,
պարզ
եւ
հասկա
ընկերության
բոլոր
դասակարգերի
հետ:
Մեր
օրերումը
{գիտությունը}
չունի
այլեւս
ոչինչ
նվիրական,
ծածկած
ու
վարագուրա
ինեին
մի
քանի
առանձին
եգիպտոսյան
քուրմերի
համար:
{Գիտությունը}
չէ
այսօր
մի
քանի
նեղսիրտ,
ագահ
եւ
քանքարաթաքույց
լու
համարձակություն
չկար
մյուսներին:
Ո՛չ,
այսօր
{գիտությունը}
աննախանձաբար
եւ
անկասկած
բացում
է
յուր
զովացուցիչ
ետից
մեծ
նշանակություն
ունի։
Առաջ,
ինչպես
բոլոր
{գիտությունները},
բնապատմությունն
էլ
չոր
ֆորմուլ
էր՝
առանց
կենսա
ւմ
ո՛չ
թե
միայն
բժշկության,
այլեւ
հանրամարդկային
{գիտությունների}
մնացած
բոլոր
ճյուղերի
մեջ:
Ես
շատ
ուրախ
եմ,
որ
են
մի
քիչ
հրաժարվել
մետաֆիզիկայից՝
հօգուտ
դրական
{գիտությունների},
թեկուզ
հօգուտ
ֆիզիկայի:
Եթե
Շլոսսերը
չկա
(
ությամբ,
նա
կարեւոր
է
թե՛
բնական
եւ
թե՛
բժշկական
{գիտությունների}
համար:
Ափսո՛ս,
որ
քիմիան
շատ
բաներում
դեռ
կա
,
հանքաբանությամբ
եւ
քիմիայով:
Հիշյալ
այս
բոլոր
{գիտություններն}
անհրաժեշտ
են,
իսկ
հայերեն
ինքս
հանձն
կառնեմ
նրան
գրեթէ
գլխաւորապէս
աւագ
մարդերից
էին:
Նա
ի՞նչ
էր
{գիտում},
թէ
սոքա
այնպէս
անարժան
մարդիկ
էին:
Նա
լաւ
խորհ
՞վ:
-
"
Իմ
բոլոր
սիրականքը
Յիմար
չէին,
այլ
{գիտուն},
Բայց
ես
նոցանից
խելօք
Գտանուեցայ,
հաստատուն,
եղած
լինէր
պատրաստել
կրթեալ
եւ
խելացի
քաղաքացիք,
{գիտուն}
եւ
լուսաւոր
վաճառականք,
բանագէտ
երկրագործք,
հմո
Պ.
Իսահակեանցը
գրում
է.
"
Պարո՛ն,
խելացի
եւ
{գիտուն}
մարդը
կը
դատէ
իւր
ազգը,
բայց
չի
դատապարտել,
նոր
ը
ասում
է,
թէ
մի
քանի
իմ
նման,
գուցէ
եւս
առաւել
{գիտուն}
անձինք
կարողացել
էին
իմ
մարդկօրէն
սխալանքը
լուսաբ
զշնորհս
Աստուծոյ
վաճառեալ:
Յայն
սակս
իղձ
լինիմք
{գիտուն}
լինել
ասացելոցս,
զի
մեզէն
չկարեմք
խտիր
առնել
ընդ
հազարաւոր
ձագ
է
հանել։
Դու
ե՞րբ
տեսար
խելօք
{գիտուն}
՝
որ
հորերուս
ատեթով,
Աստուած
պաշտէր,
ժամը
անձին,
Որ
ոսկէկիր
ըղձաս
լինել
քան
գրագէտ
եւ
{գիտուն}.
Որ
անկասկած
զկուրութեան
զմթութիւն
անփարատ
"
Իմ
բոլոր
սիրականքը
Յիմար
չէին,
այլ
{գիտուն},
Բայց
ես
նոցանից
խելօք
Գտանուեցայ,
հ
էր
հազարաւոր
տարիների
փոշիներով:
-
Նա
աւանիկ
{գիտուն}
ասացեալքն
հայոց,
եւ
յարդի
ժամանակս
երկիր
առնուն
այի
պարտականութիւնը
իւր
ազգի
առջեւ:
-
Դու
մի
{գիտուն}
մարդ
ես,
մի
գուցէ
սկսանես
այժմ
խոր
փիլիսոփայութի
այ
զարկուելը,
որ
մեծ
խորհուրդ
եւ
արժէք
ունին
մեր
{գիտուն}
անուանուած
պարոնների
աչքում,
ոչինչ
են
վերաբերութ
Ազգը
իրաւունք
չունի
գանգատելու
այդ
մասին.
պատճառ,
{գիտուն}
քահանայք
դաշտում
չեն
բուսանում,
գիտուն
հոգեւորներ
ն.
պատճառ,
գիտուն
քահանայք
դաշտում
չեն
բուսանում,
{գիտուն}
հոգեւորներ
ունելուց
յառաջ,
պիտոյ
է
պատրաստել
ուսո
,
այլ
արթնութեան
մէջ
Մագիստրոսներ
եւ
Վարդապետներ,
{գիտուն}
եւ
խելացի
եպիսկոպոսներ,
լուսաւոր
Կաթողիկոսներ,
որ
եմք
զՆերսէս
Լամբրոնացի՝
այր
խրոխտ,
քաջալեզու
եւ
{գիտուն}
յոյն
եւ
լատին
դպրութեան
ի
23-երորդ
ամ
ի
կենաց
իւր
զգին
առ
հասարակ,
այլ
հայագիտաց),
զի
ամենայն
որ
{գիտուն}
է
դպրութեան
Հայոց,
ջան
դիցէ
լուսափայլ
կացուցանել
46)։
Պաւղոսիցն
է
փոխ
առնում
այս
ձեւը.
"
Զի
ընդ
{գիտունս}
օրինաց
խօսիմ
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Հռովմ.,
գլ.
Է,
է.
"
թէ
շատ
վարդապետներ
մի՛
լինիք,
ե՛ղբայրներ,
{գիտցած}
եղիք,
որ
մեծ
դատաստան
պիտի
ընդունինք"։
Դարձեա
ով
մեր
օրերնիս՝
ուրախութեամբ
անցընենք.
Մեր
{գիտցածը}
մեզի
կօգտէ,
թէ
հաւատքի
զօրութիւնը,
Եկեղեցի
ենայի
ամա,
ան
ժամանակը
պեքիմ
տահա
չի
ըլալ,
զերե
{գիտցածս}
խդրելեզներուն
կբերեն
Նախիջեւան:
Ուրիշ
գրելու
որպէս
արժանաւորի,
թէ
անարժանի,
այն՝
տուողը
լաւ
{գիտցաւ},
ապա
արդա՛րեւ
քե՛զ
միայն
արժանի
էի։
Որովհետե
թեան,
միշտ
չափի
ու
կշռի
տակ
առաջ
տանելով
սորան,
{գիտցել}
են,
այո՛,
չափել
ու
կշռել
ուրիշների
գրչով
առաջաց
ւտով
վերջանա,
բայց
թե
որքան
կթեթեւանա
բանը,
այդ
{գիտցողը}
աստված
է.
եթե
այստեղ
լինեիր,
մի
երկու
բան
եւս
կ
:
Սրբազանն
այս
փոշտի
Պապային
եւ
Մկրտիչ
վարդապետին
{գիր}
գրից,
որ
թաթիմորիին
Կարապետին
խրկեն:
Խնդրեմ,
ե
ալու
ըլլանք
նե,
ես
ձեզի
կիմացունում,
որ
ինչ
տեղ
{գիր}
գրիք,
տահա
հոս
կմնանք
պեքիմ
ինչ
վանքի
մարդը
գա
ն
արեանց
ըստ
որում
չէ
մեզ
պիտոյ,
դուք
պահեցէք
զայն
{գիր}
միշտ
առ
Ձեզ
իբրեւ
զամրագիր
կամ
դոկումենտ:
Դրո
որ
դուք
կենէ
միամիտ
չէք:
Երեկ
մեր
Խազարոս
աղաչէն
{գիր}
առի
Յակոռիցկիէն,
եթէ
գիր
գրիք
նոցա,
բարեւ
արեք
Երեկ
մեր
Խազարոս
աղաչէն
գիր
առի
Յակոռիցկիէն,
եթէ
{գիր}
գրիք
նոցա,
բարեւ
արեք,
ես
ժամանակ
չունիմ
գրելու
րորդը՝
ժամանակ
չունիմ,
բայց
ամիսը
մեկ
կամ
երկու
{գիր}
միշտ
գրած
եմ,
եթե
ձեռքերդ
չի
հասել,
ես
մեղավոր
,
ժամանակները
ձեզ
հայտնի
է,
որ
շատ
անգամ
25
օրից
{գիր}
կառնում
Նախիջեւանից
կամ
երբեմն
ամիսներով
չեմ
առնո
ան
սերը
մոռացած
չեմ,
այլ
թե
մինչեւ
այժմ
մին
մինի
{գիր}
չենք
գրած,
այդ
ժամանակը
հարկադրել
է::
ած
լինիք,
թեպետ
ես
շատ
ժամանակ
է
որ
մեկիցդ
էլ
մի
{գիր}
չունիմ:
Բավական
հոգսի
մեջ
էի,
լսած
լինելով
այդտ
երեքս
էլ
աստուծով:
Այս
գիրիցս
քանի
մի
օր
առաջ
մի
{գիր}
գրիլ
եմ
օֆիցեր
հայ
Գեորգ
Հովհաննիսյան
Շահխաթունյա
եւ
խնդրես
որ
պատասխանն
շուտով
գրի,
ես
նորան
եւս
{գիր}
պիտի
գրեի,
բայց
չկարծեցի,
թե
քաղաքումդ
կլինի:
թե
գործ
ածեցի՞ր,
թե
ոչ,
խնդրեմ
հայտնես:
Ինձ
թե
{գիր}
գրեք,
ահա
հասցես.
Его
благородию
студенту
Им
հակալ
եմ,
բայց
նա
խոստացավ
Նախիջեւան
հասածովը
մի
{գիր}
գրել,
մինչեւ
այժմ
չտեսա:
Ես
եւ
Ավտուշն
ողջ
ենք
անում:
Անցյալները
Խոնղուռին
հետ
Գրիգոր
եղբորս
մի
{գիր}
գրեցի,
չգիտեմ
ստացավ
թե
ոչ,
պատասխան
չունիմ
մին
տեմ
Մատվեյ
Խրիստոֆորիչը
այդտեղ
է
թե
ոչ.
ես
նորան
{գիր}
պիտի
գրեի,
բայց
կարծելով
թե
գիրս
չի
հասնիլ,
ճան
լ
է
ժամանակի
իրավունքը,
կտեսնեն,
թե
Հայը
եթե
մի
{գիր}
չի
առնում
ձեռը,
բոլոր
պատճառը
այն
չէ,
որ
չի
կամ
ցանկությունդ:
Շուտով
կստանաս
ինձանից
մի
այլ
{գիր},
այսինքն
երկու
շաբաթից
կամ
տասն
օրից:
Նորա
մեջ
նը,
որոշել
չարը
եւ
բարին:
Խնդրեմ
մյուս
անգամ
{գիր}
գրելու
ժամանակ
հայտնես
ինձ,
ի՞նչ
եղավ
մեր
վարժապ
երջապես
աստված
ողորմեցավ
եւ
լավացա
մին
փոքր:
Ահա
{գիր}
չգրածիս
պատճառը:
Երբ
որ
դու
գնացիր
այստեղից
ինե
ըստ
պատկանելումն.
էգուց
փոշտան
մին
ստրախավոյ
{գիր}
կուտամ,
բայց
նա
ուշ
կստանաս,
բայց
այս
գիրս
ստաց
միտ
եղիր:
Շատ
ուրախացա,
որ
գոնե
այս
պատճառով
{գիր}
ստացա,
շատ
ժամանակ
է
ոչ
մեկդ
գիր
չունեի
եւ
միամի
նե
այս
պատճառով
գիր
ստացա,
շատ
ժամանակ
է
ոչ
մեկդ
{գիր}
չունեի
եւ
միամիտ
չէի:
Խնդրեմ
մեր
բոլոր
ազգակա
զբնագիր
եւ
զթարգմանութիւն
երեսփոխանական
թղթոյն
եւ
{գիր}
տեառն
փոխարքային
առ
մինիստրն
արտաքին
գործոց
ուղղի
ի
ի
նամակատունն,
տեսանել
եթէ
գուցէ
ինչ
նամակ
կամ
{գիր}
ի
Ռուսսիոյ
եւ
գտեալ
յիրաւի
զքանի
մի
նամականիս
բար
միշտ
երկուք
վկայիւք
եւ
զայս
ամենայն
անցուցեալ
՚ի
{գիր}
եւ
կնքեալ
ստորագրութեամբ
իմով,
պահանջեցի
յառաջ
վ
հանջան
Էլիազ,
առ
որ
գտանի
գումարն:
Առ
յիշեալ
{գիր}
իմ
Տիկինն
Էլիազ
՚ի
15/27-էն
Յունիսի
պատասխանի
գրե
իւր:
Այլ
մեք
զայս
ամենայն
յիւրում
ժամանակի
ի
{գիր}
անցուցեալ,
աւանդեսցուք
ապագայիցն
մերոց,
դրոշմեա
ղբորս
ձեռքովը
եւ
ամեն
բանը
կիմանաս
նորանից.
ինձի
{գիր}
ալ
գրել
պետք
չէր,
բայց
այս
քանի
տողը
դարձյալ
գրե
գիրս
է
պատասխան
չունիմ
տեյի.
ես
քեզիմեն
մեկ
հատ
{գիր}
առիլ
էի,
պատասխանը
հատուկ
քո
անունովդ
գրիլ
եմ
հո
ող
մարդը
բժիշկ
է։
Դոցանից
ոմանք
թուղթ
նայող
են
(
{գիր}
բացող,
чернокнижникъ),
ոմանք՝
կարդալով
բժշկող
ամենայն
հանգամանօք
եւ
ուշադրութեամբ
անցուցանել
ի
{գիր}
զամենայն
դեռ
կանգուն
շինուածս
նախնեաց
եւ
զաւերակս
աստատել
պարզ
դպրոցներ,
որոնց
պաշտօնը
էր
լեզու
եւ
{գիր}
ուսուցանել
ազգի
զաւակներին:
Այնպիսի
գեղերում,
ո
ջ,
աչքերս
ընդունակ
են
այժմ
առաւել
լալու,
քան
թէ
{գիր}
գրելու։
Վերջացնում
եմ
նամակս
եւ
ցանկութիւն
չունի
ներկայ
վիճակը,
այլ,
ինչ
որ
դարերով
յառաջ:
Նոր
{գիր}
ուսանող
մարդը
թո՛ղ
չհամարձակի
ուրեմն
թղթի
վերայ
գ
անի
արդարոց.
Վճիտ
ի
սէր՝
Զոր
ցանգ
եւ
{Գիր}
պատուիրէ,
Հրեշտակն
մեր
Սիրէ
զկոյսն
ի
սկ
թէ
որպէ՞ս
կամ
զիա՞րդ,
Ո՞չ
ուսուցանէ
քեզ
{Գիր}.
Թէ
չիցէ
քո
լուեալ
ցարդ՝
Հապա,
կա՛լ
ողոքեսցէ
իսկ,
եւ
մեք
զմերովսանն
ո՛չ
վերջասցուք
ի
{գիր}
անցուցեալ
աւանդել
յետնոց,
որոց
եղաք
եւ
լինելոց
ե
մը
տարի
առաջ
այս
բաներս
չկային
բնաւ"։
Ամեն
այն
{գիր},
որ
ուսուցանէ
զհաւատոյս,
պարտի
դրականապէս
պատաս
Մեսրոբի
վայր
հանգտեան,
Որ
ազգին
{գիր}
պարգեւեց՝
Կեանք
տուեց
Հայոց
լեզուին
Ազ
ք
տուեց
Հայոց
լեզուին
Ազգը
նորան
զլացաւ
{Գիր}
պարգեւել
անշուք
շիրմին։
Խարխարեալ
տաճ
Բայց
գիրը
կար
շատ
առաջ,
Մեսրովբ
ազգերին
{գիր}
տուեց,
Չարժէ՞
սա
մի
խաշնարած:
ւմ
եմ
բերնով,
Կեցցէ՛
սուրբ
Մեսրոպ,
որ
մեզ
{գիր}
տուեց.
Հողեր
եմ
վարում
հեռուից
`
խօսքով.
էր
հօրս
եւ
մօրս
բերնից,
մի
շատ
յիմար
եւ
անշնորհք
{գիր}:
Ինչ
է
նէ,
Աստուած
ընդունելի
անէ:
13-ին
նամակ
խաղալու
ժամանակ։
§
27.
Բնագիրը.
"
Եւ
վկայէ
{Գիր}
'ի
Կաթուղիկէսն
"
(եր.
42)
մենք,
'ի
Կաթուղիկէս
ել,
որ
գրաբառ
կամ
աշխարհաբառ
խօսքերը
չեն
բաղկացած
{գիր}
եւ
բառ
կամ
աշխարհ
եւ
բառ
բառերից,
այլ
գիր
եւ
բարբ
աղկացած
գիր
եւ
բառ
կամ
աշխարհ
եւ
բառ
բառերից,
այլ
{գիր}
եւ
բարբառ,
աշխարհ
եւ
բարբառ։
Ոչ
մի
տեղում
չենք
տե
եր
եւ
համայն
ձերայնոց...
եւ
այսպիսի
օրհնութեան
{գիր}
շատ
անգամ
կարելի
է
կէս
մանէթով
ստանալ:
Ի՛նչ
է
մա
այրս
ասում
էր,
որ
կնիկ
մարդերու
համար
առաւել
լաւ
{գիր}
կարդալ
չիմանալը,
քան
թէ
իմանալը,
պատճառ,
նորան
եց
եօթն
ամիս
եւ
համբերել.
եւ
ինչպէս
կարծում
եմ,
{գիր}
չգրածի
պատճառն
այն
է,
որ
փոքր
ինչ
վիրաւորուեց,
ր
դատապարտութիւնն.
եւ
արդարեւ
զի՞
արար։
Ես
զայն
{գիր}
յանձն
էի
արարեալ
դատաստանի
ո՛չ
այսր
եւ
ոչ
այնր,
անեալ
արասցէ
զոր
կարեն։
Դարձեալ
առաքեցին
եւ
զայլ
{գիր}
դէպուղիղ
'ի
Հռովմ
եւ
կրկին
եւս
առաքեցին
եւ
ունին
եւ
ինքն
գտաւ
գործակից
սրբոյն
Գրիգորի:
Զսոյն
զայս
{գիր}
շարունակէ
յեօթներորդ
դարու
Յովհաննէս
Մամիկոնեան,
անը
Մադրիտի
մէջ
Ֆիլլիպպ
IIի
հրամանովը
շարադրեց
մի
{գիր}
՝
"de
Rege
et
Regis
Institutione"
վերնագրով,
թագաւ
րական
աշխարհին
պատկանելով,
շօշափելի
էին
նաեւ
լոկ
{գիր}
կարդալ
գիտնալով
մեր
գրածը
կարդացողին։
Այս
պատճառ
Եւ
ուլուց
եղջիւրք
ցցուեն
Ի
կուսական
քո
{գիրգ}
ագուռ,
Թէ
փոխարէն
ունիցիս
Տէգ
սիրամու
մ
եւ
կտանիմ
Քիշնեւ,
հոնեն
կխրկիմ:
Դուն
խնդրեմ,
{գիրդ}
մի՛
պակասեր
եւ
թաթիեորիի
բանին
դուն
ալ
օր
չանցուց
ԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ,
ԳՐԻԳՈՐ
ՂԱԶԱՐԵԱՆ,
Գրած
{գիրդ}
ընկալայ,
եւ
ինչ
որ
գրել
էիր,
կարդալով
իմացա:
Ա
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Մարտի
29-ին
գրած
{գիրդ}
ստացա,
անչափ
շնորհակալ
եմ,
որ
այդպես
ստեպ
գրագր
եմ,
եւ
այս
օրերս
շատ
ցուրտեր
կա
տեղը:
Խնդրեմ
{գիրդ}
անպակաս
արա՛
եւ
մի
մոռանար
ինձ՝
քո
հարազատ
բարեկ
ուր
մանեթ
գումարը,
Նազարյանցի
ձեռքով
ստրախ[ավոյ]
{գիրդ}
եւս
առի,
անչափ
շնորհակալ
եմ,
որ
այդպես
մեծահոգո
ՂԱԶԱՐՅԱՆ,
Այս
րոպեիս
ստացա
քո
մարտի
13-ի
գրած
{գիրդ}
եւ
կարդալով
իմացա
ձեր
որպիսությունը,
այս
գիրիս
հ
մ,
աղջիկը
աչքը
ճամփան
թող
չի
նայի
տեյի:
Քո
գրած
{գիրդ}
որդուդ
Գաբրիելին
գիրին
մեջը,
առի
եւ
ձեր
ողջությո
տեմ.
միայն
այս
քան
կարող
եմ
ասել,
որ
այն
տարում
{Գիրեյ}
-խանը
միաւորուած
փոքր-ռուսիացոց
եւ
լեհացոց
հետ,
պ
շատ
բարեւ
արա,
Գաբրիելին
նույնպես.
նարա
ալ
ջոկ
{գիրեր}
գրելու
սիրտ
չունիմ,
հիմա
մեծերուն
գրեցինք
ու
ման
ԱԶԱՐԵԱՆՑ
ՆՈՒԻՐԵՄ
ԵՂԲԱՅՐԱԿԱՆՆ
ՈՂՋՈՅՆ,
Ձեր
գրած
{գիրերն}
եւ
Կայանուշինն
ստացա
ի
5
հունվարի
եւ
կարդալով
հաս
ս
ալ
հուսով
եմ,
որ
դուք
ալ
իմ
ամենայն
փոշտի
գրած
{գիրերս}
կստանաք,
որոնց
մեջն
կհայտնվի
իմ
որպիսությունս:
ը
թաթարի
իշխանութեան
ժամանակին
մեծ
անուն
է
ստացել
{Գիրէյ}
-խանից,
նա
իւր
խելքովը
շատ
հարստութեան
տէր
է
դարձ
էդի
գերեզմանը
համբուրելու.
այս
դերվիշը
տեսանելով
{Գիրէյ}
-խանի
պատերազմական
պատրաստութիւնը,
մի
օր
գնում
է
նտանյացը
սիրո
բարեւ,
Կայանուշին
գրած
մի
քանի
տող
{գիրը}
կարդացի,
շնորհակալ
եմ,
որ
չի
մոռանում:
Անցյալն
ներից,
որպէս
ազգի
անարգողներից
եւ
չընդունել
նոցա
{գիրը}
կամ
բանը"։
Բայց
ազգի
մէջ,
փա՛ռք
Աստուծոյ,
գտա
նիւ,
ճշմարտութեան
քարոզիչքը
հերիքացան
եւ
իւրեանց
{գիրը}
կամ
բանը
չուղարկեցին
այնպիսի
մարդերի,
որ
ամենեւի
ԻՆ
Մովսէս
թէեւ
օրէնք
տուեց,
Բայց
{գիրը}
կար
շատ
առաջ,
Մեսրովբ
ազգերին
գիր
տուեց,
ծ
է]
մայիսի
4-ին:
Այսօր
տուի
եղբօրս
Սերոբ
եղբօրս
{գիրը},
որ
ուղարկէ,
թուեալ
29-ից:
28-ին
նամակ
ստացայ
աջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
29-ին:
Մօրս
{գիրը}:
23-ին
նամակ
գրեցի
Ղազ[արոս]
եւ
Գրիգ[որ]
եղբարց
գրեցի
եղբօրս,
որովհետեւ
իրմէն
նամակ
չունէի:
Այս
{գիրը}
տուի
11-ին
առաւօտ:
12-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
1
ինքը
փակել.
տարակոյս
չկայ
ուրեմն,
որ
նորա
ձեռքի
{գիրը}
կարող
է
փակել
դժոխքի
մի
ծակը.
մանաւանդ
այդքան
խա
ցի
աստուածասիրութեանդ
",
կը
շարունակէ
օրհնութեան
{գիրը},
"
զի
զօր
առաքէալ
էիք
ձեռամբ
(այսինչ
անձին)
զմ
քեզ
պարոն
Շահումեանցը:
-
Ոչ
ոքի
չեմ
ցոյց
տալ
{գիրը},
-
ասաց
պառաւը,
-
ես
միայն
տունը
կը
հարցնեմ,
միա
շատ
չար
են
ժամանակիս
տղայքը:
-
Ուրեմն
առ
այս
{գիրը}
եւ
հասցրո՛ւ,
ինչպէս
ասացի,
պարոն
Շահումեանցին.
ր
բոլորովին
ջնջէին
իւրեանց
հակառակորդքը։
Յանսէնի
{գիրը},
ինքն
ըստ
ինքեան
այնքան
անմեղ,
կարողացաւ
լինել
հրամայեց
դահճի
ձեռքով
այրել
Օգոստինոսի
մասին
գրած
{գիրը}
եւ
սկսեց
պաշտպան
լինել
Յիսուսեաններին։
Րիշիլիէի
ւր
թշնամիքը
հալածելու
համար
գործ
էր
դնում
Յանսէնի
{գիրը}
իբրեւ
առիթ.
ուրեմն
բնականաբար
պիտոյ
է
բարեյաջող
հալածելու
համար,
մի
նոր
հնար.
դուրս
եկաւ
Քենելի
{գիրը}
(Quesnel),
որ
գրուած
էր
Ֆրանսիարէն
եւ
անուանւո
eflexions
morales
sur
le
Nouvea
Testament"։
Այս
{գիրը}
պարունակում
է
իւր
մէջ
հարիւր
մի
կանոն՝
մեծ
մասնո
ներում
կարելի
է
թագաւորական
կեանքը
դաւաճանել։
Այս
{գիրը}
1610
թուականին
մեծ
հանդիսով
այրուեցաւ
Փարիզի
մէջ։
գալի,
ամէն
բանը
խարաբ
էլած
ա
ըլնում,
համա,
էն
{գիրը}
մնում
ա.
արա՛
ինչ
կ՚ուզես,
լա՛ւ,
յետոյ
կտեսնեն
տասխան
չգրեմ:
Ես
ուղարկել
էի
քեզ
2
ռեցեպտ,
այժմ
{գիրիդ}
զորութենովն
կիմանամ,
որ
այն
ալ
ստացած
չես,
որ
մ
որ
օտարներից
լսեի.
այդ
կանե
միայն
այն
մարդը,
որ
{գիրին}
չի
հավատալ,
բայց
ես
հավատում
եմ
ձեր
գրին,
այն
մ
թող
չի
նայի
տեյի:
Քո
գրած
գիրդ
որդուդ
Գաբրիելին
{գիրին}
մեջը,
առի
եւ
ձեր
ողջությունը
իմանալով
ուրախ
եղա
պրինցովկա
ուղարկել
էի,
ստացա՞ր
թե
ոչ:
Խնդրեմ
{գիրիս}
պատասխանը
առաջին
փոշտով
գրիս,
սպասում
եմ:
Աս
մոռանար
ինձ՝
քո
հարազատ
բարեկամդ:
Ստրախավոյ
{գիրիս}
մեջը
հայտնիլ
իմ
Օդդենի
փասիլկան
չառածը,
սպասում
նորություն
չկա,
ողջ
եղիր.
սպասում
եմ
ստրախավոյ
{գիրիս}
պատասխանին:
Ձեր
հարազատ
բարեկամ
եղբայր
Մ.
ած
գիրդ
եւ
կարդալով
իմացա
ձեր
որպիսությունը,
այս
{գիրիս}
հետ
միասին
գրեցի
Քառբո
Մակարիչ
Հայրապետյանցին,
հ
անե,
Թե
որ
անցյալ
փոշտի
եղբորս
Ղազարոսին
գրած
{գիրիս}
մեջ
խոստացած
չլինեի,
թե
դիմացի
փոշտով
քեզի
ալ
կգ
ալ
պիտի
գա,
միասին
կգանք
երեքս
էլ
աստուծով:
Այս
{գիրիցս}
քանի
մի
օր
առաջ
մի
գիր
գրիլ
եմ
օֆիցեր
հայ
Գեորգ
Հ
ս,
Եւ
զմայլեալ
ի
բոյր
վարդին
Յանոյշ
ի
{գիրկ}
աղխիցիս,
Հնչեսցին
քո
հէգ
պանդխտին
Մրմ
իտեան
քնեցիր.
Ա՛ռ
ինձ
քո
մօտ,
քո
ծոց,
քո
{գիրկ},
Ինչու՛
անտէր
թողեցիր:
Իմ
աստղկին
աս
Կ՚ասէ.
"
Եկել
եմ,
մայր
իմ
հարազատ,
{Գիրկդ}
բաց
որդուդ
քո
չուառական..
Համբուրում
եմ
քո
ն
եւ,
դուրս
գալով
հերետիկոսութենից,
մտանեն
Պապի
{գիրկը}
եւ
արժանի
լինին
փրկութեան:
Այս
աղօթքը
գրուած
է
վ
ց
նորանց
եւ
դէմքը
դարձուց
դէպի
բնութեան
հիւրընկալ
{գիրկը},
յարաբերութիւնքը
փոխւում
են.
ե՛ւ
միջնորդը,
ե՛ւ
մը,
մինչ
Ղրիմը
ընկնելով
Ռուսսիական
թագաւորութեան
{գիրկը},
մեր
սիրելի
Հայերը,
ազատուելով
թաթարների
բռնակա
վազել
է
դէպի
հայոց
եկեղեցու,
ոչ
երբեք
փակուած,
{գիրկը}
՞
եւ
որ,
աւելին
ասեմ,
լուսաւորչական
հայերի
առաջն
ն
եւ
ո՛չ
վիշտ,
ուր
մի
հիւրընկալ
ծերունի
տանուտէր
{գիրկը}
բաց
հանդիպում
էր
իւր
նոր
գնացող
զաւակներին,
նորա
յիշաչար,
նախախնամող
եւ
միշտ
պատրաստ
ընդունել
իւր
{գիրկը}
մարդկութեան
որեւիցէ
անդամը,
որպէս
հայր
իւր
որդին
,
թէ
տասնումի
տարեկան
աղջիկը
ընկնելով
իր
սիրականի
{գիրկը}
եւ
համբուրուելով
նորանից
զգում
է,
թէ
"
օխտը
թիզ
բ
պատասխան
չի
լինում,
կարծես
հարցդ
հավիտենության
{գիրկն}
է
սուզվել:
Դե,
ժամ
է
ինձ
հանգստանալու,
ավել
գելոյր
Եւ
շողային
վառ
աչկունք.
Մերթ
ի
{գիրկս}
կուսական
Ճնշէր,
պրկէր,
մերթ
թողոյր
Մե
ուլ
գտաւ
ի
ծննդականութենէ,
սակայն
բարձեալ
տանի
ի
{գիրկս}
իւր
քանի
մի
անձինս,
որք
շատ
կամ
սակաւ
ծանեան
զլո
2]։
Տասներորդն
դար
հասանէ,
բարձեալ
բերելով
ի
{գիրկս}
՝
զԳրիգոր,
է
այր՝
յաւէտ
երկնային
քաղաքացի
քան
Ն
առօտ
գրութեամբ
միամիտ
անել,
որ
սրբազան
Հայրն
ձեր
{գիրն}
ստանալով,
կրկին
գրեց
աղայենց
եւ
անդառնալի
միջնոր
մս
լիաբերան
շնորհակալիս,
առաքեմ
ընդ
այսմ
իսկական
{գիրն}
դիրեկտօրին
զոր
գրեաց
նորին
գերամբարձ
քահանայապետո
ն,
մինչեւ
բազմաց
ի
կարծիս
լինիլ,
թէ
սորա
է
գրած
{գիրն}
"
Պիտոյից
"
արարեալ
ի
հինաւուրց
Խորնոյ,
որպէս
եւ
ա,
Կրօնագիտութիւնն
եւ
այլ
կրօնական
յօդուած
ինչ
ի
{գիրն}
կոչեցեա
"
Մուզայք
Արարատեան"։
Ճշմարիտ
է՝
այրս
տաք,
խրկիք
շուտով
եւ
իրեն
ձեռագիրներն
ստրախավոյ
{գիրով}
մեզի
հասցէնուք:
Ծանիր,
Խազարոս
եղբայր,
գրած
գրելու,
պատճառ,
ինչ
որ
ունեի
ասելու՝
ստրախավոյ
{գիրով}
գրիլիմ
ամսույս
8-ին:
Սրբազանն
ողջ
է
եւ
առողջ
ց
մի՛
մոռանար,
որ
առաջ
էլ
ես
աչքի
չէի
ընկնում
իմ
{գիրությամբ}
եւ
անպետք
կլինեի
ճարպակալման
համար:
Խնդրում
ե
տանեաց
եւ
ազգականաց
բարեւ
եւ
ամէն
հարցանողաց:
Ես
{գիրս}
անպակաս
կը
գրեմ,
ինչպէս
բան
է,
որ
դուք
կենէ
միա
բոլորին
եւ
քրոջներուս
եւ
բոլոր
ազգականաց,
եւ
այս
{գիրս}
լավ
մը
կարդաս
հորս
եւ
մորս
առաջեւն,
որ
նոքա
եւս
րական
ողջույն
մատուցանելով,
հայտնում
եմ,
որ
այս
{գիրս}
գրած
ժամանակս
աստուծո
ողորմությունովը
ողջ
եւ
առող
սին
բնակվել
ենք
Պետերբուրգում:
Չգիտեմ
մինչեւ
այս
{գիրս}
ստանալուդ
նա
երեւացած
կլինի՞,
թե
ոչ,
այսուամենա
թե
ոչ.
ես
նորան
գիր
պիտի
գրեի,
բայց
կարծելով
թե
{գիրս}
չի
հասնիլ,
ճանապարհ
ընկած
կլինի՝
նա
Մոսկվա
է
տե
խավոյ
գիր
կուտամ,
բայց
նա
ուշ
կստանաս,
բայց
այս
{գիրս}
ստացածովդ
իսկույն
տնօրինություն
գործես
փող
հասուց
մ
երկար
բարակ
նամակ
գրել,
ուստի
եւ
վերջացնում
եմ
{գիրս},
ցանկալով
քեզ
ու
քո
ընտանիքին
առ
ի
սրտե
ամեն
բար
ւնը
իմանալով
ուրախ
եղա:
Կգրես,
թե
աս
քանիում
{գիրս}
է
պատասխան
չունիմ
տեյի.
ես
քեզիմեն
մեկ
հատ
գիր
ա
ի
28-ին,
անկից
ետեւ
մեմ
ալ
աս
էր
առածս,
քանիում
{գիրս}
է
տեյին
խոռոզլամիշ
եղածդ
ի՛նչ
է,
ատմիշ
կարդացող
պապայիս
ստակ
տվողը,
ադ
ալ
նոր
լսեցինք:
Այս
{գիրս}
առնելէդ
ետքը,
անպատճառ
ճիճայիս
երթաս
եւ
գիրս
կար
Այս
գիրս
առնելէդ
ետքը,
անպատճառ
ճիճայիս
երթաս
եւ
{գիրս}
կարդաս
ու
ինձիմեն
ալ
արապաներով
բարեւ
անիս:
Մամա
սոփայք
հեթանոսաց
խոստովանեցան.
եւ
ի
քրիստոնէական
{գիրս},
ածականդ
"
մեռած
"
առաջինն
է՝
զի
տուեալ
լինի
հո
Ուռհա
քաղաքում
Հայոց
ՌԻԸ
թուականին:
Ձեռս
երթայ,
{գիրս}
մնայ,
տկար
մարմինս
ի
հող
դառնայ:
Յիշեցէք
միով
հ
ա
այնու
պաշարմամբ,
եւ
ոչ
իսկ
պարտ
էին
դրոշմել
'ի
{գիրս}
իւրեանց
զեղանակաւոր
ասացուածս
կուսակցութեան
Հայոց
։
Յայս
ակն
եդեալ
իմ
յօրինեցի
զառաջին
զչորս
հատոր
{գիրս}
(անուանեալ
նոյնպէս
Վահան
հաւատոյ
ուղղափառութեան
տպագրեալ
գրեանք
նոցա
լի
են
մոլորութեամբք։
"
Յո՞ր
{գիրս}
արդեօք
".
-
Աւասիկ-
ասեն-
գիրքն
խորհուրդ
Աստուածպ
ծեցուցանեն
ասելով,
-
այսչափ
ամք
են,
զի
Աբբայեանք
{գիրս}
նորանորս
հանեն
եւ
զազգն
լուսաւորեն,
դուք
զի՞
գոր
,
որոյ
օրինակն
այս
է։
Առ
սրբազան
Հայրդ
երկու
{գիրս}
գրեցի,
առ
սրբազան
ժողովն
իբրեւ
բողոք,
զայս
գրեմ
զպատմութիւն
Արծրունի
տոհմին,
տրոհեալ
զայն
ի
հինգ
{գիրս},
տպագրեցաւ
այս
է
Կոստանդնուպօլիս
յամի
18[52]։
ծոյ
եւ
Համբարձման
Քրիստոսի
գտանին
կամ
ենայն
Ճաշու
{գիրս}
Հայաստանեայց
եկեղեցւոյ:
Ոճ
սորա
եւ
ազդուութիւն
ի
ազդին,
սկսեց
իւր
յայտարարութիւնը
այսպէս.
-
{Գիրսաս}
է
այդ
Բրամինապետի
անունը,
ճանաչում
եմ
մօրը,
բայ
գծագիրն
ինձի
ցոյց
տուեց,
Այս
պարզ
նշաններ.
{Գիրսաս}
էր
անուն։
Փառահեղ
դէմքը
ծեր
մարդոյ,
րկ
դիմակով
սատանայ
խարդախ։
Ասեց.
ո՛վ
{Գիրսաս},
ծառայ
հաւատար,
Չկամիմ
թողուլ
խորհուրդս
ան
բարերար...
Այդ
բարերար
անուանուածը
աշակերտ
տուեց
{Գիրսասը}
մի
Բրամինի
մօտ։
Երկար
ժամանակ
մնաց
այնտեղ
մի
մեհ
ալ
էք.
խնդրեմ
ի
քէն
յայտնել
ինձ,
կարելի՞
է
զայն
{գիրք}
առաքել
առ
Սենատդ
առ
ի
յառնուլ
զհրամանս
տպագրութեա
հայոց
ազգի
մեջ
եւ
պիտի
մի
օրինավոր
ընթերցանության
{գիրք}
դառնա՝
միեւնույն
ժամանակ
պապականների
աղբաթը
խառն
:
Ձեզ
հայտնել
էի
մասնավորապես,
որ
շարադրել
էի
մի
{գիրք}
"
Մինին
խոսք,
մյուսին
հարսն
"
անունով,
որի
խորհ
այն
է,
որ
պ.
պ.
թարգմանիչները
թարգմանում
են
մի
{գիրք},
որ
ըստ
մեծի
մասին
վերաբերում
է
Անգլիայի
նախընթա
եւ
ոչ
թե
լեզուների
խառնուրդ:
Սայաթ-Նովան
կարգին
{գիրք}
է,
տպագրված
Մոսկվայում
1853
կամ
1854
թվին,
ուր
ձ,
մանավանդ,
եղբայր,
տառապում
եմ
ձանձրույթից,
{գիրք}
չունեմ
համարյա
այն
օրվանից,
երբ
դու
հեռացար
այստ
անից
շատերի
տանը
գտանւում
է
Էֆիմերդէ,
բայց
Սուրբ
{գիրք}
՝
շատ
սակաւ։
Աչքերդ
ձգեցէք,
չասեմ
այլ
քրիստոնեա
որոնց
համար
հարկաւոր
լինէր
ձեւ
ու
ոճ
որոնել:
Մի
{գիրք}
վեր
առնուլ
եւ
մտածութեամբ
կարդալ
եւ
աշխատել
օրըստ
րդապետի
ձեռքով,
որ
անուն
էր
ստացել
Քիթաբէութան
(
{գիրք}
կուլ
տուող):
Մօտ
իբր
վաթսուն
տղայ
Յովսէփ
սրբազա
ի,
լաւ
գիտեն,
որ
ազգը
աւելի
շուտով
կը
ստանայ
մի
{գիրք},
մի
լրագիր,
որ
գովում
էր
նորան.
փոյթ
չէ,
որ
ա
ն,
եթէ
նոր
ռամկական
(jargon!)
լեզուով
պիտոյ
էր
{գիրք}
շարադրել
կամ
օրագիր
տպել:
Եւ
ո՛վքեր
են
կռուողքը
սիարէն
տպելով՝
ձեռք
է
զարկել
հրատարակելու
մի
այլ
{գիրք}:
Բայց
այս
գիրքը
մինչեւ
այժմ
Հայերի
մէջ
տպուած
գր
ատոնց
վրայ
ծաղրէն
ուրիշ
ի՞նչ
կրնայինք
աւելցնել:
{Գիրք}
մը,
որ
Հայ,
Յոյն,
Հրէայ
ազգ
չթողուր,
ամենուն
ր
ազգաց
հետ
ամենեւին
չխօսին.
այսպիսի
համախոհական
{գիրք}
մը
կատակէն
ուրիշ
ինչի՞
արժան
էր:
Մխիթարեան
հ
Մեր
ներկայութեամբ
դուրս
եկաւ
այդ
տպարանից
մի
{գիրք}
՝
"
Փելիքս
եւ
Պաւլինէ
"՝
Պ.
Թորոսեանի
ձեռքով
իտ
Այս
միջոցներումս
ձեռքս
ընկաւ
մի
ռուսաց
լեզուով
{գիրք}
՝
այսպիսի
մակագրով՝
"
Обозреніе
Арменіи
"
А.
Ху
լոր
սխալական
գաղափարը,
պիտի
հարկադրուէինք
մի
նոր
{գիրք}
գրել՝
երկու
անգամ
մեծ
Պ.
Խուդաբաշեւի
գրքից
(պա
երով,
այլեւ
ցանցառ
տողերով,
կազմել
է
մի
հաստլիկ
{գիրք},
որպէսզի
տեսանողը,
գոնէ
երեւութին
նայելով,
յօժ
ը,
որպէս
ստոյգ
պատմութիւն
ընդունելով
մի
յունական
{գիրք}
՝
նորա
ռուս
թարգմանութենից,
որ
ունէր
ինքը,
եւ
ո
ն
մշտնջենաւոր
նոյնոյ
տպարանացն
այսու
դաշամբ,
ինչ
{գիրք}
որ
հարկաւոր
լինիցի,
զնոյնն
նոյն
դրամով
տպեսցեն
ա
ռուպլի
միոյ
տեղւոյ
տպարանի,
որ
ննջեցելոց
անուան
{գիրք}
տպվի՝
ըստ
կերպի
իմոյ
կողմանէ
վերն
երրորդ
հատորի
քերթո՞ղ.
"
Եւ
Սաւո՞ւղ
ի
մարգարէս
",
որպէս
ասեն
{Գիրք}:
Քա՛ւ,
եւ
մի՛
լիցի,
ասեմք
եւ
կնքեմք,
այլ
յ
մանկտւոյն
այնու
գրով,
յարակցելով,
թե
ո՛ր
եւ
է
{գիրք}
կամ
մատեան,
որ
ունի
աւանդել
աշակերտաց
որպէս
զմատ
կարդալ՝
որ
մէկ
փողի
չի
արժէր,
Գլխիդ
հազար
{գիրք}
ժւղովել՝
բանդ
գործդ
ձգել
անտէր։
Ի՞նչ
հարկա
բանը
կը
լըմըննայ
աշխարհիս,
Բայց
ուսումով,
{գիրք}
կարդալով
չի
կըշտանալ
փորերնիս։
Ներկայ
դարու
հոգին
Միօրինակ
կրկնում
է,
Նորան
սուրբ
{գիրք}
ու
հաւատ
Յոյս
մեծ
անուն
տալիս
է:
Բայց
ք
ջուրից:
18-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
խաղող,
{գիրք}
եւ
թաբակ:
19-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
20-ին:
բերի
30-ին:
26-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
25-ից,
{գիրք}
եւ
ung[uentum]
loliolis:
Այսօր
ինձ
յայտնեցին,
թ
տակը։
Մեր
ընդդիմախօսքը,
օրագիր
հրատարակելով
կամ
{գիրք}
թարգմանելով,
երբէք
ուշադիր
չեն
եղած
լեզուի
մշակո
հայ
մարդ
առնուր
իւր
ձեռքը
հին
լեզուով
շարադրած
մի
{գիրք}
(իհարկէ՝
հայերէն)
եւ
սկսէր
չոր
չոր
կարդալ
այնք
րակ
մեր
մատենագրութեան
մէջ
ի՞նչ
գրքեր
կան.
Սուրբ
{գիրք},
որ
դժբաղդաբար
հասկանում
եւս
չէ
ժողովուրդը,
թար
ի
հեղինակի
սիրտ
տուել
է
շարադրել
կամ
թարգմանել
մի
{գիրք},
նա
կատարում
է
իւր
սրտի
ցանկութիւնը։
Բայց՝
ի՞ն
պէս
պիտոյ
է
տեսանէ
նոր
մատենագրութեան
պատկանած
մի
{գիրք}
եւայլն"։
Այս
րոպէիս
մեր
սիրտը
լցուած
է
հոգե
ը
այս
էր,
թէ
այս
ինչ
պարոն
Թիֆլիզումը
շինել
է
մի
{գիրք},
որ
1840
քանի
թուականներին
տպուել
է
Մոսկուայում
արգացած
մանուկների
համար,
է
մի
ընտիր,
պատուական
{գիրք}
ընթերցանութեան։
Նորա
միջի
յօդուածքը,
բազմօրինակ
անուկը
Ռուսաստանի
մէջ
կարող
է
առնուլ
իւր
ձեռքը
մի
{գիրք}
եւ
հոգեպէս
զուարճանալ,
եւ
գերապատիւ
հեղինակը,
շ
աբուած
չե՛նք,
որ
ազգը
սիրով
կ'ընդունէ
այսպիսի
մի
{գիրք},
որ
ընծայել
է
հեղինակը
իւր
ազգի
զաւակների
դաստիա
երը
եւ
ուրիշ
յանգամանքը,
որ
եթէ
գրուին,
մի
հատ
{գիրք}
կը
բաղկացնեն:
Սա
թէպէտ
այս
պաշտօնի
մէջ
թոյլ
է,
վրայ
այս
էլ
աւելցնելով՝
ասում
էին.
"
Այդ
մարդը
{գիրք}
չէ
կարդում,
բայց
ընթերցուածը
այնպէս
անսխալ
ասում
1851,
հրատ.
պ.
Թ.
Մ.
Միհրդատեանց։
Սուրբ
{Գիրք}
(Աստուածաշունչ),
Վենետ.
1805,
4
հատոր,
հրատ
րախտը
վանքի
անունը
եղածը
մեզ
իմացնում
է
(Խոր.,
{Գիրք}
Գ.,
գլ.
14)։
Չէ՞ր
կարող
Սեւկոյ
դրախտն
էլ
մի
տուեց
նա
Թովմաս
Գեմբացի
անունով
գիրքը,
յետոյ՝
"
{Գիրք}
մտածութեանց
",
Յովհաննու
յայտնութեան
մեկնութիւնը
նդերձ
ընկերօք
իւրով։
Եւ
ահա
առաւել
քան
զամենեսին
{գիրք}
սոցա
եւ
արձակ
համարձակ
ջատագովութիւն
նոցա
զազգէն
ակի
առաքեցաւ
'ի
վանաց
եւ
"
Սեղան
խնկոց
"
կոչեցեալ
{գիրք}
Հ.
Միքայէլի
Չամչեանց
'ի
տիպ
արձանացեալ,
յորում
ծաղկելու
է,
որքան
Հայ
մարդը
կարող
էր
մի
հայերէն
{գիրք}
առնուլ
իւր
ձեռքը։
Մխիթարեան
միաբանութիւնը՝
լ
արկին
զդատաստանն
զհասարակութեամբ
մերով։
Այն
իմ
{գիրք}
զոր
գողացան)
դոքա,
'ի
ձեռս
իւրեանց
էր
եւ
ես
սիկ-
ասեն-
գիրքն
խորհուրդ
Աստուածպաշտութեան։
Այս
{գիրք}
յեօթանասուն
ամաց
հետէ
տպագրեալ
է,
զայսքան
ամս
ըն
ով
տանել.
-
պու
նէ՞-
ասեն,
-
ջնջեսցին
ապա
սոքա
եւ
{գիրք}
սոցա
զի
հանգիցուք։
Զինչ
ապա
ժողովուրդք,
-
ընդէ՞ր
է
ցիս
Մանուկ
աղայն,
-
վարդապետութիւն
ձեր
յօրինեաց
{գիրք}
ընդդէմ
Հայոց,
իսկ
այն
Վահան
գիրք
է
ջատագովութիւն
ւն
ձեր
յօրինեաց
գիրք
ընդդէմ
Հայոց,
իսկ
այն
Վահան
{գիրք}
է
ջատագովութիւն
Հայոց
եւ
ո՛րպէս
լինիցի
այս.
(պո
։
Ետու
պատասխանի
"
իմացիր
եւ
զայդ
զոր
ասես,
այս
{գիրք}
հայի
'ի
ջատագովութիւն
ճշմարտութեան
եկեղեցւոյն
Հայ
եկեղեցւոյն
Հայոց,
ըստ
որում
է
եկեղեցի.
իսկ
այն
{գիրք}
հայի
'ի
վանումն
մոլորեցուցչաց
Հայոց
եւ
այլն"։
Ա
երգարանաց
բանաւորաց
",
Խորեն.,
Պատմ.
Հայ.,
{գիրք}
Ա,
գլ.
3:
Ծանիջի՜ք
զճշմարտութիւն,
եւ
ճ
հարեալ
յորդւոյս
".
Խորեն.,
Պատմութիւն
Հայոց,
[
{գիրք}
Գ],
գլուխ
68:
Զի՞նչ
պէտք
որոնելոյ
զյարգող
ուսմա
սիղոբայից
հելլենցւոց
"
(Խորեն.,
Պատմ.
Հայոց,
{գիրք}
Գ,
գլուխ
53):
Ընդ
այս
ցնծացեալ
սրբոյն
Մեսրոպայ
յ՝
բանք
Աստուածաբանականք.
Կիւրղի
Աղեքսանդրացւոյ
{գիրք},
եւ
այլ
բազումք:
Յիններորդ
դարու
Հայաստան
աշ
ել
է,
ապա
հարկ
էր
ինձ
մի
Աստուածաշնչի
մեծութենով
{գիրք}
գրել,
որի
վերայ
տարիներ
պիտոյ
էր
գործ
դնել։
Այդ
սանութիւններ,
բայց
այնտեղ
չ'կար
ոչինչ
աշխարհական
{գիրք}.
նորան
տուեցին
Պապական
վանքերի
աւանդութիւնքը։
Ա
չպէս
էր
այն
ժամանակ
Իգնատիոսը,
կարողանար
այսպիսի
{գիրք}
գրել.
երեւի
թէ
նա
գրել
է
այս
գիրքը
Փարիզի
մէջ,
որ
արդէն
քանի
անգամ
յիշել
ենք։
Այս
ի՞նչ
հրաշալի
{գիրք}
է,
որին
չեն
կարող
ընդդիմանալ
ո՛չ
մանկութիւնը,
ո
րում
է
"
Բնաբանութիւն
"
(Physiologia)
ուսանելու
{գիրք}
կամ,
լաւ
ասել,
ոգեւորութեան
եւ
սրբութեան
մի
խոր
ընկան
ուխտաւորների
հագուստներով,
ձեռքերում
Սուրբ
{գիրք}
բռնած,
իբրեւ
ուղղափառութեան
նշան՝
գլխների
վերայ
մարդ,
որ
այն
ժամանակը
Համալսարանի
Սենտիկ
էր,
մի
{գիրք}
շարադրեց,
որով
ապացուցանում
էր
Յիսուսեանների
քաղ
տում
էին
մանաւանդ
այն
պատճառով,
որ
նա
գրել
էր
մի
{գիրք},
ինչպէս
յիշեցի,
այս
անունով՝
"
Augustinus,
se
վաղուց
ահա՛,
գուցէ
քսան
տարի
յառաջ,
մի
այդպիսի
{գիրք}
Պ.
Բժշկեանի
թարգմանութեամբ,
որ
տարբերւում
էր
այ
,
էլ
դժուար
է
այնուհետեւ
հաւատալ,
թէ
այդ
լեզուով
{գիրք}
կամ
օրագիր
հրատարակելը
կարող
է
ժողովրդի
խօսած
լեզ
ինչ
որ
չկայ,
այն
ամենեւին
սո՛ւտ
է:
Բնութիւնը
մի
{գիրք}
է,
որ
պիտոյ
է
կարդալ
եւ
ուղիղ
հասկանալ.
սխալ
ըմ
նգամ
անհասկանալի
տեղերի:
Թարգմանիչը,
մի
այդպիսի
{գիրք}
թարգմանելու
ժամանակ,
պարտակա՛ն
է
նորա
բոլոր
գրու
փոքր
ի
շատէ
ծանօթ
ենք,
առնում
ենք
որպէս
անխարդախ
{գիրք},
եւ
համեմատելով
ուրիշների
վիճակագրութեանը
հետ
աս
էլ
ջրհեղեղից
առաջ
մնացած
գաղափարների
քարոզ:
Ո՛չ
{գիրք},
ո՛չ
կարդացող.
դպրոց
էլ
հարկաւոր
չէ:
Թո՛ղ
կործ
ակներ,
երբ
մի
օրում
մէկ
դար
քայլեց:
Պարոն,
դու
{գիրքդ}
ամուր
բռնէ
ձեռքդ,
տեսնեմ
քու
փիլիսոփայական
կատեգ
Մանուիլիչից
կստանաս
պռասլետը
եւ
զապոնկաները,
իսկ
{գիրքերը}
փոշտով
կստանաս:
Ես
դեռ
կատարյալ
առողջ
չեմ,
ե
անակ
նորա
բոլոր
ինչքը
յափշտակեցին,
նաեւ
յունարէն
{գիրքերը},
թէեւ
մարդ
չկար
վանքում
յունարէն
կարդացող:
Խ
քեզ
իմ
սրտի
շնորհակալությունը,
պատճառ,
եթե
այդ
{գիրքը}
պետք
է
երեւի
հայոց
ազգի
մեջ
եւ
պիտի
մի
օրինավոր
ը
ությամբ
գնամ
այստեղի
երկաթուղու
իջեւանը
եւ
ստանամ
{գիրքը}:
Այսպես
է
իմ
հասցեն.
B
С.
П.
буpгe,
нa
այելում
դափնիների
վրա:
Buone
notta!
Լիխուտինի
{գիրքը},
չնայած
իր
թերություններին
ու
շատ
բաների
թեթեւակ
վոր
դեպքի]:
Ի
դեպ,
ինչպես
կարելի
է
կռահել,
այդ
{գիրքը}
բավական
հին
է.
նա
վերաբերում
է
քառասնական
թվական
ուն
չեն
տալիս.
ես
հավատացած
եմ,
թեեւ
դեռ
ամբողջ
{գիրքը}
չեմ
կարդացել,
որ
այն
ժամանակներից
շատ
բան
է
փոխվ
այց
դա
կլիներ
մեղադրանք
ex
post
facto,
որովհետեւ
{գիրքը}
կազմելու
ժամանակ
այդ
դեռ
տեղի
չէր
ունեցել:
Իհ
րի
մասին
հոդվածը:
Ես
դեռ
զբաղված
եմ
Ֆոշեով:
Նրա
{գիրքը}
վերջնականապես
ետ
է
մնում,
բայց
նրան
կարելի
է
ընդ
սումնասիրել
է
ներկա
Անգլիան,
նա,
կարդալով
Ֆոշեի
{գիրքը},
չի
կարող
չզարմանալ
ապշեցուցիչ
եւ
ակներեւ
առաջադ
Միշել
Հ.
Գ.
Ֆոշեի
{գիրքը}
ժամանակակից
Անգլիան
ուսումնասիրելու
համար
միանգամ
վերնագիրը՝
"
Օчерки
Англии
"
որոշակի
է,
մինչդեռ
{գիրքը}
Անգլիայի
ներկա
վիճակին
չի
համապատասխանում:
Այդ
գ
կի
մասին:
Այժմ,
սրտապնդվելով,
կկարդամ
ե՛ւ
բուն
{գիրքը}:
Առայժմ
կարդալու
բան
ունեմ.
եւ
ես
գրքերը
ո՛չ
թե
իային
խորհուրդ
եմ
տալիս
կարդալ
Ֆոշեն:
Չնայած
այդ
{գիրքը}
ժամանակակից
Անգլիան
չի
ներկայացնում,
այնուամենայ
նցել
այն
օրից,
երբ
այդ
լեզվով
լույս
տեսավ
առաջին
{գիրքը},
եւ
մենք
միշտ
մամուլում
արտահայտել
ենք
մեր
սխալն
թյան
գա,
ինչպես
ասում
էր
Լազար
Իլիչը:
Բոքլի
{գիրքը}
բոլորովին
տարբեր
հրատարակություն
է.
նախկինն,
այ
նախազգուշացնում
է,
թե
իբր
այդ
պատճառով
կարելի
է
{գիրքը}
ետ
դարձնել,
եթե
թերթերը
դեռեւս
կտրտված
չեն
լինի
ությունն
անգլերեն
կիմանար,
քան
հունարեն
եւ,
եթե
{գիրքը}
թարգմանվում
է
ռուսերեն,
նշանակում
է,
հաշվի
է
առ
իսկ
դուք
մոռացաք
բերել
Շերրի
վաղուց
ի
վեր
խնդրածս
{գիրքը}.
անե՞ծք
կա
այդ
գրքի
վրա,
թե
ինչ
է,
որ
ոչ
մի
կե
Արծր.
հիշում
է
պարզապես,
այսինքն
"
Արեւելեաց
"
{գիրքը},
բայց
վերջը
մեջ
բերած
Ձեր
բանքը
դղրդեցին
մեր
հավ
ւթիւնը,
արդեօք
ա՞յն,
որ,
ճիշդ
ընդունելով
Սուրբ
{գիրքը},
չէինք
ընդունում
Էֆիմերդէն
կամ
ուրիշ
այդպիսի
յիմ
միտ
է
շատ...
մարդերի
հետ
չարաչար
գործ
դնել
սուրբ
{գիրքը},
բոլորովին
հրաժարւում
եմ
նորան
իմ
զաւակի
կնքահայ
պիտի
լաւ
իմանայ
եւ
ողջամտութեամբ
վարդապետէ
Սուրբ
{Գիրքը}.
պատճառ,
մկրտութեան
ժամանակ
նա
խօսում
է
եւ
խոստ
նքը,
որ
չէին
յառաջանում
գիտակցութենից,
եւ
Սուրբ
{Գիրքը}
՝
աստուածային
բանը,
ողջամտութեամբ
հասկանալուց,
չես,
իհարկէ,
եթէ
ասեմ,
թէ
այդ
բաւական
հաստափոր
{գիրքը}
շտեմարան
է
զանազան
սխալների:
Այնտեղ
որքան
կա
ումն
հրամանի
"
եւ
այլն:
Ժամանակ
չունէի
բոլոր
{գիրքը}
կարդալու.
մօտ
իբր
60
երես
կարդացի
շարունակ,
մնա
ւելի
երեւոյթ:
Ես
ժամանակ
չունէի
կարդալ
բոլոր
{գիրքը}.
ահա
այստեղ
նշանակած
երեսներս
միայն
կարդացի՝
մն
ձեռք
է
զարկել
հրատարակելու
մի
այլ
գիրք:
Բայց
այս
{գիրքը}
մինչեւ
այժմ
Հայերի
մէջ
տպուած
գրքերին
չէ
նմանում
ինչ
ընծայով
չէ
կարելի
կաշառել:
"
Ընծայ
"
անունով
{գիրքը}
թող
որ
երկու
յառաջաբան
եւ
մի
վերջաբան
ունի,
սակա
տուեց
կարդալու
"
Ընդունելութիւն
Ընծայի
"
անունով
{գիրքը},
որի
իւրաքանչիւր
տողերից
դուրս
է
նայում
մի
ճոխ
կ
ուրիշ
ի՞նչ
պատասխան
կրնայինք
տալ:
Դուք,
որ
այդ
{գիրքը}
կարդացիք
եւ
հեղինակին
ըսածին
համեմատ,
անշուշտ,
շատ
չանցաւ,
ձեռքս
ընկաւ
Էդմոն
Շերթիէ
Ֆրանսիացու
{գիրքը},
ուր
Հայոց
թիւը
բարձրանում
է
մինչեւ
3.
900.
000
դարուց,
այսինքն՝
Լուսաւորչից,
որի
Յաճախապատում
{գիրքը}
սկիզբն
դնում
է
քրիստոնէական
Հայոց
մատենագրութեան
.
Չերքեզեանցի
հայհոյութիւնքը.
-
Պ.
Խուդաբաշեանի
{գիրքը}.
-
Պ.
Բաբկէնեանցի
նամակը.
-
Սկայորդու
տարածած
.
Երբ
առաջին
անգամ
դուրս
երեւեցաւ
Պ.
Խուդաբաշեւի
{գիրքը},
մեք
հարկադրուեցանք
կարդալ
նորան
ակամայ,
ակամայ
ընթերցողներին,
թէ
ո՛րպիսի
բան
էր
Պ.
Խուդաբաշեւի
{գիրքը}:
Մեր
կողմից
(բացի
ծանօթութեններից)
ուրիշ
բ
ապտակ
իջեցուց
երեսիս.
հարկ
չկայ
ասել,
որ
բոլոր
{գիրքը}
կարդալը
հաւասար
էր
կից
ընդունելու:
Թողունք
ա
այլ
սխալները,
որովք
շատ
փարթամ
է
Պ.
Խուդաբաշեւի
{գիրքը}.
պատճառ,
ուղղել
այդ
բոլորը,
մէջ
բերելով
նորա
ա
ական
գրաւոր
յիշատակարան,
մեք
միմիայն
Ընդհանրական
{գիրքը}
ունինք,
իսկ
նորանից
աւելի՝
ոչինչ.
այս
պատճառով
որիանոսի՝
Շնորհալու
հետ
խօսակցութիւնը
բովանդակող
{գիրքը},
որ
Պ.
Խուդաբաշեւը
ընդունում
է
որպէս
պատգամ
սրբ
ս
եւ
ցանկութիւն
չունիմ
միւս
անգամ
ձեռք
առնուլ
այդ
{գիրքը}:
Ես
այս
օրից
մոռանում
եմ
յաւիտեան
որպէս
գիրքը,
յդ
գիրքը:
Ես
այս
օրից
մոռանում
եմ
յաւիտեան
որպէս
{գիրքը},
նոյնպէս
եւ
նորա
հեղինակը:
Փոքրիշատէ
տեղեկո
վերայ,
Ստիւարտ
Միլը
հարկադրուեցաւ
հրատարակել
իւր
{գիրքը}
`
"
On
liberty"։
Ստիւարտ
Միլը
այս
գրքի
մէջ
բնակ
չանցնէր:
Ամաղեկացոց
համար
միայն
վկայում
է
Սուրբ
{գիրքը},
թէ
Եհովան
կոտորել
տուեց
եւ
չթողեց
եւ
ոչ
մի
Ամաղ
ք
եւ
ժանդարմը՝
դաստիարակները,
շղթան՝
հրահանգիչ
{գիրքը},
աքսորը՝
բարոյականութիւնը
վերին
աստիճանի
կազդու
Սաւուղն
է՞լ
մարգարէների
հաշւումն
է
",
-
ասում
է
{Գիրքը}:
Քա՜ւ
եւ
մի
լիցի.
ասում
ենք
եւ
վերջացնում,
այ
կին.
Իսկ
թէ
ինչո՞ւ
կամ
ինչպէ՞ս,
-
Չի՞
սովրեցրել
{Գիրքը}
քեզ,
Թէ
չես
լսել
մինչ
հիմա,
Ապա
վեր
առ
եւ
կարդա
անց
ընծայէր։
11)
Երես
68.
Հարց.
-
"
Սուրբ
{գիրքը}
ի՞նչ
կերպով
կարդալու
է"։
Պատասխանի.
"
Պատկառան
ցի,
որ
կ՚երթայ
8-ին:
9-ին
նամակ
ստացայ
եւ
Բոկլի
{գիրքը},
ուր
գրում
են,
թէ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
10-ին
՛:
10-ին
ստացայ
Քոլբի
վիճակագրութիւնը
եւ
Լուիսի
{գիրքը},
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Այս
նամա
:
Տկա՛ր
եմ:
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Բոկլի
{գիրքը}:
Նամակը
թուեալ
է
2-ից
եւ
մէջը
կար
մեր
Գաբրիէլի
ն
ւ
Յովհ[աննէսի]
հետ,
բերել
էին
պակսիմատ
եւ
Ռանքէի
{գիրքը}
՝
կազմած:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակած
է
23-ին:
ց
ինձ
շերամադարմանութիւնը
եւ
սորգոյի
մասին
գրուած
{գիրքը}:
Նոյնպէս
բերեց
եւ
խաղող:
25-ին
նամակ
ստացայ
եղ
օրիցս
եւ
յոյն
Աստուածաշունչ:
Նոյն
առաւօտը
Կորեան
{գիրքը}
դարձուցի:
19-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
ուրանում,
որ
էֆիմէրտէ
եւս
պակաս
չէ,
այն
հրաշալի
{գիրքը},
որ
մեր
ժողովուրդը
սիրում
է,
որի
մէջ
գրուած
են
եան]
Այվազի
Օրացոյց
1860
ամի
Այվազի
Խուդաբաշեանի
{գիրքը}
Թիֆլիզից
ստացուած
անստորագիր
նամակները
Յովնաթանեա
գը
այն
տպաւորութեանը,
որ
գործել
էր
մեր
վերայ
այն
{գիրքը}.
մի
խօսքով՝
հրապարակաւ
յայտնել
մեր
կարծիքը
այդ
ղ
բանիմաց
Հայերը
ձեռք
առնուն
գերապատիւ
Նազարեանցի
{գիրքը},
եւ
իսկոյն
համաձայնելով
հաստատելու
են
մեր
փոքր
ի
տ
գեղեցիկ
անունը։
Լեզուն,
որով
գրուած
է
այդ
{գիրքը},
առաւել
ճոխ
է,
առաւել
հարուստ
եւ
առաւել
մօտ
կեն
սառն
քրտինքը
ճակատիցս
կաթիլ-կաթիլ
վազում
էր
եւ
իմ
{գիրքը}
գրեթէ
բոլորովին
թաց
էր
եղել
արտասուքիս
առատահոս
հ
ակ
է
ասում
եւ
կամ
ճշմարիտ
վարդապետ.
ինչպէս
Սուրբ
{Գիրքը}
սովո՛ր
է
վարդապետներին
հրեշտակ
անուանել,
որպէս
եթէ
որեւիցէ
պատճառով
հարկաւոր
թուեցաւ։
Սուրբ
{գիրքը},
բացի
որպէս
վկայութիւն
բերելուց,
Փարպեցին
անում
ամեն
անգամ
կրկնել,
թէ
մեր
գործ
դրած
այս
կամ
այն
{գիրքը}
տպուած
է
այս
կամ
այն
տեղում
եւ
կամ
այսինչ
թուական
նա,
շատ
անգամ
կարդացած
լինելով
Վարդան
վարդապետի
{գիրքը},
չէ
կամեցել
կրկնել
նորա
ասածները։
Սոքան
են
ա
եւ
առաւօտու
լոյսը
բացուել
է
դորա
վերայ՝
նոյնպէս
{գիրքը}
ձեռքին,
պարապելով
իւր
ուսմանը,
քունը
հատանելով
ալ
այնտեղ
1111
տարի,
որքան
ժամանակ
մնալու
էր
այս
{գիրքը}
սատանայի
ձեռքում:
Սատանան
ոչինչ
չհասկանալով
ս
միջոցին
տպագրել
տուեց
նա
Թովմաս
Գեմբացի
անունով
{գիրքը},
յետոյ՝
"
Գիրք
մտածութեանց
",
Յովհաննու
յայտնո
ձրիաբար
բաժանուին։
Նա
խլեց
դպիրների
ձեռքից
սուրբ
{գիրքը},
այն
խաբեբայ
կարդացողներից
եւ
մեկնիչներից,
որ
ի
րաւունք
չունի
ընթեռնուլ,
քննել
եւ
հասկանալ
Սուրբ
{գիրքը}
եւ
հարկադրուած
է
ոչ
թէ
սրտի
վկայութեամբ,
այլ
մեք
Չամչեանը
եւ
նորա
գործերը.
գրում
է
Վահան
հաւատոյ
{գիրքը}
Հայոց
եկեղեցու
իրաւունքը,
ծէսերը
եւ
դաւանաբանութ
Կոլլեգիացիք
Կոստանդնուպօլսի
մէջ
գողացան
այդ
{գիրքը}
Չամչեանի
բնակարանից
մի
մայրպետի
ձեռքով,
մինչ
Չամչ
ան
վանքերի
աւանդութիւնքը։
Աշխոյժ
Իգնատիոսը,
այս
{գիրքը}
կարդալով,
զգաց
իւր
մէջ
մի
այլ
ընդունակութիւն,
մ
չ'կարողացաւ
ընդդիմանալ
այն
տպաւորութեանը,
որ
այս
{գիրքը}
ազդում
էր։
Ֆերդինանդի
եւ
Իզաբելլայի
փառաւոր
մանկ
ողանար
այսպիսի
գիրք
գրել.
երեւի
թէ
նա
գրել
է
այս
{գիրքը}
Փարիզի
մէջ,
երբ
նորա
երեւակայութիւնը
եւ
հոգին
ստ
գամ
հպարտ
անհաւատութիւնը։
Արդէն
ասացինք,
որ
այս
{գիրքը}
Լօյոլայի
առաջին
տարիներումը
գրուած
բան
չէ.
երեւի
իբրեւ
հերետիկոս,
բայց
այս
օգուտ
չ'բերեց։
Րիշիէի
{գիրքը}
մեծ
տպաւորութիւն
գործեց
ժողովրդի
վերայ։
Այս
ժամա
ուի,
թէ
ինչո՞ւ
համար
ըստ
երեւութին
այնքան
աննշան
{գիրքը}
՝
"
Օգոստինոս
"
անունով,
որ
գրեց
Կուռնէլիոս
Յանս
ան
նման
բան
է
Յանսէնեանների
վարդապետութեանը։
Այս
{գիրքը}
Ֆրանսիայի
եւ
Եւրոպայի
մէջ
ընդունուեցաւ
մեծ
սիրով
XIին,
թէ
Ֆրանսիայի
թագաւորը
ամենեւին
ատում
է
այս
{գիրքը}
եւ
շատ
շնորհակալ
կը
լինէր
Պապից,
եթե
դատապարտէր
նորհակալ
կը
լինէր
Պապից,
եթե
դատապարտէր
Պապը
այս
{գիրքը}
։
Կլեմենտ
XIը,
կարդալով
այս
գրքի
Լատիներէն
թարգմ
շինած
ազգային
ժառանգութիւնը։
Ընթերցասիրելով
այդ
{գիրքը}
՝
զուարճացանք
հոգեպէս,
որովհետեւ
դորա
աշխարհ
յայ
դութենից
ծնողների
կամքին։
Փորձով
գիտենք,
որ
այդ
{գիրքը}
շատ
սիրելի
կը
լինի
մեր
ազգի
մտացի
մանուկներին,
ո
րած
եւ
մեր
փոքր
ի
շատէ
տաճկագիտութիւնը
տկար
է
այդ
{գիրքը}
թարգմանելու
համար
(այնտեղ
շատ
արաբական
կամ
պարսի
կամ
թէ
ո՞վ
է
այդ
ազնիւ
հեղինակը,
մեզ
յայտնի
չէ.
{գիրքը}
տպած
է
անանուն:
Երանի՜
թէ
մէկ
օր
հայերէն
կարդայի
քան
թէ
այդ
ուրիշը,
որ
կամենում
էր
բանալ
բնութեան
{գիրքը}:
Ուզելով
հասկանալ
այն
կրակը,
կամ
լոյսը,
ո
թեանց:
Նորա
ռուս
թարգմանիչը
բաւական
մշակել
է
այդ
{գիրքը},
բայց
էլ
մի
քանի
տեղ
կան,
որ
պէտք
ունէին
աւելի
որ
նախանձաւորութեամբ,
բայց
նուաստացնում
են
Սուրբ
{գիրքը},
հնար
շինելով
նորան
իրենց
անձնական
շահասիրութեան
ս
հանել,
խորհուրդ
տալով
ամեն
հայի,
որ
առնու
այդ
{գիրքը}
եւ
ինքը
կարդայ,
որովհետեւ
անհնար
է
նորա
բովանդակ
րը
հավանորեն
եւ
կազմել
է:
Այսպես
թե
այնպես,
այդ
{գիրքն}
իր
տեսակի
մեջ
հետիններից
չէ.
թերեւս
հեղինակը
կու
յունը
ցույց
տա
նրան
այդ.
նման
դեպքում,
իհարկե,
{գիրքն}
ավելի
կմոտենա
ճշմարտության:
Ֆ.
Մ.
Ռուդնեւի
մ
ձեռքը,
եւ
որ
ամենից
շատ
ինձ
ուրախացրեց՝
Ֆոշեի
{գիրքն}
էր,
որի
ներածությունը
ես
արդեն
կարդացի,
եւ
մի
փ
.
եւ
ես
հեռու
եմ
այն
մտքից,
որ
ուսումնասիրեմ
այդ
{գիրքն}
այժմ,
եւ
իմ
այժմյան
վիճակում.
բայց
այս
մի
քանի
ը
Անգլիայի
ներկա
վիճակին
չի
համապատասխանում:
Այդ
{գիրքն}
այժմ
ավելին
չէ,
քան
Անգլիայի
վիճակագրության
եւ
ք
ի
երկրորդ
հատորը,
որի
համար
դու
տոմս
ունես:
Եթե
{գիրքն}
ստանաք,
ապա
տուր
կազմելու
ճիշտ
այնպես,
ինչպես
կ
շինովի
անունի
տակ:
Գրքի
բովանդակութիւնը,
ինչո՛ւ
{գիրքն}
եմ
ասում,
յառաջաբանը,
կամ
աւելի
լաւ,
գրքի
ճակա
դարոց
բի՜ւր
երանի:
Վճիտ
սիրով
անբասիր
-
Ինչպէս
{Գիրքն}
է
պատուիրում
`
Մեր
սիրավառ
հրեշտակն
իր
Կոյսին
սր
րութեամբք։
"
Յո՞ր
գիրս
արդեօք
".
-
Աւասիկ-
ասեն-
{գիրքն}
խորհուրդ
Աստուածպաշտութեան։
Այս
գիրք
յեօթանասուն
Եւ
զի՞նչ
արդեօք
այն
իցէ
մախանք-
աւասիկ-
ասեն-
եւ
{գիրքն},
որ
'ի
մեկնութիւն
հաւատամքին։
Այս
այն
գիրքն
է,
եւ
գիրքն,
որ
'ի
մեկնութիւն
հաւատամքին։
Այս
այն
{գիրքն}
է,
զոր
'ի
ժողովն
երեք
ամօք
յառաջ
առաջի
արարին
նո
ս:
Յարձակ
շարադրութիւնս
նորա
զառաջին
տեղի
ունի
"
{Գիրքն}
կոչեցեալ
Ընդհանրական
",
տպեալ
ի
Սանկտպետերբուրգ
ատուիրանաւ
-
զտասներորդն
կիսէ
ի
լրութիւն
թուոցն,
{Գիրքս}
այս
ընծայի
յուսումն
մանկտւոյն
ի
կրօնական
մասին,
ու
ղանդի
նման,
Իմ
նանն
ինձ
ո՞նց
ա
պահել,
-
ծալած
{գիւլբանդի}
նման,
Կանգնել
եմ
ախա
բախա,
-
շաւաղուս
տուտը
կախ
լումը
"
(եր.
74).
Խնձոր
ունիմ
կծած
ա,
ջան,
{գիւլում},
ջան,
ջան,
Չորէք
կողմն
էրծաթած
ա,
ջան,
ծաղիկ
ծաղիկ,
ջան,
ջան,
Ախպերս
ուզեց
չի
տուի,
ջան,
{գիւլում},
ջան,
ջան,
Ասի
եարի
ղրկած
ա,
ջան,
ծաղիկ,
ջա
ի
հետ:
Օրինակի
համար
գնում
ենք
այստեղ
նորա
"
Ջան
{գիւլումը}
"
(եր.
74).
Խնձոր
ունիմ
կծած
ա,
ջան,
գիւլո
լիս,
1852,
հրատ.
Թանգարանին
վերծանութեան
յՕրթա-
{գիւղ}
։
Խորենացի
քերթողահայր,
Պատմ.
Հայոց,
Ամստեր
չուեալ
(Բուխայ)
յՈւտի
գաւառ՝
ձերբակալ
'ի
Տուս
{գիւղ}
առնէ
զՍտեփանոս,
որում
եւ
Կոն
անուանէին
զնա.
որ
։
Սոյնպէս
եւ
Հ.
Ղուկաս
Ինճիճեան
'ի
բնակիլն
յՕրթա-
{գիւղ}
եւ
'ի
լսելն
եւ'ի
տեսանելն
զնոսա
ամենեւին
հաւանեցո
,
ֆիզիկա,
քիմիա,
ընդհանուր
բնական
պատմութիւն,
{գիւղական}
տնտեսութիւն,
մեքենականութիւն,
կրօնագիտութիւն,
.
Անգլիայի
պէս
հզօր
եւ
լուսաւոր
տէրութեան
մէջ
{գիւղական}
քահանան
զրկւում
է
իւր
ծուխից,
եթէ
յանկարծ
մի
տղա
ան
հետքից
հարկաւոր
է
տալ
եւ
կանոնաւոր
տնտեսական,
{գիւղական}
եւ
վաճառական
գիտութիւնք,
որպէսզի
հաստատ
հիմքերի
եծագոյն
մասը
պարապի
երկրագործութեամբ
եւ
առհասարակ
{գիւղական}
տնտեսութեամբ,
այն
ժամանակ
այդ
ազգի
ընդհանրութիւն
ք:
Զինուորք,
որ
քաջ
տեղեակ
են
երկրագործութեան,
{գիւղական}
տնտեսութեան
եւ
այլ
ամենայն
տեսակ
ձեռագործական
արո
ւթիւն
հող
տալ
ստրուկներին,
այսինքն՝
իւրաքանչիւր
{գիւղական}
հասարակութեան
եւ
ընկերութեան,
համեմատ
նոցա
թուին
դպէս
անտէր։
Լսելով
պատմում
է
քեզ
{Գիւղական}
խեղճ
քահանայն
Թէ
այնտեղ
ամփոփուած
է
Մեր
,
ուսանող,
հին
հայագէտ,
վաճառական,
քաղաքացի
եւ
{գիւղական},
լսել
ապա
կարծեաց
նոցա
իւրաքանչիւրոց,
եւ
տեսանե
ւստ
մարդը
հարիւր
արծաթ
եւս
կը
համաձայնի
ձգել,
եւ
{գիւղացիք}
անգամ
կարող
են
մասնակից
լինել
դորան:
Մի՞թէ
քաղաք
գիս
Հայոց.
կանխաբանութիւն
տեառն
մերոյ
աստ
ի
սմին
{գիւղաքաղաքիս}
կատարի,
քանզի
արք
ոմանք
անաստուածք
բերին
ի
Ղրիմո
,
նուիրելով
Սուլթանին,
ստանում
է
Բասրայի
մօտ
շատ
{գիւղեր},
երկիրներ
եւ
ստրուկներ,
այնպէս,
որ
շուտով
դառն
կօշիկները
հագած,
մաշել
են
Հայաստանի
քաղաքների
եւ
{գիւղերի}
շէմքերը՝
սորան
վատաբանելու,
նորան
պարսաւելու,
որ
բռնել
են
ազգային
լեզուի
տեղը:
Հայաստանի
բոլոր
{գիւղերում}
եւ
քաղաքներում
հաստատել
պարզ
դպրոցներ,
որոնց
պաշ
աքննութեան
(իշխանութեան)
տակ:
Իսկ
քաղաքումը
եւ
{գիւղերումը}
պաշտպանութեան
համար
կարգուելու
են
առանձին
մեծաւոր
աշակերտք:
Ովին
են
խաբում.
թո՛ղ
գնան
իւրեանց
{գիւղերումը}
պարծենան
շինականների
առաջեւ,
բայց
մի
օրինաւոր
ըն
լու:
Այս
առատութիւնը
անձրեւի
պատճառ
էր
տուել
մեր
{գիւղի}
շինականներին՝
հրատարակել
նանրահաւատութենից
յառաջ
ից:
Պիտի
իմանալ,
որ
իմ
կեանքը
մի
հիւսիսային
{գիւղի}
մէջ
շատ
միօրինակ
է
եւ
միայն
մխիթարութիւն
մնացել
է
ի
յունուար
ամսոյ
23-ին
պատահելով
Սատանի
հայ
Շումէ
{գիւղի}
մէջ,
տեսայ
մի
զարմանալի
անասնանոց,
թէպէտ
վաղուց
ողջ
երեք
օր
վերջին։
Ելայ
ու
գնացի
մեր
{գիւղին}
մօտիկ
Գեղեցիկ
մի
դաշտ,
դրութեամբ
փոքրիկ,
ղայ
կամ
մի
եպիսկոպոս,
մի
տիրացու
նշանակում
էր
մի
{գիւղում}
վարժապետ
եւ
հաւաքում
էր
նորա
մօտ
մի
քանի
աշակերտք
չլինելը,
բայց
թէ,
առանց
մեր
ձեռնարկութեան,
մի
{գիւղում},
մի
գոմի
մէջ,
երեւում
էր
մի
տիրացու՝
ահագին
գա
բնակութիւն,
եւ
ահա
գտանւում
եմ
ես
մի
հիւսիսային
{գիւղում}
՝
ութ
ամիս
ձմեռը
փակուած
միայնակ
եւ
անմխիթար
ողոր
ի,
որ
բնակում
էր
հին
Կապուայ
քաղաքի
մօտ
գտանուած
{գիւղում}:
Անապատականը
ընդունում
է
սորան
իւր
մօտ,
կրթում
,
երբ
բնակւում
էինք
ամառը
միասին
կոմս
Շերեմետեվի
{գիւղում}
։
Բայց
մեք,
տեսանելով
նորա
առողջութեան
թուլութիւ
առ
ոտս
բժշկին,
եւ
տէր
Յարութիւն
գտանի
ի
շրջակայ
{գիւղօրայս}
քանզի
տէր
Յուսկա
դրութիւնն
կարօտ
է
աստուածային
օգ
ազգէն
Հայոց
որ
՚ի
Նոր
Նախիջեւան
եւ
՚ի
շրջակայ
{գիւղօրայս}
նորա
ի
մասին
գործոյն
զեկեղեցական
հաշուոց
եւ
դ
եսցի
՚ի
կորուստ,
մինչդեռ
ազգն
մեր
ի
քանի
տեղիս
ի
{գիւղօրայս}
մեր
չունի
զեկեղեցիս,
եւ
մինչ
զմնացուածն
ի
դրամոց
ակ
ազգին
հայոց
բնակելոց
ի
Նախիջեւան
եւ
՚ի
շրջակայ
{գիւղօրայս}
նորա:
Յայտնեցից
եւ
ես
զբազում
իրաց
անձամբ
անձին
"
կռունկ
ուստի
կուգասը
"
եւ
Քեօռօղլուի
"
Այվազըն
{գիւմիշ}
բչաղը"։
Քեարամի
եւ
Աշըգ-Կարիբի
խաղերը:
Ո՞րն
է
յց
Համալսարանը
այն
ժամանակուայ
հռչակաւոր
իրաւաբան
{Գիւմուլէնի}
խորհրդով
բողոքեց
այս
բանի
ընդդէմ։
Գործը
մտաւ
Պար
,
որ
եղեւ
ընդ
Հայս,
գրեաց
երկրորդ
Ստեփանոս
աբբա
{Գիւվեր}
Ագոնց
եւ
եպիսկոպոս
առ
իւր
կրօնակիցս,
թէ
բարւոք
է
անիւ
եւ
թէ
գրով
եւ
յամենայնի
գործակից
լինել
առ
՚ի
{գիւտ}
իրաւանց
ազգին
մերոյ,
որ
ի
Նախիջեւան:
Յանձն
ա
նօթութիւնս
եւ
զամենայն
՚ի
վար
արկանել
զհնար
առ
ի
{գիւտ}
այնոցիկ
հրիտանաց,
յայս
սակս,
դիմեալ
առ
արժանապ
ւել
իցէ
քան
զծախս,
զոր
անհրաժեշտ
պիտի
առնել
առ
ի
{գիւտ}
կորուսելոցն:
Այլ
զայսմանէ
գրեցից
զկնի,
եւ
ընդ
դ
զազգն
ամբողջ
ինչ
ո՛չ
խղճահարին
կորուսանել,
առ
՚ի
{գիւտ}
բարեկենդանութեան
կամ
ի
զովացումն
փառասիրական
դժոխ
առ
վայրկեան
եւ
ապա
որպէս
զխելակորոյս
դեմ
են
առ
ի
{գիւտ}
հնարից
կորստեան
բողոքաւորացն.
իսկ
եթէ
զքարի
փշրե
ղաղակով։
Եւ
յօժարութեամբ
գուցէ
միտքդ
բերես,
{Գիւտ}
կաթողիկոսի
եղբօրորդու
երանելի
Յովհաննի,
Սեւուկի
մենայն
իմաստս,
որ
ինչ
ժամանակի
բանականութեանն
էր
{գիւտ}
՝
կամեցաւ
նաւել
յԵլլադա
եւ
գնալ
յԱթէնս
առ
աշակերտ
Նոյնպէս
եւ
գալուանական
լոյսը,
որ
գրեթէ
մեր
օրերի
{գիւտ}
է
եւ
այլ
այսպիսիք:
Շատ
ուրիշ
կրակներ
եւ
լուսեր,
իցիս
զյիշելդ
զտուեալ
պատգամն
երանելւոյն
Յովհաննու
{Գիւտայ}
կաթողիկոսի
եղբօրորդւոյն,
քեզ
Տեառն
'ի
Սեւկոյ
դրա
նքեն
Յովհան
Մանդակունի
կաթողիկոս
Հայոց
Մեծաց
զկնի
{Գիւտայ},
եւ
Խոսրով:
Առաջինն
ի
սոցանէ
կարկառէ
մեզ
զարդիս
որ
իր
աստեղարաբշխական
եւ
բնագիտական
յաւիտենակա՜ն
{գիւտերի}
պատճառով,
այլեւ
Կոպերնիկի
տիեզերական
համակարգութ
Այն
մատանու
խաղը,
որ
յիշեցինք,
շատ
անաջող
{գիւտերից}
մինն
է,
շատ
անտեղի
անցք
եւ
բոլորովին
խելքի
հակառ
էին
բերանից
հանելու,
թող
թէ
պղծելով
Գուտտենբերգի
{գիւտը}
հասարակութեան
հրատարակելու:
Չգիտեմ,
արդեօք
ստան
ձայն
նշանակող
տառերը,
հնարաւորում
էր
տպագրութեան
{գիւտը},
որով
պիտոյ
է
ազատուէր
մարդկային
միտք
ու
բանական
նէ
գրականութիւն,
Դուք
թագաւորէք
ի
վերայ
բովանդակ
{գիւտից}
մարդկային
հանճարոյ:
Գրականութիւնն
ողջոյն
ի
ժամու
քօ՛ք
ունել
զկեանսն
յաւիտենականս"։
Աւետ.
Յովհ.
{գլ}.
Ե,
համար
39։
§
4.
Բնագրում
այսպէս
է
այդ
վ
անարգէ,
իբրեւ
զբերան
իմ
եղիցես"։
Մարգ.
Երեմ.
{գլ}.
համար
19։
Մեր
Աստուածաշնչի
վկայութիւնը,
որ
բե
ցն,
որ
ելանէին
'ի
բերանոյ
նորա
",
Աւետ.
Ղուկ.
{գլ}.
Դ.
համար
22։
§
6.
Պ.
Էմինը,
որ,
"
Ղազա
ից
Աստուծոյն
իմոյ.
եւ
անուն
նորա
Նոր"։
Յայտն.
{գլ}.
Գ.
համ.
12։
Թէ
մեր
բազմերախտ
եւ
առաքելանման
առ
ամենայն
մարդիկ
յամենայն
ժամ
"
(Գործք
Առաք.,
{գլ}.
ԻԴ.,
համ.
16)։
Մեզ
թւում
է՝
Թղթի
յառաջաբա
իտանք
եմք,
զոր
պարտեա՛քն
առնել
արարաք
"
(Ղուկ.
{գլ}.
ԺԷ,
համ.
10)։
§
11.
"
Զի
այնպիսիքն
սո՛ւ
ոց
իւրեանց
"
(Թուղթ.
Պաւղ.
առ
Կորնթ.,
երկր.
{գլ}.
ԺԱ,
համ.
13-15)։
§
12.
"
Քանզի
ոչ
եմք
ի
Քրիստոս
խօսիմք
"
(Թուղթ
Պաւղ.
առ
Կորնթ.
երկր.
{գլ}.
Բ,
համ.
17)։
"
Յոր
ինչ
ոք
համարձակիցի,
'ի
ձեռաց
նորա"։
Թուղթ
Պաւղ.
առ
Կորնթ.
երկր.
{գլ}.
ԺԱ,
համ.
21-33։
Բացի
սոցանից,
եւ
ուրիշ
տ
անդ
առ
ընտանիսն
հաւատոյ
".
Թ.
Պաւղ.
առ
Գաղատ.
{գլ}.
Զ,
համ.
10։
Իններորդ
դարում
ծաղկած
հրաշալի
Մ
.
"
Եւ
համարիմ
կղկղանս
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Փիլիպ,
{գլ}.
Գ,
համ.
8)։
§
15.
Բնագիրը.
"
Առն
եղեալ
ամ
ընկալարուք
զիս
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Կորթ.
երկր.
{գլ}.
ԺԱ,
համ.
1
եւ
16)։
§
17.
Բնագիրը.
"
Զկ
մ
յԵրուսաղէմ,
տեղեակ
են
"
եւ
այլն.
Գործք
Առաք.
{գլ}.
ԻԶ,
համ,
4։
§
18.
Այստեղ
բնագրում
այսպէս
ւ
բանսարկուին
եմուտ
մահ
յաշխարհ
"
(Իմաստութիւն,
{գլ}.
Բ,
համ.
24),
ուստի
մենք
համարձակուեցանք
գրչ
ր
իմոյ
զի
սպանից
զՅակովբ
զեղբայր
իմ
".
Ծնունդք,
{գլ}.
ԻԷ,
համ.
41։
Նօտր
գրով
տպուած
խօսքերը
հրէակա
զՅովսէփ
Իսմայելացւոցն
քսան
դահեկանի
".
Ծնունդք,
{գլ}.
ԼԷ,
համ.
28։
§
30.
"
Եւ
բամբասեցին
Մարիա
ւ
Ահարոն
ընդ
Մարիամ
եւ
ահա
բորոտեալ
էր
"
(Թիւք,
{գլ}.
ԺԲ,
համ.
1-10)։
§
31.
Տե՛ս
Առաջին
Թագաւ
եւ
իշխանաւ
դիւացն
հանէ
դա
զդեւս
"
(Աւետ.
Մարկ.
{գլ}.
Գ.
հ.
22)։
"
Իսկ
փարիսեցիքն
ասէին,
թէ
իշխա
թէ
իշխանաւ
դիւաց
հանէ
դա
զդեւս
"
(Աւ.
Մատթ.,
{գլ}.
Թ,
համ.
34)։
"
Ոչ
իւիք
հանէ
դա
զդեւս,
եթէ
,
եթէ
ոչ
Բէեղզեբուղա՛ւ
իշխանաւն
դիւաց
"
(նոյն,
{գլ}.
ԺԲ.,
համ.
24)։
"
Բէեղզեբուղաւ
իշխանաւն
դիւ
աւ
իշխանաւն
դիւաց
հանէ
դա
զդեւս
"
(Աւ.
Ղուկ.,
{գլ}.
ԺԱ.,
համ.
15)։
§
33.
"
Ընդէ՞ր
ընդ
մաքս
ս
եւ
ընդ
մեղաւորս
ուտէ
վարդապետն
ձեր
"
(Մատթ.,
{գլ}.
Թ.,
համ.
11)։
"
Զի՞
է
զի
ընդ
մեղաւորս
եւ
ը
ւորս
եւ
ընդ
մաքսաւորս
ուտէք
եւ
ըմպէք
"
(Մարկ.,
{գլ}.
Բ.,
համ.
16)։
"
Ընդէ՞ր
ընդ
մաքսաւորս
եւ
ըն
աւորս
եւ
ընդ
մեղաւորս
ուտէք
եւ
ըմպէք
"
(Ղուկ.,
{գլ}.
Ե.,
համ.
10)։
"
Ընդէ՞ր
սա
զմեղաւորս
ընդուն
սա
զմեղաւորս
ընդունի
եւ
ուտէ
ընդ
նոսա
"
(նոյն,
{գլ}.
ԺԵ,
համ.
2)։
§
34.
"
Յայնժամ
մատեան
առ
ահեմք
յաճախ
եւ
քո
աշակերտքդ
ոչ
պահեն
"
(Մատթ.,
{գլ}.
Թ.,
համ.
14)։
"
Ահա
այր
կերող
եւ
արբեցող,
ող,
բարեկամ
մաքսաւորաց
եւ
մեղաւորաց
"
(Մատթ.,
{գլ}.
ԺԱ,
համ.
19.
Ղուկ.,
գլ.
Է,
հ.
34)։
"
աւորաց
"
(Մատթ.,
գլ.
ԺԱ,
համ.
19.
Ղուկ.,
{գլ}.
Է,
հ.
34)։
"
Ընդէ՞ր
աշակերտքն
Յովհաննու
եւ
եցիքն
պահեն
եւ
քո
աշակերտքդ
ոչ
պահեն
"
(Մարկ.,
{գլ}.
Բ.,
հ.
18)։
"
Ընդէ՞ր
աշակերտքն
Յովհաննու
պ
արիսեցւոցն,
եւ
քոյքդ
ուտեն
եւ
ըմպեն
"
(Ղուկ.,
{գլ}.
Ե,
համ.
33)։
§
35.
"
Ո՞չ
բարւոք
ասեմք,
Սամարացի
ես
դու,
եւ
դեւ
գոյ
'ի
քեզ
"
(Յովհ.,
{գլ}.
Ը.,
համ.
48)։
Տե՛ս
նոյնպէս
Յովհ.
գլ.
Է,
հ.,
գլ.
Ը.,
համ.
48)։
Տե՛ս
նոյնպէս
Յովհ.
{գլ}.
Է,
հ.
20,
Ը.
52.
Ժ.
20.
Մարկ.
Գ.
30։
եւ
այնպէս
չէր
նման
վկայութիւնն
նոցա
"
(Մարկ.,
{գլ}.
ԺԴ.
հ,
55-58)։
"
Խռովէ
զժողովուրդս,
ուսուց
տան,
սկսեալ
'ի
Գալիլեէ
մինչեւ
ցայսր
"
(Ղուկ.,
{գլ}.
ԻԳ.,
համ.
5)։
"
Գտաք
զսա
զի
թիւրէր
զազգս
մ
եւ
ասէր
զանձնէ
թէ
Քրիստոսն
իցէ
թագաւոր
"
(նոյն,
{գլ}.
նոյն,
հ.
2)։
§
37.
"
Քանզի
գիտէր
թէ
առ
արենէ
արդարոյդ
այդորիկ.
դուք
գիտասջիք
"
(Մատթ.
{գլ}.
ԻԷ,
հ.
18
եւ
24։
Տե՛ս
եւ
Մարկ.,
գլ.
ԺԵ.
Մատթ.
գլ.
ԻԷ,
հ.
18
եւ
24։
Տե՛ս
եւ
Մարկ.,
{գլ}.
ԺԵ.,
հ.
10,
Ղուկ.
ԻԳ.,
համ.
4,
14,
15
ւք,
եւ
ըստ
ձերոց
օրինացն
դատեցարուք
"
(Յովհ.,
{գլ}.
ԺԸ.,
համ.
31)։
§
38.
Բնագրում
ասած
է.
յ
է
ամենայն,
որ
կախիցի
զփայտէ
"
(Երկր.
Օրէնք,
{գլ}.
ԻԱ,
համ.
23)։
Իսկ
խաչուիլը
համարւում
էր
փայ
զոր
դուքն
սպանէք
կախեալ
զփայտէ
"
(Գործք
Առաք.,
{գլ}.
Ե,
համ.
30)։
"
ԸզՅիսուս
որ
'ի
Նազարեթէ՛
զոր
եւ
զօրութեամբ...
սպանին
կախեալ
զփայտէ
"
(նոյն,
{գլ}.
Ժ.,
համ.
38-39)։
Այս
պատճառով
Պաւղոսը
ասու
կախեալ
կայցէ
զփայտէ
"
(Թուղթ
Պաւղ.
առ
Գաղատ.,
{գլ}.
Գ,
համ.
13)։
Մեր
ուսումնական
եղբարքը
չնեղան
ն
իմ
պահեցին,
ապա
եւ
զձերն
պահեսցեն
"
(Յովհ.,
{գլ}.
ԺԵ.,
հ.
20)։
§
40.
"
Եթէ
զտանուտէրն
Բէ
ին.
ո՛րչափ
եւս
առաւել
զընտանիս
նորա
"
(Մատթ.,
{գլ}.
Ժ.
համ.
15)։
§
41.
"
Տեսեալ
որդւոցն
Աստ
ց
կանայս
յամենեցունց
զոր
ընտրեցին
"
(Ծնունդք.,
{գլ}.
Զ,
համ.
2)։
§
42.
"
Եւ
ահա
այր
Իսրայէլա
անուն
կնոջն
Մադիանացւոյ
հարելոյ
Քազբի
"
(Թիւք,
{գլ}.
ԻԵ,
հ.
6-8,
եւ
10-15)։
"
Ապա
եկաց
'ի
մէջ
Փ
րուածոցն
յայնցանէ
քսա՛ն
եւ
չորք
հազարք
"
(Թիւք,
{գլ}.
ԻԵ,
համ.
1-3,
5
եւ
9)։
"
Եւ
մի՛
պոռնկիցուք
չորք
հազարք
"
(Թուղթ.
Պաւղ.
առ
Կորնթ.
Առաջ.
{գլ}.
Ժ,
համ.
8)։
"
Պղծեցան
նոքա
'ի
Բէլփեգովր...
շատ
պիղծ
բան։
Կամեցողը
թող
կարդայ,
Երկր.
Թագ.
{գլ}.
ԺԴ,
համ.
1-22,
27-29
եւ
32։
§
45.
"
Եւ
ւրէք
գտանէր,
զի
փոխեաց
զնա
Աստուած
"
(Ծնունդք,
{գլ}.
Ե,
համ.
24)։
§
46.
"
Եւ
օրհնեաց
Աստուած
արուք
եւ
լցէք
զերկիր
եւ
տիրեցէք
դմա
"
(Ծնունդք,
{գլ}.
Թ,
համ.
1)։
§
47.
"
Եւ
ահա
կառք
հրեղէնք
վերացաւ
Եղիա
շարժմամբ
յերկինս
"
(Չորրորդ
Թագ.,
{գլ}.
Բ,
համ.
11)։
Այստեղ
յայտնում
ենք
ընթերցողին
ելով,
այստեղ
էլ
վախճանեցաւ
(Տե՛ս
Չորր.
թագ.,
{գլ}.
ԺԳ,
համ.
20)։
§
48.
Ամենայն
որ
հայի
'ի
,
անդէն
շնացաւ
ընդ
նմա
'ի
սրտի
իւրում
(Մատթ.,
{գլ}.
Ե,
համ.
28)։
§
49.
Պաւղոսը
ինքն
է
վկայո
ընդ
ձեզ
խօսի
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Կորնթ.,
երկր.,
{գլ}.
ԺԳ.
համ.
3)։
§
50.
"
Այսուհետեւ
աշխատ
ո
'ի
մարմնի
իմում
կրեմ
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Գաղատ.,
{գլ}.
Զ.,
համ.
17)։
"
Լնում
զպակասութիւն
նեղութե
եանցն
'ի
մարմնի
իմում
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Կողոս.,
{գլ}.
Ա,
համ.
24)։
Ամենայն
Հայոց
եկեղեցին
մեր
բազ
գիտունս
օրինաց
խօսիմ
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Հռովմ.,
{գլ}.
Է,
համ.
1)։
§
52.
Բնագրում
ասած
էր.
"
պոռնկութիւն
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Կորնթ.,
առաջ.,
{գլ}.
Ե,
հ.
1)։
Որ
միեւնո՛յն
է,
գրե՛թէ
բառ
առ
բա
սցի
մի՛
'ի
միջի
ձերում
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Եփես.,
{գլ}.
Ե,
համ.
3)։
§
54.
"
Ամենայն
պոռնիկ,
կա
ւն
յարքայութեանն
Քրիստոսին
եւ
Աստուծոյ
"
(նոյն.
{գլ}.,
նոյն.
հ.,
նոյն)։
§
55.
Բնագրում
անու
մեղք,
որ
մահու
չափ
են
"
(Թուղթ
Յովհ.
Առաք.,
{գլ}.
Ե,
համ.
16-17)։
§
56.
"
Վասն
այդորիկ
աս
յսմ
աշխարհի,
եւ
մի
'ի
հանդերձելումն
"
(Մատթ.,
{գլ}.
ԹԲ,
համ.
31-32)։
"
Ամէն
ասեմ
ձեզ,
զի
ամենա
,
այլ
պարտապան
լիցի
յաւիտենիցն
մեղաց
"
(Մարկ.,
{գլ}.
Գ.,
համ.
28
եւ
29)։
"
Եւ
ամենայն
որ
ասէ
բա
զՀոգին
Սուրբ
հայոյիցէ,
մի
թողցի
նմա
"
(Ղուկ.,
{գլ}.
ԺԲ.,
համ.
10)։
Պաւղոսը
Հոգւոյն
Սրբոյ
հայհո
ուտիցէ
զհակառակորդսն
"
(Թուղթ
Պաւղ.
առ
Եբր.,
{գլ}.
Ժ,
համ.
26-27)։
Անթողլի
է
համարում
այս
մեղք
կում։
Կարդացողը
կարո՛ղ
է
տեսնել
այդ
առակը
Մատթ.
{գլ}.
ԻԵ,
համ.
1-12։
§
58.
Սաղմոսիցն
է
փոխ
առն
մի
ցնծասցեն
դստերք
անթլփատիցն
"
(Երկր.
Թագ.,
{գլ}.
Ա,
համ.
17
եւ
20)։
Այս
Գէթը
եւ
Ասկաղովնը
ւ
զցորեանն
ժողովեցէք
'ի
շտեմարանս
իմ
"
(Մատթ.,
{գլ}.
ԺԳ,
համ.
29-30)։
§
63.
"
Եւ
հնձողքն
հրե
։
§
63.
"
Եւ
հնձողքն
հրեշտակք
են
"
(Մատ.,
{գլ}.
Ժ,
հ.
39)։
"
Եւ
առաքեաց
Տէր
Աստուած
հարցն
ն
րա
եւ
անգոսնէին
զբանս
նոցա
"
(Երկր.
Մնացորդ.,
{գլ}.
ԼԶ,
համ.
15-16)։
"
Եւ
առաքեաց
Աստուած
հարցն
եւ
արհամարհեցին
զհրեշտակս
նորա
"
(Առաջ.
Եզր.,
{գլ}.
Ա,
հ.
50-51)։
"
Եւ
ասէ
Անգէոս
հրեշտակն
Տեառ
'ի
հրեշտակս
Տեառն
ցժողովուրդն
"
(Մարգ.
Անգ.,
{գլ}.
Ա,
համ.
13)։
"
Զի
շրթունք
քահանային
զգուշաս
զի
հրեշտակ
Տեառն
ամենակալի
է
"
(Մարգ.
Մաղաք.,
{գլ}.
Բ.
համ.
7)։
§
64.
"
Ես
ասացի
թէ
աստուած
Մովսէս
ահա
ետու
զքեզ
աստուած
Փարաւոնի
"
(Ելք.,
{գլ}.
Է,
համ.
1)։
"
Ո՞չ
յօրէնս
ձեր
գրեալ
է.
ես
ա
գրեալ
է.
ես
ասացի
թէ
աստուածք
իցէք
"
(Յովհ.,
{գլ}.
Ժ,
համ.
34)։
§
65.
Բնագիրը
այսպէս
է
ասո
աստան
ընդունելոց
եմք
"
(Թ.
Կաթ.
Յակ.
Առաք.,
{գլ}.
Գ,
համ
1)։
§
68.
Բնագրում
ասած
է.
"
չլս
դատապարտէաք
"
(Թուղթ
Պաւղ.
առ
Կորնթ.
Առաջ.,
{գլ}.
ԺԱ.,
համ.
31)։
(Դատապարտէաք
խօսքը
պիտի
կր
այնորիկ
ելանէր
դատաստանն
թիւր
"
(Մարգ.
Ամբակ.
{գլ}.
Ա,
համ.
3-5)։
Հարազատ
թարգմանութիւն
է
յունա
եցայ
եւ
սկսան
յարուցանել
բանս
"
(Մարգ.
Եզեկ.,
{գլ}.
ԳԺ)։
Պ.
Էմինը
մի
կողմից
կարծում
է,
թէ
Թղ
անունը
եղածը
մեզ
իմացնում
է
(Խոր.,
Գիրք
Գ.,
{գլ}.
14)։
Չէ՞ր
կարող
Սեւկոյ
դրախտն
էլ
մի
վանքի
անո
եղածն
էլ
յունական
լեզուիցն
է
մտել,
ինչպէս
Եբր.
{գլ}.
Ը,
համ.
1,
կարդում
ենք.
"
Եւ
բանից
գլուխ
խօ
)։
Բայց
սակայն
յունական
Télos
բառը,
որ
Ժողովողի
{գլ}.
ԺԲ,
համ.
13
թարգմանուած
է
"
վախճան
բանիս
"
-
ուած
է
"
վախճան
բանիս
"
-
telos
logou,
եւ
Յովհ.
{գլ}.
ԺԳ,
համ.
1
"
իսպառ
սիրեաց
զնոսա
"
-
eis
telos
sen
autus
Տիմոթէոսին
գրուած
Պաւղոսի
Առաջ.
թղթում
{գլ}.
Ա,
համ,
5,
թարգմանուած
է
գլուխ.
"
Քանզի
գլո
է.
"Եւ
Համան
գնաց
'ի
տուն
իւր
գլխարկեալ"
(Եսթեր,
{գլ}.
Զ.,
հմ.
12),
որ
չէ
ցոյց
տալիս
որոշակի
կամ
գլուխը
ջ։
Ստոյգ
է
Փաւստոս
Բիւզանդացին
(դպր.
Գ.,
{գլ}.
ԺԴ).
Տարօնի
սուրբ
Կարապետի՝
Գլակայ
վանքի,
վրայ
խ
923
երեսից
մինչեւ
932
երեսը։
Յովհ.
ԺԷ
{գլ}.,
17
համար։)
Պարկեշտութիւնը
թոյլ
չէ
տալ
եան
եւ
երգարանաց
բանաւորաց"
(Խորեն.,
Պատմ.
Հայոց,
{Գլ}.
3)։
Ճշմարի՛տ
է։
Հայերը
սովոր
էին
միշտ
կարդալ
բանաւորաց
",
Խորեն.,
Պատմ.
Հայ.,
գիրք
Ա,
{գլ}.
3:
Ծանիջի՜ք
զճշմարտութիւն,
եւ
ճշմարտու
են
իսրայէլացիք
"
(թուղթ
Պօղոսի
առ
Հռովմայեցիս,
{Գլ}.
Թ,
համար
3):
Թո՛ղ
չկարծուի,
թէ
մենք
տգ
մ
է
լսուելու
համար։
ԵՐԿՐՈՐԴ
ՀԱՏՈՒԱԾ
{Գլ}.
VI
Նոր
լեզուի
մշակութիւնը
չէ
կարելի
առաջ
տան
ովորութիւն,
ինչպէս
տեսնում
ենք
Հռովմի
կրկէսում
-
{գլադիատորներին}
(ըմբիշ),
որ
առաջ
միայն
ստրուկների
գործ
լինելով
պա
ինձ
համար
մի
օրինակ
ճարիր,
հավանաբար,
այստեղ
{Գլազունովի}
մոտ
կա,
Սադովայա
փողոցում:
Ի
դեպ,
ես
շարունակ
կոչեցան
յանուն
սրբոյն
Յակոբայ.
այսպէս
եւ
Զենոբ
{Գլակ}
ասորի
գրէ
ըստ
հրամանի
սրբոյն
Գրիգորի
զպատմութիւն
անդացին
(դպր.
Գ.,
գլ.
ԺԴ).
Տարօնի
սուրբ
Կարապետի՝
{Գլակայ}
վանքի,
վրայ
խօսելով
կոչում
է
նորան
եւս
"Մայր
եկեղ
իմ
տկարության
պատճառով,
խորհրդով
Վանավինսկուն
եւ
{Գլեբովին},
գնում
եմ
սահմանից
դուրս,
այս
բանը
հարկավոր
էր
ան,
Թեւ
ի
թեւ
հէգ
կուսութիւնք
Սուրան
{գլին}
տագնապաւ,
Եւ
լուր
լինի
դատակնիք՝
"
Ա
րորդ
Գերմանիայի
կայսրը,
ցուրտ
ձմեռան
մէջ
երեք
օր
{գլխաբաց}
եւ
ոտաբոբիկ
կանգնած
եկեղեցու
դռնումը,
պիտոյ
է
ապ
Թէ
Սօսն
ասես,
շատ
կեղծ
վիճակում
է։
Ցրտում,
{գլխաբաց},
ոտքը
բոբիկ
ման
է
գալիս
երեք
գազ
ձնի
միջում
եւ
ա
Թէ
Սօսն
ասես,
շատ
կեղծ
վիճակում
է:
Ցրտում,
{գլխաբաց},
ոտքը
բոբիկ
ման
է
գալիս
երեք
գազ
ձնի
միջում
եւ
ա
եցաւ
նորա
խաւար
բանտերում:
Այնտեղ
ստիպեցին
նորան
{գլխաբաց}
եւ
ծնկաչոք
կարդալ
մի
արհամարհելի
եւ
պժգալի
երդմնա
,
միւսին
դաւ
դնենք,
սորա
տունը
քանդենք,
միւսին
{գլխակոր}
վայր
ձգենք...
-
Աստուած
ազատէ
այդպիսի
դիւակա
մար
ճշմարտութիւնը
շատ
անգամ
ճանապարհ
է
բացել
դէպի
{գլխապարտութեան}
սիւնը
(էշաֆօդ),
շատ
անգամ
հանել
է
նորան
փայտակ
վերին
աստիճանի
կազդուրելու
մարզարան,
կախաղանը
եւ
{գլխապարտութեան}
խայտառակ
սիւնը
`
"
Դուռն
ճշմարիտ,
որ
տանի
ի
կէան
այդ
մկրատը
գործածող
կնոջ
ամբողջ
արդուզարդի,
նրա
{գլխասարքի}
մասին:
Ինչո՞ւ
եք
ծիծաղում:
Այո՛,
լավ
հնագետը
ն
ավորություն
եւ
կրթություն,
եւ
որովհետեւ
այդ
բանի
{գլխավոր}
նյութը
առած
է
նախիջեւանցոց
կյանքից,
վասն
որո
եւ
Մոսկվայում,
Արբատի
քաղաքամասում,
նահանգապետի
եւ
{գլխավոր}
ոստիկանապետի
թույլտվությամբ,
թողել
եմ
իմ
սեփական
լեզուն
չդասավանդվի
դպրոցներում,
մինչեւ
այդ
լեզվի
{գլխավոր}
ճյուղերը
չբերվեն
մի
հայտարարի,
մինչ
այդ
ժամանակ
արրալուծման
եղանակի
մասին,
որ
եւ
կազմում
է
փորձի
{գլխավոր}
նպատակը,
այն
է,
իմանալ՝
ա)
թե
յուրաքանչյուր
ս
ստացման
մասին
քուսպից,
որ
մեզ
չի
վերաբերում.
իմ
{գլխավոր}
նպատակն
է՝
շաքար
ցանել
մեկ
քառակուսի
սաժենի
վրա
ցողութիւն
մեր
ի
պատմութիւնն
գրականութեան:
Ահա
{գլխավորաբար}
ի
սկզբանէ
անտի,
որ
ինչ
ցայսօր
հեղինակք
մեր
եւ
նո
յուր
գոյությամբը
եւ
հառաջ
գնալովը
իմ
քաղաքացոց
եւ
{գլխավորապես}
Ձեզ:
Այդ
բաների
վերա
հետեւյալ
համարներից
մինի
մե
,
որ
դու
լավ
բացատրես,
թե
ինչպես
պետք
է
ցանել,
{գլխավորը}
՝
պետք
է
խոր
փորել,
1/2
արշին,
եւ
յուրաքանչյուր
ումնասիրել,
թե
ո՛վքեր
են
հայ
բողոքականները
եւ
որ
{գլխավորն}
է,
թե
ի՛նչ
տեսակ
մարդիկ
են
այդ
պարոնայք
միսիոներ
րակ
եկեղեցին
լուսաւորչական
մինչ
հերքեն
զկարծեցեալ
{գլխավորութիւն}
պապին
Հռովմայ
եւ
զանտեղի
իշխանութիւն
նորա
ի
վերայ
մէջտեղում
մի
ահագին
սեւ
կատու
թաթերով
բռնելով
մի
{գլխատած}
հաւի
մարմին,
ուտում
էր
մռմռալով:
Դորա
մօտ
դրած
մեծ
շրջանագծի
մէջ
մի
սեւ
կատու,
որ
լափում
էր
մի
{գլխատած}
սեւ
հաւի
մարմին,
տեսայ
մի
ջրով
լիք
պտուկ․
բայց
ա
նտ
է
դրւում
մօր
հետ
միասին:
Կոմսը
վճռում
է
որդին
{գլխատել},
իսկ
մայրը
այրել
կրակի
մէջ:
Լէոնորան,
իման
ն
մայր
ու
որդի
բանտարկուածքը,
հրամայում
է
դահճին
{գլխատել}
Մանրիկօն:
Ազուչենան,
ջլախտական
ամբոխմունքից
լինելով,
քնած
է
այդ
միջոցին.
Մանրիկօն
տանում
են
{գլխատելու}...
Զարթնում
է
Ազուչենան
եւ,
չտեսանելով
իւր
որդի
ղաղակում
է...
Նորան
ասում
են,
թէ
տարան
Մանրիկօն
{գլխատելու}
։
Նա
գանչում
է
կոմսին
դադարեցնել
պատիժը,
բայց
կո
ենական
մեռելութիւն:
Աքսորուեցան,
կախուեցան,
{գլխատուեցան}
եւ
այրուեցան,
բայց
նոցայ
հոգին
կենդանի
մնաց,
իւ
րէզ
է
դուրս
գալիս
այն
չարչարող
բռնութեան
ընդդէմ,
{գլխատում}
է,
աքսորում
է,
ի
վերջոյ,
չքացնում
է
բռնութեան
ըստ
որում
յառաջ
փակեղ
է
կրել,
իսկ
այժմ՝
բոլորշի
{գլխարկ},
կամ
երբեմն
լայն
վարտիկ
է
հագել
եւ
այժմ՝
նեղ.
,
այնպիսի
ծաղրածու,
որի
գլխին
պիտոյ
է
դնել
դեղին
{գլխարկ}
՝
աքաղաղի
փետուրներով
եւ
բոժոժներով,
օձ,
սողուն
ք,
պատատեալ
երեսօք,
եւ
այլն։
Հայկազնեան
բառարանը
"
{գլխարկեալ}
"
հասկանում
է
ոչ
"գլուխը
ծածկած",
այլ՝
"գլուխը
կախ
թիւնը
Աստուածաշնչից
է.
"Եւ
Համան
գնաց
'ի
տուն
իւր
{գլխարկեալ}
"
(Եսթեր,
գլ.
Զ.,
հմ.
12),
որ
չէ
ցոյց
տալիս
որոշակ
ւոր
ենք
համարում
ծանօթաբանել,
որ
բնագրում
ասած
է,
{Գլխարկեալք},
պատատեալ
երեսօք,
եւ
այլն։
Հայկազնեան
բառարանը
"գ
երից
աղբիւրի
նման։
Նա
հանեց
բոլորովին
ջուր
կտրած
{գլխարկը}
եւ
ամենայն
քաղաքավարութեամբ
սկսեց
թօթափել
նորան
ա
էի
բռնել
սորան:
Ողջոյն
եւս
չտուած՝
դրեց
նա
թաց
{գլխարկը}
աթոռի
վերայ,
հանեց
վերարկուն,
որից
ամենայն
առատ
ն,
սաստիկ
յուսահատուած
իմ
սառնութենից,
վեր
առաւ
{գլխարկը}
եւ
վերարկուն
եւ,
անձրեւի
գետօրէն
թափուելուն
ուշա
ոքա
կարողանան
այդպիսի
ծանր
գնով
գնել
կարդինալական
{գլխարկը}:
Մեծ
յոյս
ունինք
վեհափառ
Մատթէոս
նորընտիր
ծա
ասելով
լցնում
է
քիթը
թաբակով
եւ,
գլխին
քարշելով
{գլխարկը},
հեռանում
է
խօսողներից,
որ
մի
այլ
անօրէնութիւն
Իւր
սարի
բնակիչներին
տխրութեամբ
նայեց,
{Գլխարկը}
քաշելով
գլխին
յաւիտեան
լռեց:
ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ
(Ն
:
Երբ
աւարտել
էր
թէյ
խմելը,
վեր
առաւ
վերարկուն,
{գլխարկը}
եւ
ջոխին,
եւ
դուրս
գնաց
իւր
տանից:
Կարդացող
ը
այսպէս
չէր
պարոն
Շահումեանցի
հետ:
Նա
իսկոյն
{գլխարկը}
վեր
առեց
եւ
գնաց,
խոստանալով
ուղղակի
տուն
դառնալ
եւ
համարեայ
թէ
իւր
սովորական
անհոգութենովը
հանեց
{գլխարկը},
իսկոյն
վերարկուն
վազեց
Մանուշակը
որ
առնու,
հայ
երայ
մնալով
Աստուածածնի
պատկերի
առջեւ,
կախեց
իւր
{գլխարկը}
եւ
սուրը
սեղանի
վերայ,
եւ
ուխտաւորի
հանդերձով
ճա
րարի
եղբօր՝
Ալֆոնս
Դիւպլեսսու
գլխին
Կարդինալական
{գլխարկը},
որ
միեւնոյն
ժամանակում
անուանուեցաւ
Լիոնի
Արքեպ
ար
լինելուց
յետոյ
աշխատում
էր
ստանալ
Կարդինալական
{գլխարկը},
վասն
որոյ
ամենայն
կերպ
ջանում
էր
օգնել
Պապին
եւ
մարդի
վերայ,
որ
կանգնած
էր
թագաւորի
մօտ՝
առանց
{գլխարկը}
հանելու։
Զինուորքը
յափշտակեցին
այս
մարդը
եւ
գտան
խն
է։
§
26.
Արկանելի
բառը,
մեր
լեզուի
մէջ,
{գլխարկից}
սկսած
մինչեւ
օթոցը
(փռուածք,
խալիչայ)
ամեն
բան
ղեց
զարդը,
թխով
պատեց
իւր
անձը,
Ոսկենըկար
{գլխարկներին}
սեւ
քօղ
իջաւ
ծածկոյթը:
Լսեց
ազնիւ,
թնդաց
ս
դված
անգամ
մեր
քաղաքի
մասին
չեմ
կարողանում
գրել,
{գլխացավս},
անիծված
լյարդի
մեծանալուց
առաջացած
կողքիս
ցավը
ա
տարաւ
ինձ
Շամիլի
բնակութիւնը:
Ի՛նչ
աւելորդ
{գլխացաւ}
պատճառեմ՝
նկարագրելով
նորա
քաղաքը
կամ
տունը,
այ
ալուածք,
որոնց
արդիւնքով
կառավարւում
էր
նա
առանց
{գլխացաւութեան}:
Պ.
Շաքարեանցը,
իւր
բոլոր
կեանքը
18
տարեկա
էթը
չբերես,
քեզ
անցաթուղթ
չկայ"։
Ինչ
երկար
{գլխացաւութիւն}
առնենք
ընթերցողներին։
Գործակատարը
գնում
է,
մուշ
դու
ասում
ես
ուրիշ
խօսքերով,
էլ
ինչ
երկար
բարակ
{գլխացաւութիւն}:
Բանն
էլ
այն
է,
որ
ուրիշ
խօսքերով
եւ
եթէ
մա
,
փիլիսոփայութիւն
է,
որ
առնում
են
եւ
այդ
կերպով
{գլխացաւութիւն}
պատճառելով
ներկայ
գտնուած
մարդերին,
արդէն
հերիք
ատ,
ես
առհասարակ
սովորութիւն
չունիմ
իմ
խրատնելով
{գլխացաւութիւն}
պատճառել
օրիորդներին,
-
հաւելացոյց
կոմսը
ծիծաղել
ն
Անգլիոյ,
որպես
զի
հաճեսցի
տէրութիւնն
այն
ազդել
{գլխաւոր}
կառավարութեան
իւրում
ի
Հնդկաստան,
երեսփոխան
ճանա
ործեն
՚ի
Սինօդին,
եւ
լօգիկաբար
չէ
մարթ
խօսիլ
ընդ
{գլխաւոր}
անդամոցն,
յորոց
ի
ձեռին
գտանի
եւ
երասանակ
Սինօդի
կտեմբ.
համարաւ
504,
առ
նորին
պայծառափայլութիւնն
{գլխաւոր}
հրամանատարն
կովկասեան
բանակի
եւ
փոխարքայն
Կովկասո
նդիման
լինիլ
նախագահին
այսր
կառավարութեան,
այն
է
{գլխաւոր}
ռեգիստրատորին
եւ
ադմինիստրատորին,
որոյ
ազգանունն
րէնսգէտն
այն
որպէս
եւ
այլք
նմանքն
նմա,
պատկանին
{գլխաւոր}
դատարանի
տեղւոյս
Կորտ
անուանելոյ
եւ,
ըստ
օրինաց
27
թուականէ
ամսոյս,
որով
առաքէ
զբնագիր
պատասխանի
{գլխաւոր}
Ադմինիստրաթորին
-
Հագ,
՚ի
մասին
կայիցն
Բաբաջանեա
գ,
՚ի
մասին
կայիցն
Բաբաջանեանի:
4.
Գրութիւն
{գլխաւոր}
Ադմինիստրադորին
Հագ
՚ի
14/26
է
ամսոյն
յունիսի
համ
ան
թէ
պատկանում
էր
նորան.
ահա
իմ
վաճառականութեան
{գլխաւոր}
սիւնը,
գլխաւոր
հաստարանը,
որի
վերայ
շարժւում
են
էր
նորան.
ահա
իմ
վաճառականութեան
գլխաւոր
սիւնը,
{գլխաւոր}
հաստարանը,
որի
վերայ
շարժւում
են
իմ
բոլոր
խանութ
կանոնքը,
եթէ
արմատանան
Հայոց
ազգի
մէջ,
կարող
են
{գլխաւոր}
պատճառ
դառնալ
ազգի
հարստութեանը:
-
Սիրելի՛,
բանդեանցի
հետ,
որ,
ինչպէս
տեսանում
եմ,
պիտոյ
է
{գլխաւոր}
աշխատակից
լինի
Պ.
Հրատարակողին,
գրում
եմ
ձեզ
այ
ն
բարբարոսութիւն
ճանաչւում
է
մեզանում:
Ծնողի
{գլխաւոր}
խորհուրդը
եւ
նպատակը
չէ
պիտոյ
այն
լինի,
որ
աշխատ
կ
էր
ստոյգ
դաստիարակութենից
եւ
կրթութենից։
Ծնողի
{գլխաւոր}
ջանքը
եւ
փոյթը
պիտոյ
է
լինի
յառաջ
հոգաբարձու
լինե
ղաքի
կենտրոնը,
ուր
գտանւում
է
Աւագ
եկեղեցին,
եւ
{գլխաւոր}
հրապարակը,
այլեւ
միւս
եկեղեցիների
համարեա
թէ
միա
,
միջին
թուով
շատ
վեր
է
եւ
ճոխ
իւր
հարստութեամբ:
{Գլխաւոր}
պատճառը
քաղաքի
հետ
մնալուն
է
ժողովրդի
անդաստիարակ
որ
ես
"
Հիւսիսափայլի
"
հրատարակողը
չեմ
եւ
ոչ
նորա
{գլխաւոր}
աշխատակիցը.
ես
պատասխանատու
եմ
այն
բաների
մասին
ր
անկախութիւնը,
եւ
այն
բանի
մէջ
է
նորա
առաջին
եւ
{գլխաւոր}
սխալը:
Չէ
կարելի
առանց
ծիծաղելու
կարդալ,
մի
ալով
հետեւեալ
տողերը
(տե՛ս
երես
443).
"
Մինն
ի
{գլխաւոր}
շռայլութեանց
է
անունակոչական
տօնախմբութիւնն,
զոր
կանգնած
էի
մի
այնպիսի
տեղում,
ուստի
երեւում
էին
{գլխաւոր}
պալատը
եւ
մեծ
ու
փոքր
Տրիանոնքը:
Եւ
եթէ
այն
րոպէ
ել
յաւելուածի
եւ
ամբողջ
շինուածքի
ապահովութեանը:
{Գլխաւոր}
շինութեան
մէջ
բովանդակւում
են
մատենադարանը
եւ
մի
վերակացու
կամ
դաստիարակ
կրօնաւորների
բնակարանքը:
{Գլխաւոր}
շինութեան
աջ
ու
ձախ
կողմից
շինած
են
նոյնպէս
բնակո
ն
ունի,
սակայն
շատ
աղքատ
է
իւր
բովանդակութեամբ:
{Գլխաւոր}
խորհուրդը
"
Ընծայի
"
յորդորել
Հայերը
դէպի
միաբանո
նցածը,
իւր
ներկան
եւ
հոգալ
ապագայի
մասին:
Այս
է
{գլխաւոր}
պատճառը,
որ
ամենայն
թշուառ
վիճակ
տանելի
է
եղել
մ
ացած,
նոր
գրուած
պատմութիւնը
Հայոց
կը
տպէր
երկու
{գլխաւոր}
Հայերէն
բարբառներով՝
Ռուսսիայի
եւ
Թիւրքիայի:
ծովեզերեայ
դրութեամբ:
Հերիք
է,
որ
մի
երկու
{գլխաւոր}
եւ
յարմարաւոր
տեղերում
սկսանի
երկրագործութիւնը,
խաւոր
մեղաց,
թուէ
զեօթն
մահացուս,
յարելով,
եթէ
{գլխաւոր}
կոչեցան
սոքա,
աղբիւր
գոլով
այլոց
բազմապատիկ
մեղա
վ
այլոց
բազմապատիկ
մեղանաց:
Բայց
յետոյ
հարցանէ
"
{գլխաւոր}
մեղքերուն
ամենն
ալ
մահուչափ
կամ
մահացո՞ւ
են"։
Ա
հացու
են
եւ
երբեմն
ներելի:
Ի
վերջէ
յարէ
զանուանս
{գլխաւոր}
մեղաց,
որ
գոն,
հպարտութիւն,
նախանձ
եւ
այլն
եւ
ուղեղ
գրգռող
բաներ,
սառնասիրտ
է
մնում
դէպի
գործի
{գլխաւոր}
արժանաւորութիւնը,
որ,
ճշմարտապէս
ասելով,
շատ
ա
ի,
օրէնքի
կատարումը
չափուած
չէ
ժամանակով,
ուստի
{գլխաւոր}
ներգործող
անձին
որակութիւնքը
կարող
են
ազդել
այդ
կ
առով
աշխատում
է
համեմատութիւն
գնել
քրիստոնէութեան
{գլխաւոր}
հիմքերի
եւ
սիրու
եւ
կեանքի
հասկացողութեան
մէջ
-
հ
երբ
սէրը
կը
լինի
կրօնի
կենտրոնը,
բարոյականութեան
{գլխաւոր}
նշանաբանը:
Միմիայն
նոյն
իսկ
մարդուց,
նորա
ամբող
հոգատարքը,
ո՛չ
գործավարը,
ո՛չ
խորհրդականը,
ո՛չ
{գլխաւոր}
պաշտօնատարները
եւ
ո՛չ
վերակացուի
օգնականները
լուս
,
կարողանաք
այնտեղ
երկար
կեանք
ունենալ:
Երրորդ,
{գլխաւոր}
սխալն
այն
է,
որ
չկամ
են
ալով
առաջին
փորձովը
խրատ
էր,
ուրիշ
էլ
շատ
բաներ
ասելով,
տուած
պատասխանիդ
{գլխաւոր}
բանը
այս
արիր,
թէ
"
պէ՛տք
էր,
որ
նոքա
մտածէին
ական
մարդ,
ականաւոր
տոհմից,
ուղարկեցի
այդ
Հայոց
{գլխաւոր}
քահանային,
այդ
հոգիների
հիւանդատեսին՝
ասելով.
ր
վախճանելու
ժամանակ
ինչ
ահաւոր
նզովք
գրով
դրել
է
{գլխաւոր}
քահանաների
վրայ,
այդ,
դուք
ինքներդ
շա՛տ
լաւ
տեղ
է,
թէ
Աղանը
թէեւ
եղել
է
Փարպեցու
դաստիարակութեան
{գլխաւոր}
ուղղիչը,
այնուամենայնիւ
Փարպեցին
ունեցել
է
նորա
արարեալ
"
(եր.
51),
որ
նշանակում
է
պատասխանի
{գլխաւոր}
բանը,
պատասխանի
բովանդակութիւնը։
Այս
ձեւը
շատ
գ
րինակ՝
"
գլուխ
բանը
առողջութիւնն
է
",
փոխանակ
"
{գլխաւոր}
բանի
",
լոկ
պատահական
նմանութիւն
է,
կարծում
ենք
իւնքը
ստիպում
են
մեզ
երկար
բարակ
խօսել։
Նախ՝
{գլխաւոր}
քահանայութեան
խօսքը,
որպէս
նաեւ
քահանայապետ
բառը
ը
բացառոցաբար
տրւում
են
կաթողիկոսների,
որովհետեւ
{գլխաւոր}
քահայութեան
(որ
նո՛յն
է
եւ
գլխաւոր
քահանայ
եւ
քա
ի,
որովհետեւ
գլխաւոր
քահայութեան
(որ
նո՛յն
է
եւ
{գլխաւոր}
քահանայ
եւ
քահանաների
գլխաւոր.
ըստ
որում
մեր
լեզ
եան
(որ
նո՛յն
է
եւ
գլխաւոր
քահանայ
եւ
քահանաների
{գլխաւոր}.
ըստ
որում
մեր
լեզուի
մէջ
վերացեալ
անունները
շատ
սխալւում։
Մենք
ընդդէմ
չենք
եւ
չենք
մերժում,
թէ
{գլխաւոր}
քահանայութեան
կամ
քահանայապետ
խօսքերը
չէ
կարելի
ե
ենք
եւ
չենք
կարող
թոյլ
տալ,
թէ
Հայոց
լեզուի
մէջ
{գլխաւոր}
քահանայութեան,
կամ
գլխաւոր
քահանայ,
կամ
որ
նոյն
,
թէ
Հայոց
լեզուի
մէջ
գլխաւոր
քահանայութեան,
կամ
{գլխաւոր}
քահանայ,
կամ
որ
նոյն
է՝
քահանայապետ
բառերը,
մի
ում։
Երկրորդ,
դնենք,
թէ
կարելի
է
այս
տեղում
{գլխաւոր}
քահանայութեան
խօսքը
կաթողիկոս
հասկանալ,
բայց
եւ
նթարկւում
էր
այս
Կօմիտետի
իշխանութեանը։
Կօմիտետի
{գլխաւոր}
գործակատար,
պետական
Քարտուղար
քաջափայլ
Պարոն
Վլա
,
անձանձիր
աշխատութեամբ
եւ
եղբայրական
ջերմ
սիրով
{գլխաւոր}
գործակատար
գտանուեցաւ
այս
մեր
պատմած
բոլոր
բաների
ւթիւնից,
սատանայի
պալատի
մէջ
կարգուած
է
տնտես
եւ
{գլխաւոր}
խոհարար.
նա
կառավարում
է
խոհարանը,
ապսպարում
է
համար,
առաջինը,
որ
տաք
է,
երկրորդը
`
խաւար
եւ
{գլխաւոր}
՝
խաւար
լինելը,
որովհետեւ
դա
մեր
բոլորի
ծնողն
էր
անը,
գրականութեան
մեծ
դեւը
եւ
ամուսնական
գործերի
{գլխաւոր}
կառավարիչը:
Բացի
սորանից
այսօր
տարեգլուխ
է
մի
քա
ամբութիւններից
յետոյ
ես
քաշուեցայ
դէպի
Փարիզ
-
իմ
{գլխաւոր}
բնակութիւնը,
եւ
սրտիս
նեղութենից
գրեցի
ուսումնակ
կումը
այս
բանը
շատ
ընդունելի
է
եւ
շնորհակալութեան
{գլխաւոր}
ցոյց
դէպի
այն
մարդը,
որ
հրաւիրում
էր
նստել:
Բու
վիպասանութիւն
է,
Ձեր
մռայլութիւն:
Վիպասանութեան
{գլխաւոր}
կանոն
է,
որ
ամենայն
բան
լինի
զարմանալի
եւ
ընդհակ
րագիրների
շնորհքով,
որ
հնարեցի
ես
եւ
որոնց
վերայ
{գլխաւոր}
ոստիկան
եմ
Ձեր
մռայլութեան
պաշտօնական
հրովարտակով
վերադարձել
էր
սատանայի
մօտ,
յայտնեց
թէ
հնդկական
{գլխաւոր}
եւ
ծայրագոյն
Բրամինը.
որ
շատ
տարիներով
ահա
ծառայ
ագոյն
Բրամինը,
մինչեւ
ես
լսեմ
ամուսնական
գործերի
{գլխաւոր}
կառավարչի
յայտարարութիւնը:
Է
Ես
չկամիմ
նկարա
նը:
Է
Ես
չկամիմ
նկարագրել
ամուսնական
գործերի
{գլխաւոր}
կառավարիչ
դեւի
արտաքին
կերպարանքը.
պատճառ,
իմ
գ
,
որ
Ֆիֆիքոքոյ
դեւը
(այսպէս
է
ամուսնական
գործերի
{գլխաւոր}
կառավարչի
անունը),
շատ
լաւ
դեւ
է,
շատ
խորամանկ
դե՛յ,
որպէս
վարձ
երկրի
վերայի
ամուսնական
գործերի
{գլխաւոր}
կառավարչի
աշխատութեանը,
հրամայիր
ոսկեզօծել
սորա
ց
եկաւոր,
Մերոյս
ցեղի
շառաւիղ
Է
Բրամին
{գլխաւոր}.
Յաւուրց
անտի
մանկութեան
Առ
դրան
կացեա
ղօթքի
պէս
իմ
աղօթքը
եւս
արժանընդունակ
լինէր:
Մեր
{գլխաւոր}
պարտականութիւնն
է
եկեղեցիք
շինել,
եղած
եկեղեցինե
,
երկու
յարկով
բաւական
ընդարձակ
տուն,
եւ
այս
տան
{գլխաւոր}
արժանաւորութիւնը
էր
այն,
որ
միեւնոյն
ժամանակ
պատ
ս
որ,
եթէ
ես
չլինէի,
պիտի
ծառայ
լինէր
ուրիշին,
{գլխաւոր}
պատճառն
է
այս
բոլոր
բաների:
Նորա
կինը,
թէեւ
գեղ
պարոնը,
-
կոչի՛ր
շուտով
Գրիգորը:
-
Գրիգորը
{գլխաւոր}
գործակատար
էր
պ.
Յովնաթանեանցի,
եւ
նորա
ձեռքում
հոգի
ունի,
ինչպէս
ասացիր,
բանականութիւն
ունի
եւ
{գլխաւոր}
սոցայ
մէջ,
սոցայ
դատաւոր
եւ
առաջնորդ,
խիղճ
ունի
ի-օղլուին
յանձնուեցաւ
Մանուշակի
առողջութեան
մասին
{գլխաւոր}
հոգաբարձութիւնը:
Թիւթիւնճի֊օղլու
տիկինը,
իւր
յառաջ:
Մի
փոքր
ժամանակ
պտուկին
նայելուց
յետոյ,
{գլխաւոր}
պառաւը
ասաց
մի
զզուելի
ձայնով,
-
"
առաջին
գնդակը
պտուկին:
Մի
քանի
վայրկեան
անցանելուց
յետոյ,
{գլխաւոր}
պառաւը
ասաց,
-
"
երկրորդ
գնդակը
հալուեցաւ"։
Այս
անթարթ
աչքերով
նայում
էին
երեքը
միասին
պտուկին.
{գլխաւոր}
պառաւի
դէմքը
առաւել
զարհուրելի
էր
նորա
գլխի
անդադ
տը:
Երբ
ամենեքեանքը,
վայելած
ու
լիացած
էին,
{գլխաւոր}
օրիորդը,
վեր
կանգնեցաւ
իւր
տեղից
եւ
չցրեց
իւր
բա
իաբանութիւն
հաստատել,
որ
դնէր
իւր
առաջեւ,
որպէս
{գլխաւոր}
կէտ
նպատակի,
տարածել
ազգի
մէջ
բոլոր
հարկաւոր
եւ
անից
Մաթոս
աղայի
Ալլահվերտեան,
որ
յայնմ
ժամանակի
{գլխաւոր}
ծանօթն
էր
տէրութեան
եւ
խորհրդոց
նորա,
այսու
ճանա
ել
զկեղծ
արարս
իւրեանց
եւ
որպէս
թէ
նոքին
իսկ
չէին
{գլխաւոր}
ջատագովք
Հայոց,
եւ
'ի
վանս
իւրենաց
ոչ
անդադար
խօ
եւ
զեկուցանել
առ
որ
պարտն
էր,
այլ
ամենայն
ինչ
'ի
{գլխաւոր}
նոցին
ամփոփեսցի
եւ
այլն։
Ի
վախճանի
բանիս
յայ
այն
եւ
չէ
ընդունում
ոչինչ
պատճառաբանութիւն։
Նորա
{գլխաւոր}
էական
մասունքը
բաղկանում
են
ամուլ
եւ
անպտուղ
ծիսա
ղ
ծիսակատարութիւնների,
զոհերի,
որ
Հրէական
կրօնի
{գլխաւոր}
հաստարանքն
էին։
Նա
տարածեց
մարդկային
ազգի
մէջ,
ցուն
միեւնոյն
չափով
իրաւունք
եւ
ազատութիւն։
Նոցա
{գլխաւոր}
հաստարանը
ճշմարտութիւն
լինելով,
ապահովում
է
մարդ
ու
պէս
մարդուն,
որ
հայրն
էր
մեր
մատենագրութեան
եւ
{գլխաւոր}
թարգմանիչ
Սուրբ
գրքին,
մինչեւ
ի
մահ
հալածելուց
յե
ելու
ժամանակ,
որ
ունի
իւր
մէջ
երկու
մուտք,
հինգ
{գլխաւոր}
տեղիք
եւ
մի
խօսակցութիւն
(dua
praeludia,
puncta
այս
ժողովքի
մէջ
իբրեւ
Պապական
Աստուածաբանք։
Նոցա
{գլխաւոր}
միտքը
այն
էր,
որ
փոխեն
ժողովքի
ուղղութիւնը,
պար
երջանալի
էր
լինում,
եւ
ժողովքը
դեռ
չէր
սկսած
իւր
{գլխաւոր}
գործը։
Վերջապէս
Ֆրանսիայի
եւ
Գերմանիայի
Եպիս
։
Ահա՛
այս
կերպով
ժողովը
չ'կարողացաւ
հասանել
իւր
{գլխաւոր}
նպատակին,
որ
էր
Պապական
Աթոռի
եւ
Տէրութեան
վերան
ւ
եւ
նոցա
խղճմտանքին
տիրելու
համար
աշխատութենների
{գլխաւոր}
հիմքը։
Բայց
Լօյոլա
միանգամայն
այլապէս
էր
մտածում
վճիռը՝
այս
եւս
յաւելացնելով,
թէ
որովհետեւ
Կարգի
{գլխաւոր}
նպատակը
այն
է,
որ
քարոզէ
անհաւատներին
Քրիստոսի
Ա
եան,
չ'տպուէին
այդ
բոլոր
կարգադրութիւնքը,
Կարգի
{գլխաւոր}
անդամների
գործադրութեան
համար.
այլ
մարդերի
համար
ը
ու
կանոնը։
Կարգը
բաղկանում
էր
այս
հետեւեալ
{գլխաւոր}
աստիճանակարգերից,
այսինքն՝
I)
Ունկնդիրներից
կա
երկու,
երեք
կամ
աւելի
եւս
տարիներ
փորձուած
էին։
{Գլխաւոր}
անդամք
իշխում
էին
նոցա
վերայ,
եւ
նոքա
պարտական
է
օլլեգիաները
եւ
նորընծայական
տները
առաջինների
նման
{գլխաւոր}
պաշտօն
չունէին
Կարգի
մէջ
եւ
կարո՛ղ
էին
սեպհականել
թենից։
Գտանւում
էին
նոյնպէս
Գեներալ-Քարտուղար
եւ
{գլխաւոր}
խորհրդական
(monitor)։
Սոքա
ողջը
լինում
էին
ինք
անք
իւրեանց
կամեցածի
պէս
սրբագրել
էին.
մէջի
եղած
{գլխաւոր}
բաները
դուրս
էր
հանած,
իսկ
աշակերտներին
պարապեցն
Առաջին
յօդուածի
մէջ
ես
արդէն
ասացի,
թէ
Կարգի
{գլխաւոր}
խորհուրդը
այն
էր,
որ
ընդդէմ
Վերանորոգութեններին
մասին,
յանձնեց
նորան
Գօայի
նոր
շինած
սերմնարանի
{գլխաւոր}
տեսչութիւնը,
որ
դարձաւ
յետոյ
Յիսուսեան
ամենահարո
ներ,
կարողացաւ
համոզել
եւ
հաւատացնել
Կայսրը,
թէ
{գլխաւոր}
Բօնզերից
մինն
է
տետրակի
հեղինակը,
որ
մանաւանդ
թշ
եր
դնում
էին
եւ
հիները
փոխում։
Յիսուսեանների
{գլխաւոր}
խորհուրդը
այն
էր,
որ
ուսուցանեն
Պարագուայեցիների
վեցը
եւ
մանաւանդ՝
Դուքս
Մայէնը,
որ
այն
միջոցին
{գլխաւոր}
գործակատար
էր,
Կարտինալ
Բուրբօնը
թագաւոր
հրատարա
Բայց
Յիսուսեանք
պատասխանեցին,
թէ
Հ.
Լաւալլետը,
{գլխաւոր}
իշխան
լինելով,
այն
Յիսուսեան
ընկերութեանը,
որ
Մ
անակին
Թիֆլիզ
քաղաքի
մէջ
լուսաւորութեան
առաջին
եւ
{գլխաւոր}
աղբիւրն
էր
համարւում,
որպէս
եւ
այժմ
չէ
վերջացած
ելեան
պատերազմից
յետոյ
ծայրայեղութեան
հասան:
Սրա
{գլխաւոր}
սկզբնապատճառը
եղան
ազգային-կրօնական
վարչութեան
մի
ր
նորա
լեզուի
մէջ
անխտիր
երեւում
են
տարերքը
երկու
{գլխաւոր}
ժողովրդական
բարբառների,
այսինքն՝
Հայաստանի
եւ
Տ
ւցած
հակառակութիւնը
բացատրվի։
Նոր
լեզուի
հնից
{գլխաւոր}
եւ
հիմնական
տարբերութիւնը
էապէս
հիմնված
է
բանի
կա
վի
մտքի
ամբողջ
նկարը,
բայց
եթէ
կոպտութեամբ
միայն
{գլխաւոր}
եւ
խոշոր
գոյների
քամակից
գնալով՝
կէս
գոյները
կամ
ւնին,
բայց
երբեմն
աւելի
զօրութեան
կամենալով
դնել
{գլխաւոր}
(համարուած)
ներգործողների
մէջ
եւ
անդադար
նոցա
մ
,
այլ
շատ
զգալի
կերպով
կեղծ
վիճակի
մէջ
է
դնում
իր
{գլխաւոր}
ներգործողներին,
ինչպէս
են,
Սօսի
թագաւոր-օձ
(Շա
Սօսի
քարափի
գլխին
աղօթելը
եւ
այլն:
Յայտնի
է,
թէ
{գլխաւոր}
ներգործողների
վերաբերութեամբ,
մի
առնուած
միջոցու
ամբ
եւ
նոցանից
նոր
ուժ
եւ
նոր
զօրութիւն
չառնու
իր
{գլխաւոր}
հերոսի
համար,
նախ
որ
այդ
հերոսը
տկարանում
է,
վր
ս
կամ
այն
մոմենտի
համար
թանձրացնում
է
այս
կամ
այն
{գլխաւոր}
բնաւորութիւնը,
յայտնի
է
թէ
պարտք
կայ
նորա
վերա
`
րչութեան
հետ,
պիտի
պեյզաժ
ասենք
նորան:
Հեղինակի
{գլխաւոր}
գաղափարը
Սօսը
եւ
Վարդիթերը
չէ,
այլ
ընդհանուրի
կե
րա
օրէնքը,
քայլ
առ
քայլ
երթալով
նորա
իւրաքանչիւր
{գլխաւոր}
մոմենտների
քամակից
մինչեւ
այն
կէտը,
ուր
անհատի
կ
զ,
եթէ
դորան
լեզու
չխոստովանենք։
Այսօր
երկու
{գլխաւոր}
բարբառներ
մեր
լեզուի՝
Արարատեան
եւ
Կ.
Պօլսի,
լ
լիա,
Հնդկաստան,
զանազան
կղզիներ,
բնականապէս
եւ
{գլխաւորաբար}
յառաջանում
են
դարձեալ
Բրիտանիոյ
մէջ
հասարակ
ժողով
շան։
Լօյոլայի
զանազանութիւնը
այլ
անապատականներից
{գլխաւորաբար}
այն
է,
որ
նա
կարողացել
է
սառնասրտութենով
եւ
լօգի
ա
պաշտօնը:
Գործի
կատաստրոֆը,
եթէ
ուղիղն
ասենք,
{գլխաւորաբար}
հիմնուած
է
Արշաւրի
դրժողութեան
վրայ:
(Արշաւիրը
ն
կամ
ծնողական
դաստիարակութիւնը
ստանում
է
երեխայն
{գլխաւորապէս}
իւր
մօր
ձեռքով,
ուրեմն
նախ
եւ
յառաջ
հարկաւոր
է
մ
բաժանւում
է
միւսից
իւր
լեզուով,
եւ
լեզուն
է,
որ
{գլխաւորապէս}
պահպանում
է
ազգութիւնը:
Նախիջեւանի
կեանքը
ոգ
արող
է
երեւել
ազգային
վաճառականութիւնը,
երբ
նա,
{գլխաւորապէս},
Հայի
առաջ
բերած
նիւթը
եւ
արդիւնքը
վաճառէ,
այն
ելու
համար
1858-1861
թուականների
հրատարակուածից)
{գլխաւորապէս}
պատերազմում
է
նոր
լեզուի
այն
ոճերի
եւ
ձեւերի
հետ
ր,
որովհետեւ
նոցայ
յանձնողքը
այս
գործերս,
գրեթէ
{գլխաւորապէս}
աւագ
մարդերից
էին:
Նա
ի՞նչ
էր
գիտում,
թէ
սոքա
ա
որպէս
նաեւ
բովանդակ
եղելութեանց
մէջ,
Ս.
Ղեւոնդի
{գլխաւորապէս}
պաշտօն
վարելը,
որի
անունով
եւ
բոլոր
նահատակքը
Ղե
ութեամբ
ներս
բերել
հիւանդի
կազմուաձքի
մէջ,
այլ,
{գլխաւորապէս}
հոգին:
Որեւիցէ
անախորժութիւն
խանգարելով
հոգու
եւ
բանականութիւն
ունի
եւ
նորա
արժանաւորութիւնը
այս
է
{գլխաւորապէս},
այլեւ
պատկեր
է
Աստուծոյ:
-
Փոքր
ինչ
նման
պա
գի
եւ
կամ
ընկերութեան
սկզբունքի
մայրը
ճանաչւում
է
{գլխաւորապէս}
կրօնը
եւ
երկրորդաբար
քաղաքականութիւնը։
Այն
պատճա
ը,
որ
թէեւ
շատ
ծանրակշիռ
բան
է,
բայց
եւ
նա
ինքը
{գլխաւորապէս}
աճում
է
կրօնի
հիմքերի
վերայ։
Ի՛նչ
է
կրօնը
եւ
տեւ
Արարատեան
աշխարհի
ծնունդ
է
եւ
իր
գրուածքի
մէջ
{գլխաւորապէս}
հետեւում
է
բուն
Արարատեան
առաջին
հոլովման,
եթէ
ա
է
մեր
ստացեալ,
կա՛մ
'ի
պատճառս
անհոգութեան
նախնի
{գլխաւորաց}
քաղաքիս,
կա՛մ
ըստ
անհասանելի
կանխասահմանութեան
վ
ն
նշանակում։
Նոյնիսկ
Խորենացու
նզովքը
"
'ի
վերայ
{գլխաւորաց}
քահանայութեանն
"
չէ
կարելի
բացառոցաբար
կաթողիկոսն
,
այսպես
եւ
նզովիցն,
զոր
թողեալ
էր
գրով
ի
վերայ
{գլխաւորաց}
քահանութեանն,
չերկուանամք
նոյնպէս
սոցա
առ
գրել
զ
՝
ի
ժամ
վախճանին
ասացեալ
էր
զահաւոր
նզովս
ի
վերայ
{գլխաւորաց}
քահանայութեանն,
յայն
սակս
պարեգօտաւորք
սեղանակապ
ժամ
վախճանին
զի՞նչպիսի
ահաւոր
նզովս
գրով
ի
վերայ
{գլխաւորաց}
քահանայութեանդ
ասացեալ
է՝
ձեզէն
իսկ
գիտէք
տեղեկա
պաշտօնէիցն
կրօնի
ընդհանրապես,
իսկ
յապահովութիւն
{գլխաւորացն}
քահանայութեան
ի
մասնաւորի,
այո՛,
շատանայ
լոկով
ցանել
ի
վերայ
ժամանակակից
աբեղենին
Հայոց
եւ
նոցին
{գլխաւորացն}
յետ
մահու
Մեծին
Սահակայ
եւ
Մեսրոպայ,
յորոց
հալած
նութիւնս
առակացն
Սողոմոնի,
եւ
Նոր
Կտակարանի,
եւ
{գլխաւորեալ}
զգործն՝
բէրէ
նշանագրօք
հանդերձ
ի
Հայաստան
առ
սու
անուն
ընդ
օդ
գէթ
հնչի
հանապազօր:
Առ
ի
զընթացս
{գլխաւորել}
բանիս
ասասցուք
եւ
զհեղինակաց
մերոց
առ
Ռուսահայս,
եր
է
համարում
եւ
նորա
կարծիքները
սխալական,
որոնց
{գլխաւորը}
Հայոց
լեզուի
մասին.
Նազարեանցը
ասել
է,
թէ
հայոց
եւ
կենդանական
կեանքերը
կերպարանագործւում
են,
իսկ
{գլխաւորը}
բանական
կեանքը,
որով
միայն
պիտի
զանազանուէր
նա
բ
գործուել
էին
իմ
վերայ:
Այս
պատճառով
իմ
երազներից
{գլխաւորը}
ստորագրում
եմ
այստեղ,
բայց
այն
պայմանով,
որ
դու
ան
անհամաձայնութեան
նշանաւոր
խնդիրները,
եւ
ողջից
{գլխաւորը},
որ
բովանդակում
էր
իւր
մէջ
Քրիստոսի
երկու
բնութե
մն
եւ
դորա
յայտարար
ձեւերը,
որոնց
մինը
եւ
առաւել
{գլխաւորը}
լեզուն
է,
որ
պիտի
յարմարուի
կեանքի
որպիսութեանը
ով,
յօդուածներ,
որ
ոչինչ
չեն
պարունակում,
բայց
{գլխաւորը}
եւ
ուշադրութեան
արժանին
այն
է,
որ
տպել
է
տալիս
օ
ոչ
թէ
իմ
հրամանովը
պիտոյ
է
վարուէր,
այլ
քեզ,
եւ
{գլխաւորը}
ինձ
եւս
պիտոյ
է
աշխատէր
իւր
հրամանովը
վարել:
Եթէ
էր,
թէ
պիտոյ
է
գայ
մի
օր,
երբ
նորա
միաբանութեան
{գլխաւորը}
կամ,
աւելի
ուղիղ,
իւր
յաջորդը
թղթերով
ու
երդում
գի
բարոյականութիւն
երկու
աղբիւր
ունի.
առաջինը
եւ
{գլխաւորը}
՝
կրօնը,
երկրորդը՝
լուսաւորութիւնը։
Թէեւ
կարել
եւ
տարերքը
էին
բռնակալութիւն
եւ
ստրկութիւն,
որի
{գլխաւորը},
Աստուծոյ
ամենակալի
երեսփոխան
քարոզելով
իւր
անձը
թեանց,
որով
փառաւորուած
քաջարանց
նախարարքը
իրենց
{գլխաւորի}
եւ
Սուրբ
Յովհանն
Մանդակունու
հետ
այնտեղ
վազէին
իր
անելի
չէ
այն
ձեւը,
այսինքն՝
"
գլուխ
"
փոխանակ
"
{գլխաւորի}
"
կամ
"
բովանդակութեան"։
1862
ի
Վենետիկ
տպած
Վա
աստիճանաւորներ,
որոնք
ենթադրւում
էին
Ուխտապահերի
{գլխաւորին},
սոքա՝
Գաւառականներին,
իսկ
Գաւառականները՝
Գեն
ն
յայտնի
են
Ձերոյին
գերամբարձ
սրբազնութեան,
որոց
{գլխաւորն}
է
աղքատութիւն
իմ,
որ
ո՛չ
ներէ
ինձ
չուել
աստի
ի
Ք
ց
առաքինի
գործերի
մէջ:
Այս
առաքինի
հայերից
{գլխաւորն}
է
յիշատակի
արժանաւոր
Մասեհ
Բաբաջանեան
կամ
հասարակ
եւ
ահա
պատգամքն
ահաւոր
աղճատեալ
են
՚ի
նմա:
Եւ
որ
{գլխաւորն}
է,
զորով
չկարեմք
բնաւ
զանց
առնուլ,
Հեղինակ
մատե
ձեռնասուն
աշակերտս
վարժեաց
'ի
նոյն
եղանակ,
որոց
{գլխաւորն}
եւ
իբրեւ
իւր
երկրորդ
եղեւ
Հ.
Մկրտիչ
Աւգերեան
ջատ
աւելի
ճարտարութեամբ,
աւելի
հնարագիտութեամբ
եւ
որ
{գլխաւորն}
է
աւելի
բնականութեամբ
միանան,
հաւաքուին
եւ
կենտր
առաջին
օրը
Կանոնադրութեան
ներկայ
հակառակորդներից
{գլխաւորները}
նպատակայարմար
էին
համարում
"
Սահմանադրութիւն
"
ան
ւ
ազգասէր
քաղաքագլուխ,
խորհուրդ
կատարելով
քաղաքի
{գլխաւորների}
եւ
ամբողջ
հասարակութեան
հետ,
սահմանէ
այս
կարգերը
ատակում
են
Հռովմի
պապին,
այստեղ
ճանաչում
են
նորա
{գլխաւորութիւնը},
այնտեղ
Հայոց
ազգի
մեծ
մասը
ընդունում
է
Քաղկեդոն
արդապետք
եւ
ուսուցիչք
Սուրբն
Սահակ
եւ
Մեսրոպ,
եւ
{գլխաւորք}
յաշակերտացն
Սուրբ
Յովսէփ
եւ
Յովհան
եւ
Ղեւոնդ
եւ
Ս
բեղենէն
վերապատուեալ:
Յետ
մահու
Եզնկայ
Կողբացւոյ
{գլխաւորք}
քահանայութեանն՝
երանելոյս
տուեալ
զեպիսկոպոսութիւ
րք։
Սակայն
գիտել
արժանի
է,
թէ
յայս
ամենայն
գործ
{գլխաւորքն}
'ի
բանս
եւ
'ի
խորհուրդս
էին
նախ
Հ.
Ղուկաս
Ինճիճե
ատները
Տէրութենական
հիմնաւոր
օրէնքներին։
Բօնզերը
{գլխաւորքն}
էին
այս
զանազան
կրօնապաշտութենների,
որ
ըստ
մեծի
կարողացել
էի
ոտքս
շարժել
տեղից
եւ
ահա
բազմության
{գլխի}
վերա
շողացին
երկու
սուր:
Շրջակա
բազմությունը՝
հ
ը
ե՛ւ
ամոթ
է,
ե՛ւ
հանցանք:
Ցավում
եմ,
որ
նա
{գլխի}
չի
ընկել
Նախիջեւան
ուղարկելու
Կոխինխինյան
հավի
մի
որ
հենց
երեկ
կոտրած
իմ
ծխափողը
վերջինն
է
եղել
եւ
{գլխի}
ընկա
այն
ժամանակ,
երբ
նամակս
վաղուց
արդեն
ուղարկ
արածութիւնը,
որ,
կործանուելով
մի
այդպիսի
մարդու
{գլխի}
վերայ,
չքացնէր
նորան:
Ցաւելի
մտածութիւն.
արդեօ
ամ
իւր
կեանքումը
պատմում
էր
Մանրիկօյին
իւր
եւ
մօր
{գլխի}
անցքը:
Մանրիկօն
գնում
է
դէպի
վանքը
եւ
տեսանում
է
եծամեծքը,
որ
գուցէ
մի
փոքր
լաւ
կարծիք
ունէին
ձեր
{գլխի}
վերայ,
պիտի
այժմ
հասկանան
ձեր
անխելութիւնը՝
նայ
չում
է
դէպի
տապանը:
Երկու
հրեշտակ,
որոնցից
մինի
{գլխի}
վերայ
աստղ
եւ
ձեռքում՝
քնար,
ցոյց
է
տալիս
բանաս
ր,
ցոյց
է
տալիս
բանաստեղծութեան
ոգին,
իսկ
միւսի
{գլխի}
վերայ
հրեղէն
լեզու
եւ
աջոյ
ձեռքում
բռնած
մի
ջահ,
է,
իսկ
դուք
կենդանի
էք
եւ
ապագայի
արշալոյսը
ձեր
{գլխի}
վերայ
է
բացւում:
Ձեր
սակաւաթիւ
լինելը,
համեմատե
օտ
լքեալ
հէգին
`
Յար
օրհնուա՜ծ
դու
լինես:
Թէ
ոք
{գլխի}
տեղ
չունենայ,
Դու
բարձերըդ
տաս
նրան...
Ու
թէ
շ
լ
եւ
տպեալ
եմք
արդեն։
Ամենայն,
որ
ունի
զուղեղ
ի
{գլխի},
տեսանէ,
եթէ
փաստաբանութիւն
Այվազովսքւոյ
անագան
շտ
պատկեր:
՚Ւ
հիւսած
մազերն
թուխ-թուխ
{գլխի},
Կոկոն
աչքը
կը
փայլի,
Արդեօք
ու՞նք
եմ.
Արծաթաջրած
Մազերի
թելեր
Իմ
{գլխի}
վերայ
Որոշ
փայլում
են:
Անցած
իմ
օրեր
խաղացութեան
եւ
ռէակցիօյի
անպարծանք
դրօշները
նոցայ
{գլխի}
վերայ
են
փողփողում
մասնաւորապէս:
Մեր
դրօշը
յա
ները,
որոնց
գործերից
որպէս
թէ
քաղել
է
ամբողջ
այդ
{գլխի}
բովանդակութիւնը։
Եւ
սոքա
են
այդ
անունները.
Խորե
ի
դիւրամարս
եւ
այնպէս
անվնաս
սատանայի
ստամոքսի
եւ
{գլխի}
համար,
որպէս
դատարկ
եւ
իստակ
թղթերը,
որոնց
վերա
.
Եւ
ամենասաստիկ
բարկութեամբ
պտուտելով
նորան
իւր
{գլխի}
վերայ,
ձգեց
սարսափելի
զօրութեամբ:
Ապստամբու
ներով
եւ
երկայն
պոչով,
հագնուած
օրագրի
թղթերով,
{գլխի}
գդակը
ինն
կանգուն
բարձրութեամբ
սուր
ծայրով,
որ
շ
նքը,
ինչ
որ
ես
կարդում
եմ,
այն
ժամանակ,
մազերը
{գլխի}
վերայ
ցցուելու
էին:
Ես
երանելի
մարդ
եմ,
-
մտածո
դնել
իւր
արհեստը,
եւ,
կանգնելով
պ.
Շաքարեանցի
{գլխի}
տակ,
սկսեց
մրմնջել
մի
աղօթք,
եւ
երեք
անգամ
կրկն
,
որի
անունի
հետ
կապակից
է
այն
հրաշալի
"
պղնձեայ
{գլխի}
"
յիշատակը,
-
Ֆրանսիսկեան
կարգի
աբեղայ,
Րօճեր
Բ
ատապարտեցին
նորան
որպէս
կախարդ,
երեւի
թէ
պղնձեայ
{գլխի}
համար,
որ
խօսում
էր
եւ
համարում
էր
ոչինչ
պակաս,
,
թթու
երեսով
նայեց
նորա
վերայ
եւ
երկու
ձեռքերով
{գլխի}
ետնակողմից
յառաջ
շփելով
իւր
կիսով
չափ
սպիտակ
մազե
չորս
կողմը
զարդարած
մանր
յակինթներով
(եաղութ):
{Գլխի}
մազը
շատ
խնամքով
երեք
բաժանած
եւ
մի
գէս
հիւսած
ըն
րկար
ժամանակ
կորացած
նստելուց
արիւնը
թանձրացել
էր
{գլխի}
մէջ:
Նա
բանալով
դուռը,
հարցրեց
Մանուշակից,
"
հ
Շահումեանց"։
Շահումեանցը
առանց
խօսքի,
միայն
{գլխի}
շարժելովը
շնորհակալ
լինելով
Թիւթիւնճի-օղլուցը,
ա
իւր
միջի
բաներովը,
դնում
են
ամբողջ
գիշեր
հիւանդի
{գլխի}
տակ.
միւս
օրը
երեկոյեան
ժամանակ,
այսինքն
ճաշից
առով.
մի
կին,
բռնում
է
մաղը
իւր
սարքովը
հիւանդի
{գլխի}
վերայ,
իսկ
մի
այլ
կին
բռնում
է
մաղի
մէջ
մի
ջրով
րակի
մէջ:
Պառաւները
մինը
միւսից
այլանդակ:
{Գլխի}
խառնիխուռն
մազերը
ասես
թէ
պատերազմ
էին
կանգնել
մի
.
գլխաւոր
պառաւի
դէմքը
առաւել
զարհուրելի
էր
նորա
{գլխի}
անդադար
ցնցուելուց:
Նա
մի
քանի
վայրկեան
նայելով
ի
մէջ.
նորա
մազերը
կարծես
թէ
պատերազմի
բարձրացան
{գլխի}
վերայ,
մկնակները
լարուեցան
եւ
երեսի
ցնցողական
շա
ովորեցնէին
ազգերը
նայել
պապի
վերայ
որպէս
եկեղեցու
{գլխի}
վերայ.
երկրորդ,
որ
ազգերը
եւ
մանաւանդ
նոցա
իշխա
ԹԱՐԵԱՆՑ
ՄԱՏԵՆԱԳՐԱԿԱՆ
ԳՈՐԾՈՒՆԷՈՒԹԻՒՆԸ
Այս
{գլխի}
մէջ
պիտոյ
է
քննենք
Մխիթարեանց
լոկ
մատենագրական
գո
ի
լեզուն՝
մեր
Արամ
քաջ
նահապետի
նուիրականը։
Այս
{գլխի}
մէջ
պիտոյ
է
տեսանենք
շարժողութիւն
Հայկական
մատենա
նագրական
գործունէութեան
վերայ,
խոստացել
էինք
այս
{գլխի}
մէջ
գնահատել
այդ
գործունէութիւնը՝
քննելով
յառաջո
ւր
ես
գնում,
չե՞ս
տեսանում
Աստուծոյ
պատուհասը
քո
{գլխի}
վերայ։
Գնա՛
լցուցանել
քո
պիղծ
ցանկութիւնը,
իսկ
հոգեւորք,
եթէ
կան,
թո՛ղ
այս
օրից
չոգան
իւրեանց
{գլխի}
ճարը.
կամ
ուղղեն
իւրեանց
անձը,
վարքը
եւ
բարքը,
վիճակախօսքն
են
դուրս
գալիս,
որ
գուշակում
է
նոցայ
{գլխի}
գալիքը:
Ի
հարկէ
կարելի
է
ասել,
որ
պատահմունք
է
ի
հերոսքը:
Շատ
անգամ
պատահում
է,
որ
եկեղեցիների
{գլխի}
խաչերը
լուսաւորւում
են
այսպիսի
էլեկտրական
լուսով
ջշարժութիւնը:
Մանաւանդ
սրտաշարժ
է
անմահ
Գալիլեյի
{գլխի}
անցքը,
որ
իր
աստեղարաբշխական
եւ
բնագիտական
յաւիտ
ելի
ակը,
Ով
իմ
սիրածը
առնի,
-
չի
վելի
(վայելի)
{գլխի}
թագը:
Կաքաւը
կաննել
ա
քարին,
-
կտուցը
լիքը
արին
ա
այն
մարդը,
որի
փորի
մէջ
մտել
է...
-
Խելքդ
{գլխի՞դ}
է,
թէ
ոչ.
ի՛նչ
մարդ,
ի՛նչ
փոր:
-
Իհարկէ,
խօսում,
ի՛նչ
դեւ,
ի՛նչ
աղօթք,
ի՛նչ
բան.
խելքդ
{գլխի՞դ}
է,
թէ
ոչ:
-
Իմ
խելքս
գլխիս
է,
բայց
քոնը
եկ
այլեւս
չընդունես
նրան՝
ինչ
բարիք
էլ
թափելու
լինի
{գլխիդ}.
երեւի
իմ
բարեկամները
նույնպես
չեն
ընդունի
նրան
նձ
Բէգզադէ
են
ասում...
Լաւ
նայիր,
հա՛...
-
{Գլխիդ}
դիպչի
քո
Բէգզադէութիւնը։
Ի
սէր
Աստուծոյ,
ձեռք
վ
ես
արաղով
շինած
դէքոքտի
չափը,
արիւնը
թանձրացել
է
{գլխիդ}
մէջ,
իսկ
ջլերդ,
հասուցանելով
դրսի
որոտմունքը,
է
պէտք
գրել
կարդալ՝
որ
մէկ
փողի
չի
արժէր,
{Գլխիդ}
հազար
գիրք
ժւղովել՝
բանդ
գործդ
ձգել
անտէր։
Տօն
օրերում
մարդ
չսպանել
բնաւին.
Բայց
{գլխիդ}
գինն
ըստացել
եմ
յառաջուց,
Լսի՛ր,
ուրեմն,
ի,
Տե՛ս,
ինչ
մեծ
մեծ
է
բրդում,
Հողս
{գլխիդ},
ձեր
ո՞ր
գործի
Համար
այդպէս
էք
խօսում:
ած
վկայագիրքը,
Նախիջեւանի
անունով,
նույն
քաղաքի
{գլխին}
եւ
հասարակության,
նույնպես
եւ
առձեռն
պատրաստ
գու
ան
քաղաքը:
Այս
Հռովմը
փորձանք
դարձավ
մարդկության
{գլխին}:
Ստրկության
եւ
բռնակալության
փոխադարձ
սկզբունքնե
փորձության
որեւէ
բաժակ,
որ
չթափեին
այդ
ժողովրդի
{գլխին}:
Մեղադրել
նրանց
արատների
համար,
որոնց
մեջ,
այս
ի:
Չի
կարելի
դատավճիռ
կարդալ
մի
որեւիցե
ժողովրդի
{գլխին},
ի
նկատի
ունենալով
նրա
ներկա
վիճակը
եւ
խորամուխ
նիս
մէջ,
հօրեղբայրս
ներս
մտաւ:
Իմ
հօրեղբայրը
իմ
{գլխին}
ցենզօրի
նման
մի
բան
է,
շատ
խիստ
բարոյականութեան
ութեններից
է
այն,
որ
օրիորդքը
ծածկում
են
իւրեանց
{գլխին}
բարխատեայ
կամ
ատլասեայ
ոսկեղէն
կամ
արծաթեղէն
ժապա
միւսերը:
Խաւարի
զաւակները
լաւ
գիտեն
իւրեանց
{գլխին}
գալիքը։
Այդ
պատճառով
միմիայն
իւրեանց
անձը
պահպան
այլել
սիրտը։
Երկինքը
ասես
թէ
լաց
է
լինում
մարդու
{գլխին}:
Շատ
անգամ
դուրս
եմ
գալիս
դաշտ,
բայց
չկայ
այն
ա
մի
քանի
կաթիլ
բաժին
հասած
լինի
եւ
Պ.
Իսահակեանցի
{գլխին}:
Ինչ
որ
վերաբերում
է
Պ.
Իսահակեանցի
Պեդագօգ
ղ
է:
-
Ազատութի՜ւն,
-
գոչեցի,
-
Թող
որոտայ
իմ
{գլխին},
Փայլակ,
կայծակ,
հուր,
երկաթ,
Թող
դաւ
դնէ
թշ
ն
են
քանդել,
-
ասելով
լցնում
է
քիթը
թաբակով
եւ,
{գլխին}
քարշելով
գլխարկը,
հեռանում
է
խօսողներից,
որ
մի
ր
պարոնը
ժողովում
է
մեր
երանելի
եւ
սուրբ
նախահարց
{գլխին},
որպիսիք
էին
Սուրբ
Պարթեւը,
Սուրբ
Մովսէս
Խորենա
,
երկաթի
տրամաբանութեամբ,
հարուածը
իջեցուց
նորա
{գլխին}:
-
Սեպհականութիւնը
գողութի՛ւն
է,
-
ասաց
նա
ւ
տարի
է,
որ
"
Երեմիայի
ողբ
"
են
կարդում
իւրեանց
{գլխին},
իսկ
Ասիան
մոռանում
է
միշտ
երէկը.
այսօրը
է
նորա
՝
լինում
է
թոյլ
ու
տկար.
"
Դու
ըսպասիր
նորա
{գլխին}
`
նա
ուշ
դնէ
քո
ոտքին
",
Սովրեցնում
է
մեզ
ակիչներին
տխրութեամբ
նայեց,
Գլխարկը
քաշելով
{գլխին}
յաւիտեան
լռեց:
ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ
(Նուէր
պարոն
Կար
ին
Դու
դատաւոր
մի՛
նստիր
Խրատներով
մեր
{գլխին}:
Վշտաբեր
ակնարկութիւնք,
Հեռի՜
մեն
`
Իմ
պէս
կարծեցի.
Է՛հ,
քարը
ձեր
{գլխին}
Որդիք
կորստեան:
ՄԱՆԿՈՒԹԵԱՆ
ՕՐԵ
է"։
"
Ազատութի՜ւն,
-
գոչեցի,
-
Թող
որոտայ
իմ
{գլխին}
Փայլակ,
կայծակ,
հուր,
երկաթ,
Թող
դաւ
դնէ
թշնա
՞նչ
երեւաց՝
Մի
շինուածք
կիսակործան
Որի
{գլխին}
կորացած
Երկաթեայ
խաչ
Քրիստոսեան։
Բնութեան
դարձաւ
ոգին
հնազանդ,
Հողս
միստիկի
{գլխին}:
Եւ
այդ
օրից
պատմութիւնը
Դառնու
հացկատակներին,
Մինչ
ստրուկ
մարդիկ
նստան
մեր
{գլխին}
Եւ
մեզ
կարծում
են
հող
իրենց
ոտքի,
Ու
մ
ց
արեամբ
այս
չոքած
ընկեր.
Վա՛յ
իմ
տարաբաղդ
{գլխին}
յաւիտեան.
Չկան
ինձ
ոչ
այս,
ոչ
այնտեղ
յոյսե
Ազատութիւ՜ն,
գոչեցի,
թո՛ղ
որոտայ
իմ
{գլխին},
Փայլակ,
կայծակ,
հուր,
երկաթ,
թող
դաւ
դնէ
թշ
,
որ
դատապարտեց
այս
սուտ
ուղղութիւնը:
Ամէն
խելքը
{գլխին}
մարդ,
որ
գարեջրի
շոգիներով
չէ
բթացրել
իր
ուղեղը
ոռոց
գոչիւնը,
ասէիր
թէ
կամենում
էին
կործանել
մեր
{գլխին}
երկնքի
մշտնջենաւոր
սիւները:
Կատաղի
ալիքները,
որ
ի
շատ
յաւելուածներով
բարկութիւն
են
հաւաքում
իրենց
{գլխին}
դատաստանի
օրում
եւ
չե՛ն
լսում
Պաւղոսի
բողոքը.
"
րի
փրկութեան
համար
մա՛րդ
եղաւ,
շատ
անարգութեան,
{գլխին}
զարկելու
եւ
երեսին
թուք
ընդունելու
եւ
փշեղէն
պսակ
վիրաւորիս
պիտի
կարդանք,
որովհետեւ
միայն
Փարպեցու
{գլխին}
էր
եկել
փոթորիկը,
եւ
նա
էր
վիրաւորը։
Բացի
սո
տաքացրած
կարմիր
շամփուրը
պսակ
շինելով
եւ
ուրացօղի
{գլխին}
դնելով,
տեղն
ի
տեղը
շան
սատակ
արաւ
(381
թ-ին)։
նչդեռ
սատանան
կարդում
էր
գրականութեան
դեւի
դատարկ
{գլխին}
այս
քարոզը,
դեւը
պինդ
սեղմած
ճանկերի
մէջ
գրիչը,
ոյ
էր
ուրախանալ:
-
Սեւ
ուրախութիւն
կը
գար
քո
{գլխին},
եթէ
չէի
կարդացել...
ի՛նչ
օր
էին
ձգել
քեզ
քո
,
որ
սատանայ
լինելու
համար,
միմիայն
կոտոշ
չունէր
{գլխին}:
Ես
նայում
եմ
դարձեալ,
երեւում
է
նոյն
կերպարանք
ովեալը
-
լեզուն
շինել
է
օձի
լեզու,
մի
աման
արիւն
{գլխին}
դրած
ման
է
գալիս,
սորա
կամ
նորա
վերայ
թափելու
հա
պէս
էր
Մանթուխեանցի
քարոզը,
որ
կարդաց
Շաքարեանցի
{գլխին}:
Շաքարեանցը
մի
գիտնական
մարդու
տեղ
դրած
լինելով
եց
Մահտեսին,
-
մի
վերին
աստիճանի
ողորմելի
մարդ։
{Գլխին}
դրել
է,
թէ
աշխարհի
երեսին
կար
մի
առանձին
գիտութի
նոցայ
ի՞նչ
փոյթ
է,
բոլոր
տան
կառավարութիւնը
մեր
{գլխին}
է,
նոքա
միայն
գնելը
գիտեն,
բայց
այդ
գնած
բաները
արտելով
իւր
գործը,
երեք
անգամ
պտուտում
է
հիւանդի
{գլխին}
կապոցը,
եւ
դնում
է
ձգել
ճարը
նշանակուած
տեղում
ազահնարքը,
այդ
շռայլութեան
հեղինակքը:
Բոլորի
{գլխին}
դրած
էին
սպիտակ
եւ
անուշահոտ
շուշանի
պսակներ
`
կո
մնում
է
մեզ
յառաջ
խաղալ
մեր
ընթացքում,
հետեւեալ
{գլխին}
պահելով
խօսել
բուն
Մխիթարեանց
լուսաւորութեան
վերա
նէութեան
արժանաւորութիւնը,
որ
պահել
ենք
հետեւեալ
{գլխին},
որ
եւ
յառաջուց
քննելով
եւ
իմաստասիրելով
այս
գոր
տ
բարոյականութիւն։
Նորա
քարոզները
փոքր
մնաց,
որ
{գլխին}
փորձանք
դառնային.
կոշտ
ու
վատթարաբարոյ
նաւաստիքը
լուանում
են
նորա
գլուխը,
այնպիսի
ծաղրածու,
որի
{գլխին}
պիտոյ
է
դնել
դեղին
գլխարկ՝
աքաղաղի
փետուրներով
ե
ետոյ
Պապը
դրեց
նախարարի
եղբօր՝
Ալֆոնս
Դիւպլեսսու
{գլխին}
Կարդինալական
գլխարկը,
որ
միեւնոյն
ժամանակում
անո
ժողովրդեան
վկայութիւնը,
դնում
է
ձեռքը
նուիրելու
{գլխին}:
Եւ
ինչպէ՞ս,
միթէ՛
ձեռնադրութեանը
գործակից
Սօսի
թագաւոր-օձ
(Շահ-մար)
բռնելը,
Սօսի
քարափի
{գլխին}
աղօթելը
եւ
այլն:
Յայտնի
է,
թէ
գլխաւոր
ներգործող
պաշտօն
չունին,
բացի
նորանից,
որ
փոթորիկը
նոցայ
{գլխին}
է
գալիս:
"
Սոս
եւ
Վարդիթերի
"
մէջ
կեանքը
հասարակ
միայն
իր
էրկայ
սադրելով,
այն
խաղը
կը
խաղար
եղբօր
{գլխին}:
Աւելի
հաւանական
է,
որ
քոյրը
իմանալով
էրկայ
դաւ
ք,
վերեւը,
երկու
խօսքով
մեղադրեցինք
Սօսի
քարափի
{գլխին}
աղօթելը
եւ
այն
հերիք
ենք
համարում,
որ
վերստին
չյ
ճակները
հանելով
առաջուց
չտեսնէր
Սօսի
եւ
Վարդիթերի
{գլխին}
պատրաստուող
փոթորիկը:
Եւ
այս
դեռ
բոլորը
չէ,
"
ր
գօտիկ
կապել
ա
Եղ
բերէր
պորտը
քսենք,
Զար
բերէք
{գլխին}
ածենք
Մեր
Նուրինի
փայը
տուէք,
Ուտենք
խմենք
քէֆ
ա
ինակը,
-
մի
աման
ջուր
բերում
են
լցնում
էդ
Նուրինի
{գլխին},
ու
երեխեքանցը
բրինձ,
կամ
եղ,
կամ
ձու
տալի,
ո
Արագածը:
Յայտնի
է
թէ
այդ
պատկերների
վրայ
Մասիսի
{գլխին}
միշտ
նկարուած
է
լինում
մի
անհեթեթ
շինուածք.
առան
դորան
չէր
լինիլ,
-
այդ
Նոյեան
տապանն
է:
Արագածի
{գլխին}
նկարուած
է
լինում
օդի
մէջ
կախուած
մի
կանթեղ:
Երբ
ամ
երեւցած
լինիլ
եւ
այսօր
էլ
երեւիլ
որպէս
Արագածի
{գլխին}
այնպէս
եւ
ուրիշ
տեղերում:
Մեր
բոլոր
հետաքննութիւ
երի
լուռ
ու
անխօս
գնալու
մասին
(Փարպի)
կամ
նոցա
{գլխին}
ձիու
սանձ
փաթաթելու
վերաբերութեամբ
(արդեօք
էշի
ս
սէ-դուրս
խօսողներին:
"
Ը՛հ,
հողս
դրանց
ասաուսայ
{գլխին},
-
ասում
է
նա,
-
թող
էնքան
հաչան,
հոգիները
դուրս
կութիւնը
եւ
նորան
ծաղկեցնելը
պիտի
լինի
ամեն
խելքը
{գլխին}
մարդու
գործը։
Մեռնողին
սիրողը
պիտի
նորա
ժառանգին
ռակ
կարծիքները
շօշափելի
փաստերով
մերժելու։
Խելքը
{գլխին}
մարդը
տեսնում
է
պարզ,
որ
հին
լեզուի
իրաւունքը
եր
արծում
ե՞ս,
թէ
տեղ
կը
հասնի
եւ
հինգ
միլիոն
ազգիդ
{գլխին}
հին
լեզուի
տրամաբանութիւնը
կը
հանգչի,
ինչպէս
"
վ
ուն
խօսել,
որ
իր
չարչարողը
չտեսնէ
նորա
խօսածը
ու
{գլխին}
չզարկէ,
կամ
պարապ
միջոց
գտած
ժամանակը
այնպէս
արա
ն
է,
որ
պիտի
բարձրանայ
մի
գաւազան
էլ
այստեղ
նորա
{գլխին}
հասցնելու՝
"
ձայնդ
կտրի՛ր,
տաճիկ
տրամաբանութեամ
ինչ,
բայց
երեկվանից
փայծախս
ինչ-որ
բան
է
սարքում
{գլխիս},
տեսնեմ
ինչ
կլինի,
եթե
չխաղաղվի,
կարելի
է
օգնո
ս
կարծեցի,
թէ
ահա
լարեցի
Արամազդի
շանթը
դէպուղիղ
{գլխիս}
վերայ:
-
Հը՛մ...
-
արեց
Շամիլը,
-
ձեր
կրօն
ռնակալ
մարդերի
կողմի՞ց,
-
գանչեցի
ես,
եւ
արիւնը
{գլխիս}
զարկեց,
-
ես
քեզ
ընկեր
մինչեւ
ի
մահ,
ե՛կ
խնդրեն
սքերը,
յետոյ
որպէս
թէ
մի
եռացուցեալ
ջուր
թափեցին
{գլխիս}
վերայ:
Թշերս
այրւում
էին
ամօթից,
որպէս
կրակից:
Քար
ձգեցին
անարգութեան:
Մոխիր
ցանած
{գլխիս}
վերայ
`
Ես
քաղաքից
փախայ
աղքատ.
Անապա
չորս
կողմից.
Ես
չգիտեմ,
թէ
ի՛նչ
պիտի
գայ
{գլխիս},
Բայց
դողում
եմ
բոլոր
մարմնով
երկիւղից:
ս
եւ
կոկորդս
ցաւում
են:
17-ին
ջերմս,
մէջքիս
եւ
{գլխիս}
ցաւերը
գնացին,
կոկորդիս
ցաւը
թուլացաւ,
յոյս
ուն
՛նչ
բան.
խելքդ
գլխի՞դ
է,
թէ
ոչ:
-
Իմ
խելքս
{գլխիս}
է,
բայց
քոնը
եկա՞ւ
թէ
չէ.
մի
ժամ
յառաջ
խելագարո
-
Երեք
հարիւր
տասն
եւ
ութն
հայրապետների
նզովքը
{գլխիս}
լինի,
եթէ
մի
մարդու
եւս
յայտնեմ
այդ
բանը,
-
ասա
ած,
մտածելուց
գլուխներս
ճաքեցաւ,
փոքր
մնաց,
որ
{գլխիս}
ուղեղը
հոտի,
թող
մի
փոքր
հանգստանանք,
ուրախանան
սակ
խօսակցութիւն
քեզ
չի
վայելում,
Մանուշակ.
վայ
{գլխիս},
ո՞վ
էր
տեսել,
որ
աղջիկը
մօր
հետ
իւր
հարսանիքի
ում
էր
եկեղեցում,
բայց
ոչ
սովորական
կերպով,
այլ
{գլխիվայր}
։
Մոմի
վերայ
մի
տեղում
գրում
էր
ասեղով
եւ
շատ
անն
իւն
կայ
օդի
ելեքտրականութեան
եւ
մի
մոմի
մէջ,
թող
{գլխիվայր}
եւս
վառէիր։
Ինչպէ՞ս
կարելի
է
հաւատալ
այդպիսի
բան
Ալեքսանդրիայից,
տեսել
էր
Հայաստանի
ամենայն
բանը
{գլխիվայր},
եւ,
ապացուցանելու
համար,
թէ
Խորենացու
այդ
ողբ
անունի
սկզբնատառը,
դարաւոր
ժամանակներից
սկսած,
{գլխիվայր}
է
գրում
ազգը,
եւ
այդ
հերոստրատեան
պարծանքը
ուխտա
նախապաշարմունքներ,
փտած
սկզբունքներ
եւ
առհասարակ
{գլխիվայր}
հասկացողութիւնք
պաշտելի
են
նոցա,
խորամանկութեամբ
որութեամբ
հանեց
թղթակրից
իւր
գրածը,
բռնեց
թուղթը
{գլխիվայր},
փռնդաց,
սուլեց
եւ
սկսեց
կարդալ
վերջից
դէպի
վեր
նորից
ուրիշ
տեղ...
վերանորոգելու
եւ
բոլոր
մեր
{գլխից}
եւ
ձեր
գլխից,
այլեւ
ազգի
եւ
եկեղեցու
գլխից
անցած
տեղ...
վերանորոգելու
եւ
բոլոր
մեր
գլխից
եւ
ձեր
{գլխից},
այլեւ
ազգի
եւ
եկեղեցու
գլխից
անցածները
ճշմարտու
ր
մեր
գլխից
եւ
ձեր
գլխից,
այլեւ
ազգի
եւ
եկեղեցու
{գլխից}
անցածները
ճշմարտությամբ
հրատարակելու
համար:
Հույ
ոցա
բարեխօսութիւնը
անպակաս
լինի
պարոն
Իսահակեանցի
{գլխից}.
հեռի՜
մեզանից,
քա՛ւ
լիցի,
անաթեմա՛:
Պ.
երի,
ստորագրել
քեզ
այն
տխուր
անցքը,
որ
անցաւ
իմ
{գլխից}:
Այսպէս,
ահա,
սկսանում
եմ
իմ
պատմութիւնը,
առա
մերժեց
այդ
հայհոյութիւքը,
այլեւ
հալածեց
հեղինակի
{գլխից}
այն
կախարդական
լուսակամարի
երեւոյթը,
որի
մէջ
մի
առի
վերայ
նստած
Նա
բաժակն
է
ինձ
տալիս,
{Գլխից}
բռնած
մինչի
ոտըս
Երակներս
դողում
է։
Շա՜տ
տարիներ,
շա՜տ
օրեր
Անցան
դժբաղդի
{գլխից}.
Շատ
նեղութիւն,
չարչարանք,
Կրեց
նա
յց
ի՞նչ
կարդաց,
ի՞նչ
տեսնէ
-
Յոյս,
յոյս,
{գլխից}
մինչեւ
ցած
`
Վերջումը
մահ
է
գրած:
եր
ազգը
Բամբասում
էք
անխղճմտանք,
Ազգի
{գլխից}
ձերպէսներով
Եկաւ
անցաւ
այնքան
փորձանք...
ացած
մեծ
նռներ,
Թաւիշապատ.
խելք
է
թռցնում
{գլխից}:
Կերպարանքը
կանոնաւոր
ու
սիրուն,
սխանատու
հասարակաց
օրէնքի
առաջեւ:
Մարդկութեան
{գլխից}
անցածը
ուսուցել
է
մեզ,
որ
ամենայն
իւր
մէջ
միայն
մէջ
այնքան
դէպքեր
պատճառելով
անվնաս
անցել
էր
նորա
{գլխից}:
-
Վերանորոգեցէք,
-
ասում
են
Ռոսսելի
բարեկամ
ստիկ
ձգուած
կոնդակը
մտաւ
անցաւ
ճարտարապետի
դատարկ
{գլխից}
ամենեւին
այնպէս,
ինչպէս
թռչում
եւ
անցանում
է
համ
բովանդակ
ուսման
ընթացքը
մի
քանի
ուսանողների
պարապ
{գլխից},
հետքը
մինչեւ
անգամ
չթողնելով,
եւ
ընկաւ
ճարտարա
ելով
աթոռ,
որի
վերայ
կարելի
էր
նստել,
հանեց
իւր
{գլխից}
թղթեայ
գդակը,
դրեց
յատակի
վերայ
եւ
թռաւ
նստաւ
նո
փւում
էր
նորա
ճակատից,
եւ
ամենեւին
չիմանալով
իւր
{գլխից}
անցածը,
համարեց,
թէ
նոր
է
գալիս
պ.
Մարկոսը:
Ա
վ
այս
խաւար
մտածութեան
ամպերը
ցրուել
իւր
բարեկամի
{գլխից},
ասաց.
"
Ես,
մտանելով
ախոռը,
զննեցի
քո
արարող
յր:
Եւ
այս
քանի
տարու
մէջ
ի՛նչ
բաներ
անցկացան
իմ
{գլխից}.
եւ
այդ
բոլոր
անախորժութենների,
վատահամբաւութեն
առների
էր
ման
եկել
իւրեան
(Մանուշակը)
մի
կերպով
{գլխից}
ցանելու.
պատճառ,
Մանուշակը
մտածում
էր,
թէ
յայտ
միրգերը
եւ
դրօշակները
եւ
քսում
է
հիւանդի
վերայ,
{գլխից}
բռնած
մինչեւ
ոտքը.
այստեղ
հիւանդին
ասում
են,
որ
է
այսպէս.
-
Ես
էգուց
պիտի
հրամայեմ
թշնամիների
{գլխից}
աշտարակ
շինել,
քեզ
այն
շնորհը
կ՚առնեմ,
որ
քո
գլ
ոճերի
քամակից
գնաք,
միշտ
անպակաս
պիտի
լինին
ձեր
{գլխից}
այս
տեսակ
փորձանքներ.
ձեռք
վեր
առէք
դոցանից
եւ
ա
այս
բոլորի
մեղքը
ծածկելու
համար,
ինքը
իր
թշուառ
{գլխից}
տեսութիւնք
եւ
համակարգութիւնք
է
հնարում
ընդդէմ
բն
ւնքը,
այլեւ
պատմական
դէպքերը,
որ
անցան
մեր
ազգի
{գլխից}
։
Ուրանալով
այս
դէպքերը
պիտի
անշուշտ
հաւասարէինք
ցի
սորանից,
այն
բանը,
ինչ
որ
անցել
է
մեր
լեզուի
{գլխից},
ո՞ր
ազգի
լեզուի
գլխից
չէ
անցել։
Հաւաքել
այդ
բո
ինչ
որ
անցել
է
մեր
լեզուի
գլխից,
ո՞ր
ազգի
լեզուի
{գլխից}
չէ
անցել։
Հաւաքել
այդ
բոլորը
եւ
նոցանով
խճողել
ո
գիշերը
կրակէ
սիւնը,
եթէ
Եհովայի
որոտները
Սինայի
{գլխից}
եւ
Մովսէսի
պատուէրները
այնքան
ազդեցութիւն
չունէին
ւածներ,
սարսափելի
փոթորիկներ,
որ
անցան
մեր
ազգի
{գլխից},
բայց
որ
եղել
են
ու
պատահել
են
եւ
իրենց
հետքն
էլ
դ
ա"։
Բագրատ
աղայի
գլուխը
խնամի
Յարութիւնի
{գլխիցը}
շատ
պինդ
է:
Սօսի
խօսքերը
նորա
պէսին
ի՞նչ
կ՚ազդէ
եսանում
էի
այն
գեղեցիկ
օրիորդը,
որ
խելքս
առել
էր
{գլխիցս}:
Ուրախ
ուրախ
ման
էի
գալիս
դրսումը
ամբողջ
գիշերը
ւմ
Սուրբ
գիրք
բռնած,
իբրեւ
ուղղափառութեան
նշան՝
{գլխների}
վերայ
վարդի
պսակներով
եւ
ի
պատիւ
Աստուածամօր
եւ
ա
ալիս
նորադարձերին
խոստովանելուց
յառաջ
մոխիր
ցանել
{գլխների}
վերայ,
որ
ստացած
էր
կովի
թրիքից,
աղջիկներին
ներ
տը
եւ
սուրբ
ձեւանալով
նստում
են
մի
անկիւնում
եւ,
{գլխներին}
հաւաքելով
մի
քանի
թերահաւատ
մարդիկ,
ծակ
մարգարէո
Ապաշխարողքը
ապաշխարութեան
օրերում
մոխիր
էին
ածում
{գլխներին},
որ
ստանում
էին
կովի
այրած
ապականութենից։
Ինչ
ժ
շատակարանիս
մէջ,
Բէգզադէն
է:
Բէգզադէն
չդարձաւ,
{գլխներիս}
փորձանք
դարձաւ,
կարող
էք
ասել՝
ի՞նչ
պիտոյ
է
առն
իւրեանց
մեղքերը,
պատմել
ինչ
որ
բոլոր
կեանքերումը
{գլխներից}
անցել
էին։
Այսպէս
ահա՛
արդէն
նուիրեալ
Յիսուսեանն
ուապետի,
յօրէ՝
յորմէ
հետէ
եբարձ
Տէր
զՏէրն
մեր
ի
{գլխոյ}
մերմէ,
փոքրիկ
հօտս
այս
պարարի
յուսով
տեսութեան
ե
աւերացուցեալ
ստորագրութեամբ
Նախիջեւանայ
քաղաքական
{գլխոյ},
ամենահպատակութեամբ
խնդրեմ
ի
սմին
խնդրոյ
արձակեա
եանց.
ի
նմին
իսկ
րոպէի
մատոյց
զայն
Բարձր
Սրբազան
{Գլխոյ}
իւրոյ՝
յայտնելով
նմա
զպահանջողութենէ
Հոգևոր
Կառա
ն
Էջմիածին
Նորին
յարգութեան
պ.
քաղաքական
{գլխոյ}
Նոր
Նախիջեւան
քաղաքի
52.
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ
Հ
րիտակաց
Նորին
յարգութեան
պ.
քաղաքական
{գլխոյ}
Նոր
Նախիջեւան
քաղաքի
54.
ՅԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՍՎԱՃԵ
21/24
Հունվարի
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
{ԳԼԽՈՅ}
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ,
ՊԱՐ
12/24
Հունվարի,
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
{ԳԼԽՈՅ}
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ
ՊԱՐՈՆ
կան
8/20
փետր.
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
{ԳԼԽՈՅ}
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՐՈՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ
Պ.
ԿԱՐ
րվ.
6
մարտի
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
{ԳԼԽՈՅ}
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ
ԵՒ
ԱԶ
,
1861
ամի,
՚ի
Կալկաթա
Հնդկաց։
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
{ԳԼԽՈՅ}
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ
ԵՒ
ԱԶ
լիսի
1861,
Կալկաթա
8
Օգոստոսի
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
{ԳԼԽՈՅ}
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ԿԱՐԱՊԵՏԻ
ՄԱՐԳԱՐԵ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
ՆՈՐԻՆ
ՅԱՐԳՈՒԹԵԱՆ
ՄԵԾԱՐՈՒ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
{ԳԼԽՈՅ}
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ
Պ.
ԿԱՐԱՊԵՏԻ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
ՀԱՅՐԱ
ԾՆԻ
ԵՎ
ԶԱՆԱԶԱՆ
ՆՇԱՆԱՑ
ԱՍՊԵՏԻ
'ի
քաղաքական
{գլխոյ}
Նոր
Նախիջեւան
քաղաքի
'ի
Կարապետէ
Հայրապետեանց՝
ահովեալ
Հոկտեմբեր
10
100
Նախիջեւանայ
քաղաքական
{գլխոյ},
ի
մասին
հնդկ[ական]
հրի[տակաց],
ապահովեալ
101
26
114
Եզեանցին,
Ամատունու
հետ
28
115
Քաղաքական
{գլխոյ}
Ն.
Նախիջ[եւանայ],
կաթ[ողիկոսի]
թղթ[ով]
116
Հայ
Յաւիտեան
օրհնեա՜լ
լիցիս:
Թէ
ոյր
չիցէ
{գլխոյն}
տեղի,
Եւ
դու
նմա
զքո
բարձս...
Թէ
եալ:
Ժամանակն
սրաթեւ,
ո՛չ
ընդ
վայր
ինչ
թռչի
ընդ
{գլխով}
ազգաց,
եւ
ամենքին,
որոց
ի
խելապատակս
գուցէ
գործ
ջ
գրիչը,
եւ
ահաբեկ
լինելուցը
բոլորովին
դողդոջուն
{գլխով}
ու
ձեռքով
մի
բան
գրում
էր
ծունկի
վերայ
մի
տետրակի
որ
խելքիդ
տէր
ըլնիս,
Պառաւ
տատիդ
չմոռնաս:
Տատը
{գլխովդ}
պտիտ
գայ,
Ինչ
խաթայ
ունիս
տատին
գայ,
Երեսիս
մի
ի
5
փետր.
եւ
տակաւին
զպատասխանիս
ոչ
գրէք.
եւ
ես
{գլխովին}
տատանեալ
ի
մտայոյզ
խռովութեան
յոգիս
եղէ
ապաստան
ե
որ
սերտ
բեւեռեալ
ունին
զմտադրութիւն,
եցոյց
զինքն
{գլխովին}
հայացեալ
եւ
մերժեալ
զաղանդ
կաթոլիկաց,
ապացոյց
այ
անի
ստորագրութեամբ:
Այս
արգոյ
անձը
մեզ
անծանօթ
է
{գլխովին},
եւ
գուցէ
թէ
ստորագրութիւնը
եւս
լինի
մի
շինովի
ա
ի.
Իսկ
ի
տեսիլ
հեշտալեացն
Բանդագուշեալ
{գլխովին}
՝
"
Ոչինչ
գտայց
ուխտազանց,
Ասէ,
առ
ի
,
աղճատէ
ո՛չ
միայն
զհամարսն,
այլ
եւ
զանց
արարեալ
{գլխովին}
զերկրորդ
պատուիրանաւ
-
զտասներորդն
կիսէ
ի
լրութիւ
ր
մօտ
հիւր
եկած
կին
մարդուն
պատմում
է
ինչ
որ
Սօսի
{գլխովն}
անց
էր
կացել,
աւելացնելով,
թէ,
"
Էլ
չենք
տալի
անհոգութիւն
նախկին
քաղաքագլխոց
ժողովեսցէ
ի
գլուխ
{գլխոցն}
զլրիւ
չափ
արհամարհանս
ապագայից:
Առ
այժմ
զայսչ
եալ
վերապատուելին
պատմում
է
այս
բանը
իր
գրքի
57-դ
{գլխում},
որի
լուսանցում
կարդում
ենք
հետեւեալ
հեղինակների
ւնքը,
կեանք
տեսանել
համարելով
միմիայն
սահմանների
{գլխում},
չէ
մտածել
երբեք
իւր
ուժը
եւ
զօրութիւնը
ամփոփել
նց
մէջ,
այդ
մասին
խօսել
ենք
այս
յօդուածի
երկրորդ
{գլխում}
՝
քննելով
Մխիթարեանց
բարոյականութիւնը։
Այստե
նի՜
թէ,
որպէս
մի
տեսական
գաղափար,
մնային
մարդու
{գլխում},
ո՛չ.
նոքա
շատ
անգամ
մարմին
են
առնում
Շիւայի,
Որ
յանցանքի
կարգում
չէ:
Թէ
չեն
նստել
{գլխումդ}
Ցոլացմունքը
շողերին:
Ուսիր
գոնէ
հոսան
հիւանդի
կազմուածքից,
ընթերցողը
կ՚իմանայ
յետագայ
{գլխումը}:
Այժմ
մենք
դառնանք
դէպի
մեր
պատմութիւնը:
Տի
ուսաւորութիւնը
հետեւանք
է
կրօնի,
ինչպէս
նախընթաց
{գլխումը}
ասել
ենք։
Ուրեմն
Մխիթարեանց
բարոյականութեան
տարե
ւն։
Թէ
ի՛նչ
է
պապականութիւնը,
ասել
ենք
նախընթաց
{գլխումը}
։
Մարդկութեան
տառապանքը,
այն
ամենադառն
փորձե
ւթիւնը
հետեւանք
է
կրօնի։
Ասացինք
այս
ճառի
առաջին
{գլխումը},
թէ
"
ասա՛
ինձ
ո՛ր
կրօնի
խոստովանող
ես
դու,
ես
ԳՐԱԿԱՆ
ԳՈՐԾՈՒՆԷՈՒԹԵԱՆ
ՇԱՐԺԱՌԻԹԸ
Նախընթաց
{գլխումը},
խօսելով
Մխիթարեանց
մատենագրական
գործունէութեան
արդիկ։
Երեւի
թէ
պատճառ
ունէր
կասկածելու։
Հետեւեալ
{գլխումը}
կը
տեսանենք
այս
պատճառը։
Կոլլեգիացիք
իլ։
Այսպիսի
խելացնոր
դատաստան
այն
հնամոլ
մարդերի
{գլխումը}
մենք
չենք
գովել,
այլ
իմաստուն
եւ
բանագէտ
մարդերի
ստում
եմ
տանս
իմ
գործերովս
պարապած,
այդ
ասողների
{գլխուն}
վերան
այնքան
մազ
չկա,
ինչքան
ես
սորվելու,
գրելո
ստի
ծանր
ու
բարակ
ոճերի
բառարան
շինէ:
Ասենք,
թէ
{գլո՛ւխը}
քարը
տուեց
ու
շինեց,
յետոյ
այդ
բառարանը
պիտի
տպէ
ւր
գնաց.
Մոզին
էլ
չտուե՞ց
մի
կից,
-
{Գլո՜ւնձ}
ի
կպրէ
կարաս:
ՀԵՆՐԻԿՈՍ
ԹՈՎՄԱՍ
ԲՈՔԼԻ
ակից
եղան
չուառ
գաղթականութիւնը
կորուստի
անդունդը
{գլորելու}:
Ո՛վ
հայոց
ազգը
իւր
շահաստացութեան
եւ
պատուամ
Ասաց,
ժպտաց.
կատաղաբար
երկու
քոյր
{Գլորեցին}
ինձ
փոսի
մէջ.
ես
ընկայ...
Շնչարգելուած
նե
,
յիշի՜ր
ինձ:
Եթէ
սիրոյ
քամին
սաստիկ,
Կո՜յս,
{գլորէ}
քեզ
գետին,
Եւ
նաւավարն
բարեբաստիկ
Պատրաստ
լինի
Կանոնաւոր
միշտ
իւր
գործը.
Ամենիս
վայր
կը
{գլորէ}
։
Այսպէս
հարուստն
վերջին
անգամ
Անօրինակ
այդ
վերջին
փորձը
եթէ
զուր
գնար
նոյնպէս,
պիտոյ
է
{գլորէր}
ինձ
յուսահատութեան
ծովը:
Բայց
Աստուած
ողորմեցաւ
եթէ
առցուք
զայն
ըստ
Այվազովսքւոյ
-
քա՛ւ
լիցի
մեզ
{գլորիլ}
յայսանակ
վիհ
մոլորութեան
եւ
չարափառութեան:
թեան
առջեւ
ամբողջ
հայ
աշխարհը,
որի
վրայից
արդէ՛ն
{գլորուել}
են
շատ
դարեր:
Բայց
խոստովանում
ենք,
որ
Ակա
աների
հետ,
որոնց
համար
պատմում
են,
թէ
շատ
անգամ
{գլորուելով}
Մասիսի
ձիւնապատ
գագաթից
եւ
լանջից,
սառուցի
տեղ
ծ
եզուով
գործ
կատարել,
անտարակոյս
այն
սիւնը
ցած
կը
{գլորուէր},
իւրեանց
կանգնելը
սիւնի
նման
կը
լինէր
գետնի
երես
առաջին
Արիւնը
չէ՞
սրբազան:
Կոյս
զոյգերը
թեւիթեւ
{Գլորւում}
են
տագնապով,
Դատավճիռը
պարզ
է
`
"
Անմեղութիւն,
աթիլներ
գիծ
քարշելով
նորա
թաւիշեայ
երեսի
վրայից,
{գլորւում}
էին
նորա
կարի
վերայ.
նա
երեւակայում
էր
ամուսնութ
վեհափառութեան
հասեալ
են
առ
Նախիջեւանայ
քաղաքական
{գլուխ}
ազնուական
աղայ
Յարութիւն
Խալիպովն
սակս
քննութեան
լոր
հոգեւոր
դասուն
ընդ
ձեռն
Նախիճեւանայ
քաղաքական
{գլուխ}
ղուբերնսկի
սեկրետար
Խալիպովին
ուսանել
ի
նոյն
Մկրտ
իմանութիւնէ
նորին
վեհափառութեան
ի
Ղարասու-բազար
ի
{գլուխ}
հ.
Մինասայ
Բժշկեան,
քանիցս
դիպեալ
էր
ինձ
զգուշա
մասնակից
եղողների
թիվը
շատանա,
որպեսզի
այս
գործը
{գլուխ}
գալով,
վենետիկեցոց
աղբաթը
խառնվի.
այլեւ,
որովհ
ացողքս
պիտո
է
ներողամիտ
լինինք:
Օրագրի
այսքան
{գլուխ}
գալու
վրա
եւս
ուրախ
ենք,
որ
գոնե
կարողանանք
մենք
860
թ.
Ս.
Պ.
Բուրգ
ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ,
ԱՐԳՈ
{ԳԼՈՒԽ}
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ
ՊԱՐՈՆ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ,
եւ
ո՛ր
ճանապարհով
հեշտ
է
կամ
ո՛րքա՞ն
ժամանակի
մեջ
{գլուխ}
գալու
գործ
է
այդ
բաների
բացարձակապես
տիրապետելը
կ
եւ
ոչ
կարդալ
զարժանին
անքալելի
դատապարտութիւն,
ի
{գլուխ}
նախնեաց
մերոց,
անհոգութեամբ
հողացելոց:
Թո՛ղ
զմե
յն.
անհոգութիւն
նախկին
քաղաքագլխոց
ժողովեսցէ
ի
{գլուխ}
գլխոցն
զլրիւ
չափ
արհամարհանս
ապագայից:
Առ
այժ
ւն:
Աղաչելով
զօրհնութիւն
վեհափառ
հայրապետիդ
ի
{գլուխ}
իմ,
մնամ
միշտ,
որպէս
էի
եւ
եմ
Ձերոյին
սրբազնակ
ինք
մեզ
բոլորովին
անծանոթ
մի
մարդու,
որը
հենց
մի
{գլուխ}
քիմիական
ֆորմուլներով
էր
խոսում:
Անանիան
երեւի
հ
,
ըստ
երեւույթին,
նա
այլեւս
ավետարանով
զբաղվելու
{գլուխ}
չուներ,
քանի
որ
մինչեւ
Կոստանդնուպոլիս
հասնելը
ն
Ինչպես
տեսնում
եմ,
եթե
միայն
երբեւիցե
հաջողի
ինձ
{գլուխ}
բերել
որոշած
ծրագիրը,
այս
ամբողջ
աշխատությունը
3
անդեանցին:
Հաւատա՛
ինձ,
եթէ
սոքա
արժան
համարէին
{գլուխ}
դնել,
այն
ժամանակ
"
Մեղուի
"
եւ
նորա
հրատարակողի
ր
խելքիդ
տակը,
հասկացայ
եւ
ժամանակ
չունիմ
քո
հետ
{գլուխ}
դնելու,
գլուխս
ցաւում
է:
Դու
խնդրում
ես,
որ
ես
դորա
ճակատի
վերայ:
Երեւեցաւ
Ճակատագիրը
եւ,
{գլուխ}
տալով
Արամազդին,
սկսեց
իւր
յայտարարութիւնը
այսպէ
իւնհալը,
այնուամենայնիւ,
դեռեւս
ո՛չ
մինը
քաղաքի
{գլուխ}
ընտրուած
պարոններից
հոգ
չէ
տարել
քաղաքը
սալայատակ
լ
բաները
երկար
տարիների
մէջ
ամենայն
դանդաղութեամբ
{գլուխ}
բերել,
իսկ
այլ
մարդերից
պահանջել,
որ
ամենայն
բա
է
եւ
1870
թուականի
համար,
որովհետեւ
ընդ
ամենն
12
{գլուխ}
է
այդ
ծակ
մարգարէութիւնը:
-
Թերահաւատութիւն
տը
հազիւ
լուսացած,
եւ
ահա
Նոր
տարի
շնորհաւորողքը
{գլուխ}
կոտրելով
չափում
են
փողոցները...
Ես,
տկար
կազմու
մերն
ենք
եւ
ոչ
իրենց
տրամաբանութեանցը
մտիկ
ընելու
{գլուխ}
ունինք:
Մեզի
պէտք
եղածն
ու
ազգային
իրաւունքնիս
ա
կութենների
ընդդէմ
գրում
ես
ինձ,
թէ
անհնար
է
այժմ
{գլուխ}
բերել
իմ
խնդրած
բանը,
այսինքն՝
կազմել
մի
մատեան
իսկ
բոլորը
միասին
ունին
եւ
ճանաչում
են
մի
հոգեւոր
{գլուխ},
որի
օրինաւոր
հրամանները
միշտ
ընդունելի
եղած
են
Եւ
դու
նմա
զքո
բարձս...
Թէ
կորացեալ
{գլուխ}
գգուի...
Ձգեալ
ի
քէն
զնոր
կեանս,
զկնքեալ
դրախտ
Թողացո՛
բանալ,
Բարձր
ի
{գլուխ}
սիգալ,
Յանմատոյցն
յայլոց
Մտեալ
հաւալ
.
քանի
հոգեւորականութիւն,
յԵւրոպ
անգամ
չկարաց
՚ի
{գլուխ}
հանել
զայն:
Նա՛
զի
ուղղութիւն
եւ
հայեացք
փիլիսոփ
ոյն
Խորնոյ:
Զարդիս
ամենայն
ոք,
որ
ունէր
ի
{գլուխ}
իւր
երկկանգնեան
ինչ
սեաւ
կնկուղ,
թեւակոխէ
վարդապ
դին
յողբ
ընկլուզայ
անմռունչ
Նախամարդոյն
մինչ
{գլուխ}
կրէր
պսակ
ոսկեփունջ։
Ես
անդ
մինչ
նա
յանցանաց
յին
ն
սուր
աչքոյք
Զաստուած
տեսին
պիրկ
ի
փայտ,
ի
{գլուխ}
պսակ
բազմաքուք։
Ընդ
տարապարտ
մինչ
ընդ
մահ
երկիր
Անի
գիտեմ
բազմամարդ
յորժամ
բրգամբք
երկնաբերձ
{Գլուխ}
յոխորտ
ամբառնայր
ամբարտակօք
մերձ
ընդ
մերձ։
Տեսի
գերաբուն.
Իւղով
օծցէ
մեր
հայրենիք
այրիացեալ
զիւր
{գլուխ},
Յանգայտ
իւր
ծոց
զորդիս
գգուեալ
որովայնի
իւր
ծնո
ւորաց
՚ի
կայան,
Թագ
կապեսցեն
նոքին
փառաց
՚ի
քոյդ
{գլուխ}
դաբնիդեայ,
Պսակեսցեն
զանուն
քաջաց
հայկածընին
զաւ
ւարք,
որմունք
եւ
խստապինդ
մեծ
գրունք
Ի
քոյդ
{գլուխ}
աւերակօք
կարկառեսցին
յաւիտեան,
Եւ
քո
կրիւք
աղութեամբ.
բոլոր
մարմինս
ուռած
է
`
ոտքիցս
մինչեւ
{գլուխ}
եւ
գիշերը
ջերմ
ունէի,
այսինքն
ցրտութիւն,
բայց
լ
ւ
պատժելու:
Մեր
փոյթը
չէ,
եթէ,
ոտքից
մինչեւ
{գլուխ}
միստիկականութեամբ
խմորուած,
Պ.
Չամուռճեանը
նայո
ր
արդեօք
Հիւսիսափայլը
հայոց
եկեղեցու
ոտքից
մինչեւ
{գլուխ}
ռեֆօրմը
պահանջելու:
Այո՛,
մի
տեսակ
մարդիկ,
կը
տարիներով
չարչարւում
է
մինչեւ
իւր
աշխատութիւնը
{գլուխ}
կը
բերէ,
բայց
այդ
աշխատութիւնը
Ազգին
մի
բանի
տեղ
ռաջեւ,
որ
մեծամեծ
աշխատութիւնք,
այո՛,
քրտինքով
{գլուխ}
բերած,
Ազգին
ամենեւին
օգուտ
չեն
բերել,
ինչպէս
ե
Թող
որ
նա,
այնքան
մեծ
աշխատութիւն
յանձն
առած
ու
{գլուխ}
բերած,
այնքան
յստակ
եւ
գեղեցիկ
ոճով
խօսելով
իւր
նխարդախ
վերակացուին
իւր
ազգօգուտ
ձեռնարկութիւնը
ի
{գլուխ}
տանել,
եւ
ինքը
նորան
գործակից
լինելով,
հսկէր
գո
ռնլու,
բայց
նա
իւր
սրամտութեամբ
ճանապարհ
գտաւ
եւ
{գլուխ}
բերեց
կոնդակը:
Պապը
իմացաւ
այս
բանը.
բայց
լեցնէ
սոցայ
ճակատի
վերայ
եւ
նոցայ
գործերը
բարձր
ի
{գլուխ}
կպանծան
պատմագրութեան
մէջ:
Երբ
այս
լուրը
առաւօտո
շառս.
վասն
այնորիկ
ցրուեցան
օրէնք
եւ
իրաւունք
'ի
{գլուխ}
ոչ
ելանեն.
զի
ամբարիշտն
յաղթահարէ
զարդարն.
վասն
ում
է
այս
անունը։
§
72.
Բնագրում
ասած
էր.
"
{Գլուխ}
պատգամի
պատասխանւոյն
արարեալ
"
(եր.
51),
որ
ն
Եբր.
գլ.
Ը,
համ.
1,
կարդում
ենք.
"
Եւ
բանից
{գլուխ}
խօսիցս
",
որ
բառ
առ
բառ
է
յունականի
հետ.
"
Kefà
սի
Առաջ.
թղթում
գլ.
Ա,
համ,
5,
թարգմանուած
է
{գլուխ}.
"
Քանզի
գլուխ
պատուիրանին
",
-
To
dé
telos
par
գլ.
Ա,
համ,
5,
թարգմանուած
է
գլուխ.
"
Քանզի
{գլուխ}
պատուիրանին
",
-
To
dé
telos
paraggelias։
Նոր
լ
զուի
մէջ
տեղ
տեղ
գործածուած
այս
ձեւը,
օրինակ՝
"
{գլուխ}
բանը
առողջութիւնն
է
",
փոխանակ
"
գլխաւոր
բանի
"
մէջ
ընդհանրապէս
տանելի
չէ
այն
ձեւը,
այսինքն՝
"
{գլուխ}
"
փոխանակ
"
գլխաւորի
"
կամ
"
բովանդակութեան"։
1
,
յառաջաբանութեան
մէջ
(հին
լեզուով)
կարդացինք
"
{գլուխ}
գործոց
"
որպէս
բառական
թարգմանութիւն
Ֆրանսիական
C
կրկին
ասելով
լոկ
քահանայ
էր),
թէեւ
կարգուած
"
{գլուխ}
ամենայն
Հայոց
քահանայութեան
"
(եր.
136)։
Նո՛յ
սկացնելու
համար,
ասես
թէ
հերիք
չէ
համարում
լոկ
"
{գլուխ}
քահանայութեան
"
խօսքը
եւ
Ս.
Ղեւոնդի
բերնով
Ս.
Յ
եւ
Ս.
Ղեւոնդի
բերնով
Ս.
Յովսէփին
անուանում
է
"
{Գլուխ}
ամենայն
Հայոց
քահանայութեան"։
Վերեւում,
երբ
աս
աջ
երթանք։
"Ասւում
է
լսուելու
համար"
եւ
"
{Գլուխ}
վեցերորդ"
յօդուածները
խմբագրութիւնս
միացրել
է
մի
ղթում,
դարձեալ
որպէս
բովանդակութիւն
գործ
է
ածում
"
{գլուխ}
"
խօսքը.
"Գլուխք
պատգամաց
թղթիս
ամբաստանութիւն
էր"
րմնի
նիւթական
զօրութեան
նուազութիւնը
արգելք
լինէր
{գլուխ}
բերելու
այն
դիտաւորութիւնը,
որ
յղացել
էր
նորա
ան
ր
գահի
վերայ.
բոլոր
ներկայ
գտանուողքը
հպատակօրէն
{գլուխ}
տալով
աղաղակեցին
միաձայն,
-
ապրի՛
տէր
սատանան.
,
որ
հագած
էր
մի
հին
ֆրակ
երկայն,
եւ
խոնարհադէմ
{գլուխ}
տուեց
սատանային.
սա
նորա
ուսումնական
գրապետն
էր
:
-
Հին
շինուածք
է,
-
պատասխանեց
անիծեալը,
{գլուխ}
տալով
եւ
անամօթաբար
ժպտելով,
-
հին
շինուածքները
եան
գանձին
խնայելով
գործ
կատարենք,
այն
ժամանակ,
{գլուխ}
կը
գայ
77,
501,
496,
007,
123,
998,
101,
5
ետի
քամակում
յատակի
վերայ:
Ճարտարապետը
ժպտեցաւ,
{գլուխ}
տուեց
եւ
վեր
առաւ
քաւութեան
մագաղաթը
առաստաղի
ծակ
տով
չէր
կատարելու
յիշուած
տարեգլուխը:
Վէզիրը
{գլուխ}
տուեց
խոնարհութեամբ
եւ
համբուրեց
տէր
սատանայի
պոչ
թեան,
որի
անունը
Աստարօտ:
Յառաջ
եկաւ
Աստարօտը.
{գլուխ}
տուեց
սատանային
եւ,
առաւել
յարգութիւն
ցոյց
տալո
իով,
մօտեցաւ
խաւարի
թագաւորի
գահին,
կանգնեցաւ,
{գլուխ}
տուեց
եւ
մի
ոտքի
վերայ
պտոյտ
եկաւ:
Յետոյ
դար
ց
եւ
մի
ոտքի
վերայ
պտոյտ
եկաւ:
Յետոյ
դարձեալ
{գլուխ}
տալով
ասաց.
-
Համարձակւում
եմ,
եթէ
կը
ներէ
արդալ:
Բուբանդուսը
դարձաւ
դէպի
նա
քամակով
եւ
{գլուխ}
տուեց
մինչեւ
ի
գօտին:
Երկրի
տակումը
այս
բանը
շատ
ծ
է,
հիանալի
է,
Ձեր
մռայլութիւն,
-
ասաց
վէզիրը
{գլուխ}
տալով:
-
Այսուհետեւ,
բոլոր
գործերի
մասին,
ճշմարի՛տ
է
ձեր
ասածը,
-
պատասխանեց
Բէհեղզեբուղը
{գլուխ}
տալով:
-
Լսուա՞ծ
բան
է,
կարդալ
ու
մտածել,
եամբ
արժանաւոր
դեւ
չունիմ...
գնա՛:
Վէզիրը
{գլուխ}
տուեց
եւ
դուրս
գնաց
հանդիսից,
որ
հրովարտակ
պատրա
գարշահոտութեամբ,
դէմքը
կնճռuծ,
ունքերը
կիտած:
{Գլուխ}
տուեց
սատանային
եւ
կամենում
էր
մի
բան
ասել,
բայց
դուրս
եկաւ
Բէհեղզեբուղը
յայտարարութիւնը
ձեռքին,
{գլուխ}
տուեց
տէր
սատանային,
համբուրեց
պատկառանքով
նորա
արած
մի
թերթ
թուղթ,
յառաջ
դուրս
եկաւ
հրապարակ
եւ
{գլուխ}
տալով
տէր
սատանային,
սկսեց
իւր
ճառը
այսպէս.
ն,
այնպիսի
կարդացող
եւ
աստուածաբան
մարդու:
Ի՛նչ
{գլուխ}
ունէր,
ի՛նչ
ուսում
ունէր,
կարճ
խօսելով,
փիլիսո
ասան,
-
իսկոյն
կցորդեց
պ.
Մարկոսը:
Սարգիսը
{գլուխ}
տուեց
եւ
դուրս
գնաց:
Պ.
Շաքարեանցը
շարունակ
ութիւն
հա
ուսումնականութիւն,
անտանելի
է,
մարդու
{գլուխ}
կը
ճաքեցնէ.
միւս
կողմից
ի՛նչ
մի
մեծ
վնաս
է,
եթէ
տողութեամբ,
անպակաս
լինի
մեր
ազգից...
բայց
թէ
{գլուխ}
գայ
ձեր
բանը,
չասե՞ս,
մի
նոր
խնջոյք
այլեւս
կը
կ
,
դա
Աւետարանական
է,
ասելով,
պատրաստ
են
միմեանց
{գլուխ}
ջարդել:
Բայց
չնայելով
այս
բաների
վերայ,
Մարկոսը
Շաքարեանց,
երանի
-
հազար
երանի:
Թո՛ղ
ուրիշները
{գլուխ}
կոտրեն
ուսում
ստանալու,
մեք
քո
հետ
հոգիներիս
պատ
րական
կամ
բարոյական
հարինք:
-
Թէպէտեւ
ես
շատ
{գլուխ}
չունիմ
ուսումնական
բաների,
-
ասաց
Մահտեսի
Թովմաս
ղութիւն,
ինչ
հայեացք
աչքից։
Մինչ
ոտքից
{գլուխ}
սպիտակ
հագած
Դիմում
էր
տխուր
դէպի
պատժարան,
ա
միայն
գնելը
գիտեն,
բայց
այդ
գնած
բաները
ինչո՞վ
{գլուխ}
կը
գան,
ամենեւին
եւ
մտածել
չկամին,
պատահած
ժամա
տեղ
եւս
չէին
տեսանում
փեսայի
երեսը,
ոտքից
մինչեւ
{գլուխ}
ծածկուած
լինելով
քօղով,
գիտէին
միայն,
թէ
այն
մա
ւնի,
մայր
չունի,
ոչինչ
չունի,
այլ
միայն
մի
չոր
{գլուխ},
ծառայքը
կանգնած
պատրաստ
սպասում
են
նորա
մի
նշան
չ
երկարեց.
արդէն
իններորդ
ժամն
է.
ներեցէ՛ք,
որ
{գլուխ}
ցաւեցուցի...
-
Ի՞նչ
էք
հրամայում,
-
կտրեց
խ
ուասիրութեանը,
առաջարկեց,
որ
ինքը՝
Խաչատուրը,
{գլուխ}
լինի
այդ
միաբանութեանը,
իսկ
ինքը՝
Մխիթարը,
լոկ
վի
միում
ասաց
Հ.
Ղուկաս
Ինճիճեան,
"
ես
ունիմ
'ի
{գլուխ}
տանել
զմիաբանութիւն
ընդ
Հայոց
",
եւ
ջանաց
ամենայ
իստոնեայ
բնակիչքը,
պապերը
մի
կերպով
իւրեանց
անձը
{գլուխ}
եկեղեցու
ցոյց
տալու
մտքով,
միւս
կողմից՝
ազգերի
թ
ստանալով,
յօժարում
է
Կոստանդնուպօլսի
պատրիարգը
{գլուխ}
եկեղեցու
ճանաչել։
Ամենայն
սուրբ
բան
դառնում
է
վա
ը,
եւ
միլիոնակոր
անդամք
մարդկութեան,
որ
չկամէին
{գլուխ}
խոնարհեցնել
պապական
անբնական
հրամաններին,
խոնարհ
,
ձեռն
սրբութեանդ
կարէ
բարեկարգել,
իբրեւ
այն
որ
{գլուխ}
եկեղեցւոյն
Քրիստոսի.
ապա
թէ
ոչ,
կատարածն
հայի
'
եան]
ի
լայնատարր
ասպարիզիս
[վիճակեցաւ
ընդունել]
ի
{գլուխ}
[զդաբնեայն]
պսակ՝
[եթ
է
ոչ
այնմ],
որ
[կորովի]
մ
դւոյս
".
Խորեն.,
Պատմութիւն
Հայոց,
[գիրք
Գ],
{գլուխ}
68:
Զի՞նչ
պէտք
որոնելոյ
զյարգող
ուսման
Ծերունւոյ
,
հնա՞ր
էր
քաղել
այնպիսի
գիտելիս,
որովք
բարձր
ի
{գլուխ}
պանծան
եւրոպացւոցն
մատենագրութիւնք
ի
մերումս
դարո
ափետեալն
ի
յանցանս
կործանութեան
լեզուի
հանդիսացաւ
{գլուխ}
անկեան
հոյակապ
իտալախօսութեան:
Եթէ
հնասէրք
հայոց
հելլենցւոց
"
(Խորեն.,
Պատմ.
Հայոց,
գիրք
Գ,
{գլուխ}
53):
Ընդ
այս
ցնծացեալ
սրբոյն
Մեսրոպայ,
որպէս
ա
խարհի
վերակենցաղեալ
նորոգ
հոգեւոր
ծննդեամբ
տանի
ի
{գլուխ}
հինգերորդ
դարու
զերկոսին
զսոսա
իբրու
պսակ
ոսկեփու
ոխանակել
զամ
ենայն
ազգ
գիտութեանց,
որովք
բարձր
ի
{գլուխ}
պանծան
Եւրոպացի
մանկտիք:
Դէպ
եղեւ
մեզ
երբեմն
գործերի
քննութիւնը.
այս
կերպով
ընդհանուր
ժողովը
{գլուխ}
չ'եկաւ։
Ի
վերայ
այսր
ամենայնի.
այն
վէրքը,
ւառականների
եւ
Կառավարիչների
ձեռքով։
Գեներալը
էր
{գլուխ}
Կարգին,
Գաւառականք՝
իշխող
գաւառներին
(որ
երբեմ
Յիսուսեանք
զօրք
դուրս
բերեցին,
որոնց
ինքեանք
էին
{գլուխ}
կացած,
բայց
յաղթուեցան
թշնամու
շատութենից։
Կայս
ռների
վերայ։
Կառավարիչը
պատասխանեց,
թէ
այդ
բանը
{գլուխ}
բերելու
համար
յառաջուց
հարկաւոր
է
իմանալ,
թէ
Յիս
տակ։
Որոշեց
նա
վերջապէս
ինքը
իւրեան
Սուրբ
Լիգայի
{գլուխ}
քարոզել՝
յուսալով,
թէ
կարո՛ղ
է
այս
ճանապարհով
ի
որ
այսօր
կարելի
է
առնել
անվտանգ,
էգուց
նոյն
բանը
{գլուխ}
կը
գայ
սարսափելի
արիւնահեղութենով"։
Զինուոր
նութիւնը,
աշխատում
էր
առաջին
յաջող
դիպուածումը,
{գլուխ}
բերել
իւր
մտքի
դրածը
այս
Կարգի
մասին,
որ
եւ
շուտ
րից
բաշորթիկը
թուրքի
բառ
է
երեւում՝
բաղկացած
բաշ-
{գլուխ}
եւ
էօրթմէք-ծածկել,
հովանացնել
բայից։
Բայց
չալ-օ
ն
է...
Եթէ,
ինչպէս
մի
անգամ
ասացինք,
աջողի
մեզ
{գլուխ}
բերել
այդ
կտիտ
գործը։
Այս
բոլոր
խօսքի
զօրութի
քշէի,
հիմի
մովրովը
գալուս,
թէզով
իշխանն
ա
գնում
{գլուխ}
տալի,
բարովում,
աղավար
խօսում,
հետը
նստում
վեր
,
որ
դրա
պատասխանը
կարճ
է՝
այո
կամ
ոչ,
իսկ
դու
{գլուխդ}
ազատել
ես
ընդհանուր
դատողություններով,
կարծես
խո
ժել
ու
ջնջել
էին:
Վե՞րջը:
Վերջը,
խելքդ
{գլուխդ}
հաւաքիր,
աչքդ
բաց
եւ
տունդ
քամիին
բացած
լոկ
գաղա
ե
Ներսեսն
վերարկուով
կքալեր,
Մուխալն
սերդուկով,
{գլուխը}
քարը
տվել
է
շուն
շան
որդին,
երեսն
պատովն,
իշտե
ւն,
ամեն
քաղաք
եւ
հասարակություն
ինքը
յուր
խելքը
{գլուխը}
բերած
պիտի
մտածե
յուր
անցածը,
ներկան
եւ
ապագան,
եռք
ձեռքի
տալ
եւ
միաբան
ուժով
ջարդել
խավար
վիշապի
{գլուխը}:
Դեռեւս
նոր
կաթողիկոսի
հաստատությունը
չկա.
ձայն
ջապատած
հանգամանքը,
պիտի
խորտակեմ
դավաճան
վիշապի
{գլուխը}:
Իմ
մինչեւ
այժմ
գրած
բաները,
թե
իմ
եւ
թե
կոմս
Է
լավ
չէ:
Հարյուր
անգամ
ավելի
օգտակար
կլիներ
խելքը
{գլուխը}
հավաքեր
ու
մի
բան
սովորեր,
քան
թե
քաշ
գար
ինչ-որ
արած
քո
դիմումի
մասին:
Ասա՛,
խնդրեմ,
ո՞ւր
է
քո
{գլուխը}:
Դու
ինձ
հարկադրեցիր
բողոք
գրել
նրան.
իսկ
ես
չէ
աւը,
մի
փոքր
հարբած,
Իւր
թոռների
առաջեւ,
Թառամ
{գլուխը}
շարժելով
Մեղքերն
յայտնեց
բացերեւ:
"
Կեանքիս
անց
որովհետեւ
ոչինչ
արգել
չէ
ճշմարտութեանը
խորտակելու
{գլուխը}
խաւար
վիշապի,
որ
դարերով
ծծել
է
մեր
խղճալի
ազգի
կոծում
են
ազգիս
փառք
եւ
պարծանքը
ուրացող
մարդկանց
{գլուխը}
",
ես
ամենեւին
չեմ
հասկանում,
թէ
ինչ
կամի
ասել
կոծում
են
ազգիս
փառք
եւ
պարծանքը
ուրացող
մարդկանց
{գլուխը}
",
նշանակում
է՝
Հայաստանի
Մուզաները
չեն,
որ
ող
ւթեանը,
ողբում
ենք
անդադար
օբսկուրանտների
թշուառ
{գլուխը},
եւ
շատ
կարելի
է,
որ
մեր
արտասուքից
մի
քանի
կաթ
-
Խե՛ղճ
մարդ,
-
ասաց
Շամիլը՝
կարեկցութեամբ
{գլուխը}
շարժելով,
-
վկայ
է
Մարգարէի
մօրուքը,
որ
մոլորու
խօսքերը
բռնակալին՝
մտածելով,
եթէ
կը
վնասէ
ինձ,
{գլուխը}
քարը,
թո՛ղ
վնասէ.
ո՞չ
ապաքէն
միանգամ
պիտի
մեռան
րել
իւր
սատանայի
պոչով
գրուած
մատեանները,
երբեմն
{գլուխը}
քորելով
եւ
երբեմն
մի
պտղունց
թաբակ
քիթը
լցնելով,
արդ:
-
Անգլիան՝
այն
ազատ
երկիրը,
որի
եւ
պսակեալ
{գլուխը}
չէ
կարող
ժխտել
վերջին
սոսկականին,
նորա
անձնաւոր
ունենայ,
Դու
բարձերըդ
տաս
նրան...
Ու
թէ
շոյուի
{գլուխը}
կոր...
Քեզնից
նոր
կեանք
ստանայ,
Աբրահամեան
քո
այնպիսիքը՝
ցամաք
հողի
երեսին
Քնել
հանգիստ
{գլուխը}
դրած
սիրուն
կուuի
ծունկերին:
Նոցայ
համար
ան
ր
հարբած,
Իւր
թոռների
առաջեւ,
Թառամ
{գլուխը}
շարժելով
Մեղքերն
յայտնեց
բացերեւ:
որ
մարդ
մոլորւում
է
եւ
չէ
իմանում,
թէ
ինչ
լայ
իր
{գլուխը}
։
Մեզ
թւում
է,
թէ
այն
մարդը,
որ
հանդէս
է
գալիս
։
Հայկազնեան
բառարանը
"գլխարկեալ"
հասկանում
է
ոչ
"
{գլուխը}
ծածկած",
այլ՝
"գլուխը
կախած".
եւ
այդ
բառարանի
բեր
"գլխարկեալ"
հասկանում
է
ոչ
"գլուխը
ծածկած",
այլ՝
"
{գլուխը}
կախած".
եւ
այդ
բառարանի
բերած
վկայութիւնքը
արդարե
իս։
Բայց
սակայն
այն
վկայութիւնքը,
որ
տիրապէս
"
{գլուխը}
կախած"
են
հասկանում,
բնաւ
արգելք
չեն
եւ
"գլուխը
ծ
"գլուխը
կախած"
են
հասկանում,
բնաւ
արգելք
չեն
եւ
"
{գլուխը}
ծածկած"
հասկանալու,
որովհետեւ
ամենահին
վկայութիւն
եր,
գլ.
Զ.,
հմ.
12),
որ
չէ
ցոյց
տալիս
որոշակի
կամ
{գլուխը}
ծածկած
կամ
կախած։
Միտքը
այն
է,
թէ
Համանը
գնաց
տրտ
,
թէ
ինչ
բառ
է
գործ
դրած
այնտեղ։
Հրէական
բնագիրը
"
{գլուխը}
ծածկած"
է
ասում։
Մեր
թարգմանութիւնը
ոչ
թէ
հրէ
առը,
թէեւ
ընդդէմ
չենք,
որ
կարելի
է
նաեւ
թոյլ
տալ
"
{գլուխը}
կախած"
հասկանալ։)
Այս
իրենց
բառն
է,
էր:
Սատանան
վերին
աստիճանի
բարկացած
գանչեց
{գլուխը}
քերելով.
-
Փող
չկայ
այժմ,
դժուար
ժամանակ
յս
պայմանով
ես
այնպէս
խառնափնդորեցի
յիմար
մարդերի
{գլուխը},
որ
նոքա
մինչեւ
այժմ
ման
են
գալիս
արբեցածի
կամ
կ
չէ
նեղացնում
եւ
չէ
ծանրացնում
կարդացողի
կամ
լսողի
{գլուխը}:
-
Իմ
ծայրագոյն
վէզիրը
շատ
ուղիղ
է
դատում,
րդա՛
ինձ
ճարտասանական
ոճով,
առանց
ծանրացնելու
իմ
{գլուխը}
եւ
խրտնեցնելու
իմ
երեւակայութիւնը:
Բուբանդու
անին
եւ
եկածի
պէս
կրկնում
է
միեւնոյն
խօսքերը:
Իմ
{գլուխը}
պտոյտ
է
գալիս
գործի
շատութենից:
-
Ես
գիտեմ
ռեցին
Ֆիֆիքոքոն,
տարեցին
նորան
գեհեանը
եւ
այնտեղ
{գլուխը}
կոխելով
հնոցի
մէջ,
փառավար
կերպով
ոսկեզօծեցին
նո
դեռեւս
թափում
էր
նորա
չորացած
շրթունքի
վերայից.
{գլուխը}
գտանւում
էր
ակամայ
եւ
տենդային
ցնցողութեան
մէջ,
վ
դանակ:
Բնական
բաներից
ցաւում
էր
պ.
Շաքարեանցի
{գլուխը},
նա
սիրում
է
ոգիների
եւ
փերիների
հետ
խօսակից
լին
ր
խորհրդածութիւնը
իմ
հետ,
եւ
այդ
բանը
բերել
է
իմ
{գլուխը}:
Փոյթ
չէ,
դրացի,
ես
մի
օր
քո
դրան
առաջեւ
եւս
կ
ը,
այս
խօսքերը
ասելով,
սկսեց
երեխայի
պէս
լալ
եւ
{գլուխը}
ծեծել
ձեռներով:
Նա
մտածում
էր,
որ
եթէ
կիսակատար
սիրութիւնը,
ինչպէս
սովոր
է,
թող
ինչ
կամի
առնէ,
{գլուխը}
քարը...
Կորչի
գնայ...
մեզ
հարկաւոր
չէ.
ւմ
էին
առուգանալ,
թարմանալ
եւ
բարձրացնել
իւրեանց
{գլուխը},
ազատուելով
արեւի
ուղղահայեաց
այրող
ճառագայթների
ասաց
մի
ձայն:
Կոմս
Էմմանուէլը
վեր
բարձրացրեց
{գլուխը}
եւ
ձեռքի
թաշկինակով
սրբեց
աչքերը
շտապով,
բայց,
որ
մի
փորացաւ
ունի,
մի
նոր
խելագարութուն
մտել
է
{գլուխը},
ըստ
որում,
երբեմն
ամիսներով,
ամենայն
ինչ
հանդ
ը,
սկսած
շապիկից
մինչեւ
վերարկուն.
ծածկիր
տղայի
{գլուխը}
մի
կարմիր
թաշկինակով,
իսկ
ինքդ
սկսիր
կարդալ:
Եւ
ս
ծածկուել,
պիտոյ
էր
յառաջ
գալ,
եւ
կերպարանքը,
{գլուխը}
կախած
ստրուկի
պէս,
մօտեցաւ
սեղանին:
Դա
մի
ծառայ
,
ուրեմն
երեք
ժամն
էր
ճաշից
յետոյ:
Այս
միջոցին,
{գլուխը}
կախած,
անձրեւից
թրջուած
եւ
բնութեան
թթու
դէմքից
թաթարի
տարազին,
որ
1779-ին
բերել
էն
Ղրիմից:
{Գլուխը}
կապած
մի
բարակ
բամբակեայ
ծաղկանկար
թաշկինակով,
ո
մանաւանդ
զգալի
էր
Մանուշակի
գեղեցկութիւնը.
նորա
{գլուխը}
ծածկած
էր
գեղեցիկ
թաւիշեայ
ֆէսով,
որի
շրջանակը
կ
այլ
խեղճ
ողորմելիքը
լաց
էին
լինում
իւրեանց
անբախտ
{գլուխը},
ով
գիտէ,
ինչ
մարդու
հետ
էին
ամուսնանում,
չտես
անուշակը
թրթռում
էր
նորա
գրկի
մէջ,
նորա
թուլացած
{գլուխը}
հանգչած
էր
Շահումեանցի
ուսի
վրայ,
իսկ
եղանակի
թա
տեղ
մաղի
մէջ
գտանուած
սանրով,
սանրում
են
հիւանդի
{գլուխը}
եւ
մկրատովը
կտրում
են
մազերից,
որ
ձգում
են
մաղի
ից
աշտարակ
շինել,
քեզ
այն
շնորհը
կ՚առնեմ,
որ
քո
{գլուխը}
կը
դնեմ
աշտարակի
ծայրումը,
այնպէս,
որ
քո
գլուխը
գլուխը
կը
դնեմ
աշտարակի
ծայրումը,
այնպէս,
որ
քո
{գլուխը}
կը
կազմէ
նորա
սրածայրը:
Մեր
ցեղապետը
սարսափա
պիսի
անհոգ
լինելը,
գուցէ
եւ
այն
պատճառից
էր,
որ
{գլուխը}
փոքր-ինչ
բարակ
չլինելով
շատ
բան
չէր
հասկանում,
ե
ելով
աշխարհի
վերայ
մի
տեղ,
ուր
կարո՛ղ
է
դնել
իւր
{գլուխը},
ուր
կարո՛ղ
էր
որեւիցէ
ճանապարհով
վաստակել
իւր
օ
ական
անբնական
հրամաններին,
խոնարհեցուցին
իւրեանց
{գլուխը}
պապականութեան
անգութ
կացնի
տակ։
Շատերի
մոխիրը
ցր
ողութենների
մէջ։
Յառաջենք
այժմ
դէպի
ճառիս
երրորդ
{գլուխը},
ուր
պիտոյ
է
քննուի
նոցա
գործունէութիւնը
Հայկակա
Կոստանդնուպօլսի
Աւետիք
պատրիարքի
հալածանքի
երեսից
{գլուխը}
ազատելու
համար։
Եւ
ահա
Մխիթարը
կազմեց
իւր
մի
ան
կամ
վանական
ժողովն
է
յաւելացուցել։
Կնքենք
այս
{գլուխը}
՝
եզրափակելով,
թէ
Մխիթարեանց
մատենագրական
գործու
ն,
էշ,
անարժան
այն
ջրին,
որով
լուանում
են
նորա
{գլուխը},
այնպիսի
ծաղրածու,
որի
գլխին
պիտոյ
է
դնել
դեղին
ն
յանձնում
է
Ֆրանսիային
Պէրերի
դատաստանին,
որոնց
{գլուխը}
ինքն
է։
Ինչ
որ
վերաբերում
է
հերետիկոսութեան,
թա
աւորութեան
մէջ
էին,
միայն
զարմանալին
այն
էր,
որ
{գլուխը}
ներկել
էին.
այդտեղ
ինձ
հաւատացրին,
որ
այդ
կենդա
նստի
ծանր
ու
բարակ
ոճերի
բառարան
շինէ։
Ասենք
թէ
{գլուխը}
քարը
տուեց,
շինեց,
յետոյ
պիտի
այդ
բառարանը
տպէ
ահը,
խոր
հոգոց
է
քաշում
մէջքի
վրայ,
յետ
գնում,
{գլուխը}
Գարեգինի
ձեռքի
վրայ
դնելով՝
խնդրում
է,
որ
աշխատ
րբ
արժանաւորութեան
բլուրները
բարձրացնում
են
իրենց
{գլուխը}:
Այսպիսի
թերութեանց
եւ
հակասութեանց
կարգ
ենք
դնո
ձու
նկարելը:
Մենք
ասելիք
ունենալու
չէինք,
եթէ,
{գլուխը}
քարը,
լոկ
մի
խօսք
կամ
մի
նշան
գրէր
նա
ձուի
վրայ
եղինակը
իր
կողմից
խօսելով
հակամէտ
է
զարդարել
նորա
{գլուխը},
բայց
ինքը
Գարեգինը
իր
ներգործութեամբ
դաւաճանում
հը,
խո՛ր
հոգոց
է
քաշում,
մէջքի
վրայ
հետ
գնում,
{գլուխը}
Գարեգնի
ձեռքի
վրայ
դնելով
խնդրում
է,
որ
աշխատի
ե
աւազանի
զարկելով,
թերեւս,
ձորից
դէպի
վեր,
սարի
{գլուխը}
բարձրանալ,
բայց
այն
օրից,
երբ
Գալիլեյը
իր
գնդակ
"
երբ
սուրբ
Գրիգոր
Լուսաւորիչը
գնում
էր
այդ
սարի
{գլուխը},
գիշերային
առանձնութեան
մէջ
Նարեկ
քաղելու,
այն
էլ
խօսքին
հաստատ
մնայ.
"
համայ,
իմ
աղլուխը
քու
{գլուխը},
ես
տղայ
դու
աղջիկ,
թէ
որ
ինձանից
հետ
կաննես
"
"
ասածս
սարին,
քարին
դիպչի,
քամին
տանի...
քո
{գլուխը}
որ
կայ,
սար
ա,
անձրեւ,
ձին,
կարկուտ,
կայծակ
էլ,
գա՛յ
էլ,
ի՞նչ
վէճդ
ա"։
Բագրատ
աղայի
{գլուխը}
խնամի
Յարութիւնի
գլխիցը
շատ
պինդ
է:
Սօսի
խօսքերը
անք
դարձեալ
մեր
աւերակների
խաւար
անկիւններում
մեր
{գլուխը}
լալու։
Շատերը
կը
ծիծաղեն
պարզամտութեանս
վրայ
իշներին
դժուարանց
`
Թոյլ
տուր
ինձի
բանալ
դու
Եւ
{գլուխըս}
վեր
բռնած
`
Թաքստոցը
մտնելու:
Ի՛նձ
վրայ,
կոյս
իւն
զէնքի...
մթնեցաւ
օրը,
Ղազազ,
սարբազի
{գլուխն}
երեւեցաւ,
Մեր
ազգասէրը
մտաւ
ծակուռը:
Ճշմարիտ,
եւ
ես
ինքս
զարմացած
եմ,
թէ
ի՞նչ
տեղից
{գլուխն}
է
եկել
այս
բանը,
նորա
նման
հարուստ,
ուսումնական
ատի
գրուածը
ջնջուիլ
չի.
հարիւր
տարէն
մեռած
մարդի
{գլուխն}
էլ
հողի
տակիցը
դուրս
ա
գալի,
ամէն
բանը
խարաբ
էլա
թին
էլ,
դմակի
կէս
փայը,
մատաղի
կէս
փայը,
ոտ
ու
{գլուխն}
էլ
տան
տիրոջն
ա:
Բոլոր
գեղը
տասնութ
տուն
ա.
ամէ
իճ
եւ
երկու
կտրուած
ու
արիւնով
շաղախուած
գունաթափ
{գլուխներ}:
Ես
ճանաչեցի
Լուդովիկոս
Տասնեւվեցերորդը
եւ
Մարիա
ոյակապ
համակարգութիւն
է,
թէեւ
կործանուածների
պէս
{գլուխներ},
պրակներ
ու
կատեգորիաներ
չունի:
Բարւոքել
մարդկա
չկայ
մի
ուրիշ
ազնիւ
ընդունարան:
-
Ինչ
այդպէս
{գլուխներդ}
կախած
գնում
էք,
պարոն,
-
ասաց
մի
ձայն:
Կոմ
բազմությունը՝
հեռացնելով
միմյանցից
այդ
ջերմացած
{գլուխները},
հնար
տվեց
մեզ
հասկանալու
թե
սուր
մերկացնողքը
եր
սովորութեամբ
ամենայն
մարդու
Աղա՛,
Աղա՛
ասելով,
{գլուխները}
իւղել
եւ
անձը
պահպանել,
բարեաւ
վայելէ
իւր
սովորո
յն
Լուդովիկոս
XVI-ի
եւ
Մարիայ
Անտուանետտի
արիւնոտ
{գլուխները},
այդ
դարձել
էր
նորա
համար
անշարժ
զաղափար
(idée
ղեցիկ
խրատներ
են
մեր
համար,
թող
իմանան
ուղեղաւոր
{գլուխները}.
որովհետեւ
սորա
բոլոր
չարագործութիւնները
լիովին
տուր
ձայներ
հանելով,
թռչկոտում
են։
Բայց
դոքա՛,
{գլուխները}
ծածկա՛ծ)
եւ
երեսները
փաթաթա՛ծ,
նստում
են
ինչպէ
ն
Թագաւորութեանց
ժը,
ժթ,
ի,
իբ,
իգ,
իդ
եւ
իզ
{գլուխները}
։
§
32.
"
Եւ
դպիրքն
որք
յԵրուսաղեմէ
իջեալ
էին
:
Ես
այնպիսի
ճարտարութեամբ
լարեցի
նորանց,
շրջեցի
{գլուխները},
խառնափնդորեցի
մտքերը,
որ
նոքա
քանի
ամիս
շարուն
ութիւնը:
Յետոյ
երեւակայում
էր,
որ
իւր
ընկերքը,
{գլուխները}
տաքանալուց,
տուր
ու
ծեծ
սկսել
էին
միմեանց
հետ,
ակն
ու
սուրը
այրել
ու
կտրել
են
այն
լեզուքը
եւ
այն
{գլուխները},
որոնց
անմիջական
քարոզութեամբ
խլրտուել
էր
մի
ճշմ
ւվեցերորդը
եւ
Մարիա
Անտուանետտան...
Նոցա
կտրուած
{գլուխների}
յար
եւ
նման
մոմեղէնքը
տեսած
էի
Լոնդոնում
մադամ
Տի
դհանուր
բնաւորութիւնը
սահմանելու
համար։
Հետեւեալ
{գլուխների}
մէջ
հանդիպելու
ենք
նոցա
բարոյականութեան
մասնաւոր
ը
բնակւում
էր
այս
քաղաքի
մէջ,
ուր
անցան
նախընթաց
{գլուխներում}
պատմած
անցքերը:
Նորա
անձնական
տկարութիւնքը
հարկա
ամանակ
է,
քեզ
տեսած
չէի,
բայց
ասես
թէ
խելք
կա՞ր
{գլուխներս},
որ
միմեանց
պատահէինք,
քանի
որ
երեսի
վերայ
մնաց
ուրիշ
մտածելիք
ունինք:
-
Օրհնած,
մտածելուց
{գլուխներս}
ճաքեցաւ,
փոքր
մնաց,
որ
գլխիս
ուղեղը
հոտի,
թող
ագոյրը
տարին
տասներկու
ամիս
քաշուած,
մտիկ
ընելով
{գլուխնիս}
դդում
դարձաւ...
Քաջութիւնը
Մխիթարեան
համախոհացը
ար
չունեի
շարունակել.
ի՞նչ
անեի,
ո՛ր
քարին
տայի
{գլուխս},
մտածիր
ինքդ
ու
հետո
դատապարտե:
Այս
բոլոր
բաներ
ւթյուն
տամ,
գոնե
մեկ
տեղ
կգտանեն,
եւ
կկարողանամ
{գլուխս}
ապրեցնելով
իմ
գործը
շարունակել
եւ
այս
հուսով
դուր
ժմ
ինձ
մնում
է
խոսել
երկու
բանի
մասին,
որպեսզի
"
{գլուխս}
ազատեմ
"
(отписаться),
ինչպես
ասում
են
բյուրոկ
հասկացայ
եւ
ժամանակ
չունիմ
քո
հետ
գլուխ
դնելու,
{գլուխս}
ցաւում
է:
Դու
խնդրում
ես,
որ
ես
Էֆիմերդէ
բանամ
գնեցայ
նորա
առաջեւ.
երկու
ծերունիքը
ոտքից
մինչեւ
{գլուխս}
չափեցին
իւրեանց
աչքերով:
-
Ո՞վ
ես
դու,
-
հա
Խելքից
մտքից
դուրս
բան
է:
Ну,
սաղ
օրը
{գլուխս}
Պտուտ
է
գամ,
что
такой,
Что
он
мог
с
րջանալու
էր
բանդով,
Կամ
կախաղան
պիսի
ուտէր
{գլուխս}.
Բայց
ի՛նչ
կ՚առնունք
մեք
անցածը
յիշելով,
սօր
առողջութիւնս
լաւ
էր,
քան
թէ
երէկ:
Երեկոյեան
{գլուխս}
էր
ցաւում
եւ
թուլութիւն
ունէի:
2-ին
նամակ
ստացա
քան
թէ
առաջ,
բայց
տակաւին
շատ
տկար
եմ.
լերդս
եւ
{գլուխս}
ցաւում
են:
Նամակ
չստանալուս
համար
աղբաթս
էլ
խառն
այ,
ջերմ
ունէի:
16-ին
շարունակւում
է:
Մէջքս,
{գլուխս}
եւ
կոկորդս
ցաւում
են:
17-ին
ջերմս,
մէջքիս
եւ
գ
ւած
է]
10-ին:
5-ին
սենեակս
փոխեցին,
ներկի
հոտից
{գլուխս}
սաստիկ
ցաւում
է:
7-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
նոյն
ին
նմանող
մի
մարդ,
որ
ողբալով
ասէր.
"
Երանի՜
թէ
{գլուխս}
ջուր
լինէր
եւ
աչքերս
արտասուքի
աղբիւր
"
եւ
նստէի
է
երաշխաւոր
լինել,
գուցէ
ես
եւս
Շաքարեանցի
նման
{գլուխս}
տայի
դիւական
պարապմունքի:
Այստեղ
պ.
Մարկոսը
մի
գուցէ
սկսանես
այժմ
խոր
փիլիսոփայութիւններ,
իմ
{գլուխս}
դուրս
չէ
գալիս
այդպիսի
բաներից․
հասարակ
կերպով
հա
րի
հաշիւումը.
զարմանալի
մարդ.
ինչպիսի՞
հանճարեղ
{գլուխս}
ունէր,
եւ
հաստ
խելապատակ,
ի՞նչ
ասեմ,
համարեայ
ստում
վեր
կենում.
համա
ես,
որ
տեսնում
եմ
էկաւ,
{գլուխս}
առնում
եմ
կորչում,
թէ
հիմի
գզիրը
կը
քցի
ճիպոտի
տ
ան
տակաւին
սորանից
ցած
լինէր
մի
հասարակաց
լեզու,
{գլուխս}
քարը
կը
տայի,
էլ
չէի
խօսիլ։
"
Է՛հ,
հոգիդ
դուրս
որպէս
բովանդակութիւն
գործ
է
ածում
"գլուխ"
խօսքը.
"
{Գլուխք}
պատգամաց
թղթիս
ամբաստանութիւն
էր"
եւ
այլն
(տե՛ս
Յ
ի
ծառ
ողջունեցին
իմ
գալը.
Ծաղիկները
քնքուշ
{գլուխքը}
խոնարհած
`
Ողջոյն
տուին,
զմայլեցաւ
իմ
սիրտ
արդյոք
եւ
ի՞նչ
եղանակով
օդընտելացնել
Փոքր
Ասիայի
{գխտորաբեր}
պիծակ
(opeхотворка)
միջատը.
նրա
լավագույնը
գտն
լավագույնը
գտնվում
է
Զմյուռնիայի
մոտ
եւ
լավագույն
{գխտորը}
(чернильный
орешок)
Զմյուռնիայից
է:
Սպասում
եմ
.
Պարզաբար
տեսայ
տեսիլ
մռայլուն.
Դիմաց
{գծագիրն}
ինձի
ցոյց
տուեց,
Այս
պարզ
նշաններ.
Գիրսաս
ով,
բահը
ձեռքին
փորում
էր...
Նորա
խոշոր
դէմքի
{գծագրութեան}
հանդարտութենից
երեւում
էր,
որ
շատ
սառնութեամբ
կա
արցմունքի
պատասխանը
լինում
է
Աբովեանի
դէմքի
տխուր
{գծագրութիւնը}
եւ
արտասուքը,
որ
փայլում
են
նորա
աչքերում։
Այն
էր
այս
ուսումը,
հերիք
համարւում
է
այս
հարեւանցի
{գծագրութիւնը}:
Այժմ
անցանենք
համառօտապէս
դնել
այստեղ
Ալքիմիայի
թիւն
ունին
ներկանիւթի
(pigmentum)
վերայ:
Երեսի
{գծագրութիւնը}
բաւական
անկանոն,
խոր
ներս
ընկած
աչքերը,
իւրեանց
ւ
մէջ
չէ
երեւում
ազգի
կեանքը,
նորա
եւ
ամենասուրբ
{գծագրութիւնքը}
։
Այդպիսի
մի
մատենագրութիւն,
թո՛ղ
ներեն
մեզ
այսպ
մէջ
երեւէր
նորա
կեանքը,
նորա
երեսի
եւ
ամենանուրբ
{գծագրութիւնքը},
ի՞նչ
յանցանք
է
ձայն
տալ
մեր
հեղինակներին,
թէ
պ
ւ
բանակին:
Այդ
վառվռուն
երիտասարդների
դեմքի
վերա
{գծագրված}
էր
ուրախություն
եւ
խղճի
հանգստություն.
նոցա
ճակա
եւէ
գործիքով
[անց
են
կացնում]
իրար
հատող
զուգահեռ
{գծեր},
որոնք
գտնվում
են
միմյանցից
12
վերշոկ
հեռավորութ
ի
փոշիներով,
կազմում
էին
զանազան
ուղղութենով
սեւ
{գծեր}:
Նորա
ալեխառն
մազերը
համարեա
թէ
դեղնած
էին
բ
ւմ
է
ծանծաղուտներից:
Մեր
նկարագրած
այդ
բոլոր
կոր
{գծերը},
որ
կետ-նպատակը
տանող
ամենակարճ
ուղիղ
ճանապարհից
ած
քարը,
այլ,
քննելով
նորա
վերայի
եւ
աննշմարելի
{գծերը},
մեկնում
է
այդ
ժամանակի
ճարտարագիտութեան
եւ
գեղե
որության
վրա,
ահա
այս
ձեւով(աղյուսակ),
եւ
այդ
{գծերի}
յուրաքանչյուր
հատման
կետում
ցանում
են
մեկական
սեր
ջլերի
անբացատրելի
միջնորդութեամբ
երեւում
են
երեսի
{գծերի}
վերայ:
Եւ
երեսը,
որ
ոչինչ
էր
ցոյց
տալիս,
վկայո
էտ
քանդակագործի
ձեռքի
տակ,
եւ
արձանի
իւրաքանչիւր
{գծերից}
դուրս
է
երեւում
բուն
հայութեան
տիպը:
Նորանից
ոչ
Թույլ
տվեք
ինձ,
ողորմած
պարոն,
այստեղ
ընդհանուր
{գծերով}
բնութագրել
պրոֆեսոր
Նազարյանցի՝
նոր
հայկական
ամս
ած
ամբոխմունքի
եւ
անկարգութեան
ամենասաստիկ
կտրուկ
{գծերով}
նկարագրութիւնը,
նա
մինչեւ
անգամ
խօսակցութիւնքը
(
տելով,
յառաջացուցին
զանազան
նաւահանգիստք,
որ
մի
{գծի}
վերայ
լինելով,
այլեւ
միմեանց
մօտ,
կազմում
են
այ
կ
տումարի
ծանծաղներից,
ուղղեց
նորա
ընթացքը
նո՛յն
{գծի}
վրայ,
ուր
կանգնեցրել
էր
նորան
մեր
բազմերախտ
Հայր
ռայքը,
շատ
անգամ
գտել
են
ախոռի
մէջ,
այդ
բոլորշի
{գծի}
կենտրոնում
մի
մորթած
սեւ
հաւ,
առանց
ամենայն
պիսա
Ա,
Ե,
Է,
Ը,
Ի,
Ո,
Է,
զի
որպէս
ի
ձեան
վերջք
{գծին}
կուտեալ
ունէր
քարն:
Եւ
ո՛չ
միայն
երեւութացաւ,
ա
ծրացումից
կամ
բորբոքումից
գերադասում
են
ընդունված
{գծից}
շեղվելուն:
Բայց
այդ
մարդիկ
պատկանում
են
բացարձակ
ւններից:
2.
Հոդվածներ
ընդհանուր
պատմության
{գծով},
ուր
ամենայն
մանրամասնությամբ
կշարադրվի
ռուսական
իր
անձանց
մասին:
3.
Հոդվածներ
բնագիտության
{գծով},
հնարավորին
չափ
մանրամասնորեն
ու
հանրամատչելի.
ս
հոգեւորականաց
այնր
քաղաքի
եւ
դասաւորեաց
ի
կարգի
{գղերաց}
սուրբ
Լուսաւորչի
աւագ
եկեղեցւոյ
տեղւոյն,
իսկ
յամ
յէլ
ջահընկալ
Ղազարեան
Նալբանդեանց,
համաթուեալ
առ
{գղերս}
Նախիջեւանայ
սուրբ
Լուսաւորչայ
աւագ
եկեղեցւոյ,
այ
աղախն
Յորսայս
անդէն
առ
ետեղբ,
Եւ
ընդ
{գճեալ}
շեշտ
ընդ
ակնն
Նկրտի
կոփել
եղջերբ:
Քաջ
Յետ
որոյ
ապա
քակեալ
սորա
(Կոմիտասայ)
զփայտակերտ
{գմբէթ}
Սրբոյ
Կաթողիկէին,
որ
'ի
Վաղարշապատ
քաղաքի,
շինէ
յարանը,
նոյնպէս
եւ
Վաղարշապատի
Կաթողիկէ
եկեղեցու
{գմբէթը},
որ
առաջ
փայտից
էր
շինուած)։
Թողնելով
ուրիշն
Կոմիտաս
կաթողիկոսի
սրբատաշ
քարերով
շինած
փառաւոր
{գմբէթը},
մեր
այսօրուայ
Ս.
Էջմիածնի
գմբէթը
լինելը,
ամեն
շինած
փառաւոր
գմբէթը,
մեր
այսօրուայ
Ս.
Էջմիածնի
{գմբէթը}
լինելը,
ամեն
հարցնողի
կարող
է
պատմել
Էջմիածնի
նա
նասուել
էր
կրակից,
մենք
հասկանում
ենք
Ս.
Էջմիածնի
{գմբէթը},
որ
ինչպէս
երեւում
է,
էրվելուց
յետոյ,
վերստին
փայ
երցնելով,
փոխանակը
շինել
է
այն
հոյակապ
քարակառոյց
{գմբէթը}
։
Այն
պարոնները,
որոնք
ամեն
ստութեան
երկր
նեմ
եւ
"
երեւակայության
զավակներից
"
մեծագույնը,
{Գյոթեն},
մի
անգամ
եւս
անիրավացի
կլինի
իր
անզգույշ,
բացա
ան
բուսաբանությունն
առաջիկայում
մեծ
ապագա
ունեն:
{Գյուղատնտեսությունը}
եւ
քաղաքատնտեսությունն
առանց
նրանց
մեռյալ
են,
կա
ագայում
այս
բաժնում
կտրվեն
կյանքի
համար
անհրաժեշտ
{գյուտերի},
ինչպես
նաեւ
արվեստի
ու
բնության
ասպարեզում
կատա
ղ
մէջ
բերված
խօսքերը։
Խորենացու
հնչեցուցածը
նուա՞
{գն}
է,
թէ
բամբիռը։
Եթէ
հնչեցուցածը
նուագ
է
(ինչ
աս
նեմ,
որ
մեր
բարեկամությունը
պիտի
մինչեւ
գերեզման
{գնա},
եւ
ես
իմ
այս
գրչովը
պետք
է
արձան
հավիտենական
հի
մենակ
է,
առո՞ղջ
է
գեթ:
Հենց
որ
նամակս
ստանաս,
{գնա}
նրա
մոտ
եւ,
հաղորդելով
իմ
բարեւը,
տեղեկացիր
նրա
քումդ,
որ
չարութիւնք
յառաջացնես
նորանով,
ուրեմն
{գնա},
այդ
երեք
հազար
մանէթը
մածունի
տուր,
երեսդ
քսիր
ասիացի
ազգերին,
այդ
վնաս
չունի,
միայն
դու
յառաջ
{գնա}:
Կը
գայ
օրը,
կը
ծագէ
եւ
քո
համար
այն
արշալոյսը
էական
պարգեւը
չելնէ
նէ,
կատակնիս
ետ
կ՚առնենք...
{Գնա}
՛,
Մխիթարեա՛ն
համախոհ,
գնա՛,
ներքին
համոզման
29
ակնիս
ետ
կ՚առնենք...
Գնա՛,
Մխիթարեա՛ն
համախոհ,
{գնա}
՛,
ներքին
համոզման
29-երորդ
երեսի
վերջին
հինգ
տող
ւէնի
ազդեցութեան:
Մի
մրրիկ,
մի
փոթորիկ,
եւ...
{գնա}
՛,
տխրադէմ
ցնցել
դատարկ
քսակները,
որոնց
մէջ
լցու
Խնդրել
ներումն
նորից
`
Երդման
համար
դժուարին:
"
{Գնա}
՛,
կորի՛ր,
սերովբէ,
Խօսքերդ
անցնում
են
չափից,
ստ,
Յետոյ
խաղաղ
քուն
լինինք...
Հեռի՛
{գնա}
մեզանից:
Մի՛
գոռար,
մի՛
որոտար,
ահա՛
դրօշ,
Շուտ
ձի
հեծի՛ր
քաջի
պէս,
{Գնա}
՛
փրկել
մեր
հայրենիք,
Պատերազմի
վառ
հանդէս
իւր
ազգի
Ազատութեան
կը
զոհուի:
{Գնա}
՛,
եղբայր,
Աստուած
քեզ
յոյս,
Ազգի
սէրը
քա
Աստուած
քեզ
յոյս,
Ազգի
սէրը
քաջալեր,
{Գնա}
՛,
թէեւ
չեմ
կարող
գալ,
Բայց
իմ
հոգին
քեզ
ը
գալ,
Բայց
իմ
հոգին
քեզ
ընկեր։
{Գնա}
՛
մեռիր
դու
քաջի
պէս,
Թող
չտեսնէ
թշնամին
Չկամիմ
թողուլ
խորհուրդս
անկատար,
Ելիր
ու
{գնա}
կրկին
քո
տեղին,
Ուստի
քո
տիրոջ
հրամանովն
եկ
միայն
հեռանում
եմ,
հոգով
միշտ
մօտ
եմ
քեզ:
{Գնա}
՛,
ասացի
ես
նորան,
տարաբախտութեան
ընկեր,
գնա՛
բ
Գնա՛,
ասացի
ես
նորան,
տարաբախտութեան
ընկեր,
{գնա}
՛
բարեաւ,
բայց
չմոռանաս
այն
սուրբ
դաշը,
որ
կնքեց
ց
վշտին
եւ
ուրախութեանը։
Քեզ
ողջո՛յն,
սիրական,
{գնա}
՛
խաղաղութեամբ
դէպի
խաղաղութիւնը։
Աստուծոյ
հրեշտա
րացրեց
օդի
մէջ,
փչեց
նորա
քթումը
եւ
ասաց:
-
{Գնա}
՛,
անպիտան,
դէպի
գեհեանը
եւ
այստեղ
ամենայն
վայրկ
ակ
նորա
խօսքին
պատասխանելու,
պիտո՞յ
է
ասէիր,
թէ
{գնա}
դու
այժմ,
եւ
ես
խօսքիդ
պատասխանը
կը
գրեմ
նամակով
դիւական
ապաբաղդութեամբ
արժանաւոր
դեւ
չունիմ...
{գնա}
՛:
Վէզիրը
գլուխ
տուեց
եւ
դուրս
գնաց
հանդիսից
թեամբ
եւ
զգուշութեամբ
գրականութեան
դիւապետը:
{Գնա}
՛
դժոխք
յաւիտեան,
Ցնծա՛,
քեզ
փառք
յաւիտեան
է
նորա
նախահայր
Քամը,
արժանի՛
զաւակ
արժանի
հօր.
{գնա}
՛,
որդեակ,
գնա՛
հանգստացիր
այն
չարչարանքների
փոխ
Քամը,
արժանի՛
զաւակ
արժանի
հօր.
գնա՛,
որդեակ,
{գնա}
՛
հանգստացիր
այն
չարչարանքների
փոխանակ,
որ
չարչար
ը
սկսեն
առաւօտեան
ժամը.
հանգստանալու
ժամանակ
է.
{գնա}
եւ
դու
հանգստացիր:
Մնացածը
ուրիշ
անգամ:
իստերլէր)
առնեն
զոր
հաճին
եւ
խօսին
'ի
հաճիլ.
(
{գնա}
՛
մեռի՛ր,
եկու
սիրեմ),
հատանեն
զգլուխս
անպարտ
ե
չե՞ս
տեսանում
Աստուծոյ
պատուհասը
քո
գլխի
վերայ։
{Գնա}
՛
լցուցանել
քո
պիղծ
ցանկութիւնը,
իսկ
ես
կը
մնամ
ա
ք
ունի
այժմեան
հայը
այսպէս
խօսել.
ո՛վ
հաւան
չէ,
{գնա՛յ}
գերեզմանները
փնտրէ
4.
000
տարի
առաջ
մեռածներին
եւ
սէ,
եւ
դոցա
օգուտը
ճանաչէ,
որ
յետոյ
համոզուի
եւ
{գնա՛յ}
նոցա
քամակից:
Առանց
սոցա
ոչ
միայն
չեղած
օգտակարը
ր
լինէր:
12
ժամ,
1863.
ընծայի
ընդունելութիւն:
{Գնա՜ց}
ու
էլ
գալիք
չունի:
1864
Շնորհաւոր
նոր
տարի
Յ
իմոյ
հոգեւորական
պարտաւորութեան,
հրամայեաց
չուել
{գնալ}
յէջմիածին,
համաձայն
հրամանաց
նորին
սրբութեան
եւ
քա
ինձ
չեն
տեսնուլ
այստեղ,
երկրորդ,
ես
նոցա
մոտ
{գնալ}
-գալ
չունիմ:
Ողջ
եղեք
եւ
աստված
քեզ
կատարյալ
առող
որ
հանձն
կառնու
ընկերով
հանդերձ,
այդքան
գումարով
{գնալ}
եւ
գալ,
նա
այդ
յուր
ընթացքով
հայտնի
ցույց
է
տալի
ված
պայմաններով
(3000)
կարող
էին
հանձն
առնուլ,
{գնալ}
եւ
գործ
կատարել,
ամենայն
մաքրությամբ
հոգու
ցանկա
ոս
արքեպիսկոպոսն,
որում
ասէր
թէ
պիտոյ
է
հրամայել
{գնալ}
ի
Նախիջեւան,
քանզի
քաջագէտ
է
գործոյս
այսորիկ,
ա
գիտին,
պ.
Հագն
ցարդ
ոչ
ետ
պատասխանի
ինչ.
եւ
՚ի
{գնալ}
իմ
առ
նաեւ
ի
խնդրել,
փութացուցանել
զպատասխանին
ն
Յունիսի
պատասխանի
գրեաց,
որով
եւ
խնդրեաց
յինէն
{գնալ}
առ
ինքն
յետ
վեց
աւուրց,
այն
է
յ3
Յուլիսի:
Իբ
կամ
հարկ
եղած
դեպքում
հնարավոր
չէ
դրանով
ճանապարհ
{գնալ}:
Անիվների
օղակները
թուլացել
են,
պետք
է
ամրացնել
րեաւ
մնա
ասելով,
խնդրում
էր
ինձանից
իւր
մօտ
հիւր
{գնալ}:
Ես
զարմացայ
դորա
անզգամութեան
վերայ,
որովհետեւ
ետեւ
Ներսիսեան
դպրոցի
շնորհքով
շատ
հեռի
չէք
կարող
{գնալ}:
Բայց
այս
մի
խորհուրդ
է
իստակ
սրտից,
ինչպէս
կամ
էի
նկատողութեամբք.
ինձ
պիտոյ
էր
մի
շաբաթով
Անափա
{գնալ}:
A
propos.
մտքո՞ւմդ
է
այն
Լինդման
անունով
հաստա
մար:
Պ.
Իսահակեանցը
թոյլ
է
տալիս
ինձ
Անգլիա
{գնալ},
հարուստ
ընկերութենների
անդամ
դառնալ,
թռչնավաճա
ալ
իւր
հետ:
Բայց
օրիորդը
ընտրում
է
կուսանաց
վանք
{գնալ}
։
Այս
բանը
Մանրիկօյին
յայտնում
է
մի
նամակով
նորա
յ
նստած
լցնում
էի
քո
էջերը:
Շատ
հեռի
հարկաւոր
չէ
{գնալ},
քո
վերջին
հատուածը
չգրեցի՞,
մինչեւ
գնում
էի
շո
դատողութեան
առաջեւ:
Եթէ
մեր
խորհուրդը
լինէր
{գնալ}
օգտի
եւ
շահաստացութեան
քամակից,
եթէ
մեր
ցանկութի
,
տղան,
բոլորովին
անօգնական
մնալով,
կամենում
է
{գնալ}
Պօլիցմէյստերի
մօտ
գանգատելու
(Բէգզադէն
բնակւում
տճառով,
որ
բնակարանս
հեռի
է
եւ
չկամէի
միւս
անգամ
{գնալ}
այնտեղ
այդքան
արծաթի
քամակից:
Տղան
հանում
է
ազգի
մէջ,
մինչեւ
որ
Ներսէսը
հարկադրուեցաւ
փախչել
{գնալ}
իւր
հայրենի
գաւառը:
Այն
ժամանակ
ազգը
Յովհաննէս
Մ
,
իւր
ընտանիքը,
իւր
ամուսինը,
իւր
զաւակները
եւ
{գնալ}
Պօլիս
կամ
այլ
քաղաք
`
աղքատութենից
ազատուելու
համ
եւ
հինգ
տարեկան,
հարկադրւում
է
թողուլ
դպրոցը
եւ
{գնալ}
ծառայութեան,
որ
մի
քանի
ժամանակից
յետոյ
օգնութիւ
րեանց
նիւթեղէն
ոտքերը,
որ
այնուհետեւ
կարողանային
{գնալ}
բարոյականի
եւ
իմացականի
քամակից,
ըստ
որում
հոգին
խնդրում,
ու
եղէգնից
Վարար
ջուր
է
տրւում
նրան,
{Գնալ}
-գալուց
ոռոգւում
է
`
Լաւ
հերկուած
կոյս
արտը
այն.
րուն
մարմին
մեղաց"։
Ուսումն
կրօնական
պարտի
զհետ
{գնալ}
վկայութեանց
յայտնեալ
աստուածագիտութեան:
Եթէ
գոյր
ւթեամբ,
որպէս
փարիսեցիքն,
մինչեւ
զկայ
առնուլ
՚ի
{գնալ}
լճանապարհ,
այլ
գիտակցութեամբ,
եթէ
արժան
է,
առ
Խնայիր
թշուառ
մեր
անտէր
ազգին.
Մի՛
տար
զոհ
{գնալ}
թշնամիների,
Նա
այլ
չէ
լսում
Դելֆեան
հարցու
թէ
տանից
նամակ
չկայ
եւ
թէ
ինքը
ուզում
է
տեսութեան
{գնալ}:
14-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի
ետեւիլ
իւր
դահիճների
թելադրութեան.
նա
ստիպուած
է
{գնալ}
այն
ճանապարհը,
որ
օգտակար
է
միմիայն
այդ
կացութեն
պարէզի
կամ
գիտութեան,
այլ
գնում
են
կամ
ուզում
են
{գնալ}
միջին
ճանփով,
ընդհանրապէս։
Եւ
հազիւ
թէ
մեր
ազգի
ատիկոսութիւն
տալ
նորան,
այլ
մշակել
նորա
լեզուն,
{գնալ}
ժամանակի
հետ,
փարատել
կոյր
եւ
մարդատեաց
ֆանատիկո
XIX
դարը,
մոռանալ
շրջապատող
հանգամանքները
եւ
յետ
{գնալ},
հեռանալ
մինչեւ
V
դարը,
ես
իմ
կողմից
կարելի
է
մ
մինչեւ
V
դարը,
բաչց
ժողովուրդը
չէ
կարող
նոյնպէս
{գնալ}
V
դարը՝
մեր
պատուելի
XIX
դարու
հեղինակութիւնքը
կ
Սիրելի
էր
մեզ
այն
հեղանուտ
ճանապարհի
վերայ
երկար
{գնալ}:
Երկինքը
պարզ
էր,
արեւմտքումը
չէր
երեւում
բոլոր
ն
քնում).
նորա
երեսից
ո՛չ
մի
մարդ
կարող
չէ
հիւր
{գնալ}
կարդինալի
մօտ,
թէեւ
նորա
շատ
մերձաւոր
բարեկամներ
չպատահի,
եւ
միտքը
դրեց
այն
տեղից
Յունաց
կողմերը
{գնալ}
։
Հասաւ
Ամիթ
քաղաքը
եւ
այնտեղ
մի
քանի
ժամանակ
մնա
ականաբար
ենթադրել,
որ
Վահանը
եւ
Մանդակունին
չէին
{գնալ}
մի
այդպիսի
Յուդայի
պարտէզը։
Այսքանը
գիտենք,
որ
ր
աշակերտների
անորոշ
վիճակը.
հաւանում
է
Էջմիածին
{գնալ}
Երեւանից՝
կաթողիկոսի
վճռական
խօսքը
լսելու
համար
ր
նորան
ճեմարանը,
այլ
ցանկանալով
աւելի
եւս
յառաջ
{գնալ}
իւր
ասպարէզի
մէջ՝
մտքումը
հաստատեց
որոնել
իւր
հա
ւրդը
էր,
նմանող
լինելով
իւր
դաստիարակին,
Դորպատ
{գնալ}
եւ
այնտեղ
կատարել
իւր
ուսման
ընթացքը,
բայց
զանազ
դ
խնդրել
Ձեզանից,
վեց
ամիս
ժամանակով
օտար
աշխարհ
{գնալ},
հանքային
ջրերով
իմ
վէրքերը
բժշկելու...
-
իկը
ձեռքին.
բոլոր
Բոլոնիայ
վազեցինք:
Հռովմի
մօտ
{գնալ}
չէի
կարող:
Ձեզ
յայտնի
է,
որ
դեռ
հինգերորդ
դարու
կամիք
սպանեցէք
ինձ,
այնուամենայնիւ
յանձնառու
չեմ
{գնալ}.
ես
ձրի
չեմ
գտել
իմ
կեանքը,
որ
յիմարաբար
վտանգի
այնպէս,
որ
քեզ
հանգստացնելուց
յետոյ,
ստիպուեցայ
{գնալ}
եւ
հարցասիրել
քո
խելագարութեան
պատճառը:
Ախոռը
նե
գործական
բժշկութեամբ:
Մի
անգամ
հրաւիրեցին
նորան
{գնալ}
մի
վտանգաւոր
ցաւով
հիւանդ
աբեղայի
մօտ:
Պարացելսո
ւ
միտք
չունիմ
երկար
միջոց
ման
գալու:
Սկսեցին
{գնալ}:
Երկու
կողմից
եւս
պահւում
էր
մի
կամակոր
լռութիւն
կան
օրէնքներով,
պարտական
էր
հնազանդուիլ
նորան
եւ
{գնալ}
նորա
քամակից:
Միթէ՞
այս
անբնական
գործողութեան
հե
,
մտաւ
անկողին,
որոշելով
իւր
մտքում,
առաւօտուն
{գնալ}
կոմսի
մօտ
եւ
բանը
մի
կերպ
վերջացնել
խաղաղութեամբ
եղբայրս
չվախճանէր,
բայց
այս
տարի
անպատճառ
պէտք
է
{գնալ},
ուխտ
դնել
եւ
չկատարելը
յաջողութեան
մեծ
վնաս
է,
նի.
ինձ
այսպէս
յարմար
է,
պսակուիլ
եւ
յետոյ
ուխտ
{գնալ}:
-
Ի՞նչ
ասել
է.
ի
հարկէ
հաշիւը
մեծ
բան
է,
ե
դը,
որ
քիչ
շատ
վաճառական
անունը
վերան
էր
եւ
Ղրիմ
{գնալ}
-գալ
ունէր:
Այս
հիման
վերայ
Մանուշակը
եզրակացնում
ատասխանեց
պառաւը,
եւ
նշան
տուեց,
որ
կամենում
էր
{գնալ},
ես
եւս
չկամեցայ
այլեւս
բռնել
նորան,
թողեցի,
ո
ս
էր
մտած,
Թիւթիւնճի-օղլուն
պատրաստւում
էր
արդէն
{գնալ}
անկողին.
այս
պատճառով
եւ
Մանուշակը
միւս
ճրագը
առ
թում
է
երեխան,
աւարտում
է
իւր
գործը
եւ
կամենալով
{գնալ},
ահա
մի
պառաւ,
ինչպէս
Մանուշակ
դայեկը
համարել
է
հասարակ
մարդ,
վերջինս
մի
պատիւ
կը
համարի
իւրեան
{գնալ}
նորա
տուն
եւ
լսել
նորա
ասելիքը,
թէեւ
Թիւթիւնճի-օ
Տիրեց
լռութիւն:
Պատուարի
ժամացոյցի
ամէն
մի
{գնալ}
գալը,
ամէն
մի
զարկը
շատ
երկար
էր
թւում.
իւրաքան
ւմ
էր,
եթէ
այո
ամէնը
ճշմարտուին,
անպատճառ
դուրս
{գնալ}
գիշերով
տանից
եւ
անյայտ
կորսուիլ
Դօնի
հոսանքի
մէջ
տար
աշխարհում։
Հայկական
դպրութեանը
պիտոյ
էր
հիւր
{գնալ}
Իտալիա
եւ
օտարի
հացով
սնանել,
որովհետեւ
ինքը՝
ա
ը
տուած
էին
նորան
Մօրէայից,
պատճառ
տուեցին
նորան
{գնալ}
այնտեղ,
որովհետեւ
գրում
էին
նորան
աշակերտքը,
թէ
,
որպէս
կիսակատար
պապական
եւ
հարկադրուեցաւ
Հռովմ
{գնալ}
՝
արդարանալու
իւր
եւ
միաբանութեան
ջերմեռանդն
պապա
ն՝
գրելոյն:
Զաւակն
հայկական
ո՛չ
կարելով
այլ
եւս
{գնալ}
զճանապարհ
մոլախոտեալ
ի
դարուց
ժամանակաց,
եւ
շուա
բանականութեանն
էր
գիւտ՝
կամեցաւ
նաւել
յԵլլադա
եւ
{գնալ}
յԱթէնս
առ
աշակերտակիցս
իւր,
այլ
վասն
հողմոյն
ընդ
հակառակւում
էին
Աստուածային
հոգուն,
որոշեց
Փարիզ
{գնալ},
ուր
գտանւում
էր
Եւրոպայի
մէջ
հռչակուած
Համալսար
յենէզը
եւ
Սալմերոնը
յայտնեցին,
թէ
ինքեանք
կամէին
{գնալ}
Սպանիա,
որ
կարգի
դնեն
այնտեղ
հասարակութեան
գործե
ռակուելով
իմաստուններից
եւ
ժողովրդից՝
միտքը
դրեց
{գնալ}
Չինաստան
եւ
այնտեղ
քարոզել՝
յուսալով,
որ
թէ
յաջ
քը.
նա
միայն
ճանապարհ
է
ցոյց
տալիս,
որով
պիտոյ
էր
{գնալ}
(Constitutions
des
Jésuites
Appendice
sur
les
Exe
օշակը:
Չէ
կարելի
միեւնոյն
ժամանակ
երկու
ճանապարհ
{գնալ},
միմեանց
հակառակ
ուղղութեամբ
`
իսկ
երկուսի
մէջը
քից
օր
ու
արեւ
չունին.
ծառն
էլ
որ
տնկեն,
էլ
մօտ
{գնալ}
չի
լինի:
Այսպէս
ահա,
երկիւղը
մոծակից
զրկում
է
խ
մ
էին
հնումը,
տունդ
կը
մնայ
դատարկ,
եւ
ոչ
ոք
չի
{գնալ},
որ
բնակուի
նորա
մէջ,
որովհետեւ
այժմեան
ժամանակ
ո՛չ
թե
մի
սիրտ
ցավելու
բան
ունեի,
քավ
լիցի,
այլ
{գնալեդ}
հետո
բավական
ժամանակ
54
կբաներ,
մանավանդ
այն
սեւ
ծ
չեմ,
որ
քիչ
մը
կռատուսի
ուժով
բան
տեսանեի:
Քո
{գնալեդ}
հետո
կռատուսը
մինչեւը
0-ն
իջել
է,
փոխանակ
որ
ձմե
ւմ
է
18,
000
վերստից
մինչեւ
20
000
վերստ,
ուրեմն
{գնալը}
եւ
գալը
36,
000
վերստից
մինչեւ
40
000
վերստ:
Այս
ասանում
է
եսականությունը
եւ
անձնական
շահի
քամակից
{գնալը},
որ
հայրենիքի
փրկությունը,
ազատությունը,
միութ
գնում
են
եկեղեցի,
իսկ
այլ
ժամանակ
Աստուծոյ
տուն
{գնալը}
համարւում
է
կա՛մ
մեղք,
կա՛մ
ամօթ
եւ
կամ
գոնէ
ընդ
յանապատի,
որպէս
մի
քամի,
որի
ուստի
գալը
եւ
ուր
{գնալը}
չկամի
նա
հասկանալ:
Միւս
կողմից
սուտ
ազգասէրք
եւ
հեռի,
Կալկաթայ:
Այս
ճանապարհորդութիւնը
`
{գնալը},
այնտեղ
մնալը
եւ
վերադառնալը,
կը
տեւէ
գոնէ՛
վեց
նի
խաւարումը՝
իւրեանց
գուշակութեններով,
արագիլի
{գնալը}
եւայլ
եւայլն։
Տխուր
մատենագրութիւն!
Եւ
ի՞նչպէս
կ
Եւ
այս
լեզու
օր
ըստ
օրէ
աւելի
մեծ
քայլերով
յառաջ
{գնալը}
բացայայտ
է
արդէն,
եթէ
համեմատենք
միմեանց
հետ
նոյ
ց,
երբ
սորա
հիմքը
ձգել
էին,
եւ
մինչեւ
իմ
վանքից
{գնալը}
նա
այնտեղ
էր,
իսկ
այժմ
լսեցի,
թէ
Անդլոյ
մօտ
է
գ
Բրամինը:
Բուն
տէր
սատանայի
հանդիսաւոր
յառաջ
{գնալը}
կատարուեցաւ
հետեւեալ
կարգով:
Ողջից
յառաջ
գն
տեսել,
մարդու
մեռանելու
ժամանակ
նորա
հոգու
դուրս
{գնալը}
մարմնի
միջից:
Երկրորդ,
միթէ՞
անասունքը
բան
չեն
առաւօտ
եւս
այնտեղ
էր,
ես
տեսայ
նոցա
տանից
դուրս
{գնալը}:
-
Շատ
կարելի
է,
-
պատասխանեց
մայրը,
-գու
ր
ի
վերոյ
մարդերի
մէջ:
Չասացի
դարձեալ
ձեր
այնտեղ
{գնալը}
դատապարտելու
մտքով,
պատճառ,
հասարակութեան
մէջ
ե
որան
եւ
ասում
է,
թէ
մտանելուց
յետոյ
դատարկ
դուրս
{գնալը}
մեծ
յիմարութիւն
էր,
եւ
թէ
ստորագրել
էր
իւրեանց
մ
Խաչատուրի
հետ։
Տեսանք
նորա
փախստականի
պէս
դուրս
{գնալը}
Տաճկաստանից
դէպի
Մօրէա՝
իւր
մանուկ
ընկերութեամբ
սասիրութեան
մէջ:
Փեսայի
թէ
թուր
կապելը,
թէ
որսի
{գնալը},
թէ
մենամարտութիւնը,
այս
բոլորը
իրենց
սիմբոլակա
ղութիւնը:
Եւ
մեզ
թւում
է,
թէ
թուր
կապելը,
որսի
{գնալը}
եւ
մենամարտութիւնը
անին
իրենց
մէջ
այս
պայմանների
շան
խածած,
կամ
Սօսի
նման
ջրվախ
էին,
որ
իր
Փարպի
{գնալը}
Գարեգնի
առջեւ
արդարացնելու
համար
սուտ
ու
մուտ
բան
արզէր
դէպ
'ի
քարացած
հացը,
որ
յառաջ
քան
ստամոքսը
{գնալը}
բոլոր
ատամները
եւս
կը
փշրէր։
Հայոց
հին
լեզուն
հն
ւթեան
լեզուի,
ունա՜յն
երազ
է
հասարակաց
ազգի
առաջ
{գնալը}
։
Բայց
կրկնում
ենք,
այս
շատ
զգուշալի
եւ
նազիկ
խն
որոյ
հեռաւորութիւն
գտանի
մերձ
2300
վերստից,
որոյ
{գնալն}
եւ
վերադառնալն
բաղկացուցանէ
զ4600
վերսս,
առ
որ
ա
չէ՞
ազգի
մէջ:
Հայաստանից
այնքան
բազմութեան
դուրս
{գնալն},
նորա
թափառական
պանդխտութիւնը
Արեւմտեան
Եւրոպայի
ելի
է
թուրքից
առնուած
համարել,
ինչպէս.
"
հլա
էն
{գնալն}
ա,
ինչ
գնացել
ա
",
-
օշականցի
կնոջ
համար
է
ասում
առաքելով
ընդ
այնմ
եւ
զճանապարտական
անցաթուղթ
վասն
{գնալոյ}
յԷջմիածին,
ծանուցեալ
զհրամանգրութեան
Լուսաւորչեա
զտուեալն
յազգէն
Հայոց
բնակելոց
ի
քաղաքիդ,
յաղագս
{գնալոյ}
՚ի
Կալկաթա,
ի
խնդիր
ազգային
հրիտանացն
մակագրելով
էլի
Նալբանդեանց
եւ
պ.
Յարութիւնի
Աջեմեանց,
վասն
{գնալոյ}
ի
Հնդկաստան,
ի
խնդիր
ազգային
հրիտակացն,
հաստատե
մ
ստատին
եւ
ի
տանցն
եւ
այլն,
եւ
եմ
վասն
միամտեալ
{գնալոյ}
առ
տէր։
ԶՆոր
Նախիջեւանում
բարեկարգութեանց
կառավա
ոյն,
անկելոյն
ի
ձեռս
աւազակաց,
անառակ
որդւոյն,
{գնալոյ}
ազնուականին
առնուլ
իւր
թագաւորութիւն
եւ
դառնալ,
վի,
պատճառ,
որ
դոքա
հին
եւ
մեռյալ
լեզվի
քամակից
{գնալով},
կարծում
են
թե
կարող
են
մի
մոգական
գավազանով
հետ
իս
շնչառության
օրգանի
ցնցումների
ջղաձգման
բնույթը
{գնալով}
հանդարտվում
է:
Այժմ
միայն
ընդունում
եմ
Aq.
laur
պէս
չէ՞:
-
Այնքան
վատ,
որքան
քո
տանից
դուրս
{գնալով}
երեւիլը
փողոցի
մէջ:
-
Արի
քո
հետ
խօսիր,
ի՞
մէջ
ճշմարտութիւն,
բայց
դու,
զուգահեռաբար
յառաջ
{գնալով}
ազգի
կեանքի
հետ,
ամենայն
առողջամտութեամբ
հարկադր
որ
ունեցածը:
Գործակատարը
ստանում
է
եւ,
դէպուղիղ
{գնալով}
իւր
բնակարանը,
ուր
պատրաստ
սպասում
էր
նորան
սուր
աճռականութիւնը:
Բայց
արի
տես,
որ,
մեծի
քամակից
{գնալով},
կարող
ենք
եւ
փոքրը
կորուստնել:
Ո՛վ
է
մեզանից
ճ
եան
օրում,
մի
եպիսկոպոս
չհաղորդուեցաւ
եւ,
դուրս
{գնալով}
բեմից,
ծածկուեցաւ
ամբոխի
մէջ,
եւ
երբ
կայսրը
գան
թ
եւս
զգաց,
ազնուաբար,
որ
հին
ժամանակների
վերայ
{գնալով}
եւ
մոռնալով
ազատութեան
թագաւոր
նստելը,
կամեցաւ
մ
րծարանը
սոցայ
հոգաբարձութեան
տակ
իւր
կարգով
յառաջ
{գնալով}
ցոյց
տար
պտուղ
եւ
արգասիք:
Ինչպէս
երեւում
է,
նո
,
նորերումս
տիրել
է
Կանտոնին
եւ
յոյս
ունի,
յառաջ
{գնալով}
այդ
աշխարհակալական
հանդիսումը,
ծաղկեցնել
իւր
օփէ
:
Այս
պատճառով
վեր
կացաւ
տեղից
եւ
կամեցաւ,
յառաջ
{գնալով},
ողջունել
իւր
բարեկամը.
բայց
պ.
Մարկոսը
յառաջե
ետ
անցեալները
կռուել
էի
մի
մսրահաւի
համար:
-
{Գնալով}
անկողին
մտածեցի
հոգ
տանել
եւ
մեր
կատարելի
խնջոյքի
տանան
իսկ:
Պ.
Շաքարեանցը
վեր
կացաւ
տեղից
եւ
{գնալով}
միւս
սենեակը,
բացեց
պահարանը
եւ
սկսեց
որոնել:
Ն
ով:
Այսպիսի
սխալ
եւ
անբնական
ճանապարհներով
յառաջ
{գնալով}
քաղաքականութիւնը,
չէր
կարող
ապրել
որպէս
մի
բարոյ
ւտ
բերէին:
Եւ
այսպէս
պ.
Յովնաթանեանցը
յառաջ
{գնալով},
արդէն
վաղուց
եւ
ընտանիքի
տէր
դարձած
էր:
Ունէր
ւ
թշնամու
սրի
տակ։
Միւս
մասը,
յօժարակամ
տարագիր
{գնալով}
իւր
աշխարհից,
ցան
ու
ցիր
է
լինում
դէպի
երկրի
չոր
ոպտութեամբ
միայն
գլխաւոր
եւ
խոշոր
գոյների
քամակից
{գնալով}
՝
կէս
գոյները
կամ
կէս
ստուերները
աչքից
փախցնենք,
խածած
էին
եւ
ջրվախութիւն
ունենալով
արդարեւ
Փարպի
{գնալով}
բժշկւում
էին,
ապա
ուրեմն
նոցայ
բժշկութեան
բնական
ը
եւ
օրագիրը
պարտական
է
յուր
գոյությամբը
եւ
հառաջ
{գնալովը}
իմ
քաղաքացոց
եւ
գլխավորապես
Ձեզ:
Այդ
բաների
վերա
հավատա
աստված,
որ
մոխիր
կտրել
եմ,
դուռեն
դուրս
{գնալու}
ժամանակ
չունիմ.
համալսարանի
գործերը,
"
Թափառակա
մի
մարդուց
առնուլ
եւ
տալ
նորան,
պատճառ,
շուտով
{գնալու}
է,
միգուցե
քո
ուղարկելու
փողը
դեռեւս
ուշանա,
ահ
բայց
երեւակայիր
քեզ,
եթե
այս
վիճակում
Պետերբուրգ
{գնալու},
այնտեղ
համալսարանի
50
մանեթը
տալու
եւս
արծաթ
չլ
§
1.
3000
մանեթ
արծաթը,
որ
երկու
մարդու
{գնալու}
եւ
գալու
որպես
ճանապարհի
ծախք
առաջարկում
է
քաղաքը
ի
3000
մանեթ
կամ
փոքր
ավելի
կամ
փոքր
պակաս՝
ծախք
{գնալու}
եւ
գալու
համար,
այդ
մի
մարդու
էր
վերաբերում
եւ
ո
ց
տալ
այն
պարոնին
աշխարհագրական
տախտակի
վերա
նորա
{գնալու}
տեղը
կամ
ճանապարհը:
Իսկ
ինչ
որ
կվերաբերվի
մեզ
ով,
հետեւյալ
պայմաններով:
§
1.
Մեր
երկուքի
{գնալու}
եւ
գալու
ծախք
կնշանակե.
քաղաքը
800
ֆունտ
ստերլին
աներկբայելի
օգտի
մասին:
Ապացույցների
համար
հեռու
{գնալու}
կարիք
չկա.
մեր
քաղաքի
նախկին
խղճուկ
կառավարությո
չար
ոգու
նման,
հենց
պատրաստ
է
այդ
օրը
նրանց
մոտ
{գնալու}:
Ես
դեռ
հիշում
եմ
նրա
արդ
ու
զարդը
հին
ժամանակնե
տեմ,
նա
իրոք
պատրաստվում
է
հինգշաբթի
օրը
նրա
մոտ
{գնալու},
որպեսզի
թափ
տա):
Ես
առանց
այն
էլ
ձանձրանում
ե
աթը։
Այս
պատճառով,
եթէ
մի
այդպիսի
տղամարդ
դուրս
{գնալու}
լինի
իմ
ծառայութենից,
թող
լինի
նա
տասն
տարի
ծառա
փակուել
եմ
տանս,
որովհետեւ
ոչինչ
հնար
չկայ
դուրս
{գնալու}:
-
Ո՛վ
գիտէ՝
դարձեալ
ինչ
բանով
ես
պարապած.
մտածել,
որ
եթէ
Նախիջեւանը
հոգաբարձու
չլինի
յառաջ
{գնալու}
համար,
ուրեմն,
անտարակոյս,
պիտի
յետ
գնայ,
եւ
երայ՝
կարծում
եմ,
որ
եթէ
Ֆրանսիա
եւ
Աւստրիա
եւս
{գնալու}
լինիմ,
նոյնպէս
կարող
եմ
երթալու
հրամանագիր
ստանա
հափառ
Հայրապետը
Ապրիլի
մէջ
գալու
է
մեր
կողմերը
եւ
{գնալու}
Էջմիածին:
Ո՛ղջ
եղիր
ամենայն
յաջողութեամբ,
ա
ամաշխարհական
հանդիսարանը,
բայց
այդ
դիպուածներում
{գնալու}
խորհուրդս
եղած
է
մի
բան
ուսանել:
Շեկսպիրը՝
զադէն:
Տղան
հաւատացած
է,
թէ
շուտով
ինքը
եւս
{գնալու}
էր
դէպի
այնտեղ,
ուր
գտանուելու
էր
իւր
պարոնը:
եծ
բազմութիւնը
գտանւում
է
Տաճկաստան:
Մինչ
Սամսոն
{գնալու}
համար
անցանում
էի
Սինօպից,
պատահեցայ
մի
Տաճկաց
պ
ր
նորա
անձնական
շահին:
Բայց
թատրոնից
դուրս
{գնալու}
ժամանակ,
երբ
պիտի
մտանէ
դարձեալ
իւր
ատմոսֆերի
մէ
իէլին
եւ
Բերբերովին,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Նախիջեւան
{գնալու}
թղթերը
թուեալ
են
7-ից:
8-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրի
եւ
մի
ընկերներիս
հետ
շոգենաւ
նստեցի
Բօրդօ
քաղաքից
{գնալու}
դէպի
արեւմտեան
Հնդկաստան:
Ամէն
դժուարութեան
յաղթ
ասին
այս
եւ
այն
տեղեկութիւնքը
հարցանելուց
յետոյ,
{գնալու}
ժամանակ
խնդրեց
ինձանից,
թէ
երբ
կարող
էր
գալ
մեր
եց
պ.
Յովնաթանեանցը.
-
Նախ
որ
ես
դեռ
որոշած
չէի
{գնալու}
օրը,
երկրորդ,
գործերս
դեռ
չեմ
աւարտել,
երրորդ
մէջ
հարսանիք
առնէինք.
պատճառ,
ես
յիսնակից
յետոյ
{գնալու}
եմ
Ղրիմ
եւ
կը
մնամ
այնտեղ
մինչեւ
զատիկ.
զատկից
յ
ն
տէրութենական
գործով
մի
այլ
թագաւորութիւն
դեսպան
{գնալու},
հրաժարուելու
չէին
այդ
ծանր
պաշտօնից,
այդպիսինե
արատեւ...
Բայց
այժմ,
ներեցէք
ինձ,
ժամանակն
է
{գնալու}:
-
Ես
չեմ
համարձակւում
ձեզ
արգելք
լինել.
ինչ
սնութիւն,
երջանկացուցել
էի
մի
օրիորդ,
որ
զոհ
էր
{գնալու}
իւր
քաղաքի
վայրենի
եւ
բարբարոսական
սովորութեանը:
նա
անհանգիստ
էր
այս
բանի
մասին,
մանաւանդ
որ
Ղրիմ
{գնալու}
օրերը
մօտենում
էին:
Վերջապէս
նա
մտածում
էր,
թէ
տակար
կարող
էր
լինել
նորան
իւր
առուտուրի
մէջ
Ղրիմ
{գնալու}
միջոցին:
Նորա
ցաւը
հարսանիքի
ուշանալը
չէր,
այլ
եկողները
ուղիղ
Սուրբ
Գէորգ
կ՚երթան,
ինչպէս
նաեւ
{գնալու}
ժամանակ
Սուրբ
Թորոս:
Նորանցից
մինը
միջահասակ
աց
Զմիւռնիա,
ուր
գտանելով
մի
Վենետիկեան
նաւ,
որ
{գնալու}
էր
Մօրէա,
մտաւ
նորա
մէջ
եւ
անցաւ
շուտով
դէպի
Մօր
ին
հանդիպեցաւ
միանգամ
Քրիստոսը
Երիքովից
Երուսաղէմ
{գնալու}
ժամանակ։
Դա
մի
արտաքին
փայլ
է.
այդ
դուրսից
միայ
Վարդիթերի
մօր
անխելք
յողդյողդութեանց
վրայ:
Փարպի
{գնալու}
ժամանակ,
Համասփիւռը
հրապարակով
յայտնում
է
իր
տհա
բանում
է
իր
բանը:
Հիւանդների
լուռ
ու
անխօս
{գնալու}
մասին
(Փարպի)
կամ
նոցա
գլխին
ձիու
սանձ
փաթաթելո
թումը,
-
ճիճուները
սոված
կոտորուեցին,
որդի.
շաղ
{գնալու}
(բօժօժ
դառնալու)
վախտն
ա,
բալքի
ուտեն
ռադ
ըլէի
դորանով
այս
ազգապարծանք
գործին
պատճառ
եղեք
հառաջ
{գնալուն}:
Հերի՛ք
է,
սրբենք
մեր
վերայից
այն
ամոթը,
թե
րի
սիրտ
ունի
պարոնը.
ամենեւին
խափան
չէ
իմ
Անգլիա
{գնալուն}:
Հաւատալով
նորա
բարեսրտութեան
վերայ՝
կարծում
եմ
բարոյական
զգացմանը
եւ
մտաւորական
գիտութեան
յառաջ
{գնալուն}
գործակից
չեղաւ:
Մեր
ազգը
այսպէս
է.
տալ
չգիտէ,
նձ,
անունը
չգիտեմ,
որին
դու
ճանաչում
ես:
Իմ
{գնալուս}
համբավը,
որ
Նախիջեւան
տարածվի
գնալուցս
հետո,
խն
նացել
եմ
զագրանից,
որ
խեղճ
մայրս
հոգս
չառնե:
Եվ
{գնալուս}
մասին
առայժմս
ոչ
ոքին
բան
չասես,
ոչ
ոքին
ամենեւի
ւստ
եւ
ինչ
որ
գրել
էիր՝
կարդացի
տեղեկացա:
Քո
{գնալուց}
հետո,
մինչդեռ
Մոսկվա
էին
դեռեւս
պ.
Ալեքսանովն
ե
մի
նշանաւոր
հիւր
գալիս
է
իմ
մօտ,
որովհետեւ
նորա
{գնալուց}
յետոյ
իսկոյն
հարստանում
է
Յիշատակարանս։
Նոյնպէս
տեղ,
ուր
գտանուելու
էր
իւր
պարոնը:
Բէգզադէի
{գնալուց}
մի
երկու
օր
յետոյ
գալիս
է
տղայի
մօտ
սորա
քեռին
(
եւ
դադարենք
գէթ
այսուհետեւ
կուրութեան
գազանին
զոհ
{գնալուց}:
Աղետալի
անցքեր,
որ
պատահում
են
ամենայն
օր
ողանայ
իւր
առաջուայ
ուխտիցը,
այսինքն՝
Երուսալեմ
{գնալուց}
յետ
կենալ։
Այս
դիպուածը
շուտով
պատահեցաւ։
Փորթո
բերում.
ո՞վ
գիտի
թէ
ընչանք
կրում
ա,
որ
մովրովը
{գնալուց}
յետոյ
տասն
օր
ուտում
են
չի
հատնում.
մի
տունն
ա
ն
ես:
Իմ
գնալուս
համբավը,
որ
Նախիջեւան
տարածվի
{գնալուցս}
հետո,
խնդրեմ
մերոնց
միամտացնես,
թե
ես
ողջ
եւ
առ
կտակակատարքը
այն
գումարներով
եւս
անշարժ
կայքեր
են
{գնած}
կտակի
զորությամբ,
գուցե
թե
քաղաքը
առ
ժամս
բան
չս
թիւնը
մարդկութեան
եւ
ոչ
արտաքին,
պատահական,
կամ
{գնած}
պատիւների
մէջ.
եւ
դուք,
գերադաս
համարելով
ձեզ,
ը
մեր
գլխին
է,
նոքա
միայն
գնելը
գիտեն,
բայց
այդ
{գնած}
բաները
ինչո՞վ
գլուխ
կը
գան,
ամենեւին
եւ
մտածել
չ
աշխատության
բարեխիղճ
գնահատությամբ,
բարեխղճորեն
{գնահատական}
տալով
մտավոր
աշխատանքի
բնագավառի
յուրաքանչյուր
գո
հը
ընկնելու՝
նորան
հեշտ
չէ
հասկանալ
եւ
արժանապես
{գնահատել}
յուր
մեջ
հայտնված
երեւույթքը.
իսկ
երբ
բավական
ճա
ւթյունը
մինչեւ
այժմ
չկարողացավ
նրա
հանճարը
լիովին
{գնահատել}:
Ցանկանալով
ամեն
գնով
որեւէ
պարբերական
հրատարակո
ոլորի
չափը
եւ
աստիճանը,
սորա
գործն
է
սահմանել
եւ
{գնահատել}
նորանց։
Այն
ազգը,
որ
չունի
կրիտիկա,
չունի
սկանալ,
եւ
ամէն
բան
նորա
բնական
գունով
տեսնել
եւ
{գնահատել}:
Այդ
փիլիսոփայ
պարոնը
ի՛նչ
տեղից
առաւ
իր
դրո
նոցա:
-
Ինչպէս
եւ
իցէ,
բայց
ես
պարտական
եմ
{գնահատել}
քո
արժանաւորութիւնը
եւ
արժանի
վարձ
տալ
քեզ,
-
աս
չքով
նայել
լուսին
եւ
սորա
միջնորդութեամբ
քննել
եւ
{գնահատել}
ամենայն
բան,
իւր
անձը,
իւր
հոգին,
իւր
բանականո
գործունէութեան
վերայ,
խոստացել
էինք
այս
գլխի
մէջ
{գնահատել}
այդ
գործունէութիւնը՝
քննելով
յառաջուց
նորա
շարժա
կամ
անգլիացիների
բնութագրման
վերաբերյալ:
Լիովին
{գնահատելով}
Ֆոշեի
ակնհայտնի
տաղանդը,
չեմ
կարող,
սակայն,
հա
մ
է
եւ
դատւում
է
նախ
գործը
եւ
ապա
գործողը:
Գործը
{գնահատելով}
կարելի
է
վարձատրել
մի
առաքինութիւն
եւ
դարձեալ,
պ
ի
այդ
գործի
ընդունելութիւնը։
Երկրորդ,
արժանապէս
{գնահատելով}
այդ
գործը,
բարոյապէս
սրբում
է
աշխատողի
ճակատի
քր
արանքի,
շռայլութեան
եւ
միւս
բոլորի
արժէքը
լիապէս
{գնահատելու}
համար
պիտոյ
է
հարիւր
տարիներով
յետ
երեւակայել
իւր
ների
վերայ,
եւ
ամենայն
բանի
տալ
իւր
արժանի
վարձը,
{գնահատելու}
են
մեր
խօսքերը
եւ
արդարացնելու
մեր
անձը.
փոյթ
չէ,
գործունէութիւնը
Հայկական
լեզուի
հանդիսում,
առանց
{գնահատելու}
այս
գործունէութեան
արժանաւորութիւնը,
որ
պահել
են
ելու
քաղաքական
պատճառները,
առանց
կրիտիկոսի
աչքով
{գնահատելու}
որեւիցէ
իրողութիւն
ազգային
կեանքի
մէջ.
այն
հատոր
ր.
նա
ինքը
մի
բան
սրտի
վկայութեամբ
ճանաչելուց
եւ
{գնահատելուց}
յետոյ,
հազար
պարկեշտութիւն,
հազար
չքմեղութիւն
չ
ընդհանուր
լուսաւորութիւնը
նորա
համար
չէ,
եթէ
լաւ
{գնահատենք}
լուսաւորութիւն
բառիս
արժանաւորութիւնը։
Եւ
ճշմարի
ամանակներում
լուսավորության
յուրաքանչյուր
ճշմարիտ
{գնահատող}
չի
կարող
առանց
համակրական
ուշադրության
լսել
մարդկ
դախ
եւ
անկեղծ
խոստովանութիւնը
չէ
գտել
տակաւին
այն
{գնահատութիւնը},
որ
արժանի
էր
նորան
միայն
նորա
անկեղծ
եւ
անխարդա
ւ
մտավոր
կարգի
յուրաքանչյուր
աշխատության
բարեխիղճ
{գնահատությամբ},
բարեխղճորեն
գնահատական
տալով
մտավոր
աշխատանքի
բ
,
բայց
զգուշացա,
ցանկանալով
իմանալ,
թե
ինչպիսի
{գնահատության}
կարժանանա
ռնգեղջյուրը.
իսկ
վագրերի
բանը
հեշտ
է,
ց
կհատուցանե
մեզ
հարյուրից
տասն
պրոցենտ:
Կայքերի
{գնահատությունը}
կլինի
անգլիական
դատաստանի
օրինավոր
վճռադատությամբ
,
եթէ
նա
յոյս
ունենայ,
որ
իւր
աշխատութիւնը
պիտի
{գնահատուի},
եթէ
նա
տեսնէ
իւր
մշակութեան
պտուղը,
ո՞չ
ապաքէն
ութեան
շարժառիթը,
առաւել
արդարացի
կերպով
կարող
է
{գնահատուիլ},
հաշուի
ու
համարի
տակ
դնելով
շատ
հանգամանք,
որ
ավելին
չեմ
ասում,
որովհետեւ
ինքն
էլ
գիտե,
որ
ես
{գնահատում}
եմ
նրա
անբասիր
եւ
անդավաճան
բարեկամությունը:
Միա
ել
այս
հարցին:
Բացարձակ
ոչինչ
չկա,
այլ
ամեն
ինչ
{գնահատվում}
է
հարաբերականորեն՝
որոշ
տեսակետով:
Իսկ
ի՞նչ
բան
ի
ծրարի
մեջ
եւ
կուղարկեք
ինձ,
որ
նորա
զորությամբ
{գնամ}
այստեղի
երկաթուղու
իջեւանը
եւ
ստանամ
գիրքը:
Ա
էջ:
Տեսանեմ՝
ինչպէս
յարմար
կը
գայ
գործս,
գուցէ
{գնամ}
՝
եւս
մեր
Հայաստանի
մոխրացած
աւերակներին
մի
համբո
ռականութիւն
է...
Ասացի,
այս
պարապութեան
միջոցին
{գնամ}
նայիբի
մօտ,
գուցէ
մի
բան
կարողանամ
շինել,
գուցէ
րուսանել"։
-
Ուրեմն
բա՛ց
թող,
որ
ես
{գնամ}
իմ
տունը:
"
Իրաւն
ասեմ,
չկամէի
այդ
բ
ւծոյ,
-
ասաց
պ.
Մարկոսը,
-
գոնէ՛
քնեց:
Արի
մի
{գնամ}
դորա
ախոռը․
ի՞նչ
կայ
այդտեղ,
որ
այս
խեղճի
լերդը
ակատիդ:
Մեր
ազգը
ինչպէս
որ
Լուսաւորչից,
(մատաղ
{գնամ}
նորա
զօրութեանը),
ստացել
է
իւր
կրօնը,
ինչպէս
պ
նորա
օգտի
համար
գործ
դրվեցավ,
բացի
դորանից
մարդ
{գնայ}
այստեղից
Պետեր.,
որովհետեւ
գործը
մտավ
Государст
արելի
է,
որ
Հայ
կինը,
թէեւ
հաց
չունէր
ուտելու,
{գնայ}
եւ
իւր
երեսի
ջրով
ծառայէ
մի
մարդու
մօտ.
Աստուած
ռաջ
գնալու
համար,
ուրեմն,
անտարակոյս,
պիտի
յետ
{գնայ},
եւ
պիտի
չքանան
այնուհետեւ
մեր
բարի
բարի
յոյսերը
ը
ընդունել
եմ
մոլորակի
տեղ,
որ
եթէ
այս
անգամ
ցած
{գնայ}
հորիզոնից
ու
միւս
անգամ
չերեւի,
այն
ժամանակ
վա՜յ
էգզադէն
նոր
ապրանք
հասուցանել,
որպէսզի
կա՛մ
ինքը
{գնայ}
այդ
քաղաքը,
կա՛մ
մի
այլ
մարդու
յանձնէ,
հաշիւը
ե
յ
գործ
տալ
նոցա,
մշակը
պիտի
սովամահ
մեռնի.
ո՞ւր
{գնայ}
եւ
ի՞նչ
գործէ.
իսկ
ֆերմերքը,
իւրեանց
կարգով,
կ
չպէս
էր
յառաջ,
այն
մինի
ժամանակ,
այն
քսանը
պիտի
{գնայ}
նոյն
ճանապարհը,
որով
գնում
էր
պատժուած
մինը:
Մա
ող,
որ
զուգակշիռը
պահուի
եւ
աղքատութիւնը
տարագիր
{գնայ}:
-
Բայց
դուք
մոռանում
էք,
որ
Թիւրքիան
Եւրո
հնարի,
որ
անհրաժեշտ
է
ապրուստի
համար:
Ո՛ւր
{գնայ}
այժմ
այն
վաճառականը,
ի՛նչ
գործէ:
Հաւատարմութիւն
յը
կշտանայ
իւր
մահանման
քնից,
լուսինը
անդնդասոյզ
{գնայ}
հորիզոնից
ներքեւ...
Շատ
ազգեր
պատահեցան
անբ
պատմութիւն
գրելու։
Հայոց
ազգը
"
շէն
տուն
հարս
կը
{գնայ}
"՝
Փափազեանից
ուսանելով
իւր
եկեղեցու
պատմութիւնը
անքը
-
ահա՛
փիլիսոփայութիւնը,
ինչ
ճամփով
կ՚ուզես
{գնայ},
միայն
թէ
խորհուրդը
եւ
նպատակը
այն
լինի:
Յայտնի
են,
այս
կամ
այն
կերպարանքով
ծալիր
ծոցդ
դիր,
կամ
{գնայ}
համալսարանների
պատշգամբներում
քարոզէ,
գուցէ
այնտ
չարութիւններովը
գերազանցելով
տէր
սատանայից,
պիտի
{գնայ}
դժոխք
եւ
գահավիժելով
դժոխքի
թագաւորը
իւր
գահի
վեր
,
թող
ինչ
կամի
առնէ,
գլուխը
քարը...
Կորչի
{գնայ}...
մեզ
հարկաւոր
չէ.
նորա
խունկ
ու
մոմը
պէտք
չ
պասաւորից
եւ
սկսեց
դիմել
դէպի
պարսպի
դարպասը,
որ
{գնայ}
իւր
օթեւանը:
Նա
մտածում
էր,
թէ
արդարեւ
Հայոց
ազ
ն
Մահտեսի
Թսվմասը
եւ
նշանացի
արեց
դստերը,
որ
մօտ
{գնայ}
ֆօրտօպիանին:
Օրիորդ
Մարիամը
սկսեց
ածել
եւ
եր
ջ,
չեմ
կարող
հարսանիք
առնել,
ինչպէս
կամի,
թո՛ղ
{գնայ}
գայ
երթալու
տեղերը,
յետոյ
տեսանենք
Աստուած
ի՛նչ
ուրս
էր
եկել
տանից,
ասաց
նորան.
-
Այժմ
տու՛ն
{գնայ},
սիրական
Մանուշակ,
ժամանակը
ուշ
է...
Մանո
հակառակորդ,
ամենեւին
թողելու
չէր,
որ
Մանուշակը
{գնայ}
հօր
տուն,
ինչ
ժամանակ
պարոն
Շահումեանցը
այնտեղ
կ
թիւններ։
Վերջապէս
Իգնատիոսը,
որ
մտածում
էր,
թէ
{գնայ}
Երուսալեմ
սուրբ
տեղերին
երկրպագութիւն
տալու,
նաւ
եկոյեան
ժամը
վեցին
Լուդովիկոս
XVը
կառք
նստաւ,
որ
{գնայ}
Տրիանօն։
Յանկարծ
սաստիկ
զարկ
զգաց
կողքումը
եւ
գա
...
Համա,
դարդակ
ամբար,
դարդակ
ջուալ,
էնքան
{գնայ}
արի,
ոտներիդ
տակին
էլ
կաշի
չմնայ,
էնքան
ճամփեքը
բ,
այնպէս,
որ
մարդ
չէ
իմանում,
թէ
ո՞րի
քամակից
{գնայ}
եւ
ո՛րը
ցոյց
տայ:
Մենք
կ՚աշխատենք
մի
քանի
բան
հա
ղ
այսօր
լինէր
այդ
ուսումնարանը
ոտքի
վերայ,
էգուց
{գնայի}
ես
գերեզման,
գո՛նէ
փարատուած
կը
լինէր
սրտիս
կսկի
:
Եթե
քիմիան
ու
մանրադիտակը
մի
քանի
քայլ
եւս
առաջ
{գնային},
այն
ժամանակ
հենց
միայն
հիացմունքից,
հենց
միայն
եւ
այլք
ընդ
դասակս
այծեաց
ձախակողմեան
հաղորդեալք
{գնային}
անդարձութեամբ
'ի
խաւարն
արտաքին։
Ոմն
յԱնձաւացի
ն
որս
եւ
հաւանեալ
եւ
այլ
արք
ճշմարտութեան
նուիրիչք
{գնային}
խառնիլ
'ի
գունդն
զօրավարին
Հայոց
Վահանայ
Մամիկոնե
ին
Հայոց
Վահանայ
Մամիկոնենի։
Եւ
մինչդեռ
ժողովեալ
{գնային}
'ի
ճանապարհի,
մերձեալք
'ի
քաղաքագեօղն
որ
կոչի
Առ
եւ
ազգի
մէջ,
պիտոյ
է
մուրացկանի
պէս
օտար
աշխարհ
{գնային},
օտարի
հողի
վերայ,
օտարի
հացով
ու
ողորմութեամբ
մտանէ
Հայերի
ասիական
պղտոր
հայեացքի
վերայով...
{գնայուն}
մեռեալները
(ходячие
трупы)
դեռեւս
շատ
ժամանակ
պ
հասարակության
եւ
թե
անգլիական
մեծամեծների,
պիտի
{գնան}
նոցա
մոտ
եւ
նորանց
պիտի
ընդունեն
յուրյանց
մոտ
եւ
առ
Ձեզ,
եւ
ի
ժողովի
անդ
իբրեւ
տեսի
եթէ
ոչ
ուղիղ
{գնան}
յիրաւունս
ոմանք
անդամք,
զորոց
յանուանէ
ի
վեր
անդ
ց
անունները
հազիւհազ
գրել
ուսանելով,
պիտի
գան
ու
{գնան}
աշխարհից,
քանի
որ
եւրոպական
մեծավայել
հոգեւոր
սե
ւցած
էին
400
աշակերտք:
Ովին
են
խաբում.
թո՛ղ
{գնան}
իւրեանց
գիւղերումը
պարծենան
շինականների
առաջեւ,
ակոբ
Փիրէֆրնի
անմաւոր
նօթարիսին,
որոյ
կտակակատար
{գնան}
պարօնիք
Ֆրեդրիկ
Վենքշմանս
եւ
Աբրահամ
Ավետմալն.
ն
տեցիր
հարց
ու
փորձդ,
պիտոյ
է
նորանց
արձակել,
որ
{գնան},
ապա
թէ
ոչ,
պարտակա՛ն
են
մնալու
մինչեւ
որ
հրամա
նը,
եւ
վճռեց,
որ
Իգնատիոսը,
Ֆաբերը
եւ
Լայենէզը
{գնան}
Հռովմ,
ընկնեն
Պապի
ոտքերը
եւ
մատուցանեն
նորան
իւ
՝
Ֆրանսիական
Տէրութեան
միջից։
Նոքա,
որ
դուրս
չ'
{գնան},
կամ
միւս
անգամ
ոտք
կոխեն
Ֆրանսիայի
աշխարհը,
պի
ուղղեն
իւրեանց
անձը,
վարքը
եւ
բարքը,
կամ
դուրս
{գնան}
մեր
եկեղեցուց:
Ո՞ւր
գնան,
Հռովմէակա՞ն
դառն
բարքը,
կամ
դուրս
գնան
մեր
եկեղեցուց:
Ո՞ւր
{գնան},
Հռովմէակա՞ն
դառնան,
բողոքակա՞ն
դառնան:
Ա
ն
գիտենք,
որ
55
աստիճան
երկայնությունից
պիտի
հետ
{գնանք}
դեպ
արեւմուտք
մինչեւ
40
աստիճան
երկայնության,
մի
ի
ամենահեռավոր
Ցեյլոն
կղզին,
որից
անցանելով
պիտի
{գնանք}
դեպի
վեր՝
հյուսիս,
Գանգես
գետի
վերայով
Կալկաթա
ակի
խնդրեց
ինձ
եւ
իմ
մի
բարեկամիս,
որ
թէյ
խմելու
{գնանք}
իւր
մօտ։
Յօժարութիւն
ցոյց
տուեցինք
եւ
գնացինք:
ն,
որ
յետոյ
աւազակները
կողոպտեցին
ինձանից։
Եկեք
{գնանք}
այնտեղ
հետեւեալ
պայմանով:
Ձեզանից
իւրաքանչիւր
գն
խութիւն
`
Ֆիզիկայի
քննութիւն,
Շուտով
{գնանք}
մենք
ատեան,
Ֆիզիկից
տալ
պատասխան:
ը
դադարի
այդ
բաներից:
Ցոյց
տո՛ւր
ինձ
ախոռը․
արի՛
{գնանք}:
-
Ամենեւին․
կամիք
սպանեցէք
ինձ,
այնուամենա
եմ
եկած
ման
գալու,
-
ասաց
տիրացուն,
եթէ
կամիք,
{գնանք}
միասին:
Թէպէտեւ
շատ
ծանր
էր
կոմսին
ընդունել
թիւնը
նախանձելի
մի
բան
չէր
աշխարհի
երեսին:
-
{Գնանք},
գնանք,
-
պատասխանեց
կոմսը,
-
բայց
այսպէս..
խանձելի
մի
բան
չէր
աշխարհի
երեսին:
-
Գնանք,
{գնանք},
-
պատասխանեց
կոմսը,
-
բայց
այսպէս...
ուղիղ
որով
խօսակցութիւնը
դարձաւ
հասարակաց:
-
Յառաջ
{գնանք}
եւ
չդադարենք
սորա
վերայ,
-
շարունակեց
կոմսը:
Ազ
տահեց
պարոն
Շահումեանցը,
բռնեց
եւ
բաց
չթողեց,
"
{գնանք}
մեր
տուն,
գնանք
մեր
մօտ
ճաշի
"
ասելով,
վեր
առեց
մեանցը,
բռնեց
եւ
բաց
չթողեց,
"
գնանք
մեր
տուն,
{գնանք}
մեր
մօտ
ճաշի
"
ասելով,
վեր
առեց
եւ
արդարեւ
տարաւ
իտի
մեկնուի
այդ
կրակը,
էլ
ո՞ւր
Լուսաւորիչը
թողած
{գնանք}
մի
սուրբ
Հելմոսի
քամակից,
որին
բնաւ
մեր
եկեղեցին
յ
ինչքան
ա
միտք
անում.
մեր
աղէն
ա,
որ
տեսութիւն
{գնանք},
բա
մի
կարաս
գինի,
մի
հինգ
լիտր
արաղ
չպիտի
տանի
սրտե
ցանկանում
ամենայն
հաջողություն:
Երբ
դու
{գնաս}
Մոսկվա,
խնդրեմ
այդ
մասին
հանգամանորեն
խոսես
ում
են
տագնապով,
Դատավճիռը
պարզ
է
`
"
Անմեղութիւն,
{գնաս}
բարո՜վ"։
-
Իսկ
հարսն
ինչպէ՞ս,
քոյրն
ինչպէ՞ս:
նուածքը,
իսկ
ձախ
կողմդ
Ներսէսեան
լիճը
բռնած
առաջ
{գնաս}
բաւական
տեղ
դէպի
արեւմուտք,
այն
ժամանակ
հին
պարս
հտեսի
Թովմասը,
-
դեռեւս
տասն
ժամը
չկայ,
թէ
տուն
{գնաս}
ի՛նչ
պիտոյ
է
առնես,
ո՛չ
ապաքէն
ժամանակ
է,
որ
ան
իս
էլ
ես
շատ
եմ
ափսասում:
Նա
եթե
Ուստիմովիչի
հետ
{գնար},
հավատացած
եմ,
որ
բոլորովին
կուղղվեր
եւ
Ուստիմո
ոյ
է
ասել,
որ
այս
ճանապարհով
շատ
շուտով
յառաջ
կը
{գնար}
բանը,
որովհետեւ
ամառները
եւ,
մանաւանդ,
աշունքի
աջինը,
թողնելով
Ղզլարի
մանկավարժութիւնը,
Եւրոպա
{գնար}
եւ
մտանէր
այնտեղի
դպրոցների
մինի
մէջ
(տարակոյս
չ
ոնքը:
Եւ
եթէ
այն
րոպէին
հարիւրաւոր
տարիներով
յետ
{գնար}
ժամանակը,
եթէ
մտքիս
եւ
յիշատակիս
մէջ
կենդանացած
ւատի
հաստատութիւնը,
եւ
այդ
վերջին
փորձը
եթէ
զուր
{գնար}
նոյնպէս,
պիտոյ
է
գլորէր
ինձ
յուսահատութեան
ծովը
ր
նոցայ
բարեկամութիւնը
եւ
եթէ
սա
ուխտաւոր
Մկրտչին
{գնար},
Մկրտիչը
ճանաչած
լինելով
պարոն
Շահումեանցը
իւր
հ
եւ
ուրախությամբ
մնացինք
մինչեւ
ժամը
10,
հետո
նա
{գնաց}
տուն,
ես
էլ
եկա
իմ
տունս,
Ավտուշն
եւս
հետներս
է
յն
սրբազան
հայրը
եկավ
Մոսկվա
հուլիսի
1-ին
եւ
9-ին
{գնաց}
Պետերբուրգ
կայսրի
հետ
տեսության
համար.
երբ
հետ
Մ
տարեկան
վարձ
ստանում
է
180
մանեթ։
Բոգդանովան
{գնաց}
զագրանից.
Բոզիոն
գնաց։
Լոդդի
տիլա
Սանտան
եւս
գն
180
մանեթ։
Բոգդանովան
գնաց
զագրանից.
Բոզիոն
{գնաց}
։
Լոդդի
տիլա
Սանտան
եւս
գնաց:
Այժմ
այստեղ
ոչ
աց
զագրանից.
Բոզիոն
գնաց։
Լոդդի
տիլա
Սանտան
եւս
{գնաց}:
Այժմ
այստեղ
ոչինչ
նորություն
չկա,
ողջ
եղիր
թյուն
տալ.
եթե
այսքան
դժվարությամբ
եւ
նեղությամբ
{գնաց}
իմ
բանս,
գոնե
դորանով
մխիթարվիմ,
որ
Փարիզի
Ակադ
րդէն
ի՛նչ
տեղիք
կար
իրեար
հիւրասիրելու:
Վերջապէս
{գնաց}
Պ.
Խ...
Մեր
բոլոր
խօսակցութիւնքը
նորա
հետ
ա
ապէս
լսում
եմ՝
դուռիս
զանգակը
զարկեցին...
Ծառաս
{գնաց}
դէպի
դուռը
եւ
մի
քանի
վայրկեան
ուշացաւ:
Լսում
եմ
ւ,
անձրեւի
գետօրէն
թափուելուն
ուշադիր
չլինելով,
{գնաց}:
Յիշատակարանիս
ընթերցողներին
թողում
եմ
իմաստ
փաստեր:
Ւ՛նչ
սովորութիւն
է.
մի
բան
էր,
ասացի,
{գնաց},
ի՞նչ
էք
վզիս
նստել՝
անհաւատ
մարդերի
պէս
ապացոյ
պատշաճ
եմ
համարում
ներս
բերել
Յիշատակարանիս
մէջ,
{գնաց}
Գուլի-Շամաման:
__________
Այժմ
արձանագրե
ւած
կատուի
նման
վեր
կացաւ
սօֆայի
վերայից
եւ
դուրս
{գնաց}
նայիբների
հետ՝
հրամայելով
ինձ
եւս
ելանել
նորա
քա
զրկուեցաւ
իւր
պաշտօնից
հեղինակի
առաջարկութեամբ
եւ
{գնաց}
Էջմիածին:
Ո՛հ,
ինչքա՛ն
նիւթեր
մեր
ժամանակից
պատ
յն
հողի
համար,
որ
գործում
է
եւ
որ
ազատելու
համար
{գնաց}
արիւն
թափեց,
խեղացաւ,
ջարդուեցաւ,
որդին,
եղբա
:
Այո՛,
այն
մարդը,
որ
թողեց
երկրագործութիւնը
եւ
{գնաց}
քաղաք,
վաստակ
է
առնում
դարձեալ,
բայց
երկրագործո
ւթիւն
դրամի
համազօր,
բայց
երբ
նա
թողեց
երկիրը
եւ
{գնաց}
քաղաք,
այնտեղ
ո՛չ
հողը
կայ
եւ
ո՛չ
նիւթը.
նա
տար
զ
կարողանում
են
ապրիլ,
բաւական
բազմաթիւ
մասը
զոհ
{գնաց}
Թիւրքիայի
դրամական
անկարգութեան:
Ամենափոքրագոյն
որով
արարուածը
չվերջացած
գրեթէ
բազմութեան
մի
մասը
{գնաց}.
քանզի
կէս
գիշեր
էր:
Այսպիսի
գործեր
կարո՛ղ
էին
զմոգականն
ոյժ՝
որ
յամրի
պահէր
զազգն,
ցիր
ու
ցան
{գնաց}
ի
չորս
կողմունս
աշխարհի
ի
մշտնջենական
վիշտ
եւ
ցաւ
Վա՜յ
եթէ
մին
հանդիպեցաւ
նա
կատաղի
մրրկի,
{Գնաց}
շիջաւ
այնուհետեւ
`
նորա
յոյսը
ու
կեանքը,
Բա
ա
ճեմում
է
"
-
ծառաները
ասացին.
Թագուհին
էլ
{գնաց}
պարտէզ,
որ
գտնւում
էր
տան
մօտին։
Իմ
պ
Լօթին
գոռաց
այն
կողմից,
Սանչու
լերդին
ջուր
{գնաց}.
Մոզին
էլ
չտուե՞ց
մի
կից,
-
Գլո՜ւնձ
նը
4-ից,
իսկ
միւսը
6-ից
եւ
պատասխանեցի
8-ին,
որ
{գնաց}
նոյն
օրը:
9-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
Յովհանն[
ստացայ
նամակ
եւ
պակսիմատ.
19-ին
պատասխանեցի,
որ
{գնաց}
20-ին:
22-ին
նամակ
ստացայ,
ուր
յայտնում
են,
թէ
:
30-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
կուպոնների
մասին,
որ
{գնաց}
նոյն
օրը:
Յունիսի
2-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
1-ի
տ
որ
վատ
չներգործեցին:
------------------
Երկաթի
{գնաց}.
որպէս
աւազակ,
որ
հեռանում
է,
փախչում
է
բանտից
Սա
որդի
էր
մի
Հռոմէական
վարդապետի,
որ
անճարացած
{գնաց}
Կիպրոս
եւ
այնտեղ
մեռաւ:
Ինքը
ի՞նչ
բան
ասես,
որ
ելով
բանական
գիտութեան
պարապելու,
Յունաց
աշխարհը
{գնաց},
եւ
այնտեղ
լաւ
եւ
առաքինի
մարդերի
ձեռքի
տակ
ուսա
ած
Պարսկաստանից
Հայաստան
վերադարձաւ,
նախ
եւ
առաջ
{գնաց}
Վաղարշապատ
քաղաքը,
ուր
իր
սովորութեան
համեմատ,
ի
նորին
եւ
վարդապետացն
իւրոց
Սահակայ
եւ
Մեսրովպայ
{գնաց}
'ի
Հոռոմս
"
եւ
այլն
(եր.
20)։
Աւելի
քան
թէ
ի
նորին
եւ
վարդապետացն
իւրոց
Սահակայ
եւ
Մեսրովպայ
{գնաց}
'ի
Հոռոմս"։
Սուրբ
Վարդանանց
Աւարայրի
պատերազ
րքան
ժամանակ
մնաց
Փարպեցին
Աղանին
աշակերտ
եւ
ե՞րբ
{գնաց}
Յունաստան,
բայց
պ.
Էմինը
ընդունում
է,
որ
եղել
ահակի
եւ
Սուրբ
Մեսրոպի՝
իր
վարդապետների
հրամանով
{գնաց}
Յունաստան։
Փարպեցին
455-ին
խաղացող
պատանի
է
Աշու
ր։
գ)
484-ին
Վահանը
հաշտուեցաւ,
եւ
Փարպեցին
{գնաց}
Սիւնեաց
աշխարհը։
Երկու
տարի
այդտեղ
մնալուց
յետոյ
ւ
ամենահին
վկայութիւնը
Աստուածաշնչից
է.
"Եւ
Համան
{գնաց}
'ի
տուն
իւր
գլխարկեալ"
(Եսթեր,
գլ.
Զ.,
հմ.
12),
ո
մ
գլուխը
ծածկած
կամ
կախած։
Միտքը
այն
է,
թէ
Համանը
{գնաց}
տրտմած
եւ
ամպած։
(?)
Այս
ծանօթութիւնը
գրելու
իասին,
Հայոց
նախարարաց
թղթով,
450
թուին
Յունաստան
{գնաց}
՝
Թէոդոս
կայսրից
Պարսից
ընդդէմ
օգնութիւն
խնդրելու
իրների
թիւը։
Այս
առաքինի
երիտասարդը,
որ
թռաւ
{գնաց}
մեզանից,
էր
ազնուատոհմ,
Գէորգ
Նազարեան
Գեղամեան
կար
եւ
հանգուցեալը,
Երեւանից
մի
իջեւան
տեղ
յառաջ
{գնաց}
կաթողիկոսին։
Սա
հանդիպեցաւ
Աբովեանին
եւ
խօսելով
ւնիմ...
գնա՛:
Վէզիրը
գլուխ
տուեց
եւ
դուրս
{գնաց}
հանդիսից,
որ
հրովարտակ
պատրաստել
տայ։
Սատա
վեր
առաւ
վերարկուն,
գլխարկը
եւ
ջոխին,
եւ
դուրս
{գնաց}
իւր
տանից:
Կարդացողը
այս
գործի,
կարելի
է,
էր
պ.
Մարկոսին
տոմսակ
գրողը,
եւ
սա
էր,
որի
մօտ
{գնաց}
պ.
Մարկոսը,
ուր
կը
տանենք
մեք
եւ
մեր
ընթերցողքը
թայով
կախած
էր
կուրծքի
վերայ,
համբուրեց
եւ
յառաջ
{գնաց}...
Նա
տեսաւ,
որ
ախոռներից
մինի
դուռը
բաց
է,
եց
պ.
Մարկոսը:
Սարգիսը
գլուխ
տուեց
եւ
դուրս
{գնաց}:
Պ.
Շաքարեանցը
շարունակեց.
-
Ուրիշ
ի՛ն
ր
էր
արբեցութեան,
եւ
շատերը
ասում
են,
թէ
նա
զոհ
{գնաց}
իւր
նախանձորդների
վրէժխնդրութեանը,
որոնք
մի
խնջո
ին:
Պ.
Մարկոսը,
մնաս
բարեաւ
ասելով,
դուրս
{գնաց}
Շաքարեանցի
տանից,
թողնելով
այնտեղ
երկու
բարեկամք
ը,
անձնատուր
լինելով
տխուր
մտածութենների,
դուրս
{գնաց}
Մահտեսի
Թովմասի
տանից:
Ժ․
Այն
քաղաքի
մէջ,
ո
րտութեան
անունը:
Վերջին
խօսքերը
ասելով
դուրս
{գնաց}
բժշկապետը,
իւր
արծաթապահի
մէջ
դնելով
մի
տասն
ման
րանքը
երկու
քայլ
յառաջ
սողալով
դէպի
խօսողքը,
յետ
{գնաց}
յանկարծ
երեք
քայլ:
Պ.
Յովնաթանեանցը
չտեսաւ
եւ
չ
սկաց
յանկարծ
եւ
մի
վայրկենի
մէջ
այնպէս
սաստիկ
հետ
{գնաց}
դէպի
դուռը,
որ
անզգուշաբար
զարկելով
եւ
աղաղակ
հա
Վերջին,
վճռական
խօսքերը
ասելուց
յետոյ,
դուրս
{գնաց}
տիկինը:
Ցաւալի
էր
նայել
պ.
Յովնաթանեանցի
վե
երս
մտաւ:
Թիւթիւնճի֊օղլուն
տեսածովը
իսկոյն
յառաջ
{գնաց},
"
հրամայեցէ՜ք,
հրամայեցէ՜ք,
պարոն
Շահումեանց
այս
պատճառով
եւ
Մանուշակը
միւս
ճրագը
առած
ձեռքը,
{գնաց}
իւր
ննջարանը,
անորոշ
զգացմունքով:
Մտանելով
ի
այով:
Բաւական
միջոց
սպասեցի,
մինչեւ
որ
պահապանը
{գնաց}
փողոցի
միւս
ծայրը,
որ
ես
կարողացայ
ցած
իջանել
պա
կը,
որ
հարիւր,
հազար
շնորհակալութիւններով
դուրս
{գնաց}
Թիւթիւնճի-օղլուի
տանից,
ձեռքին
բռնած
թեթեւի
կապո
ահումեանցի
հետ:
Նա
իսկոյն
գլխարկը
վեր
առեց
եւ
{գնաց},
խոստանալով
ուղղակի
տուն
դառնալ
նորա
մօտից:
ւրս
գալով
իւր
յոյսից,
որ
ունէր
Խաչատուրի
վերայ,
{գնաց}
դարձեալ
Հայաստան
եւ,
յայտնելով
իւր
խորհուրդը
Մար
ձը
եւ
իւր
բարի
խորհուրդը՝
1700
թուականին
վերստին
{գնաց}
Կոստանդնուպօլիս։
Այստեղ
քանի
անգամ
քարոզ
տուեց
ն
քը
երեք
աշակերտով
վաճառականի
զգեստով
նաւ
նստեց
եւ
{գնաց}
Զմիւռնիա,
ուր
գտանելով
մի
Վենետիկեան
նաւ,
որ
գն
իթարը
11
աշակերտներով
1715
թուականին
նաւ
նստեց
ու
{գնաց}
Վենետիկ՝
միւս
աշակերտքը
թողնելով
Մօթոնէ
քաղաքում
ուցեալ
եւս
'ի
ձեռաց
Պատրիարգին
Հայոց
հուսկ
ուրեմն
{գնաց}
'ի
Մօռա,
որ
էր
յայնժամ
ընդ
իշխանութեամբ
Վենետիկե
ժամանակս
շրջեալ
'ի
քարոզութիւն
'ի
հեռաւոր
երկիրս
{գնաց}
մինչեւ
'ի
Պաղտատ,
եւ
սա
եւս
օժտեալ
գոլով
փօլիթիք
ին
դարերում
պապականութիւնը
մեծամեծ
քայլերով
յառաջ
{գնաց}
դէպի
իւր
դատապարտելի
եւ
անքրիստոնեայ
նպատակը՝
բռ
եզ
խոստովանիլ,
այդ
եւս
ըստ
օրինակի
առաջնոցն
էանց
{գնաց}
եւ
եղեւ
ի
մոռացօնս
ազգին,
զի
փոյթ
չեղեւ
[պատուել
ստաւ
Բարսելոնումը
եւ
հասաւ
Գայէդ,
որ
տեղից
ոտքով
{գնաց}
Հռովմ
եւ,
լիզելով
Ադրիանոս
IVի
հողաթափները
եւ
այ
Վերջապէս,
Բարսելոնում
երկու
տարի
մնալուց
յետոյ,
{գնաց}
Սալամանկա՝
այնտեղ
Համալսարանում
դասեր
լսելու
համ
ցնելով
միմեանց
հետ։
Կայսրը,
իմանալով
այս
բանը,
{գնաց}
Ինսպրուկ,
որ
մօտ
լինելով
Տրիդենտին,
իւր
ներգործ
։
Նա
Պօրտուգալացոց
նաւատորմիղի
հետ
1542
թուականին
{գնաց}
Հնդկաստանի
Գօա
մայրաքաղաքը՝
Գանգէս
գետի
այս
կողմ
Կսաւիէ
սոցա
մի
մասնը
թողեց
Մալակկայում,
իսկ
ինքը
{գնաց}
Մօրէնեան
կղզիները,
ուր
խաբեբայութեամբ
մկրտեց
մի
աւորից,
որ
Ինկուիզիցիօ
հաստատէ
այնտեղ,
իսկ
ինքը
{գնաց}
Գէյլօն։
Վերջապէս
հասաւ
նա
մինչեւ
Կամօրին
հրուանդ
ւթեան
մէջ։
Կսաւիէ
թողեց
այստեղ
Կրիմինալը
եւ
ինքը
{գնաց}
Եափոնիայ։
Կրիմինալը
կրակով
ու
սրով
ջնջում
էր
Աւե
նար,
որ
կորուսանեն
Սօտելօ՛ն,
որ
եւ
վերջապէս
զոհ
{գնաց}
Յիսուսեանների
անքրիստոնեայ
խորամանկութեանը,
ըստ
տեսաւորութեան
ժամանակ
շատ
քաղաքավարի
ընթացել
էր,
{գնաց}
Մակաօ
քաղաքը։
Այնտեղ
փորեց,
հանեց
գերեզմանից
խե
ապարհորդեց
բոլոր
Գերմանիայ,
Իտալիայ
եւ
Սպանիայ,
{գնաց}
ամենայն
պապական
թագաւորի
մօտ՝
աշխատելով
պատերազմ
ն-Կլու։
Ամբողջ
գիշեր
աղօթքի
հետ
եղաւ
եւ
միւս
օրը
{գնաց}
Արքունի
պալատ։
Երբ
կամենում
էր
ներս
մտանել,
պահ
պատժուեցաւ
(սպանուեցաւ),
իսկ
Հայր
Վարադը
փախաւ
{գնաց}
Ֆլանդրիա։
Այս
միջոցին
բոլոր
Ֆրանսիայն
երդում
ւալեան
հռչակաւոր
անապատականի
հայրը,
որ
յետոյ
զոհ
{գնաց}
Յիսուսեան
աբեղաների
չարագործութեանը.
պատճառ,
Յի
ակ։
Շատէլ,
բորբոքուած,
վառուած
այս
խրատներից,
{գնաց}
Պալատական
Գաբրիէլ
անունով
տիկինի
տունը,
ուր
ամեն
սուսեան
աբեղայքը։
Պսակը
քակուեցաւ,
եւ
Հենրիկոսը
{գնաց}
Լիօն՝
իւր
երկրորդ
կնոջ՝
Մարիա
Մեդիչիսի
ընդառաջ
րամանովը
մեծ
անպատւութեամբ
աքսորուեցաւ
Փարիզից
եւ
{գնաց}
հեռացաւ
Պօնդուազ։
Այս
քաղաքի
մէջ
1720
թուականին
ահամ...
Անէ՜.
որ
մարդ
դարձար
եւ
խալֆայ
եղար,
{գնաց}:
Ո՞վ
իմ
մխիթարիչ,
արդարադատ
յիշատակարան,
իր
գերեզմանից
դուրս
գալով։
Հին
լեզուն
անդա՜րձ
{գնաց},
որովհետեւ
հին
ժամանակները
գնացին,
եւ
եթէ
գնացա
արելի
է
այն
բանից
են
դուրս
բերել,
որ
ես
նոցա
մոտ
{գնացած}
եկած
չեմ,
ես
չեմ
կարող
ամեն
օր
ամենի
մոտը
պատահե
լի
անձինքներից,
որք
քանի
քանի
անգամ
անձամբ
անձին
{գնացած}
էին
Լոնդոնից
մինչեւ
Կալկաթա,
այսպես
են
այդ
հավաս
ին,
եթե
այստեղ
լինեմ,
այն
է
որ
կստանամ,
իսկ
թե
{գնացած}
՝
ուրեմն
հասցես
թողած
կլինեմ
նորա
մոտ
եւ
նա
այն
հ
ուն՝
մի
շատ
հարկաւոր
ընտանեկան
գործի
համար
դուրս
{գնացած}
լինելով:
Օրի
մռայլոտ
մթութիւնը,
այդ
մարդու
թրջո
չ
նա
մի
հարուստ
եւ
ազնուական
հնդկացու
մօտ
հիւր
էր
{գնացած}:
Ներս
մտայ
այնտեղ
իմ
սպասաւորի
կերպարանքով,
շան
հոգաբարձու
եղած
չլինէին,
նոցա
աշակերտքը
ինքեանք
{գնացած}
լինէին
Եւրոպա
եւ
Ալեքսանդրիա
ուսանելու,
այն
ժամա
րիտն
ասեմ,
երանի
թէ
այդ
ներածութենից
յետոյ
դուրս
{գնացած}
լինէի
դահլիճից,
որովհետեւ
վերջին
բաները
ոչ
եթէ
շ
նուած,
ձեւացնում
էր
Ներսէս
Մեծը
(Պարթեւը),
որ
{գնացած}
Կոստանդնուպօլիս
Յունաց
Թէոդոս
կայսրի
մօտ,
խնդրու
ութեամբ
շատացնում
է
ազգի
զաւակներից
պապականութեան
{գնացած}
զոհը
Հիւրմիւզների
ձեռքով,
որ
սոքա
կարողանան
այդպ
ճառով
մեծ
խորհուրդ
է
ունեցել
եկեղեցին
Հայոց
անցած
{գնացած}
կեանքի
մէջ:
Աւելորդ
մի
բան
էր
ասել
եւ
հաստատ
յնը,
բայց
ջուրը
դեռ
չեմ
տեսնում:
Իմ
{գնացած}
ճանապարհի
ծայրումը
Ահա
բացուեց
մի
գեղեցիկ
հր
այլ՝
ժամանակի
եւ
պատմութեան
ազդեցութեան
տակ
առաջ
{գնացած}
աճելութիւն։
Եթէ
նոր
լեզուն
չունի
հին
լեզուի
ոլոր
Քեաթիպ[եանցին]
Ոսկանեանցին,
եւ
բողոքը
ՄԱՏԵԱՆ
{ԳՆԱՑԱԾ}
ԹՂԹԵՐԻ
1860
Ծանօթութիւն
-
Մինչեւ
փետրուարի
11
ուղ
Նէապոլից]
30
137
Մկրտիչ
Աղաթոնին
138
"
Մեղուին
"
{ԳՆԱՑԱԾ}
ԹՂԹԵՐ
1861
Լոնդոն[ից]
ամիս
համար
Յունուար
13
որ
ապագայքը,
որ
կարող
էին
սառն
աչքով
նայել
անցած
{գնացած}
իրողութենների
վերայ,
եւ
ամենայն
բանի
տալ
իւր
արժա
էի:
-
Անցեալները...
մի
օր,
քաղաքից
դուրս
{գնացած}
լինելով,
մի
ծառաստանի
մէջ
ման
գալու
ժամանակ,
յա
րացնելով
չորս
կողմը
նայեցաւ,
ետ
դարձաւ
կրկին
իւր
{գնացած}
ճանապարհից
ու
կամաց-կամաց
մտաւ
Թիւթիւնճի-
Օղլուի
ս
ընտանիքը
Տագանրոգի
մաքսատան
մէջ,
նարինջ
գնելու
{գնացած}
լինելով
այնտեղ
ապրիլի
մէջ:
Իսկ
այս
միջոցին
Մանու
վիշ
Շեյիխուլիսլամ,
որպէս
թէ
եկել
է
Մէքքէից,
ուր
{գնացած}
է
եղած
Մէհէմմէդի
գերեզմանը
համբուրելու.
այս
դերվ
նչ
Չամչեանը,
պահելով
ձեռագիրը
բարձի
տակ,
դուրս
էր
{գնացած}
սենեկից։
Այստեղ
երեւում
է
գրչի
յայտ
լացնոր
բաներ
են,
ձգտողութիւն,
բնութեան
եւ
անցած
{գնացած}
ժամանակի
վրայ
բռնանալու:
Լեզուի
խորհուրդը
ձեւի
մ
գնաց,
որովհետեւ
հին
ժամանակները
գնացին,
եւ
եթէ
{գնացած}
չլինէին
վաղուց,
հին
չէր
լինէին.
ինչ
որ
մնացել
է
նել,
ես
երկու
հազար
կամ
երեք
հազար
տարուայ
մեռած
{գնացած}
կանայքը՞
պիտի
կենդանացնեմ
եւ
այն
այս
իրական
աշխար
ւին
նորան
այն
ձեւ
ու
կերպարանքը,
կարո՛ղ
ես
անցած
{գնացած}
բաների
ընդդէմ
պատերազմել,
կարող
ես
բնութեան
ընդդ
նար
է,
թէ
լեզուն,
յեղափոխուելով
ազգի
աւելի
առաջ
{գնացած}
մասին
մէջ,
անփոփոխ
մնայ
միւս
մասին
վերաբերութեամ
չ
վիճակի
մէջ
ենք
ներկայումս,
ի՛նչ
ճանապարհ
է
մեր
{գնացածը}
եւ
ո՛ւր
է
դորայ
ելքը:
Սոքա
են
ահա
խնդիրքը,
ո
.
Շաքարեանցը
մեքենաբար,
ցանկանալով
մոռանալ
անցած
{գնացածը}:
-
Քո
պատրաստութեան
մէջ
ես
տեսանում
եմ
թերու
,
որ
փոքր
ինչ
վիրաւորուեց,
թէ
չէ,
մի
ամիս
եղաւ
{գնացածը},
ի՛նչ
քաղաքավարութիւն
է
մի
նամակ
չգրել:
-
Ի
ետ
աղջկայ
մասին
միւս
օրը.
պատճառ,
այն
օրը
անցած
{գնացածի}
յիշատակութիւններով
վրդովուած
լինելով
չէր
կարող
բա
թյունս:
Շատ
ավելի
ուրախացա
Սերոբին
Խառքովա
չի
{գնացածին}
համար,
զերե
տիժար
պան
է
հեմ
կսկիծի
հանդիպել,
հե
անին
մի
արհամարհական
ձեւով
նայում
էր
պարոն
Մկրտչի
{գնացածին},
որ
առաւել
քան
թէ
քայլելու,
ճօճելու
նման
էր:
Թ
նալ,
թէ
մատենագիր
հեղինակը
գործ
ունի
ոչ
թէ
մեռած
{գնացածների}
հետ,
այլ
այժմեան
կենդանի
ազգի
հետ,
որի
կեանքի
պ
ւմ
էին
վտակներ,
մեծ-մեծ
ծառեր,
որ
բուսած
էին
մի
{գնացական}
ջրի
եզերքում:
Նախիջեւանի
մէջ
միայնակ
մարդը,
գիտել,
բայց
կարծեմ
թէ
Մարտիրոս
քահանայն
Թորոսեան
{գնացեալ}
էր
ի
հարսանիս
նորա
եւ
ականատես
է
այդմ
հրապարակեալ
մեզ.
որպես
"
Երկնէր
երկին
եւ
երկիր
",
"
Հատուած
{գնացեալ}
Վարդգէս
մանուկն
",
"
Հեծաւ
արի
արքայն
Արտաշէս
"
զնմանութիւն,
զանձանց
եւ
եթ
խորհեն,
անհոգ
զազգէն
{գնացեալ},
որ
ընդ
հարուածովք
բաղդին
զվերջին
հեկեկանս
արտաք
պ.
Էմինը,
իր
յառաջաբանի
մէջ
այսպէս
է
խօսում.
"
{Գնացեալ}
աշակերտեցաւ
Ղազար
առ
ոտս
Աղանայ,
որ
եւ
քեռի
գոլո
ութեան
դարմանատարութիւն:
Քանզի
զոր
օրինակ
անցեալ
{գնացեալ}
էին
դարքն
նախնականք
եւ
որք
զկնի
Քրիստոսի
ցչորրորդ
անէ
ժողովեալ
առ
Մեծն
Սահակ
եւ
Մեսրոպ
(որ
վերստին
{գնացեալ}
էր
առ
Սահակ)
զամենայն
եպիսկոպոսունս
առ
հոգալոյ
զ
ւ
երկու:
Ինքնին
սուրբն
Մեսրոպ
աշակերտօքն
հանդերձ
{գնացեալ}
առ
Դանիէլ
չգտանէ
ինչ
առ
նմա
աւելի
քան
զոր
ուսան
ի
էաք
մեք
մինչեւ
ցայսօր՝
ընկեր
Ընձակայ,
ընդ
որում
{գնացեալ}
էր
ի
Պալեստին
վասն
թարգմանելոյ
ի
հայ
լեզու
զգիր
ա
կանն
Վարդգէսի,
որ
անդ
ուրեմն
ի
հնումն
Հատուած
{գնացեալ}...
ի
Տուհաց
գաւառէն,
զՔասաղ
գետով,
ճառն
է
Խաչատուր
աղային
Պետերբուրգ
չիգտնուիլն,
որ
{գնացել}
էր
զակրանից,
եւ
միամիտ
լինիք,
որ
սրբազան
հայրն
ացնես,
թե
ես
ողջ
եւ
առողջ
եմ
եւ
թե
բան
ուսանելու
{գնացել}
եմ
զագրանից,
որ
խեղճ
մայրս
հոգս
չառնե:
Եվ
գնալո
որից
գնացինք
Ցեյլոն
կղզին,
ուր
երբեմն
ճիզվիտները
{գնացել}
էին,
երբ
այս
դժոխային
կարգը
նոր
էր
հիմնվում:
Ցե
եսանում
եմ
երազիս
մէջ,
որ
աշխարհի
ժամանակը
յետ
է
{գնացել}
քանի
հազար
տարիներով։
Թւում
է
ինձ,
թէ
գտանւում
ահական
հնար:
Եւ
մի
մարդ՝
առողջ,
թէ
հիւանդ,
որ
{գնացել}
էր
վարսավիրայի
մօտ՝
խորհուրդ
հարցանելու,
սորա
ն
սրտերս
մօտ
լինին
միմեանց:
Ես
ինքս
նոյնպէս
Սամսոն
{գնացել}
էի
մի
ամիս
ժամանակով
իմ
առեւտրական
գործերի
համար
ուարին,
ամուսնանալով
մի
անգլիացի
երկրաչափի
հետ,
{գնացել}
է
Հնդկաստան:
Տե՛ս
Նախախնամութեան
գործերը.
անցեա
մակը.
փոյթ
չէ,
որ
առաջին
անգամ
մի
փոքր
անհարթ
է
{գնացել}
գործը,
ուրիշ
անգամ
գուցէ
լաւ
լինի,
եւ
պարոն
ուս
58)
գրեցի
մի
ամառանոցում,
ուր
մի
քանի
բարեկամով
{գնացել}
էինք
օդ
վայելելու:
Գնացի՞
ես
նորա
հետ
ման
գալու
молодой
человек-ն
Ведъ
սահաթը
երկուսին
{Գնացել}
է
ձեր
տունից,
Տեսնողն
է
Կիսթի
որդին:
դեռ
չէ
ստացել.
երեւի
այս
էլ
10-ի
նամակիս
քովն
է
{գնացել}:
Այլեւ
յայտնում
է,
թէ
տունից
նամակ
է
ստացել,
ո
որ
կ՚երթայ
վաղը:
[Յետոյ
աւելացրած]
Այս
թուղթը
չէ
{գնացել}:
17-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
16-ից
գրուած:
18-
յ
Այվազին
վաղը
երթալը:
[Յետոյ
աւելացրած]
Այվազը
{գնացել}
է
4-ին:
3-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից,
րուած,
տոչորուած
երիտասարդը,
որ
աշխարհից
աշխարհ
{գնացել}
էր
բան
ուսանելու,
ազգը
լուսաւորելու
համար,
լսել
ակում,
թէ
նա
աւերուել
է,
այլ
մանաւանդ
թէ
առաջ
է
{գնացել}
։
Բայց
"
Հիւսիսափայլի
"
1862-ի
նոր
համակարգութիւն
են
մասնաւորել
միմեանց
այն
լեզուով,
որով
յառաջ
է
{գնացել}
մինչեւ
այժմ
մեր
աբեղայական
մատենագրութիւնը,
ապա
գաւառում
Ս.
Մեսրոպի
կացած
վանքում
մնալուց
յետոյ
{գնացել}
է
Յունաստան
(նորա
հայրն
էլ
եւ
հօրեղբարքն
էլ
գնաց
ո՛չ
աշակերտ
է
եղել
եւ
ո՛չ
նոցա
հրամանով
Յունաստան
{գնացել}.
թո՛ղ
այսուհետեւ
ո՛վ
ինչ
կամի,
խօսի։
§
19.
եցել
է
Կամսարականների
մօտ,
եւ
հաշտութիւնից
յետոյ
{գնացել}
է
Սիւնեաց
աշխարհը,
ուր
մնացել
է
միայն
երկու
տարի
շխարհը,
ուր
մնացել
է
միայն
երկու
տարի։
Փարպեցին
{գնացել}
է
այնտեղ
նոյն
484-ին,
եւ
յետ
է
եկել
486-ին,
որո
եր
բարեկամի
մեզանից
բաժանուելու
վերայ,
որովհետեւ
{գնացել}
էր
նա
մի
աւելի
երջանիկ
եւ
նախանձելի
աշխարհ՝
իւր
աշխարհի
փորձութիւններից
ազատուելու
համար
դժոխք
էր
{գնացել},
որպէսզի
ապահովէ
իւր
անձը,
ականջին
ասաց
մի
դեւի
րեց
ծառայից,
թէ
վաղո՛ւց
է
արդէն,
որ
նորա
պարոնը
{գնացել}
էր
ախոռ:
Ծառան
պատասխանեց,
թէ
բաւական
ժամանակ
է
ամար,
եւ
մեռած
ձեւանալով,
իւր
կնոջ
հետ
միասին,
{գնացել}
է
մի
հեռաւոր
աշխարհ
եւ
անմահանալով
այնտեղ
թագաւոր
ած
էր
բոլորովին,
որովհետեւ
համարում
էի
թէ
զուր
է
{գնացել}
աշխատութիւնս,
ըստ
որում
մկնդեղը
պակաս
էր:
Վերջա
նուպօլիս
գալով
միացել
էր
Քեօռ-Օղլուի
հետ,
երբ
սա
{գնացել}
էր
այնտեղ
Տեմիրճի
Օղլուի
ձեռքից
Այվազը
-
իւր
սիրա
րդ
Մարիամը
այս
թղթի
կարդացուելու
ժամանակ
դուրս
էր
{գնացել}
հիւրընդունարանից
եւ
արդէն
կոմսը
խօսելու
վերայ
էր
,
գիտութեամբ
յանձնել
է
այդ
աղքատին,
որ
պատահմամբ
{գնացել}
էր
նորանց
տուն,
որ
նա
տանի
եւ
քանի
կոպեկ
շահուի
տեսանելով,
որ
տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուն
վաղուց
ահա
{գնացել}
է
քնելու:
Այս
խօսակցութիւնից
յետոյ
խմեցին
թէյ
րանց
թողուլ
իւրեանց
հին
կրօնը,
որի
վերայով
անցել
{գնացել}
էին
շատ
դարեր։
Սոքա
խորամանկութենով
կամենում
էին
օրը,
որ
դու
լիս
ընկար,
էն
քշերը
հէրդ
ջաղացն
էր
{գնացել}
ի՞նչ
կլներ
(?!)
մեզ
աշխարհքի
միջին
թուք
ու
բեդն
առնուած
համարել,
ինչպէս.
"
հլա
էն
գնալն
ա,
ինչ
{գնացել}
ա
",
-
օշականցի
կնոջ
համար
է
ասում
հեղինակը
(եր
ան
յարաբերութիւնը
դէպի
ձեր
պարոնները
վերջացած
է.
{գնացէ՛ք},
ուր
կամիք
եւ
ապրեցէ՛ք,
ինչպէս
կամիք"։
Բ
մօտ
եւ
ամենայն
փռնգալուն
առողջութիւն
ասա՛
նորան:
{Գնացէ՛ք}
կորէ՛ք,
յիմարներ:
Uատանան
սորանից
յետոյ
դար
կ
54
կբաներ,
մանավանդ
այն
սեւը,
հետո
Պետերբուրգ
{գնացի}.
2
շաբաթ
հետո
քիմիայից
քննություն
ունեի,
այժմ
թ
Մեսսինա
մտած
երեկոյիս
(դեկտեմբ.
26
հին
ոճով)
{գնացի}
տեսանել
թատրոնը
եւ
երբ
ընդհատության
միջոցին
դուրս
աւն,
ելի
ի
Գէնուա
ի
ցամաք,
ուստի
ընդ
երկաթուղին
{գնացի}
մինչեւ
՚ի
ստորոտս
Ալպեան
լերանց
Իտալիոյ,
մշտաձմե
ընդ
ծով,
ելի
ի
Գէնուա
ի
ցամաք
եւ
անտի
երկաթուղով
{գնացի}
մինչեւ
՚ի
ստորոտս
Ալպեան
լերանց
մշտաձմեռ
ծածկելոց
ակ:
Ի
մուտ
գործել
իմ
ի
Լոնդոն,
անդէն
առ
նմին
{գնացի}
ի
նամակատունն
տեսանել
եթէ
գուցէ
ինչ
նամակ
ուստեքէ
ալ
առ
ինքն
յետ
երկուց
աւուրց:
՚Ի
5/17
ամսոյս
{գնացի}
առ
նա
եւ
նորա
առեալ
զպատրաստի
թարգմանութիւնն
զոյ
ստ
յայնժամեան
եւ
արդի
օրինաց
Անգլիոյ:
Ելեալ
անտի
{գնացի}
առ
օրէնսգէտն
իմ
եւ
առանց
յայտնելոյ
նմա
զխրատելն
ի
ուր
մի
քանի
բարեկամով
գնացել
էինք
օդ
վայելելու:
{Գնացի}
՞
ես
նորա
հետ
ման
գալու
եւ
բնութեան
գեղեցիկ
տեսարա
ւների
բնակարաններից
ամենափառաւորքն
են:
Այո՛,
ես
{գնացի}
Բեռլինի
մուզէոնը,
Լոնդոնի
կենդանաբանական
պարտէզը
յց
կամեցայ
տեսնել
իմ
այդ
օթեւան:
Երբ
{գնացի}
ես
փոսի
մօտ
նայելու,
Սարսափելի
մի
ձայն
եկաւ
Մնացի
ամբողջ
երեք
օր
վերջին։
Ելայ
ու
{գնացի}
մեր
գիւղին
մօտիկ
Գեղեցիկ
մի
դաշտ,
դրութեամբ
ւնակ
անցքին
համառօտ։
Պաշտօնիս
անուամբ
{գնացի}
այնտեղ,
Մտայ
վանքի
մէջ,
զարդարած
շքեղ,
րոյ
ընկայ
հոգսերի
մէջ:
Իմ
բախտս
փորձելու
համար,
{գնացի}
մօտիկ
բարեկամիս
տունը,
որ
վաղուց
ունէի
Հնդկաստան
ի՛նքդ
լաւ
գիտես)։
Իմ
ուսուցիչների
հրամանով
{գնացի}
Յունաստան
եւ
մի
ժամանակ
մնացի։
Այն
տեղից
վերադար
մեցայ
աղօթքի
պարապել
եւ
հանգստանալ։
Այս
պատճառով
{գնացի}
Սիւնեաց
աշխարհը
եւ
երկու
տարի
կեցայ,
ձմեռները
մի
ն,
եւ
ես,
հանգչելու
եւ
աղօթքի
պարապելու
համար,
{գնացի}
Սիւնեաց
աշխարհը
եւ
երկու
տարի
կեցայ,
ձմեռները
Մո
ուղարկեցի
քեզ
այն
տոմսակը,
որ
ստացար.
իսկ
ինքս
{գնացի}
ախոռ
կատարելու
իմ
վհկական
արարողութիւնը:
Այդ
դիւ
ի
այդ
սաստիկ
կրակի
մէջ
իմ
պատրաստութիւնքը,
դուրս
{գնացի}
արուեստանոցիցս
մի
փոքր
մկնդեղ
բերելու,
մետալների
մօտ,
-
պատասխանեց
կոմսը:
-
Ահա
այս
պատճառով
{գնացի}
գնեցի
Հայոց
երգարանը,
որի
մէջ
Մարիամս
որոնեց,
ո
րուած
մարդիկ
վերաս
պահապան
կարգելով,
ինքեանք
եւս
{գնացին}
հանգստանալու:
Լեզուագիտութիւնը
շատ
լաւ
բան
է
յ:
Հինգերորդ
դարում,
երբ
Հայոց
ընտիր
որդիքը
զոհ
{գնացին}
պարսկական
վիշապին,
նոցա
մայրերը,
կանայքը,
քոյր
Ցօղի
կաթիլները,
հետզհետէ
գոլորշանալով
ցնդեցան,
{գնացին},
իսկ
տերեւքը
մնացին
այրող
ճառագայթների
ազդեցութե
շեց
մեր
կուրծքի
վերայ:
Մեր
մատաղահաս
դստերքը
զոհ
{գնացին}
անխնայ,
մեր
պարոնների
բռնաբարութեան.
կանանց
մաս
Մասիսի
դաշտերին,
Բքածին
ամպերը
Տարագիր
{գնացին}.
Հին
լեռը
բացեց,
Իւր
թաւուտ
կուրծքը
:
Կեանքիս
օրերը
Մրրիկի
նման
Թռան
{գնացին}.
Ես
ծերանում
եմ.
Արծաթաջրած
Մ
ցաւում
են:
17-ին
ջերմս,
մէջքիս
եւ
գլխիս
ցաւերը
{գնացին},
կոկորդիս
ցաւը
թուլացաւ,
յոյս
ունեմ,
որ
վաղը
ի
է
միմիայն
այդ
կացութեններին:
Այո՛,
շատ
դարեր
{գնացին}
մարդիկ
այդ
ճանապարհը,
բայց
ի
վերջոյ,
երբ
երես
ա
եղեցիք,
իսկ
հայ
եւ
ո՛չ
մի
հատ,
ի՞նչ
եղան,
ո՞ւր
{գնացին}:
Հոգեւորականութիւնը
իւր
տղայական
խնդիրներով,
մեր
ապրանքը:
Իմ
բոլոր
ընկերներս
այստեղ
ու
այնտեղ
{գնացին}
իւրեանց
թշուառ
կեանքի
պիտոյքը
հայթայթելու:
ացել
է
Յունաստան
(նորա
հայրն
էլ
եւ
հօրեղբարքն
էլ
{գնացին}
Վարդանանց
պատերազմից
անմիջապէս
յետոյ,
գուցէ՝
Աղ
ւ
բարկութիւն
սրտմտութեան
Տեառն
'ի
վերայ
նոցա՝
եւ
{գնացին}...
Եւ
ահա
Մարիամ
բորոտեալ
էր
իբրեւ
զձիւն.
եւ
հա
Իմ
հսկաները,
երկրաշարժութենից
վախելով,
վազեցին
{գնացին}
իւրեանց
աբեղաների
մօտ
եւ
խոստովանեցան
նոցա
մեր
բո
րագրեց
նոցա
կամաւոր
աղքատութեան
ուխտը,
որ
իսկոյն
{գնացին}
նորա
քամակից
հիւանդանոցները
եւ
սկսեցին
ապրել
մուր
շխարհի
մայրաքաղաքը
հասանելուց
յետոյ,
ողջից
յառաջ
{գնացին}
Օրտիցի
մօտ
եւ
կարողացան
շրջել
նորան
իւրեանց
կողմը
Վերանորոգութեան
երեսից։
Ֆաբեր
Լեժէ
եւ
Բօբադիլիա
{գնացին}
Գերմանիա։
Լեժէ
Րեգենսբուրգի
մէջ
այնպիսի
ջերմութե
ութիւնը
եւ
թոյլ
տալ,
որ
ժողովքը
լինի։
Բայց
զուր
{գնացին}
նորա
աշխատութիւնքը
այն
մասին,
որ
ժողովը
լինի
Իտա
ղմնակիցքը,
նոցա
կարգում
եւ
երկու
Յիսուսեանները,
{գնացին}
այս
քաղաքը,
բայց
Գերմանացւոց
եւ
Ֆրանսիացւոց
եպիս
այլեր՝
խոտով
բեռնաւորած։
Թագաւորական
սպասաւորքը
{գնացին}
ճանապարհը
յստակելու,
իսկ
վերան
բաց
կառքը,
որի
մ
ն
լեզուն
անդա՜րձ
գնաց,
որովհետեւ
հին
ժամանակները
{գնացին},
եւ
եթէ
գնացած
չլինէին
վաղուց,
հին
չէր
լինէին.
կավ:
Ճաշից
հետո,
ժամը
5-ին
երկաթի
ճանապարհով
{գնացինք}
17
վերստ
տեղ.
այնտեղ
ժողովուրդ
կար,
եւ
ուրախութ
ղծներին.
իհարկե,
հիշում
ես
Անթարը:
Թատմորից
{գնացինք}
Ցեյլոն
կղզին,
ուր
երբեմն
ճիզվիտները
գնացել
էին,
ելու
գնանք
իւր
մօտ։
Յօժարութիւն
ցոյց
տուեցինք
եւ
{գնացինք}:
Երբ
որ
դռնից
ներս
մտանք,
մեզ
հիւրասիրողը
անյայ
...........
Վեր
կացանք
մենք
սեղանիցը
{Գնացինք}....................................
հուր
գեհենին
կը
մնայ"։
Այսպէս
ասելով
{գնացինք}
միասին,
Կանգնեցինք
բլրի
մաքուր
գագաթին.
րդեր
են
քաղել
իրենց
այգիներից,
իսկ
մենք,
որ
զոհ
{գնացինք}
միջին
դարերի
խաւարին,
չենք
կարող
քաղցր
յիշատակ
ո
ն
փոքր:
Ահա
գիր
չգրածիս
պատճառը:
Երբ
որ
դու
{գնացիր}
այստեղից,
խոստանալով
հասուցանել
ինձ
250
մանեթ,
Մանկութեա՜ն
օրեր,
երազի
նման,
Անցաք
{գնացիք},
այլ
չէք
դառնալու.
Ո՜հ
դուք
երջանիկ,
ո՜հ
Մանկութեա՜ն
օրեր,
ինչո՛ւ
այդպէս
շուտ
Թռաք
{գնացիք},
անդարձ
յաւիտեան.
Ես
այն
ժամանակ
անհոգ
ու
ը
եւս
անտես
առնենք,
չէ
պիտո
գեթ
մոռանալ
այն,
որ
{գնացող}
պարոնները,
որպես
քաղաքի
երեսփոխանք,
պիտի
երեւին
երի
վերա,
որ
կգտանեք
նամակիս
վերջումը:
§
2.
{Գնացող}
երկու
պարոնները,
երեսփոխան
կարգվելով
եւ
ստանալիք
ուտը
պիտի
սեփականվեին
քաղաքին:
Այժմ
խնդիր
է,
{գնացող}
պարոնները,
որոնց
առաջարկվում
է
հարյուրին
տասն
պր
նք
այնտեղ
հետեւեալ
պայմանով:
Ձեզանից
իւրաքանչիւր
{գնացող}
պիտի
զէնք
ունենայ
իւր
ձեռքում
եւ
հարկ
դիպուածում
անունով,
խոստանում
եմ
ձեզանից
իւրաքանչիւր
զէնքով
{գնացող}
անհատին
այնչափ
հող,
որչափ
որ
ինձ
կամ
իմ
ազգի
իւր
լ
ծերունի
տանուտէր
գիրկը
բաց
հանդիպում
էր
իւր
նոր
{գնացող}
զաւակներին,
նորանց
հանգստացնելու
համար
այն
օթեւա
եղէ,
ապառնին
եղէց
է,
մինչդեռ
եմ
լծորդութեան
տակ
{գնացող}
բայերի
կատարեալի
եւ
ապառնու
վերջաւորութիւնքը
եցի
ոլովմունքը,
միասին
առնելով,
առաջին
հոլովման
տակ
{գնացող}
բառերի
եւ
մի
քառորդը
չունին.
բայց
սորանից
այս
հի
ան
քննութեան
տակ.
ստուգելու
համար
նախ,
թէ
Փարպի
{գնացող}
ուխտաւորքը
իրաւ,
կատաղա՞ծ
շան
խածած
էին
եւ
ջրվախ
րատուինք
եւ
չ'երթանք
այն
ծուռ
ճանապարհը,
որից
եւ
{գնացողը}
կամի
յետ
դառնալ,
բայց
ոտքը
սայթաքում
է:
Եւ
ի՛նչ
ղ
մնալը
եւ
վերադառնալը,
կը
տեւէ
գոնէ՛
վեց
ամիս,
{գնացողը}
ծախս
կ՚ունենայ
մօտ
3000
ռուբլի,
մի
փոքր
պակաս
կա
տանալուն
պես,
թող
նա
այն
ուղարկի
Նախիջեւան
որեւէ
{գնացողի}
հետ:
Պետք
է
միջոցներ
ձեռք
առնել,
որպեսզի
սերմեր
է,
այլ
ամենայն
բան
յուր
կարգով
պահպանվում
է,
եւ
{գնացողները}
իսկույն
պիտի
ստանան
կամ
արծաթը
կամ
անշարժ
կայքերը
սի
բաներ,
որ
պիտի
բացահայտ
կացուցանեին
խնդիրը
եւ
{գնացողների},
ե՛ւ
քաղաքի
առաջեւ:
Ներկայումս
ոչ
առաջարկող
ւնին
եւ
ուրիշ
շատերի,
սոցա
նման
կորստի
ճանապարհը
{գնացողների}
գրուածքը,
որոնց
Սուրբ,
Կաթուղիկէ
եւ
առաքելական
միօրինակութեամբ
անշարժ
նստած
նայում
էին
այս
երկու
{գնացողների}
վերայ:
-
Մայրի՜կ,
մայրի՜կ,
-
ասաց
դուստրը
իթարյանց
ձեռքը:
Դուք
կամ
քաղաքը,
առաջարկելով
{գնացողներին}
երեսփոխանություն
եւ
դատաստան
մտանելու
կամ
արծաթ
կ
ավունք,
ոչինչ
պայման
չեք
առաջարկում,
որ
եթե
այն
{գնացողքը}
հարկադրվին
այնտեղ
երկար
մնալ,
ի՛նչ
պիտի
ստանան
ք
տանը
աչքի
տակ
առած
լինելով,
չէ
պիտո
մոռանաք,
որ
{գնացողքը}
գործ
ունին
անգլիական
դատարանի
հետ,
որ
բաց
դատաստ
ելու
է,
թէ
վերակացուները
ինձ
ստիպում
էին
այնպիսի
{գնացք}
ունենալ
ծառայողների
հետ,
ապա,
նախ
սխալ
է
այն
պա
ի
փոքր
մեղմացած
են
երեւում
կործանական
փոթորիկների
{գնացքը}
եւ
յարձակմունքը:
Ինչպէս
յայտնի
է
մեր
ընթերցո
րկէ՛
ինձ
",
նոքա
ընկան
այնուհետեւ
քամակիցս,
իմ
{գնացքը}
խափանեցին
եւ
վրայ
հասնելով՝
դէպի
մահ
խոցոտեցին։
ն
կանչեցին
Ամերիկա,
որտեղ
նա
անցյալ
տարի
մեռավ:
{Գնացքի}
ընդհարումը
ուղղակի
ad
patres
ուղարկեց
նրան՝
բոլո
ւ
հռոմէական
ագուգաների
վազում
է
սարի
լանջով
եւ
իր
{գնացքի}
մէջ,
իր
դիպած
ամէն
մի
խոտի,
ամէն
մի
թփի
տերեւնե
զմութիւն,
իւրեանց
խայտաբղէտ
զգեստներով,
ասիական
{գնացքով}
եւ
օտարախօս
ձայնով:
Բացի
Վարդավառից,
ամառները՝
լինելով,
պէտք
է
իւր
հայրագութ
սիրով,
արժանաւոր
{գնացքով}
եւ
արժանաւոր
գործերով
իւր
անձը
սիրելի
շինէր
նոցայ
սում
եմ
ձեզ,
քանի
որ
դուք
այդ
վսեմ
ոճերի
քամակից
{գնաք},
միշտ
անպակաս
պիտի
լինին
ձեր
գլխից
այս
տեսակ
փոր
լխաւոր
պառաւը
ասաց
մի
զզուելի
ձայնով,
-
"
առաջին
{գնդակը}
հալուեցաւ
",
իսկոյն
այս
խօսքի
վերայ
կատուն,
որ
ցանելուց
յետոյ,
գլխաւոր
պառաւը
ասաց,
-
"
երկրորդ
{գնդակը}
հալուեցաւ"։
Այս
միջոցին
կատուն
դարձեալ
մլաւեց,
այելով
պտուկին,
ասաց
դժոխային
ձայնով.
-
"
վերջին
{գնդակը}
հալուեցաւ"։
Հազիւ
թէ
ասել
էր
նա
այս
խօսքը,
կատ
մէջ
ամփոփուած
էին
թալիսմանական
հրաւիրանք:
Առաջին
{գնդակի}
մէջ
դրած
էր
օդում
բնակուող
մեզիմեն
աղեկներին
հրաւ
եւ
որի
միջի
հեղանիւթի
եռալու
ժամանակ
երեւում
էին
{գնդակներ}:
Այս
գնդակների
միջին
էր
ահա
բոլոր
վհկական
արա
ջին
էր
ահա
բոլոր
վհկական
արարողութեան
խորհուրդը:
{Գնդակները}
բաղկացած
էին
եօթն
բլրի
հողից
եւ
եօթն
աղբիւրի
ջրից
լուխը
բարձրանալ,
բայց
այն
օրից,
երբ
Գալիլեյը
իր
{գնդակները}
ձգեց
Պիզայի
թէք
զանգատնից
դէպի
վայր,
այն
օրից,
իւթի
եռալու
ժամանակ
երեւում
էին
գնդակներ:
Այս
{գնդակների}
միջին
էր
ահա
բոլոր
վհկական
արարողութեան
խորհուրդը
կանի
դուռը:
Բայց
Գառիբայլդին
մի
կողմից
սպառնալով
{գնդակոծել}
եկեղեցիքը,
իսկ
մյուս
կողմից
առաջընթացքը
ահացուցա
ս
ճախնային
գազը
կամ
գերեզմանական
շրջմոլիկ
կրակը,
{գնդաձեւ}
կամ
կծկաձեւ
կայծակը,
վուլկանական
կրակը
եւ
այլն
դէ
սպառն[աց]այտ
զօրապետ
ծերիկ
Գալիս
են
կարող
{գնդերը}
զինչ
յուզեալ
հեղեղ
Զարհուրելի-
դանդաղ
զերթ
ընդառաջ
ելանել
յուր
նոր
գալու
իշխանին:
Բոլոր
այդ
{գնդի}
հրացանների
խողովակի
ծայրը
խրված
են
վարդի
փնջեր,
պէս
պատերազմի
յաջող
ելքը
շատ
դիպուածում
կախւում
է
{գնդի}
անձայն
հնազանդութիւնից,
այնպէս
եւս
մարդկային
կեա
..
Սոխակները
հալածուած
են
Ագռաւների
սեւ
{գնդից}
։
Ես
անխիղճ
չեմ,
ոչ
երկերես,
Կը
ցեալ
զոր
ինձ
յետ
տանում
ամ
եւ
ի
յօրէ
այնմանէ
զինչ
{գնեալ}
եղէ
նմա
յօժարացայ
առնելոյ
հոգեւորդի
ինձ
եւ
այժմս
8-39)։
Այս
պատճառով
Պաւղոսը
ասում
է.
"
Քրիստոս
{գնեաց}
զմեզ
յանիծից
օրինացն,
եղեալ
վասն
մեր
անէծք).
ների
ձեռքով,
որ
սոքա
կարողանան
այդպիսի
ծանր
գնով
{գնել}
կարդինալական
գլխարկը:
Մեծ
յոյս
ունինք
վեհափա
էայի
հետ՝
աշխատելով
խաբել,
կամենալով
մի
մուշտակ
{գնել}
նորանից:
Երկրորդ՝
Բէգզադէն
սովորութիւն
ունէ
ինքը՝
պարոնը,
պատրաստ
է
մի
քանի
ամիս
ժամանակով
{գնել}
Բէգզադէից
մօտ
իբր
15.
000
մանէթի
ապրանք՝
հարիւրի
ս
հողը
չեմ
յափշտակել,
ես
ձրի
չեմ
առել,
դրամով
է
{գնել}
իմ
հայրս,
իմ
պապս:
-
Ինձ
ի՛նչ
փոյթ:
Բռնակ
մի
րոպէի
մէջ
կամեցաւ
եւ
ահա
պատրաստ
են
վաճառականք
{գնել}
նորա
ապրանքը:
Այս
ճանապարհով
միայն
դրամի
շր
եր
առջեւ:
Գրեթէ
ազգովին
սովորութիւն
առնել
ապրանք
{գնել}
Եւրոպայից,
մինչ
ինքեանք
կրկին
անգամ
աւելի
պիտի
կ
իւնքը,
երեւելի
մայրաքաղաքներում
օգտատէր
շինուածք
{գնել},
հաշուատուն
կազմել
այդ
շինուածքի
կառավարութեան
հ
թի
մապլաղն
եւ
իւր
մուդաթն
ո՛չ
բաւականասցի
զայն
՚ի
{գնել},
մուդաթի
վեր
առցեն
որքան
դրամ
եւ
հարկաւոր
իցէ
եւ
նդէս
Աւստրիացոց
յանդիման,
Իւր
արիւնով
{գնել}
յավեժ,
Ազատութիւն
իտալեան:
Ո՛
դրութիւնը,
այս
պատճառով
աշխատում
է
համեմատութիւն
{գնել}
քրիստոնէութեան
գլխաւոր
հիմքերի
եւ
սիրու
եւ
կեանքի
ի
տեսնենք,
թէ
երկիւղը
բաւակա՞ն
է,
կարո՞ղ
է
սանձ
{գնել}
մարդու
կրքերին,
մեղմել
նորա
եսականութիւնը:
Մարդ
արեւելքում,
Հայաստանում
եւս
պակաս
չէ,
կարող
էք
{գնել}
քանի
մի
այգու
խաղող
եւ
ճմլել
նորանց,
ձեր
ձեռքով
կու
միլիոն
կանգուն
տասներկու
կոպեկանոց
կտաւը,
որ
{գնել}
էի
իմ
ձեռքով,
տուեցի
պաշար
ընդունող
աստիճանաւորի
ի
հնասէրք
ցայն
վայր,
զի
որ
եւ
է
Հայ
ուրախութեամբ
{գնել}
համոզի
քան
զորպիսի
եւ
իցէ
պատմութիւն
Յովհաննու
կա
Duprat)
Կանցլերի
ապօրինի
որդին
էր,
որ
կամենում
էր
{գնել}
Պապական
Աթոռը
1,
200000
լիբրէով։
P
այդ
բառերը
առնուլ
ժողովրդի
շրթունքից
ու
նոցա
տեղը
{գնել}
թէեւ
սեփական,
բայց
ազգի
համար
մեռած
բառեր:
մի
տառ
փոխած
է.
ուստի
տպագրութեան
վերայ
յանցանք
{գնելը}
զրպարտութիւն
է:
-
Ո՛վ
է
այդ
հետախոյզը:
(
բոլոր
տան
կառավարութիւնը
մեր
գլխին
է,
նոքա
միայն
{գնելը}
գիտեն,
բայց
այդ
գնած
բաները
ինչո՞վ
գլուխ
կը
գան
անս
նոյն
Հոգեւոր
կառավարութեանն
յաղագս
ո՛չ
ի
գործ
{գնելոյ}
զճշմարտութիւն՝
յանձնելով
սմին
եւ
զծրար
մի
պահարա
ո՛ղ
է
հաւատարմութիւն
ստանալ:
Այս
հաւատարմութեամբ
{գնելով}
նա
օտարազգիներից
հետզհետէ
զանազան
ապրանք
եւ,
վաճ
եան
համեմատ
շատ
եւ
շատ
արծաթով
յեսան
(սրող
քար)
{գնելով}
՝
թուրի
պէս
սրեցին
իրենց
լեզուները
եւ
իժերի
թոյն
ամենեւին
չլինել,
եթե
գործ
դրվել
էին
անշարժ
կայք
{գնելու}
կամ
եղածների
վերանորոգության
մասին,
ըստ
որում
շա
նգամ
ուզում
եք
ինձ
ձրի
տեսնել:
Ես
ինքս
կուղարկեի
{գնելու},
բայց
աստված
գիտե,
թե
ինչպիսին
կգնեն,
դրա
համա
տուցանել
իւր
պարտքը
եւ
մնացորդը
գործ
դնել
շամպայն
{գնելու}
համար,
որովհետեւ
շատ
է
սիրում
նա
այդ
գինին:
էգզադէի
անունի
վերայ
30
մանէթ
արծաթ՝
մի
վերարկու
{գնելու}
համար:
Բայց
Բէգզադէն
պահում
է
արծաթը
իւր
մօտ:
Ե
րւում
էին
որպէս
մի
ապրանք,
ինչ,
կահ,
կարասիք,
{գնելու}
կամ
վաճառելու
բան,
անցան
եւ
յետ
գալու
չեն
միւս
ա
աւունք
ունէր
վաճառելու
եւ
ո՛չ
դու
իրաւունք
ունէիր
{գնելու}.
նա՛
գող
է,
եւ
դու՝
գողակից,
որովհետեւ
երկրագ
ւթեամբ:
Վաճառականը,
փոխանակ
Եւրոպայի
ձեռագործքը
{գնելու}
եւ
փոխանակ
պատահարների
ձեռքում
խաղալիք
դառնալու,
ավարութենից
աւելի
ո՛չ
ո՛ք
իրաւունք
ունի
շինականից
{գնելու},
նոյնպէս
եւ
շինականը
իրաւունք
չունի
ուրիշի
վաճառ
ը
լինի:
Երեկի
երեկոյին
եկել
էր
իմ
մօտ,
որ
ածուխ
{գնելու}
համար
կէս
մանէթ
արծաթ
խնդրէ:
Այդ
միջոցին
ասաց
ին
-
Ինչու
համար
քեզանից
խնդրում
էր
կէս
մանէթ
ածուխ
{գնելու}
համար,
միթէ՛
ինքը
չունի՞
այդչափ
կարողութիւն,
-
քանի
անգամ
չնչին
արծաթներ
խնդրած
եմ
քեզանից
ածուխ
{գնելու}
համար:
Այժմ,
որ
Աստուած
ամենակարողը
յաջողութիւն
էին
այս
ընտանիքը
Տագանրոգի
մաքսատան
մէջ,
նարինջ
{գնելու}
գնացած
լինելով
այնտեղ
ապրիլի
մէջ:
Իսկ
այս
միջոցի
րեսը
անգամ
տեսանելու:
Մարդ,
մի
ասեղ,
մի
մատնոց
{գնելու}
լինի,
հարիւր
անգամ
կը
նայի,
որ
չխաբուի,
որ
դեռ
ուրս
ընկաւ
սովորութենից,
եւ
ժողովուրդը
դադարեցաւ
{գնելուց},
սորանից
աւելի
ինչ
հասարակ
բան
կարող
է
լինել:
Բ
պատճառս
անյաջողութեան
նորա,
բանկն
կամ
սեղանաւորք
{գնեն}
եւ
ընդունին
զտոմսակն,
՚ի
բաց
զեղջեալ
զքսան
առ
հ
,
քանզի
ինքեանք
վաճառած
լինելով՝
հարկ
է,
որ
եւ
{գնեն}:
Իսկ
եթէ
200
տարու
միջոցում
այդ
քսան
տէրը
դառնայ
ներ
եւ
կամ
այլ
ինչ
արժանաւոր
շինուած
պատահեսցի
եւ
{գնեսցեն},
եւ
յորժամ
այնպիսի
ինչ
պատահեսցի՝
եթէ
նոյն
մուդ
աթի
վեր
առցեն
որքան
դրամ
եւ
հարկաւոր
իցէ
եւ
զնոյն
{գնեսցեն}
եւ
յետոյ
յիմ
տների
քրէհիցն
հատուսցեն
զպարտսն
եւ
զ
զպարտսն
եւ
զնոյն
նոր
ստացեալ
շինուածքն
եւս
յորժամ
{գնեսցեն},
էս
թղթումն
իմ
ստորագրութեան
ներքեւն
իւր
ամենայն
ղանաք
ցրել,
նոցա
բոլորի
հասցեքը
եւ
ստորագրության
{գները}
կարող
եք
ուղարկել
իմ
վերա.
ես
ներքեւում
դնում
եմ
ետ
գործ
կատարել
կամեցողներին
միշտ
յայտնել
ապրանքի
{գները}
եւ
հարկաւորութենների
քանակութիւնքը:
Մանաւանդ
յար
է
ասեմ,
որ
նրանց
մեջ
ծանրակշիռ
գրքերը
քիչ
են
եւ
{գներն}
էլ
չտեսնված
թանկ
են:
Որեւէ
խեղճ
գրականագետ,
որպ
,
բայց
այդ
բոլորը
պահեց
Ալքիմիային
զանազան
նիւթեր
{գներով}:
Այս
վերջին
երեք
ամսումը
զանազան
ժամանակ
ինձանից
ատկերովը։
Այստեղ
Իգնատիոսը
արձակեց
իւր
ծառայքը,
{գնեց}
մի
աբեղայական
հաստ
մոխրագոյն
վերարկու
եւ
խոստովան
թէ
այս
ինչ
ընկերութեան
տոմսակ,
այսքան
գումարի,
{գնեցաւ}
այսքանոյ
եւ
այլն:
Երրորդ
կտակն
է
Յակոբու
Եղի
աւօտուն
չկար,
եւ
մի
օտարոտի
բան
պատճառ
եղաւ,
որ
{գնեցի}
երգարանը։
Մի
մարդ,
այսօր
առաւօտ,
ձեր
քամակից
ն
-
պատասխանեց
կոմսը:
-
Ահա
այս
պատճառով
գնացի
{գնեցի}
Հայոց
երգարանը,
որի
մէջ
Մարիամս
որոնեց,
որոնեց
կամ
էս
ինչ
տունն
եւս,
վերն
յիշեալ
Մասէհի
ստատովն
{գնեցինք}
եւ
որ
յիշատակ
մնալոց
է
առանց
վաճառելոյ
եւ
առանց
գ
ամ,
գաթ
եւ
մին
պատահեսցի
ի
վաճառս,
զայնոսիկ
եւս
{գնեցից}
դարձեալ
ի
ժառանգութիւն
յիշեալ
դպրատանցն,
եւ
որպէ
ճռուեցաւ,
որ
իւրաքանչիւր
պատուաւոր
կին
յօժարակամ
{գնէ}
այդ
ժապաւէնից
մի
քանի
գազ,
ամենեւին
պիտակաբար,
նիւթերի,
երկրագործութեան
բերքերի
վաճառականը
պիտի
{գնէ}
իւր
ապրանքը
Թիւրքիոյ
մէջ
եւ
պիտի
վաճառէ
Եւրոպացոց
:
Այսօր
գրեցի
պ.
Ուդովին,
որ
ինձ
գինի
Ելիսեեւից
{գնէ}
եւ
ոչ
Ֆոխտից:
7-8
վատ
էր.
8-ին
տես[ութիւն]
եղբ
րաւն
զջուր
խնդրեալ,
Եւ
ջո՛ւր
նմա՝
ընդ
եղէ՜
{գնն}.
Եւ
ոռոգի
այն
ինչ
հերկեալ
Անդաստան
ըն
ննոս
Յարութիւնիցն,
միաւորած
ընդ
իմ
ապրանաց
բաժին
{գննի}
եւ
մի
եւ
նոյն
ջուքամում
կգոյ
տեղս
եւ
յետ
վաճառվել
անքը
եւ
ստանում
է
պարոնից
կանոնաւոր
մուրհակ:
Երբ
{գնող}
պարոնը
իւր
ապրանքի
հետ
միասին
հեռացած
էր
քաղաքից
աճառ,
կամ
վաճառուածի
դրամը
անհնար
է
ձեռք
բերել.
{գնողը}
չէ
վճարում,
միւս
կողմից
վաճառականի
հատուցումի
նզ
ակայ
քաղաքների
բնակիչներին,
որ
օտարազգի
են
եւ
որ
{գնողք}
պիտի
լինէին
այդ
արհեստաւորների
աշխատութեններին:
50
կոպեկով
վաճառել:
Տարակույս
չկա,
որ
ավելի
{գնով}
ծախվի՝
ավելի
օգտակար
է
աշխատողին,
որ
արդարեւ
չէ
աճառեալ
է
զայնոսիկ
զերկուս
տունս-
մինն
6000
ռուփի
{գնով},
իսկ
երկրորդն
1600:
Վաճառս
այս
է
հակառակ
օրինաց
րա
է:
Սատանան
գիտե,
թե
որտեղից
է
նրա
մեջ՝
ամեն
{գնով}
արիստոկրատի,
այն
էլ
նախիջեւանցի
արիստոկրատի,
դե
ցավ
նրա
հանճարը
լիովին
գնահատել:
Ցանկանալով
ամեն
{գնով}
որեւէ
պարբերական
հրատարակության
խմբագիր
լինել,
ի
նա
խորթ
կլինի
ժողովրդին,
որը
նրան
երբեք
եւ
ոչ
մի
{գնով}
չի
մարսի,
հետեւաբար,
նա
ժողովրդի
բարոյական
կազմ
այն
հացի
կտորը,
որ
գնուած
էր
ուրիշների
աշխատանքի
{գնով}...
-
Դու
ինչ
անհասկանալի
մարդ
ես,
ես
փիլիսո
ր
չէ
նոցա
դեղը...
Թանգագին
է,
մեք
աւելի՛
դիւրին
{գնով}
մկնդեղ
կը
տանք
ձեզ.
այդ
շատ
լաւ
է,
եւ
ինչ
հարկա
աչում
է
Լէոնորան,
կոմսը
ասում
է,
թէ
միայն
սիրու
{գնով}
կարող
էր
Լէոնորան
ստանալ
նոցա
փրկութիւնը:
Լէոնոր
միշտ
վատաբաղդութիւն
կը
համարեմ
ինձ,
եթէ
ո՛րեւիցէ
{գնով}
խլուած
էր
իմ
ազատութիւնը:
Մեր
կրօնի
արդիւնքը
ազա
րմիւզների
ձեռքով,
որ
սոքա
կարողանան
այդպիսի
ծանր
{գնով}
գնել
կարդինալական
գլխարկը:
Մեծ
յոյս
ունինք
վ
ոյց
է
տալիս
10.
000
մանէթի
ապրանք՝
հաշուելով
այն
{գնով},
ինչ
գնով
Բէգզադէն
յանձնել
էր
երիտասարդին:
Բայց
10.
000
մանէթի
ապրանք՝
հաշուելով
այն
գնով,
ինչ
{գնով}
Բէգզադէն
յանձնել
էր
երիտասարդին:
Բայց
Բէգզադէն
մ
ւստի
արժա՛ն
է,
որ
մնացած
ապրանքը
յետ
առնուս
նոյն
{գնով},
ինչ
գնով
ես
քեզանից
ստացել
էի:
Եթէ
մի
մանէթի
բ
է,
որ
մնացած
ապրանքը
յետ
առնուս
նոյն
գնով,
ինչ
{գնով}
ես
քեզանից
ստացել
էի:
Եթէ
մի
մանէթի
բանը
պիտոյ
է
իւր
հաշիւը.
մնացորդ
ապրանքը
յետ
է
ընդունում
ցած
{գնով},
չէ
տալիս
երիտասարդի
վարձը
եւ
պակաս
մնացած
արծաթ
եւ
եթէ
ես
նորան
չտամ
հարիւր,
ուրիշ
տեղ
եւս
պակաս
{գնով}
չէ
պիտոյ
գտանեմ,
ուստի
եւ
հարկադրուած
վճարում
եմ
ում
ենք,
որ
այդ,
առժամանակեայ
անախորժութիւնների
{գնով}
գնւում
է
ապագան:
Կէսկտուր
հնարները
միշտ
վնասեցին
դութիւնը։
Ոչ
մի
գաղափար,
որ
մարդկութիւնը
արիւնի
{գնով}
մշակել
էր,
չեն
նորա
համար։
Նա
չգիտէ
մինչեւ
անգա
ջից
մի
ամենաթանկագին
ադամանդ,
շատ
հազուագիւտ
իւր
{գնովը},
նուիրելով
Սուլթանին,
ստանում
է
Բասրայի
մօտ
շատ
կամակոր
հնամոլաց
եւ
զայդ
փորձ
փորձեցին
եւ
փորձեն
{գնովն}
զհինն
ուսուցանել,
որ
է
մեռելութեամբ
զմեռելութիւն
զվարճալին
այն
է,
որ
հրատարակիչն
ինքը
գիտե
այդ
եւ
{գնորդներին}
նախազգուշացնում
է,
թե
իբր
այդ
պատճառով
կարելի
է
ինձ,
որ
հաշուելով
ըստ
ռուսական
դրամոց,
ըստ
արդի
{գնոցն},
առնէ
մերձ
իբր
1852
մանէթս
արծաթոյ
եւ
որ
ի
հարկէ
նը,
համարձակւում
ես
կուլ
տալ
այն
հացի
կտորը,
որ
{գնուած}
էր
ուրիշների
աշխատանքի
գնով...
-
Դու
ինչ
անհ
էին
մի
քանի
շատ
հասարակ
պատկերներ,
պատահմունքով
{գնուած},
առանց
հասկանալու,
թէ
ո՞վի
պատկերներն
էին,
այլ
պարել
խղճմտանքը
ազատ
հոգիների,
որոնց
ազատութիւնը
{գնուած}
է
Քրիստոսի
արիւնով.
եթէ
գիտէ
դատապարտել,
թող
ու
պապ
ընտրեց։
Հրաժարականը
պապական
աթոռից
մի
անգամ
{գնուեցաւ}
լի
քսակով,
երկրորդումը՝
գեղեցիկ
հարսնացուի
փաղա
ջլերի
այն
զլուած
վիճակում,
դրական
հնազանդութիւն
{գնուիլ}:
Զինուորը
դուրս
է
եկած
իր
ընկերական
կեանքի
շրջան
րապարակով
ծրագրի
մեջ
խայտառակվել,
որ
ամենայն
տեղ
{գնում}
է
եւ
կմնա
շատ
երկար
տարիներ:
Թիֆլիզի
մեջ
այժմ
բա
ան
պատճառով,
խորհրդով
Վանավինսկուն
եւ
Գլեբովին,
{գնում}
եմ
սահմանից
դուրս,
այս
բանը
հարկավոր
էր
իմ
կյանք
,
եւ
կյանքս
մաշվում
է:
Այժմ
այսքան
ասեմ,
որ
{գնում}
եմ
Պետերբուրգ,
կանդիդատի
քննություն
տալու,
որպե
պես
ապրուստի
ճանապարհ
ես
պիտո
է
լինեի
կանդիդատ
եւ
{գնում}
եմ
Պետերբուրգ
մնալ
մի
քանի
ամիս
ու
քննություն
տալ
իսկ
Մադրասից
Կալկաթա:
Գործերս
բավական
լավ
են
{գնում},
բայց
դեռ
ավարտվելու
աստղը
ծագած
չէ
հորիզոնում.
գիտե:
Բայց
նա,
հավանորեն,
ըստ
իր
սովորության,
{գնում}
է,
ինչպես
մեզ
մոտ
են
ասում՝
"
փայտե
ձիու
վրա
"
եմ,
մի՛
բերի,
ինձ
ոչինչ
հարկավոր
չէ:
Ծխախոտ
ես
{գնում}
եմ
այնտեղից,
որտեղից
դուք
էլ
կգնեիք,
ուրեմն
ոչ
լ
կգնեիք,
ուրեմն
ոչ
մի
տարբերություն
չկա՝
ես
եմ
{գնում},
թե
ուղարկում
են
ինձ,
բացի
նրանից,
որ
առաջին
դ
ց
սկսած.
մենք
հետեւակներ
ենք
եւ
Հռոմից
դենը
չենք
{գնում}
՝
մնացածը
առայժմ
տրամադրելով
Վինկելմաններին,
Բեկ
ենակցիս
գիտելիքներն
ու
տաղանդը,
այնուամենայնիվ,
{գնում}
եմ
այլ
ուղղությամբ:
Տարոնի
բարբառը
նա
հանձնար
նդաղ,
թեեւ
հավի
քայլով,
այնուամենայնիվ,
առաջ
է
{գնում}:
Ես
մտադիր
չեմ
ավարտելու
այդ
գործը
բանտարկության
ակ
նամակ
գրելու
համար:
Հիվանդությունս
առաջ
չի
{գնում},
բայց
եւ
չի
թուլանում:
Այսօր
քսան
օր
է,
ինչ
ըն
անում
եմ
բարձր
տների
վերայ
ձողեր,
որոնցից
վայր
է
{գնում}
մինչեւ
գետինը
մի
երկաթի
լար,
դոքա
ինչացո՞ւ
են
"
լի
եւ
միօրինակ
կեանք:
Շատ
անգամ
սրտիս
նեղութենից
{գնում}
եմ
ծովի
ափը
եւ,
տեսանելով
Սեւ
ծովի
սպիտակ
փրփուր
երական
կեանք
չէ
երեւում
այդտեղ:
Միմիայն
ազգականը
{գնում}
է
իւր
ազգականի
տուն:
Դեռ
ես
այր
մարդիկը
պատահում
եւս
չկա.
նոքա
տարին
մի
անգամ՝
Ծաղկազարդի
օրը,
{գնում}
են
եկեղեցի,
իսկ
այլ
ժամանակ
Աստուծոյ
տուն
գնալը
ի
կիւրակէն
եւ
երկուշաբաթին.
հարիւրաւոր
գերդաստան
{գնում}
են
քաղաքից
եւ
գեղերից,
ոմանք
վանքի
պարսպի
մէջ,
է,
պատահում
են
այդտեղ
տասն,
քսան
գերդաստան,
որ
{գնում}
են
ծառերի
տակին
կանաչ
արօտի
վերայ
թէյ
խմելու
կամ
կամ
խորոված
ուտելու
համար:
Վանքի
սարից
որ
ցած
ես
{գնում}
դէպի
աջ,
վանքից
կէս
վերստ
հեռաւորութեամբ,
կամ
ա
ատկուելու
էր,
անշուշտ:
Եւ
միմիայն
հացը
չէր,
որ
{գնում}
էր
Եւրոպա,
այլեւ
երկաթ,
իւղ
եւ
կաշի,
որոնց
առո
սիա,
շինում
են
միլիոններ։
Ինքը՝
նախիջեւանցին,
{գնում}
է
այդ
ճրագը
Նախիջեւանի
մէջ՝
վճարելով
իւրաքանչիւր
ութեան
արատը,
եթէ
նոյն
ճանապարհով
ընթանայ,
որով
{գնում}
են
նորա
ընտիր
որդիքը,
ճշմարտութեան
եւ
ազգասիրութ
զարմանալի
մարդիկ
էք,
ինչո՞ւ
ձեր
արծաթով
անարգանք
{գնում}
էք
ձեր
համար,
եկէք
մեր
մօտ...
Ձեզ
հարկաւոր
չէ
ն
.
Դուստրը,
կամենալով
կատարել
իւր
մօր
կտակը,
{գնում}
է
մի
օր
կոմսի
տուն
եւ
գողանամ
է
օրօրոցից
նորա
որդ
իւր
որդին,
եւ
այսպէս,
երկու
երեխայքը
գրկի
մէջ,
{գնում}
է
եւ
մօտենում
խարուկին։
Կամենում
է
ահա
ձգել
կոմս
ւմ
էր
Մանրիկօյին
իւր
եւ
մօր
գլխի
անցքը:
Մանրիկօն
{գնում}
է
դէպի
վանքը
եւ
տեսանում
է,
որ
երիտասարդ
կոմսը
խ
Լէոնորան,
իմանալով
այս
մօտակայ
մահու
վտանգը,
{գնում}
է
բանտի
մօտ
եւ
ողբում
է
իւր
սիրականի
տարաբաղդութի
ին
անբաղդ
բանտարկուածքը,
յօժարում
է:
Իսկոյն
{գնում}
է
նա
բանտ
եւ
յայտնում
է
Մանրիկօյին
նոցա
ազատութիւ
նորա
հայրը
ութ
ամսական
յղի
թողնում
է
իւր
կինը
եւ
{գնում}
է
օտար
աշխարհ՝
խիստ
պատուէրներ
տալով
իւր
կնոջը
զ
,
փաթաթելով
մի
կտաւի
մէջ
մեռած
մանուկը,
դէպուղիղ
{գնում}
է
մի
աղքատ
Թուրք
կնոջ
տուն,
որ
նոյն
օրին
ազատուե
այ
եւ
բերեցին
այստեղ:
-
Ո՞ր
տեղից,
ո՞ւր
էիր
{գնում}:
-
Գալիս
էի
Ռուսսիայից՝
Րեդուտկալէից
դէպի
ձ
ւոր
չէ
գնալ,
քո
վերջին
հատուածը
չգրեցի՞,
մինչեւ
{գնում}
էի
շոգեշարժ
կառքով...
Եթէ
մտածում
ես,
թէ
Կոմս
Է
ն
պարոն,
որ
նոյնպէս
պարապում
էր
այդ
առուտուրով,
{գնում}
է
Բէգզադէի
մօտ
եւ
ասում
է,
որ
եթէ
այդ
անգամը
Բէգ
էր
քաղաքից
դէպի
վաճառահանդէսը,
Բէգզադէն
միւս
օրը
{գնում}
է
վաճառափողոցը
(биржа)
եւ
այնտեղ
խօսում
է
այսպէ
ցմէյստերը
պատուանից
տեսանում
է
այս
հանդէսը:
Տղան
{գնում}
է
գանգատ:
Պօլիցմէյստերը
կանչում
է
Բէգզադէն
եւ
աս
րին
ապրանքը
բերելու
համար:
Այս
բաներից
յետոյ
{գնում}
է
Բէգզադէն:
Տղան
հաւատացած
է,
թէ
շուտով
ինք
գլխացաւութիւն
առնենք
ընթերցողներին։
Գործակատարը
{գնում}
է,
մուշտակը
եւ
այլ
բաները
գրաւ
դնելով,
ճարում
է
արտու...
-
Ձայնդ
կտրի՛ր,
-
ասելով՝
դուրս
է
{գնում}
աբեղան
եւ
պաշտօնական
թղթով
զրկում
է
նորան
իւր
ծու
գուցէ
երեւում
է
նորանից,
որ
տարին
մի
քանի
անգամ
{գնում}
են
Հայոց
եկեղեցի
եւ
մինչեւ
անգամ
խոտովանութիւնը
ե
թիւնը,
դէպի
մեր
ազատ
կրօնը:
Աշխարհը
յառաջ
է
{գնում},
վերստին
ծաղկում
են
թառամած
ազգութիւնք,
եւ
մեզ
մանակ,
այն
քսանը
պիտի
գնայ
նոյն
ճանապարհը,
որով
{գնում}
էր
պատժուած
մինը:
Մասնաւոր
ուշադրութեան
արժանի
է
ոգի,
եւ
այսօր
երկու
երեք
միմեանց
հակառակ
տարերք
{գնում}
են
միեւնոյն
ճանապարհը:
Եւ
կառավարութիւնը,
իւր
կ
ուր
որ
ունի,
չկամի
գործել:
Նա
թողում
է
դաշտը
եւ
{գնում}
է
քաղաք
կամ
մայրաքաղաք,
նշանակում
է,
թէ
օրըստօր
յ,
առնում
է
ձեռքը
իւր
հօր
պանդխտական
գաւազանը
եւ
{գնում}
է...
-
Ո՞ւր
բարով:
-
Պօլիս,
Տրապիզոն
գամ
սովորութիւն
է
եղել
նորան
այն
ճանապարհը,
որով
{գնում}
է
եւ
այժմ
ծանր
է
շարժում
դէպի
մի
այլ
ուղղութիւն:
է
մեր
սրտի
վերայ,
երբ
մտածում
ենք,
թէ
Անգլիացին
{գնում}
է
Կանատայ,
Աւստրալիա,
Հնդկաստան,
Ֆրանսիացին
թո
միշտ
անհոգ,
միշտ
ուրախ
եւ
միշտ
զուարթ
Փարիզը
եւ
{գնում}
է
Ափրիկէի
դժոխային
գօտիների
տակ
մի
կտոր
հող
ճանկե
իբրեւ
վկայ
դնում
ենք
ազգի
առջեւ:
Այսքան
տարիներ
{գնում}
է
ազգը
այս
ճանապարհը
եւ
այս
վերջին
օրերում,
խուռ
ին
ապաստան
արած
իւրեանց
կեանքը:
Նոքա
գալիս
են
եւ
{գնում}
են,
"
որպէս
հողմ,
որ
շնչէ,
որ
ոչ
գիտէ,
ուստի՛
,
նա
ունի
իւր
ներսում
ոյժ
եւ
զօրութիւն,
որ
դէմ
է
{գնում}
արտաքին
աւերիչ
ոյժերի
ազդեցութեան
եւ
քանի
որ
կարո
,
Անգլիան,
Հնդկաստանի
մէջ
մի
որոշեալ
կշիռ
ափիոնի
{գնում}
է
ժողովրդից
25
լիբրէ
ստերլինգի,
իսկ
ինքը
նոյն
կշ
ն
օր
մեղանչում
է
այս
սրբազան
օրէնքի
ընդդէմ
եւ
կամ
{գնում}
է
արժանաւոր
կացուցանել
իւր
անձը
բռնաբարելով
եւ
ու
Արդէն
վաթսուն
տարին
լրացած
`
դէպի
եօթանասունն
է
{գնում},
բայց
նախիջեւանեցոց
համար
այդ
արծաթքը
եւ
աւանդու
մատները
թրջելով:
Ի՜նչ
չքնաղ
է,
սիրայոյզ,
Երբ
{գնում}
է
ընդառաջ
Եւ
ասում
է
"
բարի
լո՜յս
"
Ծաղիկներին
արիքները
մայր
բնութեան:
Եւ
մարդը
երբոր
ճամբայ
է
{գնում}
Դժուարանցանելի
քարքարուտներով,
Խոչ
ու
խութերը
ջում
է,
Ուսանողն
զգաստ
թափելով
քունը՝
{Գնում}
է
շուտով
համալսարանը։
Երբ
ուսանողը
դա
Ողջոյն
տուին,
զմայլեցաւ
իմ
սիրտը:
{Գնում}
եմ
խոր
պարտիզի
մէջ.
մարդ
չկայ,
Ոչ
մի
տեղի
ճանապարհը,
կամ
թէ
որչա՛փ
մարդիկ
դեռեւս
առ
թարթափ
{գնում}
են
նորանով,
շատ
անգամ
առաջնորդուած
Պ.
Չամուռճեա
ը
այս
կամ
այն
յատուկ
ասպարէզի
կամ
գիտութեան,
այլ
{գնում}
են
կամ
ուզում
են
գնալ
միջին
ճանփով,
ընդհանրապէս
ր
երեք
հարիւր
տարին
լրացած,
հազար
չորս
հարիւրն
է
{գնում},
որ
ոչինչ
չ'յառաջացաւ,
եւ
թէ
Հայերի
մէջ
կան
մար
հատուցումը
իրեն
չհասնի,
այո,
շատ
անգամ
զուր
են
{գնում}
նորա
հոգաբարձութիւնքը
եւ
մատնւում
է,
բայց
շատ
ան
երբ
նորա
վերջին
միտքը
ընկել
էր
թղթի
վրայ.
կեանքը
{գնում}
է
առաջ,
գնում
է
եւ
նորա
փիլիսոփայութիւնը:
Բայց
միտքը
ընկել
էր
թղթի
վրայ.
կեանքը
գնում
է
առաջ,
{գնում}
է
եւ
նորա
փիլիսոփայութիւնը:
Բայց
փիլիսոփայութիւն
համակարգութիւնքը
ընդունելու:
Գիտութիւնքը
առաջ
են
{գնում}
եւ
նոցայ
ընթացքը
զարմանալի
կերպով
լծորդուած
է
իրա
աստիճանը
իր
ձեւով
նման
է
սկզբին,
որտեղից
առաջ
է
{գնում}
այդ
զարգացումը"։
Այս
վարդապետութիւնը
բովանդ
ր
ծովի
մէջ
եւ
մարդը
չտեսնէր,
որ
փայտը
ջրի
տակ
չէ
{գնում},
անհնար
էր,
որ
մարդը
կարողանար
լաստ
շինել,
մին
ամ,
որտեղի՞ց
ես
գալիս,
ի՞նչ
պատճառով
եւ
ո՞ւր
ես
{գնում}:
Ա՜խ,
ասացի
ես
նորան,
ազնիւ
բարեկամ,
քո
հարցմ
անեց
եւ
ասաց:
Ես
արեւմտքից
եմ
գալիս,
արեւելք
եմ
{գնում}:
Բովանդակ
աշխարհը
մի
վայրկենում
պտուտում
եմ,
տե
ն
անյաջող
կերպով
իւր
ուղղութեան
ընդդէմ,
յառաջ
էր
{գնում}
մի
բարեբարոյ
մարդու
հոգացողութեան
տակ:
Այս
գործա
հիմնադրի
մեծ
նպատակից,
մի
նոր
ուղղութեամբ
առաջ
է
{գնում}:
Սորա
պատճառն
եւս
այն
էր,
որ
ո՛չ
հոգատարքը,
ո՛
վերջացել
աշխարհիցս,
բայց
նոցայ
յաղթութիւնը
քանի
{գնում}
է
ընդարձակում
է
իւր
ասպարէզը
աշխարհիս
հրապարակի
մ
իոյ
հռչակաւոր
ուսումնարաններում
մեծաքայլ
յառաջ
են
{գնում},
նոցայ
ամեն
մէկը
տարաբախտ
Հռոմի
համար
մի
բարեբախ
նորան
պատկերանում
է
մի
զարհուրելի
տեսարան
եւ
կամ
{գնում}
է
նրանից
փախչել,
բայց
նորա
վաստակած
ծունկերը
նոր
վորական
մի
բան
է,
որ
իմաստունները
եւ
մեծամեծները
{գնում}
են
վաճառականներից
մարգարիտը
եւ
պատուական
հանդերձն
ս
հաստատ
ասել.
բայց
երեւի
թէ
տակաւին
շատ
առաջ
էր
{գնում},
որովհետեւ
Ս.
Գայիանեանց
վանքը
բաւակա՜ն
հեռու
է
խարարների
վրայ,
երբ
սոքա
Վահանի
այն
նեղ
ժամանակը
{գնում}
էին
նորան
Պարսից
ընդդէմ
օգնելու։
Թո՛ղ
խօսի
ինքը
րկիւղապէս
"
եւ
այլն
(եր.
221-22)։
Ո՛ւր
էին
{գնում}
Վահանը,
Ս.
Յովհան
Մանդակունին,
Փարպեցին
եւ
միւ
արտէզում,
թէ՞
Դուին
վերադառնելուց
յետոյ
յատկապէս
{գնում}
է
Անձեւացեաց
երկիրը,
որ
մարզպանին
ներկայանայ։
լը
կատարուեցաւ
հետեւեալ
կարգով:
Ողջից
յառաջ
{գնում}
էին
հետեւակ
դեւերը,
նոցայ
քամակից
`
ձիաւոր
ասպետ
կատարելու
համար:
Սորանից
յետոյ
խումբ-խումբ
{գնում}
էին
կեղծաւորները,
խաբեբաները,
տիրադաւները,
սեղ
սորու
սրածայր
աշտարակ,
որի
մէջ
նստած
տէր
սատանան
{գնում}
էր
ծայրագոյն
Բրամինի
ընդառաջ:
Ինչ
կարգով
որ
գնու
նում
էր
ծայրագոյն
Բրամինի
ընդառաջ:
Ինչ
կարգով
որ
{գնում}
էին,
նոյն
կարգով
դժոխքի
դուռի
երկու
կողմումը
շար
պահքը
պահում
են
ամբողջ
երեկոյ,
առաւօտ
եկեղեցի
են
{գնում},
տարին
մի
քանի
անգամ
պատարագ
եւ
մատաղ
են
առնում
ստուած,
ողորմի՛ր
ինձ
աղօթքը
ուսուցանող
վարդապետը
{գնում}
էր:
Եւ
այս
վարդապետը
չէ՞ր,
որ
տեսանելով
այն
ռամ
,
խորովածը,
գինին
եւ
արաղը:
Անտարակոյս,
յառաջ
{գնում}
էին
այդ
բարութիւնքը
վայելելու,
որ
մի
փոքր
ոյժ
ստ
նիւ
ընդունարան:
-
Ինչ
այդպէս
գլուխներդ
կախած
{գնում}
էք,
պարոն,
-
ասաց
մի
ձայն:
Կոմս
Էմմանուէլը
ան
խնդիրները
դարձեալ
լռութիւն:
Փողոցը,
որով
{գնում}
էին
այս
երկուքը,
դատարկ
էր
բոլորովին
մարդերից:
ահա
այն
մարդը,
որ
նոր
է
եկել,
երեւի
թէ
դարձեալ
{գնում}
է
Մահտեսի
Թովմասի
տուն,
առաւօտ
եւս
այնտեղ
էր,
ե
կան
մումիա,
այլ
որպէս
գործարանաւոր
էակ
յառաջ
էր
{գնում}
իւր
կերպարանագործութեան
մէջ:
Ինչպէս
ազգն
է,
ազգ
ն:
Վերջին
անգամն
էր,
աւել
չտեսայ,
{Գնում}
էի
ծովով
հեռաւոր
աշխարհ․․․
Երկինքը
մթնեց,
մր
այն
րոպէից,
երբ,
ինչպէս
ասացի,
կոմս
էմմանուէլը
{գնում}
էր
իւր
օթեւանը:
Արդէն
բաւական
ուշ
էր,
եւ
պ
ի
այդպիսի
հարստութեան:
-
Դուք
չափից
դուրս
էք
{գնում}:
-
Նորա
համար,
որ
դուք
երբեք
չէք
եղած
չափի
ցի
պատիւը
նորա
ընտանիքի
աչքում:
-
Առաւօտը
ես
{գնում}
եմ
ամառանոց,
-
ասաց
տիկինը,
-
արդէն
ժամանակ
է.
նելու...
ես
վճռել
եմ
եւ
վերջացուցել
եմ.
էգուց
{գնում}
եմ,
կամի՛ս,
եկ,
չկամիս
`
ինչպէս
գիտես:
Տի
այնուհետեւ
ծանօթացել
էր
նորա
հետ,
միշտ
գալիս
էր
{գնում}
էր
Թիւթիւնճի-օղլուի
տունը
ժամանակ
անցուցանելու
հա
է,
որ
այս
երեկոյ
եւ
բարեւ
չտուած.
պատճառ,
քանի
{գնում}
էին,
շատ
մօտ
ծանօթանում
էին,
եւ
Շահումեանցը
աւե
ւ
մազերով,
փաթաթուած
իւր
կիսամաշ
վերարկուի
մէջ,
{գնում}
էր
Թիւթիւնճի-օղլուի
փողոցով:
Երեւում
էր,
որ
այս
ունարանն
էր
հանում,
բացեց
միւսը,
որ
խոհարանն
էր
{գնում},
կայծակի
արագութենով
ցած
վազեց
սանդուղքներից
եւ
տեցնում
էր
հոգին,
եւ
այնպէս
տխուր
զգացմունքներով
{գնում}
էր
անկողին:
Ճշմարիտ
է,
յոյս
ունէր
Շահումեանց
,
-
պատասխանեց
պառաւը,
-
ամենայն
չորեքշաբաթ
օր
ես
{գնում}
եմ
Աստուածածնի
դուռը:
-
Այն
թաղի
մէջ
հարցրո՛ւ
անը
բանալուց
եւ
փակելուց
յետոյ,
վեր
էր
կենում
եւ
{գնում}
իւր
ննջարանը
քնելու:
-
Մարդը
մի
այնպիսի
էակ
է
պարոն
Շահումեանց,
ես
այն
մարդերից
չեմ.
ես,
թէ
{գնում}
եմ
այնտեղ,
գնում
եմ
մի
քանի
պատուելի
ծերունիների
,
ես
այն
մարդերից
չեմ.
ես,
թէ
գնում
եմ
այնտեղ,
{գնում}
եմ
մի
քանի
պատուելի
ծերունիների
հետ
տեսութիւն
առն
ցը,
-
բայց
ես
դուք
ասացի
նորա
համար,
որ
դուք
եւս
{գնում}
էք
ղահուէտուն,
եւ
ոչ
նորա
համար,
որպէս
թէ
դուք
ուն
մնացողը
էր
միմիայն
Մանուշակը,
որի
սիրտը
քանի
{գնում}
էր
սաստկացնում
էր
եւ
շատացնում
էր
իւր
զարկը,
որո
եւ
ցեխոտ
փողոցով,
փաթաթուածI
իւր
վերարկուի
մէջ,
{գնում}
էր
կամաց-կամաց:
Շուտով
անհետացաւ
նա
թանձր
մառախո
ում
է
`
առողջութի՛ւն.
յետոյ
ստանալով
իւր
վարձը,
{գնում}
է
իւր
բանին:
Շատ
տկարութիւնք,
շատ
անբժշկելի
համար,
եւ
նուիրական
արօտը,
նստում
է
սայլը
եւ
{գնում}
են...
Գնում
են,
բայց
արդէն
դուրս
են
գալիս
քաղ
ւիրական
արօտը,
նստում
է
սայլը
եւ
գնում
են...
{Գնում}
են,
բայց
արդէն
դուրս
են
գալիս
քաղաքից,
դայեկը
հ
հագնուած
մարդիկը,
որ
բերել
էին
դայեկին
այստեղ,
{գնում}
են
սայլի
մէջ
եւ
անվնաս
հասուցանում
են
նորան
իւր
տ
ակ
մարդը,
եթէ
մահի
երեսից
եւս
փախչելու
լինի,
չէ
{գնում}
դէպի
այս
տեղերը
գիշերով:
*
*
*
Ուրբաթամուտ
ով
Գիրէյ-խանի
պատերազմական
պատրաստութիւնը,
մի
օր
{գնում}
է
նորա
փառաւոր,
ծառերով
եւ
շատրուաններով
զարդարա
ջ
հանգչում
են
ճրագները,
պալատականներից
ամէն
մարդ
{գնում}
է
իւր
տեղը,
ներքինապետը
եւս
տանելով
Խանի
սենեակը
րքինապետը
եւս
տանելով
Խանի
սենեակը
վրացի
Մարիան,
{գնում}
է
կանանոցը
հանգստանալու:
Կէս
գիշերին
մեր
ցեղա
Բէյօղլու)
ասացեալ
տեղում,
որտեղից
կիւրակէ
օրերը
{գնում}
էր
Ղալաթիա
քարոզութեան
համար։
Այս
միջոցին
տպագրե
րողանայ
առաջնորդել
զօրքերի
խումբին,
որ
դուրս
էին
{գնում}
Հռովմից
պատերազմի
համար։
Միւս
պապը,
մեծ
արծաթ
ս
անդիպեցանք
Մխիթարին
Հայաստանումը,
մինչ
շուարուած
{գնում}
էր
նա
այս
վանքից
միւս
վանքը,
այս
աբեղայից
դէպի
մ
յն
մի
տարի
ժամանակով։
Այնտեղ,
ուր
մի
մարդ
արծաթով
{գնում}
է
մի
պաշտօն,
ասել
է
թէ՝
յոյս
ունի
իւր
պաշտօնից
ստ
ւրդը։
Ինչ
ժամանակ
նոքա
առաքելութեան
պատճառով
{գնում}
էին
հեռաւոր
աշխարհներ,
աղճատում
էին
մինչեւ
անգամ
ատիոսից,
թէ
ո՞վ
է,
ո՞ր
տեղից
է
գալիս
կամ
ո՞ւր
է
{գնում},
եւ
այս
կերպով
նա
կարողացաւ
ազատութեամբ
մտանել
Վ
տերը
կիրակէ
եւ
տօնի
օրերը
պահք
էին
պահում
եւ
չէին
{գնում}
Կօլլէգիումը
եկեղեցական
վէճերը
լսելու,
որ
ամենայն
նատիոսը
գիտէր,
որ
իւր
ընկերներից
մինը
ամենայն
օր
{գնում}
է
իւր
սիրականի
մօտ,
որի
բնակութիւնը
Փարիզից
շատ
ւ
ջրից՝
գոռալով
դէպի
նա.
"
Ա՛յ
անբաղդ,
ո՞ւր
ես
{գնում},
չե՞ս
տեսանում
Աստուծոյ
պատուհասը
քո
գլխի
վերայ
արգեւէ
Իգնատիոսի
մտադրութեան։
Ամենայն
բան
լաւ
էր
{գնում}
հասարակութեան
համար։
Իգնատիոսին
թւում
էր,
թէ
հա
ռների
մէջ,
նստում
են
վայրենիների
մակոյկներում
եւ
{գնում}
են՝
հետեւելով
խորհրդական
գետերի
ընթացքին
անծանօթ
Գաբրիէլ
անունով
տիկինի
տունը,
ուր
ամենայն
երեկոյ
{գնում}
էր
Հենրիկոս
IV-ը,
եւ
մի
ծածուկ
տեղ
պահուելով՝
ս
ի
վերայ
Մօնտինի
ասպետը
տեսաւ
մի
անծանօթ
մարդ,
որ
{գնում}
էր
կամաց
դէպի
դուռը,
իսկոյն
կանգնեցրեց
նորան
եւ
օր՝
1610
թուականի
մայիսի
14ին,
թագաւորը
Լուվրից
{գնում}
էր
կառքով
զինարան։
Նորա
կառքի
մէջ
նստած
էին
դ'Էբ
ն
աստիճանաւորքը՝
հոգեւորականք,
թէ
աշխարհականք,
{գնում}
էին
դագաղի
յետքից
միանգամայն
սեւազգեստեալ։
Պարլա
գեստեալ։
Պարլամենտի
անդամքը
իւրեանց
սովորութենով
{գնում}
էին
կարմիր
արկանելիք
ձգած
իւրեանց
վերայ,
այն
խոր
վ,
որ
բաժանորդ
էին
նորա
կարծիքներին,
եկեղեցի
էր
{գնում},
ժողովուրդը
յայտնի
յայտնի
քրթմնջում
էր
նորա
մասի
սերին,
դիմում
էին
անկման:
Բայց
թէ
ո՞ւր
էին
{գնում}
այդ
փողերը
եւ
ինչի՞
վրայ
գործադրւում,
վերին
աստի
դիթերի
մահը,
խոր
հոգոց
է
քաշում
մէջքի
վրայ,
յետ
{գնում},
գլուխը
Գարեգինի
ձեռքի
վրայ
դնելով՝
խնդրում
է,
լուի,
նոյնպէս
կատվի,
փոխանակ
կատուի։
Մենք
չենք
{գնում}
տակաւին
մինչեւ
այսչափ.
որովհետեւ
շատ
բառ
ժողովրդ
ւ
նախընթաց
բայի
վերջաւորութեան
ուժով,
ինչպէս՝
"
{գնում}
է
կարդում,
յետոյ
բերում
վառում"։
Եթէ
եմ,
ես,
ի
դէմքը,
թիւը
եւ
ժամանակը
երեւում
միայն
նախընթաց
{գնում}
է
բայում։
Երկրորդ,
շատ
անգամ
հերիք
է,
եթէ
հարց
աւորութիւնքը
դնում
ենք
նախադաս,
ինչպէս
"
տուն
եմ
{գնում}
".
ի՞նչպէս
է,
որ
այս
դիպուածում
չէ
հասկացվում
ա
ցէ
բայ
ամբողջ
գրվում
է,
ինչպէս՝
գնումէ,
կամ
են
{գնում},
հետեւեալ
բայերը,
ինչպէս՝
կոտրում,
բերում,
վ
այն
եզականում
ունին,
իսկ
յոգնականի
մէջ
բոլորն
էլ
{գնում}
են
առաջին
հոլովման
տակ,
եթէ
միայն
դուրս
հանենք
մ
ի
բռնակալ,
այնպէս,
որ
գրեթէ
լեզուի
բոլոր
բառերը
{գնում}
են
այդ
հոլովումի
տակ
խիստ
քիչ
բացառութեամբ։
Պ
պատմութիւնը,
ուր
ազնիւ
օրիորդը,
Ագապին,
զոհ
է
{գնում}
գիշերադէ՜մ
մարդոց
դժոխային
կրօնամոլութեան
եւ
դաւա
մի
քանի
թերութիւնք
եղած
չլինէին,
որոնց
կարգն
ենք
{գնում}.
ա)
Գարեգնի
ձու
նկարելը:
Մենք
ասելիք
ունենալու
իթերի
մահը,
խո՛ր
հոգոց
է
քաշում,
մէջքի
վրայ
հետ
{գնում},
գլուխը
Գարեգնի
ձեռքի
վրայ
դնելով
խնդրում
է,
որ
խանում
էր
ինձ,
թէ
"
երբ
սուրբ
Գրիգոր
Լուսաւորիչը
{գնում}
էր
այդ
սարի
գլուխը,
գիշերային
առանձնութեան
մէջ
Ն
երբեք
չէ
կանգնում
մի
կէտի
վրայ,
այլ
միշտ
առաջ
է
{գնում}.
ամէն
օր
լինում
են
նորանոր
յայտնագործութիւնք
եւ
ն"։
Մենք
հասած
ենք
մեր
նպատակին:
Առաջ
ենք
{գնում}:
Առհասարակ
պ.
Պռոշեանցի
ծանօթաբանութիւնքը
Բայց,
ասենք
թէ
թագաւորները
որսորդութեան,
էին
{գնում},
ասենք
թէ
մենամարտում
էին
երբեմն-երբեմն
զուարճու
ելու
վրայ.
ուստի
ամէնքն
էլ
գոհանալով
ուրախ-ուրախ
{գնում}
են
իրենց
տունը:
Ով
կարող
էր
ասել
թէ
Տարանտելլան
նը
կը
քշէի,
հիմի
մովրովը
գալուս,
թէզով
իշխանն
ա
{գնում}
գլուխ
տալի,
բարովում,
աղավար
խօսում,
հետը
նստո
արակում:
Վարդիթերը
թութի
տերեւը
այգուց
առած
{գնում}
է
տուն
(եր.
71-72).
հայրը
հանդիպում
է
նորան
ճ
թումն
ուզում
է
այգին
բանալ
(թաղը
վեր
տալ)
նորան
{գնում}
են
օգնելու
տասը-քսան
երիտասարդք
եւ
մի
օրում
աւարտ
ւարտում
են
գործը:
Դորա
փոխանակ
Հեթումի
որդիքն
էլ
{գնում}
են
միւս
օր
աշխատող
երիտասարդներից
մինի
այգին
բանա
ղ
էլ
ամբողջ
ազգի
ոգու
եւ
ձեւի
հետ:
Օրինակի
համար
{գնում}
ենք
այստեղ
նորա
"
Ջան
գիւլումը
"
(եր.
74).
Խ
տգեղ
երեւցածը
չէ
տանում
ժամանակը,
իսկ
նոր
լեզուն
{գնում}
է
ժամանակի
հետ
զուգահեռաբար,
ուրեմն
նոր
լեզուն
տ
ղութիւնքը։
Նա
չգիտէ
թէ
ի՞նչ
տեղից
եկաւ
եւ
ո՛ւր
է
{գնում}
։
(Թէեւ
այս
բանը
եւ
շատ
ուրիշների
համար
տակաւին
գո՛հ
է
ազգի
վիճակից,
որ
կարծում
է,
թէ
նա
առաջ
է
{գնում},
որ
մտածում
է
(եթէ
կարող
էր
կատարել
այս
պաշտօնը
է
մի
որպիսի
եւ
իցէ
բայ
ամբողջ
գրվում
է,
ինչպէս՝
{գնումէ},
կամ
են
գնում,
հետեւեալ
բայերը,
ինչպէս՝
կոտրո
զի
հնարավորություն
ունենա
նրանց
(հայերին)
դասել
{գնչուներից}
հետո:
Խմբագրությանը
հաճելի
չէ՞
արդյոք
համաձայնել
րամով
կամ
անգլիական
դեսպանության
հովանավորությամբ
{գնված}
դավանափոխների
չնչին
թիվը
հասցրել
էին
տասնյակ
հազա
։
Երկու
հազար
ռուպլին
չորս
հատ
երծաթեայ
սկիհ
{գնվի}
մինն
Մադրասայ,
մինն
Կալկաթու
եւ
երկուսն
Հալաբայ
ը՝
պարսպից
արձակուած
քարից,
իսկ
աջումը
հրազէնքի
{գնտակից},
վայր
ընկաւ
մեռելի
նման։
Նորա
այս
վիրաւորութիւն
ստ
կեանք,
եթէ
ամեն
մինը
այդ
եղջերուաքաղ
փառքերից
{գնւում}
են
սոսկալի
հարկերի
եւ
սարսափելի
պարտքերի
ծանրութե
նք,
որ
այդ,
առժամանակեայ
անախորժութիւնների
գնով
{գնւում}
է
ապագան:
Կէսկտուր
հնարները
միշտ
վնասեցին
մարդկո
արքայութեան
դուռը
բացող
եւ
փակող...
(մի՞թէ)։
{Գո՛հ}
եմ
Աստուծուց,
որ,
Պապական
չ'լինելով,
ունիմ
ազա
րոպէիս
աւելի
լաւ
օրինակ
չունենալով
մեր
ձեռքում՝
{գո՛հ}
եղանք
գտնուածով։
Յայտնի
է,
թէ
"
առ
'ի
չգոյէ
Աստ
։
Անտարակոյս,
ես,
որ
ասում
եմ
այս,
իսկ
նա,
որ
{գո՛հ}
է
ազգի
վիճակից,
որ
կարծում
է,
թէ
նա
առաջ
է
գնու
բարեպաշտօն
ազգակցաց
մերոց
բնակելոց
'ի
Հնդիկս,
որ
{գո՛ն}
Մասեհ
Բաբաջանեան
կամ,
հասարակ
կոչմամբ,
Աբդըլմսե
հանգուցանէր
'ի
ծերութիւնս.
եւ
կարող
լինէի
առ
նմա
{գո՛նեայ}
սուղ
ինչ
ժամանակ
մնալ,
թէպէտ
եւ
ոչ
թերակատար
գոլ
մի
երեւելի
արծաթագլուխ:
-
Եթէ
չճարենք
եւս,
{գո՛նէ}
մեր
խիղճը
մաքուր
է
եւ
հոգին
հանդարտ,
գո՛նէ
չկայ
եւս,
գո՛նէ
մեր
խիղճը
մաքուր
է
եւ
հոգին
հանդարտ,
{գո՛նէ}
չկայ
մի
մարդ,
որ
ասէ,
թէ
այս
ինչ
մարդ
իմ
արծաթը
այդ
երեք
հազար
մանէթը
մածունի
տուր,
երեսդ
քսիր,
{գո՛նէ}
այդ
օգտակար
եւս
կը
լինի,
որովհետեւ
ի
բնէ
շատ
սպի
ախիջեւանի
մէջ
հաշուատուն
կամ
գործակալ
մարդ
պահէին
{գո՛նէ}
միմիայն
Ֆրանսիայի
Մարսէյլ
քաղաքի
մէջ,
այն
ժամանա
առելի
գանձատնից
ոսկին
եւ
արծաթը:
Երանի՛
էր,
եթէ
{գո՛նէ}
արուեստներ
ծաղկեցուցած
լինէին՝
բնութենից
հեռանալ
նի
Նախիջեւանը,
տեսանելով
այս
րոպէիս
իւր
վիճակը,
{գո՛նէ}
պիտի
բարւոքէր
ներկան
գալոց
ժամանակները
ապահովելու
սումնարանը
ոտքի
վերայ,
էգուց
գնայի
ես
գերեզման,
{գո՛նէ}
փարատուած
կը
լինէր
սրտիս
կսկիծը
եւ
խաղաղ
հոգով,
ի
մինի
մէջ
(տարակոյս
չկայ,
որ
աշակերտի
պէս)
եւ
{գո՛նէ}
այնքան
բան
ուսանէր,
որ
նորա
մտածութիւնքը
մարդավա
անուանուի
Պ.
Նալբանդեանցը:
Ի՛նչ
լաւ
կը
լինէր,
{գո՛նէ}
հնար
կ՚ունենայի
ես
եւս
ստանալու,
ուրիշները
եւս
ն
ինչեւ
հիմա
Հայոց
ազգը
կանգուն
կեցած
աշխրքիս
մէջ,
{գո՛նէ}
ընկճեալ
ազգաց
թիւը
կը
համարուի։
Ըսինք
նաեւ,
թէ
որ
դասուն:
Կարծեմ,
որ
այժմ
հասկացար
միտքս:
{Գո՛նէ}
մի
անգամ
կը
վերանային
տարակուսութիւնքը,
եւ
կարօտ
իմաստասիրութեան
համար
արծաթ
եւս
վճարող
չլինի...
{գո՛նէ},
մի
քանի
տարի
ժամանակով,
դարձեալ
կ՚ապահովէ
իւր
Մեք
դառնում
ենք
դէպի
հասարակութիւնը,
որի
համար,
{գո՛նէ}
արտաքին
ձեւով,
տպուել
էր
այդ
գործը.
մեք
կամինք
ացս
դեգերեսցի
վայրապար։
Խի՜ղճ
ազդեսցէ
{գո՛նէ}
ի
սիրտդ,
յէ՜
անոպայ
դատաւոր,
Արծաթ
քանզի
ա
են,
Որոնց
անունն
չուզեմ
տալ.
Բայց
որ
{գո՛նէ}
մի
գաղափար
Դու
ունենաս
նոցա
վրան,
(Թէ
յդ
աշխատութիւնը
Ազգին
մի
բանի
տեղ
անց
կը
կենա՞յ.
{գո՛նէ}
մինչեւ
այժմ
չէ
երեւում
դորա
մի
դրական
ապացոյցը։
։
Ցաւում
եմ,
որ
պատուելի
հեղինակը
չէ՛
կարողացել
{գո՛նէ}
մասնաւորապէս
ծածկել
իւր
համակրութիւնը
Յիսուսեանց
ն
անել։
Եւ
իմ
համար
մի
հրեշտակ
մարմին
չառաւ,
որ
{գո՛նէ},
իր
հոգեղէն
բնութեամբ
տեսնելով
թշնամիների
ծածուկ
նի
է,
որ
հին
դարերում
Էջմիածին
անունը
չկար,
կամ
{գո՛նէ}
դպրութեան
մէջ
չէ
գործածուել։
Ագաթանգեղոսը
եւ
Ղազ
ւթեանս...
մի
ոք
համարեսցի
զիս
անզգամ.
ապա
թէ
ոչ
{գո՛նէ}
իբրեւ
զանզգամ
ընկալարուք
զիս
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Կո
Մեսրոպին։
Թա՛փ
տանք
մի
փոքր
այս
կարծիքը,
որ
{գո՛նէ}
հինգ
հարիւր
տարի
է,
ամեն
հեղինակ,
իր
նախորդների
ինը,
թէեւ
առանց
հիմքի
գրել
էր
այս
ծանօթութիւնը,
{գո՛նէ}
պիտի
չմոռանար
այս
եւ
53-դ
երեսում,
երբ
հարկաւոր
թէ
Փարպեցու
քահանայապետ
խօսքը
վերաբերւում
է
նաեւ
{գո՛նէ}
Սուրբ
Ղեւոնդին,
եթէ
ոչ
նորա
ընկեր
միւս
բոլոր
քահ
իլ
առն,
բազում
ինչ
արար
եւ
ծախեաց
զի
բարձցէ
զայն
{գո՛նէ}
ըստ
կիսոյն.
ընդէ՞ր.
զի
կուրացաւ
տուն
իւր։
Զի՞
նքը
իսկ
Պապութիւնը
ենթարկուի
վերանորոգութեան,
որ
{գո՛նէ}
դորանով
կարելի
լինի
փակել
Պրօտեստանտութեան
առաջը
ան
երկնքից,
սուրբ
գործը
կատարելու
համար,
կամ
թէ
{գո՛նէ}
արժանի
կը
լինի
ստանալ
մարտիրոսական
արմաւենին,
վճ
հարցուփորձի
ժամանակ
չ'յայտնէ
իւր
խորհրդակիցքը
կամ
{գո՛նէ}
ասէ
միայն
վանահօր
անունը,
որին
խոստացաւ
տալ
զինո
շները
նոյնպէս
օգուտ
քաղեն
մեր
նկատողութիւններից,
{գո՛նէ}
մի
ծեղի
չափ
թող
շնորհակալ
լինին,
ինձնից
ո՛չ,
այ
կա՛մ
մի
գիտեցողի,
կա՛մ
բառարանի
միջնորդութեամբ։
{Գո՛նէ}
այսպէս
է
մեր
հայեացքը
եւ
այն
պատճառը,
որ
տեղն
եկ
ր.
այդ,
առաջին
անգամ
լսում
ենք
պ.
Պռոշեանցից:
{Գո՛նէ}
խոստովանում
ենք
մեր
տգիտութիւնը,
որ
մենք
չգիտենք
ւմ
կամ
լուացւում։
Կարող
ես,
կրկնում
ենք,
գտնել
{գո՛նէ}
մէկ
մարդ,
որ
լսէ
քեզ
եւ,
վերացական
գեղեցկութեան
ձգտողութեան
տէր
մարդիկը,
եթէ
ուրիշ
բան
չգիտեն,
{գո՛նէ}
պիտի
ենթադրել,
որ
Աստուածաշունչ
կարդում
են։
Մեն
ւմ
նորա
համար,
որ
օրէնքը
արգելում
է
գողանալ,
նա
{գո՜ղ}
է
եւ
աւազակ:
Մարդը
չէ
սպանում,
եթէ
այն
պատճառով
ւոյն
Ի
կենսաբաշխ
խառնելիս՝
Չա՜փ
քեզ
ի
{գոգ}
տացի
շարժուն,
Յաւիտեան
օրհնեա՜լ
լիցիս:
:
Անդ
եւ
թակոյկք
ճախարակեայ
Ժմտեալ
նմա
{գոգ}
ի
խինդ,
Անդ
եւ
սոսորդ
ոչ
ի
բացեայ,
Ե
քայութեան
փառացը
հասա՞ն"։
Պատասխանի
"
ո՛չ,
այլ
{գոգ}
Աբրահամու
ըսուած
տեղը
արգելեալ
կային
եւ
կսպասէին
զարոսին,
յորում
Քրիստոս
ասէր
զՂազարու
հանգչիլ
՚ի
{գոգ}
Աբրահամու,
ապաքէն
այդ
առակ
էր,
սովորական
ձեւ
խօ
յն
է՝
հերձիչ
նորա
յեկեղեցւոյն
Հայոց
եւ
անկանիլ
ի
{գոգ}
պապին
Հռովմայ,
այլեւ
աղճատել
զգրածս
նախնեաց
մերո
տիոց
դաւաճանեալ
ի
լատինացեալ
աբեղայից
անկեալ
էր
ի
{գոգ}
եկեղեցւոյն
Հռովմայ,
յորում
եւ
ընկալեալ
զքահանայո
ս
Վերսայլը
օտարներին՝
կամելով
ասել,
թէ
ահա՛
այն
{գոգաւոր}
հայելին,
որի
կենդրոնում
հաւաքուած
են
ֆրանսիական
շմարտութեան
կենդանարար
աղբիւրը՝
Յիսուսի
Քրիստոսի
{գոգը}:
Աշխարհի
երեսին
ճշմարտութեան
պաշտօնեայն
միշտ
բռնած
ընթացքի
մէջ,
եւ
մինչեւ
չդիմէ
դէպի
բնութեան
{գոգը},
յառաջադիմութիւնը
աներեւակայելի
է:
Թո՛ղ
հազարաւ
եւ
նախանձելի
աշխարհ՝
իւր
հայրենիքը,
իւր
արարչի
{գոգը},
մեր
բոլորի
կենդանութեան
աղբիւրը
եւ
շարժառիթը։
խիկ
ընդունի
մեր
սրտա՜նց
շնորհակալութիւնը
հայկական
{Գոգըլը},
որին
մաղթում
ենք
մի
փայլուն
գալոցք:
Մենք
ականի
մայրը,
գալիս
է
նորա
մօտ,
ասում
է,
բռնի՛ր
{գոգնոցդ},
եւ
ածում
է
նորա
մէջ
սխտորի
փեճեկներ
շատ.
յետոյ
եսանո՞ւմ
ես
այս
նամակը,
-
շարունակեց
նա,
հանելով
{գոգնոցի}
գրպանից,
-
եղբայրս
բերել
է
սորան
Մոսկուայից...
անցին,
ճրագը
ձեռքին
ետ
դարձաւ.
նամակի
պատասխանը
{գոգնոցի}
գրպանում
էր:
Երբ
նա
ներս
էր
մտած,
Թիւթիւնճի-
պէս
եւ
իցէ
պատահում
է,
որ
երկարը
ամրացած
մնամ
են
{գոգնոցի}
վերայ,
որ
նա
չէ
նկատում
մութ
տեղը:
Հասանում
է
տ
ւօտուն
հանդերձ
հագնելու
ժամանակ,
տեսանում
է,
որ
{գոգնոցի}
վերայ
կախուած
էին
երկու
հոլանդեան
ոսկիք,
իսկոյն
եռեւս
նստած,
առանց
ձայն
հանելու,
կամաց
թափում
է
{գոգնոցից}
սխտորի
փեճեկները...
Բայց
ինչպէս
եւ
իցէ
պատահու
աց,
որպիսիք
են
Պուշկին,
Ժուկովսկի,
Լերմոնտով,
{Գոգոլ}
եւ
այլն,
սքանչանան
եւ
հրճուին
զճաշակ
առեալ
քաղցր
եռք
բերուած
այն
բանը,
որ
բնութիւնը
չէ
պահում
իւր
{գոգում},
որ
բնութիւնը
չէ
պատրաստում,
անմիջապէս,
որ
մար
դ
էր,
իսկ
այն
միւսը
մի
խեղճ
ճճի:
Նախախնամութեան
{գոգում},
հաւասարապատիւ
զաւակներ
են
բոլոր
արարածք,
որ
գո
ի՛նչ
է
ինքը,
ի՛նչ
պաշտօն
ունի
ամենաբարի
բնութեան
{գոգում}
կատարելու,
մինչեւ
ո՞ւր
հասնում
է
իր
նմանների
(ո
լով,
այսօր,
վաղը
յոյս
ունին
հանգստանալ
բնութեան
{գոգումը}:
Գետի
ափը,
մինչեւ
նոր
ժամանակներս,
չունէր
մի
յ
ր
նա
սնուցանում
է,
հաւատարիմ
գրաւականներ
էին
նոր
{գոգումը}.
եւ
գիտէ
նա,
որ
ետ
եւ
յառաջ
պիտոյ
է
իւր
տուածը
Երրորդ,
թէ
պատգամաւորքն
ի
ստորագրելն
զթուղթն
{գոգցես}
՚ի
ներքին
զգացեալ
ազդեցութենէ,
եթէ
խարդախութիւն
գործոյս
այսորիկ,
այսմ
եզրակացութեան
համաձայն
էին
{գոգցես}
բոլոր
անդամք,
բացի
Ղուկաս
արքեպիսկոպոսէ,
որ
յայ
ս:
Ելեալ
ի
ցամաք,
ի
Մեսսինա
քաղաք
Սիկիլիոյ,
{գոգցես}
անշնչացեալ
ի
կատաղութենէ
մրրկիս,
ի
միւս
օր
հարկե
ւ
գիշեր
կոծելոյ
ընդ
ալիս։
Ելեալ
ի
Մեսսինայէ,
{գոգցես}
անշնչացեալ
ի
տառապանաց
մրրկին,
ի
միւսում
աւուր
հ
րեմն
եւ
ի
ծանրութիւն
աշխատութեան,
յաշխարհի,
ուր
{գոգցես}
հուր
տեղայ
յերկնից::
Մեծապէս
ցաւ
է՛
ինձ,
զ
ան
եթէ
բազումք,
խիլային
ի
բնութենէ՝
աստուածային
{գոգցես}
կայծակամբք
ջահաւորեալ,
ըստ
որոյ՝
եթէ
այլոցն
միա
ր
հիւթ
ինչ
թափանցեալ
յակաստան
հոգւոյս,
զիճութիւն
{գոգցես}
գերեզմանական
ազգոյ
իմն
արագութեամբ
լնանիւր
յուղեղ
ամ
[հայկական
ոգւոյ,
յար
եւ
նման]
անցանեն
եւ
դարք
{գոգցես}
ի
չորեքտասանիցն
սկսեալ
մինչեւ
ցայս
վայր,
յորում
թեան
ի
Հայաստան
աշխարհի՝
ի
ձեռն
սրբոյն
Գրիգորի:
{Գոգցես}
ամենայն
մատենագիրք
մեր,
սակաւ
յոյժ
բացառութեամբ
Հայաստան,
յարշաւանաց
Լանկթամուրայ,
որ
անշքացոյց
{գոգցես}
զԱրեւելեանն
Ասիա:
Յայրիացեալն
Հայաստան
եւ
ի
թագա
կան
ամրոցների
մնացորդքը,
ատամնաւոր
պարիսպները
եւ
{գոթական}
տաճարները
քաղցրութեամբ
յիշել
միջին
դարերը,
եթէ
մ
տ
է.
տեսէ՛ք
ահա,
հարկաւոր
է
կանգնել
երկու
հազար
{գոթիական}
սիւներ,
որ
այժմ
շատ
գործածական
է
աշխարհի
երեսին
մբ.
ո՛չ
այլ
զոք
ես
զԲարսեղ
քահանայն
միայն
գիտեմ
{գոլ}
հեղինակ
այդօրինակ
անպատեհ
գրագրութեանց,
որով
եւ
է
յամի
1846,
յորում
զիս
բռնադատին
յանձին
առնուլ
{գոլ}
յանցաւոր,
գտանէի
ես
17
ամեայ
մանուկ
անչափահաս,
շնորհելով
Ձեր
զվկայաթուղթս
իմ՝
պարտավորեսջիք
զիս
{գոլ}
միշտ
երախտագէտ
առ
ազգասէր
գերդաստան
Ձերոյին
գերազ
բաշխէ
Այվազովսքին
-
քանզի
ի
պէտս
ազգային
դպրոցաց
{գոլ}
զմատենիկն
հրատարակէ
ի
ճակատ
նորա:
Ընթերցեալ
զայն
հոգւոց:
Եթէ
եւ
ո՛չ
խոստովանի
Այվազովսքին
զհոգիս
{գոլ}
մահացուս,
ապա
ուրեմն
հարկադրի
խոստովանել
զանզգու
ցել։
Նոքա
ասում
են
"գալման
եմ",
"գոլման
եմ"
(Գալը
{գոլ}
է
եղել։
Երբ
առաջին
անգամ
լսեցի
այբի
ո
կամ
ե
փոխու
ւթեամբ
բաւիմ
ք
ճանաչել,
գրոցս
այս
լեզուի
հարկ
էր
{գոլ}
նույն
ինքն
ոստանիկ
անուանեալ,
զի
զսա
գտանեմք
յեր
յառաջիլ
ջրոց
հոսանս:
Այլ
Սահակայ
զՄեսրոպ
բաւական
{գոլ}
տեսեալ
առ
ի
կեանս
հրաշագործելոյ
զդպրութիւն
Ազգին
տմութեանց
եւ
արձանագրութեանց,
որոց
քաջ
հմուտ
զնա
{գոլ}
՝
ուսաք
ի
նորին
իսկ
գրուածոց
եւ
այլոց
նորա
ժամանա
գէթ
գիտութիւն
լոկ
հայկականին,
կարող
էին
ի
համարի
{գոլ}
լուսաւորելոցն,
եւ
յայնժամ
եւս
չէր
արժան
դեգերեցո
ի
ժառանգութեամբ,
նա
զօրհանապազ
ցուցանէ
այսմ
առիթ
{գոլ},
զդատապարտելի
միանգամայն,
կարծիքդ
իմաստնոց
Հայո
ով
նորա
հաստատութիւնը
իւր
վկայութեան
վերայ
մինչեւ
{Գոլգոթայի}
վերայ
անարգաբար
խաչուիլը
աւազակների
մէջ,
պատրաստ
ուրիշ
ձեւ
են
ստացել։
Նոքա
ասում
են
"գալման
եմ",
"
{գոլման}
եմ"
(Գալը
գոլ
է
եղել։
Երբ
առաջին
անգամ
լսեցի
այբի
ասէր
մատենագիրք
դարում,
որն
ամենաջան
խրթնութեամբ
{գոլն}
գործին
գրել
զինչ
եւ
իցէ,
եթէ
հետեւել
համարին
ուղ
ութեան
Վիեննայի,
որք
առանց
յաջ
եւ
յահեակ
նայելոյ
{գոլն}
գործեն
գէթ
թարգմանել
զԳերմանական
բառ:
առանց
զուգ
կ
չունի
բնաւին
ընդունել
զվճիռ
ինչ,
վասն
զի,
յետ
{գոլոյ}
այնր
անհիմն
եւ
բոլորովին
անկանոն
չունի
թերեւս
եւ
եւ
զոր
ինչ
Ի
նորա
կալաւ
ձեռաց
Սկիզբն
{գոլոյ},
եւ
ո՛չ
ինչ
Գտցի
ուխտիս
դիմակաց"։
Ա
ղափարն
է
յեղյեղում,
երբ
ասում
է.
"
ըստ
սննդակից
{գոլոյ}
ինձ
ի
մանկութենէ
օրինաց
Աստուծոյ
")։
Փարպեց
ակել
զչափազանց
յիմարութիւն
մերոց
քաղաքացեաց,
որք
{գոլով}
ինքեանք
յիմարք,
զնոյն
եւ
զորդիս
իւրեանց
տուեալ
յ
ւ
թէ
Նալպանտեան
դպիր
չէ
գրեալ
առ
ինքն
զգիր։
Ինքն
{գոլով}
ծնեալ
եւ
սնեալ
ի
սմին
քաղաքի
նամանաւանդ
բազմաժամա
ն
հեղինակ
եւ
գրող՝
կարեր
ասել
զճշմարիտն,
սակայն
{գոլով}
իսկապէս
հեղինակ,
վասն
այն
երկուցեալ
թէ
մատնեցաւ
եանի
յաղանդոյ
կաթոլիկաց,
քանզի
նոյն
նա
Սիմոնեանն
{գոլով}
անդ
կոչեցեալ
յոմանց
քաղաքացեաց
Նախիջեւանայ
վասն
դ
վեհափառութեան,
չէին
իսկ
եւ
ըստ
իմոյ
մականուան,
{գոլով}
գրեալ
Ուստայեանց,
յորժամ
ես
ինքն
եմ
Նալբանդեանց
,
եւ
ես
յայնժամ
չունէի
զկատարեալ
չափահասութիւն,
{գոլով}
ծնեալ
ի
26
Հոկտեմբերի
1829
ամի,
գտանէի
ի
16
ամեա
սն
զի
ըստ
յատուկ
հրամանի
նորին
բարձր
սրբազնութեան
{գոլով}
պատրաստեալ՝
ունիմ
մտանել
տեղւոյս
կայսերական
համա
վկայ.
վերն
գրածն
չորք
մին
օրինակ
համեմատ
միմեանց
{գոլով},
մի
եւ
նոյն
ժամանակումն
ձեռնադրեաց
առաջի
մեր:
ուս,
յարելով,
եթէ
գլխաւոր
կոչեցան
սոքա,
աղբիւր
{գոլով}
այլոց
բազմապատիկ
մեղանաց:
Բայց
յետոյ
հարցանէ
"
գ
եայ
սուղ
ինչ
ժամանակ
մնալ,
թէպէտ
եւ
ոչ
թերակատար
{գոլով}
սուրբ
եւ
ստոյգ
հաւատ,
զոր
ուսեալ
'ի
տղայութեանն
ցեալ
աշակերտեցաւ
Ղազար
առ
ոտս
Աղանայ,
որ
եւ
քեռի
{գոլով}
Վահանայ
Մամիկոնենի
ընկալաւ
զպատանին
զխաղակիցն
ազգ
նախապաշարմամբ
եւ
կամակոր
թմրութեամբ
ազգին
զգածեալ
{գոլով}
։
Ահա
յայս
երկրորդ
վիճակի
եղելոց
Հայոց
ծնաւ
Մ
ացին
'ի
Հայոց
եւ
միաբանեցան
յայս
գործ.
եւ
սակայն
{գոլով}
'ի
նոյն
զանգուածոյ
եւ
ոգի
ազգասիրութեան
որ
էր
բնա
իբր
զի
'ի
կառուցանել
անդ
թէ
զկրօնն
եւ
թէ
զվանս,
{գոլով}
ամենեւին
աղքատ
իւրովքն
հանդերձ
պէտս
ունէր
նպաստից
ր
երկիրս
գնաց
մինչեւ
'ի
Պաղտատ,
եւ
սա
եւս
օժտեալ
{գոլով}
փօլիթիքական
ձրիւք,
'ի
գործ
ած
զայն
յամենայն
տեղի
իթիքա
էր
Մխիթարեանց
Վենետիկեցւոց,
արդեօք
յԵւրոպա
{գոլով}
ոչ
ուսուցանել
իւրայնոց
զլեզու
Եւրոպացի
առ
'ի
համա
ռամելութեանս
իմում,
իսկ
եթէ
արդարութիւնն
կենդանի
{գոլով}
ոչ
կամիցի
առնել,
զոր
արժանն
է,
բազուկն
արդարութ
սմ
կանոնի,
գէթ
այլապես,
որչափ
զօրեցինն,
սակայն
{գոլով}
նոցա
մատենագրեալ
ի
լեզու
էին
եւ
անմատչելի
հայոց
ժ
ք
ի
սկզբանէ
անտի
ծագման
թագաւորութեան
Արշակունեաց
{գոլով}
ենթակայացեալ
եւ
ստրկացեալ
ազդեցութեանց
այլոց
պետո
ահա...
արեւը
ծագեցաւ:
Ցօղի
կաթիլները,
հետզհետէ
{գոլորշանալով}
ցնդեցան,
գնացին,
իսկ
տերեւքը
մնացին
այրող
ճառագ
ից
կեանք
էր
ստացել
սերունդի
նահապետը:
Ծովի
ջուրը
{գոլորշիանալով}
բարձրանում
է
մինչեւ
ամպերը,
բայց
երկար
չէ
մնում
ական
պարագաները:
Իսկ
ի՞նչ
եղավ
ծխախոտի
խանութը,
{գոլորշիացա՞վ}:
Այս՝
Հովհաննեսին
է
վերաբերում։
Բարեւիր
յս
նմանութիւնը
պատահական
էր)։
Թէեւ
հին
լեզուի
մէջ
{գոլումն},
տալումն
չկայ,
բայց
լալումն
կայ,
եւ
Հնդկաստանցին
որ
ոչ
ոք
չգիտե,
քեզ
միշտ
հայտնի
է
եղել
եւ
անչափ
{գոհ}
եմ,
որ
դուն
ինձ
միշտ
օգնել
ես:
Բժշկությունը
Ասենք,
ոչ
ոք
չի
տեսնի
աշխատանքս,
եթե
ես
նրանից
{գոհ}
չլինեմ:
Այնուհետեւ՝
ցտեսություն,
համբուրում
եմ
իճակի
եմ
եւ
ինչ
որ
միայն
կարող
եմ:
Ես
միանգամայն
{գոհ}
կլինեմ,
եթե
գտնեմ
գեթ
ամենափոքր
արձագանք
ո՛չ
թե
վհետեւ
նա
ըստ
ինքյան
չի
արտահայտում
հասարակության
{գոհ}
լինելն
արդեն
կատարված
գործողությամբ,
նա
չի
ասում
որ
իբր
մենք,
ներքո
ստորագրողներս,
հոժար
ենք
ու
{գոհ}
արդեն
կատարված
գործով
եւ
այլն,
կարելի՞
էր
արդյոք
ձնէ
եւ
առակ
չթողուր
իրենց
կանչելէն
ետեւ,
անոր
ալ
{գոհ}
չըլլար
կ՚ելնէ
(իբրեւ
կարեկից)
Էջմիածնայ
վարդապե
,
Որ
չէր
ստացել
բաղդից
մի
հարուած,
Որ
{գոհ}
իւր
օրից
հասած
գիշերին,
Աղօթք
է
առնում
վեր
Ապոլլոն,
որ
տուիր
Ինձ
այս
քնար
հոգեմաշ,
Այո՛,
{գոհ}
չե՛մ
քեզանից.
Տրտնջում
է
եւ
աշխարհ:
Իբրեւ
պատի
յլ
տալ
անգամ
թէ
ստորին
դասակարգը
կաող
էր
երբեւիցէ
{գոհ}
լինել
այդ
համակարգութիւնից:
Ազգ
ասելով
հասկա
,
որ
վախճանել
են։
Բայց
պ.
Էմինը,
այս
չափով
էլ
{գոհ}
չլինելով
եւ
Փարպեցուն
457
թուականից
յետոյ
մի
քանի
տոհմի
վերայ,
բարեաւ
լինի
քո
գալը,
ողջամբ
եկիր.
{գոհ}
եմ
քեզանից,
որ
մեր
ցեղի
թշնամիներից,
որ
սպանել
եւ
ճանաչելոյ
զքրտնաջան
ճիգն
հեղինակին
եւ
բիւրիցս
{գոհ}
զնմանէ
լինելոյ,
զի
նախընտիր
վարկաւ
զօգուտ
հասարա
ախ
յառաջաբանութիւնը,
վերջինս
եթէ
չլինէր,
առաւել
{գոհ}
պիտի
լինէինք:
Հեղինակի
լեզու
ասելով
չենք
իմ
եց:
1
մարտի
տեսութիւն
եղբ[օրս],
Մագ[դաղինէի],
{Գոհ[արինէի]},
Յովհ[աննէսի]
եւ
Ան[անիայի]
հետ.
առաջ[իկայ]
տե
,
եւ
որի
յիշատակի
համար
մեդալիոններ
կտրուեցան
ու
{գոհաբանական}
աղօթքներ
կատարուեցան
առ
Աստուած։
Ոչինչ
էր
պա
է՝
ի
կենդանատուն:
Աղաչեմ
ընդունել
զլիաբերան
իմս
{գոհաբանութիւն},
նշան
երախտապարտութեան
սրտիս.
զարդիս
անձեռնհաս
ժմ
եւ
թէ
առ
յապայն
մատուցանել
հեղինակին
զլիաբերան
{գոհաբանութիւն},
ո՛չ
թէ
անհատք
ոմանք
սահմանաւոր
թուով
յամբողջ
ըն
մ
առաջնորդւում
էին
հոգեւոր
դաստիարակների
ձեռքով՝
{գոհանալով}
իւրեանց
հոգեւորների
աշխատութենից,
հրաժարուեցան
ա
նում
էր.
արեւն
էլ
մտնելու
վրայ.
ուստի
ամէնքն
էլ
{գոհանալով}
ուրախ-ուրախ
գնում
են
իրենց
տունը:
Ով
կարող
էր
աս
լայլողն
պարտական
լիցի
ահեղ
ատենին
Քրիստոսի:
{Գոհանամ}
զքէն
Տէր,
զոր
ետուր
ինձ
ժամանակս
այս
բարի
եւ
արա
ր
քրիստափոր
անուանիմ
քրիստոնեայ
եմ.
այլ
առանձինն
{գոհանամ}
զԱստուծոյ,
զի
այսպիսի
վարանս
զարթոյց
յոգիս
ուղղա
ենայն։
Ապա
բացեալ
զգլուխ
իւր
յատենի
անդ
ասաց,
"
{գոհանամ}
զքէն
տէր,
զի
'ի
կամիլ
զդատ
մեր
մեծ,
զոր
ունէաք
մրագիր
կամ
դոկումենտ:
Դրութիւն
մեր
եւ
առողջ.
{գոհանամք}
զաստուծոյ.
զի
մարդասիրութեան
նորա
ժամանեալ
կորզե
լիական
կառավարութեան
սահմանադրութեան
վրայ,
նա
չէ
{գոհանում}
նորանց
պախարակելով,
այլ
որպէս
թէ
աւելի
ծանրացնել
ր
ի
շրթանց
լարս
կուսանին
Ժպիտ
փայլի,
յայտս
{գոհար}
վարդք
վառին,
Հաւատարիմ
մնայ
սակայն
լռութեա
աւոր,
Ճոխ
հեշտալեօք
բիւրաւոր,
Այլ
զի
{գոհար}
մեծագնոյ
Ոչ
շողայ
թարց
քերելոյ,
Է
Ած
Բեկորք
փայլին
ի
յակինթ...
Երգի
ի
քնար
Ի
վաղիւ
{գոհար}:
ԺԱ.
ՅԻՇԵԱ՛
ԶԻՍ
Լուսաբերին
յառաւօտել
Նորայ
ասածը,
որ
նա
լսում
է,
Մեզի
բաշխում
է
զինչ
{գոհար}
անգին:
Ոչինչ
դատաւոր,
ոչինչ
իրաւունք
Չեն
այնքա
ւմար
դրամս
ի
փոխ
տայ
վանաց,
վաճառականութիւն
առնէ
{գոհարաց},
որպէս
վկայեն
ականատեսք,
եւ
մինչ
Թադթէոս
եպիսկո
ու
ման
ես
գալիս
ոտքով:
Ոսկի,
արծաթ,
{գոհարեղէն},
Իմ
պարծանքը,
իմ
գանձերը.
Թէ
դոցանո
:
Ոմանք
ասում
էին,
թէ
հետը
բերած
արծաթ
ունէր
կամ
{գոհարեղէնք},
երբ
եկել
էր
Նախիջեւան,
որպէս
թէ
կամաց-կամաց
վա
պահւում
էին
վաճառելի
ապրանքները՝
ոսկի,
արծաթ,
{գոհարեղէնք}
։
Նոցա
երեւելի
վաճառատեղիքը
էին
Սանտա-Ֆէ,
Բուէնո
ներ
նման
յակինթի...
Ու
բաբախում
է
սիրտը
սիրավառ
{Գոհարը}
տաշող
քերթող-վարպետի.
Գովում
է
նա
-
քնարերգակ
`
պետի.
Գովում
է
նա
-
քնարերգակ
`
Վաղուան
փայլուն
{գոհարը}
թանկ:
ԺԱ.
ՅԻՇԻ՛Ր
ԻՆՁ
Արուսեակը
արշալոյսին
Փո
ին
Հրապոյրներով
իր
բիւր
ու
անբաւ,
Եւ
որովհետեւ
{գոհարն}
մեծագին
Առանց
տաշուելու
չի՜
փայլում
բնաւ
`
0՜,
անի
բոլոր
գոյքը,
որոնց
մէջ
լինում
է
եւ
շատ
անգին
{գոհարներ}
եւ
այս
մատանին
եւս,
իսկ
խանի
մարմինը
գորգերի
մէջ
գ
ունի
իմ
աչքումը,
քան
թէ
աշխարհի
բոլոր
թանգագին
{գոհարները}
եւ
հարստութիւնքը:
Այս
խօսքերի
վերայ
Պ.
Խ.
ւ
էք.
ձեզ
յիշատակ
չեն,
ձեզ
փառք
չեն
ձեր
փայլուն
{գոհարները}
կամ
ուռած
քրինօլինները։
Ձեր
պարծանքը
եւ
յիշատակը
.
Բայց
չենք
ուզում
ճանաչել,
Որ
մեծատան
{գոհարները}
Մահուն
չեն
լինիլ
արգել։
Նա
ամենո
ոստանդնուպոլիս,
մանաւանդ
այն
մտքով,
որ
թանկագին
{գոհարները}
վաճառեն
տաճկի
սուլթանին:
Բայց
ագահութիւնը
յղա
հը,
կազմած
մարդու
ոսկերքից
եւ
զարդարած,
փոխանակ
{գոհարների},
չորացուցած
չղջիկներով
եւ
գորտերով:
Այս
գահի
վե
ր,
եւ
ինքը
մնում
է
տէր
բոլոր
կայքին:
Այստեղ
իւր
{գոհարների}
միջից
մի
ամենաթանկագին
ադամանդ,
շատ
հազուագիւտ
ի
ապակիների
հետ:
Կապոյտ
երկինքը
զարդարուած
անհամար
{գոհարներով},
ասես
թէ,
ուրախակից
էր
լինում
ինձ.
մեղմիկ
քամի
,
մի
հարուստ
եւ
հպարտ
աշխարհ,
որ
լի
էր
ոսկով
եւ
{գոհարներով},
որ
արհամարհում
էր
ստրուկները,
բայց
ո՛չ
մինը
այ
ը
ստացա
երեկի
եւ
կարդալով
իմացա
ձեր
ողջությունը,
{գոհացա}
աստուծուց,
որ
ողջ
եք
եւ
առողջ,
թեպետեւ
քո
հիվան
վերայ
մեր
ունեցած
գաղափարը,
եթէ
համոզուեցաւ
կամ
{գոհացաւ},
մեք
մեր
շնորհակալութիւնը
կանխիկ
յայտնում
ենք
նո
մ
է
այն
հրովարտակը
ազգի
էական
շահին:
Այսքանով
չէ
{գոհացել}
ազնուականութիւնը
եւ
փետրուար
2-ից
տուել
է
կայսեր
առաջ
տանել,
դորանով
ներկայ
վիճակը
չէ
կարող
նորան
{գոհացնել}
աւելի
փոքր,
կատարելութիւն
համարուիլ։
Ստիպվեցանք
ճեան
Պրուսացի"։
Ի՞նչ
օրհնութիւն,
կամ
ի՞նչ
{գոհութիւն}
մատուցանենք
պ.
Չամուռճեանին,
որ
քրիստոնէական
կր
ը
եւ
շատ
ուրիշների
համար
տակաւին
գաղտնիք
է,
բայց
{գոհութիւն}
բնութեան,
օրէ
օր
այդ
անթափանցելի
վարագոյրը
անօսր
անց
կոչումը
վերոգրեալ
պատճառների
համար:
Մենք
մեր
{գոհութիւնը}
եւ
շնորհակալութիւնը
միահամուռ
յայտնում
ենք
բովանդ
հանն
Մանդակունու
հետ
այնտեղ
վազէին
իրենց
աղօթքը,
{գոհութիւնը}
եւ
ուրախական
արտասուքը,
որպէս
անոյշ
հոտ,
Աստուծ
զարդուք
բերեալ
լինին
նշանք
՚ի
տէրութենէ
պարսից
եւ
{գոհութիւնք}
առ
աստուած
՚ի
քրիստոնէական
եկեղեցւոյ
ընթանան
զմա
սանելու
չէի՞նք,
որ
նա
եւս
դարձել
էր
մի
արիւնկզակ
{գող}
եւ
աւազակ,
կամ,
սորա
հակառակ,
եթէ
մի
աւազակի
ո
րդախութեան
վերայ,
այդ
պատճառով
պիտոյ
է
միշտ
մնայ
{գող}
եւ
աւազակ
մարդերի
սեպհական:
Դ.
Յունիսի
յրում
է
մի
ժամանակ
մի
ցիգան
կին՝
որպէս
կախարդ
եւ
{գող}
։
Այս
կինը
ունենում
է
մի
դուստր՝
Ազուչենա
անունո
այութեան
համար,
եւ
թէ
այդ
տղայի
ցեղը
տանով
տեղով
{գող}
են:
Այս
ասելով՝
հանում
է
ծոցից
մի
նամակ
տղայի
մ
ը
բնութեանն
է:
-
Պարո՛ն,
չափդ
ճանչցիր,
ես
{գող}
չեմ,
ես
հողը
չեմ
յափշտակել,
ես
ձրի
չեմ
առել,
դ
վաճառելու
եւ
ո՛չ
դու
իրաւունք
ունէիր
գնելու.
նա՛
{գող}
է,
եւ
դու՝
գողակից,
որովհետեւ
երկրագունդը
անհա
տացնել
սեւ
հողը։
Նա
իւր
անձն
է
պաշտպանում,
{գող}
է
կամ
փախստական
Եւ
կամ
անտուն,
անտեղի,
աղք
դուռին,
բացեց
նորան
այնպիսի
երկիւղով,
ինչպէս
մի
{գող}
բանում
է
օտարի
դուռը,
մտաւ
պարտէզը,
նայում
էր
ա
դու
իրաւունք
ունէիր
գնելու.
նա՛
գող
է,
եւ
դու՝
{գողակից},
որովհետեւ
երկրագունդը
անհատի
սեպհականութիւն
չէ
նա
չէ
գողանում
նորա
համար,
որ
օրէնքը
արգելում
է
{գողանալ},
նա
գո՜ղ
է
եւ
աւազակ:
Մարդը
չէ
սպանում,
եթէ
այ
Երբեմն
մի
փոքր
զրկել...
Երբեմն
մի
փոքր
{գողանալ}...
։
Չխռովելով
մեր
խիղճը,
Չաղմ
տանան,
-
դու
այդ
շինութեան
ժամանակ
մտքումդ
ունիս
{գողանալ}
նիւթեր,
եւ
մի
այլ
տեղում
շինել
մի
առանձին
դժոխիկ
տարել
իւր
մօր
կտակը,
գնում
է
մի
օր
կոմսի
տուն
եւ
{գողանամ}
է
օրօրոցից
նորա
որդին,
որ
տանի,
այրէ
կրակում
եւ
եւ
եթէ
այս
բանը
իմանալով
մի
մարդ
չարագործութենով
{գողանայ}
այս
մատանին,
այն
ժամանակ
գողացողը
պիտի
մեռանի
կա
միայն
խոնարհեցնում
ենք
մեր
ծունրը:
Մարդը
չէ
{գողանում},
բայց
եթէ
նա
չէ
գողանում
նորա
համար,
որ
օրէնքը
ծունրը:
Մարդը
չէ
գողանում,
բայց
եթէ
նա
չէ
{գողանում}
նորա
համար,
որ
օրէնքը
արգելում
է
գողանալ,
նա
գո
իրներով
եւ
օրագիրներով:
Նոցանով
սուտ
են
խօսում,
{գողանում}
են,
սպանում
են,
խարդախութիւն
են
առնում,
սեղանա
եւ
գգուի
Սէր
եռանդն
յիս
բորբոքի։
"
{Գողացա՛ն}
զձուս,
Ո՞
տայր
ինձ
որդիս,
Մինչ
ես
գա
ացեալ
պատկերը,
այլ
եւ
մի
բան
եւս
գողացայ:
-
{Գողացա՞ք},
-
ընդհատեց
կոմսը:
-
Այո՛,
-
պատասխանեց
Մա
ւղարկում
էր
վերոյիշեալ
30
մանէթը
եւ
ասում
էր,
թէ
{գողացած}
արծաթ
էր:
Տղան
հերքում
է
բոլորովին
այս
զրպար
կարդան
իւրեանց
անհոգ
եւ
անփոյթ
հայրերի
եւ
պապերի
{գողացած}
ոսկորների
վերա:
Մեր
համար
շատ
ցաւելի
լինել
,
որ
դրեցի
վերասացեալ
պատկերը,
այլ
եւ
մի
բան
եւս
{գողացայ}:
-
Գողացա՞ք,
-
ընդհատեց
կոմսը:
-
Այո՛
ը:
-
Այո՛,
-
պատասխանեց
Մահտեսի
Թովմասը,
-
{գողացայ}
ահա
այս
թուղթը,
որ
դրած
էր
սեղանի
վերայ,
պտուկի
աք,
Իմ
մէջ
վառում
սէր
ու
կրակ:
"
Ձուերըս
բոլոր
{գողացան}
ինձնից,
Էլ
ո՞վ
ինձ
կը
տայ
որդիներ,
աւա՜ղ,
Մի
դատաստանն
զհասարակութեամբ
մերով։
Այն
իմ
գիրք
զոր
{գողացան}
)
դոքա,
'ի
ձեռս
իւրեանց
էր
եւ
ես
ինքն
աստ
էի
ճառը։
Կոլլեգիացիք
Կոստանդնուպօլսի
մէջ
{գողացան}
այդ
գիրքը
Չամչեանի
բնակարանից
մի
մայրպետի
ձեռքով,
ընկերքը
ունեին,
ասել
է
թե
ուրիշի
սեփականությունը
{գողացավ}
եւ
հափշտակեց:
Մինի
առավելությունը
պիտի
հիմնվի
մյ
քաղաքի
մէջ
շինեց
մի
աւագ
եկեղեցի,
որի
երեք
պատը
{գողացաւ}.
հաւատացնելով
հաշուապահանջ
իշխաններին,
թէ
այս
պ
նութիւն
ուսանելու։
Մի
անգամ
նորա
ընկերներից
մինը
{գողացաւ}
նորա
վերջին
արծաթը,
որ
բերել
էր
իւր
հետ
Սպանիայի
են
տեսնում,
որ
անցեալներումը
երկու
չարագործ
մարդ
{գողացել}
էին,
որ
մի
տուն
այրելու
ժամանակ,
գործ
դնեն
նորա
չարագործութենով
գողանայ
այս
մատանին,
այն
ժամանակ
{գողացողը}
պիտի
մեռանի
կայծակից,
եւ
ովի
ձեռքում
որ
մնայ
մատ
զմանկտին
ըսկզբանց
ծառայականաց,
խաչիւն
Քրիստոսի
ի
{Գողգոթայ}
դատապարտելոց.
որպէս
զի
ժողովուրդն
ուսցի
զամենայն
ար,
Իմ
առաջի
անիրաւ
վճիռ
լուաւ
վայրապար։
Ի
{Գողգոթայ}
զառաջինն
իմ
բոցեղէն
սուր
աչքոյք
Զաստուած
տես
ապիտոլիումի
բարձունքից,
որպեսզի
փրկություն
փնտրի
{Գողգոթայի}
ստորոտում,
այնտեղ,
ուր
իր
ստորադրյալը
խաչել
է
ա
տական
էր
մարդկութեանը
իւր
անմեղ
արիւնը,
որ
քամեց
{Գողգոթայի}
վերայ՝
մարդկութեան
կեղտը
լուանալու
համար:
Դու
ա
րտութիւնը,
որ
Յիսուսի
Քրիստոսի
արիւնով
կնքուեցաւ
{Գողգոթայի}
վերայ,
այն
ճշմարտութիւնը,
որ
հաճոյ
չէ
աշխարհին
,
զոհում
են
պարզամիտ
ժողովրդի
բարեկենդանութիւնը:
{Գողգոթայի}
նահատակը
հեռի՛
պահէ
ամենայն
անբախտ
ժողովրդի
այսպի
,
որ
անչափ
շռայլութենով
յղփացած
էր,
ցոյց
տուեցին
{Գողգոթայն}
եւ
չարչարանքի
բաժակը
եւ
այս
պատճառով
եւս
յաղթեցին
ները,
խաբեբաները,
տիրադաւները,
սեղանապղծողքը,
{գողերը},
անառակ
կանայքը,
արբեցողքը,
նախանձողքը,
ծոյլե
մարդ
արդարացնում
է
իւր
գործերը:
-
Այո՛,
եւ
{գողերը}
եւ
յափշտակողքը
կամին
հաւատացնել
աշխարհին,
թէ
իւր
ծ
չէր
դեռեւս,
եւ
ձգենք
այդ
մանուկը
աւազակների
եւ
{գողերի}
ընկերութեան
մէջ։
Մի
քանի
տարի
վերայովը
անցանելու
ատուիրում
է
ուշի
ուշով
քննել
հաշիւները,
որպէս
թէ
{գողերի}
եւ
աւազակների
ձեռքում
էր
եկեղեցին:
Հանճարեղ
երես
,
մտածում
է
երես
գտանել,
անուն
ժառանգել,
այնտեղ
{գողը}
եւ
աւազակը,
սորան
նորան
ճաշերով
եւ
ընթրիքներով
ի
կիր
նորան:
Բէգզադէն
պատասխանում
է,
թէ
չէր
կարող
{գողը}
եւ
աւազակը
ընդունել
իւր
մօտ
ծառայութեան
համար,
ե
ն
գործերից,
լիակատար
զօրութիւն
ունի
մարդասպանը,
{գողը},
պոռնիկը,
շունը,
հարստահարողը,
վէսը,
ամբարտա
յԵկեղեաց
գաւառի,
ինքնին
խաղայ
յԱյրարատ
ի
գաւառն
{Գողթ}
սրբել
զաղանդ
հերեսիովտաց
զայնու
ժամանակաւ
երեւեալ
յդ
խնկելի
ծերունին
լսեցնում
է
մեզ
մի
քանի
տող
բան
{Գողթան}
երգիչներից,
նա
ցոյց
է
տալիս
մեզ
փոքր
թէ
շատ
այն
զորս
դեռ
ի
չորրորդ
եւ
ի
հինգերորդ
դարս
երգիչքն
ի
{Գողթան}
բամբռամբ
երգէին։
Հիմնեալ
հաստատի
ապա
ի
պատմութի
Մենք
այսքանը
գիտենք,
որ
Աղանը
կրօնաւորուելուց
եւ
{Գողթն}
գաւառում
Ս.
Մեսրոպի
կացած
վանքում
մնալուց
յետոյ
կուսական
երդմանը:
Այս
խօսքերի
վերայ,
լուսինը
{գողի}
նման
դուրս
նայեց
մի
վայրկեան
թանձր
եւ
խաւար
ամպեր
աղովնը
այլազգեաց
հինգ
նախարարութեանց
երկուքն
են.
{Գողիաթը}
Գէթացի
էր
նոյնպէս։
Երբ
Սաւուղը
իր
վերջին
պատերազ
ելոյ
իմ
զամս
բազումս
'ի
պատիւ
եկեղեցւոյ,
'ի
ձեռն
{գողոց}
դատապարտեցայ
'ի
ծերութեան
իմում,
եւ
'ի
ստապատիր
ին
դէպի
անարդարութիւն:
Եւ
մի՞թէ
եկեղեցականը,
{գողութեան},
անառակութեան
եւ
սպանութեան
համար
պիտի
յանդիման
վեց:
Որովհետեւ
աւազակների
ընկեր
էր
եղել
եւ
նոցայ
{գողութեան}
կէս
բաժինը
ինքն
էր
ստանում,
փոքր
գողութիւնքը
յայ
որպէս
պաշտօնակալ,
պահում
էր
մի
սիրական
եւ
բոլոր
{գողութեան}
եւ
կաշառքի
արդիւնքը
վատնում
էր
նոցա
վերայ:
Թէպէտ
ուածը
իջեցուց
նորա
գլխին:
-
Սեպհականութիւնը
{գողութի՛ւն}
է,
-
ասաց
նա
այրական
ծանրութեամբ,
եւ
կանգնեցաւ
ց
մեր
աշխատութեան,
բնութիւնը
դնում
է
մեր
առջեւ,
{գողութիւն}
է,
աւազակութիւն
եւ
յափշտակութիւն,
եթէ
մինը
առնո
ինչո՞ւ
չէ
պիտոյ
օգուտ
քաղել
դիպուածներից,
օգուտը
{գողութիւն}
չէ,
յափշտակութիւն
չէ,
այլ
յառաջ
է
բղխում
գործեր
կրօնական
ատենի
առաջեւ,
միթէ՞
այդ
կրօնական
ատեանը
{գողութիւնը},
անառակութիւնը
եւ
սպանութիւնը
պիտի
համարէ
կրօնակ
տիրոջն
եւս
հաւատարիմ
չէ
ծառայում.
որովհետեւ
նորա
{գողութիւնը}
եւ
խարդախութիւնը
շատ
բանի
մէջ
երեւեցաւ:
Գեղեցիկ
նոցայ
գողութեան
կէս
բաժինը
ինքն
էր
ստանում,
փոքր
{գողութիւնքը}
յայտնում
էր,
որ
հաւատարիմ
երեւի,
իսկ
մեծամեծներ
մխիթարութիւնը,
ամուսնու
եւ
զաւակների
մտերմական,
{գողտրիկ}
եւ
անմեղ
հայեացքը,
որ
առանց
ձայնի,
առանց
խօսելո
հանապազ
Լարակտուր
եւ
քնարին
Վարդենեաց
ոչինչ
նիազ
{Գողտրիկ}
անդրաձայնութիւն:
ԸՆԹԵՐՑՈՂՆԵՐԻՆ
Je
ne
veux
pas
ան
ցոլքերն
անդրանիկ
`
Ցոլցըլում
են
ստինքներից
իր
{գողտրիկ}:
"
Որքա՜ն
վսեմ
ու
վայելուչ,
մեծ
ես,
Տէ՛ր,
շաղի
Մէկ
ումպովը
յագենում
է:
Սափորները
կոկ
ու
{գողտրիկ},
Օ՜,
ժպտում
են
նրան
կարծես,
Վիզն
է
նրա
այնտե
նապազ
Լարակտուր
եւ
քնարին
Վարդենեաց
ոչինչ
նիազ
{Գողտրիկ}
անդրաձայնութիւն:
ԱՌ
ԸՆԹԵՐՑԱՆԵԼԻՍ
Je
ne
տ"։
ՄՈՒՍԱՅԻՑ
ՄՈՒՍԱՅԻՆ.
Մուսա՛,
{գողտրիկ},
շարժի՛ր
անոյշ,
Հա՜ր
եօթնաղի
քնարը,
ում
է
եկեղեցի։
Եւ
մինչդեռ
ես
յայս
խորհուրդս
էի,
{գողք}
հանին
'ի
վեր
եւ
սկսան
անձրեւել
նետս
ոչ
յիմ
վերայ
խատում
տարեկան
հացը
տուն
լցնում.
տաւար,
ոչխար,
{գոմէշ},
ձի,
գութան,
չութ
պահում.
հացը,
եղը,
պանիրը
մահճիս
մէջ
հանգստացած.
կայծակը
ջարդել
էր
այն
մեծ
{գոմը},
որ
մեծ
հայրս
շինել
էր
անտառի
մօտ՝
լճի
առաջեւ՝
յց
թէ,
առանց
մեր
ձեռնարկութեան,
մի
գիւղում,
մի
{գոմի}
մէջ,
երեւում
էր
մի
տիրացու՝
ահագին
գաւազանը
ձեռ
աթոռանիստ
քաղաքը:
Ինձ
հանգստացուցին
Լեզգիները
մի
{գոմի}
մէջ.
փոխանակ
մազեղէն
պարանին՝
ձեռքս
անցուցին
մի
ր,
մի
պատանի
գեղեցկադէմ
եւ
գեղեցկազգեստ
մօտ
եկաւ
{գոմի}
դուռին
եւ
կանչեց
ինձ
Խալիլ
նայիբի
բարեկամի
անունո
ած
մարդիկ
բռնեցին
ինձ
եւ
դարձեալ
տարան
եւ
փակեցին
{գոմի}
մէջ:
Այսպէս
անցաւ
իմ
առաջին
տեսութիւնը:
:
Առանց
ամենայն
այցելութեան
երկու
շաբաթ
մնացի
{գոմի}
մէջ:
Ստանում
էի
մի
շատ
պարզ
կերակուր,
խմելիքս
է
ից,
չէի
կարող
հաւատալ,
թէ
գտանւում
եմ
բանտում՝
{գոմի}
մէջ,
մի
ապականեալ
մսուրի
մօտ:
Ձեռքիս
շղթանե
ը
ստանաս
քո
բնակութեան,
առտնին
պարտիզի,
անասնոց
{գոմի}
եւ
այլ
կարեւոր
բաների
հարկաւոր
եղածի
չափ
հողի
քան
հետ,
թէ
արի՛
խարջ
տո՛ւր,
էլ
չեն
ասում
թէ
աչառը
{գոմշի}
հետ
կարա՞յ
լուծ
անիլ
"
(եր.
169):
Տխրութ
կը
քցի
ճիպոտի
տակը
(!)
թէ
արի
ձին
բռնի՛,
տա՛ր
{գոմումդ}
պահի,
խոտ,
գարի
տու՛ր,
մովրովի
համար
ճուտ
տար
ին.
նոյնպէս
հայցեմ
գրել:
Նորալուր
համբաւ
ոչ
{գոյ}
ի
քաղաքիս,
այլ
միայն
փախուստի
Սերկէյ
Մարտինիչի,
անայագործութեամբ
ի
Գրիգորիպոլ,
զի
անդ
քահանայ
ոչ
{գոյ},
վասն
զի
տէր
Մակարն
առ
աստուած
փոխեցաւ,
տէր
Գրի
պանդխտելոց
ի
Կալկաթա:
Վեհափառ
տէ՛ր,
մինչդեռ
{գոյ}
ժամանակ
դարման
տանելոյ
վիրաց
ազգային
մարմնոյ,
որ
վսէս
ողբոց
իւրոց
զհակառակն
գտեալ
գրեսցէ,
յայնժամ
{գոյ}
յոյս
կենդանութեան
մօրս
թշուառացելոյ,
ապա
թէ
ոչ
ը
զգաց
սէր,
Գոչեաց
եթէ
մեռանիմ,
Զի
ոչ
{գոյ}
ինձ
ոք
ընկեր,
Եւ
Տէր
արար
նմա
կին,
Ի
րքն
որք
յԵրուսաղեմէ
իջեալ
էին
ասէին
թէ
բէեղզեբուղ
{գոյ}
'ի
դմա,
եւ
իշխանաւ
դիւացն
հանէ
դա
զդեւս
"
(Աւետ
"
Ո՞չ
բարւոք
ասեմք,
եթէ
Սամարացի
ես
դու,
եւ
դեւ
{գոյ}
'ի
քեզ
"
(Յովհ.,
գլ.
Ը.,
համ.
48)։
Տե՛ս
իանում
են
մի
բառի
հետ,
ինչպէս
գրուած
կամ
գրուածք,
{գոյական}
են
եւ
վերացական
նշանակութիւն
են
ստանում,
ինչպէս
գ
ւածքի
մէջ"։
Պարզ
է,
թէ
այս
ընդունելութիւն
չէ,
այլ
{գոյական}
անուն։
Բացի
սորանից,
ուած
կամ
ուածքը,
միանալով
մի
բայն
ի
վերջոյ
քան
զխնդիրն
եւ
կամ
ի
գործ
ածեալ
էին
{գոյական}
անուանք,
արմատք
ներգործական
եւ
ներգործակերպ
բայի
եմ
վերջաւորութեան
մէջ,
որ
միանալով
գործի'ն
հետ,
{գոյական}
գործ
անունին
տալիս
է
բայի
զօրութիւն։
Հին
լեզուի
ով,
ընկնելը
եւ
հերքելը
անկման
եւ
հերքման
հաւասար
{գոյական}
անուն
է,
ասաց։
Յայտնի
է,
թէ
Սալանթեանցի
սխալը
ծականը
անհոլով
եւ
թուով
անհամաձայն,
միշտ
նախադաս
{գոյականից},
յատկացուցիչը
միշտ
նախադաս
եւ
այլն
եւ
այլն,
որ
,
ընդհանրապէս։
Եւ
հազիւ
թէ
մեր
ազգի
մէջ
կարող
էր
{գոյանալ}
կամ
շարունակուիլ
մի
այնպիսի
օրագիր
կամ
պարբերական
ք,
թէ
մասնաւոր
խորհրդի
նուիրուած
օրագիր
չէ
կարող
{գոյանալ}
կամ
շարունակուիլ
մեր
մէջ
ներկայումս։
Մենք
չենք
ե
աշխարհի
երեսին,
այդ
ցուրտ
աշխարհի
պայմանների
տակ
{գոյանալով},
կրում
են
իւրեանց
ճակատի
վերայ
աշխարհի
որպիսութե
իւնք
գործ
են
դրվում
այդ
ձեւով։
Բայց
նոր
լեզուն,
{գոյանալով}
ա՛յլ
պատմական
դէպքերի,
ա՛յլ
աշխարհների
եւ
ա՛յլ
ժ
դը,
յառաջ,
քան
թէ
պիտի
գոյանայ,
յառաջ,
քան
թէ
{գոյանալուց}
յետոյ
պիտի
ապրի,
յառաջ,
քան
թէ
պիտի
քննէ
եւ
իմա
եւ
ազգասիրութեան
քաջ
նահատակները,
այն
ժամանակ
կը
{գոյանայ}
եւ
արծաթագլուխը:
Քաղաքը
եօթանասուն
եւ
հինգ
տ
,
ե՛ւ
քննելին:
Բայց
մարդը,
յառաջ,
քան
թէ
պիտի
{գոյանայ},
յառաջ,
քան
թէ
գոյանալուց
յետոյ
պիտի
ապրի,
յառ
ս
բաները
թող
ինքեանք
լինին,
թող
ոչնչից
եւ
ոչնչով
{գոյանան}
․
իմ
պատուելի
ազգասէրը
հանգիստ
թող
նստի
տանը,
նոր
լի
եւ
ըմբռնելի
մասը,
այսինքն՝
մարմինը,
արդարեւ
{գոյանում}
է,
աճում
է,
ծաղկում
է
եւ
չորանում
է
ապա։
Բայց
ւմ,
հաւասարապատիւ
զաւակներ
են
բոլոր
արարածք,
որ
{գոյանում}
են
եւ
պահպանւում
են
բնութեան
մէջ:
-
Ես
մի
ժա
ակության
մեջ,
որ
կարող
է
եգիպտական
մումիայի
նման
{գոյացած}
պահել
միայն
ձեւը
եւ
դրությունը,
զրկվելով
մյուս
կ
ասածներին
կամ
ընդունէ:
Առհասարակ
ստրկութեան
մէջ
{գոյացած}
եւ
ստրկութեան
ատմոսֆէրայի
մէջ
աճած
մարդը,
բացի
ի
ութիւնը.
բոլոր
Իտալիա
ամայացած
էր
փոքր
ինչ
յառաջ
{գոյացած}
սարսափելի
ժանտախտից,
ամբողջ
քաղաքներ,
ամբողջ
գե
ս
էր
Գեներալ
Պրօկուրօրը,
հաշւում
էր
եկամուտքը
եւ
{գոյացած}
դրամը
մուրհակներով
ուղարկում
էր
Հռովմ՝
Գեներալի
ովհետեւ
ե՛ւ
բնութիւնը
ե՛ւ
Աստուածաշունչը
միօրինակ
{գոյացած}
են
աստուածային
խօսքով
"
(Յուստոս
Լիբիղ,
նամակ
4
լի՞
է
դատապարտել
նորան,
եթէ
նորա
հասկացողութիւնը
{գոյացած}
եւ
աճած
լինելով
եգիպտական
բնութեան,
եգիպտական
ադ
յ
շնորհին,
որ
տուել
էր
ինձ,
մինչ
մի
բուռն
հողից
{գոյացայ},
եթէ
չաշխատէի
հաւասարուիլ
եւ
գերազանցել
այդ
չնչի
օրէ
օր
ստանալ
մի
յատուկ
բնաւորութիւն։
Թէ
ինչպէս
{գոյացաւ}
Մխիթարեան
ասացեալ
ընկերութիւնը,
այդ
մասին
խօսել
միայն
մի
ոտքը
կարճ
մնաց
միւսից,
եւ
ծունկի
տակում
{գոյացաւ}
մի
աւելորդ
մսի
մասն
(tyloma),
որ
մանաւանդ
անհա
Այս
կերպով
Աբեղայական
Կարգից
աստիճան
առ
աստիճան
{գոյացաւ}
մի
հասարակութիւն,
որ
ունէր
իւր
սեպհական
օրէնքներ
զի,
որպէս
ի
վերոյ
ի
ճառ
արկի,
անբաւականութիւն,
{գոյացեալ}
ընդ
մէջ
իմ
եւ
կաթոլիկ
Սիմոնեանին,
է
վասն
նորին
հ
ելոյ
տանն
ի
ձեռս
Ադմինիստրացիօնին
գումար
բովանդակ
{գոյացեալ}
դրամոց
հասանէ
ց175.
000
ռուփիս,
այն
է
17,
500
ֆո
տանց
եւ
զմեծ
տունն
բոլորովին
հանդերձ
այսքանամեայ
{գոյացեալ}
175,
000
ռուփեաց
գումարաւն
արդեաց:
Ելեալ
անտ
ճել
եւ
ոչ
իսկ
յիշել
նորան:
Ազատութեան
դիմակի
տակ
{գոյացել}
է
շահասէր
եւ
ագահ
օլիգարխիա,
որ
գործակից
էր
եղել
էջ,
որ
հալումաշ
արեց
ինձ.
թւում
էր,
թէ
մի
վէրք
{գոյացել}
էր
սրտումս
եւ
ճարակում
է
սորան:
Քունը
իսպառ
փախա
ամանակ
անտես
չառնէր
այն
հանգամանքները,
որոնց
մէջ
{գոյացել}
ու
աճել
էր
դատաստանի
տակ
ընկած
իրողութիւնը
կամ
ան
տարիներով
տարբեր
աշխարհների
եւ
տարբեր
դէպքերի
տակ
{գոյացել}
է
եւ
ամէն
տեղ
էլ
այդ
տարբեր
ազդեցութեանց
կնիքը
կր
իպտական
բնութեան,
նորա
ճաշակը
եւ
հասկացողութիւնը
{գոյացել}
եւ
զարգացել
էին
այն
բնութեան
ազդեցութեան
տակ
եւ
ա
ց
վերայ
շատ
փոքր
արծաթով
կարելի
էր
թութի
անտառներ
{գոյացնել}
շերամադարմանութեան
համար,
բայց
ոչ
ով
սիրտ
չունի
ղ
են
մասնակից
լինել
դորան:
Մի՞թէ
քաղաքը
չէ
կարող
{գոյացնել}
իւր
լինելոց
ուսումնարանի
անունով
արդիւնքի
աղբիւրն
ղիկոսի
ի
Հաղպատ),
չէ
կարող
երբէք
մի
ուրախութիւն
{գոյացնել}
իմ
մէջ,
մինչեւ
դա
օրինաւոր
կերպով
եւ
իրաւունքով
րաստութիւնքը
չլինէին,
կարո՞ղ
էր
մարդը
ոչնչից
բան
{գոյացնել},
բայց
որովհետեւ
դու
այդ
տեսակ
մտածութիւններ
ունի
եթէ
մոլեռանդ
թռիչք
երեւակայութեան,
որ
գիտէ
ոչինչ
{գոյացնել}
հոյակապ
ամբարտակներ,
մինչ
իրողապէս
հորի
միջում
է
ց,
եթէ
հոգաբարձութիւն
արած
լինէին
մի
արծաթագլուխ
{գոյացնելու}
համար,
արդեօք
յիսուն
տարու
մէջ
մի
բան
յառաջացած
ազան
մարդերի
հետ
մի
ընդհանուր
ազգային
արծաթագլուխ
{գոյացնելու}
գաղափարի
մասին,
բայց
մի
այլ
բան
մէջ
ընկնելով՝
խ
,
որ
շատ
ոսկի
շինելուց
յետոյ,
վաճառենք
նորան
եւ
{գոյացնենք}
մի
մեծ
արծաթագլուխ,
որ
եւ
դնելով
մի
շահաւէտ
գանձ
րի
վերայ:
Ընկերութեան
խորհուրդը
կը
լինէր
իւր
{գոյացուցած}
արծաթով
ամենայն
խնամով
եւ
հոգաբարձութեամբ
հոգալ
ա
ւների
հետ,
եւ
այս
էր
պատճառը,
որ
ամենայն
նորանց
{գոյացուցածը}
աստիճան
առ
աստիճան
քանդւում
էր
Կարգի
նենգաւոր
քաղ
Այվազովսքւոյ՝
խորհուրդ
պատարագին
կայանայ
միայն
ի
{գոյափոխութեան},
ընդէ՞ր
ապա
անուան
՚ի
պատարագ
կամ
նուէր.
ո՞վ
պա
ան
հացին
եւ
գինւոյն
աղաչել
զմարդասիրութիւն
նորա:
{Գոյափոխութիւն}
հացին
՚ի
ճշմարիտ
մարմնին,
եւ
գինւոյն
՚ի
ճշմարիտ
յն։
Ուրեմն
Այվազովսքին
ընդունի
եւ
վարդապետէ,
թէ
{գոյափոխութիւն}
հացին
եւ
գինւոյն
ո՛չ
լինի
ի
մարմին
եւ
յարիւն
Քրիս
ւմ
մեզ
որպէս
կայծակ:
Երկու
զանազան
ամպերի
մէջ
էլ
{գոյեանում}
են
շատ
անգամ
այն
վերը
յիշուած
երկու
այլասեռ
էլեկա
վերայ
կամաց
եւ
ցանկութեանց
ազգին,
այլեւ
ի
վերայ
{գոյից}
եւ
ընչից
նոցա:
Ըղձանայաք,
սապէս
տեղեկանալ,
որո
մարդու
թրջուած
հալաւները,
որոնց
վերայից
ամենայն
{գոյն}
կորել
էր,
անհնարին
էին
կացուցանում
ստուգապէս
ճան
չհագնէք
Հայութիւնը
ոչ
որպէս
քրինօլին,
այլ
որպէս
{գոյն}
ձեր
մարմնի,
որ
ոչինչ
բան
չէր
կարող
քերել
հանել
ձ
ք
նշուլից
արեւուն
Ի
ստեանց
կուսին
արտափայլին
{գոյն}
ի
գոյն:
"
Քանի՞
վսեմ,
զի՞
վայելուչ,
մե՛ծ
ից
արեւուն
Ի
ստեանց
կուսին
արտափայլին
գոյն
ի
{գոյն}:
"
Քանի՞
վսեմ,
զի՞
վայելուչ,
մե՛ծ
ես,
Տէ
Ուռուցելոց
ըստ
նռանց
Ստեանց,
ի
փայլ
ի
{գոյն}
ձեան,
Կրծովք
իւրով
լուսազգեաց:
Եւ
բա
ոփեց,
Չերեւեցաւ
աւել
աչքիս՝
յետքից
կարմիր
{գոյն}
թողեց:
Ես
նստած
եմ
դարձեալ
նոյն
տեղ
նկատու
Մետաքսից
էր,
ազնիւ
գործած,
Ուր
երեք
{գոյն}
կան
որոշ:
Եղբայրն
առաւ
եւ
ողջունեց
գները
երկայն,
որոնց
տակի
կեղտը
մի
զզուելի
կապոյտ
{գոյն}
էր
տալիս
երկայն
ու
կորացած
եղունգներին,
որ
առաւե
միր
չ'ներկուի,
այլ
դորա
հակառակ
հրաշափառ
խայտառակ
{գոյն}
։
"Յետինն
չար
քան
զառաջինն"։
Զոր
օրինակ՝
այդ
անտիկեան
աւանդութիւնը,
թէեւ
այդ
էլ
կրօնական
{գոյն}
է
ստացել
դարձեալ,
որովհետեւ
աւագ
ուրբաթ
գիշերն
է
վրայ,
մինչեւ
նրա
հիւանդանալը,
չկան
այնպիսի
մութ
{գոյներ},
որ
կարողանային
խաւարեցնել
նորա
անպայման
եւ
անշա
շռայլութիւն
չհամարել։
Մարդկային
միտքը
շատ
նազիկ
{գոյներ}
ունի
եւ
որքան
շատ
հայելի
ունենանք՝
իւրաքանչիւր
ա
հասարակաց
կեանքի
նկարագիրը
շատ
վառուն
եւ
կենդանի
{գոյներ}
ունին.
եւ
այդ
հասարակութեան
մէջ
ապրող
բնաւորութե
քա
շատ,
եւ
ես
միայն
եւ
կարասներս
սակաւ
եւ
ներկիս
{գոյները}
պակասաւոր,
խնդրեմ
դուք
ինքներդ
օգնութիւն
հասուցա
նի
եւ
որքան
շատ
հայելի
ունենանք՝
իւրաքանչիւր
այդ
{գոյները}
մեզ
ցոլացնող,
այնքան
պարզ
կը
տեսնվի
մտքի
ամբողջ
այն
գլխաւոր
եւ
խոշոր
գոյների
քամակից
գնալով՝
կէս
{գոյները}
կամ
կէս
ստուերները
աչքից
փախցնենք,
նկարի
տպաւորո
պաւորութիւնը
կը
կորցնէ
իր
ներդաշնակութիւնը։
Մտքի
{գոյները}
ցոլացնողքը
բառերն
են,
եւ
աշխարհիս
երեսին
ոչ
մի
լ
ի՞նչ
բնական
օրէնքների
ազդեցութեամբ
երեւում
են
այդ
{գոյները},
եւ
որովհետեւ
այս
գիտակցութիւնը
չէ
կարող
թոյլ
տա
կցութիւնը
չէ
կարող
թոյլ
տալ,
որ
նա
դատապարտէ
այդ
{գոյները},
ուստի
քանի
որ
նա
ներկայ
եղած
ճշմարտութիւնն
է
խո
արը,
բայց
եթէ
կոպտութեամբ
միայն
գլխաւոր
եւ
խոշոր
{գոյների}
քամակից
գնալով՝
կէս
գոյները
կամ
կէս
ստուերները
ա
երիս
ապակիքը,
որ
ներկել
էր
ժամանակը
ծիրանի
գօտու
{գոյներով}:
Ահագին
փայլակները
մութ
ու
թանձր
ամպերի
մէջ
փայլ
եւ
ամբողջ
տարին
տասներկու
տակառ
է
փոխում
զանազան
{գոյներով},
ամիսը
մի
տակառը
իւր
գործը
աւարտելով,
զանազան
ա
ան
անբան
կենդանիք
է
ներկում
արժանաւոր
եւ
վայելուչ
{գոյներով},
այնուհետեւ
երեւում
էին
հասարակութեանը
մի
փոքր
դ
մեզ
գեղեցիկ,
ներկում
են
նորան
զանազան
հրապուրիչ
{գոյներով},
յետոյ,
ասես
թէ
աչքից
ձգելով
կամ
բարկանալով
այդ
ը
իսկոյն
Եւ
այրըւում
սիրտն
անփորձ,
Բարձրանո՜ւմ
է
{գոյնզգոյն}
`
Երկինքն
ի
վեր
ծուխն
ու
բոց:
Շուրջ
`
կենդանիքն
ծութիւնը,
ծննդականութիւնը,
բուրդի
յատկութիւնը,
{գոյնը}
եւ
բնութիւնը:
Հարկաւոր
չէր
այդքան
հեռաւոր
տեղափո
էջ
հաւաքուել
էր
մի
երկու
ֆունտ
արիւն,
երբ
արիւնի
{գոյնը}
սկսել
էր
սպիտակիլ.
նորա
հոգը
չէ,
նա
ամենեւին
տգ
ակ
նա
կը
կորուսանէ
այն
բանաստեղծական
(poetique)
{գոյնը},
առանց
որի
անապատ
է
մարդու
կեանքը:
Մի՞թէ
մ
եան
մէջ
միայն
կարող
է
փայլիլ
մարդու
բանաստեղծական
{գոյնը},
եւ
ճիշդ
մաթեմատիկական
հաշիւը,
տանելով
մարդկայի
չկարողացար
իմաստասիրել,
թէ
ինչպէս
անհնարին
բան
է
{գոյնը}
մարմնից
բաժանել,
նոյնպէս
եւ
անկարելի
է
չարութիւն
ծ
մակերեւոյթ
ստանալով
դուրս
են
փայլեցնում
իւրեանց
{գոյնը}
երեսի
վերայ:
Ինչեւիցէ.
այդ
պարոնը
կը
լինէր
այսպ
մարդերին,
որ
կամենում
են
հաւատացնել,
թէ
կարմիր
{գոյնը}
սպիտակ
է,
իսկ
սպիտակը՝
դեղին։
Ի՞նչ
կարելի
է
մտ
չ
կարելի
է
մտածել
այն
մարդերի
մասին,
որ
միեւնոյն
{գոյնը}
անուանում
են
երբեմն
սպիտակ,
երբեմն
դեղին
եւ
երբե
ան
պատմութեան
պարզերես
հեղինակը,
իւր
գրքի
մէջ
սեւ
{գոյնը}
կարմիր
չէ
ներկում
կամ,
աւելի
լաւ,
չէ
ոսկեզօծում,
յ
թեք
ընկնելով,
սոված
եւ
ծարաւ,
բնաւ
նորա
երեսի
{գոյնը}
չէ
թռչում,
նորա
առողջութիւնը
չէ
սասանում։
Իսկ
ե
ելով,
սոված
եւ
ծարաւ,
բայց
եւ
այնպէս
նորա
երեսի
{գոյնը}
բնաւ
չէ
թռչում,
նորա
առողջութիւնը
չէ
սասանում.
մօր
քթի
հետ,
նոյնպէս
եւ
միւս
բոլոր
անդամները
կամ
{գոյնը}
։
Պարզ
է,
թէ
այնպիսի
գործողութիւնք
նորածին
մանու
ւած,
այնուամենայնիւ
այնքան
մեղաւոր
է,
որքան
սեւ
{գոյնը}
իր
սեւ
լինելում։
Ոչ
միայն
մեր
ազգի
մէջ,
այլ
նաե
են
նոցա,
եւ
անծանօթների
համար
պատրաստ
են
իւրեանց
{գոյութեամբ}
վկայելու
մեր
ասածին:
Մեր
քարոզութեան
նպատակ
մի
բազմութեան,
կազմում
է
նոր
դարագլուխ
կեանքի
եւ
{գոյութեան}:
Ազգութիւնը
միայն
կարող
է
պատասխանել
սորան
ուրիշներին,
իբրեւ
հաւատալիք,
իսկ
այդ
ուրիշների
{գոյութեան}
վերայ
թքում
են
լրբաբար:
-
Ի՞նչ
է
մնում
այն
եւ
այն
ամեն
բան,
Որոնց
ինքն
է
հեղինակ
Եւ
սկիզբը
{գոյութեան}.
Ուխտիս
ես
չեմ
հակառակ"։
Եւ
սերովբէն,
որ
գիտե
տակութիւն.
ես-ին
ոգի,
որ
ամէն
ուրիշ
զոհում
է
իր
{գոյութեան}:
Մովսէսը
թողնում
Է,
որ
մարդը
ախտանայ
այս
ոգով.
որոնք
մարդ
խայտառակելը
շինել
են
իւրեանց
կեանքի
եւ
{գոյութեան}
խորհուրդ:
Այս
խօսքերը
սաստիկ
տպաւորութիւն
գո
ասաց
Շահումեանցը,
-
դու
ես,
որ
ձեւը
ընդունում
ես
{գոյութեան}
տեղ.
կղմինդրը
թրծած
էր
հողից,
այնպէս
չէ՞:
-
րիտասարդից
կանուխ
է,
եւ
ծերերն
էին
երիտասարդների
{գոյութեան}
պատճառը,
-
շարունակեց
Շահումեանցը:
-
Յատուկ
շ
երանութիւնը։
Այս
կեանքի
կենտրոնը
որոնելը
եւ
նորա
{գոյութեան}
եւ
լինելութեան
վերայ
յոյս
եւ
հաւատ
ունենալու
սերմ
անը
հետեւելով,
թռչում
է,
վերանում
է
դէպի
բոլորի
{գոյութեան}
պատճառը
եւ
այս
կերպով
դղրդեցնում
է
այդ
մարդու
կամ
իէննայի:
"
ԶԲազմավէպ
"
օրագիրդ
ի
սկզբանէ
անտի
{գոյութեան}
նորա
մինչեւ
ցնոր
աւուրս
ընթերցեալ
եմք
անընդհաւո,
իսացուցանէր
զխայտաճամուկ
ծիր
ի
սկզբանէ
անտի
իւրոյ
{գոյութեան}
կամ
լաւ
ասել
որչափ
պատմութիւնն
լոյս
տայ
մեզ,
այլ
բանից
առաջ
եթէ
մենք
պէտքի
քաղցը
չկշտացնենք,
մեր
{գոյութեան}
հաւասարակշիռը
կը
թեքուի
եւ
այնուհետեւ
ոչ
Ռաֆայէլի
տում
են
ուսանել
մի
այնպիսի
բան,
որ
չկայ,
եւ
որի
{գոյութեանը}
երաշխաւոր
է
միայն
անհիմն,
չնչին
եւ
պառաւական
աւա
այդ
մարդու
կամ
ազգի
եւ
կամ
ընկերութեան
բարոյապէս
{գոյութեանը}
։
Բաց
ի
այս
զգուշաւոր
քննութենից,
դեռեւս
ամենայն
ւ
ապահովութիւն
եղաւ
ամենայն
կերպով
մեր
կեանքին
եւ
{գոյութեանը}
։
Քրիստոնէութիւնը
խորտակում
է
ամենայն
բռնակալ
րաբերում
էր
սկզբունքների
(principia),
Աստուծոյ
{գոյութեանը}
եւ
մշտնջենականութեանը։
Դպրոցական
կամ,
այսպէս
ան
իսւոյ
գործոյ,
ուստի
մնայ
ինձ
եզրակացուցանել,
թէ
{գոյութիւն}
նամակին,
որպէս
նաեւ
առաքումն
այնորիկ
առ
վեհափառ
յն
եւ
առ
ո՛չ
գտանի
այժմ,
զայդ
չկարեմ
գիտել,
իսկ
{գոյութիւն}
թղթոյն՝
ոչ
բնաւ
առարկայ
երկբայութեան:
Բաց
ի
ինձ
ծախքի
մէջ
ձգեցին,
բայց
դու,
երեւի,
փոխանակ
{գոյութիւն}
ասելու,
սխալմամբ
ձեւ
ասացիր,
ի՞նչ
ասել
է
ձեւ.
նամք
թէ
ուստի
առեալ
զբանսդ
յերես
5,
ասէ.
"
որոց
{գոյութիւն}
(ազգային
երգոց)
առ
մեզ,
չգիտեմ
էր
վասն,
միակա
այ,
որ
յիշուած
աւանդութիւնը,
անգամ
եթէ
այդպիսին
{գոյութիւն}
է
ունեցել,
այնուամենայնիւ
երբեք
ճշտութեամբ
չի
գո
երգործող
արտաքին
պատճառքը,
մինչդեռ
այդ
բուսականի
{գոյութիւնը},
աճելութիւնը
եւ
կերպարանագործութիւնը
կախւում
էր
ղօթքը,
բայց
վերապատուելի
Հայրը
ուրացաւ
եւ
աղօթքի
{գոյութիւնը}
անգամ:
Նա
ասաց
ինձ,
թէ
գուցէ
որեւիցէ
աղօթք
եղած
ութեան
վերաբերութեամբ
այսպէս
է,
թէ
ազգը
պիտի
իւր
{գոյութիւնը}
պահպանէ
իւր
եկեղեցու
միջնորդութեամբ:
Համաշխարհակ
վ
իւրեանց
եկեղեցու
անկախութիւնը,
պահպանեցին
ազգի
{գոյութիւնը},
եւ
մեր
համար
սուրբ
են
նոցա
յիշատակքը:
Այս
երախ
իւնը,
մերժում
ենք
եւ
ծածուկ
նամակի
գրութիւնը
կամ
{գոյութիւնը}:
Ազգի
եւ
ազգային
եկեղեցու
անունով
խնդրում
են
ական
գաղափարներ
են,
այլ
հնար
գտնել
իւր
կեանքը
եւ
{գոյութիւնը}
ապահովելու
համար:
Եւ
հաւատացէ՛ք,
որ
վաճառականու
Տնտեսական
խնդիրը
միակ
խնդիր
է
մարդու
կեանքը
եւ
{գոյութիւնը}
ապահովելու
համար,
եւ
որչափ
ծանր
արժէք
ունի
այս
խ
գ
ճանաչելով՝
շատ
անգամ
ուրանում
են
նոցա
սերունդի
{գոյութիւնը}:
Փիւնիկեցիք
չկան,
կամ
այնինչ
հին
ազգը
մեռաւ:
Մ
Բնութիւնը
կորուստ
չունի:
Մարդիկ
իւրեանց
{գոյութիւնը}
եւ
ներկայութիւնը
ապացուցանում
են
իւրեանց
ազգութեա
նորանով
միայն
կարող
է
պահպանել
մարդը
իւր
նիւթական
{գոյութիւնը}:
Բայց
այն
փոքրիշատէ
կարողութեան
տէր
մարդը,
նջում,
նոքա
կենդրոնացած
են
իւրեանց
մէջ,
իւրեանց
{գոյութիւնը}
քարոզում
են
ուրիշներին,
իբրեւ
հաւատալիք,
իսկ
այ
ր
ազգերի
կարգումն
էր
աշխարհի
երեսին,
կամ
թէ
նորա
{գոյութիւնը}
մի
խորհուրդ
ունէր՝
համեմատելով
ընդհանուր
մարդկու
նձինք,
այլ
որպէս
արտոնունակ
(привилегированый)
{գոյութիւնը}
եւ
որպէս
ատենախօսը:
Այդ
ատենաբանների
գեղեցկախօսո
,
անշուշտ
պիտի
հաւատալ
եւ
խոստովանել
կախարդութեան
{գոյութիւնը}:
Պարոն
Չամուռճեանի
անժխտելի
տրամաբանութիւնն
բանութիւնն
է,
որ
այսօր
ապացուցեց
մեզ,
թէ
դեւերի
{գոյութիւնը}
կամ
կախարդութեան
լինելութիւնը
մերժելը,
համազօր
է
ե՛ն
կարող
ընդունուիլ
առանց
կախարդութեան
եւ
դեւերի
{գոյութիւնը}
ընդունելու,
դրա
հակառակ
հիմք
լինելով
Քրիստոսի
ար
ինը,
ճշմարիտ,
հող
դառնալով,
չէ
կորուսանում
իւր
{գոյութիւնը},
այլ
կերպարանքը
միայն:
-
Զարմանք.
այդ
հասակ
հազարաւոր
տարիներով
կատարել
է
նա՝
իւր
կեանքը
եւ
{գոյութիւնը}
ենթարկելով
այս
փորձութեններին
եւ
այս
բոլորը՝
ստր
բաւարարուած
էր,
եւ
Կանոնադրութեան
գրեթէ
երկամեայ
{գոյութիւնը}
արդարացրեց
նրա
յոյսերը:
Իրերի
այս
վիճակը
չէ
հոգու
եւ
սրտի
մէջ։
Այսպէս
ոչինչ
ազգ
կարող
չէ
իւր
{գոյութիւնը}
եւ
կեանքը
յարատեւել՝
կորուսանելով
իւր
պատշաճաւոր
շանաբանը:
Միմիայն
նոյն
իսկ
մարդուց,
նորա
ամբողջ
{գոյութիւնից}
է
բխում
եւ
յանցանքը,
եւ
օրէնքը
եւ
ճակատագրի
իրաւ
ալ
լիցի
զաչս
դարձուցանել
ի
ժողովուրդն
եւ
զամենայն
{գոյութիւնս}
ի
լսող
դարձուցեալ
գործարան
լսել
զգանգատ
նորա
զհին
լոր
փողոցները
եւ
տուները,
մինչեւ
անգամ
այս
անբան
{գոյութիւնքը},
կարմիր
ներկերով
եւ
խոշոր
տառերով,
անբարբառ,
գ
ու
անունով,
այլ
շատ
անգամ
միլիոնաւոր
բազմութեանց
{գոյութիւնքը}
ուրանում
են՝
չնայելով,
որ
այդ
բազմութիւնքը
ներկ
րանով,
որ
այդ
տպարանը
եւ
օրագիրը
պարտական
է
յուր
{գոյությամբը}
եւ
հառաջ
գնալովը
իմ
քաղաքացոց
եւ
գլխավորապես
Ձեզ
միայն
հնամոլություն.
քանի
որ
վիգերի
եւ
տորիների
{գոյության}
մասին
է
խոսում,
ապա
ուրեմն,
լիովին
ընդունում
է
,
որպեսզի
անհրաժեշտ
գրքերը
ձեռք
բերե,
կզրկվի
իր
{գոյության}
վերջին
միջոցներից:
Հա՛,
էլ
ի՞նչի
մասին
գրեմ:
Ա
շխարհի
բովանդակ
քաղաքակրթությունից:
Այդ
ժողովրդի
{գոյության}
ամբողջ
ընթացքում,
-
ժողովրդի,
որ
փարավոններից
մ
յլ
հետեւյալ
հասակները
անհրաժարելի
դաշինք
են
լեզվի
{գոյությանը}
եւ
էությանը:
Լեզուն
մինչեւ
այս
աստիճանները
չի
ան
սարակության
վրա
յուրաքանչյուր
տարի
հարկ
է
դրվել,
{գոյություն}
ունեին
նաեւ
եկամտի
ուրիշ
հարյուրավոր,
գերազանցոր
:
Շատ
ցավում
եմ,
որ
մեր
"
Հյուսիսափայլն
"
արդեն
{գոյություն}
չունի
եւ
ասպարեզը
մնացել
է
գրական
գաճաճներին:
Նա
ւց
հետո
եւ
մինչեւ
այսօր,
չի
կարողացել
ոչ
մի
կերպ
{գոյություն}
ունենալ
իբրեւ
անկախ
ժողովուրդ:
Նա
երբեք
չի
դրսեւ
թերթ
մեծ
հաջողություն
կունենար՝
չնայած
մինչ
այժմ
{գոյություն}
ունեցած
բոլոր
խմբագրությունների
խիստ
հուսահատական
ւնում
է
արմատականների
եւ
առաջադիմականների
համատեղ
{գոյությունը}:
Նա
այն
գաղափարն
է
անցկացնում,
որ
Անգլիան
եւ
նր
այսօր
ստրուկ
են
եղել:
Նրանց
կարճատեւ
ինքնուրույն
{գոյությունն}
ինքնին
նսեմանում
է
հազարամյակներ
տեւող
ստրկության
գնալ
վկայութեանց
յայտնեալ
աստուածագիտութեան:
Եթէ
{գոյր}
երկիրս
յառաջ
քան
զ7368
ամս,
աստուածաբանութեան
է
րութեան
եւ
միանգամայն
զոճ
բանին.
զայդ
ի
վճռել
ոչ
{գոյր}
դժուարութիւն,
այլ
զայսմանէ
բան
լիցի
զկնի:
Գուցէ
զհետէ
շինեսցին
եւ
յարդարեսցին
որչափ
եւ
որքան
հնար
{գոյր}
առձեռն,
եւ
այսպէս
կրթեալ
աղջկունքդ
այդոքիկ
մայր
այրն
այն
բարեպաշտ
եւ
յորո՞ց
ի
ձեռս
մնացին
կայք
եւ
{գոյք}
նորա,
որպէս
եւ
գործադրութիւն
կտակին:
Ըստ
այս
է
համարուել,
որ
բոլորովին
մի
այլ
վիճակի
եկեղեցու
{գոյք}
սեպհականուի
հեղինակին:
Եթէ
հեղինակը
ժառանգական
ա
մք
պատրաստ
-
Ծեր
ու
տղայ,
երիտասարդ,
կին,
{գոյք},
կալուած
ու
գրաստ"։
Տեսաւ
ամբոխը
արե
գաւառը,
փոխադրել
Ղրիմից
ՄԵՐ
ծախքով
այն
ձեր
բոլոր
{գոյքը},
որ
միայն
փոխադրելի
էր,
որ
եւ
ՄԵԶԱՆԻՑ
սահմանեալ
րով.
մշտնջենաւոր
ժամանակով
պարգեւում
էին
իւրեանց
{գոյքը}
այդ
աստուածահաճոյ
շինութենների
համար,
անմահացնել
Մեր
ցեղապետը
եւ
խոհարարը
կողոպտում
են
Խանի
բոլոր
{գոյքը},
որոնց
մէջ
լինում
է
եւ
շատ
անգին
գոհարներ
եւ
այս
թիւն,
որ
պատրաստ
էր
նուիրել
իւր
կրօնը,
կեանքը,
{գոյքը}
եւ
զօրութիւնը
պապական
ծառայութեան,
այդպիսի
փաղաք
հաւորուիլ
հարկադրւում
է
ամեն
մի
ստրուկ
մարդ,
իւր
{գոյքը}
եւ
բարեկենդանութիւնը
մի
կերպով
ապահով
կացուցանելո
5
ապրիլի
առաջին
թուականից)
աւանդում
է
իւր
անշարժ
{գոյքի}
Նոր
Նախիջեւանու
դպրոցին
եւ
այլ
աստուածահաճոյ
շինո
սութիւն
գործել,
թէ
ինչպէս
է
մինչեւ
այսօր
ստանալի
{գոյքի}
վիճակը,
որքանի՛
հասանում
է
բոլորի
գումարը,
ո՛ւր
կոպեկը
եւս
կրակ
լինի
իմ
համար,
եթէ
խառնել
եմ
իմ
{գոյքի}
մէջ"։
-
Թէ
Աստուած
սիրում
ես,
ձեռք
վեր
առ
այդ
անին:
Ի
ներկայ
եղեալ
անդամոց
երկոքին
անդամք,
որ
{գոն}
Ղուկաս
եւ
Մակար
արքեպիսկոպոսունք,
զգալի
կերպիւ
պ
ուտ
աստուածահաճոյ
շինութեանց
ի
Նոր
Նախիջեւան,
որ
{գոն}
յօգուտ
դպրոցի,
աղքատանոցի,
հիւանդանոցի
եւ
որբա
իրել
եւ
կարգել
ըստ
մեր
կամաց
զհոգաբարձութիւն,
զի
{գոն}
եւ
այլ
տեղիք
եւ
անձինք
ժառանգորդք,
որպէս
ի
վեր
ա
ներելի:
Ի
վերջէ
յարէ
զանուանս
գլխաւոր
մեղաց,
որ
{գոն},
հպարտութիւն,
նախանձ
եւ
այլն
եւ
որք
ի
կարգին
են
սկ
որք
ասեն,
թէ
չի՛ք
կախարդութիւն,
կամ,
թէ
ո՛չ
{գոն}
դեւք,
զայնպիսիսն
նզովէ
մեծ
տրամաբան
եւ
աստուածաբ
երտաց
սրբոցս
թէ
եւ
ըստ
պատմութեանն
աւանդելոյ
շատք
{գոն}
մեզ
ի
ծանօթութիւն
անուամբ
եւ
եթ,
այլ
զի
գործք
նո
մանկտին
հայկական
սեպհական
լեզուախօսութեամբ,
պէտք
{գոն}
հայկական
նորախօս
մատենից,
յորս
աւանդեալ
լիցին
այ
որ
մինչեւ
այնքան
տեղը
լինինք
հասած,
որ
չկամենանք
{գոնե}
ճանաչել
լույսը
եւ
խավարը,
սահմանել
երկուսի
զանազ
ւմ
եմ,
որ
իմ
ազգի
համար
աշխատությունս
կորած
չէ.
{գոնե}
կա
մի
մարդ,
որ
ճանաչում
է
եւ
ինձ
օգնական
է
լինու
Օրագրի
այսքան
գլուխ
գալու
վրա
եւս
ուրախ
ենք,
որ
{գոնե}
կարողանանք
մենք
ցույց
տալ,
թե
ինչպե՛ս
պիտո
է
լին
բ
հասուցանել
ինձ
հարկավոր
արծաթը,
որ
կարողանամ,
{գոնե}
ապրիլի
20-ից
սկսանել
տպագրությունը,
որովհետեւ
այ
յանցն,
ճշմարիտն
ասեմ,
փոքր
է
Նախիջեւանի
համար,
{գոնե}
100
ստորագրություն
հարկավոր
էր,
Թիֆլիսումը
բարձր
ճար
չգտա,
ասացի
երթամ
կանդիդատի
քննություն
տամ,
{գոնե}
մեկ
տեղ
կգտանեն,
եւ
կկարողանամ
գլուխս
ապրեցնելով
այսքան
դժվարությամբ
եւ
նեղությամբ
գնաց
իմ
բանս,
{գոնե}
դորանով
մխիթարվիմ,
որ
Փարիզի
Ակադեմիայի
մեջ
ավար
ռնուլ,
ուրեմն
միամիտ
եղիր:
Շատ
ուրախացա,
որ
{գոնե}
այս
պատճառով
գիր
ստացա,
շատ
ժամանակ
է
ոչ
մեկդ
գի
աները
կորած
չեն
դեռեւս,
որ
եթե
ոչ
քաղցրությամբ,
{գոնե}
դատաստանով
ձեռք
բերելու
հնար
լինի,
այն
ժամանակ
ե
ւցանելը
եւ
դորա
պատսախանը
Կալկաթա
ստանալը
կարոտ
է
{գոնե}
հինգ
ամիս
ժամանակի:
§
9.
Որքանի
արժողության
ց,
ես
եւս
կգրեմ
եւ
այսպես
միմյանց
լուր
ունենալով
{գոնե}
կկարողանանք
ազգին
պեսքը
հասկանալ
եւ
ձեռքերից
եկած
ամենայն
լրջությամբ:
Վերջապես,
դու
պիտի
հասկանաս
{գոնե},
այն,
որ
վշտալի
տեղեկությունները,
տխրության
ար
գտվում,
քաղաքային
ծախսերը
եթե
չեն
ավելացել,
ապա
{գոնե}
մնացել
են
նույնը.
հարց
է
ծագում,
թե
ինչո՞ւ
Ձեր
եղադրում
են
հրեաներին:
Այդ
եւս
հալածանք
է,
բայց
{գոնե}
ո՛չ
արյունահեղ:
Հրեաներն
արժանի
են
ամեն
տեսակ
գթ
բայց
դա
բացառություն
է...
Տա
աստված,
որ
նրանք
{գոնե}
երբեւիցե
դադարեին
տառապել՝
ճնշված
լինելով
քրիստո
Սպասելով
տեսակցության
կամ
անհաջողության
դեպքում՝
{գոնե}
հանգամանալից
նամակի,
քո
հավատ
։
Երեկ
չէ
մյուս
օրը
վարչությունից
խնդրել
եմ,
որ
{գոնե}
զատկին
թույլ
տան
տեսակցության,
բայց
մինչ
այս
րոպ
ա
համար
պետք
է
զինվել,
եթե
ոչ
մանրադիտակով,
ապա
{գոնե}
խոշորացույցով:
Ների՛ր,
եղբայր,
անհնարին
է
կարդ
օրերն
եմ
հաշվում,
թե
երբ
կենդանի
մարդ
կտեսնեմ
եւ
{գոնե}
մի
վայրկյան
կլսեմ
իմ
սրտակիցների
կենդանի
ձայնը.
ան
մինչ
տեսակցությունը,
իսկ
տեսակցության
ժամին.
{գոնե},
վերջ
կդնենք
իտալական
5
%-անոց
տոմսակներին
վերաբ
ենթադրում
եմ,
հետքն
անգամ
չկա՛։
Տա
աստված,
որ
{գոնե}
որեւէ
բան
վերադարձվի,
իսկ
դրա
համար
հարկավոր
է,
եղբորորդի
Ղազարոսն
արդեն
ամուսնացել
է:
Ավետիքը,
{գոնե},
դեռ
դեկտեմբերին
գրել
էր,
որ
շուտով
ամուսնանալո
ւոյ:
Ոճ
սորա
եւ
ազդուութիւն
իմաստիցն
պատճառս
տայ
{գոնե}
մեզ՝
նմանեցուցանել
Ղազարայ
Փարպեցւոյ,
առ
որոյ
տ
իւն
եւ
կամ
առաջին
եւ
վերջին
հնար
լուսաւորութեան,
{գոնեա}
՛
զայս
լսեմք
զօր
հանապազ
ի
հնասիրաց,
եւ
թէ
նորախօ
ցուցան
էին
զսիրտ
մեր:
Այլ
եթէ
յոսկեղէնն
դարում,
{գոնեա}
՛
եւ
այս
անգամ
չկարացաք
այնմ
պատահիլ
ի
յաջորդսն
յո
երաբերում,
որ
ընդդիմութիւն
է
ցոյց
տուել,
կամ
թէ
{գոնեայ}
որին
ձեռնտու
չէ
եղել
յարգի
հեղինակի
ջանադրութիւնը
Ցրտահար
եւ
տուայտեալ
Անփառագեղ՝
գամ,
{գոնեայ},
Եւ
ծխին
յոտն
լերին
Մեքենայք
որ
եւ
սո
ունս
ազգի)],
կրկին
մեռուցանել
անհնարին
է,
բայց
{գոնեայ}
պահպանել
զայն
պարտ
էր՝
ասեն
իմաստունքն
հայոց.
ե
րոյս
Հայկական
մանկտւոյ
վիճակ
ո՞րպիսի.
ասասցէ՛
որ
{գոնեայ}
ժամ
մի
եւ
եթ
նուիրեալ
այդպիսի
խնդրոց
[վերահասու
ե
Հայս
Տաճկաստանի
եթէ
շատ
ինչ
ոչ
արարին
վասն
ազգի,
{գոնեայ}
ոչ
վերջացան
ի
[1
անընթ.
]
հետէ
գուն
գործել
ցուցան
ջ.
այսպէս
ես
եւս
սոցայ
հաշւումը
չէի
կարողանում,
{գոնեայ}
մի
անգամ
գրիչ
ձեռք
առնուլ
եւ
պատշաճաւոր
կերպով
մի
ի
ուսանողի
համար,
բայց
դորանից,
եթէ
մեծ
չլինի,
{գոնէ}
փոքր
չէ
մի
երեխայի
սկզբնական,
ընտանեկան
դաստիարա
ուսումնարան։
Դու
այդ
քո
աւելորդ
արծաթը
գործ
դիր
{գոնէ}
առ
ժամս,
մի
փոքրիկ
ուսումնարան
բաց,
ուր
թող
ուս
ւն
գնալը
համարւում
է
կա՛մ
մեղք,
կա՛մ
ամօթ
եւ
կամ
{գոնէ}
ընդդէմ
բաների
կարգին:
Նախիջեւանցիք
տարին
մի
առք
Աստուծոյ,
Նախիջեւանը
ունի
այսօր
եթէ
ոչ
շատ,
{գոնէ}
մի
քանի
ընտիր
որդիք,
որ
վաղուց,
ահա,
ազատուած
ւք,
առաջին
քսան
եւ
հինգ
տարումը
դժուար
էր,
բայց
{գոնէ}
այս
տարու
սկզբից,
եթէ
հոգաբարձութիւն
արած
լինէին
ւոքէր
ներկան
գալոց
ժամանակները
ապահովելու
համար,
{գոնէ}
՛
այժմ
պիտոյ
է
հոգաբարձու
լինէր
մի
արծաթագլուխ
կան
ր,
մի
լինելոց
ուսումնարանի
մասին,
եթէ
ոչ
այժմ,
{գոնէ}
ապագայումը,
եւ
մի՞թէ
չէ
կարելի
սկսանել
այժմ
մի
հ
կարգում
մեր
ողբալի
ազգի
մէջ,
եւ
եթէ
մեր
ազգը
կամ
{գոնէ}
նորա
մեծ
մասը
անդատողական
երեխայի
պէս
կարծում
է,
,
թո՛ղ
վնասէ.
ո՞չ
ապաքէն
միանգամ
պիտի
մեռանիմ,
{գոնէ}
մինչդեռ
ժամանակ
ունիմ
ձեռքումս,
ճշմարտութեան
մու
բաւական
չէ
քո
համար,
որ
կարեկից
լինիս
ինձ,
թո՛ղ
{գոնէ}
իմ
Հայութիւնը
շարժէ
քո
սիրտը
եւ
հոգին:
Ես
որդի
ե
ւորապէս
գործ
դնել,
մանաւանդ,
որ
դպրոցի
պէս
բանը
{գոնէ}
վեց
եօթն
տարի
ժամանակի
է
կարօտ,
որ
կարողանայ
ցոյ
ուք
կերպարանքով
հանդէս
հանել
որպէս
մի
նորութիւն.
{գոնէ}
աւելի
հաճութեամբ
կը
կարդայինք
դորան:
Ամենայն
մար
եխան
աճէ
ուրիշի
հոգաբարձութեամբ,
եթէ
Հայ
չլինի,
{գոնէ}
մարդ
կը
լինի,
եթէ
Հայի
կրօնը
չիմանայ,
գոնէ
ուրի
նի,
գոնէ
մարդ
կը
լինի,
եթէ
Հայի
կրօնը
չիմանայ,
{գոնէ}
ուրիշինը
կ՚իմանայ:
Մեր
շրթունքը
այրւում
են
այս
խ
ուի
աչքիդ
արտասուքով։
Իհարկէ,
ազգային
օրագրերից
{գոնէ}
հարիւրից
մինը
իմանում
էք
եւ
գիտէք,
խօսք
չկայ,
ո
վ,
կազմել
է
մի
հաստլիկ
գիրք,
որպէսզի
տեսանողը,
{գոնէ}
երեւութին
նայելով,
յօժարի
վճարել
որոշած
գինը:
լագործելով
եթէ
ոչ
Հայ
հեղինակների
աշխատութիւնքը,
{գոնէ}
հայատիպ
մամուլների
գրաշարութիւնը:
Մեր
երկարա
նտեսական
մասնում
աւելի
վնաս
ունի,
քան
թէ
օգուտ,
{գոնէ}
՛
կ'ազատուի
ստրկութենից
եւ
պարոնի
իշխանութեան
եւ
լ
մեռանին,
իսկ
յետոյ
Թիւրքը,
կառավարչական
ոյժը,
{գոնէ},
այդտեղ
գէթ
պիտի
երեւի,
որ
իւր
ողորմելի
ստրուկն
նքը
ունէր
մի
փոքր
գործ,
իւր
անձը
զգում
էր
ազատ,
{գոնէ}
՛
որեւիցէ
պարոնի
անմիջական
հրամաններից,
թէեւ
կատա
ելի
յարմար,
աւելի
ձեռնտու
եւ
աւելի
ախորժելի
չէ,
{գոնէ}
՛
բնաւ
պակաս
չէ
Եւրոպայից:
Նորա
կախարդական
թովչու
ը
`
գնալը,
այնտեղ
մնալը
եւ
վերադառնալը,
կը
տեւէ
{գոնէ}
՛
վեց
ամիս,
գնացողը
ծախս
կ՚ունենայ
մօտ
3000
ռուբլ
յնպէս,
որ
միշտ
շէն
մնան
նոքա,
որպէսզի
կարողանան
{գոնէ}
հարիւրին
8
տոկոս
բերել,
որով
պիտի
պահպանուէին
լի
գործը
Թո՛ղ
հեռացնէ
իւր
մտքից...
{Գոնէ}
տեղիք
տուր
ասելու՝
"
Երջանիկ
եմ,
իմ
զաւակք
ել
գլխումդ
Ցոլացմունքը
շողերին:
Ուսիր
{գոնէ}
հոսանքը,
Ինչ
որ
գտաւ
Գալուանին:
րկաթին:
Բայց
թէ
պրծանք
այս
անգամ
{Գոնէ}
՛
կոտրած
երեքով,
Այլ
յաւիտեան
չենք
տեսնիլ
նպէս
մատաղ,
թափանցիկ:
-
Իմ
նազելի,
{գոնէ}
՛
դու
ինձ
գթա՛,
ասա՛,
Ո՞վ
է
փորող
օրիորդը
պիտի
լինէր
ինքը
իրեն։
Այս
մասին,
եթէ
ոչ
գրով,
{գոնէ}
բերանացի
շատ
լսած
ենք
բացասական
կարծիքներ,
այսին
հասցնել
իր
մօտաւորապէս
կատարելութեան
աստիճանին,
{գոնէ}
նա
միշտ
աշխատել
է
այդ
խորհրդով։
Եւ
ոչ
ոք
չէ
կարո
յայտնի
սկզբանը
վրայ
հիմնուած
աւելի
պարզ
ձեւերը,
{գոնէ}
տեսական
յարաբերութեամբ
կարող
են
համարուել
որպէս
ա
ւստի
եւ
սահմանափակում
է
առաջադիմութեան
ասպարէզը
"
{գոնէ}
տեսական
յարաբերութեամբ
"
խօսքով:
Զարմանալի
է,
ո
աւելի
համեղ
կերակրի
գաղափար
ունի
եւ
ասում
է,
թէ
{գոնէ}
տեսական
յարաբերութեամբ
ինքը
ուղիղ
է,
որ
հաւան
չէ
լամենտականութեան
մէջ"։
Ի
վերջո՞յ,
խոստովանեցաւ
{գոնէ}
Հայմը,
թէեւ
մի
փոքր
առաջ
համաձայնում
էր
թէ
անգլի
ապա
ձեզ
պատմեմ,
թէեւ
ոչ
այնքան
երկարօրէն,
բայց
{գոնէ}
եւ
ո՛չ
այնքան
կարճառօտ,
որ
ձեր
հարցասիրութիւնը
մ
նայում,
պարտ
էր
ամեն
կողմից
աշխատել
ծառայողներին
{գոնէ}
իւր
անձը
սիրելի
ընծայել,
որ
նորանց
ջատագով
ունեն
վ
իմ
թշուառ
կեանքի
հանգամանքից,
երբ
որ
կամեցայ,
{գոնէ}
զայրացմամբ
դադարեցնել
ընտանիքս
նոցայ
անօգուտ
եւ
ձ
տրականի
ուժով
չէ,
այսինքն՝
"լալու
վրայ
եմ".
մենք
{գոնէ}
կարծում
ենք։
NB
Լինիմ
բայով
վարվում
է
տեղ
տեղ
եւ
մռայլութիւնը
ամենայն
տարի
եկամուտ
պիտոյ
է
ստանայ
{գոնէ}
՛
40.
000
կորած
հոգի:
-
Bene,
-
ասաց
սատան
դուք
էք,
ճարտասանական
ձեւը
աւելի
պատկանաւոր
է.
{գոնէ}
չէ
նեղացնում
եւ
չէ
ծանրացնում
կարդացողի
կամ
լսողի
րեցէք,
մնացորդը
քաղցր
է
լինում,
ասում
է
առակը,
{գոնէ}
այդ
չնչին
գործողութիւնովը
կը
կարողանաք
հաւատացնել
ասում
է
իւր
սիրականին
եւ
տեսած
րոպէին
ասում
է,
-
{գոնէ}
այժմ
մի
փոքր
հանգիստ
վայելեմ,
ապա
թէ
ոչ
կեանք
չո
ում
վնասը
կը
հասանի
իմ
պարոնին:
-
Բան
չկայ,
{գոնէ}
կը
խելօքանայ
եւ
կը
դադարի
այդ
բաներից:
Ցոյց
տո՛ւ
ք:
"
Փա՛ռք
Աստուծոյ,
-
ասաց
պ.
Մարկոսը,
-
{գոնէ}
՛
քնեց:
Արի
մի
գնամ
դորա
ախոռը․
ի՞նչ
կայ
այդտեղ,
լիսոփայութիւնը
եւ
գիտութիւնքը
խաբեբայութիւնք
են:
{Գոնէ},
իմ
կարծիքով,
վերին
աստիճանի
փիլիսոփայութիւնը
ա
տ
թէ
փոքր
տեղեկութիւն
ունիս
այդ
գիտութեան
վերայ,
{գոնէ}
՛
այնքան
պատմի՛ր
ինձ,
որքան
գիտես,
յետոյ
ես
ինքս
ովհետեւ
երրորդ
մարդ
կար
այնտեղ,
որից
թաքուն
էր,
{գոնէ}
համարում
էր
թաքուն,
այդ
բանը:
-
Ճշմարիտը
պի
նխելների
եւ
տգէտների
հետ,
ո՞չ
ապաքէն
պարտական
էր
{գոնէ}
՛
պատշաճի
ընդդէմ
չներգործելով,
ինքը
եւս
անխելանալ
ան
եւ
իցէ,
այդպիսի
մարդերից
տարու
մէջ
ստանում
եմ
{գոնէ}
՛
մի
մանէթ.
ճշմարի՛տ,
եթէ
այդպիսիք
մեռանին,
մին
յն
անբաղդին,
այն
թշուառին,
որ
մնաց
իւր
տեղում,
{գոնէ}
նորա
արտասուքը
կը
թափուին
հայրենիքի
աւերակների
կա
ատանայական,
այնպէս
է
պատահում,
որ
եթէ
ոչ
միշտ,
{գոնէ}
շատ
անգամ,
այսպիսի
քաղցր
րոպէները
ընդհատւում
են
ւելի
զօրութիւն
եւ
նրբութիւն
ստանալով
կատարում
է,
{գոնէ}
՛
կիսով
չափ,
այն
խանգարուած
զգայարանի
պաշտօնը:
Կ
խօսակցութիւնը
ստանում
է
այսպիսի
շարունակ
ընթացք,
{գոնէ}
՛
ժամանակը
կ՚անցանէ,
մինչեւ
կինս
եւ
Մանուշակս
տու
՛
ընթերցող,
ներելով
իմ
այս
անհամբերութեանը,
դու
{գոնէ}
ինձանից
առաւել
համբերող
գտանուիր,
եթէ
ես,
կտրել
ւսինների
առաջեւ
համարւում
էին
եթէ
ո՛չ
բոլորովին,
{գոնէ}
՛
մի
բարակ
կերպով,
ստրուկի
պէս
բան:
Տարակոյս
նչ
հարկաւոր
է
գեղեցկութիւնը,
հացով
ուտելու
չես,
{գոնէ}
արծաթը
շատ
է,
երկու
հազար
մանէթ...
Ասելը
հեշտ
ր
ցեղապետը
պահում
է
իւր
մօտ
այս
մատանին,
որպէսզի
{գոնէ}
ժամանակ
անցանէ
մինչեւ
մեր
ցեղի
ջնջուիլը:
Ահա՛
այդմ
գէթ
երեւակայութիւն
լինել,
կամ
թէ
այլ
ինչ՝
{գոնէ}
յայտնի
միայն
պատուական
հեղինակին:
Ոչ
ուրանամք
սու
ամենայնիւ
զրկեալ
էին
բանաստեղծական
քանքարոյ՝
{գոնէ}
չերեւին
նշխարք,
թէեւ
մնացորդք
երգոց
զորս
ի
նախնո
մայն
թիւրաթեք
ուղղութեամբ,
սակայն
զի՞նչ
եւ
իցէ,
{գոնէ}
բնական
ազդեցութեամբ
համարեն
զայն
կրթել
զորդիս,
տ
,
խորհուրդ
սուրբ
տանք
պատուելի
հայրենակցաց
մերոց
{գոնէ}
ուսուցանել
դստերաց
իւրեանց
զընթերցանութիւն
եւ
զգր
թիւնը
չուրացող
ծնողների
զաւակ
լինելով,
ուսել
էին
{գոնէ}
ինչպէս
եւ
իցէ
ժողովրդական
կենդանի
լեզուն
եւ
գիտէի
կանոնների։
Բայց
կարգից
դուրս
գալը
դուրս
գալ
է,
{գոնէ}
ծանօթութեանց
հետ
մեր
հաշիւը
վերջացնենք
ու
այնպէս
լ
այդ
ձեռքկապ
աշխատութիւնը։
Բայց
այս
չափ
միայն,
{գոնէ}
հարեւանցի,
անհրաժեշտ
ենք
համարում
ասել,
որ,
ստ
ր
է
այս
եւ
իր
բնութեամբ
շատ
ժամանակի
կարօտ.
բայց
{գոնէ}
այս
է
մեր
ճամբան,
այս
է
մեր
պարտականութիւնը,
որ
այ
նոր
լեզուի
մշակութեան
եւ
առաջադիմութեան
վրայ,
{գոնէ}
կը
դանդաղեցնէ
նորա
ընթացքը։
Կան
բառեր
կամ
ձեւեր
ծութիւնը
եւ
ոչ
դէպքերի
դասակարգութիւնը
կարող
են,
{գոնէ}
՛
մասնաւորապէս,
համեմատուիլ
նորա
պարզ,
անզարդ
եւ
,
եթէ
տակաւին
գիտութիւնը
ոտք
չէ
կոխել
ազգի
մէջ,
{գոնէ}
լսւում
է
մի
խուլ
աղաղակ
այսքան
դարերով
անգործ
եւ
վ,
որ
այդ
ոտանաւորի
հետքը
կայ
Նոր-նախիջեւանում.
{գոնէ}
շատ
տարի
առաջ,
ես
լսել
եմ
պառաւներից:
Որքան
միտ
չէ,
բայց
այդպիսի
դիպուածում
էլ
բնաւ
աւելորդ
չէր
{գոնէ}
՛
մի
բացասական
ծանօթութիւն:
Մենք
յոյս
ունինք,
որ
Լիբիղ
հեղինակների
անուններով,
առանց
ասում
ենք,
{գոնէ}
՛
մասնաւորապէս
յիշելու
թէ
ի՛նչ
ճանապարհով
հասել
էի
ր
է
այս
եւ
իր
բնութեամբ
շատ
ժամանակի
կարօտ,
բայց
{գոնէ}
՛,
այս
է
մեր
ճանապարհը,
այս
է
մեր
պարտականութիւն
րբ
ամբողջ
բանի
ընթացքից
մի
կտոր
է
դուրս
բերւում:
{Գոնէ}
՛
մենք
աւելի
աջողականութիւն
չունինք
այս
բանում:
է
ազդել
այդպիսիների
քարացած
խղճմտանքի
վրայ,
կամ
{գոնէ}
բարոյապէս,
երբ
յիշեցնում
է
նորան
աշխարհի
երեսին
ի
մեղադրանքի
կարգում
էլ
չեն:
Սօս
եւ
Վարդիթերից
`
{գոնէ}
՛,
եթէ
ոչ
ուրիշ
աղբիւրից,
շատերին
յայտնի
է,
թէ
եւ
ամպաչու,
եթերաճեմ
եւ
օդասլաց
կղերը
հոգ
տանէր
{գոնէ}
՛
այսպիսի
բաների,
միթէ՞
մինչեւ
այսօր
էլ
պիտի
երեւ
տարակի
տնտեսական
կեանքի
մէջ
եթէ
կան
տխուր
բաներ,
{գոնէ}
՛
կայ
մի
շատ
մխիթարական
բան.
փոխարագնալը:
Այս
ան
արժանաւորութիւնը
եւ
յատկութիւնը։
Մեք
տեսնում
ենք
{գոնէ}
Յունաստանի
կրօնի
մէջ,
որ
նա
ինչ
ժամանակ
իւր
ազգա
սաւորութիւն,
զուր
ջան
եւ
անօգուտ
վաստակ։
Մեք
{գոնէ}
լսում
ենք
բանագէտ
մարդերի
բերանից,
որոնք,
փորձ
ւ
յիմար
ձգտողութիւնքը
եւս
անծանօթ
չի
մնայ
ազգին,
{գոնէ}
այսուհետեւ,
եթէ
ամենակալ
տէրը
կը
բաշխէր
մեզ
կարո
սորանից
աւելի
թշուառ
վիճակ,
թող
ասեն
մեզ.
մենք
{գոնէ},
չգիտենք)։
Բարոյական
խնդի՞ր...
Ո՞ւր
է
դորա
ի
կարճոյ:
Մարդն,
յետ
որոյ
զգաց
սէր,
{Գոչեաց}
եթէ
մեռանիմ,
Զի
ոչ
գոյ
ինձ
ոք
ընկեր,
,
ո՛հ,
Հիւսիսափայլը
բողոքականութիւն
է
խնդրում,
{գոչելով}:
Հիւսիսափայլը
կրօնական
օրագիր
չէ
եւ
դաւանաբան
եններից.
թէ
ինչպէ՞ս
այն
ժողովուրդը,
որ
ովսաննայ
{գոչելով},
բազմեցրեց
նորան
հռոմէական
եկեղեցւոյ
քահանայապետ
Առանց
քնարի,
անզարդ
խօսքերով.
Ես
պիտի
{գոչեմ},
պիտի
բողոքեմ,
Խաւարի
ընդդէմ
պատերազմելով
բոլորը
սարսափանքով
տեսաւ
Ստիւարտ
Միլը,
տեսաւ
եւ
{գոչեց}.
"
Մեք
սուզանում
ենք"։
Կեմբրիջի
համալսարա
Ուստի
պատմենք
կարճառօտ:
Մարդը
հէնց
որ
սէր
զգաց,
{Գոչեց}.
"
Մեռնու՛մ
եմ,
Աստուա՛ծ,
Չունե՜մ
ընկեր
կաթոգի
ամենուն,
Ապա
ալեզարդ
ծերը
բարկութեամբ
{Գոչեց}
բարձրաձայն
յայտնի
բոլորուն։
"
Մահու
դ
գործատան
մէջ:
Շերամապահ
Ինձ
քաղցր
է
ասել,
{գոչեց}
նա,
մի
քանի
խօսք
այն
եռանդուն
եւ
կրակոտ
երիտասար
իքով
գրուածքը
իսկոյն
պատառելով
ապաշխարեց
եւ
մեղայ
{գոչեց}
։
Սմբատ
թագաւորի
եղբայր
Աբասը,
իր
եղբօր
թագաւորութ
րողին
Այս
աշխարհը
խիստ
նեղ
է:
-
Ազատութի՜ւն,
-
{գոչեցի},
-
Թող
որոտայ
իմ
գլխին,
Փայլակ,
կայծակ,
հուր
ղին
Այս
աշխարհը
խիստ
նեղ
է"։
"
Ազատութի՜ւն,
-
{գոչեցի},
-
Թող
որոտայ
իմ
գլխին
Փայլակ,
կայծակ,
հուր,
նից
ոչինչ:
Robert
Owen
Ազատութիւ՜ն,
{գոչեցի},
թո՛ղ
որոտայ
իմ
գլխին,
Փայլակ,
կայծակ,
հուր,
Ընդարմացեալ
մածնու
հրեշտակն,
"
Այս
է,
{գոչէ},
իմ
հանգիստ"։
Ժ.
ՔԵՐՈՂՆ
-
ՔԵՐԹՈՂ
Ց
զան
հարկադրուէր
Մասեաց
դարեւանդիցը
դադարեցնել
ձեր
{գոչիւնը}...:
Եղբայր,
սիրական,
պարոն
(ներեցէք
ինձ
ան
Մասեաց
դարեւանդիցը
հարկադրուէր
դադարեցնել
նորա
{գոչիւնը}:
Ես
խնդրում
եմ
նորանից
ցոյց
տալ
ինձ
ազգի
գիտ
դարեւանդից
Մուզան
գանչել
է
եւ
դադարեցուցել
է
նորա
{գոչիւնը},
նշանակում
է,
թէ
Մուզայք
կան
Մասեաց
դարեւանդի
վ
,
յորդահոս
անձրեւի
մեծ
կաթիլները
եւ
որոտման
գոռոց
{գոչիւնը},
ասէիր
թէ
կամենում
էին
կործանել
մեր
գլխին
երկնքի
ուրդը.
կեցցե՜
Իտալիա,
կեցցե՜
Վիկտոր
Էմմանուել,
{գոչում}
են
քաղաքացիք,
այսինքն
միջնակարգ
ժողովուրդը:
Այս
տին
թմրած
-
Ինչպէս
երկաթը
մագնիսին.
-
Ա՜յս
է,
{գոչում}
է
անուժ,
Հանգստութիւնն
իմ
անուշ"։
Ժ.
ՔԵՐՈՂ
իսկ,
այո՛,
եւ
չէ
խնայում
իւր
կոկորդը
կեցցէնե՛ր
{գոռալով},
չէ
խնայում
իւր
ձեռքերը
եւ
ձեռնոցները,
որ
շատ
ա
զատ...
"
-
Բայց
ո՞վ
էք
դուք,
-
ես
հարց
արի
{գոռալով}:
"
Նա
ալեւոր
Հայաստանի
հոգին
է...
,
թէ
վշտացնում
են
իւրեան,
իսկ
միւսը
բարձր
բարձր
{գոռալով}
հայհոյում
էր
նորան
եւ
ասում
էր,
որ
եթէ
չափը
չճան
մօտեցաւ
գետին,
Իգնատիոսը
դուրս
բարձրացաւ
ջրից՝
{գոռալով}
դէպի
նա.
"
Ա՛յ
անբաղդ,
ո՞ւր
ես
գնում,
չե՞ս
տես
ան
այն
պատրաստել
դասս.
իսկոյն
վարժապետս
բարկացած
{գոռալով}
կանչում
էր
դասակիցներիս
մինին.
ա՛յ
տղայ,
Սարգիս
նը։
Գիտենք,
որ
մի
քանի
նախապաշարուած
մարդիկ
{գոռալու}
էին.
"
Մխիթարեա՞նք
չունին
բազմահայեաց
եւրոպական
նչ
ի
մահ,
կախաղան,
Մինչեւ
անարգ
մահու
սիւն
Պիտի
{գոռամ},
պիտ՚
կրկնեմ
Անդադար.
ազատութի՜ւն:
Կոմս
ի
մահ,
կախաղան,
Մինչեւ
անարգ
մահու
սիւն,
Պիտի
{գոռամ},
պիտ
կրկնեմ
Անդադար.
ազատութի՜ւն:
<ԱՐԱՄ
նչ
ի
մահ,
կախաղան,
մինչ
անարգ
մահու
սիւն,
Պիտի
{գոռամ},
պի՛տ
կրկնեմ,
անդադար,
ազատութի՛ւն:
Կոմս
ԷՄՄԱ
նինք...
Հեռի՛
գնա
մեզանից:
Մի՛
{գոռար},
մի՛
որոտար,
Մա՛րդ
եղիր
եւ
դու
մեր
պէս.
ի՛
եւ
քանի՛
անգամ
գայթակղեցաւ:
Վերջին
անգամ
{գոռաց}
նա.
"
Կեցցէ՛
ազատութիւն,
կեցցէ՛
հաւասարութիւն,
ն.....
Ով
բնութեան
դու
Արարիչ,
իսկոյն
{գոռաց}
իմ
սիրտը,
Ի՞նչ
պատկեր
էր,
որ
ես
տեսայ,
ի՞
րին,
մարդիկ
ահից
թաք
կացան.
Զարկեց
շանթը,
{գոռաց}
երկինք,
հեղեղը
չեղաւ
խափան,
Ծառի
ծայրր
դ
,
ողբաց
արքայի
մահը,
Վաճառականն
ուշաթափած
{գոռաց}.
Մեռաւ՜
մեր
կայսրը
Բայց
տես
այն
կողմ,
"
Տօն
են
տօնում
մեր
թշնամիք
",
-
նա
կատաղութեամբ
{գոռաց}:
Մի
զուարթուն
կերպարանեալ
եթերական
կամարից
ին
Սանչու
հետ,
փառաց
ի
փառս"։
Լօթին
{գոռաց}
այն
կողմից,
Սանչու
լերդին
ջուր
գնաց.
ոյն
թթուեցաւ
նորա
երեսը.
Ո՞ւր
է
Անասնագլուխը,
-
{գոռաց}
նա
բարկացած:
Յանկարծ
դեւերի
բազմութեան
միջից
դու
ինձ
եւ
համարձակւում
ես
ծիծաղե՞լ
եւս
իմ
վերայ,
-
{գոռաց}
սատանան
դժոխային
բարկութեամբ.
-
ե՛կ
մի
րոպէ
իմ
մ
ւ
սատանան
իւր
աչքի
ցաւելու
պատճառը,
վասն
որոյ
եւ
{գոռաց}.
-
Ու՞ր
է
ճարտարապետը.
որտեղ
է
նա,
գանչեցէ՛ք
ի
շտօնքը
իսկապէս
արժանաւորներին:
-
Աւազա՛կ,
-
{գոռաց}
սատանան
բարկացած
(նա
միշտ
այսպիսի
բացագանչութեամ
խելօքացել
են
այժմ...
-
Լռի՛ր,
յիմար,
-
{գոռաց}
սատանան
զարհուրելի
ձայնով.
-
ինչպէ՞ս
համարձակւու
որ
աշխատելով,
վասնզի....
-
Կանգնի՛ր,
-
{գոռաց}
սատանան
եւ
նորա
աչքերը
վառուեցան
ինչպէս
փայլակն,
պատասխանեց
կէտադիրը:
-
Ա՛յ
դու
խելագար,
-
{գոռաց}
դեւերի
թագաւորը
սաստիկ
բարկացած.
-
կը
վերջացնե՞ս
ս
կը
գրէմ
այդ
հրովարտակը...
-
Հերի՛ք
է,
-
{գոռաց}
սատանան,
-
դու
քո
օրումդ
քո
խելքից
մի
բան
գրած
չ
մանակի...
-
Չգնաք,
չգնաք,
աղաչում
եմ,
-
{գոռաց}
ծառան,
համարեա
թէ
արտասուքը
աչքերում,
-
այդ
վնա
ադրութիւնը
դէպի
այն
կողմը:
-Ո՛վ
է
այդտեղ,
-
{գոռաց}
պ.
Յովնաթանեանցը
բիրտ
ձայնով:
Այս
հարցմունք
բանի,
ինչ
որ
կը
քարոզեն
ինձ
բնութեան
անունով,
-
{գոռաց}
Թիւթիւնճի-օղլուն
զմայլած
այս
խոստմունքի
վերայ,
ո
վարդապետը
պարզ
հոգով
ասաց
իւր
կարծիքը,
Կարդինալը
{գոռաց}.
"
Դուք
այժմ
պարտական
էք
հրաժարուիլ
ձեր
գրքից
կա
ը,
կարմիր
ներկերով
եւ
խոշոր
տառերով,
անբարբառ,
{գոռացել}
էին
բիւրաւոր
կեցցէներ,
երկու
մարդ
հանդիպեցան
միմ
է
դասվել
",
կործանում
է
ամբողջ
անտիկ
աշխարհը
եւ
{գոռոզ}
կեսարը
իջնում
է
իր
Կապիտոլիումի
բարձունքից,
որպե
ւնքը,
յորդահոս
անձրեւի
մեծ
կաթիլները
եւ
որոտման
{գոռոց}
գոչիւնը,
ասէիր
թէ
կամենում
էին
կործանել
մեր
գլխի
պս,
ազատարար
նավակներին,
որոնց
մասին
այնքան
շատ
{գոռում}
էին
անգլիական
ժուռնալները:
Դա
մեծ
առաջադիմությու
ն
փուշ
փուշ
է
լինում՝
Արամազդի
երեսը
տեսանելով:
{Գոռում}
է,
աղաղակում
է
նա,
բայց,
ինչպէս
տեսանում
եմ,
եմ,
կռիւը
Աթենասի
հետ
է:
-
Իմ
շանթե՛րը,
-
{գոռում}
է
Արամազդը,
-
ո՞ւր
են
իմ
շանթերը:
Աթենասը
շ
մ
փորում
է
գըլուխը
փըտած։
"
Աղջի՛,
-
{գոռում}
է
նա
իւր
աղախնին,
-
"
Ժամը
քանի՞սն
է,
մօ՞
ր
բաժին:
ԱՌՕՐԵԱՅ
ԱՇԽԱՐՀ
Ի՛նչ
ես
{գոռում},
ի՛նչ
խնդրում,
Դու
անհանգիստ
հեղինակ.
տ
իւր
չար
մտաց
Եւ
մենք
դեռ՝
"
կեցցէ՛
արին
"
{գոռում}
ենք.
Հիմի
է՞լ
խօսենք։
Հիմի
է՞լ
ւթիւնը
Հայերի
վերայ
հաստատելու
համար,
բարձրաձայն
{գոռում}
է.
"
Չվախնանք,
չվախնանք
աչքերս
մատենագրութեան
վ
Առանց
ձեզ
եւս
կատարել
ենք
յաղթութիւնը,
այնտեղից
{գոռում}
է
վերակացուն:
Միայն
ձեր
պարտականութիւնը
այն
լինի
ը,
միթէ՞
նորանով,
որ
խելօքները
եւ
ուսումնականքը
{գոռում}
են,
թէ
մարդը
բանականութիւն
ունի,
թէ
նա
մի
բարոյ
զանազանութիւն
չունիք
այն
ռամիկներից,
որոնց
վերայ
{գոռում}
է
ձեր
արծաթը.
արծաթն
եմ
ասում
եւ
ոչ
դուք,
որովհ
գուտ
կարող
էին
քաղել,
մանաւանդ,
երբ
նա
բարկացած
{գոռում}
է
թէ
"
Դուռը
բաց
արեք
",
Տիրանը,
ահից,
ծակերն
ի
հոգատարքը,
որ
առաջին
անգամը
այսպիսի
պատուով
եւ
{գովաբանութեամբ}
նորան
ներկայացուցին
ծառայողներին,
կարծելով,
որ
ի
խրթնաբանութեան,
զորոյ
ապացոյց՝
կարեմք
քաղել
ի
{գովաբանութեանց}
նոցին
իսկ
վանեցւոյն
հետեւողաց,
որ
առանց
[մտացն
լ
վաղը
տակավին
բավական
կլինի,
իսկ
ինչ
վերաբերում
է
{գովաբանված},
համարյա
Հավաննայինին
հասցրած
սիգարներին,
պետք
ունկի
օրը
չըխմել
Մեծ
ամօթ
է
ինձ
պէսին։
{Գոված}
իմ
կեանք,
իմ
ազնիւ
կեանք,
Չեմ
կարող
քեզ
ու
օշեանցի
գործի
մէջ
(եր.
1088)
կարդում
ենք
"Ամբերթը
{գոված}
ջուր
ա,
համա
սրա
խումը
չունի"։
Այս
խում
խօսքը
ճիշ
երը
լցուել
էին
արհամարհանքով
դէպի
նա
եւ
դէպի
նորա
{գոված}
Պապը։
Մանաւանդ
Փարիզի
Արքեպիսկոպոսը
մի
առանձին
ո
մէջ,
որ
պատճառուել
էր
ռումբի
ճայթելուց,
որ
նորա
{գովական}
իտալացիք
պատրաստել
էին
Ֆրանսիայի
թագաւորի
կեանքը
Առհասարակ,
շնորհակալութիւն
այդ
ուսանողներին
նոցա
{գովանի}
ցանկութեան
համար
եւ
թէատրոնական
բեմից
դաստիարակել
եգլուխ
է
մի
քանի
նզովեալների,
որոնց
հաւատարիմ
եւ
{գովանի}
ծառայութիւնքը
դժոխքին
պիտոյ
է
հրատարակուէին
պաշտօ
ից։
Այս
աստիճանին
կարելի
էր
հասանել
եւ
չ'լինելով
{գովանի}
աշակերտ։
Նոյնպէս
կարելի
էր
ուխտապահ
լինել
ժողովո
եզուի
մաքրութիւնը
եւ
յատկութիւնը
անգամ,
թէպէտ
մի
{գովանի}
բան
չէ
դա։
Պ.
Գամառ-Քաթիպայի
ասածը՝
"
գրել
այն
մեք,
վաղուց
արդէն
հասկացած
լինելով
մեր
բարեկամի
{գովասանած}
մարդու
որպիսութիւնը,
հրաժարուելով
հրաժարուել
էին
տ
միասին
լսւում
էին
շատ
կողմերից
զանազան
դժոխային
{գովասանական}
խօսքեր
ծայրագոյն
Բրամինի
մինչեւ
այժմ
ջատագովուած
Ունկնդիրները
երկար
փորձուելուց
յետոյ
անցնում
էին
{գովասանեալ}
աշակերտների
Կարգը,
որոնք
կամ
ուսուցանում
էին
դպր
ւ
եւս,
աշխատեն
խաբել
մեր
ազգը
եւ,
սուտ
ու
չնչին
{գովասանութեններով}
ներկելով
նորա
աչքը,
նորա
յանցանքը
դնեն
նորա
առաջ
րի
ձայնի
արձագանքը:
Նա
սովորել
է
լսել
ամենայն
օր
{գովասանութիւն},
այդ
պատճառով
այժմեան
ժամանակումս
ճշմարտութեան
ձ
նով,
եւ
որի
մասին
դեռեւս
ժողովքի
առաջին
նիստումը
{գովասանութիւն}
էր
խօսել
հռչակաւոր
Դիւպէնը,
շատ
սաստիկ
վրդովեց
Յ
ան.
փոյթ
չէ,
որ
այդ
սուտ,
խարդախ
եւ
երեխայական
{գովասանութիւնը}
մահադեղ
էր
ազգին,
փոյթ
չէ,
որ
նա,
լսելով
այդպի
ւ
մեզ
թւում
է,
թէ
այս
համեմատութիւնը
էր
ամենամեծ
{գովասանութիւնը},
որ
կարող
էինք
տալ
Փարպեցու
Պատմութեան՝
առանց
վ
ցու
Պատմութեան
մէջ
կարդում
ենք
այդ
օրհնեալ
տիկնոջ
{գովասանութիւնը}
եւ
այնտեղ,
ուր
խօսում
է
Դռնում
կապուած
նախարարներ
էր
միմիայն
բառերի
եւ
ստերի
խաղացմունքը,
սուրբերի
{գովասանութիւնը},
Վիրգիլիոսի
երգերին
համակերպութիւնքը,
բարոյական
ել
նորա
դատաստանին:
Սորան
եւ
նորան
սուտ
սուտ
{գովասանութիւններ}
եւ
տաղեր
գրելով՝
չկամիմ
պղծել
իմ
գրիչը
եւ
այդ
ան
մ
է
նա
հազար
տարիներով։
Դորա
հակառակ,
սուտ
սուտ
{գովասանութիւնները},
օրօրոցի
երգի
տեղ
երգելով
քնած
ազգի
ականջին,
թա
հադեղ
էր
ազգին,
փոյթ
չէ,
որ
նա,
լսելով
այդպիսի
{գովասանութիւնք},
համարելու
էր
իւրեան
կատարեալ
եւ
անկարօտ
ազգ,
ե
իտութիւնը
կշռել,
խաբուել
է
իւր
բարեկամ
կարդինալի
{գովասանքից}
եւ
այնպէս
մեծ
պարտականութիւն
յանձն
առնլով,
չէ
կա
ն
խնդրում
եմ
այդ
մասին
հարցնել
խնդրի
մասնագետից՝
{Գովարտովսկուց}.
Dorema
armeniaca-ն
այն
խեժն
է,
որ
մեզանում
հայ
յին,
ե՛ւ
քաղաքական
օրէնքներով:
Ի՞նչպէս
կարելի
է
{գովել}
մի
վաճառականութիւն,
որ
հիմնուած
է
այդ
ընդդէմ
քրի
մ
սուտ
ազգասէրքը
եւ
միւսքը
դոյն
այդ
պակասութիւնքը
{գովել}
էին
ազգին
որպէս
կատարելութիւնք,
յանցանքը
ձեւացու
,
նա
ասում
է.
"
Այս
ինչ
բան
է,
մեզ
մինչեւ
այժմ
{գովել}
են,
պատուել
են,
այժմ
մի
քանի
պարոններ
բոլորովին
ենդանութեան
ժամանակը
պէտք
չէր
այնքան
չափազանցօրէն
{գովել}
նորան
թէ
գրով
եւ
թէ
խօսքով,
մինչեւ
անգամ
նորան
մ
չի
շինել
եւ
կամք
չունի
շինելու,
սկսեց
իմ
առաջեւը
{գովել}
մարդերի
խելք
ու
միտքը...
ցանկալի
էր
իմանալ,
թ
անցը
հարց
արեց.
-
Ինչպէ՛ս
գտաք:
-
Չէ
կարելի
{գովել},
-
պատասխանեց
բժշկապետը:
-
Նորա
հիւանդութիւնը
խ
նոր
դատաստան
այն
հնամոլ
մարդերի
գլխումը
մենք
չենք
{գովել},
այլ
իմաստուն
եւ
բանագէտ
մարդերի
եւ
ամբողջ
եւրոպ
աբարելով,
որ
բնաւ
չէ
արդարանում
եւ
որ
չենք
կարող
{գովել},
այլ
մի
տանելի
ձեւ,
որ
կարելի
եղածին
չափ
մօտ
մն
ալյանի
վերաբերմունքն
Ուստիմովիչի
գործում
ոչ
միայն
{գովելի}
չէ,
այլեւ,
ինձ
թվում
է,
արժանի
է
ամենայն
պարսա
.
ամենայն
բան,
որ
վերաբերում
էր
ազգին,
համարել
{գովելի}
եւ
արժանի
ուշադրութեան
եւ
այդ
ճանապարհով
որսալ
ազ
Շնորհակալ
ենք
մեր
անծանօթ
բարեկամից
նորա
այս
{գովելի}
գաղափարի
մասին,
եւ
չենք
կարող
չուրախանալ
`
Հայ
մ
այն
պաշտօնին,
բայց
սորան
եւս
հարկն
էր
ստիպում:
{Գովելի}
է
սորա
միակ
յատկութիւնը,
որ
չգիտէր
երբեք
կեղծաւո
էտք
էր
հոգ
տանել.
պատճառ,
մե՛րն
էլ,
նոցա՛նն
էլ
{գովելի}
բան
չէ։
Այս
բաների
մանրամասն
քննութիւնը
պէտք
է
պ
առարկայքը,
միշտ
յայտնի
էր
համալսարանի
մէջ
որպէս
{գովելի}
եւ
ժրաջան
աշակերտ։
Նա
լաւ
գիտէր,
թէ
ո՞րքան
մեծ
քան,
Ձեր
մռայլութիւն,
-
պատասխանեց
դեւը:
-
{Գովելի}
է,
գովելի
է,
-
բացագանչեց
սատանան
նայելով
ցուցա
ռայլութիւն,
-
պատասխանեց
դեւը:
-
Գովելի
է,
{գովելի}
է,
-
բացագանչեց
սատանան
նայելով
ցուցակին
մեծ
ուշ
էր
հասկանալը։
Ուրեմն
եթէ
դժուար
հասկանալի
խօսելը
{գովելի}
մի
բան
էր,
բնաւ
չխօսելը
որչափ
եւս։
Սոցա
մօտ
այս
մներից
մինը,
որ
1853
թուականից
սկսած,
շատ
անգամ
{գովելով}
մեզ
այդ
անզուգական
գիտնականը,
յորդորում
էր
մեզ
մ
մօտ
լինէր
ու
խնդար,
Մեր
քաջաբաղդ
գործերը՝
{գովելով}
ուրախանար.
Թէ
նորանում
տեսնէինք
հայելւոյ
մէ
դը
եւ
երեխայքն
անգամ,
իրենց
ծնողաց
ուսերի
վրայ,
{գովելու}
համար
ձեռները
շարժելով
եւ
կցկտուր
ձայներ
հանելով
մեանց
պատմելով
շնորհի
առատ
թափուիլը,
հակամիտ
էին
{գովելու}
՝
յարգելով
եւ
անմոռաց
զարմանալով
լուսաւոր
եւ
ողջա
սի
բաբելոնեան
խառնակութիւն
ի
խելապատակս
հայոց
ո՛չ
{գովեմք}
մեք,
այլ
ամենեւին
հաւան
եմք
նոցին
իմաստուն
մտածո
ստացի
առ
ուրացութեան
զեկեղեցին
Հայոց,
բայց
եւ
ոչ
{գովեմք}
զայրն
այդպէս
ընթացեալ:
Ինձ
թուի,
թէ
առ
ի
ոչ
անի
ն
կանգնի
փառաւոր,
Քո
գործք,
վաստակք
գտցեն
{գովեստ}
ի
բերանոյ
բիւրաւոր.
Անպարտելի
դու
ի
զինուց
յոց
ազգին.
մի
չնչին
անհիմն
եւ
տղայական
անխորհուրդ
{գովեստ},
բայց
մի
հատ
է
մեր
մեր
խորհուրդը՝
"անաչառ
պաշտօնե
համարելու
էինք
մեզ
"
Մեղուի
"
եւ
նորա
համախոհների
{գովեստը},
եթէ
դոքա
մի
օր
սխալուելով
տալու
լինէին
մեզ,
նա
գելը
եւ
ածելը,
եւ
վերստին
լսելով
կոմս
էմմանուէլի
{գովեստը},
շնորհակալ
եղաւ
նորանից,
կատարելով
մի
խորին
րեւ
ւր
անգամ
դառնագոյն
մեզ
գրել։
Երանի՜
թէ
ունենայինք
{գովեստի}
արժանաւոր
բաներ,
ի՛նչ
ուրախութեամբ
փառաւորելու
էի
ցէ"։
Գարեգինը
շատ
է
գովուած.
նորա
գործերը
{գովեստի}
չափով
չեն:
Հեղինակը
իր
կողմից
խօսելով
հակամ
ր
անձը
չանարգել՝
թոյլ
տալով
մեզ
ընդունել
այդպիսի
{գովեստներ}:
Մեծ
ուրախութիւն
է,
որ
այդպիսի
մարդիկ
հայհոյում
նեղութիւն
չունի,
եւ
այլն,
եւ
այլն"։
Հազարաւոր
{գովեստներ},
բիւրաւոր
երանիներ
լսած
ենք
հարիւրաւոր
անգամ.
ն
ովոր
էին
միշտ
կարդալ
միակողմանի
հայ
սխօլաստիկների
{գովեստները}
Հայոց
ազգին.
մի
չնչին
անհիմն
եւ
տղայական
անխորհու
Արամազդը,
կտրելով
ճակատագրի
յայտարարութիւնը,
{գովեց}
Աթենասի
գործողութիւնը
եւ
հրամայեց
Կիկլոպներին՝
մ
երեզմանի
մօտ
կատարել
իւր
ապաշխարութիւնը։
Աբեղայն
{գովեց}
այս
դիտաւորութիւնը։
Իգնատիոսը,
քանի
օր,
քանի
գ
տեղեակ
մարդիկը,
Ղազարի
գիտութեան
մասին
լսելով,
{գովեցին}
։
Եկեղեցիները,
նահատակների
մատուռները
եւ
ուսումն
ռայական
պարտականութեանը:
Ո՞չ
ապաքէն
դուք
ինքներդ
{գովեցիք}
ինձ,
մինչ
ես
երկու
միլիոն
կանգուն
տասներկու
կոպե
կատարելով,
օտարի
հացը
ուտելով,
միշտ
պիտի
օտարին
{գովէ},
օտարի
օգուտը
պաշտէ
եւ
իւր
ազգից
հեռանայ
ու
օտար
յլեւ
չենք
ցանկանում,
որ
այդ
դիւախորհուրդ
մարդիկը
{գովէին}
մեզ,
մեր
գործը,
մեր
ուղղութիւնը,
ըստ
որում
մեք
տուած
թողութիւն
շնորհեսցէ"։
Գարեգինը
շատ
է
{գովուած}.
նորա
գործերը
գովեստի
չափով
չեն:
Հեղինակը
մեծ
անբաղդութիւնը
է
այդ
ուսումնարանը,
որի
մասին
{գովութեամբ}
խօսում
է
հեղինակը:
"
Սենեակք
լայնանիստք,
որ
երից
Նա
կեղծ
կերպով
միշտ
սիրուեց,
Միշտ
{գովութեան},
միշտ
հլութեան
Հպատակի
ձայն
լսեց։
ացոց
խօսակցութեան
նիւթ
էր
եղել
եւ
հնձում
էր
նոցայ
{գովութեան}
դափնիքը,
նորան
չէր
հաւանում
սա:
Այն
պապին,
որ
անրամասն
քեզ
յայտնուէր,
այն
ժամանակ
կ'իմացուէր,
{գովութեան}
եթէ
մեղադրանքի
էի
արժանի։
Բայց
ես
միայն
իմ
դուրս
տուած
Յեսո՛ւն։
Իսկ
այն
զարմանալի
մարդու՝
Եղիայի
{գովութիւնը}
ո՛վ
արդեօք
բերնով
կարող
է
պատմել,
որ
մարմնի
մէջ
զիկան
-
Ligamenta
vertebrorum
communis,
որը
շատ
{գովում}
էր
Լ.
Ի.
-ն
եւ
խոստացել
էր
ուղարկել
ինձ:
Հիշեցր
թ
խնդրելու,
բացում
էր
ուսումնարաններ,
եւ
դեռեւս
{գովում}
էր
մեզ,
մեր
ազգը,
մեր
նախնական
աւանդութիւնքը։
ը
աւելի
շուտով
կը
ստանայ
մի
գիրք,
մի
լրագիր,
որ
{գովում}
էր
նորան.
փոյթ
չէ,
որ
այդ
սուտ,
խարդախ
եւ
երեխ
մարութենների
կարդացող
չէր՝
չնայելով,
որ
Պ.
Խ.
{գովում}
էր
"
Մեղուն
"
եւ
նորա
հրատարակող
երեւելի
ուսումնա
երգութեանց
մէջ
բաւական
յաջողեցան
նոքա.
ո՛չ
միայն
{գովում}
ենք,
այլ
եւ
աղօթում
ենք
նոցայ
վերայ,
մոռանալով
ում
է
սիրտը
սիրավառ
Գոհարը
տաշող
քերթող-վարպետի.
{Գովում}
է
նա
-
քնարերգակ
`
Վաղուան
փայլուն
գոհարը
թանկ:
Ես
սիրում
եմ
հայրենիքը,
Նորան
միշտ
ու
միշտ
{գովում}
եմ.
Օտար
ազգի
առաջեւը
Պակասութիւնքը
ւմ
են
նախանձից։
Եթէ
տեսան
ժողովրդից
մի
մարդ,
որ
{գովում}
էր,
ծա՛ղր
անելով՝
ամաչեցնում
են
նորան։
"
Միանգ
երտքը։
Կաթողիկոսը
ցոյց
է
տալիս
մեծ
յօժարութիւն,
{գովում}
է
եւ
օրհնում
է
Աբովեանին
եւ
խոստանում
է
կատարել
ն
նի
աղքատի
երկու-երեք
մանէթ
ողորմութիւն
տալով:
Նա
{գովում}
է
ազգը,
նա
օտարի
առաջեւ
ծածկում
է
նորա
պակասութի
ց
չեն,
բայց
եթէ
առանձնապէս
պատահեն
երիտասարդին,
{գովում}
են
նորա
կարծիքը
եւ
համաձայնում
են
նորա
հետ.
իսկ
Յիսուսեան
աբեղայքը,
ժամանակակից
օրագիրների
մէջ
{գովում}
էին
այս
զարհուրելի
թագաւորասպանութիւնը։
Այն
օրը
երկայնության,
դարձյալ
ցած
իջանելով
դեպի
այրեցած
{գոտին}
մինչեւ
6
աստիճան
հյուսիսային
լայնության,
որի
մոտ
ս
կողմը,
որ
միջատները
չհամարձակուին
կենդանի
մնալ
{գորգերի}
վերայ,
թո՛ղ
թէ
անհանգիստ
առնել
ինձ
իւրեանց
եղջեր
ին
գոհարներ
եւ
այս
մատանին
եւս,
իսկ
խանի
մարմինը
{գորգերի}
մէջ
փաթաթած
տանում
են,
դնում
են
այն
նեղ
վանդակապ
ւական
ընդարձակ
սենեակ՝
մաքուր
եւ
զարդարած
պարսից
{գորգերով}
եւ
այլ
ասիական
կարասիքներով:
Սենեկի
հիւսիսայ
ես
քո
դրանը
կը
չոքեմ
մի
օր
եւ
ինչպէս
նախ
եւ
յառաջ
{գորգս}
(խալիչա)
կը
փռեմ
եւ
լուադեղ
(персидская
ромашк
այ:
Եւ
քանի
որ
տնտեսական
խնդիրը՝
այն
բազմակնճիռ
{Գորդիասի}
կապը
լուծուած
չէ,
հասարակութիւնը
իւր
ընկերական
ե
ես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ,
Յովհ[աննէսի]
եւ
տէր
Գրի[
{գորի]}:
Առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
23-ին:
ւ
զլճակն
Ասիոյ
ի
նիւթ
սեւակի,
զանտառս
Կովկասու
ի
{գործ}
դիցուք
փոխանակ
գրչի,
արդեօք
կարե՞մք
ի
նմին
բովան
ի
կոչումն
հոգեւոր
զորմէ
գտանի
ի
կառավարութեանդ
եւ
{գործ}
եւ
յորջորջէ
զիս
Ուստայեան,
որ
օտար
է
ըստ
ամենայն
ընդ
բանս
նոյն
Հոգեւոր
կառավարութեանն
յաղագս
ո՛չ
ի
{գործ}
գնելոյ
զճշմարտութիւն՝
յանձնելով
սմին
եւ
զծրար
մի
ւթեան
իմոյ,
ըստ
յորդորանաց
բարենախանձ
անձանց,
ի
{գործ}
եդի
զառ
յինէն
կախեալ
միջոցս,
վասն
մտանելոյ
ի
հոգ
րուսանելոյ
զժամանակ
իմ
յընդվայր
կարողացայց
զայն
ի
{գործ}
դնել
յամենահպատակ
ծառայութիւն
Ձերոյին
կայսերական
նիմ,
եթե
այստեղ
լինեիք,
կտեսնեիք,
թե
ես
ինչքան
{գործ}
ունիմ,
եւ
այն
ժամանակ
ինձի
չէիք
մեղադրել:
Խնդրե
.
]
Խրկած
դեղերս
արդյոք
ի՞նչ
օգուտ
տվին
քեզ
կամ
թե
{գործ}
ածեցի՞ր,
թե
ոչ,
խնդրեմ
հայտնես:
Ինձ
թե
գիր
գրե
ւթյունների,
որ
մինչեւ
այժմ
եւս
չեն
ամաչում
ոմանք
{գործ}
դնել:
Երկար
ժամանակ
է,
որ
ես
եւ
պարոն
Նազարյ
,
ահա՛
ուղարկեցի,
տե՛ս
եւ
ինչպես
պետք
է՝
այնպես
{գործ}
կատարե,
հույս
ունիմ,
որ
կատարվի
ցանկությունդ:
դվի.
այս
բաները
լավ
հարկավոր
է
իմանալ
եւ
իմացածը
{գործ}
դնել
խելոք
կերպով,
պետք
է
այր
մարդու
սիրտ
ունենա
որ
կարո՛ղ
էր
լինել
յուր
խելացի
կերպով
քաջությամբ
{գործ}
կատարելուց,
պիտի
չափե
նույնպես
վնասը,
որ
կարո՛ղ
նել
անխելութենով
եւ
երկչոտութենով
կնիկմարդու
նման
{գործ}
կատարելուց:
Աշխարհի
լուսավորությունը
ծայրն
է
դաս
ում
է,
որ
ստանա
յուր
վճռական
իրավունքները
եւ
ապա
{գործ}
կատարել
այնպես,
որ
ոչինչ
անհամությունք
չպատահին
նից,
խնդրում
է,
որ
ամեն
աշխատություն
ի
սեր
ազգի
{գործ}
դնեք
դարձյալ,
որ
մնացած
տոմսակները
եւս,
որքան
կ
չեւ
դեկտ.
վերջը,
որ
կարողանամ
հունվարից
իսկույն
{գործ}
սկսանել:
Եթե
արժանի
գիտության
բան
պատահի,
կգրեմ
դ
եւ
կարողքդ
չօգնեք
մեզ,
մենք
ոչինչ
ենք
եւ
ոչինչ
{գործ}
չենք
կարող
հառաջ
տանել
ազգի
լուսավորության
եւ
դաս
ից
սկսանել
տպագրությունը,
որովհետեւ
այդ
միջոցում
{գործ}
չկա
տպարանում:
Այս
մասին
գրել
եմ
այս
փոշտով
եւ
խ
յտնել,
որ
ինչ
այստեղ
կարելի
էր,
նորա
օգտի
համար
{գործ}
դրվեցավ,
բացի
դորանից
մարդ
գնայ
այստեղից
Պետեր.
ւմ
ենք
եւ
այլ
այսպիսի
բաներ:
Այժմ
նոքա
ամեն
ջանք
{գործ}
պիտի
դնեն,
որ
մենք
ստորագրող
չգտնելով,
ընկնենք
հոժարակամ
պատրաստ
է
անտես
առնել
ամենայն
ազգօգուտ
{գործ}:
Մինչեւ
այս
օրերս
չենք
ստացել
ոչ
մի
ստորագրությո
ովհետեւ
ազգինն
է,
պիտի
ամեն
ջանք
եւ
աշխատություն
{գործ}
դնեք,
որ
ինչքան
կարելի
է
բազմաթիվ
լինեն
ստորագրո
չուներ
բնակություն,
կերակուր
եւ
զգեստ,
կարող
է
{գործ}
կատարել
եւ
այն՝
ձրի:
Մինչեւ
այժմ
ես
զոհ
եղա,
թ
րանց
պիտի
ընդունեն
յուրյանց
մոտ
եւ
այսպես
անդադար
{գործ}
ունենալով
նոցա
հետ,
չեն
կարող
խոզի
նման
բնակվել
աններով
(3000)
կարող
էին
հանձն
առնուլ,
գնալ
եւ
{գործ}
կատարել,
ամենայն
մաքրությամբ
հոգու
ցանկանում
ենք
տակ
առած
լինելով,
չէ
պիտո
մոռանաք,
որ
գնացողքը
{գործ}
ունին
անգլիական
դատարանի
հետ,
որ
բաց
դատաստային
ղ
էր
շատ
փոքր
բան
լինել
կամ
ամենեւին
չլինել,
եթե
{գործ}
դրվել
էին
անշարժ
կայք
գնելու
կամ
եղածների
վերանոր
արհով
հեշտ
է
կամ
ո՛րքա՞ն
ժամանակի
մեջ
գլուխ
գալու
{գործ}
է
այդ
բաների
բացարձակապես
տիրապետելը
կամ
առձեռն
պ
մեզ
օտարության
մեջ,
եթե
հարկ
լինի
մնալ
այնտեղ
եւ
{գործ}
կատարել:
Այլ
եւ
կարեւոր
եւ
ժամանակի
չհամբերող
գր
.
պաշտօնակատարն
պրօկուրօրի
լռէ
յամենայն
դէպս
ոչ
ի
{գործ}
դնելով
զիւրովսանն
պարտականութիւն,
յայն
սակս
հայե
եղեցիս,
եւ
մինչ
զմնացուածն
ի
դրամոց
պարտ
է
մեզ
ի
{գործ}
դնել
վասն
բանալոյ
այդրէն
զդպրոց
ինչ
ազգային
բազմօ
ւնը
եւ
այս
պատճառով
եւս
հիշյալ
երկու
կացությունքը
{գործ}
տեսան
եւ
ամոթահար
հաղթահարեցին
ազնվական
կացությու
տնօրինեալ
առաւել
իմաստութեամբ,
քան
զոր
կարէին
ի
{գործ}
դնել
թշնամիք,
անկորուստ
հասեալ
են
միշտ
առ
որս
ու
ինձ,
ըստ
ամենայնի,
զիւր
օգնութիւն
ի
ծանր
յայս
{գործ},
խրթնացեալ
առաւել
քան
կիսդարեան
բազմութեամբ
ամաց
ացն,
տեսանելով
զմիջամուխ
լինել
մասնաւոր
անձանց
ի
{գործ},
պաշտօնական
արձանագրութեամբք,
ապաստան
արարեալ
յ
ովանդակ
ազգին
Հայոց
ի
Նախիջեւան
եւ
հրաւիրել
Ձեզ
ի
{գործ}
դնել
զպատշաճեալ
հնարս
առ
ի
կարճել
զներգործութիւնս
լոյ
եւ,
ըստ
օրինաց
պետութեանն
Անգլիոյ,
ամենայն
{գործ}
սկսանի
ընդ
ձեռն
նոցա
եւ
նոցա
քննութեամբ
եւ
դատողո
ակությունը,
համբերիր
մինչեւ
իմ
գալը,
անշուշտ
մի
{գործ}
կգտնենք,
քանի
ընկեր
[ենք]
միասին
մի
կտոր
հաց
խաղ
զչորս,
յորոյ
յապացուցութիւն
ունիմք
զներկայ
զայս
{գործ}
՚ի
նոյն
ատենի,
որ
սկսեալ
՚ի
1/13
Յունիսի,
հազիւ
նել
յանդիման
դատաւորաց
Սուպրիմ
Կորտի,
քանզի
նոցա
{գործ}
է,
ասէր,
վճռել
կտա՞կ
իցէ
թուղթն
այն,
թէ
պարգեւ
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
պարտական
է
ծախուցն,
զոր
ի
{գործ}
դնեմ
առ
ի
ցրել
զորոգայթն
լարեալ
առ
՚ի
նմանէ
եւ
թէ
ջմիածնի
բարեկամքը,
հավատացեք,
որ
ամեն
ջանք
պիտի
{գործ}
դնեն,
որ
դուք
ամենեքին
հասանեք
ձեր
նպատակին,
եւ
ին
պեսքը
հասկանալ
եւ
ձեռքերից
եկած
ծառայությունքը
{գործ}
դնել:
Դարձյալ
աղաչում
եմ
ներել
այս
աղճատ
գրու
-
թեեւ
այլ
պատճառաբանությամբ
-
գրքի
առաջին
էջում
{գործ}
է
ածում
սովորական
փծուն
Sprach:
Հավանորեն,
մեզ
որտեղ
մենք,
բնության
անծայրածիր
տնտեսության
մեջ
{գործ}
ունենք
հավասարակշռության
եւ
տարրերի
զանազան
զուգո
լեզվի
ոգուն,
դրանցից
մի
քանիսը
մենք
անգիտակցաբար
{գործ}
էինք
ածում,
բայց
եւ
մի
քանիսն
էլ,
ի
վնաս
մեր
նո
երի
համար,
որոնք
(եթե,
ինչպես
հավատացնում
են)
{գործ}
են
ածվում
Տարոնի
բարբառում,
ես
վերջինիս
դիմելու
ում
եմ
քերականության
վրա,
մի
վերին
աստիճանի
ծանր
{գործ},
բայց
թեեւ
դանդաղ,
թեեւ
հավի
քայլով,
այնուամեն
օր
քսան
օր
է,
ինչ
ընդունում
եմ
ծծմբային
խինին
եւ
{գործ}
եմ
ածում
իբրեւ
օծանելիք
kali
jodatum։
Երկուշաբթ
իքի
համար
տեղ
չկա.
2)
հանգի՛ստ
թող
մորս:
Ոչ
մի
{գործ}
չունիս
դու
նրա
հետ:
Ինչ
էլ
որ
նա
անի,
այդ
նա
ան
իչը.
բարբարոս
կառավարությունը
էլ
չգիտե
ինչ
միջոց
{գործ}
դնել
ազատ
խոսքը
բռնաբարելու
եւ
մեր
գաղափարքը
ոչնչ
վիճակում,
բայց
դարձյալ
վերջին
ուժերս
եւ
ոգիներս
{գործ}
դնելով,
դիմացանք:
Հասա
այստեղ,
հազիվ
մի
բնակար
ղուի
"
հրատարակողը
եւս,
պարսաւը
կրիտիկայի
տեղ
են
{գործ}
ածում,
արագիլը
սիրամարգի
տեղ,
ինչպէս
ասել
էր
Նա
կրորդը՝
զրկողութիւն.
երկուքը
միասին
դատապարտելի
{գործ}
՝
ե՛ւ
աստուածային,
ե՛ւ
քաղաքական
օրէնքներով:
Ի՞
եցան
Կովկասը
եւ
Արարատը:
Ես
չեմ
կարող
տեսանել
մի
{գործ},
որ
ազգային
դիմակ
ծածկելով
երեսին,
բայց
էապէս
հ
նում։
Այս
ի՞նչ
դատաստան
է,
որ
մեր
լեզուագէտները
{գործ}
են
դնում:
Այս
ի՞նչ
հայրենասիրութիւն
է,
որ
կացին
թիւնը
դատապարտւում
է
Աւետարանի
մէջ
որպէս
անպատշաճ
{գործ}
Աստուծոյ
տան
համար,
եւ
այժմեան
բաների
կարգը
չէր
Բանկերը
ի՛նչ
մի
պակաս
արդիւնաբեր
կամ
անբարոյական
{գործ}
են,
որ
եթէ
մեր
Հայերը
եւս
պարապելու
լինէին
այդ
գ
ասարակաբար,
բայց
յանկարծ
տեսանում
ենք
յետոյ,
որ
{գործ}
ունիք
մի
քանի
պարոնների
հետ.
ցանկալի
էր
մեզ
իման
ում
ու
մրում
էին
նորան։
Ոչ
ոք
չէ
կատարել
այդպիսի
{գործ}
։
Ես
տեսանում
եմ,
որ
դուք՝
Հայոց
ազգի
մի
քանի
ա
մատուցանելով,
այո՛,
եւ
բարոյական
երկաթ
ու
կրակ
{գործ}
դնելով,
այլ
այն
սուտ
ազգասէրքը,
որ
խեղճ
ողորմել
մարտութիւնը
աշխարհին
հաճոյանալու
համար,
սատանայի
{գործ}
է.
հեռի՛
մեզանից,
եւ
մեք
անպարտ
ենք:
Թող
բամբա
եան
օրէնքը,
բայց
մանաւանդ
այս
խստութիւնը
պիտոյ
է
{գործ}
դնել
իւր
անձի
վերայ,
եթէ
կենակից
էր
երեխաների:
ր
դաստիարակելու
եւ
լուսաւորելու
իւր
զաւակը
եւ
չէր
{գործ}
դնում
այդ
հնարը
կամ,
անհոգ
լինելով
իւր
զաւակի
բա
կարո՛ղ
էր
գրաւ
դնել
եւ
ստանալ
այսքան
արծաթ,
որ,
{գործ}
դնելով
վաճառականութեան
մէջ,
պիտի
անպատճառ
շահուէ
մի
այդ
գումարով
հատուցանել
իւր
պարտքը
եւ
մնացորդը
{գործ}
դնել
շամպայն
գնելու
համար,
որովհետեւ
շատ
է
սիրու
աղջիկների
ուսումնարան։
Դու
այդ
քո
աւելորդ
արծաթը
{գործ}
դիր
գոնէ
առ
ժամս,
մի
փոքրիկ
ուսումնարան
բաց,
ու
մայր
դառնալու
համար
ապագայումը.
այդ
շատ
օգտակար
{գործ}
է,
եւ
ես
այն
ժամանակ
կը
փառաւորեմ
քո
անունը
Յիշա
ակների
հոգաբարձուն
չէիր"։
Մի՞թէ
մի
մարդ
մի
բարի
{գործ}
կատարում
է
նորա
համար,
որ
պարտական
էր,
եւ
ի՞նչպ
եւ
նա,
տեսանելով
եւ
հնար
ունենալով
փրկել
նորան,
{գործ}
չէր
դնում
իւր
հնարը,
եւ
այն
խեղճը
կորչում
էր
այն
ր
ինձ,
Պ.
Բէգզադէ,
եթէ
ունիս
կարողութիւն,
արի
{գործ}
դիր
նորան,
բարի
օրինակ
դարձիր
մեր
միւս
կարող
եղբ
վարդապետ
ասես,
եպիսկոպոս
ասես,
հաւատացել
են
եւ
{գործ}
են
ածել
Էֆիմերդէն,
սա
չէ
հաւատում
եւ
չէ
ընդունու
օրինակ
չեն
քո
յիշած
մարդիկը,
որ
Էֆիմերդէն
բան
ու
{գործ}
էին
շինել
իւրեանց
համար:
Աստուած
մեզ
խելք
ու
բան
ով
քո
դուստրը,
որ
մահու
չափ
հալածում
էր
ինձ:
Ես
{գործ}
դրեցի
այն
բոլոր
շնորհքը,
որ,
քո
ուղեղից
ծնանելո
ւանդը
թողնում
է՝
առողջանալու
յուսով,
իսկ
առողջը
{գործ}
է
դնում
այդ՝
որպէս
առողջապահական
հնար:
Եւ
մի
մա
դժուարանայ
հասկանալ
Նախիջեւանցուն,
եւ
այդ
բառերը
{գործ}
են
ածւում
անխտիր
որպէս
բուն
ազգային
բառեր:
Նախիջ
րեանց
Հայերէն
խօսակցութեան
մէջ
որքան
կարելի
է
շատ
{գործ}
ածել
Ռուսի
բառեր:
Նոքա
մտածում
են,
թէ
որքան
երեւելի
հարուստք
միանային
եւ
միաբան
ուժով
սկսէին
{գործ}
կատարել,
այն
ժամանակ
նոցա
հաշուատունքը
Նախիջեւան
որ
տեսութեններից
եւ,
ամենայն
կերպով
ամենայն
ջանք
{գործ}
դնելով
քաղաքի
եւ
հասարակութեան
օգտի
համար,
աշխատ
ւս,
որ
տալիս
էինք
մի
մարդու,
ամենեւին
դէպի
չարը
{գործ}
դրուելով,
չեն
հասանում
իւրեանց
բուն
նպատակին:
Ն
ւթեան
եւ
լուսաւորութեան
պատմութիւնը,
յետոյ
նորա՞
{գործ}
է
գրել
այդպիսի
բան։
Սխալւում
է,
եթէ
յոյս
ունի
Մ
մատուցանելով,
այո՛,
եւ
բարոյական
երկաթ
ու
կրակ
{գործ}
դնելով,
այլ
այն
սուտ
ազգասէրքը,
որ
խեղճ
ողորմել
մատուցանելով,
այո՛,
եւ
բարոյական
երկաթ
ու
կրակ
{գործ}
դնելով,
բայց
Պ.
Իսահակեանցին
թուել
է,
որ
ազգի
ձեալ
վէրքեր
չէին,
որ
չորացնում
են։
Գաստռօնօմիան
{գործ}
ունի
առողջ
անասունների
հետ,
ցաւագար
եւ
վիրաւոր
ա
տ
հին,
մաշուած
ու
տրորուած
խորամանկութիւն
է,
որ
{գործ}
է
դնում
Պ.
Իսահակեանցը՝
կամենալով
հաճոյանալ
մեծ
ահակեանցը
յօժարամիտ
է
շատ...
մարդերի
հետ
չարաչար
{գործ}
դնել
սուրբ
գիրքը,
բոլորովին
հրաժարւում
եմ
նորան
յլապէս
չէր
կարելի.
պատճառ,
ի՛նչ
խօսքեր
կարող
էր
{գործ}
դնել
մի
մարդ,
ամենեւին
թարմատար
նշանակութեամբ,
ւմայի
կոմս
Ֆենիքսի
նման
ամենայն
բան
գուշակում
է՝
{գործ}
դնելով
Մեսմերի
արուեստը:
Մեղայ,
մեղայ,
Պ.
Իսա
կուռքի
ջերմեռանդն
դաբիրայքը)
փորձ
փորձեն
այդպիսի
{գործ}
կատարելու,
այն
ժամանակ
կը
լսեն
իւրեանց
ձայնի
արձ
Ինձ
պատասխանում
է.
-
Ես
անհաւատ
մարդերի
հետ
{գործ}
չունիմ,
դու
ծիծաղում
ես
իմ
վերայ:
-
Ի՞նչ
ծ
արկէ,
կարող
չէր
եւ
թէատրոնի
մէջ
հանդէս
գալ
իբրեւ
{գործ}
ու
պաշտօն
կատարող
անձն:
Անարդարութիւն
կը
լինէր
պ
նի
ախորժակի
հետ,
կամեցար
եւ
կատարեցիր.
մի
րոպէի
{գործ}
է:
-
Մեք
այնպէս
դաստիարակուած
չենք,
որ
կարո
ութիւն
էք
ճանաչում,
մինչդեռ
չէք
կարող
ազատութիւն
{գործ}
դնել
ձեր
հասկացողութեան
եւ
վկայութեան
վերայ:
թռել
մեր
աչքից
ուրախութեան
արտասուք.
մոռանալ
մի
{գործ},
իհարկէ՝
զզուելով
նորա
անպիտանութենից,
որի
գոր
աշխարհը,
որովհետեւ
ամենայն
իշխանութիւն՝
չարաչար
{գործ}
դրուած,
արժանի
է
դատապարտութեան:
Դուք՝
որպէս
ի
ր
օգուտ
քաղելով
իւր
պատահական
դրութենից,
չարաչար
{գործ}
էր
դնում
իւր
ոյժը
ձեռք
ձգած
մարդու
վերայ,
որ
կան
չափ
շնորհակալ
կը
լինիմ
ձեզանից,
եթէ
առիթ
տաք
ինձ
{գործ}
ունենալ
իմ
աշխարհի
կառավարութեան
հետ,
որ,
անտար
-
Ձեր
վէճ
ու
կռիւը,
որպէս
մի
գայթակղեցուցիչ
{գործ},
պատճառ
է
լինում
անբարոյականութեան,
թէեւ
յատկապ
:
Որովհետեւ
ընդդէմ
է
առողջ
բանականութեան
որեւիցէ
{գործ}
սկսանել՝
առանց
մի
հաստատ
հիմք
ունենալու,
այս
պա
սին:
Մեք՝
Ռուսսիայի
Հայերս,
սովոր
չենք
այսպիսի
{գործ}
կատարել,
բայց
փորձերը,
որ
կատարուեցան
քանի
եւ
ք
տնի
եւ
բաւական
զգալի
վնաս
է:
Գումարը
արծաթի,
որ
{գործ}
էր
դրուած
այդ
քանի
տարու
համար,
կարելի
էր
աւելի
,
կարելի
էր
աւելի
շատ
օգտի
յուսով,
հիմնաւորապէս
{գործ}
դնել,
մանաւանդ,
որ
դպրոցի
պէս
բանը
գոնէ
վեց
եօթ
ենք
դրականապէս
եւ,
ցաւելով
ազգի
կողմից
զուր
տեղը
{գործ}
դրուած
արծաթի
վերայ,
բողոքում
ենք
այն
մարդերի
ըն
ն
իսկ
երեւում
են
յուսահատութեան
անմխիթար
ամպերը:
{Գործ}
կատարել,
ուսուցանել,
հեղինակութիւն
կամ
թարգմանո
թեան,
անհնարին
բան
է,
եւ
եթէ
վերջին
զօրութիւնքը
{գործ}
դրուած
թերեւս
հնարաւորուի,
այնուամենայնիւ,
կարե
հեղինակի
նպատակը
պիտի
լինի
հեշտ
կերպով
կատարել
մի
{գործ},
երբ
այդ
եղանակը
անօգուտ
էր
ժողովրդին:
Արդարեւ
ակագրով:
Հին
լեզուով
գրուածների
մէջ
տեսանում
ենք
{գործ}
դրուած
ամենայն
ջանք
եւ
ճիգն
մթնախօս
լինելու,
իսկ
ջ
խառնած
այնպիսի
տեղական
բառեր,
որ
շատ
սակաւ
էին
{գործ}
ածւում:
Հ.
Ղեւոնդ
Ալիշանեանցը
ունի
բանաստեղծակա
ային
ազատութիւնը
պահել
ուզեց,
անոր
ուզելուն
եւ
ի
{գործ}
դնելուն
պատճառաւն
է,
որ
մինչեւ
հիմա
Հայոց
ազգը
կ
աճառականք
ուրեւիցէ
կարող
են
ամենայն
ապահովութեամբ
{գործ}
կատարել
այս
տան
հետ,
մանաւանդ,
Նախիջեւանցոց
օգտ
է
բանալու
ամենայն
տեսակ
յարակցութիւնք
եւ
իւր
հետ
{գործ}
կատարել
կամեցողներին
միշտ
յայտնել
ապրանքի
գները
ե
են
Հայ
լեզուով
թղթակցիլ,
մինչդեռ
օտար
տների
հետ
{գործ}
ունենալու
ժամանակ
պիտի
նեղութիւն
կրէին
լեզուի
կող
մնամ,
այս
ո՛ր
աշխարհի
կամ
ինչ
կրօնից
թոյլ
տրուած
{գործ}
է,
-
հարցանում
է
երիտասարդը:
-
Ես
փիլիսոփայ
ւնը
եւ
անհոգութիւնը,
մեք
ինքնին
պարտական
ենք
նախ
{գործ}
սկսանել
եւ
ապա
խնդրել
Տիրոջ
յաջողութիւնը:
Առ
,
որից
օգուտ
են
քաղում
ուրիշները՝
թերեւս
չարաչար
{գործ}
դնելով
իւրեանց
իշխանութիւնը:
Աստրախանի
առաջնորդ
վարւում
քահանաների
հետ՝
ամենայն
րոպէ
իշխանութիւն
{գործ}
դնելով
նոցա
վերայ:
Apropos.
մի
անգամ
հարցուցի
մ
ութիւնը
եւ
կազմութիւնը,
որ
կարողանար
շարժուիլ
եւ
{գործ}
կատարել:
Ազգութեան
մեքենայի՝
հասարակ
ժողովուրդի
ների,
որ,
չպահպանելով
ազգի
օգուտը,
չարաչար
էին
{գործ}
դնում
իւրեանց
պաշտօնատարութիւնը,
յանցաւոր
են
լին
ւ
այն
ազգը,
որ
չկամէր
ինքնուրոյնաբար
շարժուիլ
եւ
{գործ}
կատարել,
կուլ
կ՚երթայ
մի
ուրիշ
աւելի
գործունեայ
շխանութեանը՝
առողջ
փիլիսոփայութեան
առաջին
ընդդէմ
{գործ}
համարելով
ազատութեան
կորուստը,
երկրորդ՝
փիլիսոփ
եր
ազգը
չունի
մի
օրինաւոր
պատմութիւն,
մի
այնպիսի
{գործ},
որ
արժանի
լինէր
եւ
դիմանար
եւրոպական
քննութեան
րութեան
գանձարանը
ոյժ
առնու
եւ
կարողանայ
ինքնօրէն
{գործ}
կատարել,
առանց
վերստին
ծանրաբեռնելու
իւր
պատուել
մարդ,
որ
պարսաւ
էր
գրում
փոխանակ
կրիտիկայի
եւ
մի
{գործ}
քննելու
տեղ,
անդուռն
բերանով
հայհոյում
էր
այդ
գո
քեզեանի
գրուածի
պատճառով,
այլապէս
դէպի
չարը
պիտի
{գործ}
դրած
լինէինք
ընթերցող
հասարակութեան
համբերութիւնը
ն,
որոնք
այսպիսի
լուսաւորեալ
ժամանակում,
բան
ու
{գործ}
թողած,
ընկնում
են
այդ
վէճերի
քամակից:
Օտարոտի
ե
ուղղափառ
եկեղեցու
հետ
միանալու
համար
ամենայն
հնար
{գործ}
դնել:
Այս
օրից,
ասում
էր
նա,
կը
սկսեմ
գրել
բոլ
ինչպէս
կարողանանք
կարգաւոր
քննութեան
տակ
ձգել
մի
{գործ},
որ
յառաջաբանից
մինչեւ
վերջը
պատկերացնում
է
մի
ա
ւոր
կը
լինի
մի
այդպիսի
վիճակի
մէջ
գտանուող
մարդու
{գործ}
կատարել:
Աշխատենք
պատասխան
տալ
եւ
հետեւեալ
խ
խուած
են
իւրեանց
ֆերմերից,
քանզի,
եթէ
սա
զլանայ
{գործ}
տալ
նոցա,
մշակը
պիտի
սովամահ
մեռնի.
ո՞ւր
գնայ
ե
ռնում
է
իւր
տեղը՝
կարծելով
եւ
հաւատալով,
թէ
մեծ
{գործ}
կատարեց,
հայրենիքը
փրկեց,
հողը
փրկեց
եւ
պատիւը
ւ
խօսքը,
-
պիտի
իրաւունք
տալ
մեզ,
որ
կտրիճի
պէս
{գործ}
կատարեցինք
եւ
մեր
դարաւոր
ցանկութեան,
վերջապէս,
լի
է
ապստամբութիւն
անուանել:
Կառավարութիւնը
զէնք
{գործ}
դրեց
նոցա
վերայ,
բայց
սպանուածների
արիւնը
ոռոգեց
ը
անհնար
է,
որ
լինի
երկարատեւ:
Եթէ
վաղօրօք
խելք
{գործ}
չդրուի,
ստրուկը
իւր
հողով
հանդերձ
կատարելապէս
ազ
եւ
շատ
տեղ,
կրկին
անգամ
աւելի
արժողութեամբ,
կայ
{գործ}.
եւ
պարտքը
այսպիսի
դիպուածում
սնանկութիւն
չէ:
Ն
ստահ
է,
որ
մարդիկ,
եթէ
դադարին
նորան
իբրեւ
դրամ
{գործ}
դնելուց,
թերեւս
չէ
պիտոյ
իսպառ
մերժուի՝
յարմար
պարտական
է,
կողմնակի
եւ
իւր
ձեռքից
եկած
հնարները
{գործ}
դնելով,
աշխատիլ՝
ազատուելու
համար
այն
սոսկալի
պ
իտի
հանդիպի
երես
առ
երես:
Ի՛նչ
հնար
կարող
է
{գործ}
դնել
հասարակութիւնը
այդ
վտանգից
ազատուելու
համար
Այո՛,
ընդունում
ենք
այդ,
բայց
դարձեալ
կարելի
է
{գործ}
կատարել:
Մի՛թէ
սակա՞ւ
տեղեր
կան
մեծ
եւ
փոքր
Հայա
ը
դեռ
ոտք
չեն
կոխել
այն
կողմերում:
Եւ
փո՞քր
{գործ}
կարելի
է
տեսնել
մի
հողի
վերայ,
ուր
աճում
է
եւ
բա
տարածելով:
Ո՞ւր
են
մեր
հնարքը,
որ
կարողանայինք
{գործ}
դնել
այս
խորհրդով:
Հինգ,
տասն
հոգի
ազգասէր
կան
պիտոյքը
հոգալ՝
կարելի
եղածին
չափ
տնտեսութիւն
{գործ}
դնելով
ձեռագործ
բաների
մէջ:
Բացի
սորանից,
լ
ապրանքը,
որպէսզի
պարտքը
կարողանայ
վճարել:
Եթէ
{գործ}
չդնէ
այս
հնարը,
հարկաւորապէս,
պիտի
շահով
պարտք
զգացմունք
ունի:
Նա,
մինչդեռ
ինքը
ունէր
մի
փոքր
{գործ},
իւր
անձը
զգում
էր
ազատ,
գոնէ՛
որեւիցէ
պարոնի
ա
տի՛
գայ
կամ,
յո՛
երթայ"։
Չէ՛,
այս
անբնական
մի
{գործ}
է,
եւ
ազգի
կաթուածահարութեան
աղբիւրը
բղխում
է
այ
բնութեան
օրէնքներով:
Այն
մարդը,
որ
բնութեան
հետ
{գործ}
ունի,
որ
անմիջապէս
հողի՛ց
ստանում
է
բնութեան
բեր
ւի
Եւրոպացոց
համար
ախ
ու
վախով
եւ
բիւր
նեղութեամբ
{գործ}
կատարելուց,
ոչ
միայն
ինքնուրոյնաբար
կը
կանգնի
իւ
որ
մեք
չենք
ընդունում:
Մեք
նորա
առջեւ
պիտի
դնենք
{գործ},
նա
մեր
առջեւ
պիտի
դնէ
հրաման:
Գործը
ցոյց
տալով
նելութեան,
ո՛չ
միայն
ամենայն
ջանք
եւ
աշխատութիւն
{գործ}
դնեն
իւրեանց
կատարելագործութեան
համար
(մանաւանդ
ի
քամակից,
ըստ
որում
հոգին
առանց
մարմնի
չէ
կարող
{գործ}
կատարել
նիւթական
աշխարհումս:
Այս
ողորմելի
դրութի
ը
խելացի
կերպով
ձեռք
բերելու
եւ
խելացի
ճանապարհով
{գործ}
դնելու
ազգի
պիտոյքների
վերայ,
ահա
խնդիրը:
են
եւ
զամենայն
իմ
կտակիս
ներհակ
եւ
իմ
ստատիս
վնաս
{գործ}
ինչ
յորժամ
տեսանիցեն,
տիրաբար
արգելցեն
եւ
աւերես
ԱՂՑՄԻՔ
ԳՐՈԻԱԾՔ
[ազգանունը
քերուած]
{Գործ}
հանգուցեալ
Միքայէլ
Նալբանդեանցի
բանտարկութեան
մէջ
զտիեզերս
առլցեր.
Եւ
ժպրհեսցի՞
ստգիւտ
դնել
ի
{գործ}
քոյ
Որդնն
չնչին.
բանիւ
անդուռն
բերանոյ"։
Մատաղերամ
հէգ
այգորդաց
Եթե
զայգիդ
տաս
ի
{գործ},
Եւ
վաստակոցն
արդեօք
քրտանց
Բերես
առ
ս
Բնաւ
ունիս
դու
զմարդն:
Ո՞չ
տիեզերք
{գործ}
ձեռաց
Էին
հաստեալ,
յոր
եդայ,
Կան
առա
րաքանչիւր
տեսեալ
զհայրենիս
աւեր
եւ
լքեալ,
ձեռն
ի
{գործ}
արար
ի
հայթայթանս
զօրհանապազ
հացին,
ի
սնունդ
ընտ
ել
մատակարար,
մեր,
աշխարհական
անդամոցս
ազգի,
է
{գործ}.
քանի
հոգեւորականութիւն,
յԵւրոպ
անգամ
չկարաց
՚ի
ել
ուսաւ
ի
դարուց
ժամանակաց:
Այո՛,
պատմութեան
է
{գործ}
բողոքել
լիապէս
զապիրատութեանց
քահանայազգեuտ
քրմաց
զԱստուծոյ
եւ
զաստուածային
ստորոգելեաց
չէ՛
մարթ
ի
{գործ}
դնել
զայդպիսի
կամայական
ձեւ
խօսից,
այլ
ըստ
ամենա
տացական
դերանուանս՝
յիմմէ,
հարկ
լինէր
զէականն
ի
{գործ}
դնել՝
յինէն:
Շնորհալի
եւս,
որ
պարզoրեն
խոստովա
ումն
զոր
՚ի
հինգերորդ
դարու
անտի,
ուրեք
ուրեք
՚ի
{գործ}
եդին
աստուածաբանք
նոցա:
Եթէ
ժամանակաւոր
առաքումն
,
որ
դեռ
ի
սահմանի
մտաց
եւ
կամաց
դատապարտի
որպէս
{գործ}
կատարեալ,
զիա՞րդ
ապա
սահմանեալ
է
մեզ
Այվազովսքին
տայ
ի
դպրոցս
յուսումն
մանկտւոյն.
ո՞չ
ապաքէն
այս
{գործ}
Այվազովսքւոյ
ինքնին
դատախազ
լինի
նմա։
Մարթ
էր
զա
Տեառնդ,
համարձակիմք
յուսալ,
եթէ
ընդ
փոյթ
ձեռն
ի
{գործ}
լիցի
Տերութիւնդ,
ո՛չ
միայն
Այվազովսքւոյ
պատուէր
մարդիկ
են
",
-
ասաց
իւր
մտքում,
-
"
Բան
ու
{գործ}
չունին,
վազում
փողոցում"։
Քանի
որ
ի
կեանքը
սին
երազ
է,
մահը
խաւար
գիշեր
է,
Թէ
{գործ}
ունիս
արժանաւոր
`
լուսնի
շողից
պայծառ
է,
Քո
կը
տեսնէ,
ողջն
էլ
քնում
է,
Զառամ
Արեւելքի
{գործ}
չէ,
որ
ինձի
յաղթէ"։
"
Առաջուց
դու
մի՛
պա
։
Մանկութիւնը
գեղեցիկ
էր,
Եթէ
ես
{գործ}
դնէի,
Իմ
գործերին
պարապելով՝
Ինձ
ճանա
Բայց
թէ
ո՞րքան,
կամ
ի՞նչ
չափով,
Այդ
քո
{գործ}
չէ,
ներողութիւն:
Ամենայն
օր
դուք
մե
Զանց
չարեցի
քո
սիրուն:
Ահա՛
իմ
{գործ},
ահա՛
դրօշ,
Շուտ
ձի
հեծի՛ր
քաջի
պէս,
Մարդկութեան
կեանքի
գործեր:
"
Չկայ
մի
{գործ}
պատահական,
Մարդու
հոգին
ունի
կապ.
Նո
ն:
8-ին
շարունակւում
է
տկարութիւնս,
չնայելով
որ
{գործ}
եմ
դնում
սաստիկ
հնարներ,
ինչ
որ
ցոյց
է
տալիս
բժշ
այ
եկեղեցական
անունը:
Որչափ
եւս
գրուածքի
սկզբում
{գործ}
դնէ
Պ.
Չամուռճեանը
իւր
նուիրական
վերացեալ
եւ
թան
խունկ
եւ
զմուռս
ծխել
այնպիսուն,
ազա՜տ
է:
Մի
{գործ}
կամ
մի
մարդ
պաշտպանելու
կամ
դատապարտելու
ժամանակ
Այդ
դատապարտութեան
մէջ,
որպէս
նաեւ
դատավճիռը
{գործ}
դնելու
մէջ,
պաշտօնակատար
է
միմիայն
խղճմտանքը
եւ
եղեցականների
այդ
մտացածին
արդիւնքը
եւ
խնդրում
ենք
{գործ}
ցուցանել
մեզ:
Ինչո՞վ
պահեցին
ազգը,
դպրոցներո
համարձակուին
որեւիցէ
դիպուածում,
մարմնաւոր
պատիժ
{գործ}
դնել
ազգի
անդամների
վերայ:
Եթէ
այս
շրջաբերակա
կայ
վիճակին.
ընդհանրապէս
եւ
անխտիր
ամեն
բանի
հետ
{գործ}
ունեցող
օրագիրը
բնականաբար
պիտի
եւ
աւելի
շատ
ընթե
ժողովրդի
մէջ
չգտնելով
եւ
ժողովրդին
յայտնի
բառերով
{գործ}
էին
դնում
մի
ձեւ
բուն
հին
լեզուի
ոգուն
հաւատարիմ
որ
լեզուի
ընդդէմ
մեր
սքանչելի
հայկաբանների
անխտիր
{գործ}
դրած
բառերը
եւ
ոճերը,
երբ
մենք
գործ
չէինք
դնում
նների
անխտիր
գործ
դրած
բառերը
եւ
ոճերը,
երբ
մենք
{գործ}
չէինք
դնում,
"
Հիւսիսափայլը
"
գերմանախօս
էր
դառն
բառերը
թարգմանում
էինք
հնար,
ինչպէս
մեր
նախնիքը
{գործ}
էին
ածել
եւ
ինչպէս
այժմեան
սերունդը
գործ
է
ածում
նախնիքը
գործ
էին
ածել
եւ
ինչպէս
այժմեան
սերունդը
{գործ}
է
ածում,
"
Հիւսիսափայլը
"
գերմանախօս
էր
դառնում!
երբ
մենք,
հաւատարիմ
մնալով
լեզուի
ոգուն,
չէինք
{գործ}
ածում
այս
օտար
ձեւը,
այլ
դորա
փոխանակ
տեղեկութիւ
նութեան
վրայ,
եթէ
միայն
ներելի
է
ex
uso
in
abuso
{գործ}
դնել
այս
բառը։
Մենք
չենք
ուզում
կողմնապահ
լինել
ւթիւնը,
որի
մէջ
ոչ
համակարգութիւն
կայ
եւ
ոչ
ոճ,
{գործ}
են
դրել
միայն
փողոցի
խօսակցութեանց
ձեւ,
զարմանք
թիւնն
է
մշակել
այդ
լեզուն՝
յարգելով
համօրէն
ազգի
{գործ}
դրած
տրամաբանութիւնը
լեզուի։
Այս
պատուանդանի
վրա
ամ
ուրիշին
հաշիւ
ու
համար
տալ,
թէ
ինչ
հիմքի
վրայ
{գործ}
են
դնում
այս
կամ
այն
ձեւը
կամ
միեւնոյն
գաղափարը
տ
իտէ,
որ
անխտիր
եչի
տեղ
է,
ռայի
տեղ
րէ
եւ
այլն
է
{գործ}
ածում,
այդպիսի
պարոնից
ինչ
պահանջես։
Թող
չկարծե
յս
կամ
այն
հատուածի
բովանդակութեան
նմանելու
համար
{գործ}
դրին։
Տակաւին
երեւում
են
քանի
պարբերականք,
որ
"
նց
բառն
է,
եւ
վերստին
իրենց
յետ
տալու
համար
միայն
{գործ}
դրինք,
ապա
թէ
ոչ
հայախօսութեան
մէջ
այսպիսի
բայ
տե
պէս
հասուցանէ
նորա
սրտին։
Եւ
հեղինակը
պարտական
է
{գործ}
ունենալ
ժողովրդի
սրտի
եւ
հոգու
հետ
եւ
ո՛չ
նորա
ակ
ակաց
օրէնքից,
մնացել
են
եւ
այժմ
եւս
ամենայն
ջանք
{գործ}
են
դնում
մնալ
V
դարումը
եւ
ամենեւին
ցած
չ'գալ
այս
համար
կայ
չկայ,
միայն
ուսումնականքն
են
պարտական
{գործ}
կատարել։
Ո՛չ,
ազգային
խօսքի
տնտեսութեան
մէջ
ամե
ական
է,
որ
նոցա
ձեռքը
չէր
համարձակուելու
այսպիսի
{գործ}
կատարել,
մանաւանդ
որ
Տէր
Պապը
նզովել
է
այս
աշխատ
ուսեան
Կարգի
հակառակորդների
ընդդէմ,
ամենայն
ջանք
{գործ}
է
դնում
Յիսուսեանների
խաւարը
լոյս
ապացուցանել,
ի
ում
ասել
այն
մասին,
թէ
ես
իմ
այս
աշխատութեան
մէջ
{գործ}
դրել
եմ
ամենայն
ջանք,
որ
իմ
գրածը
պարզ
լինի
եւ
հ
։
Բայց
արդեօք
հասե՞լ
եմ
նպատակիս։
Այդ
խնդիրը
իմ
{գործ}
չէ
լուծանել։
Նոր
լեզուն
դեռեւս
մանուկ
է.
դ
ԿՐԻՏԻԿԱ
ՀԱՆԴԷՍ
ՆՈՐ
ՀԱՅԱԽՕՍՈՒԹԵԱՆ,
{ԳՈՐԾ}
ՍՏԵՓԱՆՈՍ
ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ
ՆԱԶԱՐԵԱՆՑ.
Ա.
ՀԱՏՈՐ,
ՄՈՍԿՈՒ
ամբը,
որովհետեւ
նորա
հաւատը
դէպի
միւսը,
չարաչար
{գործ}
էր
դրել
իւր
ընկերը։
Իհարկէ
եթէ
մի
կենդանաբանի
ցո
հեղինակ
գիտութեամբ,
թէ
անգիտութեամբ
դէպի
չարն
է
{գործ}
դրել,
որ
շատ
հեշտ
կարող
էր
հալած
իւղի
տեղ
ընդուն
ասութիւնք։
Այդ
կը
լինէր
մի
չար,
սեւահոգի
մարդու
{գործ}
եւ
անարժան
էր
ասուելու
կրիտիկա,
որ
մի
սուրբ
եւ
զ
վերջոյ
պիտոյ
էր
հասկանալ,
թէ
մատենագիր
հեղինակը
{գործ}
ունի
ոչ
թէ
մեռած
գնացածների
հետ,
այլ
այժմեան
կեն
լը,
եթէ
քո
խուզարկութեանը
խորհուրդը
քո
ազգի
վրայ
{գործ}
դնել
է
նոցայ
համակարգութիւնքը:
Մնաց
որ
չէ
կա
ն
միւս
մնացած
փիլիսոփայութիւնքը,
որ
բնութեան
հետ
{գործ}
չունին
եւ
բնութեան
մէջ
գործադրելի
չեն,
այս
կամ
ա
ր
հոգու
վերջին
կարողութիւնքը
ամենայն
ուժգնութեամբ
{գործ}
դնելով
Ֆրանսիոյ
յեղափոխական
շարժողութեան,
խաչակի
ճելութեան
վրայ,
ի՛նչ
արդիւնք
ցոյցը
տուեցին,
երբ
{գործ}
դրուեցան:
Ստոյգ
է,
որ
պ.
Հայմը
ինքն
էլ
զգում
է
,
բայց
որ
չես
կարող
նորան
մարմնացնել,
չես
կարող
{գործ}
դնել,
օգուտը
ինչ
է:
Բայց
պէտք
չէ
մոռանալ,
որ
գ
ց
քննելու
թէ
այդ
երեւոյթը
ամենեւին
անվնաս
է,
եթէ
{գործ}
է
դրւում
միայն
որպէս
զուգակշիռ
պահող
տարր
ընդդէմ
նորա
մարմնանալու
մէջ
կայ
ժամանակ
եւ
ուժ,
որ
պիտի
{գործ}
դրուի
մինչեւ
այն
կէտը,
բայց
եւ
կէտը
կը
վազէ
առաջ
սոփայական
յորձանքը,
որ
հեղեղեց
Եւրոպա
եւ
չարաչար
{գործ}
դրուեցաւ:
Երբ
անգլիացին
ազատութեան
անունով
պատեր
եւ
ազատ
իրաւունքի
բռնաբարութիւն:
Եւ
ո՛վ
կարող
է
{գործ}
դնել
այղ
հնարը:
Եւ
այն,
որ
անգլիացու
աչքում
բնա
յդ
աստիճանին,
առանց
այնքան
ժամանակ
եւ
այնքան
ուժ
{գործ}
դնելու,
որքան
առաջին
ազգը,
եւ
բնաւ
չհանդիպելով
րի
օգնութեամբ:
Յաւէրժակա՜ն
յիշատակի
արժանի
{գործ},
որ
անմոռաց
կը
մնայ
մեր
հոգու
մէջ:
Մտանք
Հ
ականի
հաշուետնում:
Միւսերն
եւս
իւրեանց
յարմար
մի
{գործ}
ճարեցին:
Այսպէս
իմ
բոլոր
ընկերները
այս
ու
այն
կո
աց
արեց
մի
մետաքսի
գործարան,
որի
արդիւնքը
պէտք
է
{գործ}
դրուէին
Յիսուսեան
աբեղաների
կարգի
դէմ
զինուորուող
խորհուրդը
լաւ
հասկանային
եւ
այնպիսի
վատթար
կիրքեր
{գործ}
չդնէին:
Այս
մի
մեծ
ձեռնարկութիւն
էր,
եւ
Հռոմի
վ
ւմ
էր
մի
բաբելոնեան
խառնակութիւն:
Այսպիսի
կերպով
{գործ}
յառաջ
կ՚երթա՞ր:
Գործարանը
բարեկարգութեան
մէջ
պահ
իւնը
գիտելով
վերակացուն,
իւր
վերայ
պարտք
համարեց
{գործ}
կատարել,
առանց
խորհրդակից
լինելու
հոգատարների
հե
ավարի
գրգռութեամբ:
Ամենեքեան
իւրեանց
վերջին
ճիգն
{գործ}
դրեցին
ճանապարհ
ձգելու
վերակացուն:
Բանը
հասաւ
պա
ուն
գործարանի
հաւատարիմ
մարդ
չէ,
եւ
թէ
նա
արծաթը
{գործ}
է
դնում
յօգուտ
Յիսուսեանց:
Իսկ
վերակացուին
առաջա
Այն
մութ
վանքի
մէջ,
ինչ
որ
կարողանում
է,
բոլորը
{գործ}
է
դնում,
վարդապետական
պաշտօնը
քրմապետութիւն
փոխե
կ
քանիսը:
Երբ
պապը
յանձնում
է
սորան
մի
ցուցանելի
{գործ}.
ապա,
օրինակի
համար,
եթէ
2000
ռուբլի
կաշառք
կ՚
ց
անշուշտ,
թէ
խաբեց
նորան.
բայց
նա
իւր
գիտեցածը
{գործ}
կը
դնէ,
եթէ
կարդինալը
նորան
մի
փոքր
կը
դիպչի:
Ի
Հռոմի
ժողովուրդը
այդ
աւազակներին
այնպիսի
մեծակշիռ
{գործ}
կը
յանձնէր,
որից
կախ
էր
պապականութեան
օգուտը
եւ
ողմը,
մոռանում
է
իւր
պաշտօնի
կոչումը
եւ
բռնակալի
{գործ}
է
յանձն
առնում.
մի
կողմից
խրախուսում
է
իւրայիննե
ւամեայ
քաջազունքը:
Թէպէտ
եւ
չէր
անզէն,
բայց
չէր
{գործ}
դնում
նորան,
բաւականանալով
միայն
նորա
շողիւնով
ա
ն
խօսքին,
որ
քեզ
զգուշացնում
էր,
այդպիսի
անիրաւ
{գործ}
չգործել,
որովհետեւ
դա
լաւ
հետեւանք
չէր
ունենալու
ա
կամքը
հարցնողներից
չեմ
եղած,
որ
մի
իշխանութեան
{գործ}
գտնեմ,
ո՛չ
երբէ՛ք.
Պատճառ,
ինձ
ատելու
համար
(
եւ
երբեմն
իմ
աւելորդներից
վանքի
պէտքերի
համար
էր
{գործ}
դրւում։
Իսկ
Աղուանստանից,
Վրաստանից,
Սիւնեաց
ե
ակի
բոցի
կայծեր
են,
որոնցից
ամեն
մէկը
դէպի
բարին
{գործ}
դնողներին
մտցնում
է
արքայութիւն,
իսկ
դէպի
չարը
վ
ենք
առած։
Չկամենալով
ամեն
անգամ
կրկնել,
թէ
մեր
{գործ}
դրած
այս
կամ
այն
գիրքը
տպուած
է
այս
կամ
այն
տեղու
րկեալ
նորոգեաց
մեծապայծառ
շքեղութեամբ,
ըզհնացեալ
{գործ}
նախնեացն
իւրոց
քաջ
զօրավարն
Հայոց
Մամիկոնեան
Վահա
այն
ձեւը՝
էական
դերանուն,
ինչպէս
սա,
դա,
նա,
{գործ}
դնել
անշունչ
առարկաների
կամ
վերացեալ
ըմբռնողութեա
.
բայց
երբ
այդ
դերանուններից
էլ
լոկ
մի
հատը
միայն
{գործ}
ենք
դնում,
այն
ժամանակ
ստիպւում
ենք
շատ
տեղ
բուն
որում
մեր
լեզուի
մէջ
վերացեալ
անունները
շատ
անգամ
{գործ}
են
ածւում
փոխանակ
թանձրացեալի)
եւ
քահանայապետ
խօ
Պատմ.
եր.
106)
որպէս
տեսուչ
քահանաների
անխտիր
{գործ}
է
դրւում
եպիսկոպոսների
վերաբերութեամբ։
Եւ
ոչ
միա
Աստուածաշունչը
ձեռքիս
չէր,
որ
նայէի,
թէ
ինչ
բառ
է
{գործ}
դրած
այնտեղ։
Հրէական
բնագիրը
"գլուխը
ծածկած"
է
աս
նց
բառն
է,
եւ
վերստին
իրենց
յետ
տալու
համար
միայն
{գործ}
դրինք,
ապա
թէ
ոչ
հայախօսութեան
մէջ
այսպիսի
բայ
տե
բայը,
որ
ամեն
տեղ
հասկանալի
է,
ուստի
եւ
աւելորդ
է
{գործ}
դնել
թաց
արի,
թաց
եղայ,
փոխանակ
թրչվեցի,
թրչվեցայ
լ։
Պ.
Պռօշեանցը
որպէս
կրաւորական
աներեւոյթ
եղանակ
{գործ}
է
ածել
մի
տեղ
կատարելագործուել,
փոխանակ
կատարելագ
առանց
ուղղախօսութիւնը
շփոթելու
չեն
կարող
իրար
տեղ
{գործ}
դրվել։
Ներգործականի
անցեալ
ընդունելութիւն
է
գրած,
եղ.
յայտնի
է,
թէ
հալածը
կրաւորականի
զօրութիւնով
է
{գործ}
դրվում
այստեղ։
Պիտի
իմանալ
նոյնպէս,
որ
անցեալ
ընդ
ղ։
Պիտի
իմանալ
նոյնպէս,
որ
անցեալ
ընդունելութիւնը
{գործ}
է
դրվում
ածական
առմամբ։
Իսկ
ուած
կամ
ուածքը,
երբ
ընդդէմ։
NB.
Իւ
վերջացած
բառերը,
ինչպէս
պատիւ,
եթէ
{գործ}
են
դրվում
որպէս
պատուած
եւ
այլն,
վերացական
նշանակ
հասկացվել,
թէեւ
պատած
կարելի
է
եւ
կրաւորականապէս
{գործ}
դնել,
ինչպէս
հալածը,
որի
մասին
խօսեցանք։
Առ
հա
զուով
գրողներ
գիտենք,
որ
եւ
հին
լեզուի
մէջ
երբեմն
{գործ}
են
ածում
իրենց
սքանչելի
տրամաբանութիւնը.
փոխանակ
Սորանից
20-30
տարի
առաջ
շատ
պառաւներ
կամ
ծերունիք
{գործ}
էին
ածում
այնպիսի
բառեր,
որ
բաւական
մօտաւորութիւն
գրած
հիանալի
թղթում,
դարձեալ
որպէս
բովանդակութիւն
{գործ}
է
ածում
"գլուխ"
խօսքը.
"Գլուխք
պատգամաց
թղթիս
ամբ
ից
դուրս,
բնակուելով
եւ
զանազան
բժշկական
հնարներ
{գործ}
դնելով,
բաւական
ամրացուց
իւր
առողջութիւնը
այնքան
դարձեալ
աւազանի
մէջ,
մաքուր
արեւելեան
նաւթ,
որ
{գործ}
է
ածում
ղահուէի
տեղ,
եւ
միւս
կաթսայից
յաւելացուց
մբ
կարդում
էր
եւ
որ
համարում
էր
միմիայն
արժանաւոր
{գործ}
մարդկային
բանականութեան
եւ
արժանի
յատուկ
եւ
մեծ
ո
ամուր
մտածութիւն:
Երբ
գրապետը
ամենայն
ջանք
{գործ}
էր
դնում
արդարանալ
տէր
սատանայի
առաջեւը,
թափելով
սրտցաւութեամբ
եւ
Ձեր
մռայլութեան
գանձին
խնայելով
{գործ}
կատարենք,
այն
ժամանակ,
գլուխ
կը
գայ
77,
501,
սկսած
եւ
այլնից:
-
Վիպասանութիւնը,
գեղեցիկ
{գործ}
է,
հիանալի
է,
Ձեր
մռայլութիւն,
-
ասաց
վէզիրը
գ
յետոյ
չեն
թողում
ո՛չ
հաց
ուտել,
ո՛չ
ննջել
եւ
ո՛չ
{գործ}
կատարել,
ինչ
որ
մտքումը
դրել
էր:
-
Այս
ձեւ
ինձ
պատահի
սրտնեղութիւն
կամ
փսխել,
այս
պատճառով
{գործ}
կը
դնեմ
իմ
թագաւորական
վճռական
հնարները:
-
ամարձակուի
տպել
մի
խելացի,
հասկանալի
եւ
իմաստուն
{գործ},
որպէսզի
տգէտ
մնալով
ժողովուրդը,
շատանայ
մեր
զո
ծ
մարդ
գողացել
էին,
որ
մի
տուն
այրելու
ժամանակ,
{գործ}
դնեն
նորանց
լուցկիքի
տեղ:
Ես
վաղուց
կը
փոխէի
քեզ
ջերմեռանդութիւնը
դէպի
ձեր
գահը
հարկադրեցին
այդպէս
{գործ}
կատարել:
Խարդախութեան
եւ
դաւաճանութեան
կողմի
թեան
ցօղն
է.
Նոյ
նահապետը
ջրհեղեղից
յետոյ
իսկոյն
{գործ}
դրեց
նորան...
ի՞նչ
կ'առնուս
գորտի
նման
ջուր
խմ
ւկ
եւ
այլ
մանրամասնութիւնք,
որ
ուրիշ
ժամանակ
չէր
{գործ}
ածում:
-
Ես
կ'երթամ
նորա
մօտ
եւ
կ'ասեմ,
որ
խնջոյքը
դէպի
տրտմութիւն
փոխուի,
իւր
կարգով
սկսեց
{գործ}
դնել
իւր
արհեստը,
եւ,
կանգնելով
պ.
Շաքարեանցի
սեմ,
եթէ
լինէր,
այնուհետեւ
ամենայն
ջանք
պիտոյ
է
{գործ}
դնէի,
այդ
աղջիկը
ինձ
կին
խնդրելու,
որովհետեւ
ին
առը
չգտանելով,
թողուր
ինձ
հանգիստ:
Ամենայն
ջանք
{գործ}
էի
դնում
հեռի
փախչել
որեւիցէ
ընկերակցութենից.
այ
,
զրկուելով
ամենայն
բարեյաջող
յոյսերից,
մտածեցի
{գործ}
դնել
իմ
գերմարդկային
զօրութիւնը...
ես
յառաջ
եւ
ելով
իւր
ծոցի
տետրակի
մէջ,
խոստացաւ
ամենայն
հնար
{գործ}
դնել,
ամենայն
հարց
ու
խնդիր
անտես
չառնել,
այդ
օ
րհրդակատարութեան
վերայ:
-
Դա
ի՛նչ
մի
երեւելի
{գործ}
ունի,
ի՛նչ
մի
արքունի
պաշտօնի
տէր
է,
որ
չկարողա
տէր
էր
դարձել
անհամար
հարստութեան,
որոնց
մի
մասը
{գործ}
է
դրել
տներ
եւ
մինչեւ
անգամ
եկեղեցիք
շինելու
համա
աբեղայի
մօտ:
Պարացելսոսը,
յառաջ
քան
թէ
սկսած
էր
{գործ}
դնել
իւր
բժշկութիւնը,
հարկաւոր
համարեց
պայման
կա
ը
շատ
տեղ
ծակոտուած
էր
կրակի
կայծերից,
ձեռները,
{գործ}
ունենալով
միշտ
ջերմ
մետալների
հետ,
կոշտացած
էին
ոչինչ
հարցախնդիր
անտես
չառնել,
ամենայն
կերպ
հնար
{գործ}
դնել
նորա
սիրական
օրիորդը
որոնելու
համար,
մեծ
ախ
ճակատին
զարկում
է.
ասացէք
այժմ,
խելացի՞
մարդու
{գործ}
է
այդ:
Խելացի
մարդը
յարգում
է
ուրիշները
եւ
եթէ
մ
տութեան
դիմակների
տակ:
Քրիստոնէութիւնը,
չարաչար
{գործ}
դրուած,
միշտ
պատճառ
է
եղել
անքրիստոնեայ
բարբարոս
Մանթուխեանցը,
որ
մինչեւ
այս
րոպէս
մեծ
բռնութիւն
{գործ}
դնելով
իւր
վերայ,
վարագուրել
էր
իւր
ուրախութիւնը
ւսը
երեւելի
ալքիմիկոս:
Երբ
բաւական
զօրութիւն
{գործ}
դնելով
երկուքը
եւս
ուժաթափուեցան,
Մանթուխեանցը,
ես
հաւաստի
չլինելով
յաջողութեան
մասին,
խնայաբար
{գործ}
էի
դնում
միշտ
նիւթերը,
որ
թէեւ
թեթեւագին
բաներ
ե
յլ
յառաջուց
շինուածները
եւս
քանդւում
են:
Որեւիցէ
{գործ},
որ
պիտի
պատկանէր
ամբողջ
ազգին,
հարկ
է
որ
կատար
՛մ,
ժողովրդին
ի՛նչ.
եկեղեցական
գործերի
մէջ
ի՛նչ
{գործ}
ունի
ժողովուրդը.
այստեղ
հոգեւոր
իշխանութիւն
կայ
շատ
անգամ
տեսել
եմ,
որ
բաժակը
կամ
ամանը,
որ
եւս
{գործ}
էի
դրել,
իսկոյն
կոտրում
էին,
որպէս
թէ
նա
պղծուե
սարդքը
պահանջում
են,
որ
վճռաբար
կատարուի
ամենայն
{գործ},
յետ
դրուի
դանդաղկոտութիւնը
եւ
չխնայուի
մի
մարդո
ուղեկցի
անունը,
հարկաւոր
էր
համարում
զգուշութիւն
{գործ}
դնել,
որովհետեւ
կոմսը
համարուած
էր
այդ
քաղաքում
մտաւ
թագաւորական
հրամանի
ուժով,
շատ
տեղ
սուր
եւս
{գործ}
դրուեցաւ
եւ
մի
փոքր
յառաջ
քրիստոնեայ
կոտորող
ու
հ
վ
մի
մարդու
մասին,
չէ
պահում
այդ
անցքերի
կարգը,
{գործ}
է
դնում
զանազան
կամայական
եւ
հնարաստեղծեալ
հանգամ
աւանդ
հարկաւոր
է,
որովհետեւ
ժողովրդի
կեանքը
միշտ
{գործ}
ունի
նիւթի
հետ:
Օրիորդ
Մարիամը
այս
թղթի
կարդ
ւ
ձեռքը
իշխանութիւն
չունի
բաժանել:
Դո՛ւք
չարաչար
{գործ}
դրեցիք
ձեր
ծնողական
իշխանութիւնը,
որ,
զաւակի
ամ
նը
կաթում
էր
նորա
մեռած
աչքերից:
Նա
վերջին
ջանքը
{գործ}
դրեց
իւր
անձը
սառնարիւն
ցոյց
տալու,
որովհետեւ
ձե
շմարտութիւնը,
բայց
այդպիսի
դիպուածում
չարաչար
էր
{գործ}
դրուած
ճշմարտութեան
անունը:
Վերջին
խօսքերը
ա
ում
եմ
մանաւանդ,
որովհետեւ
երբէք
ցանկալի
չէր
ինձ
{գործ}
ուենալ
ձեր
հետ:
Չգիտեմ,
թէ
ինչ
կամիք
դուք
ինձան
կիցներին,
թէ
տեղիք
չունիմ
ծակամուտ
ճանապարհներով
{գործ}
կատարել,
եւ
իմ
ասածը
կամ
գրածը
ունիմ
զօրութիւն
ի
ՄԻՆԻՆ
`
ԽՕՍՔ,
ՄԻԻՍԻՆ
`
ՀԱՐՍՆ
{ԳՈՐԾ}
ՄԻՔԱՅԷԼ
ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՑ
ԱՐԳՈՅ
ԳՐԻԳՈՐԻ
ԿԱՐԱՊԵՏԵ
սատանայի
նման
մի
բան
է,
որ
կարողանում
է
այդպիսի
{գործ}
յառաջացնել:
-
Ես
չեմ
ասում,
թէ
մարդ
է,
կամ
վի
պատկերներն
էին,
այլ
իրրեւ
սովորական
զարդարանք
{գործ}
ածելու
համար:
Բայց
թէ
լաւ
թէ
վատ,
երեւում
էր,
եւ
առանց
տոկոսիքի
է
ստանում
այն
գումարը,
ինչ
որ
{գործ}
էիր
դրել
դու
քո
վերայ,
եւ
այս
պատճառով
շատ
ճիշտ
պահում
արարածների
մէջ,
մի
այնպիսի
տնտեսութիւն
է
{գործ}
դնում,
այո՛,
արժան
էր,
որ
մէք
եւս
ուսանէինք
նո
երայ.
մէջքը
կապած
մի
գօտի,
որ
ժամարար
քահանայքը
{գործ}
են
ածում:
Մէք
փոքր
ինչ
մանրամասն
նկարագրեցինք
մէինք
տեսանել:
Մանուշակը
մտածեց
վճռական
հնարք
{գործ}
դնել
այս
անհաւասար
ամուսնութենից
ազատուելու
համար
,
թէ
ատամները
ցաւում
էին,
եւ
չէր
կարող
քաղցր
բան
{գործ}
ածել:
-
Այդ
ուրիշ
բան
է,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլ
նալ
միւսից,
կամ
ընդհակառակը:
Բայց
եթէ
դէպի
չարը
{գործ}
գրեց
իւր
ազատութիւնը,
եթէ
ճանաչելով
չարը
հետեւեց
ղ
էին:
Արծաթ
հաւաքելը
մեղք
չէ,
եթէ
նա
դէպի
չարը
{գործ}
չդնէ
այն,
եթէ
նա
օգնէ
իւր
ընկերին,
եթէ
նա
այն
ա
ժառանգէ,
եթէ
նա
խնամակալ
լինի
իւր
աւելորդ
արծաթը
{գործ}
դնել
չքաւորների
անտէր
եւ
անտիրական
զաւակները
սնու
եթէ
կամենայ,
բայց
շատ
անգամ
մի
մարդ
չէ
կարող
մեծ
{գործ}
կատարել,
դորայ
ճարը
կայ
`
սէրը,
միաբանութիւնը:
հասարակութեան
մէջ
երեւել,
դատապարտութեան
արժանի
{գործ}
չէ,
թէեւ
գտնուէին
այդ
հասարակութեան
մէջ,
որ
ժող
ւշաթափ
ընկած
նստարանի
վերայ,
վերջին
աշխատութիւնը
{գործ}
էր
դնում,
որ
ետ
դարձնէ
նորա
զգայութիւնը:
Վերջապ
սնուն,
որ
մի
երկու
օր
եւս
սպասէ,
մինչեւ
որ
ինքը
{գործ}
դնէ
Մանուշակի
վերայ
իւր
առողջացուցիչ
հնարքը,
եւ
նը,
այլ
առաւել
ստոյգ
համարելով
պահում
էր
նորան,
{գործ}
դնել
նեղութեան
մէջ,
եթէ
Աստուած
մի՛
արասցէ,
Ման
ետեւ
Պապականութեան
ուսերի
վերայ
միայն
կարող
էր
նա
{գործ}
կատարել.
եւ
ինչպէս
ծառը,
այնպէս
եւ
պտուղքը։
ն
եւ
չկամին
հասկանալ,
թէ
հայը,
օտարի
թեւերի
տակ
{գործ}
կատարելով,
օտարի
հացը
ուտելով,
միշտ
պիտի
օտարին
ն
դպրութեան
համար։Թ՛ղ
նորա
բամբասողքը
առաւել
լաւ
{գործ}
կատարեն,
թո՛ղ
խրատ
քաղելով
նորա
արածների
հետեւան
եան
կենտրոն,
թո՛ղ
մի
անսխալ
հիմքի
վերայ
մի
առողջ
{գործ}
հիմնարկեն
եւ
յառաջ
տանեն
նորան
միաբան
զօրութեամբ
ութեան,
'ի
բաց
կացին
'ի
Հայոց
եւ
միաբանեցան
յայս
{գործ}.
եւ
սակայն
գոլով
'ի
նոյն
զանգուածոյ
եւ
ոգի
ազգաս
զժամ
յեկեղեցւոջ
ըստ
կրօնի
եւ
ըստ
ծեսի
նոցա
եւ
'ի
{գործ}
ածել
զժամագիրս
նոցա
թարգմանաբար
եւ
այլն։
Զնոյն
ճ
տ,
եւ
սա
եւս
օժտեալ
գոլով
փօլիթիքական
ձրիւք,
'ի
{գործ}
ած
զայն
յամենայն
տեղիս
եւ
'ի
Հայոց
ստացաւ
բազում
ցան
իրք։
Սակայն
գիտել
արժանի
է,
թէ
յայս
ամենայն
{գործ}
գլխաւորքն
'ի
բանս
եւ
'ի
խորհուրդս
էին
նախ
Հ.
Ղու
նովին
մտօք
զուսումն
իւրեանց
ուսեալք
'ի
նոցանէ
'ի
{գործ}
արկին
պարզ
մտօք
եւ
առանց
փօլիթիքայի։
Զի
թէ
ճ
ն
յանձին
բերէին
զինաւորելով
երկսայրի
զինուք
առ
'ի
{գործ}
ածել
երբեմն
յաջ
եւ
երբեմն
յահեակ,
միայն
դիտելով
պարտականութիւնը
կատարելու
ժամանակ,
վերջին
ջանքը
{գործ}
ենք
դրել
ճիշդ
պահել
արդարութեան
կշիռը,
անարատ
խղ
սատակեցնէ։
Փարիսեցիները
եւ
դպիրները,
դէպի
չարը
{գործ}
դնելով
այս
գաղափարքը,
ահաբեկ
էին
առնում
ժողովուր
աշխատասիրութիւնն
էր,
թէեւ,
որպէս
բուն
Լոյոլայի
{գործ},
Կօնդարինի
Կարդինալի
ձեռքով
առաջարկուեցաւ
Պաւլոս
եցի,
ունի
մի
փոքրիկ
դպրոց,
բայց
այն
հնարքը,
որ
{գործ}
էր
դրել
նա
այս
բաները
յառաջ
տանելու
համար,
տարակ
մեր
համար
զարմանք
չէ.
դորա
փոխանակ
մի
շատ
բնական
{գործ}
։
Մատենագրական
յառաջ
խաղալու
շարժառիթքը
Մխիթարեան
ամիս
իմ։
Եթէ
արդարութիւնն
չիցէ
մեռեալ,
գործեցից
{գործ}
մեծ
'ի
զառամելութեանս
իմում,
իսկ
եթէ
արդարութիւն
սերտացիօնին,
ծանի՛ր
զի
այդ
մտածութիւն
չունի
յայս
{գործ}.
զի
դիտումն
Դիսսերտացիօնին
է
ցուցանել,
թէ
մարթ
նա
այնքան
ունի
եւ
այնքան
կարող
է
ունենալ,
որքան
{գործ}
պատահել
են
կամ
պիտի
պատահեն
նորա,
մանաւանդ
թէ
այ
պէս
խօսածի
վերայ,
հարցանում
ենք՝
ի՞նչ
մի
ազգօգուտ
{գործ}
են
կատարել,
քանի՞
ուսումնարանք
ունին,
ո՞րքան
վարժ
եալ
եւրոպէական
բազմաճիւղ
կրթութեամբք,
կատարեալ
է
{գործ}
մեծ
եւ
արժանի
անկապուտ
փառաց,
որ
մի
անգամ
երեւես
հնար
հնարեն,
փորձ
փորձեն
զնոր
բարբառն
ազգային
ի
{գործ}
մուծանել
եւ
մշակել
զնա
ըստ
պիտոյից
մերոց
աւուրց:
ս
լսելոյ,
եւ
այսպէս
ահա
կատարելով
արդարապէս
զիւր
{գործ},
հրատարակէ
զառաջինն
ի
նոր
լեզու
երկասիրութիւն,
ընդ
ազգին
ի
լեզու,
[զոր
հասկանայ
եւ
ազգն:
Յայս
{գործ}
Մագիստրոսիդ]
տեսանեմ
յաւէտ
խուռն
բազմութիւն
վկայո
պատշաճաւոր
ջամբել
ազգին
զհացն
կենաց,
եւ
զոր
ինչ
{գործ}
ինքեանց
կար
գործելոյ
յօգուտ
սեփական
ազգի],
թողին
մի
1836
ի
Մոսկվա
զՆոր
կտակարան
ի
լեզու
աշխարհիկ:
{Գործ}
այս
արժանի
բիւր
շնորհակալեաց
առ
ի
մէնջ,
զի
ո՞ր
ա
հրաւիրեալ
լինէր
սուրբն
Մեսրոպ
ի
Վիրս՝
առ
ի
նոյն
{գործ},
որոց
եւս
արարեալ
զնշանագիրս,
իջանէ
յԱղուանս,
այինս
մտաց
ոյժ,
զայն
ամենայն
շատ
աջողակութեամբ
ի
{գործ}
եդեալ
հոգիացելոցս
ի
մարմնի,
եւ
վտարեալ
զամենայն
իւզանդիոն
եւ
վարժեալ
յունական
դպրութեամբ՝
ձեռն
ի
{գործ}
արկանեն
ի
թարգմանել
եւ
ի
գրել:
Նախանձաւոր
գործոց
վերաբանութեան"։
Եւ
այսպէս
երեւելի
արանցս
զայս
{գործ}
մեծակշիռ
վասն
ազգայնոցն
վճարեալ՝
փութան
մի
զկնի
ութեան
սուրբ
գրոց:
Սորա
հանճարեղ
բանականութեան
է
{գործ}
՝
խնամով
աւանդել
յետնոցս
զպատմութիւն
ազգիս՝
սկսե
այնմ
պատահիլ
ի
յաջորդսն
յուսալ՝
չէ
առն
բանագիտի
{գործ},
յորս
դուն
ուրեք
երեւին
արք
ականաւորք,
ի
բանս
ա
որոյ
աստուածաքարոզ
աղօթք
առ
մեզ
Նարեկ
անուանեալ,
{գործ}
արդարեւ
անզուգական,
առաւել
ըստ
մտացն
բարգաւաճութ
տ
մտացն
բարգաւաճութեան
եւ
վսեմութեան
ոճոյն,
սորա
{գործ}
են
դարձեալ
մեկնութիւն
երգոց
երգոյն
Սողոմոնի,
զան
նոս
վարդապետ
Նազարեանց
ո՛չ
անարժան
համարեսցի
զայս
{գործ}
իւրումն
աշխատասիրութեան,
եթէ
միայն
հասանէին
ի
թի
րութիւն
իսկ,
եթէ
միաբանութիւնն
Մխիթարեան՝
զի՞նչ
{գործ}
վասն
ազգի
վճարեաց,
այսմ
մարթ
է
պատասխանի
առնել,
րբառդ:
Մխիթարեանք
կատարեցին
վասն
ազգի
զայս
եւ
եթ
{գործ},
զի
վերականգնեցին
զմիջաբեկ
շինուած
հին
հայախօսու
որ
դուստր
էր
արժան
իւրումն
Վենետիկեան
մօր,
զի՞նչ
{գործ}
վճարեսցէ
վասն
Հայոց
ազգի:
Պաշտօն
նորա,
ջանք
,
որք
փոքր
քան
շատ
գիտեն
գէթ
վարագուրել
զամօթալի
{գործ}
իւրեանց:
Այսուհետեւ
տեսցեն
պատուելի
ազգակիցք
մեր
ուցանէր
ի
զգեստը
19-երորդ
դարու,
լինէր
վասն
ազգի
{գործ}
մեծ
վճարեալ,
այլ
ազգն
մեր
ըստ
ժամանակին
ազդեցութ
ուարութիւն
ի
վերայ
դժուարութեան
բարդելով,
կարծին
{գործ}
մեծ
կատարել
եւ
այդպէս
իւրեանց
իսկ
ձեռօք
փակեն
եւ
ճարակէ
եւ
զառողջ
մարմին
ազգին,
չէր
առն
բանականի
{գործ},
վասընորոյ
տեսանել
տեսցեն
պատուելի
հայրենակիցք
մ
եւ
քննեսցեն
զայն,
թէ
որ
Հայք
եւ
յորում
տեղւոջ
ի
{գործ}
դնեն
յաշխարհաբառն
զտառն
զ
որպէս
հայցականացուցիչ,
իմաստնոց
Հայոց
առ
ի
լուսաւորութիւն
ազգին,
զոր
ի
{գործ}
դնեն.
եթէ
դնեն
առանց
ամենեւին
գիտակցութեան,
անձ
եթէ
նախնիք
այժմեան
Ռուսահայոց
անխնամ
թողեալ
զայս
{գործ}
զընթացս
լցին
կենցաղոյս
եւ
զի՞
պիտի
ներկայիցն
օրին
րս
մանաւանդ
դերբայն
ի
վերջոյ
քան
զխնդիրն
եւ
կամ
ի
{գործ}
ածեալ
էին
գոյական
անուանք,
արմատք
ներգործական
եւ
եզ
ընդ
վայր
զժամանակն
կորուսանել
մինչ
կարող
էաք
ի
{գործ}
դնել
զայն
մատենագրութիւն
ի
նոր
լեզու,
մանաւանդ
զ
,
որոց
վասն
չիք
ճշմարտութիւն
յաշխարհի:
"
Ոչ
զչար
{գործ}
է,
ատեայ
զլոյսն,
զի
մի
յանդիմանեսցին
գործք
նորա
պաշտութեան
դիմակներով,
վերջին
ջանքը
ու
աշխատանքը
{գործ}
էր
դնում,
որ
կարողանայ
ձեռք
ձգել
բոլորի
կառավարո
։
Զարմանալի
էր
Յիսուսականութեան
հնարները,
որ
{գործ}
էր
դնում
իւր
օգտի
համար։
Այս
հնարների
կարգումն
ե
մեծութենով
գիրք
գրել,
որի
վերայ
տարիներ
պիտոյ
էր
{գործ}
դնել։
Այդ
իմ
կողմից,
իմ
այժմեան
հանգամանքների
մ
ամբը
ծեծել
Իգնատիոսին.
այս
մի
խիստ
պատիժ
էր,
որ
{գործ}
էին
դնում
այն
ժամանակ,
երբ
բանը
նեղ
տեղը
կ'ընկնէ
ը,
որ
նորա
ընկերքը
եւ
բոլոր
վարդապետները
պիտոյ
է
{գործ}
դնէին
ամենայն
աշխատութիւն
նորան
Համալսարանից
արտա
ից
հրաժարուիլ,
որին
հասանելու
համար
արդէն
այնքան
{գործ}
էր
կատարած։
Նա
հրաժարուեց
միանգամայն,
եւ
Կարաֆֆ
դունեց
նորանց,
առաջին
հարկաւոր
դէպքումը
խոստացաւ
{գործ}
դնել
նոցա
ծառայութիւնը,
Ֆաբերին
եւ
Կսաւիէին
շնոր
րա
աշակերտների
կարգումը
լինել։
Բայց
դորա
փոխանակ
{գործ}
էր
դնում
նա
իւր
բոլոր
ջանքը
եւ
հնարը
Պապի
դռնումը
րքը
չ'վհատեցան
ամենեւին։
Նոքա
առաւել
եւս
սկսեցին
{գործ}
դնել
իւրեանց
ջերմեռանդութիւնը,
որ
կարողանան
շահե
ործը
այսպիսի
ընթացք
ստացաւ,
պիտոյ
է
ամենայն
ջանք
{գործ}
դնէին
ժողովքի
առջեւը
փակելու,
որ
թէ
կազմուէր,
ա
Յուլիոս
Մեդիչիսի
ձեռքը։
Այս
ամենանենգաւոր
մարդը
{գործ}
դրեց
իւր
բոլոր
խորամանկութիւնը,
որ
յետ
ձգէ
եւ
մի
ղաղութիւնը։
Պապի
դեսպանները
եւ
Յիսուսեանները
{գործ}
դրեցին
իւրեանց
բոլոր
խարդախութիւնը,
որպէս
զի
այդ
ւսեանը,
որ
գտանւում
էր
Կայսրի
մօտ,
ամենայն
հնար
{գործ}
էր
դնում,
որ
Պապի
կողմը
շրջէ
նորան։
Երբ
այս
անօ
ւնուած
է
բոլորից
իբրեւ
քաղաքականութեան
օրինակական
{գործ}
։
Իգնատիոսը
անգիտաբար
դրեց
նորա
հիմքը
եւ
հաւաքեց
երմեռանդութենովը
դէպի
Քրիստոնէական
հաւատը,
առանց
{գործ}
դնելու
խորամանկութիւն
եւ
կեղծաւորութիւն,
որոնք
Յ
ետեւեցին
այս
սուրբ
եւ
ճշմարիտ
քարոզիչներին.
նոքա
{գործ}
էին
կատարում՝
յարմարուելով
իւրեանց
քաղաքական
հաշ
վերայ
այսր
ամենայնի
Յիսուսեանների
խորամանկութեամբ
{գործ}
կատարելը
յաղթանակեց.
նոքա
ճարտարութենով
կարողանո
եանք
անհաւան
գտանուեցան
ամենեւին
այս
բանին,
նոքա
{գործ}
դրեցին
ամենայն
հնար,
որ
կորուսանեն
Սօտելօ՛ն,
որ
ան
ընդդէմ
զինաւորել
Կայսրը
Յիսուսեաններին։
Րիկցի
{գործ}
դրեց
Եւրոպայի
մէջ
բաւական
հասարակեալ
մի
խորամանկո
ցա
համար
տէրութենական
հիմնաւոր
օրէնքներին
հակառակ
{գործ}
գործեց.
Ադամ
Շօյլ
Յիսուսեանը
ստացաւ
առաջնակարգ
Մ
անդադար
դեսպաններ
էին
ուղարկում
Պապի
մօտ։
Պապերը
{գործ}
էին
դնում
երբեմն
ողոքանք,
երբեմն
սպառնալիք,
բայ
թեամբ
եւ
ընծաներով
խարբալել
այս
հռչակաւոր
մարդը,
{գործ}
դրեցին
այնուհետեւ
իւրեանց
բոլոր
խորամանկութիւնը
ն
ով
կոնդակը,
մահու
չափ
մեղանչեց։
Եթէ
այդ
կոնդակը
{գործ}
դրուի,
եւ
կատարուի
այն,
ինչ
որ
գրած
է
նորա
մէջ
Տուրնօնի
մարմինը
եւ
բերեց
իւր
հետ
Եւրոպա՝
ոչինչ
{գործ}
չ'կարողանալով
յառաջացնել
Չինաստանի
մէջ։
Քանզի
Կա
ապետների
վերայ,
թէ
նոքա
իւրեանց
խստութենովը,
որ
{գործ}
էին
դնում
դէպի
այնտեղի
բնակիչքը,
եւ
անհաւանութեն
եւ
հասակաւոր
մարդ
շինել
երեխայից։
Այն
ձեւը,
որ
{գործ}
էին
դնում
Յիսուսեանք
Սպանիական
նահանգապետների
գաւ
րանցից
ամենայն
գիտութիւն,
որ
դէպի
չարը
կարելի
էր
{գործ}
դնել։
Մասնաւոր
սեպհականութիւնք
ջնջուած
էին.
հաս
րկաւորութեններով,
եւ
ի՞նչքան
աշխատութիւն
պիտոյ
է
{գործ}
դնէին
Յիսուսեանք,
որ
ջնջէին
Պարագուայի
եւ
Եւրոպա
թնդանօթներ
եւ
այլ
զանազան
զէնքեր,
որ
Յիսուսեանք
{գործ}
էին
ածում
պատերազմի
ժամանակ,
դրացի
Հնդկացիների
հ
շնադրութեան
զօրութենով
նոքա
բոլորը
պարտաւորուեցան
{գործ}
դնել
ամենայն
զօրութիւն
Պապականութիւնը
Ֆրանսիայի
մ
ient
convaincus
par
ma
bouche):
Պարլամենտը
{գործ}
դրեց
ամենավճռական
հնարներ։
Շատէլը
դատապարտելով
դ
ճառ
որ,
սա
ինքը
եւս
իւր
թշնամիքը
հալածելու
համար
{գործ}
էր
դնում
Յանսէնի
գիրը
իբրեւ
առիթ.
ուրեմն
բնականա
այն
գումարը,
որ
բարեկամները
նուիրում
էին
նորան,
{գործ}
էր
դրւում
նորա
պահապանները
եւ
բանդապետները
կերակր
ապահովութեանը,
որի
ընդդէմ
պատրաստ
էր
ժողովուրդը
{գործ}
դնել
ամենայն
կերպ
բռնութիւն։
Կարդինալ
դը
Նոյալը
այց
բանը
այս
էր,
որ
Դամիէնը
իւր
պատասխանների
մէջ
{գործ}
էր
ածում
"
մեք
"
բառը,
եւ
երբ
հարցնում
էին,
թէ
ութիւն։
Թէեւ
Պապական
կառավարութիւնը
ամենայն
ջանք
{գործ}
դրեց
կրակը
մարելու
համար,
բայց
զուր
եղան
բոլոր
ա
կութիւնքը
եւ
նոցա
փոխադարձ
հակադրութիւնքը՝
խելք
է
{գործ}
դրել
եւ
չէ
փորձել
իւր
կարասը,
որ
մի
գուցէ,
սաստիկ
մի
անմերժելի
ապացոյց
այն
բանին,
թէ
այդ
հնարների
{գործ}
դնողքը
ազատուած
չէին
դեռեւս
անցածի
ազդեցութենից:
ի
քանի
անձերը,
նկատելով,
որ
զինաթափ
են
լինում,
{գործ}
դրին
ամէն
տեսակի
ջանքեր,
Սարգիս
պատրիարքին
հակառ
խոստացաւ
բաւարարել
ժողովրդի
պահանջը
եւ
միաժամանակ
{գործ}
դնել
բոլոր
միջոցները
`
իբր
թէ
հայկական
գործերը
կա
ինչպէս
որ
գրում
են"։
Այդ
առածը,
որ
նա
անդադար
{գործ}
է
ածում
իւր
աշխատութենների
ճակատում,
մեք
չենք
տե
յդ
կարող
է,
վասն
որոյ
եւ
մեր
լեզուի
մէջ
ասւում
է
{գործ}
կամ
խնդիր,
արժանի
հարցասիրութեան.
այս
է
բուն
կլ
է
բուն
կլասսիկական
բառը,
որ
եւ
Մովսէս
Խորենացին
{գործ}
է
ածում։
Բայց
ինչպէս
երեւում
է,
Պ.
Գամառ-Ք
ւմ
է
բառի
նշանակութիւնը։
Եթէ
ժողովուրդը
այնպէս
է
{գործ}
ածում
այդ
բառը
իւր
խօսելու
ժամանակ,
որ
որոշակի
չ
սութիւն)...
Գինի
խմելու
ժամանակ
ամեն
տեղ
{գործ}
են
ածում
եւ
շատ
անգամ
էլ
որպէս
եախշի
եօլ),
որ
կարող
ենք
ասել,
թէ.
"
Ինչի՞
այս
ձեւը
այսպէս
ես
{գործ}
դնում
կամ
այնպէս
",
այդպէս
չենք
կարող
խօսել
հազա
եւ
բիւրերի
հետ։
Հեղինակը
ազատ
է
այս
ու
այն
ձեւը
{գործ}
դնել
կամ
չդնել,
բայց
մի
գաւառի
բնակիչ
(մեր
խօսք
,
ապա
ուրեմն
պիտի
ուրախութեամբ
ողջունել
մի
ամբողջ
{գործ},
որ
կատարված
էր
որեւիցէ
գաւառական
բարբառով,
որ
մի
քանի
տեղ
լոկ
մի
հատ
բառը
կամ
մի
հատ
ձեւը,
որ
{գործ}
էր
ածում
պ.
Պռօշեանցը,
որ
թերեւս
կարող
էր
տպագր
նդանի
լեզուի
արտօնութիւնը
յափշտակելու։
Նոյնպէս
ի
{գործ}
դնել,
'ի
մէջ
բերել,
ի
լոյս
հանել,
որպէս
թէ
եթէ
դնել,
'ի
մէջ
բերել,
ի
լոյս
հանել,
որպէս
թէ
եթէ
{գործ}
դնել,
մէջ
բերել
եւ
լոյս
հանել
ասէ,
կամ
աւելի
ան
մ,
կամ
անհասկանալի.
սորանից
լաւերը
կան՝
"
ջանի
{գործ}
ենք
լինում
",
"
յօրէ
անտի
իւր
հաստատութեան
մինչե
իւնը,
որ
թէ
ուրիշ
ամենը
թողած՝
իր
առաջաբանի
մէջ
{գործ}
դրված
յատկացուցիչներին
նայի,
կը
տեսնէ,
որ
ժողով
տալի
կամ
չէ
տալի։
Պ.
Պռօշեանցը
իր
գրութեան
մէջ
{գործ}
է
ածում
այս
ձեւը.
մօռացնել
տալի,
յառաջ
գալի,
հ
է
տալի
ասել,
քան
թէ
տալիս,
մանաւանդ
որ
տալին
էլ
{գործ}
է
ածում
ժողովուրդը։
Շտապում
ենք
ծանօթաբանել,
որ
տարակում,
նախդրիւ
տրականի
տեղ,
օրինակ՝
գալիս,
{գործ}
են
ածում
սեռականը,
բայց
դարձեալ՝
ս
տառը
աւելցնե
վ.
ինչպէս՝
"
գալուս
տեղը
տեսայ"։
Բայց
ոչ
միշտ
{գործ}
են
ածում
այս,
որովհետեւ
մենք
տեսնում
ենք,
որ
ար
որչել։
Ասացինք
շատ
անգամ,
որովհետեւ
կրաւորականը
{գործ}
են
դնում
որպէս
կորցվիլ.
մէկ
խօսքով,
կրաւորականը
ւմ
որպէս
կորցվիլ.
մէկ
խօսքով,
կրաւորականը
վեվով
{գործ}
դնելը
համօրէն
ազգի
հանրական
կանոն
է
եւ
ոչ
մի
տեղ
շեանցը
նոյնպէս
ընդունում
է
այս,
թէեւ
վեվի
տեղ
ու
{գործ}
ածելով,
ինչպէս,
բարձուում
է,
վերահաստատուիլը,
պառակտուիլը,
պատարուիլը
եւ
այլն։
Բայց
մի
տեղ
էլ
{գործ}
է
դրել
ամրապնդիլ,
փոխանակ
ասելու
ամրապնդվիլ,
յա
գործը
առաջ
երթայ։
Բացի
սորանից,
վեվի
տեղ
ու
{գործ}
դնել
այնտեղ,
ուր
իսկոյն
յաջորդում
է
ումը,
շատ
ծ
ով,
չէ
կարդում
վում
է,
այլ՝
ուում
է։
Պէտք
չէր
{գործ}
դնել
այս
ձեւը,
եթէ
հարկ
չկայ։
Այսպէս
ասում
ենք
իր
"
Վէրք
Հայաստանի
"
գործում
ու-ի
տեղ
միշտ
վեվ
է
{գործ}
ածում,
մինչեւ
անգամ
այնպիսի
տեղերում,
ուր
միմիա
տալիս
անել
կամ
կրել
դէմքով,
ժամանակով
եւ
այլն։
{Գործ}
բայ
չէ,
այլ՝
անուն,
իսկ
գործեմը
բայ
է
եւ
ցոյց
ւորութեան
մէջ,
որ
միանալով
գործի'ն
հետ,
գոյական
{գործ}
անունին
տալիս
է
բայի
զօրութիւն։
Հին
լեզուի
մէջ
մ
տուել։
Պէտք
չէ՞,
որ
մտածեն,
թէ
չէ
կարելի
գրել
{գործ}
եմ,
մեղանչ
եմ,
եւայլ
եւայլն,
այլ
թէ
գործեմ,
մ
ս
կանոնի
զօրութեամբ
եթէ
Մարկոսը
իր
հարցմունքի
մէջ
{գործ}
է
դնում
բայը
եղանակով,
ժամանակով,
դէմքով
եւ
թվո
ռի
վերաբերութեամբ,
երբ
այդ
բառը
տարբեր
ձեւերով
է
{գործ}
ածվում
այնտեղ,
ո՞րը
նոցանից
ընդունէ
որպէս
հետեւե
,
եթէ
միայն
դուրս
հանենք
մի
քանի
բառ,
որ
երբեմն
{գործ}
են
դրվում
հին
ձեւով,
ինչպէս
դպրութիւնք-դպրութեան
րից.
բայց
եւ
այնպէս
երբեմն
խոտորվում
է
եւ
անխտիր
{գործ}
է
դնում
ճիւղեր,
ճիւղերու։
Խօսքը
այն
չէ,
թէ
առա
ն
ձեւը։
Շատ
ուրիշների
հետ,
պ.
Պռօշեանցը
անխտիր
{գործ}
է
ածում
երգոց,
զօրաց
եւ
այլն,
երգերի
զօրքերի
աս
առնուլ,
բայց
եւ
այնտեղ
պարտք
կայ
մեր
վրայ
խնամով
{գործ}
դնել
եւ
աշխատել,
որ
բուն
իր
խնդրի
մօտ
մի
հին
յոգ
գործածում,
տեղ-տեղ
էլ
գաւառական
բառեր
կամ
ձեւեր
{գործ}
ածում,
որ
ամբողջ
ազգի
մէջ
սովորական
չէ,
կարող
է
որ
երբեմն
հարկից
ստիպուած
նորան
անծանօթ
բառեր
ենք
{գործ}
դնում,
կը
հասկանայ
մեր
գրածը,
եթէ
հաւատարիմ
մնա
ով
էլ
մենք
ընդդէմ
ենք,
երբ
ամբողջ
նախադասութիւնք
{գործ}
են
դրվում
այդ
ձեւով։
Բայց
նոր
լեզուն,
գոյանալով
կա՛մ
չունի
այդ
բարերի
գաղափարը,
կամ՛
օտար
բառ
է
{գործ}
ածում։
Յայտնի
է,
թէ
այդպիսի
դիպուածում
պիտի
բառ
նոր
գրական
լեզուն
բառ
չունի
կամ
երկու
երեք
բառ
է
{գործ}
դնում
այն
գաւառական
մէկ
բառի
տեղ,
այն
ժամանակ
նա
,
այն
ժամանակ
նախընտիր
է
այդ
գաւառական
բառը,
որ
{գործ}
ածվելով
կը
դառնայ
հանրական։
Գրութեան
շնորհքն
է,
ւնը
բացում
է
նոցա
տարբերութիւնը։
Այդ
բառերը
պիտի
{գործ}
ածել
իրենց
բուն,
ճիշտ
նշանակութեամբ
եւ
դորա
նման
երի
աներեւոյթ
եղանակները
կարող
են
միմեանց
փոխանակ
{գործ}
դրվիլ,
որովհետեւ
նշանակութիւններն
մի
եւ
նոյնն
է
պէս։
Տաճկաստանի
նորահիւս
հայ
հեղինակները
շատ
տեղ
{գործ}
են
դնում
այս
առքական
անունները
առանց
նուի,
ինչպէ
նամով,
զգուշութեամբ
եւ
միայն
անհրաժեշտ
եղած
տեղը
{գործ}
դնել
եւ
ոչ
թէ
բան
գործ
շինել։
Իսկ
բուն
հին
ձեւի
միայն
անհրաժեշտ
եղած
տեղը
գործ
դնել
եւ
ոչ
թէ
բան
{գործ}
շինել։
Իսկ
բուն
հին
ձեւի
գործադրութիւնը՝
հեղում
որանից
եւ
կարճութեան
համար)
ստիպվում
ենք
երբեմն
{գործ}
դնել։
յոց
կեանքից
բխած,
մի
շատ
կենդանի
եւ
շատ
սրտաշարժ
{գործ},
բայց,
ձախողակի,
հայ
գրով
թէեւ,
այլ
եւ
այնպէս
թիւնը
փայլում
է
ամէն
տողի
մէջ:
Այդ
մի
շատ
բնական
{գործ}
է
եւ
իր
պարզութեամբ
աւելի
նմանում
է
այն
փարելի
բն
առնուած
միջոցում,
բնականի
նկարագրութեանը
պաշարը
{գործ}
գրուելուց
յետոյ,
եթէ
հեղինակը
չպարապի
երկրորդակա
ատ
խօսել
բնաւ
իսկ
մի
որպիսի
եւ
է
խեղճուկ
տիրացուի
{գործ}
չէ.
բ)
Այն
անտէր
երազները
մենք
առնում
ենք
ոչ
մի
ական
դէպքերի:
Ասես
թէ
հեղինակի
ուժը
կտրւում
է
եւ
{գործ}
է
դնում
այդ
հնարը
մնացած
պարապութիւնը
լցնելու
համ
թոյն
մտել
է
նորա
մէջ,
մեզ
մնում
է
այժմ
դեղթափներ
{գործ}
դնել:
Մենք
միջնադարեան
ազգ
չենք.
միջին
դար
իսի
եւ
Արագածի
երեւակայեալ
պատկերները:
Այս
խօսքը
{գործ}
դրինք
այն
պատճառով,
որ
ոչ
Մասիսը
նման
է
իր
պատկե
նութեան
համակարգութիւնը
աւանդել,
որ
կամ
ֆիզիկայի
{գործ}
է
(այսինքն
ֆիզիկայի
մասին
գրուած
գրքի)
կամ
մի
ա
լ
ազգի
ազատութիւնը
խաւարից,
ապա
ուրեմն
պիտի
լոյս
{գործ}
դնեն:
Խաւարը,
ո՛չ
ինքն
իրեն
կը
փարատուի
եւ
ոչ
խ
ադիատորներին
(ըմբիշ),
որ
առաջ
միայն
ստրուկների
{գործ}
լինելով,
յետոյ
հռոմէական
բարքի
ընդհանուր
ապականո
ի
`
կարող
ենք
ասել
"
թէ
`
ինչի
այս
ձեւը
այսպէս
ես
{գործ}
դնում
կամ
այնպէս
".
այդպէս
չենք
կարող
խօսել
հազա
ի
հետ:
Հեղինակը
շատ
անգամ
ազատ
է
այս
ու
այն
ձեւը
{գործ}
դնել
կամ
չդնել,
բայց
մի
գաւառի
բնակիչ
(մեր
խօսք
ի
տակ
է
ընկել
այդ
լեզուն:
Սովորական
ոճով
խօսելով
{գործ}
դրինք
աւերանք
բառը,
ապա
թէ
ոչ
փիլիսոփայաբար
ուղի
,
ապա
ուրեմն
պիտի
ուրախութեամբ
ողջունել
մի
ամբողջ
{գործ},
որ
կատարուած
էր
որեւիցէ
գաւառական
բարբառով.
պա
,
այդ
բոլորը
մեզ
հասկացնելու
համար
իր
բոլոր
ջանքը
{գործ}
է
դրել
հեղինակը,
ո՞չ
միայն
մաքուր
խղճմտանքով,
ա
ան
այնպիսի
թեթեւ
աշխատութիւնը,
որ
առանց
ծանր
ուժ
{գործ}
դնելու
առաջանում
են,
եթէ
միայն
աչքաբաց
խնամատարո
ծութեանը
առնելու
լինինք,
որ
գրեթէ
լոկ
մայիս
ամսի
{գործ}
է,
եթէ
չասենք
էլ,
որ
երիտասարդքը
մայիսին
գրեթէ
,
իր
բովանդակ
գործի
մէջ
միշտ
աչքի
առջեւ
ունեցել
է
{գործ}
դնել
ազգային
առածներ,
ասացածներ:
Մենք
լիասիրտ
շ
տ
կան
սիրուն
ձեւեր
եւ
ոճեր,
որոնք
գրեթէ
ամէն
տեղ
{գործ}
են
ածւում
ազգի
մէջ,
թէեւ
նոցանից
մի
քանիսը
ոմանք
ութիւնը
ուրանալով,
նորա
հազար
տարի
որպէս
սեփական
{գործ}
դրած
բաղդասութիւնը
մերժելը
եւ
նորա
տեղ
հինը
դնելո
գի
կեանքի
մէջ
առանց
այդ
կեանքի
սեփական
ձեւ
ու
ոճը
{գործ}
դնելու:
Մենք
չենք
ուզում
երկար
խօսել
այս
մասին,
էս
է
ասում,
ես
նորան
չնմանելու
համար
պէտք
է,
որ
{գործ}
չդնեմ
այդ
ձեւը,
ասել
մենք
չենք
կարող:
Այո,
մի
կամեցածի
պէս
կարող
է
գրել
եւ
խօսել,
ինչ
ձեւ
ուզէ
{գործ}
դնել,
բայց
բոլոր
ազգը
չունի
այդ
ազատութիւնը.
նա
ւորութեան
ճանապարհ
չէր,
այլ
պիտոյ
էր
նոր
լեզուով
{գործ}
կատարել,
անտարակոյս
այն
սիւնը
ցած
կը
գլորուէր,
նը
չունելով,
օտարի
հացի
եւ
կեանքի
միջնորդութենով
{գործ}
է
կատարում։
Հայոց
ազգի
մեծատունքը
առաւել
մեր
,
իր
ազգի
մեծատունքը՝
իւրեանց
տուրքովը,
պիտոյ
է
{գործ}
կատարեն.
մինը
առանց
միւսին
ոչինչ
չեն
կարող
առնել
գիտութիւնները,
թող
նա
այն
աշխատութիւնը,
ինչ
որ
{գործ}
է
դնում
հին
եւ
մեռած
լեզուն
սովորելու
համար,
գոր
ործ
է
դնում
հին
եւ
մեռած
լեզուն
սովորելու
համար,
{գործ}
ածէ
հարկաւոր
գաղափարներ
ստանալու
մասին։
Չէ
պիտոյ
հաւանական
է,
որ
այսուհետեւ
եւս
միշտ
աշխատութիւն
{գործ}
դնի
գտանել
եւ
ընթեռնուլ
այն
մատեանները,
որ
գրւու
անչիւր
այդպիսի
բառի
փոխանակ,
հայոց
հասարակ
մարդը
{գործ}
է
ածում
զանազան
օտար
ազգերի
բառեր՝
կա՛մ
ռուսաց
ե
էջ
այն
բառերը,
որոնց
փոխանակ
պատուելի
Նազարեանցը
{գործ}
է
դրել
հին
բառեր,
թող
այդ
պարոնները
իրանք
գրեն
ա
,
որ
գեղեցկութիւն
խօսքը,
լոկ
անզօր
խօսք
է,
եթէ
{գործ}
է
դրւում
հին
լեզուի
իրաւունքը
ջատագովելու
համար։
բայց,
չնայելով
սորա
վրայ,
կարո՞ղ
ես
իբրեւ
դրամ
{գործ}
դնել
նորա
մետալիօնները։
Բազար
որ
տանիս,
շինական
րը
եւ
ոճերը,
եթէ
ոչ
ուսումնասիրելով
այդ
լեզուն,
{գործ}
դնելով
նորան
եւ
օրէ
օր
աճեցնելով։
Իրաւունք
ունի
յո՛,
մեր
փաստերը
երկու
խնդրի
ընդդէմ
եւս
կարող
են
{գործ}
դրուել։
Որովհետեւ,
եթէ
հին
լեզուն
նախընտիր
համա
որ
իմ
միտքը
առջեւիս
կանգնած
մարդը
հասկանայ։
Ես,
{գործ}
դնելով
նոր
լեզուն,
կատարելապէս
հասնում
եմ
իմ
նպա
մեր
լեզուի՝
Արարատեան
եւ
Կ.
Պօլսի,
լաւ
ու
վատ
{գործ}
են
կատարում։
Թող
նոցա
ներքին
բազմամասն
ճիւղաւորո
ել,
որ
մենք
բնաւ
պահանջողութիւն
չունինք,
թէ
մեր
{գործադրած}
ձեւ
ու
ոճը
աւելի
մօտ
է
կատարելութեան
գաղափարին.
նքը,
որ
բնութեան
հետ
գործ
չունին
եւ
բնութեան
մէջ
{գործադրելի}
չեն,
այս
կամ
այն
կերպարանքով
ծալիր
ծոցդ
դիր,
կա
ի
է,
որ
չկամին
հասկանալ,
թէ
մի
փոքր
թերի,
բայց
{գործադրելի}
ձեւը
աւելի
նախընտիր
է,
քան
թէ
գաղափարական
կատարե
եւ
սկզբունքից
առաջ
էր
գալիս,
թէեւ
ոչ
դրականապէս
{գործադրելի}
էր
այդ
սկզբունքը,
այլ
ստրկանում
է
հին
լեզուի
արտ
վարչության
պաշտոնաթող
փարիսեցիների,
որոնք
ի
չարը
{գործադրելով}
մեր
խեղճ
հասարակության
պարզությունը
եւ
բարություն
ա
համար
մեծ
կշտամբանք
է:
Մի
խոսքով,
Անանիան
թող
{գործադրի}
իր
ամբողջ
ուժը,
ամբողջ
փորձառությունը,
որպեսզի
ւն
է
ունեցել,
այնուամենայնիւ
երբեք
ճշտութեամբ
չի
{գործադրուել}:
Կան
բազմաթիւ
օրինակներ,
որոնք
ցոյց
են
տալիս,
եղանակների
մէջ
քանի
օրերով
ծանրաչափի
եւ
ջերմաչափի
{գործադրութեամբ},
որպէսզի
կարելի
լինի
սահմանել
օդի
ճնշողութեան
եւ
ամենտի
դռներում,
որ
կարողանար
ստանալ
թերեւս
ուժի
{գործադրութեամբ}
կամակոր
տորիների
համաձայնութիւնը
ազգային
երեսփոխա
ետալներով
լցրած
հողեղէն
ամանները
եւ
սկսեցի
փուքսի
{գործադրութեամբ}
զօրացնել
կրակը,
որով
եւ
բարձրացնել
ջերմութեան
աս
ն
ստրկութեան
մէջ,
եկեղեցական
իշխանութեան
չարաչար
{գործադրութեամբը}
հանդէս
էր
հանում
Աւետարանի
ճշմարտութիւնը
ընդդէմ
կ
,
զմնացորդն
պայմանեալ
ճանապարհական
ծախուց
ի
պէտս
{գործադրութեան}:
Խնդրելով
աներկբայ
լինիլ
յանկեղծութեան
իմոյ
գտանել
ոճերի
սխալ,
հայկաբանութեան
սխալ,
բառերի
{գործադրութեան}
սխալ
եւ,
վերջապէս,
ուղղախօսութեան
եւ
քերականակա
նձրացեալ
(կոնկրէտնի),
գործական
ճշմարտութեան
եւ
{գործադրութեան}
մէջ,
ինչպէս
Գերմանիայում,
այլ
միայն
ցոյց
են
տալ
դ
բոլոր
կարգադրութիւնքը,
Կարգի
գլխաւոր
անդամների
{գործադրութեան}
համար.
այլ
մարդերի
համար
մի
անմօտենալի
գաղտնիք
է
ւմ
է
նոյնպէս
ամուլ
եւ
անպտուղ,
ինչպէս
հին
լեզուի
{գործադրութեան}
գաղափարը։
Անշուշտ,
այս
խօսքերը
չեն
նշանակում,
սովորութիւնը:
Շատ
անգամ
թերեւս
այդ
բոլորը
մնալով
{գործադրութեան}
մէջ,
այնուամենայնիւ
տալիս
են
դարերի.
ազդեցութեա
յնպէս
ամուլ
եւ
անպտուղ
ինչպէս
հին
եւ
մեռած
լեզուի
{գործադրութեան}
գաղափարը:
Անշուշտ,
այս
խօսքերը
չեն
նշանակում,
յորո՞ց
ի
ձեռս
մնացին
կայք
եւ
գոյք
նորա,
որպէս
եւ
{գործադրութիւն}
կտակին:
Ըստ
այսմ
եւ
ի
մասին
կտակաւանդութեան
հ
այտնեցիք
ինձ,
ես
ճանաչում
եմ
իշխանութեան
չարաչար
{գործադրութիւն}
այն
անզօր
մարդերի
վերայ,
որ
Նախախնամութիւնը
յանձ
ութեան
կողմից
չկայ
մի
խելացի,
մի
արմատական
հնարի
{գործադրութիւն},
քաղաքական
տնտեսութիւնը
կարգի
դնելու
եւ
դուրս
տո
ռուց
է
դարձել.
պատճառ,
որ
նախ
եւ
յառաջ
կեանք
եւ
{գործադրութիւն}
չունի
ընկերութեան
մէջ։
Երկրորդ՝
իւր
մէջ
չունի
ա
այն
աստիճան,
որ
հարկաւոր
կը
լինի
Սպանիական
ճանճի
{գործադրութիւնը}
"
Մեղուի
"
կուրծքի
վերայ,
որ,
դուրս
քարշուելով
եւանքը
շատ
անմխիթար
են,
վերաբերութեամբ
դէպի
նոցա
{գործադրութիւնը}
որոշեալ
ցաւերի
մէջ։
Լինդմանը
հանգստանում
է
այժմ
աւելացնելը
եւ
դ.
Դրոշմի
խորհրդի
մէջ
մզեալ
իւղերի
{գործադրութիւնը}
"
(երես
222):
Ահա
այս
չորս
բաները
Պ.
Խու
ը
եւ
յափշտակելով
նոցայ
զօրացուցին
իւրեանց
չարաչար
{գործադրութիւնը}
ազատութեան:
Այնուհետեւ
մարդիկ
ընկան
բարոյական
քից
բխած
չլինելով
քու
ազգի
մէջ
անգործադրելի,
եթէ
{գործադրութիւնը}
հասկանում
ենք
դրականապէս,
եւ
իրաւունք
ունինք
այս
տարակոյս
ցոյց
կը
տար
Պապական
իրաւունքների
չարաչար
{գործադրութիւնը},
եւ
գուցէ
դեռեւս
կը
պահանջէր,
որ
իսկական
Պապակա
թիւնը
Տրիդենտեան
ժողովի
մէջ,
պապական
իշխանութեան
{գործադրութիւնը}
արդարացնելու
համար,
բայց
Յիսուսեանների
բաղդից
այ
դնել
եւ
ոչ
թէ
բան
գործ
շինել։
Իսկ
բուն
հին
ձեւի
{գործադրութիւնը}
՝
հեղումն-հեղման
եւ
այլն,
չպիտի
թոյլ
տուած,
թէե
ն
եւ
ֆրանսիական
կառավարություններն
այդ
հանգամանքը
{գործադրում}
են
իրենց
օգտին:
Փաշաների
բռնություններից
նրանք
ի
րին,
վերացնելով
միաժամանակ
մի
շարք
անձանց
կողմից
{գործադրուող}
ինքնիշխանութիւնը:
Կանոնադրութիւնը
կազմելուց
իաժամանակ
հայտնել,
որ
այդ
միջոցները
վաղուց
արդեն
{գործադրվում}
են
սերտերյան
ջրի
հավելումով,
որպեսզի
ալկալիական
Բայց
թէ
ո՞ւր
էին
գնում
այդ
փողերը
եւ
ինչի՞
վրայ
{գործադրւում},
վերին
աստիճանի
փափուկ
մի
խնդիր
էր
այդ.
ուղղակի
ները
թող
մնան
որպես
հուշարձան
Ֆոշեի
գրքի՝
իմ
վրա
{գործած}
առաջին
տպավորության:
Ես
այն
ուշադրությամբ
կկ
ն
մէջ:
-
Նախ,
որ
Տէրութեան
սահմանի
ներսումը
{գործած}
ապրանքների
վերայ,
Կարոլոս
Բօսքոյի
ճարտարութեամբ
Բայց
ես
իմ
քահանայիս,
Խոստովանքի
միջոցին,
Բոլոր
{գործած}
մեղքերըս
Հազիւ
կասեմ
պարզ,
մեկին:
Ես
ապրել
լաւ
այն
այդ
ընթացքը,
այլեւ
բոլոր
անօրէնութիւնքը,
որ
{գործած}
էր
իւր
կեանքում"։
Եթէ
այս
տեսութիւնը
կապակի
առների,
եւ
այդ
պատճառքը
էին
մեր
գործերը:
Մինչեւ
{գործած}
չէինք
այնպիսի
գործեր,
որոնց
վերայ
արժան
էր
ուրախ
ջ
եւ
լիակատար
վարքագրութիւնը
(біографія)՝
նորա
{գործած}
քառասուն
հրաշքների
պատմութեամբ
հանդերձ,
որոնց
իւ
քահանայիս,
Խոստովանքի
միջոցին,
Բոլոր
{գործած}
մեղքերըս
Հազիւ
կ՚ասեմ
պարզ,
մէկին:
Իւր
եղբօրը
մի
դրօշ,
Մետաքսից
էր,
ազնիւ
{գործած},
Ուր
երեք
գոյն
կան
որոշ:
Եղբայ
այ
իր
թշուառ
ընկերին
էր
ասում,
թէ.
"
Մենք,
մեր
{գործած}
յանցանքի
համեմատ,
արժանապէս
ընդունում
ենք
այս
փո
է
ապա
նորա
կարծիքը
գուշակողների
մասին,
կամ
նոցա
{գործած}
գերբնական
գործերի
մասին,
-
շարունակեց
պ.
Մարկոս
վ
նկարագրելով
նորա
առաջեւ
երիտասարդութեան
ժամանակ
{գործած}
մեղքերը,
որ
Լուդովիկոսը
բոլորովին
անձնատուր
եղաւ
.
Գամառ-Քաթիպայի
սրտի
վկայութիւնը
համաձայն
է
նորա
{գործածած}
՝
Կառամզինի
իմաստուն
խօսքին,
ապա
ի՞նչպէս
պիտոյ
է
ւն
սեռական
աներեւոյթ
եղանակի,
որպէս
համօրէն
ազգի
{գործածած},
նոր
լեզուի
մէջ
միշտ
աւելի
գեղեցիկ
եւ
աւելի
պատշ
ենք
հին
հեղինակութեանց
մէջ
ոչ
մի
տեղ
չենք
տեսնում
{գործածած}
եւ
այդ
բոլորովին
նոր
բարդութիւն
է.
յայտնի
է
թէ
Ա
ինչպէս
նաեւ
առհասարակ
Ասիայի
մէջ,
ըստ
մեծի
մասին
{գործածական}
կերակուրքը
են
խմորեղէն,
որ,
մեծապէս
զօրացնելով
ական
տպարանը
բազմատեսակ
տառերով:
Այդ
տպարանի
մէջ
{գործածական}
տառերը
սովորաբար
են
նոր
ոճով
շինուածք,
թէպէտ
եւ
ատների
թշուառութիւնը:
Մի
տեսակ
ժապաւէն,
որ
առաջ
{գործածական}
էր,
դուրս
ընկաւ
սովորութենից,
եւ
ժողովուրդը
դադ
գիտէ,
որ
Լուդովիկոս
տասն
եւ
չորսերրորդի
օրերում
{գործածական}
զգեստները
եւ
հագուստները
այժմ
ոչ
ոք
չէ
կրում,
ըս
ր
բանը,
պատասխանի
բովանդակութիւնը։
Այս
ձեւը
շատ
{գործածական}
չէ
հին
լեզուի
մէջ.
եւ
մեզ
թվում
է,
թէ
եղածն
էլ
զանազան
դիպուածներ
նորա
կեանքից,
նորա
խօսքերը
եւ
{գործածական}
զուարճալի
առածները.
պատմում
էինք
միմեանց
ո՛վ
ինչ
կանգնել
երկու
հազար
գոթիական
սիւներ,
որ
այժմ
շատ
{գործածական}
է
աշխարհի
երեսին,
կապել
յունական
եռանկիւնի
կամար
թեան,
ընդէ՞ր
ոչ
մատենագրեաց
ի
լեզու
հասկանալի
եւ
{գործածական}
ընկերական
կենցաղս:
Զարմանամք,
թէ
ո՞ր
ուշաբար
Պ.
Գամառ-Քաթիպան
հետեւում
է
Տաճկաստանի
Հայոց
մէջ
{գործածական}
է
վարջաւորութեանը
բացառականի։
Օրինակի
համար
րքի
բառեր,
որ
ընդհանուր
ազգին
դարձել
են
միօրինակ
{գործածական}
եւ
որոնց
գաղափարը
մէկ
բառով
տուող
խօսքեր
ոչ
միայն
:
Բացի
սոցանից
կան
թուրքի
բառեր,
ընդհանուր
ազգին
{գործածական}
դարձած,
որոնց
հայերէնը
թէեւ
կան
հին
լեզուի
մէջ,
տք
է
խոստովանել,
հաճախ
անհրաժեշտ
էր
լինում
դրանց
{գործածել},
բայց
մենք,
դեռեւս
տատանվելով
եւ
ոչ
բոլորովին
հ
հին
ձեւով
իր
մտքերը
շարադրելու
շրջանը
եւ
սկսել
է
{գործածել}
նոր,
վայրի,
չմշակված
ձեւը.
ո՛չ
թե
նրա
համար,
է
"
Dorema
armeniaca
"
անունով,
կարելի՞
է
արդյոք
{գործածել}
իբրեւ
անուշահոտություն:
Անանիային
խնդրում
եմ
այդ
րէն
գրելու
ժամանակ
աշխատում
են
ամենայն
բառ
այնպէս
{գործածել},
ինչպէս
Կիկերոնն
է
գործածել,
ի՞նչ
պատճառով
հայե
ն
ամենայն
բառ
այնպէս
գործածել,
ինչպէս
Կիկերոնն
է
{գործածել},
ի՞նչ
պատճառով
հայերս
ամբողջ
ոճեր
եւ
դարձուածներ
ա
վերայ
ծծմբային
թթւուտ,
որ
սովորական
է
կաթի
տեղ
{գործածել}
դժոխքում.
իւր
ահագին
սեւ
թաթը
կոխեց
տակառի
մէջ
`
էջ
չկան
այնպիսի
տեղեր,
ուր
կարելի
լինէր
ժամանակը
{գործածել}
այնպիսի
զուարճութեամբ,
որ
եւ
օգտակար
լինէր
միեւն
որելուկ
գրողներ
այնքան
սիրահարուած
են
վեվի
տեղ
ու
{գործածելու}
վրայ,
որ
կրաւորականի
անցեալ
ընդունելութիւնն
էլ
շա
ը
պահէ:
Պահուածի
էլ
մետաքսը,
միայն
տան
մէջ
{գործածելու}
համար
է.
"
վատէրը
կ՚եփենք
կազ
կը
շինենք,
լաւն
է
թ
25
ծրարի
հետ,
որպեսզի
ձեզ
նամակ
գրելու
դեպքում
{գործածեմ}
՝
առանց
ոչ
ոքի
նեղություն
տալու:
Հույս
ունեմ,
ո
Չի
ճանաչիլ
պարզ
աչքով,
Միշտ
չարաչար
կը
{գործածէ}
Սիրտը
լցուած
արիւնով.
Բայց
ես,
երկինք
տնելով
մի
ժանգոտած
մկրատ,
ձեզ
կպատմեն
այդ
մկրատը
{գործածող}
կնոջ
ամբողջ
արդուզարդի,
նրա
գլխասարքի
մասին:
Ին
յմանորեն
կորոշե
հնագույն
ժամանակներում
այդ
մկրատը
{գործածող}
կնոջ
մազերի
գույնը
-
խարտյաշ
էր
նա,
թե
թխահեր:
ուած
էր
ստրկութիւն
քարոզողը,
մարդը
իբրեւ
անասուն
{գործածողը}
"։
-
Այո՛,
այո՛,
այդ
ազատ
Անգլիան:
Բայց
ենք,
որոնք
հին
ժամանակներումը
տեղ
տեղ
երեւում
են
{գործածուած}.
առաւել
անհասկանալի
կը
լինի
մեր
գրածը
եւ
կը
փառա
ացեալ
ըմբռնողութեանց
տեղ,
բայց
երբեմն
երբեմն
կայ
{գործածուած}.
եւ
մեզ
թւում
է,
թէ
յունական
լեզուի
ազդեցութիւն
To
dé
telos
paraggelias։
Նոր
լեզուի
մէջ
տեղ
տեղ
{գործածուած}
այս
ձեւը,
օրինակ՝
"
գլուխ
բանը
առողջութիւնն
է
"
բինզօնի
վարքը։
Այդ
հետաքրքիր
բառը,
իբրեւ
ածական
{գործածուած}
անշունչ
իրի
համար,
սխալ
է,
որովհետեւ
հետաքրքիր
,
մինչդեռ
Ապարան
խօսքը
(յատուկ
առքով)
երեւում
է
{գործածուած}:
Երկրորդ,
Ապարանը,
որպէս
այժմ
նոյնպէս
եւ
առաջ
ա
հին
լեզուի
եւ
հարիւրում
մասի
չափ
էլ
մշակուած
ու
{գործածուած}
չէ։
Խոստովանում
ենք,
որ
նոր
լեզուի
մէջ
կան
թերո
Էջմիածին
անունը
չկար,
կամ
գո՛նէ
դպրութեան
մէջ
չէ
{գործածուել}
։
Ագաթանգեղոսը
եւ
Ղազար
Փարպեցին,
ստէպ
յիշելով
Վ
ունները
ուղղականում
միայն
եւ
անխտիր
ամեն
բանի
տեղ
{գործածուելով},
չունին
միւս
հոլովները։
Սոցա
պակասը
լցնում
են
ա
առին,
թէեւ
չունի
մի
քանի
բառեր
եւ
մասնիկներ,
որ
{գործածութեան}
մէջ
էին
Տաճկաստանի
մէջ:
Նախիջեւանի
լեզուն,
որպէ
ուրեմն
հարկադրի
խոստովանել
զանզգուշութիւն
իւր
՚ի
{գործածութեան}
կամայական
բառից
եւ
ոճոյ,
այն
ինչ
մեծի
եւ
զգուշաւ
նի
էին
իւր
ժամանակին,
նկարագրում
է
անօթները,
որ
{գործածութեան}
մէջ
էին
այն
միջոցներում,
եւ
զանազան
փորձեր
եւ
նկ
,
բայց
զանազանութիւնը
մեր
եւ
Ռուսաց
մէջ
այս
բառի
{գործածութեան}
ժամանակ
այն
է,
որ
մերը
ունի
ներգործական
միայն
զօ
,
եթէ
մի
քանի
գործարան
փակուելով,
կամ
մի
ժապաւէն
{գործածութենից}
դուրս
ընկնելով
բիւրաւոր
մարդիկ
եւ
բիւրաւոր
գերդաս
նց
ապացուցանում
են,
որ
նոր
լեզուն
ունէր
կեանք
ու
{գործածութիւն}
ընկերութեան
մէջ։
Եթէ
պատահում
էր
հարցանել
դոցա,
ւի
մէջ
այս
"
նա
նոյն
եւ
այն
"
դերանունների
տարբեր
{գործածութիւնը},
որ
շատ
դիւրութիւն
է
տալիս
բանի
պարզ
հասկացողութ
է
հանդիսաւոր
օրերում
հարկաւորում
էր
անպատճառ
խաչի
{գործածութիւնը},
ծածկում
էին
նորան
ամենայն
կողմից
ծաղիկներով
այն
համոզելով,
թէ
ոչ
ոք
նորանցից
լաւ
չ'գիտէ
թնդանօթի
{գործածութիւնը},
որով
միմիայն
կարելի
էր
ազատել
Չինաստանը
զարհուր
ութեամբ
կարդացողը
իսկոյն
կը
հասկանայ
այս
անտարբեր
{գործածութիւնը}
երկու
տեսակ
բացառականների։
Ինչպէս
մեզ
թւում
է,
ուրս:
Քաղաքացիական
լեզուն
մենք
առաջինը
ընդհանուր
{գործածության}
մեջ
մտցրինք
գրականության
մեջ:
Ահա
արդեն
տասը
տար
ից
2000
տարի
առաջ:
Ահա՛
աղաղակող
եւ՝
նոր
լեզուն
{գործածության}
մեջ
մտցնելու
մեր
սկզբունքին
ուղղակիորեն
հակասող
ս
ռությամբ,
իհարկե,
օտար
բառերից՝
եթե
ժողովուրդը
{գործածում}
է
առանց
կարիքի
եւ
առանց
խտրության
շարադրել
նոր
լե
՛ւն
հրէական
բնագրի
հետ։
Թովմա
Արծրունին
այսպէս
է
{գործածում}
այս
վկայութիւնը.
"
որ
հանէ
զպատուականն
յանարժանէ
ագաղից
մի
մեծ,
ահագին
շիպի
կտոր,
պատճառ,
նա
չէ
{գործածում}
ճակնդեղի
կամ
եղէգնաբոյսի
շաքար,
ձգեց
աւազանի
մէջ
ստորակէտի
փոխանակ
բութ
դնել,
որովհետեւ
այլք
չէին
{գործածում}
այդ
նշանը
եւ
երբ
Լուկուլլոսը
հեռացած
էր
տէր
սատան
ն
բառեր
ենք
առնում
հին
լեզուից,
որ
ժողովուրդը
չէ
{գործածում},
տեղ-տեղ
էլ
գաւառական
բառեր
կամ
ձեւեր
գործ
ածում
ոսանքին
հետ
երթալով՝
յատկացուցիչը
միշտ
նախադաս
է
{գործածված}
։
Նոր
լեզուի
մէջ
կան
բայեր,
օրինակ՝
տամ,
գա
լեզվի
մեջ,
որովհետեւ
եղանակներից
եւ
ժամանակներից
{գործածվում}
էին
միայն
նրանք,
որոնք
հին
լեզվի
համապատասխան
եղ
ետեղված
է
տնտեսական
սերմերի
կարգում.
ի՞նչ
բանի
է
{գործածվում}
եւ
ինչպե՞ս
է
մշակվում:
Պատասխանն
սպասում
եմ
Անան
ը
վերջահոլով
տրականի
խնդրով
կենդանի
լեզուի
մէջ
չէ
{գործածվում}
։
Համաձայն
ենք,
որ
գիտնական
առարկաների
մէջ,
ուզ
ր
"
Հիւսիսափայլը
",
նոյն
եւ
այն
դերանունները
չեն
{գործածւում}
հոլովուած։
Մնացել
են
միայն
ուղղականքը,
իսկ
միւս
քն
կենդանի,
ունի
կառավարել
զայնս
որպէս
հաւատարիմ
{գործակալ}
Նախիջեւանայ:
ա)
զի
թէ
կտակ
էր
այն,
ապա
ուր
կտակագիր
էր,
ուրեմն
ինքն
անուանելոց
էր
զանձն
ոչ
{գործակալ}
Նախիջեանայ,
այլ
կտակակատար
իւր
ի
կենդանութեան
իս
առականներից
ոչ
մինը
չունի
Եւրոպայում
իւր
համար
մի
{գործակալ},
եւ
այդ
պատճառով
ապրանքի
գինը
Նախիջեւանի
մէջ
բար
եր
սիրելի
ազգակիցքը
Նախիջեւանի
մէջ
հաշուատուն
կամ
{գործակալ}
մարդ
պահէին
գո՛նէ
միմիայն
Ֆրանսիայի
Մարսէյլ
քաղաք
ի
մէջ
կամ
գուցէ
բոլոր
Ռուսաստանի
մէջ,
այդ
օրագրի
{գործակալ}
պիտի
անուանուի
Պ.
Նալբանդեանցը:
Ի՛նչ
լաւ
կը
լին
երքոյ
կառավարութեանս
պահելով
իբրեւ
ի
կողմանէ
նոցա
{գործակալ},
հաւատարմաբար
զամենայն
եկամուտն
ժողովեցից,
հարկ
Հայերի
աչքով,
մի
փոքր
ի
շատէ
հարուստ
վաճառականի
{գործակալ},
դեռեւս
իւր
երիտասարդութեան
ժամանակ
ուղարկուած
է
որա
խօսքը:
-
Պարո՛ն
բժշկապետ,
ես
բարերար
եւ
{գործակալ}
էի
Մեղուին.
Ճռաքաղը
եւս
հեռի
չէ
մնացել
իմ
շնորհի
լի
խոհեմ
գտանուելով,
հրատարակում
է
իւր
անձը
պապի
{գործակալ}
եւ
համաձայնում
է
հարկ
տալ
նորան՝
որպէս
տէրութեան
պ.
Սեթ
Հ.
Աբգարին,
նա
Լոնդոն
կուղարկի
յուրյանց
{գործակալին},
եթե
այստեղ
լինեմ,
այն
է
որ
կստանամ,
իսկ
թե
գն
ին
իւր
յատուկ
ձեռքով
կոնդակներ
գրելուց
այս
եւ
այն
{գործակալին}
։
Վեհափառ
տէրը
ժամանակ
չունի
ուշ
եւ
միտք
դարձուցա
ի
Ասիայից
եւ
Աֆրիկայից,
որտեղ
ամենուրեք
ես
ունեմ
{գործակալներ},
սակայն
ես
այդ
չեմ
կարողանա
անել,
քանի
տառապում
ցին:
"
Հիւսիսափայլը
"
յանձնառու
է
"
Արեւմուտքի
"
{գործակալութեանը}
Ռուսսիայի
մէջ:
"
Արեւմուտքի
"
ազնիւ
հրատարակ
սորա
կէսի
չափ
բերում
էին
Հնդկաստանի
եւ
Չինաստանի
{գործակալութիւնքը}
։
Այն
արդիւնքները,
որ
ստանում
էին
Եւրոպայում
գտա
բայց
ինչ
որ
վերաբերւում
է
վաճառականութեան
եւ
այն
{գործական}
վաճառականութեան,
ես
առաւել
լաւ
գիտեմ,
քան
թէ
"
ւ
ժողովրդի
կեանքը,
ամենեւին
նիւթական
եւ
ամենեւին
{գործական}
լինելով,
հետեւաբար
եւ
նորա
բարբառը
չունի
այն
ձեւ
իան,
այո՛,
Ֆրանսիան,
որովհետեւ
Վերսայլը
էր
այս
{գործական},
բայց
թեթեւամիտ
ազգի
պարծանքը:
Ֆրանսիացին
մի
նո
:
Ստոյգ
է,
որ
պ.
Հայմը
ինքն
էլ
զգում
է
այդ
բանի
{գործական}
ամլութիւնը,
ուստի
եւ
սահմանափակում
է
առաջադիմութ
տէրութենական
կարգադրութեանը
եւ
Բեկոնի
հայրենակցաց
{գործական}
-էմպիրիկական
խորհրդի
ընդդէմ:
Ինչպէս
կուրմարկեան
կ
նակութիւնը
իրենց
բոլոր
թանձրացեալ
(կոնկրէտնի),
{գործական}
ճշմարտութեան
եւ
գործադրութեան
մէջ,
ինչպէս
Գերման
օնից:
Նա,
ուսուցանելով
Ալքիմիա,
պարապում
էր
եւ
{գործական}
բժշկութեամբ:
Մի
անգամ
հրաւիրեցին
նորան
գնալ
մի
վ
տաբար
պաշտի
հինն
դպրութիւն,
եւ
առ
հասարակ
լեզուն
{գործական}
օտար
է
Հայոց.
բայց
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
իրաւուն
միջնորդն
գիտութեան
կամ
այլովք
բառիւք
ասել
լեզուն
{գործական}
՝
նորն,
հասկանալի
ամենայն
ումեք,
մի
երբէք
յուսա
ի
լծի
տակ։
Տեղական
բարբառը
ազգի
ընդհանուրի
համար
{գործական}
արժէք
չունի
եւ
նոր
լեզուն
այս
կամ
այն
գաւառական
բ
ժողովուրդը,
անդաստիարակ
եւ
նիւթապաշտութեան
հոգով
{գործականապէս}
տաշուած
ազգի
զաւակները,
անխորհուրդ
եւ
տղայական
փ
նելու
հողը
եւս
չէ
եղած,
այսինքն՝
մարդկային
ազատ
{գործականութեան}
հանդէսը:
Երկար
ու
ձիգ
քննութեան
արժանի
խնդիր
է
ա
իթարութիւն
է
մեզ
եւ
անսպառելի
աղբիւր
մինչեւ
ի
մահ
{գործականութեան}:
Մինչեւ
այսօր
չենք
նայած
ուշադրութեան
անարժա
,
որ
ասել
էինք,
թէ
ազգութեան
տունկը,
ինքնուրոյն
{գործականութեան}
աղբիւրը
է
գիտակցութիւնը,
իսկ
գիտակցութիւնը
դուրս
վիճակին՝
մեր
մխիթարութիւնը
պիտի
որոնենք
անդադար
{գործականութեան}
մէջ.
շարժողութիւնը,
ինչ
կերպով
եւս
յայտնուի
մար
արը
փարատելու
եւ
նոր
ասպարէզներ
բանալու
մարդկային
{գործականութեան}
համար։
Այնտեղ
Կոլոմբոսը,
իւր
առաջարկութիւնքը
ձե
ը,
նենգեցին
մեր
ազգի
եւ
նորա
եկեղեցու
ինքնուրոյն
{գործականութիւնը}:
Եզր
անունի
սկզբնատառը,
դարաւոր
ժամանակներից
սկ
,
որ
բերել
է
շատ
մասներով
Մխիթարեան
միաբանութեան
{գործականութիւնը},
ծածկած
ու
դրած
էին
նոյն
իսկ
սերմերի,
նոյն
իսկ
ատությունից,
որովհետեւ
ամենայն
մաքուր
խղճմտանքով
{գործակատար}
եմ
գտնված։
Խնդրեմ
ներեցեք,
որ
այսպիսի
հանձնա
ներս
բերուած
էր:
Երկրորդ,
որովհետեւ
իմ
խանութի
{գործակատար}
մարդիկը,
միշտ
անհարազատ
լինելով,
շատ
վնասներ
էի
սուրբ
բան
է,
պիտոյ
է
արդարութեամբ
եւ
խղճմտանքով
{գործակատար}
լինել
եւ
այդ
հանդիսում.
ինչ
որ
Աստուած
ստեղծել
է
անալ,
որ
ամենայն
ցաւի
բժշկութեան
մէջ,
բնութիւնը
{գործակատար}
է
շատ
կերպով,
եւ
թէ
բնութիւնը
երբէք
չէ
կարող
ենթ
աղաքի
մէջ,
ուր
էր
նորա
վաճառանոցը
կամ
գանգատաւոր
{գործակատար}
երիտասարդը:
Սա
սկսում
է
իսկոյն
հաշիւ
տալ:
Օրինա
անի
տրեխ:
Երրորդ՝
Բէգզադէն
ունէր
մի
սիրական
{գործակատար},
որ
վերջին
ժամանակներում
շինել
էր
իւր
հետ
մասնաւ
չափով,
ինչ
չափով
կարող
է
մի
փոքրիկ
հասարակութիւն
{գործակատար}
գտանուիլ:
Մեք
խնդրում
ենք
այն
մարդերից,
որ
թեթե
նչ
վաճառական,
կարելի
է
ասել
իւր
անունով
`
ուրիշի
{գործակատար}:
Մեծագոյն
մասը
այս
տեսակ
վաճառականների
հազիւհազ
ակ
վաճառականութեամբ
թերեւս,
եթէ
Հայը
միջնորդ
կամ
{գործակատար}
լինէր
երկու
համազօր
աշխարհների
մէջ,
գուցէ
կարողա
որպէս
մարդ
սպանող
չարագործ,
Այլ
որպէս
լոկ
{գործակատար}
մարգերի,
Պատահում
էր,
որ
այդ
մարդը
շատ
ան
այն
մարդ
իւր
վիճակի
եւ
կարողութեան
յարմար
պիտոյ
է
{գործակատար}
գտանուի.
միմիայն
հեղինակները
ո՛չինչ
չեն
կարո՛ղ
ա
մ
էր
այս
Կօմիտետի
իշխանութեանը։
Կօմիտետի
գլխաւոր
{գործակատար},
պետական
Քարտուղար
քաջափայլ
Պարոն
Վլադիմիր
Պետրո
ձիր
աշխատութեամբ
եւ
եղբայրական
ջերմ
սիրով
գլխաւոր
{գործակատար}
գտանուեցաւ
այս
մեր
պատմած
բոլոր
բաների
մէջ։
Գերե
ւնը
եւ
ժողովրդի
առաջեւ
հանդիսանում
էին
մի
երեւելի
{գործակատար}
մատենագրութեան
մէջ:
-
Ես
ասում
եմ
եւ
հաստատո
րի
հետ:
-
Անտարակոյս,
այո՛:
Բժշկութեան
մէջ
{գործակատար}
են
ոչ
միայն
զանազան
մարմինք,
որ
շատ
անգամ
պիտոյ
,
-
կոչի՛ր
շուտով
Գրիգորը:
-
Գրիգորը
գլխաւոր
{գործակատար}
էր
պ.
Յովնաթանեանցի,
եւ
նորա
ձեռքում
էին
բոլոր
լինի
այդ
միաբանութեանը,
իսկ
ինքը՝
Մխիթարը,
լոկ
{գործակատար}
։
Խաչատուր
վարդապետ
ասացեալ
պապական
աբեղան
ժա
,
զի
եմք
միմեանց
անդամք"։
Այս
հիմքերի
վերայ
{գործակատար}
գտանուելով՝
մեր
կարծիքը
այսպէս
է,
թէ
որեւիցէ
մա
մանաւանդ՝
Դուքս
Մայէնը,
որ
այն
միջոցին
գլխաւոր
{գործակատար}
էր,
Կարտինալ
Բուրբօնը
թագաւոր
հրատարակեցին
Կարոլ
ձեռքը
յանձնել
էր
Բէգզադէն
30.
000
մանէթի
ապրանք,
{գործակատարը}
ժամանակ
առ
ժամանակ
հասուցանել
է
Բէգզադէին
25.
000
ր
քեռորդին
Բէգզադէի
խանութի
մէջ
ծառայելու
համար:
{Գործակատարը}
գրում
է,
եւ
պատանին
յայտնւում
է
Նիժնիյ-Նովգորոդի
իշներին
հետեւեալ
պատուէրները:
Գանչում
է
իւր
{գործակատարը},
այսինքն՝
տղայի
քեռին,
եւ
ասում
է,
որ
չհամարձ
աշխարհը:
Եթէ,
որեւիցէ
կարեկցութիւն
ցոյց
տալով,
{գործակատարը}
խնամ
տանէր
տղային,
այնուհետեւ
Բէգզադէն
տալու
չէր
գալիս
է
տղայի
մօտ
սորա
քեռին
(այսինքն՝
Բէգզադէի
{գործակատարը}
)
եւ,
յայտնելով,
թէ
երկու
օրից
յետոյ
պիտոյ
է
մի
ացել
էր
պարոնից:
-
Փոյթ
չէ,
-
պատասխանում
է
{գործակատարը},
-
միեւնոյն
է,
էգուց
կը
տամ:
Այժմ
ինձ
հարկաւոր
Տղան
հանում
է
եւ
տալիս
է
իւր
բոլոր
ունեցածը:
{Գործակատարը}
ստանում
է
եւ,
դէպուղիղ
գնալով
իւր
բնակարանը,
ու
լուց
յետոյ՝
մի
քանի
օրից
յայտնւում
է
հաճոյակատար
{գործակատարը}
եւ
խնդրում
է
տալ
ինքեան
իւր
2000
մանէթը:
Բէգզադէ
00
մանէթը:
Բէգզադէն,
որ
ինքը
խոստովանել
էր,
թէ
{գործակատարը}
ունէր
2000
մանէթ,
այժմ
սկսում
է
քրքրել
իւր
սատան
բեմն
մի
պտղունց
թաբակ
քիթը
լցնելով,
ասում
է,
թէ
{գործակատարը}
ոչ
թէ
միայն
2000
մանէթ,
այլ
2076
մանէթ
է
ստացել
,
ուրեմն
դեռ
նա
պարտական
էր
Բէգզադէին
76
մանէթ:
{Գործակատարը}
աղաղակում
է
այս
անիրաւութեան
ընդդէմ,
բայց
լսող
չ
ն
կանոնն
է
այս:
Երկար
ու
ձիգ
խօսակցութենից
յետոյ
{գործակատարը},
տեսանելով,
որ
աւելորդ
էր
վիճել
Բէգզադէի
հետ,
Ինչ
երկար
գլխացաւութիւն
առնենք
ընթերցողներին։
{Գործակատարը}
գնում
է,
մուշտակը
եւ
այլ
բաները
գրաւ
դնելով,
ճա
ք
մտածել
չէ
այն
բաների
արժանաւորութեան
վերայ,
որ
{գործակատարը}
յանձն
էր
առել
պատրաստել:
-
Ուրեմն,
уплата
т
նա.
ո՞չ
ապաքէն
ժողովրդի
եկեղեցու
մէջ,
ժողովրդի
{գործակատարը}:
Ժողովուրդը
դնում
է
մի
մարդ
եկեղեցու
մէջ,
որ
նա
ին
բոլոր
գործերի
հաշիւքը:
Շտապելով
ներս
մտաւ
{գործակատարը}:
-
Ի՛նչ
շինեցիք
գործարանում,
-
հարց
արեց
պ
աւական
մեծաքանակ
արծաթ
արաղի
համար,
-
պատասխանեց
{գործակատարը},
ստրկական
պատկառանքով:
-
Շատ
լաւ,
եթէ
խօսք
վաճառականութիւնը
եւս
ունի
իւր
Մեթերնիկները․․․
{Գործակատարը}
պատրաստակամութեամբ
յանձն
առաւ
կատարել
իւր
պարոնի
րեց
պ.
Յովնաթանեանցը:
-
Այո՛,
-
պատասխանեց
{գործակատարը}
եւ
ձեռքը
տարաւ
դէպի
ծոցը,
որ
հանէ
եւ
ցոյց
տայ:
նալով
չմատուցի
մինչեւ
այժմ:
-
Այս
ասելով,
հանեց
{գործակատարը}
մի
փոքրիկ
ծրար
եւ
տուեց
պ.
Յովնաթանեանցին:
եւ
տուեց
պ.
Յովնաթանեանցին:
Պարոնը
արձակեց
{գործակատարը}
եւ
սկսեց
կարդալ
նամակը,
որի
բովանդակութիւնը
այսպ
մանակներում
շինել
էր
իւր
հետ
մասնաւոր
ընկեր
(այս
{գործակատարի}
եւ
Բէգզադէի՝
շատ
վաղ
ժամանակներից
սկսած,
իրեարո
Ո՞րտեղից
պիտի
իմանամ:
-
Քեզ
քաջ
յայտնի
է
իմ
{գործակատարի}
նիւթական
կարողութիւնը,
-
շարունակում
է
Բէգզադէն
էին՝
ստանում
է
անցաթուղթը:
Այսպէս
վարձատրւում
է
{գործակատարի}
ոչ
միայն
այնքան
տարիների
ծառայութիւնը,
այլեւ
այն
ւթենների
վերայ:
Մինչդեռ
խօսում
էր
պարոնը
իւր
{գործակատարի}
հետ,
ամենայն
զգուշութեամբ
բացուեցաւ
նախասենեկի
դ
ադէին:
-
Այս
ի՞նչ
պատիւ
է,
որ
ցոյց
ես
տալիս
{գործակատարիդ}
հարսնացուին
կառքերով,
բաներով...
-
Հը՛մ,
դ
ած
են
շատ
կեղտոտ
բաներ...
):
Ինչեւիցէ:
Ահա
այդ
{գործակատարին}
նշանում
է
մի
օրիորդի
հետ:
Մարդիկ,
տեսանելով,
ո
էթից
40
կոպէկ
պիտի
վնասուէր,
տալիս
է
իւր
սիրական
{գործակատարին},
որի
մասին
վերեւում
յիշեցինք՝
անուանելով
նորան
այը:
Վեցերորդ՝
Բէգզադէն
պատուիրում
է
իւր
մի
{գործակատարին},
որ
նոյնպէս
շատ
տարիներով
ծառայում
էր՝
բերել
տա
խնամ
տանէր
տղային,
այնուհետեւ
Բէգզադէն
տալու
չէր
{գործակատարին}
պատկանած
2000
մանէթը,
որ
գտանւում
էր
Բէգզադէի
մօ
կատարուած
էր
վերջին
գործողութիւնը,
մահի
է
տալիս
{գործակատարին}:
Յայտնի
է,
թէ
մարդը
պիտի
չատէ,
յափշտակութիւն
չ
ր
ինչ
հանգստացել
էր
պ.
Յովնաթանեանցը,
պատուիրեց
{գործակատարին},
շտեմարանի
պատուհանների
կոտրատուած
ապակիների
տեղ
քը
ի՛նչպէս
ապա
պիտի
ստանան
իւրեանցը
քո
մարդ
շինած
{գործակատարից}:
-
Բանդը
ունի
շատ
սենեակներ...
-
Բայց
ա
,
բայց
եթէ
չէք
ստանում,
մի
կորուստ
չունիք.
դորա
{գործակատարների}
մէջ
չէ՛
երեւում
մի
հաստատ
բնաւորութիւն,
եւ
ինքը
նչին
գործողութեան
վերայ
եւ,
խօսակից
լինելով
նորա
{գործակատարների}
հետ,
անպատուել
իմ
անձը:
Ես
բոլորովին
համաձայն
ե
կատողութիւնք։
Այդ
մեծ
աշխատութեան
եւ
բանագէտ
{գործակատարութեան}
վաստակը
վերջաւորւում
է
երկու
գեղեցիկ
ճառով,
որոն
լ
նորան
սուրբերի
կարգը։
Օրլէանեան
Դուքսը
իւր
{գործակատարութեան}
սկզբումը
շատ
չէր
սիրում
Յիսուսեան
աբեղայքը։
Հայր
Եզուիտների
եւ
Մաքիաւելու
հոգով
տոգորուած
մարդերի
{գործակատարութեանը}:
Թող
նոքա,
ինչպէս
մինչեւ
այժմ
եւ
այսուհետեւ
եւս
նուիրած
ձեր
ճշմարիտ
աշխատասիրութեանը
եւ
ազգօգուտ
{գործակատարութեանը}:
Այո
́
երբ
սկզբից
նախախնամութիւնը
արժանացու
ամանակի
վախճանը:
Երանի
թէ
ես
եւս
օգնող
լինել
այդ
{գործակատարութեանը},
նորա
համար,
որ
Հայաստանի
ծխեալ
աւերակների
մէջ
ն,
թէեւ
դժբաղդաբար
այսպէս
է
եղել
մեր
հեղինակների
{գործակատարութիւնը}
մինչեւ
այսօր։
Ազգային
եղբարք
պարտական
են
նոյնպէս
էր
առանց
ընդհանուրին։
Տասն
եւ
ութերորդ
դարու
{գործակատարութիւնը}
՝
Հայկական
դպրութիւնը
վերակենցաղելու
համար,
կատա
մեկնել
Վենետիկեան
կառավարութեան
այդպիսի
առատասիրտ
{գործակատարութիւնը},
քան
թէ
այն
խորհրդով,
որ
կառավարութիւնը,
տեսան
իմաստուն
խօսքին,
ապա
ի՞նչպէս
պիտոյ
է
մեկնել
նորա
{գործակատարութիւնը},
որ
անհամաձայն
է
այդ
առածին,
մանաւանդ
այնպիսի
գ
կաթողիկոսի
նստելովը,
նորա
[բաց]
եւս
կըսկսե
յուր
{գործակատարությունը}:
Մեր
պատերազմը
դադարած
չէ,
եւ
ձերը
չէ
պիտո
դադա
դի
Կարապետի
Մ[?]աւգեան,
որ
ի
Կալկաթա:
Աւետաբերի
{գործակատարք}
Զենոբ
եւ
Ռափայէլ
Փափազեանք
225
հատ
մնաց,
Փարիզ,
ւնը
յառաջ
է
շարժւում,
տեսանելով,
որ
նորա
անխոնջ
{գործակատարքը},
արհամարհելով
ամենայն
արգելք
եւ
խափան,
աշխատում
ործերը
են
յիշատակ
ճշմարիտ
ազգասիրութեան,
եթէ
այդ
{գործակատարքը}
են
բազմերախտ,
երանաշնորհ
եւ
սրբազնագործ,
թո՛ղ
ն
լի
մեծ
ատելութիւն
ունենալով
դէպի
"
Հիւսիսափայլի
"
{գործակատարքը},
այնքան
ուրախացել
էր,
որ
մինչեւ
անգամ
ոգեւորուե
Օսմանեան
անքրիստոնեայ
կառավարութեան
երեսից,
որի
{գործակատարքը}
կաշառուելով,
շատ
հեշտ
կորուսանում
էին
մի
մարդ
մա
Յիսուսեանների
ձեռքը,
որ
ունէին
իւրեանց
սեպհական
{գործակատարքը}
ամենայն
ծովահայեաց
քաղաքներում։
Հօլլանդացիք
եւս
յտնի
կերպով
պարապել
այսպես
բանի,
թեպետեւ
առանձին
{գործակից}
եմ
օրագրին,
ըստ
որում
մի
մարդու
անկարելի
է
այդ
գ
կեր
պատգամաւորաց
թէ
բանիւ
եւ
թէ
գրով
եւ
յամենայնի
{գործակից}
լինել
առ
՚ի
գիւտ
իրաւանց
ազգին
մերոյ,
որ
ի
Նախիջ
ց
Սինօդին
ի
Նախիջեւան
առ
ի
քննել
զգործն
ի
նորոյ,
{գործակից}
ինքեան
ունելով
զնախկին
թեմակալ
արհին
մեր
զսրբազան
վ
օրագրի
մի
քանի
համարներից
տեսանում
եմ,
որ
դուք
{գործակից}
էք
այդ
օրագրին։
Ուրախ
եմ
եւ
հոգւով
չափ
ուրախ,
ո
ային
մարմնոյ
բարոյական
կենդանութիւնը
պահելու
նոքա
{գործակից}
չեն
լինում,
Սաղմոսի
գուբղաները
այս
մարմնոյն
կենդ
ւրեմն
ազգին
մէկ
հասարակաց
տուն,
որ
ազգի
զգացմանը
{գործակից}
եղող
հոգեւորականք
այնտեղ
ապաստանին,
բացի
վանքերէ
ակը
պիտի
ասենք,
որ
վիճակները
եղած
հոգեւորականք,
{գործակից}
են
ազգային
լուսաւորութեանը,
իսկ
վանքերինը
հազիւ
ան
զգացմանը
եւ
մտաւորական
գիտութեան
յառաջ
գնալուն
{գործակից}
չեղաւ:
Մեր
ազգը
այսպէս
է.
տալ
չգիտէ,
պահանջել
նաւանդ,
Նախիջեւանցոց
օգտակար
էր
այս
տունը,
որին
{գործակից}
էր
մի
ազգասէր
Հայ:
Եթէ
շատ
ցորեան
կամ
այլ
ապրանք
ծելուց,
գիտէինք,
որ
մեք
ինչպէս
յառաջ,
այժմ
եւս
{գործակից}
էինք
այս
հրատարակութեան:
Ընթերցող
հասարակութիւնը
վ
եւ
գիտութեամբ,
իսկ
ոմանք
ակամայ
եւ
տգիտութեամբ
{գործակից}
եղան
չուառ
գաղթականութիւնը
կորուստի
անդունդը
գլոր
մակի
տակ
գոյացել
է
շահասէր
եւ
ագահ
օլիգարխիա,
որ
{գործակից}
էր
եղել
(օգնել
էր,
содействовавшная)
ամենեւին
գուտ
ձեռնարկութիւնը
ի
գլուխ
տանել,
եւ
ինքը
նորան
{գործակից}
լինելով,
հսկէր
գործարանի
պիտոյքի
եւ
բարեկարգութե
երբեք
յանձն
չառնուլ,
ուր
մնաց
ինքնին
աշխատել
եւ
{գործակից}
լինել
կարդինալին
հեռացն
ելու
գործարանից
այն
ամենա
Այս
խօսքերին
նայելով՝
Փարպեցին
433
թուականներին
{գործակից}
է
Ս.
Գրքի
թարգմանութեան.
ուրեմն,
այդ
թուականնե
ւնաստանից
էլ
վերադարձած.
որովհետեւ
թարգմանութեան
{գործակից}
լինելու
համար
պէտք
էր,
որ
նա
Յունարէն
իմանար,
ե
լով
Աստուածաշնչի
թարգմանութեան
մասին
եւ
երբեմն
էլ
{գործակից}
աշակերտաց
անունը
տալով,
չեն
յիշում
Փարպեցու
անու
ենք
միահամուռ
մերժում
ենք։
Ղազար
Փարպեցին
ո՛չ
{գործակից}
է
եղել
Ս.
Գրքի
թարգմանութեան,
ո՛չ
աշակերտ
է
եղե
վ
բանը՝
ո՛ւր
կը
մնայ
Վարդանի
ասելը,
թէ
Փարպեցին
{գործակից}
է
եղել
Մեծ
Թարգմանչաց
Աստուածաշունչը
երկրորդ
անգա
որ
Պերոզի
ընդդէմ
մղում
էր
Վահանը
եւ
որին
մեծապէս
{գործակից}
էին
Կամսարականքը։
§
20.
Վահանի
նուաճումը,
ա
կարծիքը
ասում
էր,
թէ
Ալբերտոսը
ունի
մի
գերբնական
{գործակից},
որ
օգնում
էր
նորան
աշխատութեան
մէջ,
այլեւ
յաղթ
ութիւնը,
քո
միշտ
պատրաստականութիւնը
յառաջամատոյց
{գործակից}
լինելու
ամէն
մի
բանի,
որի
խորհուրդը
եւ
նպատակը
է
եղապետի
սպանութիւնքը,
այնպէս,
որպէս
թէ
ինքն
եւս
{գործակից}
եղած
լինէր:
Մեր
ցեղապետը
զարմացած
եւ
զարհուրած
դ
Քրիստոսի
ի
Տարօն,
յորոյ
ի
հաստատիլ
եւ
ինքն
գտաւ
{գործակից}
սրբոյն
Գրիգորի:
Զսոյն
զայս
գիր
շարունակէ
յեօթներ
ու
գլխին:
Եւ
ինչպէ՞ս,
միթէ՛
ձեռնադրութեանը
{գործակից}
չէ՞
եկեղեցին
-
ժողովուրդը.
նա
չէ՞
աղօթում:
Լսեն
էիր
քո
արդարամտութեամբ
դոցայ
հետ
վարուել,
որոնց
{գործակիցները}
սատահակք
էին:
Ո՜հ
տարաբախտ
Հռոմ,
ասաց
նա,
ընդհ
մ
էր
"
Հիւսիսափայլի
"
թէ՛
հրատարակողի
եւ
թէ՛
նորա
{գործակիցների}
վերայ:
§2.
Մեզ
գրում
են,
թէ
ի՛նչ
պատճառով
տ
բան
եւս
չէ
կախւում
օրագրի
հրատարակողից
կամ
նորա
{գործակիցներից}.
երկիրը
շատ
անգամ
բուսուցանում
է
դալար
ծիլեր,
բ
սափայլի
"
բամբասուած
լեզուն,
նորա
հրատարակողի
եւ
{գործակցի}
բամբասուած
ձեւ
եւ
ոճերը
սկսում
էին
աննկատելի
կերպ
ատիւ
ընկեր
Յովհաննու
վարդապետի
Բեկնազարեանց...
{գործակցութեամբ}
պ.
Յակոբայ
Կրճիկեանց
հոգեկից
բարեկամին
Այվազովսք
րակ
ազգին,
չենք
տեսանում
մի
ծառ,
որ
ազգը
միաբան
{գործակցութեամբ}
տնկած
լինէր,
եւ
ազգային
եղբարց
կծու,
բայց
ճշմար
ատարուի
հասարակաց
ձեռքով,
հասարակաց
հոգու
միաբան
{գործակցութեամբ}.
բայց
ուր
իշխում
է
եսականութիւն,
այնտեղից
հալած
ւ
թէ
ամենայն
բան
կարելի
էր
յառաջացնել
չար
ոգիների
{գործակցութեամբ}:
Միշտ
պարապում
է
խեղ
եւ
խելառ
բաներով,
գիծեր
է
ժմ
վհկական
արարողութեամբ,
չար
ոգիների
-
փերիների
{գործակցութեամբ}
պիտի
տեսաներ
նորայ
պատկերը
կամ
ուրուականը,
մի
ջր
իւնքը
յայտնեն
միմեանց,
որ
այս
հասարակաց
փոխադարձ
{գործակցութեամբ}
լեզուի
գործը
առաջ
երթայ։
Բացի
սորանից,
վեվի
ան
հոգւոյ
յղացեալս
եւ
ի
լոյս
ծնեալս
նոյնպէս
առանց
{գործակցութեան}
յաջողակ
մանկաբարձութեան
առաջնորդականին
մտաց,
սխա
ապէս
հաւատացած
լինելով
կախարդութեան
եւ
կախարդների
{գործակցութեան}
չար
ոգիների
հետ,
այնքան
վախենում
էին
այդ
կախարդ
եւ
լուսերը
ոչ
բարձր
են
ամպերից
եւ
ոչ
առանց
երկրի
{գործակցութեան}
[են]
առաջանում:
Բնութիւնը,
ինքը,
ոչ
թէ
մի
լոկ
դախ
օրագիրը,
առանց
կարօտելու
վերացական
անունների
{գործակցութեանը},
առանց
կարօտելու
քնքուշ
Մուզաների
գործակցութեանը
գործակցութեանը,
առանց
կարօտելու
քնքուշ
Մուզաների
{գործակցութեանը},
ողբում
ենք
անդադար
օբսկուրանտների
թշուառ
գլուխը
մինչեւ
անգամ
բոլոր
աղախինքը
գիտեն
առանց
սատանայի
{գործակցութեանը}.
բայց
բոլորից
գերազանցը
այն
է,
որ
նա
բոլոր
ամու
ո՛չ
Աֆրիկայում
կարո՛ղ
էր
հաստատուիլ՝
առանց
նոցա
{գործակցութեանը},
եւ
թէ
շատ
Յիսուսեանք
մարտիրոսական
մահով
կնքեցին
նուելու
էր,
որպէս
թէ
մեք,
հեռանալով
հրատարակողի
{գործակցութենից},
դադարել
էինք
աշխատելուց
եւ
թէ
ինչո՛ւ
մինչեւ
այժ
"
վերջանալուն
եւ
թէ՛
մեր
հրաժարուելուն
այդ
օրագրի
{գործակցութենից}:
Շատ
անգամ
սաստիկ
ցանկութիւնքը
ձգում
են
մարդս
մի
խի
կարօտութիւն
մէջ
բերելով,
հրաժարուեցաւ
Մխիթարի
{գործակցութենից}
։
Մխիթարը
դատարկ
դուրս
գալով
իւր
յոյսից,
որ
ունէ
է,
այս
տեղ
հինգ
զգայարանքների
աստիճան
առ
աստիճան
{գործակցութենովը}
քննւում
է
պատկերի
բոլոր
մանրամասնութիւնքը,
եւ
վեր
ո՛չ
արդիւնքը
եւ
ո՛չ
ծախքը,
որովհետեւ
չկայ
միաբան
{գործակցութիւն}
մի
ազգային
բանի
մէջ.
ամենայն
մարդ
համարում
է
իւր
հական
դպրոցին,
առանց
մէջ
բերելու
հոգեւոր
մարդերի
{գործակցութիւնը},
քանի
որ
կանգնեցնելու
չէ
մի
այդպիսի
աշտանակ
լուս
իւնը,
տեսանելով
"
Հիւսիսափայլը
",
տեսանելով
մեր
{գործակցութիւնը},
կարո՛ղ
է
վկայել
մեր
ասածի
ստուգութեանը:
Թշ
միջապէս
ազգը,
առանց
դիմելու
դէպի
հոգեւոր
մարդերի
{գործակցութիւնը},
ըստ
որում,
ինչպէս
քանի
անգամ
ասած
ենք,
նեղ
է
Հօլլանդայի
մէջ,
այլեւ
մեր
կաթողիկոսների
կիսասիրտ
{գործակցութիւնը}
նոցա
հետ,
չէին
կարող
խոստանալ
մի
լաւ
ապագայ
հայկ
էր
կարելի
վաւերական
կերպով
ցոյց
տալ
Յիսուսեանների
{գործակցութիւնը}
Դամիէնի
հետ,
բայց
ամբողջ
Ֆրանսիայն,
չ'նայելով
ա
"
լուռ
մնալու
չէ
գալոց
տարու
մեջ
Ձեր
ազգասիրական
{գործակցության}
մասին
օրագրի
հետ,
ճանապարհ
տալով
նորան
Ձեր
բարձր
,
ուրեմն
Ձեր
առաջեւ
բացվում
է
այժմ
աշխատության
եւ
{գործակցության}
հանդեսը:
Ես
հույս
ունիմ,
որ
մեր
բարեկամք
ամե
րության,
որին
ձեռք
զարկի,
հուսալով
մի
միայն
Ձեր
{գործակցության}
եւ
ազգի
համակրության
վերա:
Ինչ
որ
գործի
հանգաման
րիմ
ք
խօսիլ
զկազմութենէ
նորա,
թէ
զիա՞րդ
արժան
էր
{գործանաւորել}
եւ
լինել
հնար
եւ
կամուրջ
լուսաւորութեան:
Բառիւս
ամանակ
միայն
ազգը
օգուտ
կը
քաղէ
մեր
վաճառականների
{գործառնութենից},
երբ
սոքա
միջնորդ
լինին
Հայոց
ընդհանրութեան
եւ
Ե
Սորա
պատճառն
եւս
այն
էր,
որ
ո՛չ
հոգատարքը,
ո՛չ
{գործավարը},
ո՛չ
խորհրդականը,
ո՛չ
գլխաւոր
պաշտօնատարները
եւ
շտօնից:
Առաջին
տհաճութիւնքը
բացուեցան
եւս
առաւել
{գործավարի}
գրգռութեամբ:
Ամենեքեան
իւրեանց
վերջին
ճիգն
գործ
զանց
կեղծաւորութեամբ
նա
պաշտպան
էր
հանդիսացել
այն
{գործավարին},
որի
մասին
վերեւում
ասացի,
թէ
իւր
պաշտօնը
անար
լինելու
հոգատարների
հետ:
Ամէնից
առաւել
զայրացողը
{գործավարն}
էր,
որ
իւր
անվայել
գործերի
համար
պէտք
է
զրկուէր
ամբ
տանջուելով
ինքը
եւ
տանջելով
բոլոր
սպասաւորք
ի
{գործատան}
մէջ:
Շերամապահ
Ինձ
քաղցր
է
ասել,
գոչեց
նա
նաւեր,
հիմնարկել
հարկաւոր
եւ
օգտակար
ֆաբրիկայք,
{գործատներ}
եւ
պտղաբեր
այգիներ,
որոնց
յառաջանալուց
յետոյ
կար
դ
չկայ
մէջտեղում:
Նախիջեւանի
մէջ
չկայ
ոչ
մի
բանի
{գործարան},
բացի
աղիւս
եւ
կղմինտր
շինելու
ախոռներից
եւ
փոսե
,
որ,
ընկերութիւն
կազմելով,
բանային
մի
օրինաւոր
{գործարան}
այդ
բանի
համար:
Ամենայն
ինչ
ձեռնտու
էր
դիւրագին
բայց
ամենայն
մարդ
հասկացաւ,
որ
ընդունակութիւն
եւ
{գործարան}
ունէր
հասկանալու
եւ
մտածելու,
եւ
այդ
չարախօսութի
ուին:
"
Հիւսիսափայլը
",
որպէս
մի
բարոյական
{գործարան},
պարտակա՛ն
է
պաշտպանել
իւր
ազգը
եւ
եկեղեցին:
ում
ենք,
հարո՞ւստ
է
անգլիական
ազգը,
եթէ
մի
քանի
{գործարան}
փակուելով,
կամ
մի
ժապաւէն
գործածութենից
դուրս
ըն
որոնց
զլացել
էր
դարը
իւր
ազդեցութիւնը,
որոնք
եւ
{գործարան}
չունէին
իւրեանց
խելապատակի
մէջ
հասկանալու
եւ
կշռե
լխով
ազգաց,
եւ
ամենքին,
որոց
ի
խելապատակս
գուցէ
{գործարան},
մտաց,
ընթացակից
լինին
յաւիտենական
ծերունւոյն:
զմութեան
պատրաստութեամբ,
ինչպէս
մի
հրովարտակների
{գործարան}:
Այդ
ժողովների
մէջ
ժամանակի
մեծ
մասը
անցնում
է,
մանակ
ժողովրդի
ձեռնտուութեամբ
բաց
արեց
մի
մետաքսի
{գործարան},
որի
արդիւնքը
պէտք
է
գործ
դրուէին
Յիսուսեան
աբեղ
տք
է
չառաջանային
դոցայ
թիւր
ուղղութեամբ:
Խղճալի՛
{գործարան},
դու
խաղալիք
ես
եղել
այդ
անբարոյական
մարդերի
ձեռ
կան
խօսքերով
աղաչում
էր
հեզահոգի
վերակացուն
սորան
{գործարան}
ընդունելու,
ասաց
"
Թո՛ղ
ձեր
խօսքը
լինի,
սակայն
ժամանակից
դու
ինքդ
կ՚ասես.
"
թէ
այդ
մարդը
ո՛չ
թէ
{գործարան},
այլեւ
դահճանոց
տանելու
արժանի
չէ"։
Ահա՛
անց
կարդինալի
գիտութեանը
չէր:
Քննենք
ինչպէս
սորա
{գործարան}
մտանելու
պատճառը,
նոյնպէս
եւ
նորա
հրաժարման:
Այ
ով:
Առաջին.
իւր
անմիտ
փառասիրութեամբ:
Սա,
երբ
{գործարան}
կը
գար,
ուշադրութեամբ
կը
նայէր,
որ
տեսանէ,
թէ
բարոյականութեան,
որ
իւր
կողմից
նոյնպէս
ծնող
է
եւ
{գործարան}
սոսկալի
եւ
սարսափելի
յանցանքների։
Մեր
խօսքը
այս
ր
ականջ
ունի
լսելու,
թող
լսէ,
ո՛վ
որ
հասկանալու
{գործարան}
ունի
խելապատակումը,
թո՛ղ
հասկանայ։
Բեր
այժմ
ելոյն
սրբոյ
անմիտ
անուանելոց,
խափանեալ
դադարեսցէ
{գործարան}
տպագրութեան
հարիւրամեայ
ժամանակաց
եւ
այն
առանց
քն
աց
եւ
ըստ
աշխարհաց:
Լեզու
չէ՛ր
այլ
ինչ՝
եթէ
ո՛չ
{գործարան}
եւ
հնար՝
որով
բաւական
էր
մտածողն
զխորհուրդս
իւր
,
շինեալ
եւ
մշակագործեալ
հեղինակացն
ջանիւք
իբրեւ
{գործարան}
ազգային
լուսաւորութեան:
Այս
էր
առաջին
պահանջելին
ղովուրդն
եւ
զամենայն
գոյութիւնս
ի
լսող
դարձուցեալ
{գործարան}
լսել
զգանգատ
նորա
զհինն
լեզուէ,
զհին
հեղինակաց,
,
հեշտ
կարելի
է
ընկերովի
բանալ
մի
փոքրիկ
թելքաշի
{գործարան},
ուր
ամէնի
թելերն
էլ
քաշուէին:
Թել
քաշելը
թէեւ
750.
000
արծաթ
ռուբլու,
որտեղ
մանուֆակտուրայի
եւ
{գործարանային}
արտադրության
մասը
կազմում
է
շուրջ
5.
500.
000
արծ
ազմում
է
2.
089.
084:
Իսկ
մանուֆակտուրային
եւ
{գործարանային}
գործվածքների
ընդհանուր
արժեքը,
ըստ
պաշտոնական
տե
ատություն
կազմելով
Նախիջեւանի
մանուֆակտուրային
եւ
{գործարանային}
գործվածքների
շրջանառության,
գտնում
ենք,
որ
նրա
վելի
քան
երկու
միլիոն
բնակիչների
միջին
թվից:
{Գործարանային}
եւ
մանուֆակտուրային
գործվածքների
արժեքը,
ասացինք
ական
գործունեության
շատ
հետաքրքիր
հարաբերությունը
{գործարանային}
բանվորների
նկատմամբ,
որոնք
նույնպես
մտնում
են
Ռո
պիտո
է
մնա
անմահ,
բայց
այս
անմահությունը
դարձյալ
{գործարանավոր}
մարմինների
նման
տեսնվում
է
հաջորդի
մեջ
եւ
ո՛չ
թե
սանք,
իբրեւ
բնության
այլ
մարմինները
(իմանում
եմ
{գործարանավորք},
corpora
organica)
ենթարկված
են
բնության
առհասա
,
նորա
բամբակեղէն
ապրանքի
գործարանքը
փակւում
են,
{գործարանատերքը}
սնանկանում,
եւ
անգործ
մնացած
բիւրաւոր
գործաւորքը
ւղղակի
վարձկան
է
գործարանատէրերին,
իսկ
միւս
մասը
{գործարանատէրերի}
հետ
միասին՝
վարձկան
այն
վերասաց
մօնօպօլիստների,
մօ՞տ
է:
Վաճառականների
մի
մասը
ուղղակի
վարձկան
է
{գործարանատէրերին},
իսկ
միւս
մասը
գործարանատէրերի
հետ
միասին՝
վարձ
ւմ
է
նորա
տէրը:
Ո՞վ
է
նորա
տէրը:
Վաճառականը
կամ
{գործարանատէրը}:
Ուրեմն,
շահը
վաճառականի
կամ
գործարանատիրոջ
մօ՞
կամ
գործարանատէրը:
Ուրեմն,
շահը
վաճառականի
կամ
{գործարանատիրոջ}
մօ՞տ
է:
Վաճառականների
մի
մասը
ուղղակի
վարձկան
է
աղալիք
է
իւրեան
ապրանք
տուող
մեծ
վաճառականի,
կամ
{գործարանատիրոջ}
եւ
կամ
միջնորդի
ձեռքում:
Զօրութիւնը
նոցա
մօտ
է,
րպէս
մի
հանք
կամ
մի
եգիպտական
մումիա,
այլ
որպէս
{գործարանաւոր}
էակ
յառաջ
էր
գնում
իւր
կերպարանագործութեան
մէջ:
ցնել
իւր
զօրութիւնքը
եւ
ազգութեան
տունկը
որպէս
մի
{գործարանաւոր}
էակ,
այլ
հանքերի
նման,
առանց
ներքին
զօրութեան,
լիս
մի
այնպիսի
կենտրոն,
արարչի
ձեռքից
դուրս
եկած
{գործարանաւոր}
մարմինների
մէջ,
ուր
ժողովուած
են
բոլոր
մարմնեղէն
չպէս
այժմ,
ցոյց
էին
տալիս
իւրեանց
մէջ,
որպէս
մի
{գործարանաւոր}
էակի
մէջ
կեանք
եւ
շարժողութիւն,
արդեօ՞ք,
արեգակ
ց,
եթէ
պատմութիւնդ
անուն
պարտի
անշուշտ
ունել
ըստ
{գործարանաւոր}
մարմնոց
նախ
քան
զամենայն
զնիւթ,
զկերպ,
զգործարա
նս
եւ
առ
հասարակ
զկազմած,
յար
եւ
նման
կազմութեան
{գործարանաւոր}
մարմնոյ,
որպէսզի
նիւթն,
ունելով
զկերպ,
գործարա
րանաւոր
մարմնոյ,
որպէսզի
նիւթն,
ունելով
զկերպ,
{գործարանաւորեսցի}
եւ
ի
ներքուստ
աճեսցի
անսայթաք
յերիւրմամբ
ճիւղոց,
ւն
անհնար
է
երեւակայել
առանց
ձեւաւոր,
յուսալի
եւ
{գործարանաւորուած}
ընկերութեան:
Այս
համակարգութիւնը,
իր
բովանդակու
եան,
չկայ
լուսաւորութիւն:
Ազգի
դպրոցը
է
այն
{գործարանը},
այն
արգանդը,
որ
յղանում
է
ազգի
գալոց
սերունդը
անի
հետեւանքին:
Հազարաւոր
խանութներ,
հարիւրաւոր
{գործարանը}
եւ
բիւրաւոր
գործաւորքը
մնացին
դարձեալ
անգործ,
ան
պրելու,
թէ
ոչ,
քանզի
չգիտէ,
թէ
պիտի
շարունակէ՞
{գործարանը}
իւր
գործը,
որ
եւ
նա
աշխատելով՝
ստանայ
մի
քանի
շ
ւում
են.
ե՛ւ
միջնորդը,
ե՛ւ
մեծ
վաճառականը,
ե՛ւ
{գործարանը},
ե՛ւ
միւսը,
ե՛ւ
միւսը
կարօտ
կը
լինին
նորան:
Ոյ
առաջին
շրջանը
մինչեւ
վերակացուի
հրաժարուիլը
{Գործարանը}
երբեմն
յաջող,
եւ
երբեմն
անյաջող
կերպով
իւր
ուղղո
ազգի
բարեբախտութեան
վերայ
միայն
մտածող,
որպէսզի
{գործարանը}
սոցայ
հոգաբարձութեան
տակ
իւր
կարգով
յառաջ
գնալով
ի:
Հաւատացէ՛ք,
կարեկցաբար
եմ
ասում,
խեղճ
{գործարանը}
իւր
կարճատեւ,
խռովալից
շրջանի
մէջ
գրեթէ
բազմաթիւ
ռնակութիւն:
Այսպիսի
կերպով
գործ
յառաջ
կ՚երթա՞ր:
{Գործարանը}
բարեկարգութեան
մէջ
պահելու,
եւ
այդպէս
օգուտ
տառա
ասաւորելով:
Այն
ժամանակը
պէտք
է
արդիւնաւոր
լինէր
{գործարանը}
եւ
ցոյց
տար
իւր
պտուղքը:
Պապի
արժանաւոր
գործերից
անից
եւ
նոցայ
պաշտօնը
յանձնեց
արժանաւոր
մարդերի:
{Գործարանը}
առաւել
արդիւնաւոր
առնելու
եւ
նորա
անունը
բարձրացն
ալի
համար
մի
ընդարձակ
ասպարել
է
բացւում
այս
տեղ,
{գործարանը}
իւր
իշխանութեան
տակ
ձգելուց
յետոյ,
յղանում
է
նա
հետեւ
բոլոր
բաները
մեծ
փոփոխութեան
տակ
ընկան,
եւ
{գործարանը}
ստացաւ
մի
այլակերպութիւն,
որ
շատ
հեռու
էր
հիմնադ
ն
այն
ազգասէր
անձի
հետ
-
ինձ
ասաց
նա:
Այնուհետեւ
{գործարանը}
բոլորովին
կորցնում
է
իւր
խորհուրդը
եւ
շեղուելով
հ
պիսի
անարգամիտը:
Ինչպէս
երեւում
է
սորա
դէպի
{գործարանը}
ունեցած
առնչութեններից,
սա
ինքն
կամ
եկել
է
նորա
ալը
իւրեան
ձեռնտու
մարդ
համարելով,
սորան
մետաքսի
{գործարանը}
բերեց:
Սորա
բոլոր
գործն
էր
լրտեսութիւն
առնել
եւ
որա
հրաժարման:
Այս
ամեն
տեղափոխութիւններից
յետոյ
{գործարանը}
նմանում
էր
մի
մեծամարմին
նաւի,
որին
պակասում
էր
ղեակ
էին,
ապա
այսքան
չարիք
յառաջ
գալու
չէին:
Եւ
{գործարանը}
իւր
ներքին
եւ
արտաքին
բարեկարգութիւնը
պահելով,
մ
ժառանգել
-
չարաչար
սխալուէր
են:
Որովհետեւ
{գործարանը}
իւրեանց
ձեռք
առնլով,
ո՛չ
այլ
ինչ
չեն
մտածել,
բա
ո՛չ
մի
հատուցումն
չստանալով,
վերադառնում
են
դէպի
{գործարանը}:
Վերակացուն
տեսանելով
նոցա
անհամեմատ
սէրը
դէպի
ն
էպէտ
ես
շատ
աշխատեցի
իմանալ,
թէ
այս
անցքից
յետոյ
{գործարանը}
ի՞նչ
եղաւ
եւ
որի՛
ձեռքը
ընկաւ,
բայց
նա
յառաջ
չտա
ութեան
չափը.
տեսա՞ր,
թէ
դոքա
այն
մեծ
խորհրդաւոր
{գործարանը}
ինչպէ՛ս
խաղալիք
էին
շինել
իւրեանց
վատթար
կամքին:
ուսումնականի,
միտքը
չի
զարթիլ,
նորա
մտածութեան
{գործարանը}
չի
վառուիլ
եւ
Սուրբ
Հոգու
գանձերից
հին
ու
նոր
դու
ես
թէ
դադարում
են
ներգործելուց:
Աչքը,
տեսողական
{գործարանը},
համարեա
թէ
սառչում
է,
եւ
այն
րոպէին
նորա
վերայ
այից,
չէ
հասանում
դէպի
ուղեղը․
ականջը,
լսողական
{գործարանը},
նոյնպէս,
եւ
եթէ
առաջինը
կամ
երկրորդը
հասուցանե
ւողները
նայում
էին
կանանց
վերայ
որպէս
մի
ծննդարար
{գործարանի}
վերայ,
որ
զինուոր
էր
պատրաստում
հայրենիքի
համար
՛ք
բիւրաւոր
ընտանիք,
որոնց
մի
անդամը
գործելով
մի
{գործարանի}
մէջ
եւ
ստանալով
շաբաթը
մի
քանի
շիլլինգ,
ապրում
է
դէմ
զինուորուող
վարդապետների
պիտոյքի
համար:
Այդ
{գործարանի}
մէջ
եղած
անցքերը
ահա
պատմեմ
քեզ
երեք
շրջանով:
Գո
նի
մէջ
եղած
անցքերը
ահա
պատմեմ
քեզ
երեք
շրջանով:
{Գործարանի}
առաջին
շրջանը
մինչեւ
վերակացուի
հրաժարուիլը
գնում
մի
բարեբարոյ
մարդու
հոգացողութեան
տակ:
Այս
{գործարանի}
պատմութիւնը
շատ
երկար
կը
լինի,
եթէ
մի
ըստ
միոջէ
է
յառաջացել,
որ
նոքա
խելօք
մարդիկ
չեն
եղած,
որ
{գործարանի}
խորհուրդը
լաւ
հասկանային
եւ
այնպիսի
վատթար
կիրքեր
պիոյ
հռչակաւոր
գործարաններումը,
եւ
նորան
յանձնեց
{գործարանի}
վերակացութիւնը:
Նա
սկսաւ
նոր
կարգեր
հաստատել,
ա
որհուրդ,
Հռոմէական
եկեղեցու
եռապսակ
պապ
դառնալ:
{Գործարանի}
գրագիրը
եւ
խորհրդական
անդամը,
պապի
մեռանելուց
յե
ւթիւնը
պղտորելու
համար,
ասում
էր,
թէ
վերակացուն
{գործարանի}
հաւատարիմ
մարդ
չէ,
եւ
թէ
նա
արծաթը
գործ
է
դնում
աց
այսպէս.
թէպէտ
առաջին
անգամը
ես
քեզ
ասացի,
որ
{գործարանի}
հոգատարքը
պարտ
են
քեզ
օգնական
լինել,
բայց
սուտ
է
ւխ
տանել,
եւ
ինքը
նորան
գործակից
լինելով,
հսկէր
{գործարանի}
պիտոյքի
եւ
բարեկարգութեան
վերայ,
իսկ
հոգատարները
փիլիսոփան:
Քեզ
փոքրիշատէ
տեղեկութիւն
տալու
համար
{գործարանի}
մասին,
ես
երեք
շրջանի
մէջ
ամփոփեցի
նորա
անցքը:
շրջանի
մէջ
ամփոփեցի
նորա
անցքը:
Առաջին
համարելով
{գործարանի}
հիմնադրութենից
մինչեւ
վերակացուի
հրաժարուիլը.
եր
աժարուիլը.
երկրորդը
եւ
երրորդը
ահա՛
ըստ
կարգին:
{Գործարանի}
երկրորդ
շրջանը
մինչեւ
վերջին
վրդովեցուցիչ
անցքը,
ր
անձն
էր,
յիսուսական
չէր,
շատ
հարկաւոր
մարդ
էր
{գործարանի}
համար,
եւ
թէ
նա
մի
գեղեցիկ
զարդ
էր
հռոմէական
ժող
,
եւ
ճշմարտախօսութեան
իւր
համազգիների
համար:
Եթէ
{գործարանի}
հոգատարքը
չլինէին,
նոր
վերակացուն,
կարծու՞մ
ես
ուշադրութեան
տակ
ձգէր,
եւ
ամենայն
ջանքով
աշխատէր
{գործարանի}
դէպի
վատը
տեղափոխութեան
առաջքը
առնուլ,
եթէ
նա
յի
տեղ
կարգելու
մի
վատահամբաւ
մարդ,
խայտառակութիւն
{գործարանի}
անուանը,
եւ
նախատինք
նորա
երանելի
հիմնադրի
սուրբ
օրինաւոր
կերպով
հանդիպեցաւ
սորան:
Այնուհետեւ
նա
{գործարանի}
սեամի
վերայ
ոտք
չկոխեց:
Բայց
ի՞նչ
օգուտ:
նա
չկա
եւ
անկարգ
մարդերի
մէջ.
գեղեցի՜կ
նահատակութիւն:
{Գործարանի}
հոգատարքը,
որ
առաջին
անգամը
այսպիսի
պատուով
եւ
գ
էր
նախկին
վերակացուին,
եւ
որին
հարստացրել
էր
նա
{գործարանի}
արծաթով:
Բոլոր
ծառայողները,
գործարանի
հիմնադիրը
րել
էր
նա
գործարանի
արծաթով:
Բոլոր
ծառայողները,
{գործարանի}
հիմնադիրը
եւ
պաշտօնատարքը
մէկ
էին
դարձել
եւ
սա
մէ
ելի
է
գուշակել,
շատ
յարմար
են
եղել,
չի
առնուէին
{գործարանի}
ներքին
իրողութենների
մէջ,
որոնց
ամէնեւին
անտեղեա
ատելութիւնը
դէպի
ինքը,
չարանում
է
եւ
հրամայում
է
{գործարանի}
դուռները
փակել
այն
կէս
գիշերին
նոցայ
դէմ:
Սոքա
ա
ւն
ցոյց
տուեց
հաշուապահը,
որ
տակաւին
գտանւում
էր
{գործարանի}
մէջ:
Սա
կարողանում
էր
մի
հարուածով
գետնին
զարկել
դէպի
երկինք
էր
բարձրանում,
նոցայ
հառաչանքն
անգամ
{գործարանի}
պատերը
դղրդում
էին,
բայց
շատ
անզօր
գտանուեցան
շա
գացողութիւնքը
եւ
կարողութիւնքը
կենդրոնանալով
մտքի
{գործարանի}
մէջ,
ուղեղի
վերին
կիսաբաժինների
մէջ,
միւս
ջղերը
քուն
երազ
եւ
ո՛չ
յարթնութեան
տեսիլ,
այլ
ի
սրտին
{գործարանի}
երեւութացեալ
հոգւոյն
աչաց
թաթ
ձեռին
աջոյ
գրելով
ի
սում
են,
որ
ներկարարի
կարասներ
ունի
իւր
բարեկամի
{գործարանի}
մէջ
եւ
ամբողջ
տարին
տասներկու
տակառ
է
փոխում
զանա
ւն,
-
պատասխանում
է
Յիշատակարանը:
Ուրեմն
քո
{գործարանի}
կարասները
չունին
նիւթերի
պակասութիւն
եւ
դու
հարկա
,
ասելով
`
թէ
նա
յիսուսական
էր,
նա
հաւատարիմ
չէր
{գործարանին}
եւ
թէ
այդ
մեծ
գործերը
նորա
խելքի
բանը
չէին,
եւ
ո
:
Սորա
բոլոր
գործն
էր
լրտեսութիւն
առնել
եւ
ոչ
թէ
{գործարանին}
ծառայել:
Հասակաւ
բաւականին
փոքր
էր,
անախորժ
կեր
արակաց
օգտի
վերայ
մտածող
անձն
էր,
շատ
յարմարաւոր
{գործարանին}:
Հռոմի
մանուկներից
շատերը
սորա
ձեռնտուութեամբ
գի
:
Ապա
թէ
ո՛չ,
նա
այնպիսի
մարդ
չէր,
որ
կարողանար
{գործարանին}
օգուտ
բերել
բացի
վնասից:
Երրորդ
հոգատար
Սոր
կարգեր
հաստատել,
արտաքսեց
բոլոր
անհմուտ
մարդ
կը
{գործարանից}
եւ
նոցայ
պաշտօնը
յանձնեց
արժանաւոր
մարդերի:
Գործ
իս
գիշակեր
գազանները,
որս
ճարելու:
Սա
կամենալով
{գործարանից}
հրաժարեցնել
այն
մարդիկը,
որոնք
ճշմարտասիրութեամբ
աշխատել
եւ
գործակից
լինել
կարդինալին
հեռացն
ելու
{գործարանից}
այն
ամենահարկաւոր
մարդը,
եւ
նորա
տեղ
կարգելու
մի
ետեւ
երկու
շաբաթից
յետոյ,
նորան
եւս
դուրս
արեցին
{գործարանից}:
Այս
կարդինալի
խորամանկութիւնն
էր,
որ
հետ
ձգելո
եւ
որոշւում
է
նորա
բարոյական
օգնականի
հրաժարուիլը
{գործարանից}:
Այն
օրը
երեկոյին
նա
շատ
սրտաշարժ
ոճով
խօսում
է
ղերի
վերայ
շինել
տներ,
խանութներ,
շտեմարաններ,
{գործարաններ}
եւ
ամենայն
բան,
որ
ցանկալի
էր
նոցա,
իւրեանց
ծախ
քէն
այդ
ծառը
ունէր
իւր
մէջ
պտուղ
բերելու
ընդունակ
{գործարանները},
ո՞չ
ապաքէն
ոչինչ
բան
աւերուած
ու
պակասած
չէ
նոր
00.
000
գումարի,
ուրեմն՝
բոլոր
մանուֆակտուրային
{գործարանների}
համախառն
եկամուտը:
Նախիջեւանը
յուրաքանչյուր
տարի
ր
շատ
հետաքրքրական
կլիներ
իմանալ
մանուֆակտուրային
{գործարանների}
բոլոր
բանվորների
թիվը.
հավանորեն,
այդ
մասին
որե
նայի
բանվորների
ընդհանուր
թիվը,
ապա
իմանալով
այդ
{գործարանների}
արտադրանքի
ընդհանուր
արժեքը
եւ
այն
բաժինը,
որ
վե
ւնը
ընկնի,
այն
ժամանակ
ի՞նչ
պիտի
լինին
անգլիական
{գործարանների}
եւ
գործաւորների
վիճակը:
Իրաւո՞ւնք
է
այս,
կամ
ստ
է
մեծ
վաճառականին,
զանազան
միջնորդական
տուների,
{գործարանների}
եւ
ի
վերջոյ՝
դրամագլխի
տէր
մարդոց։
Իսկ
այն
օրից
այլ
հանքերի
նման,
առանց
ներքին
զօրութեան,
առանց
{գործարանների},
միմեանց
վերայ
բարդելով
կուտակելով
եւ
նորա
միաւո
ռնէր,
առանց
շաբաթներով
ապրելու:
Իսկ
միւս
ներքին
{գործարանների}
կաթուածահարութիւնը,
եթէ
ոչ
պիտի
սպանէին
իսկոյն,
ութիւն:
Մարդկային
կազմուածքը
բաղկանում
է
զանազան
{գործարաններից},
որոնք
մեծ
յարակցութիւն
ունին
միմեանց
հետ.
նոցա
անիք։
Բացի
ոսկու,
արծաթի,
կտաւեղինների
անհամար
{գործարաններից},
Պարագուայի
մէջ
ունէին
ձուլարան,
ուր
շինում
էին
առաջանում
էր
արիւնի
անկարգ
շրջանառութենից
սեռական
{գործարաններում}:
Ես
ընդունում
եմ
յարգելի
բժիշկների
վկայութիւնը,
գէտ
լինէիք,
կարո՛ղ
էի
հասկացնել
ձեզ,
թէ
սեռական
{գործարաններում}
արիւնի
անկարգ
շրջանառութիւնը
ի՛նչ
կերպով
ծանրացնո
քաջահմուտ
մարդ,
որ
կրթուած
էր
Եւրոպիոյ
հռչակաւոր
{գործարաններումը},
եւ
նորան
յանձնեց
գործարանի
վերակացութիւնը:
Նա
նի
պահպանութիւնը
նորա
արդիւնքիցն
էր
կախ:
Այսպիսի
{գործարանում}
ծառայող
անձինքը
պէտք
է
լինէին
լուսաւորեալ,
անփառ
ութիւն,
որ
շատ
հեռու
էր
հիմնադրի
մտքի
խորհրդից:
{Գործարանում}
ծառայող
բոլոր
արժանաւոր
անձինքը
ողբացին
վերակացու
ակացուին
եւ
թէ
ինչպիսի՛
մարդ
նորա
փոխանորդ
կարգեց
{գործարանում}
ը:
Այն
եւս
իմացա՞ր,
թէ
ինչպէ՛ս
շատերը
եւ
պաշտօն
նում
այժմ:
Սա
թէպէտ
այժմ
անպատուութեան
մէջ
է
այն
{գործարանում},
իւր
ճշմարտասիրութեան
եւ
հաստատ
նախնական
կրօնի
հ
ին
վերեւում
ասացի,
թէ
իւր
պաշտօնը
անարժանութեամբ
{գործարանում}
ու
պահելու
համար,
ամեն
ոխերիմ
թշնամի
էր
նախկին
վ
ապելով
ներս
մտաւ
գործակատարը:
-
Ի՛նչ
շինեցիք
{գործարանում},
-
հարց
արեց
պ.
Յովնաթանեանցը:
-
Ինչպէս
հ
դուք
շատ
լաւ
իմանում
էք
այս
գործերը:
Աշխատաւորքը
{գործարանում}
անձնատուր
են
մեզ,
ընդունողը
արդէն
յաոաջուց
պատրա
րաքանչիւր
ոք
կամելով
իւրեան
սեփականել
առաջին
տեղը
{գործարանումը}
եւ
նորանով
մի
կշիռ
ունենալ
ժողովրդի
մէջ:
Իհարկէ
րից
մինը
եւս
այս
էր,
որ
քաջ
իմանալով,
թէ
մինչեւ
{գործարանումը}
մի
բարոյական,
լուսաւորեալ,
եւ
ազգասէր
անձը
չկար
ընթացքի
վերայ,
մի
այնպիսի
մարդ
կարգեց
վերակացու
{գործարանումը},
որին
հոգով
չափ
ատում
էր
Հռոմայ
ժողովուրդը
նորա
ժողովրդի
տրտնջանքին
եւ
դժկամակութեանը,
այլ
նորան
{գործարանումը}
վերակացու
կարգեց,
երկու
մարդ
եւս
նորան
օգնական
տ
ւն,
կարծու՞մ
ես
թէ
կարող
էր
այնքան
կեանք
ունենալ
{գործարանումը},
ինչքան
ունեցաւ:
Հռոմի
ողջ
ժողովուրդը
նորա
դէմ
իշ
բաների
մէջ:
Սա
լինելով
խորհրդական
անդամ
{գործարանումը}
եւ
ունենալով
այնտեղ
մեծ
կշիռ
եւ
տեղիք
կարդինալի
մ
պետի
ոսկերքը:
Արդէն
պապի
նոյնիսկ
մահուան
օրին
նա
{գործարանումը}
բազմաթիւ
պաշտօնակիցների
մօտ
խօսում
էր
այսպէս.
հո
դ
լինէր,
այնքան
բաներ
տեսանելուց
յետոյ,
չպէտք
է
{գործարանումը}
ծառայութիւն
յանձն
առնուր:
Երկրորդ,
լաւ
իմանալով
էի
քեզ
ասելու,
որ
սա
մէկ
մարդ
եւս
վարձել
էր,
որ
{գործարանումը}
անցած
բոլոր
գաղտնիքը
իւրեան
հասուցանէ:
Երկրորդ
հ
ալ
եւ
նոցայ
միջնորդութեամբ
հոգատար
կարգուիլ
պպապի
{գործարանումը},
մի
փոքր
փառք
գտանելու
համար
ռամիկ
ժողովրդի
աչքո
Նոքա
կամեցել
են
միայն
սնափառութեամբ
կշիռ
ունենալ
{գործարանումը}
ծառայելով:
Այսպիսի
գործերումը,
ուր
պարունա
րողացան
`
փախան,
եւ
որոնք
չկարողացան
`
պահուեցան
{գործարանումը},
որ
իւրեանց
վերջին
աղէտքով
մի
սրտաշարժ
տեսարան
կ
ւթեան
եւ
մարդկային
ազատ
մտածութեան
թշնամիք
դարբնի
{գործարանք}
են
բացում՝
անտանելի
ծանր
շղթաներ
պատրաստելու
եւ
ի
մէջ՝
Լիոն
քաղաքում,
նոյնպէս
փակուեցան
մի
քանի
{գործարանք},
գործաւորներին
հանդիպեցաւ
գրեթէ
նոյն
ճակատագիրը
է
ֆրանսիական
ժողովուրդը,
եթէ
մի
քաղաքում
մի
քանի
{գործարանք}
փակուելով,
մի
ահագին
բազմութիւն
գործաւորների
կը
տակ։
Պապական
զանազան
կարգերը
(ordo)
նախանձաւոր
{գործարանք}
էին
կամ,
այսպէս
ասել,
ընտրութեան
անօթք՝
այս
գա
,
մինչեւ
կերպարանագործւում
էին
կուրծքի
եւ
սեռական
{գործարանքը},
մինչ
արիւնը
առատութեամբ
վազում
էր
մարմնի
դէպի
ա
...
Հրաւիրում
ենք
կեղծաւորները
շարել
իւրեանց
{գործարանքը}
եւ
արդարացնել
Բէգզադէի
գործերը,
որ
պիտի
նկարագրե
զարկ
տալ
մեքենային,
մինչ
նա,
խորտակուած
եւ
նորա
{գործարանքը}
՝
ցիրուցան
եւ
ժանգոտած,
չունէր
այն
ամբողջութիւնը
ող
բամբակ
տալ
Անգլիային,
նորա
բամբակեղէն
ապրանքի
{գործարանքը}
փակւում
են,
գործարանատերքը
սնանկանում,
եւ
անգոր
նց
վերայ
հիմնւում
են
նորա
ձեռագործութիւնքը,
նորա
{գործարանքը}
եւ
նորա
մեքենաները:
Ասացինք
վերեւում,
թէ
մ
տուգապէս
կամին
պարապել
վաճառականութեան:
Նոյն
այն
{գործարանքը},
նոյն
այն
մեքենաները,
որ
կարող
են
ներգործել
Եւր
,
ուղեղի
վերին
կիսաբաժինների
մէջ,
միւս
ջղերը
եւ
{գործարանքը}
ասես
թէ
դադարում
են
ներգործելուց:
Աչքը,
տեսողակ
ակ,
զորպիսին
զգամ
ք,
մինչ
իրքդ
կատարին
սեպհական
{գործարանօք},
ապա
եւ
լուսաւորութիւն
միջնորդութեամբ
օտարին
լեզ
,
օրական
աշխատող,
վարձկան
մշակներ
են,
ծառայ
եւ
{գործաւոր}:
Այդ
միլիոնաւոր
բազմութեան
միջից
այն
մարդիկը,
ո
քանի
շիլլինգ,
ապրում
էին
որպէս
եւ
իցէ.
այժմ
այն
{գործաւորը}
դարձած
իւր
չքաւոր
ընտանեաց
մէջ,
չէ
կարող
եւ
այն
ր
հող,
ապահովել
է
իւր
կեանքը,
մինչդեռ
անգլիական
{գործաւորը},
որ
ապրում
է
այսօր,
չգիտէ
թէ
վաղը
պիտի
հնար
ուն
այսպէս,
դնենք,
թէ
խօսում
ենք
մի
այդպիսի
դժբախտ
{գործաւորի}
կամ
անհող
երկրագործի
հետ:
-
Կը
գամ,
-
ասու
ոմ՝
բիւրաւոր։
Աղաչում
ենք
ամենակալ
Տէրը
սրտացաւ
{գործաւորներ}
ուղարկել,
որ
խնամով
խլէին
այդ
փուշերը,
որպէսզի
ժամանակ
ի՞նչ
պիտի
լինին
անգլիական
գործարանների
եւ
{գործաւորների}
վիճակը:
Իրաւո՞ւնք
է
այս,
կամ
ստրկութիւնը
վերնալ
ովրդի
հող
չունենալուց:
Բայց
այժմ,
բիւրաւոր
{գործաւորների}
այս
ներկայ
թշուառութեան
մէջ,
աւելի
սաստկանում
է
ի
քանի
գործարանք
փակուելով,
մի
ահագին
բազմութիւն
{գործաւորների}
կը
դատապարտուի
դէպի
մուրացկանութիւն...
Չէ՛,
հար
մի
քանի
գազ,
ամենեւին
պիտակաբար,
միմիայն
թշուառ
{գործաւորներին}
օգնելու
խորհրդով:
Ստորագրութիւնք
բացուեցան,
այո
քաղաքում,
նոյնպէս
փակուեցան
մի
քանի
գործարանք,
{գործաւորներին}
հանդիպեցաւ
գրեթէ
նոյն
ճակատագիրը,
ինչ
որ
Լոնդոնո
թող
այսօր
առաջարկէ
Անգլիոյ
մէջ
անգործ
եւ
յուսահատ
{գործաւորներին}
եւ
ասի.
"
Եղբա՛րք,
ահաւասիկ
երկրագունդի
այսինչ
վնաթանեանցը:
-
Ինչպէս
հրամայել
էիք,
տուեցի
{գործաւորներին}
հարիւր
քառասուն
փուդ
արճիճ...
-
Սաստիկ
պատ
պատկառանքով:
-
Շատ
լաւ,
եթէ
խօսք
դուրս
չգայ
{գործաւորներից},
ոչ
ով
ոչինչ
չէ
իմանալու:
Այնքան
կլայեկի
մէջ
հա
արանատերքը
սնանկանում,
եւ
անգործ
մնացած
բիւրաւոր
{գործաւորքը}
՝
օրական
հացի
կարօտ
եւ
վերջին
յուսահատութեան
մէջ
ողութիւն:
Մեր
աչքի
առջեւ
են
բիւրաւոր
անգործ
{գործաւորքը},
որ
տանջւում
են
սովից
եւ
վերջին
ճիգն
են
թափում՝
աւոր
խանութներ,
հարիւրաւոր
գործարանը
եւ
բիւրաւոր
{գործաւորքը}
մնացին
դարձեալ
անգործ,
անհաց,
անտուն
եւ
անտէր:
ութիւն
եւ
այս
չափ
միայն:
Այսպէս
եւ
այն
խեղճ
{գործաւորքը},
իբրեւ
շնորհք,
ստանալով
մի
քանի
շիլլինգ
մի
անգա
իակատար
երեսփոխան
պատգամաւորաց,
ակն
ունիմ,
եթէ
{գործդ}
այդ
անկցի
ընդ
մանրակրկիտ
քննութեամբ
կամ
Ձերոյին
վ
ի
չի
արժէր,
Գլխիդ
հազար
գիրք
ժւղովել՝
բանդ
{գործդ}
ձգել
անտէր։
Ի՞նչ
հարկաւոր
միշտ
ամեն
օր՝
նո
ալ
ի
գիտութիւնս
Հայ
եւ
Ռուս
լեզուաց
եւ
չէ
անօգուտ
{գործդ}
մանաւանդ
վասն
Ռուսաց,
որ
կամիցին
ուսանիլ
զլեզու
ւ
վասն
քրէական
յանցաւորութեանց,
եթէ
իրօք
իցէր
իմ
{գործեալ},
թող
թէ
վասն
այդօրինակ
անվաւեր
զրպարտութեանց:
մբ
Այվազովսքի
վարդապետին:
Ի
6
սեպտեմբերի
մուտ
{գործեալ}
ի
սուրբ
աթոռն
Էջմիածին,
՚ի
վաղիւ
անդր,
այն
է
յ7
նիկս
"
կը
"
եւ
յաւելու,
թէ
այդոքիկ
խժականք
էին.
{գործեալ}
է
դորա
այդ
արդարեւ,
այլ
խորհուրդ
նորա
իրագործեալ
եւ
պատուելիքդ
այդոքիկ
միով
միաբանական
հոգւով
գուն
{գործեալ}
ճգնէին
հաղորդել
զժողովուրդն
գիտութեանց,
տալով
զա
աց՝
դատապարտութեան
լինին
պատճառը,
ոչ
միայն
որոց
{գործեալն}
էին,
այլեւ
կցորդ
զառաջնորդս
մեղանացն
կացուցանեն
ունակում
է
յուր
մեջ
մի
խնդիր,
որ
կարելի
էր
միայն
{գործել}
երկար
ու
շատ
ծանոթութենից
հետո:
Չնայելով
այս
անհ
սանելով
այնտեղ,
կսկսենք
քրքրել
եւ
վերահասություն
{գործել}
այդ
բաներին
եւ
եղած
կամ
գտանված
կայքի
եւ
գույքի
մ
մտի
՚ի
Լոնդոն,
ուստի
գրեմ
զայս
նամակ:
Ի
մուտ
{գործել}
իմ
ի
Լոնդոն,
անդէն
առ
նմին
գնացի
ի
նամակատունն
տ
ց
Ծանօթութիւն
Զհարկաւորելոյն,
մինչեւ
ցմուտ
{գործել}
իմ
ի
Լոնդոն,
յայտնեալ
եմ
արդէն
վաղ
ուրեմն
Ձեզ:
րդւոյ
իւրում
Յովհանջանի,
պատուէր
տուեալ
նմա
գուն
{գործել}
աճեցուցանել
զայն,
մինչեւ
ցօրն,
յորում
երեւեսցին
կ
հետեւյալ
օրը
մտադիր
էր
զինված
ուժերով
հարձակում
{գործել}
պառլամենտի
վրա:
Ինչ
էլ
որ
լինի,
այնուամենայնիվ
իավոր,
մասնակի
հարցերում
կարող
եմ
եւ
մեծ
սխալներ
{գործել}
՝
թող
նկատողներն
ուղղեն:
Ներկա
միջոցներով
այժմ
հ
էի
գրել
եւ
հասուցանել
ձեզ
այն
տպաւորութիւնը,
որ
{գործել}
էր
իմ
վերայ
Պ.
Յովհաննիսեանի
"
Նոր
Քնար
Հայաստան
արտասուելի
դրութիւնը
ուսման
հանդիսում,
հրաշք
էր
{գործել}
դարձեալ
"
Մեղուի
"
37
համարում:
Բայց
այդ
յօդուած
եղած:
Այս
գործողութիւնը
այնպիսի
վատ
տպաւորութիւն
{գործել}
էր
մինչեւ
անգամ
տաճիկների
վերայ,
որ
փաշան,
Պայծ
ապը,
նմանելով
իւր
հօրը,
սկսում
է
անպիտանութիւնք
{գործել}
։
Սուրբ
Ներսէսը
յանդիմանում
է
նորան:
Պապը
բարկաց
որպէս
թէ
իմ
ներկայութիւնը
այդպիսի
տպաւորութիւն
էր
{գործել}
քո
վերայ:
Առաջին
անգամ
տեսանում
եմ
ես
մի
մարդ,
րա
պատշաճի
գաղափարքը
երկար
ժամանակ
ազդեցութիւն
են
{գործել}
եւրոպական
պալատների
վերայ:
Ես
տեսայ
այն
ապար
,
որի
վերայ
չէր
կարող
ժամանակը
նոյն
ազդեցութիւնը
{գործել},
ինչ
որ
ուրիշ
բաների
վերայ,
այդ
բանը...
էր
ճշմ
հարների
երեսից.
գ)
Դպրոցից
յառաջ
հոգաբարձութիւն
{գործել}
օրինաւոր
ազգային
դաստիարակներ
պատրաստելու
համար.
լինել,
որ
հազիւ
պիտի
կարողանայ
մշակել,
շինել,
{գործել}
եւ
վաճառել
այն,
ինչ
որ
դուրս
է
բերում
գետնից
նոր
,
որ
դուք
յաւիտեանս
յաւիտենից
կարող
էք
մշակել
եւ
{գործել}
ձեր
բաժին
ընկած
հողը,
առանց
վաճառելու
կամ
գրաւ
դ
նակիչքը
հաւասար
իրաւունքով
ազատ
են
իւրեանց
բաժինը
{գործել}
եւ
մշակել,
քանի
որ
գտնւում
են
այն
գեղում
կամ
այն
որ
ժողովուրդը
հող
չունի,
եւ
ուր
որ
ունի,
չկամի
{գործել}:
Նա
թողում
է
դաշտը
եւ
գնում
է
քաղաք
կամ
մայրաքաղ
այդ
յանցանքները:
Երբ
յանցանքը
յղանում
է
մարդը,
{գործել}
է,
այնուհետեւ,
թէ
չէ
գործել,
մեր
համար
անբարոյ
ը
յղանում
է
մարդը,
գործել
է,
այնուհետեւ,
թէ
չէ
{գործել},
մեր
համար
անբարոյական
է,
որովհետեւ
եթէ
օրէնքը
մեծ
բարոյական
(ի
հարկէ
դէպի
լաւը)
յեղափոխութիւն
{գործել}
իւրեանց
հասարակութեան
մէջ,
բայց
մի
աններելի
թուլ
ր
Նախիջեւանը,
էր
պատշաճաւոր
կերպով
վերահասութիւն
{գործել},
թէ
ինչպէս
է
մինչեւ
այսօր
ստանալի
գոյքի
վիճակը,
ապաստանարան,
ուր
կարելի
էր
ամենայն
անօրէնութիւն
{գործել}
անպատիժ:
Եւ
եթէ
այդպէս
պատահի,
ձախողակի,
այնու
ցությանը
մոտենալու
ձգտումով
հանդերձ,
ենթադրում
է
{գործել}
ինքնուրույն,
շրջահայացորեն
վերաբերվելով
լեզվի
ըն
սնակից
առնել
ընթերցող
ազգը
այն
տպաւորութեանը,
որ
{գործել}
էր
մեր
վերայ
այն
գիրքը.
մի
խօսքով՝
հրապարակաւ
յ
ակ
այնպիսի
բաներ,
որ
զգալի
ազդեցութիւն
կարող
էին
{գործել}
ընթերցողների
վերայ։
Հասարակութիւնը,
շատ
անգամ
ձ
ով,
որ
այդ
ուրիշը
պատժից
վախենալով
չպիտի
յանցանք
{գործել}
Յայտնի
է,
թէ
այս
վարդապետութիւնը,
եթէ
հատուցում
կաների
թակարդի
մէջ
բռնուելով
օրինական
սպանութիւնք
{գործել},
միթէ
այս
աւելի
հաւատարիմ
գրաւական
չէ՞
ընկերութե
ց
ստեղծուելով
հնար
չունի
յանցանք
յղանալ,
յանցանք
{գործել},
եւ
նոյն
սէրը
դարձեալ
ընդհանրական
փոխազդեցութեամ
ժանի
դատուածք.
համաձայն
եմ,
բայց
ինչ
յանցանք
էք
{գործել}
դուք
ինքներդ,
որի
համար
դատապարտուել
էք
ականատես
ստութեամբ:
-
Անզգա՛մ...
եւ
ի՞նչ
կարող
էիր
{գործել}...
ես
յաւիտեան
վերջացնում
եմ
իմ
թագաւորութեան
կուրծքը,
քա՛ւ
լիցի,
եւ
իւրեանց
ձեռքով
մանած
ու
{գործել}
տուած
բեհեզեայ
շապիկը
եւս
տեսանելու
չէիր,
եթէ
պա
խիղճ
ունի:
Մարդը
ազատ
է
ճանաչել
բարին
եւ
չարը,
{գործել}
մինը
եւ
հեռանալ
միւսից,
կամ
ընդհակառակը:
Բայց
ե
էին.
նոքա
իւրեանց
ցեղով
մի
օր
մի
խելօք
բան
չէին
{գործել}.
մանաւանդ
երկու
հազար
մանէթը
Նախիջեւանի
հասարակ
ազգի,
գոնեայ
ոչ
վերջացան
ի
[1
անընթ.
]
հետէ
գուն
{գործել}
ցուցանել
զեռանդն
արգասիրութեան:
Հեղինակք
առ
մեզ
է,
որպէս
ասէ
պարոն
Էմին,
զի
առիթ
ետուն
նմա
գուն
{գործել}
որդիական
սիրով
հնոցն
մերոց...
ի
մի
ժողովել,
ե
Լօյոլայն,
հարկադրելով
իւր
աշակերտներին
միեւնոյնը
{գործել},
ինչ
որ
ինքը
գործել
էր
իւր
անձին
հետ,
կարողացաւ
վ
իւր
աշակերտներին
միեւնոյնը
գործել,
ինչ
որ
ինքը
{գործել}
էր
իւր
անձին
հետ,
կարողացաւ
երեսուն
օրի
մէջ
չքաց
ւրս
էր
հանում
նորան
չափից
ու
սահմանից,
շատ
անգամ
{գործել}
էր
տալիս
անխնայ
գործեր։
Նա,
ինչպէս
չէր
նմանում
փով
կանեփ
կամ
բամբակ,
որ
պարտական
էին
մաքրել
կամ
{գործել}
նորանցից
զանազան
պաստառներ
մի
շաբաթուայ
մէջ։
Երե
աւանդ
այնպիսի
անցքեր,
որ
կարո՛ղ
էին
տպաւորութիւն
{գործել}
Պարագուայեցիների
երեւակայութեան
վերայ
եւ
տնկել
նո
կառակորդ։
Կամենալով
ջնջել
այն
տպաւորութիւնը,
որ
{գործել}
էր
նորա
ճառը,
գրեցին
ճառի
պատասխանը
հայհոյանքի
ե
էր
կարելի
մտածել,
որ
իւր
սեպհական
կամքովը
որոշած
{գործել}
էր
այս
յանցանքը։
Խելագարութիւն
եւս
չ'նկատուեցաւ
բայց
ոչ
երբեք
մի
ամբողջ
ազգ,
որի
անդամներից
մինը
{գործել}
էր
այդ
յանցանքը.
ոչ
երբեք
մի
ամբողջ
ազգ,
որ
դատ
իրաւունքի
պաշտպանութիւն:
Ոչ
ոք
չէ
կարող
յանցանք
{գործել}
առանց
ուրիշի
իրաւունքը
յափշտակելու.
ոչ
ոք
չէ
կար
ճ
էակի
վրայ
նայելը,
որպէս
թէ
այն
մարդը
յանցանք
է
{գործել}
։
Եթէ
ցանկալի
եւ
հոգով
չափ
ցանկալի
է
նոր
լեզու
մէջ
այդ
ինիի
նախընթաց
պիտի
եւ
մէկ
վեվ
աւելացնել՝
{գործել}
-գործվիլ,
որովհետեւ
շատ
անգամ
հին
կրաւորականը
կամ
որանով,
որ
բայի
լծորդութեան
արմատը
ունի
իր
մէջ՝
{գործել},
դառնալ,
թողուլ,
հաշտիլ,
որոնք
իրենց
ծայրի
տա
ճ
էակի
վրայ
նայելը,
որպէս
թէ
այն
մարդը
յանցանք
է
{գործել}:
Օ՜հ,
եղջերաւոր
յիմարութիւն:
Ներկայ
եւ
կենդանի
ութեան
է
արժանի
եւ
ոչ
ներողութեան,
նա
յանցանք
չէ
{գործել},
որ
ներողութեան
կարօտի,
նորա
աշխատութեան
էական
ը
մեր
սիրելի
ազգակցաց,
շատ
ցաւելի
տպաւորութիւն
է
{գործել}
մեր
վրայ:
Դոցանից
մեծագոյն
մասի,
Տաճկաստանից
կա
թէ՛
էական
ապրուստի
վերաբերեալ
հում
նիւթերի
եւ
թէ՛
{գործելի}
կամ
մշակելի
նիւթերի,
որոնց
վերայ
հիմնւում
են
նոր
յր,
զի
թէ
իջայց
ի
Կալկաթա,
առանց
զառաջինն
խնդիր
{գործելոյ}
ի
Լոնդոն,
յայնժամ
կառավարութիւնն
հնդկական
ինքնին
լ
ազգին
զհացն
կենաց,
եւ
զոր
ինչ
գործ
ինքեանց
կար
{գործելոյ}
յօգուտ
սեփական
ազգի],
թողին
[գործելոյ,
ո՞վ
ամօթ
նքեանց
կար
գործելոյ
յօգուտ
սեփական
ազգի],
թողին
[
{գործելոյ},
ո՞վ
ամօթոյ
ազգիս,
օտարազնեայց
ոմանց,
Բազըլեան
եծին
Ներսիսի
ի
սուգ
անմխիթար:
Զկնի
ապիրատութեանս
{գործելոյ}
երանելին
Մեսրոպ
թողու
լքանէ
զքարտուղարութեանն
պաշ
տս
զսերմն
բարի,
ջուր
տալ
եւ
սնուցանել
առ
պտղաբեր
{գործելոյ},
եթէ
ո՛չ
խօսիլ
ընդ
ազգին
լեզուաւ՝
որոյ
ուսանելո
մակագրին,
բարւոք
կառավարեալ
ըստ
խղճի
մտաց,
գուն
{գործելով}
աճեցուցանել
ըստ
ամենայն
կարի
եւ
յամի
1824
վախճանե
գէթ
աշխարհի
լուսաւորութիւնը,
մի
փոքր
ազդեցութիւն
{գործելով},
միաբանեցնէ
Հայերը
մի
ազգօգուտ
ամենահարկաւոր
գոր
Երեւակայեցէ՛ք
բիւրաւոր
ընտանիք,
որոնց
մի
անդամը
{գործելով}
մի
գործարանի
մէջ
եւ
ստանալով
շաբաթը
մի
քանի
շիլլի
ս
Խալիպեանի,
զրկեաց
զեկեղեցիս
Նախիջեւանայ,
գուն
{գործելով}
ճոխացուցանել
զմայրենի
իւր
քաղաք
զԹէոդոսիա,
յուրո
ւթիւն
փոխելով,
Բաքոսի
տաճարի
մէջ
զոհաբերութիւն
է
{գործելով},
եւ
աստղկեան
մոլութեններով
երկար
ժամանակ
պարապել
ընկաւ
դժոխքի
դուռից
ծծումբի
լճի
մէջ
նոյն
աղաղակը
{գործելով},
որ
պատճառում
է
մի
գերան,
ջրի
մէջ
ընկնելու
ժամա
:
Վարդ-խաթունի
խօսքերը
մի
անորոշ
տպաւորութիւն
{գործելով}
Աղուանեանցի
վերայ,
կարծես
թէ
խելքին
նստում
էին.
րանը,
երբ
դուռը
բացուեց,
այս
ձայնը
տպաւորութիւն
{գործելով}
նորա
ջլերի
վերայ,
ետ
բերեց
նորա
զգայութիւնը:
Նա
րծութեան,
կերպաւորէ
զձայն
մտախորհութեանն՝
զգալի
{գործելով}
լսելեաց
եւ
ընթերցանելեաց:
Եթէ
ըստ
պատասխանելոյ
հ
լիբեանին
կամ
տեղեկացեալ
իրաւանց
կամ
անիրաւութեանց
{գործելոց}
կամ
ի
Խալիբեանէ,
կամ
ի
պատգամաւորացն,
այլ
թէ
յօ
ն
ստորագրեին
400:
Այդ
պարոններն
իրավունք
չունեին
{գործելու}
հասարակության
անունից
եւ
նրանք,
իսկապես,
հայտնե
եմ,
ահա,
հրապարակով,
որ
ճշմարտութեան
քարոզիչքը
{գործելու}
են
անդադար,
եւ,
չնայելով
սուտ
ազգասէրների,
օբս
յլեւ
հոգեւորականք,
ուստի
եւ
նոքա
եւս
ազգին
համար
{գործելու}
պարտական
են:
Բայց
այսպէս
չէ.
ազգի
ուսումնական
զ
ործ,
իհարկէ՝
զզուելով
նորա
անպիտանութենից,
որի
{գործելու}
ժամանակը
համարել
էինք
մեր
կեանքի
ամենաերջանիկ
րոպ
ստեղ
է
խնդիրը,
երկրագործի
համար
երկիր
է
հարկաւոր
{գործելու},
որ
Անգլիոյ
մէջ
չունի
հասարակ
ժողովուրդը:
ի
ունենայ
մի
որոշեալ
քանակութիւն
հողի
մշակելու
եւ
{գործելու}:
Եւ
այս
իրաւունքը
պիտի
տեւէ
այնքան,
որքան
նա
կա
ացիք
պիտի
վարձ
վճարեն
այն
քսանին
հողը
մշակելու
եւ
{գործելու}
իրաւունքը
ձեռք
բերելու
համար,
քանզի
ինքեանք
վաճա
չունենալով,
իսկ
միւս
կողմից,
առանց
արգելքի
հողը
{գործելու}
եւ
արդիւնաւորելու
իրաւունքը
անկողոպտելի
պահելով,
նորան
արեւելեան
Հնդկաստան
օրինաւոր
վերադասութիւն
{գործելու}
համար:
Մի
այդպիսի
պարոնի
ճանապարհը
կը
լինի
Նախիջ
ծոյ
պատկեր
է,
ապա
թէ
ոչ,
առանց
Աստուծոյ
գործերը
{գործելու}
եւ
դեռեւս
լցուելով
ամենայն
տեսակ
մոլութեններով
աս
րի
չէ
կարելի
հաճոյանալ
առանց
մի
քանի
զրպարտութիւն
{գործելու},
առանց
մահապարտ
լինելու...
Այժմ
եւս
կան
մարդի
մ
կամ
այնինչ
բանի
հասնիմ,
այսինչ
բարեգործութիւնը
{գործեմ}.
բարոյականութեան
եւ
հո՛տը
անգամ
չկայ
այստեղ,
որ
յը
միայն
ներգործականի
եչը
ինի
փոխվելով,
օրինակ՝
{գործեմ}
-գործիմ,
բայց
նոր
լեզուի
մէջ
այդ
ինիի
նախընթաց
պի
գրել
գործ
եմ,
մեղանչ
եմ,
եւայլ
եւայլն,
այլ
թէ
{գործեմ},
մեղանչեմ,
եւ
այլն։
Բայց
այն
պարոնները
մեզ
կար
մանակով
եւ
այլն։
Գործ
բայ
չէ,
այլ՝
անուն,
իսկ
{գործեմը}
բայ
է
եւ
ցոյց
է
տալիս
անելու
գործողութիւնը
առաջին
նձու
հերքեալ
զկանոնս
սուրբ
վարդապետաց
ընդհակառակն
{գործեն},
որոց
տէր
Յիսուս
յանաչառ
դատաստանի
իւրոյ
դատիսցէ
ում
է
այն
ամեն
մարդոց,
որոնք
նոյնտեսակ
գործեր
կը
{գործեն}
։
Համարձակւում
եմ
յանդգնութեամբ
այս
էլ
ասել,
եթէ
ոքա
իրաւունս
ունին
այսպէս
վարելոյ
զի
իմաստութեամբ
{գործեն},
իսկ
ազգ
մեր
մանաւանդ
Արեւելեայք,
մտօք
զօրաւոր
ն
Վիեննայի,
որք
առանց
յաջ
եւ
յահեակ
նայելոյ
գոլն
{գործեն}
գէթ
թարգմանել
զԳերմանական
բառ:
առանց
զուգակշիռ
ո
ս,
բայց
այս
գիրս
ստացածովդ
իսկույն
տնօրինություն
{գործես}
փող
հասուցանելու,
հիմնավոր
պատճառը
կիմանաս
մյուս
ընկալցի
նա
զայն,
եւ
սնուսցէ
ի
հոգւոջ
եւ
պտղաբեր
{գործեսցէ}
զանդաստան
մտաց՝
[մինչ]
ո՛չ
հասկանալ
եւ
տառապի
[մ
ռքը
էին
մեր
գործերը:
Մինչեւ
գործած
չէինք
այնպիսի
{գործեր},
որոնց
վերայ
արժան
էր
ուրախանալ,
մի
սուտ
եւ
երե
նալու
այն
մարդը,
որ
ունէր
ստուգապէս
ուրախացուցիչ
{գործեր}:
Ուրեմն,
սիրելի՛
ընթերցող,
մեք
քո
հետ
ասենք
մի
ղ
գտանուած
ազգայինքը
շատ
դիւրավառ
են
դէպի
այսպիսի
{գործեր},
որ
յետոյ
շիջանում
են
շուտով՝
չլինելով
հնարք
պա
ցու
հետ,
կատարում
է
վաճառական
աշխարհում
մեծակշիռ
{գործեր}:
Այս
երկու
ընկերակիցքը
ունին
վաճառական
տներ
Փարի
րտակա՛ն
է
նորա
հրաշագործութիւնքը
պատմել:
Այնպիսի
{գործեր},
որպիսիք
օր
ու
ցերեկով
գործւում
են
Բէգզադէի
ձեռք
է
Բէգզադէն,
արդեօք
չունէի՞ն
ինքեանք
եւս
այդպիսի
{գործեր},
արդեօք
ապականուած
չէի՞ն
նոյնպիսի
կամ
եւս
աւելի
ախօս
գիտութիւնը
աւելի
ծաղկած
է
այսօր
եւ
աւելի
շատ
{գործեր}
է
կատարում,
քան
թէ
սորանից
հինգ
հարիւր
տարի
յառա
ւթեան
մի
մասը
գնաց.
քանզի
կէս
գիշեր
էր:
Այսպիսի
{գործեր}
կարո՛ղ
էին
մեծապէս
վնասել
նոր
հիմնուած
թատրոնին:
Եւ
փրկում
է
դիպուածներից
Մարդկութեան
կեանքի
{գործեր}:
"
Չկայ
մի
գործ
պատահական,
Մա
անուն
կրել
կամեցողը,
պարտ
է
իւր
խորհրդին
համեմատ
{գործեր}
ունենալ,
եւ
իւր
անձը
բոլորանուէր
ընծայել
ազգին,
քը
վերաբերում
է
այն
ամեն
մարդոց,
որոնք
նոյնտեսակ
{գործեր}
կը
գործեն։
Համարձակւում
եմ
յանդգնութեամբ
այս
էլ
յտնի
է,
որ
ես
շատ
անգամ
կատարել
եմ
եւ
աւելի
ծանր
{գործեր},
այս
պատճառով
ոչինչ
տարակոյս
չունէի
իմ
յառաջադիմ
աշխարհին
խայտառակէ:
Դնենք,
թէ
ես
չունիմ
այնպիսի
{գործեր},
որ
կարողանային
երկիւղ
կրել
կոմսի
յարձակմունքից
գործերը։
Ո՞ր
գործերը.
մի՞թէ
պապերը
անվայել
{գործեր}
էին
գործում,
մի՞թէ
Աստուծոյ
անմեղանչական
երեսփոխ
ներից,
այո՛,
թարգմանեցին
ու
տպեցին
նոքա
զանազան
{գործեր}
հին
ու
նոր
Եւրոպական
լեզուներից,
եւ
այսպիսի
թարգ
համար։
Այս
հնարների
կարգումն
են
շատ
դատապարտելի
{գործեր},
որոնց
մէջ
մանաւանդ
այն,
որ
ձեռք
էին
բարձրացնու
ից
ու
սահմանից,
շատ
անգամ
գործել
էր
տալիս
անխնայ
{գործեր}
։
Նա,
ինչպէս
չէր
նմանում
խորամանկ
Յիսուսեաններին
չպէս
Պապի
խիղճը
չէ
տանջում,
այլ
ներում
է
այսպիսի
{գործեր}
կատարել.
ողջին
յայտնի
է,
որ
նա,
դուրս
տալով
ex
րի
զօրութենով
կարող
էր
ունենալ
այսպիսի
առեւտրական
{գործեր},
կալուածներ
ստանալ
կամ
կորուսանել
նորանց
առանց
Գ
դուռեն
դուրս
գնալու
ժամանակ
չունիմ.
համալսարանի
{գործերը},
"
Թափառական
Հրեայի
",
օրագրի
եւ
վերջապես
սրբազ
Թափառական
Հրեայի
",
օրագրի
եւ
վերջապես
սրբազանի
{գործերը}
այնպես
են
արել
իմ
դրությունը,
որ
համարյա
թե
ամեն
ու
այս
մասին
հոգաբարձություն
առնես:
Սրբազանի
{գործերը}
մի
կտրողական
ընթացք
չունեցան
մինչեւ
այժմ,
օրըստօ
նավարությունը
եւ
ուրախ
եմ,
որ
անտես
եղած
ազգային
{գործերը}
այժմ
Ձեր
հոգաբարձությամբ
կարող
են
արժանապես
ընթաց
հետ,
որ
բաց
դատաստային
լինելով
(открытый
суд)
{գործերը}
կարոտ
են
երկու
կողմից
փաստաբանների
պաշտպանության
երպ
հավատալ
չեմ
կարող,
բայց
ո՞վ
գիտե
ղրանց
ինտիմ
{գործերը}.
թերեւս
Անանիան
պատասխանե
այս
հարցերին:
Ինչպե՞ս
ենք
ցենզ
չունենք.
հասարակության
վերաբերյալ
բոլոր
{գործերը}
վճռում
են
ընդհանուր
ձայնատվությամբ
-
par
suffrage
լ:
Ինչո՞ւ
փախչենք
լուսի
տակ
քննելուց
մեր
ազգային
{գործերը},
ինչո՞ւ
սիրենք
խաւարի
վարագուրով
ծածկել
մեր
վէրք
իւր
զաւակներին,
այդ
շատ
փոքր
էր,
այլեւ
թող
իւր
{գործերը}
եւս
յարմար
ընթացուցանէ
միշտ
իւր
քարոզութեանը,
ապ
,
իւր
անձը,
իւր
ազգը
եւ
առհասարակ
բոլոր
Աստուծոյ
{գործերը}
։
Նա
պիտի
սիրէ
սորանց
բոլորին,
եւ
այս
բաները
հնա
փի
հետ,
գնացել
է
Հնդկաստան:
Տե՛ս
Նախախնամութեան
{գործերը}.
անցեալ
տարի
ո՞ւր
էր,
այժմ
ուր,
Հնդկաստանում՝
նում
նոցա
կողմից:
Եւ
Պ.
Իսահակեանցից
ջատագոուած
{գործերը}
այդ
մեծատունների,
որ
մեզ
յայտնի
չեն,
այն
ժամանա
երով,
որպէս
սոսկալի
սրբապղծութիւն,
դատապարտուած
{գործերը}
են
յիշատակ
ճշմարիտ
ազգասիրութեան,
եթէ
այդ
գործակ
եթէ
չկային
մեր
մէջ
ուրախացուցիչ
նիւթեր՝
մեր
բարի
{գործերը}:
Առհասարակ,
տօները
բերում
են
իւրեանց
հետ
մի
պայ
անց
օրինաւոր
պատճառների,
եւ
այդ
պատճառքը
էին
մեր
{գործերը}:
Մինչեւ
գործած
չէինք
այնպիսի
գործեր,
որոնց
վերա
հետ
ասենք
միմեանց
եղբայրաբար,
թէ
ինչպէս
էին
մեր
{գործերը}
անցեալ
տարում.
արդեօք
այնպէ՞ս,
որ
հանգիստ
խղճմտ
րս
չբերել
Յիշատակարանիս
մէջ
Պ.
Բէգզադէն
կամ
նորա
{գործերը}:
Այդ
իրողութիւնը,
ահա,
Պ.
Բէգզադէն
համարել
է
թինը
մինն
է
արժանաւոր
բանաստեղծներից,
եւ
թէ
նորա
{գործերը}
արժանացած
են
լուսաւորեալ
աշխարհի
համակրութեանը,
ուսաւորեալ
աշխարհի
համակրութեանը,
բայց
Լամարթինի
{գործերը}
առաջին
հարկաւոր
բաները
չեն
մի
ազգի
համար,
որի
մա
զարկած
մինչեւ
այժմ
չտպուած
Հայոց
հին
հեղինակների
{գործերը}
իւր
ծանօթաբանութեամբ
եւ
մեկնաբանութեամբ
տպելու:
ծանօթաբանութեամբ
եւ
մեկնաբանութեամբ
տպելու:
Այս
{գործերը}
տպւում
են
"
Շար
Հայ
մատենագրաց
"
մակագրութեամբ
եւ
ճմտանքները
եւ
մի
փոքր
մտածեն՝
լա՞ւ
են
արդեօք
այն
{գործերը},
որոնց
մասին
դատապարտւում
է
Բէգզադէն,
արդեօք
չո
ը
շարել
իւրեանց
գործարանքը
եւ
արդարացնել
Բէգզադէի
{գործերը},
որ
պիտի
նկարագրենք
եւ
որոնց
համար
ուրիշ
յարմարա
ցանել
նորանց
հասարակաց
ժառանգութիւն:
2.
Այն
{գործերը},
որոնց
անունները
միայն
հասել
են
մեզ,
իսկ
ինքեան
յս
բանին
նուիրուած
առաքեալների
ձեռքով,
այն
բոլոր
{գործերը},
որոնց
անունը
միայն
մեզ
հասած
լինելով
գիտենք:
նք
Պ.
Խուդաբաշեւի
առաջեւ
մեր
ազգային
հեղինակների
{գործերը}
եւ
խորհուրդ
ենք
տալիս
նորան
մի
փոքր
ուսումնասիրել
էս
վճարէ.
չվճարել
իւր
ժամանակին
չէ
կարող,
առանց
{գործերը}
դադարեցնելու:
Բայց
այն
տոկոսը,
որ
պիտի
վճարէ
իւ
ւթիւնը
ամենայն
ժամանակ
զգալի
չէր,
մանաւանդ,
եթէ
{գործերը}
մի
փոքր
յաջող
էին։
Իսկ
այժմ՝
դրամական
կամ
առեւտ
մանակ
մեզ
մօտ
լինէր
ու
խնդար,
Մեր
քաջաբաղդ
{գործերը}
՝
գովելով
ուրախանար.
Թէ
նորանում
տեսնէինք
հ
մոռցաւ
իւր
չուելը,
որ
հանգչէ
վրանում,
Հարց
{գործերը}
աստղ
հաշուելով
`
անդադար
երգում.
Այստեղ
ին
աթ.
Ընդհանուրի
չափից
է
կախ
Ողջ
աշխարհի
{գործերը}.
Մի
մարդ
ազնիւ
եւ
կամ
խարդախ
Կշռի
չէ
եւ
հազար
սահի
դար:
Քո
երկնաշունչ
մեծ
{գործերը}
Յաւիտեան
պիտի
ծաղկեն.
Անթառամ
է
քո
պ
Խախտեցին
նոքա
մինչ
ցայսօր
իսպառ։
Սոցա
{գործերը}
չէր
մեզ
բաւական,
Սատանայ
բնութեամբ,
մի
մար
գործը
եւ
պաշտօնը
է
քննել
եւ
դատել
հոգեւորների
այն
{գործերը}
միայն,
որ
ուղղակի
վերաբերութիւն
ունին
դաւանաբանա
ռճեանի
կարկատած
աստուածաբանութեամբ
եկեղեցականների
{գործերը}
պահւում
են
Կրօնական
ժողովին,
այսինքն,
նոյնիսկ
ե
ար
կաթողիկոսների
կամ
կիսասիրտ
կամ
թէ
ասել
երկդիմի
{գործերը}
եւ
ընթացքը,
միւս
հոգեւորների
վասակութիւնը,
որոն
ջ
գրուած
են
ամենայն
տարի
աշխարհի
երեսին
պատահելու
{գործերը},
արեգակի
եւ
լուսնի
խաւարումը՝
իւրեանց
գուշակութ
ութեան,
որ
պախարակում
էր
Քրիստոսի
օրէնքին
ընդդէմ
{գործերը}
եւ
նկարագրում
էր
ամենայն
ինչ
մաքուր
խղճմտանքով։
կան
ամօթ
դատապարտում
են
ապականութեան
անքրիստոնեայ
{գործերը}
։
Զարմանալին
այս
է,
որ
Մխիթարեան
գերապատիւ
Հարք
ւտում
եմ,
տեսանելու
մարդերի
անարժան
եւ
արժանաւոր
{գործերը},
որ
աւանդեմ
պատմութեանը:
Ես
մարդկութեան
անկեղծ
եամբ
խանգարած
եւ
անհաւատարիմ:
Թէպէտ
սորա
անարժան
{գործերը}
վաղուց
յայտնի
էին
ամենեցուն,
բայց
որովհետեւ
կարդ
ան
էր,
նա
հաւատարիմ
չէր
գործարանին
եւ
թէ
այդ
մեծ
{գործերը}
նորա
խելքի
բանը
չէին,
եւ
ուրիշ
այսպիսի
խօսքեր
շա
տմութիւնը,
այն
անաչառ
դատաւորը,
քննէ
վատթարների
{գործերը}
եւ
վրէժխնդիր
լինի
նոցայ:
Երբ
մարդկութեան
ապագայ
հ
ստացաւ
սա
այնքան
յառաջադէմ
լինելու:
Իսկ
սա
իւր
{գործերը}
կարգի
դնելով,
ստիպեց
նորան,
մնաք
բարեաւ
ասել:
ացնում:
Բոլոր
ժողովուրդը
գիտէ
նորա
կեանքը,
{գործերը}
եւ
ուրիշ
յանգամանքը,
որ
եթէ
գրուին,
մի
հատ
գիր
լի
հոգուն,
եւ
քաջ
իմանալով
նորա
ծածուկ
եւ
յայտնի
{գործերը},
միշտ
պէտք
է
հեռի
փախչէր
նորանից,
եւ
այդ
մեծ
պա
ոքա
էին
կարդինալին
գրգռողները
դէպի
այն
ազգակործան
{գործերը}:
Եթէ
հանգուցեալ
պապը
չլինէր,
դու
կարծո՛ւմ
ես,
տակ
մտանել:
Որ
ազգն
եւս
տեսանելով
նորա
անձնուրաց
{գործերը}
եւ
նահատակութիւնքը,
կանգնեցնէ
նորա
գերեզմանի
վեր
նեայ
պսակ
կը
փայլեցնէ
սոցայ
ճակատի
վերայ
եւ
նոցայ
{գործերը}
բարձր
ի
գլուխ
կպանծան
պատմագրութեան
մէջ:
Երբ
այս
քննել
մարդկութեան
ապագայ
սերունդը,
եւ
թո՛ղ
դոցայ
{գործերը}
դատէ
անաչառ
պատմագրութիւնը
աշխարհի:
Բայց
ես
շատ
նորան,
երկրորդ,
որ
ինձ
հարկաւոր
ես.
քաղաքական
{գործերը}
դեռեւս
խանգարուած
են:
Բայց
դառնանք
դարձեալ
դէպի
նը
շատ
մեծ
էր,
որպէս
թուրքի
դիւանում,
պատերազմի
{գործերը}
որոշելու
մասին:
Սատանան
վազում
էր
Աստարօտի
քամակ
արց
արեց
դժոխքի
թագաւորը,
ինչպէ՞ս
են
քեզ
յանձնած
{գործերը}:
-
Շատ
լաւ
են,
Ձեր
մռայլութիւն,
իմ
գործեր
ործերը:
-
Շատ
լաւ
են,
Ձեր
մռայլութիւն,
իմ
{գործերը}
երբեք
այնպէս
ծաղկեալ
վիճակի
մէջ
եղած
չեն,
ինչպէս
ինձ:
Մարկոսը,
որ
չէ
ճանաչում
ինձ,
որ
չգիտէ
իմ
{գործերը},
իմ
սիրտը,
իմ
հոգին
եւ
ուղղութիւնը,
որին
մի
մա
յստեղ:
Նա
բաւական
միջոց
յառաջ
վարելով
իւր
պարոնի
{գործերը}
այս
քաղաքում,
իհարկէ
ոչ
առանց
անձնական
օգտի,
վե
ութիւն
չէ,
յափշտակութիւն
չէ,
այլ
յառաջ
է
բղխում
{գործերը}
օրինաւոր
եւ
խելացի
կերպով
յառաջ
վարելուց:
Դնենք
ցական
բան
է,
որով
ամենայն
մարդ
արդարացնում
է
իւր
{գործերը}:
-
Այո՛,
եւ
գողերը
եւ
յափշտակողքը
կամին
հաւ
յո՛,
իմ
պարոն.
բայց
դուք
շատ
լաւ
իմանում
էք
այս
{գործերը}:
Աշխատաւորքը
գործարանում
անձնատուր
են
մեզ,
ընդո
ջ
ներգործական
է
իմ
ձայնը
եւ
վճիռը.
երկրորդ,
ձեր
{գործերը}
վերջ
չունին.
երրորդ,
մեր
դուստրը
ամառանոցում
աւ
ամենում
ենք
նմանել
Աստուծոյ,
ապա
պիտոյ
է
եւ
նորա
{գործերը}
եւս
գործէինք:
Մարդը
կը
հասանէ
եւ
կը
ճանաչէ
այս
ս
նա
Աստուծոյ
պատկեր
է,
ապա
թէ
ոչ,
առանց
Աստուծոյ
{գործերը}
գործելու
եւ
դեռեւս
լցուելով
ամենայն
տեսակ
մոլութե
րպէսզի
նոցա
աչքը
չկարողանայ
տեսանել
պապականութեան
{գործերը}
։
Ո՞ր
գործերը.
մի՞թէ
պապերը
անվայել
գործեր
է
կարողանայ
տեսանել
պապականութեան
գործերը։
Ո՞ր
{գործերը}.
մի՞թէ
պապերը
անվայել
գործեր
էին
գործում,
մի՞թէ
գրեցին
ըստ
մեծի
մասին
հինգերորդ
դարու
հեղինակների
{գործերը},
որքան
կարողացան
ժողովել
եւ
ձեռք
բերել։
Մխիթարե
Հռովմի
պապին։
Ահա
գերապատիւ
Չամչեանը
եւ
նորա
{գործերը}.
գրում
է
Վահան
հաւատոյ
գիրքը
Հայոց
եկեղեցու
իրաւ
հին
եւ
նոր
աշխարհների
մէջ։
Բայց
կործանուած
Կարգի
{գործերը}
եւ
ուղղութիւնը
կենդանի
էին
աշխարհի
երեսին։
Պիոս
գնալ
Սպանիա,
որ
կարգի
դնեն
այնտեղ
հասարակութեան
{գործերը}
։
Իգնատիոսը
երկիւղ
կրելով,
թէ
մի՞
գուցէ
այս
երիտ
արախը։
Սոսկալի
անձնազոհութիւն։
Այս
կարգից
դուրս
{գործերը}
եւ
ապառաժի
նման
հաստատ
կամքը,
որ
տեսանում
ենք
Կա
զերական
ժողով
լինի,
եւ
քննուին
այնտեղ
եկեղեցական
{գործերը}
։
Վերջապէս
կորուսին
նոքա
իւրեանց
համբերութիւնը,
ր
առ
հասարակ
դուրսից
նայելով
երեւում
էր,
որ
նոցա
{գործերը}
ունէին
օրինական
ձեւեր,
վասնորոյ
չէր
կարելի
բոլոր
քւում
էին
խորհրդականք
եւ
քննում
էին
տարեկան
բոլոր
{գործերը}.
նոր
օրէնքներ
դնում
էին
եւ
հիները
փոխում։
Յ
ժողովող։
Սա
մի
շատ
անկիրթ
մարդ
էր,
եւ
քաղաքական
{գործերը}
ամենեւին
օտար
էին
սորան,
վասն
որոյ
երբէք
չէր
կար
ունին
նիւթերի
պակասութիւն
եւ
դու
հարկադրած
ես
այդ
{գործերը}
յառաջ
տանել
մինչեւ
ժամանակի
վախճանը:
Երանի
թէ
ես
ի
նախագահութեամբ
պարտաւորուած
էր
վարելու
կրօնական
{գործերը}:
Այս
ժողովները
պատասխանատու
էին
ազգի
առաջ
`
ի
դէ
ն,
ոչնչացնելու
Կանոնադրութիւնը
եւ
հայկական
բոլոր
{գործերը}
ձգելու
նախնական
այն
քաոսի
մէջ,
երբ
իր
հարուստներ
մանակ
գործ
դնել
բոլոր
միջոցները
`
իբր
թէ
հայկական
{գործերը}
կարգի
բերելու
համար:
Հետեւանքը
եղաւ
այն,
որ
իր
շնորհեսցէ"։
Գարեգինը
շատ
է
գովուած.
նորա
{գործերը}
գովեստի
չափով
չեն:
Հեղինակը
իր
կողմից
խօսել
եղեք:
՝
Ես
գիշեր
ցերեկ
քուն
չունիմ
այդ
բոլոր
{գործերի}
մասին,
քեզ
ասում
եմ,
որ
մոխիր
եմ
դարձել.
հիվան
վաղուց
դադարած
լինելով,
ամենեւին
անծանոթ
եմ
Ձեր
{գործերի}
կամ
լավ
ասել
ազգային
գործերի
առհասարակ
ընթացքին:
նեւին
անծանոթ
եմ
Ձեր
գործերի
կամ
լավ
ասել
ազգային
{գործերի}
առհասարակ
ընթացքին:
Ես
մինչեւ
այժմ
սպասում
էի
Ձե
ւյն
Սինոդոսն,
թե
նա
անտեղի
մեջ
է
մտանում
այնպիսի
{գործերի},
որ
չէ
ենթարկվում
առաջնորդական
տեսչության,
գրեց
ապես
տիրապետելու:
Ուրեմն
այժմյան
դրության
մեջ
{գործերի},
մեր
կողմից
այսպես
կարող
ենք
վճռել
այս
խնդիրը:
ել:
Դրա
համար
էլ
հասարակությունը
կհատուցի
գրական
{գործերի}
այդ
վարպետներին
ըստ
արժանվույն
եւ
նրանք,
իրենց
հ
արկությունն
էլ
այժմ
հետաձգել,
մինչեւ
ժողովրդական
{գործերի}
վերաբերյալ
հայկական
սահմանադրության
(ստատուտ)
վ
բան
կա
ամսագրերում,
կամ
թե
ֆինանսների
կամ
ներքին
{գործերի}
մինիստրություններում:
Եթե
ես
իմանայի
բանվորների
տճառով,
որ
չեմ
ցանկանում,
որպեսզի
մեր
ընտանեկան
{գործերի}
մասին
իմանան
մարդիկ,
որոնց
բոլորովին
չի
վերաբերո
եխայն
իսկոյն
կը
նկատէ
իւր
հօր
քարոզութեան
եւ
նորա
{գործերի}
մէջ
գտանուած
հակառակութիւնը,
եւ
այդ
բանը
կը
դառն
Սամսոն
գնացել
էի
մի
ամիս
ժամանակով
իմ
առեւտրական
{գործերի}
համար.
այդ
էր
ահա
եւ
իմ
լռութեան
պատճառը:
Յոյս
են
եղել
իմ
հետ
միասին,
ի՜նչ
ողբալի
եւ
արտասուելի
{գործերի}
ականատես,
որ
գործուել
էին
մեր
խնայելի
ազգի
մէջ:
զ
մի
սարսափելի
յիշատակ
իւր
մէջ
պատահած
զարհուրելի
{գործերի},
որոնց
ամեն
մինը
եօթն
հոգի
է
ստացել
Շեկսպիրի
արա
երութեան
կարողութիւնը
չթուլանայ
ուրիշ
այլ
ազգային
{գործերի}
համար:
Եւ
այլ
այսպիսի
բաներ,
որ
չգրեցի,
եւ
ահացնելով
իւրեանց
խնկելի
յիշատակը
իւրեանց
առաքինի
{գործերի}
մէջ:
Այս
առաքինի
հայերից
գլխաւորն
է
յիշատա
ու
քաղաքապետի,
Նոր
Ռուսսիայի
կուսակալի
եւ
ներքին
{գործերի}
նախարարի
ձեռքով
խնդրել
տէրութեան
հաճութիւնը,
որ
ի
ձեռքով
խնդրել
տէրութեան
հաճութիւնը,
որ
արտաքին
{գործերի}
նախարարը
անգլիական
դեսպանի,
Անգլիոյ
կառավարութեա
դ
մարդը
շատ
անգամ,
Անգլիացուց
ուղարկւում
էր
{գործերի}:
Եւ
տարու
մէջ
աշխատութեան
փոխանակ,
ի
տեսչութեան:
Եկեղեցականը,
քաղաքական
եւ
քրէական
{գործերի}
պատճառով
պիտի
դատուի
քաղաքական
եւ
քրէական
ատեաննե
անձն
առնուն
հրատարակել
պ.
Այվազովսքիի
ընթացքի
եւ
{գործերի}
պատմութիւնը
այն
րոպէից,
ուր
դադարում
է
Վ.
Հայր
լուսաւորութիւնը,
ինքեանք
կարգել
են
այժմ
Պապական
{գործերի}
վերայ
քննութեան
Ատեան։
Այն
մարդիկը,
որ
երբեմն
ի
վրայ
առաջ
վարէ
իր
ընթացքը
թէ
ներքին
եւ
թէ
արտաքին
{գործերի}
մէջ,
վաճառականութիւնը
եւ
ձեռագործութիւնը
ապահո՛վ
ութիւն
ամենայն
մարդու,
եւ
անաչառ
դատաւոր
ամենայն
{գործերի},
քե՛զ
եմ
յանձնում
իմ
խօսքերը,
որ
յաւէրժացնես
քո
ից
առաւել
զայրացողը
գործավարն
էր,
որ
իւր
անվայել
{գործերի}
համար
պէտք
է
զրկուէր
իւր
պաշտօնից:
Առաջին
տհաճու
արտականութիւնքը
ճանաչելով,
չխառնուէին
վերակացուի
{գործերի}
մէջ:
Այն
ժամանակը
կարդինալը
մի
բարի
յիշատակ
կը
թ
ում
էր
Հռոմայ
ժողովուրդը
նորա
ազգատեաց
եւ
անարժան
{գործերի}
համար.
սորա
վերակացութեան
ժամանակը
շատ
մեծամեծ
ա
ետոյ
այս
քահանայապետի
օրերումը,
նորա
հոգեւորական
{գործերի}
մէջ
խառնուեցաւ,
այնտեղ
եւս
իւրեան
լաւ
դրստեց:
Թ
անելով
իւր
մեծ
բարերարը,
որի
հետ
պապը
եկեղեցական
{գործերի}
պատճառով
ունէր
շատ
վէճեր:
Թող
մեզ
խրատ
լինի
այսպ
ան
համարելով
արտաքսել
նորան
իւր
երեսից
եւ
հոգեւոր
{գործերի}
պաշտօնից:
Այն
պապին,
որի
խոհեմութեան
վերայ
զարմ
ր,
եթէ
իւր
դարբնութեամբ
պարապէր,
քան
թէ
այնպիսի
{գործերի}
մէջ
խառնուէր,
որ
իւր
խելքից
դուրս
էին:
Յիմար
մա
բ
խոստովանելով,
չմտանէին
այդպիսի
մեծ
եւ
ընդարձակ
{գործերի}
մէջ:
Որովհետեւ
այնպիսի
փառաւոր
հանդէսներում,
ող
էս.
Այժմ
ունի՞ս
դու
մի
ուղիղ
հայեացք
այս
մարդերի
{գործերի}
վերայ.
տեսա՞ր
դու
այդ
մարդերի
ապաշնորհութեան
չափ
Ղազարը
եւ
սիրում
է
նորանց"։
Այս
բաները
ասողների
{գործերի}
մասին
ես
ահա
լուռ
եմ
կենում,
որովհետեւ
ինձ
բնա՛ւ
վ,
թէ.
"
բայց
Սա
ինչի՞"։
Այսպէս
էլ
ես,
իմ
{գործերի}
համեմատ
արժանի
պատուհաս
ընդունեցի
ահա,
եւ
խոստով
ն
վերայ,
նորա
ձեռքը
պարապած
չէ
զանազան
վիճակային
{գործերի}
մասին
իւր
յատուկ
ձեռքով
կոնդակներ
գրելուց
այս
եւ
ան
ոստիկանը,
գրականութեան
մեծ
դեւը
եւ
ամուսնական
{գործերի}
գլխաւոր
կառավարիչը:
Բացի
սորանից
այսօր
տարեգլուխ
սաց
վէզիրը
գլուխ
տալով:
-
Այսուհետեւ,
բոլոր
{գործերի}
մասին,
ես
քո
հետ
ուրիշ
կերպ
չեմ
խօսելու,
եթէ
ոչ
այդ
ծայրագոյն
Բրամինը,
մինչեւ
ես
լսեմ
ամուսնական
{գործերի}
գլխաւոր
կառավարչի
յայտարարութիւնը:
Է
Ես
չկամ
րարութիւնը:
Է
Ես
չկամիմ
նկարագրել
ամուսնական
{գործերի}
գլխաւոր
կառավարիչ
դեւի
արտաքին
կերպարանքը.
պատճա
է
ասել,
որ
Ֆիֆիքոքոյ
դեւը
(այսպէս
է
ամուսնական
{գործերի}
գլխաւոր
կառավարչի
անունը),
շատ
լաւ
դեւ
է,
շատ
քո
ցուցակը:
Ֆիֆիքոքոն
տուեց
նորան
ամուսնական
{գործերի}
ցուցակը
մի
երկայն
թղթի
վերայ.
այս
միայն
վերջին
ա
թի
վերայ.
այս
միայն
վերջին
ամսի
ցուցակն
էր,
այն
{գործերի},
որ
պատահել
էին
բովանդակ
երկրագունդի
վերայ:
վերայ:
-
Ես
ճշմարիտ
եմ
ասում,
որովհետեւ
քո
{գործերի}
ընթացքը
շատ
արագ
է:
-
Ձեր
մռայլութիւն,
կանա
,
-
Ասմոդե՛յ,
որպէս
վարձ
երկրի
վերայի
ամուսնական
{գործերի}
գլխաւոր
կառավարչի
աշխատութեանը,
հրամայիր
ոսկեզօծ
թիւն
պատրաստիր
շուտով
այս
ծայրագոյն
Բրամինի
բոլոր
{գործերի}
մասին,
որ
այնքան
երկար
տարի
աշխատեցաւ
դժոխքի
օգտ
Ձեր
մռայլութիւն,
ես
երէկի
արդէն
յանձնել
էի
նորա
{գործերի}
մատեանքը
քարտուղարին,
որ
ծանօթութիւնք
հաւաքէ
այն
քը
գուշակողների
մասին,
կամ
նոցա
գործած
գերբնական
{գործերի}
մասին,
-
շարունակեց
պ.
Մարկոսը:
-
Յատկապէս
նուէլը:
-
Հը՛մ,
ժողովրդին
ի՛նչ.
եկեղեցական
{գործերի}
մէջ
ի՛նչ
գործ
ունի
ժողովուրդը.
այստեղ
հոգեւոր
իշ
րան
է
ստուգապէս
կատարուած
իրողութենների,
կամ
այդ
{գործերի}
մէջ
գտանուած
մարդերի,
իսկ
բանաստեղծութիւնը
դուրս
քանի
ժամանակից
յետոյ
սկսեց
նա
ձեռք
զարկել
մեծ
մեծ
{գործերի}.
սկսեց
իւր
վերայ
առնուլ
զանազան
տէրութենական
պաշ
էր
պ.
Յովնաթանեանցի,
եւ
նորա
ձեռքում
էին
բոլոր
{գործերի}
հաշիւքը:
Շտապելով
ներս
մտաւ
գործակատարը:
արասիք
բարձուած
են
սայլերի
վերայ:
Դուք
էգուց
ձեր
{գործերի}
աւարտելուց
յետոյ,
5
ժամուն
կը
գաք
ամառանոց
ճաշել
րի
անձնապահպանութեանը,
երբէք
զարմանում
չենք,
որ
{գործերի}
ծուռ
ու
սխալ
ընթացքը
հասուցել
է
եւ
մի
վնասակար
նպ
ուցանել
պապերի
եւ
առհասարակ
եկեղեցականների
անկարգ
{գործերի}
վերայ։
Դեռեւս
շատ
յառաջ
այս
իրողութեններից
ս
ութեան
պատմագրքի
մէջ,
որ,
մարդկութեան
կեանքի
եւ
{գործերի}
յիշատակարանը
լինելով,
կարող
էր
աւելի
լուսափայլ
կ
այդ
գրքերը
եւ
ձեռք
բերած
արծաթովը
մէջ
մտանել
այլ
{գործերի}
։
Նորա
աշակերտքը
հետեւում
են
իւրեանց
վարդապետին։
՝
նոցա
կամակոր
եւ
ֆանատիկոս
պապականութիւնը։
Այդ
{գործերի}
մէջ
մեք
հանդիպում
ենք
նոցա
որպէս
իտալական
ճիզուիթ
եսին,
ստացաւ
անչափ
հարստութիւն
եւ
բոլոր
Եւրոպայի
{գործերի}
վերայ
ազդեցութիւն
ունենալուց
յետոյ
հիմնեց
Պարագու
չէր
կարելի
ջնջել.
նա
վաղուց
ահա՛
մտել
էր
աշխարհի
{գործերի}
մէջ։
Պիոս
VIIը,
որին
որսացել
էին
Յիսուսեանք
ած
Լօյոլայի
սրտումը,
կը
տեսանենք
յետոյ,
թէ
ի՞նչ
{գործերի}
ծնող
դարձան։
Գարունը
վերայ
հասաւ։
Հարկաւոր
րին.
նոքա
յանցաւոր
էին
համարում
այս
եւ
սորա
նման
{գործերի}
մէջ
Կարգի
անդամները։
Բանը
այսպէս
լինելուց
յետոյ
մ
էին
իւրեանց
արտօնութիւնը
մանաւանդ
Եպիսկոպոսական
{գործերի}
մէջ,
այն
արտօնութիւնը,
որ
Հռովմի
աթոռը
ինքը
իւր
րը
մնացին
Տրիդենտի
մէջ
եւ
շարունակեցին
եկեղեցական
{գործերի}
քննութիւնը.
այս
կերպով
ընդհանուր
ժողովը
գլուխ
չ'
որդութենովը,
ձգում
էր
նորան
զանազան
կարգից
դուրս
{գործերի}
մէջ,
որոնք
մինչեւ
անգամ
անհնարին
բաների
կարգումն
իլքներից,
երազներից
եւ
դարձուցանէին
նորան
իրական
{գործերի}
վերայ։
Իգնատիոսը,
բնակուելով
Պապական
Ապարանքի
մ
կաւ
էին
պատահում
այսպիսի
ժողովքներ
եւ
այն
երեւելի
{գործերի}
մասին։
Գեներալի
մահից
յետոյ
իսկոյն
նորա
տեղը
բռն
ճանաւորքը,
դուրս
էր
տալիս
նոր
օրէնքներ,
երեւելի
{գործերի}
ժամանակ
հրաւիրում
էր
իւր
չորս
օգնականքը։
Բայց
նո
տարարութեններից,
իւր
ներգործութիւնը
յարմարում
էր
{գործերի}
ընթացքին։
Այս
կերպով
ահա՛
լրտեսութիւնը
եւ
ստրկակ
աշտօնքը
պարզ
եւ
յատկացած։
Բայց
այսքան
պաշտօնների
{գործերի}
մէջ,
որ
շատ
լաւ
կապած
են
մինը
միւսի
հետ,
չ'կայ
անկօր։
Այս
շրջմոլիկ
Եւրոպացի
մեծ
բրամինի
հրաշալի
{գործերի}
լուրը
տարածուեցաւ
ժողովրդոց
մէջ.
ամենայն
հասակի
իբրեւ
Քրիստոսի
փոխանորդ
աշխարհի
երեսին,
հոգեւոր
{գործերի}
մէջ
չէ
կարող
սխալուիլ։
"
Բայց
կարելի՞
է,
արդեօք
որդի
եմ,
եթէ
մտածէի
դատողութիւն
առնել
Եւրոպական
{գործերի}
վերայ"։
"
Սրբազան
Պապը
չէ
կամենում
դատողութիւն
ժամանակ,
երբ
Մեցցաբարդան
խօսում
էր
Պապի
ամենայն
{գործերի}
մէջ
անմեղանչականութեան
վերայ,
Կայսրը
համեմատեց
ն
կապետական
քարոզիչք,
որ
հասկանում
էին
ժամանակակից
{գործերի}
ընթացքը,
դուրս
դրեցին
Քաղաքական
սկիզբն
ըստ
ամենա
ւմ
էին
իւրեանց
պաշտօնը
եւ
խառնւում
էին
աշխարհական
{գործերի}
մէջ,
այնպէս
եւ
վերոյիշեալ
Ֆրանսիայի
եւ
Նավարրայի
կերպը,
ինչ
որ
վերաբերում
էր
Ֆրանսիայի
քաղաքական
{գործերի}
կարգին։
Հանճարեղ
Րիշիլիէն
զարմանալի
ճարտարութենո
ատում
էր
Յանսէնին
այն
պատճառով,
որ
վերջինս
նորա
{գործերի}
ընթացքը
անուանել
էր
Մաքիաւելական
եւ
դատապարտել
էր
Ֆրանսիացոց
համար...
Յիսուսեանների
յանցաւոր
{գործերի}
տարեգրութեան
մէջ
նշանաւոր
է
մանաւանդ
այն
գործը,
րատ
չպահելով
իւր
քահանայութիւնը,
իւր
դատապարտելի
{գործերի}
վկայելով
եւ
այդ
գործերից
հարստահարուած
եւ
բռնաբար
դական
ժողովների
բարձր
հսկողութիւնը:
Հոգեւոր
{գործերի}
վերաբերմամբ
առաջնին
համազօր
միւս
ժողովը,
դարձեալ
փական
դպրութեան
մէջ,
այսինքն
նոցայ
բանաստեղծական
{գործերի}
մէջ
երեւում
է
նոցայ
հոգին,
նոցայ
վարք
ու
բարքը
ե
ապա
մեր
ասելիքը
պիտի
հիմնենք
մեր
հին
հեղինակների
{գործերի}
եւ
անողոքելի
երկրաբանութեան
վրայ:
Բռնելով
այս
ճա
ւմ
է
մի
պահարան,
մի
շտեմարան
սքանչելի
անցքերի
եւ
{գործերի},
իսկ
միւս
բոլոր
մարդիկը,
այն
մէկ
նշանաւոր
մարդո
ընդունում
են
եւ
ճանաչում
են,
ու
Չելլինու
հրաշալի
{գործերի}
համար
քեզ
հաց
չեն
տալիս,
ո՛րը
կարող
է
քո
պէտքերի
,
իսկ
Դուռն
իրավունք
չունի
քրիստոնյաների
կրոնական
{գործերին}
միջամտելու:
Այդ
պատճառով
նա
համբերում
էր,
իսկ
ա
ասէր
մտքեր
ամենայն
օր
գտանում
էք
ձեր
անքրիստոնեայ
{գործերին}
եւ
խորհուրդներին
օգնական,
կարող
էք,
իհարկէ,
պա
ած,
այլ
միայն
եթէ
միւս
հսկայ
քերթողների
սքանչելի
{գործերին}
կարողանանք
խելահաս
լինել,
մեզ
արդէն
բախտաւոր
կը
ւնը
գեղեցիկ
էր,
Եթէ
ես
գործ
դնէի,
Իմ
{գործերին}
պարապելով՝
Ինձ
ճանապարհ
բանայի։
-
Իրաւունք
թողո՞ւց
պ.
Այվազովսքին
այսուհետեւ
իւր
{գործերին}
կամ
գրածին
հաւատալու...
-
Անտարակոյս:
-
արարուեստ
հոգի
է,
տեղեակ
մանրամասնաբար
իւր
բոլոր
{գործերին},
որ
արդէն
վաղուց
նորա
քննութեան
տակ
մնացել
էին
հ
ին
այդպիսի
բաների
լուրը՝
իրենց
մէջ
բուն
դրած
չար
{գործերին}
որպէս
մի
օգնութիւն։
Բայց
ո՞վ
արդեօք
անհաւատնե
ւր
առեւտրական
գործողութիւնքը:
Նա
ձեռք
էր
զարկում
{գործերին}
նոյն
վստահութեամբ,
ինչ
վստահութեամբ
հմուտ
եւ
վար
մանքների
դժուարութիւնը
արգելք
եղաւ
այս
զարհուրելի
{գործերին},
որպէս
յառաջ
խաղալուն
նոյնպէս
եւ
աճելուն։
Լ
իւրացրել
են
իրաւունք
`
խառնուելու
հայկական
բոլոր
{գործերին},
վարելու
այդ
գործերն
ուղղակի
կամ
Կ.
Պոլսի
հայ
պ
ն
վերաբերում
էր
միայն
հայ
ազգի
ներքին
ու
կրօնական
{գործերին}:
Ուստի
եւ
Դուռն
հնարաւորութիւն
չունէր
ձեռնարկելո
րբ
որ
կարելի
կը
դառնար
`
միջամտելու
հայերի
ներքին
{գործերին},
ոչնչացնելու
Կանոնադրութիւնը
եւ
հայկական
բոլոր
գ
համար:
Չկամիմ
դարձեալ
մէջ
բերել
իմ
առ
ու
տրական
{գործերիս}
ընթացքը,
որովհետեւ
նոքա
ոչինչ
յարակցութիւն
չունի
նա
այնքան
զբաղված
է,
որ
չի
կարող
մի
ժամով
կտրվել
{գործերից}
՝
ինձ
հետ
տեսակցելու
համար.
ասենք,
գործը
գերադա
ողբերգութիւնը
Պ.
Վերդի
երաժշտի
բոլոր
երաժշտական
{գործերից}
պատուականն
է:
-
Բայց
միտքը
ի՞նչ
է,
-
հարցան
րբ
ես
մի
փոքր
թեթեւացայ
իմ
առեւտրական
անվերջանալի
{գործերից},
մտածեցի
ընթերցանութեան
եւ
մատենագրութեան
պարապե
կաց
ձայնը,
հասարակաց
բողոքը,
մի
հոգեւորի
անօրէն
{գործերից},
լիակատար
զօրութիւն
ունի
մարդասպանը,
գողը,
պոռ
ւնը՝
քաղելով
արդարամիտ
եւ
ճշմարտասէր
հեղինակների
{գործերից}.
եւ
այս
նախ,
որ
իմ
ընթերցողքը
չ'համարեն,
թէ
Պա
ործարանը
եւ
ցոյց
տար
իւր
պտուղքը:
Պապի
արժանաւոր
{գործերից}
մինը
եւս
այս
էր,
որ
քաջ
իմանալով,
թէ
մինչեւ
գոր
,
ես
աւելորդ
չեմ
համարում
այստեղ
յառաջ
բերել
նորա
{գործերից}
մէկ
քանիսը:
Երբ
պապը
յանձնում
է
սորան
մի
ցուցանե
կը
կազմէին
մի
ժողով
աւազակների:
Հոգատարների
{գործերից}
երեւում
է,
որ
գրեթէ
նոքա
միշտ
կամեցել
են
եւ
իւրա
արդում
ենք
հետեւեալ
հեղինակների
անունները,
որոնց
{գործերից}
որպէս
թէ
քաղել
է
ամբողջ
այդ
գլխի
բովանդակութիւնը
ական
խոստմունքը,
միայն
թէ
փոքր
ինչ
թեթեւանար
իւր
{գործերից}
։
Աբովեանը,
քաջալերութիւն
ստանալով
այն
կրկին
անգ
բութիւններից,
խաբեբայութիւններից
եւ
առհասարակ
իմ
{գործերից},
որ
հիմնած
ու
հաստատած
էին
Ձեր
մռայլութեան
պաշտօ
չ
էր,
ես
միլիոնաւոր
մարդ
հանեցի
խաղաղ
եւ
օգտակար
{գործերից}
եւ
ձգեցի
նոցա
այս
բաբելոնեան
խառնակութեան
մէջ,
ո
ռայել
այս
նամակս,
մի
օր,
երբ
թեթեւացած
կը
լինիմ
{գործերից},
ցոյց
կը
տամ
ձեզ
ձեր
անձը
Յիշատակարանիս
հայելու
գուցէ
կը
հրաժարուին
ապագայումը
այդպիսի
երեխայական
{գործերից}
։
Մոսկուացի
հայ
սխօլաստիկը
եւս
խօսում
է
ղեցական
սուրբ
հարց
մասին,
մեր
ազգային
հեղինակների
{գործերից},
իւրեանց
համար
Մագիստրոսանում
եւ
Վարդապետանում
էի
տեղի
հանգամանքներին,
որի
մէջ
գտանւում
էին։
Այս
{գործերից}
մի
քանիսը
մանաւանդ
արժանի
են
հարցասիրութեան
իւրեա
հետ
հաղորդութենից,
երբ
ազգը,
զզուելով
այդպիսու
{գործերից}
եւ
պարտաւորելով
նորան,
իրաւունք
է
ստանում,
որ
լ
ութիւնը,
իւր
դատապարտելի
գործերի
վկայելով
եւ
այդ
{գործերից}
հարստահարուած
եւ
բռնաբարուած
ժողովուրդի
վկայելով
նել
ձեզ,
որ
դոքա
մեր
ժամանակի
շատ
լաւ
եւ
յարգելի
{գործերիցն}
են:
-
Դոքա՞
են
ձեր
ժամանակի
գործը.
ուրեմն
պ
խառնուելու
հայկական
բոլոր
գործերին,
վարելու
այդ
{գործերն}
ուղղակի
կամ
Կ.
Պոլսի
հայ
պատրիարքների
միջոցով
եւ
անչափ
պարապմունքիս,
թե
անձնական
եւ
թե
օրագրական
{գործերով}:
Մինչեւ
այս
նամակիս
Ձեր
ստանալը,
կարծեմ
որ
հասա
ք
օր
ու
գիշեր
պարապած
են
յուրյանց
թշվառ
աբեղաների
{գործերով},
կրոնական
վեճերով
եւ
միություն
խափանելով:
Ա
ոնէութեան
կանոնների
վերայ.
ամօթ
քեզ,
որ
այդպիսի
{գործերով}
ես
պարապում.
ո՛վ
գիտէ,
որքա՛ն
խեղճ
Հայ
պատանիք
ծ
են,
որ
եթէ
մեր
Հայերը
եւս
պարապելու
լինէին
այդ
{գործերով},
արժանի
էին
դատապարտութեան:
Մի՞թէ,
ձեր
կար
ւցանէ
իւր
մարդկութիւնը
այս
շնորհին
իւր
առաքինական
{գործերով},
ուրեմն,
պիտոյ
է
լուսաւորէ
եւ
հարստացնէ
իւր
բան
Իմ
աչքումը
այն
մարդիկը,
որ
պարապում
էին
այսպիսի
{գործերով},
ոչ
թէ
միայն
քրիստոնեայ
չեն,
ոչ
թէ
միայն
քահանա
նօթք,
բայց
նոքա
պարապում
էին
կամ
իւրեանց
ազգային
{գործերով}
կամ
ընդհանուր
մարդկութեան
գործերով:
Օրերը
եւ
շաբ
ւրեանց
ազգային
գործերով
կամ
ընդհանուր
մարդկութեան
{գործերով}:
Օրերը
եւ
շաբաթները
վազում
էին
ջրի
պէս,
բայց
եւ
աքացի,
զբաղուած
լինելով
վաճառականութեամբ
կամ
այլ
{գործերով},
չկամիս
կամ
ձեռնհաս
չես
քո
բաժին
ընկած
հողը
մշակ
Գանգատդ
անգամ
յիմար
է,
Թէ
աշխարհն
իւր
{գործերով}
Բոլորովին
փոխուել
է:
Աշխատում
ե
քը,
սրբել
նոցա
ճակատի
քրտինքը
եւ
բարի
եւ
Ազգաշէն
{գործերով}
օրինակ
դառնալ
նոյնպէս
իւրեանց
ընկերներին։
Ես
Հայրապետեանցին
[Էջմիածնից]
7
89
Կաթողիկոսին,
{գործերով}
8
90
Համասփիւռին
11
91
Հայրապետեանցին,
ապա[հովա
ի
վերջոյ
անճար
մնալով
ազգի
ազատութեան,
թէեւ
սխալ
{գործերով},
զոհ
էր
բերում
դրուժան
թագաւորը,
ի՛նչ
բանի
մէջ
հայրագութ
սիրով,
արժանաւոր
գնացքով
եւ
արժանաւոր
{գործերով}
իւր
անձը
սիրելի
շինէր
նոցայ
եւ
ժողովրդի
նորա
վերա
յանդգնեցնում
ինձ
վարդապետելու,
պի՛ղծ
եւ
վատթա՛ր
{գործերով}
լցուած
մարդոց
պէս,
որ
իրենց
գերանին
չնայելով,
ո
ւ
միշտ
վառ
հոգին,
թէեւ
շատ
պարապած
լինէր
առանձին
{գործերով},
քաղցր
հաճութեամբ
սովոր
էր
մտածել
ազատ
րոպէների
նակը։
Երբ
նա
հարկադրուած
էր
պարապիլ
Տէրութենական
{գործերով},
խմում
էր
քանի
մի
բաժակ
Շամպայնեան
գինի,
որ
արծ
հանդէս
չի
գալիս.
ներգործողքը
իրենց
խօսքերով
կամ
{գործերով}
ցոյց
են
տալիս
մեզ
իրենց
ո՛վ
եւ
ի՛նչ
լինելը:
Մեծ
վմէական
եկեղեցու
հոգեւորականները,
Ալեքսանդր
VI-ի
{գործերովը}
եւ
Լեւոն
X-ի
շռայլութենովը
պակասել
էին
պատշաճից.
մ
ամեն
օր
Համալսարանումը,
հետո
նստում
եմ
տանս
իմ
{գործերովս}
պարապած,
այդ
ասողների
գլխուն
վերան
այնքան
մազ
չկ
յացվող
հասարակությունն
իրավունք
չունի
ժողովրդական
{գործերում}:
Ֆրանսիացի
հայտնի
մաթեմատիկոս
Պուասսոնը
երկար
ժա
կացությունները
բնավ
անհրաժեշտ
չեն
մեր
հասարակական
{գործերում}
ձայն
ունենալու
համար,
շնորհված
հրովարտակը
չի
վեր
բարեւը,
ի
սրտե
հաջողություն
եմ
ցանկանում
նրան
իր
{գործերում}:
Հաղորդի՛ր
իմ
բարեւը
մեր
ծնողներին,
եղբայրնե
էր
մի
փոքր
աւելի
շրջանկատ
լինել
այսպիսի
ծանրակշիռ
{գործերում}.
պատճառ,
մի
քանի
տարի
ոտքի
վերայ
պահել
մի
դպրոց
ւելի
մարդիկ,
անյաջող
գտանուելով
որեւիցէ
նշանաւոր
{գործերում},
փոխում
են
իւրեանց
մտքերի
տրամադրութիւնը
ամենեւի
եւս
հանդէս
ունենայ
բանաստեղծութեան
մէջ,
պատմական
{գործերում}
զրկուած
է
ամենայն
արժէքից:
Դարձեալ
Պ.
Խուդա
Ինչքան
կին
մարդ,
մի
թոյլ
էակ,
Պատերազմի
{գործերում}
`
Կարէ
օգնել
իւր
եղբօրը,
Զանց
չարեցի
նց:
Իսկ
վերակացուին
առաջարկում
էր
այսպէս.
"
քոյ
{գործերում}
պիտոյ
էր
քեզ
օգնական
առնուլ
հոգատարքը"։
Թէպէտ
ա
արապելով:
Հետ
ուրեմն
պապից
նորան
յանձնած
մի
քանի
{գործերում}
հաւատարիմ
եւ
մտերիմ
երեւելով,
նորանից
ձեռնադրւու
են:
Սա
թէպէտ
այս
պաշտօնի
մէջ
թոյլ
է,
բայց
ուրիշ
{գործերում}
հինգ
մարդու
հաւասար:
Սա
առաւել
տեղեակ
լինե
աց,
կամ,
եթէ
սոցանից
շատ
առաջ
ապրած
հեղինակների
{գործերում}
էլ
լինի
սոցա
նմանքը,
մենք
միահամուռ
մերժում
ենք
ադար
ապաշխարութիւնը,
երեխաներ
կրթելը,
ընտանեկան
{գործերում}
միջնորդ
լինելը
բղխում
էր
առաջ
միմիայն
հաւատից,
բ
կ
հովուապետ
Հասունեանը,
որը
յայտնի
է
բուլղարական
{գործերում}
ունեցած
իր
միջամտութեամբ,
վաղուց
ի
վեր
դաւեր
է
լ
շիռ
ունենալ
գործարանումը
ծառայելով:
Այսպիսի
{գործերումը},
ուր
պարունակւում
է
ժողովրդի
կեանքը
եւ
նորա
բարո
,
որ
այն
ժամանակում,
իբրեւ
երեսփոխան
Կարոլոս
Vի
{գործերումը},
երեւելի
ներգործող
անձն
էր
Պապական
պալատի
մէջ։
Համալսարանի
մէջ։
Իբրեւ
երեսփոխան
Կարոլոս
Vի
{գործերումը},
Օրտիցը
հարկադրուած
էր
մնալ
միշտ
Հռովմի
մէջ,
վա
ում:
Ցեյլոնից
Մադրաս,
իսկ
Մադրասից
Կալկաթա:
{Գործերս}
բավական
լավ
են
գնում,
բայց
դեռ
ավարտվելու
աստղը
ն
եւս
չէր
մեղաւոր,
որովհետեւ
նոցայ
յանձնողքը
այս
{գործերս},
գրեթէ
գլխաւորապէս
աւագ
մարդերից
էին:
Նա
ի՞նչ
է
-
Նախ
որ
ես
դեռ
որոշած
չէի
գնալու
օրը,
երկրորդ,
{գործերս}
դեռ
չեմ
աւարտել,
երրորդ,
դստերս
հիւանդութիւնը.
ը:
"
Հյուսիսափայլի
"
երեւիլը
մեծ
ազդեցություն
{գործեց}
ազգի
վերա,
շատ
բաներ
խոսեցավ
օրագիրը,
եւ
շատ
մա
տ,
այդ
հարկավոր
է:
Չգիտեմ
ի՞նչ
ազդեցություն
{գործեց}
իմ
նամակս
"
Հյուսիսափայլի
"
11
№
մեջ:
Շուտով
12
աւ
սպանեց
եւ
մի
նոր
թէեւ
սրբացուցած
յանցանք
էլ
սա
{գործեց}:
Ի՞նչ
է
այս
հաւասարութեան
խորհուրդը:
Քրիստո
ւն,
որի
դեւը
այնպիսի
մեծ
եւ
զարհուրելի
ցնցիւններ
{գործեց},
երբ
79
եւ
93
դուրս
էր
գալիս
ֆրանսիական
կազմուած
ի՜ն
լինել։
Դեռ
արարածների
սկզբի՛ց
շատ
ոճիրներ
{գործեց}
նախանձը
աշխարհում։
Սատանա՛ն,
դեռ
սկզբում,
նախա
ակը:
Տիրացուն
նկատեց,
որ
այս
ձայնը
տպաւորութիւն
{գործեց}
կոմսի
վերայ,
վասնորոյ
եւ
ասաց.
"
Ես
իմանում
եմ
ղութեան
ժամանակ,
մի
բան
շատ
անախորժ
տպաւորութիւն
{գործեց}
կոմսի
վերայ,
այդ
էր,
որպէս
հիւր
նստած
կանանց
մի
րայ:
Չգիտեմ
տեսաւ
թէ
չէ,
կամ
թէ
ինչ
ազդեցութիւն
{գործեց}
այդ
պատկերի
յայտնութիւնը,
եթէ
տեսաւ:
-
Ի՛նչ
Պապի
հակառակ։
Այս
ճառը
զանազան
տպաւորութիւն
{գործեց}
լսողների
վերայ։
Պապական
դեսպանները
մինչեւ
երկինք
մար
տէրութենական
հիմնաւոր
օրէնքներին
հակառակ
գործ
{գործեց}.
Ադամ
Շօյլ
Յիսուսեանը
ստացաւ
առաջնակարգ
Մանդարին
այս
օգուտ
չ'բերեց։
Րիշիէի
գիրքը
մեծ
տպաւորութիւն
{գործեց}
ժողովրդի
վերայ։
Այս
ժամանակումը
լուր
ստացուեցաւ
սովորութեան
տեղւոյդ,
որպէս
եւ
ցուցանեն
գործք
որ
{գործեցան}
յառաջ
ժամանակաւ։
Ապաքէն
Աբրահամ
կաթողիկոս
Լիբանա
նմոլար
պողոտայէն,
եթէ
յաւելցուք,
թէ
մեղանչականք
{գործեցեալք}
հրամանաւ
առաջնորդաց՝
դատապարտութեան
լինին
պատճառ
Ահա՛,
եղբայր,
քեզ
մի
դրօշ,
Որ
իմ
ձեռքով
{գործեցի},
Գիշերները
ես
քուն
չեղայ,
Արտասուքով
ւորական
վճռական
հնարները:
-
Եւ
զի՞նչ
արդէօք
{գործեցի}...
-
հարց
արեց
կէտադիրը
անհանգստութեամբ:
երս,
այդ
մասն
է
Կին
մարդերի
վիճակուել,
Մեծ
մարք
{գործեցին}
եթէ,
Ձեզ,
Աստուած
է
հրամայել:
Ես
ապրել
լաւ
գի
ասն
է
Կին
մարդերի
վիճակուել,
Մեծ
մարք
{գործեցին}
եթէ,
Ձեզ,
Աստուած
է
հրամայել:
ան
խորհուրդ:
Այս
խօսքերը
սաստիկ
տպաւորութիւն
{գործեցին}
պ.
Մարկոսի
վերայ
եւ,
վշտացնելով
նորա
անձնասիրու
ւթիւնքը
եւ
խօսքերը:
Շատ
տխուր
տպաւորութիւն,
{գործեցին}
այս
բաները
կոմս
էմմանուէլի
վերայ.
նա,
որ
քաջ
գի
ամենայ,
կարող
է
ասել
ֆերմերին.
"
Այսչափ
ժամանակ
{գործեցիր}
եւ
մշակեցիր
իմ
հողը,
ինձ
հատուցիր
այսքան
վարձ,
ուղղակի
քո
մարդկային
պարտքն
էր,
այն
զոհի
անունով
{գործեցիր},
վշտացուցիր
քո
ընկերի
ամենասուրբ
եւ
նուիրական
զգ
եցից
զթշնամիս
իմ։
Եթէ
արդարութիւնն
չիցէ
մեռեալ,
{գործեցից}
գործ
մեծ
'ի
զառամելութեանս
իմում,
իսկ
եթէ
արդարո
վ
տետրակի
չորրորդ
համարը.
թէ
ինչ
տպաւորութիւն
կը
{գործէ}
իմ
վերայ,
այդ
բանը
կը
գրեմ
հետեւեալ
փոստայով"։
Տեսանենք՝
այս
բարի
խորհուրդը
ինչ
ազդեցութիւն
կը
{գործէ}
Մուզաների
բարեկամի
վերայ:
Ես
ասել
էի,
թէ
"
։
Ազգին
անդամ
եղողը
ազգի
կենդանութեան
համար
պիտի
{գործէ},
ինչպէս
մարմնոյ
անդամք։
Միայն
աշխարհականք
չեն
ա
ցա,
մշակը
պիտի
սովամահ
մեռնի.
ո՞ւր
գնայ
եւ
ի՞նչ
{գործէ}.
իսկ
ֆերմերքը,
իւրեանց
կարգով,
կախուած
են
այն
թայ
23
միլիոն
ժողովուրդ,
անհող
եւ
անկայան,
ի՛նչ
{գործէ},
ինչպէ՛ս
ապրի:
Նոյն
հողը,
որի
վերայ
բնակւում
է
համար:
Ո՛ւր
գնայ
այժմ
այն
վաճառականը,
ի՛նչ
{գործէ}:
Հաւատարմութիւնը
ընկած
է,
ոչ
ոք
ապրանք
կամ
դրամ
ազդեցութեան
տակ
է
նա,
եւ
գործը
հիմք
չունի:
Ի՛նչ
{գործէ},
ուրեմն,
այդ
վաճառականը:
Մնում
է
նորան
իբրեւ
վ
ր
կամէր
պարապիլ
որեւիցէ
արուեստի,
չ'պիտի
ուղղակի
{գործէ}
այն,
ուր
հասած
էր
արուեստի
ներկայ
վիճակը,
այլ,
տեղ,
որովհետեւ
եթէ
իւր
ցանկացածին
չհասնի,
չպիտի
{գործէ}:
Այս
առեւտուր
է.
պիտի
տայ
ստանալու
ակնկալութեամ
ր
է.
պիտի
տայ
ստանալու
ակնկալութեամբ,
բարի
պիտի
{գործէ}
ստանալուց
յետոյ:
Եւ
այս
բոլորը,
հեթանոսական
եւ
,
-
ասաց
Մահտեսի
Թովմասը,
-
ի՛նչ
ազդեցութիւն
կը
{գործէ}
այս
տաղը
պ.
Եումի
վերայ:
-
Ի՛նչ
ազդեցութիւն
աղը
պ.
Եումի
վերայ:
-
Ի՛նչ
ազդեցութիւն
պիտի
{գործէ}.
նա
չէ
կարող
ընդունել
դորան,
որպէս
բուն
հայկակա
ւ
'ի
վանս
իւրենաց
ոչ
անդադար
խօսէին
եւ
խորհէին
եւ
{գործէին}
առ
'ի
ճարել
զարդարացումն
Հայոց,
եւ
իբր
թէ
ոչ
կրթ
նմանել
Աստուծոյ,
ապա
պիտոյ
է
եւ
նորա
գործերը
եւս
{գործէինք}:
Մարդը
կը
հասանէ
եւ
կը
ճանաչէ
այս
սիրու
խորհուրդ
եկեղեցու
դրանը
ծերացար,
այժմ
պիտի
խարդախութի՛ւն
{գործէիր}
հաշիւների
մէջ.
միթէ՛
մեք
չենք
հաւատում
քեզ:
Մեր
րոյական
է,
որովհետեւ
եթէ
օրէնքը
չարգելուր,
պիտի
{գործէր}:
Եւ
չգործեց
ոչ
թէ
հասկնալով,
որ
եթէ
գործէր,
իւ
պիտի
գործէր:
Եւ
չգործեց
ոչ
թէ
հասկնալով,
որ
եթէ
{գործէր},
իւր
նման
մի
ուրիշին
պիտի
զրկանք,
վիշտ
կամ
մահ
եւ
եթէ
չհաւատար,
թէ
փոխարէն
պիտի
ստանայ,
չ'պիտի
{գործէր}:
Մարդը
ուխտում
է,
եթէ
ես
այսինչ
բան
ստանամ
կամ
ոց
երգ,
փորձելու
համար,
թէ
ի՞նչ
տպաւորութիւն
կը
{գործէր}
իւր
վերայ
Հայոց
երգը,
ես
խոստացայ
լցուցանել
նորա
ւմ
նա
չգիտէ
հայերէն
․
միակ
տպաւորութիւն,
որ
պիտի
{գործէր}
նորա
վերայ,
այդ
էր
տաղի
երաժշտութիւնը
-
եղանակը
ը
XVIII
անհաւատ
դարումը
պիտոյ
է,
որ
տպաւորութիւն
{գործէր}
հասարակ
ժողովրդի
վերայ։
Այո՛,
երբ
Պարիի
մահուան
իրս
նորանորս
հանեն
եւ
զազգն
լուսաւորեն,
դուք
զի՞
{գործէք},
դատարկք
եւ
փասքուսք
վայրավատին
շրջիք
'ի
խաղս
եւ
ց
եմ
օրագրին,
ըստ
որում
մի
մարդու
անկարելի
է
այդ
{գործը}
կատարել):
Երկրորդ՝
օրագիրը
բաղկանում
է
չորս
մա
ւցանե
մեր
առաջարկությունը
եւ
թույլ
տա
սկսանել
մեր
{գործը}:
Պարոն
Նազարյանցը
նույնպես,
մի
պրոֆեսոր
Մուխլին
լու
ժամանակ
հայտնես
ինձ,
ի՞նչ
եղավ
մեր
վարժապետի
{գործը},
հույս
կա՞
փրկության
կամ
ողջ
առողջ
է,
եւ
գործը
գործը,
հույս
կա՞
փրկության
կամ
ողջ
առողջ
է,
եւ
{գործը}
ի՞նչ
դրության
մեջ
է:
Մեք
ամենքյան,
որոնց
որ
սորա
մասնակից
եղողների
թիվը
շատանա,
որպեսզի
այս
{գործը}
գլուխ
գալով,
վենետիկեցոց
աղբաթը
խառնվի.
այլեւ,
ցի
դորանից
մարդ
գնայ
այստեղից
Պետեր.,
որովհետեւ
{գործը}
մտավ
Государст[венный]
сов[ет],
հույս
կա,
որ
շո
տեղ
կգտանեն,
եւ
կկարողանամ
գլուխս
ապրեցնելով
իմ
{գործը}
շարունակել
եւ
այս
հուսով
դուրս
եկա
Մոսկվայից
եւ
ա
Սպասում
եմ
պ.
Հայրապետյանցին:
Պոլիցիայի
{գործը}
դեռ
շուտով
հառաջ
շարժվելու
չէ,
ըստ
որում
Ստռոգոն
Հնդկաստան,
ուր
կարողանային
բոլորովին
ավարտել
այդ
{գործը}:
Գուցե
թե
ոչինչ
բան
կորած
չէ,
այլ
ամենայն
բան
յ
Եթե
այդքան
ժամանակում
առանց
դատաստանի
չկարողանանք
{գործը}
ավարտել,
եւ
եթե
հարկավոր
լինի
դատաստան
մտանել,
ւնտ,
տասն
ամuից
ավելի
մնալու
հոգացողությունը
կամ
{գործը}
ավարտելուց
հետո
ճանապարհի
ծախքի
տնօրինությունը
յո
:
§
8.
Քաղաքը,
ընդունելով
այս
պայմանները
եւ
{գործը}
հանձնելով
մեզ,
կհարկադրվի
առանց
արծաթ
չթողուլ
մե
կան
բնագրին,
ըստ
որում
այդ
բնագիրը
72
թարգմանչաց
{գործը}
չէ,
այլ
կցկտուր
հավաքածո
ասորական
կամ
այլ
հունակ
վել
գործերից՝
ինձ
հետ
տեսակցելու
համար.
ասենք,
{գործը}
գերադասելի
է
տեսակցությունից:
Ի
սրտե
շնորհակա
թյան
դեմ՝
թուրքերեն
լեզվով
հանգիստ
շարունակեց
իր
{գործը}:
Սկզբում
ես
նրան
մի
փոքր
սաստեցի,
իսկ
հետո,
ըս
ասի.
"
Երիցս
քարկոծ
եղէց"։
Իսկ
եթե
նրան
այդ
{գործը}
հաջողվի,
ապա
նա
ինձ
մեծագույն
ծառայություն
մատու
յնիվ,
առաջ
է
գնում:
Ես
մտադիր
չեմ
ավարտելու
այդ
{գործը}
բանտարկության
մեջ,
եւ
անկարելի
էլ
է,
բայց
նա
ան
չո՞ւ
եւ
ի՞նչ
հիմունքով
-
այդ
մասին
դատելը
երեխայի
{գործը}
չէ,
իսկ
երբ
նա
կսովորի
ու
կմեծանա,
երբ
նրա
հասկ
ահանջ
արդարության:
Համենայն
դեպս,
ճշմարիտ
է
մեր
{գործը},
առավել
եւս՝
աներեսպաշտ
արդարության
դեպքում:
չ,
այլ
իբրեւ
նմուշ,
թե
ինչ
ոգով
են
վարել
ամբողջ
{գործը}:
Իսկ
ինչ
վերաբերում
է
վավերագրի
էությանը,
ապա
ե
"..
Ես
կարող
էի
արդարացնել
եւ
պաշտպանել
մեր
{գործը},
մինչեւ
իսկ
ընդունելով
այդ
վավերագրերը,
որովհետ
,
որ
դա
շատ
ծանր
է
ինձ
համար:
Դժբախտաբար,
իմ
{գործը}
անշարժ
վիճակում
ընկած
է
սենատում,
ու
չգիտեմ
եւ
չ
որ
դուն
ալ
նույն
ոգվույն
կհետեւիս
եւ
օր
առաջ
այս
{գործը}
վերջանալուն
ջանք
կանիս,
ապա
թե
ոչ,
վնասը
ձեզ
կլ
լ
իմ
անձը:
Ես
բոլորովին
համաձայն
եմ,
եւ
եթէ
այդ
{գործը}
յարաբերութիւն
չունենար
մեր
ազգի
հետ,
եթէ
դա
յիմա
այդ
խորհուրդը
Հայաստանին։
Մեք
եւս
կ'առնէինք
այդ
{գործը}
եւ
չէինք
ծանրաբեռնելու
ձեզ,
եթէ
մօտ
լինէինք
Մասե
եռքով
ոչնչացուցած
է
երեւում,
ինչպէս
եւ
միւս
նորա
{գործը}
՝
"
Շարք
կաթողիկոսաց
"
անունով։
Խնդրեմ
կարդացէք
-
Ես
Էֆիմերդէ
չունիմ։
Ա՞յդ
է
քո
շատ
հարկաւոր
{գործը},
խելքիդ
աղ
առնեմ.
ո՛վ
մարդ,
տարիքդ
քառասունից
մի
այդպիսի
մարդ
մի
փոքր
ուշացնում
էր
իւր
կատարելի
{գործը},
այսինքն՝
ո՛չ
թէ
իրողապէս
ուշացնում
էր,
այլ,
ուշացնում
էր,
այլ,
հանդարտութեամբ
կատարելով
իւր
{գործը},
ամենայն
ապահովութեամբ
աշխատում
էր
հասանել
նպատա
ի
արծաթագլուխ՝
քաղաքի
եւ
ազգի
այս
եւ
այն
օգտակար
{գործը}
յառաջացնելու
համար,
որովհետեւ
եղածների
մասին
անհ
թէ
դոքա
մասնաւորք
են,
եթէ
դոցա
չէ
վերաբերում
այդ
{գործը}
ազգի
եւ
հասարակութեան
անունով,
ուրեմն
ո՞վ
է
հասա
թեամբ,
ինչպէս
կ'ընթանար
այն
դիպուածում,
եթէ
այդ
{գործը}
վերաբերուէր
մասնաւորապէս
իւրեան:
Բայց
եթէ
ճշմարի
է
երանաշնորհ,
բազմերախտ
եւ
սրբազնագործ,
եւ
նոցա
{գործը}
՝
յիշատակ
ճշմարիտ
ազգասիրութեան:
Իմ
աչքումը
այն
նչո՛ւ
համար
ձեռքից
փախուցել
է
այս
կամ
այն
օգտաբեր
{գործը}
։
Այդ
օրերում
ուրախանում
է
եւ
աղքատը,
իւր
վերջին
ց.
ասես
թէ
դորա
հեղինակը
հարկադրանքով
գրել
է
այդ
{գործը}:
Նա
ամենայն
տեղ,
ամենայն
րոպէ
զանազան
ազգասիրակ
մեր
թիֆլիզեցի
ժողովրդի
կեանքից,
Պ.
Ալադաթեանցի
{գործը},
բաւական
կենդանութիւն
տուեց
հայկական
բնաւորութեն
:
Թէեւ
մի
նպատակ
կամ
մի
վճռողական
կէտ
չունէր
այդ
{գործը},
ուստի
եւ
մեք
աւելի
յարմար
ենք
տեսանում
նկարագիր
փոյթ
չէ,
որ
առաջին
անգամ
մի
փոքր
անհարթ
է
գնացել
{գործը},
ուրիշ
անգամ
գուցէ
լաւ
լինի,
եւ
պարոն
ուսանողքը
մի
մարդու,
նոյնպէս
մի
ազգի
եւ
ամբողջ
մարդկութեան
{գործը}:
Կէս
մի
Շամիլի
անարգ
կարծիքը
ազատութեան
եւ
մեր
կ
երը
եւս
նոյնպէս,
ըստ
որում,
մտածում
եմ,
որ
այդ
{գործը}
բաւական
արժանաւոր
բան
լինի:
Հրատարակողներից
մինը
մական
հնախօսութեան
հետ.
երեւի
մտածում
է,
թէ
իւր
{գործը}
պատկանում
էր
հնախօսութեան:
Այդ
կողմից
հեշտութեամ
ւով
եւ
ցաւում
ենք,
որ
այդքան
քրտինքով
յառաջ
եկած
{գործը}
մեռած
է
ազգի
համար:
Մեք
ցաւում
ենք,
մանաւան
նաւանդ,
արգոյ
վարդապետի
աշխատութեան,
քան
թէ
այդ
{գործը}
մեր
ազգին
անհասկանալի
մնալու
վերայ։
Հայր
Խորէնին
ւնը,
որով
բողոքում
է
նա...
Այսպիսի
հեղինակի
{գործը}
լինում
է
միշտ
միստիկական,
բայց
մեր
ազգին
հարկաւո
աւլոս
եւ
Վիրգինէ
"
անունով
Բեռնարդէն
դը
Սան-Պիեռի
{գործը},
"
Փելիքս
եւ
Պաւլինէի
"
մէջ
պիտի
տեսանէ
մի
կոյր
ատարուած
աւելի
կոպիտ
եւ
անբնական
կերպով:
Այդ
{գործը}
(բնագիրը)
չունի
ոչինչ
մատենագրական
արժանաւորութ
ւմ,
որ
այդ
դիւախորհուրդ
մարդիկը
գովէին
մեզ,
մեր
{գործը},
մեր
ուղղութիւնը,
ըստ
որում
մեք
ինքնին
պիտի
կաս
դու
յանձնէ,
հաշիւը
եւ
ապրանքը
ստանայ
իւրեանից
եւ
{գործը}
աւարտել:
Բէգզադէն,
երկար
ժամանակ
այս
աղաչան
բերութեան
եւ
անդուլ
աշխատութեան
Տէրը
կ՚առնէ՞ր
այդ
{գործը}
անմիջապէս:
Տիրոջ
առաջեւ
դատապարտուած
է
ծուլո
նել
եւ
ապա
խնդրել
Տիրոջ
յաջողութիւնը:
Առաջին
{գործը}
է
դպրոցների
հիմնարկութիւնը.
այս
է
մեր
առաջին
եւ
:
-
Արհեստաւորը,
կատարելով
իւրեան
ապսպարուած
{գործը},
կարօտութիւն
չունի
մտանել
այն
խնդրի
մէջ,
թէ
ի՛ն
տանել
այն
խնդրի
մէջ,
թէ
ի՛նչ
չափով
պիտանի
էր
այդ
{գործը}
ապսպարողին:
Նորանից
խնդրում
են
կօշիկ,
նա
կարում
,
որի
համար,
գո՛նէ
արտաքին
ձեւով,
տպուել
էր
այդ
{գործը}.
մեք
կամինք
այստեղ
նկատել
դորա
հետեւանքը
վերաբեր
ը:
Չենք
ուրանում
նոյնպէս,
որ
Պ.
Չերքեզեանի
{գործը}
շատ
եւ
շատ
հաճելի
էր
եղել
մի
այլ
երկակենցաղ
պարոն
՝
երկու
անգամ
մեծ
Պ.
Խուդաբաշեւի
գրքից
(պարոնի
{գործը}
չարժէ
այսպիսի
աշխատութեան)։
Թողունք,
որ
պարոնը
տմութիւն
գրելու։
Բարի՛
ճանապարհ։
Եթէ
կամի,
այդ
{գործը}
աւարտելուց
յետոյ
թող
պարապի
Բուխայի
ընտանեկան
կեա
նէք
այդ
յոյսը,
դորա
վկան
եւ
չափողը
պիտի
լինի
ձեր
{գործը}:
Մի՛
մոռնաք,
որ
ձեր
ապագան
պիտի
դատաստան
կ
,
ոգեւորւում
է
յաղթութեամբք,
տաղեր
է
երգում,
եւ
{գործը}
աւարտուելուց
յետոյ
ուրախ
ուրախ
վերադառնում
է
իւր
,
քանզի
չգիտէ,
թէ
պիտի
շարունակէ՞
գործարանը
իւր
{գործը},
որ
եւ
նա
աշխատելով՝
ստանայ
մի
քանի
շիլլինգ
եւ
ի՛նչ
մխիթարութիւն
անուանափոխութեան
մէջ,
քանի
որ
{գործը}
նոյնն
է:
Պիտի
ասեն,
որ
այդ
տեսակ
ազատութենից
շի
ւ
հասկնալով,
որոշեցին
լուռ
մնալ
եւ
քարշ
ածել
այս
{գործը},
որչափ
որ
կարելի
է
դիմանալ:
Եկաւ
արեւելեան
պով
այն
կնճիռը
չլուծուի,
ստրուկը
կացինով
կը
վճռէ
{գործը}:
Ժամանակը
շատ
մօտեցած
է
եւ
կարծուածից
աւելի
մօտե
ր
գործին
եւ
երբ
ժամանակ
չունի
կամ
չկամի
քննել
իւր
{գործը},
իւր
ընթացքի
ուղղութիւնը,
այնտեղ
չէ
երեւում
այն
ետեւ
նոյն
հանգամանքների
ազդեցութեան
տակ
է
նա,
եւ
{գործը}
հիմք
չունի:
Ի՛նչ
գործէ,
ուրեմն,
այդ
վաճառականը
պաշտում
է,
վաղը
ի՛նչ
կամի
թող
լինի,
ովի՛
բան
ու
{գործը}
կտրուել
է,
որ
վաղուայ
համար
մտածէ:
Մեք
կարծում
լի
է
եւ
տօնելի
իսկ,
եթէ
նա
ընդհանուր
մարդկութեան
{գործը}
թեթեւացնել
աշխատի՝
իւր
հաւաքական
անձնաւորութեան
պիտի
դնենք
գործ,
նա
մեր
առջեւ
պիտի
դնէ
հրաման:
{Գործը}
ցոյց
տալով՝
պիտի
խօսինք
համոզման
անունով,
նա,
ելի
իսպառ
ուրանալ:
Մեծ
ցաւը
այն
է,
որ
շատ
անգամ
{գործը}
պատշաճաւոր
ուղղութիւն
չստանալով
չէ
հասել
իւր
ուխտ
Բազմադարեան
երեսից,
Սատուռնոսի
անխիղճ
{գործը}
Թո՛ղ
հեռացնէ
իւր
մտքից...
Գոնէ
ն
անցկենում,
հազարաւոր
անցնի
դար:
Մարդը
քո
{գործը}
հասկանալու
ամենեւին
չունի
հնար.
Այն
ընդարձ
րդը՝
մի՜
շնար"։
Պապը
տեսաւ,
որ
իւր
{գործը}
քարտուղարը
իմացաւ,
Այն
կոնդակը
որ
տուել
էր
Բընութիւնը
կ՚կատարէ
Կանոնաւոր
միշտ
իւր
{գործը}.
Ամենիս
վայր
կը
գլորէ։
Այսպէս
հարուստ
ին,
Թափուած
ուժից
ցընորամիտ։
Մահն
իւր
{գործը}
կատարած
Մեծատան
դէմքն
այլանդակեց
Երկու
Թափեցին
արիւն
Հայոց
համարձակ։
Ա՜խ
որի
{գործը},
որ
մարդու
արարք
Պատմեմ
մի
առ
մի,
պատանի
հ
կան
ժողովը,
եթէ
ասենք
նորան,
թէ
Կրօնական
ժողովի
{գործը}
եւ
պաշտօնը
է
քննել
եւ
դատել
հոգեւորների
այն
գործե
քի
եւ
իրաւունքի
առաջեւ
քննւում
է
եւ
դատւում
է
նախ
{գործը}
եւ
ապա
գործողը:
Գործը
գնահատելով
կարելի
է
վարձատ
քննւում
է
եւ
դատւում
է
նախ
գործը
եւ
ապա
գործողը:
{Գործը}
գնահատելով
կարելի
է
վարձատրել
մի
առաքինութիւն
եւ
արկաներ
նիւթ
են
այսօր
մեր
խօսքին:
Ա՞յս
էր
մեր
{գործը}:
Արիւն
է
կաթում
մեր
սրտից,
երբ
նայում
են
ազգ
ւղղութեան
".
այս
ասելով,
միտք
չ'ունիմ
միայն
այս
{գործը}
պախարակել
կամ
սորա
անտեղի
լինելը
յայտնել,
այլ
այ
տարի
լեզուով
կարդում
են
իւրենաց
սեպհական
հեղինակի
{գործը}
։
Բացի
սորանցից,
ի՞նչ
ունինք
ժողովրդի
մէջ՝
մի
ք
իտոյ
է
ասել,
թէ
այս
վիպասանութիւնը,
այս
հրաշալի
{գործը},
առանց
ամենեւին
կողմնապահութեան
նկարագրելով
Յիսո
նակները,
որպէս
զի
դորանով
խայտառակուի
այն
պարոնի
{գործը}
։
Մոսկուացի
հայ
սխօլաստիկը
մի
առանձին
հաճութե
լիս
այդ
անհամ,
տգէտ,
անհեթեթ,
թոյլ
եւ
ամենացած
{գործը}
։
Պատահեցաւ
ինձ
եւս
ընթեռնուլ,
որի
բովանդակութիւ
ունելութիւնը։
Երկրորդ,
արժանապէս
գնահատելով
այդ
{գործը},
բարոյապէս
սրբում
է
աշխատողի
ճակատի
քրտինքը
եւ
ք
ործի
արարիչը,
ստեղծողը
դժուարանում
է
ճանաչել
իւր
{գործը},
իւր
մտքի
եւ
աշխատութեան
զաւակը...
Մի
ազգի
ւում
էի
ես
Փարիզում
որպէս
վաճառական
մարդ,
եւ
այդ
{գործը}
աւելի
ամուր
հիմքերի
վերայ
արդիւնաւէտ
կացուցանելու
ա
ընտրութեանը
եւ
նորան
չէր
սիրում,
պէտք
է
որ
այդ
{գործը}
յանձն
չառնուր,
թէպէտեւ
շատ
օգուտ
ունենար
դորանից
ամենամեծ,
օգնութիւնը
ամենամերձ
"
անունով
գեղեցիկ
{գործը}
մեր
ազգային
կենդանի
լեզուով։
Աւարտելով
այդ
աշխատ
՝
որ
ժառանգութիւն
դարձուցանէ
այդ
բարոյապէս
արժանի
{գործը}
եւ
հայ
մարդկութեան,
երկրորդ՝
որ,
նուիրելով
նոր
աւոր
առաքինութիւն
ճանաչել
ու
մեծարել,
ա՛յդ
է
ահա
{գործը}
։
Այսպէս
յայտնում
ենք
մեր
մաքուր
սրտով
շնորհակ
արգելի
գործերիցն
են:
-
Դոքա՞
են
ձեր
ժամանակի
{գործը}.
ուրեմն
պիտի
ասել,
որ
ձեր
ժամանակը
շատ
յիմար
է
դիակներով,
ո՛չ
ոք
չգիտէր,
թէ
ի՞նչ
խորհուրդ
ունի
{գործը}...
-
Այդ
լաւ
է,
այդ
գեղեցիկ
է,
ահա
լաւ
բ
նդրել
եմ
քեզ
իմ
մօտ.
արի՛
նստենք
եւ
կատարենք
մեր
{գործը}:
-
Շատ
բարի,
բայց,
ինչպէս
ասացի,
այդ
մարդ
ել
իւր
պարապմունքը:
-
Ճշմարի՛տ
է,
նորա
բուն
{գործը}
մի
երեւելի
բան
չէ,
ինչպէս
քեզ
եւս
յայտնի
է,
եւ
իւնը,
որի
մէջ
երեւել
է
Բեքոնը:
Նորա
Opus
majus
{գործը}
հաստատում
է
մեզ,
թէ
մի
քանի
Ալքիմիկոսք
կարող
են
տուցանելուց:
Բացուեցաւ
մի
դատաստանական
վէճ.
{գործը}
յանձնուեցաւ
վերջապէս
բժիշկների
քննութեան
եւ
վերահ
,
եւ
հետեւեալ
տարումը
պիտի
վճռուէր
նորա
գաղտնիքի
{գործը},
բայց
Ալքիմիկոսը
չկամենալով
յայտնել
իւր
գաղտնիքը
ց
երեւում
էր,
որ
շատ
սառնութեամբ
կատարում
էր
այդ
{գործը},
եւ
ամենեւին
մեքենաբար,
առանց
մտածելու
եւ
իւր
գ
կութիւն
չունենար
մերձենալու:
Հոգեւոր
իշխանութեան
{գործը}
է
հոգաբարձու
լինել
եկեղեցու
կրօնական
մասին
եւ
ոչ
չկարծէք,
որ
իննսուն
հոգին
եւս
խօսում
էր,
թէպէտ
{գործը}
իննսունին
եւս
վերաբերւում
էր:
Այնտեղ
երեսուն
հոգ
Ո՛հ,
սխալւում
էք,
պարոն.
այդ,
նախախնամութեան
{գործը}
չէ:
Նախախնամութիւնը
միօրինակ
պահպանում
է
եւ
դարմ
կնքելու
համար:
Բայց
մինչդեռ
նա
չէ
կատարել
այս
{գործը},
մէք
նորանից
ծածուկ
կարդանք
նորա
նամակը
եւ
տեղեկ
րագոյրները:
Տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուն
աւարտելով
իւր
{գործը}
գետնատնումը
եւ
հրամայելով
աղախնուն
դնել
թէյի
մեքե
լուց.
ես
շուտով
կը
խօսեմ
քո
հօր
հետ
եւ
կ՚աւարտեմ
{գործը}:
Մանուշակը
թրթռում
էր
նորա
գրկի
մէջ,
նորա
թո
տի
ձգուէին:
Թեթեւ
թափողը
բոլորովին
աւարտելով
իւր
{գործը},
երեք
անգամ
պտուտում
է
հիւանդի
գլխին
կապոցը,
եւ
ի
մօտ...
Փաթաթում
է
երեխան,
աւարտում
է
իւր
{գործը}
եւ
կամենալով
գնալ,
ահա
մի
պառաւ,
ինչպէս
Մանուշա
ունենք
մեզ
պաշտող.
Վստահ
եղէք,
քուրիկներ,
Մեր
{գործը}
կ՚երթայ
յաջող:
Հասիք,
հասիք,
քուրիկներ,
Մեզ
պատիւ
Թիւթիւնճի-օղլու.
Ես
Ղրիմում
եմ
ահա,
իմ
{գործը}
սկսել
եմ
ինչպէս
արժանն
էր,
եւ
կը
մնամ
այստեղ
մին
հանուր
լուսաւորութիւն
տարածել
մեր
ազգի
մէջ,
նորա
{գործը}
չէր
եւ
նա
բոլորովին
ապարդիւն
գտանուեցաւ։
Մխիթարե
։
Խորհուրդը
կամ
շարժառիթը
է
մի
հոգի,
որ
ձգում
է
{գործը}
որպէս
մարմին
եւ
երեւում
է
աշխարհի
երեսին
որպէս
մի
եօք
բուն
ազգի
սէ՞րն
էր
հարկադրել
նոցա
կատարել
այդ
{գործը},
թէ
մի
այլ
պատճառ,
եւ
ահա
սրտցաւութեամբ
տեսանու
ատահել
են
կամ
պիտի
պատահեն
նորա,
մանաւանդ
թէ
այդ
{գործը}
յարակցութիւն
ունենայ
մի
նիւթական
օգտի
հետ։
Ճիզու
ել,
որ
մեք
մինչեւ
այժմ
կարդացած
չէինք
Չամչեանի
մի
{գործը},
որ
այսպէս
թոյլ
լինէր։
Տարակոյս
չկայ,
որ
մեծապէս
իմ
այժմեան
հանգամանքների
մէջ
անկարելի
էր։
Ես
իմ
{գործը}
կատարեցի՝
ժամանակի
սակաւութեանը
յարմարուելով։
Ա
ց
վեր։
Ամենայն
բանից
անտանելի
է
մանաւանդ
Կսաւիէի
{գործը}.
նա
ուտում
էր
այն
կերակուրների
փշրանքը,
որ
մնաց
ոսը,
Հռովմ
հասանելով,
շատ
ջերմութեամբ
սկսեց
իւր
{գործը}
։
Նա
կարողացաւ
իւր
նախկին
թշնամի
Օրտիցի
հաւատարմո
ն
եւ
հասկանալի
բան
է,
որ
Պապերը,
տեսանելով,
որ
{գործը}
այսպիսի
ընթացք
ստացաւ,
պիտոյ
է
ամենայն
ջանք
գործ
կուելով
հիւանդանոցների
մէջ՝
նոքա
սկսեցին
իւրեանց
{գործը}
նորանով,
որ
կեղծաւորուելով
այնտեղի
հոգեւոր
իշխան
նումը։
Ամենայն
Պապ
երկիւղ
էր
կրում
վերջացնել
այն
{գործը},
որ
սկսած
էր
ընդդէմ
եկեղեցական
Վերանորոգութեանը
,
ինքեանք
ազգային
ժողովներով
վերջացնելու
էին
ահա
{գործը}
։
Այս
պատճառով
Պիոս
IV
Պապը
հարկադրուեցաւ
տասն
տա
էր
լինում,
եւ
ժողովքը
դեռ
չէր
սկսած
իւր
գլխաւոր
{գործը}
։
Վերջապէս
Ֆրանսիայի
եւ
Գերմանիայի
Եպիսկոպոսն
աջարկեցին
ժողովքի
դատողութեանը,
Հռովմէական
Աթոռի
{գործը},
այսինքն՝
իւր
կամքով
զանազան
եպիսկոպոսական
հոգե
կը
պաշտպանէին
Հռովմի
Աթոռը։
Լայենէզը
կատարեց
այս
{գործը}
մեծ
ճարտարութեամբ
իւր
խօսած
ճառովը,
որ
կարո՛ղ
էր
չ'արհամարհել
հասարակաց
կարծիքով
շատ
ցած
ճանաչուած
{գործը},
եւ
ո՛չ
վախենալ
շատ
բարձր
պաշտօններից։
Այո՛,
մ
լամենտը,
դեռեւս
այս
հրամանը
չ'կատարած,
բովանդակ
{գործը}
ենթարկեց
Փարիզի
Համալսարանի
Աստուածաբանական
Ֆակու
պիտոյ
է
հնազանդուէին
Կարգի
կամքին
եւ
կատարէին
այն
{գործը},
որ
Կարգը
յանձնում
էր
նոցա։
Սոքա
էին
ողջից
վտան
,
Կսաւիէ
չէր
հասկանում
նոցա
լեզուն։
Նա
սկսեց
իւր
{գործը}
նորանով,
որ
Պօրտուգալացոց
օգնութեամբ
ջարդեց,
կո
նին
եւ
սովորութեանը
յարմար։
Շուտով
Յիսուսեանների
{գործը}
մեծացաւ։
Բօնզերը
նկատեցին
այս
բանը
եւ
Կայսեր
մի
բ
ձեռք
առեցին
դարձեալ
իւրեանց
նախկին
իրաւունքը
եւ
{գործը}
եւ
վերջապէս
ստացան
միեւնոյն
ոյժը
Տէրութեան
Դռնում
բան
Գիւմուլէնի
խորհրդով
բողոքեց
այս
բանի
ընդդէմ։
{Գործը}
մտաւ
Պարլամենտ։
Նոր
եւ
մինչեւ
այն
ժամանակ
անյայտ
կները
օգնութիւն
կը
հասանէին
նորան
երկնքից,
սուրբ
{գործը}
կատարելու
համար,
կամ
թէ
գո՛նէ
արժանի
կը
լինի
ստա
աւորութեամբ,
որ
ապացուցանէ,
թէ
ինքը
կատարեց
այս
{գործը}
ո՛չ
եթէ
Պապից
երկիւղ
կրելով։
"
Paris
vaut
bien
u
Վարադը
պատուիրել
է
այս
մարդին
պաս
պահել
այս
սուրբ
{գործը}
կատարելուց
յառաջ
(նա
այսպէս
է
անուանել
այս
մարդա
։
Երբ
Սիւլլի
խորհուրդ
էր
տալիս
նորան
չ'առնել
այս
{գործը},
Հենրիկոսը
պատասխանեց.
"
Գիտեմ,
որ
Յիսուսեաննե
գործերի
տարեգրութեան
մէջ
նշանաւոր
է
մանաւանդ
այն
{գործը},
որ
պատահեցաւ
Տուլօնի
թագաւորական
սերմնարանի
կառ
եցին
նորան։
Է
քաղաքի
Պարլամենտը,
ուր
տարուել
էր
{գործը},
փոխանակ
Ժիրարը
դէպի
մահ
դատապարտելու,
վճռեց
աք
ւր
երկու
հազար
ֆրանկ։
Յիսուսեանք
պահանջեցին,
որ
{գործը}
դատուի
Փարիզի
Պարլամենտի
մէջ՝
յուսալով
Պալատի
հե
ռ
է
փոխում
զանազան
գոյներով,
ամիսը
մի
տակառը
իւր
{գործը}
աւարտելով,
զանազան
անբան
կենդանիք
է
ներկում
արժա
ный
"
ասւում
է
եւ՛
մարդը,
որ
հարցասիրում
է,
եւ՛
{գործը},
որ
հարցասիրւում
է։
Այս
եւ
նմանապիսի
սխալանքը
բ
նի
Եւրոպական
անունի
գաղափարներ.
ահա
այն
մի
հատիկ
{գործը},
որով
պիտոյ
է
պարապէին
հոգիազգեաց
հեղինակները
եւ
դէպի
փորը։
Բայց
մենք
դառնանք
դէպի
Պ.
Պռօշեանցի
{գործը}
։
Ֆաթալիզմի
վրայ
խօսելով՝
ազգային
աւանդութեան
անաջող
եւ
սառը
ոտանաւոր։
Պատճառը
շատ
բնական
է։
{Գործը}
հեղինակի
մտքում
եւ
սրտում
արդէն
վերջացած
է,
նորա
ասել,
ամենեւին
ոչինչ։
Եւ
հեղինակը,
ուզելով
իր
{գործը}
այդ
բարբառով
գրել,
որ
կարդացողը
ոչ
միայն
Աշտարակ
կալ
լինին,
ինձնից
ո՛չ,
այլ
պ.
Պռօշեանցից,
որի
{գործը}
պատճառ
է
եղել
մեզ
այս
տողերը
գրելու։
Դարձեալ
,
որ
այս
հասարակաց
փոխադարձ
գործակցութեամբ
լեզուի
{գործը}
առաջ
երթայ։
Բացի
սորանից,
վեվի
տեղ
ու
գործ
դ
մի
անգամ
ասացինք,
աջողի
մեզ
գլուխ
բերել
այդ
կտիտ
{գործը}
։
Այս
բոլոր
խօսքի
զօրութիւնը
այս
է,
ա)
թէ
բա
ների
մարտիրոսութիւնքը։
Մնաց
որ
նոյն
իսկ
Սիքստոսի
{գործը}
անխորհուրդ
եւ
յիմարական,
վրէժ
հանել
անշունչ
արձա
պատճառ
դարձաւ:
Եթէ
երբ
եւ
լինի
այդ
կիսատ
մնացած
{գործը}
աւարտուի,
միեւնոյն
հոգով
եւ
հմտութեամբ
շարունակո
րակիցքը,
որ
մինչեւ
այժմ
հայերէն
չթարգմանեցին
այդ
{գործը}:
Թէ
ի՞նչ
պատճառով
տաճկերէն
է
գրել
դորայ
հեղինակ
թէ
մէկ
օր
հայերէն
կարդայինք
այդ
հոյակապ
եւ
ազնիւ
{գործը}:
Աւելորդ
է
ասել,
որ
միայն
Տաճկաստանի
առաջնակարգ
ննութիւնը:
Մենք
քանի
ու
քանի
անգամ
կարդացինք
այս
{գործը}
եւ
ուշադրութեամբ.
գալիս
ենք
այժմ
անաչառապէս
հրատ
հայելի
դառնալ
եւ
ցոլացնել
հեղինակին
նորա
սեփական
{գործը},
այս
իր
տեսակի
"
ճառագայթների
կրկին
բեկբեկումն
"
ու
համար,
թէ
ի՛նչ
տեսակ
հեղինակի
հետ
է
կարդացողի
{գործը}.
նորա
հոգու
ոսկեդարեան
անմեղութիւնը
փայլում
է
ամ
ախ
եւ
բնական
նկարադրութեանցը:
Խօսք
չկայ,
որ
այդ
{գործը}
բանաստեղծութիւն
է,
բայց
բանաստեղծը
որտեղ
ուղղակի
րակաց
է
ներգործութեան
պաշտօնը:
Եթէ
պ.
Պռոշեանցի
{գործը}
համեմատենք
նկարչութեան
հետ,
պիտի
պեյզաժ
ասենք
նո
իրենց
զաւակը,
բայց
աւելի
թեթե՞ւ
է
այն
գազանական
{գործը},
երբ
ծնողքը
եփում
են
եւ
ուտում
են
իրենց
զաւակներ
անաջող
եւ
ցուրտ
ոտանաւոր:
Պատճառը
շատ
բնական
է:
{Գործը}
հեղինակի
մտքում
եւ
սրտում
արդէն
վերջացած
է,
նորա
այ
մարդը:
Թափել
այդ
կրօնը
մեր
վրայից,
-
ահա՛
մեր
{գործը}:
Մեր
ազգութիւնը,
մեր
կրօնը,
ոչ
թէ
վնաս
կրելու
ղը
կը
վատնէ
ողորմելին
իր
ջերմութիւնը
եւ
շատ
անգամ
{գործը}
կը
վերջանայ
հաւի
մահովը:
Հարկ
չկայ,
կարծում
ենք
սել,
որ
բնական
երեւոյթը
առասպելով
մեկնաբանել
մեր
{գործը}
չէ.
դորայ
փոխանակ
առասպելեալ
բնական
երեւոյթը,
ի
ւթիւն
յանձն
առնուին
այդ
ֆիզիկան
թարգմանելու:
Այդ
{գործը}
գրուած
է
հասարակ
ժողովրդի
համար
եւ
կարող
ենք
հաստ
րակոյտ
մարդերի,
այո՛,
եւ
նոյնիսկ
Ներոնի
սիրական
{գործը}:
Բայց,
ասենք
թէ
թագաւորները
որսորդութեան,
նորա
յառաջաբանի
լեզուն:
Եւ
հեղինակը,
ուզելով
իր
{գործը}
այդ
բարբառով
գրել,
որ
կարդացողը
ոչ
միայն
Աշտարակ
Սխալւում
է
պ.
Պռոշեանցը.
ազգը
ընդունեց
այդ
{գործը}
(եւ
իրաւունք
չունէր
չընդունելու)
որպէս
ապագայու
,
այո,
շատ
անգամ
արատաւորելով
ոչ
միայն
հեղինակի
{գործը},
այլեւ
նորա
անձը:
Պ.
Պռոշեանցը
չէ
կարող
բացառո
յն
քիչ
թերթերի
մէջ,
հեշտ
չէ,
որովհետեւ
բովանդակ
{գործը},
բացի
մեր
յիշած
թեթեւ
անկատարութիւններից
ոգեւորո
ելու
տասը-քսան
երիտասարդք
եւ
մի
օրում
աւարտում
են
{գործը}:
Դորա
փոխանակ
Հեթումի
որդիքն
էլ
գնում
են
միւս
օր
որան
ծաղկեցնելը
պիտի
լինի
ամեն
խելքը
գլխին
մարդու
{գործը}
։
Մեռնողին
սիրողը
պիտի
նորա
ժառանգին
խնամ
տանի,
ի
ամլութեան
նախատինքը։
Հեռու
ենք
մենք
մեր
այս
{գործը}
այս
տեսակ
օրինակների
շատութիւնով
բեռնաւորելու
դիտ
չեմ
կարող
ամեն
օր
ամենի
մոտը
պատահել,
ես
բանի
ու
{գործի}
տեր
մարդ
եմ,
առավոտ
մինչեւ
2
ժամը
լինում
եմ
ամեն
միջնորդությունը,
կարող
էիք
օգնել
մեզ
այս
ազգային
{գործի}
մեջ,
որով
ոչ
թե
միայն
մեզ
կպարտավորեիք,
այլ
եւ
ում
են,
որ
պիտի
կարգվի
Ռոստովցովը:
Վարժապետի
{գործի}
մասին
այսքան
կարող
եմ
հայտնել,
որ
ինչ
այստեղ
կար
իկա
փոստայով
մի
այլ
նամակ
եւս
կգրեմ
բոլորովին
այլ
{գործի}
մասին:
Սպասում
եմ
Ձեր
մխիթարական
նամակին
եւ
գործ
,
մեք
շատ
ուրախ
ենք,
եթե
այդպես
լինի,
որովհետեւ
{գործի}
ներկը
կբացվի,
թող
ցնծան
հետո:
Պ.
Նազարյանցն
մտածության
հետեւանքը.
ըստ
որում
այսպիսի
մեծակշիռ
{գործի}
մեջ
թեթեւաբար
ընթանալ
աններելի
է
եւ
Ձեզ,
որ
առաջ
,
հոժար
ենք
երթալ
Հնդկաստան,
վերոհիշյալ
ազգային
{գործի}
պատճառով,
հետեւյալ
պայմաններով:
§
1.
Մեր
ե
ամիսների
համար,
որքան
եւս
հարկ
լինի
մնալ
մինչեւ
{գործի}
կատարելապես
ավարտը,
մեզանից
ամեն
մինս
կստանա
քաղ
մբերող
գրագրությունք
կլինին
էլեկտրական
հեռագրով,
{գործի}
հաշվով,
որովհետեւ
Կալկաթայից
Նախիջեւան
նամակ
հաս
գործակցության
եւ
ազգի
համակրության
վերա:
Ինչ
որ
{գործի}
հանգամանքներին
է
վերաբերվում,
որպես
նաեւ
կրկին
ն
խնդրում
եմ
չխնայել
Ձեր
աշխատությունը
այս
ազգօգուտ
{գործի}
մասին,
ուր
իմ
անձնականը
այնքան
է,
որքան
ամեն
մի
Վերստին
աղաչելով
Ձեր
ժիր
հոգաբարձությունը
այս
{գործի}
մասին,
խնդրեմ
ընդունել
իմ
անկեղծ
հարգությունը,
կային
տոմսերը,
որ
ես
պահ
էի
տվել
Ձեզ,
մինչեւ
իմ
{գործի}
վերջանալը:
Թեեւ
ես
ուժեղ
ցանկություն
ունեի
թա
րված,
որ
ամենայն
պարզությամբ
հասկանում
էին
իրենց
{գործի}
արդարացի
լինելը:
Չնայած
այդ
բոլորին,
Բոքլն
գոիզմ
կլիներ
իմ
կողմից
նրան
ստիպել,
որ
մինչեւ
իմ
{գործի}
վերջանալն
այստեղ
մնար,
բայց
ոչի՛նչ,
ես
այդ
էգոի
ես
կսկսեմ,
թող
ուրիշներն
ավարտեն:
Յուրաքանչյուր
{գործի}
սկիզբն
անկատար
է
լինում:
Իմ
ենթադրությամբ,
այդ
գերեց
հայր
Մատթեոսի
հետ
Զմյուռնիայից
ժառանգության
{գործի}
համար
եկած
հայազգի
Բաղդասարը,
"
Արշալույս
Արարատ
նչ
մենք
պատերազմ
ենք
մղում:
Ո՞վ
գիտե,
գուցե
այդ
{գործի}
ժամն
արդեն
հասել
է:
Այժմ
մենք
առավել
եւս
պետք
է
դիմեր
Անդրեաս
արքեպիսկոպոսին
եւ
խնդրեր
վերոհիշյալ
{գործի}
մասին՝
հանուն
արդարության,
խստապահանջ
արդարությ
րավացի
գործին:
Ես
հաստատ
համոզված
եմ,
որ
այդ
{գործի}
արդարացի
քննությունը
հսկայական
օգուտ
կբերի
ո՛չ
մի
ր
հարկավոր
է,
որպեսզի
ուղարկված
Անդրեաս
սրբազանը
{գործի}
անբասիր
եւ
բարեխիղճ.
հակառակ
դեպքում
ոչ
մի
արդյո
ալությունը:
Հուսով
եմ,
որ
ուրախ
լուր
կբերես
այս
{գործի}
վերաբերյալ,
որի
համար
ես
ավելի
եմ
մտածում,
քան
ալ,
որի
համար
ես
ավելի
եմ
մտածում,
քան
իմ
թշվառ
{գործի}
մասին
եւ
որը,
վերաբերելով
հասարակական
շահին
եւ
հ
հասարակական
շահին
եւ
հասարակական
քաղաքակրթության
{գործի}
զարգացման
գրավականին,
ըստ
ամենայնի,
ավելի
քան
ա
մ
էի
կուլ
տալ:
Ձեռքիս
տակ
եղած
միջոցներն
իսկույն
{գործի}
դրի,
որպեսզի
քրտնեմ:
Մյուս
առավոտյան
արդեն
բժիշ
III
բաժանմունք՝
ետ
ստանալու
այն
բոլորը,
ինչ
որ
{գործի}
մեջ
բոլորովին
օգտագործված
չի
եղել,
սակայն
ինձ
հա
շանալ,
չմեղանչել
արդարութեան
ընդդէմ
եւ
չպղծել
մի
{գործի}
սրբութիւն:
-
Դու
կարծում
ես,
թէ
աշխարհի
երե
,
եւ
ես
իմ
բարեկամի
հետ
մնացինք
միայն՝
սպասելով
{գործի}
կատարածին:
Երկար
ու
ձիգ
սպասելուց
յետոյ
յանկարծ
նը
աշխարհի
երեսին
խափան
չէ
ձեզ
մի
ազգային
եւ
բարի
{գործի}
մասնակից
լինելու.
երանի՜
թէ
ես
եւս
կարողանայի
մի
այի
մի
կերպով
օգտակար
լինել
այդ
ընդհանուր
ազգային
{գործի}
յառաջադիմութեանը։
Այո՛,
ցանկանում
էի
երբեմն
երբ
թափում
է
իւր
քսակից
վերջին
մանէթը,
բայց
ազգային
{գործի},
մի
վերացական
առաքինութեան
համար,
որի
վարձը
իսկ
զզուելու
նայել
իւր
հօր
կամ
եղբայրների
դատապարտելի
{գործի}
վերայ։
Ամենեւին
ոչ.
պատճառ,
նա
չէր
տեսել
իւր
շ
ադառնում
էր
դէպի
տուն՝
մի
շատ
հարկաւոր
ընտանեկան
{գործի}
համար
դուրս
գնացած
լինելով:
Օրի
մռայլոտ
մթութիւն
որպէս
թէ
իմ
մինչեւ
այժմ
խօսածը
կատակ
էր),
-
ես
{գործի}
եմ
եկել
եւ
շատ
հարկաւոր
գործի:
Տեսանո՞ւմ
ես՝
այ
ը
կատակ
էր),
-
ես
գործի
եմ
եկել
եւ
շատ
հարկաւոր
{գործի}:
Տեսանո՞ւմ
ես՝
այս
սաստիկ
անձրեւը
եւս
արգելառիթ
ց
միայն
սեպհականել
նորանց:
Ազգի
եւ
հասարակութեան
{գործի}
մէջ
նորա
անդամքը
մասնաւոր
մարդիկ
չեն։
Եթէ
դոքա
մ
րոյական
մարդու
վերայ
պարտականութիւն
կայ՝
ազգային
{գործի}
անունը
լսածի
պէս
իսկոյն
մէջ
մտանել
եւ
իւր
կարողու
ւր
կարողութեան
եւ
զօրութեան
չափ
օգնական
լինել
այդ
{գործի}
յառաջադիմութեանը՝
խօսքով
եւ
գործով,
ամենեւին
այ
ատանան,
միայն
հարկաւոր
էր
իսկոյն
սկսանել
մի
բարի
{գործի}
հիմնարկութիւն,
շինել
մի
առարկայ,
որ
մօտ
լինէր
ժ
ւմ
է
"
Մեղուի
"
վերայ
որպէս
մի
ողորմելի
եւ
թշուառ
{գործի}
վերայ
մատենագրութեան
ասպարիզում:
Երկրորդ՝
պիտի
րապայման
կարօտութիւնը
եւ
յետ
մնալը
լուսաւորութեան
{գործի}
մէջ:
Պ.
Իսահակեանցը
իմ
միտքն
է
ձգում
հինգեր
ենք՝
ինչքան
մեր
կարողութիւնը
կը
տանէր՝
մի
բարի
{գործի}
մասնակից
լինելու,
եղել
ենք,
թէ
սորա
հակառակ,
մ
րախութիւնը,
որ
ուրախացել
էի
մի
ազգային
ուրախառիթ
{գործի}
վերայ,
նոյնպէս
եւ
անձնական
ուրախութիւնը
չէ
կարող
ակարութիւնը
կամ
օգտակարութիւնը:
Հեղինակը
իւր
{գործի}
մէջ
նոր
ապացոյց
է
տալիս
մեզ
իւր
անսահման
իրաւունք
ստիպուած
համոզում
էին
ազգին
ձեռք
զարկել
մի
անհիմն
{գործի}:
Արժանապատիւ
Ամբրոսիոս
եւ
Խորէն
Գալֆայեան
վա
Հայր
Խորէնին
չէ
յաջողուել
ընտրութիւնը
թարգմանելու
{գործի}
մէջ:
Աւելորդ
չէ
մի
քանի
բառ
խօսել
այս
մասին
եւ
ա
ածին՝
similia
similibus
curantur:
Լամարթինի
{գործի}
Հայ
թարգմանութեան
ճակատը
զարդարած
է
մի
այսպիսի
փո
լի
մի
քանի
խօսք
չասել
այն
մասին,
թէ
հեղինակը
այդ
{գործի}
զուր
տեղը
աշխատել
է՝
մի
քանի
բան
այլապէս
փոխելով
աստանք,
երկու
աղքատ
ու
անմեղ
սիրահարք
եւ
վախճանը
{գործի},
մի
փոքր
այլապէս
ընթացք
տալու
համար,
կատարուած
օր
Հայ
ազգութեան
շինուածը:
Ներս
մտանելով
այս
{գործի}
մէջ՝
գուցէ
շարժում
էի
ձեր
հարցասիրութիւնը,
թէ
ա
լով,
միաբանեցնէ
Հայերը
մի
ազգօգուտ
ամենահարկաւոր
{գործի}
մէջ:
Հաւատարիմ
առնելով
Ձեզ
իմ
անդրժելի
բարեկ
նք
Պ.
Խուդաբաշեւի
"
Обозрение
Арменіи
"
մակագրով
{գործի}
վերայ,
մինչդեռ
շատ
նիւթ
կար
այնտեղ
Յիշատակարանիս
րծ
քննելու
տեղ,
անդուռն
բերանով
հայհոյում
էր
այդ
{գործի}
հեղինակը:
Եթէ
նորա
գրածը
լինէր
մի
այնպիսի
բան,
եղել
մի
այլ
երկակենցաղ
պարոնի,
որ
թէեւ
ատում
էր
{գործի}
հեղինակը,
բայց,
աւելի
մեծ
ատելութիւն
ունենալով
ատակին:
Մեր
սիրտը
եւ
հոգին
վկայում
է
մեզ
մեր
{գործի}
արդարութիւնը:
Այս
վկայութիւնը
հերիք
մխիթարութիւն
ր
թղթակիցներից
մի
քանի
արդարացի
նկատողութիւնք
այդ
{գործի}
վերայ։
Չտպեցինք
նոցանից
եւ
ոչ
մինը
եւ
տպելու
եւս
նորան
իւր
երեկոյացեալ
հասակում,
քան
թէ
նոր
տպած
{գործի}
պէս
աշխատութենների
հրատարակելը,
որ
բանի
տեղ
չանց
սկոպոսներին
եւ
դէպի
ժողովը
կը
հրաւիրեմ
նորանց
այս
{գործի}
համար
եւ,
երբ
նոքա
հաւաքուին,
կ՚առաջարկեմ
նոցա
ելով,
ուրիշներին
աշխատեցնում
է
այդպիսի
եգիպտական
{գործի}
վերայ,
բայց
մեք
ինչպէս
կարողանանք
կարգաւոր
քննու
ով
նորա
սեպհական
կարծիքը
իւր
(օգտակար
անուանած)
{գործի}
մասին:
Այժմ
դառնանք
դէպի
երրորդ
խնդիրը:
ԲԱՐՔ
Կենդանութեան
նուիրուած
այս
փոքրիկ
{գործի}
ճակատը
կենդանի
մարդերի
անունով
ցանկացայ
պսակել
եւ
լի
վճարել,
վաճառականութիւն
առնել
մի
տեղում,
ուր
{գործի}
սկսուած
օրից
երեւում
է
սնանկութեան
դալուկը,
այսպ
ած
ճանապարհը
եւ
այս
քննութիւնը
յառաջ
տանին
մինչեւ
{գործի}
տարրական
պարզութիւնը,
այնտեղ
ճեղքւում
է
վարագոյր
արգելք
եւ
խափան
պակաս
չէին
եղած
այդ
մեծախորհուրդ
{գործի}
սկզբնաւորութեան:
Հին
խելքերը,
որոնց
զլացել
արող
եւ
չէ
պիտոյ
պատճառ
եւ
հիմն
լինէին
մի
այսպիսի
{գործի},
հաւատարիմ
մնալով
իւրեանց
սկզբունքին:
Բայց
րութիւն
տալու
համար:
Այն
մարդը,
որ
մի
բարի
{գործի}
չէ
օգնում,
լռելեայն
քարոզում
է
իւր
անձի
համար,
ինչ
մեծ
մեծ
է
բրդում,
Հողս
գլխիդ,
ձեր
ո՞ր
{գործի}
Համար
այդպէս
էք
խօսում:
Թէ՞
կա
ՇԱՏԱԿԱՐԱՆ]
1863
թիւ
Յունուարի
11-ին
յայտնեցին
ինձ
{գործի}
ծերակոյտ
տրուելը:
13-ին
տեսութիւն
պ.
Սուլթանշա
:
3-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
6
թերթի
վրայ
հնդկական
{գործի}
եւ
դպրոցի
մասին:
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
հան
թոյլ
տալիս
ինձ
բան
տպել
Հիւսիսափայլում
մինչեւ
իմ
{գործի}
վճիռը:
30-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջիկայ
տե
,
ոչ
միայն
չկատարած,
այլեւ
երազում
անգամ
չտեսած
{գործի}
մասին,
մեր
փոյթը
չէ.
մէք
մեր
կողմից
հոգու
ամենա
զարգացնել
լուսաւորութեան
սերմը,
մինչեւ
օրինաւոր
{գործի}
չ'կար
խոպանացած
երկիրը
վարելու
եւ
հերկելու,
զուր
ան
տալով
մտավոր
աշխատանքի
բնագավառի
յուրաքանչյուր
{գործի}:
Ամսագիրը
լույս
կտեսնի
ամեն
ամիս,
առանձին
խօսք,
միւսին
հարս
"
անունով
այժմուս
տպի
տակ
եղած
{գործի}
յառաջաբանութեան
մէջ,
ուր
խօսք
է
լինում
բաւական
ե
ս
ազգի
մէջ։
Մեք,
մեր
կողից,
ընթերցասիրելով
այդ
{գործի}
առաջին
հատորը,
արժան
ենք
համարում
մասնակից
առնել
որպէս
կրիտիկա
մի
թիֆլիզաբնակ
գաղթական...
պարոնի
{գործի}
վերայ,
այն
խորհրդով,
որ
մոսկուացի
հայ
սխօլաստիկ
շնամի,
որ
եւ
մի
անաչառ
դատաւորի
նման
քննում
է
մի
{գործի}
արժանաւորութիւն
եւ
պակասութիւն։
Նա
վերահասու
է
լ
նման
ուղեղ
գրգռող
բաներ,
սառնասիրտ
է
մնում
դէպի
{գործի}
գլխաւոր
արժանաւորութիւնը,
որ,
ճշմարտապէս
ասելով
ն,
գրգռում
է
եւ
ջերմացնում
է
նոցա
սիրտը
դէպի
այդ
{գործի}
ընդունելութիւնը։
Երկրորդ,
արժանապէս
գնահատելով
,
որով,
որպէս
մի
կախարդական
ուժով,
մերկացնում
է
{գործի}
շապիկը
եւ
տալիս
է
նորան
այլ
կերպարանք՝
երբեմն
այ
այնքան
տարբեր
առաջին
կերպարանքից,
որ
հեղինակը,
{գործի}
արարիչը,
ստեղծողը
դժուարանում
է
ճանաչել
իւր
գործ
Գիտենք,
Եւրոպայի
կրիտիկոսքը
սովորութիւն
ունին
մի
{գործի}
արժանաւորութիւն
ապացոյցներով
հաստատելու
համար,
զ
ի
գործին
չխառնուէր
երբեք.
այլ,
իբրեւ
մի
ազգային
{գործի}
մասնակից,
իւրաքանչիւր
ոք
աշխատէր
իւր
պարտքը
լցու
րը,
մանաւանդ
որ
դուք
եւս
սրտանց
կամենում
էք
լսել
{գործի}
հանգամանքը
եւ
ուղղութիւնը,
ապա
ձեզ
պատմեմ,
թէեւ
պարտականութիւնը,
եւ
կարդինալի
կամքին
ծառայելով,
{գործի}
է
դարձել
նորա
չարութեան:
Լաւ
կը
լինէր
սորա
համար
ատուական
անձը
վեր
կալաւ
այդ
պաշտօնը
եւ
տարժանաւոր
{գործի}
հոգսերը
վայրենի
եւ
անկարգ
մարդերի
մէջ.
գեղեցի՜կ
լինում
այն
բոլոր
սխալանքի,
որ
սա
ցոյց
տուեց
իւր
{գործի}
մէջ:
Թէպէտ
սա
անարժան
էր
այն
պաշտօնին,
բայց
սոր
ւած
մի
բան
չէ՛։
Հաւատքից
եւ
ուսումից
զո՛ւրկ
են,
{գործի}
մէջ
ծո՛յլ
եւ
անհամբե՛ր,
որոնցից,
նայելով
այն
տգ
ցա
բովանդակած
անցքերի
ժամանակին։
Իսկ
թէ
կամենանք
{գործի}
արժանաւորութեամբ
դասակարգել,
նայելով
նոցա
վրայ
ո
ս
խօսքերը
ասում
ենք
ոչ
միայն
հիմնուելով
այդ
երկու
{գործի}
վրայ,
այլեւ
անկաճ
դնելով
այդ
բարբառներին։
ափարը,
որ
աւելի
որոշ
կերպով
յայտնվի։
Պ.
Պռօշեանցի
{գործի}
մէջ
(եր.
1088)
կարդում
ենք
"Ամբերթը
գոված
ջուր
ա,
ը,
անախտակիր
ոգւով
քննելով
այս
բաները,
զղջացաւ
իր
{գործի}
վերայ
եւ
իր
կարծիքով
գրուածքը
իսկոյն
պատառելով
ապ
ի
հին
հռովմայեցիքը:
Ես
իրաւունք
ունէի
սպասել
այս
{գործի}
կատարեալ
յառաջադիմութեանը,
մինչ
գիշերով
յանկարծ
նում
է
միեւնոյն
խօսքերը:
Իմ
գլուխը
պտոյտ
է
գալիս
{գործի}
շատութենից:
-
Ես
գիտեմ
քո
հարազատութիւնը
եւ
խին,
եւ
դուրս
գնաց
իւր
տանից:
Կարդացողը
այս
{գործի},
կարելի
է,
կարծէ,
թէ
պ.
Մարկոսը
մի
անսովոր
ար
ը,
եւ
ամենեւին
մեքենաբար,
առանց
մտածելու
եւ
իւր
{գործի}
հետեւանքից
կամ
շարժառիթից
մի
տպաւորութիւն
ներս
ըն
անքով
եւ
անկեղծ
սրտով
միմեանց
մօտ
եկած
մի
ազգային
{գործի}
համար,
որի
օգուտը
անմիջական
յարակցութիւն
չունէր
լ
այս
մարդկային
ազնիւ
զգացողութիւնը,
եթէ
ո՛չ
իւր
{գործի}
ճակատը
զարդարելով
մի
այդպիսի
պատուական
եւ
ազնիւ
ե
եւ
իսկ
կոկորդի
տակումը
կօճակւում
էր
մի
յատուկ
այս
{գործի}
համար
շինած
կօճակով.
այսպէս
կօճակած
էր
եւ
Թիւթիւ
սի
ականջին
շշնջել
Մանուշակ
դայեկի
վարժ
լինելը
իւր
{գործի}
մէջ:
ժամանակը
գալիս
է,
երեխայն
ծնանում
է
արդարե
ն
Հռովմի
մէջ,
"
Վահան
հաւատոյ
"
անունով
Չամչեանի
{գործի}
մասին,
կարո՛ղ
է
մի
կերպով
ցոյց
տալ
եւ
վկայել
այն
պի
Հռովմ։
Այս
վերջի
երկուսը
շատ
փոքր
յոյս
ունէին
{գործի}
յառաջադիմութեան
վերայ
եւ
այնքան
առաւել
վհատում
էի
պանիական
եւ
Ֆրանսիական
Տէրութիւնքը
խառնուեցան
այս
{գործի}
մէջ։
Անզօր
Կարոլոս
II-ը
գործիք
էր
դարձած
Յիսուսե
ւ
հերքել
այս
բաները,
բայց
Պարլամենտը,
չ'նայելով
{գործի}
ընթացքի
վերայ,
ատելութիւն
ունենալով
դէպի
Պրօտեստ
թիւն
ունենալով
դէպի
Պրօտեստանտները,
յետ
դրեց
այս
{գործի}
վախճանական
վճիռը
անորոշ
ժամանակով
եւ
թոյլ
տուեց
Յ
ացուցանելու։
Բայց
այս
կարապները
օրէ
օր
աւելի
{գործի}
տէր
էին
դառնում
Եկատարինէ
Մետիչիսի
պալատումը,
Սպ
արարութեամբ
շատ
թոյլ
կերպով
կատարուեցաւ
Րաւալեակի
{գործի}
քննութիւնը։
Այսուամենայնիւ,
հարցմունքի
ժամանակ
սուսեաններին։
Րիշիլիէի
մահից
յետոյ
Յիսուսեանների
{գործի}
ընթացքը
դէպի
Մազարինի
Կարդինալը
մնաց
միօրինակ,
ի
ը,
որ
ամբողջ
Ֆրանսիայն
ունեցաւ
այս
անբաղդ
աղջկայ
{գործի}
մէջ,
ցոյց
էր
տալիս,
թէ
ինչ
աստիճանի
էր
հասած
ազ
կից
աւելի
հմտութիւն
եւ
ճարտարութիւն,
ուր
պիտի
որ
{գործի}
ամբողջ
ընթացքի
մէջ
շարված
թելերը
աւելի
ճարտարութե
իսկոյն
կրակեն
այդ
կատաստրօֆը,
եթէ
համեմատում
ենք
{գործի}
ընդհանուր
արժանաւորութեան
հետ,
շատ
թոյլ
է
եւ
ոչ
ճ
եւ
ազդու,
դնում
է
Գարեգինի
անտէր
ողբը։
Ամբողջ
{գործի}
մէջ
բոլոր
ոտանաւորքը,
որ
տակ
ու
վերեւ
են
անում,
ում
արդէն
վերջացած
է,
նորա
ոգին
էլ
բան
չունի
այս
{գործի}
հետ։
Բայց
երբ
բռնադատում
ես
գրիչը
ինչ
որ
էլ
լինի
ը,
որ
նուիրված
էր
թերութիւններին
Սօս
եւ
Վարդիթեր
{գործի},
որպէս
վիպասանութեան,
պրծաւ։
Մեր
այսուհետեւ
նկ
՝
չենք
իմանում
Աշտարակի
բարբառը),
որով
գրված
է
{գործի}
բնագիրը,
ուր
կամ
խիստ
քիչ
խառնել
է
հեղինակը
Աշտա
թէ
խօսում
ենք,
այն
է
պատճառը,
որ
պ.
Պռօշեանցի
{գործի}
մէջ
մի
անգամ
երեւցածը
ուրիշների
մօտ
շատ
կան,
ուս
երեւում
է
այս
եմ
վերջաւորութեան
մէջ,
որ
միանալով
{գործի}
'ն
հետ,
գոյական
գործ
անունին
տալիս
է
բայի
զօրութի
ր
կան,
որ
մենք
չենք
հասկանում),
բայց
եւ
այնպէս
{գործի}
սկզբից
մինչեւ
վերջ
մեր
զմայլանքը
աճելով
աճում
էր
ականութիւնը
եւ
արուեստը
իրար
հետ
լծորդուած
են
այդ
{գործի}
մէջ:
Վէրք
Հայաստանին
չունի
այնքան
արուեստ,
"
Սո
րուին
անդամահատական
դանակի
տակ,
այնուամենայնիւ,
{գործի}
ընդհանրական
ամբողջութիւնը
եւ
էական
արժանաւորութիւ
թիւնից
եւ
հնարաստեղծում
է
անբնական
բաներ,
այնտեղ
{գործի}
արժէքը
թուլանում
է
եւ
անհամեմա՛տ
թուլանում
է:
աննշան
պաշտօն
են
ստանում
Սօսը
կամ
Վարդիթերը:
Այս
{գործի}
մէջ
բանի
ընթացքը
առաջ
է
դնում
առանց
Սօսից
եւ
Վարդ
բոջ
երիտասարդութիւնը
պիտի
թողուին
իրենց
հետքը
այդ
{գործի}
վրայ,
առանց
դորան
չէր
լինիլ
բայց
աջողակի,
ինչպէ
նշուշտ
հարկաւոր
էր
տալ
նորան,
ամոլների
մէջ
սիրու
{գործի}
զուգակշիռը
պահելու
համար:
Հասակի
այս
անաջող
առքը
շաւրի
բնաւորութիւնը,
կամ
մանաւանդ
նորա
պաշտօնը:
{Գործի}
կատաստրոֆը,
եթէ
ուղիղն
ասենք,
գլխաւորաբար
հիմնո
փոխելը
եւ
նորա
դրժողութիւնը
մեծ
պաշտօն
են
վարում
{գործի}
մէջ
եւ
եղկելի
վերջի
թելերը
մի
մասնով
լարւում
են
ե
րշաւրի
նենգութեան
կամ
դրժողութեան
պատճառի
մասին:
{Գործի}
բովանդակութեան
մէջ
չկայ
տեղ,
ուր
հանդէս
ունենար
Այս
էլ
դարձաւ
անգի՜ւտ
Աբովեանի
"
Վէրք
Հայաստանի
"
{գործի}
մէջ
Մուսայի
մի
Հռիփսիմէի
վրայ
երազում
սիրահարուիլ
նք
Տիրանի
տուած
թըլիսմը,
նորա
բովանդակութիւնը
եւ
{գործի}
վերջը
հա՛ր
ու
նման
այդ
բովանդակութեան:
Ասես
թէ
մ
կից
աւելի
հմտութիւն
ու
ճարտարութիւն,
ուր
պիտի
որ
{գործի}
ամբողջ
ընթացքի
մէջ
լարուած
թելերը
աւելի
ճարտարութ
ոյն
կրակեն,
-
այդ
կատաստրոֆը,
եթէ
համեմատում
ենք
{գործի}
ընդհանուր
արժանաւորութեան
հետ,
շատ
թոյլ
է
կերպար
ւ
ազդու,
դնում
է
այն
Գարեգնի
անտէր
ողբը:
Ամբողջ
{գործի}
մէջ,
որ
բոլոր
ոտանաւորքը
տակ
ու
վերն
ես
անում,
ում
արդէն
վերջացած
է,
նորա
ոգին
էլ
բան
չունի
այս
{գործի}
հետ,
բայց
երբ
բռնադատում
ես
գրիչը
ինչ
որ
լինի
մի
ր
նուիրուած
էր
թերութիւններին
"
Սոս
եւ
Վարդիթեր
"
{գործի},
որպէս
վիպասանութեան,
պրծաւ:
Մենք
չենք
ու
ելով
չենք
իմանամ
Աշտարակի
բարբառը,
որով
գրուած
է
{գործի}
բնագիրը,
ուր
կամ
խիստ
քիչ
խառնել
է
հեղինակը
Աշտա
թէ
այն
պատճառով
պիտի
մեղադրուի
հեղինակը,
որ
նորա
{գործի}
մէջ
անկատարութիւնք
կան,
հարցնում
ենք.
"
ո՞րի
գո
ւթեան
գաղափարը
մէկ
անհատի
մէջ,
հետեւաբար
եւ
նորա
{գործի}
մէջ.
բնութեան
զուգակշռող
հիմնական
դէմ
է
այդ
կատա
ջ
տեղակել:
Արժանաւորութեան
կարգ
ենք
դնում,
{գործի}
սկզբից
մինչեւ
վերջը,
բնութեան
նկարագրութիւնը:
Ա
յս
բանից.
մանաւանդ
հեղինակը,
Հեթումի
այս
անիրաւ
{գործի}
միջոցին,
Փափակին
ուղարկում
է,
որ
իմաց
տայ
Հեթու
մնում
է
տակաւին
մի
քանի
խօսք
"
Սոս
եւ
Վարդիթեր
"
{գործի}
վերաբերութեամբ,
որ
դեռ
չենք
ասել:
Արգոյ
հե
ը
հետեւելով
պ.
Աբովեանի
ուղղութեան,
իր
բովանդակ
{գործի}
մէջ
միշտ
աչքի
առջեւ
ունեցել
է
գործ
դնել
ազգային
ա
ենք
կարող
խոստանալ
արգոյ
ընթերցողներին,
թէեւ
այգ
{գործի}
վրայ
անձանձիր
աշխատել
ենք
եւ
աշխատում
ենք,
այս
ր
սկանալ
այն
հիանալի
խորհուրդը,
որ
ծածուած
կայ
այս
{գործի}
մէջ։
Այդ
պարոնները
փչում
են
իւրեանց
փողը,
թէ
կա
րութեան
սերմանքը
Հայոց
ազգի
անդաստանի
մէջ
ցանելու
{գործի}
դառնար.
պատճառ,
որ
մշակած
լեզու
էր։
Այս
տգէտ
ե
մ
միմիայն
այն
պատճառով,
որ
մեր
ցանկութիւնն
է
այս
{գործի}
մէջ
այնպիսի
փաստեր
եւ
օրինակներ
հանդէս
հանել,
որ
ռական
հոլովով
եւ
նորա
մօտ
դնում
է
կամ
չափ
խօսքը՝
{գործիական}
չափով,
կամ
համեմատ
խօսքը
եւ
կամ
մի
ուրիշ
խօսք,
ակին
'ի
նմին
քաղաքի։
օք
վերջաւորութեամբ
{գործիականը}
միմիայն
"ձեռք"
բառը
հոլովելի
ժամանակ
Նոր
Նախիջեւա
րութիւնով
",
"
իր
քաջութիւնով
"
եւ
այլն,
իսկ
թէ
{գործիականի}
մտքով
չէ
կարելի
հականալ
ըստ
իր
խնդրով,
օրինակ
"
Տուին
իւրեանց
խրատը.
"
Որդեա՛կ,
{գործիդ}
եղիր
արի,
Տե՛ս,
չըմատնես
քեզ
սէրի.
Ե
ն
ներգործականի
եչը
ինի
փոխվելով,
օրինակ՝
գործեմ-
{գործիմ},
բայց
նոր
լեզուի
մէջ
այդ
ինիի
նախընթաց
պիտի
եւ
մ
նազան
հանգամանք
արգելք
էին
լինում
այս
ազգասիրական
{գործին}:
Այժմ
տեսանելով
այդ
արգելառիթ
հանգամանքների
փոփո
վ
մեր
սրտի
ցանկությունը,
եւ
սկսեցինք
հետեւել
այս
{գործին},
որ
մեզ
եւս
թույլտվություն
լինի
տերությունից
տպե
ղներին
բան
հասկացուցեք
եւ
դորանով
այս
ազգապարծանք
{գործին}
պատճառ
եղեք
հառաջ
գնալուն:
Հերի՛ք
է,
սրբենք
նալով
բան
չէ
առաջանում,
պիտո
է
ջերմությամբ
կպչել
{գործին}:
Գիտեմ,
որ
այս
բաները
Դուք
ինքներդ
եւս
լավ
գիտե
նդակով,
հայտնում
եմ
Ձեզ
իմ
կարծիքը
եւ
մտքերը
այդ
{գործին}
վերաբերությամբ:
Բայց
պարզության
համար,
նախ
եւ
ա
ւղթ
սեւցնելով
կամ
մի
քանի
աստիճանավոր
կաշառելով,
{գործին}
հերիք
հոգաբարձություն
արած
համարվիս,
այնտեղ
այդպ
վ:
§
6.
Դատաստանի,
փաստաբանի
եւ
այլ
ամենայն
{գործին}
վերաբերյալ
բաների
մասին,
որ
դուրս
էին
մեր
անձնակ
թյունը
հանձնել
է
իմ
եղբայր
Ղազարոսին
Հնդկական
այն
{գործին}
վերաբերող
թղթերը,
որի
համար
հասարակությունն
ընտր
ի
պոկել
հաջորդ
սերնդից:
Առաջարկված
արխիվները
{գործին}
բոլորովին
չեն
վերաբերում:
Նյութերի
նման
հավաքածո
արի
Մարիա
Նիկոլաեւնային,
որ
նա
օժանդակի
այդ
բարի
{գործին},
եւ
ես
հավատացած
եմ,
որ
նա
կգործադրել
իր
ամբողջ
րջ
կդնենք
իտալական
5
%-անոց
տոմսակներին
վերաբերող
{գործին}:
Սիրելի
եղբայր,
դու
ինձ
գրում
ես,
որ
քեզ
մո
կվայի
նորահաստատ
կենդանաբանական
այգու
բարգավաճման
{գործին},
մատակարարելով
այլ
եւ
այլ
հազվագյուտ
կենդանիների
նվելով
նվիրատուների
նկատմամբ՝
դրանով
օժանդակի
իմ
{գործին},
հակառակ
դեպքում
ավելի
ոչինչ
չպիտի
կարողանամ
անե
անավանդ
որ
այդ
վերաբերում
է
եկեղեցական
գումարների
{գործին},
որոնց
համար,
ահա,
կարելի
է
ասել,
15
տարի
է
ա
արգելք
չի
կարող
հանդիսանալ
հասարակության
իրավացի
{գործին}:
Ես
հաստատ
համոզված
եմ,
որ
այդ
գործի
արդարաց
մ
բարեկամների
խորհրդին,
անունը
եւս
տալու
չէի
այդ
{գործին}:
Ուղարկում
եմ
այժմ
իմ
մի
քանի
նկատողութիւնքը
ստրատոսեան
պարծանքին,
որովհետեւ
մասնակից
էին
ձեր
{գործին},
եւ
դուք
աշխատում
էիք՝
ամրացնելով
ձեր
ոտքերը
նո
երել:
Հեղինակը
վկայ
է
բերում
այս
բնութեան
ընդդէմ
{գործին}
իւր
ղզլարեցի
Հայ
թարգմանը
եւ
այլ
արժանաւոր
անձինք
հոսանքի
մէջ
ընկած,
նայում
է,
մասնաւորապէս,
իւր
{գործին}
եւ
երբ
ժամանակ
չունի
կամ
չկամի
քննել
իւր
գործը,
է
իւր
անձի
համար,
թէ
այո՛,
անարժան
էր
այն
բարի
{գործին}:
Եւ
ինչպէ՞ս
պիտի
մխիթարուէինք
մեք,
եթէ
մի
ւմ,
Անզգա՞յ
ես
կարծում
ինձ.
Ես
խառնւո՞ւմ
եմ
ձեր
{գործին},
Լսե՞լ
էք
մի
խօսք
ինձնից:
Թէ՞
ասելիք
չունէի
Ձեր
դշխոյն
խաւար
ամպերի
տակից.
Ղեկավարը
ժիր
իւր
{գործին}
`
շատ
է
տեսել
ալիքներ,
Նորա
նաւի
առագաստը
աւորութիւն
եւ
պակասութիւն։
Նա
վերահասու
է
լինում
{գործին}
ամենայն
հիմնաւորութեամբ,
տեղեկանում
է
նորա
խորհր
լիս
հեղինակին
ուղղելու
եւ
կատարելութիւն
տալու
իւր
{գործին},
որով
անտարակոյս
օգտակար
է
լինում
ե՛ւ
հասարակութ
ն
փոխում
է
բանի
ընթացքը,
ա՛յլ
ուղղութիւն
է
տալիս
{գործին},
որով,
որպէս
մի
կախարդական
ուժով,
մերկացնում
է
բ
եւ
նոքա
առաջարկում
են
իրենց
կարծիքները
ոչ
որպէս
{գործին}
պատկանաւոր
անձինք,
այլ
որպէս
արտոնունակ
(привил
ր
ամէն
մարդ
իւր
պաշտօնը
քաջ
ճանաչէր
եւ
մինը
միւսի
{գործին}
չխառնուէր
երբեք.
այլ,
իբրեւ
մի
ազգային
գործի
մա
վուրդ
գուցէ
սկսանի
գալ
եկեղեցի
եւ
խափան
լինել
մեր
{գործին}
"։
Առհասարակ
շատ
բարեսիրտ
են
մեր
քահանայք,
այս
երի
հնարած
մեզիմեն
աղեկների,
բայց
ընթերցողքը
այս
{գործին}
կարող
են
համաձայնիլ,
որ
մի
արմատացած
նախապաշարմո
ւ
ոչ
այն
խորհրդով,
որ
ծառայեն
լուսաւորութեան
մեծ
{գործին},
այլ
որպէսզի
ցոյց
տան
ազգին,
թէ
ահա
հերձուածող
մատենագիրք
դարում,
որն
ամենաջան
խրթնութեամբ
գոլն
{գործին}
գրել
զինչ
եւ
իցէ,
եթէ
հետեւել
համարին
ուղղութեան
ել,
եւ
որոնք
շատ
տեղ,
այո՛,
աղ
ու
համ
են
տալիս
{գործին}
։
Մի՞թէ
աւելի
լաւ
եւ
աւելի
յարմար
չէր,
որ
ինքը
հ
նեցող
պատճառներով
ընդհատուեցաւ:
Մեր
կարծիքով
այդ
{գործին}
աւելի
պատշաճ
էր
"
Քաղցկեղ
Հայաստանի
"
անուն
ունեն
աջաբանի
մէջ:
Եւ
եթէ
լաւ
ուշադրութեամբ
նայենք
այս
{գործին},
կը
տեսնենք,
որ
նորա
մէջ
դիւցազուն
եւ
դիւցազնու
ցել
եւ
որոնք,
այո՛,
շատ
տեղ
աղ
ու
համ
էին
տալիս
{գործին}:
Մի՞թէ
աւելի
լաւ
եւ
աւելի
յարմար
չէր,
որ
հեղինա
էս
մատաղ
հաւաքելու
համար
են
աշխատում
իրանց
բան
ու
{գործին}
կենային,
հիմի
ամէն
մինը
մի
խան
կըլներ.
աստուած
ւթյունս,
որ
ես
ողջ
եմ
եւ
առողջ
եւ
հետեւում
եմ
իմ
{գործիս},
նույնպես
Ավտուշն
ողջ
եւ
առողջ
է,
այս
բարեկենդա
ուսիա՝
Պոլսի՞
վերայով
թե
Լոնդընի՞,
այդ
կախված
է
{գործիս}
ընթացքից:
Առայժմ
այստեղի
ծայրագույն
դատարանի
եզ
պահ
տված
դրամը,
պետք
է
մնան
Ձեզ
մոտ
մինչեւ
իմ
{գործիս}
վերջանալը,
որովհետեւ
թղթերն
էլ
դրամ
են,
չեն
կար
պահել
մեր
ծիծաղը
մի
այսպիսի
տղայական
եւ
պատուամոլ
{գործից}:
Ցանկալի
էր
իմանալ՝
ինչ
է
դոցա
արածը,
որ
ապօթէ
ենալը
բնաւ
չէ
կարող
վշտացնել
նորան
կամ
յետ
կացնել
{գործից},
եթէ
կերպարանագործես
նորան
պայմանիդ
խորհուրդը:
ւմ
դուրս
բերել
այս
բաբելոնեան
խառնակութենից:
Այս
{գործից}
ես
հնար
ունեցայ
տալ
ձեզ
100
000
շատոյ
յանդուգն
նզ
վ
որպիսի
եւ
իցէ
կերպով
ազատուել
մի
որեւիցէ
դժուար
{գործից},
իմ
որդին
կը
հասուցանէ
նորան
իւր
փրկարար
խորհուր
այնպիսի
կոշտ
եւ
սոպռ
վաճառականի
հետ,
որ
բացի
իւր
{գործից},
ոչինչ
գաղափար
չունէր,
ոչինչ
բանի
տեղեկութիւն
չ
րակոյս
չունինք,
որ
այդ
պարոնները
ինքեանք,
իւրեանց
{գործից}
կը
ճանաչեն
այստեղ
իւրեանց
անձը
եւ
գուցէ
կը
հրաժար
ւմ։
Նորա
քարոզները,
որ
Սալամանկայում
ասում
էր,
{գործից}
ձգել
էին
նորան,
վասնորոյ
նոր
ի
նորոյ
նստաւ
քերակ
ինչացո՞ւ
են"։
Վաճառականը.
-
"
Այդ
շանթապահ
{գործիք}
է,
որ
հնարել
է
Բենիամին
Ֆրանկլինը"։
Շին.
Ֆրանկլինը"։
Շին.
-
"
Ի՞նչ
ասել
է
շանթապահ
{գործիք}
"։
Վաճ.
-
"
Կայծակից
պահպանող.
ուր
որ
կայ
,
լուսաւորութիւնը
կը
շինէ
իւր
համար
մի
չարութեան
{գործիք},
եւ
կ'աշխատի
նորանով
ծնուցանել
եւ
կերպարանագործե
րապարակում
այրուէին
դահճի
ձեռքով,
որպէս
հոգեսպան
{գործիք}
խաւարի
բռնակալութեան:
Մեր
ազգը
երկար
ժամանակ
մ
չեղաւ,
որ
հրատարակեցինք
եւ
ըսինք,
թէ
մեք
ձեզի
{գործիք}
ըլլալէն
եւ
եղբայրնիս
ուրանալէն
կամ
սպանելէն
դադրե
,
մեք
եւս
կեղծաւորութիւնը
կը
շինէինք
մի
յաղթակիր
{գործիք}:
Բայց
թող
հեռի
մնան
այդ
դժոխային
հնարքը.
նոքա
ս
դկութեան
մէջ:
Հայերը
պարտական
են
լուսաւորուիլ
եւ
{գործիք}
լինել
Նախախնամութեան
ձեռքում՝
ասիական
ազգերի
մէջ
արակցութիւն
ունենալով
եզուիտների
հետ
եւ
շատ
անգամ
{գործիք}
լինելով
նոցայ
ձեռքում,
ամենայն
քաղաքական
իրաւադա
իւնը
իւր
տղայական
խնդիրներով,
եզուիտների
ձեռքում
{գործիք}
դառնալով,
ճղակտոր
հանեց
ազգը,
անդարձ
կորուց
նոր
եզուն,
որը
կոչված
է
ծառայելու
որպես
մտածողության
{գործիք}
եւ
ժողովրդի
զարգացման
միջնորդ,
պետք
է
ամենայն
հո
ստ
օրէ
կը
մօտենայ
իւր
նպատակին՝
գեղեցիկ
եւ
ընտիր
{գործիք}
դառնալու
ժողովրդի
դաստիարակութեան
համար։
Խաբ
մ
է,
թէ
ներգործող
անձը
հանդէս
չէ
գալիս
որպէս
լոկ
{գործիք},
այլ
ինքնակայապէս
կամ
որպէս
պաշտպան
կամ
որպէս
հա
որտի
նման
ջուր
խմելուց.
ջուրը
Աստուծոյ
ձեռքին
մի
{գործիք}
է,
չարագործ
մարդիկ
պատուհասելու
համար:
Ասածիս
ա
ի
ձեռքում
եղել
է
դաւաճանութեան
եւ
արիւնահեղութեան
{գործիք}:
Շատ
ամբարիշտ
մարդիկ
իւրեանց
յանցանքը
ծածկել
են
ստ
որում
անօթներս
փոքր
են,
հարկաւոր
է
անօթներ
եւ
{գործիք}
բերել
տալ
օտար
աշխարհներից:
-
Շատ
լաւ,
եթէ
այնպիսի
բան,
որ
զգալ
ունէր,
որ
կամք
ունէր,
որ
{գործիք}
ունէր,
եւ
այսպէս
քո
ասելով
մահը
մի
մարդու
նման,
այսինքն՝
Իգնատիոսի
յաջորդների
օրովը,
այդ
բաները
{գործիք}
դարձան
զարհուրելի
քաղաքականութեան։
Իգնատիոս
այնպէս,
որ
մարդը
դառնում
է
Կարգի
ձեռին
մի
մեռեալ
{գործիք},
ծեր
մարդու
գաւազան՝
"
Ut
senis
baculus
",
ինչ
նքը
խառնուեցան
այս
գործի
մէջ։
Անզօր
Կարոլոս
II-ը
{գործիք}
էր
դարձած
Յիսուսեանների
ձեռքում։
Լուդովիկոս
XIV-
սրա
հովանաւորութեան
տակ,
նրանք
կարող
են
օգտակար
{գործիք}
լինել.
Ռուսաստանի
բարոյական
ազդեցութիւնը
`
Թուրք
ց
ձեռքի
շնորհքի
վրայ,
որ
թէ
նորա
ձեռքին
օրինաւոր
{գործիք}
լինի
եւ
մի
քանի
անգամ
այդ
բանը
օրինաւոր
կերպով
ցո
,
Միտքդ
բեր
այրած
գօտին.
Կամ
ուժաչափ
{գործիքը},
Դինամօմետր
երկաթին:
Բայց
թէ
պ
այն
է,
որպեսզի
նա
հասնի
դյուրըմբռնելի
բարոյական
{գործիքի}
աստիճանին,
որպեսզի
նա
քիչ
թե
շատ
բանիմաց
գավառաց
էս
մարդու
բոլոր
բարոյական
ձգտողութիւնքը
կառավարող
{գործիքի}
մասին:
Յայտնի
է,
թէ
քրիստոնէութեան
էական
տա
են
այս
միաբանութեան
վերայ
որպէս
մի
Պապականութեան
{գործիքի}
վերայ։
Եւ
այս
էր
պատճառը,
որ
Վատիկանը
արթնա
արհ
բանալու։
Միւս
տեղ
Գուտտենբերգը,
իւր
սրածայր
{գործիքին}
ենթարկելով
ձայն
նշանակող
տառերը,
հնարաւորում
էր
մ
են
մատենադարանը
եւ
մի
փոքրիկ
հաւաքոյթ
ֆիզիկական
{գործիքների}
եւ
հանքաբանական
եւ
կենդանաբանական
օրինակների:
Այ
եւ
կեղծաւորութիւն,
որոնք
Յիսուսեանների
սովորական
{գործիքներն}
էին,
բաց
արեց
Ասիայի
հեռաւոր
կողմերում
արձակ
ճան
ս
ասած,
հրով
ու
սրով,
կախաղանով
ու
տանջանքի
այլ
{գործիքներով},
բոլոր
այդ
արատները,
որոնք
այսօր
այդքան
կոպիտ
կ
րով,
մատենադարանով,
ֆիզիկական
եւ
աստեղաբաշխական
{գործիքներով}
։
Բայց
մի՛
զուարճանաք
այս
արտաքին
փայլողութենով,
վասարեցնում
են
տափանով
կամ
որեւէ
այլ
այգեգործական
{գործիքով}
(որովհետեւ
այդ
մեզ
մոտ
կատարվում
է
իբրեւ
փորձ,
ում
է
իբրեւ
փորձ,
փոքր
չափով),
որից
հետո
որեւէ
{գործիքով}
[անց
են
կացնում]
իրար
հատող
զուգահեռ
գծեր,
որոնք
է,
իսկ
եթէ
չէ
կարգադրեալ,
ոչնչացուցանել
զառաջին
{գործն}
իմ
եւ
յետս
առաքել
զարձակման
վկայագիրս,
զի
ես
լին
ի
չու,
առանց
որոյ
չունիմ
ես
զմիջոց,
մանաւանդ
զի
{գործն},
որոյ
վասն
կոչիմս,
որպէս
եւ
կանխեցի
ասացի
չէ
ի
րձր
սրբազնութեան
ունի
թողուլ
առանց
ընթացից
մինչեւ
{գործն}
ծագեալ
ըստ
անձամբ
կարգադրութեան
նորին
սրբութեան
ծ
յն
ամսոյ
ուրոյն
յայտարարութեամբ
մատուցի
զբովանդակ
{գործն}
վարեալ
առ
ի
ձէնջ,
յաղագս
ի
նորոյ
արկանելոյ
զայն
ընդ
Այվազովսքւոյ
վերջաւորելոյ
զմեծագումար
դրամոց
{գործն}
ըստ
քմաց
ի
հաճոյս
Խալիբեանի
եւ
առաքուր
կոխելով
զշ
ասարակութեան
եւ
համակամ
ցանկութեան
ազգին
վերջացաւ
{գործն}
եւ
թէ
ինքն
էառ
զհաշիւ
ի
Խալիբեանէ
՚ի
ներկայութեան
ս
այս
առաքէ
եւ
զհաշիւսն,
զորոյ
զօրինակն
գտանեմ
ի
{գործն}:
Յայսմանէ
ակն
յայտնի
երեւի,
թէ
ամսական
10
ի
դարձուցանել
նորա
զայն
ամենայն
առ
օրէնսգէտն
իմ,
{գործն}
այն
բովանդակ,
այն
է
կտակն
եւ
պարգեւաթուղթն,
թո
ել
բողոք
(аппеляция)
եւ
ընդ
դէպս
անիրաւութեան,
{գործն}
փոխադրի
ի
Լոնդոն
ի
վերազնութիւն
ի
գերագոյն
ատենի
մեղադրել.
դա
էքսպեդիցիայի
տեղագրի
կամ
երկրաբաշխի
{գործն}
է,
որը
հավանորեն
եւ
կազմել
է:
Այսպես
թե
այնպես
նրբագեղությանը
կամ
արտահայտությանը՝
դա
ժամանակի
{գործն}
է,
որովհետեւ՝
"
լեզուն
տրակտատ
չէ՝
չի
գրվում,
ապա,
անպայման,
այժմ
էլ
ապրում
են:
Բայց
առաջին
{գործն}
է՝
լավ
ուսումնասիրել
այս
խնդիրը:
Անանիան
շատ
ճա
դեն
կատարված
գործողությամբ,
նա
չի
ասում,
որ
ահա
{գործն}
այսպես
կամ
այնպես
վճռված
ու
ավարտված
է
եւ
մենք
այ
մարում
է
իւրեան
մասնաւոր։
Նա
ասում
է.
"
Իմ
ի՞նչ
{գործն}
է,
թող
ինչ
կամին,
առնեն
"՝
առանց
մտածելու,
թէ
ան
գեղեցիկ
ներածութիւնը,
որ
Օբեռ
երեւելի
երաժշտի
{գործն}
է,
եւ
ճշմարիտն
ասեմ,
երանի
թէ
այդ
ներածութենից
է,
Անզգա՞յ
ես
համարում.
Եւ
տիեզերքը,
միթէ,
-
{Գործն}
Աստուծոյ,
այս
ահա՛,
Իմ
աչքերի
առաջ
չէ.
Եւ
ինքն
ւնին,
վազում
փողոցում"։
Քանի
որ
իւր
{գործն}
մեր
ուսանողը
Սկսաւ,
աւարտեց,
քնած
էր
մեծատ
Մասիսի
վուլկան,
Կրկին
սկսաւ
Իւր
հին
{գործն}
ու
բան.
Վառեց
շատ
սրտում
Անշէջ
կրակներ
մէջ
երեւում
է
այս
բոլորի
չափը
եւ
աստիճանը,
սորա
{գործն}
է
սահմանել
եւ
գնահատել
նորանց։
Այն
ազգը,
որ
ելով,
սորան
մետաքսի
գործարանը
բերեց:
Սորա
բոլոր
{գործն}
էր
լրտեսութիւն
առնել
եւ
ոչ
թէ
գործարանին
ծառայել
երով,
ե՛ւ
բացառութիւններով
աւանդելը
քերականութեան
{գործն}
է
եւ
մեր
ներկայ
քննութեան
մէջ
տեղ
չունի.
ապա
թէ
ո
անէ
արդիւնս,
որով
կարող
եղեւ
յառաջ
վարել
զսկսեալ
{գործն}
եւ
կատարել։
Բնաւորութիւնք
Մխիթարայ
աբբայ
հօր,
բ
ութեան
զառնէն՝
որոյ
մտաց
էին
այդ
արգասիք,
քանզի
{գործն}
ինքնին
քարոզ
է
զհեղինակին
անժխտելի
արժանաւորութիւ
ւնենալ
հետը
եկեղեցաբար,
թող
ընդունին,
այդ
նոցայ
{գործն}
է:
Խնդրեմ
ընդունել
իմ
անկեղծ
յարգութեան
հաւ
ծ։
Օրինակներով
այդ
ամենը
ցոյց
տալը
քերականութեան
{գործն}
է,
բայց
մենք
կամեցանք,
որ
այս
երկու
խօսքով
պատճ
նակուելով,
այն
ժամանակ
մեր
նոր
դպրութեան
մէջ
այդ
{գործն}
այն
տեղը
կ՚ունենայ,
ինչ
տեղ
ռուս
դպրութեան
մէջ
ս
ծի
մէջ
անկատարութիւնք
կան,
հարցնում
ենք.
"
ո՞րի
{գործն}
է
կատարեալ"։
Այսօր
Միլտոնը
եւ
Շեքսպիրը,
Հոմերո
ու
բացման
համար,
մանավանդ
որ
նրա
հիմքում
դրված
է
{գործնական}
նպատակ,
որը
զարմանալիորեն
գիտությունը
մոտեցնում
յունը
մոտեցնում
է
հասարակությանը
եւ
ընդհակառակը:
{Գործնական}
կենդանաբանությունը
եւ
գործնական
բուսաբանությունն
եւ
ընդհակառակը:
Գործնական
կենդանաբանությունը
եւ
{գործնական}
բուսաբանությունն
առաջիկայում
մեծ
ապագա
ունեն:
Գյ
նց
շրջապտույտը
կատարում
էին
վերացական
աշխարհում։
{Գործնական}
կենդանաբանության
եւ
գործնական
բուսաբանության
գաղա
րացական
աշխարհում։
Գործնական
կենդանաբանության
եւ
{գործնական}
բուսաբանության
գաղափարը,
այսինքն՝
կենդանիների
ե
ֆիզիոլոգիայից
մենք
ամենքս
գիտենք,
բայց
իմ
խոսքը
{գործնական}
ուսումնասիրության
մասին
է,
որպեսզի
նա
ի
վիճակի
լ
շինել,
եթէ
տեսական
հաշիւը
միշտ
ուղիղ
գար
կեանքի
{գործնական}
կողմերի
հետ,
այն
ժամանակ
գուցէ
ուղիղ
լինէր
քո
աս
փիլիսոփայութիւնը
եւ
մարմնաւորելով
բանը
կենդանի,
{գործնական}
գաղափարներով
եւ
օրինակներով,
ազատում
է
հասարակու
նոյնքա՞ն
է,
որքան
տգէտինը,
թէ
ոչ.
ուրեմն
ի՛նչ
{գործնական}
օգուտ
ունի
հոգին
ուսումից․
ո՛ր
սուրբերը
ուսեալ
էի
նոցա
բարոյականութեան
մասնաւոր
նկարագրութեանը,
որ
{գործնական}
կերպով
հանդէս
է
գալիս
զանազան
իրողութենների
մէջ։
ղական
կամ
գաւառական
բարբառը
ազգի
ընդհանուրի
համար
{գործնական}
արժէք
չունի
եւ
նոր
լեզուն
այս
կամ
այն
գաւառական
բ
ժողովի
դատաստանին
ենթակայ,
միթէ՞
այդ
յանցանքները
{գործող}
եկեղեցականը
նոյն
պատիժը
կրելու
չէ,
ինչ
որ
պիտի
կ
ին
թե
արհեստավորին,
կյանքի
զանազան
ասպարեզներում
{գործող}
մարդկանց,
հայրերին
ու
մայրերին,
որոնք,
որպես
ե
յ
զնոսա
վասն
այսր,
արդէն
անժխտելի
ճշմարտութիւն
է
{գործող}
ի
նոցին
կողմանէ,
զի
զոր
չհասկանայ
ոք,
զնոյն
անկ
քի
առաջեւ
քննւում
է
եւ
դատւում
է
նախ
գործը
եւ
ապա
{գործողը}:
Գործը
գնահատելով
կարելի
է
վարձատրել
մի
առաքինու
ն
յանցանքը
եւ
ոճիրը,
դատապարտում
են
այդ
յանցանքի
{գործողը},
գործողութեան
կցորդը
կամ
սորանց
արդարադատութեան
անխըտիր
Ե՛ւ
հանգչողին
պալատներում,
Ե՛ւ
{գործողին}
միշտ
երկիր.
Զարմանալի
է
այս
բանը.
Մի
ուսման
ընթացքը,
պարապում
է
ներկայումս
առեւտրական
{գործողութեամբ}:
Այս
պարոնը,
ընկերանալով
Պ.
Գռէյլ
(Grélle)
Ֆ
այն
սաստկութեանցն
օրինաց,
այլովք
հանդերձ:
Այսու
{գործողութեամբ}
պատուելի
Այվազն
ծաղր
եղեւ
համակ
ազգայնոց
եւ
ատելի
տշաճ
էր
ուշադրութիւն
դարձուցանել
այդպիսի
մի
չնչին
{գործողութեան}
վերայ
եւ,
խօսակից
լինելով
նորա
գործակատարների
հե
րական
խօսքերով
աշխատում
է
վարագուրել
դրամատիկական
{գործողութեան}
պակասութիւնը
եւ
չքաւորութիւնը:
Այս
եւս
պիտի
ասել
տպարանում
նորուց
պիտի
սկսանեն
տպել:
Այս
անբնական
{գործողութեան}
ստոյգ
պատճառը
մեք
չկարողացանք
հասկանալ:
Պատուելի
ւնենայ
մի
կանոն,
որով
պիտի
առաջնորդուի
իւր
բոլոր
{գործողութեան}
մէջ:
Կո՛մս,
խնդրեմ,
այս
նամակը
հրատարակելո
ախտակից
լինելով
անցքին,
զուգահեռաբար
երգում
էին
{գործողութեան}
հետ.
դերասանների
ցոյց
տուած
ախտերը
եւ
կիրքերը
ար
ւմ
է
թատրոնի
մէջ
վկայ
լինելու
միայն
մի
անցքի,
մի
{գործողութեան},
որից
մի
վնաս
գալու
չէր
նորա
անձնական
շահին:
որ
կոմսը
եւ
նորա
մարդիկը
զարմացան
Ալքիմիկոսի
այս
{գործողութեան}
վերայ,
ըստ
որում
գետնի
երեսին
ընկած
էր
մի
քանի
ո
ւնք
էր
այն
տարում...
-
Բայց,
մի
կատարուած
{գործողութեան}
վերայ
մեծ
ուրախութիւն
ցոյց
տալը,
ասել
է,
թէ
պատ
լ
նորան
եւ
գնալ
նորա
քամակից:
Միթէ՞
այս
անբնական
{գործողութեան}
հետեւանքը
չէ,
որ
այսօր
ձեր
դուստրը
գտանւում
է
այ
ր
ի
շատէ
բան
հասկանալով
ծիծաղում
էր
այս
յիմարական
{գործողութեան}
վերայ,
եւ
չկամէր
մասնակից
լինել
այդ
արարողութեան
ճշմարտութեան
վերայ
էապէս։
Ահա
այսպիսի
ընդհանուր
{գործողութեան}
մէջ
էր
մարդկութիւնը
Եւրոպայում,
մինչ
Հայոց
ազգը
րդիքը։
Արիւնով
լուացուեցաւ
Եւրոպան
այս
ընդհանուր
{գործողութեան}
ժամանակ,
զարմանալի
բան,
ճշմարտութիւնը
եւ
լոյսը
գործողութիւն
վարձատրւում
է
կամ
դատապարտւում
է
այդ
{գործողութեան}
դիտաւորութեան
եւ
շարժառթի
համեմատ։
Խորհուրդը
կամ
եւ
ոճիրը,
դատապարտում
են
այդ
յանցանքի
գործողը,
{գործողութեան}
կցորդը
կամ
սորանց
արդարադատութեան
աչքից
վարագուրո
թէ
նորա
ձեռքերը
ոչ
թէ
ներկի
մէջ
են,
այլ
ներկելու
{գործողութեան}
վրայ։
Եթէ
եմ,
ես,
է
բայական
վերջաւորութիւնը
էա
իձէ
Վրացի
ուսանողը,
մասնակից
լինելով
թէատրոնական
{գործողութեանը},
Հայերէն
երգելու
ժամանակ
իւր
վերայ
դարձուց
մեր
մ
արելի
ասել,
թէ
հաւատում
էր
բոլորովին
այս
վհկական
{գործողութեանը},
բայց
միեւնոյն
ժամանակ
իսպառ
հաստատել
չէր
կարելի
լկաթա,
ո՛չ
ըստ
գեղեցկութեան,
այլ
վասն
վաճառական
{գործողութեանց}:
Քարեղեն
են
շինուածքն
եւ
պարտ
է
տալ
զարժանի
մի
յառաջաբանութիւն։
Պ.
Էմինի
այս
երեք
տեսակ
{գործողութեանց}
մէջ
էլ
կան
բաներ,
որոնց
բնա՛ւ
չենք
կարող
համաձայ
ն
գործոց
ուղղի
ի
Ս.
Պ.
Բուրգ:
Յետ
աւարտելոյ
{գործողութեանցս},
փութանակի
մեկնեցայց
ի
Թիֆլիսոյ
ժամանել
ց8
նոյեմ
ծին,
ընդ
Մեծն
Հայաստան
յԵւրոպա:
Զանուղղայ
{գործողութենէ}
Այվազովսքոյ
՚ի
դրամական
գործում
ընդ
Խալիպեանի,
յ
որ
բեմ:
Ութն
կամ
տասն
հոգի
երաժիշտքը
թէատրոնական
{գործողութենից}
յառաջ
հնչեցուցին
մեր
ականջին
"
Պօրտիչիու
համր
կամ
0
մանէթ
կաշառք
տալով,
դատաստանը
թիւրել:
Այս
{գործողութենից}
յետոյ
մի
քանի
մարդիկ
տեսնում
են
Բէգզադէին,
որ
նա
ամարձակութեանս,
դուք
բաւական
օգուտ
կը
ստանաք
այս
{գործողութենից}:
-
Հը՛մ,
բաւական
օգուտ,
-
կրկնեց
քթի
տակից
,
որ,
չխառնուելով
այս
գաղթականների
դատաստանական
{գործողութենների}
մէջ,
ունէին
միայն
լինել
նոցա
պաշտպանքը
եւ
հովանա
ելի
մանրամասն
լուրեր
եւ
ծանօթութիւնք,
առեւտրական
{գործողութենների}
վերաբերեալ,
տալու
համար
պատրաստ
է
կոմս
Էմմանուէլ
եզուները...
Առհասարակ
պիտի
իմանալ,
որ
այսպիսի
{գործողութենների}
մէջ
մտանող
մարդը,
եթէ
հետեւում
է
այն
վարդապետութ
տակ
ընկնելու.
պատճառ,
Մխիթարեանք
իւրեանց
բոլոր
{գործողութենների}
եւ
ընթացքի
մէջ
արդարացնում
են
եւ
իրաւացնում
են
նո
ւնը
եւ
Տիրամօր
պատկերը։
Զարմանք
չէ՛,
որ
այսպիսի
{գործողութեններից}
յետոյ
թշնամացան
նորանց
Բօնզերը
եւ
հակառակորդ
դուր
տիճանի
զզուելի
եւ
գարշելի
բան
է
մի
այդպիսի
անօրէն
{գործողութիւն},
նորան
ուսուցել
էին
ճանաչել
իւր
անձը,
իւր
ընկեր
:
Մի
անզգուշութիւն,
մի
անտեղի
խօսք,
մի
անպատշաճ
{գործողութիւն},
որ
կատարւում
էր
երեխայի
մօտ,
նման
է
մի
կայծի,
ծութիւն
անուանել
այդ,
եթէ
նա,
կատարելով
որեւիցէ
{գործողութիւն},
վճարել
էր
իւր
պարտքը,
եթէ
Աստուած
օրհնել
է
քեզ
ովոր
են
բժիշկ
մարդերից
պահանջել
այսպիսի
շուտափոյթ
{գործողութիւն}.
նոքա
անհաւան
են
նոյնպէս,
որ
բժշկի
տուած
դեղերը
բսկուրանտները
մինչեւ
երկինք
բարձրացնել
մի
այդպիսի
{գործողութիւն}
՝
առանց
մտածելու,
թէ
ինքը՝
այդ
ողորմելի
տիրացու
ում
էր
այգիներից,
ուստի
չէր
կարող
այնտեղ
այսպիսի
{գործողութիւն}
տեսանել:
Շատ
մեծահոգի
մարդ
է
Պ.
Իսահակեանցը
իւսերը՝
ծառայ,
ստրուկ
եւ
հրաման
կատար:
Ամենայն
{գործողութիւն}
՝
հասարակ
եւ
անզօր
մարդերի
կողմից
ազատութեամբ
յառ
րձեալ
նոյն
տեղ
նկատում
եմ
աշխարհի
Մեքենական
{գործողութիւն}.
Գիշերավարն
կը
փայլի,
Արծաթահերն
չի
երեւո
ութեան
խորհրդով։
Մարդկեղէն
աշխարհում
ամենայն
{գործողութիւն}
վարձատրւում
է
կամ
դատապարտւում
է
այդ
գործողութեան
ուն
Աստուծոյ
պատիւ
տալը
քաղաքակա՞ն,
թէ՞
կրօնական
{գործողութիւն}
է,
երկու
կողմից
եւս
շարունակւում
էր
մեծ
զօրութեն
ի
դիպուածում
էլ
այս
հետեւեալ
բայերը
ցոյց
են
տալիս
{գործողութիւն},
բայց
եղանակ,
ժամանակ,
դէմք
եւ
թիւ
նախընթաց
բա
կտրելով
ճակատագրի
յայտարարութիւնը,
գովեց
Աթենասի
{գործողութիւնը}
եւ
հրամայեց
Կիկլոպներին՝
մի
մեծ
շանթ
պատրաստել
ա
ճառելով,
թէ
այն
մարդը
Աւետարանական
էր
եղած:
Այս
{գործողութիւնը}
այնպիսի
վատ
տպաւորութիւն
գործել
էր
մինչեւ
անգամ
տ
տային
եւս,
հարիւրին
իննսուն
անօգուտ,
քանզի
նոյն
{գործողութիւնը},
ինչ
որ
անցաւ
առաջին
անգամ,
պիտի
կրկնուի,
անշո
ս
է
տալիս
նիւթեր
եւ
քանի
որ
կարող
է
շարժիլ
եւ
այս
{գործողութիւնը}
կատարել,
նա
ունի
իւր
ներսում
ոյժ
եւ
զօրութիւն,
ամագլուխ:
Արդ,
հարցնում
ենք,
երբ
որ
մեր
բոլորի
{գործողութիւնը}
այն
հազար
ոսկու
վերայ
է,
երբ
մեր
ձեռքում
չկայ
մի
ապարտութեան
հետ
ոչ
երբէք
յարակից
է
այն
թատրոնական
{գործողութիւնը},
զգեստաւորելով
եւ
մերկացնելով
իւր
քահանայական
զգ
թիւն
եւ
սպանութիւն
-
բայց
երբ
կատարուած
էր
վերջին
{գործողութիւնը},
մահի
է
տալիս
գործակատարին:
Յայտնի
է,
թէ
մարդը
տին
կատարւում
է
մեր
խօսքը,
թէ
ազատութեան
կենդանի
{գործողութիւնը}
(процесс)
մեր
փիլիսոփայի
համար
ըստինքեան
ոչինչ
լով,
որոնց
միջնորդութեամբ
առաջ
է
դնում
զարգացման
{գործողութիւնը}:
Այս
յայտնագործութեանց
հիմնական
արդիւնքը
երեւում
ուրիշ
տեղերում
եւ
ուրիշ
Ժամանակներում,
զարգացման
{գործողութիւնը}
ազատւում
է
այդ
մոմենտները
առարկայական
էութեան
հաս
այ
թէ
նորա
ձեռքի
տակից
դուրս
սահելով:
Այս
անկարգ
{գործողութիւնը}
շարունակուեցաւ
մի
քանի
րոպէ,
երբ
նոքա
2000
ասպար
ի
վերայ
մի
տետրակի
մէջ:
Սատանան
չնկատեց
այս
{գործողութիւնը}
իւր
խօսելու
ժամանակ,
բայց
երբ
աւարտել
էր
իւր
խօս
ի
ճշմարտութիւն,
եթէ
բնական
պատճառներից
յառաջացած
{գործողութիւնը}
կամ
բնական
կերպով
կատարուելու
իրողութիւնը
մեկնուէ
ը
եւ
կարելի
եղաւ
քննել
նորան...
Ո՛վ,
բաղդիս,
{գործողութիւնը}
յաջողուել
էր
այնպէս,
որ
առաւել
լաւ
չէր
կարելի
ցա
ին
բան
չասեն:
-
Այո՛,
ասացի:
Երբ
կ'աւարտէք
{գործողութիւնը},
յաւելացուցի,
պարոնը
կպարգեւէ
ձեզ
բաւական
մեծաք
ղմումը
վառւում
էին
այն
երկու
բարակ
մոմեղէնքը.
եւ
{գործողութիւնը}
աւարտուած,
մաղը
իւր
սարքովը
եւ
վառած
մոմերովը
դն
ագ:
Ինքը
Մանուշակը,
ոչինչ
հաւատ
չունէր
դէպի
այս
{գործողութիւնը}.
նա
թոյլ
տուեց
կատարել
այս
արարողութիւնը
իւր
վեր
վճռեց
աքսորել
նորան
այն
նահանգից,
ուր
պատահել
էր
{գործողութիւնը}
։
Զարմանալին
այս
է,
որ
այսպիսի
վճիռը
հաստատուեցա
նորան,
տալի
եմ
ասելով,
չենք
կարող
ցոյց
տալ
այն
{գործողութիւնը},
որ
կատարվում
է
ներկայում։
Եւ
մեզ
թվում
է,
թէ
ում.
որպէս
թէ
ասէր,
ի
գալս
իմ,
այսինքն՝
գալու
{գործողութիւնը}
կատարելու
վրայ։
Նոր
լեզուի
մէջ
հոլովակերտ
եւ
հոլ
անուն,
իսկ
գործեմը
բայ
է
եւ
ցոյց
է
տալիս
անելու
{գործողութիւնը}
առաջին
դէմքում,
որոշեալ
եղանակով,
ժամանակով
եւ
ն
վարչութեան
մէջ
տեղի
ունեցող
ամէն
տեսակի
չարաչար
{գործողութիւններին},
վերացնելով
միաժամանակ
մի
շարք
անձանց
կողմից
գոր
ը
քաղցր
է
լինում,
ասում
է
առակը,
գոնէ
այդ
չնչին
{գործողութիւնովը}
կը
կարողանաք
հաւատացնել
թեթեւահաւատ
մարդերի,
թէ
ացի
արժանի
ուշադրութեան,
ապա
թէ
ոչ
այնպիսի
չնչին
{գործողութիւնք},
որպիսիք
հրատարակւում
են
Հայաստանի
"
Մեղուի
"
մէ
էսզի
օրէ
օր
վերանան
եւ
անհետանան
այդպիսի
բարբարոս
{գործողութիւնք}:
Թո՛ղ
նոյնպէս
Բէգզադէի
նման
մարդիկ
չուրախանա
ձեռնտու
լինել,
եթէ
միայն
հնար
լինէր,
որ
այդպիսի
{գործողութիւնք}
կատարուէին
առաւել
ստեպ:
-
Ճշմարի՛տն
ասեմ,
ց
ս
բոլոր
անդամները
կամ
գոյնը։
Պարզ
է,
թէ
այնպիսի
{գործողութիւնք}
նորածին
մանուկի
կազմուածքի
վրայ,
անշուշտ
մահառիթ
րուսանելով,
չկարողանայ
շարունակել
իւր
առեւտրական
{գործողութիւնքը},
որպէսզի
ասպարէզը
մնա
միմիայն
Բէգզադէին:
Մի
ց,
շատ
վարժ
եւ
յաջող
կերպով
սկսեց
իւր
առեւտրական
{գործողութիւնքը}:
Նա
ձեռք
էր
զարկում
գործերին
նոյն
վստահութեամբ,
գալիս
է,
կտրում
է,
ներգործում
է.
պատճառ,
այդ
{գործողութիւնքը}
կարող
է
կատարել
մի
այնպիսի
բան,
որ
զգալ
ունէր,
ուած,
որ
շիջանէր
նորա
սրտի
մէջ
կրօնի
ճրագը,
իւր
{գործողութիւնքը}
կատարելու
ժամանակ
դիմում
է
դէպի
կրօնը
եւ
հարցանու
տահայտում
հասարակության
գոհ
լինելն
արդեն
կատարված
{գործողությամբ},
նա
չի
ասում,
որ
ահա
գործն
այսպես
կամ
այնպես
վճ
արվի
շատ
զգույշ
եւ
նպատակահարմար
կերպով,
որպեսզի
{գործողության}
արդյունքը
դյուրամարս
լինի.
այստեղ
ձեւը
եւ
գեղեցկ
ն
ցանկալի
արդյունքի:
Ինքնին
հասկանալի
է,
որ
այդ
{գործողությունը},
այսինքն՝
մի
քանիսի
հեռացնելը
եւ
ուրիշների
պատվ
այդ
չպիտի
մոռանալ:
Ներկայումս,
սակայն,
այդպիսի
{գործողությունից}
հետո
նրան
անհրաժեշտ
է
աղաղային
որեւէ
բաղադրությամ
նի
ձեռքով
կատարել,
կամ
ստիպել
ձկան
կատարելու
այն
{գործողությունները},
որ
նա
կատարում
է
մեզնից
հեռու
եւ
գաղտնի:
Հավան
հաշվետվություն
ներկայացնել
մեր
հասարակությանը
իմ
{գործողությունների}
մասին:
Լավ
կլինի,
եթե
իմ
օրինակին
հետեւին
եւ
այ
իմիայն
պաշտպանողական
դիրք
ընդունել.
հարձակողական
{գործողությունների}
դեպքում
պահանջվում
են
միանգամայն
այլ
պայմաններ,
որդիները,
ուշադրություն
չդարձնելով
իրենց
հայրերի
{գործողությունների}
վրա,
դարձյալ
մեղադրում
են
հրեաներին:
Այդ
եւս
հա
ւ
է
իմ
ներշնչմամբ
եւ
ես
պատասխանատու
եմ
նրա
բոլոր
{գործողությունների}
համար,
հետեւապես,
քո
առաջ
կանգնած
է
քո
հարազատ
քով
երես
եմ
դարձնում
քաղաքական-վիրաբուժական
բոլոր
{գործողություններից},
այնուամենայնիվ,
ես
հանձն
չեմ
առնում
Կարլոսի
փա
եւ
ինչ
եղավ
վերջը,
չիմացա,
ըստ
որում
թատրոնական
{գործողությունքը}
սկսված
լինելով,
մտա
թատրոն
եւ
մյուս
օր
ուղեւորվե
լինիմ
դեսպանին
Ռուսսիոյ,
խօսիլ
զյանձն
եղեալ
ինձ
{գործոյ}
զհետեւանաց
այսր
տեսութեան
եւ
զորպէսն
սկսանելոյ
գո
ականէ
անցելոյ
դեկտեմբերի,
ոչինչ
խօսին
զայդպիսւոյ
{գործոյ},
ուստի
մնայ
ինձ
եզրակացուցանել,
թէ
գոյութիւն
նա
ան
լինիմ
դեսպանին
Ռուսսիոյ
խօսել
զյանձն
եղեալ
ինձ
{գործոյ}.
զհետեւանաց
այսր
տեսութեան
եւ
զորպէսն
սկսանելոյ
յկազանց
յանձն
առնուլ
Ձեր
կատարել
զմնացուածս
այսր
{գործոյ},
արդարեւ
անցանել
զանցանէ
ըստ
չափ
մարդասիրութեան
ս
յամիլ
աստէն,
մանաւանդ
'ի
պատճառս
այլոց
ազգային
{գործոյ},
յորոյ
մասին
նա
ինքն
պ.
Նալբանդեանցն
կարգեալ
է
ղեալ
բանիս
այս
ըստ
երբէք
'ի
հարցողաց
ուրուք
կամաց
{գործոյ}
իշխանութեան,
եւ
ոչ
երբէք
"
(եր.
49)։
Մենք
այ
լծակալ
կշռելոյ,
թէ
արժանաւորութիւն
իմացական
ինչ
{գործոյլ}
չէ
այն,
զի
լիցէ՝
յերիւրեալ
ամ
ենախրթին
բառիւք,
երոյին
գերամբարձ
սրբազնութեան
զոմանս
ի
հանգամանաց
{գործոյն},
որոյ
վասն
կոչեմս
յաթոռն
եւ
զոմանս
ի
հանգամանաց
րպիսի
եւ
իցէ
տեղեկութիւն
եւ
ծանօթութիւն
զդրութենէ
{գործոյն}
եւ
ո՛չ
առաւել,
քան
զայս
հետամուտ
եղեալ
այնմ:
ուտ
եղեալ
այնմ:
Ահաւասիկ
այսոքիկ
են
հանգամանք
{գործոյն},
որոյ
վասն
կոչիմ
եւ
յաթոռն,
բայց
որովհետեւ
հանգ
մն
հոգեւոր,
ցվախճանական
վերջաւորութիւն
քննողական
{գործոյն}
իմոյ
վարելոյ
ի
Սինօդին,
առ
այն
տնօրինութիւն
լուս
ց
է
զիս
ի
հոգեւոր
կոչումն՝
եթէ
ի
պատճառս
անյարիր
{գործոյն}
մերժելոց:
Եւ
որովհետեւ
յուսով
մտանելոյ
ի
հոգեւոր
որս
չունիմ
ասել
ինչ,
ըստ
որում
ամենայն
հանգամանք
{գործոյն}
յայտնի
երեւին
ի
վերտողեալ
յայտարարութեանց
իմոց:
րութեան
եւ
տառապագին
աղքատութեան
եւ
յամեցողութիւն
{գործոյն}
արկանէ
ի
չարաչար
զրկանս
ողորմելի
անձին
իմոյ:
ակաբար
հայցեմ,
եւ
որպէս
զի
հրամայեալ
լիցի
տալ
{գործոյն}
իմոյ
զպատկանեալ
ընթացս,
որով
հայտնեսցի
ինձ
ապագա
ախիջեւան
եւ
՚ի
շրջակայ
գիւղօրայս
նորա
ի
մասին
{գործոյն}
զեկեղեցական
հաշուոց
եւ
դրամոց
՚ի
Միքայէլէ
Նալ
ջ,
կարճ
ի
կարճոյ
երեւին
ամենայն
մանրամասնութիւնք
{գործոյն},
որ
զեկեղեցական
դրամոց:
Որպէս
լիակատար
երեսփ
ն
ճանաչել
զիս
եւ
զպ.
Աջեմեանցն,
ի
մասին
ասացեալ
{գործոյն}
եւ
ձեռնտու
լինիլ
մեզ
՚ի
խնդրել
զազգային
զհրիտակս
նել
նորին
սըրբազնակատար
քահանայապետութեան
ի
մասին
{գործոյն}
զեկեղեցական
հաշուոց,
տարականօն
եղանակաւ
խանգարել
նց
ամ[ենայն]
հիման
եւ
ուշադիր
լինելոյ
որպիսութեան
{գործոյն}
համարեալ
էին
զայն
աւարտեալ
եւ
մատուցեալ
զրկողին
զ
փաստիւք
ապացուցի
զպարականոն
լինել
վերջաւորութեան
{գործոյն},
յայնժամ
երկոքին
նոքա
ի
միասին
ընդ
պաշտօնակատարի
,
որ
յայտնի
յայտնի
դժկամակէր
ընդ
վերանորոգութիւն
{գործոյն},
ուստի
եւ
զամենայն
զճիգն
ճգնեցաւ,
թողուլ
յայնմ
ի
փութացուցանելոյ
ըստ
կարի
զդանդաղութիւն
ընթացիկ
{գործոյն},
քան
յարգելով
զխնդիրն,
յանձն
առի
զայն
եւ
զաւուր
ակութեան
յայտարարութեան
Այվազովսքւոյ
ընդ
քաղուածի
{գործոյն}
պարտական
էր
իսկ
եւ
իսկ
բանալ
զկանոնաւոր
քննութիւն
է
աստի,
զապագայ
շարունակութիւն
վերստին
յարուցեալ
{գործոյն}
թողում
ի
խոհեմ
եւ
ի
միակամ
հոգաբարձութիւն
Ձեր
եւ
րազեկ
առնել
զտէրութիւնն
Անգլիոյ,
զբովանդակութենէ
{գործոյն}:
Յաւուր
հաստատութեան
թղթոցն,
այն
է
ի
1
նոյեմ
մենայն
մանրամասնութեամբ
իրազեկ
լինելոյ
հանգամանաց
{գործոյն},
անհրաժեշտ
վարկաւ
ելանել
ինձ
նախ
եւ
յառաջ
ի
Լոնդ
ինքնին
գրելոց
է
՚ի
Լոնդոն,
առանց
սկիզբն
առնելոյ
{գործոյն},
մինչեւ
ընկալցի
առ
այն
զլուծումն
բացարձակապէս
ոյ
զհետեւանաց
այսր
տեսութեան
եւ
զորպէսն
սկսանելոյ
{գործոյն},
ամենայն
մանրամասնութեամբ
տայ
Ձեզ
զտեղեկութիւն
ի
իրազէկ
առնել
զտէրութիւնն
Անգլիոյ
զբովանդակութենէ
{գործոյն}:
Յետ
եզերելոյ
գործոցս
՚ի
տուընջեան,
ընդ
երեկ
զգործն,
վստահ
առնելով
զիս
եթէ
ամենայն
հանգամանք
{գործոյն}
ո՛չ
լիցին
յայտնի
կառավարութեանն
Անգլիոյ,
ելանելո
ազգին
կենդանութիւն
իմ,
եթէ
ոչ
վասն
իմ,
գէթ
վասն
{գործոյն}
ինձ
յանձն
եղելոյ:
Ուստի
՚ի
կատարել
զամենայն
զ
ոյ
ի
Թադթէոս
եպիսկոպոսէ,
զի
մի՛
շփոթեսցեն
ընթացք
{գործոյն}
եւ
անախորժութեանց
յարիցին
պատճառը:
Իսկ
թէ
ազգ
աղեալ
զծանօթութիւնս
հասուցանել
առ
իս,
ի
լրութիւն
{գործոյն},
յաղագս
յանդիման
առնելոյ
զայն
ազգին
հայոց
ի
Նոր
միկ,
առանց
ամենայն
զանցառութեան
Հոգեբարձու
լինիլ
{գործոյն}
մերոյ
ամենայն
ժրութեամբ։
Պ.
Բայլն,
խնդրեալ
ախուց
պատրաստութեան
թղթոց
եւ
տպագրութեան
բովանդակ
{գործոյն}
զ700
ռուփիս,
այն
է
զ70
ֆունտ
ստերլինգս,
զոր
անդ
ստացագիր:
՚Ի
գումարէ
յայսմէնէ
400
ռուփին
ի
պէտս
{գործոյն}
Մասեհի
Բաբաջանեան,
իսկ
300
ռուփին՝
Կատարինեայ
Խ
Հագի
ոչ
կամեցաւ
յօժարիլ
՚ի
ստորագրել
զպատմութիւն
{գործոյն}
եւ
զբողոք
իմ,
պատճառելով,
եթէ
առաջին
կտակն
հանգ
սիոյ
ըստ
ամենայն
մանրամասնութեան
զբովանդակութիւն
{գործոյն},
խնդրեաց
յինէն
ընթեռնուլ
թարգմանօրեն
ըստ
կարի
ճի
թեամբ
հարցանեմ,
թէ
զի՞նչ
արարեալ
է
նորա
՚ի
մասին
{գործոյն}:
Նա
պատասխանի
ետ,
եթէ
պատրաստ
է
զթուղթ
՚ի
վերայ
թն
այն,
թէ
պարգեւագիր:
Ընդ
այս
յեղափոխութիւն
{գործոյն},
որում
ոչ
բնաւ
ակն
ունէր
օրէնսգէտն
այն
անշուշտ
ն
ութեանն
Անգլիոյ:
Ահա
ներկայ
վիճակ
Բաբաջանեան
{գործոյն}.
եկից
այժմ
առ
հրիտակն
հանգուցեալ
Տիկնոջ
Կատարինե
չափ
եւ
եթ
հասուցեալ
ձեզ
զտեղեկութիւնս,
ի
կատարած
{գործոյն}
յայտնեցից
զո՛րպէսն
եղերելոյ
եւ
զերբն
ելանելոյ
իմ
սփոխանութեան
յերրորդէ
թուականէ
այսր
ամսոյ
յաղագս
{գործոյն}
՚ի
վերոյ
յիշելոյ,
յորում
ամենայն
մանրամասնութեամ
ամենայն
զթուղթսն
ստացեալս
՚ի
պարոն
Բայլէ
՚ի
մասին
{գործոյն}
Բաբաջանեանի
առաքեալ
է
առ
փաստաբան
իւր
խնդրելով
զն
՚ի
վաղիւ
յատեան
եւ
պահանջէ
զ700
ռուփիս
զ400
վասն
{գործոյն}
Մասեհի
Բաբաջանեան
իսկ
զերիս
հարիւրս
վասն
հրիտակին
700
ռուփիս
վասն
գործոցն
Մասեհ
Բաբաջանեանի
եւ
վասն
{գործոյն}
Եկատարինայ
Խօջամալեան
300
ռուփի:
9.
Գրութիւն
.
Պայլի
ի
16էն
Օգոստ.,
որով
առաքէ
զսպեալ
օրինակ
{գործոյն}
եւ
բողոքանաց
ի
մասին
Բաբաջանեան
հրիտակին:
11
12.
Տպեալ
օրինակ
Կատարինէ
Խօջամալեան
բողոքոյ
եւ
{գործոյն}:
13.
Գրութիւն
օրէնսգէտ
Պալի
ի
1628էն
Օգոստ.
ահանջէ
զ350
ռուփիս
վասն
երկուց
փաստաբանաց
ի
մասին
{գործոյն}
Կատարինեայ
Խօջամալեան:
14.
Ստացագիր
պ.
օրէն
յինէն
զ350
ռուփիս
ի
պէտս
երկուց
փաստաբանաց
յաղագս
{գործոյն}
Խօջամալեան
հրիտակի:
67.
ՍԵԹ
ԱԲԳԱՐԵԱՆԻՆ
27
ն
եւ
վերայ
իմ
կտակակատարաց
առ
իմ
կտակակատարութեան
{գործոյն}
մշտնջենաւորական
էմին
եւ
ինձ
տեղակալ
հաստատեմ
ահա
չէ
ասացեալ:
Յամբովկ
հասեալ
սերովբէն
{Գործոյն}
զոր
գայր
կատարել.
"
Հապա՛,
փութա՛
հմտօրէն
ստին
զմիանգամ
թարգմանեալն
եւ
յաղագս
անկատարութեան
{գործոյն},
թէ
եւ
Մեծն
Սահակ
վարժ
էր
քան
զամենեսին
ի
յունակ
կարագրէ
որպէս
ինքն
կամի,
այլ
ո՛չ
որպէս
իսկութիւն
{գործոյն}
ցուցանէ:
Թո՛ղ
զի
պատմությունն
ողջոյն
պակասեալ
է
ենայ,
եթէ
ոչ
շարժեալ
ի
հանգամանաց
եւ
ի
զօրութենէ
{գործոյն}:
Բայց
այս
է
յաւէտ
զարմանալին
եւ
ցաւելին,
զի
Հայ
Աւելորդ
իմն
է
ուրանալ
զդժուարութիւն
մեծակշիռ
{գործոյս},
այլ
ուր
կամք
են
հասարակաց,
կամք
հաստատեալ
ի
վէ
տոյ
է
հրամայել
գնալ
ի
Նախիջեւան,
քանզի
քաջագէտ
է
{գործոյս}
այսորիկ,
այսմ
եզրակացութեան
համաձայն
էին
գոգցես
ոն
ներգործութենէ
Այվազովսքւոյ:
Անշուշտ
ի
պէտս
{գործոյս}
մնայ
ինձ
ծախել
աւելի
քան
զերկուս
հազարս
ռուփեաց,
է
հանգուցեալ
Ներսէս
կաթողիկոսն
կարգեալ
է
՚ի
մասին
{գործոյս}
յիւր
՚ի
կատարեալ
երեսփոխանութիւն
զիշխանն
Մ.
Ս.
այլեւ
բարերար
ոք
զնա
հռչակեալ:
Մանրամասնութիւնք
{գործոյս},
ո՛չ
անագան
հասցեն
առ
Ձեզ
՚ի
ձեռն
բողոքանաց
բովա
Մխիթարեանք
ինքեանք
իսկ
ո՛չ
տեսանեն
զանպատեհութիւն
{գործոյս},
եւ
թէ
եկեղեցին
Հայոց
եթէ
մաքրութեամբ
իւրով
չէր
անում
են
նոր
լեզուն
բարձրացնել
ժողովրդի
բարոյական
{գործոնի}
աստիճանի,
պետք
է
զոհաբերեն
իրենց
գավառային
ինքնա
ով
Հայրագութ
խնամովք
աւարտեալ
զընթացս
ուսման,
եւ
{գործով}
ցուցից
զիմո
երախտագիտութիւն:
՝
Յետ
փոքր
քան
գիպտական
չարչարանքի
մեջ՝
ազնվականը
ցույց
է
տալիս
{գործով},
որ
թե
հնար
ունենար,
ապա
ուրեմն
անշուշտ
խեղդելո
ո
ստորագրողներս,
հոժար
ենք
ու
գոհ
արդեն
կատարված
{գործով}
եւ
այլն,
կարելի՞
էր
արդյոք
օրինական
ճանաչել
այն
ական
լինել
այդ
գործի
յառաջադիմութեանը՝
խօսքով
եւ
{գործով},
ամենեւին
այն
սրտով
եւ
այն
ջերմեռանդութեամբ,
ին
իւն,
որ
արիաջան
փութով
պարապում
էր
այն
նուիրական
{գործով}:
Ո՞ւր
արդեօք
կարող
են
անվաճառ
մնալ
եւ
վնաս
եայ,
ազգաւ
Հայ,
քաղաքաւ
եւ
ծննդեամբ
Համադանցի,
{գործով}
վաճառական,
բնակիչ
Կալկաթայ
քաղաքիս
որ
ի
Հնդիկս
ը
ւն
իւր,
պատասխան
է
Այվազովսքին.
թէ
"
բերանով
եւ
{գործով}
"։
Եւ
յետ
զբերանային
սահմանելոյ
յասել
հանգանակին
երանային
սահմանելոյ
յասել
հանգանակին,
յարէ,
եթէ
{գործով}
յայտնել
լինի
զդաւանութիւն,
խաչակնքեալ
զդէմս
եւ
ա
ն
հաւատքի
մէջ,
բայց,
այս
խօսքո՛վ
է
միայն
եւ
ո՛չ
{գործով}.
պա՛տճառ,
մարմնի
պարկեշտութեամբ,
ամե՛ն
ճգնութե
ուածներում,
ուր
հարկ
չկայ
իւր
ցանկութիւնը
իսկոյն
{գործով}
ապացուցանելու:
Ի՛նչ
մի
դժուար
բան
է
խօսքերով
միա
ուշակելու
մի
մարդու
ապագան,
չէին
իմանում
թէ
ի՞նչ
{գործով}
է
պարապում
Թիւթիւնճի-օղլուն,
կամ
ի՞նչ
աղբիւրից
ս
խնի
հետ
միասին
իջած
էր
տան
գետնատունը,
տնտեսական
{գործով}
ապուխտ
եւ
երշիկ
պատրաստելու
համար.
-
յինանց
պաշար
նպէս
բարակ,
որ
եթէ
դորանց
հրաւիրէին
տէրութենական
{գործով}
մի
այլ
թագաւորութիւն
դեսպան
գնալու,
հրաժարուելու
ւք
այսպէս
եւ
այնպէս.
ասեն
բերանով
եւ
հեղձուցանեն
{գործով},
եւ
զի
մխիթարիմք
փառս
տուր
Աստուծոյ.
զի
որ
քրիս
րմար
է
ասպարէզ
բանալ.
ուրիշ
ժամանակ,
մի
առանձին
{գործով}
կը
հրատարակենք
մեր
տեսութիւնը
նոր
լեզուի
մշակութե
ազգութեան
կործանիչ
պատճառ,
Աւերման
երկրի,
{գործովք}
անարդար.
Ազգութեան
հիմքը,
նաեւ
հաւատքի
ենեքին
դէտ
ակն
կալեալ
ըղձան
իրազեկ
լինել
զազգաշահ
{գործոց}
եւ
զբարեկարգութեանց
առ
՚ի
Վեհափառութենէդ
ազգին
շն
ել
զտէրութիւնն
Անգլիոյ
ընդ
ձեռն
նախարարին
արտաքին
{գործոց}
Ռուսիոյ
եւ
ընդ
ձեռն
դեսպանին
Անգլիոյ,
որ
՚ի
Սանկ
դիւանատան
իւրոյ,
այլեւ
գրեալ
առ
մինիստրն
արտաքին
{գործոց}
ի
Ս.
Պետերբուրգ,
որպէս
զի
նա
ընդ
ձեռն
Մինիստրին
տերբուրգ,
որպէս
զի
նա
ընդ
ձեռն
Մինիստրին
արտաքին
{գործոց}
Անգլիոյ
իրազեկ
արարեալ
զպետութիւնն
Անգլիոյ
խնդրես
ղթոյն
եւ
գիր
տեառն
փոխարքային
առ
մինիստրն
արտաքին
{գործոց}
ուղղի
ի
Ս.
Պ.
Բուրգ:
Յետ
աւարտելոյ
գործողու
ն
գրութեան
տեառն
փոխարքային,
առ
մինիստրն
արտաքին
{գործոց},
ի
տեղեկութիւն
Ձեր:
Ընկալարուք,
աղաչեմ,
զա
րի,
համարաւ
1303,
գրեալ
առ
պ.
նախարարն
արտաքին
{գործոց}
տէրութեան
Ռուսսիոյ,
խնդրեաց
՚ի
նմանէ
իրազեկ
առնե
նդէն
ի
վերայ
հիման
գրութեան
պ.
նախարարին
արտաքին
{գործոց}
առ
տէրութիւնն
Անգլիոյ
եւ
երեսփոխանական
թղթոյն,
մ
բերի
համարաւ
1303,
գրեալ
առ
պ.
նախարարն
արտաքին
{գործոց},
ի
Պետերբուրգ,
խնդրեաց
՚ի
նմանէ
իրազէկ
առնել
զտ
նդէն
ի
վերայ
հիման
գրութեան
պ.
նախարարին
արտաքին
{գործոց}
առ
տէրութիւնն
Անգլիոյ
եւ
՚ի
վերայ
հիման
երեսփոխան
եւոր
համարիմ
ծանուցանել,
զի
պ.
մինիստրն
արտաքին
{գործոց},
պայծառափայլ
իշխան
Գորչաքովն,
՚ի
վերայ
հիման
գր
նով,
գրութեամբ
իւրով
խնդրեաց
՚ի
մինիստրէ
արտաքին
{գործոց}
Անգլիոյ
՚ի
վսեմապատիւ
Ջոն
Ռօսսըլէ
առնել
զայնմանէ
ձայն
միջնորդութեան
Ռուսսիոյ
պ.
մինիստրին
արտաքին
{գործոց},
եղելոյ
ընդ
ձեռն
պ.
բառն
Բրուննովի,
ճանաչէ
զիս
կական
հրիտակացն
Տեղեկութիւն
Ատեանն
արտաքին
{գործոց},
ի
Լոնդոն
(Forreign
office),
ի
վերայ
հիման
թղ
էոսէ
եւ
՚ի
պետութեանցն
Ռուսսիոյ
եւ
Անգլիոյ։
Ի
{գործոց}
յանձն
եղելոց
ինձ
յազգէն
Հայոց
որ
ի
Նոր
Նախիջեւան
ԱՌ
ՄԵԾԱՐՈՒ
ՊԱՐՈՆ
ՊԱԼ
Մեծարու
պարոն,
՚Ի
{գործոց}
յանձն
եղելոց
ինձ
՚ի
քաղաքական
կառավարութենէ
Նոր
Ն
ցեմ
ես,
խռովեցուցիչ
ժողովրդեան
եւ
զրպարտող
անմեղ
{գործոց}
իւր
իսկ
Այվազի,
եւ
թէ
քարոզեմ
զկրօնընդդէմ
եւ
զան
նի
-
"
Քրիստոսի
Տեառն
մերոյ
առջեւը
կելլէ,
եւ
ըստ
{գործոց}
մերոց
դատուելով
կա՛մ
արքայութիւն
կերթայ
կա՛մ
դժոխ
ինչ
ո՛չ
յաւելու,
եթէ
հոգիքդ
այդոքիկ
ընդունին
ըստ
{գործոց}
զերանութիւն
կամ
զտանջանս,
եթէ
կամ
մնան
միայն
սպա
այ
իբր
ժամանակօք
յառաջ
քան
զայս,
նախարարն
ներքին
{գործոց}
իրազեկ
եղեալ
հոգւոյ
եւ
ուղղութեան
մատենկանն
Այվազ
մէջ:
Այս
Վարդապետարանն
էր,
որ
Ռուսիոյ
ներքին
{գործոց}
քաջափայլ
մինիստրի
ձեռքով
դատապարտուեցաւ:
Պ.
Այվ
Ոստիկանութիւն
յուլիս
2.
1864
Արտաքին
{գործոց}
դեկտեմբեր
1
Բաժին
հայկական
Համար
86
զպաշտօնեայս
արդարութեան,
որոց
կատարածն
եղիցի
ըստ
{գործոց}
իւրեանց
"
(Թուղթ.
Պաւղ.
առ
Կորնթ.,
երկր.
գլ
ջաբանութեան
մէջ
(հին
լեզուով)
կարդացինք
"
գլուխ
{գործոց}
"
որպէս
բառական
թարգմանութիւն
Ֆրանսիական
Chéf
d'o
զգրոյցս
առաջնոցն
ըստ
տեղեաց
տեղեաց
եւ
ոյր
ուրուք
{գործոց}
քաջութեան՝
այրել,
իսկ
որ
առ
իւրովք
ժամանակօք՝
նն
աշխարհ,
ի
դուռն
առաքելով
Պարսից
ըստ
քաղաքական
{գործոց}
ժամանակին՝
զՍմբատ
ասպետ
եւ
զՎարդան
ստրատելատ:
Մ
ջեւանայ
զհինգ
հազար
ռուփիս:
Այլ
չերեւի
ինչ
՚ի
{գործոցն}
եթէ
ո՛ւր
վախճանեցաւ
այրն
այն
բարեպաշտ
եւ
յորո՞ց
ի
տենի
Կորտին,
եթէ
այդպէս
իցէ
ստուգիւ:
Քանզի,
ի
{գործոցն}
ինձ,
առի
Ձէնջ
յանձն
եղելոց
տեսանի,
թէ
տէր
Յովսէ
ելոց
այսրէն,
ընդ
այնոսիկ
դարձեալ
ժամանակս:
Ի
{գործոցն}
ինձ
յանձն
եղելոց
եւ
յերեսփոխանական
թղթոյն
երեւի,
մարաւ
96,
յաղագս
ստանալոյ
յինէն
զ700
ռուփիս
վասն
{գործոցն}
Մասեհ
Բաբաջանեանի
եւ
վասն
գործոյն
Եկատարինայ
Խօջա
Անգլիոյ
զբովանդակութենէ
գործոյն:
Յետ
եզերելոյ
{գործոցս}
՚ի
տուընջեան,
ընդ
երեկս
՚ի
1
նոյեմբ.
մեկնեցայ
ի
յոյժ:
Աշխատել
աշխատեցայց
փութացուցանել
զվախճան
{գործոցս}
ըստ
հնարաւորին
եւ
վերադառնալ
ի
Ռուսսիա,
քանզի
ճա
ի
գործ
արկանեն
ի
թարգմանել
եւ
ի
գրել:
Նախանձաւոր
{գործոցս}
գտեալ
աշակերտակցաց
նոցա,
որոց
անուանքն
Ղեւոնդ
եւ
կնիքը...
Ապացուցանելու
համար,
թէ
սահմանից
դուրս
{գործուած}
ու
ներս
բերուած
էր:
Երկրորդ,
որովհետեւ
իմ
խանու
գիտութիւնքը
ժառանգել
եւ
նոցայ
լուսով
անցածը,
որ
{գործուած}
է
խաւարում
դատապարտել
ոչ
միայն
իրաւունք
չէ,
այլե
արւում
էր
նորա
գերեզմանի
վերայ,
որպէս
թէ
նորանով
{գործուած}
զանազան
հրաշքների
պատմութիւն
էին
լինում։
Ի
հարկէ
ութիւնից:
Մենք
կարդում
ենք
լուսաւոր
աշխարհներում
{գործուած}
յանցանքների
եւ
ոճիրների
վիճակագրութիւնքը
եւ
տարեգ
տ
եւ
աւելի
զարհուրելի՛
բաներ
կը
գտնեն։
Փրկի՛չը,
{գործուածի}
մեղք
լինելը
բոլորովին
մի
կո՛ղմ
թողած,
լո՛կ
ցանկո
,
ի՜նչ
ողբալի
եւ
արտասուելի
գործերի
ականատես,
որ
{գործուել}
էին
մեր
խնայելի
ազգի
մէջ:
Որքա՛ն
մարդիկ՝
մեզ
ծա
ափար
ստանալու
չէիր
այն
տպաւորութենների
մասին,
որ
{գործուել}
էին
իմ
վերայ:
Այս
պատճառով
իմ
երազներից
գլխաւորը
երկուքի
տունն
էլ
կործանուեցաւ:
Ասենք
թէ
յանցանքը
{գործուել}
էր,
բայց
տակաւին
երկու
տունն
էլ
հնար
ունէին
կենա
իւր
շրջապատի
մէջ,
որ,
իբրեւ
մի
սովորական
բան,
{գործուէին}
այդպիսի
անօրէնութիւնք.
դորա
հակառակ,
նորա
հոգու
ի
կանոնաւոր
եւ
լոգիկական
աճելութիւն
եւ
կերպարա[նա]
{գործութիւն},
-
դժուար
չէ
հասկանալ,
եթէ
միայն
չկամենայինք
անձ
լ
հենց
իրենց
սեփական
պակասությունները
հասարակական
{գործում}:
Ես
հարստություն
չունեմ,
բայց
ունեմ
պատիվ
եւ
հանդես
են
եկել
այդ
անհատները:
Դրանցից
մի
քանիսը
{գործում}
են
միմիայն
իրենց
հողի
վրա,
իրենց
ժողովըրդի
մեջ,
դեցություն
ունի
մասսայի
վրա՝
նրա
քաղաքակրթության
{գործում},
բայց
ես
խոսում
եմ
հիմնական
խթանի,
այսինքն՝
ազ
նձ
չի
զրկի:
Ալաջալյանի
վերաբերմունքն
Ուստիմովիչի
{գործում}
ոչ
միայն
գովելի
չէ,
այլեւ,
ինձ
թվում
է,
արժանի
մանում
եմ,
որ
դու
այդպիսի
աններելի
վրիպումներ
ես
{գործում}
։
Ինչի՞
համար
են
այդ
բոլորը:
Ավելին
ասել
ex
post
ла
"-ի
պ.
թղթակիցը։
Գուցե
Անանիան
ինձ
կօգնի
այդ
{գործում}:
Նախիջեւանի
ցորենի,
առհասարակ
արտասահման
բաց
ն
խոսես
ում
հետ
հարկն
է
եւ
համոզես
նրանց.
ես
այդ
{գործում}
ինձ
համար
ոչինչ
չեմ
որոնում
եւ
ոչնչով
չեմ
ծանրաբե
ող
չզարմանալ
Ռափայելի
անհաջողությանը
իր
ձեռնարկած
{գործում}.
դու
շատ
հաջող
համեմատում
ես
ճակատագրի
հալածանքը
յաններ
եւ
Ընկ.,
գուցե
հասկանան,
որ
հասարակական
{գործում}
նրանք
ոչ
մի
դեպքում
ավելի
կարեւորություն,
ավելի
պէս
չէ.
ազգի
ուսումնական
զգացմանը
համար
նոքա
չեն
{գործում},
ազգային
մարմնոյ
բարոյական
կենդանութիւնը
պահելու
մի
մարդու
միայն
լոկ
կերպարանքը
մեծ
ազդեցութիւն
է
{գործում}
նորա
առաջեւ
կանգնած
մարդու
վերայ.
մի
հայեացք
կայ
երեւում
է
"
Ընծան
"՝
որպէս
մի
անօրինակ
բան.
նա
{գործում}
է
հրաշքներ,
նորան
ցանկանում
են
ստանալ,
ամենայն
,
որ
ջերմացնում
է
ամենայն
սառն
սիրտ
եւ
պտղաբեր
է
{գործում}
ամենայն
ամուլ
եւ
անծին
հոգի:
Բայց
լուսաւորու
ազնուականի
հողը,
վարձում
են
հազարաւոր
մշակներ
եւ
{գործում}
են
երկիրը.
սոքա
են
ֆերմեր
ասացեալքը:
Վարձկան-եր
եալ
պիտի
հարկ
տայ
ազնուականին
այն
հողի
համար,
որ
{գործում}
է
եւ
որ
ազատելու
համար
գնաց
արիւն
թափեց,
խեղացաւ
թէ
միւս
մեծագոյն
մասը
ամուր
նստած
է
հողի
վերայ
եւ
{գործում}
է
նորան:
Այն
ազգը,
որ
չունի
հող
եւ
երկիր,
՛ս
ապրի:
Նոյն
հողը,
որի
վերայ
բնակւում
էր
եւ
որ
{գործում}
էր,
այժմ,
ազատուելուց
յետոյ,
պիտի
վարձու
առնու
չ
ազատութիւն
էր
այս,
ո՞չ
ապաքէն
եւ
առաջ
նոյնն
էր
{գործում},
միայն
այս
տարբերութեամբ,
որ
տրուած
դրամը
կամ
ա
զուգակշիռը:
Դիցուք
հազար
հոգի
շինական
երկիր
էին
{գործում},
որոնք,
երկրագործութենից
յառաջացած
արդիւնքը
վաճ
ւ
վաճառականութիւն
ենք
առնում
մեր
մէջ:
Մեք
ամենքս
{գործում}
ենք
առանձին
առանձին,
իւրաքանչիւր
մարդ՝
իւր
օգտի
ծ
է,
ի
վերջոյ,
այն
բոլոր
յանցանքները,
որ
նա
չէ
{գործում},
եթէ
չէ
գործում
իբրեւ
ստրուկ,
հնազանդուելով
մի
այն
բոլոր
յանցանքները,
որ
նա
չէ
գործում,
եթէ
չէ
{գործում}
իբրեւ
ստրուկ,
հնազանդուելով
մի
գերագոյն
հեղինակո
բարոյական
է
այն
ժամանակ,
եթէ
այդ
յանցանքները
չէ
{գործում}
ոչ
թէ
իւր
վերայ
եղած
հեղինակութենից
վախելով,
այլ
ն
է
տալիս,
այսինքն՝
օգնում
է
կարօտելոց,
եթէ
նա
{գործում}
է
այն
միմիայն
այն
պատճառով,
որ
հաւատում
է,
թէ
փ
Զանուղղայ
գործողութենէ
Այվազովսքոյ
՚ի
դրամական
{գործում}
ընդ
Խալիպեանի,
յամի
1858
յամսեանն
Նոյեմբերի
բողո
,
Մարմարոնեայ
գեղեցկաշէն
աւազան,
Ուր
{գործում}
էր
ջուրը
այնքան
աղաղակ:
Երբ
մօտեցայ
գով
վարակուած
ընկերութեան
մէջ
նոյն
ոգին
յանցանք
է
{գործում},
նոյն
ոգին
դարձեալ
պատմում
է
յանցանքը:
Սորա
արդ
տութիւնը
եւ
անհաւատարմութիւնը,
կարդինալը
դարան
է
{գործում}
եւ
յանգեցնում
է
նորա
կեանքի
լապտերը:
Ահա
քեզ
մի
ում։
Բայց
մարդ
մարմնի
թուլութեան
պատճառով
մեղք
է
{գործում},
ինչպէս
եւ
ես,
որ
ամեն
մարդերից
էլ
մեղաւո՛ր
եմ
ղուած
չէր
այսպէս
ճարտարութեամբ
խաբել,
ինչպէս
այս
{գործում}:
Բայց
պիտոյ
է
ճշմարիտը
ասել,
որ
այսպիսի
թեթեւահ
են,
խարդախութիւն
են
առնում,
սեղանակապտութիւն
են
{գործում}.
իմ
մեծ
ու
ահագին
տպած
թերթերը
ծակում
են
անդադար
ւնը
զրկանք
է
մի
մարդու
համար,
որ
առաքինութիւն
էր
{գործում}:
Զրկանք
յանձն
առնո՞ւս.
քավ
լիցի,
դու
երկու
կոպ
րոնց
եւ
վերջինը,
ամենաթեթեւը
մեծ
ազդեցութիւն
էին
{գործում}
նորա
վերայ:
Մի
րոպէի
մէջ
ուղղելով
իւր
այլայլուած
նգամ
մի
տպաւորութիւն,
որ
այսպիսի
պատկեր
տեսանելը
{գործում}
է
մեր
վերայ,
հասկացնում
է
մեզ
այն
մարդու
բնաւորո
գազանները
իւրեանը
բնական
ազդեցութեանը
հետեւելով,
{գործում}
են
ամենայն
ինչ
առանց
այս
եւ
այն
կողմը
նայելու:
Մ
Ո՞ր
գործերը.
մի՞թէ
պապերը
անվայել
գործեր
էին
{գործում},
մի՞թէ
Աստուծոյ
անմեղանչական
երեսփոխանքը,
որ
ըն
ծառայ
լինելու,
անպիտան,
որ
շատ
անպիտանութիւնք
է
{գործում}
(qui
rote,
qui
pêtte,
qui
vaisse
et
qui
rend
s
ութեան
զօրեղ
հովանաւորութիւնը.
նուազ
եռանդով
չեն
{գործում}
նաեւ
ամերիկեան
միսիոներները:
Այս
օրերին
Կե
իրաւունքին
եւ
արտօնութեան,
իր
"
Վէրք
Հայաստանի
"
{գործում}
ու-ի
տեղ
միշտ
վեվ
է
գործ
ածում,
մինչեւ
անգամ
այն
:
Պ.
Գ.
Տէր
Յովհաննիսեանցի
"
Տեր
Սարգիս
"
{գործում}
մի
հոյակապ
արժանաւորութիւնն
էլ
այն
է,
որ
նա
բացի
շաճ
լինել
այն
պաշտօններին,
որ
Վարդիթերը
ունի
այդ
{գործում}:
Բացի
սորանից,
ուրիշ
կողմից
նայելով,
դարձեալ
հ
եւ
մի
վաստակեցուցիչ
եւ
վհատեցուցիչ
ազդեցութիւն
է
{գործում}
կազմուածքի
վրայ:
Այս
է
պատճառը,
որ
Արարատի
ձիւն
ւիլ
եւ
գործ
կատարել,
կուլ
կ՚երթայ
մի
ուրիշ
աւելի
{գործունեայ}
եւ
խելացի
ազգութեան.
ասացինք,
ով
ականջ
ունի,
թ
չկամի
սովամահ
մեռնիլ
եւ
մեռցնել
իւր
ընտանիքը:
Մի
{գործունեայ}
մարդ,
անդամ
որեւիցէ
ստրկացած
ազգի,
թող
այսօր
առ
րաւ
դնելու
կամ
վաճառելու
իրաւունքը"։
Մի
այսպիսի
{գործունեայ}
մարդ,
այսպիսի
առաջարկութեամբ,
կարող
է
հազարաւոր
ի
լա՜յն
հանդէս,
մի
բնակա՜ն
ասպարէզ
այն
ժրաջան
եւ
{գործունեայ}
մարդերի
համար,
որ
ստուգապէս
կամին
պարապել
վաճառա
լի
նպատակին:
Պ.
Մարկոսի
կարեկցութիւնը
ստացաւ
մի
{գործունեայ}
բնաւորութիւն:
Նա
մտքումը
դնելով
անպատճառ
գտանել
ւնեց
մի
պատուաւոր
դրութիւն
եւ,
աշխատելով
մի
փոքր
{գործունեայ}
մարդու
կերպարանք
ցոյց
տալ
բժշկապետին,
յօնքերը
մօ
գու
մէջ։
Խեղճ
ողորմելի
Սպանիան
զրկուեցաւ
իւր
{գործունեայ}
եւ
հարուստ
հպատակներից,
որպիսի
էին
Մաւրիտանացիք
ամեմատություն
եւ
կցուցադրեի
Նախիջեւանի
առեւտրական
{գործունեության}
շատ
հետաքրքիր
հարաբերությունը
գործարանային
բանվոր
ործի
մասին:
Սպասում
եմ
Ձեր
մխիթարական
նամակին
եւ
{գործունեությանը}:
Խնդրեմ
ողջունել
մեր
բոլոր
սրտակիցքը,
չեմ
մոռաց
,
որ
մեր
ժողովուրդը
կարդալով
այս
շարքերը,
վառուի
{գործունէութեամբ}
եւ
ետ
դնելով
ամենայն
պղտորամտութիւն,
անմիջապէս
ի
լ
ճշմարտութեան
քարոզիչների՝
ապագայում
եւս
անդուլ
{գործունէութեան}
մասին:
Եւ
այսպէս
յայտնում
եմ,
ահա,
հրապարակով
տանան:
Զուգահեռաբար
սորա
հետ
կը
լայնանայ
եւ
նոցա
{գործունէութեան}
ասպարէզը:
Եւ
որքան
ասպարէզը
լայնանայ,
այնքան
շա
խիջեւանի
հասարակութեանը,
յառաջացնել
նոցայ
մէջ
մի
{գործունէութեան}
եռանդ
այդ
արծաթագլուխքը
ձեռք
բերելու
եւ
նոցանով
ի
այլ
զի
զանցեալն
ողբալ
առանց
ամենայն
ի
ներկայումս
{գործունէութեան}
՝
պառաւանց
միայն
[է]
ճահաւոր,
յայն
սակս
արժան
հա
սուտ
է
ամենայն
լուսաւորութիւն,
եւ
առանց
ամենայն
{գործունէութեան}
սպասելը
մի
լուսաւրող
ժամանակի,
ոչ
այլ
ինչ
է,
եթ
վերջացնում
է
Հայմը
իր
դասերը:
"
Նա
մեռաւ
իր
{գործունէութեան}
միջակէտում,
իր
փառքի
բարձրութեան
մէջ,
իրեն
հետե
հանդիպեցաւ
Աբովեանին
եւ
խօսելով
նորա
ուսումնական
{գործունէութեան}
վերայ՝
հարց
էր
արել,
թէ
ունի՞
արդեօք
յառաջադէմ
յականութիւնը,
մատենագրական
գործունէութիւնը,
այս
{գործունէութեան}
շարժառիթքը
դէպի
մեր
ազգը,
նորա
ներկայ
դրութիւնը
նութիւնը,
եւ
այս
կրօնն
է
նորա
հոգեկան
եւ
բանական
{գործունէութեան}
աղբիւրը
եւ
շարժառիթը։
Այսչափ
կրօնի
վերայ։
Մ
Հայկական
լեզուի
հանդիսում,
առանց
գնահատելու
այս
{գործունէութեան}
արժանաւորութիւնը,
որ
պահել
ենք
հետեւեալ
գլխին,
խին,
որ
եւ
յառաջուց
քննելով
եւ
իմաստասիրելով
այս
{գործունէութեան}
շարժառիթը,
առաւել
արդարացի
կերպով
կարող
է
գնահատ
ը,
ինչ
որ
ունէինք
ասելու
Մխիթարեանց
մատենագրական
{գործունէութեան}
մասին։
Անցանենք
այժմ
քննել
այս
գործունէութեան
շա
ան
գործունէութեան
մասին։
Անցանենք
այժմ
քննել
այս
{գործունէութեան}
շարժառիթքը։
Դ.
ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՑ
ՄԱՏԵՆԱԳՐԱԿԱՆ
Գ
ն
շարժառիթքը։
Դ.
ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՑ
ՄԱՏԵՆԱԳՐԱԿԱՆ
{ԳՈՐԾՈՒՆԷՈՒԹԵԱՆ}
ՇԱՐԺԱՌԻԹԸ
Նախընթաց
գլխումը,
խօսելով
Մխի
ախընթաց
գլխումը,
խօսելով
Մխիթարեանց
մատենագրական
{գործունէութեան}
վերայ,
խոստացել
էինք
այս
գլխի
մէջ
գնահատել
այդ
գ
ւմ
ենք
ուրիշ
պատճառներ
եւս,
որ
թուլացնում
են
այդ
{գործունէութեան}
արժանաւորութիւնը։
Եւ
մեր
համար
շատ
դառն
է
տե
վ
այս
կամ
այն
շարժառթի
ազդեցութեան
տակ,
բայց
այդ
{գործունէութեան}
հետեւանքը
ամենեւին
բնականաբար
եղել
է
միմիայն
լեզո
մէջ
իր
վրայ,
իր
մարդկային
արժանաւորութեան
եւ
իր
{գործունէութեան}
վրայ:
Էապէս,
Տիրանի
ո՛չ
թըլիսմը,
այլ
դաւաճանու
դնելով
շատ
հանգամանք,
որ
անմիջաբար
առիթ
էին
այդ
{գործունէութեանը}
։
Առաջին
յօդուածի
մէջ
տեսանք
մեր
ազգի
ընդհանո
,
կորզելով
մտքերը
այս
աշխարհից,
ուր
պահանջւում
է
{գործունէութիւն}
եւ
շարժողութիւն
եւ
ձգելով
մի
գաղտնածածուկ
վերացակ
ւում
է
ներկայումս,
մարդկութեան
մէջ
երեւում
է
մեծ
{գործունէութիւն},
մեծ
շարժողութիւն,
եւ
այն
ազգը,
որ
չկամէր
ինքն
իւրքը,
որի
մէջ
չկայ
եւ
յաւիտեան
չպիտի
լինի
ոչինչ
{գործունէութիւն},
երկրագործի
ապրանքը
կարող
էր
մնալ
նորա
ձեռքում,
ղութեան
հետեւանք
է,
եւ
առանց
շարժողութեան,
չկայ
{գործունէութիւն}:
Ուր
չկայ
գործունէութիւն,
ասել
է
չկայ
շարժողութ
անց
շարժողութեան,
չկայ
գործունէութիւն:
Ուր
չկայ
{գործունէութիւն},
ասել
է
չկայ
շարժողութիւն,
իսկ
ուր
շարժողութիւն
ը
ապականում
են
աչքերը
ցեխով.
գրգռում
են
նոցա
մէջ
{գործունէութիւն}
եւ
գրգռելուց
յետոյ
չեն
թողում
ո՛չ
հաց
ուտել,
ո՛չ
ւ
կամ
ընկերութեան
մէջ
ամենայն
ազատ
կամք,
ամենայն
{գործունէութիւն}
եւ
ամենայն
կեանք։
Դոցա
փոխանակ
տարրացնում
է
նոցա
ամանակ։
Դա
մի
արտաքին
փայլ
է.
այդ
դուրսից
միայն
{գործունէութիւն}
ցոյց
տուող
շարժողութեան
տակ
պահուած
է
սարսափելի
ա
մինչ
ամբողջ
հինգ
եւ
վեց
դար
ամենայն
մատենագրական
{գործունէութիւն}
ցոյց
էր
տալիս
իւր
մէջ
միայն
ստրկաբար
փոխառութիւն
ղդ
մարդ
դատապարտելու
համար,
մինչ
ամենայն
հոգեկան
{գործունէութիւն}
կենտրոնանում
էր
հոգեւոր
ասպետութենների
մէջ,
ինչ
ել
ամենայն
տեսակ
բնական
կամ,
լաւ
ասել,
սեպհական
{գործունէութիւն},
մի
խօսքով՝
մարդը
շինել
մեքենայ։
Այս
պատճառով
րը,
այլեւ
նոր
նոր
գրքեր
եւս
դուրս
տալու:
Եւ
այս
{գործունէութիւնը}
մի
ժամանակաւոր
բան
չէ,
այսօր
մեք
ենք
դորա
հանդիս
րութեան
եւ
ձգտողութեան
համար:
Դորա
հակառակ,
մեր
{գործունէութիւնը},
ձգտողութիւնը,
ոյժը
եւ
զօրութիւնը
այնքան
շատանո
ղքատութիւնը
միայն
կարող
է
լարել
նորա
ջլերը,
նորա
{գործունէութիւնը},
աղքատութիւնը
միայն
կարող
է
սթափեցնել
նորան
իւր
հը
եւ
հարստութիւնը
կը
լայնանայ,
եւ
որքան
շահը
եւ
{գործունէութիւնը}
աճի,
այնքան
եւ
ասպարէզը
կը
տարածուի:
Մինչե
մ
բերքերը
չեն,
որ
կարող
են
գրաւել
հայ
վաճառականի
{գործունէութիւնը}.
այդ
բերքերի
մշակութիւնը
մի
լա՜յն
հանդէս,
մի
բն
ց
մէջ
է
Եւրոպիոյ
եւ
Ասիոյ
տարբերութիւնքը:
Այո՛,
{գործունէութիւնը}
շարժողութեան
հետեւանք
է,
եւ
առանց
շարժողութեան,
սի
օրագիրների,
որ
մասնաւորապէս
նուիրած
չեն
իրենց
{գործունէութիւնը}
այս
կամ
այն
յատուկ
ասպարէզի
կամ
գիտութեան,
այլ
գ
իւթով
կամ
առարկայով,
որին
նուիրել
էր
օրագիրը
իւր
{գործունէութիւնը}
։
Եւ
որովհետեւ
հասարակ
օրագիրների
տարածուելու
վիճ
ան
մէջ՝
ո՛չ
երբէք։
Քանի
որ
մեր
մատենագրական
{գործունէութիւնը}
փակուած
է
այն
նեղսիրտ
եւ
դարաւոր
հնութեան
սահմանի
շատութենից:
-
Ես
գիտեմ
քո
հարազատութիւնը
եւ
{գործունէութիւնը},
-
ասաց
սատանան,
-
ցոյց
տուր
ինձ
քո
ցուցակը:
նելով
նորոգել
նորա
բաղկացուցիչ
տարերքի
եւ
նիւթերի
{գործունէութիւնը},
վերստին
մի
այլ
մարմին
կազմելու
համար:
-
Այն
ւթեան
սկզբունքը,
բարոյականութիւնը,
մատենագրական
{գործունէութիւնը},
այս
գործունէութեան
շարժառիթքը
դէպի
մեր
ազգը,
ն
էպի
ճառիս
երրորդ
գլուխը,
ուր
պիտոյ
է
քննուի
նոցա
{գործունէութիւնը}
Հայկական
լեզուի
մէջ։
Գ.
ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՑ
ՄԱՏԵՆԱ
ան
լեզուի
մէջ։
Գ.
ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՑ
ՄԱՏԵՆԱԳՐԱԿԱՆ
{ԳՈՐԾՈՒՆԷՈՒԹԻՒՆԸ}
Այս
գլխի
մէջ
պիտոյ
է
քննենք
Մխիթարեանց
լ
խի
մէջ
պիտոյ
է
քննենք
Մխիթարեանց
լոկ
մատենագրական
{գործունէութիւնը}
Հայկական
լեզուի
հանդիսում,
առանց
գնահատելու
այս
ն
վերայ,
խոստացել
էինք
այս
գլխի
մէջ
գնահատել
այդ
{գործունէութիւնը}
՝
քննելով
յառաջուց
նորա
շարժառիթքը։
Մեք
հանդ
նդանութեան
ժամանակ
մեծ
չէ
Մխիթարեանց
մատենագրական
{գործունէութիւնը}.
նորա
աշակերտների
օրից
սկսանում
է
նա
շարժուիլ։
ւորութիւն։
Մեք,
քննելով
Մխիթարեանց
մատենագրական
{գործունէութիւնը},
պարտական
էինք
խօսել
եւ
այս
բաները
ցոյց
տալու
հա
ղ
է
վկայել
այն
բանին,
թէ
Մխիթարեանց
մատենագրական
{գործունէութիւնը}
ունէր
երկու
շարժառիթ.
մինին
հետեւելով՝
աշխատում
գլուխը՝
եզրափակելով,
թէ
Մխիթարեանց
մատենագրական
{գործունէութիւնը}
ունի
երկու
շարժառիթ,
ինչպէս
ասել
ենք,
եւ
այդ
շա
ենք
մեր
հայեացքը
Մխիթարեանց
վերայ,
կը
քննենք
նոցա
{գործունէութիւնը}
եւ
սորա
շարժառիթքը,
յետոյ
ցոյց
կը
տանք
այդ
միաբան
յագեցուցանել
նորա
վառ
երեւակայութիւնը
եւ
եռանդուն
{գործունէութիւնը},
վասնորոյ
թողեց
նա
այս
կեանքը
եւ
նուիրեց
իւր
անձ
ծ
պարտականութիւն
կայ
մեր
վրայ,
գրգռել
այդ
թոքերի
{գործունէութիւնը}
առողջ
օդ
ներս
շնչելով,
հերիք
է,
որքան
թմրեցուցի
ուր
ածելու
պէս,
նստեցնում
է
օդի
ելեքտրականութեան
{գործունէութիւնը}
եւ
ապահովում
է
քեզ
ու
քո
տունը։
Ի՛նչ
է
պատճառը,
բաղդութիւնն
է։
Բայց,
դորան
նայելով,
հրաժարուիլ
{գործունէութիւնից},
մեր
կարծիքով,
ասել
է՝
անձնասպան
լինել:
րական
անունի
մէջ
է
եւ
ո՛չ
նորա
կլիմայի
մէջ:
Նորա
{գործունէութիւնն}
է,
որ
այսօր
պատգամ
է
տալիս
բոլոր
երկրագունդին:
ավ
նշանակված
գումարը
եւ
շատ
շնորհակալ
լինելով
Ձեր
{գործունյա}
մասնակցությունից,
խնդրում
է,
որ
ամեն
աշխատությո
ին
վասն
իմ
ո՛չ
առցէ
զիւր
վախճանական
լրումն:
6
{Գործս}
այս
լինելով
անտեղի
ինչ
եւ
յարդարեալ
յոմաց
անխիղճ
րական
քարտեզները
եւ
մի
քանի
լուսանկար
պորտրեներ:
{Գործս}
ավարտելուց
հետո
ես
պատիվ
ունեցա
ներկայանալ
III
բա
ատասխանեի,
բայց
այնպիսի
թուղթերու
պատասխանելը
իմ
{գործս}
չէ:
Որովհետեւ
իմ
աքսորը
եւ
տկարությունը
մինչե
արհորդութեան
մէջ:
Տեսանեմ՝
ինչպէս
յարմար
կը
գայ
{գործս},
գուցէ
գնամ՝
եւս
մեր
Հայաստանի
մոխրացած
աւերակն
երհամբարձ,
Կամ
զարարածս՝
զանվեհեր,
{Գործս}
նորա
զմատանց՝
Զարեւ,
լուսին
եւ
զաստեղս,
տը
մինչ
գրում
էր,
թէ
"
ես
սկսելով
քննել,
առաջին
{գործս}
այն
արի,
որ
թափեցի
վրայիցս
ինչ
որ
մինչեւ
այժմ
գի
Պղծեցան
նոքա
'ի
Բէլփեգովր...
բարկացուցին
զնա
'ի
{գործս}
իւրեանց,
յաճախեաց
'ի
վերայ
նոցա
բեկումն
"
(Սաղմ
սցի
վաղվաղակի,
զամենայն
զհասկանալի
եւ
զիմաստալից
{գործս}
որք
նկրտին
ի
լուսաւորել
զմարդիկ,
անտես
առնել
եւ
ումարի
մէջ,
ի՜նչ
ուրախութիւն
պիտի
առնեմ,
առաջին
{գործս}
քեզ
մի
թաւշեայ
վերայնոց...
-
Ո՞հ,
եղբայր,
ւ
արմատացեալ
անմիաբանութիւն
Հայոց՝
յամենայն
բարի
{գործս},
անխորհուրդ,
յիմարական
նախանձ
սոցա
առ
միմեանս,
ատճառ:
Եւ
վասն
բարեպէս
բերելոյ
զամենայն
հարկաւոր
{գործսն}
եւ
կամ
զգանգատն
եւ
զյանդիմանութիւնս
իւրեանց
յայտն
89.
084:
Իսկ
մանուֆակտուրային
եւ
գործարանային
{գործվածքների}
ընդհանուր
արժեքը,
ըստ
պաշտոնական
տեղեկություններ
մելով
Նախիջեւանի
մանուֆակտուրային
եւ
գործարանային
{գործվածքների}
շրջանառության,
գտնում
ենք,
որ
նրա
հարաբերությու
միջին
թվից:
Գործարանային
եւ
մանուֆակտուրային
{գործվածքների}
արժեքը,
ասացինք,
հավասար
է
250.
000.
000
գումար
ելիքը.
դորա
հակառակ,
եթե
առաջուց
վերահասություն
{գործվեր}
բանի
զորության,
այն
ժամանակ
եւ
քաղաքը
դժվարանալո
ինիի
նախընթաց
պիտի
եւ
մէկ
վեվ
աւելացնել՝
գործել-
{գործվիլ},
որովհետեւ
շատ
անգամ
հին
կրաւորականը
կամ,
ինչպէ
ը
պատմել:
Այնպիսի
գործեր,
որպիսիք
օր
ու
ցերեկով
{գործւում}
են
Բէգզադէի
ձեռքով,
եթէ
նիւթ
չլինին
հրապարակախօս
ասուքից
դառն
է
մեր
համար,
ըստ
որում,
այդ
բաները
{գործւում}
են
մեր
ազգի
մէջ:
Այդ
երեխայամիտ
օրագիրքը
եւ
փոխուիլ
դէպի
մետալ,
իսկ
կերպարանափոխութիւնը,
որ
{գործւում}
է
նոցա
մէջ
կրակի
ազդեցութենից,
է
մի
ապացոյց,
թէ
ում
կատարել
մի
բարոյական
սպանութիւն,
եւ
այս
բանը
{գործւում}
է,
այո՛,
քրիստոնէութեան
եւ
բարեպաշտութեան
դիմակ
նալոց
են
խարդաւանութիւնք
պաշտպանելոցն
առ
ի
նոցանէ
{գործք}
քստմնելի
սեղանակապտութեան:
Թէ
եւ
վեհափառ
կաթողիկ
իմք
ի
սուրբ
գրոց,
եւ
հաւանեմք
յոյժ
ընդ
այն,
եթէ
{գործք}
մեր
յանդիման
առնեն
զմեզ
Աստուծոյ:
Եւ
՚ի
պարանոցա
,
որով
կնքեմք
զդէմս
ի
դատապարտութիւն
անձանց.
եթէ
{գործք}
մեր
չէին
համաձայն
վարդապետութեան
այնորիկ,
որ
զէն
ի
կարճեցաւ
գութ
առ
խնամս
Օծելոյն
Մատանց
նորա
{գործք}
անբան
բողոք
կալան
սաստկագոյն։
Դժողակէզ
ապստամբն
ագայ
ազգէ
մարդկան
արձան
կանգնի
փառաւոր,
Քո
{գործք},
վաստակք
գտցեն
գովեստ
ի
բերանոյ
բիւրաւոր.
վսեմակա՜ն
ասպարիզի
մէջ,
վկայ
բռնելով
Ձեզ
նոյնիսկ
{Գործք}
Առաքելոցը,
որին
մօտենալու
մէք
չունէինք
իշխանութի
առ
Աստուած
եւ
առ
ամենայն
մարդիկ
յամենայն
ժամ
"
(
{Գործք}
Առաք.,
գլ.
ԻԴ.,
համ.
16)։
Մեզ
թւում
է՝
Թ
ազգի
անդ
իմում
յԵրուսաղէմ,
տեղեակ
են
"
եւ
այլն.
{Գործք}
Առաք.
գլ.
ԻԶ,
համ,
4։
§
18.
Այստեղ
բնագր
ո՛յց
զՅիսուս՝
զոր
դուքն
սպանէք
կախեալ
զփայտէ
"
(
{Գործք}
Առաք.,
գլ.
Ե,
համ.
30)։
"
ԸզՅիսուս
որ
'ի
Ն
.
եւ
զխորհուրդս
քո
ո՛
գիտաց...
որպէս
զի
մեծ
են
{գործք}
քո,
տէր...
-
Ապա,
պ.
Մարկոս,
այսպիսի
բ
նուէլ
Ջախջախեան
գրէր
'ի
Հռովմայ,
թէ
առաքելական
է
{գործք}
մեր,
որպէս
եւ
Հ.
Մատաթիա
գրեաց
յորդորանս
'ի
Հռո
նկալէ
ըստ
սովորութեան
տեղւոյդ,
որպէս
եւ
ցուցանեն
{գործք}
որ
գործեցան
յառաջ
ժամանակաւ։
Ապաքէն
Աբրահամ
կաթո
գի,
ահա
անցելոցն]
փայլեսցի
անշէջ,
որպէս
առ
մեօք
{գործք}
ականաւոր
արանց
Եւրոպիոյ,
որք
զառաջինն
իմաստուն
գ
ւ
կործանման
թագաւորութեան
Արշակունեաց,
որք
յաւէտ
{գործք}
էին
քաղաքականք
եւ
եկեղեցականք,
յաւելուլ
զեղերս
ա
շատք
գոն
մեզ
ի
ծանօթութիւն
անուամբ
եւ
եթ,
այլ
զի
{գործք}
նոցա
ծածկին
ընդ
փոշեաւ
վանօրէից
Հայաստանի,
կամ
ը
զախտ,
զի
մի
առաջի
որոց
գալոցն
էին՝
հանդիսասցին
{գործք}
առաքինեաց
եւ
զի
մի
երեւեսցին
ընտրեալքն:
Սոցա
ձեռ
մի
երեւեսցին
ընտրեալքն:
Սոցա
ձեռաց
են
անտարակոյս
{գործք}
կորնչիլ
եւ
չերեւիլ
զարդիս
ուրեք
"
բանիցն
չափաւ
յի
յիրաւի՝
ո՛չ
իսկ
վրիպէաք
ի
յուսոյ,
եթէ
աբեղենին
{գործք}
ո՛չ
կսկծեցուցան
էին
զսիրտ
մեր:
Այլ
եթէ
յոսկեղէնն
զչար
գործ
է,
ատեայ
զլոյսն,
զի
մի
յանդիմանեսցին
{գործք}
նորա"։
րապետին,
իր
սրտի
աղօթարանից,
"
որպէ՜ս
զի
մեծ
են
{գործք}
քո
Տէր
".
այլ
նա,
որ
ոչ
միայն
ինքը
չէ
ուզում
եւ
չէ.
Այն
լուսաւոր
բակն
է
նորա
Առաքինի
{գործքերը}.
Աղօթք
արա,
որ
երկարուին
Նորա
կեանքի
նար
այդ
չարագործը,
Որ
կայ
մի
վկայ
եւ
խաւար
{գործքի}.
Որ
երկնքիցը
նորան
նայում
է
Մի
դատապար
րժէք
ունի՞ն:
Մխիթարեան
համախոհաց
հազար
անգամ
{գործքով}
ալ
ցոյց
տուած
էինք,
որ
մեք՝
թէ՛
Լուսաւորչական,
ի
պ.
մինիստրն
արտաքին
գործոց,
պայծառափայլ
իշխան
{Գորչաքովն},
՚ի
վերայ
հիման
գրութեան
պայծառափայլ
փոխարքային
է
մորթում:
Սեւ
կատու,
մարդու
գանգ,
չորացուցած
{գորտ}
ու
չղջիկ,
բու
եւ
այլ
այսպիսի
բաներ
լի
են
դորա
ախ
աքաղաղի
փետուրներով
եւ
բոժոժներով,
օձ,
սողուն,
{գորտ},
խօսքերով
միայն
Պապական,
իսկ
իրողապէս
Աստուած
մ
յն
անմաքուր
ջրից
Սառը-Քանքանի,
որի
մէջ
օձ
ասես,
{գորտ}
ասես
կամ
ուրիշ
մանր
կենդանից
լիքն
են:
Այսօր
ած,
փոխանակ
գոհարների,
չորացուցած
չղջիկներով
եւ
{գորտերով}:
Այս
գահի
վերայ
նստում
է
սատանան,
երբ
պաշտօնակա
յետոյ
իսկոյն
գործ
դրեց
նորան...
ի՞նչ
կ'առնուս
{գորտի}
նման
ջուր
խմելուց.
ջուրը
Աստուծոյ
ձեռքին
մի
գործ
կուսական
երկիրը...
Նա
չէ
կարող
յառաջացուցանել
{Գուատիմօզին}
կամ
Մօնտեզումօն։
Կարգը
պատրաստ
է
կործանուիլ,
բա
եւ
որ
զոսկւոյն
ցանկութեան,
Որք
զքեզ
յանել
ի
{գուբ}
կարթեալ
զհոգիդ
մաշէ
ժանդահար։
ՉԵՐՔԷԶԻ
ԵՐԳ
(
ր
անդամ
ընդունեն
Մոսկվայի
ցենզուրնի
կոմիտետին
հայ
{Գուբերնսկի}
սեկրետար
Գեորգ
Կարապետյան
Սուրենյանցը.
սա
ավարտե
ւթիւնը
պահելու
նոքա
գործակից
չեն
լինում,
Սաղմոսի
{գուբղաները}
այս
մարմնոյն
կենդանութիւն
չեն
տալ։
Կա՞յ
ուրեմն
ա
ստ
որում
այնտեղ
կը
գտնեն
սնունդ,
վասն
այսորիկ
եւ
{գուբղաների}
մէջ
պիտի
մեռանին:
Թէ
որ
այս
փաստով
չի
արդարանան
էառ
իւր
կին
բդեշխն
Վրաց
Աշուշայ,
որ
եւ
էր
իշխան
{Գուգարացւոց}
"։
Հանգուցեալ
վերապատուելին
պատմում
է
այս
բանը
ի
աղաքներից
մինն
է,
դեռեւս
տպում
է
այնպէս,
ինչպէս
{Գուդդեմբերգը}
փորձեց
տպագրութիւնը
առաջին
անգամ
կամ
`
գուցէ
աւել
ս
ես
վկայ
գտանէի
տխրազգեաց։
Երբ
աշխարհի
կարճեցաւ
{գութ}
առ
խնամս
Օծելոյն
Մատանց
նորա
գործք
անբան
բող
մ.
Շատ
տուն
քանդեց,
շատ
մարդ
զրկեց,
{Գութ}
չունեցաւ
իւր
սրտում:
"
Ապա
այն
ի՛նչ
ա
քի
կաթիլները
հազիւ
կարողացան
նորա
քարացած
սիրտը
ի
{գութ}
շարժէլ,
որ
խնայէր
բովանդակ
հին
աշխարհի
մայրաքաղա
ամիս
տունը,
որ
վաղուց
ունէի
Հնդկաստանում.
նա
՚ի
{գութ}
շարժուելով
մի
անիմանալի
ազդեցութենից,
կարծես
թէ
ն
հացը
տուն
լցնում.
տաւար,
ոչխար,
գոմէշ,
ձի,
{գութան},
չութ
պահում.
հացը,
եղը,
պանիրը,
բուրդը,
ամ
վերայ:
[Բայց
այդ
անցքերը]
Խաղացողքը
այդ
[ողբեր[
{գութեան]}
]
եղերերգութեան,
յայտնի
բանէ
համեմատաբար
խօսելով
ց,
նայելով
անմեղ
երեխայի
վերայ,
խղճահարւում
է.
{գութը}
յաղթահարում
է
վրիժական
հոգին:
Յանկարծ
պատկերանու
այմանները։
Այս
Կարդինալներից
մինը
էր
Բարթոլոմէոս
{Գուիդիչիօնի},
որ
շատ
ուսեալ
եւ
խելացի
մարդ
էր
եւ
իւր
բարեպաշտ
ր
իւր
կողմը
շրջէ
որպէս
Պապը,
նոյնպէս
եւ
Կարդինալ
{Գուիդիչիօնին}.
փոփոխակի
ներգործում
էր,
երբեմն
իբրեւ
քաղաքական
համար
ստանալու
վարձի
մասին:
Աբեղան
խոստացաւ
100
{գուլդըն},
եթէ
միայն
առողջանայ:
Պարացելսոսը
պատրաստեց
օփի
համար
միեւնոյն
է,
եթէ
ես
այդ
իմ
ծանօթը
անուանեմ
{Գուլի}
-Շամամա։
Եւ
այսպէս,
գալով
իմ
մօտ,
պատմում
է
ինձ
Շամամա։
Եւ
այսպէս,
գալով
իմ
մօտ,
պատմում
է
ինձ
{Գուլի}
-Շամաման,
թէ
Պ.
Բէգզադէն,
անչափ
ուրախացել
է՝
լ
եանց
եղջերային
դարանակալ
խայթոցներով...
Բայց
{Գուլի}
-Շամաման
չէր
եկած
իմ
մօտ
քսութեան
համար,
չէր
եկած
րգութիւնը,
վասնորոյ
մեծ
ուրախութեամբ
պատասխանեցի
{Գուլի}
-Շամամային,
թէ
այդ
ողբերգութիւնը
Պ.
Վերդի
երաժշտ
ականն
է:
-
Բայց
միտքը
ի՞նչ
է,
-
հարցանում
է
{Գուլի}
-Շամաման:
-
Մի
կոմս,
-
պատասխանում
եմ,
-
խ
էն...
"։
Մինչդեռ
ես
պատմում
էի
այս
բաները,
{Գուլի}
-Շամաման
աչքերը
տնկած
նայում
էր
երեսիս՝
ժամանակ
ա
ն
Բէգզադէ:
Լսելով
այս
պատմութիւնը՝
ասում
եմ
{Գուլի}
-Շամամային.
-
Ի՛նչ
լաւ
պատահեց
քո՝
իմ
մօտ
գ
ճ
եմ
համարում
ներս
բերել
Յիշատակարանիս
մէջ,
գնաց
{Գուլի}
-Շամաման:
__________
Այժմ
արձանագրեմ
մի
ք
զատ
եղբարցս
Յովհաննէս
եւ
Գէորգին
նաեւ
մայր
Սիրուն
{Գուլին}
եւ
քոյր
Մարիամին
այսու
բաժանմամբ,
զի
կտակակատարն
այն
տուր
եւ
առութեանս
եւ
վաղֆարարութեանս
իմ,
մին
{գուլհօր}
ոսկի
բէհանայ
յինքն
առի
ի
յիշեալ
կառավարչաց
օրդնի
էշը
ցեխից
դու
հանա՛,
փալանը
դու
դզի,
նօխտէն
դու
{գուխը}
տուր,
էլ
ինձանում
մեղք
չկա"։
Եկեղեցու
մէջ
ութեան
դեւից,
աչքը
ձգեց
նորա
վերայ
եւ
տեսաւ,
որ
{գուճ}
եկած
գրում
է
այնպէս
դողդողալով
եւ
բոլոր
մարմնով
թ
ալ
զանձամբ
կանգնին
յեզր
միոյ
վտակի,
այնուհետեւ
ի
{գուճս}
անկանին
եւ
բարձրանան
եւ
աղօթեն.
ապա
յետ
կիսոյ
կա
ատենական
վճռադատությամբ,
եւ
որքան
առձեռն
պատրաստ
{գումար}
դարձյալ
մեր
ձեռքով
հասուցանվի
քաղաքին,
քաղաքը,
:
Վախճանեալ
եւ
սորա
յամի
1824,
թողու
զբովանդակ
{գումար}
դրամոց
Աղաւելեանի
՚ի
տեսչութիւն
որդւոյ
իւրոյ
Յար
ձ
թէ
յօրէ
անցանելոյ
տանն
ի
ձեռս
Ադմինիստրացիօնին
{գումար}
բովանդակ
գոյացեալ
դրամոց
հասանէ
ց175.
000
ռուփիս
ախկին
ադմինիստրատորաց
Թերթըն
անուն
վատնեալ
է
զմեծ
{գումար}
դրամոց
եղելոց
ի
ձեռս
իւր,
յորում
գտանի
եւ
բաժին
յաւել
Տիկինն,
"
չկարեմ
կրկին
վճարել
զմի
եւ
զնոյն
{գումար}
եւ
ձեզ,
եւ
Այվազովսքւոյ,
որ
երեսփոխան
կարգեալ
ի
պ.
Պալին
ընդ
ձեռն
արժանայարգ
պ.
Ս.
Յ.
Աբգար,
{գումար}
երկուցն
առնէ
երկու
հարիւր
ութսուն
չորս
(284)
կո
ասն
հրիտակին
Եկատարինեայ
Խօջամալեան:
Այս
ամենայն
{գումար}
պարտ
՚ի
ծախիլ
ի
պէտս
պատրաստութիւն
թղթոց
օրէնսգիտ
ւրբ
Նազարէթ
եկեղեցւոյն
Հայոց
ի
Կալկաթա,
պատրաստի
{գումար}
դրամոց,
պատկանեալ
սրբոյ
աթոռոյն
Էջմիածնի,
որ
շա
մէ
կողմանէ
պ.
Յարութիւնի
Աբգարեանց,
ստանալ
զայս
{գումար}
եւ
հասուցանել
ա՛ռ
Ձեզ,
յիշեալ
անձն
գերարժան
պատր
շուկան,
յուրաքանչյուր
տարի
առաջ
է
բերում
հավասար
{գումար}
առաջարկի
շուկայում:
Այնինչ
ֆաբրիկացիան,
նախքան
հրատարակության
համար
ստանում
է
նույնքան
աննշան
մի
{գումար}
Թուրքիայի
անգլիական
դեսպանատնից՝
տարեկան
60
ֆուն
պարտական
էր
մնացած
մի
կառավարութեան
մի
արծաթի
մեծ
{գումար},
շատ
տարիներով
կամակորւում
էր
եւ
չէր
կամենում
հա
դրեցին
նորա
անշարժ
կայքերի
վերայ,
որ
բաւական
մեծ
{գումար}
արժէին:
Այդ
Պարոնը,
մի
քանի
ժամանակ
անցուցա
աճառականութեան
մէջ,
պիտի
անպատճառ
շահուէր
այսքան
{գումար}
-
աւելի
շատ,
քան
թէ
ինքը
իւր
իմաստուն
հաշւումը
ց
ել
իւր
պարտքը,
ո՛չ,
հերիք
չէ
այդ,
այլեւ
մի
մեծ
{գումար}
եւս
կամի
ստանալ
իւր
պարտապահանջներից
որպէս
տուգան
րհրդով:
Ստորագրութիւնք
բացուեցան,
այո՛,
եւ
շատ
{գումար}
հաւաքուեցաւ,
բայց
այդ
շատը,
համեմատելով
աղքատ
ե
որդութեամբ
կամ
մի
այլ
ճանապարհով
վաստկեցայ
այսչափ
{գումար}.
մեռնելուց
յետոյ
թողնում
եմ
իմ
ընտանիքին
նոյնը,
մարդուն
ասում
ենք.
"
Շատ
լաւ,
դու
ունիս
բաւական
{գումար},
ունիս
տուներ
եւ
այլն,
եւ
նորանով
կարծում
ես
թէ
լ[աւից]
Վառշաւ
15
ժամ
II
-
9
-
52
III
-
6
-
37
{Գումար}
ժամուց
ընդամէնն
Ֆրանկ[ֆուրտից]
Վառշաւ
-
42
-
1
ամուց
ընդամէնն
Ֆրանկ[ֆուրտից]
Վառշաւ
-
42
-
15
{Գումար}
դրամոց
II
-
25
-
98
Գումար
դրամ[ոց]
III
-
17
-
1
ց]
Վառշաւ
-
42
-
15
Գումար
դրամոց
II
-
25
-
98
{Գումար}
դրամ[ոց]
III
-
17
-
19
Արտասահմ[անում]
7
75
74
-
ը
ուրիշ
բան
չէ,
եթէ
ոչ
հասկացողութեան
եւ
կարծիքի
{գումար},
որեւիցէ
առնուած
հասարակութեան.
առնուած
միջոցու
ութիւն
խանգարեցիր
`
777,
777.
այս
զարմանալի
մեծ
{գումար}
է:
-
Արդարեւ
այդքան,
Ձեր
մռայլութիւն,
-
պ
հաշուով
տասն
արծաթ.
ինչի՛դ
է
հարկաւոր
այդքան
մեծ
{գումար}...
-
Պարոն,
ես
չորս
ամիս
է,
բան
չեմ
ստաց
ց
որպէս
գին
իւր
պաշտօնին,
այլեւ՝
աւելի
մեծ
արծաթի
{գումար}
։
Այս
է
ահա
կաշառառութեան
եւ
սիմոնականութեան,
այն
արարն
հրաման
է
գրել
Ստրոգան[ովին]
վասն
եկեղեցական
{գումարաց},
բայց
մեզ
ծանոթություն
չէ
տվել,
ես
մասնավոր
կեր
զ1000
ռուփիս
՚ի
գրաւ,
կամ
զերաշխաւոր
վասն
այդչափ
{գումարաց}:
Զայս
ամենայն
առեալ
ի
նկատի
իմ
կարծիք
այս
են
նորա
եւ
զպաշտօնական
տեղեկութիւնս
ի
մասին
վտանգեալ
{գումարաց}
եւ
վաճառեալ
տանց
եւ
ի
վերադառնալ
իմ
յԵւրոպա,
բար
կին:
Այլ
որպէս
զայսմանէ,
նոյնպէս
եւ
զվատնեալ
{գումարացն}
ընդ
ձեռն
ԹԷրթընի
չկարեմ
ես
այժմ
բողոքել.
այս
ամե
երոյ
յիշելոց,
մարթ
է
բանալ
զդատ
՚ի
մասին
վատնեալ
{գումարացն}
եւ
վաճառեալ
տանց,
այլ
ես
չկարեմ
զայդ
առնել
վասն
:
Հրիտակքն
այնոքիկ,
'ի
միասին
ընդ
եկեղեցական
{գումարացն},
յորոյ
մասին,
ըստ
ակնարկութեան
Տեառնդ
ընտրեցաք
վին
հանդերձ
այսքանամեայ
գոյացեալ
175,
000
ռուփեաց
{գումարաւն}
արդեաց:
Ելեալ
անտի,
փութացայ
առ
փաստաբանն
ի
տ
վկայութեան
բովանդակ
ազգայնոց
տեղւոյ
զվերոյգրեալ
{գումարդ}
զայդ
աճեցուցեալ
ամենայն
հնարաւոր
կերպիւք,
ի
ժամ
գումարն
դրամոց
հասանէ
այժմ
մինչ
ց21,
000
ռուփիս:
{Գումարդ}
այդ
տոմսակ
է,
չգիտեմ
ո՛ր
ընկերութեան
(акция),
յլն.
զայս
պահանջեն
տեղական
օրէնք
անգլիականք:
{Գումարդ}
այդ,
որ
մնացեալ
է
անդր
եւ
որ
մնասցէ,
եթէ
ոչ
պահ
արաչար
տեսչութեան
առաջնորդին
՚ի
Ջուղա,
՚ի
ժողով
{գումարեալ}
՚ի
սրահ
եկեղեցւոյն
մերոյ
՚ի
Կալկաթայ
յերեքն
դեկտե
են
առ
մեզ
ախտացելոց
ոմանց
ըղձակաթութիւնք,
ժողով
{գումարեալ}
սրբագրել
զեկեղեցի,
զոր
ուղղափառ
գիտեմք
եւ
վկայեմ
հրաժեշտ
է
կոտորակաց
ինչ
կորուստ:
Թէ
որքան
իցէ
{գումարեալն}
դրամ
առ
Ադմինիստրատորն,
զայդ
ոչ
ոք
կարէ
գուշակել
թէ
արժան
իցէ
ընթերցեալ
զբովանդակ
զգործն,
վերստին
{գումարել}
ի
ժողով:
Յետ
երկուց
աւուրց
սրբազան
արքեպիսկոպոսն
եւան,
խոնարհաբար
խնդրեմ
ի
յարգութենէ
Ձերմէ
ժողով
{գումարել}
հասարակութեան
մերոյ,
առ
՚ի
տալ
նմա
զկարեւոր
տեղե
լ
հաշվետվություն,
Դուք
նույնպես
չէիք
կարող
ժողով
{գումարել}
այդ
խնդրի
մասին,
թեեւ
թե՛
իմ
եւ
թե՛
Ձեր
կողմից
մ
ինքն
Դուին
նստելով,
ժողովը
չէր
կարող
ուրիշ
մտքով
{գումարել}
Վաղարշապատ,
եթէ
ոչ
Ս.
Լուսաւորչու
ձեռքով
հիմնու
հանգուցեալ
Մասեհի
Բաբաջանեան,
հանդերձ
արդեամբքն
{գումարելովք}
ընդ
այսքան
ամս,
գտանին
ի
կառավարութեան
ընդհանր
զգին
մերոյ
՚ի
Նոր
Նախիջեւան)
ստանալ
զկէս
դրամոցն
{գումարելոց}
յարդեանց
տանց
թողելոց
՚ի
հանգուցեալ
Մասեհէ
Բաբաջա
ողովսդ
չեղեն
ինչ
բանք
զիրաւասութենէ
պապին,
քանզի
{գումարեցան}
ի
դատապարտել
զԱրիոս,
զՄակեդոն,
եւ
զՆեստոր:
Ուս
բազան
անդամոյն
Սինօդի:
Յետ
աւուրց
ինչ
վերստին
{գումարեցաւ}
ժողովն,
կարեմք
հաւաստեաւ
ենթադրել,
թէ
յետ
ընթեռ
նգութեանն:
'Ի
պաշտօնական
ազգային
ժողովի,
զոր
{գումարեցի}
'ի
հնգետասաներորդ
աւուր
նախընթաց
ամսեանն
յուլիսի
մին
հատուցեալ,
ընկալայ
զպաշտօնական
ստացագիր:
՚Ի
{գումարէ}
յայսմէնէ
400
ռուփին
ի
պէտս
գործոյն
Մասեհի
Բաբաջան
"
Աջովդ
համատարած
Զազգ
մեր
արտահալած
Փոյթ
{գումարէա}
․
Յաշխարհ
Արարատեան,
Ի
վայր
մեծ
ծննդեան,
300
ռուփին՝
Կատարինեայ
Խօջամալեան:
Բաց
՚ի
{գումարէն}
հատուցելոյ
ինեւ,
պարտ
է
վճարել
զվարձ
օրէնսգիտին
մ,
նույնպես
եւ
Ֆեոդր
Միխ[այլովիչի]
հարյուր
մանեթ
{գումարը},
Նազարյանցի
ձեռքով
ստրախ[ավոյ]
գիրդ
եւս
առի,
ան
ցա:
Պ.
Նազարյանցը
ամսույս
4-ին
ստացավ
նշանակված
{գումարը}
եւ
շատ
շնորհակալ
լինելով
Ձեր
գործունյա
մասնակցութ
նոթների
եւ
բարեկամների
մեջ:
16
բաժին
առնելով
այդ
{գումարը},
յուրաքանչյուրին
կհասանի
25
մանեթ,
որ
մի
մեծ
բա
բաների
բացարձակապես
տիրապետելը
կամ
առձեռն
պատրաստ
{գումարը}
ստանալը
եւ
այլ
այսպիսի
բաներ,
որ
պիտի
բացահայտ
կ
ֆունտ
ստերլինգ
եւ
մեր
երթալու
ժամանակ
կտա
մեզ
այդ
{գումարը}
երկու
(այսինքն
400-ական)
փոխանակագրով,
որ
մի
հ
խին
եւ
հասարակության,
նույնպես
եւ
առձեռն
պատրաստ
{գումարը},
եթե
լինի,
քաղաքը,
յուր
եւ
մեր
պայմանի
զորությ
ց
ձեռքով
եւ
նա
ոչ
մի
դեպքում
չի
կարող
հանձնել
այդ
{գումարը}
որեւէ
կողմնակի
մարդկանց.
հակառակ
դեպքում
հասարակ
կությունը
պարտավորվում
է
իր
հաշվից
լրացնել
վատնած
{գումարը}:
Ես
լիովին
վստահ
եմ,
որ
Դուք,
ողորմած
տեր,
ինչ
չի
հիշված.
ինչի՞
է
հավասար
այդ
շրջանառության
{գումարը}:
3)
Կարո՞ղ
եք
արդյոք
որոշել
Նախիջեւանի
ձկնորսու
րա:
4)
Ինչի՞
է
հավասար
Նախիջեւանի
շրջանառության
{գումարը}
՝
արտասահմանից
ստացված
մթերքների
վերաբերմամբ
-
բր
ով
տալիս
են
նրան,
իբրեւ
ողորմություն,
այդ
չնչին
{գումարը}:
Բայց
պետք
է
ճշմարտությունն
ասել
Անգլիայի
վերաբե
յդ
64.
000
ռ.
նորից
վճարելու
չէ,
իսկ
ո՞ւր
է
այդ
{գումարը}:
Երկրորդ,
յոթ
տարի
տեւող
քաշքշուկից
հետո,
պարտ
ւ
այս
բոլորը,
ինչպես
օրենքը՝
կհրամայե,
ծախե
եւ
{գումարը}
պահելով
յուր
գանձարանում,
քննե
եւ
վճռե
ժառանգներ
րով
կամակորւում
էր
եւ
չէր
կամենում
հատուցանել
այդ
{գումարը},
արդեօք
ա՞յն
պատճառով,
որ
այդ
պարտքը
հատուցանել
էս
օրինաւոր
դատաստան
բանալով
սկսեցին
պահանջել
այդ
{գումարը},
եւ
նա
դարձեալ
կամակորուեցաւ,
այն
ժամանակ
պահան
ուսումնարանի
անունով,
կորած
չէր.
նա
տալիս
է
այդ
{գումարը}
իւր
զաւակին
եւ
նորա
ժառանգներին
մշտնջենաւոր
ժաման
խափանել
արդէն,
յայտնի
եւ
բաւական
զգալի
վնաս
է:
{Գումարը}
արծաթի,
որ
գործ
էր
դրուած
այդ
քանի
տարու
համար,
,
որի
զօրութեամբ
պարտական
է
մնում
հատուցանել
այդ
{գումարը}:
Գտանւում
են
մարդիկ,
որ
հարցանում
են
Բէգզադ
Ուրիշ
տէրութեանց
պարտքը
անհատուցանելի
չէ,
պարտքի
{գումարը}
վատնուած
չէ,
պարտքի
հանդէպ,
եւ
շատ
տեղ,
կրկին
ր
մարդը,
նոյն
այս
ճանապարհով
կարող
է
աճեցնել
իւր
{գումարը}:
Եւ
եթէ
չկամի
նա
ապրանքը
պահել
իւր
ձեռքում,
մի
փ,
այլ
առեւտուր
սկսելու
ժամանակ,
նորա
մէջ
բերած
{գումարը}
եւս
հալեցաւ,
բոլոր
ձեռքի
ապրանքը
պարտքի
փոխանակ
ում
է
այնտեղ,
որտեղից
դուրս
ելաւ
այն
ապրանքը
կամ
{գումարը}:
Զօրութիւնը
եւ
ոյժը
այնտեղ
է,
կրկնում
ենք,
ուր
անին.
արդեօք
Նախիջեւանը
հոգաբարձու
լինո՞ւմ
է
այս
{գումարը}
խելացի
կերպով
ձեռք
բերելու
եւ
խելացի
ճանապարհով
գ
ստանալի
գոյքի
վիճակը,
որքանի՛
հասանում
է
բոլորի
{գումարը},
ո՛ւր
եւ
որի՛
ձեռքում
գտնւում
են
ներկայումս:
Թէ
ի
վերջը
բոզի
հետ
կենակից
-
եկեղեցական,
դպրոցների
{գումարը}
անհետացնող-
եկեղեցական,
ի
վերջոյ
ամէն
բան,
եկեղ
րովհետեւ
ժամանակն
առաջ
է
վազում,
հասկացողութեանց
{գումարը}
կերպարանափոխ
է
լինում:
Է՜յ,
դու,
որ
եւ
ոչ
բնաւ
արդու
կեանքը,
ժամանակը,
այսինքն
հասկացողութեանը
{գումարը}
շարժուն
եւ
հոսանուտ
բան
լինելով,
չէ
կարելի
փիլիս
նակի
պէտքերը
եւ
շրջապատող
աշխարհի
հասկացողութեանը
{գումարը},
այն
ժամանակ
միայն
կարող
եմ
քեզ
ասել,
թէ
ինչպէս
ից,
նա
արդար
է,
եւ
առանց
տոկոսիքի
է
ստանում
այն
{գումարը},
ինչ
որ
գործ
էիր
դրել
դու
քո
վերայ,
եւ
այս
պատճ
ագուստի
տեղ
մի
ձեռք
էին
կարում
իւրեանց,
երկրորդի
{գումարը}
տնտեսելով
Մանուշակի
պիտոյքների
համար:
Կինը
շատ
ա
կրօնի
կենդրոնը
այնտեղ
էր։
Կսաւիէ
չ'ընդունեց
այն
{գումարը},
որ
Պօրտուգալացոց
վաճառականները
ընծայում
էին
նոր
ուեցաւ,
նորա
բոլոր
կայքը
գրուեցան
գրաւեցան,
այն
{գումարը},
որ
բարեկամները
նուիրում
էին
նորան,
գործ
էր
դրւ
ը
Կլերմոնտեան
անուանւում
էր
այն
պատճառով,
որ
դորա
{գումարը}
կտակով
թողել
էր
Յիսուսեաններին,
նոցա
կողմնակից
Հի
նան:
Բոլոր
կայքերի
արժողության
եւ
առձեռն
պատրաստ
{գումարի}
հարյուրներից
ընդհանրապե՞ս
թե
միմիայն
այն
հարյուրն
ն
զհաշիւ,
թէ
այս
ինչ
ընկերութեան
տոմսակ,
այսքան
{գումարի},
գնեցաւ
այսքանոյ
եւ
այլն:
Երրորդ
կտակն
է
Յա
յուր
ստորագրող
պարոնի
անունը,
օրինակների
թիվը
եւ
{գումարի}
որքանությունը
Ձեր
ձեռքով
եւ
Ձեր
ստորագրությամբ
կգ
հայտնի
կլինի
ստորագրողի
անունը,
օրինակի
թիվը
եւ
{գումարի}
որքանությունը։
Ձեր
ներկա
եղած
քաղաքից
դուրս
գրողների
անունները,
օրինակների
թիվը
եւ
հետեւաբար
{գումարի}
որքանությունը:
Ստորագրության
գինը
կանխիկ
չստ
թյունը,
որ
հայտաբերում
է
պ.
Ալաջալյանը
հնդկական
{գումարի}
նկատմամբ,
կասկածի
կայծ
է
գցում
իմ
մեջ.
չե՞ն
ցան
տեղեկությունների,
հավասար
է
250.
000.
000
ռուբլի
{գումարի}:
Նախ՝
համեմատություն
կազմելով,
մենք
գտնում
ծքների
արժեքը,
ասացինք,
հավասար
է
250.
000.
000
{գումարի},
ուրեմն՝
բոլոր
մանուֆակտուրային
գործարանների
հա
լինի
այդպիսի
առաջարկ
անելու,
պահանջ-առաջարկի
այդ
{գումարի}
համեմատ
պահպանում
է
աշխատանքի
պահանջի
շուկան:
,
որ
այդ
ճշմարտութիւնքը
մտնեն
նորա
հասկացողութեան
{գումարի}
մէջ:
Աշխատիր
իրականապէս
բարւոքել
քո
ազգի
կեանքը
պէս
փրկարար
ազդեցութիւն
քաղաքակրթութեան
ընդհանուր
{գումարի}
վրայ
իր
18-ամեայ
վարչութեամբ.
սորա
աշակերտ
Մազար
նի
մէջ,
կարողանանք
մի
հոյակապ
դպրոց
բանալ
եւ
այդ
{գումարի}
տարեկան
շահովը
կրթել
ազգի
խեղճ
ողորմելի
զաւակները
անգնել,
եթէ
երկու
հազար
մանէթ
ձրի
արծաթ
մտանէ
իմ
{գումարի}
մէջ,
ի՜նչ
ուրախութիւն
պիտի
առնեմ,
առաջին
գործս
ռանձին
քննելով,
գտնել
մի
մեծ
տարբերութիւն,
բայց
{գումարի}
պատասխանը
ստորասական
է։
Չկայ
աշխարհիս
երեսին
բան
կայացեալ
առ
պ.
Ադմինիստրատորն,
պահանջեցի
զհաշիւ
{գումարին}
գտանելոյ
առ
ինքն,
յաղագս
մուծանելոյ
զքանակութիւն
վերջաւորել
ընդ
նմա
զհաշիւսն,
ստանալ
զմնացուածս
{գումարին}
եւ
հասուցանել
առ
իս
զոր
նա
ընկալաւ
կամակար:
ան.
յետ
տեսանելոյ
զհաշիւսն
եւ
ստանալոյ
զմնացորդ
{գումարին}
՚ի
պ.
Հագէ,
ընդ
ձեռն
դրամանոցին
Բենգալու
անցուց
ել
պ.
Յ.
Ս.
Աբգար,
յաղագս
միաւորելոյ
զայն
ընդ
{գումարին}
զորս
ստասջիք
ի
պարոն
Հագէ:
Զփոխանակագիրսն
ե
եւ
վարձ
աշխատության
երեսփոխաններին
տալ,
ստանալիք
{գումարից},
հարյուրին
տասն
պրոցենտ:
Այժմ
մի
փոքր
քն
ցորենակշիռ
աւելորդ
դեղը
խլում
է
կազմուածքի
կեանքի
{գումարից}
սորա
տասը
ֆունտը:
Եւ
աւելի
լաւ
է
ուղիղ
ճանապարհո
աշխաւորութեամբ
Այվազովսքւոյ,
ոչ
միայն
զպատկանեալ
{գումարն}
դրամոց
ստանալ
ի
Խալիբեանէ,
այլ
աւելորդ
եւս,
որպ
Ըստ
ասելոյ
պ.
Աբգարեանց
եւ
այլոց
ի
մերազնէից,
{գումարն}
դրամոց
հասանէ
այժմ
մինչ
ց21,
000
ռուփիս:
Գումարդ
մոյ
առ
Տիկին
Վառվառ
Յովհանջան
Էլիազ,
առ
որ
գտանի
{գումարն}:
Առ
յիշեալ
գիր
իմ
Տիկինն
Էլիազ
՚ի
15/27-էն
Յո
ը:
Հապա
64.
000
ռուբլի՞ն,
Հապա
մյուս
եկեղեցական
{գումարնե՞րը},
որոնք
1848-56
թթ.
հանձնված
էին
շահով
Օդեսայի
հ
երկրագործից,
ապրանք
ապսպարել
նորան,
մանր
մունր
{գումարներ}
տալ
յառաջուց
այս
եւ
այն
շինականին
եւ
հունձից
յետո
րան,
երբ
մեր
երկու
հարյուր
հազարի
չափ
եկեղեցական
{գումարները}
ոչնչացել
են
-
էլ
ինչո՞ւ
են
նրանք
քրքրում
մեր
հին
գալը,
նամանավանդ
որ
այդ
վերաբերում
է
եկեղեցական
{գումարների}
գործին,
որոնց
համար,
ահա,
կարելի
է
ասել,
15
տ
ուս
կտակներով
թողվածքը.
իսկ
եթե
կտակակատարքը
այն
{գումարներով}
եւս
անշարժ
կայքեր
են
գնած
կտակի
զորությամբ,
գուց
,
այնտեղ
մնալ
մի
երկու
ամիս
եւ
հետո
դարձյալ
նույն
{գումարով}
վերադառնալ:
Ովի
աչքում
որ
մեծ
բան
է
երեւում
տղամարդը
որ
հանձն
կառնու
ընկերով
հանդերձ,
այդքան
{գումարով}
գնալ
եւ
գալ,
նա
այդ
յուր
ընթացքով
հայտնի
ցույց
է
բաժինը,
հանդերձ
սույն
հաշվի
մեջ
երեւեցած
արծաթի
{գումարով},
կուղարկեք
ինձ,
իմ
հասցեով,
որ
տպված
է
հայտարա
ֆաբրիկացիային
5.
500.
000
համախառն
եկամուտ:
Այդ
{գումարով},
պահպանելով
`
պահանջի
շուկան,
յուրաքանչյուր
տար
նոցանից
իւր
չկրած,
մտացածին
վնասը,
նա
կամի
այդ
{գումարով}
հատուցանել
իւր
պարտքը
եւ
մնացորդը
գործ
դնել
շամպա
ւն
մանէթ.
Աստուծոյ
համար
ասա՛,
կարելի՞
է
այդքան
{գումարով}
ապրիլ,
տուն
տեղ
եւ
ընտանիք
պահել:
Մեզ
ասում
են
ւշադրութիւնը,
հեռացնեն
այն
առարկայից,
որի
մասին
{գումարուել}
էր
ժողովքը
եւ
որ
ամենայն
իրաւունքով
սպառնում
էր
Պ
այ
Կաթողիկէ
Էջմիածինը
թողած,
կարող
էր
այդ
ժողովը
{գումարուիլ}
մի
այլ
եկեղեցում։
Ամենին
յայտնի
է,
թէ
ի՞նչ
ծա՛ն
թաղեցին
հասարակաց
ծախսով։
Ժողովուրդը
ամենայն
օր
{գումարւում}
էր
նորա
գերեզմանի
վերայ,
որպէս
թէ
նորանով
գործու
թերեւս
ի
պայծառութիւն
դպրոցին
հիմնելոյ
եկեղեցական
{գումարօք}
ի
պարապետէ
իւրեանց
ի
պ.
Խալիբեանէ
յանուն
իւր:
ւյն
ժամանակներում
այդ
մկրատը
գործածող
կնոջ
մազերի
{գույնը}
-
խարտյաշ
էր
նա,
թե
թխահեր:
Ինչ
վերաբերում
է
մե
ն
գործել
այդ
բաներին
եւ
եղած
կամ
գտանված
կայքի
եւ
{գույքի}
մասին
լիակատար
ծանոթություն
կտանք
քաղաքին,
Լոնդո
ան
նամակագրին,
բարւոք
կառավարեալ
ըստ
խղճի
մտաց,
{գուն}
գործելով
աճեցուցանել
ըստ
ամենայն
կարի
եւ
յամի
182
այն
որդւոյ
իւրում
Յովհանջանի,
պատուէր
տուեալ
նմա
{գուն}
գործել
աճեցուցանել
զայն,
մինչեւ
ցօրն,
յորում
եր
մավնաս
Խալիպեանի,
զրկեաց
զեկեղեցիս
Նախիջեւանայ,
{գուն}
գործելով
ճոխացուցանել
զմայրենի
իւր
քաղաք
զԹէոդոսի
վասն
ազգի,
գոնեայ
ոչ
վերջացան
ի
[1
անընթ.
]
հետէ
{գուն}
գործել
ցուցանել
զեռանդն
արգասիրութեան:
Հեղինակք
ութենէ,
որպէս
ասէ
պարոն
Էմին,
զի
առիթ
ետուն
նմա
{գուն}
գործել
որդիական
սիրով
հնոցն
մերոց...
ի
մի
ժողո
սպէս
եւ
պատուելիքդ
այդոքիկ
միով
միաբանական
հոգւով
{գուն}
գործեալ
ճգնէին
հաղորդել
զժողովուրդն
գիտութեանց,
ֆոտ,
դահիճ
եւ
երկու
կտրուած
ու
արիւնով
շաղախուած
{գունաթափ}
գլուխներ:
Ես
ճանաչեցի
Լուդովիկոս
Տասնեւվեցերորդը
ցէ՛ք,
տղերք,
նորա
վերան,
Ինչպէ՞ս
նուաղ
ու
{գունաթափ}.
`
Ինչպէ՞ս,
անարգ,
խեղճ,
կնճռադէմ
ազեցի,
դարձեալ
տեսայ.....
ես
նորան,
Մի
{գունաթափ},
տխուր
դէմքով
ուրուական:
Մի
ծանր
մո
երբեմն
երեւեցուցանէր
զկենդանութիւնաբեր
լոյս
իւր.
{գունաթափ}
եւ
ընդհատեալ
վառմամբն
նման
էր
նա
վառման
կանթեղին
ռն
ի
խուռն
մազերով,
աչքերը
ներս
ընկած,
երեսները
{գունաթափ},
ասես
թէ
դոքա
կենդանութեան
ժամանակ
անապատականք
լ
առաջեւ
վառած
կանթեղը
սկսել
էր
արձակել
մի
նուազ
եւ
{գունաթափ}
լոյս
շրջակայ
առարկաների
վերայ:
Մանուշակը
վեր
ից:
Նորա
չափազանց
թուլութիւնը
երեւում
էր
նորա
{գունաթափ}
երեսից
եւ
աչքերից,
որ
կորուսել
էին
իւրեանց
սովոր
ձգում
եւ
այն
ժամանակ
կը
համարձակուիմ
այն
աղօտ
եւ
{գունաթափ}
լոյսը
ընդունել
որպէս
ապագայի
հրաշափառ
արեւ
լուսի
աքներ,
ամբողջ
գեղեր
դատարկուած
էին։
Իգնատիոսը՝
{գունաթափած},
չարչարուած
եւ
միանգամայն
հալումաշ
եղած
պահքից
ե
,
յետոյ,
արիւն
տեսանելով
ձեռքի
վերայ,
բոլորովին
{գունաթափեցաւ}
եւ
ասելով՝
ես
վիրաւորուած
եմ,
ցնցուեցաւ
երկիւղի
ն
եւ
անխնայ
վառւում
է
տան
տիրոջ
վնասի
համար:
{Գունաթափուած}
էր
երեսը
եւ
քրտինքը
դուրս
էր
զարկել
ճաղատ
ճակատի
ն
դուռը
եւ
ներս
մտաւ
Թիւթիւնճի-օղլուն:
Մանուշակը
{գունաթափուեց}
ինչպէս
մարմարիոն.
պատճառ,
հասել
էր
ահա
ճակատագր
եւ
ահա
նոցայ
որդին
է
մկրտելին:
Պարոն
Մկրտիչը
{գունաթափուեց}
եւ
առանց
հրաժարական
ողջունի
բաժանուեց
քահանայից:
աց
այս
անունը
լսելով.
նա
յառաջ
կարմրեցաւ,
յետոյ
{գունաթափուեցաւ}
ինչպէս
մարմարիոն:
-
Մկրտիչը
եկել
էր,
-
շարուն
Մանուշակը,
կարդալը
աւարտելով,
համարեայ
թէ
{գունաթափուեցաւ}.
նամակը
չէր
պարունակում
իւր
մէջ
սիրայայտ
խօսքեր
որա
վերայ:
Բայց...
Աւա՜ղ...
Այդ
ի՛նչ
մեռելատիպ
{գունաթափութիւն}
է,
որ
բռնել
է
արեւի
երեսը։
Ինչո՛ւ
տխուր
է
նա,
ապահովէ
իւր
գիտութեան
համբաւը,
որ
սկսել
էր
արդէն
{գունաթափուիլ}:
-
Ի՛նչ
կ՚ըլլայ
եղեր:
-
Բայց
արդեօք
այդ
լոյ
զապագայ
փոփոխմունս,
ութսուն
հազար
ռուփի
սքայ
{գունահքեարի}
տալոց
պարտական
կապեցի
զիմ
անձն,
կայքն
օրդնին
կտա
պատճառաւ,
յայնժամ
յիշեալ
ութսուն
հազար
սթայ
ռեփի
{գունահքեարին}
հատուցից
եւս
եւ
կամ
իմ
օրդնին,
եւ
այլն
յիշեալ
կա
ի
փորձել,
որ
փայտեայ
դգալի
մէջ
տեսանելու
չէր
այդ
{գունափոխութիւնը}:
Իսկ
երբեմն,
որովհետեւ
դեղերը
շատ
անգամ
տրւում
րը
համարեա
թէ
դեղնած
էին
բոլորովին
եւ
այդ
անկանոն
{գունափոխութիւնը}
մազերի,
երեւի
թէ,
պատճառուած
էր
զանազան
քիմիակա
եսանողը
կը
կարծէր,
թէ
պտուտուողը
մի
թերաթափանցիկ
{գունդ}
է,
եւ
այսպէս
պտուտուեցաւ
նա
մի
ամբողջ
շաբաթ,
մի
"
(Compagnie
du
saint
coeur
de
Marie)։
Քանի
մի
{գունդ}
խնդիր
տուեցին,
որ
Տէրութիւնը
ընդունէ
այս
Հասարակ
րի
համար,
բացի
այն
դիպուածներից,
երբ
որ
զօրքերի
{գունդեր}
անցանելու
էին
ձեր
բնակութենների
մօտից,
իսկ
զօրք
թիւնքը:
Տհաճ
չենք՝
տեսանելով
սեւ
բամբասանքի
{գունդերը}
մեր
վերայ
յարձակուած:
Հայհոյութիւնքը,
որ
բղխում
կուրծքի
սէգմենտից
երեւում
էին
սպիտակ
մարմարիոնեայ
{գունդերի}
վերին
կիսաբաժինքը,
եւ
լաւ
ուշ
դնողի
համար
կարելի
է
ընդհանրական
տեսուչ
Նեապոլսի.
ազգային
թիկնապահ
{գունդը}
հավաքում
է,
որ
ընդառաջ
ելանել
յուր
նոր
գալու
իշխ
մնաց,
Մինչ
մնացել
էր
Պարսից
լոկ
մատեան
{Գունդը}
մեր
վաթսուն
հազարի
դիմաց.
Երբ
մեր
վատութեամ
ական
ոյժը,
այս
պատճառով
եւս
դիմեցին
դէպի
զօրքերի
{գունդը}
։
Խոստովանութեան
միջնորդութենով,
կարողացան
նոքա
եւ
այլ
արք
ճշմարտութեան
նուիրիչք
գնային
խառնիլ
'ի
{գունդն}
զօրավարին
Հայոց
Վահանայ
Մամիկոնենի։
Եւ
մինչդեռ
ժ
զգեստներ
հագած,
Մօրուքն
սպիտակ,
փառահեղ,
{գունեղ},
Կարճիկ
հասակով,
սրբութեամբ
վառուած։
նդր
՚ի
սեղան
քաջամոյն։
Զանօսրութիւն
պարզ
օդոց
ես
{գունեցի}
երփնորակ,
Ընդ
ազգ
մարդկան
Աստուծոյ
յանդարձ
տասուքով
լուացի:
Նայի՛ր
նորան,
երեք
{գունով},
Նուիրական
մեր
նշան,
Թո՛ղ
փողփողի
թշ
ց
ուսանի
ուղիղ
հասկանալ,
եւ
ամէն
բան
նորա
բնական
{գունով}
տեսնել
եւ
գնահատել:
Այդ
փիլիսոփայ
պարոնը
ի՛ն
ւրծքի
սէգմենտը
ցոյց
կը
տայ
քեզ
այն
շատ
անգամ
թուխ
{գունով}
թաշկինակը,
որ
իսկ
եւ
իսկ
կոկորդի
տակումը
կօճակւո
երբեմն-երբեմն
ներկում
է
դաշտը
դեղնախառն,
կարմիր
{գունով},
Խանլը-դերէն,
առհասարակ
դատապարտուած
իբրեւ
ոգիա
.
ուրարաձեւ
նոյնպիսի
պաստառից
շղարշ,
բաց
կապոյտ
{գունով},
որ
յետոյ
մէջքի
վերայով
դարձեալ
աջ
կողմը
բերած,
ողութիւն.
երկրորդ,
ներկում
էր
երեսը
կանաչ-դեղին
{գունով}:
Թշուառ
Մկրտիչը
գերի
էր
իւր
քրոջ
ձեռքին,
քոյրը
սման
նորա,
ի
պատճառի
զոր
ես
սիրեցի
եւ
սիրեմ
նոյն
{գունօք}
եւ
ինքն
պարտ
է
սիրել
եւ
ամենայն
հետեւողութեամբ
ջա
րելու
իրավունք
ստանալով
քաղաքի
կողմից,
չեն
կարող
{գուշակել}
այժմեն,
նույնպես
եւ
քաղաքը
չէ
կարող
գուշակել
եւ
րող
գուշակել
այժմեն,
նույնպես
եւ
քաղաքը
չէ
կարող
{գուշակել}
եւ
սահմանել,
թե
ո՛րքան
ժամանակ
հարկավոր
էր
մնալ
ս
խաբեն
առասպելս
հնարելով:
Զայս
մի
ինչ
չկարեմ
{գուշակել},
թէ
պ.
Յովնանեանցն,
որում
ընծայի
որսալ
նամակին
ւմարեալն
դրամ
առ
Ադմինիստրատորն,
զայդ
ոչ
ոք
կարէ
{գուշակել}
հաւաստեաւ
եւ
լուրն
յածեալ
՚ի
բերանս
բերանս
ոմանց
յ
եւ
զերբն
ելանելոյ
իմ
աստի,
զորոց
չկարեմ
այժմիկ
{գուշակել}:
Մեծարու
հայրենակցիդ
կատարեալ
յարգութեամբ
նցից
հեռանալուն։
Ինքը՝
ճշմարտութեան
Վարդապետը,
{գուշակել}
էր,
որ
իւր
քարոզութիւնքը,
իւր
ճշմարտութիւնը
պիտ
ուած
գիտենալ
ժամը
եւ
ժամանակը,
ինձ
տուած
է
միայն
{գուշակել}...
-
Դու
մարգարէ՞
ես,
ինչ
ես,
որ
գուշակու
ադրեալ
վերանորոգութիւնը,
ինչպէս
առաջուց
կարելի
է
{գուշակել},
կ՚առաջնորդէ
միմիայն
դէպի
կորստաբեր
հետեւանքներ
եանց
պարտականութիւնները,
որոնց,
ինչպէս
կարելի
է
{գուշակել},
շատ
յարմար
են
եղել,
չի
առնուէին
գործարանի
ներք
արակ,
այս
յիշատակարաններից
ենթադրելով
միայն
պիտի
{գուշակել}
այն
դառը
հանգամանքը,
որոնց
մէջ
փակուած
էր
Փարպեց
վերակացուի
անհմտութեանը
եւ
անբարոյականութեանը
եւ
{գուշակելով}
այն
չարիքը,
որ
պէտք
է
իւրեանց
հասանէին
նորա
ներգ
մ
պատգամախօսի
պաշտօնը
յօժար
սրտով
վերաները
առած,
{գուշակելու}
մի
մարդու
ապագան,
չէին
իմանում
թէ
ի՞նչ
գործով
է
գենալուն:
Օրէնսգէտն
այն,
որպէս
եւ
ազգայինք,
{գուշակեն},
թէ
պ.
Հագն
չունի
տալ
զտունն
կամ
զարդիւնս,
խ
.
մի՞թէ
նրանք,
որ
աչքեր
ունեն
տեսնելու,
չպիտի՞
{գուշակեն}
այդ,
հէնց
որ
սկսեն
կարդալ:
Իրօք
որ,
ծիծաղելի
է
ութիւնը,
որ
այս
տեսակ
ազատութիւն
չէ
կարելի
տալ.
{գուշակեց}
նա
գալոց
փոթորիկը:
Տեսաւ
ազնուականը
եւ
համոզուեց
կողմը
սարսափեցաւ
կերպարանքը,
եւ
ասես
թէ
յառաջուց
{գուշակեց}
որոտալու
կայծակները:
Մի
ճնշուած,
խեղճ
ողորմ
ովեզերքից
կնատ
մարդիկ
տեսնելով
այս
վտանգը,
{Գուշակեցին}
բազում
անգամ
անշուշտ
նաւի
կորուստը.
Սովոր
,
որպէս
մի
մունջ
անհատի
վրայ։
Նոքա,
որ
արդէն
{գուշակեցին},
թէ
ինչ
էր
մեր
ասելիքը,
տեսնում
ենք,
որ
քիթերը
նայի
յետ
եւ
յառաջ,
քննէ
իւր
անցածը,
ներկայն
եւ
{գուշակէ}
ապագայն,
այլեւ
հոգաբարձու
լինի
սորան
բարւոքելու
դ
մինչ
նա
յանցանաց
յինքն
ձգեալ
բեռանց
կոյտ,
{Գուշակէի}
՚ի
պատիժ,
՚ի
մահ
բերիլ
մօտալուտ։
Սուր
բոցեղէն
մ
վախճանը
Այս
տեսութեան
կէտից
դիտելով,
պիտի
{գուշակէր}
հեռատես
աչքը.
որ
թէ
վաղ,
թէ
անագան
կը
բացուի
մի
աղթանք՝
մի՛
որոց
աչս
ունիցին
տեսանելով
ո՞չ
զդոյն
{գուշակիցեն},
անդէն
իսկ
ի
վերծանութիւն
մատուցեալ:
Ծաղու
արդա
չ
մինը
այդ
լուսաւոր
մարդերից
պահանջողութիւն
չունի
{գուշակողական}
պատուանուն
ստանալու:
Հրաշքների
մասին
ասում
է,
թ
եց
Մանթուխեանցը:
-
Ինչպէս
է
ապա
նորա
կարծիքը
{գուշակողների}
մասին,
կամ
նոցա
գործած
գերբնական
գործերի
մասին,
ւ
գործերը,
արեգակի
եւ
լուսնի
խաւարումը՝
իւրեանց
{գուշակութեններով},
արագիլի
գնալը
եւայլ
եւայլն։
Տխուր
մատենագրութի
պարգեւել
է
մի
քանիսին
խօսելու
շնորհք,
ուրիշներին
{գուշակութիւն},
բայց
ինձ,
մոռանալ
այն
բանը,
ինչ
որ
խոստովանու
:
-
Ո՛չ,
ես
մարգարէ
չեմ
եւ
իմ
ապագայի
մասին
{գուշակութիւնը}
հիմնւում
է
անցած
եւ
ներկայ
իրողութենների
եւ
հանգա
Այս
միջոցին
ժողովրդի
մէջ
հրատարակուեցան
զանազան
{գուշակութիւններ}
Պապի
մօտակայ
վախճանի
վերայ։
Ման
էին
գալիս
զանազա
ան
Մաթեմաթիկոսների
պաշտօնում՝
Օրացոյց
եւ
զանազան
{գուշակութիւնք}
շարադրելու
համար։
Նայելով
բաների
հանգամանքներին
իւնը
ապացուցեց,
թէ
ինչպէս
անհիմն
էին
այս
մռայլոտ
{գուշակութիւնքը}
Անգլիոյ
մասին,
նոյնպէս
եւ
հայրենիքի
վերականգնեալ
այժմեան
երեւելի
պատմաբանների
եւ
քաղաքագէտ
մարդերի
{գուշակութիւնքը}
աւելի
ճշդութեամբ
կատարւում
են,
բայց
ոչ
մինը
այդ
ոյ
է
Կլեմենտ
XIV-ը
մեռանէր
1774
թուականումը։
Այս
{գուշակութիւնքը}
այլայլեցին
Պապի
հոգու
խաղաղութիւնը.
"
Ես
գիտեմ,
լով
ամէն
կարգից
դուրս
երեւոյթից,
նոցա
վրայ
իրենց
{գուշակութիւնքը}
հիմնելով
եւ
ժողովրդին
խաբելով,
աւելի
խնամք
են
ու
մանց
այն
ինչ
բարձաւ
յինէն
յոյս
վերակենցաղելոյ
ըստ
{գուշակության}
բժշկացն,
հարկադրեալ
եղէ
հրաժեշտ
տալ
հոգեւոր
կոչմ
ինիս.
համբերիր,
եղբայր,
եթե
ստույգ
է
այս
խավար
{գուշակությունը},
համբերիր
մինչեւ
իմ
գալը,
անշուշտ
մի
գործ
կգտնե
ակեանցը
Պ.
Դիւմայի
կոմս
Ֆենիքսի
նման
ամենայն
բան
{գուշակում}
է՝
գործ
դնելով
Մեսմերի
արուեստը:
Մեղայ,
մեղայ
իկները,
եւ
փիլիսոփայական
ծանրաչափը
(բարօմետրը)
{գուշակում}
է
մի
գեղեցիկ
առաւօտ:
Այս
բոլոր
բաները
վառում
են
գուշակել...
-
Դու
մարգարէ՞
ես,
ինչ
ես,
որ
{գուշակում}
ես:
-
Ո՛չ,
ես
մարգարէ
չեմ
եւ
իմ
ապագայի
մաս
լու
ձգտողութիւն,
երբ
հասարակաց
ծանրաչափը
ակներեւ
{գուշակում}
է
նորա
կեանքի
համար
մի
մահաբեր
մրրիկ,
այն
ժամանա
րգարէ
չենք,
բայց
ընթերցող
հասարակութեան,
այժմեն
{գուշակում}
ենք
պ.
Այվազովսքիի
ասելիքը
այս
նամակների
մասին:
զանազան
տեղերում,
որոնց
մի
քանիքը
եղանակներն
են
{գուշակում},
միւսը
արիւն
թողնելու
համար
չար
ու
բարի
օրերն
է
եւս
զօրանում
է
երկմտութիւնը
նորա
մէջ,
նորա
հոգին
{գուշակում}
է
գալոց
անյաջողութիւնը։
Շատ
մեծ
է
անկեղծ
եւ
առաք
նելով
ազգերի
ներկայ
դրութիւնքը,
նոցա
հիման
վերայ
{գուշակում}
էին
նոցա
համար
գալոց
օրերը:
Արեւելեան
ազգերը,
շ
րահաւատ
մարդիկ,
ծակ
մարգարէութիւններ
են
առնում,
{գուշակում}
են
հազար
վերստերով
հեռի
քաղաքների
մէջ
պատահելու
ա
ութեան,
միեւնոյն
վիճակախօսքն
են
դուրս
գալիս,
որ
{գուշակում}
է
նոցայ
գլխի
գալիքը:
Ի
հարկէ
կարելի
է
ասել,
որ
ներս,
մի
լիս
ու
ճար
անի"։
Սորանից
այսչափ
միայն
{գուշակում}
ենք,
թէ
այդ
բանը
ընդունւում
է
որպէս
մի
հաշտեցուց
միգաց
սաստիկ
վարագոյր
Շիւ
՚ի
ծուէնս
պատառոտէ
նորա
{գուպար}
լուսաճեմ,
Արի՛ք
զսոսա
որք
երկնեցիք
լուսատեսիլ
զո
՝
մարդկութեան
համար
նոր
աշխարհ
բանալու։
Միւս
տեղ
{Գուտտենբերգը},
իւր
սրածայր
գործիքին
ենթարկելով
ձայն
նշանակող
տ
,
որ
արժանի
չէին
բերանից
հանելու,
թող
թէ
պղծելով
{Գուտտենբերգի}
գիւտը
հասարակութեան
հրատարակելու:
Չգիտեմ,
արդեօ
ովտում:
Եւ
սերովբէն
սրբելով
Արտասուքներ
Ադամայ
`
{Գուրգուրում}
էր
`
լուսաթեւ
Ճախրելով
շուրջը
նրա.
Եւ
բարբառով
դ
տկառու.
Ուստի
եւ
նա
անվրդով
Խստութիւնից
Ադամայ
`
{Գուրգուրում}
էր
`
ճախրելով
Անդադար
շուրջը
նրա:
Եւ
մինչ
Ադամն
արկե
խելագարություն
է
ջնջել
եւ
չքացնել
որդին,
որ
{գուցե}
հոր
նման
կամ
ավել
քաջ
կլիներ,
պատվելով
առավել
նո
շմարտությունից
եւ
խղճմտանքից
հարկադրված
գրել
եմ,
{գուցե}
դորանով
ստանալու
եմ
մի
քանի
զորեղ
թշնամիք,
ինձ
հ
րորդ
նամակս,
որ
խոստացել
էի
առաջին
նամակիս
մեջ:
{Գուցե}
ժամանակով
ինձ
հարկավոր
լինի
հավատարիմ
պատճենը
այն
ւ
ջուր
կխմեմ
եւ
կգրեմ
այնտեղի
որպիսությունքը,
որ
{գուցե}
Գայանե
Նիկոլաեւնային
եւս
օգտակար
լինի:
Նորա
դրու
թե
ազատ
մնանք
մեք
այդ
հանձնարարութենից,
որի
վերա
{գուցե}
թե
պատահի
զոհել
եւ
մեր
կյանքը,
որ
կարծում
ենք,
ն,
ուր
կարողանային
բոլորովին
ավարտել
այդ
գործը:
{Գուցե}
թե
ոչինչ
բան
կորած
չէ,
այլ
ամենայն
բան
յուր
կարգ
երով
եւս
անշարժ
կայքեր
են
գնած
կտակի
զորությամբ,
{գուցե}
թե
քաղաքը
առ
ժամս
բան
չստանա
ներկա
առձեռն
պատրաստ
նի,
ըստ
որում
սորա
բովանդակությունը
ազգային
է
եւ
{գուցե}
այլ
մարդ
եւս
ընտրելու
ժամանակ
օգտակար
լինին
այս
գ
չե
եւ
Հռովմի
ճակատագրական
զանգակը՝
դեպի
Հռո՞վմ:
{Գուցե}
թե
"
ոտքերս
թեթեւ
լինի"։
Նեապոլիտանիայի
կառ
րող
առնել
ձեզ:
Երկյուղ
ունիք
կաթողիկոսից,
թե
մի
{գուցե}
եպիսկոպոսի
նամակը
հառաջացած
լինելով
քան
զձերը,
պ
:
Իմ
ականջիս
է
հասել,
որ
պ.
Ալաջալյանը
(իսկ
{գուցե}
եւ
Ընկ.
Դեգտյարնի
նրբանցքից)
պաշտոնական
ժողովու
,
եթե
նույնիսկ
թույլատրեն,
հաջողվի
առաջին
օրը.
{գուցե}
երկուշաբթի:
Բացի
այդ,
քեզ
որոշակի
ոչինչ
չեմ
կար
տեղից
չի
կարելի,
թեկուզ
դու
գրում
ես,
որ
այնտեղ
{գուցե}
կգտնես:
Անանիային
նամակ
գրե
եւ
ասա,
որ
չծուլանա
եւ,
համենայն
դեպս,
ոչ
500.
000
արծաթ
ռուբլու.
{գուցե}
դու
դրանով
կամեցել
ես
խոսել
անասնավաճառության
մաս
մեջ,
ինչպես
"
Северная
пчела
"-ի
պ.
թղթակիցը։
{Գուցե}
Անանիան
ինձ
կօգնի
այդ
գործում:
Նախիջեւանի
ցոր
արդեն,
ինչ
մենք
պատերազմ
ենք
մղում:
Ո՞վ
գիտե,
{գուցե}
այդ
գործի
ժամն
արդեն
հասել
է:
Այժմ
մենք
առավել
ե
ետից:
Վերջապես,
պ.
պ.
Ալաջալյաններ
եւ
Ընկ.,
{գուցե}
հասկանան,
որ
հասարակական
գործում
նրանք
ոչ
մի
դեպ
էլ
ծայր
սահման
չունին:
Եթե
նամակս
հասնի
ձեռքդ,
{գուցե}
այլ
նամակներ
գրեմ
մանրամասն
տեղեկություններով
քո
անդէն
առնմին
փութացի
ի
նամակատունն,
տեսանել
եթէ
{գուցէ}
ինչ
նամակ
կամ
գիր
ի
Ռուսսիոյ
եւ
գտեալ
յիրաւի
զքան
ն,
անդէն
առ
նմին
գնացի
ի
նամակատունն
տեսանել
եթէ
{գուցէ}
ինչ
նամակ
ուստեքէ
եւ
գրեալ
զքանի
մի
նամականիս
բար
նութեան
Ձերում,
թէ
յետ
հաստատութեան
թղթոյն,
որ
{գուցէ}
թէ
կատարեսցի
մինչեւ
ցվերջ
ամսոյս,
ըստ
հին
տոմարի
կի
չեն
բաւական
առ
ի
գտանել
զհետս
այնոցիկ
հրիտակաց
{գուցէ}
եւ
իսպառ
անհետացելոց,
՚ի
վնաս
ազգին,
եւ
որովհետ
ւցելոյ
ինեւ,
պարտ
է
վճարել
զվարձ
օրէնսգիտին,
որ
{գուցէ}
թէ
անցցէ
անդր
քան
զ1000
ռուփիս,
պարտ
է
վճարել
փա
ինքեան
զառաջնորդն
մեր,
պահանջէր
զգումարն,
որ
եւ
{գուցէ}
վերստին
կրկնեսցէ
զպահանջողութիւն
իւր
ընդ
ձեռն
դատ
էս,
-
պատասխանեմ
նմա,
թէոդոսեցիք
են
ստորագրողք,
{գուցէ}
ընդ
անուամբ
Նախիջեւանցւոց,
եւ
Ատեանն
Նախիջեւանայ
ազգէն,
փութացարուք
՚ի
բժշկել,
վայրկեան
մի
եւս,
{գուցէ}
անագան
լիցի։
Կատարել
զխնդիր
հարստահարեալ
ազգա
գիտնական
հակառակորդի"։
Ձեր
աչքումը,
ճշմարիտ,
{գուցէ}
մի
անկիրթ
եւ
բիւր
տեսակ
նախապաշարմունքով
լցուած
մ
լցուած
մարդ
ունի
մի
յարգ
ու
արժանաւորութիւն,
եւ
{գուցէ}
կարող
էիք
դուք
այդպիսի
մի
մարդ
գիտնական
անուանել
ն
հնարների:
Այնպէս
է,
մեր
քարոզած
ճշմարտութիւնը
{գուցէ}
թէ
կտրատում
է
ազգի
սիրտը,
բայց
այդ
սուրը
միակ
հն
հաստատուած
է
Տէրութենական
օրէնքների
վերայ,
բայց
{գուցէ}
"
Մեղուի
"
հրատարակողը
այն
պատճառով
անվաւեր
է
համ
ալ
այդ
պատուական
օրագրին,
բայց
երկբայում
եմ,
մի
{գուցէ}
պարոն
հրատարակողը
տեղ
չգտանէ
իւր
օրագրի
մէջ
իմ
գր
աններին,
որոնց
թիւը
բարձրացնում
էք
մինչեւ
բիւր։
{Գուցէ}
ձեր
աչքումը
շատ
փոքր
նշանակութիւն
ունի
բիւրը,
բա
ակեանց,
մեք
աւարտում
ենք
մեր
նկատողութիւնքը,
որ
{գուցէ}
թէ
անախորժ
թուին
ձեզ,
եւ
եղբայրական
(եթէ
միայն
ածեցի,
թէ
այդ
մարդը
գալիս
է
իմ
դրացու
տուն,
կամ
{գուցէ}
ինքը
դրացիս
է,
որ
վերադառնում
էր
դէպի
տուն՝
մի
առատութեամբ
թափւում
էր
ջուրը,
նոյնպէս
թօթափեց
եւ
{գուցէ}
կը
ձգէր
եւս
աթոռի
վերայ,
եթէ
ծառաս
յառաջամատոյց
րել
ես:
Եւ,
յիրաւի,
մեծ
երկիւղի
մէջ
էի,
թէ
մի՛
{գուցէ}
Պ.
Բէգզադէն
խելագարուած
լինի.
մի
այնպիսի
ջերմու
նած
էի
ճաշից
յետոյ,
բայց,
երկիւղ
կրելով,
որ
մի՛
{գուցէ}
անձրեւային
եղանակի
խոնաւութենից
ոսկրացաւս
նորոգու
տակարանիս
գրողը
շատ
անգամ
խօսած
է
նոցա
հետ:
Այժմ
{գուցէ}
մի
կամ
երկու
մարդ
ծերունիք,
մնացած
լինին
այդ
աշա
թեան
մէջ:
Տեսանեմ՝
ինչպէս
յարմար
կը
գայ
գործս,
{գուցէ}
գնամ՝
եւս
մեր
Հայաստանի
մոխրացած
աւերակներին
մի
ց
տալիս:
Խիռուռգիայի
մէջ
այդպիսի
բան
չկայ,
բայց
{գուցէ}
Պ.
Իսահակեանցը
վիրաբուժութիւն
բառը,
փոխանակ
խիռ
թար
դպրոցում
այբուբենք
միայն
ուսանելով,
կարող
էր
{գուցէ}
այբուբենք
եւս
ուսուցանել,
բայց
Պեդագօգիան
շատ
կա
ից
եւ
որ
չէին
բացայայտում
այդ
մարդու
նպատակը:
Մի՞
{գուցէ}
Պ.
Իսահակեանցը
Պ.
Դիւմայի
կոմս
Ֆենիքսի
նման
ամե
ց
չեմ՝
կրած
ո՛չ
իրաւացի
եւ
ո՛չ
անիրաւ
նախատինք։
{Գուցէ}
այդ
եւս
Մասեաց
Մուզաները
պատմել
են
Պ.
Իսահակեանց
Պ.
Իսահակեանցը
ասում
է,
թէ
մի
քանի
իմ
նման,
{գուցէ}
եւս
առաւել
գիտուն
անձինք
կարողացել
էին
իմ
մարդկօր
ը:
Եթէ
քաջ
վարժ
լինէին
ներգործող
պարոնները,
{գուցէ}
իւրեանց
խաղարկութեամբ
մի
փոքր
կենդանացնէին
այդ
եղ
անգամ
մի
փոքր
անհարթ
է
գնացել
գործը,
ուրիշ
անգամ
{գուցէ}
լաւ
լինի,
եւ
պարոն
ուսանողքը
աւելի
կրթեն
եւ
վարժ
Ասացի,
այս
պարապութեան
միջոցին
գնամ
նայիբի
մօտ,
{գուցէ}
մի
բան
կարողանամ
շինել,
գուցէ
մի
բան
ընկնի
ձեռքս
գնամ
նայիբի
մօտ,
գուցէ
մի
բան
կարողանամ
շինել,
{գուցէ}
մի
բան
ընկնի
ձեռքս։
Եւ
ճշմարիտն
ասեմ,
եթէ
հասան
յից՝
Րեդուտկալէից
դէպի
ձեր
իշխանութեան
սահմանը:
{Գուցէ}
ձեզ
յայտնի
չլինի,
բայց
վկայ
է
Աստուած
խօսքիս
ճշմ
փսո՛ս,
որ
կէս
դար
յառաջ
չենք
ծնած,
ապա
թէ
ո՛չ,
{գուցէ}
դուք
եւս
ընկնէիք
ֆրանսիական
էնցիկլօպեդիստների
կար
աշխարհի
կառավարութեան
մէջ
գտանուած
մեծամեծքը,
որ
{գուցէ}
մի
փոքր
լաւ
կարծիք
ունէին
ձեր
գլխի
վերայ,
պիտի
ա
հարկաւոր
չէ
այդ
բաները
գրել
այստեղ.
ով
գիտէ,
մի՛
{գուցէ}
Յիշատակարանիդ
ընթերցողքը
ասեն,
թէ
մեք
Շահբէգին
մ
՝
"
Արեւմուտք
"
անունով,
եւ
թէ
Մոսկուայի
մէջ
կամ
{գուցէ}
բոլոր
Ռուսաստանի
մէջ,
այդ
օրագրի
գործակալ
պիտի
ա
ւդդեմբերգը
փորձեց
տպագրութիւնը
առաջին
անգամ
կամ
`
{գուցէ}
աւելի
տգեղ:
Բայց
այս
նոր
բան
չէ.
ինչպէս
մինչեւ
ն
նորան
Հանքաբանութիւնը
եւ
Քիմիան,
այն
ժամանակ,
{գուցէ}
առանց
փորձի,
անալոգիայով
միայն
կարող
էր
իմանալ,
ցաւ
եւ
աղօթքի
գոյութիւնը
անգամ:
Նա
ասաց
ինձ,
թէ
{գուցէ}
որեւիցէ
աղօթք
եղած
լինի
դպրոցում
Հ.
Ռափայէլ
Թրեա
աջ
գիտելով
նոցա
դրութիւնը
եւ
հայեացքի,
շատ
անգամ
{գուցէ}
ակամայ,
սահմանքը:
Շատ
եւ
շատ
երախտապարտ
կը
կացո
ւն
կայ
այդ
անուանը
մէջ...
"։
Եթէ
այսպէս
ըսէին,
{գուցէ}
իրենց
պարծանք
մըն
ալ
կ՚ըլլար
այն
անունը,
որով
ոչ
հայհոյեցին
մեզ,
այլ
սպասաւորում
ենք
ազգի
օգտին։
{Գուցէ}
մեղաւոր
ենք
նորանով,
որ
մեր
աչքի
առաջեւ
են
Հայոց
ր,
կորա՛ծ
են
եւ
նոցա
զաւակները:
Նոցա
Հայութիւնը
{գուցէ}
երեւում
է
նորանից,
որ
տարին
մի
քանի
անգամ
գնում
թեամբ:
Այս
արգոյ
անձը
մեզ
անծանօթ
է
գլխովին,
եւ
{գուցէ}
թէ
ստորագրութիւնը
եւս
լինի
մի
շինովի
անուն,
ըստ
եւ
ես
կամիմ
մի
երկու
քար
դնել
այնտեղ,
որի
վերայ
{գուցէ}
թէ
բարձրանայ
մի
օր
Հայ
ազգութեան
շինուածը:
Ն
թեան
շինուածը:
Ներս
մտանելով
այս
գործի
մէջ՝
{գուցէ}
շարժում
էի
ձեր
հարցասիրութիւնը,
թէ
արդեօք
ի՛նչ
դ
ւելի
անցքի,
որ
անցել
էր
ազգի
մէջ
եւ
որի
թուականը
{գուցէ}
թէ
կորած
էր
կամ
ճիշդ
չէր:
Մինչեւ
որ
այս
բանե
լ,
որ
Հայք
եւս
ունեցած
լինէին
այս
սովորութիւնը:
{Գուցէ}
թէ
եղած
եւս
լինի
այս
Հայերի
մէջ,
բայց
սոցա
անուս
յլ
անփուտ
բաներ,
եթէ
կային
մեր
մեռելների
վերայ,
{գուցէ}
մնացին
եւ
մինչեւ
այժմ,
բայց
բանը
այս
է,
որ
մեր
ւ
հարկ
եղաւ
լռութեամբ
մերժել,
որ
պատասխանելով
մի
{գուցէ}
մեք
եւս
ընկերանայինք
արժանի
գրուածի
արժանի
հեղինա
այց
մեք
այս
կողմերում՝
խաւար
ժողովրդի
բնակակից,
{գուցէ}
մի
փոքր
ներողութեան
եւս
հանդիպինք,
յայտնի
բան
է
նք
ցոյց
տալ
Պ.
Խուդաբաշեւին
ճշմարտութեան
երեսը՝
{գուցէ}
թերեւս
դրդելով
նորա
սեպհական
կարծիքը
իւր
(օգտակա
եան:
Ամենափոքրագոյն
եւ
շատ
ամենափոքրագոյն
մասը,
{գուցէ}
տեւում
է
զիարդ
եւ
իցէ,
բայց
ոչ
աւելի,
քան
թէ
զի
ան
հանդէպ
է
դուրս
գալիս
էապէս
նոյն
աղքատութիւնը,
{գուցէ}
`
մի
փոքր
քաղաքային
ամոք
կերպարանքով:
Դիցուք,
գ
ւր
երկիրները
եւ
կենդրոնանում
է
քաղաքներում:
{Գուցէ},
մանր
վաճառականութիւնը,
միջնորդութիւնը,
բեռնակ
մ
գործակատար
լինէր
երկու
համազօր
աշխարհների
մէջ,
{գուցէ}
կարողանար
ապահով
եղանակով
ապրիլ,
թէեւ
միմիայն
իւ
իղ
գար
կեանքի
գործնական
կողմերի
հետ,
այն
ժամանակ
{գուցէ}
ուղիղ
լինէր
քո
ասածը,
գուցէ
քո
որդիքը
կամ
նոցա
ս
րի
հետ,
այն
ժամանակ
գուցէ
ուղիղ
լինէր
քո
ասածը,
{գուցէ}
քո
որդիքը
կամ
նոցա
սերունդը
ապահով
լինէին:
Բացի
խաբէութիւն:
Առանց
սերմանելու
հունձ
չկայ:
-
{Գուցէ}
՞
լինի,
շատ
կարելի
է,
որ
լինի,
ի
վերջոյ
մեզ
սիր
նչ
կայք
գտանիցին
յիշեալ
Աննային,
վաճառեսցեն,
եւ
{գուցէ}
յիշեալ
Սուզայն
մինչ
ցմահ
յիշեալ
Աննային
մնացեալ
ի
ղ
եղիցին
տների
մարամաթին
եւ
քրէհով
տալոյն,
որ
մի
{գուցէ}
անմարամաթ
եւ
դատարկ
մնալով
տներն
քանդվին
եւ
աղքատ
քրիստոնեայ
անձինք
չգտանիցին,
էն
միջոցումն
եւ
կամ
{գուցէ}
սակաւ
անձինք
գտանիցին
եւ
յիշեալ
վեց
սամիցն
աւելի
աւաստի
գիտեմ,
որ
ինձ
ազգական
չունեմ
ուրեք,
բայց
{գուցէ}
ոմանք
յայտնեսցին,
յայնժամ
եւ
նոցա
իւրաքանչիւրոցն
ամենայն
հետեւողութեամբ
ջանալ
բարութեան,
այլ
եթէ
{գուցէ}
կենդանի
չմնայ
եւ
մինչեւ
ի
ժամ
ստանալոյ
զդրամն,
յ
ոնք
մեծ
թեթեւութեամբ
այնքան
են
յանդգնում,
մինչեւ
{գուցէ}
մեր
բազմերախտ
եւ
առաքելանման
թարգմանիչների
գահից
ընդ
գլխով
ազգաց,
եւ
ամենքին,
որոց
ի
խելապատակս
{գուցէ}
գործարան,
մտաց,
ընթացակից
լինին
յաւիտենական
ծեր
.
եւ
եղբայրն
հարցուխնդիր
լինէր
առ
ամենեսին,
եթէ
{գուցէ}
արդեօք
օրինակ
ի
պատմութեան
մերում,
զի
կոչեցեալ
ի
տեսակ
մեղս,
զորմէ
ո՛չինչ
խօսեցեալ
Այվազովսքւոյ,
{գուցէ}
համարի
ի
թեթեւ
աստիճանս
մահացուաց
տեսանել։
Այլ
զ
ժելի:
Բայց
այս
երազ
էր...
ո՛վ
գիտէ,
{գուցէ}
այս
երեկոյիս,
Դարձեալ
կը
թափուի
մի
մարդու
ա
Ուրիշի
հետ
վտանգաւոր
մի
բան
էր,
Ուրիշն
{գուցէ}
սուրս
առնուր
ինձ
ըսպանէր.
Բայց
դու
հոգիդ,
Մնաս
դու
բարեաւ
Անշարժ
յաւիտեան,
{Գուցէ}
միւս
անգամ
Ոտքս
չկոխեմ
Քո
շեմքի
վերեւ
նած
է
պահնակ:
Նորա
վերարկուն
սպիտակ
`
{Գուցէ}
երբէք
չքանայ,
Բայց
հրաշալի
ճակտիդ
պսակ
`
ք,
Նորոգենք
նոցա
փառքը
սուրբ
անուան,
{Գուցէ}
այս
կերպով
մի
ստոյգ
նոր
կեանք
Առնու
խեղճ,
նգիտակից
շարժողութեններին:
Մեք,
վաղ
ուրեմն,
{գուցէ}
շատ
յառաջ,
քան
թէ
գրիչ
առինք
ու
հրապարակ
իջանք,
ախենում
ենք
եւ
իրաւունք
ունինք
վախենալու,
թէ
մի՛
{գուցէ},
մինչեւ
հայը
կշտանայ
իւր
մահանման
քնից,
լուսինը
ուրադեան
վարժարանի
պատմութեան
երկրորդ
հատորը,
որ
{գուցէ}
մինչեւ
այս
տարու
վերջը
հրատարակուի:
Ո՜հ,
ինչ
պա
,
կամ
գնայ
համալսարանների
պատշգամբներում
քարոզէ,
{գուցէ}
այնտեղ
քո
արհեստակիցքը
հիանան
քու
խոր
գիտութեան
վ
ան
հետեւել
նոցայ:
Բայց
կարդինալը
վախենալով,
մի՛
{գուցէ}
տհաճութիւն
ծնանի
ժողովրդի
մէջ,
նորան
խաբեց
սուտ
ղակը,
մանաւանդ
թէ
աղաղակով։
Եւ
յօժարութեամբ
{գուցէ}
միտքդ
բերես,
Գիւտ
կաթողիկոսի
եղբօրորդու
երանելի
ղարշապատի
մէ՛ջտեղը՝
մօտ
թագաւորական
պալատին,
որ
{գուցէ}
ընկնում
էր
եկեղեցու
հարաւային
արեւելեան
կողմը,
ը
եր
ասածները
ապացուցանելու
համար,
բայց
այսչափն
էլ
{գուցէ}
աւելորդ
երեւի
ոմանց։
Խոստովանում
ենք,
բայց
ի՛նչ
ղարշապատ
եւ
կամ
զմերձակայն
Նորք
"
ասելով։
Մեզ
{գուցէ}
ասեն
(իհարկէ՝
ոչ
պ.
Էմինը),
թէ
Ս.
Էջմիածինը
հասկանում
պարզապէս.
ուստի
եւ
բնագիրը
պահեցինք,
{գուցէ}
կարդացողը
մեզանից
աւելի
հասկանայ։
§
16.
Կորն
էլ
գնացին
Վարդանանց
պատերազմից
անմիջապէս
յետոյ,
{գուցէ}
՝
Աղանն
էլ
նոցա
հետ)
եւ
Յունաստանից
վերադարձել
է
ց
Էմինը
ծանօթաբանում
է.
"
Աստէն
բառ
ինչ
պակասի.
{գուցէ}
անուն
իցէ
Յովհաննու,
որոյ
եւ
առաջ
բերեալ
տեսանի
գրել։
Յովհաննէս
Աւետարանիչը
մի
քանի
անուն
ունի.
{գուցէ}
նոցանից
մինը
գրած
էր։
Բայց
երաշխաւոր
ենք,
որ
թէ
րութեամբ
բռնաբարած
բանը։
Այսքան։
§
62.
"
Մի
{գուցէ}
քաղիցէք
զորոմնն
եւ
զցորեանն
ընդ
նմին
'ի
բաց
խլիցէ
ինձ
կարծի
եթէ
յատուկ
անուն
մարդոյ
պիտի
լինել,
եւ
{գուցէ}
նոյն
իսկ
իշխանին
Անձեւացեաց,
զոր
'ի
Պատմութեան
ի
նձեւացեաց
Սեւուկ
(Պատմ.
Ղազարայ
եր.
221-22)։
{Գուցէ}
'ի
դրախտին
Սեւկոյ
իշխանիս
այսորիկ
էր,
որ
յանձնեա
անօթ.
Այստեղ
պակասում
են
մի
քանի
բացատրութիւնք.
{գուցէ}
ծանր
հիւանդութեան
եւ
այլ
պատճառներով
հանգուցեալը
Վարդանի
վկայութիւնը
բնաւ
արժէք
չունի
մեր
աչքում։
{Գուցէ},
եթէ
Փարպեցու
պատմութիւնը
չլինէր
եւ
Թուղթն
էլ
չյա
տեսակ
քաշկռտուք
մեկնութիւնը։
Մենք
վէճ
չունինք,
{գուցէ}
եղել
են
մարդիկ,
որ
հնոց
բառը
այդ
տեղում
արդարացնե
դկական
ապստամբութիւններով,
երկիւղի
մէջ
է,
որ
մի
{գուցէ}
հնդկացիք
եւս
անցանին
այն
կամուրջից,
որից
անցան
Հ
այդ
տեսակ
խօսակցութիւն:
Բայց
զգուշանալով,
որ
մի
{գուցէ},
քո
վերստին
բանդագուշելովը,
ինձ
պատահի
սրտնեղու
են
այդ
մատեանքը,
կամ
ամբո՞ղջ
են
բոլոր
թերթերը,
{գուցէ}
մտած
լինի
մի
խարդախութիւն.
վատ
չէր
լինելու
քննու
մնային,
ո՛վ
գիտէ,
ո՛վ
կարող
է
երաշխաւոր
լինել,
{գուցէ}
ես
եւս
Շաքարեանցի
նման
գլուխս
տայի
դիւական
պարապմ
իշերին:
Ես
դեւերից
երկիւղ
չունիմ...
"։
-
{Գուցէ}
ճշմարիտ
էք
խօսում,
ապա
ուրեմն,
այդպիսի
վատաբաղդ
ր
պատկերից,
անկատար
թողեցի
իմ
արարողութիւնը,
որ
{գուցէ}
հասուցաներ
ինձ
իմ
նպատակիս:
Պ.
Շաքարեանցը,
ւս
միտք
բերել,
բայց
այսպիսի
շփոթութեան
մէջ...
{գուցէ}
մոռանայի
եւս:
Շատ
ստոյգ
է,
թէ
ոչինչ
բան
այնպէս
քո
դիտաւորութիւնդ
իրագործել,
նա
մի
ջիլ
մարդ
է,
{գուցէ}
քեզանից
շատ
խմէ,
-
ասաց
Մանթուխեանցր:
-
Եղբ
ում,
-
բացականչեց
Շաքարեանցը,
-
միայն․․․
-
{Գուցէ}
կասկածում
ես,
կամ
երկբայութիւն
ունիս
այդ
մետալի
իւր
ազգի
առջեւ:
-
Դու
մի
գիտուն
մարդ
ես,
մի
{գուցէ}
սկսանես
այժմ
խոր
փիլիսոփայութիւններ,
իմ
գլուխս
դ
տրտմելու,
ըստ
որում
երկիւղ
կար
սրտիս
մէջ,
որ
մի
{գուցէ}
ես
եւս,
կամ
իմ
ընտանիքիցս
մի
մարդ
մեռանի.
բայց
ը
մի
անգամ
ուտում
են,
միւս
անգամ
կշռում,
թէ
մի՛
{գուցէ}
պակաս
էր,
որ
բոլորովին
նման
են
անպիտան
ձիու,
որ
կու
ժամից
երեկոյեան
զանգակը
կը
զարկեն,
ժողովուրդ
{գուցէ}
սկսանի
գալ
եկեղեցի
եւ
խափան
լինել
մեր
գործին"։
տարեկան,
այնուամենայնիւ
դեռեւս
մի
խակ
տղայ
է
եւ
{գուցէ}
երբեք
դուրս
գալու
չէ
այս
տղայութենից:
Այսպիսի
ազ
րբ
բան
է
եւ
պիտի
ծածուկ
մնայ
միշտ
ուրիշից,
որ
մի
{գուցէ}
օտարոտի
խորհուրդների
տէր
լինելով,
անարժանաբար
տե
ալը:
-
Շատ
կարելի
է,
-
պատասխանեց
մայրը,
-
{գուցէ}
նշանուելու
դիտաւորութիւն
ունի։
Մահտեսի
Թովմասի
Մ
..
մանաւանդ
այստեղ
յարմար
չէր
երկարաբանել...
{գուցէ}
աւելորդ
եւս
խօսեցի...
Ահա
այսպէս
լինելով
Հ
Եւ
այլ
միւս
անգամ
մինչեւ
այս
րոպէս,
Կամ
{գուցէ}
յաւէրժ
զրկուեցայ
բախտից:
Չէ՛.
այն
երա՛
է
այս,
կամ
սորա
նման
մի
oրենքի
հիմքի
վերայ,
կամ
{գուցէ}
մի
այլ
բնական
պատճառից,
պ.
Յովնաթանեանցը,
ամեն
,
թէ
դուք
կարող
էիք
հասանել
այն
պարոնի
պաշտօնին:
{Գուցէ}
դուք
ձեր
ծանծաղամտութեամբ
երեւակայում
էք
ձեզ
մի
ն
ւ
իցէ,
բանը
մի
կերպ
պիտի
շուտով
աւարտել,
որ
մի՛
{գուցէ}
յանկարծ
ծնողքս,
մի
երկու
օրուայ
մէջ
ձեռքս
ոտքս
կ
անեանցի
հետ,
իմանալով
իմ
հարստութիւնը,
անունը,
{գուցէ}
թէ
ամուսնանում
էիր
իմ
հետ
այս
պատճառներով,
ես
չկ
չ
կ՚անցանէր
խաղաղութեամբ,
բայց
այժմ,
ո՛վ
գիտէ,
{գուցէ}...
-
Ինչ
գուցէ,
ի՞նչ
է.
ես
կամեցայ
իմ
Ման
ամբ,
բայց
այժմ,
ո՛վ
գիտէ,
գուցէ...
-
Ինչ
{գուցէ},
ի՞նչ
է.
ես
կամեցայ
իմ
Մանուշակս
տալ
նորան,
իս
տանէին,
հոգս
չունէր,
եւ
այդպիսի
անհոգ
լինելը,
{գուցէ}
եւ
այն
պատճառից
էր,
որ
գլուխը
փոքր-ինչ
բարակ
չլի
րի
հետ,
արդարացի
կասկածանք
տուեցին
Մխիթարին,
մի
{գուցէ}
Մօթոնէն
անցանէր
Տաճիկների
ձեռք
եւ
ինքը՝
Մխիթարը
մեծս
'ի
նոցանէ,
եւ
առաւել
եւս
'ի
հեռաւոր
վայրս,
{գուցէ}
յակնածութենէ
եւս
Քօլլեճեանց,
ժողովեաց
'ի
նոցանէ
ւթեամբ
Պօղոս
աղայի
Սեբաստեան
գրէր
առ
Կոստանդի՛՛
(
{գուցէ}
'ի
Կոստանդնուպօլիս)
առ
իւրայինս,
հնարել
հնարս
ե
ուագիտութեամբ
բարեկամս
ստասցին
յաշխարհականաց,
եւ
{գուցէ}
թէ
սանձարձակ
գտանիցին
եւ
այլն։
Բայց
ներքին
պատճա
կարելի
էր
առանց
կրօնի
ապրել.
առաջին
մարդիկը,
որ
{գուցէ}
եւ
չգիտէին
իւրեանց
բարոյական
արժանաւորութիւնը,
չ
երայից
այդ
խաւարատեսիլ
դիմակը։
Ընդդէմ
չենք,
{գուցէ}
լինին
մարդիկ
դոցա
մէջ,
որոնց
հոգու
բարոյական
զօր
իւրեանց
գործից
կը
ճանաչեն
այստեղ
իւրեանց
անձը
եւ
{գուցէ}
կը
հրաժարուին
ապագայումը
այդպիսի
երեխայական
գործե
այդ
մասին,
կը
հեռանայինք
մեր
ուղղակի
խորհրդից
եւ
{գուցէ}
վշտացնէինք
եւս
մի
քանի
սխօլաստիկների
անձնասիրութի
ռաջնորդականին
մտաց,
սխալել
ոչ
համարիմ.
բայց
այս
{գուցէ}
ներելի
աբեղայից.
ըսո
որում
պատմագրութեանն
հանդէս
անդրէն
ի
կարգի
բանիս:
Արմատական
լեզու
Հայոց,
{գուցէ}
եւ
ընդաբոյս
նախահարց
Հայկայ
բողբոջեալ
յԱրարատեան
զյարաբերութիւն
աւ
դարսն,
յորս
կեցին
հեղինակքն,
{գուցէ}
մինն
քան
զմիւսն
արժանաւոր
գտցի
վճիտ
կամ
խրթին
հայ
լս
ի
կրօնականն
հանդէս,
որոյ
գիտութիւն
Հայ
լեզուի
{գուցէ}
մեծ
եւ
անփանաքելի,
բայց
միշտ
հատակտոր
եւ
կցկտուր
գոյր
դժուարութիւն,
այլ
զայսմանէ
բան
լիցի
զկնի:
{Գուցէ}
պարոն
Մսեր
Զմիւռնացի,
անհաւան
ընդ
ճշմարտախօսութի
,
զոր
հնչեցուցանեմք
անդուլ
արդարասիրութեամբ,
կամ
{գուցէ}
հզօր
է
առ
նոսա
կամակորութիւն
քան
զառողջ
դատողութի
ութեան
գործերը։
Իգնատիոսը
երկիւղ
կրելով,
թէ
մի՞
{գուցէ}
այս
երիտասարդ
մարդիկը,
երթալով
իւրեանց
հայրենիքը
հայրենիքը
եւ
ծնողաց
աղաչանքին
ականջ
դնելով,
կամ
{գուցէ}
դեռեւս
աշխարհի
ապագայ
փառաւոր
յոյսերից
հրապուրուե
Պապական
իրաւունքների
չարաչար
գործադրութիւնը,
եւ
{գուցէ}
դեռեւս
կը
պահանջէր,
որ
իսկական
Պապական
կառավարու
եպիսկոպոսական
աթոռը։
Նա
երկիւղ
էր
կրում,
թէ
մի
{գուցէ}
Կարգի
քանքարաւոր
եւ
օգտակար
անդամքը,
հոգեւորական
տասն
երկու
հազար
մարդ։
Կասկած
ունենալով,
թէ
մի
{գուցէ}
այս
մարդիկը
նորից
հեթանոս
դառնային
(ինչպէս
եւ
պի
եան
օր
ըստ
օրէ
մեծանալը
եւ
երկիւղ
կրելով,
որ
մի՛
{գուցէ}
նոքա,
ժողովուրդը
Քրիստոնէացնելով,
ինքեանց
սեպհա
այժմ
ընդունում
էք
Յիսուսեանները,
կը
զղջաք,
բայց
{գուցէ}
թէ
ուշ
լինի
այն
ժամանակ։
Դուք
կը
զղջաք,
երբ
կը
խորհրդակիցք,
նոքա
ամենայն
ժամանակ
կը
տանեն
ինձ։
{Գուցէ}
դեռ
ասեն
եւ
իմ
մասին,
թէ
ես
վախենում
եմ
նորանցից
ամանակ
տալով։
Յիսուսեանք,
երկիւղ
կրելով,
թէ
մի
{գուցէ}
այս
կանոնների
վերատեսութիւնը
մի
վատ
հետեւանք
ունե
՝
խելք
է
գործ
դրել
եւ
չէ
փորձել
իւր
կարասը,
որ
մի
{գուցէ},
սաստիկ
սեւ
լինելով,
կարմիր
չ'ներկուի,
այլ
դորա
հ
սին,
որ
հայոց
ազգի
եւ
եկեղեցու
նախատինքի
համար,
{գուցէ}
թէ,
դեռ
եւս
իւր
վերա
կրէր
հայկական
աբեղայի
անուն
համար։
Մեք
տեսած
ու
կարդացած
էինք
վաղուց
ահա՛,
{գուցէ}
քսան
տարի
յառաջ,
մի
այդպիսի
գիրք
Պ.
Բժշկեանի
թա
ը
լինի։
Առանց
նորան
էլ
երկարում
է
մեր
հատուածը։
{Գուցէ}
աւելորդ
էլ
լինէր
այս
աչքի
յայտնի
թուլութեան
վրայ
գից
մուրայ,
որ
իր
անսովորութեամբ
կամ
օտարութեամբ
{գուցէ}
բնաւ
չի
պատուաստվի
էլ
ազգի
լեզուի
վրայ։
Վերստին
ոյլ
տալ
այն
աստիճանի
պարզամտութիւն
լսողի
կողմից
(
{գուցէ}
մենք
սխալւում
ենք
այսպէս
կարծելով),
որ
հալած
եղ
ը
լինի,
առանց
նորան
էլ
երկարում
է
մեր
հատուածը:
{Գուցէ}
աւելորդ
էլ
լինէր
այս
աչքի
յայտնի
թուլութեան
վրայ
ւնը,
այսինքն
պ.
Պռոշեանցի
կարծելը
(եր.
7)
թէ
{գուցէ}
անպարան
բառի
կրճատուածը
լինի,
կապելով
նորան
այն
ետիս
էլ,
կանթեղն
էլ
մտքումս
միասին
շուլալեցի:
-
{Գուցէ}
թէ
այլ
տեղերում
մի
փոքր
այլապէս
պահուած
լինի
այս
ի
անձինքը
այն,
ինչ
որ
բերանացի
արդէն
ասել
էինք,
{գուցէ}
այս
կրկնութեամբ
բժշկուի
նոցա
միտքը:
Եթէ
այն
ներ,
որոնցից
զուրկ
ենք
այսօր
եւ
որոնց
թերութիւնը
{գուցէ}
թէ
լցնէ
լուսաւորութիւնը
մի
մասով,
եթէ
գիտութիւնը
իզ
առնուլ
այդ
յանձնարարութեանը,
վախելով,
թէ
մի՛
{գուցէ}
Վարդիթերի
սիրտը
ցաւեցնէ,
բայց
հարկադրուելով
իր
ե
վ
խօսում
է
նոր
ժամանակների
որդին:
Պարէտը
եւ
Սօսը
{գուցէ}
իրենց
սրտում
ընդունում
են
Վայկունի
խօսքերի
ճշմարտ
ծուխը
եւ
այլն)
վնասակար
էր:
Այդ
դառը
խոտը
ծխելը
{գուցէ}
մի
տեղական
պատճառ
ունի,
մի
բնական
հիմք,
մենք
չգ
ի
մէջ
մտած
են
չինացիք,
ինչպէս
Մամիկոնեանց
ցեղը:
{Գուցէ}
այդ
ցեղի
նախահայրը,
երբ
փախչում
էր
Չինաստանից,
ծը
յետ
կը
գա՞յ։
Եթէ
մնար
հայկական
անկախութիւնը,
{գուցէ}
հայկական
լեզուի
տրամաբանութիւնն
էլ
մնար
անարատ
ու
երս
եմ
թաթոդնում"։
Ո՛հ,
եթէ
դու,
եւ
ով
դու
որ
{գուցէ}
մի
պարոն
ոք
մին
ես,
այլ
եւ
քո
ծառան,
եթէ
գտնէ
ա
եսանի
բան"։
Լիակատա՛ր
իրաւունք
ունի
պ.
Էմինը.
{գուցէն}
էլ
հարկաւոր
չէր,
որովհետեւ
բովանդակ
Աստուածաշնչի
զարմանք
չէ,
եթէ
ժողովուրդը
աւելի
հասկացել
է
նոցա
{գռեհիկ}
լեզուն,
որովհետեւ
այն
բոլոր
բաները,
որի
վրայ
խօ
նկերական
բարբառին,
առանց
լինելու
խաժամուժ
ամբոխի
{գռեհկաբանություն}
"։
Պարոն
Նազարյանցը
ժամանակակից
հայերի
խոսակցութ
ական
գործողութեամբ:
Այս
պարոնը,
ընկերանալով
Պ.
{Գռէյլ}
(Grélle)
Ֆրանսիացու
հետ,
կատարում
է
վաճառական
այով,
այդպիսի
դիպուածում
Պ.
Թիւյսիւզեանը
եւ
Պ.
{Գռէյլը}
պատրաստ
են
մի
առանձին
տուն
բանալ
Մարսէյլում:
Ահա
ոստանտնուպօլսում:
Քառասուն
տարուց
աւելի
տեւում
է
{Գռէյլի}
վաճառական
տունը
եւ
շահած
է
բոլոր
Եւրոպայի
եւ
Ամեր
Բենվենուտտօ
Չելլինու
մետալիոնները՞,
թէ
փարան
կամ
{գռօշը}
։
Ասենք
թէ
ես
պսակուած
եմ,
կնիկս
շատ
էլ
տգեղ
երը
կերակրես։
Թէ
որ
մի
ընկերութեան
մէջ
փարայի
եւ
{գռօշի}
սիքան
ընդունում
են
եւ
ճանաչում
են,
ու
Չելլինու
հ
Կարգի
նախահայրը,
ծնեցաւ
1491
թուականին
Սպանիայի
{Գվիպուսկօյա}
գաւառում,
Լօյոլա
ամրոցի
մէջ։
Նորա
ծնողքը
թէպէտե
ւթիւն
ընդ
Բարսեղ
քահանային,
ուստի
եւ
պարտաւորեալ
{գտա}
այսու
իմով
յատուկ
խնդրագրով
ծանուցանել
հոգեւոր
կա
գիրը,
որ
ուղղված
է
արված
նշումների
համաձայն,
որ
{գտա}
իմ
ձեռագրի
էջերի
վրա,
երբ
այն
ետ
ստացա
գրաքննչու
Հ.
Գ.
Նամակն
ուշադրությամբ
կարդալուց՝
{գտա}
հոդված
կովի
յուղի
մասին:
՝
Էլի
Հ.
Գ.
Երբ
ա
ելով,
դիմացանք:
Հասա
այստեղ,
հազիվ
մի
բնակարան
{գտա}
եւ
4
օր
պառկած
էի
ջերմով
բռնված,
մինչեւ
ստիպվեցա
լ.
աս
ջերմն
է
իմ
տունս
քանդողը,
ճարին
ճարը
տակա
{գտած}
չիմ:
Հույսս
խըմըզին
վրան
է,
մեմ
ալ
տաք
տեղ
մը
ե
,
որտե՛ղ
մեր
ազգի
մէջ
Մեսրովբ
մի
դուրս
եկաւ,
որ
{գտած}
լինէր
իւր
համար
մի
Վռամշապուհ.
մեր
հարուստ
իշխան
լ
իւրեանից:
Բայց
այն
տեղերում,
ուր
հեղինակը
իւր
{գտած}
արձանագրութիւնքը
եւ
մակագիրքը
մէջբերելուց
յետոյ
ս
ածքի
ամբողջութիւնը,
որի
կազմութեանը
պատկանում
էր
{գտած}
քարը,
այլ,
քննելով
նորա
վերայի
եւ
աննշմարելի
գծ
երբ
Պարսից
Վաղարշ
թագաւորից
Հայոց
սպարապետութիւնը
{գտած}
Պարսկաստանից
Հայաստան
վերադարձաւ,
նախ
եւ
առաջ
գն
սնէ
նորա
խօսածը
ու
գլխին
չզարկէ,
կամ
պարապ
միջոց
{գտած}
ժամանակը
այնպէս
արագ
խօսել,
որ
չարչարողը
վրայ
չհ
իրտ
էր
տուել
Ապա
ի՞նչ
բանի
համար.
Սիրականիս
շուտ
{գտայ},
Նա
եւս
չըսպասեց
ինձ
երկար:
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի
ւնաստանի
մէջ...
Մի
սարի
վերայ...
Յետոյ
ինքս
ինձ
{գտայ}
յունական
աստուածների
Ոլիմպոսի
վերայ:
Մի
փոքր
ժամ
թնդաց
երկինքը,
եւ
ես,
այս
դղրդիւնից
զարթելով,
{գտայ}
ինձ
մահճիս
մէջ
հանգստացած.
կայծակը
ջարդել
էր
այն
ան
հետ:
-
Դու
ինչ
կամիս,
ասա՛,
ես
Էֆիմերդէ
{գտայ},
նայեցի,
շատ
վատ
վատ
բաներ
է
խօսում
այս
եւ
գալո
ենալ
այդ
մարդուն,
նորա
մելամաղձոտ
կերպարանքի
մէջ
{գտայ}
ես
մի
համակրութիւն:
Ինձ
թուեցաւ,
թէ
այդ
մարդը,
ամ
նորան:
Երբ
բացեցի,
ո՛վ
խայտառակութեանս,
{գտայ}
կապոցի
մէջ
հին
եւ
պատառոտուն
հանդերձներ՝
հարիւր
րի
ննջարանքը:
Ընդ
ամենն
տասն
եւ
եօթն
աշակերտ
{գտայ}
ես
ազգային
վարժարանում,
որ
պարապում
էին
նախակրթա
գօք
մինչ
՚ի
տես
Ներկայացան
օծելոյն,
ես
յայն
{գտայ}
՚ի
հանդէս.
Պառաւածինն
մարգարէ
Յորդանանու
՚ի
վտակ
Ապա
ի՞նչ
բանի
համար.
Սիրականիս
շուտ
{գտայ},
Նա
եւս
չըսպասեց
ինձ
երկար:
Ես
կ՚երթայ
վաղը:
10-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
ուր
{գտայ}
եւ
Սուլթ[անշահի]
նամակը:
Պատասխան
գրեցի
Սուլթ[ան
ը,
ուր
պ.
Մարկոսը
երգում
էր
իւր
մեղեդին:
-
{Գտայ},
գտայ,
-
կանչեց
Պ.
Շաքարեանցը:
-
Տնաքանդ,
պ.
Մարկոսը
երգում
էր
իւր
մեղեդին:
-
Գտայ,
{գտայ},
-
կանչեց
Պ.
Շաքարեանցը:
-
Տնաքանդ,
խօսելո
ր,
թէ՝
այս
ինչ
պարոնի
աշխատութեան
մէջ
այսքան
սխալ
{գտայ}
։
Նա
թուով
էր
խօսում,
բայց
ես
մոռացել
եմ
թիւը։
կցութեան,
ժամանակին
թողեալ
յաջողելոյ՝
եթէ
արժան
{գտայց}
տեսանել
զՁեզ
այսր:
Այժմիկ
զայս
միայն
մնայ
ինձ
խն
ռ
ի
ցրել
զորոգայթն
լարեալ
առ
՚ի
նմանէ
եւ
թէ
յայսմ
{գտայց}
անյաջող,
յայնժամ
պարտական
է
Այվազովսքին
բովանդակ
վերջ
միւսոյ
նամակիս
եւ
առաքել
է
Պետերբուրգ:
Եթե
{գտայց}
ես
անդր,
այն
է
զի
ընկալեալ
զայն,
իսկոյն
առաքեցի
տալեացն
Բանդագուշեալ
գլխովին՝
"
Ոչինչ
{գտայց}
ուխտազանց,
Ասէ,
առ
ի՞նչ
տուաւ
կին:
ազանցութիւն
ոգեւորեալ
ազգասիրական
զգացողութեամբ՝
{գտայք}
ասպնջական
հալածական
եղելոյս
ի
նանիր՝
յերեսաց
իմո
արագս
Բնութեան
ի
հոտ
անուշից,
Եւ
ամոլք
{գտան}
արտաքս
Ըստ
գրգարանն
հեշտալից,
Յաշխարհ
այն
իմ
վերջին
մխիթարութիւնը:
Մեր
ոխերիմ
թշնամիքը
{գտան}
միջոց
նորան
եւս
իմ
գրկից
հանելու:
Ա՜խ,
իմ
փլատա
տ
համաձայն
'ի
բարեհաճել
զմին
եւ
զմիւսն
եւ
կամակից
{գտան}
նմա
եւ
երեւելիք
'ի
վանաց,
եւ
առ
սակաւ
սակաւ
ամեն
.
Միքայէլի
Չամչեանց
'ի
տիպ
արձանացեալ,
յորում
եւ
{գտան}
եւ
բազում
բանք
հոմաձայնք,
չասացից
թէ
եւ
Հայաձայն
հեղինակք
ըստ
առաջնոցն
շաւղաց,
[իբր
թէ
արդիւնաւոր
{գտան},
որ
եւ
ի
կարծիս
էին
թէ]
ինքեանց
եւ
եթ
պահի
յաղթա
աքաղէ
յունական
այգւոյն,
աբեղայք
էին
որ
պահպանողք
{գտան}
այդր
գրականութեան,
ուստի
եւ
մինչեւ
այժմ
աբեղայակ
ամէն
ոք
Եղիշէր
ոչ
ամեն
ոք
Խորենացի
եւ
այլն.
այլ
{գտան}
եւ
այնպիսիք՝
որք
ի
հայկաբանութեան
մասին
բազմօք
յ
գում
էին
հոգեւոր
տաղեր,
եւ
երբ
միւս
մարդիկը
հնար
{գտան}
բանդից
փախչելու,
նա
իւր
աշակերտների
հետ
միասին
մ
արկը
հանելու։
Զինուորքը
յափշտակեցին
այս
մարդը
եւ
{գտան}
նորա
գրպանի
մէջ
երկու
երկսայրի
դանակներ,
մինը՝
ինելով
բոլոր
Պապական
աշխարհներից,
)
ապաստանարան
{գտան}
Պրուսսիայի
եւ
Ռուսսիայի
մէջ,
բայց
շուտով
եւ
այս
յատկութիւն
տրուեցաւ
մարմիններին,
այն
օրից,
երբ
{գտան}
հեղուկ
եւ
օդանման
մարմինների
օրէնքը
-
թէ
նոցայ
ճն
ների,
այլ
անքրիստոնեայ
ազգերի
վերայ։
Մի
մարդ
կը
{գտանե՞ս}
հրէաներից,
որ
չունենայ
իւր
տանը
Հին
Կտակարանը,
դաստիարակութիւն,
որ
առեալ
էր
յանձին
միմիայն
առ
ի
{գտանել}
զաւուրն
պարէն
եւ
առ
ի
ունել
զիրաւունս
ընդ
անուամբ
այս
միջոցին
մի
ուրիշ
արժանավոր
եւ
հարմարավոր
մարդ
{գտանել},
ուղարկում
եմ
ձեզ
այն
պատկերները
եւ
շատ
խնդրում
շւով
գրեա՛
թէ
կէսդարեան
ժամանակի
չեն
բաւական
առ
ի
{գտանել}
զհետս
այնոցիկ
հրիտակաց
գուցէ
եւ
իսպառ
անհետացելոց
ուղի
անկանելն
ի
Մադրաս
կամ
ի
Կալկաթա:
Առ
՚ի
{գտանել}
զհետս
արանցս
այսոցիկ,
կամ
կտակին
ու
կամ
հրիտակին
մակագրել
զանուն
իմ
եւ
զլիակատար
հասցէ,
զոր
ունիք
{գտանել}
ի
վերջ
միւսոյ
նամակիս
եւ
առաքել
է
Պետերբուրգ:
Եթ
ւ
թոշակ
ազովեան
գաւառի
սահմանադրութեան
վերայ,
եւ
{գտանել}
Տեղակալական
կառավարութեան
բողոքաքննութեան
(իշխան
ետեւողներ
ունենար,
քան
թէ
կարող
էր
ճշմարտութիւնը
{գտանել},
որովհետեւ
ստութիւնը,
խաբեբայութիւնը
արծաթ
ունի
կուրանտների
նիզակակից,
կարողանայ
մի
մութն
անկիւն
{գտանել}
այդ
տարտարոսի
մէջ:
Զարմանք
է,
ինչպէս
չէ
վախ
մարդահաճութեան
թմրեցուցիչ
թոյնը,
մտածում
է
երես
{գտանել},
անուն
ժառանգել,
այնտեղ
գողը
եւ
աւազակը,
սորան
լով
հասած
թշուառութիւնը,
աղաչում
է
նորան
մի
հնար
{գտանել},
որով
կարողանայ
ազատուիլ
իւր
տղամարդի
յանդիմանու
մարդի
յանդիմանութեններից:
Մանկաբարձը
խոստանում
է
{գտանել}
այս
բանի
ճարը,
եւ,
փաթաթելով
մի
կտաւի
մէջ
մեռած
ւել
են
նորա
հետ,
բայց
ներկայ
ժամանակումս
բարեկամ
{գտանել}
Պետերբուրգի
մէջ,
շատ
կարծիքական
մի
բան
է:
Այս
խ
նձ
ահա
այս
կապոցը՝
ասելով,
թէ
դորա
մէջ
կարող
եմ
{գտանել}
իմ
ցաւի
ճարը:
Ո՜հ,
թէեւ
շատ
արտասուք
թափեցի՝
բ
անազան
սխալների:
Այնտեղ
որքան
կամիս
կարելի
է
{գտանել}
ոճերի
սխալ,
հայկաբանութեան
սխալ,
բառերի
գործադր
ն
կամ
աւետարանական
Հայերի
զաւակները
տեղ
չեն
կարող
{գտանել}
այդ
դպրոցի
մէջ:
Աւելորդ
է
մի
խօսք
եւս
ասել՝
դպր
ութեան
վարձով,
մինչ
եւ
այն
ամեն
ժամանակ
չէ
կարող
{գտանել},
կարելի՞
է
հարստութիւն,
հնարաւո՞ր
է
ապրուստ։
դու
որոնում,
ինչպէս
շատերը
քեզ
պէս,
Կեանք
{գտանել},
որ
միշտ
մնաս,
ապրես
արեւու
երես,
Լսի՛ր
րան,
իւր
երջանկութեան
եւ
թշուառութեան
պատճառները
{գտանել}
երկրագունդի
վերայ:
Անցան
եւ
անդառնալի
անցան
ա
հասած
լինելով՝
հարկաւոր
էր
հեղինակներին
մի
հնար
{գտանել}
ժողովրդի
սիրտը
մի
կերպով
ջերմացնելու,
մի
կերպով
բանի
զօրութիւնը
հասկանալ։
Ուրեմն
ի՞նչ
կարո՛ղ
էր
{գտանել}
այնտեղ,
որ
եւ
մտքի
կողմից
հասկանալի
լինէր
նորան
ընթաց
է,
ինքն
եւս
սորանից
յարմար
միջոց
կարող
չէր
{գտանել}
իւր
ցանկացածը
յառաջ
տանելու:
Ատեան
կոչեց
վերակաց
րակրի,
զգեստի
եւ
այլ
հարկաւոր
պիտոյքը։
Ի՛նչ
ճար
{գտանել}
սորա
համար։
Աբովեանցը
տեսանում
էր
ուսման
հանդիսո
եց
պ.
Մարկոսը
հարց
առնել:
-
Հրամայել
էր
ինձ
{գտանել}
մի
բոլորովին
սեւ
կատու,
մի
սեւ
հաւ,
մի
հայելի,
նեցի
նորան
անտառի
մէջ,
այնուամենայնիւ
չկարողացայ
{գտանել}:
Այն
բանից
յետոյ,
սէրը,
առաւել
եւ
առաւել
զօրաց
ծունեայ
բնաւորութիւն:
Նա
մտքումը
դնելով
անպատճառ
{գտանել}
այդ
օրիորդը,
որի
համար
խելքը
թռուցել
էր
պ.
Շաքա
,
թողել
էր
իւր
դարանը
եւ
լաւ
էր
համարել
պատսպարան
{գտանել}
անմարդացած
փողոցի
մէջ:
Ճշմարի՛տ
է,
Մանուշակը
ւ
անմարդի
կեղտերից,
նա
երջանկութիւնը
համարում
էր
{գտանել}
սրտի
մէջ,
եւ
ոչ
մի
ժանգոտած
ութը
փութանոց
եւ
երե
եւ
այդ
նամակը
իւր
լեզուի
հնութեամբը
չէր
կարող
տեղ
{գտանել}
Հիւսիսափայլի
մէջ,
թէեւ
մեծ
մասով
կրկնութիւն
էր
մ
զոմանս
յԱստուածաբանից
Քօլլեճեանց
'ի
վիճաբանել
եւ
{գտանել}
հնարս
միաբանութեան
առ
'ի
յաղթող
երեւիլ
Մխիթարեանց
մարիտ,
ինչպէս
կարող
էր
ստոյգ
լուսաւորութիւնը
տեղ
{գտանել}
մի
աշխարհում,
որի
հիմքերը
եւ
տարերքը
էին
բռնակալ
եղ
ունեցող
մարդը
ճշմարիտ
լուսաւորութիւն
կը
յուսայ
{գտանել}
այդ
ազգի
ընդհանուրի
մէջ։
Տարակոյս
չկա,
որ
կան
ո
եւրոպական
հայեացքով
չէր
կարո՛ղ.
այո՛,
ոտքի
տեղ
{գտանել}
մի
այնպիսի
դպրոցում,
կամ
մի
այնպիսի
ընկերութեան
այս,
թէպէտ
եւ
դժուար
եւ
կարի
դժուար
էր
որոնել
եւ
{գտանել}
զնոսա
յաղագս
անարդիւն
եւ
ժլատ
վաստակոց
դոցա:
Պատ
ն
մեր
զրկի
ի
հոգեպարար
զուարճութեանց,
զորս
կարէր
{գտանել}
ի
գրականութեան
Ռուսաց
եւ
ի
Հին
հայկական
դպրութեան
ան
հազիւ
հազ
կարողացաւ
այս
վայրենի
անապատների
մէջ
{գտանել}
Քրիստոնէութեան
նշանակը
կամ
հետքը.
բարեպաշտ
քարոզ
վտանգ
Ֆլանդրիա
հասանելու
համար,
ուր
նա
կարո՛ղ
էր
{գտանել}
մի
հանգիստ
ապաստանարան։
Այսպէս
եւս
կատարուեցաւ։
,
եւ
դորանով
ինքը
Յանսենականութիւնը
կարողացաւ
տեղ
{գտանել}
այն
ժամանակուայ
Եւրոպացի
ուսումնականների
սրտի
մէջ
իւր
խորհրդակիցների
անունը։
Թղթեր
եւս
չէր
կարելի
{գտանել}
նորա
մօտ,
ըստ
որում
Յիսուսեանք
իւրեանց
կանոնի
զօ
ի
շուրջը,
չէ
թողում
ճշմարիտ
լուսաւորութեանը
տեղի
{գտանել}
իւր
փառահեղութեամբ
նորա
կենտրոնումը
բնակող
հայ
սր
ն
է,
որ
այսուհետեւ
եւս
միշտ
աշխատութիւն
գործ
դնի
{գտանել}
եւ
ընթեռնուլ
այն
մատեանները,
որ
գրւում
էին
նոր
Հ
հին
լեզուովը,
արդեօք
կարո՞ղ
էր
իւր
համար
դատաւոր
{գտանել}
հասարակութեան
մէջ,
արդեօք
նորա
գրածը
հասկանալի
է
առ
պ.
Ադմինիստրատորն,
պահանջեցի
զհաշիւ
գումարին
{գտանելոյ}
առ
ինքն,
յաղագս
մուծանելոյ
զքանակութիւն
նորա
՚ի
ուն
տալու,
որպեսզի
մի
արժանավոր
տեղ
ծառայություն
{գտանելով}
"
կարողանամ
օրական
ապրուստ
ճարել
եւ
բժշկությունը
,
իսկ
մարդը,
հարստութիւն
ճարելով,
փառք,
պատիւ
{գտանելով},
չէր
կարող
առաքինի
դառնալ,
նորա
առաքինութեան
շա
ատութեան
եւ
պատմական
հնախօսութեան
մէջ,
որ
մի
քար
{գտանելով},
ոչ
եթէ
ողբում
է՝
յիշելով
շինուածքի
ամբողջութիւ
եկած
ածուխը
եւ
Անգլիոյ
տարեկան
ածուխի
պէտքը,
եւ
{գտանելով},
որ
հարիւր
երեսուն
տարուց
յետոյ
Անգլիան
չպիտի
ած
եղէն
կուրծքերումը
բրիչը
ձեռին
Ոսկի,
ուլղինձ
{գտանելով}
կը
բանայ
ուղին:
Կարաւաններն
այն
ժամանակ
այ
ախճանը:
Վեհափառ
կաթողիկոսը
ընթերցաւ,
քննեց
եւ,
{գտանելով}
սխալական
եւ
հայոց
եկեղեցու
վարդապետութեան
պետութե
թէ
մի
փոքր
թեթեւանում
է
իւր
վշտերից
եւ
սփոփւում
է
{գտանելով}
մի
ընկեր
իւր
տարած
նեղութիւններին:
Նա
խոր
փառաւոր
տառերով
եւ
Հռոմի
ժողովուրդը
բարերարութիւն
{գտանելով}
քեզանից,
քո
երախտիքը
իւր
հոգու
մէջ
կ՚անմահացնէր
ճառ
է
եղել
իւր
կեանքի
մասին:
Ազգը
ասում
էր
թէ
նա
{գտանելով}
փիլիսոփայական
քարը,
տէր
էր
դարձել
անհամար
հարստո
լով
քո
հոգին,
եւ,
այս
քննութենից
յետոյ,
յարմար
{գտանելով}
նորան
իմ
սրտին
եւ
հոգուն,
ցանկանում
էի,
որ
այս
ճառականի
զգեստով
նաւ
նստեց
եւ
գնաց
Զմիւռնիա,
ուր
{գտանելով}
մի
Վենետիկեան
նաւ,
որ
գնալու
էր
Մօրէա,
մտաւ
նոր
նայն
խոչ
եւ
խութ
եւ
մի
'ի
լաբիւրինթոսի
շրջիլ,
ոչ
{գտանելով}
զելս,
որոյ
վասն
եւ
միշտ
զկեղծաւորութիւն
յանձին
բ
ւ
համբերէ
զաւակն
հայկական
ի
միջի
աղբերաց՝
ծարաւի
{գտանելով},
որպէս
ասաց
ոմն
ի
հնոց:
Մինչեւ
յե՞րբ
պաշտեսցի
ա
հ
ընկաւ
ոտքով
դէպի
Բարսելոն,
որպէս
զի
այնտեղ
նաւ
{գտանելով}
՝
նստի
եւ
նաւէ
Պալեստին։
Բայց
ճանապարհին
իմանալո
մնալու
են
Յիշատակարանիս
մէջ՝
առանց
մասնակցութիւն
{գտանելու}
ընդհանուրի
սրտի
մէջ։
Ափսո՛ս,
որ
սրտիս
ցաւը
եւ
կ
օս
գրքերը
եւ
լրագիրքը
ո՛չ
թէ
միայն
ընդունելութիւն
{գտանելու}
չէին
ազգի
կողմից,
այլեւ
դատապարտուելու,
որ
հրապ
դամանդից
են
շինուած,
եւ
միստիկականութիւնը
տեղ
չէ
{գտանելու}
հասարակաց
սրտի
մէջ,
իսկ
մեր
ազգը,
կաւեղէն
ոտքեր
առաջինը,
առանց
երկրորդին,
երբէք
յաջողութիւն
չէ
{գտանելու},
եւ
քաղաքակրթութեան
պտղաւէտ
սկզբունքը
մեք
պարտակ
ւր
ծնել
էր
նա...
Ի՞նչ
բանի
համար
վերադառնայ:
Նա
{գտանելու}
չէ
իւր
տունը,
իւր
ծնողքը,
նորա
աչքին
պիտի
հանդի
ոգատար
կարգուիլ
պպապի
գործարանումը,
մի
փոքր
փառք
{գտանելու}
համար
ռամիկ
ժողովրդի
աչքում:
Ապա
թէ
ո՛չ,
նա
այն
ամենայն
հարց
ու
խնդիր
անտես
չառնել,
այդ
օրիորդը
{գտանելու}
համար,
եթէ
միայն
կար
արդարեւ
մի
այդպիսի
օրիորդ
ի
-
Դու
զուր
տեղը
մի՛
որոնիր
քո
գրքերի
մէջ,
ոչինչ
{գտանելու}
չե՛ս.
իսկ
թէ
շատ
խնդրում
ես
ինձ,
ուրեմն
ես
ցոյց
ձութեան
տակ,
բայց
Հայոց
ազգը
չունի
հոգաբարձու
եւ
{գտանելու}
չէ
երբեք:
Ուրեմն
ի՛նչ
պիտի
լինի
այս
ազգի
վերջը,
նստորագիր
նամակով,
թէ
սա
հոգս
չառնէ,
թէ
նա
ինքը
{գտանելու}
է
մի
այնպիսի
հնար,
որ
կարող
էր
միաւորել
այս
երկո
թէ
այդպէս
դատելու
լինիս,
դու
եւ
մի
աղջիկ
եւս
չես
{գտանելու}.
պատճառ,
մեր
ցեղից
խելօքը
չկայ,
մեր
ցեղապետը
Ղ
կ
ձեռքից
թողնէր
իսկոյն
դանակը
եւ
անհետանար,
չէին
{գտանելու}
նորան։
Բայց
նա
բռնուեցաւ
արիւնոտ
դանակը
ձեռքին
ե
նորա
շարունակ
հրաժարուելը
Րավալեակի
խորհրդակիցքը
{գտանելուց}
եւ
պատժելուց
եւ
մանաւանդ
պաշտպանութիւնը,
որ
ցոյց
,
քահանայս
այս
առաքէ
եւ
զհաշիւսն,
զորոյ
զօրինակն
{գտանեմ}
ի
գործն:
Յայսմանէ
ակն
յայտնի
երեւի,
թէ
ամս
ն
չտամ
հարիւր,
ուրիշ
տեղ
եւս
պակաս
գնով
չէ
պիտոյ
{գտանեմ},
ուստի
եւ
հարկադրուած
վճարում
եմ
այժմ
հարիւր:
Ի
հայրենական
մնացած
իմ
բաժին
ժառանգութեանն
զոր
պիտի
{գտանեմ},
բայց
զի
լուեալ
եմ
զանցեալ
տարաբախտութիւնն
եղբայ
երձ
յիշեալ
եափանու
ոսկէ
դրամի
վաճառովն
զոր
ինչ
որ
{գտանեմ}
Տէր
Ստեփաննոս
Յարութիւնիցն,
միաւորած
ընդ
իմ
ապրա
ւթիւն
մանկտոյն.
մեք
ի
քննին
մտեալ
ո՛չ
մի
անգամ,
{գտանեմք}
ի
նոսա
պատմական
ծանօթութիւնս
եւ
եթ՝
աւանդեալս
բա
ոյն
իբրու
ընդ
մի
օղ
շարեալ,
առ
եւ
ո՛չ
մի
հեղինակ
{գտանեմք},
թո՛ղ
զոմանս
ի
նոցանէ
երեւեալս
երբեմն
ի
[վաստակս
հարկ
էր
գոլ
նույն
ինքն
ոստանիկ
անուանեալ,
զի
զսա
{գտանեմք}
յերգս
վիպասանաց,
եւ
առ
արքունի
դիւանաւ
Տրդատայ.
ս
անդէն
յօրինէ
ի
վերայ
չարաշուք
դիպուածոցս,
զորս
{գտանեմք}
ի
վախճանի
պատմութեան
Հայոց
արարելոյ
ի
սմանէ,
եւ
նի
հայեցողութիւնք,
առ
եւ
ո՛չ
մի
ընկերակիցս
նորին
{գտանեմք}:
Յատկութիւնք
հոգւոյ
առնս
մեծի՝
նկարագրին
վա
ճշգրիտ
ժամանակագրական
ծանօթութեանցն,
զորս
առ
նմա
{գտանեմք}.
երեւին
եւ
ի
գրածս
սորա
հետք
այժմեան
նոր
հայախօս
,
ազգային
պատմութեանն
վերաբերելոց,
քանզի
առ
նմա
{գտանեմք}
ո՛չ
միայն
զմասնաւոր
ինչ
ստութիւն,
այլ
ի
բովանդակ
կք
մեր
եւ
նոցին
հեղինակութիւնք,
յորս
հազիւ
ուրեք
{գտանեմք}
զայնպիսի
ինչ,
որ
կարող
էր
մշակել
զանշէն
մնացեալ
նթերցան
եւ
քննեցին
թշնամիք
եւ
ինչ
ոչ
գտին,
ա՞յժմ
{գտանեն}
։
Եւ
զի՞նչ
արդեօք
այն
իցէ
մախանք-
աւասիկ-
ասեն-
ե
ալ
էին
այնոքիկ
վաստակք,
ասել
մեզ]
թէ
զի՞նչ
յայնս
{գտանեն},
որ
մարթիցի
[օգտել
ի
շինութիւն
հոգւոյ
եւ
սրտի]
ե
իցք
մեր
զջանս
եւ
զվաստակ
Մխիթարեանց,
որք
վարձինք
{գտանեն}
զարդիս
հանդիսացեալ
ազգի
մերում,
որոց
չէ
փոյթ
գալ
օրէնք
յամենայնի
ներողաբար
վարէր
ընդ
իս,
եթէ
իրօք
{գտանեցեալ}
էր
իմ
յիր
ինչ
յանցաւոր:
Այլ
այն
ամենայնիւ
ես
ի
դ
իս
է
ի
սակե
անհաւատալեաց,
քանզի
այր
յիւրաքանչիւր
{գտանէ}
ի
պանդոկի
զմի
եւ
եթ
սենեակ
եւ
զկերակուր
(առանց
ի
ւրիշներին:
Յոյս
ունիմ,
որ
այս
նամակս
տեղ
կը
{գտանէ}
Ձեր
Յիշատակարանի
մէջ,
իսկ
ես
մնամ
եւ
այլն...
լ
որ
մին
եղբօրս,
յայնժամ
բաժին
չորս
միւս
եղբայրս
{գտանէ},
բայց
նախ
պարտ
է
տալ
հինգ
հազար
ռուպլի
միոյ
տեղւ
ելով,
իւր
հոգու
բոլոր
կարողութիւնքը
լարելով,
որ
{գտանէ}
եւ
տեսանէ
հրաշալի,
ազդու
եւ
այլ
սոցա
նման
ուղեղ
իրութեան
արժանի
բան
լինելով,
յոյս
ունիմ,
որ
տեղ
{գտանէ}
կամ
Յիշատակարանիդ
մէջ,
կամ
Յիշատակարանիցդ
դուրս
այն
նպատակով,
որ
հարստի
կին
դառնայ,
այլ
որպէսզի
{գտանէ}
Շահումեանցի
մէջ
իւր
կեանքի
ընկերը,
մի
ազատ
եւ
լո
նալով
բնութեան
օրէնքներին,
նոյնպէս
հոգին
պիտոյ
է
{գտանէ}
իւր
համար
մի
աննիւթական
աղբիւր,
մի
գերբնական
եւ
ալ
անպատսպար
ի
վերջոյ
ի
հինգ
եւ
ի
վեցերորդ
դարս,
{գտանէ}
զապաստանարան
յերգս
եկեղեցւոյն
Հայոց:
Ի
սմին
չորր
ոյ
անլուր
խոստմանցն
եղեալ,
յելանել
իւրում
ի
Հայս
{գտանէ}
ժողովեալ
առ
Մեծն
Սահակ
եւ
Մեսրոպ
(որ
վերստին
գնա
Ընդ
այս
ցնծացեալ
սրբոյն
Մեսրոպայ,
որպէս
այր,
որ
{գտանէ}
աւար
բազում,
անդէն
առ
նմին
աջակցութեամբ
աշակերտա
ուին
նշանագիրս,
դարձ
անդրէն
ի
Հայաստան
առնէ,
եւ
{գտանէ}
զսուրբն
Սահակ
ի
թարգմանութիւնս
Հին
Կտակարանի
յասո
ասութիւն,
գոլով
ծնեալ
ի
26
Հոկտեմբերի
1829
ամի,
{գտանէի}
ի
16
ամեայ
իմում
հասակի,
յորժամ
օրէնքն
տէրութեան
յորում
զիս
բռնադատին
յանձին
առնուլ
գոլ
յանցաւոր,
{գտանէի}
ես
17
ամեայ
մանուկ
անչափահաս,
յորժամ
օրէնք
յամեն
Հայր
մահուն
բարբառ
որոտաց,
Ականատես
ես
վկայ
{գտանէի}
տխրազգեաց։
Երբ
աշխարհի
կարճեցաւ
գութ
առ
խնամս
Օծ
իսուսի
վկայութիւն
ինչ,
զի
սպանանիցեն
զնա.
եւ
ոչ
{գտանէին}
։
Զի
բազո՛ւմ
սուտ
վկայութիւն
վկայէին
զնմանէ.
եւ
կայ
թէ
նա
կը
մեռանէր
այնտեղ
քաղցածութենից,
եթէ
չ'
{գտանէին}
նորան
մի
աղբիւրի
մօտ
կիսամեռ
ընկած
եւ
չ'բերէին
Մա
ք,
կարօտ
էին
մեր
օգնութեանը,
որ
հոգու
փրկութիւն
{գտանէին}
"։
Ահա՛
Յիսուսեանների
թագաւորական
խոստովանահայր
րիս
բիլսէլն,
փաթեքն
եւ
այլն,
յերկաթեայ
սանդղոջս
{գտանէլոց}
են։
Եւ
զայս
եւս
յայտնեմ,
զի
ես
ի
սկզբանէ
անտի
ը
ին
պարտաւորի
նա
քահանայն
Պոպովեանց
քանզի
եթէ
ինքն
{գտանէր}
յերկբայս
զգրողէն
թէ
Նալպանդեանն
էր
եւ.
թէ
Ուստայ
անց,
որ
էր
տիրացու
Սարգիս,
որ
յայնոսիկ
ժամանակս
{գտանէր}
Էջմիածին,
իբրու
թէ
ես
գրեալ
իցեմ
նոյն
տիրացու
Սա
45.
"
Եւ
հաճոյ
եղեւ
Ենովք
Աստուծոյ.
եւ
ոչ
ուրէք
{գտանէր},
զի
փոխեաց
զնա
Աստուած
"
(Ծնունդք,
գլ.
Ե,
հա
երունի,
դողդոջուն
ձեռքով
կը
հաւաքէր
ոսկիքը,
եթէ
{գտանէր}
նորանց
ճանապարհի
վերայ:
Մանուշակը
այնպէս
էր
ուրա
,
զոր
եւ
երկրորդ
կոչեմք,
որ
առաւել
յաշխարհականս
{գտանէր},
էին
բարեմիտք,
չունէին
ինչ
հակառակութիւն
ընդ
ու
ուրեմն
անմոլար
էջ
յայնժամ,
ապա
թէ
ո՛չ
անհարազատ
{գտանէր},
դու
զի
ասես։
"
Ոչ
քննութիւն
եւ
ոչ
հարցումն,
ա
մի՛
յուսահատուիք
բոլորովին,
դուք
կարեկցութիւն
կը
{գտանէք}
ձեր
եղբայրակիցների
մէջ.
մեք
բաժանորդ
լինելով
`
ձ
ւսեակի
առաջին
կարգի
ասպետութիւնը,
որը
նշանը
պիտի
{գտանէք}
այս
ծրարի
մէջ:
Այո՛,
ամենահպատակ
Տէ՛ր,
մե
ապացուցութիւն
պահանջին
յայնմանէ
յորոյ,
վասն
որոյ
{գտանի}
ոք
խնդրագործ:
Ես
ամենախոնարհաբար
խնդրեմ
դատ
ւնդ
գիտել
ի
քահանայէն
Պոպովեանց
թէ
նա
որ
յերկբայս
{գտանի}
արդիս
թէ
Նալպանտեանն
էր
գրողն
ինքեան
զգիր,
թէ
Ու
ի,
միթէ
չգիտէր
թէ
Ուստայեան
դպիր
Միքայէլ
անուամբ
{գտանի}
ի
քաղաքիս
թէ
ոչ,
ըստ
որում
ամք
պանդխտութեան
նորա
ս
մականուանէ
հայրենւոյ
որ
է
Նալպանտեան,
որպէս
եւ
{գտանի}
արձանագրեալ
ի
րեվիզսկի
սկազկային
ութերորդ
աշխարհա
լ
օրինաւոր
վկայականաւ
մտի
ի
կոչումն
հոգեւոր
զորմէ
{գտանի}
ի
կառավարութեանդ
եւ
գործ
եւ
յորջորջէ
զիս
Ուստայեա
րդի
արժանապատիւ
Գաբրիէլ
քահանայի
Պատկանեանին,
որ
{գտանի}
այդ
նպատակաւ
մտանելոյ
յակադեմիայն,
ըստ
ժամուն
սա
յ
յակադեմիայն,
ըստ
ժամուն
սադրելոյ,
պարտաւորեալ
{գտանի}
մտանել
իւր
ի
թիւս
օրինաւոր
աշակերտաց
բարձրագոյն
ո
րաստ
էի
մատուցանել
զձեր
ողջոյն,
բայց
տէր
Աւետիսն
{գտանի}
քահանայագործութեամբ
ի
Գրիգորիպոլ,
զի
անդ
քահանայ
ռ
աստուած
փոխեցաւ,
տէր
Գրիգորն
մերձ
ի
մահ
է.
եւ
{գտանի}
ի
Դուպաuար
առ
ոտս
բժշկին,
եւ
տէր
Յարութիւն
գտանի
գտանի
ի
Դուպաuար
առ
ոտս
բժշկին,
եւ
տէր
Յարութիւն
{գտանի}
ի
շրջակայ
գիւղօրայս
քանզի
տէր
Յուսկա
դրութիւնն
կա
գնականութեան:
Այնպէս
եւ
Աղքերմանոյ
տէր
Բաղդասարն
{գտանի}
հիւանդագին.
այս
ամենայն
եղեւ
ի
գալստենէ
փէրիին
(
լ
աստի
ի
Քիշինեւայ
յԷջմիածին,
որոյ
հեռաւորութիւն
{գտանի}
մերձ
2300
վերստից,
որոյ
գնալն
եւ
վերադառնալն
բաղ
է
մարթ
խօսիլ
ընդ
գլխաւոր
անդամոցն,
յորոց
ի
ձեռին
{գտանի}
եւ
երասանակ
Սինօդին,
եւ
որովհետեւ
պ.
պաշտօնակատ
կս:
Այլ
թէ
յանուն
որո՞յ
իցէ
թուղթն
այն
եւ
առ
ո՛չ
{գտանի}
այժմ,
զայդ
չկարեմ
գիտել,
իսկ
գոյութիւն
թղթոյն՝
գլիա,
այսինքն
ընդ
ձեռն
օրէնսգէտին,
յորոյ
ի
ձեռս
{գտանի}
եւ
հաստատեալն
կտակագիր
հանգուցեալ
Բաբաջանեանի:
լ
է
զմեծ
գումար
դրամոց
եղելոց
ի
ձեռս
իւր,
յորում
{գտանի}
եւ
բաժին
ինչ
յարդեանց
տանն,
զոր
մեքս
պահանջեմք:
ուցեալ
Բաբաջանեանին
իցէ
օրինաոր,
ըստ
որում
ի
նմա
{գտանի}
ստորագրութիւն
երից
վկայից,
իսկ
երկրորդն
անվաւեր
կս
եղեալս
առ
իս,
գտաք
ստուգիւ,
թէ
յերկրորդ
թղթի
{գտանի}
սսորագրութիւն
միմիայն
երկուց
վկայից:
Այլ
ոչ
կամե
թեան
իմոյ
առ
Տիկին
Վառվառ
Յովհանջան
Էլիազ,
առ
որ
{գտանի}
գումարն:
Առ
յիշեալ
գիր
իմ
Տիկինն
Էլիազ
՚ի
15/
"
զվարժութիւն
հոգեւոր
պաշտեալ
առ
ճիզվիթս,
յորում
{գտանի}
ամենայն
ինչ
բաց
ի
ճշգրիտ
վարդապետութենէ
քրիստոնէո
անճարոյ:
Գրականութիւնն
ողջոյն
ի
ժամուս
ոգեւորեալ
{գտանի}
անսուրբ
ազդեցութեամբ.
նա
շնչէ
զօդ
դիւական.
Ոլիմ
սեալ
են
առ
մեզ
առ
աշխարհին
հեռաւորութեան,
յորում
{գտանի}
ուսումնական
ազգակիցն
մեր),
այլ
եւ
հեղինակութեամ
եւ
աստիճան
առ
աստիճան,
իսկ
մինչ
դեռ
պաշտօնակատար
{գտանի}
հինն
բարբառ,
սուտ
է
ամենայն
ջանք
եւ
զուր
են
քըրտ
այն
աղբերանայ
յայնմանէ,
զի
ժողովուրդն
մեր
անմասն
{գտանի}
ի
կրթութեանց,
զի
պատուելի
հեղինակք
մեր
խօսին
վաս
որպէս
ասացին
ինձ,
պատճէնք
ոմանց
՚ի
թղթոցս
պարտին
{գտանիլ}
եւ
ի
Սիւնհոդոսին
սրբոյ
Էջմիածնի:
Որպէս
լիակա
ուր
լսելիս
նորին
աստուածարեալ
վեհափառութեան,
որ
{գտանիմ}
ըստ
ամենայնի
անծանօթ
նոր
օրինակ
հիւսուածոց
դաւադի
ինաց
ամենաողորմած
կայսերութեան
Ռուսաց՝
յոր
միայն
{գտանիմ}
ապաստան
(այլ)
առանց
հայելոյ
ի
ծակախոյզ
պատասխան
ոյ
զայնքան
դրամս
վասն
ծախուց
ճանապարհի,
ի
ներքոյ
{գտանիմ}
առաւել
քան
զայն
պարտուց
վասն
իմոց
անցեալ
անընդհատ
կի՝
բուռն
հարեալ
զայլոց
եղանակէ
կենաց՝
վասնորոյ
{գտանիմ}
եւ
ի
մեծի
աղքատութեան,
հայթայթելով
զկարիս
անձին
գայ
կենաց
եւ
թէ
յի՞նչ
ունի
եզերիլ
վճիռ
Սինօդին
եւ
{գտանիմ}
ի
մեծի
չքաւորութեան
եւ
տառապագին
աղքատութեան
եւ
յ
ոքիկ
ապացոյցք
են
գէթ
իմում
վարժապետութեան,
եւ
թէ
{գտանիմ}
ի
Ձերոյին
Ճեմարանի.
պարտիս,
ասէ
ինձ
(նոյն
իշխա
ել
եւ
բժշկությունը
շարունակել:
Պետք
է
որ
ես
ինքս
{գտանիմ}
իմ
ճարը,
ըստ
որում
ոչ
մի
կոպեկ
ստանալու
հույս
չո
եւ
ձերայնոց:
Մեք
շնորհիւ
արարչապետին
աստուծոյ
{գտանիմք}
համայնովք
յողջութեան
վիճակի
եւ
ցանկամք
զի
եւ
դուք
ց
ժամանակին
եւ
այլոց
բիւր
հանգամանաց,
յորոց
միջի
{գտանիմք}
մեք:
Չեմք
նոյնպէս
ապացոյցս
թէ
պատուելի
հայրենակի
սջիք
դարձուցանել
առ
իս
զօրինաւոր
վկայագիրս
իմ
որք
{գտանին}
այդր,
եւ
զառանձին
վկայութիւն՝
յայնմ,
թե
կառավա
ուլայի
եւ
նորա
նմանների
անունները
պիտի
նույն
տեղը
{գտանին},
ինչ
որ
մեր
պատմության
մեջ
Վասակը,
Մերուժանը,
,
հանդերձ
արդեամբքն
գումարելովք
ընդ
այսքան
ամս,
{գտանին}
ի
կառավարութեան
ընդհանրական
Ադմինիստրացիօնին
Կալ
ութեանս
մերոյ:
Տունն
այն,
որպէս
եւ
կրպակք,
{գտանին}
մերձ
յեկեղեցին
հայոց
ի
"
Չինի-բազար
"
ասացեալ
փող
ածածնի
յաղագս
բոլոր
կրպակաց
մերոց
կարգի,
որպիսիք
{գտանին}
ի
զանազան
կարգս
կրպակաց,
այլ
որովհետեւ
չպատահեցա
ա
ի
վերայ
Հոգւոյն
Աստուծոյ
եւ
Համբարձման
Քրիստոսի
{գտանին}
կամ
ենայն
Ճաշու
գիրս
Հայաստանեայց
եկեղեցւոյ:
Ոճ
իտ
էին,
եւ
յաղքատ
մատենադարանի
դոցա
քանի՞
գրեանք
{գտանին}
ի
Սինէացւոց
լեզու,
եթէ
ծանուցեալ
էր
դոցա
զյարգ
ե
Մի՞թէ
չիցէ
արժան
տեսեալ
Հայոց
Ռուսաստանեայց
յորս
{գտանին}
մեծատունք
հարստականք
զթշուառ
եւ
զողորմ
դրութիւն
հ
թէ
զի՞արդ
կրթին
ի
նորն
բարբառ
մշակեալ,
յոր
թէեւ
{գտանին}
ինչ
ինչ
անսովոր
ականջաց
նոցա,
բայց
ոչ
երբէք
սատա
վեր
առնուլ
յիմ
ըuտատիցն,
իսկ
միւս
այլ
որ
ինչ
եւ
{գտանիցի}
ինձ
շարժելի
ըuտատ,
թէ
նաղդ
դրամ
իցէ,
թէ
վաճառել
յիշեալ
ամենայն
սարանջամն
եւ
կամ
այլ
զոր
ինչ
կայք
{գտանիցին}
յիշեալ
Աննային,
վաճառեսցեն,
եւ
գուցէ
յիշեալ
Սու
վ,
այսինքն
զկնի
մահուան
իմ,
ամենայն
որ
ինչ
կայք
{գտանիցին}
ինձ
՚ի
վերայ
աշխարհիս,
զայն
ամենայն
միանգամայն
ա
գտանիցին,
էն
միջոցումն
եւ
կամ
գուցէ
սակաւ
անձինք
{գտանիցին}
եւ
յիշեալ
վեց
սամիցն
աւելի
մապլաղ
մնասցէ,
առ
այս
ամս
ստասցին
յաշխարհականաց,
եւ
գուցէ
թէ
սանձարձակ
{գտանիցին}
եւ
այլն։
Բայց
ներքին
պատճառն
եւ
բուն
վանական
փօլ
դատաւորաց:
Կտակն
հանգուցեալ
Մասեհ
Բաբաջանեանի
{գտանիւր}
՚ի
ձեռս
հայազգի
օրէնսգիտի
պ.
Պօղոսի
Բայլ,
որ
ե
յգ
ընդ
բնագրի
երեսփոխանական
թղթոյն
եւ
կտակին,
որ
{գտանիւր}
առ
նա
ինքն,
ի
նոյն
իսկ
օր
յղեաց
առ
պ.
Հագն,
պա
ոգեկից
բարեկամին
Այվազովսքւոյ,
որ
յայնմ
ժամանակի
{գտանիւր}
՚ի
Փարիզ
՚ի
պաշտօնի
՚ի
Հիւպատոսարանի
օսմանեան
պետ
ով
անկորուստ,
կարծելով
թէ
Ձերոյին
գերազանցութիւն
{գտանիք}
ի
քաղաքիս:
Զնոյն
զայն
նամակ
նովին
ամբողջութեամբ
կը
նկատէ
իւր
հօր
քարոզութեան
եւ
նորա
գործերի
մէջ
{գտանուած}
հակառակութիւնը,
եւ
այդ
բանը
կը
դառնայ
նորա
համար
յիս
ամսում
վարսավիրայ
Յովհաննէսի
խանութի
քամակում
{գտանուած}
ահագին
փոսը
լցւում
է
մարդու
արիւնով։
Այդպիսի
փոս
ղովրդին,
որին
մի
չար
բաղդով
անձամբ
անձին
վկայ
եմ
{գտանուած}:
Պ.
Իսահակեանցը
այս
տեսակ
աբեղաներին
անուանում
լչութենից,
որով
փայլում
են
բարեխառն
գօտիների
տակ
{գտանուած}
աշխարհները:
Բոլոր
արարածք,
որոնց
վիճակուել
էր
ե
ւթիւնը
կազմել
էր
մարդու
եւ
նորա
կազմուածքից
դուրս
{գտանուած}
առարկաների,
մարդերի
եւ
նոյնիսկ
բնութեան
հետ,
մա
ыла
ни
была,
ինչպէս
ասում
է
Ռուսը,
այդ
կորած
ու
{գտանուած}
արծաթի
հաշուից
պիտի
բաժանորդ
դրուէի
"
Մասեաց
աղաւ
մբ:
Ո՞չ
ապաքէն
մեր
աշխարհի
կառավարութեան
մէջ
{գտանուած}
մեծամեծքը,
որ
գուցէ
մի
փոքր
լաւ
կարծիք
ունէին
ձե
ց
մինը,
համարեա
թէ
բռնութեամբ
յափշտակելով
իմ
մօտ
{գտանուած}
բոլոր
արծաթը,
տուեց
ինձ
ահա
այս
կապոցը՝
ասելով
պատող
օդը
աւելի
ճնշէր
այդ
անօթը,
քան
թէ
նորա
մէջ
{գտանուած}
օդի
ձգական
ոյժը,
այն
ժամանակ,
անտարակոյս,
շոգի
ելով
Նոր-Նախիջեւանի
վերայ,
խօսելով
եկեղեցիներում
{գտանուած}
գրչագիրների
մասին՝
ասում
է
(տե՛ս
երես
460).
"
ը
սարի
վերայից
տխուր
ճակատով
նայում
էր
իւր
ոտքում
{գտանուած}
լճերի
եւ
այժմ
անջուր
աւազանների
վերայ:
Այդ
ժամեր
կողմից
այլ
մարդիկ
եւ
երբեմն
Մուրադեան
վարժարանում
{գտանուած}
ազգային
պատանիք,
թերեւս
Հռովմէական
դաւանութենից
տանդնուպօլսի
մէջ,
հաստատում
են,
թէ
մեր՝
այնտեղ
{գտանուած}
ազգայինքը
շատ
դիւրավառ
են
դէպի
այսպիսի
գործեր,
ո
ացած
կամ
յառաջանալու
էին
դպրոցի
տնտեսական
մասնում
{գտանուած}
անկարգութեան
պատճառով:
Շատ
եւ
շատ
ցաւելի
է
նոցա
առել:
Չէ
կարելի
մի
երկու
խօսք
չասել
Փարիզում
{գտանուած}
մի
ծերունի
պապական
Հօր
մասին:
Նորա
վերտառութիւնը
տախօսութեամբ
չհերիքանան:
Շատ
փոքր
է
Փարիզում
{գտանուած}
Հայերի
թիւը,
բայց
այս
փոքրի
մէջ
երեւում
է
ազգայն
իշտ
իմ
սրտի
վերայ
մտածութիւնը,
թէ
աշխարհի
երեսին
{գտանուած}
ամենայն
ազգի
մէջ
հասարակ
ժողովուրդը
ենթարկւում
է
Աւելորդ
էր
մի
խօսք
եւս
ասել
մայրաքաղաքներում
{գտանուած}
Հայ
կանանց
մասին.
նոքա
վաղ
ուրեմն
կորա՛ծ
են
մեր
ինին
հեթանոս
Հայերի
մեռածների
մնացորդքը:
5.
{Գտանուած}
հնութիւնքը՝
օրինաւոր
եւ
ուսումնական
քննութեամբ,
նաց
Կոստանդին
կայսրը,
գրգռուելով
իւր՝
Հայոց
մէջ
{գտանուած}
զօրքերից,
պահանջեց,
որ
Հայոց
եկեղեցին
միանայ
Յո
զանը
անխնայ
չարչարել
է
ձեզ,
մէք
եւս
անբաժան
չենք
{գտանուած}
ձեր
վշտերին
եւ
ցաւերին,
հոգեպէս:
Մեր
սիրտը
շատ
էս,
բարեմտաբար
մատնացոյց
առնելով
աշխատութեան
մէջ
{գտանուած}
պակասութիւնքը
կամ
անհիմն
կարծիքները,
լինում
է
զգ
վարդապէտի,
որ
բնակում
էր
հին
Կապուայ
քաղաքի
մօտ
{գտանուած}
գիւղում:
Անապատականը
ընդունում
է
սորան
իւր
մօտ,
,
ո՛չ
այն
րոպէները,
որոնց
միջոցին
բաժանորդ
էինք
{գտանուած}
միմեանց
վշտին
եւ
ուրախութեանը։
Քեզ
ողջո՛յն,
սիր
րդէն
յիսուն-վաթսուն
տարի
սորանից
առաջ
նշանաւոր
էր
{գտանուած}
իւր
դժոխային
խռովասիրութեամբ.
նա
շաբաթներով
քուն
ադեղ
տուեց
իւր
բարերար
ծայրագոյն
Բրամինին
եւ
տանը
{գտանուած}
ինքը
յափշտակելով,
շահուեցաւ
իւր
համար
փոքր
ի
շատ
տալիս
են
մի
բան.
մնաց
որ
մեռեալի
շապիկը,
վերայի
{գտանուած}
հանդերձեղէնը
կամ
մահիճը,
որի
մէջ
հանգուցեալը
փչե
պէս
կատարուած
իրողութենների,
կամ
այդ
գործերի
մէջ
{գտանուած}
մարդերի,
իսկ
բանաստեղծութիւնը
դուրս
է
գալիս
իրակ
ելին,
որ
հիւանդը
նայի
նորա
մէջ.
այստեղ
մաղի
մէջ
{գտանուած}
սանրով,
սանրում
են
հիւանդի
գլուխը
եւ
մկրատովը
կտ
ապականութիւն
քարոզել,
Հռովմէական
եկեղեցուց
դուրս
{գտանուած}
Հայերը
հերետիկոս,
հերձուածող
եւ
փրկութիւն
չգտանե
նկութիւնը։
Ամենայն
մարդ,
որ
այնքան
վատաբաղդ
չէր
{գտանուած},
որ
շիջանէր
նորա
սրտի
մէջ
կրօնի
ճրագը,
իւր
գործ
ւմ
է
Ֆրանսիացոց
թագաւորին,
թէ
նորա
տէրութեան
մէջ
{գտանուած}
իւրաքանչիւր
գերդաստան
պարտական
է
հարկ
տալ
ամենայն
տարում
էին
այս
սոսկալի
վիրաբուժութիւնը,
նորա
մօտ
{գտանուած}
մարդիկը,
ինչպէս
պատմիչները
վկայում
են,
չ'տեսան
մի
կուսութիւնը
Դոմինիկեանների
հակառակ,
որ
ներկայ
{գտանուած}
եպիսկոպոսները
համարեցին,
թէ
տեսանում
էին
իւրեանց
նքը։
Այն
արդիւնքները,
որ
ստանում
էին
Եւրոպայում
{գտանուած}
դպրոցներից
եւ
մասնաւոր
մարդերի
նուիրագործութենից
սութիւնը,
որ
կարելի
էր
հասկացուել
եւ
ամենայն
տեղ
{գտանուած}
հայերից,
եթէ
նոքա
ծանօթ
էին
միայն
մայրենի
լեզուի
անելով
դրսի
որոտմունքը,
եւ
թնդիւնը՝
ուղեղդ,
սա
{գտանուել}
է
մի
աւելորդ
ջերմութեան
մէջ,
եւ
պատճառել
է
այդ
ց
ւելու
յիշատակարանը:
Հայոց
պատմութեան
թերութիւնքը
{գտանուել}
են
նորա
կեանքի
մէջ
եւ
պատմութեան
բաց
մնացած
երեսն
որ
մի
փոքր
մտածել
ուսանին,
որովհետեւ
մինչեւ
այժմ
{գտանուել}
են
նոյն
դրութեան
մէջ,
ինչ
վիճակում
էր
Նաբուգոդոն
արգը
դասէին
այդ
քննութեան
հեղինակը:
Դոցա
մէջ
էր
{գտանուել}
եւ
մեր
բարեկամներից
մինը,
որ
1853
թուականից
սկսա
ածելուց:
Պ.
Չերքեզեանցը
իւր
բոլոր
կեանքում
միշտ
{գտանուել}
է
վարագուրի
քամակում
եւ
իւր
հսկայական
գիտութեան
ա
ան
եղբարք,
դուք,
եթէ
անձամբ
անձին
հանդիսակից
էք
{գտանուել}
այդ
թշուառութեններին,
եթէ
նեղութեան
գաւազանը
անխ
ք
սորա
անունը
պատմութեան
մէջ
թէ
ո՛չ.
սա
մի
անգամ
{գտանուել}
էր
ապառաժ
Լիգուրիայի
պատերազմումը,
որ
ծածկուած
է
րգից
այն
անդամները,
որ
կամ
մի
բանով
յանցաւոր
էին
{գտանուել},
կամ
անօգուտ
էին
Կարգին։
Մինչեւ
անգամ
ինքեանք
ա
րջակայքի
մէջ,
կամ
մի
վատթար
մարդ
առաքինի
լինել՝
{գտանուելով}
առաքինի
շրջակայքում.
այս
խորհրդածութենով
պարապու
լու
մէջ
նկատելով
թառամած
տերեւների
վերայ:
Մարդ,
{գտանուելով}
այնպիսի
աշխարհում,
ուր
շրջապատող
բնութիւնը
տրամա
անորդիս,
վատաբաղդութի՞ւն
է,
եւ
դու,
այս
րոպէիս
{գտանուելով}
իմ
ձեռքում,
յանդգնո՞ւմ
ես
այդ
խօսքը
ասել:
-
շատ
թոյլ
է
ձեր
բարոյականութիւնը,
եւ
այդ
վիճակում
{գտանուելով}
՝
դուք
ընդունակ
էք
մինչեւ
ձեր
կեանքի
վերջը
փորձել
ահատ
մարդերի.
շատ
անգամ
երեւելի
մարդիկ,
անյաջող
{գտանուելով}
որեւիցէ
նշանաւոր
գործերում,
փոխում
են
իւրեանց
մտ
լ
երկրագունդի
մակերեւոյթից:
Պ.
Չամուռճեանը,
{գտանուելով}
երկրագունդի
վերայ,
ապրում
է
շատ
հեռի
նորա
մակերե
ն
քարի
գաղտնիքը,
որ
ուսել
էի
Կոստանդնուպօլսում,
{գտանուելով}
Ռուսաց
թագաւորի
որդու
(?),
որ
դեսպան
էր
այդ
մա
մեանց
անդամք"։
Այս
հիմքերի
վերայ
գործակատար
{գտանուելով}
՝
մեր
կարծիքը
այսպէս
է,
թէ
որեւիցէ
մարդու,
ազգի
ինում,
եւ
նորա
յաջորդը՝
Վլադիսլաւ,
աւելի
խոհեմ
{գտանուելով},
հրատարակում
է
իւր
անձը
պապի
գործակալ
եւ
համաձայ
,
թէ
շուտով
ինքը
եւս
գնալու
էր
դէպի
այնտեղ,
ուր
{գտանուելու}
էր
իւր
պարոնը:
Բէգզադէի
գնալուց
մի
երկու
օր
ցքը
արեգակի
չորս
կողմով:
Ֆրաունհոֆերի
հեռադիտակը
{գտանուելուց}
յետոյ,
եւ
չղջիկները
չեն
կարող
թաքչել
աստեղաբաշխն
մասին
ամենայն
տեղ
յարգելի։
Այս
Կարդինալը
հակառակ
{գտանուեց}
այս
Կարգի
հիմնաւորութեանը.
նա
սորանից
յառաջ
եւս
լու
ժամանակ)։
Հենրիկոս
IV-ը,
ամենեւին
անհաւան
{գտանուեց}
այս
կատակերգութեանը,
բայց
կարծեց,
թէ
ահա
վերջան
ը
Յիմար
չէին,
այլ
գիտուն,
Բայց
ես
նոցանից
խելօք
{Գտանուեցայ},
հաստատուն,
Եկեղեցու
միջումը
Օրէնքով
պսակուելով
ն,
այլ
գիտուն,
Բայց
ես
նոցանից
խելօք
{Գտանուեցայ},
հաստատուն,
Եկեղեցու
միջումը
`
Օրէնք
իրը
կամ
բանը"։
Բայց
ազգի
մէջ,
փա՛ռք
Աստուծոյ,
{գտանուեցան}
մարդիկ,
որ
սիրեցին
ճշմարտութիւնը
եւ
ընդունեցին
ն
երկնքի
տակ՝
գետնի
վերայ
տարածուելով,
չարչարակից
{գտանուեցան}
առաքինի
զինուորներին:
Ինքեանք
հոգացին
իւրեանց
պի
արեացակամութիւնը
ի՛նչ
կարող
էր
վնասել
մեզ:
{Գտանուեցան}
մասնաւորապէս
բարեհոգի
անձինք,
որոնք
ամէն
բան
յան
:
Նա
լաւ
խորհրդով
արեց,
բայց
սոքա,
որ
անհարազատ
{գտանուեցան},
նա
ի՞նչ
մեղաւոր
էր:
Առաջին
հոգատար
Սա
որ
գամ
գործարանի
պատերը
դղրդում
էին,
բայց
շատ
անզօր
{գտանուեցան}
շարժելու
մարդերի
սիրտը,
խնայելու
կիսակենդան
մնաց
ւ
հերետիկոս
հալածուած
է
Սպանիայից
եւ
Ֆրանսիայից։
{Գտանուեցան}
եւ
վկայք,
որ
պատահել
էին
Սալամանկայում
այն
ժաման
ով
հռչակուած
հոյակապ
մարդ
էր։
Յիսուսեանք
անհաւան
{գտանուեցան}
ամենեւին
այս
բանին,
նոքա
գործ
դրեցին
ամենայն
հնա
կնքուեցան։
Հենեար
Յիսուսեանի
մի
շարադրութեան
մէջ
{գտանուեցան}
այնպիսի
խօսքեր,
որ
անարժան
էին
գրելու։
Հենե
թեամբ
եւ
եղբայրական
ջերմ
սիրով
գլխաւոր
գործակատար
{գտանուեցաւ}
այս
մեր
պատմած
բոլոր
բաների
մէջ։
Գերեզմանատնում
մը
եւ
ահա
դժոխքի
բոլոր
փառքը
անյայտացաւ,
եւ
ինքը
{գտանուեցաւ}
իւր
առանձնարանի
մէջ:
Վէզիրը
ահ
ու
դողով
կանգ
արզելով
դէպի
արաղի
շիշը:
Շաքարեանցը
յառաջամատոյց
{գտանուեցաւ}
եւ
իսկոյն
լցրեց
բաժակները
արաղով:
Այս
րոպէից
սկս
զգի
մէջ,
նորա
գործը
չէր
եւ
նա
բոլորովին
ապարդիւն
{գտանուեցաւ}
։
Մխիթարեանք,
ուսանելով
մի
դպրոցի
մէջ,
որի
աշակ
Մխիթարեանց
խղճմտանքը
(կա՞յ),
չէ
պիտոյ
ապերախտ
{գտանուէին}
ընդդէմ
բարերարին,
չէ
պիտոյ
պապականութիւնը
որպէս
ն,
իսկ
ինքեանք
պիտոյ
է
ապրէին
մուրալով։
Բայց
թէ
{գտանուէին}
Կօլլեգիումներում
եւ
նորընծայական
տներում,
այն
ժա
եւ
հասկանալի
համարեա
թէ
մեր
ամբողջ
ազգին,
ուր
եւ
{գտանուէին}
սոքա.
ապա
թէ
ոչ,
զուր
էր
ամենայն
ջանք
եւ
մտածու
արակական
ճեմելիք
կամ
պարտէզք,
այլեւ
շատ
սակաւ
կը
{գտանուի}
այնպիսի
տուն,
որ
մի
երկու
ծառ
ունենար
իւր
բակում
պիտոյ
է
կամակար
հրաւիրէին,
որ
բուն
Հայոց
կողմից
{գտանուի}
վարժարանի
մէջ
կրօնական
դաստիարակ:
Նոքա
չեն
արել
ր
վիճակի
եւ
կարողութեան
յարմար
պիտոյ
է
գործակատար
{գտանուի}.
միմիայն
հեղինակները
ո՛չինչ
չեն
կարո՛ղ
առնել։
Դ
յց
մեք
ինքնին,
որպէս
մարդ,
պարտական
ենք
օգնական
{գտանուիլ}
մարդկութեանը,
եւ
որովհետեւ
ընդհանուր
մարդկութեան
կան
պահանջողութենից,
ինքնին
աշխատում
ենք
օգնական
{գտանուիլ}
Հայ
մարդկութեանը,
որպէս
եւ
ինչ
չափով
կարող
էինք
ն
էր
ազգի
համար,
որ
այդ
պարոնը
կամեցել
էր
ներկայ
{գտանուիլ}
այդ
հանդիսին...
Այնտեղ
էր
եւ
ձեր
բարեկամ
Պ.
Բէգ
քը
սկսուած
են
արդէն,
ասես
թէ
մեզ
էր
պահուած
վկայ
{գտանուիլ}
դորա
սկզբին,
ասես
թէ
արեւը
մի
փոքր
փոքրացել
է
այ
չափով
կարող
է
մի
փոքրիկ
հասարակութիւն
գործակատար
{գտանուիլ}:
Մեք
խնդրում
ենք
այն
մարդերից,
որ
թեթեւ
աչքով
ն
պարապած
է,
ասել
է,
թէ
նա
խնջոյքում
եւս
չէ
կարող
{գտանուիլ}:
-
Ինչո՛ւ
համար,
ես
յոյս
ունիմ,
որ
նա
մինչ
ովը
եւ
խիստ
բարոյականութենովը՝
չ'կարողացաւ
հաճոյ
{գտանուիլ}
Յիսուսեաններին,
որոնք
միեւնոյն
ժամանակում
չունէի
ինելով,
կարող
էին
փորձանքի
մէջ
եղողներին
օգնական
{գտանուիլ},
թէ
ո՛չինչ
ազգ
չի
կորչի,
եթէ
նորա
լեզուն
պատշաճ
ործել,
ի
վերայ
այսր
ամենայնի,
անյուսալի
չէ,
թէ
{գտանուին}
մարդիկ,
որ
ասեն
մեր
համար.
"
Այս
ի՛նչ
Մովսէս
է
ի
ծանր
լինի
իւր
պատասխանատւութիւնը,
մանաւանդ
եթէ
{գտանուին}
մարդիկ,
որ
յանձն
առնուն
հրատարակել
պ.
Այվազովսք
լ,
վաղուց
ահա
քաղել
են,
ամենայն
թփի
վերայ
հազիւ
{գտանուին}
մի
երկու
ճիռ։
-
Ճռաքաղ
արեցէք,
մնացորդը
քաղ
իւրեան,
կարօտ
են,
որ,
ինչպէս
անչափահաս
որբեր,
{գտանուին}
հոգաբարձութեան
տակ,
բայց
Հայոց
ազգը
չունի
հոգաբա
է
ստիպում
իւր
մարդին
կատարել,
եւ
քանի՛
արդեօք
կը
{գտանուին}
այնպիսի
մարդիկ,
որ
հաստատ
բնաւորութիւն
ունենալով
նհամբերութեանը,
դու
գոնէ
ինձանից
առաւել
համբերող
{գտանուիր},
եթէ
ես,
կտրելով
խօսակցութեան
թելը,
կարճ
ծանօթ
նկարգ
եւ
անկանոն,
ուր
խաւարասէր
մտքեր
ամենայն
օր
{գտանում}
էք
ձեր
անքրիստոնեայ
գործերին
եւ
խորհուրդներին
օգն
ի
առաջարկութիւնը:
Այս
բանի
մանրամասն
պատմութիւնը
{գտանում}
ենք
Սեբէոս
Եպիսկոպոսի
Պատմութեան
մէջ,
ուր
պահուա
ելով
Հայոց
պատմութեան
թերթերը,
ոչ
մի
տեղում
չենք
{գտանում}
բուն
ազգի
կամ
նորա
հոգեւորականութեան
մէջ
միաւորու
արդ
միայնակ։
Առ
խարխափ
շօշափելով
{Գտանում}
է
այն
ծակի
մէջ
Քարի
ծայր...
անգիր
անշուք.
անքական
դասակարգերի
մասին։
Այլեւ
յիշեալ
գրքի
մէջ
{գտանում}
ենք
մեք
բաւական
երկար
ու
պարունակ
թեթեւ
ոճով
գրած
եռաւորութեամբ:
-
Դու
ամենայն
բանի
մի
պատճառ
{գտանում}
ես.
քո
ծուլութենից
հետեւում
է,
որ
այժմ
դեւերը
մ
կանոնների
եւ
պայմանների
պահելու
մէջ
մարդու
հոգին
{գտանում}
է
իւր
մխիթարութիւնը
եւ
երջանկութիւնը։
Ամենայն
մա
շ
եղած
պահքից
եւ
հիւանդութենից,
ոչինչ
տեղում
չէր
{գտանում}
մի
օթեւան.
նորան,
ախտացած
համարելով
ժանտախտով,
փոխանակ։
Օրերով
ոչինչ
չէր
ուտում,
պատճառ,
չէր
{գտանում}
։
Ամենայն
մարդ
փախչում
էր
նորանից՝
երկիւղ
կրելով
ղում
էր
Իգնատիոսի
վերայ
եւ
ոչինչ
զուարճութիւն
չէր
{գտանում}
նորա
կրօնամոլութեան
մէջ.
պատճառ,
ինքը
շատ
հաստա
լն
եւ
այլն։
Բացի
սորանցից,
այս
հրաշալի
գրքի
մէջ
{գտանում}
ենք
հետեւեալ
բաները.
աղօթելու
երրորդ
կերպը
բաղկա
ն
եւ
որչափ
հնարաւոր
կը
լինի
մի
այդպիսի
վիճակի
մէջ
{գտանուող}
մարդու
գործ
կատարել:
Աշխատենք
պատասխան
տալ
ե
ղահուէն,
դարձուց
իւր
հայեացքը
դահլիճի
եւ
ներկայ
{գտանուող}
դեւերի
վերայ.
կարծես
թէ
մի
բան
անհանգիստ
էր
առնո
ի
համար,
որպէս
Թիֆլիզը:
"
Թէատրոնին
ներկայ
{գտանուողներից}
մինը"։
Ես
շատ
ուրախացայ՝
կարդալով
այս
խուր
եւ
ներդաշնակ
առոգանութեամբ,
որ
բոլոր
ներկայ
{գտանուողքը}
արտասուեցին։
Եկեղեցական
կարգի
աւարտուելուց
յետոյ
դահլիճը
եւ
բազմեցաւ
իւր
գահի
վերայ.
բոլոր
ներկայ
{գտանուողքը}
հպատակօրէն
գլուխ
տալով
աղաղակեցին
միաձայն,
-
ապր
եւ
վերահասություն
գործել
այդ
բաներին
եւ
եղած
կամ
{գտանված}
կայքի
եւ
գույքի
մասին
լիակատար
ծանոթություն
կտանք
ւ
լուսավորության
աղբյուրի
մոտ
նստած,
միշտ
ծարավի
{գտանվիլ}:
Ո՞ր
հայը
կարող
է
այսուհետեւ
մտածել,
թե
ն
որան
ամենայն
կողմից
ծաղիկներով
այնպէս,
որ
ներկայ
{գտանվողքը}
չէին
կարողանում
նկատել։
Նոքա
տեսանում
էին
միայն
այժմ
տպագրության
փողը
չենք
ստացած
եւ
այդ
պատճառով
{գտանվում}
ենք
պարտքի
տակ:
Մի՞թե
արժան
չէ,
որ
ազգային
եղբա
իսի
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Ահա
{գտանվում}
եմ
Փարիզում
եւ
էգուց
դուրս
կգամ
դեպի
Լոնդոն,
միշ
րունակել
եւ
այս
հուսով
դուրս
եկա
Մոսկվայից
եւ
ահա
{գտանվում}
եմ
Պ.
բուրգի
համալսարանում։
Իմացիր
որ
ես
մայի
կ
ծխելու,
այն
բավական
ընդարձակ
դահլիճի
մեջ,
ուր
{գտանվում}
էր
ավելի
քան
թե
երկու
հարյուր
հոգի,
կար
մի
մեծ
ա
եռեւս
յուրյանց
տներում:
Նոցա
եկեղեցին
խլված
է
եւ
{գտանվում}
է
այլ
կրոնավորների
ձեռքում:
Նեապոլսի
ծովածոց
արձակված
է
կապանքից:
Աղեքսանդր
Տյումա
(հայրը)
{գտանվում}
է
այստեղ
եւ
հրատարակում
է
մի
օրագիր
"
Անկախությու
Մի
մարդու
առաքինի
կամ
վատթար
լինելու
շարժառիթը
{գտանւում}
է
նոյն
այդ
մարդո՞ւ
մէջ,
թէ
նորա
շրջակայ
ընկերութ
եկան
ընդունակութիւնքը,
բայց
այդ
ընդունակութիւնքը
{գտանւում}
են
մի
տարբեր
վիճակի
մէջ.
այդ
ընդունակութիւնքը՝
շատ
անգամ
պատահական
ուղղութեանն
են
հետեւում։
Եթէ
{գտանւում}
են
առաքինի
մարդերի
մէջ,
ապա
սկսանում
են
ինքեանք
ա
սկսանում
են
ինքեանք
եւս
օրէ
օր
առաքինանալ,
եթէ
{գտանւում}
են
անբարոյական
մարդերի
մէջ՝
ամենեւին
բնականաբար
արող
առաքինի
դառնալ,
նորա
առաքինութեան
շարժարանը
{գտանւում}
է
դաստիրակութեան
եւ
կրթութեան
մէջ:
Մարդը
պարտակա
,
եւ
այդ
միջոցին,
երբ
սկսում
եմ
իմ
պատմութիւնը,
{գտանւում}
էի
պատուհանիս
մօտ
մի
տաղտկալի
միայնութեան
մէջ,
ո
ես
էիք
առնում
Աստուծոյ
բանը:
Ձեզանից
շատերի
տանը
{գտանւում}
է
Էֆիմերդէ,
բայց
Սուրբ
գիրք՝
շատ
սակաւ։
Աչքերդ
նչո՞ւ
համար.
նորա
համար,
որ
նոցա
կրօնի
աղբիւրքը
{գտանւում}
են
այդ
գրքերի
մէջ,
իսկ
մեր
Պ.
Բէգզադէները
Էֆիմե
է
գնացել
քանի
հազար
տարիներով։
Թւում
է
ինձ,
թէ
{գտանւում}
եմ
Յունաստանի
մէջ...
Մի
սարի
վերայ...
Յետոյ
ինք
եղ
մի
մեհենում,
որ
ոչ
շատ
հեռի
մի
կատաղի
գետից,
{գտանւում}
է
մի
ձորի
մէջ:
Մի
փոքր
իւր
անունը
ազգի
մէջ
տարած
,
չնայելով
եղանակի
այսպիսի
անյարմարութեանը,
ահա
{գտանւում}
եմ
քո
մօտ:
Աստուծոյ
սիրուն,
նայի՛ր
մի
Էֆիմերդէն
ադրուին
միայնակ
իշխանութեան
Հայոց
Պատրիարգին,
որ
{գտանւում}
է
Արարատեան
Պատրիարգական
վանքումը:
Հինգերորդ
հութիւնքը.
մինչեւ
այսօր
քաղաքական
կառավարութիւնը
{գտանւում}
է
Հայ
քաղաքագլխի
եւ
Հայ
դատաւորների
ձեռքում,
որ
ը
խափանարկու
չլինէին
ընդհանուր
օգտին:
Նախիջեւանը
{գտանւում}
է
Դօն
գետի
աջակողմեան
ափում՝
մի
բաւական
բարձր
սա
ն
է
այդ
պատճառը,
որովհետեւ
քաղաքի
կենտրոնը,
ուր
{գտանւում}
է
Աւագ
եկեղեցին,
եւ
գլխաւոր
հրապարակը,
այլեւ
մի
երը՝
եւրոպական
ճարտարապետութեամբ,
մանաւանդ,
որ
{գտանւում}
էին
քաղաքի
կենտրոնում,
համարեա՛
թէ
բոլորը
քարից
որոնցից
Աւագը՝
Սուրբ
Գրիգոր
Լուսաւորչի
անունով,
{գտանւում}
է
քաղաքի
մէջտեղը
մի
մեծ
հրապարակի
վերայ:
Մօտ
տեղ
՝
բուն
հայկական
ուղղափառ
դաւանութեամբ,
որոնց
մէջ
{գտանւում}
է
միայն
մի
հատ
պապական
Հայ,
որ
հանգուցեալ
ՆԵՐՍԷՍ
դ
այս
վերջին
տասն
տարու
մէջ,
ընկել
է
եւ
այժմ
եւս
{գտանւում}
է
մի
նոր
աւերանքի
տակ։
Եթէ
յառաջ
հարիւր
բառի
մէջ
.
այդ
Սուրբ
Խաչն
է:
Սուրբ
Խաչի
անունով
վանքը
{գտանւում}
է
Նախիջեւանից
եօթն
վերստ
դէպի
հիւսիս
հեռաւորութեա
աւեղէն
տաղաւարների
տակ:
Վանքը,
ինչպէս
ասացինք,
{գտանւում}
է
սարի
վերայ,
իսկ
պարտէզը՝
այդ
սարի
ոտքում
մի
տ
վերայ
լոյս
իջանելը.
շատ
կարելի
բան:
Աղբիւրը
{գտանւում}
է
վտակի
մօտ՝
ամենեւին
ճախինի
մէջ,
ուր
բուսանում
ան
վաճառական
ընկերութեններին
եւ
հաշուատներին,
որ
{գտանւում}
են
Նախիջեւանից
կէս
ժամ
հեռաւորութեամբ՝
Ռոստով
քա
կարող
մնալ,
որովհետեւ
բնութիւնը
դադար
չունի,
նա
{գտանւում}
է
անդադար
շարժողութեան
մէջ,
որ
է
նորա
կեանքը.
ա
ն
նոյն
յարաբերութեան
մէջ
դէպի
մեր
ազգը,
որպիսում
{գտանւում}
են
այժմ:
Ապա
եթէ
ազգը
լուսաւորուի,
նայի
յետ
եւ
Վիրգինիա
"
եւ
"
Մինին
`
խօսք,
միւսին
`
հարսն
")
{գտանւում}
են
տպագրական
մամուլի
տակ,
կարող
են
հաւատարիմ
առհ
յի,
նա
չէ
կարող
ընկնել
այն
կատեգօրիայի
տակ,
ուր
{գտանւում}
են
կասկածաւոր
բնաւորութեան
տէր
մարդիկը:
Այլ
է
մի
յն
օրից,
երբ
յիշում
եմ
ինձ,
մինչեւ
ներկայ
րոպէս
{գտանւում}
է
միօրինակ
տխրութեան
մէջ:
Ինձ
ո՛չ
մի
բան
չէ
կարո
դաշտերը
ծածկուած
են
յաւիտենական
ձիւներով,
ծովերը
{գտանւում}
են
սառցապատ
բանտերի
մէջ:
Հիւսիսում՝
արջային
շրջ
մ
համար
հիւսիսում
հաստատել
մի
բնակութիւն,
եւ
ահա
{գտանւում}
եմ
ես
մի
հիւսիսային
գիւղում՝
ութ
ամիս
ձմեռը
փակո
շխանութեան
տակ
կայիր
դու,
եւ
մեղանչելով
այդպէս՝
{գտանւում}
ես
մահու
պարտական:
-
Ամենայն
օրինաւոր
իշխանո
ծողութեններից
յետոյ
քնեցայ:
Ինձ
թուեցաւ,
թէ
{գտանւում}
եմ
մի
գեղեցիկ
դաշտում՝
կանաչ
արօտի
վերայ,
թեք
ը
,
դղրդեցին
իմ
հոգին,
թէեւ
երազում
չէի
զգում,
որ
{գտանւում}
եմ
գերութեան
մէջ,
այլ
այդ
թշուառ
վիճակի
դառն
տպա
րոպէիս
բեւեռից
մինչեւ
բեւեռ
ցրուած
աշխարհի
երեսին
{գտանւում}
է
խղճալի
վիճակի
մէջ,
գերի
եւ
ստրուկ
խաւար
նախապա
իսկ
ձայնից
զարթելով
քնից,
չէի
կարող
հաւատալ,
թէ
{գտանւում}
եմ
բանտում՝
գոմի
մէջ,
մի
ապականեալ
մսուրի
մօտ:
որի
հետ
կենակից
էր
մեր
ազգը,
կամ
որի
կապանքի
տակ
{գտանւում}
էր
ճնշուած
ե՛ւ
բարոյապէս,
ե՛ւ
քաղաքականապէս:
Այ
հեղինակը,
լրացեալ
իրաւունքներով,
քննչի
պաշտօնով
{գտանւում}
էր
Աստրախան,
Սերոբէն
վախճանած
էր
արդէն:
Եւ
չգիտ
վհատական
եւ
ողբալի
դրութիւնը
Նախիջեւանի
մէջ,
ուր
{գտանւում}
էր
դաստիարակական
պաշտօնով:
Արգոյ
հեղինակը
ող
են,
եւ
ինչպէս
պատմում
են,
վերատեսուչ
վարդապետքը
{գտանւում}
են
մեծ
նեղութեան
մէջ:
Ասում
են,
թէ
դպրոցը
ունի
մինը՝
Մուրադեան,
իսկ
միւսը՝
Հայկական:
Առաջինը
{գտանւում}
է
Մխիթարեան
միաբանութեան
իշխանութեան
տակ,
եւ
վար
այ
կառավարիչը
է
Հ.
Ղեւոնդ
Ալիշանեանը:
Վարժարանը
{գտանւում}
է
Սէյնի
միւս
կողմում՝
քաղաքի
ծայրում.
բաւական
գ
դէպի
վեր:
Բուն
ազգային
անուանուած
վարժարանը
{գտանւում}
է
քաղաքից
դուրս՝
Գըռընել
ասացեալ
արուարձանի
Վիօլ
րժարանը
բաղկանում
է
մի
բաւական
գեղեցիկ
տնից,
ուր
{գտանւում}
են
արգոյ
կառավարիչների
բնակարանքը,
հիւրընդունարա
մար
պարապ
ժամերում:
Բացի
ասացեալ
տնից,
նորա
մօտ
{գտանւում}
են
երկու
փոքրիկ
շինութիւնք,
ուր
բովանդակւում
են
ով,
ինչպէս
նաեւ
Մուրադեան
վարժարանի
մէջ:
Դպրոցը
{գտանւում}
է
Ամբրոսիոս
եւ
Խորէն
յարգելի
վարդապետների
անմիջակ
նութեան
հետ
հաղորդակցութենից։
Դպրոցի
ծանրութիւնը
{գտանւում}
է
Կոստանտնուպօլսի
Հայերի
ուսերի
վերայ:
Որովհետեւ
կայծի,
առանց
որեւիցէ
ապահովութեան,
այս
րոպէումս
{գտանւում}
է
նեղութեան
մէջ
դրամական
մասին:
Մեք՝
Ռուսսիայի
:
Որեւիցէ
անդաստիարակ
ժողովուրդ
միշտ
անձնատուր
է
{գտանւում}
միստիկականութեան։
Այսպէս
եւ
Հայոց
ազգի
մէջ,
որք
թէ
վերապատուելի
Հայր
Ղեւոնդ
Ալիշանեանց
վարդապետը
{գտանւում}
է
Փարիզում՝
որպէս
կառավարիչ
Մուրադեան
վարժարանին
ուն
տարու
չափ
բաժանուած
Մխիթարեան
միաբանութենից,
{գտանւում}
է
Փարիզում,
որպէս
ֆրանսիական
քահանայ,
բայց,
այ
,
եթէ
դրուած
լինէինք
այլ
հանգամանքի
մէջ,
քան
թէ
{գտանւում}
ենք:
Սորանից
քանի
տարիներով
յառաջ
բարձրացած
ի
թեմական
ատենի
երբեմնական
նախագահ
ատենակալը,
որ
{գտանւում}
է
այժմ
Փարիզում:
Քանի
մի
տարի
սորանից
յառաջ
բարձ
բերւում
է
տպագրողի
սեպհական
ծանօթութեններին,
մեք
{գտանւում}
ենք
մեծ
տարակուսի
մէջ,
եւ
անտարակոյս
մի
օր
ազգայ
երում,
ուր
շատ
անգամ
ձգել
է
մեզ
բաղդը:
Փարիզում
{գտանւում}
է
քանքարաւոր
Պ.
Ս.
Ոսկանեան
ուսումնական
ազգային
ած
են
հնազանդուիլ
եւրոպական
վաճառական
տներին,
որ
{գտանւում}
են
Ռոստով
եւ
Նախիջեւան
քաղաքների
մէջ:
Ինչպէս
մեզ
ամբ
պարտական
է
մնում
հատուցանել
այդ
գումարը:
{Գտանւում}
են
մարդիկ,
որ
հարցանում
են
Բէգզադէից,
թէ
ի՛նչպէ
տալու
չէր
գործակատարին
պատկանած
2000
մանէթը,
որ
{գտանւում}
էր
Բէգզադէի
մօտ:
Կանչում
է
իւր
ապրանքի
համար
վար
րած
էին
Հայերը։
Ո՛չ,
նոքա
կորած
չեն,
այլ
միայն
{գտանւում}
են
մի
այնպիսի
չար
ճանապարհի
վերայ,
որի
վերջը
կոր
րուստ
է:
Մարդկութիւնը
մի
խմորուած
վիճակի
մէջ
{գտանւում}
է
ներկայումս,
մարդկութեան
մէջ
երեւում
է
մեծ
գործ
կ
դուրս
գային
ու
ճանապարհորդէին
ամեն
աշխարհ,
ուր
{գտանւում}
էր
Հայոց
ազգ
եւ
այնտեղ
ամենայն
ճշդութեամբ
արձանագ
յսինքն՝
ենթադրեալ
են
մի
եպիսկոպոսի։
Եպիսկոպոսքը
{գտանւում}
են
մասնաւոր
պատրիարքների
կամ
Սսու
եւ
Աղթամարի
կաթ
իոնից
փոքր
պակաս:
Յայտնի
բան
է՝
մեծ
բազմութիւնը
{գտանւում}
է
Տաճկաստան:
Մինչ
Սամսոն
գնալու
համար
անցանում
է
թիւնը
եւ
կրօնը,
կամիմ
ասել՝
այն
մեհեանները,
որ
{գտանւում}
էին
Աշտիշատ,
Արտաշատ,
Տարօն
եւ
այլ
տեղեր:
ր
գրուածից:
Վարագոյրը
յետ
քարշուեցաւ,
եւ
հերոսը
{գտանւում}
է
թատրոնաբեմի
վերայ։
Ո՛վ
կը
համարձակուի
բերան
բա
ւմ,
ասում
եմ,
մինչ
հայոց
ազգի
հիւանդ
կազմուածքը
{գտանւում}
է
այն
րոպէում,
երբ
յառաջանալու
էր
դարձը
դէպի
առո
դ
խորհրդով
տպած
եւրոպական
գրքերից
ոչ
մինի
մէջ
չեն
{գտանւում}
այդպէս
մի
տեղ
ամփոփուած
այդքան
ընտիր
եւ
գեղեցիկ
ն
իցդ
դուրս,
բայց
դարձեալ
Հիւսիսափայլի
մէջ:
{Գտանւում}
էի
ես
Փարիզում
որպէս
վաճառական
մարդ,
եւ
այդ
գործ
շատ
քաջութիւն
ցոյց
տուեց
հաշուապահը,
որ
տակաւին
{գտանւում}
էր
գործարանի
մէջ:
Սա
կարողանում
էր
մի
հարուածով
անկութեանը
համեմատ։
Հայոց
գերեզմանատունը
{գտանւում}
է
Վագայնկով
արուարձանի
մէջ։
Տպագրական
ին
մբ
տիրում
էր
Գեղամայ
ծովակին,
մինչ
դեռ
Հայաստանը
{գտանւում}
էր
Պարսից
իշխանութեան
տակ։
Գէորգ
Գեղամեանցը,
ին
է
հանգուցեալը,
Աբովեանը
մինչեւ
Փարաքար
գեղը,
որ
{գտանւում}
է
Երեւանի
եւ
Էջմիածնի
մէջ,
ունեցել
է
սրտումը
մի
",
-
հանդէպ
են
դուրս
գալիս
աշակերտքը,
որոնց
մէջ
{գտանւում}
էր
մեր
հանգուցեալը։
Այս
անմեղ
մանուկների
սիրտ
կտ
նել,
թէ
դժոխքը
պատած
պաշարած
է
թշնամիներից
եւ
թէ
{գտանւում}
է
պատերազմական
դրութեան
մէջ:
Նոյնիսկ
Ձեր
մռայլու
թափում
էր
նորա
չորացած
շրթունքի
վերայից.
գլուխը
{գտանւում}
էր
ակամայ
եւ
տենդային
ցնցողութեան
մէջ,
ոտքերը
եւ
եւ
իմանալ,
թէ
այս
մարմիններից
որքան
եւ
ինչ
չափով
{գտանւում}
են
ոսկու
մէջ,
կամ
միւս
հասարակ
մետալների
մէջ.
հ
որովհետեւ
ոսկու
բաղկացուցիչ
մասները
շատ
կամ
սակաւ
{գտանւում}
են
միւս
բոլոր
մետալների
մէջ,
եւ
որովհետեւ
սաստիկ
ւ
եւ
դէմքի
ուրախ
ցուցակութեան
մէջ,
որ
համարեա
թէ
{գտանւում}
էր
մի
ջերմախտական-ցնցողական
վիճակում:
Նա
չէր
կար
յն
մարդուն,
որ
նոր
եկել
է
այստեղ
եւ
որ
ամէնուրեք
{գտանւում}
է,
ինչպէ՜ս
է
նորա
անունը...
-
Ո՜ր
մարդը,
ցած
է
իւր
մէջ.
նա
մեռած
է
շրջակայքի
համար,
թէեւ
{գտանւում}
էր
մի
կենդանութեան
պատկեր
ունեցող
կեղեւի
մէջ:
Մի
ւ
չէ
Հայոց
ազգի
սրտից,
քանի
նորա
լուսաւորութիւնը
{գտանւում}
է
այդպիսի
վիճակում,
ինչպէս
այսօր:
Թողած
ուսանել
եր
փեսան...
Համաձայնեցէք
ինքներդ.
ձեր
դուստրը
{գտանւում}
է
պատանեկութեան
հասակում.
նա
սովորած
լինելով
քնք
գործողութեան
հետեւանքը
չէ,
որ
այսօր
ձեր
դուստրը
{գտանւում}
է
այդ
վիճակում:
Յայտնի
բան
է,
մինչդեռ
ձեր
փեսան
անունովս
Թիւթեանճի-օղլու:
Այսպէս
ահա
սորա
տունը
{գտանւում}
էր
մի
աննշան
փողոցի
մէջ,
քաղաքի
ծայրումը.
շինու
առը:
Դերվիշը
պատասխանում
է,
թէ
քանի
այն
մատանին
{գտանւում}
է
մեր
ցեղապետի
մօտ,
եօթն
մարդ
պիտի
մեր
ցեղից
ժամ
։
Աշակերտներից
երկու
երկու
ուղարկեց
նա
Մօրէա,
որ
{գտանւում}
էր
Վենետիկեան
հասարակապետութեան
ձեռքումը
եւ
ինքը
Լազարու
միաբանութիւնը,
որովհետեւ
Վիեննայումը
եւս
{գտանւում}
են
Մխիթարեանք,
որ
կազմում
են
այժմ
առանձին
միաբան
ապանքը
իւրեանց
վերայից,
այդ
ազգերը,
ասում
ենք,
{գտանւում}
են
ստրկական
կրօնի
ազդեցութեան
տակ։
Դարձուր,
սիր
մար
գին
կամ
տարեկան
վարձ։
Այդ
միջոցին
Հռովմի
մէջ
{գտանւում}
էր
մի
երիտասարդ
մարդ,
որ
Գրիգոր
պապի
նամակներից
կրտիչ
Աւգերեանին
եւ
հայր
Իգնատիոս
Փափազեանին,
որ
{գտանւում}
էին
Հռովմի
մէջ,
"
Վահան
հաւատոյ
"
անունով
Չամչեա
սիացիք
մի
քանի
օրից
յետոյ
քաղաքը
առին։
Իգնատիոսը
{գտանւում}
էր
թշնամիների
մեծահոգի
խնամածութեան
տակ
եւ
վերջապ
ծպտեալ
կերպարանքով
ման
էին
գալիս
նորա
քամակից
եւ
{գտանւում}
էին
նորա
աշակերտների
համարում։
Այս
պատճառով
նորա
էին
Աստուածային
հոգուն,
որոշեց
Փարիզ
գնալ,
ուր
{գտանւում}
էր
Եւրոպայի
մէջ
հռչակուած
Համալսարանի
Աստուածաբան
րս
գրել
այստեղ
նորա
բոլոր
ճառը,
որ
ամբողջ
գրուած
{գտանւում}
է
Paolo
Sarpiի
շարադրութենների
մէջ
"
Histoire
du
երկու
թշնամացած
կողմերը։
Կանիզի
Յիսուսեանը,
որ
{գտանւում}
էր
Կայսրի
մօտ,
ամենայն
հնար
գործ
էր
դնում,
որ
Պ
վ
Իգնատիոսը
դիմեց
դէպի
Լօտարինգեան
Կարդինալը,
որ
{գտանւում}
էր
այն
ժամանակ
Հռովմում
եւ
որ
շատ
հարուստ
եւ
երեւ
ին,
իսկ
Գաւառականները՝
Գեներալին։
Գեներալի
մօտ
{գտանւում}
էին
միշտ
չորս
օգնական,
որ
Կարգի
խորհրդածութենով
յլեւս
չորս
մարդ՝
անկախ
մնալով
Կարգի
հաճութենից։
{Գտանւում}
էին
նոյնպէս
Գեներալ-Քարտուղար
եւ
գլխաւոր
խորհրդակ
ապէս։
Բայց
Պապի
կամ
այլ
Պապական
Տէրութենների
մօտ
{գտանւում}
էին
Կարգի
իրաւունքների
Գեներալ-Պաշտպանքը
(genera
էր
Յիսուսեանների
դատողութեամբ,
որոնք
փոքր
թէ
շատ
{գտանւում}
էին
Գեներալի
ազդեցութեան
տակ,
ուրեմն
երբէք
չէր
պ
ուղեւորեցաւ
շուտով
դէպի
մարգարտաբեր
ծովեզրը,
ուր
{գտանւում}
էին
Պօրտուգալացոց
գաղթականքը։
Այնտեղի
բնակիչքը
հ
ւեցաւ
մի
Պօրտուգալացի
հարուստ
վաճառական։
Կսաւիէն
{գտանւում}
էր
նորա
մարդերի
մէջ։
1552
թուականին
դեսպանութիւն
եւ
հազարամեայ
սովորութիւնքը,
որպիսի
դրութեան
մէջ
{գտանւում}
էին
Քրիստոնէութեան
առաջին
քարոզիչքը
Հռովմում
դէպի
իմիայն
յարմարուելով
տեղի
հանգամանքներին,
որի
մէջ
{գտանւում}
էին։
Այս
գործերից
մի
քանիսը
մանաւանդ
արժանի
են
հ
եանները
եւ
արդարացուց
Յիսուսեան
ընկերութիւնը,
որ
{գտանւում}
էր
Չինաստանի
մէջ։
Այս
բանից
ահա
սկսեց
այն
ար
)
հռչակաւոր
Յիսուսեանի
դաստիարակելովը,
հետեւաբար
{գտանւում}
էր
Յիսուսեան
Կարգի
ազդեցութեան
տակ,
վասն
որոյ
տո
էին
Յիսուսեանների
ձեռքով,
կախւում
էին
նոցանից
եւ
{գտանւում}
էին
ըստ
ամենայնի
նոցա
իշխանութեան
տակ։
Շատ
փոքր
.
"
Պարոննե՛ր,
այս
սուրը
դեռ
մերկ
չէ,
դեռեւս
նա
{գտանւում}
է
պատեանի
մէջ։
Եթէ
այսօր,
այս
ժողովքի
մէջ,
թագ
իւնը։
Լուդովիկոս
XIV-ը
ծերութեան
ժամանակումը
{գտանւում}
էր
իւր
խոստովանահօր
եւ
այլ
Պալատական
Յանսէնեաններ
սնակից
էին
Փարիզի
հռչակաւոր
տիկինները,
որոնց
մէջ
{գտանւում}
էր
այն
ժամանակուայ
երեւելի
գեղեցիկներից
Բերրիեան
պիտոյ
է
երեւակայել
իւր
անձը
եւ
այն
առարկաները,
որ
{գտանւում}
են
նորա
մէջ։
Պարբերութիւն
(Punctum)
երեւակայած
պա
ըլլա,
ես
քուն
չիմ
այս
տեղն:
Ասոր
հնարը
այսպիսով
{գտանք},
ամմա
արի
նայինք
վեզիր
յաղիին
եւ,
մամաս
կեբերնը
նչպէ՞ս
ուրախացանք՝
տեսանելով
միմեանց,
կարծես
թէ
{գտանք}
մեր
սրտի
ազգականը:
Նա
պատմեց
ինձ,
որ
Մարիեն
տութիւն,
դու
ապականութեան
դարումը
Թեբայի
անապատը
{գտար}
քեզ
ապաստանարան,
այժմ
ու՞ր
պէտք
է
ապաւինիս
քո
ան
նթերցեալ
եղեւ
ի
լուր
բոլոր
ժողովականաց,
եւ
ոչ
ոք
{գտաւ}
ընդդէմ
դարձող
պարբերական
բանից
թղթոյն:
Այլ
յորժա
ներեւոյթս
սրովբէից
Օրհներգուաց
երգակից
{Գտաւ}
Քեզ
յերեքսրբեանն:
Հայեա՛ց,
Տէ՛ր,
ի
լեաց.
ազգն,
բազում
անգամ
նենգեալ
՚ի
պապականաց,
{գտաւ}
եւ
յայս
նուագ
անխրատ,
եւ
իբրեւ
զանդատաստան
ոք
մա
շողերին:
Ուսիր
գոնէ
հոսանքը,
Ինչ
որ
{գտաւ}
Գալուանին:
Թէ
ջրերի
կամ
օդի
Ծա
մ
թէ
նա
նոր
բան
ստացաւ,
այլ
թէ
ինչ
որ
կորցրել
էր
{գտաւ},
նորը
տակաւին
առջեւումն
է:
Բայց
ինչպէս
է
եւ
ինչ
ը
երկու
փայտ
իրար
հետ
քսելով,
աւելի
ետքը
հրացանը
{գտաւ},
ետքը
ֆոսֆորեան
լուցկիք
եւն,
այսօր
այս
վերջինը
ձն
չէր
առնլու,
բայց
նա
իւր
սրամտութեամբ
ճանապարհ
{գտաւ}
եւ
գլուխ
բերեց
կոնդակը:
Պապը
իմացաւ
այս
բան
վերադառնալով
Սիւնեաց
երկրից,
նա
տակաւին
կենդանի
{գտաւ}
Սուրբ
Յովհան
Մանդակունուն,
որ
վախճանեցաւ
կա՛մ
նո
մեղեդի:
Պ.
Շաքարեանցը
երկար
որոնելուց
յետոյ
{գտաւ}
Մանթուխեանցի
գրչագիրը
եւ
ինքնաբաւական
կերպով
եկաւ
,
Շաքարեանցը
ունէր
մի
փոքր
կարողութիւն:
Բայց
երբ
{գտաւ}
ոսկի
շինելու
գաղտնիքը,
Շաքարեանցը
սկսեց
նայել
Մա
ատագով
երեւէր
Հայոց։
Ի
ժամանակի
սորա
յառաջիկայից
{գտաւ}
Հ.
Միքայէլ
Չամչեան,
որ
եւ
'ի
բազում
ժամանակս
շր
ձեռս
Քօլլեճեանց.
եւ
սակայն
միաբանութիւնն
ջատագով
{գտաւ}
Հ.
Միքայէլի,
եւ
հնարիւք
իմն
ազատեաց
զնա։
Ի
նմի
տ
հաւատոյ
դաւանութիւնք,
եւ
այժմ
զիա՞րդ
մոլորամիտ
{գտաւ}
։
Պատմագիրք
Հայոց
իբր
երեսուն
ամօք
յառաջ
'ի
լ
եթէ
այս
ազգ
մինչեւ
ցաւուրս
սրբազան
քահանայապետիդ
{գտաւ}
հարազատ
եւ
հաւատարիմ
որդի
սուրբ
եկեղեցւոյ,
ուրեմ
ցւոյն
Քրիստոսի
ի
Տարօն,
յորոյ
ի
հաստատիլ
եւ
ինքն
{գտաւ}
գործակից
սրբոյն
Գրիգորի:
Զսոյն
զայս
գիր
շարունակ
ազան
թարգմանութեանց
Մեծին
Մովսիսի,
յորոց
անպարապ
{գտաւ}
այրն
Աստուծոյ
gխորին
ալեւորութիւն,
դուցէ
եւ
այս
ար
Վարդանայ
Մամիկոնէի
սպարապետի
Հայոց,
ընդ
որում
{գտաւ}
ի
խռան
մարտին
ընդդէմ
Յազկերտի
Երկրորդի
Պարսից
արք
որում,
որպէս
եւ
կանխեցաք
ասել,
ինքնին
հեղինակս
{գտաւ}
անձամբ
անձին
ականատես
վկայ:
Զայս
պատմութիւն
գրեա
ամբ
առ
այլ
հոծ
եւ
հարուստ
դարս,
անբերրի
եւ
ամուլ
{գտաւ}
ի
ծննդականութենէ,
սակայն
բարձեալ
տանի
ի
գիրկս
իւ
,
զճարտասանութիւն
եւ
զայլ
հռետորական
ճառս,
վարժ
{գտաւ}
սա
ի
դպրութեան
հելլենականին,
եւ
առաւել
եւս՝
ակա
այնինչ
զօգնութիւն
եգիտ
յօտարաց,
[ի
հարկէ
ստիպեալ
{գտաւ}
՝
այնուհետեւ
պաշտել
եւ
զդաւանութիւն
որո՛ց՝
հիւրա
յ
նոր
հայախօսութեանն,
եւ
թէ
առողջ
դատողութեամբ,
{գտաւ}
ցայս
վայր
պտղաւէտ
եւ
օգտակար
եւ
րստ
այսոցիկ
անժխտ
իւսն,
ո՞վ
հիւանդութեանս
մտաց,
ցայն
վայր
յետնեալ
{գտաւ}
ի
ճշմարտութենէ
առ
անձնապահութեան
եւ
եթ...
զի
ո
ն
զհայելի
սուրբ,
արար
նա,
զոր
ինչ
կարաց,
սիրող
{գտաւ}
զաւակաց
ազգի,
սիրող
լուսաւորութեան
եւ
հանգուցիչ
րեցին
նորան
նոյն
րոպէին։
Յակոբ-Կլեմանը
ժամանակ
չ'
{գտաւ}
իւր
խորհրդակիցքը
յայտնելու։
Յիսուսեան
աբեղայ
րծքը,
միւսը
դէպի
թիկունքը։
Ողորմելի
Րիշիէ
ճար
չ'
{գտաւ},
որ
չ'ստորագրէ
արդէն
պատրաստուած
իւր
գրքի
հերքու
ւմ
է
"
առածը
մերժուեցաւ,
այն
օրից,
երբ
Նիւտօնը
{գտաւ}
կենտրոնական
առաձգութեան
օրէնքը,
այդ
օրերից
բռնած
Հիւսիսափայլ
օրագիրս
այլեւ
զօրինակս
եղեալս
առ
իս,
{գտաք}
ստուգիւ,
թէ
յերկրորդ
թղթի
գտանի
սսորագրութիւն
մի
լ
զբնագիր
կտակին
եւ
երկրորդ
թղթոյն,
այլ
եւ
յայնմ
{գտաք}
զերկուս
վկայս:
Իբրեւ
այսպէս
խուճապէաք,
դիմեց
մեմատ,
անշուշտ,
ամեն
տողերուն
մէջը
մէյմէկ
իմաստ
{գտաք}
ու
դատեցիք,
մենք
ատոնց
վրայ
ծաղրէն
ուրիշ
ի՞նչ
կր
նչեւ
ցայսր
"
(Ղուկ.,
գլ.
ԻԳ.,
համ.
5)։
"
{Գտաք}
զսա
զի
թիւրէր
զազգս
մեր,
եւ
արգելո՛յր
'ի
տալոյ
հ
ց
յետոյ,
պ.
Յովնաթանեանցը
հարց
արեց.
-
Ինչպէ՛ս
{գտաք}:
-
Չէ
կարելի
գովել,
-
պատասխանեց
բժշկապետը
լ
ի
տեսութենէ
Ձերմէ,
ի
թախիծ
համակիմ,
եւ
ոչ
զոք
{գտեալ}
իմ
սրտակից,
որպէս
Ձերդ
եղբայրութիւն
կարեկից
էր
մ
նց
աստանօր
մերկապարանոց
յայտնի,
որ
տակաւին
անգէտ
{գտեալ}
զինէն
եւ
զիմս
մականուանէ
հայրենւոյ
որ
է
Նալպանտեա
լ
հոգեւոր
կոչմանն
ապիկար
զանձս
առ
սպասակարկութիւն
{գտեալ}
աստուածեան
տաճարին.
այսու
մտօք
մատուցեալ
զխնդիր
տինսկին,
ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն:
Շնորհս
{գտեալ}
մատուցանել
զթուղթ
վեհափառ
հայրապետին
ամենայն
Հայո
տեսանել
եթէ
գուցէ
ինչ
նամակ
կամ
գիր
ի
Ռուսսիոյ
եւ
{գտեալ}
յիրաւի
զքանի
մի
նամականիս
բարեկամաց
տողելոց
ի
Նախ
րջոյ,
եթէ
Խորենացին
Մովսէս
ողբոց
իւրոց
զհակառակն
{գտեալ}
գրեսցէ,
յայնժամ
գոյ
յոյս
կենդանութեան
մօրս
թշուա
ովութեան։
Նոյնպէս
ամենայն
ստացուած
եւ
իմ
անուամբ
{գտեալ}
տներ,
գետին
եւ
կամ
այլ
շինուածք
որքան
եւ
ներկայ
ն
վաճառել
կամ
գրաւ
դնել
զիմ
անուամբ
եւ
ստացուածով
{գտեալ}
տներն
եւ
այլ:
Եւ
կամ
ի
կողմանէ
այսոցիկ
հախսայ
վե
մ,
նոյնպէս
եւ
ի
ժամանակս
յայնոսիկ
ոչ
երբէք
կարող
{գտեալ}
արմատ
արձակել
ի
սիրտ
եւ
ի
հոգի
ժողովրդեան,
այլ
մ
բարբառ
հասկանալի
առ
հասարակ
այլ
ի
սմին
հակառակ
է
{գտեալ}
զմուտ
նորոյ
աշխարհի,
ծաղկեցան
եւ
ծաղկին
օր
ըստ
օ
եւ
թողուլ:
Երանի՜
թէ
եւ
ի
մերայոց
ոք
նախանձաւոր
{գտեալ}
տարածելոյ
զբանն
Աստուծոյ,
առողջ
հոգւով,
եւ
հմու
Սահակ
զելս
խորհել
իրացն,
այլ
եւ
զնա
ինքն
զսուրբն
{գտեալ}
ի
նոյն
անձուկ
ճենճերեալ,
դառնայ
յառանձնութեանն
վ
րկանեն
ի
թարգմանել
եւ
ի
գրել:
Նախանձաւոր
գործոցս
{գտեալ}
աշակերտակցաց
նոցա,
որոց
անուանքն
Ղեւոնդ
եւ
Կորիւ
ար
անցանէ,
առանց
թողլոյ
մեզ
զկնիք
հետոց
նշանաւոր
{գտեալ}
միայն
վերանորոգութեամբ
տումարին
ի
ձեռն
Մովսիսի
Եր
զգաղափարս
մաքուր
գրոց,
վասն
որոյ
զայր
հաւատարիմ
{գտեալ}
զՄատթէոս
Ծարեցի
առաքէ
ի
Վենետիկ,
ի
Հռովմ
եւ
Ամստ
ի
Վենետիկ,
ի
Հռովմ
եւ
Ամստերդամ,
որ
ի
վերջնումս
{գտեալ}
զայր
արհեստագէտ,
փորագրել
տայ
զտառսն
եւ
անկեալ
ը
եր
Զմիւռնացի,
անհաւան
ընդ
ճշմարտախօսութիւն
մեր
`
{գտեալ},
մատնացոյց
եղիցի
մեզ
յիւր
փոքրիկ
տետրակս
եւ
"
Հա
արիմք
մանրախուզիւ
դատապարտել
զկարծիսդ,
ներողամիտ
{գտեալ}
առնս
վասն
այն
միայն,
զի
անտեղեակ
էր
այլոց
լեզուա
զպարտականութիւն
իւր
եւ
ընկերին,
եւ
այսպէս
աջակից
{գտեալ}
միմեանց՝
նորոգէին
փոքր
մի
զհոգեկան
կենդանութիւն
ոսել
ենք
եւ
հայկական
տորոնի
լատինական
անունը
չենք
{գտել},
համենայն
դեպս
եղբայրաբար
սեղմում
եմ
ձեռքը:
Ինչ
ցից
կարելի
է
իմանալ,
թե
ինչ
տեսակ
բույսերի
վրա
է
{գտել}
հանգուցյալը
[այդ
միջատները],
իսկ
եթե
այդ
մարդիկ
անարգա՛նք
Զմյուռնիայի
հայ
հասարակության,
որ
չէին
{գտել}
մի
այլ
պատգամավոր
բացի
նրանից:
Ինչպես
էլ
որ
լինի
ազել
է
կոկորդիս
ցավը,
ուր
բժիշկը
կարմրություն
էր
{գտել}:
Հույս
ունիմ,
որ
վաղը
միանգամայն
առողջ
կզգամ
ին
"
Սորան
նայի՛ր՝
ինչեր
է
խօսում.
անծանօթ
մարդ
է
{գտել},
քամիներ
է
փչում:
Դա
ո՛չ
մի
ժամանակ
որդի
չէ
մու
ութիւնը
եւս
ձգում
եմ
երկբայութեան
տակ:
Ձեր
որդին
{գտել}
է
իւր
հետ
խօսողք
միայն,
որ,
քաղաքագէտ
մարդիկ
լի
նակին,
որ
ստացուել
էր
Կոստանդնուպօլսից,
շնորհ
է
{գտել}
՝
մատուցանելու
Նոցին
Կայսերական
Մեծութեններին,
Թ
Պոլիս
ամէն
տեսակ
մարդերից
ցուրտ
ընդունելութիւն
է
{գտել}
այդ
գրուածքը,
իսկ
մեր
վերայ
այդչափ
եւս
տպաւորութ
թուականներին
տպուել
է
Մոսկուայում։
Այս
գրքի
մէջ
{գտել}
է
այդ
թիֆլիզեցի
հայ
սխօլաստիկը
սխալներ),
եւ
թ
աս։
Շահխաթունեան
Յովհաննէս
սրբազան
եպիսկոպոսը
{գտել}
է
այս
Թուղթը
Փարպեցու
Պատմութեան
քամակում։
Յա
ում.
"
Եւ
դու
(Վահան)
յայց
ելեալ
խնդրել
զիս
եւ
{գտել}
յաշխարհին
յայնմ
ածէր
'ի
տուն
ո՛չ
իբրեւ
զաղքատ
զոք
էր
քարշում
գետնի
վերայ:
Նորա
ծառայքը,
շատ
անգամ
{գտել}
են
ախոռի
մէջ,
այդ
բոլորշի
գծի
կենտրոնում
մի
մորթ
,
այնուամենայնիւ
յանձնառու
չեմ
գնալ.
ես
ձրի
չեմ
{գտել}
իմ
կեանքը,
որ
յիմարաբար
վտանգի
մէջ
ձգեմ:
Մի
վաղուց
պատրաստել
էի:
Երէկ
երեկոյեան,
սպասաւորս
{գտել}
էր
մի
այդպիսի
հաւ,
եւ
այնպէս
ուրախ
էի
դորա
վերայ
եզ,
թէ
մի
քանի
Ալքիմիկոսք
կարող
են
ոսկի
շինել
եւ
{գտել}
են
այն
դեղը,
որի
օգնութեամբ
կարելի
է
քանի
հարիւր
փոխանակ
յաւելացրել
էր
ջուր
եւ
թէյ,
որով
հազիւ
թէ
{գտել}
էր
իւր
կարգը,
նշանակում
է
թէ
որքա՞ն
շաքար
պիտոյ
ապականութեան
Հայերի
մէջ,
որ
փոքր
ի
շատէ
ոտքի
տեղ
{գտել}
էր
Հայաստանում
դեռեւս
13-երորդ
դարումը
մինչ
կատար
վանականների
մի
յօրինուածք
է
եւ
իբր
հաւանութիւն
է
{գտել}
Էջմիածնի
ծայրագոյն
պատրիարք
Կարապետ
Ուլնեցու
կողմ
մէջ,
սրտի
անխարդախ
եւ
անկեղծ
խոստովանութիւնը
չէ
{գտել}
տակաւին
այն
գնահատութիւնը,
որ
արժանի
էր
նորան
մի
ոյ
աջոյն
համբույր
շատ
Ի
6-ն
ամսույս
շնորհս
{գտի}
ստանալ
զարձակեալն
՚ի
վեհափառութենէդ
կոնդակ
օրհնու
քայէլ.
բազում
ինչ
ամենայն
իրօք
հայեցեալ
իս
Հայոց
{գտի}
զնոսա
առաւել
քան
զքսան
միլիոն),
ահ
կալաւ
զ
.
կրկին
հայեցայ
եւ
տեսի
զազգն
իբրեւ
զոսկի,
բայց
{գտի}
զնոսա
խառնուրդ
պղնձի
եւ
կապարի,
եւ
յառաւելն
ուշա
իւնը,
օրէնքները,
մարդկութեան
կեանքի
երեւոյթքը,
{գտի՛ր}
պէտքերը,
ճանչցիր
պէտքերը
լցնելու
հնարները
եւ
կը
լու.
պատճառ,
ինքը
գրողը
եւս
չէ
հասկացել:
-
{Գտի՛ր}
իմ
համար
մեր
անիծեալներից,
այս
ինքնահաւանի
տեղ
մ
ինձմեն
առողջությանս
մասին.
ինչ
գրելուս
ես
ալ
չի
{գտիմ},
միայն
կանուխվանեն
պեթեր
չիմ,
քիչ
մը
աղեկ
ալ
իմ
ւանն
Սուրմակայ
ժողովեալ
հայրապետացն
Հայոց
խնդրեալ
{գտին}
քահանայ
ոմն
Յովսէփ
անուն...
եւ
հրամանաւ
Վարդանայ
'ի
Կոստանդնուպօլիս
վասն
այսորիկ
իրաց,
Մխիթարեանք
{գտին}
հնարս,
վասն
որոյ
եւ
թեթեւացան
ոչ
սակաւ,
որով
եւ
զայսքան
ամս
ընթերցան
եւ
քննեցին
թշնամիք
եւ
ինչ
ոչ
{գտին},
ա՞յժմ
գտանեն։
Եւ
զի՞նչ
արդեօք
այն
իցէ
մախանք-
խնդրիր
Շլոսսերը,
կարծեմ
նա
ուներ,
իսկ
եթե
ոչ՝
{գտիր}
ինձ
համար
Մակոլեյի
երկերի
լիակատար
ժողովածուն,
ո
նողորմած
կայսեր
եւ
արձակեալ
ի
հոգեւորական
կոչմանէ
{գտից}
զայլ
եղանակ
կենաց
ըստ
հասարակեալ
օրինաց:
Խոնա
որհք,
ինչ
ճարտարութիւն,
խելքդ
ինչ
է
կտրում։
Կը
{գտնե՞ս}
մի
հատ
Իտալացի,
որ
թողնի
իր
հարսնացուն
միմիայն
ա
ի
մարդ
կլինեի,
եթե
կարողանայի
իմ
ընտանյաց
կողմից
{գտնել}
այնքան
սեր,
ինչքան
ես
ունեի:
Ես
ամոթ
կհամարի
ւ
"
Վերք
Հայաստանին"։
Մինչեւ
երեքշաբթի
կարելի
է
{գտնել}
ընկերների.
մոտ:
Չէ՞
որ
հանրային
գրադարանից
գրքե
ելու
հարկ
չեմ
զգում,
որովհետեւ
ես
դրանց
կարող
եմ
{գտնել}
5-րդ
կամ
հաջորդ
դարերի
ամեն
մի
կլասիկ
երկում,
բա
ւտվում
է,
այնինչ
հին
լեզվում
ոչ
մի
տեղ
չի
կարելի
{գտնել}
նման
ձեւ:
Գավառաբարբառներն
ընդհանուր
լեզվին
դիկ
չկան,
կարելի
է
նրանք
(միջատները)
որոնել
ու
{գտնել}.
չէ՞
որ՝
եթե
նրանք
ապրել
են
այնտեղ
մինչեւ
հիշյա
լուծական
մասը
եւ
ներածությունը,
որտեղ
եւ
կարող
է
{գտնել}
ամեն
տեսակ
հարցմունքների
պատասխանը
իմ
ուղղության
աջարկութեամբ,
կարող
է
հազարաւոր
կամաւոր
զինուորք
{գտնել}
Անգլիոյ
մէջ,
եւ
այն
ինչպէ՛ս
զինուորք:
Զինուորք
տիւ
չէ,
դոքա
երեխայական
գաղափարներ
են,
այլ
հնար
{գտնել}
իւր
կեանքը
եւ
գոյութիւնը
ապահովելու
համար:
Եւ
հա
Եւ
մի
այդպիսի
վատաբաղդ
մարդու
համար
հեշտ
չէ
նաեւ
{գտնել}
մի
պարոն,
որ
յօժարէր
ընդունել
նորան
իւր
մօտ:
Յի
Հայաստան
աշխարհ.
Նա
անյագ
սիրեց,
{Գտնել}
մի
հնար
Խիստ
շատ
աշխատեց,
Որ
իւր
աղօթք
եւ
բնական
ճամփան,
մարդասէր
հնարներ,
թէ
կարող
ես
{գտնել},
որ
մարդը
տուն
գտնէ,
հաց
ունենայ,
մերկութիւնը
էր,
նախանձի
պատճառով,
շատերը
կը
կամենային
հնարք
{գտնել},
որ
Տիրոջդ
արած
լաւութեան
տեղը
բարի
չհատուցանէին
տի
չմոռանար
այս
եւ
53-դ
երեսում,
երբ
հարկաւոր
էր
{գտնել}
այն
կաթողիկոսի
անունը,
եթէ
անպատճառ
պիտի
կաթողիկ
ին
ուշադրութեամբ
ականճ
դնողը
կարող
է
տարբերութիւն
{գտնել}
։
Պ.
Աբովեանի
Վէրք
Հայաստանին
եւ
պ.
Պռօշեանցի
Սօս
ն,
-
պատասխանեց
վախեցած
դեւը,
-
լաւը
չկարողացայ
{գտնել}.
իրաւ
է,
շարադրութիւնքը
բաւական
հին
բաներ
են,
բանալ
մետալների
դէպի
ոսկի
փոխարկելու
գաղտնիքը
եւ
{գտնել}
ընդհանուր
դեղը
-
կենսական
կաթիլը:
Եւ
արդարեւ
Ջեբ
ջ
կարելի
էր
է՛լ
մի
քանի
այսպիսի
ցնդի
աւանդութիւնք
{գտնել},
բայց
իրաւն
ասենք,
ձանձրացանք
այս
յիմար
բաներից
նպէս
ուրիշը
ազատ
է
այլապէս
կարծել:
Եւ
թէ
կարող
է
{գտնել}
մի
ճանապարհ,
որ
եւ
բուն
հայկաբանութեամբ
խոսէր
եւ
կարւում
կամ
լուացւում։
Կարող
ես,
կրկնում
ենք,
{գտնել}
գո՛նէ
մէկ
մարդ,
որ
լսէ
քեզ
եւ,
վերացական
գեղեցկ
արում,
կամ
չէ
կարելի,
առանձին
առանձին
քննելով,
{գտնել}
մի
մեծ
տարբերութիւն,
բայց
գումարի
պատասխանը
ստոր
րոնք
նախապատմական
ժամանակներից
որեւէ
մի
փոքրիկ
իր
{գտնելով},
հաստատապես
վերականգնում
են
վաղուց
անհետացած
իրա
տքով,
Պոմպեյի
կամ
Հերկուլանումի
ավերակների
տակից
{գտնելով}
մի
ժանգոտած
մկրատ,
ձեզ
կպատմեն
այդ
մկրատը
գործած
Հավետ
քո
Միշել
Հավելում.
Մի
կտոր
թուղթ
եւս
{գտնելով},
գրում
եմ
այն
բաների
մասին,
ինչի
մասին,
որ
մոռ
օրից
մինչեւ
այսօր,
մինչդեռ
ցամաքահողը
ազատութիւն
{գտնելով}
եւ
կորցնելով
հոգին
բերանը
եկաւ,
Անգլիան,
իր
այն
եաց
աշխարհի
եպիսկոպոսը։
Եւ
դու,
փնտռելով
ինձ
եւ
{գտնելով}
Սիւնեաց
աշխարհում,
տարիր
քո
տունը
ո՛չ
որպէս
մի
տ
տրիարքի
նախագահութեամբ:
Չբաւականանալով
սրանով
եւ
{գտնելով},
որ
Սարգիս
պատրիարքի
երկդիմի
վարքագիծն
այս
խնդրո
կողմ
վազվազել
մի
կտոր
հաց
ճարելու,
մի
բնակութիւն
{գտնելու}
կամ
մերկութիւնը
ծածկելու
համար:
Իմ
ազգասէրը
պատո
ր
միայն
կարող
եմ:
Ես
միանգամայն
գոհ
կլինեմ,
եթե
{գտնեմ}
գեթ
ամենափոքր
արձագանք
ո՛չ
թե
հօգուտ
իմ
աշխատանքի
քը
հարցնողներից
չեմ
եղած,
որ
մի
իշխանութեան
գործ
{գտնեմ},
ո՛չ
երբէ՛ք.
Պատճառ,
ինձ
ատելու
համար
(կարել
մարմնոյ
կենդանութեանը,
բայց
ըստ
որում
այնտեղ
կը
{գտնեն}
սնունդ,
վասն
այսորիկ
եւ
գուբղաների
մէջ
պիտի
մեռա
ակներ,
աւելի
խի՛ստ
եւ
աւելի
զարհուրելի՛
բաներ
կը
{գտնեն}
։
Փրկի՛չը,
գործուածի
մեղք
լինելը
բոլորովին
մի
կո
ւմ:
Որեւէ
մտքի
արտահայտության
լավագույն
ձեւը
եթե
{գտնենք}
որեւէ
գավառում,
մենք
այդ
պետք
է
մտցնենք
լեզվի
մե
Սուր
եղջիւրները
ցցուեն.
Եթէ
փափուկ
քո
բռան
մէջ
{Գտնես}
սրած
դու
մի
ցից
-
Լաւ
դարբնուած
ամուր
մի
տէգ
`
Մ
ր
հարիւր
երեսուն
տարուց
յետոյ
Անգլիան
չպիտի
ածուխ
{գտնէ}
իւր
հողի
մէջ,
ահա
այս
երկու
տարի
է,
որ
"
Երեմիա
ը
խելօք
մարդ
էր,
նա
գիտէր
որ
Պիոսը,
Թէ
կին
{գտնէ},
պիտի
անշուշտ
պաչէ
նորա
ոտները,
Բարկացել
է
դասէր
հնարներ,
թէ
կարող
ես
գտնել,
որ
մարդը
տուն
{գտնէ},
հաց
ունենայ,
մերկութիւնը
ծածկէ,
բնութեան
պարտ
հետեւանքներ:
Այս
պատճառով,
եթէ
նաեւ
յաջողութիւն
{գտնէ}
խնդիրը
(bill),
որի
մասին
է
այժմ
վէճը,
եւ
ճանա
թիւնք
եւ
մինչեւ
անգամ
աստուածընդդէմ
հայհոյութիւնք
{գտնէ},
երբ
խօսք
է
լինում
աստուծու
աչքի,
ձեռքի,
կամ
բ
մարդը
էլ
գեղեցկութեան
չի
նայիլ,
միայն
թէ
մի
բան
{գտնէ},
որի
մէջ
պատսպարէ
իր
անձը
ու
չպաղի
սատկած
ձուկի
պէս,
քաղցածը
էլ
համին
չի
նայիլ
միայն
թէ
ուտելիք
{գտնէ},
իսկ
երբ
մարդը
հոգացել
էր
բոլոր
էական
պէտքերը,
գուցէ
մի
պարոն
ոք
մին
ես,
այլ
եւ
քո
ծառան,
եթէ
{գտնէ}
այդ
փիլիսոփայական
քարը,
ես
ոչ
միայն
"
աշակերտիմ
ն
պալատականները
եւ
դժոխային
լրտեսները:
Այստեղ
կը
{գտնէք}
դուք
շատ
հերետիկոսներ,
մեղաւորներ,
որոնք
յարգել
ւից
եկողը
վստահ
Մտնի-ելնի
հեշտ
ու
յարմար
Եւ
կեր
{գտնի}
իրեն
համար:
Ահաւասիկ
եւ
կոյսը
`
տարփագին
Հրապո
սա,
He
xoчy,
Что
такой
ничего
Նա
կը
{գտնի}
տէրտէրցու:
Что
такой
значит.
Երեկոյի
ն
չի
ստանալ,
ազգը
վայ
ու
վագլխով
իրա
կորուստը
չի
{գտնիլ}.
մանկութիւնը
սիրում
է
գգուանք,
սիրում
է
փափկութ
ի
չարչարուին,
չոր
ոսկորից
սաւահի
ոչինչ
չեն
կարող
{գտնիլ}.
շատ
էլ
ասենք
էն
կռւումը
ես
արդար
ըլնիմ.
վա՞յն
ւցել
էր
շատ
ազնիւ
սրտեր
աշխարհի
ամենայն
մաuներում
{գտնուած}
հայերի
մէջ,
եւ
ահա
երեւում
են
մարդիկ,
որ
կամէին
լու:
Կորցուած
ազատութիւնը
երեւում
է
նորանց
որպէս
{գտնուած}
ազատութիւն,
հեղինակութեան
հպատակութիւնը
մինչեւ
ա
են
եւ
այդ
կերպով
գլխացաւութիւն
պատճառելով
ներկայ
{գտնուած}
մարդերին,
արդէն
հերիք
պատճառ
են
դառնում,
որ
նոց
ւ
այլ
միւս
սուրբ
նշաններին,
որ
գրուած
կան
իմ
մօտ
{գտնուած}
գրչագիրների
մէջ.
Այս
անպատճառ
հարկաւոր
է,
որ
այ
եւ
տարերքից,
նորանցից
ջրածինը,
միանալով
օդի
մէջ
{գտնուած}
թթուածնի
հետ,
ջուր
է
դառնում,
եւ
ջերմութեան
միջ
լ
չտրուի
հայերին
`
պատրիարք
ընտրելու
Ռուսաստանում
{գտնուած}
հայ
հոգեւորականութեան
միջից:
Որպէսզի
կարողանար
հ
կանութեան
միասնութիւնը:
Նա
զրկում
է
Ռուսաստանում
{գտնուած}
հայ
եպիսկոպոսներին
Երուսաղէմի
պատրիարք
ընտրուելու
մրոց
է,
այժմ
գրեթէ
աւերակ,
իսկ
երկրորդը
քաղաք)
{գտնուած}
գեղացիք
նկատեցին
մի
օտարոտի
երեւոյթ:
Վերը
յիշուա
աշտցին
`
եօնջէն,
ցորենը.
ամէն
մարդ
էլ
իրան
գեղի
{գտնուածից}
տանում
ա
նրան"։
-
Սօ՛ս
ջան,
-
պատասխանում
լի
լաւ
օրինակ
չունենալով
մեր
ձեռքում՝
գո՛հ
եղանք
{գտնուածով}
։
Յայտնի
է,
թէ
"
առ
'ի
չգոյէ
Աստուծոյ
'ի
մէջ
Իսր
պիտի
պատահի
այս
ամենը,
եւ
չլինի՛
թէ,
անպատրա՛ստ
{գտնուելով},
ձե՛զ
հասած
վշտերից
վախենաք։
Եթէ
ի՛նձ
սիրեցին,
Ուղղակի
կախում
ունենալով
ռուս
կառավարութիւնից
եւ
{գտնուելով}
սրա
հովանաւորութեան
տակ,
նրանք
կարող
են
օգտակար
նդունելուն
համար,
ան
ալ
իր
նախորդաց
ճամբուն
մէջը
{գտնուելուն}
իրաւամբ,
ելաւ
բանադրեց
զարհամարհողս
եւ
աղեկ
ըրաւ
Ենո՛վքը,
որ
օրինաւորապէս
ամուսնացա՛ծ
էր,
հաճո՛յ
{գտնուեցաւ}
Աստուծու
եւ
դէպի
անմահական
վիճակը
փոխուեցաւ։
Նո
ու
առաջ
չնայելով.
միեւնոյն
ժամանակին
բախտաւոր
կը
{գտնուէի},
եթէ
ինձ
եւս
չզոհէիր
քո
մէջ
Բէգզադաների
շարումը
մէջ
երեւել,
դատապարտութեան
արժանի
գործ
չէ,
թէեւ
{գտնուէին}
այդ
հասարակութեան
մէջ,
որ
ժողովում
էր
ղահուէտնու
սկ
մի
քանիսին
էլ
մահից
դէպի
կեանք
եւ
կորստից
դէպի
{գտնուիլ}
եւ
մէջտեղում
լինել
դո՛ւ,
Տէ՛ր
պատճառ
ես
եղած։
Ա
ոտնաչափ
հողը
եւս
հաշուած
է,
իսկ
Ասիոյ
մէջ
կարծեմ
{գտնուին}
տեղեր,
ուր
տասն
տարին
մի
անգամ,
եւ
այն
դիպուածո
թեան
գրեթէ
բառական
թարգմանութիւնն
է,
հարկաւ
պիտի
{գտնուին}
մէջերնին
անոր
կանոնները
ճիշդ
պահողներ,
որ
ըսել
է
նուամտութենից,
որ
ճշմարիտ
քրիստոնէաբար
ներողամիտ
{գտնուիք}
դէպի
մեր
անծանօթ
բարեկամական
համարձակութիւնը
եւ
չ
գումարի:
Նախ՝
համեմատություն
կազմելով,
մենք
{գտնում}
ենք,
որ
Նախիջեւանի
հասարակության
հարաբերությունը
ային
եւ
գործարանային
գործվածքների
շրջանառության,
{գտնում}
ենք,
որ
նրա
հարաբերությունը
կայսրության
ընդհանու
ւում
են
մի
մարդու
գրքի
մէջ,
եւ
ուրիշները
պատրաստ
{գտնում}
են
նորան
եւ
առանց
վերստին
իրենց
անձը
աշխատութեան
երի,
ինչպէս
է
Դուքս
Վելլինգտօնը,
ողորմութիւն
են
{գտնում}
Հեգելից"։
Մեզ
շատ
հասկանալի
է,
թէ
ի՞նչի
հա
ոքա,
արծաթ
եւ
ոսկի,
որ
թէ
ես
մի
ունեւոր
մարդուց
{գտնում}
էի,
որ
թէ
ուզում
էր
մէկը
ձեռք
բերել,
այն
եւս
վա
ի
միջնորդութեամբ
իր
կարիքը
յայտնելով
մերձաւորին՝
{գտնում}
է
իր
համար
օտար
աչք,
օտար
ձեռք
ու
ոտք։
Ստո՛յգ
է
ցաց
օգտին
համար),
թէ
կա՛մ
իւր
իրաւասութեան
տակը
{գտնուող}
քահանայքն
(ըստ
արեւելեան
սովորութեան)
ամուսնացն
որովհետեւ
ամենայն
մաքուր
խղճմտանքով
գործակատար
եմ
{գտնված}
։
Խնդրեմ
ներեցեք,
որ
այսպիսի
հանձնարարությամբ
օրինակին
հետեւին
եւ
այն
անձինք,
որոնց
ձեռքում
է
{գտնվել}
հասարակական
կառավարության
մի
որեւէ
մասը:
Բայց
այ
լու:
Դրա
փոխարեն,
եթե,
դիցուք,
A
անձը
ներկա
է
{գտնվել}
B
ժողովին
եւ
բացակայել
C.
ժողովից,
դրա
փոխարեն
ակ
ֆրանսիական
պալատի
անդամ
է
եղել
եւ
միշտ
ներկա
է
{գտնվել},
մինչդեռ
իր
ներկայացուցչության
ամբողջ
ընթացքում
միայն
մի
պայմանով,
որ
ընկերությունը՝
երախտագետ
{գտնվելով}
նվիրատուների
նկատմամբ՝
դրանով
օժանդակի
իմ
գործին
ա
հայերի
մեջ,
մի
այլ
ազգի
մեջ
երբեք
այս
վիճակում
{գտնվելու}
չէի
ես,
անտեր
եւ
անօգնական,
միմիայն
հուսալով
նա
չի
ապացուցում
երբեք,
որ
նա
իրավունք
չունի
ներկա
{գտնվելու}:
Դրա
փոխարեն,
եթե,
դիցուք,
A
անձը
ներկա
է
գտն
խնդրելու
պես
մի
բան,
որ
իմ
եղբայրը,
անփափկանկատ
{գտնվելու}
հետեւանքով,
անհանգստացրել
է
նրա
ամենաթանկագին
ան
իմանաս
իմ
ողորմելի
վիճակը
եւ
դրությունը,
որի
մեջ
{գտնվեցա}
մինչեւ
այս
րոպես:
Սիրտս
շատ
կոտրած
է,
եւ
ոչի
քան
թէ
նա,
ով
գիշերները
չի
քնում,
որպեսզի
ներկա
{գտնվի}
ժողովներին,
եւ
նա,
ով
հումեդահավի
պես
այնքան
է
արպ
Մակարովիչի
անունով,
որպեսզի
ցանեն
Դոնի
ափում
{գտնվող}
նրա
այգում:
Ինչ
վերաբերում
է
ցանքսի
հսկելուն,
ն
ա
դրանից
կարող
ես
եզրակացնել,
թե
ինչ
վիճակում
եմ
{գտնվում}
ես:
Բայց
չնայած
այս
ամենին,
լաց
չեմ
լինում
եւ
հ
նելով,
չգտա
մի
ճամպրուկ,
որտեղ,
ինչպես
ասացի,
{գտնվում}
էին
սերմերը:
Կարելի
է
դարձյալ
բերել
տալ
Հնդկաստա
[անց
են
կացնում]
իրար
հատող
զուգահեռ
գծեր,
որոնք
{գտնվում}
են
միմյանցից
12
վերշոկ
հեռավորության
վրա,
ահա
այ
նկատմամբ
եւ
վերջինս
հրեաների
նկատմամբ
ներկայումս
{գտնվում}
են
կեղծ
կեցության
մեջ,
եւ
այդպիսի
մոլի
հակառակու
թության
եւ
լուսավորության
ցածր
աստիճանի,
որի
վրա
{գտնվում}
են
այդ
կրոնները
դավանողները:
Կասկած
չկա,
որ
կրո
պ՝
կառքը,
որ
ես
թողել
էի
Մոսկվայում
եւ
որն
այժմ
{գտնվում}
է
Կամենշչիկովի
մոտ,
նորոգման
կարիք
ունի:
Հո
չպե
որովին
չկասկածելով,
թե
իր
կողքին
մահացու
թույն
է
{գտնվում}
դավանափոխության
դեմ՝
թուրքերեն
լեզվով
հանգիստ
շա
մ
եմ
իմանալ
նրա
առողջության
մասին
եւ
թե՝
որտեղ
է
{գտնվում}
այժմ:
Անանիան
նրա
մասին
պետք
է
որ
իմանա.
նա
մոս
թյան
վրա,
թեեւ,
որքան
մեզ
հայտնի
է,
այդ
որդերը
{գտնվում}
են
"
կակտուս
"
ընտանիքին
պատկանող
բույսերի
վրա,
յսերի
վրա,
այնուամենայնիվ,
նա
(որդան
կարմիրը)
{գտնվում}
եւ
աճում
է
Հայաստանում,
Արաքսի
հովտում:
Առաջին
բեր
պիծակ
(opeхотворка)
միջատը.
նրա
լավագույնը
{գտնվում}
է
Զմյուռնիայի
մոտ
եւ
լավագույն
գխտորը
(чернильны
մ
եմ,
D
անձը,
որը
բացակա
էր
B
ժողովից,
ներկա
է
{գտնվում}
C
ժողովին:
Բացակայությունը
կամ
մինչեւ
իսկ
ներկա
ց
մէջ
պարզ
երեւում
է,
թէ
մենք
կանգնած
չենք,
այլ
{գտնվում}
ենք
անդադար
ընթացքի
մէջ,
մեր
կարծիքով՝
դէպի
առա
ազատ
են
իւրեանց
բաժինը
գործել
եւ
մշակել,
քանի
որ
{գտնւում}
են
այն
գեղում
կամ
այն
քաղաքում:
Եւ
եթէ
դու,
լին
սկ
այն
մասը,
որ
դուրս
է
իւր
աշխարհից,
ասել
է
թէ
{գտնւում}
է
գաղթականութեան
եւ
պանդխտութեան
մէջ,
նորան
հրաւ
հասանում
է
բոլորի
գումարը,
ո՛ւր
եւ
որի՛
ձեռքում
{գտնւում}
են
ներկայումս:
Թէպէտեւ
այդ
բաների
մասին
գրաւոր
կ
ռաները
ասացին.
Թագուհին
էլ
գնաց
պարտէզ,
որ
{գտնւում}
էր
տան
մօտին։
Իմ
պապը
երբ
տեսաւ
նորան
անգ
է
տեսնում
այդ
բանի
մէջ:
Անգլիական
տէրութիւնը
{գտնւում}
է
-
եթէ
հաւատանք
գերմանական
փիլիսոփայի
խօսքերին
-
նչ
վիճակի
հասել
էր,
քանի
որ
ձգտողութեան
զսպանակը
{գտնւում}
էր
լաւած
վիճակի
մէջ:
Նա
պիտի
հետ
դառնայ
այն
րոպէ
տեւ
շատ
էր
կառավարել
նա
այդ
վանքը,
թէ
ուր
եւ
իցէ
{գտնւում}
է,
թո՛ղ
հարցանուի
եւ
թո՛ղ
ասէ։
Իսկ
ինչ
որ
կարգե
ը
նա
այնտեղ
էր,
իսկ
այժմ
լսեցի,
թէ
Անդլոյ
մօտ
է
{գտնւում},
ահա
այդ
մարդը
շատ
լաւ
տեղեակ
է
ասած
բաներիս
եւ
Դեռ
լա՛ւ
է,
որ
այս
հեռաւոր
Հիւսիսում
այսքանն
էլ
{գտնւում}
է։
Կրկի՜ն
շնորհակալութիւն
մեր
բարեկամներին.
թէ
Կարմիր
Վարդանի
դրօշի
պարծանքը,
որ
այն
միջոցին
{գտնւում}
էր
նորա
սիրելի
եղբօր
որդու
ձեռքում։
Վաղարշապա
յի
աչքումը,
փառաւորուած
նեռներ,
նոցա
հետ
միասին
{գտնւում}
են
եւ
նոքա,
որոնք
փառաւորեցին
այս
նեռների
անունը
ո՛չ
հարուստ։
Իգնատիոսը
իւր
տասն
տարեկան
հասակում
{գտնւում}
էր
Ֆերդինանդի
եւ
Իզաբելլայի
պալատում
իբրեւ
մանկլա
նչպէս
եւ
Էջմիածնի
վանքը.
եւ
քանի
որ
Ռուսաստանում
{գտնւում}
է
կէս
միլիոն
հայ,
ապա
ուրեմն
Թուրքիան
իր
որոշում
ւրը
նոցանից
օդի
միջնորդութեամբ
առանձնացած
լինելով
{գտնւում}
է
լարուած
վիճակում,
այն
ժամանակ
(նոյնպէս
ասել
ե
եմատել
գիտութեան
այն
վիճակի
հետ,
ինչ
վիճակում
որ
{գտնւում}
է
սա
նորա
թարգմանութեան
միջոցին:
Մեր
յիշած
ֆիզիկ
ո՛ղ
հասնի
մեր
բժիշկ
եղբայրակիցներին,
որ
տասներով
{գտնւում}
են
այսօր
Արարատեան
աշխարհում
եւ
որոնք
ամէն
օր
լսե
իշ
կիտթի,
օ
կիտիշ
կիդէօր):
Թուրքը
եւ
հայը
{գտնւում}
են
այսօր
գրեթէ
միեւնոյն
աշխարհում.
այդ
ազգերը,
է
նորան,
մեզ
հարկաւոր
չէ.
ես
քեզ
ուրիշ
աղջիկ
կը
{գտտնեմ},
Նախիջեւանը
մեծ,
դո՛ւ
կտրիճ
տղայ,
ի՞նչ
կայ.
մ
ն
արձան
կանգնի
փառաւոր,
Քո
գործք,
վաստակք
{գտցեն}
գովեստ
ի
բերանոյ
բիւրաւոր.
Անպարտելի
դու
ի
Զի
որ
զկնին
նորա
գայ՝
Ելցէ
եւ
մտցէ՝
Եւ
ճարակ
{գտցէ}:
Եւ
ահա
կոյս
հրաշաւոր,
Ճոխ
հեշտալեօք
ժողովրդեան
հասկանալ
զլեզու
առաջնոց
Հայկազանց:
Եւ
{գտցէ}
՞
արդեօք
թշուառութիւն
ինչ,
վնաս
որ
եւ
իցէ
ազգի
չա
աստի
չորեքօրեայ
ճանապարհաւ,
ընդ
ովկիան:
Եթէ
{գտցի}
հնար
ինչ,
այս
է,
եթէ
այրն
այն
ունի
զոր
եւ
է
ան
կալաւ
ձեռաց
Սկիզբն
գոլոյ,
եւ
ո՛չ
ինչ
{Գտցի}
ուխտիս
դիմակաց"։
Այլ
սերովբէն,
որ
գիտէր
եցին
հեղինակքն,
գուցէ
մինն
քան
զմիւսն
արժանաւոր
{գտցի}
վճիտ
կամ
խրթին
հայախօսութեամբ:
Այլ
զայսմանէ
չէ
խ
խօսիլ,
գրել,
երգել,
այնպէս
որպէս
զի
հասկացողք
{գտցին}
սակաւք,
որպէս
թէ
որչափ
սակաւ
իցեն
հասկացողք,
այ
Եւ
ընդ
յարկաւ
քո
խորանին
Ասպնջական
թէ
{գտցիս}
Սիրատենչակ
լքեալ
հիգին,
Յաւիտեան
օրհն
զուն
"աշխարհաբար"
է,
ուրեմն
հինը՝
"գրաբար"
եւ
ոչ
"
{գրաբառ}
"։
Յայտնի
է,
թէ
ուղիղ
խօսելով՝
չէ
կարելի
ասել
գրաբ
ի
է,
թէ
ուղիղ
խօսելով՝
չէ
կարելի
ասել
գրաբար,
այլ
{գրաբառ},
ուրեմն
եւ
աշխարհաբառ
եւ
ոչ
աշխարհաբար։
Շտապում
ե
շխարհաբար։
Շտապում
ենք
այդ
պարոններին
իմացնել,
որ
{գրաբառ}
կամ
աշխարհաբառ
խօսքերը
չեն
բաղկացած
գիր
եւ
բառ
կա
լ
է
միայն
բառը,
որով
եւ
դարձել
է
մէկ
բառ
(ածական)
{գրաբառ},
աշխարհաբառ։
Ածական
անունը
երբեմն
վարվում
է
որպէս
ամանակին
ներգործութեանց
",
-
գրում
է
նա,
որ
պարզ
{գրաբառի}
կանոնիցն
էլ
դուրս
եւ
աւելի
միջակ
եւ
խրթին
ոճերի
հ
նից,
եթէ
նոր
լեզուն
"աշխարհաբար"
է,
ուրեմն
հինը՝
"
{գրաբար}
"
եւ
ոչ
"գրաբառ"։
Յայտնի
է,
թէ
ուղիղ
խօսելով՝
չէ
կ
աբառ"։
Յայտնի
է,
թէ
ուղիղ
խօսելով՝
չէ
կարելի
ասել
{գրաբար},
այլ
գրաբառ,
ուրեմն
եւ
աշխարհաբառ
եւ
ոչ
աշխարհաբա
անունը
երբեմն
վարվում
է
որպէս
մակբայ,
ինչպէս
նաեւ
{գրաբար}
եւ
աշխարհաբար
խօսքեր՝
գըրաբառ
խօսել,
աշխարհաբար
գ
մանկունս
սերտել
զուղղականն,
զկոչականն՝
ընդ
նմին
{գրաբար}
դարձեալ
պատասխանել
առ
հարցուածս
վարժապետին՝
ըստ
արթիւք
քո
անձին,
Որ
ոսկէկիր
ըղձաս
լինել
քան
{գրագէտ}
եւ
գիտուն.
Որ
անկասկած
զկուրութեան
զմթութիւ
ը,
որի
վերայ
է
այժմ
մեր
խօսքը,
ազգի
փոքր
ի
շատէ
{գրագէտ}
բազմութեան
եւ
զարգացած
մանուկների
համար,
է
մի
ըն
երնից
խօսելով
մերկացնել
ապագայի
վարագոյրը:
Իբրեւ
{գրագէտ},
իբրեւ
հեղինակ
առաւել
եւս
իրաւունք
չունի
այսպիսի
ն
կան:
Մենք
գրագէտներ
գիտենք
(իրենք
ասում
են
թէ
{գրագէտ}
են),
որ
ժողովրդի
աչքը
բանալը,
հերետիկոսութիւն
որ,
եւ
այս
է
նորա
միտքը,
թէ
ցանկալի
է,
որ
ամէն
{գրագէտ}
իր
երկրում
եղած,
մեր
ազգի
վարքը,
բարքը,
սովորո
աղել
խնամով
եւ
շրջանկատ
ընտրութեամբ։
Եթէ
այժմեան
{գրագէտը}
մի
որոշեալ
գաղափարի
համար
բառի
կամ
ձեւի
է
կարօտ,
ելորդ
է
ասել,
որ
միայն
Տաճկաստանի
առաջնակարգ
հայ
{գրագէտի}
բան
է
նորան
թարգմանելը,
չլինի
թէ
ռուսիացի
հայերը
ան
մէկ
արդիւնքն
էլ.
այսպիսիներ
որքա՜ն
կան:
Մենք
{գրագէտներ}
գիտենք
(իրենք
ասում
են
թէ
գրագէտ
են),
որ
ժողով
նք
կամեցանք,
որ
այս
երկու
խօսքով
պատճառ
տանք
մեր
{գրագէտներին},
որ
թէ
մենք
սխալվում
ենք
այսպէս
կարծելով,
մեր
ս
ի
ազատ
է
միջնադարեան
լուծից,
քան
թէ
մեր
պատուելի
{գրագէտքը}:
Միջին
դարերից
յետոյ
մինչեւ
այսօր
մի
քանի
նոր
դա
եւ
ուսանողներին:
Հակամէտ
եմ
կարծել,
որ
մեր
{գրագէտքը}
կարդալով,
իմ
մինչեւ
այստեղ
առաջ
տարած
խօսքերը,
ւքը
միասին
չեն
կարող
լինել
մի
տեղում,
եւ
եթէ
մեր
{գրագէտքը},
որպէս
սիրելի
է
մեզ
կարծել,
ուզում
են
փարատել
ե
իւնը,
որոնցից
ժողովուրդը
իսպառ
ազատ
է,
բայց
պ.
{գրագէտքը}
քաղաքակրթութեան
անունով
ներս
են
բերում
ազգի
մէջ
ե
էլ
չկայ,
գիտութիւնը
ոտք
չէ
կոխել
Հայաստան,
մեր
{գրագէտքն}
էլ
ջրհեղեղից
առաջ
մնացած
գաղափարների
քարոզ:
Ո՛չ
ինաւոր
աշակերտաց
բարձրագոյն
ուսումնարանին,
լինել
{գրագիր}
ի
հոգեւոր
կառավարութեան
տեղւոյդ,
առ
ի
նովաւ
ապահ
կան
բաների
մէջ.
Մանդինեանց
Տէր
Ստեփանը
քանի
տարի
{գրագիր}
էր
Ներսէս
Կաթողիկոսի
մօտ.
եթէ
նա
ուսումնական,
խ
ն
խնդրում
եմ
հասկանալ,
որ
"
Մեղուի
"
հրատարակողի
{գրագիր}
լինելը
Կաթողիկոսի
մօտ
ոչինչ
ապացոյց
չէ
նորա
գիտնա
նաւ
նստեց,
իւր
հայրենիքը
վերադառնալու:
Երրորդը
{գրագիր}
մտաւ
մի
վաճառականի
հաշուետնում:
Միւսերն
եւս
իւրե
Հռոմէական
եկեղեցու
եռապսակ
պապ
դառնալ:
Գործարանի
{գրագիրը}
եւ
խորհրդական
անդամը,
պապի
մեռանելուց
յետոյ,
ան
ինը
բնա՛ւ
հաշուի
մէջ
չէ
դնում
այդ
Թուղթը
օրինակող
{գրագիրների}
սխալանքը
եւ
դարերի
ծանրութիւնը,
որոնց
տակ
ճնշուե
վ
անունս,
իսկ
այն
թուղթը,
որ
կտա
ձեզ
երկաթուղու
{գրագրանոցը},
կդնեք
մի
ծրարի
մեջ
եւ
կուղարկեք
ինձ,
որ
նորա
զ
ւթեան
անդամոց՝
Կարապետ
եւ
Յովհաննէս
քահանայից
եւ
{գրագրաց}
Եղիա
եւ
1-ոապիոն
դպրաց
եւ
այլոց
հոգեւորականաց,
խ
զի
ողորմելի
աղքատութեամբ
դեգերեալ
ի
դրունս
այլոց
{գրագրութեամբ}
հազիւ
թոշակեմ
զաւուրն
պարէն
եւ
Սինօդն
Էջմիածնի
յե
սմին
քաղաքի
նամանաւանդ
բազմաժամանակեայ
պաշտօնատար
{գրագրութեան}
դմին
Ատենի,
միթէ
չգիտէր
թէ
Ուստայեան
դպիր
Միքայէ
Ռօսսըլըն
առ
այս
գրութիւն
դեսպանին
Ռուսսիոյ,
յետ
{գրագրութեան}
իւրոյ,
ընդ
ներքին
Գերագոյն
Տեսչութեան
Անգլիոյ,
երեսփոխան,
թէ
Այվազովսքի
Գաբրիէլ
վարդապետն,
յետ
{գրագրութեան}
իւրոյ
ընդ
Թադթէոս
եպիսկոպոսին
Ասպահանու
եւ
Հնդկաս
ահանայն
միայն
գիտեմ
գոլ
հեղինակ
այդօրինակ
անպատեհ
{գրագրութեանց},
որով
եւ
յայտնեցան
այդօրինակ
անկանոն
գրութիւնքն
է
իմ
հայեացքը
"
Մեղուի
"
վերայ,
եւ
ես,
անդադար
{գրագրութիւն}
ունենալով
Թիֆլիզի
հետ,
տեսանում
եմ,
որ
այնտեղ
ե
միաւորութեան,
բացել
էր
մի
շարունակ
դաւանաբանական
{գրագրութիւն}
այս
առարկայի
վերայ՝
ուղարկելով
ուրիշների
հետ
Թէո
ն
համար
երաշխաւոր
լինել։
Այդ
մարդիկը
ամենայն
տեղ
{գրագրութիւն}
ունին,
ամենայն
տեղ
ընկերներ
եւ
խորհրդակիցք,
նոք
որ
մեծ
վշտերի
եւ
ցաւերի
պատճառ
պիտոյ
է
լինէր
այս
{գրագրութիւնը},
եւ
անշուշտ
Մկրտիչը
եւս
իմանալու
էր
այս
բանը:
նում
էին
գրաւոր
ստորագրութիւն։
Ամենայն
այս
տեսակ
{գրագրութիւնը}
արգելուած
էին
եւ
փոխանակ
նամակի,
անդամներից
մինը
գիրդ
ստացա,
անչափ
շնորհակալ
եմ,
որ
այդպես
ստեպ
{գրագրություն}
կանես:
Ես
քեզ
ապրիլի
8-ին
մի
ստրախավոյ
նամակ
գրե
չէ:
Սրբազանի
բաները
նույն
դրության
մեջ
են՝
{գրագրություն}
շատ,
բայց
դեռ
բանի
էսենցիալն
չկա,
այս
քանի
օրս
մաղթանքից
հետո
արժան
եմ
համարում
հայտնել,
որ
մեր
{գրագրությունը}
վաղուց
դադարած
լինելով,
ամենեւին
անծանոթ
եմ
Ձեր
րծ
կատարել:
Այլ
եւ
կարեւոր
եւ
ժամանակի
չհամբերող
{գրագրությունք}
կլինին
էլեկտրական
հեռագրով,
գործի
հաշվով,
որովհ
կարելի
է
գտնել
ընկերների.
մոտ:
Չէ՞
որ
հանրային
{գրադարանից}
գրքեր
տուն
չի
տրվում,
հետեւապես
այնտեղից
չի
կարե
Մ.
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ
{ԳՐԱԾ}
ՆԱՄԱԿՆԵՐԸ
ԵՎ
ԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
1846
-1866
1846
ՈՍԻ
ԽԱԶԱՐԵԱՆՑ
ՆՈՒԻՐԵՄ
ԵՂԲԱՅՐԱԿԱՆՆ
ՈՂՋՈՅՆ,
Ձեր
{գրած}
գիրերն
եւ
Կայանուշինն
ստացա
ի
5
հունվարի
եւ
կարդա
եւ
ես
ալ
հուսով
եմ,
որ
դուք
ալ
իմ
ամենայն
փոշտի
{գրած}
գիրերս
կստանաք,
որոնց
մեջն
կհայտնվի
իմ
որպիսությ
իրով
մեզի
հասցէնուք:
Ծանիր,
Խազարոս
եղբայր,
{գրած}
բանիդ
շատ
աղեկներն
կան
հոս
եւ
շատ
աղեկն
կառնում
ե
ԲԱՆԴԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ,
ԳՐԻԳՈՐ
ՂԱԶԱՐԵԱՆ,
{Գրած}
գիրդ
ընկալայ,
եւ
ինչ
որ
գրել
էիր,
կարդալով
իմաց
ամանակ
չունիմ,
բայց
ամիսը
մեկ
կամ
երկու
գիր
միշտ
{գրած}
եմ,
եթե
ձեռքերդ
չի
հասել,
ես
մեղավոր
չեմ,
ժամա
ոռացած
չեմ,
այլ
թե
մինչեւ
այժմ
մին
մինի
գիր
չենք
{գրած},
այդ
ժամանակը
հարկադրել
է::
21.
ՅԱՐՈՒ
որուստի,
ինչպես
մինչեւ
այսօր
իմ
անհոգութենովը
իմ
{գրած}
բաներից
շատերը
այս
կամ
այն
կողմ
ցրված
կորած
են,
որո
ինչքան
որ
այժմ
ձեռումս
ունիմ
այս
տետրակիս
մեջ
{գրած},
ավանդում
եմ
ձեզ,
հուսալով,
որ
ձեզ
մոտ
չէ
կարո
ողջույն
մատուցանելով,
հայտնում
եմ,
որ
այս
գիրս
{գրած}
ժամանակս
աստուծո
ողորմությունովը
ողջ
եւ
առողջ
եմ
շն
եւս
հետներս
էր:
Հույս
ունիմ,
որ
սորանից
առաջ
{գրած}
նամակներս
ստացած
լինիք,
թեպետ
ես
շատ
ժամանակ
է
ո
եյ
Խրիստոֆորիչ
Երեցփոխյանից,
արդյոք
իմ
ստրախավոր
{գրած}
նամակս
ստացե՞լ
է,
թե
ոչ
եւ
խնդրես
որ
պատասխանն
շ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ,
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՂԱԶԱՐՅԱՆ,
Հունվարի
10-ին
{գրած}
սիրո
նամակը
ստացա
երեկի
եւ
կարդալով
իմացա
ձեր
ողջ
:
Մեր
բոլոր
ընտանյացը
սիրո
բարեւ,
Կայանուշին
{գրած}
մի
քանի
տող
գիրը
կարդացի,
շնորհակալ
եմ,
որ
չի
մ
ԵՂԲԱՅՐ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
38,
54,
76
Ձեր
{գրած}
երկու
նամակը,
առաջինն՝
տեղ
հասանելուց
հետո
գրած
լինի։
Հայտնում
եմ
եղբայրությանդ,
որ
ապրիլի
3-ին
{գրած}
սիրո
նամակը
ստացա
եւ
ինչ
որ
գրել
էիր՝
կարդացի,
ՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Մարտի
29-ին
{գրած}
գիրդ
ստացա,
անչափ
շնորհակալ
եմ,
որ
այդպես
ստեպ
ԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
{Գրած}
նամակներդ
ստացել
եմ,
նույնպես
եւ
Ֆեոդր
Միխ[այլով
ՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ,
ՀՈԳԵՀԱՐԱԶԱՏ
ԲԱՐԵԿԱՄ,
Քո
{գրած}
նամակներդ,
երկուքը
պ.
Նազարյանցի
վերա,
երրորդը
րում
եմ
ներողություն
"
Թափառական
Հրեայի
"
ճակատին
{գրած}
երկու
տող
բանիս
համար,
ես
կամեի
դորանով
ցույց
տա
ԵՐ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ
Հարազատ
բարեկամ,
Ձեր
{գրած}
ապահովյալ
նամակը
արձակած
հուլիսի
15-ից,
եթե
չեմ
ի
խորտակեմ
դավաճան
վիշապի
գլուխը:
Իմ
մինչեւ
այժմ
{գրած}
բաները,
թե
իմ
եւ
թե
կոմս
Էմմանուելի
անունով
"
Հյ
,
եթե
մեք
ընդդեմ
հոգեւորականության
ունինք
մի
բան
{գրած},
թո՛ղ
ինքը
Սինոդոսը
նկատել
եւ
գրել
մեզ,
մեք
նոր
19
դեկտեմբեր,
1858,
Մոսկվա
Հ.
Գ.
Սրբազանին
{գրած}
թղթին
օրինակը,
որ
խնդրել
եմ,
ուղարկեցեք
պ.
Սալ
ԴԱՒԹԵԱՆ,
Ահա
ուղարկում
եմ
Ձեզ
տեր
Մովսեսի
ինձ
{գրած}
նամակը,
որով
խոստանում
է
լսել
հարսնացուից
մի
կատ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Հույս
ունիմ,
որ
Մոսկվայից
{գրած}
նամակս
ստացած
լինիս
մինչեւ
այժմ,
եւ
խնդիրքս
կատա
պ.
Հայրապետյանցին
հայտնել,
որի
հոկտեմբերի
9-ին
{գրած}
նամակին
այսօր
պատասխանելով,
մասնավորապես
հայտնեց
ԻՐԵԼԻ
ԵՎ
ՀՈԳԵԿԻՑ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
{Գրած}
ցավակցական
նամակդ
ստանալով
փոքր
չեղավ
իմ
մխիթարու
ԵՂԵՆ
ՂԱԶԱՐՅԱՆ,
Այս
րոպեիս
ստացա
քո
մարտի
13-ի
{գրած}
գիրդ
եւ
կարդալով
իմացա
ձեր
որպիսությունը,
այս
գի
նամակ
ստացածդ
մարդու
չասես,
ըստ
որում
այլոց
չեմ
{գրած},
կվիրավորվին.
հույս
ունիմ
որ
իմ
դեպի
քեզ
այս
բա
հազիվ
կարողացա
այս
չափը
գրել,
քանզի
կաթողիկոսին
{գրած}
թղթիս
պատճենը
օրինակեցի:
Հույս
ունիմ,
որ
ձե
ՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ՂԱԶԱՐ
ՂԱԶԱՐՅԱՆ
Քո
դեկտեմբերի
29-ին
{գրած}
նամակն
այսօր
առավոտյան
ստացա:
Նա
ինձ
ուրախացրեց
կ
երեկոյան
մեծ
հաճությամբ
ստացա
քո
փետրվարի
12-ին
{գրած}
նամակդ
հռչակավոր
հանրագիտական
բառարանի
5-րդ
հատոր
պ.
Պատկանյանին
նրա՝
հայոց
պատմության
վերաբերյալ
{գրած}
հոդվածը:
Ասենք,
ավելի
լավ
հոդվածները՝
արդարացի
տեր]Բ.
Սիրելի
եղբայր,
Քո
այսօրվա
թվով
{գրած}
տոմսակդ
հանրագիտական
բառարանի
պատառիկի
հետ
միասին
ու
խմորեղենը,
իսկ
երեկ
ստացա
ամսիս
4-ին
եւ
6-ին
{գրած}
նամակներդ:
Ցավում
եմ,
որ
տեսակցությունը
չհաջողվ
հետո,
ժամը
1-ին
կեսօրից
անց
ստացա
քո
ամuիս
10-ին
{գրած}
նամակը:
Ես
այն
ժամանակ
չգիտեի,
որ
հենց
երեկ
կոտ
եղբայր,
Երեկ
երեկոյան
ստացա
նույն
երեկվա
թվով
{գրած}
նամակդ:
Այն
գրքերը,
որ
դու
ուղարկել
ես
ինձ
երեք
րի
պ.
պարետին,
ենթադրելով,
որ
ամսույս
15-ին
իմ
{գրած}
նամակի
հետեւանքով,
դու
կգաս
այնտեղ
Լյուիսն
ստանա
արոս
եղբայրս
տեղեկացրել
է
ինձ
քո
դեկտեմբերի
17-ին
{գրած}
նամակի
բովանդակության
մասին:
Վերջապես,
դու
տանն
ակը
ծխախոտի
հետ
միասին.
շնորհակալ
եմ.
Նախիջեւան
{գրած}
նամակներիդ
համար
նույնպես:
Ես
ինքս
մտածում
եմ
մի
ղբայրական
ողջունիվ
hայտ
առնեմ,
որ
հունվարի
11-ից
{գրած}
նամակդ
ստացա
երեկ,
այսինքն
ամսույս
7-ին.
պատճառ
Այս
խնդրի
մեջ,
որ
այսօր
այս
թղթիս
հետ
փոշտ
տվի,
{գրած}
եմ
նույնպես,
որ
եղբորս
Ղազարոսին՝
Սերոբեն
ստացա
մ
Գայանե,
Թե
որ
անցյալ
փոշտի
եղբորս
Ղազարոսին
{գրած}
գիրիս
մեջ
խոստացած
չլինեի,
թե
դիմացի
փոշտով
քեզի
,
գրեմ,
աղջիկը
աչքը
ճամփան
թող
չի
նայի
տեյի:
Քո
{գրած}
գիրդ
որդուդ
Գաբրիելին
գիրին
մեջը,
առի
եւ
ձեր
ողջ
ր
բոլոր
խօսակցութիւնքը
նորա
հետ
այն
եղան,
ինչ
որ
{գրած}
է
Յիշատակարանիս
մէջ:
Այս
խօսակցութեան
մին
բանի
վ
ցէ
պարոն
հրատարակողը
տեղ
չգտանէ
իւր
օրագրի
մէջ
իմ
{գրած}
բաների
համար:
Ես,
ծանօթութիւն
չունելով
ո՛չ
Պ.
Քնարի
եւ
առ
հասարակ
ազգային
երգ
անունով
աշուղների
{գրած}
կամ
ասած
բաների
վերայ,
ընդհանրապէս,
իսկ
դոյն
այ
միւս
բաժինը,
որի
դրօշակի
վերայ
լուսեղէն
տառերով
{գրած}
էր՝
"
ճշմարտութիւն"։
Այդ
ուսումնարանի
չլին
աւերակների
մէջ
դրօշակ,
որի
վերայ
ոսկեղէն
տառերով
{գրած}
է
Ճշմարտութիւն,
իսկ
ճշմարտութիւնը
էր
ինքն
Յիսուս
ենք
տալիս
նոյնպէս
կարդալ
Ղազար
Փարպեցու
նամակը՝
{գրած}
Մամիկոնեանց
տիրոջ
Վահանին,
որովհետեւ
այդտեղից
շա
անցը,
Ղազար
Փարպեցու
Մամիկոնեանց
տիրոջ՝
Վահանին
{գրած}
նամակի
երկու
թերթերը
եւս,
վասն
ի
վերուստ
են
եղած
բեմի
վերայ:
Ձեզ
յայտնի
կը
լինի
Պ.
Շահբէգի՝
ինձ
{գրած}
նամակից,
որ
ես
շատ
սիրում
եմ
այդ
ողբերգութիւնը,
ական
խաղարկութիւնը
կատարուեցաւ
ոչ
այնպէս,
ինչպէս
{գրած}
էր
հեղինակը,
այլ
թէատրոնական
յայտարարութեան
մէջ
____
Մի
այլ
նամակից,
որ
ստացել
եմ
Օշականից՝
{գրած}
Դեկտեմբ.
27-ից
"
Սուրբ
Մեսրոպի
գերեզմանին
այցելո
Ս
ԿՈՄՍ
ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ
Բեռլինից,
Ապրիլի
12-ից
{գրած}
նամակդ,
որով
Քրիստոսի
յարութիւնը
շնորհաւորելուց
նտեղի
զրպարտութիւն՝
մեր
Աստրախանեցի
Հայերի
վերայ
{գրած},
նշմարում
ենք
հեղինակի
կողմից՝
կարդալով
հետեւեա
ում
է
Արարատը:
Սորա
տակ՝
մի
դափնեայ
պսակի
մէջ,
{գրած}
են
հետեւեալ
տառերը՝
Ս.
Գ.
Ա.
Խ.:
Այս
բոլորը
ոչ
կատակաւ:
Գիտենք,
որ
յանուն
Բաբկէնի
վերի
{գրած}
յիշատակութիւննիս,
Մխիթարեան
համախոհաց
իրաւունք
պ
նչեւ
որ
այս
բաները
եղած
չէին,
Հայոց
ուսումնականի
{գրած}
պատմութիւնը
նոյն
բանը
կը
լինի,
ինչ
որ
մինչեւ
այժ
է
տալիս"։
Պարոնը
մինչեւ
այժմ
երկու
տող
բան
{գրած}
մարդ
չէ.
համբերում
էր...
Վերջապէս
"
հատել
ն՝
քրէական
ատենի
ձեռք,
որովհետեւ
ստորագրութեամբ
{գրած}
են
գաւառական
ատենին,
թէ
չեն
կարող
եւ
չպիտի
ներգո
Աբրահամ
Ավետմալն.
նաեւ
ի
թուին
1794-ում
Հայեւար
{գրած}
մին
կտակ
եւս
ամ
գրել
տվել
Տէր
Մարտիրոս
Դաւթին,
ո
իւնեանի
ձեռն,
որ
պարոնին
քաթումն
թալապ
եւս
ունիմ
{գրած}
եւ
մնացեալ
քաթէն
բալանս
41531/2
փարդաւ
քոյր
ջուքա
յի
եւ
բան
Շնորհալւոյն
յԱրարչականին
"
զգեցաւ
որդին
{գրած}
՚ի
վեց
դարուն
մարմին
մեղաց"։
Ուսումն
կրօնական
պ
,
յոյս,
գլխից
մինչեւ
ցած
`
Վերջումը
մահ
է
{գրած}:
Դժբաղդը
այն
միջոցին
Ասաց
հոգուն
9-ին
ստացածիս
պատասխանը:
2-ին
նամակ
ստացայ
1-ից
{գրած},
եղբօրս
եւ
օրիորդ
Մագդալինէի
ստորագրութեամբ:
Ստ
ցայ
եղբօրիցս
15-ից
գրուած,
ուր
յայտնում
են
13-ից
{գրած}
նամակներիս
ստացուելը:
17-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
սի
24-ին:
19-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից
{գրած}
եւ
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
21-ին:
22-
այ
21-ին:
22-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից
{գրած},
որով
ուղարկեց
ձուկ,
բակսիմատ
եւ
փոշտի
թուղթ
եւ
]
հետ:
Բերբ[երեանի]
նամակը
տուի:
Օգոստոսի
28-ից
{գրած}
նամակս
եղբայրս
չէ
ստացել:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշ
օրուայ
թուականով,
որով
յայտնում
է.
ա)
թէ
17-ից
{գրած}
նամակս
դեռ
չէ
ստացել.
երեւի
այս
էլ
10-ի
նամակիս
ին
փոքր
լաւ
է.
այսօր
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
13-ից
{գրած}:
15-ին
իսպառ
լաւ
է.
այսօր
նամակ
գրեցի
եղբօրս:
ն
երկու
նամակ
ստացայ.
ա)
անցեալ
շաբաթինը
`
9-ից
{գրած},
բ)
15
-ից:
17-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚ա
գրեցի
եղբօրս:
28-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
26-ից
{գրած}
թէեւ,
բայց
փոստ
ձգած
28-ին:
28-29
լաւ
անցուցի
գ
9-10
լաւ
էր:
10-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
9-ից
{գրած}
եւ
այսօր
փոստ
տուած
եւ
պատասխանեցի
`
վաղը
տալու
հ
17[երորդ]
բաղնիսը:
17-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{գրած}
16-ից,
բայց
փոստ
ձգած
այսօրից:
17-18
id[em]
18
հրամանը:
Այս
Վարդապետարանն
էր,
որի
վերայ
մեր
{գրած}
բազմիջեան
քննութիւնը
ընդհանուր
հայոց
վեհափառ
կաթո
գտակար
չէին
ինքեան:
Թող
Հ.
Սարգսի
համար
Աբբային
{գրած}
նամակները
վկայէն...
Թէեւ
մարգարէ
չենք,
ղովրդին
հասկանալ
մի
գիտնական
կամ
կանոնաւոր
կերպով
{գրած}
բան.
սորա
ապացոյցը
տեսնում
ենք
մենք
եւ
կարող
ենք
տող,
չկայ
մէկ
խօսք,
որ
"
Հիւսիսափայլի
"
գրիչքը
{գրած}
լինէին
առանց
չափելու
եւ
կշռելու.
ուրիշ
խնդիր
է,
Հարգարժան
պրոֆեսորը,
որը
նոր
հայերեն
լեզվով
{գրած}
իր
բազմաթիվ
աշխատությունների
գիտական
առաջաբաններո
նում
ենք
մեք
բաւական
երկար
ու
պարունակ
թեթեւ
ոճով
{գրած}
ճառեր
այն
բանի
վերայ,
թէ
ի՞նչ
է
մարդը,
եթէ
քննո
ոմբոս
կամ
յայտնագործութիւն
Ամերիկայի.
ճառեր,
որ
{գրած}
էին
բաւական
վերին
եւ
ուսումնական
ոճով։
Եւ
ո՞ր
փո
վ
պատկանում
է
վերացականութեան,
որովհետեւ
մի
ոտքը
{գրած}
է
լոկ
գաղափարի
վրայ,
որ
չէ
ապրում
այլեւս
որպէս
կ
ատ
շունչ
էին
քաշում,
ազգի
ազատութիւնը
վաղուց
ահա
{գրած}
էր
Ալբիոնի
ապառաժների
վրայ:
Նա
միայն
մէկ
խօսք
ու
րադառնամ
իմ
հայրենիքս,
բայց,
աւա՜ղ,
այդպէս
չէր
{գրած}
իմ
ճակատի
վերայ:
Եթէ
կամիս
իմ
ընկերիս
անունը
իմա
ՂԱԶԱՐ
ՓԱՐՊԵՑՈՒ
{ԳՐԱԾ}
ԹՈՒՂԹԸ
ՄԵՂԱԴՐՈՒԹԻՒՆ
ՍՏԱԽՕՍ
ԱԲԵՂԱՆԵՐԻՆ
Թարգմ
ցատրութիւնք
Մ.
ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՑ
ՂԱԶԱՐ
ՓԱՐՊԵՑՈՒ
{ԳՐԱԾ}
ԹՈՒՂԹԸ)
ՀԱՅՈՑ
ՍՊԱՐԱՊԵՏ
ԵՒ
ՄԱՐԶՊԱՆ
ՄԱՄԻԿՈՆԵԱՆՑ
Տ
սպանուեցաւ
նորա
ձեռքով։
Ուզո՞ւմ
են
դեռ
Մովսիսի
{գրած}
պատմութիւնից
եւ
ուրիշ
մարգարէներից
լսել
այդ
բաներ
աւորուելու
համար.
ամէն։
ՂԱԶԱՐ
ՓԱՐՊԵՑՈՒ
{ԳՐԱԾ}
ԹՂԹԻ
Բացատրութիւնքը)
§
1.
Այս
Թուղթը,
է,
մենք
բնաւ
չենք
հասկանում։
§
22.
Բնագրում
{գրած}
է
Հրատ.
պ.
Էմինը
ծանօթաբանում
է.
"
Հրահատ
կամ
ծո՛յլ
լինել,
չասենք
անքաղաքավարի,
որ
Մարզպանին
{գրած}
Թղթում,
նորա
ազգականի
եւ
իր
բարեկամի
եւ
երեւելի
ետարանիչը
մի
քանի
անուն
ունի.
գուցէ
նոցանից
մինը
{գրած}
էր։
Բայց
երաշխաւոր
ենք,
որ
թէ
ինչ
էլ
գրած
է
եղե
մինը
գրած
էր։
Բայց
երաշխաւոր
ենք,
որ
թէ
ինչ
էլ
{գրած}
է
եղել
Փարպեցին,
այնուամենայնիւ
Յովհաննէս
Աւետար
տիկ
տպած
Վարդան
վարդապետի
Պատմութեան,
Մխիթարեանց
{գրած},
յառաջաբանութեան
մէջ
(հին
լեզուով)
կարդացինք
"
գործ
դրվել։
Ներգործականի
անցեալ
ընդունելութիւն
է
{գրած},
իսկ
կրաւորականինը՝
գրված.
էլ
սոցանից
դուրս
անցեա
լի
Մաշտոց
կաթողիկոսը
Սմբատ
թագաւորի
եղբօր՝
Աբասին
{գրած}
հիանալի
թղթում,
դարձեալ
որպէս
բովանդակութիւն
գործ
ալ
իւրեան
նոր-նոր
գրեր,
հին
եւ
ամենախրթին
ոճերով
{գրած},
սպիտակ
թղթերի
վերայ
տպած,
կէտադրութենով
ու
պատ
որպէս
դատարկ
եւ
իստակ
թղթերը,
որոնց
վերայ
ոչինչ
{գրած}
կամ
տպած
չէին:
Այս
տեսակ
պաքսիմատներ
պատուիրել
է
ծաթ
հաւաքելու
խորհրդով:
-
Իմ
յայտարարութիւնը
{գրած}
է
թղթի
վերայ,
-
կցորդեց
չար-ոգի
ծրագրապետը:
-
Ի
գոռաց
սատանան,
-
դու
քո
օրումդ
քո
խելքից
մի
բան
{գրած}
չես,
ինչ
որ
ցոյց
ես
տուել
քո
անունով,
այդ
բոլոր
ախտարք
ասես,
որ
նա
չունենար․
ինչ
մագաղաթի
վերայ
{գրած}
կարմիր
ու
կապոյտ
գրերով
ուրբաթագիրք
ասես,
որ
չու
,
ուրեմն
ես
ցոյց
կը
տամ
քեզ
մի
թուղթ,
որի
վերայ
{գրած}
է
Մանթուխեանցը
մի
քանի
ծանօթութիւնք
Ալքիմիայի
մաս
ւ,
"
Էֆիմերտէի
"
`,
կամ
"
Ժողովածուի
"
մէջ
կա՞ն
{գրած},
կամ
թէ
ի՞նչ
տեղից
ուսել
ես,
-
հարցրեց
Թիւթիւնճի
ան"։
Մէջ
բերելով
այս
աղաւաղ
հայկաբանութեամբ
{գրած}
նամակը,
նամակը,
որ
գրուած
էր
Մխիթարեանց
թշնամին
ը,
մինչեւ
այսօր
առաջնորդուելով
պապական
աբեղաների
{գրած}
գրքերով,
մի
անմերձենալի
վարագուրի
տակ
ծածկած
լին
յիշատակի,
այսինքն՝
թէ
Մխիթարեանք
տէր
են
իւրեանց
{գրած}
կամ
տպած
բանին
մինչեւ
այն
ժամանակ,
որ
կային
այդ
անութենից՝
իսկոյն
հրաժարւում
է
իւր՝
Հայոց
վերայ
{գրած}
պարսաւից
եւ
չէ
ամաչում
ասել,
թէ
ինքը
չէր
այդ
բան
մասին,
մինչեւ
բազմաց
ի
կարծիս
լինիլ,
թէ
սորա
է
{գրած}
գիրն
"
Պիտոյից
"
արարեալ
ի
հինաւուրց
Խորնոյ,
որպ
ցած
նպատակին։
Պաւլոս
III
Պապը
իւր
կոնդակովը,
որ
{գրած}
էր
1540
թիւ
դեկտեմբերի
27-ին
հաստատեց
կարգը
միայն
այդ
կոնդակը
գործ
դրուի,
եւ
կատարուի
այն,
ինչ
որ
{գրած}
է
նորա
մէջ,
այն
ժամանակ
Չինաստանի
մէջ
Քրիստոնէու
ել
իսկական
Վատիկանի
դուռի
վերայ
հետեւեալ
նամակը՝
{գրած}
դէպի
Սիկստոս
V-ը։
"
Հենրիկոս,
Աստուծոյ
ողոր
ց
առաջինն
էր,
խելացի
եւ
խորագէտ
կին,
որի
ճակատը
{գրած}
էր
մեծ
նշանակութիւն
ունենալ
Ֆրանսիայի
պատմութեան
էջ,
հրամայեց
դահճի
ձեռքով
այրել
Օգոստինոսի
մասին
{գրած}
գիրը
եւ
սկսեց
պաշտպան
լինել
Յիսուսեաններին։
Րիշի
գը
իւրեան
ամրացնելով
այն
դրօշակի
տակ,
որի
վերայ
{գրած}
է
ոսկեայ
տառերով,
թէ
յաղթող
է
ճշմարտութիւնը
ընդդ
կոպէկ
արծաթ։
Ժողովրդական
լեզուի
մասին,
որով
{գրած}
է
այդ
աշխատութիւնը,
կարող
ենք
տալ
այսպիսի
կարծիք
լոր
աշխատութենների
մէջ.
նորա
"
Նոր
այբբենարանը
"
{գրած}
է
այնպիսի
լեզուով,
որով
չէր
խօսում
ժողովուրդը։
ող
են
ասել,
թէ
պ.
Պռօշեանցը
հազիւ
մի
քանի
տող
է
{գրած}
սեփական
ձեւ
ու
ոճով,
կ՚արժէ՞
այդ
քանի
մի
տողերի
,
որ
այսօր
Ռուսիացի
եւ
Տաճկաստանցի
հայերը
միմիանց
{գրած}
աւելի
շատ
են
հասկանում,
քան
թէ
տասը
տարի
առաջ։
խողակի,
հայ
գրով
թէեւ,
այլ
եւ
այնպէս,
տաճկերէն
{գրած}:
Մենք
խօսում
ենք
"
Ագապի
"
մակագրով
ազգային
վիպա
ին
վիպասանութեան
մասինկ:
Խրթին
տաճկաբանութեամբ
է
{գրած}
եւ
մեր
փոքր
ի
շատէ
տաճկագիտութիւնը
տկար
է
այդ
գիր
արատեան
ոճով
կ՚ասեն,
թէ
այդ
"
Աւետարանի
կողքին
է
{գրած}
"։
Ինչպէս
հասկանանք
Տիրանի
տուած
թըլիսմը,
ւզում
ես
դորանով
քարոզել
ինձ
այլեւ
աստուածը,
որի
{գրած}
օրէնքները,
մի
ակնթարթում,
ինչպէս
Երեմիայի
"
Կաթ
ւնից:
Բայց
երբ
դեռ
բանը
չէր
հասել
այդտեղ
նա
ունի
{գրած}
մի
պատուական
նամակ
առ
Madama
Christina
Granduches
գրած
երկու
նամակը,
առաջինն՝
տեղ
հասանելուց
հետո
{գրածդ},
երկրորդը՝
այդ
մեղադրության
նամակդ,
ստացա
եւ
շ
մատուցանելու
ինձ,
որ,
յանձն
առնելով
կարդալ
նորա
{գրածը}
"
Մեղուի
"մէջ
եւ
ցոյց
տալով
այդ
գրուածքի
թերութիւ
երանով
հայհոյում
էր
այդ
գործի
հեղինակը:
Եթէ
նորա
{գրածը}
լինէր
մի
այնպիսի
բան,
որի
օրինակը
տեսուած
լինէր
եւը:
Յոյս
ունինք,
որ
խաղաղ
հոգով
կը
լսէ
մեր
{գրածը}
Պ.
Խուդաբաշեւը,
ըստ
որում,
ինչպէս
մի
ժամանակ
ա
ւմ
են
գործածուած.
առաւել
անհասկանալի
կը
լինի
մեր
{գրածը}
եւ
կը
փառաւորուի
մեր
անունը,
կ'ասեն՝
սա՛
երեւել
ում
են
այն
դիտաւորութեամբ,
որ
Հայոց
ազգը
իւրեանց
{գրածը}
ընդունէ
հալած
իւղի
տեղ,
Ազգը
ունի
կարողութիւն
ո՛
աշխատութեան
մէջ
գործ
դրել
եմ
ամենայն
ջանք,
որ
իմ
{գրածը}
պարզ
լինի
եւ
հասկանալի
եւ
որքան
կարելի
է՝
մօտ
ժո
ոչնչացուցանել։
Իմ
խորհուրդը
այն
չէ
եղել,
որ
իմ
{գրածը}
ուրիշին
օրինակ
դառնայ.
ես
միմիայն
ցանկացել
եմ,
գրութիւնը
ժողովրդական
է,
այնուամենայնիւ
հեղինակի
{գրածը}
աւելի
բարձր
է,
աւելի
գերազանց
է,
քան
թէ
այն
լեզ
եւ
ամրացաւ,
հանդիսաւորութեամբ
հանեց
թղթակրից
իւր
{գրածը},
բռնեց
թուղթը
գլխիվայր,
փռնդաց,
սուլեց
եւ
սկսե
ր
կառավարիչ
դեւի
արտաքին
կերպարանքը.
պատճառ,
իմ
{գրածը}
կարդացող
ամուսնացած
մարդերի
երեք
բաժինը
արդէն
ծան
մուտ
ճանապարհներով
գործ
կատարել,
եւ
իմ
ասածը
կամ
{գրածը}
ունիմ
զօրութիւն
իմ
ստորագրութեամբ
կնքելու,
որին
կարելի
ամենեւին
կարծել,
թէ
այդ
անկիրթ
Իգնատիոսի
{գրածը}
լինէր.
երեւի
թէ
նորա
աշակերտներից
մինը
եւ
մանաւա
մեր
խօսքերը
ուրիշ
բանի
համար
չեն,
եթէ
ոչ
ուրիշի
{գրածը}
դատել
եւ
պակասութիւնքը
երեւան
հանել,
մինչդեռ
մեն
ան
անծանօթ
բառեր
ենք
գործ
դնում,
կը
հասկանայ
մեր
{գրածը},
եթէ
հաւատարիմ
մնանք
նոր
լեզուի
ոգուն
բաղդասութե
ով
կապակցել։
Ժողովրդի
պարտականութիւնն
է
հեղինակի
{գրածը}
ուշադրութեամբ
կարդալ
եւ
չհասկացած
բառի
նշանակութի
ին։
Թէեւ
ցաւելով
հարկէ
խոստովանել՝
ի՞նչ
էր
դոցա
{գրածը}
՝
բաղդատելով
եւրոպէական
բազմաճիւղ
եւ
բազմօրինակ
լ
ջ,
կապիկի
նման
աշխատ
լինելով՝
նմանեցնել
իւրեանց
{գրածը}
Եղիշէին
կամ
Խորենացիին,
այդ
մի
այնպիսի
խելագարու
պատասխան։
Թող
որ
մինչեւ
հիմա
իսկ
այն
հեղինակների
{գրածը}
ոչինչ
արդիւնք
չունին
յառաջացուցած
ազգի
մէջ.
այդպ
ար
դատաւոր
գտանել
հասարակութեան
մէջ,
արդեօք
նորա
{գրածը}
հասկանալի
էր
ժողովրդին,
այն
ձայները,
ինչ
որ
նա
օսութենովը։
Այնպէս
որ,
եթէ
գերապատիւ
Նազարեանցի
{գրածը}
կարող
էր
լինել
10000
մարդի
անհասկանալի,
նրանցը
թ
վ,
շօշափելի
էին
նաեւ
լոկ
գիր
կարդալ
գիտնալով
մեր
{գրածը}
կարդացողին։
Այս
պատճառով
ասում
ենք՝
երթանք
Իտալ
րագրության
սորան
եւ
նորան
նամակ
գրող
է,
այլ
յուր
{գրածի}
տակ
կարող
է
ստորագրել
համարձակ
յուր
անունը
եւ
այն
,
բայց՝
շատ
թոյլ
դաստիարակուած,
որովհետեւ
նորա
{գրածի}
մէջ
չէ
երեւում
մի
հիմնաւոր
դաստիարակութեան
հետք:
ւ
կամ
այլն
վեր
առցեն,
ապա
մնացեալ
մապլաղն,
վերն
{գրածի}
համեմատ,
տասն
եւ
վեց
սամ
արասցեն,
ութ
սամն
նոյն
էջ
շրջեց
թանաքամանը
տետրակի
վերայ,
որով
ապականեց
{գրածի}
մեծ
մասը:
Որքան
տեղ
մնացել
էր
մաքուր,
նոյնքանը
իք
քեռորդուցս:
13-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
`
10-ից
{գրածին}
պատասխան:
Այսօր
վերակացուի
ձեռքով
ուղարկեցի
կոմե
ղո՞ւց
պ.
Այվազովսքին
այսուհետեւ
իւր
գործերին
կամ
{գրածին}
հաւատալու...
-
Անտարակոյս:
-
Ինչպէ՞ս
թէ
ոյ,
եւ
այլն։
Ինչ
է
այս
ոյասիրութեան
խորհուրդը.
{գրածին}
աւելի
վսեմութի՞ւն
տալ,
թէ՞
աւելի
հասկանալի
անել
որ
նա
Ավտուշին
համար
հոգս
չանե
եւ
թե
`
ինձ
եւ
իմ
{գրածիս}
չի
հավատալ,
ահա
կգա
Մարտին
Մակարիչը,
կարող
է
նո
ծ,
ուրեմն
ես
ընդունում
եմ
իմ
հաշվիս
վրա։
Իհարկե
{գրածիս}
օրինակը
քեզ
կուտան,
եւ
դու
կտեսնես,
որ
բնավ
կող
եմ
երբ
կ՚երթայ:
3-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
1-ից
{գրածիս}
պատասխանը:
6-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ:
Աոաջ[իկա
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
թուականից
`
21-ից
{գրածիս}
դարձը:
25-ին
տես[ութիւն
եղբ[օրս]
հետ:
Առաջ[իկայ
ի:
7-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
5-ից
գրուած,
4-ից
{գրածիս}
պատասխանը:
Յունիսի]
8-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
երեւէին
հին
լեզուով
գրողների
միջին,
քան
թէ
նոցա
{գրածիցը}
ազգի
անբաղդ
զաւակները
օգուտ
ստանային։
Թէեւ
ցաւել
իւր
խնդրանօքն
մեր
անունը
գրեցաք
որպէս
վկայ.
վերն
{գրածն}
չորք
մին
օրինակ
համեմատ
միմեանց
գոլով,
մի
եւ
նոյ
րեւում
է,
արդարացի
պատճառները։
Առաջին՝
թէ
նոցա
{գրածները}
՝
հին
եւ
մեռեալ
լեզուով,
անմօտենալի
էին
Ազգին։
րելով
Ագաթանգեղոսի
եւ
երկրորդ
Փաւստոս
Բիւզանդացու
{գրածները}
։
Այս
դասակարգութիւնը
ուղիղ
է,
եթէ
միայն
վերաբեր
ր
կարծեմ
թէ
այդ
երկուքը
եւս
զղջացած
լինին
իւրեանց
{գրածների}
վերայ,
մանաւանդ՝
այսպիսի
հզօր
եւ
գիտնական
հակառ
ւ
Նալբանդեանցը
զղջացած
լինէին
իւրեանց
մինչեւ
այժմ
{գրածների}
վերայ,
ինչպէս
դու
ասում
ես,
"
հանդիպելով
մի
այդ
ութիւն...
Պատուելի
Այվազովսքին
մեր
մինչեւ
այժմ
{գրածների}
համար
եւս
պատրաստւում
է
հերետիկոս
անունով
մեզ
վեր
հաշուով
յանձնելով:
Երիտասարդը,
ինչպէս
վերեւում
{գրածներիցս}
պարզ
երեւում
է,
ընկեր
չէր,
ուրեմն
եւ
ոչ
բաժանոր
վ,
որ
ձեզ
մոտ
չէ
կարող
Սատուրնոսը
մերձենալ
եւ
իմ
{գրածներովը}
յուր
որկորը
խճողել,
թեպետ
այս
գրվածքը
մի
երեւելի
Քիշնեւ
երթալու,
հոն
կուգա,
արդխ
դուք
գիտեք:
Աս
{գրածներում}
համար
չըլլա
թե
խասեվեթ
անիք,
թե
պեդերցիլ
է
կամ
ի
որ
երկու
կամ
երեք
շառլաթյանի
խոսքով
կավերվի.
այս
{գրածներս}
լավ
միտք
առնելով
կարդա
ու
հետո
քո
խղճմտանքովդ
քո
լ
այս
դրութեան
մէջն
են:
Արգո՛յ
բարեկամ,
այս
{գրածներս}
կամ
այսպիսի
բաներ,
անպակաս
արէք
Ձեր
Յիշատակարանի
պատահեն:
Իհարկե
կարդացած
կլինեք
Մխիթարյանց
մասին
{գրածս}.
նոյեմբ.
տետրակի
մեջ
կկարդաք
վերջը
եւ
կտեսնեք
բ
,
մասնավորապես
հայտնեցի.
այլ
ոչ
բոլորովին:
Քեզ
{գրածս}
եւս
բոլորը
չէ,
ավելի
խայտառակ
բաներ
կան,
որ
միմ
երեն
եւ
եվրոպական
լեզուներով
գրքեր:
Մինչ
այժմ
{գրածս}
մոտ
15
տպագրական
թերթ
է
in
8°,
բայց
հազիվ
կազմի
ծանօթութեանցն,
զորս
առ
նմա
գտանեմք.
երեւին
եւ
ի
{գրածս}
սորա
հետք
այժմեան
նոր
հայախօսութեան:
Գրիգոր
Է.
նթացսն
կատարեսցուք
բեր
յիշել՝
որոց
յայտնի
են
մեզ
{գրածք}
։
Վեցերորդն
դար
անցանէ,
առանց
թողլոյ
մեզ
զկնի
ղ
են
եղել:
Դրա
համար
էլ
հասարակությունը
կհատուցի
{գրական}
գործերի
այդ
վարպետներին
ըստ
արժանվույն
եւ
նրանք,
յլն
"
արդեն
գոյություն
չունի
եւ
ասպարեզը
մնացել
է
{գրական}
գաճաճներին:
Նամակ
գրիր
տուն
եւ
ինչպես
անցյալ
նամ
Մովսեսին
հաղորդել
իմ
շնորհավորանքը՝
նրա
հարեւանի
{գրական}
ժողովածուն
ընդհատվելու
առթիվ:
Լավ
է,
որ
նրանք
դ
մախեցիներ
շատ
են
լինում:
Չկա՞ն
արդյոք
մեր
լեզվով
{գրական}
նորություններ,
բացի
պարբերականների
համաճարակից:
լավ
պարբերաթերթ,
իսկ
ամենից
ավելի՝
քաղաքական
եւ
{գրական}
օրաթերթ
մեծ
հաջողություն
կունենար՝
չնայած
մինչ
ա
ճյուղերը
չբերվեն
մի
հայտարարի,
մինչ
այդ
ժամանակ
{գրական}
ամեն
մի
ձեռնարկություն
կթաղվի
իսկական
քաոսի
ճահճո
փանոս
Նազարյանցի
հրատարակությամբ
լույս
տեսնող
հայ
{գրական}
ամսագիր
"
Հյուսիսափայլ
"-ի
համար
զբաղվել
թարգմանո
սիսափայլ
"-ի
համար
զբաղվել
թարգմանություններով
եւ
{գրական}
-գիտական
հոդվածներ
կազմելով:
Դրա
դրդապատճառը
խ
51
68
58
-
-
-
3
43
2
24
-
-
-
-
-
-
65
15
[
{ԳՐԱԿԱՆ]}
Дела
давно
минувших
дней
Глагол
времен,
металла
ողորմած
պարոն,
մեր
մայրաքաղաքի
պատերի
ներսում՝
{գրական}
մի
նոր
նախաձեռնության
մասին:
Դա
"
Հյուսիսափայլ
"
ւթյան
համար
հարկավոր
կենդանի,
համընդհանուր
լեզվի
{գրական}
կենսական
անհրաժեշտությունը,
վերջապես,
գեղեցիկ
մ
իսափայլի
"
խմբագիրը,
հրավիրելով
համագործակցել
իր
{գրական}
ձեռնարկությանը,
ամսագրի
նպատակը
նշում
է
հետեւյալ
են
եւ
այդ
բառի
գաղափարը
հասկացնելու
համար
մեր
նոր
{գրական}
լեզուն
բառ
չունի
կամ
երկու
երեք
բառ
է
գործ
դնում
ոլոր
գաւառական
բարբառներից
ճանփաներ
չբացուին
դէպի
{գրական}
լեզուի
կենդրոնը,
սա
ոչ
միայն
չէ
կարող
ծաղկել
եւ
կը
լինի
չեղածի
պէս,
իսկ
ինքը՝
ազգը՝
կենդանի,
{գրական}
լեզուի
կարօտ։
Թէեւ
այս
խնդիրների
ընդհանուր
մշակո
ինչ
մտածենք
այս
երեւոյթների
վրայ,
բայց
եւ
այնպէս
{գրական}
թերութիւնը
եւ
հնարների
աղքատութիւնք
ենք
համարում
վ
մեր
հեղինակի
արած
ծանօթաբանութեանը,
մենք
ոչինչ
{գրական}
բան
չենք
կարող
ասել,
որովհետեւ
այդ
երկու
արարողո
քիչ
են
եւ
գներն
էլ
չտեսնված
թանկ
են:
Որեւէ
խեղճ
{գրականագետ},
որպեսզի
անհրաժեշտ
գրքերը
ձեռք
բերե,
կզրկվի
իր
մ
միայն
որպէս
զուգակշիռ
պահող
տարր
ընդդէմ
նեղսիրտ
{գրականութեան}:
"
Բայց
",
-
շարունակում
է
Հայմը,
որպէս
թէ
իւնք,
որ
դուրս
են
գալիս
զանազան
տեղերում:
Թեպէտ
{գրականութեան}
մէջ
ոչինչ
տեղ
յիշատակութիւն
չկայ
այս
մասին,
բայց
խռովութեան
առաջին
դուքսը,
օրագրութեան
ոստիկանը,
{գրականութեան}
մեծ
դեւը
եւ
ամուսնական
գործերի
գլխաւոր
կառավարիչը
րներ
բերել
տալ
դժոխքի
փառքի
համար:
-Գանչեցէք
{գրականութեան}
դիւապետը
(աւելի
լաւ
է
ասել
`
Այսապետը),
որ
կատ
ի
թագաւորը:
Զ
Վէզիրը
նրան
տուեց
կոտոշով,
եւ
{գրականութեան}
դիւապետը
յայտնուեցաւ:
Սա
չէ
նմանում
ուրիշ
դեւերի
եւերին:
Չնայելով,
որ
սատանան
ներկայ
էր
այնտեղ,
{գրականութեան}
դիւապետը
երգում
էր
անհոգաբար
Յօղակն
ի
ճախրը
եւ
այ
-
Ես
մեղաւոր
չեմ,
եթէ
դու,
թէեւ
պաշտօն
ունէիր
{գրականութեան}
դեւապետի,
քո
տգիտութեամբը,
ծուլութեամբը
եւ
եսակ
-
Պարզ
եւ
կենդանի
բարբառով,
-
կրկնեց
ինքը
ինքեան
{գրականութեան}
դեւը,
միանգամայն
քարացած,
-
պարզ
եւ
կենդանի
բար
զգեղեցկախօսութիւն
իմ,
գեղեցկախօսութիւն
զոստիկանի
{գրականութեան},
որոյ
ամենախոնարհ
յայտնութեանց
ունչս
առնէ
այժմ,
վ
միեւնոյն
բանը:
Մինչդեռ
սատանան
կարդում
էր
{գրականութեան}
դեւի
դատարկ
գլխին
այս
քարոզը,
դեւը
պինդ
սեղմած
ճ
այց
երբ
աւարտել
էր
իւր
խօսքը,
պատասխան
չստանալով
{գրականութեան}
դեւից,
աչքը
ձգեց
նորա
վերայ
եւ
տեսաւ,
որ
գուճ
ե
առաջին
անգամ
նկատում
էր
մի
այսպիսի
լրբութիւն
իւր
{գրականութեան}
դեւի
կողմից:
-
Ին՞չ
ես
շինում
այդտեղ,
-
կրկ
խքի
պատերը:
Այս
ձայնի
վերայ
վեր
թռաւ
նստած
տեղից
{գրականութեան}
դեւը,
եւ
այս
շփոթութեան
մէջ
շրջեց
թանաքամանը
տետ
մնասցէ
այս
արձան
յիշատակի
երախտապարտու...
{Գրականութեան}
դեւը
չկարողացաւ
յառաջ
տանել
իւր
հռետորութիւնը,
պ
նորին
մռայլութեանը:
`
Այս
անցքի
միջոցում,
{գրականութեան}
դիւապետը
ժամանակ
ունեցաւ
մի
ստորակէտի
փոխանակ
բու
անը
եւ
երբ
Լուկուլլոսը
հեռացած
էր
տէր
սատանայից,
{գրականութեան}
դեւը
նոր
ի
նորոյ
սկսեց.
-
Կացցէ
մնասցէ
այս
արտաբերելու
ժամանակ
իմ
գահը
դղրդում
է.
դու
ինքդ
{գրականութեան}
դեւ
ես,
ի՞նչ
տրամաբանութեամբ
մտածում
ես.
նա,
ո
ել
առողջ,
պարզ,
խելացի...
-
կրկնեց
քթի
տակին
{գրականութեան}
դեւը.
-
մռայլութիւն
Ձեր
հետամուտ
լինի
հնար
դիւակ
րովարտակ
պատրաստել
տայ։
Սատանան
դարձաւ
դէպի
{գրականութեան}
դեւը
ասելով.
-
Տեսանում
ես
ինչպէս
կատարում
եմ
քո
ով
միայն
գրել:
Սատանան
ոչինչ
այլ
բան
չխօսեց
{գրականութեան}
դեւի
հետ:
Վէզիրը,
որ
հրովարտակ
ապսպրելով
վերադա
ւ
որ
սրբագրել
էր
մեծ
աշխատութեամբ
եւ
զգուշութեամբ
{գրականութեան}
դիւապետը:
Գնա՛
դժոխք
յաւիտեան,
Ցնծա՛,
ջխաղացութեան
մասին.
այդ
բոլորը
աւանդւում
են
նոցա
{գրականութեան}
պատմութեան
մէջ։
Բայց
քերուելով
անցանել
այս
խնդրի
իւն
աչաց,
տեսանեմք,
զի
աբեղայք
էին
որ
հիմն
եդին
{գրականութեան}
ազգին
եւ
այն
ի
ճռաքաղէ
յունական
այգւոյն,
աբեղայք
ական
այգւոյն,
աբեղայք
էին
որ
պահպանողք
գտան
այդր
{գրականութեան},
ուստի
եւ
մինչեւ
այժմ
աբեղայական
տեսանի
գրականու
չէ
մեր
դիտաւորութիւն
զպատմութիւն
աւանդել
զհայոցս
{գրականութեան},
որպէս
պահանջեն
կարգք
եւ
օրէնք,
այլ
միայն
քաղել
յորոց
կարեմք
արդէն
եզրափակել
զոյժ
եւ
զկարողութիւն
{գրականութեան}
մերոյ,
ի
վկայութիւն
ասացելոցս
ի
մէնջ:
Եւ
այսպէս
չորեքտասաներորդ
դարս
թէպէտ
եւ
երեւին
ի
պատմութեան
{գրականութեան}
մերում
անձինք,
որք
շատ
կամ
սակաւ
կարկառեն
մեզ
զե
աքանչիւր
զխորհուրդ
բանիս:
Քերեալ
զպատմութեամբ
{գրականութեան}
մերոյ
հարեւանցի
ի
սկզբանէ
ծաղկման
լեզուին
մինչ
ցա
կոչեաց
հարեւանցի
հայեցողութիւն
մեր
ի
պատմութիւնն
{գրականութեան}:
Ահա
գլխավորաբար
ի
սկզբանէ
անտի,
որ
ինչ
ցայս
ի
ի
հոգեպարար
զուարճութեանց,
զորս
կարէր
գտանել
ի
{գրականութեան}
Ռուսաց
եւ
ի
Հին
հայկական
դպրութեան:
Առ
այսոսիկ
ա
առնելով
ոչ
իմանամ
թէ
Հայք
իսկ
եւ
իսկ
ընդ
նորոգել
{գրականութեանն}
մերկացին
զանսիրելութիւն
իմաստութեան,
որ
որպէս
այ
ո՛չ
աւելորդ
համարիմք
քերել
հարեւանցի
զպատմութեամբ
{գրականութեանս}
մերոյ,
առ
ի
լուսափայլ
կացուցանել
զսով
հոգեղէն
կե
բ
հին
հեղինակաց,
այլ
դադարեաց
ի
բանս
զպատմութենէ
{գրականութեանս}
մերոյ,
յառաջեսցուք
անդրէն
ի
կարգ
բանին,
զոր
կոչ
ինքնին
խոստովան
լինի,
թէ
օտարացեալ
է
ի
սեպհական
{գրականութենէ}
եւ
օտարին
ապրի
ժառանգութեամբ,
նա
զօրհանապազ
ցուց
թիւն,
այժմ
Ձերումդ
մեծ
եւ
ազատ
հրամանի
ունկն
դնէ
{գրականութիւն},
Դուք
թագաւորէք
ի
վերայ
բովանդակ
գիւտից
մարդկայի
Այդպիսեօք
այս
յարմարեալ
կազմեցաւ
արուեստակեալ
մի
{գրականութիւն}
հռոմահայ,
բայց
ոչ
բուն
եւ
հարազատ
հայկական]:
Եւ
Յովհան
Երզնկացի
ի
մեկնութեան
հին
քերականութեան:
{Գրականութիւն}
լեզուիս,
որչափ
լոյս
տան
մեզ
նշխարք
մնացեալք
առ
հ
սակաւ
ծանեան
զլուսաւորութիւն
եւ
ողջունեցին
զմերս
{գրականութիւն}
սակաւաւոր
գրուածովք,
յորս
Անանիա
Շիրակացի,
որ
ո
նդիրս,
զմթութիւնս
վերաբերեալս
առ
լեզու
մեր
եւ
առ
{գրականութիւն},
այլ
պատուելի
հեղինակդ,
զարմանամք
թէ
ուստի
առեա
ռ
զի
Հայք
առ
հասարակ
հակադրական
հոգւով
հայէին
ընդ
{գրականութիւն}
իւրեանց,
եւ
մի՞թէ
չէ
լուեալ
դոցա
զօրհանապազն
գան
անութեան,
ուստի
եւ
մինչեւ
այժմ
աբեղայական
տեսանի
{գրականութիւնդ}
այդ՝
թէպէտ
մնալ
այդպէս
ոչ
կարէ,
ըստ
որում
առ
դո
որէք
ի
վերայ
բովանդակ
գիւտից
մարդկային
հանճարոյ:
{Գրականութիւնն}
ողջոյն
ի
ժամուս
ոգեւորեալ
գտանի
անսուրբ
ազդեցութե
փոսն
Մովսէս։
Զկնի
այսանակ
աղետից
անցելոց
ընդ
{գրականութիւնս}
մեր
ի
սկիզբն
չորրորդ
դարու,
անցանէ
ի
նախաթոռ
մատ
ամբ
եւ
բուսաբանությամբ,
որոնց
կարիքը
մեր
հայրենի
{գրականության}
մեջ
այնպես
խիստ
զգալի
է:
Առայժմ
նա
թող
աշխատի
իր
ն
մենք
առաջինը
ընդհանուր
գործածության
մեջ
մտցրինք
{գրականության}
մեջ:
Ահա
արդեն
տասը
տարի
է
անցել
այն
օրից,
երբ
հարկավոր
կլինեն
համարյա
այն
բոլոր
գրքերը,
որ
մեր
{գրականության}
մեջ
երեւացել
են
մեր
պատմության,
գրականության
պատ
մեր
գրականության
մեջ
երեւացել
են
մեր
պատմության,
{գրականության}
պատմության,
եկեղեցական
պատմության
մասին
եւ
շատ
ռ
մսագիրն
է,
որը
Լազարյան
ճեմարանի
պարսկա-արաբական
{գրականության}
պրոֆեսոր,
դոկտոր
Նազարյանցը,
բարձրագույն
բարեհա
հայը
Ռուսաստանում,
որը
նոր
Եվրոպայի
ժողովրդական
{գրականության}
կազմավորման
ասպարեզում
խորանալով
պատմության
դարավ
ությունը:
4.
Բարոյա-գեղագիտական
եւ
գեղեցիկ
{գրականությանը}
վերաբերող
հոդվածներ.
այստեղ
գեղեցիկ
ձեւի
մեջ
կզե
Ձեզ
հայտնի
է
պատմություններից,
որ
ամենայն
ազգի
{գրականությունը}
սկսանում
է
երգերով,
առածներով
եւ
տաղաչափությունն
ւցիչների
եւ
աշակերտների
ձեռին
չի
լինի,
նոր
լեզվի
{գրականությունը}
ոչ
մի
առաջադիմություն
չի
ունենա:
Կարելի
է,
թերե
սափում
է
ժողովուրդը
եւ
որոնք
անանցանելի
պատի
նման
{գրականությունը}
բաժանում
են
ժողովրդից:
Նոր
լեզվի
մի
քանի
ձեւ
ռած
եւ
արդեն
հազարավոր
տարիների
փոշիներով
ծածկված
{գրականություններին},
որոնք
եղած
են
աշխարհի
երեսին
կամ
թե
կան
այժմուս
իր
հատվածներ
հին
հայկական,
ռուսական
եւ
եվրոպական
{գրականություններից}:
Այստեղ
էլ
կզետեղվեն
ինչպես
հին,
այնպես
էլ
նոր
վ
գիտէ
թէ
երբ
կարող
են
զարթել
Անգլիոյ
եւ
Ֆրանսիոյ
{գրակխօսները}:
Իսկ
մինչեւ
այն
ժամանակ,
ստոյգ
է,
որ
անդրանկակ
ր
անցածի,
մնացած
աւանադութեանց
հիման
վրայ
(տե՛ս
{Գրան[ովսկու]}
ճառը,
կարդացած
Մոսկուայի
համալսարանում
1852,
յ
տեղ
անցածի
խրատը
հազիւ
թէ
կարող
է
արժէք
ունենալ.
{Գրանովս[կին]}
խոստովանում
է
այս,
բայց
թոյլ
տալով
պատմական
խոր
:
Լավ
չեմ
հիշում,
թե
ով,
բայց
մեկը
(կարծեմ
{Գրանովսկին}
),
ի
նկատի
ունենալով
Եվրոպան,
շատ
հաջող
համեմատ
ի
եւ
ժամանակի
ազդեցութեան
եւ
զուգակշռւում
է:
{Գրանովսկին},
թէեւ
խոստովանում
է
այս
դրութիւնը,
բայց
ոչ
դրակ
գաղափարների
ետեւից
ման
մի
գար:
Օգոստ.
13:
{Գրանովսկին}
իր
քննութեան
մէջ
Geschichte
der
Denk
und
Glaubens
գպաշտը
այն
Վերցընում
մատեան
Եւ
այնտեղ
`
կոյսին
{Գրանցում}
-
լուսի՜ն:
Է.
ԴՈՒՐՍ
ՉԵ՜Մ
ՀԱՆԻ...
Իմ
պարտէզի
լի
հարաւային
դրութիւն
ունին
(Արարատը
մօտաւորապէս
{գրանցւում}
է
հիւս
լայն.
40°
տակ,
իսկ
Անագուական
մօտաւորապէ
ղքը
ձգում
է
իւր
վզից
գրաշարի
վիզը։
Խեղճ
ողորմելի
{գրաշար},
քանի
քանի
հեղինակի
եւ
գրողների
մեղքը
յանձն
ես
ա
ու
վարդապետութեան:
-
Տպագրութեան
սխալանք
են,
{գրաշարը}
շարադրել
է
այն
բոլոր
կտորները։
-
Ոչ,
պարոն
կի
ձեռագիրը,
որ
կայ
տպարանի
մէջ,
վկայում
է,
թէ
{գրաշարը}
եւ
ոչ
մի
անգամ
մի
տառ
փոխած
է.
ուստի
տպագրութեան
ցու
4.
000
տարեկան
շինելու
մեղքը
ձգում
է
իւր
վզից
{գրաշարի}
վիզը։
Խեղճ
ողորմելի
գրաշար,
քանի
քանի
հեղինակի
հասել,
ոչ
էլ
այդ
զարմանալի
գրքի
գրողները
կամ
էլ
{գրաշարները}.
բայց
եթե
հանդիպումն
այդ
բառերի
հետ
նույնպես
նմա
ւթիւններ
կօշկակարների,
մշակների,
սայլապանների,
{գրաշարների},
աղքատների
եւ
փախստականների
ծայրագոյն
իշխանութեա
ղինակների
աշխատութիւնքը,
գոնէ
հայատիպ
մամուլների
{գրաշարութիւնը}:
Մեր
երկարատեւ
լռութեան
մասին
այսքան
միայն
ա
ր
է:
-
Ես
մեղաւոր
չեմ,
Ձեր
մռայլութիւն.
ես
{գրապետ}
եմ,
ես
չեմ
այդ
յիմարութիւնների
հեղինակը,
այլ
որ
,
ես
չեմ
այդ
յիմարութիւնների
հեղինակը,
այլ
որպէս
{գրապետ}
ես
ընդունում
եմ
նորանց
մատենադարանի
մէջ
եւ
շարում
վեզիր
Բէհեղզեբուղը.
-
ես
միտք
ունիմ
ժամանակով
իմ
{գրապետ}
շինել
այն
վարդապետը,
որ
անցեալներումը
պատուեցաւ
եւ
ո՛չ
մի
հատ
ծանր
եւ
ամուր
մտածութիւն:
Երբ
{գրապետը}
ամենայն
ջանք
գործ
էր
դնում
արդարանալ
տէր
սատանայի
նան
դժոխային
բարկութեամբ.
-
ե՛կ
մի
րոպէ
իմ
մօտ:
{Գրապետը}
մօտեցաւ
նորան
ահ
ու
դողով:
Սատանան
բռնեց
նորա
ակ
յն
ահագին
հսկայի
ծանրութեան
տակ,
տարաբաղդ
դժոխքի
{գրապետը}
իսկոյն
սեղմուեցաւ
այն
կոշտ
մեկնութեան
երեսների
մէ
է,
-
ասաց
սատանան
նայելով
բարկացած
իւր
պալատական
{գրապետի}
վերայ.
-
սա,
մինչեւ
անգամ
տաքացրած
եւս
չէ,
այլ
անց
գրքերի
մէջ.
հերիք
չէր
այս,
սատանան
հրամայեց
{գրապետին}
մնալ
այնտեղ
1111
տարի,
որքան
ժամանակ
մնալու
էր
ա
հադէմ
գլուխ
տուեց
սատանային.
սա
նորա
ուսումնական
{գրապետն}
էր,
որ
յառաջ
Նադիր
Շահի
մօտ
երեւելի
լեզուագէտի
պ
ացեալ
ընդ
կաթին
ի
դայեկէն
եւ
ո՞ր
Հայ
հրաժարեսցի
ի
{գրասիրութենէ}
եւ
յուսումնասիրութենէ,
եթէ
հասկանայցէ
զայնս
առեա
ինելով,
չեն
զարթեցնում
Ազգի
հոգու
մէջ
եռանդ
դէպի
{գրասիրութին},
վասնորոյ
եւ
մնում
են
սորա
եւ
նորա
տանը
ընկած՝
դարման
տանել
իւր
աղքատութեան:
Եւ
այսպէս,
իբրեւ
{գրաստ},
իբրեւ
մեքենայ
ծառայելով
արտասուելի
օտարութեան
մ
աճում
է
եւ
բազմանում
է
ամենայն
ընտանի
անասուն
եւ
{գրաստ},
ուր
բուսանում
է
բամբակ,
ցորեան,
բրինձ,
վարսա
Մեք
ցոյց
ենք
տալիս
մի
երկիր,
ուր
ամենայն
ընտանի
{գրաստ}
աճում
է,
ապրում
է
եւ
բազմանում
է,
հետեւաբար
նոց
Ծեր
ու
տղայ,
երիտասարդ,
կին,
գոյք,
կալուած
ու
{գրաստ}
"։
Տեսաւ
ամբոխը
արեւմուտքում
մի
մրրիկ
նիքը,
եթէ
տեսանեն,
որ
շոգեշարժ
կառքը,
առանց
մի
{գրաստի}
կամ
թէ
մարդու
օգնութեան,
որ
մինչեւ
այժմ
ճանաչել
րպ
եւ
վերջին
աստիճանի
պատառոտուն
հանդերձները,
մի
{գրաստի}
վրայ
այր
եւ
կին
իրենց
մի
քանի
երեխաներով
միասին
ն
րեմն
ընդունիր
իմ
անկեղծ
շնորհակալությունս,
որպես
{գրավական}
մեր
անքակտելի
բարեկամությանը:
Ուղարկում
եմ
Քռ
նունով
"
Հյուսիսափայլի
"
մեջ,
կարող
են
հավատարիմ
{գրավական}
լինել
ասած
կամ
խոստացած
բաներիս:
Խնդրեմ
առանձին
ին
եւ
հասարակական
քաղաքակրթության
գործի
զարգացման
{գրավականին},
ըստ
ամենայնի,
ավելի
քան
արժանի
է
բոլոր
մտածող
անից
երեւում
է,
Թուղթը
դուրս
է
եկած
Ս.
Էջմիածնի
{գրատունից},
եւ
ինքը
պ.
հրատարակողը
ստացել
է
իր
օրինակը
հան
հետ,
չէին
կարող
խոստանալ
մի
լաւ
ապագայ
հայկական
{գրատպութեանը}
։
Նախախնամութեան
կամքն
էր,
որ
Հայոց
գրատպութիւնը
նչեւ
ո՛ր
աստիճան
աշխատում
է
նա
ծաղկեցնել
հայկական
{գրատպութիւնը}
Եւրոպայի
խորհրդաւոր
մայրաքաղաքներից
մինի
մէջ:
տօրէն
եւ
անկախաբար
լցուցանէ
իւր
խոստմունքը:
Ազատ
{գրատպութիւնը}
մեծ
քայլափոխ
է
դէպի
յառաջադիմութիւն,
եւ
ամենայն
իզուիթներին:
Թիւրքիայում
մինչեւ
այժմ
ազատ
էր
{գրատպութիւնը},
բայց
այժմ
լսում
ենք,
որ
ամենայն
ազգից
կարգուած
տեսանելի
է
Անգլիոյ
մէջ:
Ամէն
մարդ
գիտէ,
որ
{գրատպութիւնը}
ազատ
է
այնտեղ,
եւ
կառավարութեան
եւ
օրէնքի
կողմից
գրատպութեանը։
Նախախնամութեան
կամքն
էր,
որ
Հայոց
{գրատպութիւնը}
եւս
աճէր
ու
հասակ
առնուր
Իտալիայի
երկնքի
տակ։
Եւ
ծ,
մտնում
է
նաեւ
ծխելս:
Ի
դեպ,
Օվսյաննիկովի
{գրացուցակի}
մասին:
Նոր
շատ
գրքեր
եմ
տեսնում,
որոնք
չկային
6
զտեսանել
եւ
զլսել
զդատն,
պահանջէ
զ1000
ռուփիս
՚ի
{գրաւ},
կամ
զերաշխաւոր
վասն
այդչափ
գումարաց:
Զայս
ի
մէջ,
թէ
իւր
կայքը,
այսքան
արժելով,
կարո՛ղ
էր
{գրաւ}
դնել
եւ
ստանալ
այսքան
արծաթ,
որ,
գործ
դնելով
վա
րգելք
են
դրել
կայքի
վերայ,
վասնորոյ
չէ
կարողացել
{գրաւ}
դնել,
չէ
կարողացել
արծաթ
առնուլ,
ուրեմն
եւ
այն
մարդու
համար:
Այլ
տեղ
մարդիկ,
վաղուց
ահա
հոգիքը
{գրաւ}
դրած
սատանայի
մօտ,
մեռանելու
ժամանակին
իւրեանց
ա
սէր
անկալութեանց
իբրեւ
փոխարէն,
դժոխաորդոց
ձեռքը
{գրաւ}
ձգեցիք...
Դո՛ւք
էք,
որ
երեւելի
եւ
աներեւոյթ
ին։
Գործակատարը
գնում
է,
մուշտակը
եւ
այլ
բաները
{գրաւ}
դնելով,
ճարում
է
76
մանէթ
արծաթ:
Եւ
սեւցնելով
Բ
գործել
ձեր
բաժին
ընկած
հողը,
առանց
վաճառելու
կամ
{գրաւ}
դնելու
իրաւունք
ունենալու,
քանզի
ես
եւ
իմ
ազգի
ի
իմ
ազգի
իւրաքանչիւր
անհատը
նոյնպէս
չպիտի
ունենայ
{գրաւ}
դնելու
կամ
վաճառելու
իրաւունքը"։
Մի
այսպիսի
գոր
եւ
ընդունելութեան
արժանի:
Եւ
վաճառելու
կամ
{գրաւ}
դնելու
իրաւունք
չունենալը
բնաւ
չէ
կարող
վշտացնել
ս
նորա
խօսքը:
-
Բայց
դու
պայման
դրեցիր,
որ
{գրաւ}
դնելու
կամ
վաճառելու
իրաւունք
չպիտի
ունենանք:
ն
թէ
արել
ես
եւ
թէ
ոչ,
ազատ
ես,
կամեցածիդ
պէս,
{գրաւ}
դնել,
վաճառել,
ընծայել,
ի
վերջոյ,
դու
նորա
ան
ն
եւ
այլն,
կառավարութեան
սեպհականութի՞ւնն
է,
որ
{գրաւ}
է
դնում:
-
Տարակոյս
չկայ,
դոքա
պատկանելիք
ի
եւս
չունի
եւ
չունիցի
ոք
կարողութիւն
վաճառել
կամ
{գրաւ}
դնել
զիմ
անուամբ
եւ
ստացուածով
գտեալ
տներն
եւ
այլ
ք
եւ
որ
յիշատակ
մնալոց
է
առանց
վաճառելոյ
եւ
առանց
{գրաւ}
դնելոյ
յաւիտեանս
ժամանակաց,
որպէս
վերն
յիշեալ
տն
ական
խարճովն,
բայց
չունիցի
կարողութիւն
վաճառել,
{գրաւ}
դնել
եւ
կամ
շնորհել
ումեք
զտունն
եւ
կամ
՚ի
տան
սա
ց:
Եւ
ո՞ւմ
արդեօք
նա
իւր
սիրտը
{Գրաւ}
տուեց
ասելով.
"
Ոչինչ
չունեմ,
բայց
միայն
ս
ի
վերայով
բարձրանալ
մինչեւ
փառքի
կատարը:
Հոգիքը
{գրաւ}
դրած
սատանային
`
անունները
մտածում
էին
յանձնել
աս
նթառամ.
Ո՛չ
ոք
չասի,
թէ
սիրտ
ունիմ՝
`
ինձ
{գրաւած}
իբրու
գանձ.
Ո՛չ
ոք
չասի,
թէ
աշխարքումս՝
ց
գէթ
սրտով
եւ
հոգով։
Մի՞թէ
իմ
եւ
Ձեր
Հայութիւնը
{գրաւական}
չեն
մեր
մտերմութեան,
ինչ
եմ
ասում
ես,
մեք
պիտի
կան
սպանութիւնք
գործել,
միթէ
այս
աւելի
հաւատարիմ
{գրաւական}
չէ՞
ընկերութեան
բարեկեցութեան:
Եթէ
սիրով
ոգեւորո
մեր
տխուր
սրտի
զգացմունքը,
որպէս
մի
յաւիտենական
{գրաւական}
մեր
բարեկամութեանը։
Քո
քաղցր
յիշատակը
ապրելու
է
ա՛
մատանին,
որ
ստացայ
պարոն
Շահումեանցից,
իբրեւ
{գրաւական}:
Այս
ասելով
հանեց
մատանին
եւ
տուեց
կնոջը:
է,
որի
հետ
այսօր
նշանուեցար.
նա
տալիս
է
քեզ
այս
{գրաւական},
որ
դու
նորանն
էիր,
իսկ
ես
քո
կողմից
երաշխաւոր
ատարութիւն
եւ
խաղաղութիւն.
մի
խօսքով՝
նորա
մահը
{գրաւական}
եւ
ապահովութիւն
եղաւ
ամենայն
կերպով
մեր
կեանքին
ե
էր
նորա
մարմնաւոր
եւ
հոգեկան
երջանկութեան
ապահով
{գրաւականը},
եւ
որքա՛ն
մեծ
է
այս
պարտականութիւնը,
որքա՛ն
եր
ինքնուրոյնութիւնը
եղել
է
եւ
մեր
ազգի
ապահովութեան
{գրաւականը}:
Մեք
միշտ
ուրախութեամբ
ենք
յիշել,
որ
Հայոց
ազգը
աղաղութիւնը
հիմնուելով
փոխադարձ
հաւատի
վրայ,
որի
{գրաւականը}
եւ
աղբիւրը
էր
սէրը,
միթէ
ընկերութիւնը
աւելի
երջա
ամենայն
արարածը,
որ
նա
սնուցանում
է,
հաւատարիմ
{գրաւականներ}
էին
նոր
գոգումը.
եւ
գիտէ
նա,
որ
ետ
եւ
յառաջ
պիտ
է.
եթէ
Կումպանու
սանաթ
կամ
սարթիփիկէթ
չստանիցի,
{գրաւականով}
մուդաթի
դիցեն,
մինչեւ
մին
արժանաւոր
եկամուտ
բերո
տնավաստակ
հեղինակին
անվարձ,
որպէս
եւ
ազգն
ողջոյն
{գրաւեալ}
մաքուր
խղճմտանօք
առ
ի
նմանէ:
Երանի
թէ
ողջոյն
օրա
նը:
Եւ
միայն
հում
բերքերը
չեն,
որ
կարող
են
{գրաւել}
հայ
վաճառականի
գործունէութիւնը.
այդ
բերքերի
մշակ
մ,
այսինքն
տներն
եւ
այլն,
առանց
վաճառել,
առանց
{գրաւել}
եւ
առանց
գին
դնել
մնասցէ.
քանզի
ամրափակեմ
կտակաւ
ի
մեծութեամբ,
իսկ
հոգատարքը
իւրեանց
հարստութեամբ
{գրաւել}
էին
դէպի
իւրեանց
կողմը
եւ
պղտորել
էին
միտքը
ռամիկ
յոյսեր
տալով
իւր
ապագայ
յառաջադիմութենից,
այնպէս
{գրաւել}
էր
իւր
դաստիարակի
աշխոյժ
եւ
կրակոտ
ազգասէր
սիրտը
ս
բանագէտ
բժիշկ։
Այս
երկու
պաշտօնների
մէջ
եւս
նա
{գրաւել}
էր
բոլոր
ընկեր
բժիշկների
եւ
վարդապետների
սէրը
դէպ
քաղաքներում
սոցանից
աւելի
բան
չկայ,
որ
կարողանար
{գրաւել}
մի
եկաւոր
կամ
հարցախնդիր
մարդու
ուշադրութիւն:
Առ
անց
հոգու
կարողութիւնքը
եւ
ամրանալով
եւս
առաւել,
{գրաւել}
յաղթութեան
արմաւենին։
Մխիթարը
իւր
դիտաւորութիւնը
նուամենայնիւ,
ստանալու
էր
մեծ
օգուտ,
մանաւանդ՝
{գրաւելով}
բոլոր
հարաւային
Ռուսսիայի
մէջ
այդ
ճրագի
վաճառական
ւրեմն:
Մեր
խնդիրը...
ինչ
որ
աւելի
իրաւունք
ունի
{գրաւելու}
մեր
ուշադրութիւնը,
ինչ
որ
մօտ
է
մեզ,
որի
հետ
ան
ճեմարանը,
ուր
ամենայն
ժրաջանութեամբ
աշխատելով՝
{գրաւեց}
բոլոր
վարժապետների
եւ
կառավարիչների
ուշադրութիւնը
ումը,
թէպէտեւ
դուռները
բաց
էին։
Այս
բանը
այնպէս
{գրաւեց}
բոլորի
սիրտը,
որ
իսկոյն
արձակեցին
նորան
բանդից
ի
ութեան
մասին:
Վերջապէս
ազգի
աղէտալի
վիճակը
{գրաւեց}
հայերի
ընդհանուր
ուշադրութիւնը
եւ
հարկադրեց
նրանց
Քենելը
բանդ
դրուեցաւ,
նորա
բոլոր
կայքը
գրուեցան
{գրաւեցան},
այն
գումարը,
որ
բարեկամները
նուիրում
էին
նորան
րեսի
վերայ
սերի
պէս
կանգնել
էր
կապտագոյն
կեղեւը,
{գրաւեցին}
իմ
ուշադրութիւնը․
կանաչ
ու
կապտագոյն
-
բաց
կարմիր
Ընդհանրութիւնը
կ'ապահովուի,
քանզի
զօրութիւնը
կը
{գրաւէ}
իւր
կողմը,
քանզի
Եւրոպան
կարօտ
է
նորան,
քանզի,
որպէսզի,
մի
փոքր
ծառայութիւն
բարքի
տալով
ինքեան
{գրաւէ}
տեսողների
համարումը:
Եւ
նա
սխալուած
չէր
իւր
հաշւ
արտադրող
զօրութիւն,
որ
իւր
կարգով
դէպի
ներս
պիտի
{գրաւէր}
դուրսի
հարստութիւնը,
այնտեղ
մի
ընկերութեան
անդամ
նտեղ,
որ
եւ
մտքի
կողմից
հասկանալի
լինէր
նորան
եւ
{գրաւիչ}
։
Ուսումնական
բաները
հասարակ
ժողովրդի
համար
չեն.
նակում
էին
իւրեանց
մէջ
ամենայն
տեսակ
իմաստալից
եւ
{գրաւիչ}
եւ
դաստիարակիչ
նիւթեր,
նմանախօսական
խրատներ,
զգ
կանալի
լինէր
ընթերցողներին
եւ
միեւնոյն
ժամանակը՝
{գրաւող}
եւ
դաստիարակող
ընդհանրապէս։
Շատ
օրինակներ
ու
ւ
զի
նանիր
հալածանս,
զորմէ
աւելորդ
համարիմ
գալ
ի
{գրաւոր}
խօսակցութեան,
ժամանակին
թողեալ
յաջողելոյ՝
եթէ
ա
կ
հրիտակս,
եթէ
ունիք
ինչ
քաղեալ
՚ի
լրոյ,
կամ
՚ի
{գրաւոր}
յիշատակարանաց,
թերեւս
նշխարելոց
յեկեղեցւոջ
Կալկ
իք
յաւիտենական
խայտառակութեան:
Բազում
են
այժմ
{գրաւոր}
տեղեկութիւնք
հասեալք
առ
իս
ի
մասին
հրիտակացս,
յո
ամանակ
յարատեւել
է
այդ
դպրոցը,
չկայ
այդ
մասին
մի
{գրաւոր}
յիշատակարան.
միայն
այսքան
յայտնի
է,
որ
աշակերտն
որ
զարմանք.
պատճառ,
առաջին
անգամ
հրապարակեցի
իմ
{գրաւոր}
վաստակը
Պ.
Իսահակեանցի
յօդուածի
պատճառով,
դորան
կ
կը
պախարակուին,
պատասխան
տային
ամեն
իրենց
եղած
{գրաւոր}
բամբասանքներին,
ո՛չ
որպէս
վիճաբանասէր
կամ
խռովայ
ը
չէ
ընկել
"
Հիւսիսափայլի
"
մէջ,
եւ
թէ
ինչո՛ւ
մի
{գրաւոր}
տեղեկութիւն
չեմ
տուել
նորան
չտպուելու
պատճառի
մաս
մս
պիտոյ
էր
ազգի
թուովը
միայն
շատանալ,
որ
հեշտ,
{գրաւոր}
ճանապարհով
միայն
կարելի
է
հոգալ:
Տարակոյս
չկ
ան
խնդիրը:
Այս
բաների
մասին,
որպէս
պատմական
{գրաւոր}
յիշատակարան,
մեք
միմիայն
Ընդհանրական
գիրքը
ունին
թեան
եւ
կառավարութեան
հակառակ:
Եւ
այս,
յայտնի,
{գրաւոր},
եւ
օր
ու
ցերեկով:
Իհարկէ,
շատերը
թռան
դէպի
Սի
գտնւում
են
ներկայումս:
Թէպէտեւ
այդ
բաների
մասին
{գրաւոր}
կարելի
է
խօսք
ու
զրոյց
բանալ
տէրութեան
դեսպանութե
յց
ի՛նչ
հարկաւոր
են
մեզ
հողեղէն
վկայութիւնք,
երբ
{գրաւոր},
պարզ
եւ
բացայայտ
յիշատակարան
կայ
այդ
մասին։
խարհական
պատմութեան
պատկանաւոր
մարդ,
որ
իւր
ազգի
{գրաւոր}
յիշատակարանքը
դուրս
է
փորել
հնութեան
աւերակների
տ
ւն
մինչեւ
ի
վախճան
երեքտասաներորդ
դարու:
[Ի
սոցա
{գրաւոր}
վաստակաց
զարդիս
հասանեն
ի
ձեռս
մեր
Աստուածաշունչ
քեպիսկոպոսի
վերաքննութեանը։
Սուրբ
Ֆակուլտէտը
իւր
{գրաւոր}
դատողութեան
մէջ
յայտնեց,
թէ
այդ
"
Կարգը
սեպհական
տմունք
էին
տալիս
ինքեանց,
իսկ
ուրիշից
առնում
էին
{գրաւոր}
ստորագրութիւն։
Ամենայն
այս
տեսակ
գրագրութիւնը
ար
ունինք.
մանաւանդ
մենք
չենք
կարդացել
այդ
մասին
մի
{գրաւոր}
յիշատակարան:
Ինչ
որ
վարպետիցս
լսել
էի,
այն,
վե
ւրի
քամակում
եւ
իւր
հսկայական
գիտութեան
ապացոյցքը
{գրաւորական}
կերպով
բերած
դրած
չէ
հանդիսի
մէջ,
որ
հասարակութի
ծներից,
ահա
այն
հայը
ամենայն
արդարացի
իրաւունքով
{գրաւում}
է
մեր
ուշադրութիւնը
եւ
նորան
դարձեալ,
առանց
եւ
վ
կրորդ
`
օգնելով
այդ
տետրակների
հեղինակներին,
մեք
{գրաւում}
ենք
մեր
կողմը
այն
իրաւունքը,
որով
այդ
տետրակների
овa
եւ
այլն,
եւ
այլն։
27.
ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ
{ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ}
ԿՈՄԻՏԷԻՆ
Прошение
М.
Налбандяна
цензурному
комит
в
доме
г.
Рудаковa.
Միքայել
Նալբանդյանի
դիմումը
{գրաքննչական}
կոմիտէին
ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ
ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ
ԿՈՄԻՏԷԻՆ
ի
դիմումը
գրաքննչական
կոմիտէին
ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ
{ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ}
ԿՈՄԻՏԷԻՆ՝
Մոսկվա,
19
հունիսի,
1856
թ
Պա
,
պ.
Ռուդակովի
տանը:
28.
ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ
{ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ}
ԿՈՄԻՏԷԻՆ
Прошение
М.
Налбандяна
цензурному
комит
Михаил
Налбандянц
Միքայել
Նալբանդյանի
դիմումը
{գրաքննչական}
կոմիտէին
ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ
ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ
ԿՈՄԻՏԷԻՆ
նի
դիմումը
գրաքննչական
կոմիտէին
ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ
{ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ}
ԿՈՄԻՏԷԻՆ
Սրան
կից
պատիվ
ունեմ
երկրորդ
անգամ
կո
ւմ
իմ
կատարած
զգալի
ուղղումները
չեն
համապատասխանի
{գրաքննչական}
կանոններին,
որ
չեմ
սպասում,
ըստ
կատարված
ուղղու
,
որ
գտա
իմ
ձեռագրի
էջերի
վրա,
երբ
այն
ետ
ստացա
{գրաքննչության}
սույն
սեպտեմբերի
19-ի
N:
704
գրության
հետ:
,
Թեւապարէ
սաւառնեալ:
Դարձեալ
ժպտի
եւ
{գրգայ}:
Այլ
զի
Ադամ
ոչ
ընդ
խաղ
Վշտանայր
ինչ
Նմա՝
ի
թեւ
իւր
սրբեալ
Զցօղ
յաչացն,
եւ
{գրգայր},
Եւ
զնովաւ
սաւառնեալ,
Եւ
ի
բարբառ
Եդ
թէ
ամենայն,
որ
կաղակրկին
կակազէ,
լիցի՛
ի
բարբառ
{գրգարանին},
հայկաբա՞ն
իցէ,
կամ
որ
չափաւն՝
քերթո՞ղ.
"
Եւ
հոտ
անուշից,
Եւ
ամոլք
գտան
արտաքս
Ըստ
{գրգարանն}
հեշտալից,
Յաշխարհ
փշոց,
ուր
Եւայ
Ցարդ
սիմատ:
25-ին
փոքր-ինչ
տկարութիւն
զգում
եմ
լերդի
{գրգռականութիւնից}:
26-ին
տկարութիւնս
շարունակւում
է:
Տեսութիւն
ե
ն։
Եւ
Հ.
Ղուկաս
Ինճիճեան
միաբանութեամբ
Տիւզեանց
{գրգռեաց}
զՊատրիարգն
Հայոց
վրէժխնդիր
լինել
այնմ
եւ
խնդրել
զ
եղինակի
վերայ,
պարզամիտների
միտքը
եւ
ատելութիւնը
{գրգռել}
նորա
ընդդէմ:
Այս
բոլորը
սարսափանքով
տեսաւ
Ստիւար
ընդդէմ
կաթողիկոսին,
իր
ծանծաղամտութեամբ
կամենալով
{գրգռել}
Մաշտոցի
վրէժխնդրութիւնը,
յիշեցնում
էր
նորան
կաթող
պրում
մենք.
եւ
մեծ
պարտականութիւն
կայ
մեր
վրայ,
{գրգռել}
այդ
թոքերի
գործունէութիւնը
առողջ
օդ
ներս
շնչելով
ազի՛ւ
կարանում
են
գիտել,
բայց,
նախանձ
ձգող
դեւի
{գրգռելով},
միմենաց
մօտ
նստած,
ուրիշներին
լսելի
կերպով
յիմ
բայրս
'ի
վերայ
եղբօր,
այլ
առաւելս
զայրացուցեալ,
{գրգռելով}
զկամացն
իւրեանց
նովաւ
կատարեցին
զհաճոյս։
Եւ
ս
առաւել
ենթարկւում
է
ջերմութեան
ազդեցութեանը,
որ
{գրգռելով}
կաշին,
պատճառ
է
տալիս
արիւնի
աւելորդ
հաւաքուելու
նութիւն
խնդրելու։
Նա,
Փարիզի
մէջ
ժողովուրդը
{գրգռելով},
Հուգենօտների
ընդդէմ
շատ
անգամ
կերպարանափոխ
եղաւ
վերայ
լաւ
հոգացողութիւն
կ՚ունենամ:
Եւ
նոցա
սիրտը
{գրգռելու}
համար
միշտ
նախատում
էր
նախկին
վերակացուին,
հոգատ
երը
ցեխով.
գրգռում
են
նոցա
մէջ
գործունէութիւն
եւ
{գրգռելուց}
յետոյ
չեն
թողում
ո՛չ
հաց
ուտել,
ո՛չ
ննջել
եւ
ո՛չ
եւ
տեսանէ
հրաշալի,
ազդու
եւ
այլ
սոցա
նման
ուղեղ
{գրգռող}
բաներ,
սառնասիրտ
է
մնում
դէպի
գործի
գլխաւոր
արժա
լոր
թշուառութեան
պատճառները:
Սոքա
էին
կարդինալին
{գրգռողները}
դէպի
այն
ազգակործան
գործերը:
Եթէ
հանգուցեալ
պապը
յսօր
թէեւ
վերահաս
տկարութիւնս
թոյլ
է,
բայց
լերդս
{գրգռուած}
է,
ըստ
որում
ցաւում
է:
19-ին
այսօր
առողջութիւն
ինքնուրոյնութիւնը,
երբ
Յունաց
Կոստանդին
կայսրը,
{գրգռուելով}
իւր՝
Հայոց
մէջ
գտանուած
զօրքերից,
պահանջեց,
որ
Կայէնին՝
եղբայրասպան
անելով։
Եսա՛ւը,
նախանձի՛ց
{գրգռուելով}
Յակոբի
վրայ,
սորա
մահն
էր
մտածում։
Նախանձի՛
ձե
Ինչ
ժամանակ
Գիզ
Դուքսը,
Յիսուսեանների
ձեռքով
{գրգռուելով}
Հենրիկոս
III-ի
ընդդէմ,
որ
պաշտպան
էր
Հուգենօտների
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
27-ին:
22-ին
լերդս
{գրգռուեցաւ}
դարձեալ
երեկոյեան:
23-ին
շարունակւում
է.
վատ
գի
ռաջին
տհաճութիւնքը
բացուեցան
եւս
առաւել
գործավարի
{գրգռութեամբ}:
Ամենեքեան
իւրեանց
վերջին
ճիգն
գործ
դրեցին
ճանապ
ւորութիւնքը,
զարթուցանում
է
ընթերցողների
հոգին,
{գրգռում}
է
եւ
ջերմացնում
է
նոցա
սիրտը
դէպի
այդ
գործի
ընդու
ն
եւ
զօշոտած
ժամանակը
ապականում
են
աչքերը
ցեխով.
{գրգռում}
են
նոցա
մէջ
գործունէութիւն
եւ
գրգռելուց
յետոյ
չեն
եւ
այնպէս,
կարծում
ենք
թէ
հին
բան
լինի:
Սաստիկ
{գրգռում}
է
այդ
բանը
մեր
հարցասիրութիւնը,
մանաւանդ
երբ
տես
si
cum
acotas
morphi
1/2
gran,
որպեսզի
նյարդերիս
{գրգռումը}
հանգստացնեմ
եւ
դրանով
զինաթափ
անեմ
ինձ
մշտապես
տհ
ցութեան
կենդրոն։
Տասն
եւ
վեց)
հռչակաւորքը,
որ
{գրգռւում}
էին
եւ
կառավարւում
էին
Յիսուսեանների
խորհրդով,
ա
ք,
որ
ինքը
տված
թուղթեն
թող
չի
վախնա,
միայն
թող
{գրե},
թե
ես
ֆիլանս
ֆիլան
մարդու
ոտքը
կատարյալ
կառողջա
ք
ծանոթություն
տվեցինք
Ցենզուրական
Կոմիտետին,
որ
{գրե}
յուր
պատասխանի
մեջ,
բացի
յուր
արդարացուցիչ
փաստե
Հյուսիսափայլի
"
մեջ,
դոցա
մասին
երկու
խոսքով
ինձ
{գրե},
այնուհետեւ
տերս
գիտե:
Փոշտի
ժամանակն
անցնու
ում
ես,
որ
այնտեղ
գուցե
կգտնես:
Անանիային
նամակ
{գրե}
եւ
ասա,
որ
չծուլանա
գրել:
Ես
դեռ
հույս
ունեմ
նր
.,
առաջ.,
գլ.
Ե,
հ.
1)։
Որ
միեւնո՛յն
է,
{գրե՛թէ}
բառ
առ
բառ,
Փարպեցու
Թղթի
բնագրում
մէջբերուածի
հ
որովհետեւ
տեղեկութիւնքդ
մթին,
ծածկեալ
ընդ
փոշւով
{գրեա}
՛
թէ
կէսդարեան
ժամանակի
չեն
բաւական
առ
ի
գտանել
զհ
եղեցին
հայոց
ի
"
Չինի-բազար
"
ասացեալ
փողոցի,
որ
{գրեա}
՛
թէ
առաջինն
է
ի
Կալկաթա,
ո՛չ
ըստ
գեղեցկութեան,
անել
զյիշատակ
իմ,
զի
իցէ
թէ
ստացեալ
էք
զգիր
իմ,
{գրեալ}
ի
5
փետր.
եւ
տակաւին
զպատասխանիս
ոչ
գրէք.
եւ
ես
նել
զայն
ամենայն,
զոր
յառաջնում
նուագի
գրութեանս
{գրեալ}
էի,
եւ
եթէ
ձերդ
եղբայրութիւնն
ո՛չ
ստացեալ
իցէ
զա
եօք
ստացաւ
եւ
ե՞րբ,
եւ
ուստի՞
ստուգեաց
թէ
իմ
էր
{գրեալ},
թէ
ունիցեա՞լ
էի
ես
եւ
երբեմն
ընդ
ինքեան
զգրութի
է
Ուստայեանն......
եւ
թէ
Նալպանտեան
դպիր
չէ
{գրեալ}
առ
ինքն
զգիր։
Ինքն
գոլով
ծնեալ
եւ
սնեալ
ի
սմին
ք
ր
յայնոսիկ
ժամանակս
գտանէր
Էջմիածին,
իբրու
թէ
ես
{գրեալ}
իցեմ
նոյն
տիրացու
Սարգսին
զերկուս
աղաւաղ
նամակագի
առութեան,
չէին
իսկ
եւ
ըստ
իմոյ
մականուան,
գոլով
{գրեալ}
Ուստայեանց,
յորժամ
ես
ինքն
եմ
Նալբանդեանց,
ըստ
՞
իցէ
ստացեալ
եւ
որո՞վք
ստուգեալ,
թէ
ես
իցիմ
նմա
{գրեալ}
զայնս,
եւ
ե՞րբ
ունեցեալ
եմ
ես
ընդ
նմա
կամ
զգրագր
նա
ցուցանէ,
թէ
նա
ինքն
ո՛չ
կարէ
հաւաստել,
թէ
ես
{գրեալ}
իցեմ
նմա
զգիր
թէ
ոչ,
առ
որ
վերստին
խնդրագրութեամ
ն
վեհափառութիւնն
բարեհաճեալ
է
յիշել,
չեմ
ես
բնաւ
{գրեալ}
առ
տիրացու
Սարգիսն,
քանզի
չունէի
ընդ
նմա
զգրագրո
յանուն
Նորին
Գերամբարձ
Սրբազան
Քահանայապետութեան
{գրեալ}
որպէս
թէ
ի
նորին
գերազանցութենէ
աղայ
Խաչատրոյ
Լազ
գերազանցութեան
զստացմանէ
այնորիկ
նամակի
ի
պատճառս
{գրեալ}
լինելոյն
այնմիկ
ի
Ձերոյին
Սրբութեան
ձերով
անձնակա
թիւն,
զորմէ
ոմանք
անբարեմիտք
առ
ազգն,
թիւր
մտօք
{գրեալ}
էին
առ
նորին
վեհափառութիւնն,
առաքելով
զպատճէն
գր
ինքնին
կոչեալ
է
առ
ինքն
զասացեալ
անձինս
եւ
ինքնին
{գրեալ}
զգիրն
մատուցեալ
է
առ
ի
ստորագրել
ուր
զառաջինն
Խալ
եւ
Այվազովսքին
յառաքելն
զպատճէն
թղթոյս
առ
Սինօդն
{գրեալ}
է
թէ
գիտութեամբ
հասարակութեան
եւ
համակամ
ցանկութե
բ
եւ
կնքով
դիպլոմատիկական
դիւանատան
իւրոյ,
այլեւ
{գրեալ}
առ
մինիստրն
արտաքին
գործոց
ի
Ս.
Պետերբուրգ,
որպ
ապետին
առ
զպայծառափայլ
փոխարքայն
Կովկասու,
արդէն
{գրեալ}
ծանուցեալ
եմ
Ձեզ
ի
Թիֆլիսէ,
պաշտօնական
գրութեամ
երորդ
թուականէ
ասացեալ
նոյեմբերի,
համարաւ
1303,
{գրեալ}
առ
պ.
նախարարն
արտաքին
գործոց
տէրութեան
Ռուսսիոյ
առաքեալ
է
առ
վեհափառ
կաթողիկոսն:
Ոչինչ
է
իմ
{գրեալ}
՚ի
Թիֆլիսէ
առ
պ.
Նազարեանցն.
մի
նամակ
միայն
յէջ
ում
ժամանակի:
Այլ
թէ
մտացածինդ
այդ
նամակ
ո՛վ
իցէ
{գրեալ},
զինչ
բովանդակութիւն
նամակին,
կամ
զոր
յարաբերու
րապետին
առ
պայծառափայլ
փոխարքայն
Կովկասու,
արդէն
{գրեալ}
ծանուցեալ
եմ
Ձեզ
ի
Թիֆլիսէ
պաշտօնական
գրութեամբ:
ամբ
յառաջներորդէ
ասացեալ
նոյեմբերի
համարաւ
1303,
{գրեալ}
առ
պ.
նախարարն
արտաքին
գործոց,
ի
Պետերբուրգ,
խ
ամակատունն
տեսանել
եթէ
գուցէ
ինչ
նամակ
ուստեքէ
եւ
{գրեալ}
զքանի
մի
նամականիս
բարեկամաց,
տողելոց
՚ի
Նախիջեւ
բռնադատին
եղջերուաքաղօք
մխիթարել:
Ոչինչ
է
իմ
{գրեալ}
ի
Թիֆլիզէ
առ
պ.
Նազարեանցն,
մի
նամակ
միայն
յէջմ
ում
ժամանակի,
այլ
թէ
մտացածինդ
այդ
նամակ
ո՛վ
իցէ
{գրեալ}
եւ
ոյք
բողոքաւորք
զայնմանէ,
զայդ
ամենայն
թողում
րութեան
պայծառափայլ
փոխարքային
Կովկասու
առ
ինքն,
{գրեալ}
պ.
դեսպանին
Ռուսսիոյ,
որ
՚ի
Լոնդոն,
զբովանդակո
ի
վերոյ
յիշելոյ,
յորում
ամենայն
մանրամասնութեամբ
{գրեալ}
կան
հանգամանք,
թերեւս
ոչինչ
անծանօթք
Ձեզ,
սակայ
Անգլիոյ
որ
՚ի
Լոնդոն:
՚Ի
փոխանակագիրսն
զանուն
իմ
{գրեալ}
այսպէս
"
Michel
Nalbandoff"։
՚Ի
միասին
ընդ
փ
ունիմ
ներկայ,
որպէս
ամենայն
յատկութեամբ
ի
ներքոյ
{գրեալ}
տեսանի,
այսինքն
առաջինն
այս
է,
զի
մերձ
Հայոց
եկ
մ
այլ
շինուածք
որքան
եւ
ներկայ
ունիմ,
որպէս
վերն
{գրեալ}
կայ
եւ
կամ
թէ
այսուհետեւ
ինչ
ստացայց
եւ
՚ի
ներքոյ
երիս
քրէհի
խտուրն
բաժանեսցեն
իմ
համեմատ
իմ
ներքոյ
{գրեալ}
Բ
հատորեալ
պատուիրանին։
Բ
ՀԱՏՈՐ.
Եր
ներիս
քրէհի
խտուրն
բաժանեսցեն
համեմատ
իմ
ի
ներքոյ
{գրեալ}
պատուիրանին:
Արդ
դարձեալ
եւս
յիշեալ
Աննային
եւ
Ս
,
Մայիսի
30.
չորք
դանայ
ի
մին
օրինակ
կտակ
ունիմ
{գրեալ},
յորոց
եւ
մինն
առաքեալ
եմ
ի
Նախիջեւան
Նոր.
եւ
ա
մենայն
անցիցն։
Ես
ահա
առ
այս
զերկուս
թուղթս
{գրեալ}
ի
մի
յօրինակ
է
ներկայութեան
վկայիցն
ստորագրեցի,
9-ում:
Որ
եմ
ամենախոնարհ
եւ
յայտնել
(ձեռնա
{գրեալ}
)
ծառայ
Եղիա
Յակոբեան
Վկայեմ
որ
ձեռնագր
եռնադրեալ՝
Յարութիւն
Զաքարայ
Նոյնպէս
ձեռնա
{գրեալ}
՝
Ամիրջան
Ոսկան
Ի
Բասրայ
թիւն
փրկչին
1
եան,
եւ
ի
կեանս
մեր
ո՛չ
սակաւ
քան
զԱյվազովսքին,
{գրեալ}
եւ
տպեալ
եմք
արդեն։
Ամենայն,
որ
ունի
զուղեղ
ի
գ
եզ
յանիծից
օրինացն,
եղեալ
վասն
մեր
անէծք).
զի
{գրեալ}
է,
թէ
անիծեալ
ամենայն,
որ
կախեալ
կայցէ
զփայտէ
"
մինը
այսպէս
է
ծանօթաբանում.
"
Յերկոսին
յօրինակսն
{գրեալ}
տեսանի
'ի
գէթ"։
Ինչպէս
ընթերցողը
տեսնում
է,
մե
"
(Ելք.,
գլ.
Է,
համ.
1)։
"
Ո՞չ
յօրէնս
ձեր
{գրեալ}
է.
ես
ասացի
թէ
աստուածք
իցէք
"
(Յովհ.,
գլ.
Ժ
ի
տէր
խնդալ։
Զգիր
վերապատուելութեանց
ձերոց,
{գրեալ}
'ի
Հռովմայ
յ9-էն
դեկտեմբերի
1815,
ընկալայ
'ի
16
յր
նորա
Մաթոս
աղայն-
'ի
Վահանի-
ասէ-
որպէս
լսեմ,
{գրեալ}
է
կարգ
դարուց
եկեղեցւոյն
Հայոց
անմոլոր
իջեալ,
եւ
ցուսցէ
զիս,
քանզի
'ի
նա
ապաւինեցայ։
Իսկ
զոր
ինչ
{գրեալ}
էիք
վասն
Վահանին,
թէ
'ի
նմա
նշմարիցի
ընթացք
Դիսս
ընդ
նմին
զՎարդան
արարեալ
ստրատելատ,
իսկ
զՄեսրոպ
{գրեալ}
յառաջին
վարդապետսն:
Հասեալ
հրեշտակացս
առ
Սահակ
խ
ուանեալն
Սքանչելի՝
մտանէ
ի
դար
ընտիր
հեղինակաց,
{գրեալ}
մեզ
զվարս
եւ
զկեանս
վարդապետի
իւրոյ
Մեսրոպայ
եւ
ս
գտաւ
անձամբ
անձին
ականատես
վկայ:
Զայս
պատմութիւն
{գրեալ}
է
սորա
ի
խնդրոյ
Դաւթի
երիցուն
են
սորա
եւ
այլ
ճառք
սն
ժամանակցաց
իւրոց
եւ
ապագայից,
եթէ
զոր
գրեաց,
{գրեալ}
էր
ի
լեզու
առ
հասարակ
հասկանալի
ժողովրդեան.
եւ
մ
,
միթէ
յաղագս
ստանալոյ
զփառս
հայագէտ
առն
միայն,
{գրեալ}
է
հին
հայախօսութեամբ,
անհասկանալի
առնելով
զբանն
եղիցի
մեզ
յիւր
փոքրիկ
տետրակս
եւ
"
Հաւատապատում
"
{գրեալս}
իբր
նոր
հայախօսութեամբ,
այլ
այդոքիկ
տետրակք,
ըս
նալ
նկրտի
Շապհոյ
Պարսից
արքայի,
եւ
այրէ
զամենայն
{գրեանն}
յունական
տառիւք,
հրաման
տուեալ
աշխարհին
ուսանել
իւնս
Հին
Կտակարանի
յասորւոց
ի
հայ,
վասն
զի
զյոյն
{գրեանն}
այրեալ
էր
Մերուժանայ,
եւ
պարսիկ
վերակացուք
թոյլ
ր
իմ
յիշատակաւ
մնասցեն
ի
Նոր
Նախիջեւան
եւ
ի
տպեալ
{գրեանս}
յիշատակեսցէն:
Ուստի
եւ
արդէն
իսկ
ահա
խոստան
ընտիր
վարկան
որպէս
զմատեանն
սուրբ,
սապէս
եւ
զայլ
{գրեանս}
՝
շնորհել
ազգին
ի
լեզու
[բուն
Հելլենական
ըստ
ժամա
մատենագրելով՝
զաստուածաբանական
եւ
զպատմաբանական
{գրեանս}:
Հոգին
բանաստեղծական
թափառեալ
անպատսպար
ի
վերջոյ
այր,
երեւեցան
հոյակապ
հայերենագէտք,
որք
բաւական
{գրեանս}
ըստ
այլ
եւ
այլ
առարկայից
թարգմանեցին
ի
լեզու
հայ
րասիրութեամբ.
նոքին
հայացուցին
քանի
մի
հատակոտոր
{գրեանս}
զեւրոպէական
լիւնն
(l)
ի
ղադ
թարգմանեալ
եւ
զֆ
(
ոջ,
այն
է
ի
սկզբան
ճառիս,
ունի
տպագրեալ
քանի
մի
{գրեանս}
վերաբերեալս
ի
կրօնականն
հանդէս,
որոյ
գիտութիւն
Հ
բ
տգիտաց
մոլորական
ցուցաւ։
Իմա՛
ըստ
սմին
եւ
զայլ
{գրեանց},
իմա՛
եւ
մի
զարմանար.
այլ
զարմացիր
եւ
ակներեւ
տ
ոյն
նա
յայտնի
է
մեզ
իբրեւ
թարգմանիչ
յոյն
եւ
ասորի
{գրեանց},
զորս
թէեւ
ըստ
ժամանակին
անգթանալոյ
կորուսեալ
եմ
ւցեալ
զշինութիւն
տառիցն
ի
թիւս
զանազան
եկեղեցական
{գրեանց}
տպագրեն
նաեւ
զառաջինն
առ
Հայս
զԱստուածաշունչ
մատե
ղած
լինի,
որովհետեւ
մինչեւ
այսօր
եւս
կան
մի
քանի
{գրեանք},
որ
բաւական
մաքուր
դուրս
են
եկած
այդ
տպարանից,
ւած
է]
13-ին:
7-ին
նամակ
ստացայ
Յովհ[աննէսից],
{գրեանք}
եւ
անպիտան
թաբակ:
12-ին
նամակ
ստացայ
Յովհ[աննէսի
[լյիչի]
եւ
Յովհ[աննէսի]
հետ.
ստացայ
Մոսկ[ուայից]
{գրեանք}:
26-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
24-ից
գրուած,
որով
իսի
ծառայական
արհեստով,
նա
պարապում
է
եւ
զանազան
{գրեանք}
կարդալով:
Նա
միշտ
համարել
է
իւրեան,
եւ
այժմ
եւս
ւսումնարաններ
շինելով
եւ
Եւրոպական
նոր
լեզուներից
{գրեանք}
թարգմանելով,
վեր
բարձրցանել
այնքան
խոր
տգիտութեա
պապական
պղտոր
հայեցուածքով։
Մխիթարը
մի
քանի
{գրեանք}
տպելով
կամ
թարգմանելով
աշխատում
է
շահել
Հայոց
ազգ
ի
չէ
մեզ
նայել
մի
այդպիսի
ընկերութեան
վերայ։
{Գրեանք}
գրուել
են
եւ
տպուել
են
Մխիթարեանց
ձեռքով
այս
կամ
'ի
սոյն
եղեն
ձեռնամուխս,
վասն
զի
ասեն
-
տպագրեալ
{գրեանք}
նոցա
լի
են
մոլորութեամբք։
"
Յո՞ր
գիրս
արդեօք
".
զուս
չգիտ
էին,
եւ
յաղքատ
մատենադարանի
դոցա
քանի՞
{գրեանք}
գտանին
ի
Սինէացւոց
լեզու,
եթէ
ծանուցեալ
էր
դոցա
աւոր
եմ
համարում
ներս
բերել
Յիշատակարանիս
մէջ
այն
{գրեանքը},
որ
տպուեցան
եւ
որ
տպւում
են
ժողովրդական
ընտիր
լ
8)
Այբբենարան
հայկական
լեզուի:
Այս
բոլոր
{գրեանքը},
որոնցից
շատերը
դուրս
եկած
են,
եւ
միայն
երկուքը
ակութեան
պակասութիւնը:
Եթէ
նա
կարդացած
լինէր
այն
{գրեանքը},
ինչ
որ
ես
կարդում
եմ,
այն
ժամանակ,
մազերը
գլխ
հոգին,
Սիմոն
վարժապետ,
եթէ
դու
չլինէիր,
եթէ
քո
{գրեանքը}
ինձ
ժառանգութիւն
չմնային,
ո՛վ
գիտէ,
ո՛վ
կարող
է
տից,
վասնորոյ
Իգնատիոսը,
բարձելով
իշի
վերայ
իւր
{գրեանքը}
եւ
ամենահարկաւոր
բաները,
ինքը
միմիայն
ճանապարհ
ը
յ
սանդուղս
մի՛
վաճառեսցեն,
այլ
զամենայն
հարկաւոր
{գրեանքն}
իմ
կրկին
ի
նոյն
սանդղօջն
փակեալ
պահեսցեն
վասն
ապա
լիս,
առաքեմ
ընդ
այսմ
իսկական
գիրն
դիրեկտօրին
զոր
{գրեաց}
նորին
գերամբարձ
քահանայապետութեան,
յաղագս
ընդուն
գիր
իմ
Տիկինն
Էլիազ
՚ի
15/27-էն
Յունիսի
պատասխանի
{գրեաց},
որով
եւ
խնդրեաց
յինէն
գնալ
առ
ինքն
յետ
վեց
աւու
Ի
նորումս
ի
քաղաքիս
աստիճանաւոր
Խալիբովն
հրաման
{գրեաց}
Հոգեւոր
կառավարութեան
քաղաքիս
օծանել
զպատկերս
նու
բ
մեծամեծաց,
միաբանիլ
ընդ
նոսա.
եւ
վասն
այսորիկ
{գրեաց}
'ի
բերանոյ
նոցա
եւ
'ի
վանս
զի
յանձն
առցեն.
եւ
թէ
ահու։
Այլ
այս
յետին
դիպուած,
որ
եղեւ
ընդ
Հայս,
{գրեաց}
երկրորդ
Ստեփանոս
աբբա
Գիւվեր
Ագոնց
եւ
եպիսկոպոս
ա
թէ
առաքելական
է
գործք
մեր,
որպէս
եւ
Հ.
Մատաթիա
{գրեաց}
յորդորանս
'ի
Հռովմայ։
Սոյնպէս
եւ
Հ.
Ղուկաս
Ինճի
տուածային
կատակերգութիւն
(Божественная
комедия)
{գրեաց}
ո՛չ
ի
լեզու
լատին,
այլ
ի
հասարակաց
հասկանալի
իտա
ստ
խնդրոյ
Անանիայի՝
եպիսկոպոսի
Վաղարշապատեցւոյ,
{գրեաց}
զճառ
վասն
տումարի,
եւ
զգիրս
վասն
քրիստոնէական
հա
րականութեան,
եւ
աստղաբաշխական
գիտութեամբ,
զորմէ
{գրեաց}
ի
խնդրոյ
իշխանին
Վրաց
Վախթանկայ
եւ
եպիսկոպոսին
Տփ
ցանել
վասն
ժամանակցաց
իւրոց
եւ
ապագայից,
եթէ
զոր
{գրեաց},
գրեալ
էր
ի
լեզու
առ
հասարակ
հասկանալի
ժողովրդեա
-
Կ.
Ռուլյեն
-
օդընտելացման
առաջին
հիմքը
դրեց,
{գրեթե}
առանց
որեւէ
օգնության,
աղքատիկ
միջոցներով
հրատար
,
բայց
թե
ինչպիսի՞
ապագա
է
սպասում
նրան
-
խոսքով
{գրեթե}
անկարելի
է
արտահայտել,
որովհետեւ
բարեպաշտ
իդեալի
ն,
սպասում
ենք
միայն
ձեր
գալստյան:
Անցյալ
անգամ
{գրեթե}
մի
ամբողջ
ժամ
սպասեցինք.
դա
իհարկե,
մեծ
ցավ
չէ
իս
է
խմացնում
տկարներին.
ուրեմն
մինչեւ
սեպտեմբեր
{գրեթե}
ես
կմնամ
այնտեղ,
ինչ
կըլլա
եղեր։
Ինձանից
շատ
նա
եք:
Ինձ
համար
թե
որ
երկարելու
լինի,
միեւնույն
է
{գրեթե}:
Գրում
ես,
թե
անպատճառ
միտք
ունիս
գալու
ինձ
առաջինն
Խալիբեանք
կամակար
ստորագրեալ,
զմնացեալսն
{գրեթէ}
բռնադատեալ
են
ի
ստորագրել
է
որ
ողոքելով
եւ
է
սպառ
եցան
մի
քանի
գործարանք,
գործաւորներին
հանդիպեցաւ
{գրեթէ}
նոյն
ճակատագիրը,
ինչ
որ
Լոնդոնում.
ամենայն
տեղ
ւրաւոր
երանիներ
լսած
ենք
հարիւրաւոր
անգամ.
նոյնը
{գրեթէ}
եւ
Ֆրանսիոյ
վերաբերութեամբ:
Բայց
հարկաւոր
է
իման
թիւնքը,
ձեռագործութիւնքը,
մեքենաները,
որ
այսօր
{գրեթէ}
դարձել
են
նորա
բնաւորութեան
յատկութիւնքը,
ամենեւ
Խօսակիցը
զարմանում
էր
սորա
բթամտութեան
վերայ,
եւ
{գրեթէ}
ատելութեան
աչքով
նայում
էր
դէպ
ուղիղ
նորա
աչքերի
թ
են
թափում
զանազան
տէրութեանց
գանձարանների
մէջ,
{գրեթէ}
ազդեցութիւն
չունին
դրամական
խնդրի
վերայ:
Եւ
հասա
ջ,
Լոնդոնի
եւ
այլ
գաւառական
քաղաքներում
բնակիչքը
{գրեթէ}
հարիւրին
տասն
եւ
հինգ
շատանում
են
ամենայն
տարի:
միայն
Լոնդոնի
մէջ
տասն
տարու
միջոցում
յաւելացել
է
{գրեթէ}
հինգ
հարիւր
հազար
հոգի:
1851
թուականում
Լոնդոնը
.
եւ
ի՛նչ
տեղեր,
ուր
պարարտ
հողը
բուսուցանում
է
{գրեթէ}
ինքնըստինքեան,
քանզի
երկրագործական
գիտութիւնքը
դ
ովորութիւն
է
այս,
բայց
այն
աստիճանի
կամակոր,
որ
{գրեթէ}
դառնում
է
այսօր
մի
ազգային
աւանդութիւն:
Եթէ
քննո
սափելի
վիհի
խորութիւնը,
որ
բացւում
է
մեր
առջեւ:
{Գրեթէ}
ազգովին
սովորութիւն
առնել
ապրանք
գնել
Եւրոպայից,
դպէս
հրապուրում
են
եւ
իւրեանց
են
քարշում
հետզհետէ
{գրեթէ}
բոլոր
Հայոց
ազգը,
որի
համար
դարձել
են
նոքա
կատար
ան
իւրեանց
հայրենի,
բարեբեր
երկիրները,
որ
այսօր
{գրեթէ}
ամայի
եւ
խոպան
է,
այն
օրից
կը
կենդանանայ
եւ
Հայո
պատճառել,
բայց
Եւրոպայի
եւ
փոքր
Ասիոյ
եղանակները
{գրեթէ}
մեծ
տարբերութիւն
չունին,
եւ
ասիականը,
եթէ
աւելի
հրատարակեց
Լեհաստանի
ընդդէմ
մեր
նօտր
գրով
տպածը,
{գրեթէ}
բառ
առ
բառ:
Եւ
մի՛թէ
շա՞տ
ժամանակ
անցաւ
այն
օրից
ած
շահերից:
Այդ
ազգութիւնը
իւր
կառավարութեան
հետ
{գրեթէ}
նոյն
յարաբերութեան
մէջ
է,
ինչ
յարաբերութեան
մէջ
րի
ծանրութիւնը,
որոնք,
ասիական
դանդաղկոտութեամբ
{գրեթէ}
կաթուածահար,
շատանում
էին
իւրեանց
շնչական
բարեկե
գալ
թատրոնաբեմի
վերայ,
քանի
որ
այնտեղ
ոտք
կոխողը
{գրեթէ}
հասարակաց
անարգութեան
պիտի
հանդիպի:
Եւ
միթէ
պակա
ք
նոցայ
վերայ,
մոռանալով
մի
քանի
թերութիւնք,
որ
{գրեթէ}
անհրաժեշտ
են
ամէն
մարդու
մի
նոր
պաշտօն
կատարելու
ղկոտութեամբ
կատարելուց,
որով
արարուածը
չվերջացած
{գրեթէ}
բազմութեան
մի
մասը
գնաց.
քանզի
կէս
գիշեր
էր:
Այ
ուղարկում
են
մրգեր,
թամա՜մ:
12-ին
առողջութիւնս
{գրեթէ}
ուղղուեցաւ:
Տեսութիւն
եղբօրս,
Մ[արիա]
Ա[ֆանասեւ
կրորդ
բաղանիսը
եւ
111/2
ժամին,
որ
գրում
եմ
այս,
{գրեթէ}
հանգիստ
եմ,
թէեւ
տկարութիւնս
տակաւին
շատ
զգալի
է
ւն
ունէի,
բայց
չորրորդ
ժամին,
որ
գրում
եմ
այս,
{գրեթէ}
բոլորովին
հանգիստ
եմ,
տկարութիւնս
խիստ
թոյլ
է
ազ
-ին
լոյս
25
ֆլիւսը
շատ
նեղեց.
թէեւ
եղնջեան
տենդը
{գրեթէ}
աննշմարելի
է:
25-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
27-ին
առաւօտ
ուռոյցը
շատ
եւ
շատ
նստած
է,
եւ
ցաւ
{գրեթէ}
չկայ:
Եղնջ[եան]
տենդը
տակաւին
կայ,
թէեւ
խիստ
թո
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս.
13-14
լաւ
էի,
14-15
{գրեթէ}
իսպառ
լաւ
եմ:
15-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
ա
:
Մարտ
մինչեւ
մարտի
1-ը,
որ
չեմ
գրել,
եղինջը
{գրեթէ}
աներեւութանում
է,
բայ[ց]
կուրծքիս
ցաւը
եւ
հազը,
բերութեանց
չմօտեցան։
Այս
օրուայ
օրս
Եւրոպայի
մէջ
{գրեթէ}
թագաւորեալ
մատենագրութիւնը
վիպագրութիւնն
է.
ինչ
նչեւ
այժմ
գիտէի"։
Այս
շատ
խոր
ճշմարտութիւն
է
եւ
{գրեթէ}
յաւիտենական:
Որովհետեւ
եթէ
թափածը
դրական
ճշմարտո
դ
կաւին,
ցնծա՛յ:
Փիլիսոփայութեանը
ըստինքեան
{գրեթէ}
երեք
ճիւղ
է
բաժանւում,
տրամաբանութիւն,
բնական
փ
ստահանալով
մի
քանի
մարդերի
անտեղի
խօսքերի
վերայ:
{Գրեթէ}
ըստ
մեծի
մասին
այդպէս
է.
շատ
խոստանում
են,
բայց
խեղճ
գործարանը
իւր
կարճատեւ,
խռովալից
շրջանի
մէջ
{գրեթէ}
բազմաթիւ
վերակացուք
եւ
շատ
հոգատարք
ունեցաւ,
որո
մարդկային
իշխանութիւն
չէր
կարողացել
ընկճել:
{Գրեթէ}
միշտ
այսպէս
է
վերջացել
բոլոր
մեծ
մարդերի
կեանքը:
ին,
որով
չափաւորեց
սա
իւր
անձը
մի
քանի
ժամանակ:
{Գրեթէ}
միշտ
այսպէս
է,
ուր
չկայ
երկիւղ,
անդ
թուլահոգի
մ
մեղաւոր,
որովհետեւ
նոցայ
յանձնողքը
այս
գործերս,
{գրեթէ}
գլխաւորապէս
աւագ
մարդերից
էին:
Նա
ի՞նչ
էր
գիտում
ակների:
Հոգատարների
գործերից
երեւում
է,
որ
{գրեթէ}
նոքա
միշտ
կամեցել
են
եւ
իւրայինների
հետ
կատարել
բ
եկոյին
նա
շատ
սրտաշարժ
ոճով
խօսում
է,
բոլորեքեան
{գրեթէ}
կարեկցութեամբ
շարժւում
են
եւ
զայրանում
են
վերակաց
րտինքը
ճակատիցս
կաթիլ-կաթիլ
վազում
էր
եւ
իմ
գիրքը
{գրեթէ}
բոլորովին
թաց
էր
եղել
արտասուքիս
առատահոս
հեղեղից
ցին),
որ
արդա՛րեւ,
մինչդեռ
մարմնով
էր
ապրում,
{գրեթէ}
երկնքի
զօրքերին
էր
քաղաքակից.
չէ՞
որ
այդ
Հայոց
ա
որ,
"
Ղազարի
կեանքի
մանրամասնութիւնքը
"
ասելով,
{գրեթէ}
Փարպեցու
բոլոր
Թուղթը
ներս
է
առել
իր
յառաջաբանի
մ
եանց
վանքը
բաւակա՜ն
հեռու
է
պարսպի
մնացորդից,
որ
{գրեթէ}
վերջանում
է
լճի
մօտ։
Այդքանն
էլ
հերիք
է՝
ապացու
բերենք
արժանայիշատակ
Սեբէոս
եպիսկոպոսի
ասածը,
որ
{գրեթէ}
ժամանակակից
էր
Կոմիտասին,
եթէ
միայն
յիշենք
Յովհա
էս
կարո՛ղ
է
տեսնել
ընթերցողը,
թէեւ
թարգմանել
ենք
{գրեթէ}
բառ
առ
բառ,
բայց
խոստովանում
ենք,
որ
մի
փոքր
մո
րդը
միա՛յն
լինէր
մեր
պատմութեան
մէջ
այդ
անունով։
{Գրեթէ}
400
տարի
յետոյ
ժամանակների
վերաբերութեամբ,
Յովհա
որդ
մասն,
որ
կազմէր
զբաժանեալսն
յուղղափառաց,
էր
{գրեթէ}
բովանդակ
ազգն
Հայոց,
որոյ
մի
մասն,
զոր
եւ
երկրո
սահմանադրութիւնն
ալ
ճիզվիթներուն
սահմանադրութեան
{գրեթէ}
բառական
թարգմանութիւնն
է,
հարկաւ
պիտի
գտնուին
մէ
ւթիւն,
լիովին
բաւարարուած
էր,
եւ
Կանոնադրութեան
{գրեթէ}
երկամեայ
գոյութիւնը
արդարացրեց
նրա
յոյսերը:
նձնաժողովը,
հաւատարիմ
մնալով
Դռան
ցուցումներին,
{գրեթէ}
լիովին
ոչնչացրեց
Կանոնադրութեան
էական
մասերը,
այ
ռը
է
տառի
հագագային
լինելը,
որ
բառերի
վերջերումը
{գրեթէ}
կորուսանում
է
իւր
ձայնը,
եւ
եթէ
բռնութեամբ
արտաբ
լովակերտ
եւ
հոլովառու
նախադրութիւնքը,
շատ
տեղ
եւ
{գրեթէ}
մեծ
մասով,
դարձել
են
վերջաւորութիւն,
եթէ
ծիծաղե
ս
ձեւը
բնաւ
պ.
Պռօշեանցին
միայն
սեփական
չէ,
այլ
{գրեթէ}
բոլոր
գրողներին,
բացի
մեզանից
եւ
պ.
Նազարեանցից
եւայլն։
Չպիտի
մոռանալ,
որ
նոր
լեզուի
մէջ,
թէեւ
{գրեթէ}
միակ
լծորդութիւնը
եմ
է,
այնուամենայնիւ
միայն
ինք
ւմն
է
եւ
մեր
առաջինից
աւելի
բռնակալ,
այնպէս,
որ
{գրեթէ}
լեզուի
բոլոր
բառերը
գնում
են
այդ
հոլովումի
տակ
խի
ասկանան
իրար
խօսածը։
Կան
գաւառական
բառեր,
որ
{գրեթէ}
նոյնանշան
են,
բայց
եւ
այնպէս
բարակ
քննութիւնը
բա
առ
15
մանէթ,
մինչդեռ
աղտը
եւ
դաւաճանութեան
ամօթը
{գրեթէ}
եգիպտական
բուրգերին
հաւասար:
Չգիտենք
թէ
ի՛նչ
մտա
է
կենում
Գարեգնենց
տանը,
բայց
Գարեգնի
տան
մասին
{գրեթէ}
մենք
ոչինչ
գիտենք:
Երկու-երէք
տեղ,
իբրեւ
մի
անհ
արկուողը
է
նոցա
ժամանակը:
Շատ
անգամ
աւանդութիւնը
{գրեթէ}
անարատ
մնալով
էապէս,
փոխւում
է
նորա
ժամանակը.
ա
աւ
յայտնի
չէր:
Նոյնպէս
եւ
գալուանական
լոյսը,
որ
{գրեթէ}
մեր
օրերի
գիւտ
է
եւ
այլ
այսպիսիք:
Շատ
ուրիշ
կրակ
իջոցում
(Հոլլանդիոյ
մէջ,
առաջինն
ամրոց
է,
այժմ
{գրեթէ}
աւերակ,
իսկ
երկրորդը
քաղաք)
գտնուած
գեղացիք
նկա
աքացնում
է
որպէս
Արարատեան
դաշտը,
որ
ամէն
կողմից
{գրեթէ}
շրջապատուած
է
ապառաժ
եւ
մերկ
սարերով,
նոյնպէս
եւ
ակացնել,
թէ
այդ
օրից
իսպառ
ընկաւ
որսորդութիւնը:
{Գրեթէ}
երկու
դար
յետոյ
ապրած
Արշակ
Գ-ի
ժամանակի
վերաբերո
ինք
այս
բանում:
Նկարագրելով
Աշտարակի,
որով
{գրեթէ}
եւ
բիւրաւոր
ուրիշ
հայերի
բարոյական
անմեղութիւնքը
:
Եթէ
միայն
շերամաբուծութեանը
առնելու
լինինք,
որ
{գրեթէ}
լոկ
մայիս
ամսի
գործ
է,
եթէ
չասենք
էլ,
որ
երիտաս
ի
գործ
է,
եթէ
չասենք
էլ,
որ
երիտասարդքը
մայիսին
{գրեթէ}
ազատ
են,
որովհետեւ
ոչ
թաղելու,
ոչ
էտելու
եւ
ոչ
դիթերի
"
մէջ
շատ
կան
սիրուն
ձեւեր
եւ
ոճեր,
որոնք
{գրեթէ}
ամէն
տեղ
գործ
են
ածւում
ազգի
մէջ,
թէեւ
նոցանից
մ
շ
կիդէօր):
Թուրքը
եւ
հայը
գտնւում
են
այսօր
{գրեթէ}
միեւնոյն
աշխարհում.
այդ
ազգերը,
միեւնոյն
հողի,
դեցութեան
են
ենթակայ:
Մինչեւ
շատ
մօտ
ժամանակներս
{գրեթէ}
եւ
միեւնոյն
նոյն
կառավարութեան
տակ
էին
քաղաքականա
հերիք
չէ
այս.
կան
ոճեր
եւ
ձեւեր,
որ
սեփական
են
{գրեթէ}
համօրէն
մարդկութեան:
Մէկ
մարդ
տասը
տարի
մնա
ք
մաքուր
եւ
զուտ
ֆանատիկոսութիւն:
Նոր
լեզուի
մէջ
{գրեթէ}
բոլոր
հին
լեզուի
նախադրունքը
դարձել
են
վերջադրութ
ի
տարազահնարքը,
այն
շռայլութեան
հեղինակները,
որ
{գրեթէ}
բովանդակ
քաղաքակրթեալ
աշխարհին
հրովարտակ
են
տալիս
բեւեռային
սառոյցների
մէջ։
Լուկուլլոսը
(որ
այսօր
{գրեթէ}
համանուն
է
որկրամոլութեան),
մեզ
թւում
է,
թէ
կը
սեր
չունի,
ես
նոցա
խոսքով
քեզ
այդպիսի
նամակ
չէի
{գրեի},
պատճառ,
որ
ինձ
մեծ
ամոթ
կհամարեի,
որ
ես
քու
ե
ս
որ
պատասխանն
շուտով
գրի,
ես
նորան
եւս
գիր
պիտի
{գրեի},
բայց
չկարծեցի,
թե
քաղաքումդ
կլինի:
Ուրիշ
յ
Խրիստոֆորիչը
այդտեղ
է
թե
ոչ.
ես
նորան
գիր
պիտի
{գրեի},
բայց
կարծելով
թե
գիրս
չի
հասնիլ,
ճանապարհ
ընկա
ւ,
եթե
մի
քանի
մարդ
նույնպես
մի
քաղաքավարի
նամակ
{գրեիք}
Այվազովսկուն,
որ
մի
փոքր
զգույշ
մնար
"
Հյուսիսափ
ատասխանին,
ի
մեծի
տրտմութեան
տարուբերիմ:
Խնդրեմ
{գրել}
ինձ
զգիր
եւ
յայտնել
զայն
ամենայն,
զոր
յառաջնում
եւ
զժամանակ
օծութեան
կաթողիկոսին.
նոյնպէս
հայցեմ
{գրել}:
Նորալուր
համբաւ
ոչ
գոյ
ի
քաղաքիս,
այլ
միայ
իրեն,
թեք
նա
կատարյալ
անե,
եւ
սրբազանը,
ինչպես
{գրել}
է
նե,
ճամփու
խարճն
փոշտին
50
մանեթ
կըլլա,
60
կը
նութեամբ
որ
ո՛չ
է
վայել
կոչման
իւրոյ
եւ
աստիճանի
{գրել}
առ
մասնաւոր
անձինս
հրատարակել
զայդպիսիս
եւ
վերջապ
ՈԼԱԽԵԱՆՑ,
Ողորմած
տէր,
Ես
թէպէտ
քանիցս
անգամ
{գրել}
էի
տէր
Գեորգին,
որ
ձեզի
միամիտ
անի
վասն
ձեր
որդե
ՐԻԳՈՐ
ՂԱԶԱՐԵԱՆ,
Գրած
գիրդ
ընկալայ,
եւ
ինչ
որ
{գրել}
էիր,
կարդալով
իմացա:
Ահա
պատասխանն
գրում
եմ,
ո
ատկանովին
յանձնած
լինես
70
մանէթ,
բայց
ես
մոռացա
{գրել}
այն
ժամանակն,
որ
9
ռուբլի
քանի
կոպեկն
թանսուխի
փ
ս
բաները
կհասկանաք:
Եթե
ամեն
փոշտի
ձեզ
նամակ
չեմ
{գրել},
այդ
եւս
զուր
տեղը
չէ.
առաջինը,
որ
ամեն
փոշտի
լ
եմ,
բայց
նա
խոստացավ
Նախիջեւան
հասածովը
մի
գիր
{գրել},
մինչեւ
այժմ
չտեսա:
Ես
եւ
Ավտուշն
ողջ
ենք
եւ
առ
րս
նորան
տարեկան
բավականություն
տալ
եւ
խնդիրի
մեջ
{գրել}
ենք,
թե
նա
առանց
վարձի
պատրաստ
է
ծառայել,
որպես
,
որ
ապրիլի
3-ին
գրած
սիրո
նամակը
ստացա
եւ
ինչ
որ
{գրել}
էիր՝
կարդացի,
իմացա.
ինչ
որ
կամենում
էիր,
ահա
կկարդաս
դու
եւս
նոր
բան
ինչպես
ինձ
դուք
քո
կողմից
{գրել}
էիր,
այժմ
չեմ
ասում,
որովհետեւ
սպասելու
բան
կա
ուն
կանես:
Ես
քեզ
ապրիլի
8-ին
մի
ստրախավոյ
նամակ
{գրել}
եմ
եւ
Ֆեոդոր
Միխայլիչից
200
մանեթ
առածս
հայտնել
ե
ւթյան
մեջ:
Սիրական
եղբայր,
նախարարն
հրաման
է
{գրել}
Ստրոգան[ովին]
վասն
եկեղեցական
գումարաց,
բայց
մեզ
եջ
կան
այժմ
մարդիկ,
որ
կարող
էին
հազար
անգամ
լավ
{գրել},
լուսավոր,
ճշմարիտ
եւ
մաքուր,
քան
թե
մի
վենետկ
այժմ
սպասում
էի
Ձեզանից
իմ
նամակի
պատասխանին,
որ
{գրել}
էի
դեռեւս
անցյալ
տարումը,
բայց
մի
ձայն
եւս
չլսել
եւս
չլսելով
Ձեր
կողմից,
վերջապես
պատշաճ
համարեցի
{գրել}
այս
նամակը,
որով
եւ
նորոգել
մեր
խզած
նամակագրութ
հետեւ
այդ
միջոցում
գործ
չկա
տպարանում:
Այս
մասին
{գրել}
եմ
այս
փոշտով
եւ
խնդրել
եմ
պ.
Սաղաթել
Դավթյան
Քա
կու
բան
եւս
կարող
էիր
լսել
ինձանից
այս
մասին,
որ
{գրել}
չէ
կարելի
եւ
այլն:
Հոկտեմբերին
պիտի
ստորագրու
ողը,
որ
ճշմարտությունից
եւ
խղճմտանքից
հարկադրված
{գրել}
եմ,
գուցե
դորանով
ստանալու
եմ
մի
քանի
զորեղ
թշնա
ունինք
մի
բան
գրած,
թո՛ղ
ինքը
Սինոդոսը
նկատել
եւ
{գրել}
մեզ,
մեք
նորայն
կլսենք
եւ
կտնօրինենք,
ինչպես
նո
ի
մարդիկ,
որոնց
մեջ
եւ
պ.
Իզմիրյանցն,
նամակ
են
{գրել}
Այվազովսկուն,
որ
նա
զուր
տեղը
չհետեւի
վնասել
կամ
երկրորդը
մարտի
երեքից,
ստացա
անկորուստ
եւ
ինչ
որ
{գրել}
էիր՝
կարդացի
տեղեկացա:
Քո
գնալուց
հետո,
մին
յան
վերա:
Ես
խոստացած
ստրախավոյ
նամակս
չկարողացա
{գրել},
որովհետեւ
մարտի
24-ին
դուրս
եկա
Մոսկվայից
եւ
այ
իք
"
Մեղուի
"
10
համարի
իմ
նամակիս
պատասխանը,
որ
{գրել}
է
պ.
Բալասանյանցը:
Ես
երկու
օր
մնում
եմ
Վարսովի
հասցես
կարողանամ
ուղարկել,
եթե
կամենաս
ինձ
նամակ
{գրել},
ուղարկիր
պ.
Նազարյանցին,
նա
"
Արեւմուտքի
"
հր
,
եւ
այլն
եւ
այլն:
Այժմ
եթե
կամենաք
ինձ
նամակ
{գրել},
ուղարկեցեք
պ.
Նազարյանցին,
նա
կհասուցանել
ինձ
անցյալ
տարի
բացել
էի
քեզ
իմ
սիրտը:
Չկամիմ
երկար
{գրել},
որովհետեւ
սիրտս
լցվում
է
արյունով,
եւ
կյանքս
մ
երանով
կարելի
է
ասել,
ըստ
որում
ամոթ
է
թղթի
վերա
{գրել}:
1860-ին
"
Հյուսիսափայլին
"
պիտի
ստորագրվիմ
եւ
Պ
առաջ
շարժվելու
չէ,
ըստ
որում
Ստռոգոնովը,
ինչպես
{գրել}
է,
հավաքում
է
ծանոթությունք
եւ
մինիստրին
առ
ժամս
հիմք
ունի
եւ
ոչ
հաշիվ:
Ես
"
Հյուսիսափայլի
"
մեջ
{գրել}
էի
3000
մանեթ
կամ
փոքր
ավելի
կամ
փոքր
պակաս՝
ծախ
.
Ահա
այսքան
լուր
միայն
Իտալիո
մասին
կարող
եմ
{գրել}
առայժմ:
Չեմ
նախանձում
Իտալիայի
ազատության,
դորա
իոյ,
յորում
եւ
(պատուիրէ
Թադթէոս
եպիսկոպոսն),
{գրել},
"
թէ
զաւանդեալ
կտակօք
զհրիտակս
՚ի
Հնդկաստան,
զ
զպատասխանին,
ասաց.
եթէ
յետ
եօթնեկի
միոյ
կարիցէ
{գրել}:
Եօթնակդ
այդ
լրասցի
յետ
երկուց
աւուրց,
այլ
ես
սկոպոսին,
ուրեմն
եւ
պիտի
հետեւեցուցանել
զի
թէ
նա
{գրել}
տայ
յօգուտ
այդ
անուն
դպրոցաց
ապա
ուրեմն
կային
յայ
Ն[ՇԱՀ]
Մինչեւ
այժմ
չկարողացա
քեզ
վերստին
նամակ
{գրել},
որպեսզի
պայմանիս
համաձայն
քեզանից
նամակ
ստանալո
րինակ
թղթոյ
երեսփոխանութեան,
թէ
ո՞րպէս
իցէ
արժան
{գրել}
զթուղթն:
Այլ
ես
եկից
ի
կարգ
պատմութեանս.
այն
որով
ճգնի
նա
ի
վնաս
ազգին,
որոյ
եմս
երեսփոխան,
{գրել}
զթուղթն
անուանելով
զայն
կտակ,
այդ
խօսք
նորա
չէ
անալոյ
զպատասխանի
՚ի
փաստաբանէ
իւրմէ
ունի
վերստին
{գրել}
առ
պարոն
Բայլն:
5.
Գրութիւն
տէր
Յովհաննես
Ա
ւցից
նոյնպէս:
Իսկ
թէ
կամիցիք
այլով
ճանապարհաւ
{գրել},
կամ
իսպառ
զանց
առնել,
կամք
վեհափառութեանդ
են,
մանակը
անցնում
էր,
եւ
ես
հազիվ
կարողացա
այս
չափը
{գրել},
քանզի
կաթողիկոսին
գրած
թղթիս
պատճենը
օրինակեցի
մ
է
ցանքսի
հսկելուն,
նա
(Սուլթան-Շահը)
կարող
է
{գրել}
իր
փեսային,
Իվան
Մինաեւիչին,
որ
հանձն
առնի
այդ
հիշողության
մեջ
է,
եւ
այդ
նյութի
մասին
կարելի
է
{գրել}
ոչ
թե
մի
նամակ,
այլ
ամբողջ
դիսերտացիա
ի
խրատ
քաղ
մի
փոքր
ներքեւ
կասեմ
իմ
կարծիքը:
14-ին
նամակ
էի
{գրել}
քեզ,
հավանաբար,
այժմ
հասել
է
քո
ձեռքը,
որի
մեջ
յոք
վճարեցի՞ր:
Խնդրում
եմ
չմոռանաս
այդ
մասին
ինձ
{գրել}:
Ինձ
տանջում
է
այն
միտքը,
որ
դու
այստեղ,
օտարո
նամակս:
Երկար
եւ
առանց
ընդմիջման
չեմ
կարողանում
{գրել}.
անդրադառնում
է
կրծքիս
եւ
մեջքիս
վրա,
դրա
համար
համար,
որ
կատարեմ
ձեր
ցանկությունը՝
"
ավելի
շատ
{գրել}
"։
Ոչ
ոքի
չեմ
տեսնում,
ոչ
մի
նորություն
չգիտեմ
եմ
հայտնում
Մակոլեյի
կամ
Շլոսսերի
համար:
Երեկ
ես
{գրել}
եմ
քեզ
երկար
նամակ
եւ
վերադարձրել
գրքերը:
Շատ
ու
րմամբ:
Ահա
այն
ամենը,
ինչի
մասին
կարող
էի
ես
{գրել}
իմ
ներկա
վիճակում:
Ա՜հ,
խնդրեմ
հաղորդել
Անան
ւթյան
բախտը:
Զանազան
պատահական
մարդիկ
ինչքա՞ն
են
{գրել}
այդ
փափուկ
եւ
սայթաքուն
նյութի
մասին.
այդ
բոլորն
,
թե
տանից
ստացե՞լ
ես
արդյոք
այն
փողը,
որի
մասին
{գրել}
էիր,
թե՞
ոչ:
Պարզ
է,
որ
դրա
պատասխանը
կարճ
է՝
նը:
Ստացե՞լ
է
արդյոք
Հայրապետյանը
նամակս,
որ
{գրել}
էի
Գ.
Մ.
Ալաջալյանի
վերաբերյալ,
եւ
ի՞նչ
տպավոր
ին),
նույնիսկ
ամենափոքր
մանրամասնություններով՝
{գրել}
"
Մեր
լեզվի
արմատական
բարեփոխության
մի
փորձ
",
շ
րանց
բարբառները
տեղական
երանգ
ունեն:
Դրանից
հետո
{գրել}
(հենց
այստեղ)
քերականության
փորձ,
որպես
ձեռնար
ություն
չի
ունենա:
Կարելի
է,
թերեւս,
սահուն
էլ
{գրել},
բայց
նա
խորթ
կլինի
ժողովրդին,
որը
նրան
երբեք
ե
կգտնես:
Անանիային
նամակ
գրե
եւ
ասա,
որ
չծուլանա
{գրել}:
Ես
դեռ
հույս
ունեմ
նրա
մասին
խաբրիկ
ստանալ,
իհ
նության
քառորդը:
Ծանոթագրություններ
դեռ
բնավ
չեմ
{գրել},
որովհետեւ
ձեռքիս
տակ
գրքեր
չունեմ,
իսկ
այդ
բոլ
նորհակալ
եմ
Ավետիքից:
Ըստ
որում,
չմոռանաս
բարեւ
{գրել}
ծնողներիս,
եղբայրներիս,
քույրերիս,
փեսաներիս,
ետ
միասին
ինձ
հասցրու
այն
գրքերը,
որոնց
մասին
ես
{գրել}
եմ
քեզ
15-ին:
Առանց
գրքերի
չափազանց
ձանձրալի
է,
անց
գրքերի
չափազանց
ձանձրալի
է,
իսկ
ես
քեզ
արդեն
{գրել}
եմ,
որ
հիվանդության
հետեւանքով
ամենեւին
չեմ
կարո
:
Մի
հոդված
անգամ
մեր
քաղաքի
մասին
չեմ
կարողանում
{գրել},
գլխացավս,
անիծված
լյարդի
մեծանալուց
առաջացած
կ
եմն,
6-ին
նրանք
չեն
ճանապարհվել:
Ինչո՞ւ
չեք
{գրել}
Մոսկվա,
որ
հեռագրով
ձեզ
իմաց
տան՝
հենց
որ
նրանք
դրել
ռնգեղջյուրի
մասին.
ես
մի
քանի
բան
այդ
մասին
{գրել}
եմ
այս
թերթի
կեսի
վրա,
որն
ընդ
սմին
ուղարկում
եմ
քո
Նախիջեւան
հասնելուդ,
դեկտեմբերի
7-ին
ես
արդեն
{գրել}
էի
Հովհաննես
եղբորս,
որպեսզի
նա
իմ
անունից
դիմեր
ոչ
մի
արդյունք
չի
ստացվի:
Դեկտեմբերի
7-ին
ես
{գրել}
եմ
եղբորս
յոթ
կետի
մասին,
որոնց
վերաբերյալ
հարկա
Իմ
սիրելի
եղբայր
Գրիգոր,
Վաղուց
ուզում
էի
քեզ
{գրել},
բայց
չէր
հաջողվում:
Շնորհակալություն
եմ
հայտնո
,
հանգստացրու
մեր
ծնողներին:
Ափսոս
որ
չի
կարելի
{գրել}
հայերեն,
թե
չէ
ես
ինքս
նրանց
կգրեի.
բայց
մի՞թե
ն
ամուսնացել
է:
Ավետիքը,
գոնե,
դեռ
դեկտեմբերին
{գրել}
էր,
որ
շուտով
ամուսնանալու
է.
իմ
կողմից
շնորհավ
ն
չի
վերաբերում
այն:
Երեւի
բժիշկ
Սուլթան-Շահը
{գրել}
է
քեզ
հարկավոր
բաների
մասին,
որովհետեւ
ես
նրան
խ
ձ,
իսկ
եթե
ոչ,
թեեւ
ինձ
համար
մեծ
ցավ
է
ու
վիշտ
{գրել}
այս
բառերը,
բայց
եւ
այնպես,
ազատ
պահելով
մորս
ա
եմ,
ո՞ւր
է
քո
գլուխը:
Դու
ինձ
հարկադրեցիր
բողոք
{գրել}
նրան.
իսկ
ես
չէի
կամենա
որեւէ
հարաբերության
մեջ
ւ
նպատակավ:
Ինձ
արգելված
է
հայոց
լեզվով
նամակներ
{գրել},
պետք
է
գրեմ
ռուսերեն,
բացի
այդ,
նամակներս
պետ
եռքովը
եւ
ամեն
բանը
կիմանաս
նորանից.
ինձի
գիր
ալ
{գրել}
պետք
չէր,
բայց
այս
քանի
տողը
դարձյալ
գրեցի:
.
ուստի
ինձ
հարկ
եղավ
ամսույս
15-ից
վաղօրոք
խնդիր
{գրել}
առ
գավառապետն,
որ
հրաման
հանե
կամ
ինքը
տա
մայիսի
ն
խաղաղություն
ինչերով
է
ձեռք
գալիս.
ինչ
օգուտ,
{գրել}
չեմ
կարող,
խոհեմությամբ
հասկացիք
եւ..
Միք
ի
ես
բարվոք
համարեցա,
դարձյալ
ձեր
շահը
նայելով,
{գրել}
տեղվույդ
Մագիստրաթին
մի
խնդիր,
որ
նա
մեր
հորը
վա
նեք:
Տկարությունս
չէ
ներում
երկար
բարակ
նամակ
{գրել},
ուստի
եւ
վերջացնում
եմ
գիրս,
ցանկալով
քեզ
ու
ք
,
ինչ
օրենք
է
քեզի
զրկել:
Պարոն
Գրիգորը
ինձի
{գրել}
էր
մեկ
անգամ
Պետերբուրգ,
թե
դուն
քո
բաժինդ
հարսն
ել
ինձ
այն
երաժշտական
նօտերը,
որոնց
մասին
դեռեւս
{գրել}
էի
Մարտի
մէջ,
դուք
չգիտէք,
թէ
այսպիսի
մի
խուլ
տ
եւ
տօնելի
մարդը:
Նա,
բացի
այդ
ողբից,
նզովք
եւս
{գրել}
է
Հայոց
կաթողիկոսների
վերայ,
որ
աբեղաների
ձեռքով
լ
իմ
Յիշատակարանը:
Ներողութիւն,
պիտոյ
էր
այստեղ
{գրել}
այն
խօսակցութիւնը,
որ
պատահել
է
մի
շինականի
եւ
մ
վերայ
"
Հրաւիրակ
Հայրենասիրութեան
",
խոստացել
էի
{գրել}
եւ
հասուցանել
ձեզ
այն
տպաւորութիւնը,
որ
գործել
է
նամակիս
հետ
ուղարկում
եմ
մի
փոքր
տետրակ,
որի
մէջ
{գրել}
եմ
իմ
դատողութիւնը
Պ.
Յովհաննիսեանի՝
Նոր
Քնարի
եւ
համար
տուր
ինձ,
ո՞վ
է
այդ
մարդը,
եւ
ի՞նչ
ես
{գրել}
դորա
ճակատի
վերայ:
Երեւեցաւ
Ճակատագիրը
եւ,
թանձր
ամպերով:
-
Ծնանելու
ժամանակ
այդ
բոլորը
{գրել}
էի
ես
նորա
ճակատին.
նա
Բրամինապետ
դարձաւ
իմ
ազդե
ճակատին.
նա
Բրամինապետ
դարձաւ
իմ
ազդեցութեամբ:
{Գրել}
էի
նոյնպէս,
որ
նա
ստանալու
էր
ձեր
շանթերը
Աթենաս
անի
որ
դոցա
երեխայքը,
իւրեանց
անունները
հազիւհազ
{գրել}
ուսանելով,
պիտի
գան
ու
գնան
աշխարհից,
քանի
որ
ե
,
արդէն
ամենայն
մարդ,
որ
հազիւհազ
թէ
իմանում
էր
{գրել},
կարդալ,
նայում
է
"
Մեղուի
"
վերայ
որպէս
մի
ողո
ւ
լուսաւորութեան
պատմութիւնը,
յետոյ
նորա՞
գործ
է
{գրել}
այդպիսի
բան։
Սխալւում
է,
եթէ
յոյս
ունի
Մասեաց
դ
արտարութենից.
ասես
թէ
դորա
հեղինակը
հարկադրանքով
{գրել}
է
այդ
գործը:
Նա
ամենայն
տեղ,
ամենայն
րոպէ
զանազ
րեկամ
շատ
ունիմ,
որոնք
միշտ
պատրաստ
են
ինձ
նամակ
{գրել},
եթէ
ես
եւս
յանձն
առնում
նոյնպէս
նոցա
գրել,
բայ
նամակ
գրել,
եթէ
ես
եւս
յանձն
առնում
նոյնպէս
նոցա
{գրել},
բայց
արի
տե՛ս,
որ
նոքա
շատ
են,
իսկ
ես՝
միայն
:
Ո՛րքան
վէճ
ունեցել
եմ
կրօնի
մասին,
ո՛րքան
բան
{գրել}
եմ
այդ
առարկայի
վերայ,
բայց
երբ...
(քեզ
հարկաւ
ելեմ
ձեր
գրութիւնը։
Ամենեւին
ո՛չ,
դուք
կարող
էք
{գրել}
իմ
մասին
ում
կամիք,
բայց
այն
մարդը,
որին
գրելու
ցան
իմ
հոգու
առաջեւ,
բայց
հարկաւոր
չէ
այդ
բաները
{գրել}
այստեղ.
ով
գիտէ,
մի՛գուցէ
Յիշատակարանիդ
ընթերցո
Կալէն:
Վաղուց
լուր
չունէի
քեզանից,
վաղուց
կամէի
{գրել}
քեզ,
բայց
ուր
եւ
ինչպէս,
այս
բանը
փակում
էր
ճան
,
եւ
ջանասիրութեամբ
աղայ
Խաչատուրի
Ղռմաճեանց
(որ
{գրել}
է
Ղռմզանց),
յորում
ուսանին
բազմաթիւ
աշակերտք
զՀ
հազիւհազ
կարդալ
այդ
լեզուներով
եւ
իւրեանց
անունը
{գրել}
տառասխալ
անգամ:
Նախիջեւանի
մեծ
անբաղդութիւնը
է
ա
դը,
ինչպէս
մտածում
են
ոմանք:
Հայոց
ազգը
շատ
տեղ
{գրել}
կարդալ
չգիտէ,
շատ
տեղ
կորած
է
մինչեւ
անգամ
եւ
լե
ծ
մի
տղայ
կամ
աղջիկ
երեւէր
նորա
ժողովրդի
մէջ,
որ
{գրել}
կարդալ
չգիտէր:
Քահանան
ունի
իւր
ծուխի
ցուցակը,
ի
կողմից՝
քահանաներից
պահանջելով
ազգի
զաւակներին
{գրել}
կարդալ
ուսուցանել,
միւս
կողմից՝
անհրաժեշտ
են
ազ
եղայք
կամ
այլ
մարդիկ
սովոր
էին
գրքերի
քամակներում
{գրել},
եւ
մեք
կարծում
ենք,
թէ
Էջմիածնի,
Աղթամարի
եւ
որ
մինչեւ
այժմ
եղած
է
եւ
ինչ
որ
մի
օտար
եւրոպացի
{գրել}
է
կամ
կարող
էր
գրել,
ըստ
որում,
չկային
պարզ
եւ
է
եւ
ինչ
որ
մի
օտար
եւրոպացի
գրել
է
կամ
կարող
էր
{գրել},
ըստ
որում,
չկային
պարզ
եւ
նոր
աղբիւրք:
Լո
որոնց
չեմ
կարող
ամեն
մինին
առանձին
առանձին
նամակ
{գրել},
թող
որ
շատերի
հետ
ծանօթութիւն
եւս
չունիմ,
ըստ
ամանակ
մտատանջութեամբ
չարչարուելուց
յետոյ
որոշեցի
{գրել}
Ձեզ
այս
նամակը
եւ,
սրտիս
ցաւը
թափելով,
մի
փոքր
խալական
գաղափարը,
պիտի
հարկադրուէինք
մի
նոր
գիրք
{գրել}
՝
երկու
անգամ
մեծ
Պ.
Խուդաբաշեւի
գրքից
(պարոնի
նակակից
անցքերին:
Ո՛ր
Հայը,
որ
փոքրիշատէ
կարդալ
{գրել}
գիտէր,
չէ
տեսանելու
Պ.
Խուդաբաշեւի
սխալանքը
պատ
նար
գործ
դնել:
Այս
օրից,
ասում
էր
նա,
կը
սկսեմ
{գրել}
բոլոր
Հայոց
եպիսկոպոսներին
եւ
դէպի
ժողովը
կը
հրաւ
:
Մեք
գիտէինք,
որ
մի
այդպիսի
ողբալի
վիճակում
{գրել}
է
Սկայորդին
իւր
վսեմական
նամակները
դէպի
"
Մեղուն
գինը:
Մեղքը
Մօհամմէդի
վիզը,
որ
սորա
պատճառը
չէ
{գրել}
Կուրանի
մէջ:
Ուրիշ
տէրութեանց
պարտքը
անհատուցանե
ր
ուսանող
մարդը
թո՛ղ
չհամարձակի
ուրեմն
թղթի
վերայ
{գրել},
այլ
թո՛ղ
գրէ
ծառի
տերեւի
կամ
կեղեւի
վերայ,
յետ
ուած
է
վարագուրով,
որի
վերայ
մարդը
խոշոր
տառերով
{գրել}
է
յոյս:
Ապագան
ծածկուած
է
լոկ
կարճատես
աչքերի
հա
որ
ի
թուի
Փրկչին
1793
մլն
հատ
հոլանդզեւար
կտակ
ամ
{գրել}
տվել
Յակոբ
Փիրէֆրնի
անմաւոր
նօթարիսին,
որոյ
կտակ
աեւ
ի
թուին
1794-ում
Հայեւար
գրած
մին
կտակ
եւս
ամ
{գրել}
տվել
Տէր
Մարտիրոս
Դաւթին,
որոյ
կտակակատարն
այ
պա
թոս
եւս
Լամաթ.
սոցա
գինն
Եալջիս
քաթումն
թալապ
ամ
{գրել},
վասնորոյ
յետ
մահուանէս
կատարեալ
ազատութիւն
ստաս
գեւորք
մեր
անկիրթ
եւ
վայրենի,
հազիւ
ուրեմն
կարող
{գրել}
եւ
ընթեռնուլ,
շատ
ա՛յն
է՝
առանց
զընթերցեալն
հաս
զգերադասութիւն
պապին
Հռովմայ,
եւ
՚ի
վերջնոց
սակի
{գրել}
զկաթողիկոսն
ամենայն
Հայոց,
զօրինաւոր
եւ
զանժխտել
ւթեանդ
վրայ
աշխարհ
զարմանայ։
Ինչո՞ւդ
է
պէտք
{գրել}
կարդալ՝
որ
մէկ
փողի
չի
արժէր,
Գլխիդ
հազար
Ինձ
վրայ
դու
մէկ
լաւ
նայէ՝
որ
չգիտեմ
անունս
{գրել}.
Ընդ
հակառակն
փողը
ճիպումս՝
հազարաւոր
ձագ
մակ
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած:
26-ին
նամակ
էի
{գրել}
եւ
թողել
բերդակալի
մօտ,
կարծելով
թէ
27-ին
եղբայր
ղբօրիցս
29-ից
գրուած,
բայց
31-ին
փոստ
ձգած,
ուր
{գրել}
էր
եւ
Սուլթանը:
Նոյեմբերի
2-ին
տեսութիւն
եղբօրս
րեցի
մի
նամակ:
Մարտ
մինչեւ
մարտի
1-ը,
որ
չեմ
{գրել},
եղինջը
գրեթէ
աներեւութանում
է,
բայ[ց]
կուրծքիս
,
որ
հռչակաւոր
Ֆօքսը
դրեց
մի
անգլիական
Լօրդի,
որ
{գրել}
էր
նորան
հայհոյութեամբ
լցուած
մի
նամակ:
"
Sir
ոնէական
հաւատոյ:
Այս
Վարդապետարանի
վերայ
էր
{գրել}
պ.
էմինը
իւր
ռուսերէն
քննութիւնը,
որ
պ.
Այվազո
ւծուց,
որ,
Պապական
չ'լինելով,
ունիմ
ազատութիւն
{գրել}
եւ
թարգմանել
այն
բանը,
որ
ջատագով
էր
ճշմարտութեա
կրիտիկայն
բամբասանք
է
կամ
նախատինք
(пасквиль),
{գրել}
են
մի
այսպիսի
յիմար
բան
եւ
ասել
են
ժողովրդին,
թէ
ներով
հաստատելու
համար,
զանազան
հատուածներ
դուրս
{գրել}
դորանից
եւ
դնել
կրիտիկայի
մէջ։
Բայց
մեք
հերիքանո
տութիւնը
շատ
ու
շատ
լուսափայլ
էր,
ըստ
որում
բացի
{գրել}
ու
կարդալուց
ոչինչ
չգիտէր:
Այսպէս
ահա
խաբել
ու
ո
որ
պոռնկութիւնը
մեղք
չէ՛.
այս
բանը
մարզպանին
էլ
{գրել}
է
նա"։
Թէ
ճշմարի՞տ
էր
այդ,
դո՛ւ,
Տէ՛ր,
խիստ
մասին
գրեց
խի՛ստ
շատ
են,
եւ
այդ
բոլորը
մանրամասն
{գրել}
այստեղ
շա՛տ
աշխատութիւն
եմ
համարում
եւ
աւելո՛րդ.
արել
է,
նախ՝
մի
քանի
սրբագրութիւնք,
երկրորդ՝
{գրել}
է
մի
քանի
ծանօթութիւնք
եւ
երրորդ՝
մի
յառաջաբանու
ռները։
Եւ
ինչ
որ
սոցանից
զատ
հարկաւոր
համարեցինք
{գրել},
այդ
բոլորը
կարդացողի
ձեռքին
է
այժմ։
Թղթի
թա
պէս
նորա
բովանդակութիւնը
տեղիք
է
տալիս
ենթադրել,
{գրել}
է
մի
արժանաւո՛ր
մարդ,
որ
քա՛ջ
էր
ճանաչում
Ղազար
ա
օրով
էլ
կային։
Պ.
Էմինը,
թէեւ
առանց
հիմքի
{գրել}
էր
այս
ծանօթութիւնը,
գո՛նէ
պիտի
չմոռանար
այս
եւ
",
եւ
այլն։
Ինչպէս
ընթերցողը
արդէն
տեսաւ,
մենք
{գրել}
ենք
"
առաջին
թղթում
",
որովհետեւ
յերկրորդումն
խօ
երաշխաւոր
չենք,
թէ
Փարպեցին
անպատճառ
Յովհաննէս
է
{գրել}
։
Յովհաննէս
Աւետարանիչը
մի
քանի
անուն
ունի.
գուց
"
ասում
է
Մաշտոցը
ամեն
եպիսկոպոսի,
եւ
այս
տողերը
{գրել}
է
Սուրբ
Յովհան
Մանդակունին։
Եւ
ո՛չ
միայն
այս
՛ւ
եչը
փոխւում
է
ինի.
ինչպէս՝
գրում
եմ-գրվում
եմ,
{գրել}
-գրվիլ։
Պ.
Պռօշեանցը
որպէս
կրաւորական
աներեւոյթ
եղ
ր
եւ
աշխարհաբար
խօսքեր՝
գըրաբառ
խօսել,
աշխարհաբար
{գրել}.
բայց
բուն
մակբայը
կամ
մակբայի
սեփական
վերջաւորու
դաւաճանութիւն
հնարելով
նորա
ընդդէմ,
երբ
նամակ
էր
{գրել}
Մաշտոցին,
որ
նա
եւս
միանայ
իր
հետ
ընդդէմ
կաթողիկո
ագրութիւնը
խառնափնդորելով
աստուածաբանութեան
հետ,
{գրել}
էր,
թէ
999
ասպարէզ
է
այս
բնակարանի
բարձրութիւնը
տածում
ես.
նա,
որ
չգիտէ
խօսել,
ինչպէ՞ս
կարող
է
{գրել}.
եւ
միթէ՞
լեզուն
կամ
գրիչը
ջոկ
բաներ
են:
Անզգամ
չ,
այդպէս
չէ:
Ես
քեզ
հրամայում
եմ
իմ
ասածի
նման
{գրել},
պարզ,
առողջ,
բնական,
հասկանալի,
առանց
դպրոց
ասանական
դիմակների,
հասկանո՞ւմ
ես
թէ
չէ:
-
{Գրել}
առողջ,
պարզ,
խելացի...
-
կրկնեց
քթի
տակին
գր
ւր
ի
փառաց
հեղինակի
կացուցանել:
Մեք
գիտենք
միայն
{գրել}
վիպասանական
եւ
ճարտասանական
ոճով
եւ
այլն
հին
լեզ
ր,
-
բացագանչեց
սատանան,
-
հրամայիր
քարտուղարին
{գրել}
մի
շրջաբերական
հրովարտակ
իմ
անունով,
որ
ոչ
ոք
չհ
ոզեցայք
Դուք
ինքնին։
-
Ես
թոյլ
տուեցի
միայն
{գրել}
եւ
ո՛չ
խօսել:
Այս
է
ահա
պատճառը,
որ
խելացի
ակից.
սատանան
արգելել
է
խօսել,
թոյլ
տալով
միայն
{գրել}:
Սատանան
ոչինչ
այլ
բան
չխօսեց
գրականութեան
ւս
պատճառով:
Օրհնած
հոգի,
ո՞չ
ապաքէն
տոմսակումս
{գրել}
էի
հրաւիրելուս
պատճառը.
փառք
Աստուծոյ.
ի՛նչ
վախ
ո՛,
այդպէս:
Ես
շինել
եմ
ահա
մի
ցուցակ,
որի
մէջ
{գրել}
եմ
մեր
հրաւիրելի
բարեկամների
եւ
ծանօթների
անուննե
լով
տխուր
եւ
սխալներով
լի
տապանագիրքը,
որոնց
ե՛ւ
{գրել}
տուողը,
ե՛ւ
գրողը,
ե՛ւ
փորողը
չեն
գիտեցած
հայեր
վ,
իմացականի
մասին
գաղափար
եւս
չունին:
Կարդալ,
{գրել},
ընդհանրապէս
չգիտեն,
շատ
չնչին
բացառութեամբ:
Ի
ը
հիմնուած
է
մարդասիրութեան
վերայ:
-
Մեղուն
{գրել}
է,
Ճռաքաղը
եւս
հաստատեց...
-
Ես
չգիտեմ,
ը
եւս
հաստատեց...
-
Ես
չգիտեմ,
թէ
ի՛նչ
է
{գրել}
մինը
եւ
ինչ
է
հաստատել
միւսը.
բայց
իմ
խորհուրդը
մեանց
Գէորգի
-
իւր
սիրականի
վերայ,
որ
քանի
անգամ
{գրել}
էր
նորան
անստորագիր
նամակով,
թէ
սա
հոգս
չառնէ,
,
թէ
ո՛վի
մասին
խօսում
եմ,
չկամիմ
եւ
նորա
անունը
{գրել},
եւ
երանելի
կը
լինէի,
եթէ
հարկադրուած
չլինէի
նո
կը
լինէի,
եթէ
հարկադրուած
չլինէի
նորա
մասին
եւս
{գրել}.
բայց
ես
շատ
թշուառ
եմ,
ձուկի
նման
մունջ.
ձայն
աճառականի
մօտ
աշակերտ,
փոքր
ի
շատէ
եթէ
եւ
անունս
{գրել}
գիտեմ,
այդ
ինքս
իմ
աշխատութենովս
սովորել
եմ.
իս
աջին
արժանաւորութիւնը.
ճշմարիտ
է,
դրացու
աղջիկը
{գրել},
կարդալ
չգիտէ,
բայց
առաւել
լաւ.
մայրս
ասում
էր
ով
Հայոց,
եւ
որպէս
զի
մի
ունիցին
գրիչ
'ի
ձեռին,
{գրել}
անձամբ
առ
անձին
եւ
զեկուցանել
առ
որ
պարտն
էր,
այ
քան
դառն
է
ձեզ
կարդալ,
հարիւր
անգամ
դառնագոյն
մեզ
{գրել}
։
Երանի՜
թէ
ունենայինք
գովեստի
արժանաւոր
բաներ,
ի՛
գիտութեանց,
եւ
ոչ
թե
առ
ի
յունարէն
եւ
հռոմէաբար
{գրել}
եւ
խօսել
յունկն
ժողովրդեան:
Նոցին
շրջանկատ
եւ
առ
իրք
դարում,
որն
ամենաջան
խրթնութեամբ
գոլն
գործին
{գրել}
զինչ
եւ
իցէ,
եթէ
հետեւել
համարին
ուղղութեան
հեղի
ե՞րբ
պաշտեսցի
առ
մեզ
ասիականդ
մոլորութիւն
խօսիլ,
{գրել},
երգել,
այնպէս
որպէս
զի
հասկացողք
գտցին
սակաւք
ք՝
դադարեցուցանել,
եւ
որ
ինչ
վասն
իւր
միայնոյ՝
{գրել}
։
ճողոպրեալք
յանփրկանաւորն
կորստենէ
եւ
յաւելեալք
դպրութեամբ՝
ձեռն
ի
գործ
արկանեն
ի
թարգմանել
եւ
ի
{գրել}:
Նախանձաւոր
գործոցս
գտեալ
աշակերտակցաց
նոցա,
որ
աւորաց
քահանութեանն,
չերկուանամք
նոյնպէս
սոցա
առ
{գրել}
զպատճառ
կոորստեան
զանազան
թարգմանութեանց
Մեծին
Մո
ումբս
եկեղեցականաց
մերոց
չէ
առ
տեղեաւս
պատշաճաւոր
{գրել},
այլ
ի
պատմութենէ
նորին
զայս
եւ
եթ
արժանի
համարի
եան
ձեւը
եւ
ուղղութիւնը։
Եթէ
ես
յանձն
առնուի
{գրել}
Յիսուսեանների
մասին
այնպէս,
որ
ոչինչ
բան
դուրս
չ
,
ապա
հարկ
էր
ինձ
մի
Աստուածաշնչի
մեծութենով
գիրք
{գրել},
որի
վերայ
տարիներ
պիտոյ
էր
գործ
դնել։
Այդ
իմ
կ
ստանալ
մի
հիմնաւոր
կրթութիւն.
հազիւ
թէ
կարողացաւ
{գրել}
եւ
ընթեռնուլ
ուսանել,
ինչպէս
վկայում
է
Պետրոս
Րի
էս
ասում
են
նորա
պատմիչքը,
Իգնատիոսը
այս
միջոցին
{գրել}
է
իւր
շարադրութիւնը,
որ
յայտնի
է
անունովս
"
Հոգե
էր
այն
ժամանակ
Իգնատիոսը,
կարողանար
այսպիսի
գիրք
{գրել}.
երեւի
թէ
նա
գրել
է
այս
գիրքը
Փարիզի
մէջ,
երբ
ն
տիոսը,
կարողանար
այսպիսի
գիրք
գրել.
երեւի
թէ
նա
{գրել}
է
այս
գիրքը
Փարիզի
մէջ,
երբ
նորա
երեւակայութիւնը
ը։
Բայց
Լօյոլան
ոչինչ
ուսումն
չունի,
հազիւ
գիտէ
{գրել}
եւ
ընթեռնուլ։
Ի՛նչ
փոյթ.
մի
քանի
ժամանակից
յետո
թէ
նորա
աշակերտներից
մինը
եւ
մանաւանդ
Լայենէզն
էր
{գրել}
։
Պաւլոս
III
Պապը,
կարդալով
այս
պայմանքը,
ուրախ
ութեանը.
նա
սորանից
յառաջ
եւս
մի
շարադրութիւն
էր
{գրել},
որի
մէջ
շատ
հասուն
բանականութենով
ապացուցանում
թեան
(սոփեստութեան)։
Աւելորդ
եմ
համարում
դուրս
{գրել}
այստեղ
նորա
բոլոր
ճառը,
որ
ամբողջ
գրուած
գտանւու
աղդասութեան
կանոնների
վերայ
հիմնուելով,
հրամայեց
{գրել}
"
Per
hoec
sancta
sinodus
non
intendit
"
եւ
այլն
տճառը
ակներեւ
է։
"
Հոգեւոր
Վարժութեան
"
մէջ,
որ
{գրել}
էր
Իգնատիոսը,
երեւում
են
դեռ
ոգեւորութեան
նշմարա
վկայում
է
Կանտօնի
Եպիսկոպոսը
իւր
նամակի
մէջ,
որ
{գրել}
էր
Բենեդիկտոս
XIV
Պապին,
վարում
էին
մի
գայթակղեց
,
որ
հարկադրէ
նա
Րիշիէին
հրաժարուիլ
իւր
գրքից
եւ
{գրել}
նորա
հակառակ,
մի
խօսքով
հերքել
իւր
ասածները։
Րի
ա
Յանսէնը
ատում
էին
մանաւանդ
այն
պատճառով,
որ
նա
{գրել}
էր
մի
գիրք,
ինչպէս
յիշեցի,
այս
անունով՝
"
Augu
Յիսուսեանի
հետեւողների
վերայ,
որ
դատողութիւն
էր
{գրել}
"
Աստուծոյ
բարութեան
մասին,
վերաբերեալ
դէպի
մարդ
կարդալով
միանգամայն
աղճատուած
օրինակը,
հրամայեց
{գրել}
դատապարտութեան
կոնդակ,
որ
պատմութեան
մէջ
յայտնի
ակրելու
համար։
Նոքա
բոլորը,
որ
համարձակւում
էին
{գրել}
կամ
հրապարակով
խօսել
"
Unigenitus
"
կոնդակի
հակառ
ամ
գրիչ
ձեռք
առնուլ
եւ
պատշաճաւոր
կերպով
մի
նամակ
{գրել}
Ձեր
յարգութեանը:
Ուրեմն
թողնենք
այսպիսի
խն
իք
են,
այժմ
գրիչ
պիտի
առնուս
ձեռքդ,
որ
վրացերէն
{գրել}
սովորես,
բայց
մէկ
եզան
էրի
պիտի
ճարես.
այսինքն
մատները
գրչին
սովորեն
եւ
ապա
կարողանաս
թղթի
վերայ
{գրել},
որ
ապագային
տուր
եւ
առութեան
ժամանակիդ
պիտանի
լ
ի
գովանի
բան
չէ
դա։
Պ.
Գամառ-Քաթիպայի
ասածը՝
"
{գրել}
այնպէս,
ինչպէս
որ
խօսում
են
եւ
խօսել
այնպէս,
ին
թէ
մեք
չստրկանանք
որեւիցէ
գաւառական
բարբառի։
{Գրել}
ժողովրդական
լեզուով՝
առանց
ծառայանալու
գաւառական
։
Բայց
երբ
բռնադատում
ես
գրիչը
ինչ
որ
էլ
լինի
բան
{գրել},
յայտնի
բան
է,
որ
Գարեգնի
ողբի
պէս
կը
լինի,
որ
ինչ։
Եւ
հեղինակը,
ուզելով
իր
գործը
այդ
բարբառով
{գրել},
որ
կարդացողը
ոչ
միայն
Աշտարակի
վարքի,
բարքի,
ւ,
պ.
Պռօշեանց
միայն
յառաջաբանը
եւ
ծանօթութիւնը
{գրել}
է
իւր
ձեւով,
բայց
այդ
մի
քանի
տողից
էլ
պարզ
տեսն
ւելի
բնականութիւն
ունի,
քան
թէ
այն
լեզուն,
որով
{գրել}
է
իւր
ծանօթութիւնը
եւ
շատ
անաջող
յառաջաբանը։
Անա
ն
դաս
տուել։
Պէտք
չէ՞,
որ
մտածեն,
թէ
չէ
կարելի
{գրել}
գործ
եմ,
մեղանչ
եմ,
եւայլ
եւայլն,
այլ
թէ
գործե
ն
էական
բայի
հետ
չ'շփուելու
համար
չէ
կարելի
բաժան
{գրել},
երբ
բայը
գրում
ենք
ամբողջապէս,
ինչպէս
"
ներկու
նգամ
լեզուի
ոգին
պահանջում
է
այդ
վերջաւորութիւնքը
{գրել}
նախադաս
եւ
մենք
գրում
ենք.
բայց,
այսպիսի
դիպուա
գմանեցին
այդ
գործը:
Թէ
ի՞նչ
պատճառով
տաճկերէն
է
{գրել}
դորայ
հեղինակը,
կամ
թէ
ո՞վ
է
այդ
ազնիւ
հեղինակը
,
բայց
երբ
բռնադատում
ես
գրիչը
ինչ
որ
լինի
մի
բան
{գրել},
յայտնի
բան
է,
որ
Գարեգնի
ողբի
պէս
կը
լինի,
որ
ուն:
Եւ
հեղինակը,
ուզելով
իր
գործը
այդ
բարբառով
{գրել},
որ
կարդացողը
ոչ
միայն
Աշտարակի
վարքի
բարքի,
այ
եղինակ
իր
սենեկի
մէջ
նստած,
կամեցածի
պէս
կարող
է
{գրել}
եւ
խօսել,
ինչ
ձեւ
ուզէ
գործ
դնել,
բայց
բոլոր
ազ
այն
միտքերին,
ինչ
որ
հեղինակը
կամենում
է
ասել
եւ
{գրել}
։
Եւ
սորա
պատճառն
այս
էր,
որ,
իւրաքանչիւր
այդպի
նով,
քան
թէ
օտարի
լեզուով
յայտնել
այն
միտքը,
նա
{գրել}
է
հին
լեզուի
բառերով։
Այս
բանը
մեք
միշտ
տեսանում
րդիքը
կարողանում
են
նորա
կենդանի
խօսքով
երկու
տող
{գրել}
։
Այո՛,
մենք
շատ
խոտեր
գիտենք,
որ
այսպիսի
ջրհեղ
,
ասում
ենք,
բաց
ու
համարձակ
երկու
տող
չէ
կարող
{գրել},
որ
հասարակաց
լինէր
հասկանալի՝
բովանդակելով
իր
,
եւ,
ապացուցանելու
համար,
թէ
Խորենացու
այդ
ողբ
{գրելը}
պտուղ
չէր
մի
րոպէական
նեղսրտութեան,
մէջ
էի
բերել
լաւ
պատահեց
քո՝
իմ
մօտ
գալը:
Բէգզադէի
ինձ
նամակ
{գրելը},
իսկ
իմ՝
նորա
ազգաբանութիւնը
իմանալը...:
ունելութեան
ված
վերջաւորութեան
տեղ
ուած
կամ
ուածք
{գրելը}
աններելի
սխալ
է
ուղղախօսութեան
ընդդէմ։
NB.
Իւ
վեր
ելու
մէջ
վարժուելը
յաջողագիւտ
է
անում
նորան,
իսկ
{գրելը}
սովորեցնում
է
ճշտութիւն"։
Իրաւ
որ,
կենդանի
խօս
հայախօսութեամբ
կիրթ
եւ
մշակեալ
ոճով,
եւ
զամենայն
{գրելիս}
աւանդել
ազգին
այնու,
զոր
ընթերցեալ
ոչ
խելամուտ
լ
եղ:
Մեր
բոլոր
ազգականաց
շատ
բարեւ,
չունիմ
ուրիշ
{գրելիք},
եւ
ժամանակն
ալ
խիստ
կարճ
էր:
Եղբայր
քո
Մ
ի
մանրամասն
նկարագրութիւնը:
Առ
այժմ
ուրիշ
ոչի՛նչ
{գրելիք},
սպասում
եմ
նամակիդ:
Ո՛ղջ
եղիր:
Քո
Ս.
Շահ
0
Park
House,
Percy
Cross.
Fulham,
Picadillia
{ԳՐԵԼԻՔ}
Արեւմուտք
օրագիրը
-
նորա
վախճանը
Մասիսը
-
Միսաքե
ութեանը։
Այս
պատճառների
հիման
վերայ
հեղինակի
{գրելիքը}
առաջինը
պիտոյ
է
լինէին
նոր
հայախօսութենով։
Երկրո
եր
ասաց
գրութեան
իմում
առ
որս
վերաբերին
ըստ
մասին
{գրելիքս}
յառաջ
խաղամ
ի
պատմութեանս:
Առ
ձեզ
է
գրութիւն
զհարկաւորութիւն,
զի
զի՞նչ
օգուտ
կարէր
ինձ
բերել
{գրելն}
իմ
զայդ
առ
տիրացու
Սարգիսն,
երբ
նա
ինքնին
աստանդ
եւ
ձեռքիս
տակ
գրքեր
չունեմ,
իսկ
այդ
բոլորը
դուրս
{գրելն}
անհարմար
է
եւ
տաղտկալի:
Այն
էլ
պիտի
ասել,
որ
քե
:
Որպէս
մեզ
թուի՝
[կրօնուսոյց]
մատենագիրք
մեր
ի
{գրելն}
զայսպիսիս
ունին
[իւրեանց
կէտ|
նպատակի
կրթել
զուխտ
արդեօք
իւր
հին
լեզուն
հանդէս
հանելու.
ոտանաւո՞ր
{գրելն},
եթէ
քանի
մի
հատուկոտոր
տղայական
ճառեր,
եւ
որո՞
բակալ
լինել
անգոյ
նամակի
իրիք,
որպէս
թէ
առ
յինէն
{գրելոյ},
առ
պ.
Նազարեանցն
եւ
այն
որպէս
թէ
շնորհիւ
պ.
Յ
լ
տեղեկութիւնս:
Նախ՝
թէ
ինքն
կտակարարն
զկնի
{գրելոյ}
եւ
վաւերացուցանելոյ
զիւր
զկտակ,
կարգեալ
՚ի
պաշտօ
թիւն
հաւատոյ։
Եթէ
ունիս
զօրինակ,
առաջնոյ
թղթոյն
{գրելոյ}
յինէն
առ
սրբազան
ժողովն,
ընթերցիր,
զի
յայն
թուղ
որեալ
եւրոպէականաց,
լիբրեւ
ի
ժանտախտէ
խոյս
տալ
ի
{գրելոյ]}
ի
լեզու
նոր
եւ
կենդանի,
[արժան
իցէ
զաչս
ընդդէմ
ելու
եւ
այլն
ասելու
տեղ,
գրում
է
կենդանեցնելոյ,
{գրելոյ},
կանգնելոյ,
եւ
այլն։
Ինչ
է
այս
ոյասիրութեան
խո
տեսութեանցն,
[այլ]
առ
հարթութեան
[հնախօս
ոճոյն՝
{գրելոյն}:
Զաւակն
հայկական
ո՛չ
կարելով
այլ
եւս
գնալ
զճանապ
նել
անձանց
ի
սրտի
ժողովրդեան,
առ
անհասկանալի
նմա
{գրելոյն},
որով
եւ
զլեզուին
անգործ
թողուին
պաշտօն:
Եթէ
թա
մ
այս
ամենը
կատարուած
տեսանք։
Իսկ
զյառաջագոյն
{գրելոյս}
սուրբ
արանցն,
զորս
'ի
պատմութեանն
նահատակին
Գրիգ
ումս
շատ
հարկավոր
է:
Այս
մասնավոր
ծանոթությունքը
{գրելով}
Ձեզ
եւ
հաստատապես
հավատացած
լինելով
Ձեր
ազգասիրու
կուրծք
կոտրելով
եւ
աչք
խավարեցնելով
աշխատում
ենք
{գրելով}
ու
սրբագրելով,
տպելով
ու
չարչարվելով.
այսքան
մի
բակալ
լինիլ
անգոյ
նամակի
իրիք,
որպէս
թէ
առ
յինէն
{գրելով}
առ
պ.
Նազարեանցն,
եւ
այն
ընդ
ձեռն
պ.
Յոնանեանց
ինելուն.
ինչ
կոնդակ,
որ
Կաթողիկոսը,
քսան
անգամ
{գրելով}
ու
ճեղքելով,
վերջապէս
գրում
էր,
նոյն
կոնդակը
Մա
որան
եւ
նորան
սուտ
սուտ
գովասանութիւններ
եւ
տաղեր
{գրելով}
՝
չկամիմ
պղծել
իմ
գրիչը
եւ
այդ
անպարծանք
հանդէսը
իրաւունք
են
տալիս
ինձ
ընտանեբար
վարուիլ
Ձեր
հետ՝
{գրելով}
միգուցէ
երկարախօս
նամակ:
Ես
յոյս
ունեմ,
որ
Դուք
ե՛ս
երես
110):
Պ.
Խուդաբաշեւը,
այս
տողերը
{գրելով},
ապացուցանում
է
մեզ,
թէ
ազգի
հոգին
եւ
հասկացողո
այլն,
եւ
այլն:
Մէք
սարսափում
ենք
այս
տողերը
{գրելով},
որովհետեւ
արեամբ
չափ
յարգում
ենք
մարդկային
ազատ
տի
մեռանիմ
",
որ
Տատեան
Պօղոս
բէյին
համար
տետրակ
{գրելով}
ներկայացել
է
Փարիզի
արքեպիսկոպոսին,
հայոց
եկեղեց
'փոխելով,
միւս
կողմից
միեւնոյն
բանը
հարիւր
անգամ
{գրելով}
՝
օտարացուցել
է
ժողովուրդը
իւրանից
այնպէս,
որ
այ
դեռ
չընկնողներին,
զգուշացնում
է՝
Գաղատացիներին
{գրելով}.
"
Եղբա՛րք,
-
ասում
է,
-
եթէ
յանկարծ
ձեզանց
մէկը
ամաբանութիւնը.
փոխանակ
գրելու
ցաւէ
ինձ՝
ցաւ
է
ինձ
{գրելով}
։
Այս
բոլոր
հոլովմունքը
մանրամասն
ե՛ւ
իր
այնպէս
գեղեցիկ
բացայայտելու
չէիր
քո
միտքը,
որքան
{գրելով}
միեւնոյն
բանը:
Մինչդեռ
սատանան
կարդում
էր
գ
ու
ժամանակ:
Պ.
Մարկոսը,
այս
բոլոր
նշանները
{գրելով}
իւր
ծոցի
տետրակի
մէջ,
խոստացաւ
ամենայն
հնար
գործ
ործարանի
երեւութացեալ
հոգւոյն
աչաց
թաթ
ձեռին
աջոյ
{գրելով}
ի
վերայ
վիմի
Ա,
Ե,
Է,
Ը,
Ի,
Ո,
Է,
զի
որպէս
ին,
վասն
որոյ
որքան
կարելի
է
շատանում
եմ
համառօտ
{գրելով}
։
Նախ
եւ
յառաջ
քանի
մի
խօսք
ասենք
Եափոնիայի
Յիսու
կ
բայական
վերջաւորութիւնը՝
եմ,
ես,
է,
առանձին
{գրելով}
։
Բայց,
արդարութեան
անունով
խոստովանում
ենք,
որ
եւ
վաւերացուցանելոյ
նորին
վեհափառութիւնն
ընդ
փոյթ
{գրելոց}
է
զառանձին
զթուղթ
առ
պայծառափայլ
փոխարքայն
Կովկաս
ի
Լոնդոն,
յայնժամ
կառավարութիւնն
հնդկական
ինքնին
{գրելոց}
է
՚ի
Լոնդոն,
առանց
սկիզբն
առնելոյ
գործոյն,
մինչ
դել
ազգին
այնու,
զոր
ընթերցեալ
ոչ
խելամուտ
լինէր
{գրելոցն},
այլ
եւ
հրճուէր
եւ
զուարճանայր
ի
յոգի,
եւ
այսպէ
թէ
գիր
գրիք
նոցա,
բարեւ
արեք,
ես
ժամանակ
չունիմ
{գրելու}:
Ողջ
լերուք:
Խ.
ծ.
Միքայէլ
Նալբանդեանց:
լխուն
վերան
այնքան
մազ
չկա,
ինչքան
ես
սորվելու,
{գրելու}
եւ
կարդալու
բաներ
ունիմ.
բժշկությունը
բերբերությ
,
այդ
եւս
զուր
տեղը
չէ.
առաջինը,
որ
ամեն
փոշտի
{գրելու}
բան
չունիմ,
երկրորդը՝
ժամանակ
չունիմ,
բայց
ամի
րծեցի,
թե
քաղաքումդ
կլինի:
Ուրիշ
բան
չունիմ
{գրելու}.
ողջ
եղիք
եւ
ամենակալ
աստվածը
թող
ձեզ
հետ
լինի
մ
որոշել
չարը
եւ
բարին:
Խնդրեմ
մյուս
անգամ
գիր
{գրելու}
ժամանակ
հայտնես
ինձ,
ի՞նչ
եղավ
մեր
վարժապետի
գոր
բոլորովին
այլ
բաների
մասին:
Ուրիշ
բան
չունիմ
{գրելու}
առ
ժամս:
Մնում
եմ
քեզ
միշտ
բարյացակամ
Մ.
ով
ընթանամ
նորա
հետ:
Ուրիշ
բան
չունիմ
առայժմս
{գրելու},
պատճառ,
ինչ
որ
ունեի
ասելու՝
ստրախավոյ
գիրով
ր
երկար
չեմ
գրում,
թեեւ
հարկավորություն
եւս
չկար
{գրելու},
այսինքն
այնպես
արժանավոր
բան
չունեի,
բայց
մյու
մացա,
շնորհավորում
եմ:
Առ
ժամս
ուրիշ
բան
չունիմ
{գրելու},
ողջ
եղիր:
Քեզ
միշտ
բարեացակամ
եղբայր,
Մերոնց
ողջունիր,
ժամանակ
չունեի
առանձին
նամակ
{գրելու}:
"
Հյուս[իսափայլի
"]
1
տետ[րը]
ստացած
կլինիք
սուզվել:
Դե,
ժամ
է
ինձ
հանգստանալու,
ավելին
{գրելու}
տեղ
էլ
չկա,
եւ,
պիտի
խոստովանեմ,
ուժ
էլ
չունեմ
ստովանեմ,
ուժ
էլ
չունեմ,
չեմ
ասում
դեռ
այն,
որ
{գրելու}
բան
էլ
չկա.
սպասում
եմ
ձեզանից
լավ
եւ
ուրախ
խաբա
բուրգ
Անգին
եղբայր,
Քեզ
ընդարձակ
նամակ
{գրելու}
իմ
բուռն
ցանկությամբ
հանդերձ,
մեծադիր
թղթի
ուղղա
պուկ
փոստի
թուղթ
25
ծրարի
հետ,
որպեսզի
ձեզ
նամակ
{գրելու}
դեպքում
գործածեմ՝
առանց
ոչ
ոքի
նեղություն
տալու
ի
նման
չի
ծածկում:
Առայժմ
ուրիշ
ոչինչ
չունեմ
{գրելու}:
Սպասում
եմ
զատկին
եւ
քեզ
հետ
տեսակցելուն,
բայց
ճույքից:
Դժվարությամբ
եմ
նստում
մի
հասարակ
նամակ
{գրելու}
համար:
Հիվանդությունս
առաջ
չի
գնում,
բայց
եւ
մենը
կվերջանա:
Առայժմ
այլեւս
ուրիշ
բան
չունիմ
{գրելու}:
Հա՛,
մոռացա,
ես
լսել
եմ,
որ
դու
լինում
ես
ն
նրա
հարսանիքին:
Այլեւս,
եղբայր,
բան
չունեմ
{գրելու},
բարեւիր
երկու
սեռի
բարեկամներիս
եւ
ծանոթներիս:
ռափները
կանհայտանան:
Առայժմ
այլեւս
բան
չունեմ
{գրելու}:
Քո
եղբայր
Միքայել
Հ.
Գ.
Այս
նամակը
թեեւ
րս
կհոգա
հորս
մասին:
Ես
դեռ
շատ
բան
ունեի
քեզ
{գրելու},
բայց
վերոհիշյալ
պատճառով
չեմ
կարող:
Ահա՛
իմ
ամակ
մի՛
սպասիլ,
ինչո՛ւ,
որ
չունիմ
կարողություն
{գրելու},
հարկավորություն
էլ,
թե
որ
ասենք,
չկա,
շատ
սո
լինեի,
թե
դիմացի
փոշտով
քեզի
ալ
կգրիմ
տեյի,
հեչ
{գրելու}
ուժ
չկար
վրաս,
ինչու
որ
ան
թերմաշ
խնդիրը
գրեցի
Մ
իտցածս
խդրելեզներուն
կբերեն
Նախիջեւան:
Ուրիշ
{գրելու}
բան
չունիմ,
մարդուդ
շատ
եւ
շատ
բարեւ
արա,
Գաբրի
արեւ
արա,
Գաբրիելին
նույնպես.
նարա
ալ
ջոկ
գիրեր
{գրելու}
սիրտ
չունիմ,
հիմա
մեծերուն
գրեցինք
ու
մանրները
մ
այն
հաճիք
ընդունել)
խորհուրդ
ենք
տալիս
ձեզ՝
բան
{գրելու}
ժամանակ
չպատկանել
այս
եւ
այն
հակառակող
բաժիններին
լաքի
վերայ:
Ոչինչ
այլ
բան
չունիմ
առ
ժամս
ձեզ
{գրելու},
մնացէք
բարեաւ
մինչեւ
ցմիւս
նամակս:
Ցանկալով
ձե
ւած
մնալ
այստեղ:
Այդ
միջոցին
շատ
բաներ
ունիմ
քեզ
{գրելու},
անտարակոյս
կը
ցնծացնեմ
քո
Յիշատակարանը,
բայց
ա
ւ:
Առ
այժմս
ուրիշ
արժանի
ուշադրութեան
բան
չունիմ
{գրելու},
սաստիկ
վաստակած
եմ։
Մնաս
բարով:
Խնդրեմ
նամակդ
բայրական
խորհուրդ
էի
տուել
Պ.
Իսահակեանցին
"
բան
{գրելու}
ժամանակ
չպատկանել
այս
եւ
այն
հակառակող
բաժիններին
ներկայ
բարօրութեան
եւ
լուսաւորութեան
պատմութիւնը
{գրելու}
տեղը
չէ,
եւ
թէ
առանձին
պիտի
գրէ"։
Ինչպէ՛ս
է,
Իսահակեանցի
պատասխանը,
թէ
այստեղ
այդ
բանի
վերայ
{գրելու}
տեղը
չէ։
Բացի
սորանից,
կը
բողոքեմ
եւս
ձեր
վերայ
ք
գրել
իմ
մասին
ում
կամիք,
բայց
այն
մարդը,
որին
{գրելու}
էիք,
ձեր
օրէնքի
ընդդէմ
պահանջողութեններին
լռութե
ան
թեթեւացնել
ինձ,
որ
հնար
ստացայ
այս
նամակը
քեզ
{գրելու}:
Ուրիշ
ոչինչ
նորութիւն
չունիմ
քեզ
յայտնելու
շատերը
մինչեւ
այսօր
անպատասխանի,
որովհետեւ
չկար
{գրելու}
համար
հարկաւոր
ոյժ:
Ձանձրոյթը
միւս
կողմից
խե
իճան
աղճատ
էր,
որ
օրինաւոր
սրբագրութիւնը,
նորից
{գրելու}
աշխատութեան
հետ
հաւասար
լինելով,
թեթեւ
աչքով
եւ
ինչպէս
Մխիթարեանք:
Ուշ
է
զարթել
այս
ծերունու
մէջ
{գրելու}
ցանկութիւնը,
եւ
Եղիշէն
իւր
խորին
ծերութեան
մէջ
Ֆ
զգի
ուսումնականքը
կարող
լինէին
ազգային
պատմութիւն
{գրելու}
ձեռք
զարկել:
1.
Մեր
ազգային
մատենագրութեան
դիկ
կ՚ընտրէր՝
ազգային
եւ
եկեղեցական
պատմութիւնքը
{գրելու}:
7.
Բոլոր
ուսումնական
անդամների
հաճութեամբ
ն
մաղթելով
Չերքեզեանցին՝
Պ.
Նազարեանցի
պատճառով
{գրելու}
գրքի
մէջ,
դառնում
ենք
դէպի
երկրորդ
խնդիրը,
որ
ա
աչքերս
ընդունակ
են
այժմ
առաւել
լալու,
քան
թէ
գիր
{գրելու}
։
Վերջացնում
եմ
նամակս
եւ
ցանկութիւն
չունիմ
միւս
.
Խուդաբաշեւը
ձեռք
է
զարկել
այժմ
Վրաց
պատմութիւն
{գրելու}
։
Բարի՛
ճանապարհ։
Եթէ
կամի,
այդ
գործը
աւարտելու
մաշւում
են
բանտերի
եւ
ամրոցների
մէջ:
Այս
տողերը
{գրելու}
միջոցին
հասած
պաշտօնական
լուրը
իմաց
տուեց,
թէ
Տո
ունիմ
իմ
իրաւունքը
պաշտպանելու:
Այս
տողերը
{գրելու}
միջոցին
Թէյմսը
հրատարակեց
Լեհաստանի
ընդդէմ
մեր
նօ
ն
չգործեց,
եւ
եթէ
այսօր,
այդ
մասին
մի
երկու
տող
{գրելու}
զիջանք,
այդ
պ.
Չամուռճեանին
պատասխանելու
համար
թանձրացեալ
բառերը,
անշուշտ,
կամելով
վարագուրել
{գրելու}
շարժառիթը,
այնուամենայնիւ,
այսօր
արեւի
պէս
յայտ
պառաւական
հերետիկոս
եւ
անհաւատ
խօսքերը
մեր
համար
{գրելու}.
այդ
նորա
միակ
ազդու
զէնքն
է,
հասարակաց
խոստովա
Աբբային
լրտեսական
նամակներ:
-
Այդ
նամակները
{գրելու}
ժամանակ
նա
չէր
ճանաչում
Հ.
Սարգսի
արժանաւորութիւ
գրասիրութեանը.
պատճառ,
թէեւ
հեղինակները
ինքեանք
{գրելու}
ժամանակ
վերանում
են
մինչեւ
V
դարը,
բաչց
ժողովուր
վ
այս
հասարակաց
բնութեան
օրէնքի
տակ,
ամենայն
բան
{գրելու}
ժամանակ
պիտոյ
է
իւրեանց
խորհուրդը
ունենան,
եւ
այ
այ։
Բայց
ես
կարծեմ
աւելորդ
ասացի.
եթէ
լատիներէն
{գրելու}
ժամանակ
աշխատում
են
ամենայն
բառ
այնպէս
գործածել,
ատութիւն
են
կրում
մեր
համար
եկեղեցական
պատմութիւն
{գրելու}
։
Հայոց
ազգը
"
շէն
տուն
հարս
կը
գնայ
"՝
Փափազեան
ֆլիզեցի
հայ
սխօլաստիկին,
թէ
սա
շտապել
է
այդ
բանը
{գրելու}
։
Մի
ասա՛,
որ
մոսկուացի
հայ
սխօլաստիկը
ինքը
եւս
րով
այդ
յանդուգն
մարդիկը
բամբասում
էին
ինձ,
գրով
{գրելու}
համար
ես
շա՛տ
աղտեղի
եմ
համարում։
Բայց
նոցա
հայհ
նը
գնաց
տրտմած
եւ
ամպած։
(?)
Այս
ծանօթութիւնը
{գրելու}
րոպէիս
յունարէն
Աստուածաշունչը
ձեռքիս
չէր,
որ
նայ
են
ածում
իրենց
սքանչելի
տրամաբանութիւնը.
փոխանակ
{գրելու}
ցաւէ
ինձ՝
ցաւ
է
ինձ
գրելով։
Այս
բոլոր
հ
ութենների
մէջ.
իսկ
մեք
առ
այժմս
Աստուածաբանութիւն
{գրելու}
միտք
չունինք,
վասնորոյ
թող
հերիք
լինի
մեր
խօսածը
ան
մէջ
գտանուեցան
այնպիսի
խօսքեր,
որ
անարժան
էին
{գրելու}
։
Հենեարին
կախեցին։
Պարլամենտը
վճռեց
քանդել
ել
նոյնպէս
բառերի
յարմարագրութեանը։
Նա,
փոխանակ
{գրելու}
"
ճանապարհ
",
"
աշխարհ
",
գրում
է
"
ճանապար
",
,
մանաւանդ
եթէ
ուխտ
չէ
արել
միշտ
Աշտարակի
լեզուով
{գրելու}
։
Թէեւ
ճշմարտութեան
անունով
ասում
ենք,
որ
նորա
բ
օշեանցից,
որի
գործը
պատճառ
է
եղել
մեզ
այս
տողերը
{գրելու}
։
Դարձեալ,
մի
քանի
տեղ
լոկ
մի
հատ
բառը
կամ
մի
ղովրդի
հանրական
ձեւին
հետեւելով,
կենդանացնելու,
{գրելու},
կանգնելու,
նստելու
եւ
այլն
ասելու
տեղ,
գրում
որ
համար
որ
աշխարհաբար
վեվ
կըսենք
նէ,
վեվ
վեվ
ալ
{գրելու}
է
եւ
ոչ
ու
կամ
ւ,
որ
ծուռ
հնչիւնը
հաստատել
չերեւ
ր
լեզուի
մէջ
եղել
է
հաշտվում
եմ.
էլ
հաշտուում
եմ
{գրելու}
ժամանակ,
այդ
ուն
ինչ
իրաւունքով
եւ
որտեղից
է
մտն
առակ
վկայութիւնք
եմ
տեսնում։
Եթէ
գիտենային,
եթէ
{գրելու}
ժամանակ
իրենք
իրենց
հաշիւ
տային,
թէ
ի՞նչ
բանի
վր
,
խմում,
պառկում"։
Որեւիցէ
հեղինակ,
մի
բան
{գրելու}
ժամանակ,
պէտք
է
նայի,
որ
իր
ձեւը
եւ
ոճը
հարթութ
շած
գրքի
մէջ
էլ
կան,
որոնց
հեղինակքը,
եթէ
այսօր
{գրելու}
լինէին
այդ
բաները
անշուշտ,
այնպէս
գրելու
չէին
այ
է
այսօր
գրելու
լինէին
այդ
բաները
անշուշտ,
այնպէս
{գրելու}
չէին
այս
պատճառով,
այդպիսի
գրքերի
թարգմանիչը
պիտ
իրների
վիճակագրութիւնքը
եւ
տարեգիրքը.
այս
տողերը
{գրելու}
միջոցին,
մի
քանի
այդպիսի
գրքեր
ընկած
են
պատուհան
՞նչ
խապեր
կառնուք
ինձմեն
առողջությանս
մասին.
ինչ
{գրելուս}
ես
ալ
չի
գտիմ,
միայն
կանուխվանեն
պեթեր
չիմ,
քիչ
ով
թույլ
տան:
Ինչեւիցե
ես
այն
նամակը
կաթողիկոսին
{գրելուց}
հետո,
գրեցի
նույնպես
Թիֆլիս
եւ
Էջմիածին
իմ
հավատ
արձեալ
"
Մեղուի
"
37
համարում:
Բայց
այդ
յօդուածը
{գրելուց}
յառաջ
դրականապէս
բարեաւ
մնայ
է
ասել
լօգիկային,
ո
ճակային
գործերի
մասին
իւր
յատուկ
ձեռքով
կոնդակներ
{գրելուց}
այս
եւ
այն
գործակալին։
Վեհափառ
տէրը
ժամանակ
չուն
չպէս
մի
մարդ
իւր
շատ
սիրելի
բարեկամի
հետ:
Նամակը
{գրելուց}
յետոյ
վազեց
ննջարանը,
որ
զմուռ
եւ
կնիք
բերէ
կնքե
ենտների
վերայ"։
Այս
սպառնալիքով
լիքը
նամակը
{գրելուց}
յետոյ
Հենրիկոս
IV-ը
ընդունեց
Պապական
դաւանութիւնը
ն,
սակայն
չգտանի
անդ
եպիսկոպոս,
վասնորոյ
առ
քեզ
{գրեմ},
եւ
զժամանակ
օծութեան
կաթողիկոսին.
նոյնպէս
հայց
նաց
բարեւ
եւ
ամէն
հարցանողաց:
Ես
գիրս
անպակաս
կը
{գրեմ},
ինչպէս
բան
է,
որ
դուք
կենէ
միամիտ
չէք:
Երեկ
մ
կու
օր
մնում
եմ
Վարսովիա,
որ
հարկ
մերժողությունը
{գրեմ}
(опровержение)
եւ
ուղարկեմ
"
Հյուսիսափայլին
",
երորդ
օր
էր
ամսոյս,
մուտ
արարի
՚ի
Լոնդոն,
ուստի
{գրեմ}
զայս
նամակ:
՚Ի
վաղիւ
յանդիման
լինիմ
դեսպանին
Մեծարողապէս
միշտ
Ձեր
Միքայէլ
Նալբանդեանց
{Գրեմ}
՚ի
սմին
զհասցէս
Mr
Nalbande
40
Langham
Str
ալ,
յերեկն,
որ
էր
11/23,
մտի
՚ի
Լոնդոն,
ուստի
{գրեմ}
զայս
նամակ:
Ի
մուտ
գործել
իմ
ի
Լոնդոն,
անդէն
անօթք
Ձեզ,
սակայն
ըստ
բերանացի
պատուիրանի
Ձերում
{գրեմ}
՚ի
սմա
՚ի
լեզու
բնիկ
մեզ,
եթէ
յազգասիրութիւն
Ձեր
ոյության
վերջին
միջոցներից:
Հա՛,
էլ
ի՞նչի
մասին
{գրեմ}:
Ախր
այս
բոլորը
ձանձրույթից
է
եւ
մասամբ
նրա
համա
ով
որ
դիմումը
պիտի
գրեր՝
հրաժարվել
է
եւ
ես
պիտի
{գրեմ}
՝
ըստ
այդ
պատճենների,
եւ
կամ՝
որպեսզի
ես
վերանա
նձ
արգելված
է
հայոց
լեզվով
նամակներ
գրել,
պետք
է
{գրեմ}
ռուսերեն,
բացի
այդ,
նամակներս
պետք
է
կարդամ
կոմ
նին:
Եթե
նամակս
հասնի
ձեռքդ,
գուցե
այլ
նամակներ
{գրեմ}
մանրամասն
տեղեկություններով
քո
հարցրած
եւ
մեզ
հետ
ն,
երբ
մի
փոքր
առողջանամ,
պարապությունից
այնքան
{գրեմ},
որ
դուք
էլ
զզվիք,
բայց
առայժմ
ներեցեք:
186
կ
հրամեցեք,
ինձ
այստեղ
կգտնեք:
Գրում
եք,
որ
{գրեմ}
սրտիս
ուզածը
ու
բերեք,
շատ
շնորհակալ
եմ,
ինձ
ոչ
,
մեռելս
ելլավ:
Ինչեւիցե,
ասի,
ինչ
ալ
ըլա
նե,
{գրեմ},
աղջիկը
աչքը
ճամփան
թող
չի
նայի
տեյի:
Քո
գրած
գ
ինչ
տպաւորութիւն
կը
գործէ
իմ
վերայ,
այդ
բանը
կը
{գրեմ}
հետեւեալ
փոստայով"։
Ս.
Շ.
Պ.
Շ
ինձ,
Պարսից
Շահի
հրովարտակի
նման
ոսկի
տառերով
կը
{գրեմ}
անունդ:
-
Ինչե՞ր
ես
խօսում.
ի՞նչ
բանի
համա
ւմ
է
նա,
թէ
"
այժմ
ժամանակ
չէ
խօսելու,
յետոյ
կը
{գրեմ}
"։
Ի՛նչ
պիտի
գրէ.
ազգի
անցեալ
եւ
ներկայ
բարօրու
ելէն
չեմ
դադարիր
",
ուրիշ
տեղ
մ՚ալ
"
գրեցի
եւ
կը
{գրեմ}
"
կ՚ըսէ:
Իսկ
եթէ
մինակ
հեղինակն
էր
պատասխանատուն
e",
Act
V,
Sc.
1
"
Ինձ
սիրողների
Անունը
պիտի
{Գրեմ}
սիրաջեր
Արեւի՜ց
էլ
վեր.
Նա
-
կոյսը
սիրուն,
Ո
էիր,
թէ
գնա
դու
այժմ,
եւ
ես
խօսքիդ
պատասխանը
կը
{գրեմ}
նամակով
այն
պատճառով,
որ
բերանով
խօսելու
ժամանակ
գիրս
գրեցի,
առ
սրբազան
ժողովն
իբրեւ
բողոք,
զայս
{գրեմ}
առ
սրբութիւնդ
իբրեւ
աղերս,
լուեալ
էք
եւ
լսէք
զվի
նթերցջիք,
առ
՚ի
բարւոք
եւս
՚ի
միտ
առնուլ
զոր
ինչ
{գրեմս}
այժմիկ:
Առ
պահանջողութիւն
իմ
յադմինիստրաթորէն
նութիւն
սորա
եւ
զհռետորական
գիտութեանցն
կանոնս
առ
{գրեն}
ի
դարձ
փոխարինին
պատուական
ծերունւոյն:
Այլ
մեզ
թ
տեր
է,
որ
ու-ով
կամ
եւ-ով
բառերը
երբեմն
վեվով
կը
{գրեն}.
զոր
օրինակ
բուրուառ
եւ
բուրվառ,
երիվար
եւ
երիւ
ը
գործ
է
դրել
հին
բառեր,
թող
այդ
պարոնները
իրանք
{գրեն}
աւելի
մաքուր
եւ
յստակ
եւ
օրինակ
լինեն
մեզ
իւրեանց
՚ուտէր
Մորժերի
եւ
ջրշունների
եղը,
եթէ
ընկնէր
նոր
{Գրենլանդիու}
կամ
թերեւս
Լաբրադօրի
Էսկիմոսների
մէջ,
որովհետեւ
ակի
տակ
եւ
ո՛չ
Լուկուլլոսը
իր
կերակուրներով՝
նոր
{Գրենլանդիու}
կամ
Լաբրադօրի
մէջ։
Պարզ
է,
թէ
պէտքը
նախընտիր
է
ային
շրջանակի
տակ,
կամ
Լուկուլլոսի
կերակուրը
նոր
{Գրենլանդիու}
կամ
Լաբրադօրի
մէջ։
Ասենք
թէ
մեռած
մայրը
գեղեցիկ
ափում
էք,
Բափ
բարաբար
բերում
էք:
Hy,
{գրենք}
սրբազանին
`
Երէցփոխին
դուրս
անի,
Սար
,
անկարգ,
անկանոն,
ինչ
որ
մեր
բերնին
գալիս
է,
{գրենք}
թղթի
վրայ,
ինչպէս
մեր
սքանչելի
ընդդիմախօսների
գր
ր
նա
կպչի
նոյնպէս
ում
մասնիկի
հետ։
Եթէ
ասենք
կամ
{գրենք}
"
նորա
ձեռքերը
ներկում
են
"
եւ
այս
ենը
ընդունենք
ոչ
այս
թէ
"
նորա
ձեռքերը
ներկի
մէջ
են"։
Իսկ
եթէ
{գրենք}
"
նորա
ձեռքերը
ներկումեն
",
այս
տեղ
ենը
ընդունել
ջ
վանկ
պակասում
է,
որով
խօսքը
թեթեւանում
է։
Եթէ
{գրենք}
"
ներկում
են
",
այն
ժամանակ
ձեռքերը
խօսքը
չէ
կար
պես
եւ
ուրիշ
շատերի
վրա:
Խնդրում
եմ
Անանիային
{գրես},
որպեսզի
հիմնավորապես
եւ
մասնագիտորեն
ուսումնասի
:
Խնդրում
եմ,
հնարավորության
սահմաններում
հաճախ
{գրես}
ինձ,
մանավանդ,
եղբայր,
տառապում
եմ
ձանձրույթից
մ
այս
մասին
հայտնես
նրան:
Խնդրում
եմ
հաճախակի
{գրես}
Ղազարոս
եղբորը
մեր
ընտանիքի
կացության
մասին.
շատ
են,
իսկ
ես՝
միայն,
ժամանակը՝
փոքր.
ո՛ր
մինին
{գրես}:
Դարձեալ
Աստուած
կեանք
տայ
Պ.
Շահբէգին,
որ
չէ
մի
քանի
բառ
խօսել,
մինչեւ
որ
դու
ինքդ
տեսանես
եւ
{գրես}
մի
օրինաւոր
քննութիւն:
Աւելորդ
է
մի
խօսք
եւ
արես.
այսինքն
էրիի
ոսկորը,
որ
սկիզբը
նորա
վերայ
{գրես},
մինչեւ
որ
ձեռքիդ
մատները
գրչին
սովորեն
եւ
ապա
կ
ընտանիք
ձեր
ողջ
եւ
առողջ
են:
Խնդրեմ
զպատասխանին
{գրեսջիք}:
Ի
Նախիջեւան
առ
Տօնաւիս
գետով:
Գրէ
Միքայէ
ներքեւն
իւր
ամենայն
սահմանն
եւ
նշանն
յատկացուցեալ
{գրեսցեն}
եւ
յայտնեսցեն
թէ
այս
նոր
շինուածքը
եւ
կամ
էս
ինչ
եթէ
Խորենացին
Մովսէս
ողբոց
իւրոց
զհակառակն
գտեալ
{գրեսցէ},
յայնժամ
գոյ
յոյս
կենդանութեան
մօրս
թշուառացելոյ
Անուն
ի
յերկինս
Ի
վեր
քան
զարեւ
{Գրեսցի}
ինեւ.
Նա՛,
կոյս
սիրասուն,
Որ
զհէգն
ան
վրա
դիմում
է
արված
կամ
թե՝
ով
որ
դիմումը
պիտի
{գրեր}
՝
հրաժարվել
է
եւ
ես
պիտի
գրեմ՝
ըստ
այդ
պատճեններ
շտօնական
հրովարտակով
պատուիրեց
տալ
իւրեան
նոր-նոր
{գրեր},
հին
եւ
ամենախրթին
ոճերով
գրած,
սպիտակ
թղթերի
վ
ւմ
է,
որ
106
մանեթ
դահա
պիտի
հասանի
նորան.
տակի
{գրերը}
հոգացի,
միամիտ
եղիր:
25
մանեթը
Կամենիցքին
վե
ցին
մի
քանի
ոսկիների
վերայ.
պատերի
վերայի
կարմիր
{գրերը}
դատապարտուեցան
մնալ
մի
սպիտակ
ներկի
տակ:
-
նթուխեանցը,
բաժակը
ձեռք
առած
չառած,
կարդաց
տակի
{գրերը}...
-
Չկամի՞ք
ծխել,
-
հարց
արեց
պ.
Շաքարեա
այդ
կանթեղը
եւ
լոյս
տալիս,
որով
նա
կարողանում
էր
{գրերը}
ջոկել
եւ
կարդալ"։
Չգիտեմ
ինչ
էր
յանցանքս,
միայ
քագիր
ստանանք:
Ախ
ի՛նչ
գեղեցիկ
են
այդ
օրհնութեան
{գրերի}
ոճը
եւ
շարադրութիւնը:
'Ի
սուրբ
եւ
Աստուածընկալ
դ
ան
շարժողութիւններով
եւ
խեղդեն
գիտութիւնը
իւրեանց
{գրերի}
փոշիներով։
Արդարեւ,
ուր
որ
հասանում
էր
Յիսո
որդն
եւս
չունի
իւր
մէջ։
Ուրեմն
ամենայն
հայ,
այն
{գրերիցը}
առնելով
եւ
իւր
տանը
պահելով
(ինչպէս
պիտոյ
է
անէ
,
թէ
ի
ժամանակի
թարգմանչաց
նոյն
էր
[ոճ
խօսից]
եւ
{գրերոյն}
եւ
ժողովրդեանն՝
զի՞նչ
ապա
հեկեկանք
ծերունւոյն
Խո
դել
թէ
ի
ժամանակի
[յայնմիկ
նոյն]
էր
[ոճ
խօսից]
եւ
{գրերոյն}
եւ
ժողովրդեանն,
ուրեմն
եւ
ամենայն
գրուածք
հեղինա
գի
մէջ
եւս
մի
բան
մտած
էր
Պարսիկ,
Ասորի
կամ
Յոյն
{գրերով}:
Ինչ
որ
կար
չկար՝
թէ՛
արքունական
եւ
թէ՛
մեհ
ունենար․
ինչ
մագաղաթի
վերայ
գրած
կարմիր
ու
կապոյտ
{գրերով}
ուրբաթագիրք
ասես,
որ
չունենար.
նա
դեռեւս
պարծեն
արեան
բոլոր
համակարգութիւնքը
հիմնուած
են
այդ
նօտր
{գրերով}
տպած
վարդապետութեան
վրայ:
Մենք
փորձերով,
ե
իւր
օրում
Մարդու
լցեց
փափագը,
Թէ
լոկ
{գրերումն}
է
յիշւում:
Դժբաղդը
շատ
տարիներ
`
անել,
որ
սրբազան
Հայրն
ձեր
գիրն
ստանալով,
կրկին
{գրեց}
աղայենց
եւ
անդառնալի
միջնորդեց,
որ
անպատճառ
ընդո
ս
խորհրդով
պ.
Նազարյանցն
ամսույս
տասնիննից
խնդիր
{գրեց}
ազգային
լուսավորության
նախարարին,
որի
հետ
միասին
ւ,
ասաց՝
ա՜
ա՜
դու
էլ
ընկար.
Առաւ
ածուխ,
{գրեց}
պատին.
"
վեցերորդը՝
մի՜
շնար"։
Պապ
ր,
բոլորովին
չքացրաւ.
Քարտուղարը
այն
մասին
{գրեց},
որ
պապը
վեցերորդ
էր,
Մանաւանդ
այս
համարն
ն:
Նա
Մեսրովբին՝
աստղերից
վեր
{Գրեց}
անուն
բոցավառ,
Թող
գան,
երթան
բիւր
բիւր
դա
ան
մարդկութեան
Ո՞վ
շօշափեց
բազկերակը,
{Գրեց}
ֆիզիոլոգիան.
Լո՜ւռ...
ահա
մեծ
Անգլիացին,
ը,
Մարդը
եւ
ճշմարտութեան
".
Ժիրարդէնի
{գրեց}
ձեռքը
Տապանաքարիդ
վրան:
Ծո՜ւնր
ցուցին
եւ
որ,
իւր
վախճանի
ժամանակ,
ահաւոր
նզովք
{գրեց}
հայոց
կաթողիկոսի
վերայ:
Հայոց
եկեղեցականութիւ
,
պ.
մինիստրի
հրամանին
համաձայն.
առաջարկութիւն
{գրեց}
թեմական
ատենին,
որ
սա
շրջաբերական
հրամաններ
տարա
Հայոց
երրորդ
պատմութիւնը)
իմ
երանելի
Ղազարը
{գրեց}.
այս
պատճառով,
այդ
գրքի
մէջ
մենք
նորա
այս
Թուղթ
իր
լաւութիւնքը
եւ
աշխատութիւնքը
մեծ
մեծ
պարծանքով
{գրեց}
)։
Եւ
ո՛չ
բնաւ
որպէս
մի
սխալուած
մարդ
մերժուեցա
թերում,
պոռնիկների
արքայութիւն
չժառանգելու
մասին
{գրեց}
խի՛ստ
շատ
են,
եւ
այդ
բոլորը
մանրամասն
գրել
այստե
լի
Մաշտոցը
իր
հոյակապ
եւ
սքանչելի
նամակի
մէջ,
որ
{գրեց}
Աբասին,
մեզ
թւում
է,
թէ
դարձեալ
Պաւղոսի
այս
գաղ
իւսից,
կամ
ընդհակառակը:
Բայց
եթէ
դէպի
չարը
գործ
{գրեց}
իւր
ազատութիւնը,
եթէ
ճանաչելով
չարը
հետեւեցաւ
նո
ը
բոլորովին
անհաճոյ
եղաւ
Իգնատիոսին.
պատճառ,
որ
{գրեց}
Միրային.
"
Այդպիսի
պաշտօնքը
հակառակ
չեն
մեր
կոչմ
ապից
պարգեւած
արտօնութեան
զօրութենովը։
Իգնատիոսը
{գրեց}
նորանց,
որ
չի
յուսահատուին,
այլ
շարունակեն
իւրե
այնքան
աննշան
գիրքը՝
"
Օգոստինոս
"
անունով,
որ
{գրեց}
Կուռնէլիոս
Յանսէնը,
եւ
դորանով
ինքը
Յանսենականու
ւ
բանդարկութեան
մէջ։
Նա
իւր
մահու
մահճումը
բողոք
{գրեց},
որով
ապացուցանում
էր
Կարգի
որպէս
թէ
անմեղութիւն
յ
եւ
արա
արժանի
մտանել
ի
կեանս
յաւիտենական
ամէն:
{Գրեցաւ}
ի
Բարթվիայ
յայսմ
ադամ
ամսոյ
20,
որ
է
Մայիսի
9,
փրկչին
1813
եւ
Մարտի
11-ին,
որ
է
նիրհան
26-ում,
{գրեցաւ}
ձեռամբ
նուաստ
Կարապետիս
Յովհաննէսեան,
ըստ
համեմա
է,
իմ
յետին
կամքն
է
եւ
իւր
խնդրանօքն
մեր
անունը
{գրեցաք}
որպէս
վկայ.
վերն
գրածն
չորք
մին
օրինակ
համեմատ
մ
հնութեամբ
եւ
զանուն
ձեր
եւ
համայն
ննջեցելոց
ձերոց
{գրեցաք}
առաջի
սուրբ
սեղանոյն,
յորոյ
վերայ
սուրբ
պատարագն
իւնս
յանուն
իւր
գրեցեալս,
որպէս
թէ
յինէն
առ
ինքն
{գրեցեալ},
եւ
երկրորդ
լսեմ
այժմ
զի
այնոքիկ
թուղթք
իբր
ըստ
ատուցանէ
նոցա
ի
հանդերձելումն:
Ի
յաւարտմանէ
{գրեցեալ}
կտակոյս
պատուէրն
իմ
այս
լինիցի,
զի
մի՛
ոք
ունենա
նորին
վեհափառութեան
զքանի
մի
գրութիւնս
յանուն
իւր
{գրեցեալս},
որպէս
թէ
յինէն
առ
ինքն
գրեցեալ,
եւ
երկրորդ
լսե
երպի
իմոյ
կողմանէ
վերն
երրորդ
հատորի
յատկութենում
{գրեցելոյս}
։
Բաժին
մօրն
իմոյ
չորս
բաժին
լինիցի.
մին
բա
երպի
իմոյ
կողմանէ
վերն
երրորդ
հատորի
յատկութենում
{գրեցելոյս}
եւ
մնացեալ
երկու
բաժինն
երկու
հարազատ
եղբարցս
թէ
կակատարն
զո
ոք
եւ
իցէ
եւ
կատարեն
ըստ
համեմատ
վերն
{գրեցելոյս}
եւ
ամենայն
մի
հարիւրէն
հինգ
վարձս
ընկալցին
եւ
յաւ
լերուք
միամիտ
եւ
թէ
մէկ
հարկաւոր
բան
կ՚ունենաք,
{գրեցեք}
ինձ
անթագուստ:
Հայրութեան
ձեր
խոնարհագոյն
ծառայ
սումն
առնելը
ձեզ
հաճո
չէ,
ինձի
սիմ
սիմ
մի
ասեք,
{գրեցեք}
պարզ,
վեր
առնեմ
մի
հավատարիմ
եկողի
հետ
ուղարկեմ
10
փետրվարի
1855
Մոսկվա
Իմ
հասցեն
այսպէս
{գրեցէք}.
Его
благородию
студенту
Московского
Императо
մ:
Անցյալները
Խոնղուռին
հետ
Գրիգոր
եղբորս
մի
գիր
{գրեցի},
չգիտեմ
ստացավ
թե
ոչ,
պատասխան
չունիմ
մինչեւ
այ
ով
իմացա
ձեր
որպիսությունը,
այս
գիրիս
հետ
միասին
{գրեցի}
Քառբո
Մակարիչ
Հայրապետյանցին,
հույս
ունիմ,
որ
ի
ոպոսի
իւրեանց:
Առ
այժմ
ոչ
աւելի,
քան
զոր
{գրեցի},
գիտեմ
ինչ.
զամենայն
զոր
միանգամ
լուայ
յայտնեցի
Ինչեւիցե
ես
այն
նամակը
կաթողիկոսին
գրելուց
հետո,
{գրեցի}
նույնպես
Թիֆլիս
եւ
Էջմիածին
իմ
հավատարիմ
բարեկամա
.
Պետերբուրգ
Թանկագին
իմ
եղբայր.
29-ին
{գրեցի}
քեզ
մի
նամակ,
ընդորում
դեռ
մի
նամակ
էլ՝
ծնողներ
գիր
ալ
գրել
պետք
չէր,
բայց
այս
քանի
տողը
դարձյալ
{գրեցի}:
Ուղարկեցի
իմ
պատկերս
մամայիս
համար,
եւ
մամա
գրելու
ուժ
չկար
վրաս,
ինչու
որ
ան
թերմաշ
խնդիրը
{գրեցի}
Մագիստրատ,
մեռելս
ելլավ:
Ինչեւիցե,
ասի,
ինչ
ա
սեպհական
շրջակայքից,
որի
մասին
մի
քանի
տող
յառաջ
{գրեցի}
Յիշատակարանիս
մէջ:
Ստոյգ
եւ
աստուածադիր
դաստիարա
-
Մուրադեան
վարժարանի
աղօթքը:
Այն
օրից,
երբ
{գրեցի}
երկրորդ
Յիշատակարանիս
վերջին
տողերը
("
Հիւսիսափ
հատուածը
(տպած
"
Հիւսիսափ.
",
Յուլիս,
1858)
{գրեցի}
մի
ամառանոցում,
ուր
մի
քանի
բարեկամով
գնացել
էին
կըսեմ
եւ
ըսելէն
չեմ
դադարիր
",
ուրիշ
տեղ
մ՚ալ
"
{գրեցի}
եւ
կը
գրեմ
"
կ՚ըսէ:
Իսկ
եթէ
մինակ
հեղինակն
էր
պա
պոչը
նեղի
մտած
ատենը,
"
ես
Հռովէական
Հայոց
համար
{գրեցի}
"
կ՚ըսէ:
Հռովմէական
Հայերը
հռովմէականութեան
հրաւ
բիռուզիգար
մարդկանցն
որք
եկեսցեն
աստ,
որպէս
վերն
{գրեցի},
թէ
իմ
ամենայն
ստատն
տասն
եւ
վեց
սամ
խuեպվի,
ահ
որպէս
ահա
վասն
հաստատութեան
չորք
թուղթ
մին
օրինակ
{գրեցի}
եւ
ի
ներկայութեան
վկայիցն
ստորագրեցի
եւ
կնքեցի
ի
ք
առողջ
նաեւ
միտքս
բոլորովին
կատարեալ,
կտակս
այս
{գրեցի}
առաջի
Աստուծոյ
եւ
մարդկան,
որ
յետ
մահուան
իմոյ
հ
րեանց.
փոխանակ
նոցին
այժմս
կտակս
այս
ձեռամբ
իմով
{գրեցի}
եւ
կարգելով
ինձ
կտակակատար
եւ
մասն
ժառանգ
յատկացե
Ս[ուլթանշահը]
եկան
ինձ
այցելութեան:
13-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս.
պատասխան
չստանալով,
17-ին
կրկնեցի:
21
կու
նամակ,
մինը
22-ից,
իսկ
միւսը
23-ից:
24-ին
{գրեցի}
պատասխանը,
որ
կ՚երթայ
25-ին:
27-ին
ստացայ
մի
ն
երթայ
25-ին:
27-ին
ստացայ
մի
նամակ
եւ
պատասխանը
{գրեցի}
նոյն
օրը,
որ
կ՚երթայ
28-ին:
28-ին
ստացայ
մի
նա
րթայ
28-ին:
28-ին
ստացայ
մի
նամակ.
պատ[ասխանը]
{գրեցի}
29-ին,
որ
կ՚երթայ
30-ին:
Այսօր
ինձ
յայտնեցին,
28-ին
նամակ
ստացայ
27-ից
գրուած,
պատասխանեցի
եւ
{գրեցի}
մի
առանձին
նամակ
մեր
տունը,
որ
կ՚երթայ
29-ին:
հատ,
ընտիր
ծաղիկ,
Ուպմանից:
Մայիսի
1-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս
`
ապրիլի
29-ին
ստացածիս
պատասխանը:
2-ին
նանիա]
Ս[ուլթանշահ]ից
եւ
10
նարինջ:
18-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
19-ին:
20-ին
տեսութիւն
եղբօ
ւրս
եկած
թղթի
պատճէնը
եւ
10
նարինջ:
23-ին
նամակ
{գրեցի}
Ղազարոս
եւ
Սերոբ
եղբարցս,
որ
կ՚երթայ
24-ին.
Սեր
եւ
նարինջ
10
հատ,
որ
եւ
ընծայեցի:
30-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս
կուպոնների
մասին,
որ
գնաց
նոյն
օրը:
Յուն
ուղարկեցին
թաբակ,
նարինջ
եւ
խաւիար:
6-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս
եւ
Սուլթանին
նամակին
պատասխան
միեւնոյն
նամ
:
Ինչ
է
նէ,
Աստուած
ընդունելի
անէ:
13-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս,
մեր
տունը
եւ
Մատթէոս
սրբազանին,
որ
կ՚եր
Առողջութիւնս
ուղղւում
է
կամաց-կամաց:
3-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
4-ին:
7-ին
նամակ
ստացայ
եղբ
ցայ
Քոլբի
վիճակագրութիւնը
եւ
Լուիսի
գիրքը,
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Այս
նամակը
պատռեցի,
չ
ւս
համար
աղբաթս
էլ
խառնուած
է:
12-ին
այսօր
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս,
որ
եւ
կ՚երթայ
իսկ:
Նամակ
ստացայ
եղբօրից
մին
նամակ
ստացայ
Աւետիք
քեռորդուցս:
13-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս
`
10-ից
գրածին
պատասխան:
Այսօր
վերակացուի
ռաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակած
է
22-ին:
Այսօր
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս
գրքերի
մասին
եւ
մի
նամակ
դրի
մէջը
մեր
տուն
թուականով
եւ
մի
ֆունտ
թաբակ:
Օգոստոսի
1-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
2-ին:
Տկա՛ր
եմ:
4-ին
նամակ
են.
փառք
Աստծոյ:
Ես
էլ
լաւ
եմ
այսօր:
Պատասխան
{գրեցի}
եղբօրս,
որ
վաղը
կ՚առնու:
7-ին
ի
լոյս
8
սաստիկ
տ
ին
նամակ
ստացայ
Աւետիքից,
9-ից
գրուած.
պատասխան
{գրեցի}
նոյն
օրը,
որ
եղբօրս
տամ
երկուշաբթի:
19-ին
տեսու
Սուլթանից,
երկուքն
էլ
անթուական:
5-ին
պատասխան
{գրեցի},
որ
տուի
առաւօտ
6-ին:
6-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրի
,
որով
ուղարկեց
Վադուժի
նամակը:
24-ին
պատասխան
{գրեցի}
թէ
եղբօրս
եւ
թէ
Վադուժին.
կ՚երթայ
25-ին:
28-ին
ւթիւնը
նշանակուած
է
11-ին:
Այսօր
երեկոյեան
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս
եւ
գրքեր
ուզեցի:
6-ին
նամակ
ստացայ
եղբօր
ւ,
նամակն
էլ
այնտեղ
մեռելկոխ
եղաւ:
29-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս
28-ից
ստացածիս
պատասխան,
որ
կ՚երթայ
վաղը
ւթիւնը
նշանակուած
է
դեկտեմբերի
9-ին:
3-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս
6
թերթի
վրայ
հնդկական
գործի
եւ
դպրոցի
մասի
այտնում
է
զանազան
Նախիջեւանի
լուրեր:
9-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
11-ին
նամակ
ստացայ
եղ
Նոյն
առաւօտը
Կորեան
գիրքը
դարձուցի:
19-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
20-ին:
21-ին
նամակ
ստացայ
ե
]
նշան[ակուած
է]
29-ին:
Մօրս
գիրը:
23-ին
նամակ
{գրեցի}
Ղազ[արոս]
եւ
Գրիգ[որ]
եղբարցս:
Այսօր
ստացայ
թաբա
ր
ստացայ
թաբակ,
Ստաուդ
եւ
Վելիգայ:
26-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս
եւ
ուղարկեցի
Կիպրիանոսին
թուղթը
եւ
նորա
պա
հ[աննէսից]
եւ
2
ֆ[ունտ]
ազնիւ
թաբակ:
15-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս
եւ
ասի,
որ
Սերոբին
ապահովեալ
թուղթ
գրէ:
23-ին
շարունակւում
է.
վատ
գիշեր
անցուցի:
Նամակ
{գրեցի}
եղբօրս:
24-ին
լաւ
եմ,
գիշերը
լաւ
անցուցի,
լերդ
,
ներկի
հոտից
գլուխս
սաստիկ
ցաւում
է:
7-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս,
նոյն
օրը
երեկոյեան
նամակ
ստացայ,
թաբակ
յ
եղբօրիցս
եւ
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
Աւտուշին
եւս
{գրեցի}:
17-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
եւ
վարդապետի
հետ.
այ
տես[ութիւնը]
նշանակուած
է
28-ին:
22-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս:
23-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
24-ին
պա
ախճանելը:
Տէր
լուսաւորեսցէ
հոգին:
8-ին
պատասխան
{գրեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
10-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
իցս,
ուր
գտայ
եւ
Սուլթ[անշահի]
նամակը:
Պատասխան
{գրեցի}
Սուլթ[անշահին]
թուեալ
12-ից,
որ
տամ
եղբօրս
տեսո
րիցս
13-ից
գրած:
15-ին
իսպառ
լաւ
է.
այսօր
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս:
17-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
16-ից
գրու
կ
ստացայ
եղբօրիցս
10-ի
երեկոյից:
12-ին
պատասխան
{գրեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
14-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
23-ին:
18-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
19-ին
նամակ
ստացայ
եղ
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Նոյն
օրը
{գրեցի}
եւ
առ
Ֆ[եօդո]ր
Իւան[ովիչը]
մօրս
մասին:
5-ին
նամա
րի]:
Առաջ[իկայ]
տեսութիւնը
14-ին:
10-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս,
որովհետեւ
իրմէն
նամակ
չունէի:
Այս
գիրը
շաբաթինը
`
9-ից
գրած,
բ)
15
-ից:
17-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս,
որ
կ՚առնու
վաղը:
19-ին
նամակ
ստացայ
եղբ
:
27-28
idem
28-ին
6-երորդ
բաղնիս
28-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս:
28-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
26-ից
գրած
ցի
8-երորդ
բաղնիսը,
եղ
ստացայ
եւ
մերժեցի.
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս,
որ
նորից
ուղարկէ
ինձ
կէս
ֆունտ
եղ:
2-3
ղբօրիցս
5-ից
գրուած,
բայց
6-ին
փոստ
ձգած:
Այսօր
{գրեցի}
պ.
Ուդովին,
որ
ինձ
գինի
Ելիսեեւից
գնէ
եւ
ոչ
Ֆոխ
այց
փոստ
ձգած
այսօրից:
17-18
id[em]
18-ին
նամակ
{գրեցի}
եղբօրս:
18-19
id[em]
19-20
id[em].
այսօր
նամա
ղբօրիցս,
իսկոյն
պատասխանեցի,
նոյնպէս
եւ
Սերոբին
{գրեցի}
մի
նամակ:
Մարտ
մինչեւ
մարտի
1-ը,
որ
չեմ
գրել
տուեցի
առանձին
թագաւորութիւն,
ուր
դարձեալ
կանո՛ն
{գրեցի}
չճանաչել
ո՛վ
է
թագաւորը
եւ
ո՛վ
է
ժողովուրդը:
Այս
իզ
-
իմ
գլխաւոր
բնակութիւնը,
եւ
սրտիս
նեղութենից
{գրեցի}
ուսումնական
դատողութիւններ
կօշկակարների,
մշակներ
յ
օրինակն
այս
է։
Առ
սրբազան
Հայրդ
երկու
գիրս
{գրեցի},
առ
սրբազան
ժողովն
իբրեւ
բողոք,
զայս
գրեմ
առ
սր
տակարան:
Ինչ
որ
վարպետիցս
լսել
էի,
այն,
վերեւը
{գրեցի},
ինչպէս
աստծու
առջեւ,
ամենայն
հարազատութեամբ:
ողիկոսով
եւ
ազգային
եպիսկոպոսների
ժողովով,
նամակ
{գրեցին}
կայսրին
եւ
յայտնելով,
թէ
Հայերը,
շատ
եւ
անտանել
ծ
ճանապարհը
ամբոխի
աչքից
ծածկելու
խորամանկութեամբ
{գրեցին}
իւրեանց
դրօշակի
վերայ
հաւասարակշիռը
եւ
իրաւունքը
ոտք
կոխեց
Պոլիս,
ազգային
լրագիրները
մի
երկու
տող
{գրեցին}
մեր
մասին,
մանաւանդ
արեւելեան
միանգամայն
եւ
նահա
հեղինակները
ո՛չինչ
չեն
կարո՛ղ
առնել։
Դնենք,
թէ
{գրեցին}
շատ
բաներ.
գրուածքը
կարօտ
են
տպուելու։
Հեղինակը
արարեալ,
եւ
զերկոտասան
իշխանս
կարգեալ
ոստիկանս,
{գրեցին}
'ի
Հռովմ
եւ
զգիրն
քարալաշիւ
600
ղուռուշ
ծախելով
ա
ը
սուրբերի
Կարգը,
եւ
Նիդերլանդիայի
Յիսուսեանները
{գրեցին}
նորա
մահարձանի
վերայ
հետեւեալ
արժանի
ուշադրութեան
Յիսուսեան
Կարգը։
Յիսուսեանք
հարիւր
հատորից
աւելի
{գրեցին}
միմիայն
այս
ապացուցանելու
համար,
թէ
Քրիստոնէութի
նջել
այն
տպաւորութիւնը,
որ
գործել
էր
նորա
ճառը,
{գրեցին}
ճառի
պատասխանը
հայհոյանքի
եւ
զրպարտութեան
ձեւով,
րիգոր
եղբայր,
մեք
թեպետ
անցյալներն
Մանուկ
աղային
{գրեցինք}
պատկերը
չօծվելու
համար,
մենք
գիտեինք
նոցա
սիրտեր
ծերի,
որ
չէ
ենթարկվում
առաջնորդական
տեսչության,
{գրեցինք}
թե
Այվազովսկին
երեսփոխան
չէ
բոլոր
Հայոց
հոգեւորակ
սենք
եւ
կտնօրինենք,
ինչպես
նորա
կամքն
է,
բայց
(
{գրեցինք}
),
Այվազովսկին
ինքը
վիրավորվելով
օրագրից,
չէ
ու
ա
ալ
ջոկ
գիրեր
գրելու
սիրտ
չունիմ,
հիմա
մեծերուն
{գրեցինք}
ու
մանրները
մնացին:
Նամակս
պիտ
վերջացնեի,
ինչու
ս
պատճառով,
այդ
գրքի
մէջ
մենք
նորա
այս
Թուղթն
էլ
{գրեցինք},
որ
ընթերցասէրքը,
Պատմութիւնը
կարդալով,
այս
Թո
արանի
մէջ
չէին,
այլ
Առաքեալի
Թղթում,
ուստի
մենք
{գրեցինք}
"
Յովհաննէս
Առաքեալ"։
Ահաւասիկ
բուն
խօսքերն
էլ
տ
պիտի
առնել
առ
ի
գիւտ
կորուսելոցն:
Այլ
զայսմանէ
{գրեցից}
զկնի,
եւ
ընդ
դէպս
հարկաւորութեան
առաքեցից
եւ
զօր
կայ
եւ
կամ
թէ
այսուհետեւ
ինչ
ստացայց
եւ
՚ի
ներքոյ
{գրեցից}
յատկացեալ
նշանօք
եւ
սահմանօք,
համայն
եւ
բոլոր
ան
խորհրդով
փոխ
առնելով
այդ
անունը
Ս.
Գրքից։
"
Եւ
{գրեցից}
'ի
վերայ
նորա
զանուն
Աստուծոյ
իմոյ,
եւ
զանուն
քա
ը
այն
տեղեկության,
որ
Դուք
6
մարտ.
վերջին
անգամ
{գրեցիք}
սրբազան
Մատթեոս
առաջնորդին
պ.
Խալիբյանցի
եկեղեցա
ա
էր,
սվեդոյչիք
էր,
ինչ
էր,
խնդրեմ
ինձի
շուտով
{գրեք},
որ
ես
ալ
միամիտ
ըլամ,
եւ
ասկեց
առաջ
Սերոբին
թո
ործ
ածեցի՞ր,
թե
ոչ,
խնդրեմ
հայտնես:
Ինձ
թե
գիր
{գրեք},
ահա
հասցես.
Его
благородию
студенту
Императ
իրացուս,
գալ
եւ
ուսանել
զարհեստ
քերականութեան:
{Գրէ}
առաքեալն.
"
Ամենայն
ոք,
որ
ընդ
իշխանութեամբ,
ի
ին
գրեսջիք:
Ի
Նախիջեւան
առ
Տօնաւիս
գետով:
{Գրէ}
Միքայէլ
Ղազարեան
"
դպիրն
սրբոյ
Լուսաւորչայ
աւագ
ե
Ի
վերջէ
18
ամսոյս
հոկտեմ[բերի]
Սինօդն
հրովարտակ
{գրէ}
առ
իս
համարաւ
[բաց],
յորում
երեւի
գայթ
ի
գայթ
եւ
ակատար
զԿիրակոսն
Յարութիւնեան:
Զայսմանէ
զառաջինն
{գրէ}
առ
Եփրեմ
սրբազնակատար
կաթողիկոսն
ամենայն
հայոց,
,
նամակաւ
իւրով
առ
սրբազնակատար
Եփրեմ
կաթողիկոսն
{գրէ},
թէ,
հանեալ
ի
Կորտեն
՚ի
թիւս
այլոց
թղթոց
եւ
զպա
րարելոյ
յ30-երորդ
աւուր
ամսեանն
Մայիսի
1794
ամի,
{գրէ},
եթէ
ունի
զայլ
եւս
զերկուս
տունս,
զորս
եւ
յատկ
ն
պատմութիւնը
գրելու
տեղը
չէ,
եւ
թէ
առանձին
պիտի
{գրէ}
"։
Ինչպէ՛ս
է,
սիրելի՛
ընթերցող,
Պ.
Իսահակեանց
ժամանակ
չէ
խօսելու,
յետոյ
կը
գրեմ"։
Ի՛նչ
պիտի
{գրէ}.
ազգի
անցեալ
եւ
ներկայ
բարօրութեան
եւ
լուսաւորու
թո՛ղ
չհամարձակի
ուրեմն
թղթի
վերայ
գրել,
այլ
թո՛ղ
{գրէ}
ծառի
տերեւի
կամ
կեղեւի
վերայ,
յետոյ՝
անասնոց
մո
Մոգպաշտէն
վաղիւ
Գայ
զմատենիւ,
Ցոր
{գրէ}
զկուսին
Անուն
ի
լուսի՜ն:
Է.
Ո՛Չ
ՀԱՆԻ
գրեցի
եղբօրս
եւ
ասի,
որ
Սերոբին
ապահովեալ
թուղթ
{գրէ}:
20-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ո
Էմինը
ծանօթաբանում
է.
"
Հրահատ
կամ
Հրատ,
որպէս
{գրէ}
կրճատելով
Ղազար
"
(եր.
40)։
Ինչպէս
երեւում
ած
էր.
"
Այլ
սակաւ
բանիւք
զոր
յերկրորդումն
թղթին
{գրէ}
'ի
Կորնթացւոցն
",
եւ
այլն։
Ինչպէս
ընթերցողը
արդ
ել,
որ
ամենայն
մարդ,
անունը
ստորագրելու
ժամանակ
{գրէ}
`
ձեր
ողորմած
տէր,
իսկ
թագաւորը
միայն
ստորագրէ.
ր
վնաս
չունի,
շատ
շատ,
միւս
օր
պիտի
մի
ոտանաւոր
{գրէ},
կամ
իւր
յիշատակարանին
զոհէ
իմ
պատուասիրութիւնը
մը
եւ
կրթութիւնը,
ոչ
թէ
այսպիսի
քաղաքավարի
նամակ
{գրէ}
եւ
հրաւիրէ,
այլ
եթէ
լոկ
ծառայի
բերանով
հրամայակա
եալ,
ի
խնդրոյ
Վրթանիսի՝
որդւոյ
սրբոյն
Գրիգորի,
{գրէ}
տասն
եւ
ութն
ճառս
աստուածաբանականս
եւ
բարոյականս
նուն
սրբոյն
Յակոբայ.
այսպէս
եւ
Զենոբ
Գլակ
ասորի
{գրէ}
ըստ
հրամանի
սրբոյն
Գրիգորի
զպատմութիւն
եկեղեցւոյն
ան
կամ
աւելի
եւ
զայլ
բարոյական
խրատս:
Իսկ
Խոսրով
{գրէ}
վասն
մեր
զպատմութիւն
վարուց
սրբոյն
Սահակայ:
Զսոյ
փոխ
առեալ
զայս
ամենայն
ի
Յունաց
եւ
ի
Քաղդէացւոց,
{գրէ}
եւ
զզանազան
ճառս
ի
խնդրով
հարց
միանձաց:
Թեոդո
եալ
ի
հին
եւ
ի
կենդանի
աղբերաց
պատմութեան
ազգիս,
{գրէ}
զպատմութիւն
Հայոց
սկսեալ
ի
վաղնջուց
ժամանակաց
մին
ր
նա
գայ
ինձ՝
մեռանողիս
մօտ,
թո՛ղ
իմ
ատենադպիրը
{գրէ}
նորան
մի
նամակ,
եւ
ինչքան
կարելի
է
քաղցր
ոճով
"
չ
ուղղափառութիւն
է:
Թո՛ղ
դժոխքի
ջամբռ
մատենի
մէջ
{գրէ}
մեր
անունը
պարոն
Բեհեղզեբուղը,
միայն
թէ
մենք
բիւ
,
էլ
չէի
խօսիլ։
"
Է՛հ,
հոգիդ
դուրս
գայ,
այնպէս
{գրէ},
որ
ամենքը
հասկանան"։
Եկ
դու
գրէ
այդպէս,
տեսն
գայ,
այնպէս
գրէ,
որ
ամենքը
հասկանան"։
Եկ
դու
{գրէ}
այդպէս,
տեսնո՞ւմ
ես,
երբեմն
արժանայիշատակ
Թաղիա
ք....
Երկայն
բարակ
մտածել
պէտք
չէ.
համախո՛հք,
{գրէ՛ք},
քահանաներն
ալ
մէջը
դրէք...
Չը
լեցա՞ւ...
Կէս
մ
ը:
-
Շատ
բարի,
մռայլագոյն
սատանայ,
ինքս
կը
{գրէմ}
այդ
հրովարտակը...
-
Հերի՛ք
է,
-
գոռաց
սատ
պիտոյ
է
լինիմ:
Եթէ
այդպէս
յօժարի,
եւս
նամակ
կը
{գրէմ}
Թիւթիւնճի-օղլուին
եւ
կը
հրաժարուիմ
նորա
դստեր
ամո
ւարասէր
հալածանքին,
ամենայն
արդարութեամբ
պիտոյ
է
{գրէր},
մանաւանդ,
Խորենացու
պէս
երկնաքաղաքացի
եւ
տօնել
թէ
ամենայն
արդարութեամբ
արժա՛ն
էր,
որ
Խորենացին
{գրէր},
որովհետեւ,
վերադառնալով
Ալեքսանդրիայից,
տեսել
Իսկ
ով
որ
այս
մասին
անփոյթ
էր
երեւում,
նորան
կը
{գրէր}
իւր
սրտի
մէջ,
որպէս
մի
մարդ,
որին
պէտք
էր
ցոյց
ել
Խուժիկի
անունը
իմանալու,
որ
ինքը
նորա
անո՛ւնը
{գրէր}
եւ
ոչ
Խուժիկ,
որ
անարգական
անուն
էր
այն
մարդու
ա
նայն
խնդրոց,
միաբանութեամբ
Պօղոս
աղայի
Սեբաստեան
{գրէր}
առ
Կոստանդի՛՛
(գուցէ
'ի
Կոստանդնուպօլիս)
առ
իւր
'ի
վանացն
վկայեաց
այսմ.
Հ.
Էմմաննուէլ
Ջախջախեան
{գրէր}
'ի
Հռովմայ,
թէ
առաքելական
է
գործք
մեր,
որպէս
եւ
ող
ինքը՝
Մխիթարը,
չլինէր
գեղեցիկ
հայկաբան,
թող
{գրէր}
նա
աւերուած
ու
խանգարուած
ոճով,
այնուամենայնիւ
Հ
աւ
այնպէս,
ինչպէս
ցանկալի
էր
Յիսուսեաններին,
որ
{գրէր}
հեղինակը,
եւ
նորա
առաջին
տպագրած
օրինակները
ջնջո
ինք,
եթէ,
գլուխը
քարը,
լոկ
մի
խօսք
կամ
մի
նշան
{գրէր}
նա
ձուի
վրայ,
կամ
շատ-շատ
որեւիցէ
անցքի
միայն
մի
ր
իմ,
գրեալ
ի
5
փետր.
եւ
տակաւին
զպատասխանիս
ոչ
{գրէք}.
եւ
ես
գլխովին
տատանեալ
ի
մտայոյզ
խռովութեան
յոգ
ր
պարսաւները,
որ
գրում
էք,
որքան
առանց
լոգիկայի
{գրէք},
այնքան
փառք
ու
պատիւ
է
ձեզ։
Բայց
ագահութիւն
մի
նեմ,
Լարեալս
ինձ
եւ
թռչիմ
Ի
մենացեալն
{Գրընել}
՝
Ուր
եղբայր
ցանգ
ինձ
մնայր,
Ուր
սուր
Թողած
պատրաստի
թակարդը
լարուած
`
Դիմում
եմ
դէպի
{Գրընելն}
`
անփոյթ,
Ուր
եղբայրն
այնտեղ
միշտ
ինձ
էր
մնում
առ
աշակերտ
Եպիփանու
Հռոփանոս
անուն,
որ
վարժ
էր
ի
{գրթեան}
Հելլենականին,
խնդրէ
զձեռնտուութիւն
առ
ի
կատարել
ս
ստացե՞լ
է,
թե
ոչ
եւ
խնդրես
որ
պատասխանն
շուտով
{գրի},
ես
նորան
եւս
գիր
պիտի
գրեի,
բայց
չկարծեցի,
թ
նի
իմ
այս
խնդիրը:
Թող
նա,
իր
հերթին,
մանրամասն
{գրի}
Իվան
Մինաեւիչին
այն
ամենի
մասին,
ինչ
կվերաբերի
ն
Եթե
Անանիան
Ուստիմովիչին
կամ
Կովալսկուն
նամակ
{գրի},
ապա
թող
ինձնից
նրանց
շնորհակալություն
հայտնի՝
րիր
Անանիային,
որ
քո
նամակում
որոշ
նորություններ
{գրի}
(քանի
որ
դու
ռուսերեն
չես
գրում)
Մոսկվայի
մեզ
ծ
ր
էլ
կան:
Այս
նամակն
ստանալուդ
պես
Կամենշչիկովին
{գրի},
որպեսզի
նա
հրավիրի
մի
լավ,
բարեխիղճ
վարպետ
[կա
հետեւ
կառքը
պետք
է
ներկել:
Ծախսերը
թող
իմ
հաշվին
{գրի},
ես
շնորհակալությամբ
կվճարեմ՝
առաջին
հնարավորու
:
Խնդրում
եմ,
թող
Անանիան
այս
մասին
հանգամանորեն
{գրի}
Կամենշչիկովին,
որպեսզի
վերջինս
հիմնովին
վերանորո
ին
ժամանակներում:
Եթե
Անանիան
տեր
Մովսեսին
նամակ
{գրի},
ապա
թող
նրան
հաղորդի,
որ
նրա
(այսինքն
տեր
Մով
ես
ինչպես
ես
եմ
ցանկանում
ավարտել՝
ոչ
մի
տեղ
չեմ
{գրի},
բացի,
իհարկե,
քննադատությունից
եւ
ինձ
վրա
եղա
վող
մարդու.
այդ
ինքնին
հասկանալի
է:
Թող
Անանիան
{գրի}
նրա
հետ
ունեցած
իր
խոսակցության
արդյունքի
մասին,
ինչեւ
ուրբաթ:
Գրի՛ր
Անանիային
եւ
ասա՛,
որ
հաճախ
{գրի}:
Քո
Միշել
Հ.
Գ.
Կա՞
արդյոք
ռուսերեն
որ
պակասի
ի
մերում
թարգմանութեան
ի
բնագրին
Լիտան
{գրի}
"
եւ
այլն:
Էջմիածնի
Ճառընտիրներից
մինի
մեջ՝
"
Հ
այդ
բոլորը՝
իւրաքանչիւրի
տուածը
առանձին
առանձին
{գրի}
անցուցած,
մնաց
վանքում,
եւ
ինձ
մե՛րկ
եւ
խայտառա
կ
Նոր
Նախիջեւանի
հին
պառաւները
ասում
էին՝
"ձեռօքս
{գրի}
",
բայց
այժմ
իսպառ
չէ
լսվում։
Առ
հասարակ
այդ
քաղաք
ց
բերանից
խածած
կտորը,
որի
վերայ
դեռ
երեւում
էին
{գրի}
անունի
հետեւեալ
տառերը....
նգ....
ան...
,
ներել
յանդուգն
առաջարկութեանս,
թոյլ
տալ
ինձ
ի
{գրի}
հարկանել
զոր
ինչ
շրթունք
իմ
չզօրին
ըստ
ամենայն
ար
զօրութենով,
չէին
կարող
ծածուկ
խորհրդակցութիւններ
{գրի}
միջնորդութենով
ունենալ,
մինչեւ
անգամ
եւ
Տէրութեա
պարոնները
ինչ
ժամանակ
կամենում
էին
իւրեանց
միտքը
{գրի}
միջնորդութենով
յայտնել,
իսկոյն
այն
մի
ժամ
յառաջ
է
չլինէին
դոքա,
որովհետեւ
այդ
լեզուն
մինչեւ
այժմ
{գրի}
տակ
ընկած
չլինելով
եւ
չմշակուելով,
բնականապէս
պի
նոր
լեզուի
պակասութիւնքը,
եթէ
ոչ
մշակութեամբ
եւ
{գրի}
տակ
ձգելով։
Ինչո՞վ
կը
սահմանափակուին
նորա
ճապաղո
բերնին,
պիտի
ճապաղ
լինէր
ընդհանրապէս,
որովհետեւ
{գրի}
մէջ
չմտնելով՝
ճշտուած
եւ
սխմուած
չէին
նորա
ձեւեր
ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ,
Յովհ[աննէսի]
եւ
տէր
{Գրի[գորի]}:
Առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
23-ին:
ց
բոլորին
դու
գիտես:
Ցտեսություն
մինչեւ
ուրբաթ:
{Գրի՛ր}
Անանիային
եւ
ասա՛,
որ
հաճախ
գրի:
Քո
Միշել
ական]
107
Եսայի
վարդապետին
108
Քուաքեռաց
109
{Գրիգ}.
վ[արդապետ]
Տէր.
Ստեփ[անոսեանցին]
110
Եղիազար
-ին:
Մօրս
գիրը:
23-ին
նամակ
գրեցի
Ղազ[արոս]
եւ
{Գրիգ[որ]}
եղբարցս:
Այսօր
ստացայ
թաբակ,
Ստաուդ
եւ
Վելիգայ
:
7-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Լ[ազար]
Ի[լյիչի],
տէր
{Գրիգ[որի]},
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
եւ
Սարգսի
հետ.
առաջիկա
1848
յ9
օգոստոսի
Ի
Նախիջեւան
1849
6.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ԵՒ
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՆԵՐԻՆ
ՍԻՐԵՑԵԱԼ
ԵՂԲԱՐՑ
ԻՄՈՑ
Գ
մ
տաք
է,
փառք
աստուծո:
Ծանի՛ր,
եղբայր
իմ,
{Գրիգոր}
Ղազարյան:
Սրբազանն
այս
փոշտի
Պապային
եւ
Մկրտիչ
վ
րիի
բանին
դուն
ալ
օր
չանցուցած
հետեւե:
Սիրելի
{Գրիգոր}
եղբայր,
մեք
թեպետ
անցյալներն
Մանուկ
աղային
գրեցի
տուղար՝
Միքայէյ
դպիր
Նալբանդեանց
14.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ,
ԳՐԻԳՈՐ
ՂԱԶԱՐԵԱՆ,
14.
ԳՐԻԳՈՐ
ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ,
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՂԱԶԱՐԵԱՆ,
Գրած
գիրդ
ընկալայ,
եւ
ինչ
որ
գրել
ելու
եք,
հարցուցեք
միշտ
պարոն
Ալաճալովից,
պարոն
{Գրիգոր}
Սալթիքովից
եւ
պարոն
Մաթեոս
Խաչատուրյան
Երեցփոխյան
րին
առնենք:
Սիրելի
ծնողացս
շատ
եւ
շատ
բարեւ՝
{Գրիգոր}
եղբորս,
Ֆլորա
յանգայիս
եւ
զավակացը
սիրով
ողջույն
ալ
եմ,
որ
չի
մոռանում:
Անցյալները
Խոնղուռին
հետ
{Գրիգոր}
եղբորս
մի
գիր
գրեցի,
չգիտեմ
ստացավ
թե
ոչ,
պատաս
դաստանով:
Ի
21
մարտի,
1856,
Մոսկվա
25.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ:
ԱՄԵՆԱՊԱՏՎԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏ
25.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ:
ԱՄԵՆԱՊԱՏՎԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
{ԳՐԻԳՈՐ}
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
38,
54,
76
Ձեր
գրած
երկու
նա
доме
Рудакова.
Մոսկվա
18-356
26
26.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՊԱՏՎԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ,
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ.
26
26.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՊԱՏՎԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ,
{ԳՐԻԳՈՐ}
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ.
Շնորհավորում
եմ
քեզ
Քրիստոսի
Սուր
ուսուցիչ
Միքայել
Նալբանդյանց
1857
29.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
1857
29.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
{ԳՐԻԳՈՐ}
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Մարտի
29-ին
գրած
գիրդ
ստացա,
անչ
Նալբանդյանց
12
ապրիլի
1857
Մոսկվա
30.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
ոսկվա
30.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
{ԳՐԻԳՈՐ}
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Գրած
նամակներդ
ստացել
եմ,
նույնպ
յանց
29
մայիսի
1857
Մոսկվայի
մեջն
31.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՊԱՏՎԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
ի
մեջն
31.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՊԱՏՎԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
{ԳՐԻԳՈՐ}
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Սիրո
ողջունով
հայտնում
եմ,
որ
մե
Նալբանդյանց
Մարտի
27,
Մոսկվա,
1858
34.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
58
34.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
{ԳՐԻԳՈՐ}
ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ,
ՀՈԳԵՀԱՐԱԶԱՏ
ԲԱՐԵԿԱՄ,
Քո
գրած
անդյանց
8
փետրվարի,
1859,
Մոսկվա
40.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱ
ա
40.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
{ԳՐԻԳՈՐ}
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Երկու
նամակդ՝
մինը
Նախիջեւան
հաս
լբանդյանց
1859,
մարտի
16,
Մոսկվա
41.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
31
մարտի
1859,
Վարսովիա
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵԱՆԻՆ
31
մարտի
1859,
Վարսովիա
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
{ԳՐԻԳՈՐ}
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Հույս
ունիմ,
որ
Մոսկվայից
գրած
ն
եղբորդ
հարազատ
բարեկամ
Մ.
Նալբանդյանց
42.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
23
ապրիլի
1859
թիվ
Փարիզ
5
1859
թիվ
Փարիզ
5
մայիսի
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
{ԳՐԻԳՈՐ}
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Ահա
գտանվում
եմ
Փարիզում
եւ
էգուց
ակամ
եւ
հարազատ
եղբայր
Մ.
Նալբանդյանց
43.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
27
հոկտեմ.
1859,
Մոսկվա
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵԱՆԻՆ
27
հոկտեմ.
1859,
Մոսկվա
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
{ԳՐԻԳՈՐ}
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆՑ,
Գիտեմ
բարկացած
ես
իմ
այսքան
անկա
խ
բարեկամ,
անմխիթար՝
Մ.
Նալբանդյանց
44.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
38
նոյեմբ.
1859,
Ս.
Պ.
բուրգ
ՍԻ
.
1859,
Ս.
Պ.
բուրգ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՎ
ՀՈԳԵԿԻՑ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
{ԳՐԻԳՈՐ}
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Գրած
ցավակցական
նամակդ
ստանալով
փ
եռն
Վրթանիսի
եպիսկոպոսի,
յաւուրս
յառաջնորդութեան
{Գրիգոր}
արքեպիսկոպոսի
ի
Բեսարաբիայ:
Աղօտ
իմն
յիշեմ
զգոր
յ,
յայսմ
մասին
եւ
զխռովութիւն
Գրիգորիապօլսի
ընդ
{Գրիգոր}
եպիսկոպոսի
իւրեանց:
Առ
այժմ
ոչ
աւելի,
քա
իս
ջերմ
եւ
անկեղծ
բարեւներ:
Մերոնց
նամակ
գրիր
եւ
{Գրիգոր}
եղբորս,
ե՛ւ
Վառվառե
քրոջս,
ու
շնորհակալություն
ակում),
քանի
որ
նա
էլ
ինձ
նման
համակրում
է
խեղճ
{Գրիգոր}
Ալաջալյանին,
ապա
հնարավոր
չէ՞,
որպեսզի
Անանիան
այրս՝
Ղազարոսը,
փառք
աստծո,
ողջ
ենք
եւ
առողջ:
{Գրիգոր}
եւ
Սերովբե
եղբայրներիս
նամակների
պատասխանը,
ինչպ
:
Ցտեսություն,
գրկում
եմ
քեզ:
Միշել
91.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
22
января
1864
г.
С.
П.
Б.
4,
հունվարի
22,
Ս.
Պ.
Բ.
Իմ
սիրելի
եղբայր
{Գրիգոր},
Վաղուց
ուզում
էի
քեզ
գրել,
բայց
չէր
հաջողվո
ւմ
է:
Եղբայր
քո
Միքայել
Նալբանդյան:
94.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
24
июня
1864
г.
С.
П.
Б.
հունիսի
24,
Ս.
Պ.
Բ.
Իմ
սիրելի
եղբայր
{Գրիգոր},
Նամակներդ
հասել
են
ինձ.
նրանց
բովանդակությո
մբ
հասկացիք
եւ..
Միք.
Նալբանդյանց
102.
{ԳՐԻԳՈՐ}
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
8
փետրվարի
1866,
Կամիշին
ետրվարի
1866,
Կամիշին
Սիրելի
եղբայր
իմ,
{Գրիգոր}
Ղազարյան,
Եղբայրական
ողջունիվ
hայտ
առնեմ,
որ
րտարապետութեան
կանոններով,
որոնցից
Աւագը՝
Սուրբ
{Գրիգոր}
Լուսաւորչի
անունով,
գտանւում
է
քաղաքի
մէջտեղը
մի
նեանց
(Նահապետ).
նորա
նուագները
(Հայրունի)
-
{Գրիգոր}
Վարդապետ
Կապարաճի
Կարապետեան
-
"
Ընծայ
"
-
"
Ընծա
պապական
Հօր
մասին:
Նորա
վերտառութիւնը
այսպէս
է՝
{Գրիգոր}
վարդապետ
Կապարաճի
Կարապետեան,
համախոհ
Մխիթարեանց
րսէս
Շնորհալու
ժամանակ,
ինչպէս
նաեւ
նորա
եղբօր՝
{Գրիգոր}
Կաթողիկոսի
ժամանակ
Յունաց
Մանուէլ
կայսրը,
շատ
եւ
ւ
յատկացեալ
եւ
առանձին
Նոր
Նախիջեւան
քաղաքի
սուրբ
{Գրիգոր}
Լուսաւորչի
անուամբ
աւագ
եկեղեցւոյն,
անմասն
առնել
ի
-
Թէոդորիտ,
Իւաս,
Յովհանն
Անտիոքցի.
Բարոնիոս
{Գրիգոր}
Աբրահամեան
Փէշտմալճեան,
Քիւրքչի
խան
Եղիազար
Յով
,
Կ.
Պօլիս
տպած
1709,
հրատարակութիւն
Մարսուանցի
{Գրիգոր}
դպրի
Աղեքսանդր
կաթողիկոսի
յանձնարարութեամբ։
ր
քրիստոնէութիւնից
յետոյ
եւ
շատ
կարելի
է,
թէ
Ս.
{Գրիգոր}
Լուսաւորչի
եւ
Տրդատի
օրով
Վաղարշապատը,
եղած
լինե
այութիւնքը
ապացուցանելով
ապացուցանում
են,
որ
Ս.
{Գրիգոր}
Լուսաւորչի
հիմնած
եւ
շինած
կաթողիկէ
եկեղեցին
էր
Վ
քը,
որպէս
անոյշ
հոտ,
Աստուծուն
վերուղղելու,
որ
{Գրիգոր}
Մեծ
նահատակի
բարեխօսութեամբ
պարզացրել
էր
թէ՛
քրիս
լուսաւորութիւնը,
չորրորդ
դարում
կատարուած
սուրբ
{Գրիգոր}
Լուսաւորչի
ձեռքով,
ծագում
էր
յունական
աղբիւրից:
հանելոցին,
հերիքանում
ենք՝
պատմելով
մի
կարճ
բան
{Գրիգոր}
եօթներորդ
պապի
կեանքից։
Մինչեւ
այս
պապը
արեւմուտ
աքանչիւր
տարի
երկու
հարիւր
մարկա
արծաթ
հարկ
վճարէ
{Գրիգոր}
պապին
եւ
նորա
օրինաւոր
յաջորդներին,
սոցա՝
Դալմա
ցին
Հռովմի
մէջ
գտանւում
էր
մի
երիտասարդ
մարդ,
որ
{Գրիգոր}
պապի
նամակներից
մինի
մէջ
անուանւում
է
Ռուսաց
թագա
եւ
ստրուկ
շինել
նորան։
Նոյնիսկ
վերեւում
յիշուած
{Գրիգոր}
եօթներորդի
պահանջողութեամբ
Հենրիկոս
չորրորդ
Գերմա
ւ
լսեմ,
եւ
ընդունիս
ոչ։
Ահաւասիկ
երեքտասաներորդ
{Գրիգոր}
սրբազան
պապն
հրովարտակ
եհան
վասն
Հայոց,
յորում
վ
դարու,
անցանէ
ի
նախաթոռ
մատենագրաց
մերոց
սուրբն
{Գրիգոր}
իւրով
յաճախապատում
երկասիրութեամբ
զԱստուծոյ՝
եւ
սն
տումարի,
եւ
զգիրս
վասն
քրիստոնէական
հաւատոյ:
{Գրիգոր}
Մագիստրոս
Պահլաւունի,
որոյ
ոճ
կարի
ծանր
ստրկացե
նա
զաղետալի
կործանումն
Անւոյ
եւ
Շիրակաց
գաւառի:
{Գրիգոր}
Վկայասէր
թարգմանիչ
վարուց
սրբոց
յասորի
եւ
ի
յոյն
սն
եւ
Վկայասէր
կոչեցաւ:
Յերկոտասաներորդ
դարու
{Գրիգոր}
Պահլաւունի
ուղղագործեալ
զտովմար
եւ
զտօնացոյց
Հայո
մ
եմ
ատելի
զանազանք
ի
կորովաբան
հայախօսից,
որպէս
{Գրիգոր}
Սկեւռացի՝
աշակերտ
Ներսիսի
Լամբրոնացւոյ,
սորա
եւ
ի
գրածս
սորա
հետք
այժմեան
նոր
հայախօսութեան:
{Գրիգոր}
Է.
կաթողիկոս
Հայոց՝
նորոգիչ
տովմարի
մերոյ
ըստ
տ
նների
աշխատասէր
եւ
անխոնջ
ձեռքովը։
Վերջ
ամենայնի
{Գրիգոր}
XV
մարտի
12ին
1622
թուականում
դասեց
Իգնատիոսը
սու
անեցաւ
Սիկստոս
V-ը։
Շուտով
նորա
քամակից
մեռաւ
եւ
{Գրիգոր}
XIV-ը,
որ
անցել
էր
Պապական
աթոռը
արդէն
խոր
ծերու
աւական
կերպով
պատասխանում
էր
ինձ,
թէ
"
երբ
սուրբ
{Գրիգոր}
Լուսաւորիչը
գնում
էր
այդ
սարի
գլուխը,
գիշերային
կական
դպրութեան՝
ի
Տեարց
Լազարեանց
Ճեմարանի
Մսեր
{Գրիգորեան}
Զմիւռնացի,
զորմէ
յիշեալ
եմք
սակաւուք
յիւրում
տեղ
ոլոր
բարեկամներիս
եւ
նորին
գերազանցություն
Սիմյոն
{Գրիգորեւիչ}
Սուլթան-Շահին:
Քո
Միշել
1864
90.
ԱՆԱՆԻ
:
A
propos,
այսօր
նորին
գերազանցության,
Սեմյոն
{Գրիգորեւիչի},
անվանակոչության
օրն
է.
Հենց
որ
ստանաս
նամակս,
ՍՊԵՏԻ
Ի
Նախիջեւանայ
երկրորդ
կարգի
վաճառականէ
ի
{Գրիգորէ}
Կարապետեան
Սալթիկեանց
Խ
ն
դ
ի
ր
Շարժեա
,
1858,
Մոսկվա
Հ.
Գ.
Լսեցինք,
որ
Զեյթունին
{Գրիգորը}
կաթվածով
(паралич)
հիվանդ
է
եւ
բժիշկներից
օգուտ
որը
զավակն
իս,
ինչ
օրենք
է
քեզի
զրկել:
Պարոն
{Գրիգորը}
ինձի
գրել
էր
մեկ
անգամ
Պետերբուրգ,
թե
դուն
քո
բա
-
Պօղո՛ս,
-
կանչեց
պարոնը,
-
կոչի՛ր
շուտով
{Գրիգորը}:
-
Գրիգորը
գլխաւոր
գործակատար
էր
պ.
Յովնաթա
-
կանչեց
պարոնը,
-
կոչի՛ր
շուտով
Գրիգորը:
-
{Գրիգորը}
գլխաւոր
գործակատար
էր
պ.
Յովնաթանեանցի,
եւ
նորա
անկախութիւնը
մնացած
էր
լոկ
խօսքերով
միայն,
բայց
{Գրիգորը},
որի
խելքով
եւ
կառավարութեամբ
հինգ
պապ
նստել
էին
այն
ժամանակ
դեռ
նոր
ընդունել
էին
պապականութիւնը,
{Գրիգորը},
մէջբերելով
իւր
ծայրագոյն
իշխանութիւնը
նոցա
աշխա
լսողը
սասանի,
Ծակը
մտնի,
տազ
անի,
Ասի,
հրէս,
{Գրիգորը},
Կը
տայ
ինձ
ու
կ՚ըսպանի:
Գերի
ա
մեր
հայ
ա
իրաւ
թուրքի
ձեռին,
Փչացաւ
մեր
կէս
փայ
ազգը:
Իմ
{Գրիգորը}
մենծանայ,
Դուշմանի
աչքը
հանա.
Հայի
ազգին
օգնելո
Ր
ԵՒ
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՆԵՐԻՆ
ՍԻՐԵՑԵԱԼ
ԵՂԲԱՐՑ
ԻՄՈՑ
{ԳՐԻԳՈՐԻ}
ԵՎ
ՂԱԶԱՐՈՍԻ
ԽԱԶԱՐԵԱՆՑ
ՆՈՒԻՐԵՄ
ԵՂԲԱՅՐԱԿԱՆՆ
ՈՂՋՈՅՆ
լատով
քամէ,
ջուր
խմէ:
ի
ձեռն
եղբօր
իմոյ
{Գրիգորի}
Ղազարեան
Նալբանդեանց
Ի
Նախիջեւան
15.
այ
եւ
ի
դաւանութենէ
բազմաչարչար
Հօրն
մերոյ
Սրբոյն
{Գրիգորի}
լուսաւորչին
Հայաստանեաց
աշխարհի,
մկրտեալ
եւ
հաւա
ւրեղ
Երուսաղեմացու,
Բարսեղ
Կեսարացու
եւ
Նազազացի
{Գրիգորի},
որ
իր
շատ
շնորհի
պատճառով
աստուածաբան
ասուեցաւ
եցաւ,
եւ
մեր
առաքելանմա՛ն
նահատակ
Հայոց
վարդապետ
{Գրիգորի}
մասի՛ն
է
խօսքս,
եւ
նոցա՛
նմաններին,
որ
նո՛յն
առ
լոյս
սուրբ
արանցն,
զորս
'ի
պատմութեանն
նահատակին
{Գրիգորի}
դրոշմեալ
յիշատակէ։
Էլ
ինչ
ասեմ
արդա՛ր
եւ
արժանաւ
ԱՐՍՆ
ԳՈՐԾ
ՄԻՔԱՅԷԼ
ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՑ
ԱՐԳՈՅ
{ԳՐԻԳՈՐԻ}
ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆՑ
ՈՐՊԷՍ
ՄԻ
ԱՌԱՒԵԼ
Ը
ուպօլիս
յետ
բազում
քարոզութեանց
յեկեղեցւոջ
Սրբոյն
{Գրիգորի}
Լուսաւորչին,
որ
'ի
Ղալաթիա,
եւ
հալածանաց,
որպէ
եան
կամ
սաստկութեան
վերայ
բարձրանում
են
գանգատներ
{Գրիգորի}
նամակագրութենների
մէջ։
Դեռեւս
շատ
բաներ
ունէ
քրիստոնէութեան
ի
Հայաստան
աշխարհի՝
ի
ձեռն
սրբոյն
{Գրիգորի}:
Գոգցես
ամենայն
մատենագիրք
մեր,
սակաւ
յոյժ
բացա
Զգօն
կոչեցեալ,
ի
խնդրոյ
Վրթանիսի՝
որդւոյ
սրբոյն
{Գրիգորի},
գրէ
տասն
եւ
ութն
ճառս
աստուածաբանականս
եւ
բարոյ
այսպէս
եւ
Զենոբ
Գլակ
ասորի
գրէ
ըստ
հրամանի
սրբոյն
{Գրիգորի}
զպատմութիւն
եկեղեցւոյն
Քրիստոսի
ի
Տարօն,
յորոյ
ի
ն,
յորոյ
ի
հաստատիլ
եւ
ինքն
գտաւ
գործակից
սրբոյն
{Գրիգորի}:
Զսոյն
զայս
գիր
շարունակէ
յեօթներորդ
դարու
Յովհա
պագացւոյ՝
Յաղագս
երկնայնոցն
քահանայապետութեանց.
{Գրիգորի}
Նիւսացւոյ՝
բանք
Աստուածաբանականք.
Կիւրղի
Աղեքսա
զկտակ
յօգուտ
աղքատաց
եւ
տպարանի
Նոր
Նախիջեւան
եւ
{Գրիգորիապօլ}
քաղաքաց
թողեալ
է
մերձ
իբր
250.
000
Մադրասայ
ռուփի
1812,
վախճանեալ՝
թողեալ
է
յօգուտ
Նախիջեւանայ
եւ
{Գրիգորիապօլիս}
քաղաքաց
զերկերիւր
եւ
զյիսուն
հազար
ռուփիս
(250
ւելեանէ:
Քանզի
կէսն
յ250.
000
ռուփեաց
անկանէին
{Գրիգորիապօլսի},
զոր
կարծեմ
թէ
եւ
ստացեալ
իցէն
նոքա,
մասամբ
գէթ
եւանայ
եւ
Բեսարաբիոյ,
յայսմ
մասին
եւ
զխռովութիւն
{Գրիգորիապօլսի}
ընդ
Գրիգոր
եպիսկոպոսի
իւրեանց:
Առ
այժմ
ո
որ
կպատկանի
նե,
ձեզի
էլ
չի
զրկին.
աս
բանը
պարոն
{Գրիգորին}
քիթն
'ի
վեր
չերթալուն
գիտեմ,
բայց
նարա
ասելովը
բ
լեզու
թունալի,
Մինչեւ
`
հետ
սուրբ
Ներսէսի
`
Եւ
{Գրիգորին}
տօնեցինք:
Եւ
մեղեդին
քաղցրաձայն
Սերովբէից
քո
ան
ղ
Քրիստոսի
ճշմարիտ
վկայ,
բազմաչարչար
նահատակ
Տէր
{Գրիգորիոս}.
զպակասութիւն
չարչարանաց
Տեառն
'ի
մարմնի
քում
կր
մեր
մէջ,
եւ
որոնց
աթոռը
ստացաւ
կենդանի
մարտիրոս
{Գրիգորիոսը},
եւ
այլն,
եւ
այլն"։
Այս
ծանրակշիռ
վկայու
ամի
1808
կտակաւ
իւրով
թողու
յօգուտ
Նախիջեւանայ
եւ
{Գրիգորիուպօլսի},
երկու
եւ
կէս
լաք,
այսինքն
երկերիւր
եւ
յիսուն
հ
յն,
բայց
տէր
Աւետիսն
գտանի
քահանայագործութեամբ
ի
{Գրիգորիպոլ},
զի
անդ
քահանայ
ոչ
գոյ,
վասն
զի
տէր
Մակարն
առ
ա
.
ՍԻՄԵՈՆ
ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՆ
ԳԵՐԱՊԱՏԻՎ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ
ՍԻՄԵՈՆ
{ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ},
ԱՐԳՈ
ԲԱՐԵԿԱՄ
Առաջին
նամակը,
որ
գրում
եմ
գոյ,
վասն
զի
տէր
Մակարն
առ
աստուած
փոխեցաւ,
տէր
{Գրիգորն}
մերձ
ի
մահ
է.
եւ
գտանի
ի
Դուպաuար
առ
ոտս
բժշկին
ջը
հայտնիլ
իմ
Օդդենի
փասիլկան
չառածը,
սպասում
եմ
{գրիդ},
որ
այն
կերպով
ընթանամ
նորա
հետ:
Ուրիշ
բան
չ
ր
ես
ալ
միամիտ
ըլամ,
եւ
ասկեց
առաջ
Սերոբին
թուղթ
{գրիլ}
էի
ձեր
թղթի
մեջն,
աղեկ
հասկըցուցի՞ք,
չի
հասկըցո
եւ
դուք
առաջին
փոշտիվ
մեզի
խրկեցեք,
կամ
Ավետիքին
{գրիլ}
տվեք,
եւ
մեք
փողն,
ո՛րքան
է
նե,
անպատճառ
առաջի
սկոպոսն
օծե,
ինչպես
իրենց
ալ
սրբազանին
բերնեն
ես
{գրիլ}
իմ,
ամմա
եթե
շատ
կուզին
նե,
գրիլ
է,
թող
պատկեր
անին
բերնեն
ես
գրիլ
իմ,
ամմա
եթե
շատ
կուզին
նե,
{գրիլ}
է,
թող
պատկերն
իրեն
տեղն
դնին.
մենք
վերջն
կօծին
ս
էլ
աստուծով:
Այս
գիրիցս
քանի
մի
օր
առաջ
մի
գիր
{գրիլ}
եմ
օֆիցեր
հայ
Գեորգ
Հովհաննիսյան
Շահխաթունյանցի
հ
,
եղբայր,
մեկ
բանը
կգրես,
բայց
կիսակատար,
չես
{գրիլ},
թե
ո՞վ
է
ծան
տվողը
կամ
հարցմունք
անողը,
որ
ես
եկ
հատ
գիր
առիլ
էի,
պատասխանը
հատուկ
քո
անունովդ
{գրիլ}
եմ
հունվարի
28-ին,
անկից
ետեւ
մեմ
ալ
աս
էր
առածս
Մագիստրատ
տված
թուղթիս
մեջ
քեզի
ալ
եւ
Մամայիս
ալ
{գրիլ}
եմ,
ասիլ
եմ,
որ
հորս
մեռնելեն
ետքը,
3
աղբար,
լ
արապաներով
բարեւ
անիս:
Մամայիս
արդխ
բան
ալ
չիմ
{գրիլ},
ինչու
որ
չի
հասկանալ,
կասիք:
Սիրական
Ղազարոս
,
պատճառ,
ինչ
որ
ունեի
ասելու՝
ստրախավոյ
գիրով
{գրիլիմ}
ամսույս
8-ին:
Սրբազանն
ողջ
է
եւ
առողջ,
եւ
քո
ը,
որ
գիրին
չի
հավատալ,
բայց
ես
հավատում
եմ
ձեր
{գրին},
այն
մասին
էլ
չեմ
հարցրել,
բայց
այս
եւս
իմացեք
"
Վէրք
Հայաստանին
"
եւ
"
Սոս
եւ
Վարդիթերը
"
հիմք
{գրին}
արդեան
ազգային
վիպասանութեան:
Այո՜,
արդարութիւ
րա
նամակից
կարելի
կլինի
իմանալ,
թե
դեռ
հույս
կա՞
{Գրիշայի}
փրկության
համար:
Թող
նա
(Գրիշան)
կանդիդատությո
անյանի
նախասենյակում
կամ
իր
հիմար
հնարքներով
խեղճ
{Գրիշային}
ճանապարհից
շեղեր.
վերջինիս
էլ
ես
շատ
եմ
ափսասում
յունը
հարկադրել
է
նրան
ապրել
Իսահակի
հետ,
իսկ
սա
{Գրիշայով}
բոլորովին
չի
զբաղվել
եւ
թերեւս
նրան
այլեւս
չի
էլ
Շնորհակալ
եմ
Անանիային,
որ
սկսել
է
հետաքրքրվել
{Գրիշայով},
բայց
ցանկանում
եմ,
որպեսզի
այդ
լոկ
խոսքով
չլին
թերեւս
Անանիան
պատասխանե
այս
հարցերին:
Ինչպե՞ս
է
{Գրիշան}:
Համալսարանը
թողե՞ց,
թե
դեռ
համարվում
է
ուսանող
ան
օրինակ
ծառայել:
Այն
կյանքը,
որ
այժմ
վարում
է
{Գրիշան},
նրան
ոչ
մի
արդյունքի
չի
հասցնի,
իսկ
նրա
հիշյալ
,
եթե
նա
չի
դադարել
գիտակից
"
ես
"
լինելուց:
Եթե
{Գրիշան}
լիներ
որեւէ
բթամիտ
երիտասարդ,
ես
այդքան
չէի
ափսո
դեռ
հույս
կա՞
Գրիշայի
փրկության
համար:
Թող
նա
(
{Գրիշան}
)
կանդիդատություն
ստանա,
մնացածի
մասին
ես
նրան
կ
եւ
ամեն
րոպե
պատրաստ
եմ
զոհել,
եւ
այն
օրից,
երբ
{գրիչ}
վեր
եմ
առել
ձեռքս,
մինչեւ
գերեզման
ես
պիտի
պատեր
ուլութիւնը
համարեա՛
թէ
զրկել
էին
ինձ
կարողութենից
{գրիչ}
ձեռք
վեր
առնուլ:
Միւս
կողմից
բիւր
նորանոր
տպաւոր
ուց
իմ
ջղերը,
եւ
ահա
ձեռքիս
մատերը
կարողանում
են
{գրիչ}
սեղմել
իւրեանց
մէջ:
Դադարեցաւ
կարմրագոյն
եւ
րիցս,
եւ
ես
սկսեցի
ազատ
շունչ
առնուլ:
Շո՛ւտ
{գրիչ},
թանաք,
թուղթ,
եւ
ահա
Պ.
Շահբէգի
նամակով
բացո
յժմ
չգիտես,
թէ
ինչ
է
թանգութիւնը,
ինչ
ասացիր
ու
{գրիչ}
առիր
ձեռքդ:
Թանգութեան
պատճառն
ես
հարցանում
ինձա
:
Մեք,
վաղ
ուրեմն,
գուցէ
շատ
յառաջ,
քան
թէ
{գրիչ}
առինք
ու
հրապարակ
իջանք,
գիտէինք,
որ
խաւար
շրջա
էր
անում
մինչեւ
անգամ
այն
մարդոց
լեզուի
վրայ,
որ
{գրիչ}
էին
առնում
միմիայն
մեզ
հայհոյելու։
Մենք
նոյն
այդ
ր
լինել
եւ
ջատագով
Հայոց,
եւ
որպէս
զի
մի
ունիցին
{գրիչ}
'ի
ձեռին,
գրել
անձամբ
առ
անձին
եւ
զեկուցանել
առ
Պարսից,
կրէ
նեղութիւն
ոչ
սակաւ,
ի
չունելոյ
զոք
{գրիչ}
ճարտար,
զի
յետ
մեկնելոյ
սրբոյն
Մեսրոպայ՝
դպիրք
ս
սոցայ
հաշւումը
չէի
կարողանում,
գոնեայ
մի
անգամ
{գրիչ}
ձեռք
առնուլ
եւ
պատշաճաւոր
կերպով
մի
նամակ
գրել
Ձե
սպիսիք
միմիայն
քահանայապատկան
ուսանելիք
են,
այժմ
{գրիչ}
պիտի
առնուս
ձեռքդ,
որ
վրացերէն
գրել
սովորես,
բա
ն
նոր
իջած
մի
որպիսի
եւ
իցէ
խեղճ
դպրոցի
նստարանից
{գրիչ}
է
առնում
ձեռքը
եւ
ազգի
դժբախտութիւնից
լցնում
է
մի
ն
բանը
ինձ
ասել,
թէ
քո
լեզուն
թէեւ
ծանր
էր,
այլ
{գրիչդ}
ոչ,
եւ
դեռ
համարձակւում
ես
մարգարէի
լեզուն
բերան
ովասանութիւններ
եւ
տաղեր
գրելով՝
չկամիմ
պղծել
իմ
{գրիչը}
եւ
այդ
անպարծանք
հանդէսը
թողում
եմ
սուտ
ազգասէրնե
թարեան
համախոհը
Հայոց
վրայ
ամեն
չարիք
կը
դնէ,
ու
{գրիչը}
Փարիզի
Հայոց
վրայ
կը
դարձնէ
եւ
առակ
չթողուր
իրենց
ոլոր
աշխարհը,
Այլ
չի
պատկանիլ
նա
այս
աշխարհին:
{Գրիչը}
ձեռին
թղթի
դաշտումը
Կը
վազէ
արագ,
ինչպէս
եղջերու
կեցնելով:
Երանի՜
այն
մարդուն,
որ
իւր
անձը
եւ
{գրիչը}
կը
նուիրէ
դոցա
անբնական
իշխանութիւնը
ազգի
վերայ
պ
արակ
ժողովրդի
իրաւունքը
պաշտպանելու:
Մեր
անձը
եւ
{գրիչը}
չնուիրեցինք
հարուստներին,
նոքա
իւրեանց
արծաթի
թո
չնենգեցին
իւրեանց
ազգին,
նոքա
չվաճառեցին
իւրեանց
{գրիչը}...
Նոքա
արհամարհեցին
օտարի
տուած
պատիւը
եւ
աշխ
Յայտնի
է,
թէ
տալուց
առաջ
պիտի
ունենալ.
իսկ
այն
{գրիչը},
որ
տակաւին
իր
լեզուի
ուղղութիւնը
չգիտէ,
որ
անխ
երի
յարգ
ճանաչողը:
Բուբանդուսը,
բուի
թեւից
{գրիչը}
դրած
ականջի
քամակումը,
թեւերի
տակին
սեւ
թղթակիր
կ
գլխին
այս
քարոզը,
դեւը
պինդ
սեղմած
ճանկերի
մէջ
{գրիչը},
եւ
ահաբեկ
լինելուցը
բոլորովին
դողդոջուն
գլխով
ո
օսել,
ինչպէ՞ս
կարող
է
գրել.
եւ
միթէ՞
լեզուն
կամ
{գրիչը}
ջոկ
բաներ
են:
Անզգամնե՛ր,
մինչեւ
այն
աստիճան
լր
նեց
սեղանի
արկղից
բարակ
եւ
կապտագոյն
թուղթ,
առեց
{գրիչը}
եւ
գրում
էր:
Երկու
անգամ
հարկադրուեցաւ
խեղճ
Մանո
են
էժեն
Սիւ
եւ
Դիւմայ,
ֆրանսիական
բանաստեղծների
{գրիչը}
եւ
քանքարը:
Այսպիսի
տեղերը
յայտնի
են
Նախիջեւա
անդամները
աշխարհին
հրատարակէին,
թէ
"
Պապին
համար
{գրիչը}
ձեռքը
կացած
է,
Պապին
համար
է
ապրում
եւ
այլն
եւ
ա
կ
մարդերի,
որ
նուիրած
են
իւրեանց
անձը,
խօսքը
եւ
{գրիչը}
սորա
կամ
նորա
պակասութիւնքը
ծածկելու:
Ոչ
եր
բան
չունի
այս
գործի
հետ։
Բայց
երբ
բռնադատում
ես
{գրիչը}
ինչ
որ
էլ
լինի
բան
գրել,
յայտնի
բան
է,
որ
Գարեգ
բան
չունի
այս
գործի
հետ,
բայց
երբ
բռնադատում
ես
{գրիչը}
ինչ
որ
լինի
մի
բան
գրել,
յայտնի
բան
է,
որ
Գարեգ
դեռ
շատ
բան
մնում
է,
որին
բնաւ
չէ
դիպել
հեղինակի
{գրիչը}:
Ապարան
բառի
ստուգաբանութիւնը,
այսինքն
պ.
երութիւնը
հողի
հետ:
Այս
պատճառով
սանձում
ենք
մեր
{գրիչը},
որ
անգիտութեամբ
դատողութեան
չանենք,
այս
շատ
ցա
սիրտը
կը
ճայթէ
մի
երես
բան
կարդալու
ժամանակ.
քո
{գրիչները}
այնքան
չորացել
էին,
որովհետեւ
երբեք
թանաքի
երես
ն
անել։
Եւ
եթէ
այդ
աղճատանքը
եղել
է
կա՛մ
անհմուտ
{գրիչների}
եւ
կա՛մ
ժամանակի
ձեռքով,
որ
անմերժելի
է,
ինչի՞
կրորդումն
խօսքը
Փարպեցու
խօսքը
չէր,
այլ
օրինակող
{գրիչների}
աղճատանք.
պատճառ,
մէջ
բերուած
վկայութիւնը
Կորնթ
հաւատարիմ
ժողովուրդ
ունի
նէ։
Թո՛ղ
հաստատեն,
որ
{գրիչնի՛ս}
կոտրատենք
ու
մեկդի
ձգենք....
Երկայն
բարակ
մտածե
անգամ.
Պ.
Չամուռճեա՞նը,
իւր
փտած
ու
վաճառուած
{գրիչով},
թէ՞
Կրօնական
ժողովը
իւր
մտացածին
իրաւասութեամբ
տետրակի
մեջ
եւ
այնուհետեւ
բարյավ
մնա
հայոց
ազգը:
{Գրիչս}
պիտի
կոտրեմ
եւ
ձգեմ.
մյուս
անգամ
հայոց
ազգի
անու
մս
եւ
ի
ժամանակս:
Լեզու
իմ
ծանրաշարժ,
այլ
ոչ
եւ
{գրիչս},
զի
նման
է
լեզուի
ճարտար
խօսողի,
որպէս
եւ
մարգա
են
բանի
վրայ
խօսելու
համար,
երբ
"
Հիւսիսափայլի
"
{գրիչքը}
այս
կամ
այն
գաղափարի
յայտարար
ձեւը
ժողովրդի
մէջ
չ
կայ
մէկ
տող,
չկայ
մէկ
խօսք,
որ
"
Հիւսիսափայլի
"
{գրիչքը}
գրած
լինէին
առանց
չափելու
եւ
կշռելու.
ուրիշ
խնդի
ովին
կորած
է
նորա
աշխատութիւնը։
"
Հիւսիսափայլի
"
{գրիչքը},
"
Հիւսիսափայլի
"
առաջին
անգամ
երեւցած
օրից
ուշ
բայց
մի
չար
բաղդով
այս
րոպէիս
հարկադրուած
ենք
մեր
{գրիչքը}
շաղախել
արտասուքով.
պատճառ,
պիտոյ
է
մեզ
այսօր
բ
ալ
կիմանամ,
բայց
ուրիշ
անգամ
խնդրեմ
միշտ
տեղյակ
{գրիս},
որ
ես
մտատանջության
մեջ
չմնամ:
Մարտին
Մակա
սկվա
է
տեյի,
չգրեցի:
Եթե
տեղդ
նոր
բաներ
կա
նե,
{գրիս},
եւ
Սատեթին
հետ
3
հատ
սպրինցովկա
ուղարկել
էի,
ս
ր
թե
ոչ:
Խնդրեմ
գիրիս
պատասխանը
առաջին
փոշտով
{գրիս},
սպասում
եմ:
Աստված
քեզ
կատարյալ
առողջությու
թերցիր,
զի
յայն
թուղթ
բովանդակի
Վահանն։
Դնեմ
'ի
{գրիս}
թուղթ
մի
համառօտ,
որոյ
օրինակն
այս
է։
Առ
սր
վշտի
վրա:
Ի
սեր
աստծո,
որքան
հնարավոր
է՝
շտապ
{գրիր}
նրան,
որ
անհոգության
չմատնի
իր
առողջությունը,
ո
բժշկի
խորհուրդին
եւ
կատարե
նրա
բոլոր
պատվերները:
{Գրիր}
նույնպես,
որ
չտխրեն
իմ
մասին
ու
լաց
չլինեն:
Ես
ծանոթներիս
ջերմ
եւ
անկեղծ
բարեւներ:
Մերոնց
նամակ
{գրիր}
եւ
Գրիգոր
եղբորս,
ե՛ւ
Վառվառե
քրոջս,
ու
շնորհակ
նի
եւ
ասպարեզը
մնացել
է
գրական
գաճաճներին:
Նամակ
{գրիր}
տուն
եւ
ինչպես
անցյալ
նամակում
արդեն
ասել
եմ,
նր
է,
երբ
նա
Ոդիսեւսի
վերադարձին
էր
սպասում:
Նամակ
{գրիր}
տուն
եւ
ողջունիր
բոլորին,
ասա,
որ
ես
ողջ-առողջ
երբ
ամբողջ
երեք
շաբաթ
է
նրանից
ձայն-ծպտուն
չկար:
{Գրիր},
որ
այսուհետեւ
այդպիսի
բան
չանի,
թե
չէ
վա՜յ
նրա
ացիր
նրա
կացության
մասին,
եւ
կարգին
ու
մանրամասն
{գրիր}
ինձ:
Իմ
պարապմունքների
վերաբերյալ
ահա
ինչ
կաս
բազանն
այս
փոշտի
Պապային
եւ
Մկրտիչ
վարդապետին
գիր
{գրից},
որ
թաթիմորիին
Կարապետին
խրկեն:
Խնդրեմ,
եղբայր
ցի
եթէ
եւ
մեք
առ
հայկաբանս
կամ
առ
քերթօղս
զանձինս
{գրիցեմք}.
քաւ
լիցի
մեզ:
Դուզնաքեայ
ոք,
այր
մի
տառապեալ
ըլլանք
նե,
ես
ձեզի
կիմացունում,
որ
ինչ
տեղ
գիր
{գրիք},
տահա
հոս
կմնանք
պեքիմ
ինչ
վանքի
մարդը
գա
նը:
մեր
Խազարոս
աղաչէն
գիր
առի
Յակոռիցկիէն,
եթէ
գիր
{գրիք}
նոցա,
բարեւ
արեք,
ես
ժամանակ
չունիմ
գրելու:
Ող
անում
էինք
մեր
ազգի
կրօնական
միութեանը,
ուստի
եւ
{գրկաբաց}
ողջունելու
ենք
մի
մարդ,
որ
փախչելով
օտար
դայեակի
որան,
յետոյ
վազեց
դէպի
մայրը,
նորան
եւս
նոյնպէս
{գրկախառնեց}
եւ
քանի
անգամ
փոխ
առ
փոխ
կատարեց
այս
ամբոխուած
գր
,
որ
սպանել
էին
իմ
թոռը,
հանեցիր
մեր
վրէժը:
Եկ
{գրկախառնիր}
ինձ,
տէր
սատանայի
պոչը
անպակաս
լինի
բերանիցդ,
ա
նորա
լուսով
տեսանելի
էր
Շահումեանցի
եւ
Մանուշակի
{գրկախառնութիւնը}
ծառերի
մէջ,
թէեւ
ոչ
այնքան
պարզ.
պատճառ,
օդը
շ
եց
եւ
քանի
անգամ
փոխ
առ
փոխ
կատարեց
այս
ամբոխուած
{գրկախառնութիւնը}
բոլորովին
մեքենաբար
եւ
առանց
գիտակցութեան:
Այ
վեր
բարձրացրած
Որոնումներդ
չանցնեն
զուր,
Ամուր
{գրկած}
կենսատուին
Թէ
յագենա՜ս
շրթնալից,
Արտահոսման
քա
երը,
որքա՜ն
պիտի
մխիթարուէի
ես.
յոյսիս
արեւը
մի
{գրկաչափ}
աւելի
պիտի
բարձրանար
ազգային
փրկութեան
հորիզոնի
վ
դու
ինձ
մի
փոս
խոր,
Փորի՛ր,
մուրճ
իմ,
մի
{գրկաչափ}
գետնափոր"։
Մօտենում
եմ
նորան
դարձեա
ն.
Չի՛ք
ի
բնաւս,
չի՛ք
օրինակ,
Որպէս
{գրկաց}
նա
կուսին:
Զմուռս
բուրեն
ստեանց
պտկունք,
ր
վասն
անխնայքն
յորդիս
իւրեանց
եւ
կորզեալ
զնոսա
ի
{գրկաց}
մարց
արկանեն
գէշագէշ
ընդ
գարշապարօք
անիմաստութեան
լոնեան
գերութիւնից
",
միեւնոյն
ժամանակին
տետրակը
{գրկելով},
հարցանում
էի
հեղինակից,
թէ
ե՛րբ
լինելու
էր
դոյ
e
un
grido
"
ասում
է
ինձ,
որ
ես
շուտով
նրան
պիտի
{գրկեմ}
եւ
եթե
այդ
չմնա
սոսկ
ցնորք,
այլ
իրագործվի
de
fac
նն
ես,
ես
շատ
ուրախ
եմ
եւ
ավելի
կուրախանամ,
երբ
{գրկեմ}
քեզ:
Ինձ
շատ
հետաքրքրում
է
Անդրեաս
սրբազանի
Ն
ջ
միասին
Անձկութեան
հետ
հրեշտակի,
Թէ
նա
ինչպէս
{գրկեց}
կոյսին
`
Ոչի՛նչ
հաճոյքն
այդ
չի՛
չափի:
Խունկ
է
ւ
ձեռքս
պարզեցի,
Եւ
իմ
անզօր
թեւերով
Ազատութիւնն
{գրկեցի}:
Մինչ
գիշերը
անհանգիստ
Օրօրոցում
կապկապած
Լալիս
ւ
ձեռքս
պարզեցի,
Եւ
իմ
անզօր
թեւերով
Ազատութիւնն
{գրկեցի}:
Մինչ
գիշերը
անհանգիստ
Օրօրոցում
կապկապած
Լալիս
ազարներով
ձգելէն
ետեւ,
մնացածներն
ալ
իրենց
մարցը
{գրկէն}
յափշտակեցիք
ու,
անոնց
արտասուալից
եւ
սրտապատառ
ա
մ
լինում
է
իւր
որդին,
եւ
այսպէս,
երկու
երեխայքը
{գրկի}
մէջ,
գնում
է
եւ
մօտենում
խարուկին։
Կամենում
է
ա
տակ
դու
պառկես,
Վարդի
բոյրից
թէ
հարբելով
Անոյշ
{գրկի}
մէջ
փակուես,
Եւ
մրմնջան
քո
ականջին
Քնքուշ
խօսք
եսանելով
մեր
անձը
ամեն
կողմից
պաշարուած
եւ
օրհասի
{գրկի}
մէջ,
արտասուալից
աչքով
աղօթեցինք
առ
երկնաւոր
Հայ
եւ
կ՚աւարտեմ
գործը:
Մանուշակը
թրթռում
էր
նորա
{գրկի}
մէջ,
նորա
թուլացած
գլուխը
հանգչած
էր
Շահումեանցի
Եւ
այտերը
վառում
իմ
տաք
համբոյրով.
Ջանում
է
նա
{գրկիս}
միջից
փախուստ
տալ,
Եւ
բարձրացնում
աղաղակող
ձայն
ղութեամբ
հազիւ
կարողացանք
խլել
մեր
կեանքը
մահուան
{գրկից},
բայց
ամենեւին
կորցրեցինք
մեր
ապրանքը:
Իմ
բոլոր
ւնը:
Մեր
ոխերիմ
թշնամիքը
գտան
միջոց
նորան
եւս
իմ
{գրկից}
հանելու:
Ա՜խ,
իմ
փլատակուած
օրերի
տխուր
յիշատակ
իրական,
-
պատասխանեց
Մանուշակը
`
բաժանուելով
նորա
{գրկից}:
Մանուշակը
հազիւ
թէ
դուրս
էր
եկել
պարտիզից
եւ
ողջունելու
ենք
մի
մարդ,
որ
փախչելով
օտար
դայեակի
{գրկից},
վազէր
դէպի
իւր
ծնող
բուն
հայկական
եկեղեցին։
Բ
ւցէ
երկարախօս
նամակ:
Ես
յոյս
ունեմ,
որ
Դուք
բաց
{գրկով}
կ՚ընդունիք
Ձեր
հեռաւոր
եղբայրը
եւ
մասնակից
կը
լին
ուն.
մինչեւ
ամենահաճելի
տեսությունը
ձեզ
հետ:
{Գրկում}
եմ
քեզ:
Քո
Միշել
Հ.
Գ.
Ի՞նչ
նորությունն
ւն
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին։
Եղբորս՝
Հովհաննեսին,
{գրկում}
եմ:
Երեւի
ռնգեղջյուրի
վերաբերյալ
գրություններն
ա
րոջորդուս,
կգրեմ
հետեւյալ
փոստով:
Ցտեսություն,
{գրկում}
եմ
քեզ:
Միշել
91.
ԳՐԻԳՈՐ
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
անով
հանէ
մօր
վրէժը:
Բայց
այդ
միջոցին
Ազուչենայի
{գրկում}
լինում
է
իւր
որդին,
եւ
այսպէս,
երկու
երեխայքը
գ
նել,
քան
թէ
տեսանել
իւր
սիրականը
երիտասարդ
կոմսի
{գրկում}:
Լէոնորան
աղաչում
է
չատել
իւրեան:
Այս
բոլորը
լս
ային
Ադամի
մօտն
է
բերում:
Նախահայրը
սիրաւէտ
Պինդ
{գրկում}
է
իր
էգին,
Սիրախառնւում
նրա
հետ
Ու
վեր
ճախրում
մ
րտում,
գալարւում,
Շողում
նրա
վառ
աչկունք.
Կոյս
{գրկումը}
իր
ջերմին
Մերթ
պրկում
էր
ու
թողնում,
Մերթ
շօշափո
ն
ենք,
նորա
ստինքի
կաթով
սնուցած
եւ
նորա
մայրենի
{գրկումը}
զարգացած:
Մնացածները
ի՞նչ
եղան,
ասացի
ես
ն
յց
մեր
նյութական
կարողությունը
քաջ
հայտնի
է
Ձեզ:
{Գրյանք}
տպեցինք,
մինչեւ
այժմ
տպագրության
փողը
չենք
ստացա
տունեաց
իշխաններին)
կէսքն
փափաքեալք
աջոյ
կողմանն
{գրո՛հ}
տուեալ
ընթանային
'ի
հօտ
ոչխարացն
ժամանել.
եւ
այլ
ղները
փշրեցին,
եւ
իրենց
փրկարար
վարդապետութիւնը
{գրո՛վ}
մեզ
աւանդեցին,
ինչպէս
արդա՛ր
եւ
հոգեսէ՛ր
հայրեր
ԱՂՑՄԻՔ
{ԳՐՈԻԱԾՔ}
[ազգանունը
քերուած]
Գործ
հանգուցեալ
Միքայէլ
Նալբ
եւ
ո՛չ
զայլ
ոք,
վասն
զի
եթէ
չէր
ինքն
հեղինակ
եւ
{գրող}
՝
կարեր
ասել
զճշմարիտն,
սակայն
գոլով
իսկապէս
հեղ
ցը
ոչ
թե
առանց
ստորագրության
սորան
եւ
նորան
նամակ
{գրող}
է,
այլ
յուր
գրածի
տակ
կարող
է
ստորագրել
համարձակ
մեծ
հաճույք
է
պատճառում:
Գերվինուսն
առայժմ
լուրջ
{գրող}
է,
չգիտեմ
ինչ
կլինի
հետագայում:
Բայց
բավական
է
ով,
այդ
բոլորը
օտարի
վաստակ
է
եղել.
դու
եւ
բուն
{գրող}
կամ
կարդացող.
ես
շատ
լաւ
ճանաչում
եմ
քեզ,
քո
սի
նիչ
կաթուղիկեայց:
Մատթէոս
Ուռհայեցի
քահանայ,
{գրող}
պատմութեան
խաչակիր
զօրաց
եւ
թագաւորութեան
Աշոտոյ
եասիբ
քիւսուբի
տունը
քանդում,
իրանցը
շինում,
ես
{գրողամնայ}
մի
հիքի
ունիմ,
ինձ
տարել
են
զօռով
կապել
իրէք
հիք
նրանց
փոխարեն,
ինչպես
նաեւ
փոխադրածախսը։
Է՛հ,
{գրողը}
տանի
նրան:
Վերջին
նամակումս
ես
հույս
էի
հայտն
,
որոնցից
ոմանք
քահանայացած
են,
եւ
Յիշատակարանիս
{գրողը}
շատ
անգամ
խօսած
է
նոցա
հետ:
Այժմ
գուցէ
մի
կամ
եր
վ
այն
կտակից,
բայց
այնուամենայնիւ
փոքր
էր.
նորա
{գրողը}
իմ
արտասուքից
շատ
արիւն
էր
թափել
այդ
կտակը
վաւերա
կան
ձեռագործը
տուեցին
ինձ
այն
կտակի
փոխանակ,
որի
{գրողը}
եւ
հեղինակը
էր
եւ
այդ
պառաւների
արարիչը:
Այս
լայ
եղեր:
-
Բայց
արդեօք
այդ
գրուածովը
հասա՞ւ
{գրողը}
իւր
նպատակին,
կարողացա՞ւ
բժշկել
մի
քանի
սրտի
խոց
ԻԴ.,
համ.
16)։
Մեզ
թւում
է՝
Թղթի
յառաջաբանը
{գրողը}
այս
խօսքերն
է,
որ
ուրիշ
ձեւով
առաջ
է
բերում.
պա
ուր
է.
դարձեալ
բան
չէ
հասկանալու.
պատճառ,
ինքը
{գրողը}
եւս
չէ
հասկացել:
-
Գտի՛ր
իմ
համար
մեր
անիծեա
տաղի
ծակը.
կան
մարդիկ,
որ
հաւատում
են,
թէ
սորա
{գրողը}
կարո՛ղ
է
երկինքը
փակել.
տարակոյս
չկայ
ուրեմն,
ո
է...
Ահա
այս
պարոնն
էր
պ.
Մարկոսին
տոմսակ
{գրողը},
եւ
սա
էր,
որի
մօտ
գնաց
պ.
Մարկոսը,
ուր
կը
տա
երով
լի
տապանագիրքը,
որոնց
ե՛ւ
գրել
տուողը,
ե՛ւ
{գրողը},
ե՛ւ
փորողը
չեն
գիտեցած
հայերէն,
անցաւ
դէպի
եկե
Չամչեանը
վկայում
է,
նամակը
ցոյց
է
տալիս,
որ
դորա
{գրողը}
սպառուած
է
զօրութենից
եւ
պիտի
ասել,
որ
մեք
մինչեւ
անայ
ուղղագործել,
առ
այս
պիտին
ժամանակ
եւ
բազում
{գրողը}:
Մերձ
է
առ
մեզ
եթէ
չունիմք
զայնքան
համբերութիւն
այտ
խառնուրդները
քիչ
կամ
շատ:
Այսօր,
այս
տողերի
{գրողը},
կամ
նոցա
ամէն
մի
կարդացողը,
չէ՞
որ
հայ
է:
Լաւ
(ըստ
Անանիայի
տեսության)
խցանային
ուղեղ
ունեցող
{գրողի}
ճիգերը
հասնում
են
կոմիզմի:
Խեղճ
Ռոդիսլավսկի:
Նա
ւ
առողջ
էի.
մաշուած
ձեւ
է,
եւ
նամակը
բաւակա՛ն
է
{գրողի}
կենդանութիւնը
ապացուցանելու
համար:
Չկամիմ
դարձեա
է
Թղթի
հեղինակը։
Խաղաղութի՜ւն
եւ
այդ
յառաջաբանը
{գրողի}
տասն
եւ
հինգ
դարուայ
ոսկորներին.
հանգի՜ստ
յաւիտե
էր:
Վառվինսկին
տեսավ
իստորիա
հիվանդությանը
եւ
{գրողին}
անվանեց
հիմար
ավանակ,
ասում
է՝
եթե
նա
իմ
ձեռքու
՝
մեք
անչափ
ուրախացանք՝
տեսանելով
մի
այդպիսի
թէ՛
{գրողին}
եւ
թէ՛
հրատարակողին
արժանի
յօդուած:
Պարոնը,
շատ
արելի
է
քաղցր
ոճով"։
Կնճռադէմ
քարոզիչը
թելադրեց
{գրողին}
փոխանակ
քաղցր
խօսքերի
այնպիսի
բառեր,
որոնցից
թափ
ց
թէ
նա
որ
յերկբայս
գտանի
արդիս
թէ
Նալպանտեանն
էր
{գրողն}
ինքեան
զգիր,
թէ
Ուստայեանն......
եւ
թէ
Նալ
ելը,
աշխարհաբառ
ասելու
տեղ։
Շատ
նորելուկ
{գրողներ}
այնքան
սիրահարուած
են
վեվի
տեղ
ու
գործածելու
վրայ
ռարանից
պահանջել։
Մենք
շատ
հին
լեզուով
{գրողներ}
գիտենք,
որ
եւ
հին
լեզուի
մէջ
երբեմն
գործ
են
ածում
պատահականութեան
արդիւնք.
որովհետեւ
շատ
նորելուկ
{գրողներ},
առանց
սկզբունքի,
առանց
ուղղութեան
հանդիպածը
գր
րությունը
դեռ
չի
հասել,
ոչ
էլ
այդ
զարմանալի
գրքի
{գրողները}
կամ
էլ
գրաշարները.
բայց
եթե
հանդիպումն
այդ
բառեր
զը։
Խեղճ
ողորմելի
գրաշար,
քանի
քանի
հեղինակի
եւ
{գրողների}
մեղքը
յանձն
ես
առնում
եւ
քաւում
ես
դու։
Ի՞նչ
պիտ
"
Հիւսիսափայլի
"
լեզուի
թերութիւնքը,
այդ
լեզուով
{գրողների}
անձնական
պակասութիւնը
չէր,
այլ
մանաւանդ
նոր
լեզո
երից,
թէեւ
այո՛,
երբեմն
այլայլելով
իրենցից
առաջ
{գրողների}
ասածը։
Բայց
այն
բոլոր
կարծիքները,
որ
վերեւը
ի
սեփական
ձեւ
ու
ոճի
մէջ,
ստիպվում
ենք
ասել,
թէ
{գրողների}
մեծագոյն
մասը
ազատ
չէ
այդ
տեսակ
թերութիւններից,
ը,
նոյնպէս
եւ
ուրիշ
շատեր,
մեզ
պէս,
ոչ
բարով,
{գրողների}
պահպանութիւնք
կամ
թոյլատուութիւնք
են,
այս
կամ
այ
եանք
փառաւոր
մարդերի
կարգումը
երեւէին
հին
լեզուով
{գրողների}
միջին,
քան
թէ
նոցա
գրածիցը
ազգի
անբաղդ
զաւակները
պ.
Պռօշեանցին
միայն
սեփական
չէ,
այլ
գրեթէ
բոլոր
{գրողներին},
բացի
մեզանից
եւ
պ.
Նազարեանցից,
որքան
յիշում
ատուհասուին,
բանականութիւնը,
արդարութիւնը
մեզ՝
{գրողներիս},
կը
դատապարտէ:
Մեք
հրաւիրում
ենք
բոլոր
Հայո
դ
բաները:
-
Ես
ամենայն
բան
գիտեմ:
-
Այդ
{գրողներից}
մինը
եւս
ես
եմ,
որ
կանգնած
եմ
ձեր
առաջեւ:
-
են
առանձին։
Թերեւս
մեր
պահանջողութիւնը
երիտասարդ
{գրողներից}
այնքան
խիստ
չէ,
որովհետեւ
նոցա
մեծագոյն
մասը
հին
լ.
ոտանաւորով
ոչինչ
չի
յառաջանայ։
Երանի
թէ
դորա
{գրողներն}
կենդանի
եւ
առողջ
ականջ
ունենային՝
այս
խօսքերը
լս
զարհուրելի
քաղաքականութեան։
Իգնատիոսի
վարքը
{գրողքը}
ընծայում
են
նորան
շատ
հրաշքներ։
Միմիայն
Րիբադանէ
'ի
ձեռաց
Քօլլեճեանց
'ի
յերեւան
գալ
Վահան
հաւատոյ
{գրոյ}
Հ.
Միքայէլի
Չամչեանց
եւ
այլն,
որոշեցին
ստանալ
տ
ոյ
յունկն
ընկերին
ազդելով,
կամ
թէ
միջնորդութեամբ
{գրոյ}
՝
առաջի
առնելով
ընթերցանելեացն.
առաւել
քան
զայս
1.
21
Պիտի
ուղարկեմ
նորան
այժմ
41
տալեր
21
զիլբեր
{գրոշ}:
իզվոշ[չիկ]
30
մինչեւ
Կաստ[էլ]
42
բագաժ
20
ծ
ռողջ
եւ
ողջունում
են
ձեզ:,
Այս
անգամ
այսչափ
{գրով}
բավականացիր,
հետեւյալ
անգամ
կգրեմ
բոլորովին
այլ
երան
կամ
որպէս
պատկեր
պատգամաւորաց
թէ
բանիւ
եւ
թէ
{գրով}
եւ
յամենայնի
գործակից
լինել
առ
՚ի
գիւտ
իրաւանց
ազ
եսփոխանութեան
ի
լեզու
ֆրանսիական,
հաստատեալ
զայն
{գրով}
եւ
արքունի
կնքով:
յԱռաջներորդ
աւուր
նոյեմբերի
երեսփոխանութեան
ի
լեզու
ֆրանսիական
հաստատել
զայն
{գրով}
եւ
արքունի
կնքով:
Յառաջներորդ
աւուր
նոյեմբեր
,
գայթակղութեան
որոգայթներ
լարեցին
ազգին.
ասացին
{գրով}
եւ
բանիւ,
"
հեռի
մնալ
ճշմարտութեան
քարոզիչներից
նման
հազար
ու
մէկ
խրատներ
եւ
սպառնալիք՝
Հայերէն
{գրով},
Հայերէն
լեզուաւ
խօսելէն
ետեւ,
"
Յետ
բանիցս
"
ը
ջոցին
Թէյմսը
հրատարակեց
Լեհաստանի
ընդդէմ
մեր
նօտր
{գրով}
տպածը,
գրեթէ
բառ
առ
բառ:
Եւ
մի՛թէ
շա՞տ
ժամանակ
նին
եւ
արգելոյ
զուսանել
կրօնի
հայ
մանկտւոյն
այնու
{գրով},
յարակցելով,
թե
ո՛ր
եւ
է
գիրք
կամ
մատեան,
որ
ո
կ
ինձի
երբեմն
խօսքով,
Գանգատ
տուեցին
երբեմն
{գրով}.
Բայց
եւ
բոլորի
վատաբանութիւնք
Անպտուղ
ինչպէս
պիտի
լինէր
ինքը
իրեն։
Այս
մասին,
եթէ
ոչ
{գրով},
գոնէ
բերանացի
շատ
լսած
ենք
բացասական
կարծիքներ
ծաշունչ
խնդրեցայ
5
66
Նազարեանցին,
հանդերձ
ձեռա[
{գրով]}
13
67
Նազարեանցին
68
Բերբերեանցին
19
69
Բերբ
անակը
պէտք
չէր
այնքան
չափազանցօրէն
գովել
նորան
թէ
{գրով}
եւ
թէ
խօսքով,
մինչեւ
անգամ
նորան
մի
նոր
Մեծ
Կարո
մ,
որով
այդ
յանդուգն
մարդիկը
բամբասում
էին
ինձ,
{գրով}
գրելու
համար
ես
շա՛տ
աղտեղի
եմ
համարում։
Բայց
նո
նուիրելով,
որոնցից
ամեն
մէկի
տուածը
յայտնի
էր
եւ
{գրով}
մնաց
վանքում.
եւ
ճշմարի՛տ
որ,
Տիրոջդ
կամքի
կատա
ին.
որ
թէ
իր
վախճանելու
ժամանակ
ինչ
ահաւոր
նզովք
{գրով}
դրել
է
գլխաւոր
քահանաների
վրայ,
այդ,
դուք
ինքնե
եւ
'ի
Սիւնեաց
եւ
յԱրշարունեաց...
մնաց
'ի
տեղւոջն
{գրով}.
եւ
զիս
հանին
մերկ
եւ
թշնամանօք
յամենայն
արարելո
եղբայր
իմ
".
Ծնունդք,
գլ.
ԻԷ,
համ.
41։
Նօտր
{գրով}
տպուած
խօսքերը
հրէական
բնագրին
մէջ
այսպէս
են.
"
րէ
զայն
ի
Մծբին
առ
Վաղարշակ
արքայ՝
յոյն
եւ
ասորի
{գրով}
։
Պատմական
եւ
բանաստեղծական
յիշատակարանք
հինն
Բագրատունի
",
այսպես
եւ
նզովիցն,
զոր
թողեալ
էր
{գրով}
ի
վերայ
գլխաւորաց
քահանութեանն,
չերկուանամք
նոյն
ւցին.
որոց
ի
ժամ
վախճանին
զի՞նչպիսի
ահաւոր
նզովս
{գրով}
ի
վերայ
գլխաւորաց
քահանայութեանդ
ասացեալ
է՝
ձեզէ
աձայնեցան,
բայց
երբ
այս
սահմանադրութիւնը
պիտոյ
է
{գրով}
արձանացնէին,
Լայենէզ,
Լատինի
բաղդասութեան
կանոն
ից։
Փիլիսոփայութիւն
դաս
էին
տալիս
Արիստոտելի
{գրով},
որ
Յիսուսեանք
իւրեանց
կամեցածի
պէս
սրբագրել
էին
դանի
եւ
շատ
սրտաշարժ
գործ,
բայց,
ձախողակի,
հայ
{գրով}
թէեւ,
այլ
եւ
այնպէս,
տաճկերէն
գրած:
Մենք
խօսու
ն
խաբելով,
աւելի
խնամք
են
ունեցել
այդպիսի
բաները
{գրով}
մինչեւ
մեզ
հասցնելու:
Բայց,
այժմ,
կայծակի
այն
ամենայն
միանգամայն
ահա՛
ի
կենդանութեանս
իմում
{գրովս}
հաստատեցի
՚ի
ժառանգութիւն
ներքոյ
յատկացեալ
տեղեաց
նչ
նշանաց
քրիստոնէութեան,
ոչինչ
ուսանիմք
ի
սուրբ
{գրոց},
եւ
հաւանեմք
յոյժ
ընդ
այն,
եթէ
գործք
մեր
յանդիմ
է
որ
զՀոգին
սուրբ
կուտայ
մկրտելոց"։
Ուսանիմք
ի
{գրոց}
եւ
՚ի
կանոնադրութեանց
եկեղեցականաց,
թէ
խորհուրդ
ո՞ւմ
կամ
ո՞ւր
եւ
կամ
ե՞րբ։
Ղազա՞րը,
որ
տգէ՜տ
է
{գրոց},
որ
անկի՜րթ
է
եւ
անուսումն,
որ
Մովսիսական
օրէնք
թսուն
երկրորդ
երեսում
Փարպեցին,
խօսելով
իր
սուրբ
{Գրոց}
տեղեկութեան
մասին,
ասում
է
դարձեալ.
"
իսկ
մեր
ե
առ,
աշխարհ
եւ
բարբառ։
Ոչ
մի
տեղում
չենք
տեսնում
ի
{գրոց}
բառ,
ի
բառ
աշխարհին,
այլ
ի
գրոց
բարբառ
կամ
ի
բարբ
ւմ
չենք
տեսնում
ի
գրոց
բառ,
ի
բառ
աշխարհին,
այլ
ի
{գրոց}
բարբառ
կամ
ի
բարբառ
գրոց,
ի
բարբառ
աշխարհի
կամ
յա
ռ,
ի
բառ
աշխարհին,
այլ
ի
գրոց
բարբառ
կամ
ի
բարբառ
{գրոց},
ի
բարբառ
աշխարհի
կամ
յաշխարհիկ
բարբառ,
որ
միանալ
ին
ընդ
նմա,
այսինքն
թէ
որպէս
յառաջացաւ
յուսմունս
{գրոց}
եւ
թէ
զինչ
տեղեկութիւն
ընկալաւ
'ի
գրոց
վասն
ճշմար
յուսմունս
գրոց
եւ
թէ
զինչ
տեղեկութիւն
ընկալաւ
'ի
{գրոց}
վասն
ճշմարիտ
հաւատոյ
եւ
ուղիղ
դաւանութեան,
եւ
թէ
եան
վանաց
երեւի
յայտ
յանդիման
'ի
(Դեսերդացիօնէ)
{գրոց}
Սեղբոսեան
Յովհաննէս
աղայի,
եւ
'ի
Վահան
հաւատոյ
գ
ց
Սեղբոսեան
Յովհաննէս
աղայի,
եւ
'ի
Վահան
հաւատոյ
{գրոց}
եւ
'ի
յընդարձակ
Աստուածաբանութենէ
Հ.
Մկրտչի
աբբա
չորս,
մանաւանդ
'ի
ժամանակի
անկելոյ
Վահան
հաւատոյ
{գրոց}
Հ.
Միքայէլի
Չամչեանց
'ի
ձեռս
Քօլլեճեանց.
եւ
սակ
ք
երեւի
յազգի
մերում,
եւ
թէ
բազում
գիտութեամբ
եւ
{գրոց}
տպագրութեամբ
պայծառացոյց
զազգն
իւր
'ի
բաց
առեալ
զ
րստից
հնախօս
լեզուի
յիշատակարանքը,
ուրեմն
եւ
հին
{գրոց}
լեզուն,
սկսեցին
տպագրել,
այո՛,
եւ
տպագրեցին
ըս
ասեմս
եւ
զոր
գիտեմ։
Ի
հոգալ
իմում
զՎահան
հաւատոյ
{գրոց}
լուայ
զձայն
խորտակման
աղեղանց.
զարմացայ
եւ
զարմա
ընծայէր
Ազգին
զբոլորամասնեայ
թարգմանութիւն
սուրբ
{գրոց},
եւ
այնու
հասկանալի
կացուցանէր
զմատեանն
հասարակո
եալ
զդիւանն
արքունի՝
որ
ի
Նինուէ,
քաղէ
ի
հելլեն
{գրոց}
՝
զպատմութիւն
ազգիս
եւ
բերէ
զայն
ի
Մծբին
առ
Վաղար
րոյ
Մեսրոպայ
եւ
սրբոյն
Սահակայ,
զգիւտոյ
հայկական
{գրոց}
եւ
զիւրոյ
իսկ
զանձն
է
զծանօթութիւն:
Զայսու
ժաման
լինի
ի
լրացուցանել
զթերութիւն
թարգմանութեան
սուրբ
{գրոց}:
Սորա
հանճարեղ
բանականութեան
է
գործ՝
խնամով
աւա
ց484
թուականն
զկնի
Քրիստոսի,
ուր
նկարագրէ
զգիւտ
{գրոց}
ի
Մեսրոպայ,
զլուսաւորութեանն
տարածել,
զթարգմանո
,
զլուսաւորութեանն
տարածել,
զթարգմանութիւն
սուրբ
{գրոց},
զպատերազմ
Հայոց
ընդ
Պարսից,
զարգաւանդութիւն
Այ
Եւրոպայ
զայր՝
առ
ի
կերտել
տալոյ
զգաղափարս
մաքուր
{գրոց},
վասն
որոյ
զայր
հաւատարիմ
գտեալ
զՄատթէոս
Ծարեցի
քը,
թէ
նորա
լեզուն
ոչինչ
քաղաքի
սեպհական
չէ,
թէ
{գրոց}
բառերովը
խառնուած
է,
եւ
թէ
ազգը
չի
հասկանայ։
համար
խառն
եղել
է
գերապատիւ
Նազարեանցի
խօսուածքը
{գրոց}
լեզուի
հետ,
պատճառը
շատ
հեշտ
էր
ճանաչել.
որ
նոր
նականի
չէր
ամենեւին
համաձայն
ազնիւ
նպատակի
նորա,
{գրոցդ}
այդ
լեզու
անհասկանալի
էր
հասարակ
ժողովրդեան
եւ
պի
ո՛չ
զմերն
յառաջ
խաղացուցանեմք
զընթացս
բանից,
թէ
{գրոցս}
այս
լեզուաւ
եթէ
խօսէին,
կային
այնք
ի
ժամանակս
Հա
րականս
եւ
որպէս
կշռադատութեամբ
բաւիմ
ք
ճանաչել,
{գրոցս}
այս
լեզուի
հարկ
էր
գոլ
նույն
ինքն
ոստանիկ
անուանե
ի՛նչ
կարիք
ունիմ
ընդունելու
ձեր
կրօնը,
որի
կտակը
{գրուած}
է
մեր
չիք
նզովեալ
Սարգիս
Բուխարացու
ձեռքով:
Ես
ո
լ:
Լեզուն
բաւական
մօտ
է
միջին
դարերի
`
վերջերում
{գրուած}
հայկական
գրքերին,
երբ
որ
Հայոց
լեզուն
սկսանում
է
աստացի
Մխիթարի
ձեռքով:
Մի
քանի
բան
եթէ
այլապէս
է
{գրուած},
ուրեմն
ոչ
բուն
հայաբար,
այլ
օտարի
հետեւելով,
Պապի
գիրկը
եւ
արժանի
լինին
փրկութեան:
Այս
աղօթքը
{գրուած}
է
վենետկեան
Մխիթարեանց
ձեռքով
եւ,
որպէս
մի
նոր
ե
պետի
կողմից,
ոտանաւորով
թարգմանել
ոտանաւորը,
որ
{գրուած}
էր
օտար
լեզուով
եւ
ցաւում
ենք,
որ
այդքան
քրտինքո
կագրութեամբ
եւ
բաժանւում
են
նոցա,
որոնք
յառաջուց
{գրուած}
էին
այս
հրատարակութեան
բաժանորդ:
Լսում
ենք,
թէ
0
մանէթ,
այժմ
սկսում
է
քրքրել
իւր
սատանայի
պոչով
{գրուած}
մատեանները,
երբեմն
գլուխը
քորելով
եւ
երբեմն
մի
պ
աւանութեամբ
ընդունուած
եւ
քննութեան
դիմացած,
նոր
{գրուած}
պատմութիւնը
Հայոց
կը
տպէր
երկու
գլխաւոր
Հայերէն
բ
ք
չկարդալու
յօժարութեամբ
եւ
ախորժանքով
մի
այդպիսի
{գրուած}:
Մի
փոքր
ներքեւ
կը
յայտնուի
ընթերցողներին
մեր
իր
թարգմանութենից,
որ
ունէր
ինքը,
եւ
ուր
որպէս
թէ
{գրուած}
էին
Շնորհալու
եւ
Թէորիանոս
աբեղայի
խօսակցութիւնքը
անակուած
է
մայիսի
3-ին:
28-ին
նամակ
ստացայ
27-ից
{գրուած},
պատասխանեցի
եւ
գրեցի
մի
առանձին
նամակ
մեր
տունը
կայ
տեսութիւնը
յայտնի
չէ:
7-ին
նամակ
ստացայ
7-ից
{գրուած},
որով
ուղարկում
են
պակսիմաթ
եւ
ասում
են,
թէ
Կալ
նակուած
է
մայիսի
27-ին:
22-ին
նամակ
ստացայ
21-ից
{գրուած},
որով
ուղարկեցին
ռնգեղջիւրի
մասին
դուրս
եկած
թղթ
ակուած
է
յունիսի
3-ին:
29-ին
նամակ
ստացայ
28-ից
{գրուած},
որով
ուղարկեցին
2
մունդշտուկ
եւ
նարինջ
10
հատ,
ոյն
օրը:
Յունիսի
2-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
1-ից
{գրուած},
որով
յայտնում
են
ռնգեղջիւրի
վէրք
ստանալը
եւ
ճար
ուականից,
իսկ
միւսը
մեր
տունից
յունիսի
4-ից,
որ
{գրուած}
էր
հօրս
եւ
մօրս
բերնից,
մի
շատ
յիմար
եւ
անշնորհք
ւեալ
է
12-ից:
16-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
15-ից
{գրուած},
ուր
յայտնում
են
13-ից
գրած
նամակներիս
ստացուելը
րթայ
28-ին:
29-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
28-ից
{գրուած}:
Այսօր
առողջութիւնս
լաւ
է,
քան
թէ
երէկ:
30-ին
կ՚երթայ
4-ին:
7-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
6-ից
{գրուած}:
8-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Յովհ[աննէսի],
Ալեքս[ա
՚երթայ
25-ին:
28-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
{գրուած}:
29-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Կ[արապետ]
Մ[արգարեանի
-ից
եւ
մէջը
կար
մեր
Գաբրիէլի
նամակը
յուլիսի
26-ից
{գրուած}:
5-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Դ[անիէլ]
Թ[որոսիչի]
եւ
կուած
է
19-ին:
14-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
13-ից
{գրուած},
որով
ուղարկեց
մի
ֆունտ
թաբակ:
15-ին
պատասխանեց
կան
միջակ
է:
17-ին
նամակ
ստացայ
Աւետիքից,
9-ից
{գրուած}.
պատասխան
գրեցի
նոյն
օրը,
որ
եղբօրս
տամ
երկուշա
-ին:
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
թուականով
{գրուած}.
22-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը
եւ
խնդրեցի
ւի
առաւօտ
6-ին:
6-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
5-ից
{գրուած},
այլեւ
պակսիմատ
եւ
Ռանքէ:
9-ին
տեսութիւն
եղբօրս
օր
բերեց
ինձ
շերամադարմանութիւնը
եւ
սորգոյի
մասին
{գրուած}
գիրքը:
Նոյնպէս
բերեց
եւ
խաղող:
25-ին
նամակ
ստա
րեց
եւ
խաղող:
25-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
24-ից
{գրուած},
որով
յայտնում
է
իր
տկարութիւնը:
26-ին
պատասխան
յ:
[Հոկտեմբերի]
2-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
1-ից
{գրուած}
որով
ուղարկեց
պակսիմատ:
5-ին
զուր
տեղը
նամակի
սպ
անակած
է
14-ին:
9-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
8-ից
{գրուած},
որով
յայտնում
է,
թէ
տանից
ոչ
լուր
կայ
եւ
ոչ
նա
նը
նշանակուած
է
18-ին:
14-ին
նամակ
ստացայ
13-ից
{գրուած},
որին
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
15-ին:
թայ
15-ին:
16-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից
{գրուած}:
18-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
Յովհ[աննէսի],
եւ
կ՚երթայ
վաղը:
24-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
21-ից
{գրուած}:
25-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի
արել
Այվազին:
28-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
{գրուած}:
26-ին
նամակ
էի
գրել
եւ
թողել
բերդակալի
մօտ,
կա
թուեալ
են
7-ից:
8-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
7-ից
{գրուած},
որով
յայտնում
է,
թէ
վերոգրեալ
թղթերը
ստացել
է
եմբերի
16-ին:
11-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
10-ից
{գրուած},
գրքեր,
ձուկ
եւ
պակսիմատ:
12-ին
պատասխանեցի,
ւնը
նշանակած
է
13-ին:
Այսօր
տուի
եղբօրս
Աւետիքին
{գրուած}
նամակը:
8-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
7-ից
գրուած,
ն
գրուած
նամակը:
8-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
7-ից
{գրուած},
որով
յայտնում
է
զանազան
Նախիջեւանի
լուրեր:
9-
իւնը
նշանակուած
է
10-ին:
6-ին
նամակ
ստացայ
5-ից
{գրուած},
եւ
ձուկ,
եւ
խաւիար:
6-ին
թէեւ
պատասխանեցի,
բ
իմ
աշխատութեանց
մասին:
16-ին
նամակ
ստացայ
15-ից
{գրուած}:
17-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
Մագդաղինէի
հետ,
առա
ւած
է]
27-ին:
23-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
22-ից
{գրուած},
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
26-ին
ղը:
Մայիսի
2-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից
{գրուած}:
5-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
տե[սութի
կ՚երթայ
վաղը:
10-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
9-ից
{գրուած}:
11-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւ
ղթը
չէ
գնացել:
17-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
16-ից
{գրուած}:
18-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տե
ուած
է]
25-ին:
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
20-ից
{գրուած},
նոյն
օրը
պատասխանեցի:
Յոյս
ունիմ,
թէ
վաղը
երթ
երոբին
նամակը:
28-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
{գրուած},
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Յունիս
ոյտ:
Այսօր
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
31-ից
(մայիս)
{գրուած}:
Երեկոյեան
ժամը
6-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
Ս[իմէոն
-ին
պատասխանեցի:
7-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
5-ից
{գրուած},
4-ից
գրածիս
պատասխանը:
Յունիսի]
8-ին
տեսութիւն
հեռագրով
ի
Նախիջեւան:
14-ին
նամակ
ստացայ
11-ից
{գրուած},
փոստ
ձգած
էր
13-ին:
15-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
րդս
հանդարտ
է:
Այսօր
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
22-ից
{գրուած}:
27-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ,
առաջ[իկայ]
տես[
պատասխանեցի:
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
20-ից
{գրուած}:
23-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
24-ին
տես[ութիւ
ր
կ՚երթայ
վաղը:
6-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
4-ից
{գրուած}:
7-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ո
կուած
է]
14-ին:
9-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
8-ից
{գրուած}:
10-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
12-ին
ն
կ՚երթայ
վաղը:
12-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
11-ից
{գրուած}:
14-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տե
րը
պատասխանեցի:
3-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
2-ից
{գրուած}:
5-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
Մագ[դաղինէի]
եւ
Լ[
ը]
նշան[ակուած
է]
12-ին:
8-ին
նամակ
ստացայ
7-ից
{գրուած},
որով
յայտնում
է
եղբայրս
հօրս
վախճանելը:
Տէր
լո
րեցի
եղբօրս:
17-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
16-ից
{գրուած}:
19-ին
տեսութիւն
եղբ[օրս]
հետ.
շատ
նեղացայ:
ասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
23-ին:
24-ին
նամակ
ստացայ
{գրուած}
23-ից.
թէեւ
սխալմամբ
22
էր
գրուած:
26-ին
տես[ո
ն
նամակ
ստացայ
գրուած
23-ից.
թէեւ
սխալմամբ
22
էր
{գրուած}:
26-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տե
յեմբերի
2-ին:
29-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
{գրուած},
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
31-ին
կ՚երթայ
վաղը:
31-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
29-ից
{գրուած},
բայց
31-ին
փոստ
ձգած,
ուր
գրել
էր
եւ
Սուլթանը
ա
թէ
ոչ
`
13-ին:
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
3-ից
{գրուած}:
5-ին
առաւօտ
պատասխանեցի,
4-ից
թուեալ:
7-ին
տ
կ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Աւտուշից,
2-ից
(նոյեմբ.
)
{գրուած}:
16-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ,
Յովհ[աննէսի]
Բուզ[անդ]:
22-ին
նամակ
ստացայ
Յովհաննէսից
21-ից
{գրուած}:
23-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Լ[ազար]
Ի[լյիչի]
եւ
Յ
ւայից]
գրեանք:
26-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
24-ից
{գրուած},
որով
յայտնում
է
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
առողջութ
եցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
29-ին
նամակ
ստացայ
27-ից
{գրուած}:
30-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս],
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորե
11-ին
առաւօտ:
12-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
11-ից
{գրուած}:
14-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
եւ
Սուլթ[անշահի]
հետ
կ՚առնու
վաղը:
19-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
18-ից
{գրուած}:
21-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես
ւած
է]
28-ին:
24-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
23-ից
{գրուած},
նոյն
օրը
պատասխ[անեցի],
որ
կ՚երթայ
վաղը:
27-
երթայ
վաղը:
27-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
25-ից
{գրուած},
որով
յայտնում
է
Վարդերեսի
գալը
եւ
հ[այր]
Ղ[եւոն
երի].
7-ին
պատասխանեցի:
10-ին
նամակ
ստացայ
8-ից
{գրուած}:
11-ին
տե[սութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես
եցքը
աւելի
է:
24-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
22-ից
{գրուած}:
24-ին
լոյս
25
ֆլիւսը
շատ
նեղեց.
թէեւ
եղնջեան
-երորդ
բաղնիսը,
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
այսօրիցս
{գրուած}:
3-4
id[em]
4-ին
ընդ[ունեցի]
10-երորդ
բաղնիսը:
սը:
6-7
id[em]
7-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
5-ից
{գրուած},
բայց
6-ին
փոստ
ձգած:
Այսօր
գրեցի
պ.
Ուդովին,
ւմ
է,
թէ
մի
ռուսերէն
ձեռագիր
տետրակ,
իւր
ընդդէմ
{գրուած},
ման
է
գալիս
ժողովրդի
մէջ:
Այս
Վարդապետարանն
մեզ
իւր
օրհնութեան
կոնդակը,
որի
մէջ
"
խարդախամիտ
{գրուած},
մոլորական
բան
եւ
յաւէտ
գայթակղեցուցիչ
պարզամտաց
օգուտը
ի՞նչ
է:
-
Այդ
կանոնը
կատարուելու
համար
{գրուած}
չէ,
ուստի
եւ
ոչ
կիրառական:
-
Չկատարուելու
կ
րի
ասածից
հրաժարւում
է
փետրուարին,
մի
տարի
յառաջ
{գրուած}
բանից
հրաժարւում
է
ներկայումս:
-
Խե՞ղճ
մարդ,
,
այսպէս
ասուած,
կենդանական-բնական
ազդեցութեամբ
{գրուած}
կամ
մայրենի
լեզուի
գիտութեան
մէջ
անհաստատ
լինելով
ցին,
չպրծան,
այլ
երկուքն
էլ,
մասնաւոր
խորհրդով
{գրուած}
լինելով,
բնաւ
իսկ
ընդհանուր
հասկացողութեանց
կամ
երի։
Ամեն
մի
ընտիր
վաստակ,
ինչ
լեզուով
եւս
լինի
{գրուած},
այնուամենայնիւ
միշտ
օգտակար
է
բոլոր
մարդկութեան
շալի
գիրքը,
որ
մեր
ժողովուրդը
սիրում
է,
որի
մէջ
{գրուած}
են
ամենայն
տարի
աշխարհի
երեսին
պատահելու
գործերը
անայ
նորա
միշտ
գեղեցիկ
անունը։
Լեզուն,
որով
{գրուած}
է
այդ
գիրքը,
առաւել
ճոխ
է,
առաւել
հարուստ
եւ
առ
հաւասար
լինելով:
Այս
մտածմունքը
ազդեցին
ինձ
վերը
{գրուած}
փիլիսոփայութեան
վրայ
մտածութիւնքը:
Օգոստ.
12
18
մ
(phasis)
պիտի
աղբերացնէ
նոր
հայեացք:
Առաջուց
{գրուած}
համակարգութիւնքը
կանգնում
են,
նա
մեռած
է
այն
րոպ
հմանադրութիւնքը
բխում
են
ազգի
հոգուց,
եւ
դուրսից
{գրուած}
չլինելով,
կարողանում
են
այնպիսի
անխախտելի
շարուն
րական
իշխանութիւն
ունի
իր
ձեռքին,
ոչ
օրէնքը,
ոչ
{գրուած}
կոնստիտուցիօնը
եւ
ոչ
իսկ
թագի
արտոնութիւնքը
ազդեց
որ
ասո՛ւմ
են,
մի
հիմնադրի
անուն
չունի
իր
վրայ
եւ
{գրուած}
մի
բան
չէ՛։
Հաւատքից
եւ
ուսումից
զո՛ւրկ
են,
գոր
արդա՛րեւ,
ինչպէս
Օրհնութեանց
Օրհնութիւնների
մէջ
{գրուած}
է,
այս
երկուքը՝
Սէր
եւ
Նախանձ,
նորա
կայծերը,
երցուածը
այնպէս
անսխալ
ասում
է,
ինչպէս
գրքին
մէջ
{գրուած}
է"։
Այս
էլ
չկարողացան,
որ
իմանային,
թէ
որոնք
ղքից,
այս
բանը
ասես
թէ
նորա
եկեղեցու
ճակատումն
է
{գրուած}
։
Այսօր
էլ
Կիլիկիոյ
մէջ
Կօզանօղլուն,
ազգի
եւ
կաթ
եաց
զնոսա
"
-
eis
telos
egapesen
autus
Տիմոթէոսին
{գրուած}
Պաւղոսի
Առաջ.
թղթում
գլ.
Ա,
համ,
5,
թարգմանո
են
ու
մասնիկով.
ինչպէս,
գրված
ասելու
տեղ
ասում
են
{գրուած}.
այս
երկուքը
տարբեր
բաներ
են
եւ
առանց
ուղղախօսութ
ած
կամ
ուածքը,
երբ
միանում
են
մի
բառի
հետ,
ինչպէս
{գրուած}
կամ
գրուածք,
գոյական
են
եւ
վերացական
նշանակութիւն
րի
1856
թուականի
յունուարի
առաջին
թերթը,
հայերէն
{գրուած}
Օսմանեան
պատմութեան
վերջին
թերթերից
մի
քանիսը,
ո
ա
կարդալով
ցուցակը,
այս
որքա՞ն
սիրոյ
նամակներ
են
{գրուած}
մի
ամսի
մէջ....
ասա
խնդրեմ,
միթէ՞
այս
կարճ
ժ
չագիր
ախտարքների,
ուրբաթագրքերի,
կարմիր
թանաքով
{գրուած}
մագաղաթների
թիւը
համարը
չկար,
բոլորը
խառնիխուռն
յի
մասին,
քաղուած
մի
հին
գրչագրից։
Այդ
գրչագիրը
{գրուած}
էր
Ուռհա
քաղաքում
Հայոց
ՌԻԸ
թուականին:
Ձեռս
երթա
Խորասանում.
այդ
մարդը
հեղինակ
է
Ալքիմիայի
մասին
{գրուած}
ամենահին
աշխատութիւնների:
Այդ
աշխատութեններից
մի
իչը,
չհրաւիրուի,
այլ
միայն
մնացած
միւսերով,
որ
{գրուած}
էին
ցուցակի
մէջ,
կատարուի
իւրեանց
խնջոյքը:
Պ.
աց
սուրբ
նշանին
եւ
այլ
միւս
սուրբ
նշաններին,
որ
{գրուած}
կան
իմ
մօտ
գտնուած
գրչագիրների
մէջ.
Այս
անպատճառ
լեգիացի
պապական
աբեղաների
ձեռքով
Մխիթարեանց
մասին
{գրուած}
տեղեկութեան
մէջ
խօսք
է
լինում,
թէ
Վենետիկի
կառավ
աղաւաղ
հայկաբանութեամբ
գրած
նամակը,
նամակը,
որ
{գրուած}
էր
Մխիթարեանց
թշնամիների
ձեռքով,
կամէի
մի
մասնաւ
ծ
իւղի
տեղ
տալով
Հայերին
սխօլաստիկական
գրքեր,
որ
{գրուած}
էին
պապական
պղտոր
հայեցուածքով։
Մխիթարը
մի
տմութիւն
Յովհաննու
կաթուղիկոսի՝
զվիպասանական
ինչ
{գրուած}
յօտար
լեզուս...
զի՞նչ
էր
պատճառ
զի
Հայք
առ
հաս
սացինք,
որ
այս
գիրքը
Լօյոլայի
առաջին
տարիներումը
{գրուած}
բան
չէ.
երեւի
թէ
գրուած
է
այն
Փարիզում
այն
ժաման
ոլայի
առաջին
տարիներումը
գրուած
բան
չէ.
երեւի
թէ
{գրուած}
է
այն
Փարիզում
այն
ժամանակ,
երբ
արդեն
նորա
վառ
ա
թենով
եւ
ներկայ
քաղաքական
գիտութենների
հմտութենով
{գրուած}
էին,
որ
չէր
կարելի
ամենեւին
կարծել,
թէ
այդ
անկի
ում
դուրս
գրել
այստեղ
նորա
բոլոր
ճառը,
որ
ամբողջ
{գրուած}
գտանւում
է
Paolo
Sarpiի
շարադրութենների
մէջ
"
His
կամ
ինչպէս
ցանկանում
էր
Պապականութեան
սիրտը,
թէ
{գրուած}
լինէին,
եւ
կանոն
գրքի
յօդուածներով։
Երկրորդ
մաս
յն
մասին,
որ
խնդրեն
չքացնել
Հենրիկոս
IV-ի
ընդդէմ
{գրուած}
նզովքի
կոնդակը։
Պապը
շատ
սիրով
ընդունեց
Հենր
որ
հնար.
դուրս
եկաւ
Քենելի
գիրը
(Quesnel),
որ
{գրուած}
էր
Ֆրանսիարէն
եւ
անուանւում
էր
"
Reflexions
moral
սկացող
մարդը
կը
հասկանայ
նոյնպէս,
եթէ
այդ
բառերը
{գրուած}
լինէին
ինչպէս
հարկն
էր՝
"
ճանապարհ
",
"
աշխարհ
,
որ
կամ
ֆիզիկայի
գործ
է
(այսինքն
ֆիզիկայի
մասին
{գրուած}
գրքի)
կամ
մի
առանձին
հատուածի
էլեկտրականութեան
մ
յանձն
առնուին
այդ
ֆիզիկան
թարգմանելու:
Այդ
գործը
{գրուած}
է
հասարակ
ժողովրդի
համար
եւ
կարող
ենք
հաստատապէս
լեզու
ասելով
չենք
իմանամ
Աշտարակի
բարբառը,
որով
{գրուած}
է
գործի
բնագիրը,
ուր
կամ
խիստ
քիչ
խառնել
է
հեղին
իս:
-
Վայկուն
ափոր
խօսքերն
Աւետարանի
կողքին
{գրուած}
են,
-
ասում
է
Արշամը,
Սօսի
փոքր
եղբայրը,
Սօսին
ատմական
տեղեկութեններից։
Երանի՜
թէ
եւ
այս
բաները
{գրուած}
լինէին
ինչպէս
տեսանում
ենք
օտար
լեզուների
մէջ։
անիմ
եւ
հաւատամ:
Չենք
կարող
ուրանալ,
որ
այդ
{գրուածը}
հաւանելի
էր
եղել
մի
թեթեւամիտ
պառաւի,
որ
երբեմն
աւական
միջոց
քննեցինք
այն
տպաւորութիւնքը,
որ
այդ
{գրուածը}
արեց
հասարակութեան
վերայ,
եւ
տեսանելով,
որ
ժողո
նքը
կենդանի
չէ,
նորա
եղբայրակիցքը,
կարդալով
այս
{գրուածը},
այսքան
միայն
հասկանան,
թէ
ինչ
որ
իւրեանք
գրում
դպրոցների
մէջ
իբրեւ
օրինակ
ցոյց
տուած
չափաբերական
{գրուածը}
՝
անունովս
"
S.
Ignatius
et
primus
ejus
socius
P
ստեղծել...
ինչ
գրուել
ա
էն
պտի
ըլնիլ.
ճակատի
{գրուածը}
ջնջուիլ
չի.
հարիւր
տարէն
մեռած
մարդի
գլուխն
էլ
հ
ող
մեր
խօսքերով
բացատրել:
Իսկ
մէջ
բերել
հեղինակի
{գրուածը}
նոյնպէս
չենք
կարող,
որովհետեւ
ամբողջ
այդ
երեսներ
ը
հարկադրուէինք
պատասխանել,
բայց
Պ.
Չերքեզեանցի
{գրուածի}
մէջ,
բացի
անամօթ
հայհոյութենից,
բան
չգտանք,
ու
պատասխանելով
մի
գուցէ
մեք
եւս
ընկերանայինք
արժանի
{գրուածի}
արժանի
հեղինակին:
Եւ
ինչ
հարկ
կար
պատասխանել
ի
հեղինակին:
Եւ
ինչ
հարկ
կար
պատասխանելու
մի
{գրուածի},
մինչդեռ
հասարակաց
կարծիքը
դատապարտեց
նորա
հեղին
րծանքից:
Չկամինք
առաւել
խօսել
Պ.
Չերքեզեանի
{գրուածի}
պատճառով,
այլապէս
դէպի
չարը
պիտի
գործ
դրած
լինէի
իտի
կտակենք
մեր
զաւակներին:
Պ.
Խուդաբաշեանի
{գրուածի}
հոգին
հարկադրում
էր
մեզ
պաշտել
մի
ամենեւին
լռութի
տրաստուել
էր
առնել
Շահումեանցին
նամակի
սառն
հոգով
{գրուածի}
համար:
-
Ափսոս,
որ
հանդարտ
չէ
հոգիդ,
-
խօսեց
ւթիւն
ցոյց
տուած
պիտի
լինէինք՝
պատասխանելով
նորա
{գրուածին}
։
Բայց
մեք
կարող
չէինք
յարգել
մի
մարդ,
որ
պարսաւ
էր,
որ
եթէ
մի
եւրոպացի
բանագէտ
մարդ
հանդիպէր
այն
{գրուածին},
որ
այս
մոլորական
կարծիքն
հերքում
էր,
պիտոյ
է
չ
.
հասարակութիւնը
ստուգապէս
ճանաչեց
այժմ
նորան
իւր
{գրուածից}:
Վարագոյրը
յետ
քարշուեցաւ,
եւ
հերոսը
գտանւում
է
րտակման
աղեղանց.
զարմացայ
եւ
զարմանամ,
զի
իմ
էր
{գրուածն}
միայնոյ,
գաղտ
'ի
բնաւից
եւս
եւ
'ի
մեծաւորէ
իմմէ
ած,
բայց
անմիջապէս
"
Հիւսիսափայլի
"
մէջ
տպուելու
{գրուածները}
ես
ուղարկում
եմ
Պ.
Հրատարակողին,
ինչպէս
Պ.
Գամ
կուլ
է
տալիս
անխնայ
իւր
ղահուէի
հետ
մեր
ողորմելի
{գրուածները},
թէ
արձակ
եւ
թէ
ոտանաւոր,
հաստ,
թէ
բարակ,
զան
որ
տեղեակ
է
շարադրելու.
մինչեւ
այժմ
վիպասանական
{գրուածները}
սովորաբար
սկսանւում
էին
`
արդ,
քանզի՛
եւ
արդ,
ի
՝
որպէս
Նուագք,
Հայրունի
մակագրով:
Հին
լեզուով
{գրուածների}
մէջ
տեսանում
ենք
գործ
դրուած
ամենայն
ջանք
եւ
ճիգն
զուն
չ'լինի
առհասարակ
մատենագրական
լեզու,
մինչեւ
{գրուածների}
իմաստը
ըմբռնելի
եւ
հասկանալի
չ'լինի
ժողովրդին,
մ
որոշում
թոյնը,
որ
խառնում
են
Մխիթարեանք
իւրեանց
{գրուածների}
մէջ,
նոյնպէս
բոլոր
ազգը
թոյնը
կ'ընդունէ
շաքարի
տ
անիչքը
ստացան
Յունաստանում,
եւ
ինչպէս
նոցա
բոլոր
{գրուածների}
ու
թարգմանութենների
մէջ
տեսանւում
է
յունական
հոգո
Պ.
Չամուռճեանին...
Պ.
Չամուռճեանի
եւ
մեր
{գրուածներից}
պարզ
երեւում
է,
որ
մեր
երկուքի
ճանապարհը
այլ
է
բ
նով
դուրս
բերած
Օգոստինոսի
եւ
այլ
եկեղեցական
հարց
{գրուածներից}.
ուրեմն,
բաւական
նման
բան
է
Յանսէնեանների
վարդա
իւնքը՝
մեղադրելով
նորանց
եւ
Յովհաննէս
Կաթողիկոսի
{գրուածներով}:
Մի
խօսքով,
ես
Յոյն
կը
լինիմ
եւ
Յոյների
համար,
ւթեան
մէջ:
Արգոյ
հեղինակը,
ինչպէս
իւր
բոլոր
{գրուածներում},
նոյնպէս
եւ
մանաւանդ
գրքի
վերջաբանի
մէջ,
շատ
որ
անգործածական
բառից,
շարունակելոց
յողջոյն
ընթացս
{գրուածոյն}
իբրու
ընդ
մի
օղ
շարեալ,
առ
եւ
ո՛չ
մի
հեղինակ
գտա
:
-
Ի՛նչ
կ՚ըլլայ
եղեր:
-
Բայց
արդեօք
այդ
{գրուածովը}
հասա՞ւ
գրողը
իւր
նպատակին,
կարողացա՞ւ
բժշկել
մի
ք
ականաւոր
արանց
Եւրոպիոյ,
որք
զառաջինն
իմաստուն
{գրուածովք}
կազմեցին
զնոր
դարագլուխ
դպրութեան:
Նշանաւոր
[
հայրենեաց՝
վասնորոյ
արժան
համարեմք
զյայտնիսս
մեզ
{գրուածովք}
՝
կոչել
յայս
խրախճան,
զանյայտսն,
թողեալ
այլում
ութիւն
եւ
ողջունեցին
զմերս
գրականութիւն
սակաւաւոր
{գրուածովք},
յորս
Անանիա
Շիրակացի,
որ
ուսեալն
էր
զմաթեմատիկ
ւն
Հայաստանեայց
",
Այվազովսքի
իւրով
պատմաբանական
{գրուածովք},
ընտիր
հայախօսութեամբք
զոր
առ
սակաւս
եւ
եթ
ոմանս
եղքեր,
որ
մահի՛
հաւասար
են
",
որ
եւ
Աւետարանչաց
{գրուածոց}
մէ՛ջ
անգամ
կարդում
են,
թէ
"
ո՛վ
որ
Հոգին
Սո՛ւրբը
եանց,
որոց
քաջ
հմուտ
զնա
գոլ՝
ուսաք
ի
նորին
իսկ
{գրուածոց}
եւ
այլոց
նորա
ժամանակցաց:
Յօրինէ
[վասն]
ի
հայցու
զու
հայ
յօտարաց,
յորս
ըստ
իս,
որչափ
պատահեալ
եմ
{գրուածոց}
նոցին
առ
հասարակ,
կորովաբան
թուին
հարք՝
Վրթանէս
իւրոց,
որք
առ
մեզ
համարին
պարոն
հեղինակք
հնախoս
{գրուածոց}.
առ
տեղեաւս
չէ
տարադէպ
եթ
է
տալ
յօժարեսցուք
պատո
աւորութիւն
Մովսիսի
Սիւնեցւոյ՝
որ
եւ
ժամանակաւ
եւ
{գրուածոցն}
պատուականութեամբ
քաջ
ի
բաց
հեռի
է
ի
Մովսիսէ
Խորեն
գրուածք
սորա
եւ
առ
ուսումնական
եւ
աստուածաբանական
{գրուածոցն},
հարկաւորեմք
պատկառ
ակնածութեամբ
ասել
զայրս
զայս
րհանապազն
գանգատ
ժողովրդեան
առ
ոչ
հասկանալոյ
նորա
{գրուածս}
ի
լեզու
Հայ.
մի՞թէ
չգիտեն
պատուելի
հեղինակք
մեր
ասիական
եւ
անմխիթար
դպրութեան
մէջ.
ահա,
այսպիսի
{գրուածք}
պիտի
առաջնորդեն
ազգին
դէպի
լուսաւորութիւն:
Բիւր
լ:
1.
Մեր
ազգային
մատենագրութեան
վերաբերեալ
{գրուածք},
որ
ցեցակեր
եւ
հարիւրաւոր
տարեկան
մագաղաթների
մէ
Այո՛,
մինչեւ
Վաղարշակը
չեն
եղել
յիշատակարանք
կամ
{գրուածք}.
եթէ
լինէին,
նա
կարօտելու
չէր
Նինուէի
դիւանին։
Ինչ
որ
կար
չկար՝
թէ՛
արքունական
եւ
թէ՛
մեհենական
{գրուածք}
կամ
մատեանք,
որ
պատկանում
էին
Հայոց
ազգի
հեթանոս
րութիւն
չունին։
Մենք
հաւատացած
ենք,
որ
ընտիր
մի
{գրուածք},
ազատ
հայեցուածքներով,
ընտիր
ճաշակով,
գեղեցիկ
քը,
երբ
միանում
են
մի
բառի
հետ,
ինչպէս
գրուած
կամ
{գրուածք},
գոյական
են
եւ
վերացական
նշանակութիւն
են
ստանում,
առ
լինելուց
դադարելու՝
հրատարակել
էր
այս
մասին
մի
{գրուածք}
։
Երանելի
Գէորգ
կաթողիկոսը,
տեսնելով
այս,
նզովքով
հռոմահայ,
բայց
ոչ
բուն
եւ
հարազատ
հայկական]:
Եւ
{գրուածք}
նոցա
որպէս
աւանդեն
նոքին
իսկ
պատմիչք
կէս
մի
ի
հու
եալ
եւ
կէս
մի
մատնեալ
ցանել
բանտարգելութիւն:
Եթէ
{գրուածք}
մերայոցն
միանգամայն
հասկանալի
էին
ժողովրդեանն,
ե
ից]
եւ
գրերոյն
եւ
ժողովրդեանն,
ուրեմն
եւ
ամենայն
{գրուածք}
հեղինակաց
ծաղկելոց
յոսկեղէն
դարու
հայկականս
դպրու
միկոնէի
իւրոյ
պաշտպանի:
Ոգի
հեղինակիս
անվեհեր
եւ
{գրուածք}
սորա
ամենայնիւ
ճշգրտապատումք,
ի
հայկաբանութեանն
վտաց,
որք
զայնու
ժամանակաւ
երեւէին:
Ականաւոր
{գրուածք}
սորա
համարին.
ա)
Ճառ,
զոր
խօսեցաւ
ի
ժողովն
Դու
լայ
բնակելոյն
անուանեցաւ
եւ
Կլայեցի:
Բազմաթիվ
են
{գրուածք}
սորա
եւ
առ
ուսումնական
եւ
աստուածաբանական
գրուածո
սացեալ
ընդդէմ
լատինահայոց՝
այսմ
անկաշառ
վկայք
են
{գրուածք}
նորա,
Կրօնագիտութիւնն
եւ
այլ
կրօնական
յօդուած
ին
ոխութեամբ
պարապէր:
Ընդհանրապէս
սկսանելով
ձեր
{գրուածքը}
՝
խօսում
էք
ազգի
հետ
հասարակաբար,
բայց
յանկարծ
տ
կառակաբանութիւնքը
ծագում
են
նորանից,
որ
հեղինակի
{գրուածքը},
խակ
մտածութեան
արդիւնք
լինելով,
չունին
գաղափար
նք
եւ
ճիգն
մթնախօս
լինելու,
իսկ
Նահապետի
անունով
{գրուածքը},
թէեւ
աշխարհաբառ,
բայց
շատ
յաղթահարուած
հին
լեզ
չէ
կարդացել
Խորենացին,
կա՛մ
թէ
չէ
հասկանում
նորա
{գրուածքը}:
Մի
փոքր
աւելի
ընթերցանութիւնը
Պ.
Խուդաբաշեւի
գ
թեանը:
Երկրորդ
կարծիքը,
այսինքն՝
Խորենացու
{գրուածքը}
չհասկանալը
(թէպէտ
հարկաւոր
եւս
չէր
այս
բանի
համա
Կեմբրիջի
համալսարանի
երկրագիտութեան
վարդապետների
{գրուածքը},
մի
պարզ
բնագիտական
եւ
երկրագիտական
տեսութիւն,
սարակութեան
վերայ:
Հասարակութիւնը
տեսաւ,
որ
այդ
{գրուածքը}
հիմն
ի
վեր
տապալում
է
այնպիսի
հասկացողութիւնք,
ա
Ն
ՊՈԼՍԻ
ՄԷՋ
Յառաջաբաններով
չենք
սկսանում
այս
{գրուածքը}.
ազգային
թատրոնին
է
ընծայուած
նորա
բովանդակութիւ
էն
տեսակ
մարդերից
ցուրտ
ընդունելութիւն
է
գտել
այդ
{գրուածքը},
իսկ
մեր
վերայ
այդչափ
եւս
տպաւորութիւն
չգործեց,
կորուսած
ժամանակի
վերայ:
Ինքնակոչ
փիլիսոփայի
{գրուածքը}
ծայր
ի
ծայր
կարդալով,
երկու
շարժառիթ
տեսանք,
որ
վ,
անմօտենալի
էին
Ազգին։
Երկրորդ՝
թէ
մեծ
մասով
{գրուածքը}
լինում
են
փիլիսոփայական
կամ
հնասիրական
խնդիրների
մ
եւս
չէ
ժողովուրդը,
թարգմանչաց
իւրեանց
սեպհական
{գրուածքը},
զորօրինակ՝
Մովսէս
Խորենացի,
Եղիշէ
վարդապետ,
չեն
կարո՛ղ
առնել։
Դնենք,
թէ
գրեցին
շատ
բաներ.
{գրուածքը}
կարօտ
են
տպուելու։
Հեղինակը,
տարիներով
կեանք
մա
տ
կենդանի
ժողովրդի
բարբառին,
քան
թէ
հեղինակի
այլ
{գրուածքը}
մինչեւ
այսօր։
Եւ
այս
լեզու
օր
ըստ
օրէ
աւելի
մեծ
ով,
իմ
տկա՛ր
մտքի
զօրելու
համեմատ,
կարդացա՛ծ
եմ
{գրուածքը}
սո՛ւրբ
մարդոց,
որ
Սուրբ
Հոգու
զէնքով
զինուած,
ա
եր՝
ամեն
յիմար
մարդոց
օգտի
մասին
հոգալով։
Որոնց
{գրուածքը}
եթէ
մի
մարդ
երկա՛ր
եւ
ջե՛րմ
սիրով
կարդայ,
անվնա՛
իշ
շատերի,
սոցա
նման
կորստի
ճանապարհը
գնացողների
{գրուածքը},
որոնց
Սուրբ,
Կաթուղիկէ
եւ
առաքելական
Եկեղեցին
ածը,
աւելցնում
է.
"
Ըստ
բանի
ողբոյն"։
Նախնեաց
{գրուածքը}
սրբագրելը
շատ
զգուշալի
բան
է
առհասարակ.
բայց
ման
կաթողիկոսը,
տեսնելով
այս,
նզովքով
դատապարտեց
թէ՛
{գրուածքը}
եւ
թէ՛
նորա
հեղինակը՝
ցոյց
տալով
եթէ
որքան
սխալակ
այս
բաները,
զղջացաւ
իր
գործի
վերայ
եւ
իր
կարծիքով
{գրուածքը}
իսկոյն
պատառելով
ապաշխարեց
եւ
մեղայ
գոչեց։
Սմբատ
ւսեան
կարգի
աստուածաբանի
եւ
փիլիսոփայի,
իմաստուն
{գրուածքը},
ուրեմն
գիտէք
դուք,
-
եւ
ինչպէ՞ս
կարելի
[է]
այդ
իւ
Die
deutsche
Tribune
օրագրի.
ես
ցրւում
եմ
այս
{գրուածքը}
բովանդակ
Գերմանիայում,
բայց
գերմանացիք
կարդում
ե
ւցակով
եւ
կարգով
այն
բոլոր
սխոլաստիկական
եւ
յիմար
{գրուածքը},
որ
տպւում
են
կամ
հեղինակի
անուն
ժառանգելու,
կա
էր
այս
բանի
վերայ,
խորհուրդ
ենք
տալիս
կարդալ
այն
{գրուածքը}
Մխիթարեանց,
որ
յարաբերւում
էին
կամ
Հայոց
ազգին
ե
օրութենով
Յիսուսեանների
քսան
չորս
Աստուածաբանական
{գրուածքը}
դահճի
ձեռքով
կրակի
դատապարտուեցան,
իսկ
ինքեանք
Յ
.
սորան
որպէս
անմերժելի
վկայութիւն
դնում
ենք
մեր
{գրուածքը}
1857-ից
սկսած,
որոնց
ժամանակագրական
յաջորդութեան
նի
տող,
ներողութիւն
խնդրելով
ընթերցողից,
որ
մեր
{գրուածքը}
շատ
ճիւղաւորւում
է
այս
անգամ:
Արեւը
սաստիկ
ւում
են
բերան
առնուլ
գերապատիւ
Ստեփանոս
վարդապետի
{գրուածքը},
թէ
նորա
լեզուն
ոչինչ
քաղաքի
սեպհական
չէ,
թէ
գր
րկել
էի
իմ
քանի
մի
նկատողութիւնքը
Պ.
Իսահակեանցի
{գրուածքի}
վերայ
"
Հրաւիրակ
Հայրենասիրութեան
",
խոստացել
էի
կարդալ
նորա
գրածը
"
Մեղուի
"մէջ
եւ
ցոյց
տալով
այդ
{գրուածքի}
թերութիւնքը,
ամենայն
բարեմտութեամբ
աշխատել
էի
օգ
ակուած
ճակատի
վերայ
եկեղեցական
անունը:
Որչափ
եւս
{գրուածքի}
սկզբում
գործ
դնէ
Պ.
Չամուռճեանը
իւր
նուիրական
վե
,
այնուամենայնիւ,
այսօր
արեւի
պէս
յայտնի
է,
որ
{գրուածքի}
հոգին,
բոլորովին
քննականից
դուրս,
պատկերացնում
տկերացնում
է
մի
կատաղի
թշնամութիւն,
երկրորդ,
որ
{գրուածքի}
հետեւութիւնն
է
Պօղոսը
պաշտպանել:
Ինչ
որ
մեր
ա
նը
տեղեակ
էր
մեր
տհաճութեան,
պ.
Չամուռճեանի
այս
{գրուածքի}
վերայ,
այլեւ
գիտէր,
որ
լռելու
չե՛նք,
բարեմտութ
ոյն
ուժն
ունի,
եթէ
ասենք
"իմ
գրութեանց
մէջ
կամ
իմ
{գրուածքի}
մէջ"։
Պարզ
է,
թէ
այս
ընդունելութիւն
չէ,
այլ
գոյակ
եւ
մանաւանդ
Տաճկաստանի
ֆրանսագէտ
հայ
հեղինակների
{գրուածքի}
մէջ
վխտում
են)։
Հին
լեզուի
կեղեւին
ստրկանալ
այս,
որովհետեւ
Արարատեան
աշխարհի
ծնունդ
է
եւ
իր
{գրուածքի}
մէջ
գլխաւորապէս
հետեւում
է
բուն
Արարատեան
առաջին
այս
բառի
վրայ
է
մեր
խօսքը
եւ
ոչ
իսկ
պ.
Պռօշեանցի
{գրուածքի}
վրայ.
այսպիսիք
հազարներով
կան
մեր
ամենիս
գրուածք
րուածքի
վրայ.
այսպիսիք
հազարներով
կան
մեր
ամենիս
{գրուածքի}
մէջ։
Բայց
այս
է
մեր
ասածը,
թէ,
խնամով
եւ
ուշադ
եւին
ժամանակ
չկայ.
հազիւհազ
շատ
մօտ
բարեկամներիս
{գրուածքին}
կարողանում
եմ
պատասխանել:
Ասածիս
ապացոյցը
կը
տես
յտնել
մեր
առ
ի
սրտէ
կարեկցութիւնը
պ.
Չամուռճեանի
{գրուածքին}
պատասխանելու
խորհրդով
կորուսած
ժամանակի
վերայ:
ոգութեան:
Ոգի
հեղինակիս
զուարթ,
պայծառ
եւ
հեզ,
{գրուածքն}
ի
հայկաբանութեան
մասին
անզուգական,
եւ
ինչ
ո՛չ
մե
գիտէ
ներգործել
ի
սիրտ
եւ
ի
հոգի
աշակերտին
քան
թէ
{գրուածքն}
լոկ.
թող
թէ
բազում
են
եւ
յաշխարհիկ
մատենագրութեա
ք
պահանջէաք
ի
նմանէ
ընթեռնուլ
զգրուածս
մեր),
զի
{գրուածքն}
մեր
լիցին
նմա
հասկանալի,
կիրթ
եւ
մաքուր
նոր
հայա
ով
էլ
նորա
հետեւողքը
Մանիքեցիք
կոչուեցան)
բոլո՛ր
{գրուածքները}
ունին
եւ
ուրիշ
շատերի,
սոցա
նման
կորստի
ճանապարհ
բայր
ունիմ,
որ
միշտ
քննում
է
իմ
բոլոր
առանձնական
{գրուածքս}
անգամ:
Իմ
անունով
ուղարկուած,
բայց
անմիջապէ
խաղող
եւ
այլն.
նոյն
օրը
պատասխանեցի:
20-ին
տուի
{գրուածքս}
քննութեան:
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
24-ին
րեւ
տեսի,
թէ
արդարութիւն
իմ
դնի
ըստ
ամենայնի
ընդ
{գրուանաւ},
եւ
ես
ինքն
ենթարկիմ
քննութեան
եւ
դատողութեան
առ
աներորդ:
Նստիլ
ի
տան,
յորում
ճրագն
եդեալ
էր
ընդ
{գրուանաւ},
նշանակէ
նստիլ
ի
խաւարի
եւ
չունել
զլոյս,
այսպէս
բարեկամ
էին
անուանում
քո
եղբարքը,
Տիրոջդ,
սուրբ
{գրուանի}
գին,
եղբօրորդու
հետ
միասին։
Այդ
երեքն
էլ
հոգեպէ
էս
եւ
ունել
լեզուի
Հայոց
համարի
չունել,
զի
որպէս
{գրուանն}
խափանարար
լինի
շառաւիղաց
լուսոյն
ցոլանալ
ի
լոյս
ա
զ
նայել
մի
այդպիսի
ընկերութեան
վերայ։
Գրեանք
{գրուել}
են
եւ
տպուել
են
Մխիթարեանց
ձեռքով
այս
կամ
այն
շար
րծի.
աստուած
դրան
քեզ
համար
չի
ստեղծել...
ինչ
{գրուել}
ա
էն
պտի
ըլնիլ.
ճակատի
գրուածը
ջնջուիլ
չի.
հարի
ամբ,
առանց
ամենայն
զոհաբերութեան,
տօնացուցի
մէջ
{գրուելու}
արժանի
համարուիլ...
Մեր
մէջ,
ինչ
ասես
կարելի
ետականութեան
շաղակրատութիւնքը:
Շուտով
այդ
բաները
{գրուելուց}
յետոյ,
ինքը
պատմութիւնը
ապացուցեց,
թէ
ինչպէս
ան
րիստոնէական
կրօնի
հանգանակները,
տասն
եւ
հինգ
դար
{գրուելուց}
եւ
խոստովանելուց
յետոյ,
իւր
ներկայ
տարու
1
յուլի
ւած
միջոցում,
բնականի
նկարագրութեանը
պաշարը
գործ
{գրուելուց}
յետոյ,
եթէ
հեղինակը
չպարապի
երկրորդական
բնաւորու
երգերը,
որ
լսում
ենք
այժմ
եկեղեցու
մէջ,
կէս
մի
{գրուեցան}
թարգմանչաց
ժամանակին,
թարգմանչաց
ձեռքով
եւ
կէս
մ
եւս։
Քենելը
բանդ
դրուեցաւ,
նորա
բոլոր
կայքը
{գրուեցան}
գրաւեցան,
այն
գումարը,
որ
բարեկամները
նուիրում
մէջ
եւ
պատմութեան
բաց
մնացած
երեսները,
ուր
պիտի
{գրուէին}
ազգի
ընտանեկան
կեանքը,
թագաւորների,
նախարարների
անհանգստութիւնը,
բարւոք
համարեցայ
այսու
համառօտ
{գրութեամբ}
միամիտ
անել,
որ
սրբազան
Հայրն
ձեր
գիրն
ստանալով
ւ
վաւերացուցանեմք
իսկական
ստորագրութեամբ
մերով
եւ
{գրութեամբ}
կաթողիկոսական
կնքո.
ի
10
հոկտեմբ.
1860
ամի,
ի
էն
գրեալ
ծանուցեալ
եմ
Ձեզ
ի
Թիֆլիսէ,
պաշտօնական
{գրութեամբ}:
Նորին
պայծառափայլութիւն
տէր
փոխարքայն
Կովկաս
ծառափայլութիւն
տէր
փոխարքայն,
առանձին
պաշտօնական
{գրութեամբ},
յառաջներորդ
թուականէ
ասացեալ
նոյեմբերի,
համարա
արդէն
գրեալ
ծանուցեալ
եմ
Ձեզ
ի
Թիֆլիսէ
պաշտօնական
{գրութեամբ}:
Նորին
պայծառափայլութիւն
տէր
փոխարքայն
Կովկաս
որդութեան
վեհափառ
հայրապետին,
առանձին
պաշտօնական
{գրութեամբ}
յառաջներորդէ
ասացեալ
նոյեմբերի
համարաւ
1303,
գրե
աճեալ
կերպիւ:
Պ.
Դեսպանն,
բառոն
Բրուննով,
{գրութեամբ}
իւրով
խնդրեաց
՚ի
մինիստրէ
արտաքին
գործոց
Անգլիոյ
աց
ի
սմանէ,
նոյն
Թադթէոս
եպիսկոպոսն,
պաշտօնական
{գրութեամբ}
իւրով,
առ
Այվազովսքին,
խնդրէ
առաքել
առ
ինքն
զպ
Երկրորդ՝
պ.
Պօղոսն
Որդանան,
ի
Կալկաթայէ,
{գրութեամբ}
իւրով
յերեսներորդէ
ամսեանն
Նոյեմբերի
1828
ամի,
ա
հրիտակացն
Միքայել
Նալբանդեանց
Պաշտօնական
{գրութեամբ}
՚ի
Կալկաթայէ
՚ի
12/24
Յունիսի
այսր
ամի
համարաւ
88
:
Ի
սկսանել
իմ
զգործն,
օրէնսգէտն
պաշտօնական
{գրութեամբ}
պահանջեաց
յինէն
վասն
ծախուց
պատրաստութեան
թղթոց
ե
աբար
եւ
նոյն
վկայութիւնը
"
ստորագրութեամբ
անդամոց
{գրութեամբ}
կնքոյ"։
Ահա
այս
կերպով
տասն
եւ
հինգ
տարի
վա
,
նորա
14
համարում:
Պ.
Իսահակեանցը
իւր
{գրութեամբը}
յայտնում
է
իւր
որպիսութիւնը։
Տեսանում
եմ,
որ
դա
կարօտիմ
տեղեկութեան:
Ուստի
շնորհ
ունիմ
դիմել
{գրութեամբս}
առ
Ձեզ,
որպէս
առ
եկեղեցպան
տեղւոյս
եւ
հաւաստի
առ
ի
դիմաց
իմոց
մատուցանիջիք,
ես
եւս՝
մնամ
ձերումդ
{գրութեան}
սպասող:
Խոնարհ
ծառայ
Միքայէլ
դպիր
Ղազարեան
սմանէ
եւս
տացես
զտեղեկութիւն,
եւ
ես
մնամ
ակնապիշ
{գրութեան}
ձերում,
Խոնարհ
Միքայէլ
դպիր
Ղազարեան
Ուստ
նմարթ
էր.
միթէ
չգիտէ՞ր
թե
դիտաւորութիւն
հեղինակի
{գրութեան}
չէր
այլ
ինչ
միայն
բեւեռել
յիմ
վերայ
զայդ
գրութիւ
տենի
Սինօդին
պատասխանատուութեան,
յաղագս
որպէս
թէ
{գրութեան}
իմոյ
ընդդէմ
իմոյ
հոգեւորական
պարտաւորութեան,
հրա
(զորոց
բարեհաճեալ
է
վկայել
նորին
սրբազնութիւնն
ի
{գրութեան}
իւրում
առ
տէր
փոխարքայն
Կովկասու,
որ
վասն
ընդուն
վասն
տալոյ
անյապաղ
զծանօթութիւն
զստացմանէ
այնորիկ
{գրութեան}
ուղղակի
նորին
վեհ
գերազանցութեան
աղայ
Խաչատրոյ
Յո
ենէ՝
հաստատէ
ի
վարժապետական
պաշտօնի,
երկրորդն՝
{գրութեան}
գերազանց
Պութկովայ
առ
Ձերոյին
գերազանցութիւնս՝
ի
ալ
էին
առ
նորին
վեհափառութիւնն,
առաքելով
զպատճէն
{գրութեան}
իւրեանց
առ
քաղաքական
խորհրդարանն,
զորմէ
քաջ
գիտէ
երկուց
կամ
երից
ելանեմ
[Էջմիածնէ
՚ի
Թիֆլիս,
ըստ
{գրութեան}
նորին
վեհափառութեան
ներկայանալ
պայծառափայլ
փոխարք
մանուել
Մինասյան
՚Ի
վերայ
հիման
երեսփոխանական
{գրութեան}
Ձերոյ,
տուելոյ
ինձ
յերեքտասաներորդէ
ամսեանն
օգոս
ազգին
մերոյ
բնակելոյ
ի
քաղաքիդ
զհաւատարիմ
պատճէն
{գրութեան}
նորին
վեհափառութեան
տեառն
Մատթէոսի
աստուածարեալ
կ
չ
զանց
արարից
հասուցանել
առ
Ձեզ
զվաւերական
պատճէն
{գրութեան}
տեառն
փոխարքային,
առ
մինիստրն
արտաքին
գործոց,
ի
ինձ
նախ
եւ
յառաջ
ի
Լոնդոն
եւ
անդէն
ի
վերայ
հիման
{գրութեան}
պ.
նախարարին
արտաքին
գործոց
առ
տէրութիւնն
Անգլիո
փայլութիւն
տէր
փոխարքայն
Կովկասու,
ի
վերայ
հիման
{գրութեան}
վեհափառ
կաթողիկոսին
առ
ինքն,
հրամայեաց
դիպլոմատի
ձ
նախ
եւ
յառաջ
՚ի
Լոնդոն,
եւ
անդէն
ի
վերայ
հիման
{գրութեան}
պ.
նախարարին
արտաքին
գործոց
առ
տէրութիւնն
Անգլիո
ոց,
պայծառափայլ
իշխան
Գորչաքովն,
՚ի
վերայ
հիման
{գրութեան}
պայծառափայլ
փոխարքային
Կովկասու
առ
ինքն,
գրեալ
պ
եսպանին
Ռուսսիոյ,
որ
՚ի
Լոնդոն,
զբովանդակութենէ
{գրութեան}
պ.
փոխարքային,
պատուիրեալ
էր
իրազեկ
առնել
զայնմ
ներգործութիւնս
ոյր
ուրուք
եւ
իցէ
եւ
զառաջս
առնուլ
{գրութեան}
թղթոյն
խնդրելոյ
ի
Թադթէոս
եպիսկոպոսէ,
զի
մի՛
շփո
դիւնք,
ի
նոցանէ,
հասանէ
ց215
ռուփիս:
Ընդ
այնմ
{գրութեան},
քահանայս
այս
առաքէ
եւ
զհաշիւսն,
զորոյ
զօրինակն
յ
զոմանս
՚ի
տեղեկութեանց
բովանդակելոց
՚ի
վեր
ասաց
{գրութեան}
իմում
առ
որս
վերաբերին
ըստ
մասին
գրելիքս
յառաջ
խ
շելոյ
պատմեալ
զվիճակէ
հրիտակն,
յաւելի
եւ
զպատճէն
{գրութեան}
իմոյ
առ
Տիկին
Վառվառ
Յովհանջան
Էլիազ,
առ
որ
գտան
:
-
"
Դուք
ասէք
այդպէս,
իսկ
յերեսփոխանական
{գրութեան}
առաքելոյ
առ
՚ի
նմանէ,
ստորագրեալ
են
երեւելիք
ի
Ն
Սարգսի
Ծատուր
Աղաւելեան:
Ընդ
այսմ
առաքէ
զպատճէն
{գրութեան}
իւրոյ
առ
Թադթէոս
եպիսկոպոսն
Բեկնազարեան
՚ի
մասին
մեր
նպատակէն
շեղելով՝
ուխտերնուս
դէմ
ըրինք.
մեր
{գրութեան}
հիմը
եւ
միտքը
դատել
կամ
պատասխան
տալ
չէր,
այլ
մի
եւ
իմ
համար,
այդպիսի
դիպուածում
Ժ.
Ժ.
Ռուսսօյի
{գրութեան}
հետեւող
չեղանք,
այլ
ճշմարտութեան,
իսկ
ճշմարտութ
պի
մեզ.
այս
պատճառով
ինչպէս
առաջ,
այնպէս
եւ
այս
{գրութեան}
մէջ
ասացինք
եւ
խոստովանեցանք,
որ
"
Հիւսիսափայլը
Անգլիոյ
մասին,
նոյնպէս
եւ
հայրենիքի
վերականգնեալ
{գրութեան}
վրայ
գաղափարական
հասկացողութիւնքը։
Բայց
Հեգելին
իւնք
իրաց
այլով
տարազու,
փոփոխեալ
զտեղիսն,
զձեւ
{գրութեան}
եւ
միանգամայն
զոճ
բանին.
զայդ
ի
վճռել
ոչ
գոյր
դժ
լիս,
այլ
չեմ
տալի
կամ
չէ
տալի։
Պ.
Պռօշեանցը
իր
{գրութեան}
մէջ
գործ
է
ածում
այս
ձեւը.
մօռացնել
տալի,
յառաջ
ռական
բառը,
որ
գործ
ածվելով
կը
դառնայ
հանրական։
{Գրութեան}
շնորհքն
է,
որ
այսօր
Ռուսիացի
եւ
Տաճկաստանցի
հայե
Բայց
մենք
հեռացանք
մեր
ուղիղ
ճանապարհից,
մեր
{գրութեան}
խորհուրդը
է
"
Սոս
եւ
Վարդիթերի
"
քննութիւնը:
Մեն
քն,
ի
նոյն
իսկ
օր
յղեաց
առ
պ.
Հագն,
պաշտօնական
{գրութեանբ}
։
Ի
գրութեանս
յայս,
օրէնսգէտն
այն,
զեկուցեալ
սեալ
ի
952
թուականէ,
աւարտի
ի
1132
թուականի.
ոճ
{գրութեանն}
առ
հասարակ
պակասեալ
ի
բուն
հին
հայախօսութենէ,
չո
աբրիելի,
զիա՞րդ
համբերեցից
այսմ:
Այժմ
նպատակ
{գրութեանս}
է
այս.
ի
բազմաց
հետէ
շարադրեալ
եմ
"
զՄարդեղութիւ
իր
եւ
յայտնել
զայն
ամենայն,
զոր
յառաջնում
նուագի
{գրութեանս}
գրեալ
էի,
եւ
եթէ
ձերդ
եղբայրութիւնն
ո՛չ
ստացեալ
յրութիւնն
ո՛չ
ստացեալ
իցէ
զայն,
յայնժամ
ըստ
այսմ
{գրութեանս}
յայտնել:
Այն
"
Մարդեղութիւն
Քրիստոսի
",
զոր
ր
յղեաց
առ
պ.
Հագն,
պաշտօնական
գրութեանբ։
Ի
{գրութեանս}
յայս,
օրէնսգէտն
այն,
զեկուցեալ
պ.
Հագին
զգալստ
տակն
հանգուցեալ
Տիկնոջ
Կատարինեայ
Խօջամալ:
՚Ի
{գրութեանս}
՚ի
սկզբան
թղթոյս
յիշելոյ
պատմեալ
զվիճակէ
հրիտակն
մանաւանդ
զի
ստորագրութիւնք
նորին,
որպէս
երեւի
ի
{գրութեանց}
նորին
վեհափառութեան,
չէին
իսկ
եւ
ըստ
իմոյ
մականո
տալ
մեր
ընդդիմախօսներին
նաեւ
նոցա
անոճ
եւ
խեղճուկ
{գրութեանց}
մէջ,
երբ
նոքա
թարգմանում
էին
մի
որպիսի
եւ
իցէ
ֆր
նչպէս
գրութիւն։
Միեւնոյն
ուժն
ունի,
եթէ
ասենք
"իմ
{գրութեանց}
մէջ
կամ
իմ
գրուածքի
մէջ"։
Պարզ
է,
թէ
այս
ընդունել
ւ
Եղիայեան
եւ
չորրորդ
Սարգսի
Ծատուրեան:
Ի
{գրութենէ}
եղբօր,
հանգուցեալ
կտակարար
տիկնոջ,
հանգուցեալ
Է
է
ձեզ
՚ի
կտակէ
հանգուցեալ
Մասեհի
Բաբաջանեան
եւ
ի
{գրութենէ}
իմմէ,
թէ
նա
հանգուցեալն
թողեալ
է
զերկուս
այլ
եւս
րութեան
չէր
այլ
ինչ
միայն
բեւեռել
յիմ
վերայ
զայդ
{գրութիւն},
միթէ
չգիտէ՞ր,
թե
Միքայէլ
դպիր
ի
քաղաքիս
բաց
յի
Ձեզ,
ո՛
աստուածընտիր
Հայրապետ,
նախ,
զորդիական
{գրութիւն}
վերասաց
պատգամաւորացն,
որով
յայտնեն
տէրութեանդ
զ
պահելոյ
յանպարտութեանց,
քանզի
ընկալեալ
զխաբէական
{գրութիւն}
Այվազովսքւոյ
առանց
ամ[ենայն]
հիման
եւ
ուշադիր
լին
սեմափայլ
մինիստրն
Անգլիոյ
պ.
Ջոն
Ռօսսըլըն
առ
այս
{գրութիւն}
դեսպանին
Ռուսսիոյ,
յետ
գրագրութեան
իւրոյ,
ընդ
ն
ի
յանձնել
ինձ,
ըստ
օրինադրեալ
կերպին:
Առ
այս
{գրութիւն}
օրէնսգիտին,
պ.
Հագն
ցարդ
ոչ
ետ
պատասխանի
ինչ.
գրելիքս
յառաջ
խաղամ
ի
պատմութեանս:
Առ
ձեզ
է
{գրութիւն}
իմ՝
նախկին
՚ի
Կալկաթայէ,
կալարուք
զայն
եւ
ընթեր
place-ի
դեսպանատունն
Ռուսսիոյ
ի
Լոնդոն:
№
1.
{Գրութիւն}
պ.
Յ.
Գ.
Աբգար
՚ի
15/27
հունիսի,
որով
առաքէ
զ
3
առաջիկայ
Հուլիսի:
(Ըստ
նոր
տոմարի):
2.
{Գրութիւն}
Վառվառ
տիկնոջն
Յովհանջան
Էլիազ
՚ի
նոյն
թուականէ
ե
ն
Էլիազ
՚ի
նոյն
թուականէ
եւ
՚ի
նոյն
միտս:
3.
{Գրութիւն}
օրէնսգ[էտ]ին
Բայլ
ի
15/27
թուականէ
ամսոյս,
որով
որին
-
Հագ,
՚ի
մասին
կայիցն
Բաբաջանեանի:
4.
{Գրութիւն}
գլխաւոր
Ադմինիստրադորին
Հագ
՚ի
14/26
է
ամսոյն
յու
է
իւրմէ
ունի
վերստին
գրել
առ
պարոն
Բայլն:
5.
{Գրութիւն}
տէր
Յովհաննես
Ա.
քահանայի
Խալիբեան
՚ի
17/29էն
յո
59
ամի
առ
Թադթէոս
եպիսկոպոս
Բեկնազարեանց:
7.
{Գրութիւն}
օրէնսգէտ
Պայլին
՚ի
1էն
Օգոստոսի
(ըստ
նոր
տումար
գործոյն
Եկատարինայ
Խօջամալեան
300
ռուփի:
9.
{Գրութիւն}
պ.
Պայլի
յ3էն
Օգոստ.,
որով
կոչէ
զիս
յատեան:
ի
յ3էն
Օգոստ.,
որով
կոչէ
զիս
յատեան:
10.
{Գրութիւն}
պ.
Պայլի
ի
16էն
Օգոստ.,
որով
առաքէ
զսպեալ
օրին
Կատարինէ
Խօջամալեան
բողոքոյ
եւ
գործոյն:
13.
{Գրութիւն}
օրէնսգէտ
Պալի
ի
1628էն
Օգոստ.
1861,
որով
պահանջ
արեան
համախոհ
մը
կ՚ելնէ
հռովմէականութեան
հրաւիրող
{գրութիւն}
մը
կը
հրատարակէ
եւ
պոչը
նեղի
մտած
ատենը,
"
ես
Հռ
ովմէական
Հայերը
հռովմէականութեան
հրաւիրող
ծաղրալի
{գրութիւն}
մը
կատակէն
ուրիշ
ի՞նչ
բանի
արժան
էր:
Մխիթարեան
հ
ն
են
եւ
վերացական
նշանակութիւն
են
ստանում,
ինչպէս
{գրութիւն}
։
Միեւնոյն
ուժն
ունի,
եթէ
ասենք
"իմ
գրութեանց
մէջ
օսքերը
չեմ
ասում
ես
այն
պատճառով,
որ
արգելեմ
ձեր
{գրութիւնը}
։
Ամենեւին
ո՛չ,
դուք
կարող
էք
գրել
իմ
մասին
ում
դիմի
բնաւորութիւնը,
մերժում
ենք
եւ
ծածուկ
նամակի
{գրութիւնը}
կամ
գոյութիւնը:
Ազգի
եւ
ազգային
եկեղեցու
անո
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
**
*
Մեր
{գրութիւնը}
ընդհատուեցաւ
մի
պարոնի
ներս
մտանելով
մեր
սենեակը
։
Իրաւ
որ,
կենդանի
խօսքը
աւելի
ճապաղ
է,
քան
թէ
{գրութիւնը},
որ
աւելի
քիչ
խօսքով
իմացնում
է
նոյն
գաղափարը։
ց
փիլիսոփայութեան
յառաջաբանութեան
մէջ):
Այս
{գրութիւնից}
պարզ
երեւում
է,
որ
փիլիսոփայութիւնը
իջնելով
իր
լ
նալն
իւր
մատուցեալ
է
նորին
վեհափառութեան
զքանի
մի
{գրութիւնս}
յանուն
իւր
գրեցեալս,
որպէս
թէ
յինէն
առ
ինքն
գրեց
ր
իսկ
զնա՝
անհրաժեշտ
հարկի
ենթակայանայր
զայնոսիկ
{գրութիւնս}
իւր
զոր
այժմ
ուրանայ
ուղղել
շեշտակի
առ
կառավարութ
րպիւ
մատուցեալ
ի
նորին
վեհափառութեան
զայն
ամենայն
{գրութիւնս},
որոց
վասն
կոչիմս
այժմ
յէջմիածին
վասն
տալոյ
զպատ
ծութիւնս
չարագործաց,
թէ
Բարսեղ
քահանայն
զայդոսիկ
{գրութիւնս}
ուստի՞
եւ
յումմէ՞
իցէ
ստացեալ
եւ
որո՞վք
ստուգեալ
լոյ
զնորին
կաթոլիկութիւն:
Երկրորդ՝
զայն
ամենայն
{գրութիւնս},
զորոց
նորին
վեհափառութիւնն
բարեհաճեալ
է
յիշել,
հաբար
թելադրել
զՀոգեւոր
Ատեանն
տեղւոյդ
պահպանել
ի
{գրութիւնս}
իւր
զսահմանեալ
եղանակն
թղթակցութեան՝
խոյս
տալով
քննութիւն
ի
վերայ
Բարսեղ
քահանային,
թէ՝
այդոքիկ
{գրութիւնք}
յումմէ՞
արդեօք
ստացաւ
եւ
ե՞րբ,
եւ
ուստի՞
ստուգե
Բայց
որովհետեւ
ըստ
ամենայնի
անծանոթ
էին
յինէն
այդ
{գրութիւնք},
մանաւանդ
զի
ստորագրութիւնք
նորին,
որպէս
երեւի
ցիալիստ,
կարմիր
հասարապետական,
Ժ.
Ժ.
Ռուսսօյի
{գրութիւնքը}
ընդունող
եւ
այլն,
եւ
այլն,
եւ
այլն
ածականների
վ
գիրք
թարգմանելու
ժամանակ,
պարտակա՛ն
է
նորա
բոլոր
{գրութիւնքը}
համեմատել
գիտութեան
այն
վիճակի
հետ,
ինչ
վիճակում
րագրութեանց,
որով
եւ
յայտնեցան
այդօրինակ
անկանոն
{գրութիւնքն},
եւ
ո՛չ
զայլ
ոք,
վասն
զի
եթէ
չէր
ինքն
հեղինակ
նք
թղթի
վրայ,
ինչպէս
մեր
սքանչելի
ընդդիմախօսների
{գրութիւնքն}
են,
որոնք,
համարձակւում
ենք
կարծել,
հազիւ
թէ
ի
ժողովն
էլ
իր
հերթին
1863
թվի
հունվարի
15-ին
N
516
{գրությամբ}
ուղարկել
է
Արդարադատության
մինիստրություն:
Ու
ստացա
գրաքննչության
սույն
սեպտեմբերի
19-ի
N:
704
{գրության}
հետ:
Ընդ
սմին
պարտք
եմ
համարում
տեղեկացնել,
ար
հենց
նամակս
սկսեցի
ծխափողից,
որը
սույն
նամակի
{գրության}
ամենաէական
դրդապատճառն
է:
Եվ
այսպես,
չմոռանաս
ծ
բոլորովին
ի
հայախօսութեանց
այլոց
հայկաբանից,
ոճ
{գրությանն}
ստրկացեալ
յունական
բաղդասութեան:
Ղազար
Փարպե
ուրգ,
որ
6
օրի
ճանապարհ
է
այժմ:
Ներեցեք
շտապ
{գրությանս},
փոստի
ժամանակը
անցնում
էր,
եւ
ես
հազիվ
կարողաց
գործ
դնել:
Դարձյալ
աղաչում
եմ
ներել
այս
աղճատ
{գրությանս},
ժամանակը
շատ
կարճ
էր:
Միամի՛տ
լինիք,
որ
կաթող
զի
ես
վերանայեմ
ռնգեղջյուրի
պատմությանը
վերաբերող
{գրությունը}:
Այս
բոլոր
հարցերին
ես
մի
պատասխան
ունեմ
-
այն
ո
Մ.
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ
ԳՐԱԾ
ՆԱՄԱԿՆԵՐԸ
ԵՎ
{ԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ}
1846
-1866
1846
1.
ՏԻՐԱՑՈՒ
ՍԱՐԳՍԻՆ
ՊԱՏՈՒԱՐ
ննեսին,
գրկում
եմ:
Երեւի
ռնգեղջյուրի
վերաբերյալ
{գրություններն}
արդեն
ընթացքի
մեջ
են.
այս
մասին
կասես
տեսակցությ
լորութեան
հասանելով,
որ
եթէ
"
Հիւսիսափայլի
"
մէջ
{գրուի},
թէ
Աստուած
կայ,
նոքա
պատրաստ
են
եւ
այդ
ուրանալ
.
-
Ազատութեա՞ն
դու
զինուոր
Կամիս
{գրուիլ}
այս
օրից:
Ո՛հ,
փշոտ
է
ճանապարհդ,
Քեզ
շատ
փորձա
ատագիրը
վերեւից.
"
Ազատութեա՞ն
դու
զինուոր
Կամիս
{գրուիլ}
այս
օրից:
Ո՛հ,
փշոտ
է
ճանապարհդ,
Քեզ
շատ
փորձա
շտպանելու,
այլ
կ՚ուզեմ,
որ
Ձեր
Յիշատակարանի
մէջ
{գրուին}:
Ես
կը
ցանկանայի,
որ
ամեն
հոգեւորականք,
որ
որա
կեանքը,
գործերը
եւ
ուրիշ
յանգամանքը,
որ
եթէ
{գրուին},
մի
հատ
գիրք
կը
բաղկացնեն:
Սա
թէպէտ
այս
պաշտօն
ինչ
որ
գրել
էիր,
կարդալով
իմացա:
Ահա
պատասխանն
{գրում}
եմ,
որ
ինձի
համար
միամիտ
լինիք
եւ
այնպես
յիմար
հ
կը
եւ
այսօր,
որ
ամսույս
10
է,
ահա
առաջին
պոչտով
{գրում}
եմ
քո
ամեն
մի
խոսքիդ
պատասխանը:
Առաջինը
ինձի
այր,
հետո
Մոսկովից
եկողների
խոսքին
նայելով,
ինձ
{գրում}
եք
այդպիսի
վշտացուցիչ
նամակ.
երեւի
ձեր
սերի
ուժը
ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ,
ԱՐԳՈ
ԲԱՐԵԿԱՄ
Առաջին
նամակը,
որ
{գրում}
եմ
Ձեզ,
մանավանդ
առաջին
անգամ
ծանոթանալուց
հետո
:
Չնայելով
այս
անհարմարության
վերա,
ես
բաց
սրտով
{գրում}
եմ
Ձեզ
այս
նամակը,
առանց
սուտ
քաղաքավարություննե
ոտրելու
է
այդ:
Առայժմ
ներե
եղբայր,
որ
երկար
չեմ
{գրում},
թեեւ
հարկավորություն
եւս
չկար
գրելու,
այսինքն
ւն
կլինի
եւ
կբարվոքե
իմ
աղավաղյալ
վիճակը:
Ես
{գրում}
եմ
Ձեզ
որպես
բարեկամի,
առանց
թագուցանելու,
որպե
անց
մեր
վերա,
եւ
սոքա
մի
անտեղի
նամակով
սպառնանք
{գրում}
են
մեզ,
հայտնելով
մեր
օրագիրը,
թե
մենք
ազգը
մոլ
ԻՆ
ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ
ԲԱՐԵԿԱՄ,
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ,
Ահա
{գրում}
եմ
Ձեզ
երրորդ
նամակս,
որ
խոստացել
էի
առաջին
նամա
նձ
չես
մոռանում,
ինչպես
ես
եւս
չեմ
մոռանում:
{Գրում}
ես,
թե
իմանալով
իմ
դրությունը
ցավել
եք
եւ
մի
փոք
փոխանքն
էին,
ոտքի
տակ
դնելու:
Մեք
այս
բաները
{գրում}
ենք
որպես
լոկ
քաղաքացի
եւ
որպես
լոկ
ազգի
օգտին
ցա
երում,
Աստվածաշունչի
վերաբերյալ
խոսքերի
պատճառով
{գրում}
եմ
մի
հոդված,
քննելով
մեր
Աստվածաշունչի
թերությո
քեզ
դարձյալ
եւ
պատասխան
եւս
կպահանջեմ,
բայց
այժմ
{գրում}
եմ
միայն,
որ
դու
իմանաս
թե
ես
ողջամբ
մտա
Կալկաթա
56
թվականին:
Զգուշացի՛ր,
եղբայր,
այս
տողերը
ես
{գրում}
եմ
ամենայն
լրջությամբ:
Վերջապես,
դու
պիտի
հասկա
իս
եւ
մեջքիս
վրա,
դրա
համար
յուրաքանչյուր
նամակս
{գրում}
եմ
տարբեր
ընդմիջումներով,
որոնց
մեջ,
անկասկած,
ած
եմ
եւ
բոլորովին
ոչինչ
չեմ
հասկանում:
Նամակում
{գրում}
եք,
որ
"
ռնգեղջյուրի
վիճակի
մասին
կհաղորդեք
ինձ
Նրանց
թվարկումը
քո
նամակում
շարժեց
իմ
ժպիտը.
դու
{գրում}
ես՝
"
քո
բարեկամները՝
ե՛ւ
կանայք
եւ
աղջիկները
ե
ներիս՝
առանց
բացառության:
Անանիային
ողջույն
չեմ
{գրում},
որովհետեւ
նա
"
քաղցրախոսություն
"
չի
սիրում.
մ
ով
լի
երեկվա
թվակիր
նամակդ
ստացա
երեկոյան,
այսօր
{գրում}
եմ
պատասխանը,
որ
դու,
հավանորեն,
կստանաս
վաղը
հաղորդիր
ինձ:
Հուսով
եմ,
որ
դու
տնեցոց
հաճախ
ես
{գրում}
եւ
հետեւաբար,
իմ
եւ
քո
առողջության
մասին
մերոնք
որոշ
նորություններ
գրի
(քանի
որ
դու
ռուսերեն
չես
{գրում}
)
Մոսկվայի
մեզ
ծանոթ
միջավայրից:
Ճիշտ
է,
նա
մեծ
ր
նա
նույնպես
առողջացել
է,
քանի
որ
դու
ոչինչ
չես
{գրում},
տա՛
աստված:
Եղբորս
թախիծը
շատ
բնական
է.
ց
զիջող
ուժով:
Ի՞նչ
է,
Հովհաննես
եղբայրս
ոչինչ
չի
{գրում}.
վաղուց
է,
ես
նրա
նամակները
չեմ
կարդացել,
ախր
ց
է,
ես
նրա
նամակները
չեմ
կարդացել,
ախր
նա
առաջ
{գրում}
էր:
Անանիա,
այնուամենայնիվ
սպասում
եմ
Տոբոզոյին
Միշել
Հավելում.
Մի
կտոր
թուղթ
եւս
գտնելով,
{գրում}
եմ
այն
բաների
մասին,
ինչի
մասին,
որ
մոռացել
էի
ւնակում
է
ոմն
Մադաթյանի
անպետք
ոտանավորները,
որը
{գրում}
է
"
Սեյադ
"
կեղծանունով:
Այս
հանգամանքն
էլ
հենց
գրքեր
եւ
բառարաններ,
բայց
այդ
մասին
ես
այժմ
չեմ
{գրում},
որովհետեւ,
թերեւս
քեզ
հաջողվի
երաշխավորությամբ
դիպա
եւ
շատախոսեցի,
մոռանալով,
որ
քեզ
նամակ
եմ
{գրում},
այլ
ոչ
դիսերտացիա:
Շնորհակալ
եմ
Մարիա
Աֆանա
րվում,
հետեւապես
այնտեղից
չի
կարելի,
թեկուզ
դու
{գրում}
ես,
որ
այնտեղ
գուցե
կգտնես:
Անանիային
նամակ
գրե
յութերն
ինձ
մոտ
դեռեւս
բաժան-բաժան
են,
որովհետեւ
{գրում}
եմ
յուրաքանչյուր
թեզի
մասին
առանձին:
Այստեղ
այդ
օգնում.
այս
ավելի
ճիշտ
է
թվում:
Սրա
մասին
ես
{գրում}
եմ
միանգամայն
լուրջ
եւ
թող
Անանիան
առանց
կատակի
զ
տկանյանին
վաղուց
խոստացած
լրագիրը,
որի
մասին
դու
{գրում}
ես:
Շատ
ուրախ
եմ
Րեստենի
վերաբերյալ:
Խնդրում
եմ
րին
վերաբերող
գործին:
Սիրելի
եղբայր,
դու
ինձ
{գրում}
ես,
որ
քեզ
մոտ
է
եղել
ավագերեց
հայր
Մատթեոսի
հետ
կամ
ընթերցանությամբ,
կամ
թե
այս
կամ
այն
բանն
եմ
{գրում}:
Հաղորդիր
իմ
հարգանքը
կնոջդ,
իմ
ամենասիրելի
ում
`
գժտվել
ինձ
հետ:
Վերջին
նամակում
դու
ինձ
{գրում}
էիր
իմ
ժառանգական
իրավունքների
մասին.
շնորհակալ
աները
ճարելու
աշխատելով,
ահա
այսօր
առաջին
նամակը
{գրում}
եմ
Ձեզ
եւ...
Այս
քաղաքի
մասին
լավ
բան
չունի
աստված,
որ
չունիմ
ուժ
եւ
զորություն:
Այս
տողերը
{գրում}
եմ,
բայց
կուրծքս
եւ
թիկունքս
ցավից
խեղդում
են,
մար
թե
որ
երկարելու
լինի,
միեւնույն
է
գրեթե:
{Գրում}
ես,
թե
անպատճառ
միտք
ունիս
գալու
ինձ
տեսության,
ւ,
այն
ժամանակ
հրամեցեք,
ինձ
այստեղ
կգտնեք:
{Գրում}
եք,
որ
գրեմ
սրտիս
ուզածը
ու
բերեք,
շատ
շնորհակա
ղիկոսը,
քսան
անգամ
գրելով
ու
ճեղքելով,
վերջապէս
{գրում}
էր,
նոյն
կոնդակը
Մանդինեանց
Տէր
Ստեփանոսը
մատեան
ւմ
տանդ
եւ
ամենայն
օրում
պատահած
կամ
լսած
անցքերդ
{գրում}
ես
այնտեղ,
մանաւանդ
եթէ
մի
արժանի
ուշադրութեան
բ
պիտոյ
է
գլխաւոր
աշխատակից
լինի
Պ.
Հրատարակողին,
{գրում}
եմ
ձեզ
այս
նամակը
այն
խորհրդով,
որ
դուք
մի
նամակ
ւնով։
Խնդրեմ
կարդացէք
Ղազար
Փարպեցու
նամակը,
որ
{գրում}
է
Մամիկոնեանց
տիրոջ
Վահանին
(տպած
Մոսկուա,
1853
ական
կերպով,
այլ
գլխիվայր։
Մոմի
վերայ
մի
տեղում
{գրում}
էր
ասեղով
եւ
շատ
աննշմարելի
այս
բառը
"
ելդըրըմ
"
րհրդածութենով
պարապուած
է
միտքս
այս
րոպէիս,
մինչ
{գրում}
եմ
Յիշատակարանիս
այս
տողերը,
Մայիսի
30-ին:
շտ
կերակուր
է
տալիս
իմ
Յիշատակարանին:
Անցեալները
{գրում}
էր
մի
պարոնի
տեսութիւնը՝
առանց
ծոցից
արծաթ
դուրս
պարտքերը
հատուցանելու
մասին:
"
Մի
պարոն,
-
{գրում}
էր
նա,
-
որ
պարտական
էր
մնացած
մի
կառավարութեան
ծ
վնասի,
որ
դուրս
էր
բերում
հետեւեալ
կերպով:
Նա
{գրում}
է
իւր
բողոքի
մէջ,
թէ
իւր
կայքը,
այսքան
արժելով
թաղուած
հորթի
մէջ։
Ես
ինքս
չեմ
հասկանում,
միայն
{գրում}
եմ
այն,
ինչ
որ
կայ
շինականների
մէջ
եւ
ինչ
որ
նոց
արտութեան
քարոզիչների
լեզուն,
որով
խօսում
են
կամ
{գրում}
են,
անպիտան
է
եւ
անհասկանալի
",
բայց
ամենայն
մա
,
կատաղեցէք
եւ
փրփրացէք,
եւ
ձեր
պարսաւները,
որ
{գրում}
էք,
որքան
առանց
լոգիկայի
գրէք,
այնքան
փառք
ու
պ
ն
արժանաւորութիւն
եւ
այլն"։
Պ.
Իսահակեանցը
{գրում}
է.
"
Պարո՛ն,
խելացի
եւ
գիտուն
մարդը
կը
դատէ
իւր
ԻԷԼ,
Ինձ
վաղուց
յայտնի
է,
որ
Յիշատակարան
ես
{գրում}
եւ
կը
ցանկանայիր
իմանալ,
որեւիցէ
անսովոր
բան:
Ա
ս
չէ՞:
-
Ինչպէ՞ս:
-
Ինչ
որ
1858-ի
մասին
{գրում}
է,
նոյն
բանը
գրում
է
եւ
1870
թուականի
համար,
որ
ս:
-
Ինչ
որ
1858-ի
մասին
գրում
է,
նոյն
բանը
{գրում}
է
եւ
1870
թուականի
համար,
որովհետեւ
ընդ
ամենն
12
ն՝
առանց
զզուելու
եւ
յետ
քարշուելու:
Անցեալները
{գրում}
է
ինձ
մի
այսպիսի
նամակ.
"
Պարոն
Կոմս
Էմմանու
թեան
տխուր
պատճառը,
ստացայ
ամսուս
14-ին,
եւ
ահա
{գրում}
եմ
պատասխանը՝
առանց
գիտելու,
թէ
ուր
էիր
այժմ,
ւլութիւնը,
դեռ
նուիրաբերութեան
մէջ
գրքի
ճակատում
{գրում}
է.
"
Զի
եթէ
ի
սակաւատառ
հնամաշ
դրամոց
եւ
ի
կեղակ
ւ
աշակերտք
զՀայերէն
եւ
զՌուսերէն"։
Հեղինակը
{գրում}
է
այս
խօսքերը,
մինչդեռ
բոլոր
Նախիջեւանը
գանգատու
րաբերձ,
այլ
բարեկարգութիւն
ի
նմին
եւ
ոչինչ
",
-
{գրում}
էր
քսան
տարի
յառաջ
մի
ուսումնական
ազգային,
որ,
պագրապետին,
թէ
նամակ
են
ստացած
Հնդկաստանից,
որով
{գրում}
էին,
թէ
ամօթ
է
վերապատուելի
թարգմանիչներին
բան
տ
մէջ:
"...
Վերջապէս
առինք
ու
կարդացինք
",
-
{գրում}
է
հեղինակը
("
Ընդունելութիւն
Ընծայի
",
երես
123
ատում
է
այս
բանը
եւ
վնասի
ճանապարհը
փակելու
համար
{գրում}
է
Բէգզադէին
նոր
ապրանք
ուղարկել:
Բէգզադէն,
սկզբ
ով,
վերջապէս
բոլորովին
լուռ
է
մնում:
Երիտասարդը
{գրում}
է,
աղաղակում
է
տարիներով,
բայց
լսող
չկայ։
Գրու
րում
է,
աղաղակում
է
տարիներով,
բայց
լսող
չկայ։
{Գրում}
է
նա
եւ
շատ
անգամ,
եթէ
չէ
կամենում
Բէգզադէն
նոր
էգզադէի
խանութի
մէջ
ծառայելու
համար:
Գործակատարը
{գրում}
է,
եւ
պատանին
յայտնւում
է
Նիժնիյ-Նովգորոդի
վաճառ
սն
օրագրութենից,
ուր
ամենայն
օր
թուով
եւ
համարով
{գրում}
եմ
տեսածս
եւ
լսածս:
Բայց
հերիք
է
առ
այժմ,
շ
ի
ֆանատիկոսութեան
մասին:
"
Քահանայի
մինը,
-
{գրում}
էր
բարեկամս,
-
չգիտեմ՝
ինչ
կերպով
ստանում
է
եղա
նի
եղած
Հայ
բանասէրը
մինչ
սորանից
քանի
տարի
յառաջ
{գրում}
էր
հետեւեալ
տողերը՝
նուիրուած
Արամ
նահապետի
սուր
,
քան
թէ
համոզեց:
Դու
իմ
առաջարկութենների
ընդդէմ
{գրում}
ես
ինձ,
թէ
անհնար
է
այժմ
գլուխ
բերել
իմ
խնդրած
բ
լինի
մի
շինովի
անուն,
ըստ
որում,
նամակի
մէջ
չէր
{գրում}
ամսաթիւը
կամ
քաղաքի
տեղը:
Նամակի
պահարանի
վերայ
ց
պատրիարքների
փոփոխութիւնքը:
§1.
Մեզ
{գրում}
են,
թէ
ինչո՞ւ
համար
լուռ
մնացինք՝
կարդալով
Տէր-
ողի
եւ
թէ՛
նորա
գործակիցների
վերայ:
§2.
Մեզ
{գրում}
են,
թէ
ի՛նչ
պատճառով
մինչեւ
այժմ
մի
քանի
բառ
չխօ
իւթ
կար
այնտեղ
Յիշատակարանիս
համար:
§3.
Մեզ
{գրում}
են,
թէ
ո՛ր
զանցառութեան
պատճառով
չմերժեցինք
լուր
ինք
մեր
երկարատեւ
լռութեան
պատճառը:
§4.
Մեզ
{գրում}
են,
թէ
ինչո՛ւ
համար
Յիշատակարանս
կամ
"
Հիւսիսափա
այց
մեք
կարող
չէինք
յարգել
մի
մարդ,
որ
պարսաւ
էր
{գրում}
փոխանակ
կրիտիկայի
եւ
մի
գործ
քննելու
տեղ,
անդուռ
բնատառը,
դարաւոր
ժամանակներից
սկսած,
գլխիվայր
է
{գրում}
ազգը,
եւ
այդ
հերոստրատեան
պարծանքը
ուխտադրուժներ
ծ
է
ամենայն
արժէքից:
Դարձեալ
Պ.
Խուդաբաշեւը
{գրում}
է.
"
Թէեւ
կարելի
էր,
յետոյ,
մօտից
ճանաչելով
ճշ
խօսում,
հայկաբա՞ն
է
միթէ։
Կամ
նա,
որ
չափածոյ
է
{գրում},
բանաստե՞ղծ
է։
"
Սաւուղն
է՞լ
մարգարէների
հաշւու
թայ
8-ին:
9-ին
նամակ
ստացայ
եւ
Բոկլի
գիրքը,
ուր
{գրում}
են,
թէ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
10-ին,
այսինքն
վ
ն
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրից,
հանդերձ
մրգօք:
{Գրում}
են,
թէ
մերոնք
ողջով
առողջ
են.
փառք
Աստծոյ:
Ես
ւ,
կէսօրից
մինչեւ
երեկոյ
ժամը
10,
որ
այս
տողերս
{գրում}
եմ,
հանգիստ
եմ:
Այս
րոպէիս
նամակ
ստացայ
եղբօրից
եց
1
ֆունտ
թաբակ
եւ
օրգանական
քիմիայ
Մենդելեեւի.
{գրում}
է,
թէ
10-ի
նամակը
չէ
ստացել,
այլեւ
յայտնում
է,
նից
նամակ
է
ստացել,
ուր
մեր
ծնողաց
մասին
լաւ
չեն
{գրում},
այս
շատ
խուլ
լուրը
ինձ
ստիպում
է
մի
անբախտութիւ
ն:
5-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
նոյն
օրից,
որով
{գրում}
է
`
ա)
նամակս
մինչեւ
այժմ
չստանալը,
բ)
Բերբ[ե
ին
ընդունեցի
երկրորդ
բաղանիսը
եւ
111/2
ժամին,
որ
{գրում}
եմ
այս,
գրեթէ
հանգիստ
եմ,
թէեւ
տկարութիւնս
տակա
ամ
փոքր
նեղութիւն
ունէի,
բայց
չորրորդ
ժամին,
որ
{գրում}
եմ
այս,
գրեթէ
բոլորովին
հանգիստ
եմ,
տկարութիւնս
կը:
Երեւակի
վերոյգրեալ
տետրակը
մեզ
ուղարկողը
{գրում}
էր,
թէ
Պոլիս
ամէն
տեսակ
մարդերից
ցուրտ
ընդունելո
րգիսը
իւր
պաշտօնից
ձգելու
համար,
պ.
Այվազովսքին
{գրում}
է
Աբբային
լրտեսական
նամակներ:
-
Այդ
նամակներ
ի
"
հրատարակողի
եւ
իմ
յանցանքները,
որ
լսում
էի,
{գրում}
եմ
այստեղ,
որ
յետոյ
մի
քանի
խօսք
ասեմ
դոցա
մասին
մինչ
մենք,
հարազատ
մնալով
մայրենի
լեզուի
ոգուն,
{գրում}
էինք
կամ
"
ես
ընդունում
եմ
ձեր
կարծիքը
",
կամ
"
ք
մարդուն,
իսկ
անշունչ
առարկաների
վերաբերութեամբ
{գրում}
էինք
արժանի
հարցասիրութեան,
"
Հիւսիսափայլը
"
գեր
ուածը,
այսքան
միայն
հասկանան,
թէ
ինչ
որ
իւրեանք
{գրում}
են
այն
դիտաւորութեամբ,
որ
Հայոց
ազգը
իւրեանց
գրա
առանձնական
մարդիկ
կային
հայոց
մեջ
Ռուսաստանում,
-
{գրում}
է
պ.
Նազարյանցը,
-
չեն
ոչ
եկեղեցի
եւ
ոչ
ազգ,
եկ
մ
այն
հեղինակութեան:
Իրաւունք
ունէր
Դեկարտը
մինչ
{գրում}
էր,
թէ
"
ես
սկսելով
քննել,
առաջին
գործս
այն
արի
рание
сочинений
Гран[овского],
т.
2,
стр.
276
[
{գրում}
է].
"
Այսպէս
է
սովորական
եւ
ըստ
մեծի
մասին
ա
յն
քի՛չ
խօսքերից,
որ
Կորնթացոց
առաջին
թղթումն
է
{գրում},
թէ
ինչի՞
բնաւ
պոռնկութեան
անունը
կայ
ձեր
մէջ,
տիր
անօթը՝
Պաւղոսը,
Եփեսոսի
մէջ
հաւատացեալներին
{գրում}
էր՝
աղաչելով,
թէ.
"
Աղօ՛թք
արէք
եւ
իմ
համար,
.
մանաւանդ,
որ
մեր
ժամանակագիրքը
ինքնուրոյնաբար
{գրում}
են
միայն
այն
բանը,
որ
եղել
է
իրենց
օրով,
կամ
մօ
զա՛տ
են
չկարդալ.
մենք
հասարակ
ժողովրդի
համար
ենք
{գրում}
։
§
39.
"
Եթէ
զիս
հալածեցին
ապա
եւ
զձեզ
հալած
ւ
վեվ
է
աւելանում,
ե՛ւ
եչը
փոխւում
է
ինի.
ինչպէս՝
{գրում}
եմ-գրվում
եմ,
գրել-գրվիլ։
Պ.
Պռօշեանցը
որպէս
կրաւ
ր
կրաւորականի
անցեալ
ընդունելութիւնն
էլ
շատ
անգամ
{գրում}
են
ու
մասնիկով.
ինչպէս,
գրված
ասելու
տեղ
ասում
են
պեցին
իր
Պատմութեան
մէջ,
բերելով
այս
վկայութիւնը,
{գրում}
է
"նզովեալ
լինել")
(եր.
89)
բնիկ
հայկական
ոճ
չէ,
ռնալով
դէպի
իւր
վէզիր
Բէհեղզեբուղը,
-
ի՛նչ
տեսակ
{գրում}
են
դոքա
այժմ.
կարդայ
ինչպէս
կամիս,
սկզբից
դէպի
ելուցը
բոլորովին
դողդոջուն
գլխով
ու
ձեռքով
մի
բան
{գրում}
էր
ծունկի
վերայ
մի
տետրակի
մէջ:
Սատանան
չնկ
ից,
աչքը
ձգեց
նորա
վերայ
եւ
տեսաւ,
որ
գուճ
եկած
{գրում}
է
այնպէս
դողդողալով
եւ
բոլոր
մարմնով
թռչոտելով,
նէր
կային,
որոնց
վերայ
պիտոյ
է
խօսել:
-
Դու
{գրում}
էիր,
թէ
պիտոյ
է
խորհուրդ
կատարել,
ովի՛ն
հրաւիրե
ոյնպէս,
ազգային
է
բանաստեղծը,
եթէ
երգում
էր
կամ
{գրում}
էր
մի
այնպիսի
բան,
որ
անմիջական
յարակցութիւն
ուն
ի
արկղից
բարակ
եւ
կապտագոյն
թուղթ,
առեց
գրիչը
եւ
{գրում}
էր:
Երկու
անգամ
հարկադրուեցաւ
խեղճ
Մանուշակը
թու
մէջ
առանց
իւրեանց
անձը
վտանգի
տակ
ձգելու,
իսկոյն
{գրում}
են
մի
ճանապարհաթուղթ,
եւ
կնքելով
նորան
Խանի
կնիք
էր
իւր
ազգը
իմացական
մասին։
"
Թող
Աստուած
տայ,
-
{գրում}
է
նա
իւր
նամակների
մինի
մէջ,
-
որ
ես
կարողանայի
մ
ից,
պատճառ
տուեցին
նորան
գնալ
այնտեղ,
որովհետեւ
{գրում}
էին
նորան
աշակերտքը,
թէ
այնտեղի
իշխանքը
պատրաստ
իլը
իրենց
մեծ
պարծանք
կը
համարէին"։
Այս
խօսքերը
{գրում}
է
մի
այնպիսի
մարդ,
որ
երեսուն
երկու
տարի
անդամ
է
ոսքը
եւ
եպիսկոպոսքը
անդադար
հպատակութեան
թղթեր
են
{գրում}
Հռովմի
պապին։
Խօսելով
այս
բաները՝
չէ
պիտոյ
մոռա
ւթիւնը։
Հայր
Միքայէլ
Չամչեանի
նամակը),
որ
{գրում}
էր
հայր
Մկրտիչ
Աւգերեանին
եւ
հայր
Իգնատիոս
Փափազե
ին։
Ահա
գերապատիւ
Չամչեանը
եւ
նորա
գործերը.
{գրում}
է
Վահան
հաւատոյ
գիրքը
Հայոց
եկեղեցու
իրաւունքը,
յդ
ընկերութեան
մէջ,
եւ
այդ
միջոցին
փոյթ
չէ,
եթէ
{գրում}
են
եւ
տպում
են,
թէ
Հայոց
եկեղեցին
հերետիկոսական
նց
չմերայինքը
են
Կոլլեգիացիք։
Երկիւղ
է
{գրում},
որ
միգուցէ
եւ
Մխիթարեանց
մէջ
լինին
Կոլլեգիացոց
հ
Այս
շատ
նշանաւոր
պատասխան
է,
վասն
որոյ
դուրս
եմ
{գրում}
այստեղ
բառ
առ
բառ։
"
Թող
Պասկիէ
շաղփաղփէ
այնքան
,
ինչպէս
որ
խօսում
են
եւ
խօսել
այնպէս,
ինչպէս
որ
{գրում}
են"։
Այդ
առածը,
որ
նա
անդադար
գործ
է
ածում
իւր
։
Նա,
փոխանակ
գրելու
"
ճանապարհ
",
"
աշխարհ
",
{գրում}
է
"
ճանապար
",
"
աշխար
",
որ
շատ
խորթ
է
ու
շատ
եր,
առանց
սկզբունքի,
առանց
ուղղութեան
հանդիպածը
{գրում}
են,
էլ
աջ
ու
ձախ
նայել
չկայ։
Լեզուի
մասին
ատեան
գրելու,
կանգնելու,
նստելու
եւ
այլն
ասելու
տեղ,
{գրում}
է
կենդանեցնելոյ,
գրելոյ,
կանգնելոյ,
եւ
այլն։
Ընդհանուր
եւ
միակ
լծորդութիւնը
է
ումեմ.
օրինակ՝
{գրում}
եմ,
տեսնում
եմ
եւ
այլն։
Իսկ
տալը,
գալը,
երբեմ
,
որովհետեւ
մենք
տեսնում
ենք,
որ
արգոյ
Պռօշեանցը
{գրում}
է.
"...
շնորհակալութիւն
անելիս,
ու
խոտերի
քօքե
նելու
համար
եւ
կամ
ւիւնը
վեվով
փոխանակել,
ինչպէս
{գրում}
ենք
թիւ,
թվի,
թվական։
Աւետիքեան
Հ.
Գաբրիէլեան
ւանի
գաւառում
ուն
վեվ
է,
իսկ
այլ
տեղեր՝
ու։
Նա
{գրում}
է
"
Նազլվի
սուգը,
Նազլվի
նամակը
".
յայտնի
է,
թ
քով
եւ
որտեղից
է
մտնում։
Պ.
Պռօշեանցը
սովորաբար
{գրում}
է՝
երգում-է,
փայլում-է,
կարողանում-է
եւ
այլն,
թէ
ընդունելութիւն
որ
եմ,
ես
է'ն
իբրեւ
էական
բայ
{գրում}
են
առանձին։
Թերեւս
մեր
պահանջողութիւնը
երիտասարդ
չ'շփուելու
համար
չէ
կարելի
բաժան
գրել,
երբ
բայը
{գրում}
ենք
ամբողջապէս,
ինչպէս
"
ներկում
է
",
որպէսզի
ն
նջում
է
այդ
վերջաւորութիւնքը
գրել
նախադաս
եւ
մենք
{գրում}
ենք.
բայց,
այսպիսի
դիպուածում
եմ,
ես,
է'ն
չեն
մ
այս
ըստ-ը.
"
ըստ
ժամանակին
ներգործութեանց
",
-
{գրում}
է
նա,
որ
պարզ
գրաբառի
կանոնիցն
էլ
դուրս
եւ
աւելի
անաբար
յինքեանս
ունին
թագուցեալ...
"
այսպէս
էր
{գրում}
մեր
անզուգական
Քերթողահայրը,
Սահակ
Բագրատունուն
բայց
եւ
այնպէս
գիտենալը
աւելի
օգտակար
համարելով,
{գրում}
ենք
մի
քանի
տող,
ներողութիւն
խնդրելով
ընթերցողից
ը:
Չենք
մեղադրում
այն
պատճառով,
որ
նա
հաւատացած
{գրում}
է
այդ
բանը,
ինչպէս
բովանդակ
գաւառը
հաւատում
է:
անլեզո՞ւ
է"։
Դու
ես
ասում։
"
Լեզու
չէ՞,
որով
{գրում}
ես
այս
տողերը"։
Ո՛հ,
եթէ
սա
լինէր
հասարակաց
ազ
Քո
կրպակաց
պատուարք,
որմունք
եւ
խստապինդ
մեծ
{գրունք}
Ի
քոյդ
գլուխ
աւերակօք
կարկառեսցին
յաւիտեան,
Շաքարեանցին
փակուած
մի
ախոռի
մէջ,
որ,
մի
ձեռքին
{գրչագիր}
մագաղաթ,
իսկ
միւս
ձեռքում
կաւիճ,
մի
բոլորշի
գիծ
եւ
շատ
շնորհակալ,
եւ
դորա
փոխանակ
կը
տամ
քեզ
մի
{գրչագիր}
աղօթագիրք,
որի
զօրութեանը
չեն
դիմանում
ոչ
թէ
հաս
ոտը
կը
կոտրէր
մտանելով
այդ
անկարգ
պահարանի
մէջ:
{Գրչագիր}
ախտարքների,
ուրբաթագրքերի,
կարմիր
թանաքով
գրուա
եւս
ունենար
Սուրբ
Սահակի
հետ,
այնուամենայնիւ
այդ
{գրչագիրը}
չէր
պատկանում
նորան,
ըստ
որում,
ուրիշի
աշխատութ
աքարեանցը
երկար
որոնելուց
յետոյ
գտաւ
Մանթուխեանցի
{գրչագիրը}
եւ
ինքնաբաւական
կերպով
եկաւ
միւս
սենեակը,
ուր
պ
ն
Ալքիմիայի
մասին,
քաղուած
մի
հին
գրչագրից։
Այդ
{գրչագիրը}
գրուած
էր
Ուռհա
քաղաքում
Հայոց
ՌԻԸ
թուականին:
Ձե
Նախիջեւանի
վերայ,
խօսելով
եկեղեցիներում
գտանուած
{գրչագիրների}
մասին՝
ասում
է
(տե՛ս
երես
460).
"
Ի
բազմաթիւ
ւս
սուրբ
նշաններին,
որ
գրուած
կան
իմ
մօտ
գտնուած
{գրչագիրների}
մէջ.
Այս
անպատճառ
հարկաւոր
է,
որ
այդ
սուրբ
նշան
Ծանօթաբանութիւն
Ալքիմիայի
մասին,
քաղուած
մի
հին
{գրչագրից}
։
Այդ
գրչագիրը
գրուած
էր
Ուռհա
քաղաքում
Հայոց
ՌԻԸ
Այս
համառօտ
ծանօթաբանութիւնը
քաղուած
է
վերոյիշեալ
{գրչագրից}
այն
դիտաւորութեամբ,
որ
չհասկացող
մարդիկ
ծաղր
չառ
տ.
բայց
աւա՜ղ,
այն
ուրիշ
օրինակ
չէր,
այլ
բո՛ւն
{գրչագրիցը}
արտագրուած,
որով
չէին
պարզւում
աղճատուած
կամ
մու
ենք
բոլոր
հայկական
օրագրերից
եւ
լրագրերից,
բոլոր
{գրչաւոր}
եւ
բանագէտ
մարդերից
հրապարակով
յայտնել
իւրեանց
կա
թ
սեւակի,
զանտառս
Կովկասու
ի
գործ
դիցուք
փոխանակ
{գրչի},
արդեօք
կարե՞մք
ի
նմին
բովանդակել
զչափազանց
յիմա
ադրանքը,
որ
նորերումս
լսւում
է
մի
քանի
պարոնների
{գրչի}
բերանից,
ինչպէս
վկայում
է
Պ.
Իսահակեանցը
ազգի
ա
ամեն
մինը
եօթն
հոգի
է
ստացել
Շեկսպիրի
արարչագործ
{գրչի}
տակ,
բայց
Վերսայլի
հետ
կապած
է
մի
վերին
աստիճանի
բանութիւն,
բայց
այս
միաբանութիւնը
արգոյ
ծերունու
{գրչի}
տակից
երբեմն
երեւում
է
կրօնական
մտքով,
որ
Հայերը
կը
հոգայ
ժամանակը,
երբ
նոր
լեզուն,
հեղինակների
{գրչի}
տակ
ճախարկուելով,
կ'ըստանայ
իւր
այրական
հասակը.
է։
Մեր
յոյսը
հաստա՛տ
է,
որ
այսպիսի
հեղինակի
{գրչի}
տակ
մեր
ժողովրդական
լեզուն
կը
ստանայ
առաւել
քաղաք
գլ.
Բ,
համ.
24),
ուստի
մենք
համարձակուեցանք
{գրչի}
աղճատանքը
սրբագրել։
Եւ
որպէսզի
չկարծեն
ոմանք
ունի
գէթ
շաղկապի
վրայից
նախդիրը
հալածելու,
որպէս
{գրչի}
սխալ,
նո՛յնքան
իրաւունք
ունի
ամեն
մարդ
յատուկ
ան
ՌԹԻՒ
I.
Այո՛,
հոգով
չափ
ցանկալի
էր
մեզ,
մեր
{գրչի}
միջնորդութեամբ,
աւետաւոր
լուրեր
տալ
մեր
ազգին,
է
լեզուի
ճարտար
խօսողի,
որպէս
եւ
մարգարէին
լեզու
{գրչի}
արագագիր
դպրի...
-
Ձայնդ
կտրի՛ր,
լի՜րբ,
սում
հին
լեզուով
եւ
այդ
լեզուն
երեւում
էր
միմիայն
{գրչի}
տակից.
սատանան
արգելել
է
խօսել,
թոյլ
տալով
միայ
ռանձնութեններով
երեւում
է
զանազան
Հայ
հեղինակների
{գրչի}
տակից։
Մխիթարեանք,
գիշեր
ու
ցերեկ
աշխատելով,
շ
րցողք,
գիտեմ,
դառն
է
ձեզ
կարդալ
այսպիսի
բաներ
մեր
{գրչի}
տակից,
բայց
որքան
դառն
է
ձեզ
կարդալ,
հարիւր
անգամ
նի
վերայ։
Այս
նամակը,
մի
անուս
եւ
տգէտ
{գրչի}
ձեռքով
արտագրուած
լինելով,
բնագրից
աղճատուած
է.
բ
էր
գնացած
սենեկից։
Այստեղ
երեւում
է
{գրչի}
յայտնի
սխալանքը.
չենք
կարող
թոյլ
տալ,
որ
Չամչեանը
զգային
որեւէ՛
ամօթի
հրապարակութիւնը,
մի
համարձակ
{գրչի}
ներգործելով,
այդ
մարդիկը
իրողապէս
ապացուցանում
ե
ները,
նոցայ
ազդեցութիւնքը
լեզու
են
առել
հեղինակի
{գրչի}
տակ:
Արժանաւորութեան
կարգ
ենք
դնում
Անոյշի
սկիզբը
նորա
վերայ
գրես,
մինչեւ
որ
ձեռքիդ
մատները
{գրչին}
սովորեն
եւ
ապա
կարողանաս
թղթի
վերայ
գրել,
որ
ապա
կիրակին
առհասարակ
մեծ
աջողութիւն
է
բերել
հեղինակի
{գրչին}:
Եկեղեցու
մէջ
ժողովրդի
նկարագրութիւնը,
Փառք
ի
բ
կարելի
էր
հաստատողապէս
ապացուցանել,
թէ
Փարպեցու
{գրչիցն}
է
դուրս
եկած
այդ
Թուղթը.
պա՛տճառ,
սորա
ոճը,
նո
արտականութիւն
կայ
պատժել
եւ
պատուհասել
բերանով
եւ
{գրչով}
ազգի
պակասութիւնքը,
հրապարակել
նորանց
այնքան,
մ
քական
եւ
սուտ
պարծանքը,
ճշմարտութիւնը
կէս
կոպէկի
{գրչով}
եւ
կէս
կոպէկի
թանաքով
կը
թողու
ապագայի
դատապարտու
ոչ
բանտի
եւ
ոչ
աքսորի
առաջեւ,
ոչ
միայն
բանիւ
եւ
{գրչով},
այլեւ
զէնքով
եւ
արիւնով,
եթէ
մի
օր
արժանի
լինի
րան,
գիտցել
են,
այո՛,
չափել
ու
կշռել
ուրիշների
{գրչով}
առաջացած
նորախօսութիւնն
էլ
եւ
այս
վերջինի
քննութի
եղեցու
տարեկան
ելից
եւ
մտից
տակը
գրւում
է
գեղեցիկ
{գրչով}.
"
Հոգեւոր
կառավարութիւնս
վերահասու
եղեալ
ստուգո
մությունը
պիտի
մինչեւ
գերեզման
գնա,
եւ
ես
իմ
այս
{գրչովը}
պետք
է
արձան
հավիտենական
հիշատակի
կանգնեմ
քո
համա
եալք
առ
արքունի
դրանն,
պարսկականաւն
վարէին
եւ
եթ
{գրչութեամբ}:
Ի
դարձ
առնել
Վռամշապհոյ
ի
Միջագետաց,
քահանայ
ո
է.
ասենք
մյուս
ամսագրերը
ձախողվեցին
գերազանցապես
{գրպանի}
թոքախտի
պատճառով,
բայց
չէ՞
որ
Գ.
Այվազովսկու
հի
ու։
Զինուորքը
յափշտակեցին
այս
մարդը
եւ
գտան
նորա
{գրպանի}
մէջ
երկու
երկսայրի
դանակներ,
մինը՝
մեծ,
միւսը
համար
արծաթը:
Նորան
այն
ժամանակ
ծանր
է
դուրս
գալ
{գրպանից},
եթէ
ճարել
ես
ճակատիդ
դառը
քրտինքով,
եթէ
նորան
ես
այս
նամակը,
-
շարունակեց
նա,
հանելով
գոգնոցի
{գրպանից},
-
եղբայրս
բերել
է
սորան
Մոսկուայից...
ճանաչու
ճրագը
ձեռքին
ետ
դարձաւ.
նամակի
պատասխանը
գոգնոցի
{գրպանում}
էր:
Երբ
նա
ներս
էր
մտած,
Թիւթիւնճի-օղլուն
պա
քեզի
կարճ
ժամկոցի
պատասխանն:
[Նամակի
վերեւը
{գրված}
է]
Ծածուկ
կարդացեք:
Ամոթ
է:
Օտար
մարդու
առջեւ
չ
ան
եւ,
մեռած
համարյա
թե,
հատուկտոր
հիշատագրական
{գրված},
ինչպե՞ս
է
անցել
այս
լեզվի
պատանեկությունը
եւ
եր
ւսիսափայլից
"
մի
կոպեկ
չստանամ,
այդ
ո՞ր
գրքի
մեջ
{գրված}
է:
Եվ
ո՞ր
մարդը,
որ
չուներ
բնակություն,
կերակո
-ը,
մինչդեռ,
բովանդակությունից
պարզ
էր,
որ
այն
{գրված}
էր
15-ին՝
նորին
գերազանցություն
Ս.
Գ.
Սուլթան-
յդ
մասին
որքան
կարելի
է
ավելի
բան
իմանալ:
Եթե
սա
{գրված}
է
Քրիստոսի
ծննդից
մի
քանի
դար
առաջ,
ապա
այս
իսկա
աքցրին
մեդալի
մյուս
երեսը,
որտեղ
խորամանկ
ձեռքով
{գրված}
էր,
թե
կաթոլիկության
համեմատ
աճում
է
նաեւ
Ֆրանսի
ն,
որ
բոլորովին
այլ
է:
Քո
ուղարկած
ոտանավորները
{գրված}
են
ո՛չ
թե
որեւէ
գավառական
բարբառով,
այս
բառի
իսկ
ղավաղված
լեզվով:
Մինչդեռ
"
Սայաթ-Նովա
"
երգարանը
{գրված}
է
բացառապես
եւ
իսկական
իմաստով
այն
բարբառով,
որո
առաջ
կբերի
իմ
այդ
աշխատությունը,
տարբեր
վայրերից
{գրված}
ընդդիմախոսություններում
երեւան
կգան
զանազան
ձեւեր
ի
Ճառընտիրներից
մինի
մեջ՝
"
Հրաշափառ
տոնական
",
{գրված}
1456-ին,
հատված
կա
այս
ողբից
այսպիսի
վերնագրով.
.
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ
ՁԵՌՔՈՎ,
ԲԱՅՑ
ԱՅԼ
ՄԱՐԴԿԱՆՑ
ԱՆՈՒՆՈՎ
{ԳՐՎԱԾ}
ՆԱՄԱԿՆԵՐ
1.
ՄԱՏԹԵՈՍ
ՎԵՀԱՊԵՏՅԱՆԻՆ
1856
թ.
ւթիւնն
էլ
շատ
անգամ
գրում
են
ու
մասնիկով.
ինչպէս,
{գրված}
ասելու
տեղ
ասում
են
գրուած.
այս
երկուքը
տարբեր
բա
անցեալ
ընդունելութիւն
է
գրած,
իսկ
կրաւորականինը՝
{գրված}.
էլ
սոցանից
դուրս
անցեալ
ընդունելութիւն
չկայ։
Մնա
ասելով՝
չենք
իմանում
Աշտարակի
բարբառը),
որով
{գրված}
է
գործի
բնագիրը,
ուր
կամ
խիստ
քիչ
խառնել
է
հեղին
րա
ուրախանալուդ
անցյալ
եկածիդ
"
Ռուսսկի
Վեստնիկ
"
{գրվածեդ}
գիտեի:
Հետեւյալ
փոշտերով
կուղարկեմ
մի
քանի
օր
ւշինն
ստացա
ի
5
հունվարի
եւ
կարդալով
հասկացա
մեջի
{գրվածներն},
եւ
ես
ալ
հուսով
եմ,
որ
դուք
ալ
իմ
ամենայն
փոշտ
լ
եւ
իմ
գրածներովը
յուր
որկորը
խճողել,
թեպետ
այս
{գրվածքը}
մի
երեւելի
բաներ
չեն,
այլ
նոր
լեզվի
տղայության
հ
ե
այլ
մարդ
եւս
ընտրելու
ժամանակ
օգտակար
լինին
այս
{գրվածքը}:
Ողջ
եղիք
ամենայն
հաջողությամբ,
մեծարողապ
սրբագրե
այն
չնչին
թերությունքը,
որ
պիտի
լինին
քո
{գրվածքում}:
Ես
հաջողությամբ
կդառնամ,
եթե
ծովը
եւս
հաջող
ածը
չի
հասկանում
եւ,
թե
մինչեւ
այժմ
հայերի
համար
{գրվել}
են
միմիայն
մի
սխոլաստիկական
կրոնական
չնչին
վեճերո
ս
դրվելով՝
բաժան
է
գրվում,
ինչի՞
չէ
կարող
բաժան
{գրվել}
եւ
վերջադաս
լինելով։
Ստոյգ
է,
որ
շատ
անգամ
լեզո
քանչիւր
բայի
իւրաքանչիւր
ժամանակը,
դէմքը
եւ
թիւը
{գրվեն}
առանց
էական
բայի։
Բայց
մենք
տեսնում
ենք,
որ
ինչ
ւտ
տեսակցության
ձեր
հույսը,
որի
մասին
այնքան
շատ
{գրվեց},
ձեր
վերջին
նամակում
զգալի
չափով
թուլացել
է:
Է՜
ը
փոխւում
է
ինի.
ինչպէս՝
գրում
եմ-գրվում
եմ,
գրել-
{գրվիլ}
։
Պ.
Պռօշեանցը
որպէս
կրաւորական
աներեւոյթ
եղանակ
գ
,
վառում
եւ
այլն,
կարող
են
առանց
վերջաւորութեան
{գրվիլ}
։
Եւ
դ),
նոյն
այս
կանոնի
զօրութեամբ
եթէ
Մարկոսը
աղաքը
պիտի
տա
մեզ,
այս
մեր
բոլոր
պայմանները
պիտի
{գրվին}
եւ
հաստատվին
օրինավոր
դաշնագրով,
քաղաքի
հետ,
այ
օսքի
զօրութիւնը
այս
է,
ա)
թէ
բայերը
չպիտի
բաժան
{գրվին}
իրենց
բայական
վերջաւորութիւնից,
ինչպէս,
փայլում
կի
գործն
է,
որովհետեւ՝
"
լեզուն
տրակտատ
չէ՝
չի
{գրվում},
որովհետեւ
լեզուն
օրենք
չէ,
չի
հրամանագրվում
"
ւելանում,
ե՛ւ
եչը
փոխւում
է
ինի.
ինչպէս՝
գրում
եմ-
{գրվում}
եմ,
գրել-գրվիլ։
Պ.
Պռօշեանցը
որպէս
կրաւորական
անե
րպէս
էական
բայ։
Եւ
եթէ
նախադաս
դրվելով՝
բաժան
է
{գրվում},
ինչի՞
չէ
կարող
բաժան
գրվել
եւ
վերջադաս
լինելով
,
է
փայլում։
գ)
Եթէ
մի
որպիսի
եւ
իցէ
բայ
ամբողջ
{գրվում}
է,
ինչպէս՝
գնումէ,
կամ
են
գնում,
հետեւեալ
բայ
ց
Վենետկոյ:
Այս
վերջին
բացայայտիչ
խօսքերը
թերեւս
{գրւում}
են
այն
մտքով,
որ
ընթերցողը
իսկոյն
հասկանայ,
որ
ին
եւ
վերստին
սրբուած
արիւնով,
հրաբորբոք
տառերով
{գրւում}
է
պայծառ
ճակատների
վերայ,
իսկ
հայը
եւ
այսօր
չէ
կ
любопытный
բառերը
անխտիր
հետաքրքիր
թարգմանելով՝
{գրւում}
էին
հետաքրքիր
բան,
հետաքրքիր
գիտութիւն
եւ
այլն,
մ
է.
եւ
ահա,
եկեղեցու
տարեկան
ելից
եւ
մտից
տակը
{գրւում}
է
գեղեցիկ
գրչով.
"
Հոգեւոր
կառավարութիւնս
վերահա
հարկաւոր
կամ
գաղտնի
բան
լինէր,
այս
ծանօթութիւնքը
{գրւում}
էին
թուանշաններով։
Գեներալը,
այս
յայտարարութենն
գործ
դնի
գտանել
եւ
ընթեռնուլ
այն
մատեանները,
որ
{գրւում}
էին
նոր
Հայախօսութենով,
այլ
եւ
ջանք
անէ
փոքր
առ
նակից
սկսած
ժողովել
էի։
Մինչեւ
անգամ
եւ
Յունարէն
{գրքե՛րս}
ինձ
չտուին,
որ
ընկած
են
այժմ
վանքում՝
ցեցերի
կե
մ
եմ
առաջինը:
Այսպես
ուրեմն,
նորից
կրկնում
եմ՝
{գրքեր},
գրքեր
եւ
գրքեր:
Եզյանից
խնդրիր
Շլոսսերը,
կարծ
ջինը:
Այսպես
ուրեմն,
նորից
կրկնում
եմ՝
գրքեր,
{գրքեր}
եւ
գրքեր:
Եզյանից
խնդրիր
Շլոսսերը,
կարծեմ
նա
ու
սպես
ուրեմն,
նորից
կրկնում
եմ՝
գրքեր,
գրքեր
եւ
{գրքեր}:
Եզյանից
խնդրիր
Շլոսսերը,
կարծեմ
նա
ուներ,
իսկ
Ի
դեպ,
Օվսյաննիկովի
գրացուցակի
մասին:
Նոր
շատ
{գրքեր}
եմ
տեսնում,
որոնք
չկային
60
թվականի
սկզբին,
երբ
է
հասել:
Այժմ
ես
դժվարությամբ
եմ
կարդում
այնպիսի
{գրքեր},
որոնք
փիլիսոփայական
երկասիրության
դեր
խաղալու
հ
ղարկեցեք:
Բացի
այդ,
ինձ
էլի
հարկավոր
են
մի
քանի
{գրքեր}
եւ
բառարաններ,
բայց
այդ
մասին
ես
այժմ
չեմ
գրում
տնել
ընկերների.
մոտ:
Չէ՞
որ
հանրային
գրադարանից
{գրքեր}
տուն
չի
տրվում,
հետեւապես
այնտեղից
չի
կարելի,
թ
յան
մասին
եւ
շատ
ռուսերեն
եւ
եվրոպական
լեզուներով
{գրքեր}:
Մինչ
այժմ
գրածս
մոտ
15
տպագրական
թերթ
է
in
8
թյուններ
դեռ
բնավ
չեմ
գրել,
որովհետեւ
ձեռքիս
տակ
{գրքեր}
չունեմ,
իսկ
այդ
բոլորը
դուրս
գրելն
անհարմար
է
եւ
ակելու
են
"
Հիւսիսափայլ
"
օրագիրը,
այլեւ
նոր
նոր
{գրքեր}
եւս
դուրս
տալու:
Եւ
այս
գործունէութիւնը
մի
ժաման
եւ
ուխտիւք
կը
խնդրենք,
որ
անոր
նման
քանի
մը
հատ
{գրքեր}
դուրս
հանէք,
որպէսզի
ձեր
ծիծաղելի
դրութիւնը
բոլո
ր
կ՚երթայ
19-ին:
20-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
{գրքեր}:
22-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի
ծ
է
11-ին:
Այսօր
երեկոյեան
նամակ
գրեցի
եղբօրս
եւ
{գրքեր}
ուզեցի:
6-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
իսկոյն
պա
-ին:
11-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
10-ից
գրուած,
{գրքեր},
ձուկ
եւ
պակսիմատ:
12-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթ
ջիկայ
տես[ութիւնը]
17-ին:
13-ին
նամակ
ստացայ
եւ
{գրքեր},
նոյն
օրը
պատասխանեցի:
13-ին
յայտնեցին
ինձ
երրո
ից։
Եւ
առհասարակ
մեր
մատենագրութեան
մէջ
ի՞նչ
{գրքեր}
կան.
Սուրբ
գիրք,
որ
դժբաղդաբար
հասկանում
եւս
չէ
ունինք
ժողովրդի
մէջ՝
մի
քանի
աննպատակ
եւ
անտեղի
{գրքեր}
՝
գերապատիւ
Մխիթարեանց
շնորհքով
լոյս
հանած,
յետո
տանան
հանեց
տակառից
չորս
հատոր
բաւական
լաւ
կազմով
{գրքեր},
որ
համեղ
էին
երեւում
նորա
աչքումը,
թաթախեց
իւր
եանը՝
հալած
իւղի
տեղ
տալով
Հայերին
սխօլաստիկական
{գրքեր},
որ
գրուած
էին
պապական
պղտոր
հայեցուածքով։
կ
վէճը
երկու
Կարգի
մէջ.
երկու
կողմից
եւս
անհամար
{գրքեր}
ու
տետրակներ
էին
տպւում
իւրեանց
անձը
արդարացնելու
րքը.
այս
տողերը
գրելու
միջոցին,
մի
քանի
այդպիսի
{գրքեր}
ընկած
են
պատուհանիս
վրայ,
մեզ
սարսափեցնելու
համա
ելու
համար:
Թէպէտ
մեր
ազգի
մասին
չունինք
այսպիսի
{գրքեր},
բայց
կենդանի
ազդը,
որի
հետ
փոքր
ի
շատէ
ծանօթ
ե
արծեմ
200
տարիից
աւելի
է,
որ
Վենետկում
հազարաւոր
{գրքեր}
տպուեցաւ,
բայց
ազգը
միայն
արտաքին
աչքով
տեսաւ։
տանից,
բայց
պետք
է
ասեմ,
որ
նրանց
մեջ
ծանրակշիռ
{գրքերը}
քիչ
են
եւ
գներն
էլ
չտեսնված
թանկ
են:
Որեւէ
խեղճ
նկ
են:
Որեւէ
խեղճ
գրականագետ,
որպեսզի
անհրաժեշտ
{գրքերը}
ձեռք
բերե,
կզրկվի
իր
գոյության
վերջին
միջոցներից
:
Երեկ
ես
գրել
եմ
քեզ
երկար
նամակ
եւ
վերադարձրել
{գրքերը}:
Շատ
ուրախ
կլինեմ
տեսնել
քեզ.
ես
վաղուց
արդեն
ա
ա-պաթոլոգիական
եւ
ֆիզիկո-բժշկական
հավաքույթները,
{գրքերը},
տետրակները,
զրույցները,
եւ
որպես
այդ
բոլորի
ա
՛ւ
բուն
գիրքը:
Առայժմ
կարդալու
բան
ունեմ.
եւ
ես
{գրքերը}
ո՛չ
թե
սոսկ
կարդում
եմ,
այլ
ուսումնասիրում՝
վեր
երլուծական
եւ
քննադատական
տեսակետից:
Դրանք
(այդ
{գրքերը}
)
շատ
բան
չեն
տալիս
ինձ,
բայց
գիտության
մեջ
չպետ
այս
դեպքում
ինձ
հարկավոր
կլինեն
համարյա
այն
բոլոր
{գրքերը},
որ
մեր
գրականության
մեջ
երեւացել
են
մեր
պատմութ
ան
դրդապատճառն
է:
Եվ
այսպես,
չմոռանաս
ծխախոտը,
{գրքերը}
եւ
ծխափողը։
Այժմ.
անցնում
եմ
քո
նամակի
բովա
րեկոյան
ստացա
նույն
երեկվա
թվով
գրած
նամակդ:
Այն
{գրքերը},
որ
դու
ուղարկել
ես
ինձ
երեքշաբթի,
ես
նույն
օրն
եղ
Լյուիսն
ստանալու
եւ
միաժամանակ
ետ
կվերցնես
այդ
{գրքերը},
բայց
քո
նամակն
ինձ
համոզեց,
որ
դու
չես
եղել
պ
պարետի
մոտ:
Սույն
նամակն
ստանալուն
պես,
ստացիր
{գրքերը}
եւ
հենց
շաբաթ
օրը
նամակիդ
հետ
միասին
ինձ
հասցրու
հենց
շաբաթ
օրը
նամակիդ
հետ
միասին
ինձ
հասցրու
այն
{գրքերը},
որոնց
մասին
ես
գրել
եմ
քեզ
15-ին:
Առանց
գրքերի
անակ,
առանց
ամենայն
տարակուսի,
այդ
տեսակ
ստախօս
{գրքերը}
եւ
լրագիրքը
ո՛չ
թէ
միայն
ընդունելութիւն
գտանելու
նոր
բան
չէ.
ինչպէս
մինչեւ
այսօր
Թիֆլիզում
տպուած
{գրքերը},
նոյնպէս
եւ
պատուելի
"
Մեղուի
"
տպագրութիւնը
կար
նի,
Աղթամարի
եւ
Սսու
կաթողիկոսական
մատենարանների
{գրքերը}
հարուստ
լինին
այսպիսի
յիշատակարաններով:
Սոցա
պաշ
:
17-ին
առաւօտ
կանուխ
բերին
ինձ
եղբօրս
ուղարկած
{գրքերը},
որ
չէի
ուզել.
աղբաթս
խառնուեցաւ,
նոյն
րոպէին
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
16-ին:
11-ին
Քերոբի
{գրքերը}
ուղարկեցի.
11-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
պակսիմա
Հուջիխան
Բեշիքդաշ.
խնդրել
սոցանից
պ.
Խազեզեանցի
{գրքերը}
կամ
դրամը
Աստուածատուր
Դաստակեանց
Փարիզ,
վառօդապ
նց,
որ
սորվելով
Քրիստոսից,
որ
ասում
է
"
քննեցէք
{գրքերը}
",
)
աստուածային
բանի
քննութեանը
պարապեցան։
Մե
՝
ցեցերի
կերակուր
լինելու
համար.
բայց
արդեօք
այդ
{գրքերը}
կարդալով
պիտի
լուսաւորուի՛ն
այդ
տեղում
բնակվողքը
ան։
Չէ՞
որ
նորա
լուսաւորող
եւ
տգիտութիւն
հալածող
{գրքերը}
տգիտութեամբ
Փաթաղիկէս
էին
կոչում,
եւ
ուրիշ
այլ
շ
ր
կամակար
յօժարութեամբ
ուղարկեցին
մեզ
վերը
դրուած
{գրքերը},
ո՛վ
ինչ
ունէր։
Մի
քանիսը
այդ
գրքերից,
ինչպէս
սածները։
Սոքան
են
այս
րոպէիս
մեր
ձեռքում
եղած
{գրքերը},
որոնց
մէջ
խօսք
կար
Փարպեցու
աշակերտութեան
մասին
կուռքերը
քանդելու
եւ
կործանելու
համար,
մեհենական
{գրքերը}
այրելու
եւ
չքացնելու
համար,
որ
հեթանոսութեան
յիշ
դալ:
Եւ
ահա
կարդալու
բաներդ,
ծննդեան
ճրագալուցի
{գրքերը}
բացի
առաջինից,
"
Ի
սկզբանէ
արար
Աստուած
"
եւ
բաց
է
շահել
Հայոց
ազգի
սիրտը,
աշխատում
է
ցրուել
այդ
{գրքերը}
եւ
ձեռք
բերած
արծաթովը
մէջ
մտանել
այլ
գործերի։
Ն
արձեալ:
Ընդհանուր
մարդկային
գիտութեան
վերաբերեալ
{գրքերը},
թէեւ
այո՜,
մեծ
պատիւ
են
բերում
մի
ազգի,
եթէ
ս
Բայց
ինչպէս
մի
անգամ
արդէն
ասացինք,
այսպիսի
{գրքերը}
պիտի
թարգմանուին
լաւ
բնագէտների
ձեռքով.
պատճառ,
ться),
ինչպես
ասում
են
բյուրոկրատները
-
այն
է՝
{գրքերի}
եւ
Գալուստովի
չարաբաստիկ
արկածների
մասին:
Իհարկե
թողնում
հիշյալ
պատճենները
եւ
անցնում
եմ
նամակիդ:
{Գրքերի}
համար
շատ
եւ
շատ
շնորհակալություն,
միայն
թե
Շլոս
Անանիա,
այնուամենայնիվ
սպասում
եմ
Տոբոզոյին:
{Գրքերի}
համար
պետք
է
գալ
եւ
փնտրել:
81.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲ
հեռու
չէ:
Շնորհակալություն
նորին
գերազանցությանը
{գրքերի}
եւ
ողջույնի
համար.
խնդրեմ
հաղորդես
նրան
իմ
անկեղ
գրքերը,
որոնց
մասին
ես
գրել
եմ
քեզ
15-ին:
Առանց
{գրքերի}
չափազանց
ձանձրալի
է,
իսկ
ես
քեզ
արդեն
գրել
եմ,
րա
համար,
որ
նոցա
կրօնի
աղբիւրքը
գտանւում
են
այդ
{գրքերի}
մէջ,
իսկ
մեր
Պ.
Բէգզադէները
Էֆիմերդէ
են
որոնում
ետք
-
Լամարթինի
ներդաշնակութիւնքը
Հայերէն.
ուրիշ
{գրքերի}
ձեռնարկութիւնք
-
Հ.
Ղեւոնդ
Ալիշանեանց
(Նահապետ
նալու
յայտարարութիւնքը,
Ցենսօր
Թիւրքիայում
տպելի
{գրքերի}
եւ
օրագրերի
վերայ:
Մի
նոր
քաղաք
մտանելո
յիշել
այստեղ
պատմութեան
անունով
մեր
մէջ
ման
եկած
{գրքերի}
թերութիւնքը
եւ
խակութիւնքը,
զանց
եմ
առնում
նոյնպ
շատակարանքը,
որ
աբեղայք
կամ
այլ
մարդիկ
սովոր
էին
{գրքերի}
քամակներում
գրել,
եւ
մեք
կարծում
ենք,
թէ
Էջմիած
թիւնը
նշանակած
է
22-ին:
Այսօր
նամակ
գրեցի
եղբօրս
{գրքերի}
մասին
եւ
մի
նամակ
դրի
մէջը
մեր
տունը
ուղարկելու
հ
որով
ուղարկեց
պակսիմատ
եւ
"
հասարակաց
շահի
"
տպած
{գրքերի}
ցուցակը:
16-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
Յովհ[աննէսի]
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
եւ
Ա.
Սուլթ[անշահի]
հետ.
{գրքերի}
հաշուացուցակը
տուի:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակած
Ո՞վ
է
դոցա
կարդացողը
եւ
հասկացողը,
եւ
ո՞ւր
է
այդ
{գրքերի}
հանդէսը։
Այո՛,
եթէ
ունեցել
էինք
պատշաճաւոր
ուսո
ին,
այնպես
էլ
նոր
հայերեն
լեզվով
հրատարակված
նոր
{գրքերի}
քննադատական
վերլուծությունները,
վերլուծություննե
ութիւնը:
Բայց
փիլիսոփայութիւնը
միայն
այդ
անունով
{գրքերի}
մէջ
տեսնող
մարդոց
համար,
որեւիցէ
մի
հասարակ
ազգի
ացուելու
եւ
անտես
լինելու)
ճակատագիրը
գերմանական
{գրքերի}:
Չնայելով,
որ
անդադար
ուսումնասիրում
են
հին
օրի
այժմ
լիրբ
եւ
նախանձոտ
մարդերից
շատերը
եկեղեցական
{գրքերի}
անունները
անգամ
կամ
կանոնների
կարգադրութիւնը
հազի
չոր
անանուխի
տերեւ,
որ
դնում
են
երեխայք
իւրեանց
{գրքերի}
մէջ.
հերիք
չէր
այս,
սատանան
հրամայեց
գրապետին
մ
մի՛ր
ինձ,
որքան
գիտես,
յետոյ
ես
ինքս
ման
կը
գամ
{գրքերի}
մէջ:
-
Դու
զուր
տեղը
մի՛
որոնիր
քո
գրքերի
մէ
ամ
գրքերի
մէջ:
-
Դու
զուր
տեղը
մի՛
որոնիր
քո
{գրքերի}
մէջ,
ոչինչ
գտանելու
չե՛ս.
իսկ
թէ
շատ
խնդրում
ես
այսպիսի
բան
լսած
չէր:
-
Խաբեբայական
եւ
յիմար
{գրքերի}
մէջ
չկան
բնութեան
այսպիսի
յայտնութիւնների
սուրբ
օ
օրէնքները
եւ
չէին
կարող
եւս
լինել,
պատճառ,
այդ
{գրքերի}
խորհուրդը
մարդ
խաբել
եւ
յիմարացնել
է.
իսկ
բնութի
լորովին
յարմարած
են
պապականութեան
օգտին։
Այսպիսի
{գրքերի}
կարգում
են
եւ
Չամչեան
"
Հայոց
պատմութիւն
"
ասուած
սակ
բաներ
ամէն
գիտութեանց
վերաբերեալ
առաջնորդական
{գրքերի}
մէջ
կարող
են
պատահիլ,
որպէս
եւ
մեր
յիշած
գրքի
մէ
շուշտ,
այնպէս
գրելու
չէին
այս
պատճառով,
այդպիսի
{գրքերի}
թարգմանիչը
պիտի
լաւ
գիտենայ
իր
առարկան
եւ
գիտութե
ան
մօտ
է
միջին
դարերի
`
վերջերում
գրուած
հայկական
{գրքերին},
երբ
որ
Հայոց
լեզուն
սկսանում
էր
ընկնել
այն
մեծ
րք:
Բայց
այս
գիրքը
մինչեւ
այժմ
Հայերի
մէջ
տպուած
{գրքերին}
չէ
նմանում,
նախ՝
իւր
բովանդակութեամբ
եւ
երկրորդ
ղցր,
ազնիւ
զբօսանք։
Այդ
խորհրդով
տպած
եւրոպական
{գրքերից}
ոչ
մինի
մէջ
չեն
գտանւում
այդպէս
մի
տեղ
ամփոփուած
պիտի
տեսնէ
մեր
բացատրութեանց
մէջ,
որ
մենք
ուրիշ
{գրքերից}
ենք
առած։
Չկամենալով
ամեն
անգամ
կրկնել,
թէ
մեր
երը
դրուած
գրքերը,
ո՛վ
ինչ
ունէր։
Մի
քանիսը
այդ
{գրքերից},
ինչպէս
ամենին
յայտնի
է,
աղճատուած
ձեռագիրներից
ը
երեւում
է
նոցա
մի
քանի
ձախ
ու
ծուռ
պատմաբանական
{գրքերից},
որ
բոլորովին
յարմարած
են
պապականութեան
օգտին։
ինչպես
tartarus
stibioticus-ը,
ուստի
խնդրում
եմ
{գրքերն}
ընտրել
ամենայն
ուշադրությամբ,
որպեսզի
նրանք
կարո
ան
բառարանի
եւ
Լիխուտինի
գրքի
մասին:
Ի
դեպ,
այդ
{գրքերն}
ընդսմին
վերադարձնում
եմ:
Ես
քեզ
խնդրել
էի
Շլոսսե
Իմ
սիրելի
եղբայր,
Երեկ
չէ
մյուս
օրն
ստացել
եմ
{գրքերն}
ու
խմորեղենը,
իսկ
երեկ
ստացա
ամսիս
4-ին
եւ
6-ին
ռ
ի
յիշատակի
իմոյ
եւ
ծնողացս
եւ
յետ
այնու
տպեցեալ
{գրքերոջ}
վաճառի
բովանդակութիւնն
յետս
դարձցի
առ
տպարանն
որպ
անն
որպէս
վայր
դրամոյ
եւ
շահն
ի
վաճառմանէ
տպեցեալ
{գրքերոջ}
ժողովեսցի
եւ
ամէ
յամ
ի
վերոյ
դպրատանց
մանկանց
ծախ
:
Ամսագիրը
լույս
կտեսնի
ամեն
ամիս,
առանձին
{գրքերով},
8-10
ութածալ
տպագրական
թերթերով:
Բնագիտական
հո
ա
36
տարօք)
անդադար
պարապում
էր
զանազան
դիւթական
{գրքերով}.
ինչ
հին,
ձեռագիր
ախտարք
ասես,
որ
նա
չունենար․
ինչեւ
այսօր
առաջնորդուելով
պապական
աբեղաների
գրած
{գրքերով},
մի
անմերձենալի
վարագուրի
տակ
ծածկած
լինելով
նոր
մը
Կասսիոդորոսի,
Իզիդորոսի
եւ
Մարկիանոսի
անճոռնի
{գրքերով}
։
Այս
գիտութիւնքը
այժմեան
ժամանակումս
ունին
մ
րիչը
կ'ընտրէր,
իսկ
պատմութիւնը
դաս
էր
տրւում
այն
{գրքերով},
որ
շարադրել
էին
Յիսուսեանք՝
խանգարելով
բոլոր
ի
կրօն՝
"
Բուդդականութիւն
",
զինուորուած
սրբազան
{գրքերով}
եւ
կենդանի
աւանդութեններով։
Կսաւիէ
չ'սոսկաց
դժու
ետ
կապակից
մեր
ազգի
պատմութիւնը,
Մխիթարեանց
տպած
{գրքերովը}
ո՞չ,
այլ
բուն
աղբիւրներից
եւ
վերլուծական
ոճով:
ս
ազգերի
համար
խօսք
չկայ,
ոչ
սուրբ
եւ
ոչ
անսուրբ
{գրքերում}:
Դնենք,
թէ
հին
ազգերը
մեռան
եւ
յաջորդք
չթողեցին
ր
խնդրից
դուրս
է
ցոյց
տալ,
թէ
ե՛րբ
է
երեւում
մեր
{գրքերում}
առաջին
անգամ
Էջմիածին
անունը։
Թէ
Նոր
քաղաքը
ն
,
Պլուտարքոսի,
Պրոկոպիոսի,
Սենեքայի
եւ
Պլինիոսի
{գրքերում}
շատ
անգամ
յիշւում
է
մի
լոյս,
որ
երեւել
է,
կամ
ա
լուսաւորութեան
մասին:
Այս
բանի,
այսինքն
ասուած
{գրքերում},
շատ
անգամ
այս
լուսերի
յիշատակուելու
վրայ
հիմնու
նչպես
պ.
Նազարյանցը
արել
է,
եթե
կամենան,
կդնեմ
{գրքի}
ճակատումը:
Ուրիշ
բան
չունեմ
ասելու
առ
ժամս,
այց
"
Հյուսիսափայլից
"
մի
կոպեկ
չստանամ,
այդ
ո՞ր
{գրքի}
մեջ
գրված
է:
Եվ
ո՞ր
մարդը,
որ
չուներ
բնակությու
յունն
ու
դրա
համար
-
թեեւ
այլ
պատճառաբանությամբ
-
{գրքի}
առաջին
էջում
գործ
է
ածում
սովորական
փծուն
Sprach
եմ
իմ
կարծիքը
հանրագիտական
բառարանի
եւ
Լիխուտինի
{գրքի}
մասին:
Ի
դեպ,
այդ
գրքերն
ընդսմին
վերադարձնում
ե
ամանակ
այդ
դեռ
տեղի
չէր
ունեցել:
Իհարկե,
այդ
{գրքի}
վերլուծությունը
որեւէ
փոստային
թղթի
վրա
կատարելու
ի
դիտողությունները
թող
մնան
որպես
հուշարձան
Ֆոշեի
{գրքի}
՝
իմ
վրա
գործած
առաջին
տպավորության:
Ես
այն
խմբագրությունը
դեռ
չի
հասել,
ոչ
էլ
այդ
զարմանալի
{գրքի}
գրողները
կամ
էլ
գրաշարները.
բայց
եթե
հանդիպումն
ր
նամակդ
ստացա
երեկ
երեկոյան՝
պաքսիմատի
եւ
Բոքլի
{գրքի}
հետ
միասին:
Բոլորի
համար
ի
սրտե
շնորհակալ
եմ
մ
եղած
աղյուսակները
պետք
է
առանձնացնել,
եւ
ոչ
թե
{գրքի}
հետ
կազմել,
որովհետեւ
ձեր
մեղքով
առաջին
հատորի
ա
Շերրի
վաղուց
ի
վեր
խնդրածս
գիրքը.
անե՞ծք
կա
այդ
{գրքի}
վրա,
թե
ինչ
է,
որ
ոչ
մի
կերպ
չեմ
կարողանում
ձեռ
եսել
արդյոք
Պրուդոնի
"
Պատերազմ
եւ
խաղաղություն
"
{գրքի}
երկրորդ
հատորը:
Այն
հրատարակվում
է
Մոսկվայում
եւ
րող
եմ
մաքուր
խղճմտանքով
յայտնել
իմ
կարծիքը:
{Գրքի}
բովանդակութիւնը
եւ
բնաւորութիւնը
նոյն
է,
ինչ
որ
աշխատութեան
թուլութիւնը,
դեռ
նուիրաբերութեան
մէջ
{գրքի}
ճակատում
գրում
է.
"
Զի
եթէ
ի
սակաւատառ
հնամաշ
դր
չ
մինը,
օգնական
եւ
ձեռնտու
չլինելով
մեր
կարդացած
{գրքի}
հեղինակին,
հարկաւ,
նորա
աշխատութիւնը
պիտի
նմանէ
չպէս
իւր
բոլոր
գրուածներում,
նոյնպէս
եւ
մանաւանդ
{գրքի}
վերջաբանի
մէջ,
շատ
որոշ
եւ
շօշափելի
կերպով
ցոյց
երկրորդ՝
հրատարակելու
կերպով,
որից
առուած
է
եւ
{գրքի}
մակագիրը՝
"
Ընծայ"։
Շնորհակալ
ենք
պատուելի
ց
դուրս
է
նայում
մի
ճոխ
կատակերգական
քանքար:
Այդ
{գրքի}
հեղինակը
որպէս
շատերին,
նոյնպէս
եւ
մեզ
անյայտ
է
լ
է
իւր
անձը
Թոռնակ
Կըկռիկեան
շինովի
անունի
տակ:
{Գրքի}
բովանդակութիւնը,
ինչո՛ւ
գիրքն
եմ
ասում,
յառաջաբ
ո՛ւ
գիրքն
եմ
ասում,
յառաջաբանը,
կամ
աւելի
լաւ,
{գրքի}
ճակատում
դրած
պատկերը՝
"
սկիզբն
եւ
վերջ
ընդունել
րագրով,
շարժում
են
մի
անզովանալի
ծիծաղ:
Այդ
{գրքի}
մէջ
երեւում
է
"
Ընծան
"՝
որպէս
մի
անօրինակ
բան.
նի
են
ուշադրութեան,
ըստ
որում՝
ցան
ու
ցիր
բոլոր
{գրքի}
մէջ
տարածուած
մտքերը
ամփոփուած
են
այնտեղ,
վասնոր
,
հասկնանք
ալ
նէ,
որի՛
պոչէն
ըմբռնենք։
Այսպիսի
{գրքի}
մը
կատակէն
ուրիշ
ի՞նչ
պատասխան
կրնայինք
տալ:
Դու
չքաւոր
մարդերին՝
հարուստ
մարդերից
միայն
ստանալով
{գրքի}
նիւթական
արժէքը,
որ
ընկերութեան
կարողութիւնը
չթո
լով
Չերքեզեանցին՝
Պ.
Նազարեանցի
պատճառով
գրելու
{գրքի}
մէջ,
դառնում
ենք
դէպի
երկրորդ
խնդիրը,
որ
արել
է
ը:
Մի
փոքր
աւելի
ընթերցանութիւնը
Պ.
Խուդաբաշեւի
{գրքի}
հաւաստեց
մեզ
եւ
երկրորդ
կարծիքը:
Առաջին
կարծ
)։
Այսպիսի
բաներ
հազարաւոր
ունինք
նկատած
այդ
{գրքի}
մէջ,
որ
ինքնըստինքեան
ոչ
այլ
ինչ
է,
բայց
միայն
ւսաւորութեան,
այլեւ
հիմնադիր
թարգմանութեան
Սուրբ
{Գրքի}:
Չգիտենք՝
ի՛նչ
մտածել
Պ.
Խուդաբաշեւի
խղճմտանքի
վկայութեամբ
հաստատուած
բանը
երեւում
է
Թէորիանոսի
{գրքի}
մէջ:
Ի՛նչպէս
կարելի
է
ընդունել
այն
խօսքերը
որպէս
եղինակը:
Փոքրիշատէ
տեղեկութիւն
տալ
ազգին
այդ
{գրքի}
վնասակար
ուղղութեան
մասին
անմերժելի
պարտականութիւ
կել
իւր
գիրքը
`
"
On
liberty"։
Ստիւարտ
Միլը
այս
{գրքի}
մէջ
բնական
պատճառներով
աշխատում
է
համոզել,
որ
տպ
.
Չամուռճեանին,
կամեցածի
չափ,
Մաշտոցի
կամ
Սուրբ
{գրքի}
խօսքերը
քաշքաշելու:
Միւս
կողմից,
Կրօնական
ժո
րգործէ
երկու
տարին
մի
անգամ
կամ
տարին
մի
անգամ
մի
{գրքի}
աշխարհ
յայտնուիլը։
Եւ
խեղճ
հեղինակը
տարիներով
չա
ացողը,
նա
չէ
մտածում.
նա
ցանկանում
է
միայն,
որ
{գրքի}
ճակատումը
տպած
լինի
իւր
անունը։
Եւ
թէ
փոքր
ինչ
ո
1840
քանի
թուականներին
տպուել
է
Մոսկուայում։
Այս
{գրքի}
մէջ
գտել
է
այդ
թիֆլիզեցի
հայ
սխօլաստիկը
սխալներ
ւ
գեղեցիկ
նիւթեր
ընթերցանութեան
համար,
որքան
այդ
{գրքի}
մէջ.
պատճառ,
աշխատասէր
եւ
բազմահմուտ
հեղինակը
ա
աղիկներից,
ճաշակագէտ
մեղուի
նման,
հաւաքել
է
իւր
{գրքի}
մէջ
առաւել
ընտիր,
առաւել
պատուական
հիւթերը։
Հայոց
մանուկը,
կամ
թող
ասել՝
Հայոց
ազգը,
ի՞նչ
{գրքի}
մէջ
կարող
էր
տեսանել
մի
այդպիսի
տեսակ
տեսակ
վայել
ական
եւ
հանքական
դասակարգերի
մասին։
Այլեւ
յիշեալ
{գրքի}
մէջ
գտանում
ենք
մեք
բաւական
երկար
ու
պարունակ
թեթ
բերած,
այնքան
յստակ
եւ
գեղեցիկ
ոճով
խօսելով
իւր
{գրքի}
մէջ,
այնուամենայնիւ,
այնքան
համեստ
է
եւ
բարեհոգ
ի
բան
է,
որ
գերապատիւ
հեղինակը
իւր
բազմապարունակ
{գրքի}
մէջ
այդքան
հանդէս
է
բացել
ժողովրդական
լեզուին։
Ի
ր.
319-320:
Այն
հատուածի
մէջ,
որ
դրել
էր
Օդենի
{գրքի}
վրայ
Histoire
de
Henri
VIII
et
du
schisme
d′Angle
տութիւն,
համակարգութիւն,
աւանդւում
են
մի
մարդու
{գրքի}
մէջ,
եւ
ուրիշները
պատրաստ
գտնում
են
նորան
եւ
առա
նը)
իմ
երանելի
Ղազարը
գրեց.
այս
պատճառով,
այդ
{գրքի}
մէջ
մենք
նորա
այս
Թուղթն
էլ
գրեցինք,
որ
ընթերցաս
ոճը,
նո՛յն
է
Փարպեցու
Պատմութեան
ոճի
հետ.
Սուրբ
{Գրքի}
նո՛յն
վկայութիւնքը,
նոյն
ակնարկութիւնքը
միօրինակ
յն,
բացատրութեանց
մէջ
պահեցինք
ոչ
միայն
բուն
Ս.
{Գրքի}
խօսքերը՝
ուղղակի
արտագրելով
Աստուածաշնչից
եւ
տեղ
էս
հանեցինք
այդ
բոլորը՝
շատ
անգամ
արտագրելով
Ս.
{Գրքի}
այն
տեղերը,
եւ
երբեմն,
եթէ
երկար
էին,
լո՛կ
տեղ
՝
արտագրելով
որպէս
Թղթի
բնաբանը,
նոյնպէս
եւ
Ս.
{Գրքի}
խօսքերը.
եւ
սորա
պատճառը
մեր
բացատրութեանց
մէջ
յ
,
որ
կարդացողը,
երբ
բացատրութեանց
մէջ
տեսնէ
այդ
{գրքի}
անունը,
իմանայ,
թէ
ինչ
օրինակ
է
եղել
մեր
ձեռքու
եւ
երկուքն
էլ
Վանական
վարդապետի
աշակերտքն
են,
իր
{գրքի}
51-դ
երեսում,
ոչ
միայն
Մեծ
Թարգմանչաց
աշակերտ
է
այելով՝
Փարպեցին
433
թուականներին
գործակից
է
Ս.
{Գրքի}
թարգմանութեան.
ուրեմն,
այդ
թուականներում
ոչ
միա
մ
ենք։
Ղազար
Փարպեցին
ո՛չ
գործակից
է
եղել
Ս.
{Գրքի}
թարգմանութեան,
ո՛չ
աշակերտ
է
եղել
Մեծ
Թարգմանչաց
։
Հանգուցեալ
վերապատուելին
պատմում
է
այս
բանը
իր
{գրքի}
57-դ
գլխում,
որի
լուսանցում
կարդում
ենք
հետեւեալ
ական
ճառի
մէջ.
"
Դորա
համար
արեւը
մայրն
է
մտել՝
{գրքի}
մօտ
նստած,
քրտնելով,
ուսանելով,
նկատելով,
եւ
րութիւն,
իսկոյն
անյայտանում
է
աշխարհի
երեսից
այդ
{գրքի}
պատիւը
եւ
նորա
հեղինակի
անունը.
այս
պատճառով
ահա
Վաղուց
ահա
պապերը
սովորել
են
մտածել,
թէ
Սուրբ
{գրքի}
մէջ
եղած
ամենայն
ազատութեան
գաղափար
ասուած
էր
իւր
վիւը՝
ոչխարի
համար։
Հեռացնելով
ժողովուրդը
Սուրբ
{գրքի}
ընթերցանութենից,
պատճառելով,
թէ
ազգերը,
տգետ
լ
ութիւնքը,
որ
չէ
պիտոյ
համեմատէր
ժողովուրդը
Սուրբ
{գրքի}
եւ
Աւետարանի
Վարդապետութեան
հետ։
Պապականութիւնը
որ
Յիսուսեանք
խիստ
շատ
պաշտում
են։
Չ'նայելով
այս
{գրքի}
խորհրդական
պարունակութեանը,
նորա
մէջ
երեւում
են
ի
խօսք
ասենք
այժմ
"
Հոգեւոր
Վարժութիւնք
"
անունով
{գրքի}
վերայ
(Exercitia
Spiritualia),
որ
արդէն
քանի
ա
նդը
փոխւում
էր
դէպի
մի
սառն
քաղաքականութիւն։
Այս
{գրքի}
մէջ
պարունակւում
է
Յիսուսականութեան
բովանդակ
հոգի
ւ
ուղղութիւնը։
Կարգի
բոլոր
յառաջադիմութիւնքը
այս
{գրքի}
մէջ
իբրեւ
գաղափար
պարունակուած
մտքերի
պտուղքն
են
սն
ազատ
մտքերը,
որպէս
զի
սրբութեան
հասանեն։
Այս
{գրքի}
մէջ
պարունակւում
են
հետեւեալ
կանոնները.
ա)
թղթի
նքը
եւ
այլն
եւ
այլն։
Բացի
սորանցից,
այս
հրաշալի
{գրքի}
մէջ
գտանում
ենք
հետեւեալ
բաները.
աղօթելու
երրորդ
խ։
Այս
բոլոր
իմաստակութիւնը
նա
զօրացնում
է
Սուրբ
{գրքի}
վկայութեններով,
որ
մեկնում
էր
ինչպէս
կամենում
էր
Պապականութեան
սիրտը,
թէ
գրուած
լինէին,
եւ
կանոն
{գրքի}
յօդուածներով։
Երկրորդ
մասնումը
հերքում
է
նա
այն
ւթեններով,
որ
մոլորեցնում
էին
մարդու
միտքը
Սուրբ
{գրքի}
խորին
եւ
վերհամբարձ
ճշմարտութեններից։
Գեղարուեստ
ճար
չ'գտաւ,
որ
չ'ստորագրէ
արդէն
պատրաստուած
իւր
{գրքի}
հերքումը)։
Յիսուսեանք
այս
ժամանակումը
փոխե
նել
տուեցին
Հռովմի
մէջ,
որով
արգելք
դրուեցաւ
այս
{գրքի}
վերայ։
Րիշիլիէ
Կարդինալը,
որ
ատում
էր
Յանսէնին
ետ։
Անկարելի
էր
համարձակաբար
զինուորուիլ
այս
{գրքի}
ընդդէմ
եւ
դատապարտել
նորան,
որ
առ
հասարակ
Յիսուս
արտէր
Պապը
այս
գիրքը։
Կլեմենտ
XIը,
կարդալով
այս
{գրքի}
Լատիներէն
թարգմանութիւնը,
որ
եղած
էր
Յանսէնեաննե
հերքողական
փաստերից,
չ'կամեցան
դատապարտել
Քենելի
{գրքի}
իւրաքանչիւր
կանոնները
առանձին-առանձին.
ահագին
նե
շան,
խօսքեր),
որոնցով
դատապարտւում
էին
Քենելի
{գրքի}
հարիւր
մի
կանոնքը՝
respective
et
in
globo։
Դժու
ոսները
պահանջեցին,
որ
Պապը
բացայայտէ,
թէ
Քենելի
{գրքի}
կանոններից
որը
հերետիկոսական
է,
որը
աստուածուրաց
եանց
վարդապետի
"Հանդէս
նոր
հայախօսութեան"
անունով
{գրքի}
մէջ։
Տե՛ս
երկրորդ
հատորում։
Տպած
Մոսկուայի
մէջ
18
եան,
եկեղեցական
պատմութեան
պարզերես
հեղինակը,
իւր
{գրքի}
մէջ
սեւ
գոյնը
կարմիր
չէ
ներկում
կամ,
աւելի
լաւ,
չ
Պետերբուրգ
քաղաքի
մէջ
տպելու
պայմանների
հետ։
Այս
{գրքի}
գինը
նշանակել
է
թարգմանիչը
65
կոպէկ
արծաթ։
Ժ
ը,
որ
անհամաձայն
է
այդ
առածին,
մանաւանդ
այնպիսի
{գրքի}
մէջ,
որ
առաջին
անգամ
պիտի
ողջունէր
Հայոց
մանուկը
մեր
"
Թափառական
Հրէայ
"
անունով
Հայերէն
թարգմանած
{գրքի}
մէջ։
Պ.
Գամառ-Քաթիպան
հետաքրքիր
է
ասում
Ռօբ
մ
ֆիզիկայի
գործ
է
(այսինքն
ֆիզիկայի
մասին
գրուած
{գրքի}
)
կամ
մի
առանձին
հատուածի
էլեկտրականութեան
մասին
գրքերի
մէջ
կարող
են
պատահիլ,
որպէս
եւ
մեր
յիշած
{գրքի}
մէջ
էլ
կան,
որոնց
հեղինակքը,
եթէ
այսօր
գրելու
լ
ից
ավելի
ուրախ
նամակի
սպասելով,
անցնում
եմ
Ֆոշեի
{գրքին},
իհարկե,
սոսկ
միայն
ներածությանը,
որ
ես
կարդաց
կը
խոստովանինք,
վասնզի,
եթէ
Մխիթարեանց
միտքը,
{գրքին}
պատասխանատուութիւնն
իրենց
վրան
առնելով,
ըստ
սովո
է
մենք
չենք
ուզում
կամ
ծուռ
աչքով
նայում
ենք
նոցա
{գրքին}
կամ
օրագրին,
քաւ.
Մովսիսի
հետ
ենք
ասում,
ո՛
տա
,
բայց
ընթերցուածը
այնպէս
անսխալ
ասում
է,
ինչպէս
{գրքին}
մէջ
գրուած
է"։
Այս
էլ
չկարողացան,
որ
իմանային
էր
մեր
մատենագրութեան
եւ
գլխաւոր
թարգմանիչ
Սուրբ
{գրքին},
մինչեւ
ի
մահ
հալածելուց
յետոյ,
ոսկերքը
եւս
հանգի
ք,
թե
այդ
հատվածները
դուրս
են
եկած
"
Արեւելեաց
"
{գրքից},
որ
Թովմ.
Արծր.
հիշում
է
պարզապես,
այսինքն
"
ի
նոր
գիրք
գրել՝
երկու
անգամ
մեծ
Պ.
Խուդաբաշեւի
{գրքից}
(պարոնի
գործը
չարժէ
այսպիսի
աշխատութեան)։
Թողո
տութիւնը՝
իւր
ասպարէզը
սկսանելով
կէս
մատնաչափ
մի
{գրքից},
մանաւանդ՝
քննութեան
արժանի
առաջին
բանը
համարել
նակ
բաներ
կան՝
վկայութիւնք,
ակնարկութիւնք,
Ս.
{Գրքից}
փոխառութիւնք,
ձեւ,
ոճ
եւ
այլն։
Բայց,
երկարութ
Թղթի
թարգմանութեան
ժամանակ
թարգմանեցինք
նաեւ
Ս.
{Գրքից}
բերուած
վկայութիւնքը.
բայց
սակայն,
բացատրութեան
էին,
լո՛կ
տեղերը
ցոյց
տալով։
Շատ
տեղ
էլ
Ս.
{Գրքից}
ձեւեր
եւ
ոճեր
է
փոխ
առնում
Փարպեցին։
Մենք
այդ
տե
Նոր՝
թերեւս
խորհրդով
փոխ
առնելով
այդ
անունը
Ս.
{Գրքից}
։
"
Եւ
գրեցից
'ի
վերայ
նորա
զանուն
Աստուծոյ
իմոյ
նայի
ձեռքում:
Սատանան
ոչինչ
չհասկանալով
այս
{գրքից},
մտածում
է
այդքան
տարի
եւս
պահել
նորան,
բայց
զո
ասնից
"
վերջն
"
Ի
լեառն
Սինայ
",
Սուրբ
Ստեփանոսի
{գրքից}:
Այս
կը
կարդաս
կ'աւարտես
եւ
երեք
անգամ
կը
փչես
ջ
արդինալից,
որ
հարկադրէ
նա
Րիշիէին
հրաժարուիլ
իւր
{գրքից}
եւ
գրել
նորա
հակառակ,
մի
խօսքով
հերքել
իւր
ասածն
լը
գոռաց.
"
Դուք
այժմ
պարտական
էք
հրաժարուիլ
ձեր
{գրքից}
կամ
այս
րոպէիս
մեռանել"։
Մինչդեռ
այս
խօսքերը
աս
ունենալ։
Եւ
ինչպէս
կարնայ
ժողովուրդը
իր
կարդացած
{գրքից}
մի
ձեւ
առնուլ
մի
որոշեալ
բառի
վերաբերութեամբ,
եր
անցի
բանտարկութեան
մէջ.
Ընդդէմ
Վարդենիք
անուամբ
{գրքոյկին}
Խորէնի
Գալֆայեան
Թէոդոսիոյ
Ս.
Պ.
-Բուրգ
ամիս
համար
Փետրուար
11
22
Կաթողիկոսին,
Այվազի
{գրքով}
հանդերձ
16
23
Կ.
Մ.
Հայրապետեանցին,
այս
թղթի
զմված
է
առաջին
հատորը:
Միայն
տես,
չմոռանաս,
որ
{գրքում}
եղած
աղյուսակները
պետք
է
առանձնացնել,
եւ
ոչ
թե
գ
լուց,
Փարպեցին
անում
է
զանազան
ակնարկութիւնք
Ս.
{Գրքում}
եղած
բաների
վրայ.
բացատրութեանց
մէջ
մենք
հանդէս
կանն
յանարգէ,
բերան
իմ
եղիցի
".
(եր.
35)
Ս.
{Գրքում}
այսպէս.
"
Եւ
եթէ
հանցես
զպատուականն
յանարգէ,
իբ
ան
դերանուն
փոխանակ
էականի։
Ստո՛յգ
է,
որպէս
Ս.
{Գրքում},
նոյնպէս
եւ
նախնեաց
աշխատութեանց
մէջ
հանդիպում
է
լորի
տպագրութեան
տարին,
միտքն
էր
պահում,
թէ
ո՛ր
{գրքում},
որքան
երես
կայ.
բայց
այդ
երեսների
բովանդակութի
սին
բերես,
եւ
ոչ
թե
հոմեոպաթիկ
չափերով՝
մեկական
{գրքույկ}:
Սիգար
դեռ
ունեմ
եւ
կբավականացնի
մինչեւ
հետեւյալ
ի
է
հրատարակել
նաեւ
առանձին,
իբրեւ
8-10
թերթանոց
{գրքույկ},
թեեւ
առաջին
հրատարակությունը
լույս
կտեսնի
միանգ
ովին
այն
չես
ուղարկել,
ինչ
որ
ես
խնդրել
էի:
Այս
{գրքույկը}
պարունակում
է
ոմն
Մադաթյանի
անպետք
ոտանավորները,
զ,
մինչեւ
այս
վերջին
խոսքս
էլ
չասեմ։
Սոփերաց
20
{գրքույկը}
բովանդակում
է
Ս.
Շմավոնի
վարքը
եւ
ներբող
ի
"
Վկա
Իմ
անգին
եղբայր,
Երեկ
երեկոյան,
ծխախոտի
եւ
{գրքույկի}
հետ
միասին
ստացա
հենց
11-ի
թվակիր
նամակդ:
Միայն
եւուկը
Անձեւացեաց
իշխանն
էր,
ուրեմն
իր
երկիրը
եւ
{գրօղամնայ}
պարտէզը՝
Անձեւացեաց
գաւառում։
Անշուշտ
պ.
Էմինի
պատճառով,
որ
պ.
Ալաջալյանի
այդ
ձգտումը
կարող
էր
{գցել}
իմ
վարկը
հասարակության
աչքում,
-
այդ
կողմից
ես
բ
,
Ինչ
խաթայ
ունիս
տատին
գայ,
Երեսիս
մի
բուռ
հող
{գցես},
Իմ
տէր
ու
տիրական
բալայ:
Շնորհքով
զոռով
տղայ
ալյանը
հնդկական
գումարի
նկատմամբ,
կասկածի
կայծ
է
{գցում}
իմ
մեջ.
չե՞ն
ցանկանում
արդյոք
նրանք
եւ
ա՛յդ
փողե
,
Բայց
ո՞վ
չի
կալսում
կալի
մէջ
արդեօք,
Թեփը
չի
{գցում}
մաքրելու
համար:
Մնում
են
միշտ
մշակութեան
Բարիք
ղի
ապահով.
Մարդն
է
առած
սղոց
ու
մուրճ
Գետի
վրայ
{գցում}
կամուրջ:
Եւ
խաղեր
ասող
հրեշտակը
մի՞թէ
Օրէնքն
ա
ոց
նաւատորմիղի
հետ
1542
թուականին
գնաց
Հնդկաստանի
{Գօա}
մայրաքաղաքը՝
Գանգէս
գետի
այս
կողմումը,
եւ,
հետ
իւնը
արգելք
չեղաւ
Կսաւիէին.
շուտով
վերադարձաւ
նա
{Գօա}
եւ
համոզեց
Պօրտուգալացոց
փոխարքային
դեսպանութիւն
Սորա
մահից
երկու
տարի
յետոյ
մարմինը
բերուեցաւ
{Գօա},
իսկ
Օգոստոսի
6-ին
1623
թուականին
Ուրբանոս
Ութեր
Պապական
եւ
Պօրտուգալական
Տէրութեններից,
յայտնեց
{Գօայի}
Եպիսկոպոսին
եւ
ստացաւ
նորանից
եւս
թոյլտւութիւն
իւ
ի
ու
բարքի
մաքրութիւն։
Նա
այս
բաները
քարոզում
էր
{Գօայի}
բնակիչներին,
որոնց
մեծ
մասը
քրիստոնեայք
էին.
մա
դոց
վարքը
ու
բարքը
մաքրելու
մասին,
յանձնեց
նորան
{Գօայի}
նոր
շինած
սերմնարանի
գլխաւոր
տեսչութիւնը,
որ
դար
ութեան
մէջ.
այս
յանցանքով
դատապարտուեցաւ
Գեներալ
{Գօնզալեչը},
երբ
զինուորուել
էր
ընդդէմ
այն
վարդապետութեան,
տասաներորդ
դարու
Մխիթար
առակախօս,
մականուանեալ
"
{Գօշ}
",
մտանէ
ի
թիւ
հեղինակաց
հայկական
դպրութեան
իւրո
նդարամետական
զգացմունքի,
զմայլում
էր՝
տեսանելով
{գօսացած}
դիակները
սիւների
վերայ,
որոնց
սիւնից
վայր
իջուցա
զն
է.
Ի՞նչ
էր
քուրմ
Հոթորինը:
{Գօտեպնդած}
Մե՜ծ
Պարթեւի
-
Սահակի
հետ
միասին,
Աշխա
նչեւ
ոչ
տեսցէ
զիրաւունսն,
ոչ
լռէ
որպէս
կարծի
այլ
{գօտեւորեալ}
զինուորի,
ոչ
ասելով
ըստ
թշնամեաց
-
ոչ
կերիցուք
ե
սօրայ
վահանի
տակ
պաշտպանուած
լինի,
եւ
սորա
սրովը
{գօտեւորուած},
նա
ի՞նչ
բանից
կ՚երկնչի:
Նոքա
երբ
մտաբերում
էին
ծ
էր
թիկնամիջումը
ողնաշարի
վերայ.
մէջքը
կապած
մի
{գօտի},
որ
ժամարար
քահանայքը
գործ
են
ածում:
Մէք
փոք
Այս
պառաւներից
մինի
մէջքը
կապած
էր
յարդից
հիւսած
{գօտի}:
Երեւում
էր,
որ
սա
ամէնից
մեծն
էր.
պատճառ,
մի
ա
Աջբայ
հուրին
էկել
ա
Շիլայ
շապիկ
հագել
ա
Կարմիր
{գօտիկ}
կապել
ա
Եղ
բերէր
պորտը
քսենք,
Զար
բերէք
գլխին
ա
Թէ
մոռացար
բեւեռը,
Միտքդ
բեր
այրած
{գօտին}.
Կամ
ուժաչափ
գործիքը,
Դինամօմետր
եր
սը
դարձաւ
դէպի
նա
քամակով
եւ
գլուխ
տուեց
մինչեւ
ի
{գօտին}:
Երկրի
տակումը
այս
բանը
շատ
ընդունելի
է
եւ
շնորհ
ն,
թափւում
էր
գանգուրներով
ուսերի
վերայից
մինչեւ
{գօտին}:
Սպիտակ,
թափանցիկ,
մարմարիոնեայ
մարմինները
մեր
ած
չէր,
վասնորոյ
նստաւ
ձիու
վերայ,
կապեց
թամքին
{գօտին},
ճանապարհի
պարկը,
հողաթափը,
մի
խօսքով՝
ինչ
որ
թ
Նորինը
բաղջան
էկիլ
է
Շալէ
շապիկ
հագիլ
է
Կարմիր
{գօտին}
կապիլ
է...
Այլ
թէ
սորանից
յետոյ
էլ
ուածքի
վրայ:
Այս
է
պատճառը,
որ
Արարատի
ձիւնական
{գօտին},
չնայելով
նորա
աշխարհագրական
դրութեան,
այսինքն
թէ
նոյն
լայնութեան
տակ
եղած
ուրիշ
սարերի
ձիւնական
{գօտին}:
Հաշուելով
ծովի
մակերեւոյթից,
Արարատի
ձիւնական
րէնքներով
եւ
պատճառներով
Հիմալայեան
սարի
ձիւնական
{գօտին}
բարձր
է,
քան
թէ
կարող
էր
կամ
թէ
պիտի
լինէր,
եթէ
ընդարձակ
եւ
արեւակէզ
դաշտ
եղած
չլինէր:
Ձիւնական
{գօտին}
Մեքսիկայի
Անագուակա
սարերի,
որ
20°
աւելի
հարաւայ
յն
բոլոր
վայելչութենից,
որով
փայլում
են
բարեխառն
{գօտիների}
տակ
գտանուած
աշխարհները:
Բոլոր
արարածք,
որոնց
վ
եւ
միշտ
զուարթ
Փարիզը
եւ
գնում
է
Ափրիկէի
դժոխային
{գօտիների}
տակ
մի
կտոր
հող
ճանկելու
եւ
նորա
մշակութեամբ
իւր
ուհաններիս
ապակիքը,
որ
ներկել
էր
ժամանակը
ծիրանի
{գօտու}
գոյներով:
Ահագին
փայլակները
մութ
ու
թանձր
ամպերի
:
Հաշուելով
ծովի
մակերեւոյթից,
Արարատի
ձիւնական
{գօտու}
բարձրութիւնը
հասնում
է
մինչեւ
13300
ոտնաչափ:
Նոյ
էր
մի
խուրձ
թուղթ,
արիւնով
եւ
ցեխով
ապականուած,
{գօտուցը}
կախած
մի
սուր
եւ
երկու
թափանչայ.
ձեռքումը
մի
գաւ
եւ
այլոց.
Թագուհի
եւ
Մեծ
Իշխանուհի
Նիզովեան
Նովա-
{Գօրօդի},
Չերնիգովի,
Րեազանու,
Րոստովի,
Եարոսլաւի,
Բե
այի
եւ
այլոց,
Թագաւոր
եւ
Մեծ
Իշխան
Նիզովեան
Նովա-
{Գօրօդի},
Չերնիգովի,
Րեազանու,
Պօլօցկի,
Րոստովի,
Եարո