:
Ինչ
եւ
իցէ,
այժմ
ամենայն
հոգեւորականք
երթան
առ
{նա},
այլ
ես
չհանդուրժեալ,
ես
գալով
աշակերտ
տէր
Գաբ
ց,
աճաբ
խանին
ետեւն,
չէ
նե
չոխրախին
ճամբան,
չէ
{նա}
աճաբ
պաղնիքին
ճամբան.
Խասբիքային
տունին
ետեւի
տե
լավ
կշահե,
ատ
կողմանե
ալ
միամիտ
արեք
իրեն,
թեք
{նա}
կատարյալ
անե,
եւ
սրբազանը,
ինչպես
գրել
է
նե,
ճ
անոր
համար
է,
որ
պակասավոր
չիմնա
տեյին,
չյունքի
{նա}
վարպետ
է
ամենեն
մեր
թահմինովն,
անոր
համար։
Վերջ
ասիս
իրենց,
որ
ատոր
համար
սիրտերն
թող
չի
ցավի,
{նա}
նոցա
շատ
կսիրե
եւ
այլն:
Մեր
ամենայն
ընտանյաց
զզրկանս
իմ
ի
Բարսեղ
քահանայէ
զոր
հառաջացուցեալ
է
{նա}
ինքն՝
առանց
տալոյ
ինձ
զտեղի
բարձրացուցանել
զիմ
բ
եւ
եթ
իւրաքանչիւր
զրկեալ
յուսայ
փրկութեան,
քանզի
{նա}
միայն
ապաստան
զրկելոց
յանիրաւութենէ
անբարեբարոյից
ւոր
կառավարութիւնդ
գիտել
ի
քահանայէն
Պոպովեանց
թէ
{նա}
որ
յերկբայս
գտանի
արդիս
թէ
Նալպանտեանն
էր
գրողն
ի
Ուստայեանն,
բայց
այնուամենայնիւ
կրկին
պարտաւորի
{նա}
քահանայն
Պոպովեանց
քանզի
եթէ
ինքն
գտանէր
յերկբայս
բայս
զգրողէն
թէ
Նալպանդեանն
էր
եւ.
թէ
Ուստայեանն
{նա}
զի
եւ
ո՛չ
անգամ
ճանաչէր
իսկ
զնա՝
անհրաժեշտ
հարկի
լ
նորին
Սիմոնեանի
յաղանդոյ
կաթոլիկաց,
քանզի
նոյն
{նա}
Սիմոնեանն
գոլով
անդ
կոչեցեալ
յոմանց
քաղաքացեաց
Նա
եալ
ի
վերայ
իմ
զանուն,
թէպէտ
եւ
ցայն
վայր
չունէր
{նա}
ինձ
ուսուցեալ
զիմն,
եւ
ես
չունեի
ինչ
ուսեալ
ի
նմ
զպատճէն
պատասխանւոյ
նոյն
Բարսեղ
քահանային,
որով
{նա}
ցուցանէ,
թէ
նա
ինքն
ո՛չ
կարէ
հաւաստել,
թէ
ես
գր
նւոյ
նոյն
Բարսեղ
քահանային,
որով
նա
ցուցանէ,
թէ
{նա}
ինքն
ո՛չ
կարէ
հաւաստել,
թէ
ես
գրեալ
իցեմ
նմա
զգի
իւրոյ
խղճի
գ)
անընդհատ
եւ
առանց
խտրելոյ
լուծանէ
{նա}
զպահս
ձկամբ,
այսմ
կարեն
վկայել
երդմամբ,
որք
ուն
ինձ
բերել
գրելն
իմ
զայդ
առ
տիրացու
Սարգիսն,
երբ
{նա}
ինքնին
աստանդական
դեգերէր
յԱթոռն,
եւ
ո՛չ
կարեն
զ
ն
առնէիր,
եթէ
առիր,
լաւ
է,
բայց
եթէ
չես
առել,
{նա}
ես
կը
հատուցանեմ,
միամիտ
եղիր:
Ես
ողջ
եւ
առողջ
նքան
գեշ
ասեք,
ինչքան
կամենաք,
վերը
աստված
կա,
{նա}
կտեսնե
ծուռն
ալ,
շիտակն
ալ,
ես
ձեզի
խոսք
հասկաց
այս
հասակը
այդտեղ
էլ
դորան
պիտի
կարդալու
տայիք.
{նա}
այժմ
վաճառական
լինելու
չէր,
որ
ասեք
թե՝
չէ,
բա
է
եւ
այնքան
սիրում
է,
որ
դուք
երբեք
չունեիք
դեպի
{նա}
այն
սերը,
թեեւ
դուք
նորան
թուրքի
կամ
չերքեզի
հավ
ր,
եւ
ուրախությամբ
մնացինք
մինչեւ
ժամը
10,
հետո
{նա}
գնաց
տուն,
ես
էլ
եկա
իմ
տունս,
Ավտուշն
եւս
հետն
Պետերբուրգում:
Չգիտեմ
մինչեւ
այս
գիրս
ստանալուդ
{նա}
երեւացած
կլինի՞,
թե
ոչ,
այսուամենայնիվ
դարձյալ
վառ
քրոջս
եւ
զավակացը
սիրով
ողջույն.
ասացեք,
որ
{նա}
Ավտուշին
համար
հոգս
չանե
եւ
թե
`
ինձ
եւ
իմ
գրածիս
ր,
ինչ
որ
սրբազանի
մասին
կգրիս
նե,
սուտ
բան
է,
{նա}
Էջմիածին
երթալու
չէ,
այլ
թշնամիի
խոսք
է,
ես
եւս
կը
եւ
երեշկիկ
ապուխտը
ստացա,
շնորհակալ
եմ,
բայց
{նա}
խոստացավ
Նախիջեւան
հասածովը
մի
գիր
գրել,
մինչեւ
րծելով
թե
գիրս
չի
հասնիլ,
ճանապարհ
ընկած
կլինի՝
{նա}
Մոսկվա
է
տեյի,
չգրեցի:
Եթե
տեղդ
նոր
բաներ
կա
նե
ան
բավականություն
տալ
եւ
խնդիրի
մեջ
գրել
ենք,
թե
{նա}
առանց
վարձի
պատրաստ
է
ծառայել,
որպեսզի
տերությու
նույնպես,
մի
պրոֆեսոր
Մուխլինսկիից
խնդրել
է,
որ
{նա}
եւս
աշխատի:
Ուրիշ
մարդերից
չէր
կարելի
խնդրել
պատ
եւ
առողջ,
եւ
քո
ասած
բաներդ
բոլորը
ասիլ
իմ,
եւ
{նա}
համաձայն
է,
միայն
փոքր
համբերե,
որ
այս
բաները
կ
պսպրած
բաներդ
Բերբերովի
ձեռքով
անպատճառ
կստանաս.
{նա}
այս
օրերս
ճանապարհ
կելլե։
Սրբազան
Հայրն,
Նա
չէ
մի
մարդու
համար:
Տեր
Գեորգին
եւս
ասացեք,
որ
{նա}
եւս
աշխատի.
ես
հույս
ունիմ,
որ
մի
բաժինը
նա
ինք
որ
նա
եւս
աշխատի.
ես
հույս
ունիմ,
որ
մի
բաժինը
{նա}
ինքը
ստորագրեց
եւ
մի
բաժին
կամ
ավելի
ուրիշին
տա
ս
.
Սաղաթել
Դավթյան
Քայալյանից
եւ
հույս
ունիմ,
որ
{նա}
եւս
յուր
ազգասիրական
ջերմեռանդությունը
չխնայե
նոր
մխիթարական:
Դո՛ւք
պիտի
պահպանեք
մեր
ծրագիրը,
{նա}
եւ
Ձերն
է,
որովհետեւ
ազգինն
է,
պիտի
ամեն
ջանք
ե
յս
մասին
դեպի
Էջմիածնի
սրբազնագույն
Սինոդոսն,
թե
{նա}
անտեղի
մեջ
է
մտանում
այնպիսի
գործերի,
որ
չէ
ենթա
պ.
Իզմիրյանցն,
նամակ
են
գրել
Այվազովսկուն,
որ
{նա}
զուր
տեղը
չհետեւի
վնասել
կամ
կարճել
"
Հյուսիսափայ
ծ
անբավականություն
կարող
է
ծագել
ազգի
կողմից
դեպի
{նա}:
Այս
բանը
շատ
ձեռնտու
է
մեզ,
միայն
Լազարյանք
վ
խոստանում
է
լսել
հարսնացուից
մի
կատարյալ
խոսք.
{նա}
այսօր
կհայտնե
ինձ,
եւ
ես
վաղը
կծանուցանեմ
Ձեզ:
ակվում
խնդրել)
ուղարկես
պ.
Նազարյանցի
անունով,
{նա}
կտնօրինե
ըստ
պատկանելումն.
էգուց
փոշտան
մին
ստրա
մն.
էգուց
փոշտան
մին
ստրախավոյ
գիր
կուտամ,
բայց
{նա}
ուշ
կստանաս,
բայց
այս
գիրս
ստացածովդ
իսկույն
տնօ
նը
եւ
գրողին
անվանեց
հիմար
ավանակ,
ասում
է՝
եթե
{նա}
իմ
ձեռքում
ուսանող
լիներ,
միայն
այս
բանի
համար
1
րերու
հոգաբարձությունը
ես
կհանձնեմ
տեր
Մովսիսին,
{նա}
պոդրյադչիկի
ձեռքով
կուղարկե,
նույնպես
այն
ջուրեր
ւ,
աստված
ողորմած
է,
ճշմարտությունը
մերն
է,
եւ
{նա}
կպահե
մեզ:
Ես
Բեռլինից
կամ
Վիեննայից
դարձյալ
մենաս
ինձ
նամակ
գրել,
ուղարկիր
պ.
Նազարյանցին,
{նա}
"
Արեւմուտքի
"
հրատարակողի
ձեռքով
ինձ
կհասուցանե
տք
է
ստանալ),
ես
ասել
եմ
Սահակին
եւ
խնդրել
եմ,
{նա}
կկատարե.
պատկերներն
յուրյանց
մակագրով
հանդերձ
պա
նաք
ինձ
նամակ
գրել,
ուղարկեցեք
պ.
Նազարյանցին,
{նա}
կհասուցանել
ինձ:
Իմ
ողջույնը
եւ
հարգությունը
թը
ճանապարհի
ու
համալսարանի
փողը
տալու
համար,
եւ
{նա}
ինձ
ասել,
թե
ոչ
մի
կոպեկ
օգուտ
չկա.
340
ստորագր
ւ
ընկերով
հանդերձ,
այդքան
գումարով
գնալ
եւ
գալ,
{նա}
այդ
յուր
ընթացքով
հայտնի
ցույց
է
տալիս,
որ
ոչ
ոտ
,
նույնպես
համարձակվում
ենք
ասել,
թե
անօգուտ
չէր
{նա}
ազգին:
Իսկ
եթե
քաղաքը,
որի
մեջ
ծնած
եմ,
միա
հառաջ
հարկավոր
է
մարդ
ուղարկել
այն
պայմանով,
որ
{նա}
քննել,
հարցանե,
տեղեկանա,
իմանա,
թե
ի՛նչ
բան
նդր
ասացի,
տամ
զայն
թուղթ
վեհափառ
կաթողիկոսին
եւ
{նա}
յանձնարարեալ
անդամոյ
Սինօդին
Սարգիս
վարդապետի
տէր
լ
զթուղթ
վեհափառ
հայրապետին
ամենայն
Հայոց,
որպէս
{նա}
եւ
զբնագիրն
երեսփոխանական
թղթոյ,
նորին
պայծառափա
նիստրն
արտաքին
գործոց
ի
Ս.
Պետերբուրգ,
որպէս
զի
{նա}
ընդ
ձեռն
Մինիստրին
արտաքին
գործոց
Անգլիոյ
իրազեկ
գամ
առաջարկել
է
պ.
Ֆեռգուլային
անձնատուր
լինել,
{նա}
մերժելով
այս
առաջարկությունը,
սպառնացել
է
ռմբակո
ի
մի
Բուրբոն,
թող
ուրեմն
պ.
Ֆեռգուլան
դիմե
դեպի
{նա}:
Այսչափ
նեղության
դիմանում
է
այս
անպարծանք
պարոն
նք
պաշտօնն
որսալոյ
զայլոց
զնամականիս,
եթէ
պարապի
{նա}
այդպիսեօք
չգիտեմ,
միայն
նամականիք
իմ
վաղ
ուրեմն
ն
յետ
երկուց
աւուրց:
՚Ի
5/17
ամսոյս
գնացի
առ
{նա}
եւ
նորա
առեալ
զպատրաստի
թարգմանութիւնն
զոյգ
ընդ
րի
երեսփոխանական
թղթոյն
եւ
կտակին,
որ
գտանիւր
առ
{նա}
ինքն,
ի
նոյն
իսկ
օր
յղեաց
առ
պ.
Հագն,
պաշտօնակ
եպիսկոպոսին,
ուրեմն
եւ
պիտի
հետեւեցուցանել
զի
թէ
{նա}
գրել
տայ
յօգուտ
այդ
անուն
դպրոցաց
ապա
ուրեմն
կայի
ի
Կալկաթա
բնակի
՚ի
տան
իւրում:
Այսօր
ուղղեցի
առ
{նա}
զգիր
մի
օրինակ
զայս:
"
Մեծարու
Տի՛կին,
:
Յետ
ստանալոյ
զպատասխանի
առ
այս
երթայց
առ
{նա}
եւ
խնդրեցից
զհրիտակն,
զորոյ
յանցուցանել
ի
Նախիջե
անց.
եւ
ոչ
այսչափ
միայն
այլեւ
զիւր
զկտակ
առնէ
ի
{նա}
ապաստան:
Որդի
սորա,
յիշատակեալ
Յարութիւնն
Կի
չ
ներկայացուցեալ
զգործն
յատեան
դատաստանի
հանեց
առ
{նա}
զբացարձակ
հրաման
Սուպրիմ
Կորտի
առ
՚ի
տալ
ինձ
զհրի
գուցեալ
Մասեհի
Բաբաջանեան
եւ
ի
գրութենէ
իմմէ,
թէ
{նա}
հանգուցեալն
թողեալ
է
զերկուս
այլ
եւս
փոքրիկ
տունս
անեմ,
թէ
զի՞նչ
արարեալ
է
նորա
՚ի
մասին
գործոյն:
{Նա}
պատասխանի
ետ,
եթէ
պատրաստ
է
զթուղթ
՚ի
վերայ
առաջ
նել
զպատճառաբանութիւն
օրէնսգէտին
Հագի,
որով
ճգնի
{նա}
ի
վնաս
ազգին,
որոյ
եմս
երեսփոխան,
գրել
զթուղթն
ակացութեան
ազգին
Հայոց
՚ի
Նախիջեւան,
որով
բողոքէ
{նա}
զանկանոն
ներգործութենէ
Այվազովսքւոյ:
Անշուշտ
գին,
եթէ
ատեանն
վճռիցէ
յօգուտ
ազգին,
այլ
եթէ
եւ
{նա}
դժուարասցի
իսկոյն
վճռել
եւ
թողցէ
զգործն
ի
քննութ
անալ
զմնացուածս
գումարին
եւ
հասուցանել
առ
իս
զոր
{նա}
ընկալաւ
կամակար:
Այժմիկ
աղաչանք
իմ
այս
կան.
լ
ի
ճնշեալ
սրտէ
ազգի
մերոյ,
անզարդ
եւ
անպաճոյճ
է
{նա},
այլ
կարի
ճշմարիտ.
հաճեցարուք
ունկն
մատուցանել
ձ
կամենաք
ուղարկել,
տվեցեք
պ.
Սեթ
Հ.
Աբգարին,
{նա}
Լոնդոն
կուղարկի
յուրյանց
գործակալին,
եթե
այստեղ
ե
գնացած՝
ուրեմն
հասցես
թողած
կլինեմ
նորա
մոտ
եւ
{նա}
այն
հասցեով
կուղարկե
ինձ
Պետերբուրգ,
որ
6
օրի
ճա
տեմբերի
29-ին
գրած
նամակն
այսօր
առավոտյան
ստացա:
{Նա}
ինձ
ուրախացրեց
եւ
ահա
թե
ինչու:
Որովհետեւ
իշխանո
րեց
ինձ
այն
պատճառով,
որ
նրա
կուրծքը
ցավում
է
եւ
{նա}
հազում
է:
Եվ
այսպես՝
վիշտը
վշտի
վրա:
Ի
սեր
աստ
Սեղմում
եմ
Հովհաննես
եղբորս
ձեռքը:
Ափսոս
որ
{նա}
այնքան
զբաղված
է,
որ
չի
կարող
մի
ժամով
կտրվել
գո
ձ
տածած
սիրո
մեջ:
Այդ
մասին
ինքը
լավ
գիտե:
Բայց
{նա},
հավանորեն,
ըստ
իր
սովորության,
գնում
է,
ինչպ
իու
վրա
".
որովհետեւ
երկու
շաբաթից
ավելի
է,
իսկ
{նա}
դեռ
ճանապարհորդում
է
Մոսկվայից
Պետերբուրգ.
տրովա
յան
ձին
էլ
արդեն
հասած
կլիներ:
Շատ
ուրախ
եմ,
որ
{նա}
քննություն
է
տալիս
դոկտորի
աստիճան
ստանալու
համար
՝
մի
խնդիրք
ունեմ
նրան.
ասա,
խնդրեմ,
նրան,
որ
{նա}
ձեռք
բերե
այստել
"
Ազատ
տնտեսագիտական
ընկերությու
եղ,
բայց
Մոսկվայում
անշուշտ
կա.
համենայն
դեպս,
{նա}
կարող
է
այստեղ
էլ
հարցնել,
եւ
եթե
կա,
ապա
առնել
կություն
ունի
այն
խնդիրը,
թե
արդյոք
Նախիջեւանում
{նա}
կհասնի
մինչեւ
սերմ
տալու
աստիճան:
Որ
նա
կարող
է
ջեւանում
նա
կհասնի
մինչեւ
սերմ
տալու
աստիճան:
Որ
{նա}
կարող
է
հասունանալ
հյութ
արձակելու
չափով,
այդ
ստ
եղում,
de
facto:
Սերմերն
ստանալուն
պես,
թող
{նա}
այն
ուղարկի
Նախիջեւան
որեւէ
գնացողի
հետ:
Պետք
է
քում
կփչանան:
Քանի
որ
մենք
հող
չունենք,
թող
{նա}
ուղարկի
Կարպ
Մակարովիչի
անունով,
որպեսզի
ցանեն
Դ
ղ
նրա
այգում:
Ինչ
վերաբերում
է
ցանքսի
հսկելուն,
{նա}
(Սուլթան-Շահը)
կարող
է
գրել
իր
փեսային,
Իվան
Մ
հանձն
առնի
այդ
աշխատանքը,
եւ
ես
համոզված
եմ,
որ
{նա}
ինձ
համար
չի
հրաժարվի
դրանից:
Սերմերը
պիտի
լի
-Շահը
գա,
ցույց
տուր
դու
նրան
այս
նամակը,
-
թող
{նա}
արտագրի
այն
ամենը
ինչ
վերաբերում
է
սորգոյին
եւ
թո
րում
եմ
անուշադրության
չմատնի
իմ
այս
խնդիրը:
Թող
{նա},
իր
հերթին,
մանրամասն
գրի
Իվան
Մինաեւիչին
այն
ա
րեն
պիտի
տնօրինի
այն
իր
ընտրած
մարդկանց
ձեռքով
եւ
{նա}
ոչ
մի
դեպքում
չի
կարող
հանձնել
այդ
գումարը
որեւէ
երին,
երբ
դուրս
էի
գալիս
Մոսկվայից.
այն
ժամանակ
{նա}
խճճված
էր
միանգամայն
այլ
հիվանդության
ցանցում,
հ
իսկ
ես
նրան
ափսոսում
եմ,
այո,
շատ
եմ
ափսոսում:
{Նա}
ուներ
այնպիսի
մեղմ,
բացսիրտ
եւ
խաղաղ
բնավորությո
ն
եւ
իմ
անկեղծ
շնորհավորանքը
եւ
ցանկությունս,
որ
{նա}
որքան
կարելի
է
շատ
տարիներ
ուրախ
եւ
առողջ
անցկացն
գրքեր
եւ
գրքեր:
Եզյանից
խնդրիր
Շլոսսերը,
կարծեմ
{նա}
ուներ,
իսկ
եթե
ոչ՝
գտիր
ինձ
համար
Մակոլեյի
երկե
ություն
տվի
նորին
գերազանցության
պ.
պարետին,
որ
{նա}
քեզ
հաղորդի
այդ
մասին:
Վեպերը
ձանձրացրել
են,
իս
Կեցցե՜
ջրարջի
մորթուց
մուշտակը.
այս
փորձից
հետո
{նա}
ուղղակի
կարող
է
փոխարինել
եթե
ոչ
կարգավորիչին
մեխ
ը
կարող
է
անպատիժ
կանգնած
մնալ
միեւնույն
տեղում
-
{նա}
կարող
է
հեշտացնել
նոր
զրահավոր
նավերի
նավարկությո
եւանքով:
Է՛հ,
տերը
նրա
հետ,
ես
կարծում
եմ,
որ
{նա}
կատակ
անելու
ժամանակ
չուներ.
չէ՞
որ
վտանգը
լուրջ
ի
խոնավություն
չի
ազդի
նրա
վրա:
Առանց
այդ
արշավի
{նա}
երբեք
չէր
աղաղավորվի.
ահա
մի
ապացույց
եւս
այն
բա
ենի
գրականության
մեջ
այնպես
խիստ
զգալի
է:
Առայժմ
{նա}
թող
աշխատի
իր
մասնագիտությամբ՝
բժշկությամբ,
մնա
են
սեղմիր
Հովհաննես
եղբորս
ձեռքը.
Հուսով
եմ,
որ
{նա}
այժմ
արդեն
կսկսի
ըստ
հնարավորության
բավարարել
ձեր
ց
հանած
եզրակացությունը
ոչ
բոլորովին
հիմնավոր
է:
{Նա}
նրանց
մեջ
տեսնում
է
սոսկ
միայն
հնամոլություն.
քա
կանների
եւ
առաջադիմականների
համատեղ
գոյությունը:
{Նա}
այն
գաղափարն
է
անցկացնում,
որ
Անգլիան
եւ
նրա
ներ
բունքները
ոչ
մի
կոնստիտուցիայի
չեն
խանգարում,
որ
{նա}
իր
վրա
կրի
տեղական
ավանդությունների,
բարքերի
եւ
փիլիսոփայության
առաջադիմության
"
դեպքում:
Միթե՞
{նա}
մատնացույց
կանի
Վերսալը:
Ո՞վ
գիտե,
մյուսներին
ն
ա
մատնացույց
կանի
Վերսալը:
Ո՞վ
գիտե,
մյուսներին
{նա}
հազիվ
թե
մատնանշի,
որովհետեւ
Վերսալը
Լյուդվիկ
XI
երը
քշեցին
հեռու
դեպի
բաց
ծովը,
ապա
միաժամանակ,
{նա}
չէր
կարող
չտեսնել
եւ
չզգալ
վտանգ՝
հանձին
Կարլոս
ս
անխղճաբար
դավաճանեց
Անգլիային:
Բավական
չէ,
որ
{նա}
որպես
թագավոր
դավաճանեց
կոնստիտուցիային,
կոնստիտ
:
Հեղաշրջման
նախօրյակին
60.
000
ֆունտ
ստերլինգով
{նա}
պարլամենտին
վաճառեց
իր
համաձայնությունը
հայտնի
օր
նչպես
կարելի
է
կռահել,
այդ
գիրքը
բավական
հին
է.
{նա}
վերաբերում
է
քառասնական
թվականներին
եւ,
այդ
պատճ
քական
փիլիսոփայությանն
"
հետեւող
Ֆրանսիային,
երբ
{նա},
ազատությունն
իր
հանդուրժելու
դարաշրջանում,
լեգ
րոջ
պարտականությունն
է:
Ես
շատ
հավատացած
եմ,
որ
{նա}
նատուր-փիլիսոփա
չէ
եւ
ոչ
էլ
դոկտրինյոր,
պահպանե
Ով
որ
քիչ
թե
շատ
ուսումնասիրել
է
ներկա
Անգլիան,
{նա},
կարդալով
Ֆոշեի
գիրքը,
չի
կարող
չզարմանալ
ապշեց
յդ
ազգը
ամենեւին
պատմական
ազգ
չէ,
այնուամենայնիվ
{նա}
հանդես
է
բերել
պատմության
մեջ
մի
քանի
անհատներ,
ի
կերպ
գոյություն
ունենալ
իբրեւ
անկախ
ժողովուրդ:
{Նա}
երբեք
չի
դրսեւորել
ամբողջական
կենդանի
օրգանիզմի
հ
ն,
ինչ
ներկայացնում
է
նրա
արդի
վիճակը:
Ճիշտ
է,
{նա}
այդ
աստիճան
չէր
մեղավոր
իր
անկման
մեջ,
քանի
որ
ա
լավ
հնագետը
նույնիսկ
դրանով
էլ
չի
բավականանում:
{Նա}
անպայմանորեն
կորոշե
հնագույն
ժամանակներում
այդ
մկ
դ
մկրատը
գործածող
կնոջ
մազերի
գույնը
-
խարտյաշ
էր
{նա},
թե
թխահեր:
Ինչ
վերաբերում
է
մեզ,
մենք
դրական
վիչին,
հայտնեցեք
նրան
իմ
անկեղծ
հարգանքը:
Երեւի
{նա}
ինձ
կների,
որ
ես
այն
ժամանակ
չկարողացա
նրա
մոտ
լ
ոսկվայից
իմ
մեկնելու
ժամանակ
Մ.
Ն.
Պանովայի
հետ
{նա}
այնքան
էլ
լավ
հարաբերությունների
մեջ
չէր՝
հավանո
ճում.
հանցանքի
ծանրությունը
կընկնի
Իսահակի
վրա.
{նա}
շեղեց
նրան
ճանապարհից՝
չնայած
նրան
ճշմարիտ
ճանապ
ների
դեմ
մղած
պայքարից
եւ
իրական
այն
կյանքից,
որ
{նա}
վարում
է,
չնայած
սահմանափակ
միջոցներին:
Նա
քչով
,
որ
նա
վարում
է,
չնայած
սահմանափակ
միջոցներին:
{Նա}
քչով
բավականանում
է,
բայց
այնուամենայնիվ,
իր
ու
ռության:
Անանիային
ողջույն
չեմ
գրում,
որովհետեւ
{նա}
"
քաղցրախոսություն
"
չի
սիրում.
միայն
շնորհակալո
,
կրկին
ցտեսություն:
Այդ
Պենելոպեի
ձեւն
է,
երբ
{նա}
Ոդիսեւսի
վերադարձին
էր
սպասում:
Նամակ
գրիր
տուն
ժանի
է
ամենայն
պարսավանքի:
Իր
մտածողության
ձեւով
{նա}
տանել
չի
կարողանում
հասարակ
մահկանացուներին,
եւ
մասին
քո
պատմածն
ինձ
չզարմացրեց:
Անանյանների
մոտ
{նա}
յուրայինների
շրջանումն
է։
Ես
նրան
(լուրջ
եմ
ասո
ումն
է։
Ես
նրան
(լուրջ
եմ
ասում),
խղճում
եմ.
{նա}
չար
չէ,
այլ
շատ
վատ
ուղու
վրա
է:
Սատանան
գիտե,
նապարհից
շեղեր.
վերջինիս
էլ
ես
շատ
եմ
ափսասում:
{Նա}
եթե
Ուստիմովիչի
հետ
գնար,
հավատացած
եմ,
որ
բոլո
բռնել:
Ո՞րն
է
այժմ
նրա
ապագա
հեռանկարը:
Ի՞նչ,
{նա}
դեռ
Մար[իա]
Նիկ[ոլաեւնայի]
մոտ
է
ապրում,
թե
եղբո
ը
ներեին.
եւ
թույլ
կտայի՝
լիովին
հավատացած,
որ
{նա}
իմ
այդ
քմահաճույքը
չի
մերժի,
եթե
այդ
քմահաճույք
ականների
կարոտ:
Համենայն
դեպս,
հույս
ունեմ,
որ
{նա}
այդ
զոհաբերությունը
կանի:
Սիրելի
եղբայր,
շու
գրում)
Մոսկվայի
մեզ
ծանոթ
միջավայրից:
Ճիշտ
է,
{նա}
մեծ
պաշար
ունի
որպես
աղբահորի
խմբագիր
(թեեւ
նախկ
նամակն
ստանալուդ
պես
Կամենշչիկովին
գրի,
որպեսզի
{նա}
հրավիրի
մի
լավ,
բարեխիղճ
վարպետ
[կառեթագործ]
եւ
քը
մանրամասն
քննության
ենթարկի,
եւ
ապա,
որպեսզի
{նա}
հարկ
եղածը
հիմնավորապես
ուղղել
տա,
եւ
ոչ
թե
հենց
ղի
ճիգերը
հասնում
են
կոմիզմի:
Խեղճ
Ռոդիսլավսկի:
{Նա}
միշտ
ստվերի
մեջ
է,
եւ
անշնորհակալ
հասարակություն
պարբերական
հրատարակության
խմբագիր
լինել,
ի
վերջո
{նա}
հաշտվեց
այն
մտքի
հետ,
որպեսզի
դառնա
Մոսկ[վայի]
ո
հսկիչն
էր:
Սակայն
Ռոդիսլավսկին
չի
հուսահատվում,
{նա}
հավատացած
է,
որ
եթե
ոչ
ներկա
սերունդը,
ապա
հաջո
այդ
կատեգորիային
ոչ
մի
կերպ
չի
համապատասխանում:
{Նա}
երբեք
բաժանորդագրության
վրա
հույս
չի
դրել
եւ
անվա
ինչ
վերաբերում
է
Բոքլին,
ապա
խոստովանում
եմ,
որ
{նա}
ինձ
վախեցնում
է
ո՛չ
միայն
ծավալով,
այլեւ
տեսակար
ամեն
տեսակ
իդեալական
սիստեմների
համար,
որոնց
վրա
{նա}
այժմ
ծիծաղում
է,
բայց
մի
քանիսը
դեռ
պատվի
են
արժ
Madelaine-ի
առողջությունը:
Պետք
է
ենթադրել,
որ
{նա}
նույնպես
առողջացել
է,
քանի
որ
դու
ոչինչ
չես
գրու
:
Եղբորս
թախիծը
շատ
բնական
է.
ցավում
եմ,
որ
{նա}
ինձ
համար
տառապում
է.
մի
անգամ
եւս
կարդալով
նամա
.
վաղուց
է,
ես
նրա
նամակները
չեմ
կարդացել,
ախր
{նա}
առաջ
գրում
էր:
Անանիա,
այնուամենայնիվ
սպասում
ե
ու
եմ
ուրախանում,
չէ՞
որ
միեւնույնն
է՝
այստեղ
է
{նա},
թե
Մոսկվայում՝
ես
նրան
չեմ
տեսնում,
բայց
այստ
սիմովիչի
տխուր
մահվան
մասին:
Այսպիսով,
այժմ
{նա}
նույնպես
մենակ
է
ազատության
մեջ,
ինչպես
ես
մենակ
ես
ես
մենակ
եմ
կալանքի
տակ:
Շատ
հավանական
է,
որ
{նա}
այժմ
հաճախ
է
կրկնում
Ռեպետիլովի
խոսքերը.
"
բոլոր
ի՛նչ
տեսակ
մարդիկ
են
այդ
պարոնայք
միսիոներները,
{նա}
անպայման
կխաբվի,
բայց
ինձ
չեն
մոլորեցնի
ո՛չ
որեւ
վերջո
բացվեց:
Դուայտին
կանչեցին
Ամերիկա,
որտեղ
{նա}
անցյալ
տարի
մեռավ:
Գնացքի
ընդհարումը
ուղղակի
ad
րան
մի
փոքր
սաստեցի,
իսկ
հետո,
ըստ
երեւույթին,
{նա}
այլեւս
ավետարանով
զբաղվելու
գլուխ
չուներ,
քանի
ո
ղձախտի
բժիշկ
Լուի
Ֆիլիպը
Դռանը
խորհուրդ
տվեց,
որ
{նա}
միանգամայն
անխոհեմաբար
է
կաթոլիկ
հայերին
հալածում
աների
կրոնական
գործերին
միջամտելու:
Այդ
պատճառով
{նա}
համբերում
էր,
իսկ
այժմ
առավել
եւս
կհամբերի,
քան
կ
այժմ
առավել
եւս
կհամբերի,
քանի
որ
իր
նամազն
էլ
{նա}
առանց
արեւմտյան
դեսպանների
թույլտվության
չի
կատար
ր
է
այժմ
Սադա
Դավիդովիչը:
Երբ
ես
Ռուսաստան
եկա,
{նա}
Եգիպտոսում
էր:
Ինձ
հանձնարարված
էր
Մելքոն
Գասպար
ես
ճշտությամբ
կատարեցի
այդ
եւ
չեմ
կասկածում,
որ
{նա}
փողն
ստացել
է,
եւ
հարցնում
եմ
ոչ
թե
դրա
համար,
տնվում
այժմ:
Անանիան
նրա
մասին
պետք
է
որ
իմանա.
{նա}
մոսկվացի
է,
բացի
այդ
եղել
է
Նիժեգորոդի
տոնավաճառ
ւնենա:
Կարելի
է,
թերեւս,
սահուն
էլ
գրել,
բայց
{նա}
խորթ
կլինի
ժողովրդին,
որը
նրան
երբեք
եւ
ոչ
մի
գն
ը
նրան
երբեք
եւ
ոչ
մի
գնով
չի
մարսի,
հետեւաբար,
{նա}
ժողովրդի
բարոյական
կազմի
մեջ
չի
էլ
մտնի,
որովհետ
թե
նրանք
ինչպես
կխոսեին
իրենց
ժամանակ,
որովհետեւ
{նա}
լիովին
գիտակցում
է
իր
իրավունքը՝
ներկայումս
խոսե
ավ
է
թե
վատ,
դա
այլ
հարց
է,
բայց
փաստն
այն
է
որ
{նա},
որպես
ժամանակի
լեզու,
այնպիսի
անձեռնմխելի
իրավ
չպես
նրան
նախորդող
հին
լեզուն:
Բացի
այդ՝
ինչո՞ւ
{նա}
լավ
է,
իսկ
սա՝
ոչ:
Ո՞ւր
է
այն
բացարձակ
չափանիշ
իվ,
գնում
եմ
այլ
ուղղությամբ:
Տարոնի
բարբառը
{նա}
հանձնարարում
է
բացարձակորեն,
իսկ
մենք
ընդունում
րը:
Նոր
լեզուն
բոլորովին
կկորցնի
իր
իմաստը,
եթե
{նա}
չպետք
է
դիտվի
ինքնուրույնաբար:
Ես
ինքս
էլ
առաջ,
չէ.
ամենագռեհիկ
ուսմունքը
կարելի
է
անցկացնել
եւ
{նա},
նայած
իր
որակին,
որեւէ
տեղ,
ավելի
կամ
պակաս
հ
ար
հողի
մեջ
չի
կարող
արմատներ
արձակել,
որովհետեւ
{նա}
արդյունք
եւ
սեփականություն
է
որեւէ
տվյալ
գավառի:
Բայց
լեզվի
մշակման
առաջին
խնդիրն
այն
է,
որպեսզի
{նա}
հասնի
դյուրըմբռնելի
բարոյական
գործիքի
աստիճանին,
ուրըմբռնելի
բարոյական
գործիքի
աստիճանին,
որպեսզի
{նա}
քիչ
թե
շատ
բանիմաց
գավառացուն
մատչելի
լինի
եւ
դրա
արդը
խոսեր
ինձ
նման.
խնդիրը
բացառապես
այն
է,
որ
{նա}
հասկանա
ինձ:
Հասկանալն
առաջին
քայլն
է,
ինչ
որ
ն
ւթյան
համար:
Մեր
արխիվը
`
ապրող
սերունդն
է.
եթե
{նա}
չի
պահպանել
կամ
չի
մշակել
տվյալ
մտքի
համար
որեւէ
րդ
Նազարյանցն
այս
ամառ
կմտնի՞
արդյոք
համալսարան:
{Նա}
վաղուց
է
խոստացել
ինձ
իր
լուսանկարը
(փոքրադիր)
որհակալությունս
հայտնել
Մարիա
Աֆանասեւնային,
եթե
{նա}
ինձ
տեսության
գա,
ինչպես
ասում
էր
Լազար
Իլիչը:
պ.
Սանասարյանին,
որ
ոչինչ
չեմ
ուզում
իմանալ
-
{նա}
պետք
է
տեղափոխվի,
որովհետեւ
այդ
մասին
ես
խնդրել
սիրելի
Սաշայի:
Դրա
հետ
մեկտեղ
նրան
հաղորդեցեք
առ
{նա}
ունեցած
իմ
խորին
հարգանքն
ու
պատիվը:
Տեսակցու
ւնը
հայր
վարդապետին
եւ
գալու
ինձ
մոտ
(ես
գիտեմ,
{նա}
իրոք
պատրաստվում
է
հինգշաբթի
օրը
նրա
մոտ
գնալու,
վայրկյան
կլսեմ
իմ
սրտակիցների
կենդանի
ձայնը.
իսկ
{նա}
դեռ
մի
օր
էլ
հետաձգում
է՝
լոկ
ի
սեր
վարդապետի.
րան
ողջույնս
եւ
ասա
(իհարկե
նամակում),
քանի
որ
{նա}
էլ
ինձ
նման
համակրում
է
խեղճ
Գրիգոր
Ալաջալյանին,
ն
տալ
ֆիզիկո-մաթեմատիկական
ֆակուլտետի
համար:
{Նա}
ընդունակություններ
ունի
եւ
կարող
է,
եթե
դուրս
գա
արավոր
է
ուղղվել,
եթե
միայն
մարդ
կամք
ունի,
եթե
{նա}
չի
դադարել
գիտակից
"
ես
"
լինելուց:
Եթե
Գրիշան
լ
իտ
երիտասարդ,
ես
այդքան
չէի
ափսոսա,
բայց
չէ՞
որ
{նա}
բոլորովին
էլ
սովորական
ընդունակությունների
տեր
մա
եղէց"։
Իսկ
եթե
նրան
այդ
գործը
հաջողվի,
ապա
{նա}
ինձ
մեծագույն
ծառայություն
մատուցած
կլինի,
դեռ
չ
ծառայություն
մատուցած
կլինի,
դեռ
չեմ
ասում,
որ
{նա}
փրկած
կլինի
մի
խորտակվող
մարդու.
այդ
ինքնին
հասկ
,
թե
դեռ
հույս
կա՞
Գրիշայի
փրկության
համար:
Թող
{նա}
(Գրիշան)
կանդիդատություն
ստանա,
մնացածի
մասին
հավետ
ազնիվ
"
բարեկամ
պ.
Նազարյանցի
հետ,
եւ
որ
{նա}
խոստացավ
ինձ
համար
ճարել
Ֆեդենկայի
լուսանկարը:
կարող
է
խնդրել
ամենաբարի
Մարիա
Նիկոլաեւնային,
որ
{նա}
օժանդակի
այդ
բարի
գործին,
եւ
ես
հավատացած
եմ,
ո
ժանդակի
այդ
բարի
գործին,
եւ
ես
հավատացած
եմ,
որ
{նա}
կգործադրել
իր
ամբողջ
ուժը:
86.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱ
նանիայի
նամակի
առթիվ,
անթվակիր:
Փառք
աստծո,
որ
{նա}
առողջ
է,
թե
չէ
ես
արդեն
մռայլ
մտածմունքների
մեջ
տեսությունը
որպես
գիտություն,
բայց
չնայած
դրան,
{նա}
դեռ
հարկավոր
է:
Գիտությո՞ւն
է
արդյոք
նա,
-
ինչպ
ծ
դրան,
նա
դեռ
հարկավոր
է:
Գիտությո՞ւն
է
արդյոք
{նա},
-
ինչպես
պնդում
են
շատերը,
-
թե
ոչ՝
ինչպես
աս
վ,
նրանով
քիչ
էին
զբաղվում,
իսկ
անտիկ
աշխարհում
{նա}
ստոր
գիտություն
էր
համարվում,
որովհետեւ
փիլիսոփա
հիշյալ
օդընտելացման
մասին,
տխրում
եմ,
որովհետեւ
{նա},
որ
անհապաղ
ընթանալով
Ս.
Ի.
Ժոֆրուայի
ուղիով
-
վ
կենդանիների,
ապա
նաեւ
բույսերի
օդընտելացմամբ
(
{նա}
հրավիրված
էր
այգեգործություն
սիրող
ընկերության
կո
ծ
էր
այգեգործություն
սիրող
ընկերության
կողմից)
-
{նա}
այլեւս
չկա:
Որքա՞ն
կհրճվեր
նա՝
տեսնելով
իր
անխո
րության
կողմից)
-
նա
այլեւս
չկա:
Որքա՞ն
կհրճվեր
{նա}
՝
տեսնելով
իր
անխոնջ
ջանքերի
այդպիսի
հսկայական
հա
յդպիսի
հսկայական
հաջողությունը:
Ինձ
թվում
է,
որ
{նա}
գիշեր
ու
ցերեկ
կենդանաբանական
այգում
կանցկացներ:
,
հրաշալի
գիտություն
է.
ճշմարիտ
է,
դեռ
մանուկ
է
{նա},
բայց
թե
ինչպիսի՞
ապագա
է
սպասում
նրան
-
խոսքով
անիային)
խորհուրդ
կտայի
զբաղվել
այս
գիտությամբ.
{նա}
հեշտ
կգտնի
ղեկավար:
Ես
սաղմնաբանությունից
ոչինչ
ին
հնարավոր
դեպքում
պիտի
զբաղվեմ
այդ
գիտությամբ,
{նա}
կարեւոր
է
թե՛
բնական
եւ
թե՛
բժշկական
գիտություննե
սո՛ս,
որ
քիմիան
շատ
բաներում
դեռ
կաղում
է,
թեեւ
{նա}
դրական
գիտություն
է,
բայց
մինչեւ
այժմ
էմպիրիկ
է
սքը
գործնական
ուսումնասիրության
մասին
է,
որպեսզի
{նա}
ի
վիճակի
լինի
ձեռքով
կատարել,
կամ
ստիպել
ձկան
կա
ստիպել
ձկան
կատարելու
այն
գործողությունները,
որ
{նա}
կատարում
է
մեզնից
հեռու
եւ
գաղտնի:
Հավանորեն
նու
վելը
ե՛ւ
ամոթ
է,
ե՛ւ
հանցանք:
Ցավում
եմ,
որ
{նա}
գլխի
չի
ընկել
Նախիջեւան
ուղարկելու
Կոխինխինյան
հա
նտանիքին
պատկանող
բույսերի
վրա,
այնուամենայնիվ,
{նա}
(որդան
կարմիրը)
գտնվում
եւ
աճում
է
Հայաստանում
օդընտելացնող
ընկերություն,
եւ
այլն:
Հետեւապես,
{նա}
կարող
է
այս
ամենն
իմանալ
եւ
շատ
հեշտությամբ
ուսու
գործը
բանտարկության
մեջ,
եւ
անկարելի
էլ
է,
բայց
{նա}
անպայման
կավարտվի
իմ
ազատվելուց
հետո,
իսկ
թե
ե՞ր
սխանը
նրա
ջերմ
բարեւին:
Սրտանց
շնորհակալ
եմ,
որ
{նա}
մտերմորեն
հիշում
է
այն
բարեկամին,
որն
իր
հերթին
:
Ես
շատ
կցանկանայի
իմանալ
նրա
արդի
վիճակը,
այժմ
{նա}
միանգամայն
մենակ
է,
առո՞ղջ
է
գեթ:
Հենց
որ
նամակ
քով
-
այդ
մասին
դատելը
երեխայի
գործը
չէ,
իսկ
երբ
{նա}
կսովորի
ու
կմեծանա,
երբ
նրա
հասկացողությունը
եւ
ւ
քննադատական
հայացքը
կզարգանա
-
թո՛ղ
այն
ժամանակ
{նա}
կարդա
վերլուծական
մասը
եւ
ներածությունը,
որտեղ
ե
ւթյուն
նորին
գերազանցության
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին
{նա}
-
ինձ
ուղարկեց
Բոկը՝
"
Առո՛ղջ
եղեք"։
Բոկը
շատ
ի
դեմս
կաշառված
Ղուկաս
Բալտազարյանի,
հիրավի
հենց
{նա}
է
քեզ
այցելողը:
Խնդրում
եմ
այլեւս
չթողնես
քեզ
մո
Խնդրում
եմ
այլեւս
չթողնես
քեզ
մոտ
այդ
սրիկային:
{Նա}
մի
վարձկան
է,
որ
աշխատում
է
հօգուտ
Թուրքիայի
եւ
թ
պիաստր:
Այդ
կառավարությունները
կարծում
են,
որ
{նա}
իբրեւ
ժուռնալիստ
որեւէ
կշիռ
ունի
եւ
այդ
պատճառով
ոլորը
փաստ
է:
Իսկ
ինչ
վերաբերում
է
նրա
լրագրին
-
{նա}
ունի
ընդամենը
24
իսկական
բաժանորդ
(փա՛ստ
է),
մ
այլ
պատգամավոր
բացի
նրանից:
Ինչպես
էլ
որ
լինի,
{նա}
մեզ
ընկեր
չէ,
ու
այլեւս
չընդունես
նրան՝
ինչ
բար
նի
նրան,
երբ
այս
նամակից
իմանան,
թե
ինչ
պտուղ
է
{նա}:
Նա
իբրեւ
թուրքական
լրտես,
յուրաքանչյուր
ամիս
մ
ան,
երբ
այս
նամակից
իմանան,
թե
ինչ
պտուղ
է
նա:
{Նա}
իբրեւ
թուրքական
լրտես,
յուրաքանչյուր
ամիս
մատնու
րելի
բարեկամ
Անանիային:
Հուսով
եմ,
որ
այդ
մասին
{նա}
լուրջ
հարաբերությունների
մեջ
կմտնի
ընկերության
դի
լածանքը
թափառական
հրեայի
անեծքի
հետ:
Հավանորեն,
{նա}
երաշխավորել
է
տիկին
Ամեդիի
համար,
քանի
որ
վերջին
7-ին
ես
արդեն
գրել
էի
Հովհաննես
եղբորս,
որպեսզի
{նա}
իմ
անունից
դիմեր
Անդրեաս
արքեպիսկոպոսին
եւ
խնդրեր
ցնեն
չաղճատված
եւ
նորմալ
տեսքով,
այդ
ժամանակ
եւս
{նա}
ավելի
ուժ
չունի,
քան
"
Aqua
fontanea
cum
sacchar
մինչեւ
իսկ
ընդունելով
այդ
վավերագրերը,
որովհետեւ
{նա}
ըստ
ինքյան
չի
արտահայտում
հասարակության
գոհ
լինել
կության
գոհ
լինելն
արդեն
կատարված
գործողությամբ,
{նա}
չի
ասում,
որ
ահա
գործն
այսպես
կամ
այնպես
վճռված
ծ
է
եւ
մենք
այսուհետեւ
պահանջ
չունինք,
ո՛չ.
այլ
{նա}
ասում
է
միայն,
որ
ստորագրող
պարոնները
համաձայն
ե
ամներին,
որոնց
ազնվությունը
կասկածելի
է
եւ
որոնց
{նա}
դադարել
է
վստահել:
Մենք
հայեր
ենք.
մենք
չուն
քաղաքացու
բարի
կամքից
եւ
չի
ապացուցում
երբեք,
որ
{նա}
իրավունք
չունի
ներկա
գտնվելու:
Դրա
փոխարեն,
եթե
ություն
պահպանելն
ապացույց
չէ,
որ
բացակայողը
կամ
{նա},
ով
լռում
է,
իրավունքով
ցածր
է,
քան
թէ
նա,
ով
կամ
նա,
ով
լռում
է,
իրավունքով
ցածր
է,
քան
թէ
{նա},
ով
գիշերները
չի
քնում,
որպեսզի
ներկա
գտնվի
ժող
րը
չի
քնում,
որպեսզի
ներկա
գտնվի
ժողովներին,
եւ
{նա},
ով
հումեդահավի
պես
այնքան
է
բղավել,
որ
մշակել
ի
զորությամբ,
որ
մեր
հասարակության
անդամն
է,
որ
{նա}
հայ
է
եւ
որ
ամենահպատակորեն
օգտվում
է
բարձրագույն
պս
կբավարարեին
հասարակության
պահանջները,
մինչդեռ
{նա},
այնուամենայնիվ,
մնում
է
հասարակության
պարտապան
ասարակության
պահանջը:
Նախ
որ,
ի
հաշիվ
իր
պարտքի
{նա}
դեռ
1856
թվին
վճարել
է
մեր
Մագիստրատին
64
հազար
ռ
լ
է
մեր
Մագիստրատին
64
հազար
ռուբլի,
պարզ
է,
որ
{նա}
այդ
64.
000
ռ.
նորից
վճարելու
չէ,
իսկ
ո՞ւր
է
այ
ն
ունի՞
արդյոք
պահանջը
բավարարելու
կարողություն:
{Նա}
երեւի
իր
բոլոր
անշարժ
կայքն
արդեն
փոխադրել
է
ուրի
մ
գիտության:
Ինձ
համար
այդ
անհրաժեշտ
է,
որպեսզի
{նա}
չկարծի,
թե
եղբայրս
այդ
արել
է
իմ
ներշնչմամբ
եւ
ո
կ
ի՞նչ
եղավ
Տրովատորի
տեքստի
սրբագրությունը:
Եթե
{նա}
այդպես
պիտի
տպագրի,
ապա
երբեք
վերջ
չի
ունենա.
պ
ովբե
եղբայրը
կմնա.
ես
նրան
խնդրել
եմ
այդ
մասին,
{նա}
ինձ
փոխարինում
է.
քո
կողմից
ամենափոքրիկ
քայլը
կհ
մորս:
Ոչ
մի
գործ
չունիս
դու
նրա
հետ:
Ինչ
էլ
որ
{նա}
անի,
այդ
նա
անելու
է
իմ
ներշնչմամբ
եւ
ես
պատասխա
գործ
չունիս
դու
նրա
հետ:
Ինչ
էլ
որ
նա
անի,
այդ
{նա}
անելու
է
իմ
ներշնչմամբ
եւ
ես
պատասխանատու
եմ
նրա
հրատարակել
մեր
"
Հյուսիսափայլի
"
մեջ,
որովհետեւ
{նա}
արդեն
լռած
է:
Անկեղծ
հարգությամբ,
հարգո
պարոնիդ
նայելով,
գրել
տեղվույդ
Մագիստրաթին
մի
խնդիր,
որ
{նա}
մեր
հորը
վախճանից
հետո
ինչ
որ
մնացել
է,
ի
հայտ
բ
անդ
'ի
պատճառս
այլոց
ազգային
գործոյ,
յորոյ
մասին
{նա}
ինքն
պ.
Նալբանդեանցն
կարգեալ
է
յերեսփոխանութիւն
-
Մանդինեանց
Տէր
Ստեփա՞նը...:
-
Այո՛,
{նա}.
ի՞նչ
պատճառով
այդքան
շատ
հարցանում
ես:
-
Ն
վ
այդքան
շատ
հարցանում
ես:
-
Նորա
համար,
որ
{նա}
ուսումնական,
խելօք
եւ
եւրոպացի
մարդ
է,
եւ
նորա
"
Մեղուն
"
ուսումնական
լրագիր
է,
որով
յոյս
ունի
{նա}
լուսաւորել
Հայոց
ազգը:
Այս
տեղ
չկարողացայ
ես
ը
քանի
տարի
գրագիր
էր
Ներսէս
Կաթողիկոսի
մօտ.
եթէ
{նա}
ուսումնական,
խելացի
եւ
եւրոպացի
մարդ
չլինէր,
Կա
ուտ
ընկերքը
չեն
կարող
փակել
իմ
բերանը,
որ
չխօսէր
{նա}
ճշմարտութիւն.
ձեր
շատ
եւ
անխորտակելի
կամակորութի
աւատացած
կաց,
որ
դորա
համար
պատասխանատու
կը
լինի
{նա}
Տէրութեան
դատաստանի
առաջեւ:
Ինչ
որ
դու
ասում
ես
ակ
լա՛ւ
կարդա
"
Հիւսիսափայլը
"
եւ
կը
տեսանես,
որ
{նա}
ամենայն
կերպով
նուիրուած
է
Հայոց
ազգի
ճշմարիտ
օգտ
մարդ
դուրս
գնալու
լինի
իմ
ծառայութենից,
թող
լինի
{նա}
տասն
տարի
ծառայած,
թո՛ղ
եւ
օգտակար
եղած
լինի,
ա
նդէպ,
որ
ցոյց
էի
տալիս
իմ
իմաստուն
հաշւումս,
թէ
{նա}
ստացել
էր
աւելորդ,
քան
թէ
պատկանում
էր
նորան.
ա
դիմութեան
տուն,
որի
մասին
ասում
էք,
թէ
չէ
շինել
{նա}
այր
աւազակների,
ուրեմն
եւ
անպատշաճ
էր
զուր
տեղը
մէջ,
եւ
մեք
դատապարտելու
չէինք
Հայոց
ազգը,
եթէ
{նա}
եւրոպական
կերպով
աղաւնեվաճառութեամբ
եւ
լոմայափոխո
խոստովանենք
մեր
ունեցած
պակասութիւնքը,
որովհետեւ
{նա}
միայն
ուղղակի
եւ
կտրական
կերպով
կարո՛ղ
է
խօսել
իւ
ամար,
որի
վարձը
իսկոյն
երեւելու
չէր
նորա
վերայ,
{նա}
շատ
նեղութեամբ
կը
բանայ
իւր
քսակը։
Նորա
ձեռքը
սո
Իհարկէ,
կարդացած
կը
լինիք
Լերմոնտովի
Մարգարէն։
{Նա}
մի
տեղ
ասում
է.
"
Սկսեցի
սէր
քարոզել,
Ս
այրապետութիւնը
Լուսաւորչի
տնից
վերջացել
էին,
երբ
{նա}
մեծամեծ
յոյսերով
ոտք
էր
կոխում
Հայաստան՝
յունակա
դ,
Խորենացու
պէս
երկնաքաղաքացի
եւ
տօնելի
մարդը:
{Նա},
բացի
այդ
ողբից,
նզովք
եւս
գրել
է
Հայոց
կաթողիկ
հազար
տարեկան.
սովորական
տարեգրութեանը
նայելով՝
{նա}
դեռեւս
հազար
երեք
հարիւրի
եւ
հազար
չորս
հարիւրի
մ
որ
մարդ
փառաւորէ:
Մեր
գեղումը
մի
դրացի
կին
կար.
{նա}
շատ
անգամ
վայր
էր
քարշում
կայծակը"։
Վաճ.
-
էս
է
դորա
արարողութիւնը.
ինչ
մարդու
կամենար,
որ
{նա}
կայծակից
զարկուէր,
ստանում
էր
նա
որեւիցէ
ճանապար
ու
կամենար,
որ
նա
կայծակից
զարկուէր,
ստանում
էր
{նա}
որեւիցէ
ճանապարհով
այդ
մարդու
հասակի
(բարձրութեա
ր
փոխւում
էին
արտաքին
ներգործողքը
նորա
վերայ,
եւ
{նա},
բնական
եւ
աստուածադիր
օրէնքով,
այն
ժամանակ
միա
,
հանդիպելով
նորան,
արդեօք
տեսանելու
չէի՞նք,
որ
{նա}
եւս
դարձել
էր
մի
արիւնկզակ
գող
եւ
աւազակ,
կամ,
դատապարտելի
գործի
վերայ։
Ամենեւին
ոչ.
պատճառ,
{նա}
չէր
տեսել
իւր
շրջապատի
մէջ,
որ,
իբրեւ
մի
սովորա
է,
որի
մէջ
կը
ցոլանայ
այն,
ինչ
որ
ցոյց
կը
տաս.
{նա}
միեւնոյն
է
իւրեան
շրջապատող
արտաքին
աշխարհի
եւ
ըն
տուել
Ապա
ի՞նչ
բանի
համար.
Սիրականիս
շուտ
գտայ,
{Նա}
եւս
չըսպասեց
ինձ
երկար:
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի.
Ո՞
ծնող
դնում
է
իւր
որդին
մի
օտար
ազգի
դպրոցի
մէջ.
{նա}
այն
օտար
շրջակայքի
մէջ
կը
փոխէ
իւր
բուն
յատկութիւ
՜
այսպիսի
մոլորութիւն:
Մարդը
անմահ
է
ստեղծուած.
{նա}
իւր
կեանքում
պիտոյ
է
նմանի
Աստուծոյ,
որ
մահից
յե
,
իւր
ազգը
եւ
առհասարակ
բոլոր
Աստուծոյ
գործերը։
{Նա}
պիտի
սիրէ
սորանց
բոլորին,
եւ
այս
բաները
հնարաւոր
հատուցանելու
մասին:
"
Մի
պարոն,
-
գրում
էր
{նա},
-
որ
պարտական
էր
մնացած
մի
կառավարութեան
մի
արծ
ատաստան
բանալով
սկսեցին
պահանջել
այդ
գումարը,
եւ
{նա}
դարձեալ
կամակորուեցաւ,
այն
ժամանակ
պահանջողքը
իր
մ
է,
թէ
անօրինաբար
վարուել
են
իւրեան
հետ,
եւ
թէ
{նա},
իւր
պարտապահանջների
ապօրինի
ընթացքի
պատճառով
հա
մեծ
վնասի,
որ
դուրս
էր
բերում
հետեւեալ
կերպով:
{Նա}
գրում
է
իւր
բողոքի
մէջ,
թէ
իւր
կայքը,
այսքան
ար
պահանջում
է
նոցանից
իւր
չկրած,
մտացածին
վնասը,
{նա}
կամի
այդ
գումարով
հատուցանել
իւր
պարտքը
եւ
մնացոր
նել
շամպայն
գնելու
համար,
որովհետեւ
շատ
է
սիրում
{նա}
այդ
գինին:
"
Տե՛ս,
թէ
ո՞րտեղ
է
հասել
աշխարհ
սկրը:
Ջուրը
թափւում
էր
զգեստներից
աղբիւրի
նման։
{Նա}
հանեց
բոլորովին
ջուր
կտրած
գլխարկը
եւ
ամենայն
քաղ
որան
առանձնարանիս
մէջ։
Ես
նայում
եմ
նորա
վերայ,
{նա}
երկար
ժամանակ
չէր
եկած
իմ
մօտ,
եւ
այդ
էր
պատճառը
տեւ
նոր
էի
բռնել
սորան:
Ողջոյն
եւս
չտուած՝
դրեց
{նա}
թաց
գլխարկը
աթոռի
վերայ,
հանեց
վերարկուն,
որից
ի
էր
այնուհետեւ
բարեգործութիւն
անուանել
այդ,
եթէ
{նա},
կատարելով
որեւիցէ
գործողութիւն,
վճարել
էր
իւր
ած
լինէիր
Աստուծուց
դուստր
եւ
դաստիարակած
նորան,
{նա}
պիտոյ
է
ապագայումը
օրհնէր
քո
յիշատակը
եւ
աղօթէր
ք
նդունդի
բերանի
եւ
պիտոյ
է
կործանուի
նորա
մէջ,
եւ
{նա},
տեսանելով
եւ
հնար
ունենալով
փրկել
նորան,
գործ
զադէն
այնքան
վատ
մարդ
չէ,
թէեւ
մի
փոքր
յիմար
է.
{նա}
այսպէս
խօսում
է
այն
ժամանակ
միայն,
եթէ
մի
փոքր
ա
լագարուած
լինի.
մի
այնպիսի
ջերմութեամբ
խօսում
էր
{նա}
իմ
հետ,
որպէս
թէ
ես
էի
այն
մարդու
փորը
կրակ
ձգող
Արամազդի
երեսը
տեսանելով:
Գոռում
է,
աղաղակում
է
{նա},
բայց,
ինչպէս
տեսանում
եմ,
կռիւը
Աթենասի
հետ
է
սի
համար,
հասայ
այն
չարագործ
Բրամինապետին,
մինչ
{նա}
մի
հարուստ
եւ
ազնուական
հնդկացու
մօտ
հիւր
էր
գնաց
ելու
ժամանակ
այդ
բոլորը
գրել
էի
ես
նորա
ճակատին.
{նա}
Բրամինապետ
դարձաւ
իմ
ազդեցութեամբ:
Գրել
էի
նոյնպ
պետ
դարձաւ
իմ
ազդեցութեամբ:
Գրել
էի
նոյնպէս,
որ
{նա}
ստանալու
էր
ձեր
շանթերը
Աթենասի
ձեռքով,
եւ
այդ
շ
այ
ասած
մարդը
մի
տգէտ
ռամիկ
է՝
անուս
եւ
անկիրթ։
{Նա}
ոչինչ
չգիտէ։
Բայց
հասարակ
ժողովրդի
աչքում
լինում
միջողական
տենդ
(febris
intermittens)
ունենայ,
{նա}
կը
զարկէ
նշտրակը
եւ
այն
ժամանակ
միայն
իւղոտ
բամբա
բ
արիւնի
գոյնը
սկսել
էր
սպիտակիլ.
նորա
հոգը
չէ,
{նա}
ամենեւին
տգէտ
է,
որ
արիւնը,
առանց
դորան
եւս
ջրա
լ
ամենայն
բանի
մէջ,
մինչեւ
անգամ
եւ
դեղերի
մէջ։
{Նա}
չկամի
հասկանալ,
թէ
դեղերի
օգտակարութիւնը
եւ
վնաս
Յովսէփ
Արղութեանց
իշխանազն
Արքեպիսկոպոսի
ձեռքով:
{Նա}
հաստատած
է
այդտեղ
երբեմն
ուսումնարան
եւ
տպարան,
բար
եւ
թանգացած
էր
ապրանքը,
եթէ
սորան
վաճառում
է
{նա}
Եւրոպայի
մէջ
եւ
դարձեալ
միլիոններ
է
վաստակում
կար
որովհետեւ
ստութիւնը,
խաբեբայութիւնը
արծաթ
ունի,
{նա}
կաշառքը
ձեռքին
նստած
է
պատրաստ,
նա
կարող
է
դորան
արծաթ
ունի,
նա
կաշառքը
ձեռքին
նստած
է
պատրաստ,
{նա}
կարող
է
դորանով
հաճոյանալ
մարդերին
եւ
մի
անցաւոր
արտութիւնը
չունի
այդ
նիւթական
նախամեծարութիւնքը։
{Նա}
մի
վերին
եւ
գերամեծար
առաքինութիւն
է,
նորա
ճանապ
,
պարտական
է
հետեւել
Քրիստոսի
ճշմարտութեանը,
եւ
{նա}
՛
է
մարդը,
որ,
արհամարհելով
ամենայն
ունայնութիւն
միների
ձեռքով,
որովհետեւ
իմ
բերանով
քարոզուել
էր
{նա}:
Ահա
այն
մեծախորհուրդ
եւ
որքան
մեծախորհուրդ,
նո
ւ
ուրիշ
տեղերում
Հայերի
մէջ)
մի
զաւակ,
թող
լինի
{նա}
ամենահարուստի
որդի,
աճում
է
եւ
զարգանում
է
առանց
ւորը
բանական
կեանքը,
որով
միայն
պիտի
զանազանուէր
{նա}
բուսականներից
եւ
շնչականներից,
մնում
է
անկերպարա
չէ
կարող
մնալ,
որովհետեւ
բնութիւնը
դադար
չունի,
{նա}
գտանւում
է
անդադար
շարժողութեան
մէջ,
որ
է
նորա
կ
մասին
անհոգ
մնալով՝
կորուսանում
էր
իւր
ձեռքից.
{նա}
մինչեւ
այժմ
չգիտէ
իւր
ո՛չ
հարստութիւնը
եւ
ո՛չ
աղք
ի
մէջ.
ամենայն
մարդ
համարում
է
իւրեան
մասնաւոր։
{Նա}
ասում
է.
"
Իմ
ի՞նչ
գործն
է,
թող
ինչ
կամին,
առն
ային
գանձարանը
ուսումնարանի
անունով,
կորած
չէր.
{նա}
տալիս
է
այդ
գումարը
իւր
զաւակին
եւ
նորա
ժառանգներ
երին
մշտնջենաւոր
ժամանակով,
դորանով
ապահովում
էր
{նա}
իւր
զաւակի
կրթութիւնը
եւ
լուսաւորութիւնը,
ապա
ու
գասիրութեան
վերայ,
որ
ոչինչ
չհասկացայ,
փառաւորի
{նա},
իհարկէ,
այդպէս
է
հարկաւոր։
Վաղուց
այդպիսի
մար
ոսկու
եւ
արծաթի
ձայն,
չէ
իմանում,
որ
մեր
համար
{նա}
է
օրինաւոր
ազգասէրը,
որ,
առանց
մեզանից
արծաթ
խն
գթաբար
պատժեցիր
ինձ
`
բորբոքելով
այդ
կրակը,
մինչ
{նա},
փոխանակ
ջերմացնելու
իմ
սիրելի
ազգակիցների
պաղած
ար
մարդու
ինձ
պատուելը
կամ
անպատուելը,
որովհետեւ
{նա}
յիմար
է,
եւ
ամօթ
էր
ինձ՝
սպասել
նորա
դատաստանին
չզարթեցնել
նորան
այդ
մահանման
քնից,
որով
քնում
է
{նա}
հազար
տարիներով։
Դորա
հակառակ,
սուտ
սուտ
գովասա
ան
գովասանութիւնը
մահադեղ
էր
ազգին,
փոյթ
չէ,
որ
{նա},
լսելով
այդպիսի
գովասանութիւնք,
համարելու
էր
իւ
ձակում
է
իւր
խարդախ
ազգասէրների
ձայնի
արձագանքը:
{Նա}
սովորել
է
լսել
ամենայն
օր
գովասանութիւն,
այդ
պատ
նը,
հասանելով
նորա
ականջին,
վշտացնում
է
նորան,
{նա}
ասում
է.
"
Այս
ինչ
բան
է,
մեզ
մինչեւ
այժմ
գովել
որպէս
մի
քամի,
որի
ուստի
գալը
եւ
ուր
գնալը
չկամի
{նա}
հասկանալ:
Միւս
կողմից
սուտ
ազգասէրք
եւ
միւսերը,
միմեանց,
կարծես
թէ
գտանք
մեր
սրտի
ազգականը:
{Նա}
պատմեց
ինձ,
որ
Մարիենբադի
քո
տանուտիրոջ
Սոֆիա
դո
ղաքը՝
քննելու
այնտեղի
ջրերը,
բայց
ինչպէս
պատմեց
{նա},
փորձերի
հետեւանքը
շատ
անմխիթար
են,
վերաբերութե
ձրալի
ճանապարհորդութենից
ասիական
Տաճկաստանի
մէջ։
{Նա}
մտածում
է
գարնան
բացուելովը
Ռուսսիա
մտանել։
Կամի
երբէք
քննութեան
տակ
ձգել
նորա
թերթերը,
որովհետեւ
{նա}
ցած
է
ամենայն
կրիտիկայից,
բայց
Պ.
Իսահակեանցին
աջալերութիւն
է
տալիս
"
Մեղուի
"
հրատարակողին,
որ
{նա}
աշխատի,
եւ,
եթէ
կարելի
է,
ընդդէմ
դառնայ
ճակատա
անցին,
թէ
ո՞ւր
էր
այդ
տունը,
որին
պատասխանում
է
{նա},
թէ
"
այժմ
ժամանակ
չէ
խօսելու,
յետոյ
կը
գրեմ
"
նից
բան
պահանջելու,
-
ասում
եմ
շեշտելով,
-
թո՛ղ
{նա}
յառաջ
սերմանէ,
յետոյ
հնձելու
դուրս
գայ"։
Բայց
Ես
երբէք
չեմ
անպատուել
Հայաստանը՝
ասելով,
թէ
{նա}
չունի
այն,
ինչ
որ
ստուգապէս
չունի,
եւ
միտք
չեմ
ուզաների
խօսելու
մասին
Պ.
Իսահակեանցի
հետ:
Բայց
{նա},
առանց
լուծանելու
իմ
երկբայութիւնը,
մէջ
է
բերու
մարդ,
հաւատ
չընծայելով
մի
անհիմն
բանի
երկբայի,
{նա}
չէ
կարող
ընկնել
այն
կատեգօրիայի
տակ,
ուր
գտանւու
մ
նորա
մտքից
չանցած
բաների
մէջ,
ուստի՞
գիտէ,
որ
{նա}
չէր
նկարագրելու
կասկածաւոր
մարդերի
վիճակը,
եթէ
ե
րդապետէ
Սուրբ
Գիրքը.
պատճառ,
մկրտութեան
ժամանակ
{նա}
խօսում
է
եւ
խոստանում
է
անբարբառ
երեխայի
փոխանակ
ների
հետ,
բայց
աւելի
երջանիկ
լինելու
չէ՞ր
արդեօք
{նա},
եթէ
լօգիկան
լինէր
բարեկամ,
քան
թէ
մի
վերացական
տուծուց
չե՞ս
վախենում,
ես
մի
մեղաւոր
մարդ,
բայց
{նա}
՝
սուրբ...:
-
Ինչի՞ց
գիտես
դու
նորա
սրբութի
նչ
է
շինում
երկնքումը:
-
Քեզ
ո՞վ
է
ասել,
որ
{նա}
երկնքումն
է,
նա
մեզանից
շատ
հեռի
չէ,
եթէ
համեմա
ումը:
-
Քեզ
ո՞վ
է
ասել,
որ
նա
երկնքումն
է,
{նա}
մեզանից
շատ
հեռի
չէ,
եթէ
համեմատէինք
տիեզերքի
ան
եկած,
որ
պատմէ
Պ.
Բէգզադէի
յիմարաբանութիւնքը։
{Նա}
բարի
տղայ
է
եւ
բարի
սրտով։
Նա
եկել
էր
հարցանել
ի
իմարաբանութիւնքը։
Նա
բարի
տղայ
է
եւ
բարի
սրտով։
{Նա}
եկել
էր
հարցանել
ինձանից,
թէ
ի՞նչ
բան
է
Տրովատոր
նամակով
նորա
բարեկամներից
մինը։
Նամակը
ստանում
է
{նա}
այն
ժամանակ,
երբ
մայրը
առաջին
անգամ
իւր
կեանքում
դ
բանտարկուածքը,
յօժարում
է:
Իսկոյն
գնում
է
{նա}
բանտ
եւ
յայտնում
է
Մանրիկօյին
նոցա
ազատութիւնը։
..
Նորան
ասում
են,
թէ
տարան
Մանրիկօն
գլխատելու։
{Նա}
գանչում
է
կոմսին
դադարեցնել
պատիժը,
բայց
կոմսը
յ
թէ
դորա
հեղինակը
հարկադրանքով
գրել
է
այդ
գործը:
{Նա}
ամենայն
տեղ,
ամենայն
րոպէ
զանազան
ազգասիրական
խօ
որական
իր
հարստութեան
թեւի
տակն
առաւ,
պահեց,
որ
{նա}
այն
ժամանակ,
իր
անձնական
հոգսից
ազատ
լինելով,
ա
մեզ
անծանօթ
մի
հոգեւոր
անձն։
Ով
կամի,
թող
լինի
{նա}.
ես
կատարեցի
ահա
նորա
սրտի
ցանկութիւնը,
ըստ
որո
ւթիւն
է,
որ
բռնել
է
արեւի
երեսը։
Ինչո՛ւ
տխուր
է
{նա},
նա,
որ
ուրիշ
աշխարհներում
փեսայի
պէս
դուրս
է
ե
է,
որ
բռնել
է
արեւի
երեսը։
Ինչո՛ւ
տխուր
է
նա,
{նա},
որ
ուրիշ
աշխարհներում
փեսայի
պէս
դուրս
է
ելանու
յց
այս
մխիթարութիւնը
հիմնուած
է
չոր
յոյսի
վերայ.
{նա}
չէ՛
կարող
փարատել
իսկոյն
այն
խաւար
եւ
տխուր
տպաւո
Խալիլ
նայի՞բ,
-
աղաղակեցին
Լեզգիները
միաձայն,
-
{նա},
որ
կամէր
դաւաճանել
Մեծ
Մարգարէի
փոխանորդի
կեանք
տեսանէ,
յետոյ
ասաց
ինձ,
որ
հետեւեմ
իւրեան:
{Նա}
տարաւ
ինձ
Շամիլի
բնակութիւնը:
Ի՛նչ
աւելորդ
գ
նստած
մարդու
վերայ՝
առանց
ձայնի
հասկացնելով,
թէ
{նա}
է
ահա
Շամիլը:
Ես
ողջունեցի
խոնարհաբար
եւ
կան
ռ,
ով
չունի
իւր
ձեռքում
մի
իշխանութեան
գաւազան,
{նա}
չունի
եւ
ազատութիւն,
եւ
ազատութիւնը
չափակից
է
գա
մ
դորա
ճակատին:
Բայց
Շամիլը
այդ
մտքի
վերայ
չէր։
{Նա}
իմ
հետ
վարւում
էր
ամենեւին
այնպէս,
որպէս
մի
որսո
աշխարհի,
խռովում
էր
դրացի
ազգերի
խաղաղութիւնը:
{Նա}
ո՛չ
եթէ
յաղթութիւն
կամի
ստանալ
ձեր
վերայ,
այլ
պա
մբ
կամիք
ցոյց
տալ
ձեր
մեծութիւնը։
Դորա
հակառակ,
{նա}
հայր
է
այն
ազգերին,
որոնց
կառավարութեան
ղեկը
Նախ
սեն,
թէ
մեք
Շահբէգին
մի
մարդ
էինք
կարծում,
բայց
{նա}
եւս
շատախօս
պառաւի
նման
երազներով
է
լցրել
իւր
նամ
,
որ
շատ
վաստակած,
հազիւհազ
փոխում
էր
քայլերը։
{Նա}
չնկատեց
ինձ,
որովհետեւ
ծառը
խափանարկու
էր
նորան
արեկից
լինի
նորան:
Մօտեցայ
եւ
ողջունում
եմ:
{Նա},
փոխանակ
իմ
ողջոյնը
ընդունելու,
դէպի
երկինք
վեր
րթունքի
վերայ:
-
Ես
մի
խեղճ
մարդ
եմ,
-
ասաց
{նա},
-
եւ
իմ
մէջ,
բացի
հիւանդութենից,
ոչինչ
չկայ:
կալ
Տէրը
լինի
քեզ
օգնական:
-
Ամենակալ
Տէրը՝
{Նա},
որ
քննում
է
մեր
բոլորի
գաղտնիքը,
որի
աչքը
համա
.
-
ես
չէ
պիտոյ
մտածեմ
վրիժառութեան
վերայ:
Մի՞թէ
{Նա},
որ
մարդկութեան
համար
մեռաւ
խաչի
վերայ,
վրէժխնդ
նոցանից,
որ
հասուցել
էին
Նորան
այդ
անարգ
մահը:
{Նա}
չէ՞ր,
որ
դեռեւս
Հօրից
ներողութիւն
էր
խնդրում
իւր
ի
կնիքով՝
Քրիստոսի
անպարտ
արիւնով,
-
շարունակեց
{նա}:
-
Ես
կարօտ
եմ
կարեկցութեան,
ես
հիւանդ
եմ
ի
ընդդէմ
այդ
ցաւին,
նորան
կարող
է
բժշկել
միմիայն
{Նա},
որ
ասաց,
թէ
իւր
անունով
մահ
չկայ:
Ես
ունէի
նո
եմ
կարող
հասկանալ
նորան
ինքս
ինձանով,
թէ
կարօտ
է
{նա}
մեկնութեան,
թէ
առանց
առաջնորդի
կը
գայթակղուիմ
եւ
ա՜ղ,
որպէս
թէ
եգիպտական
առեղծուածք
կտակել
էր
մեզ
{Նա},
որ,
հերքելով
ամենայն
փարիսականութիւն,
ամենայն
ր
իմ
ազգը
այդ
պակասութենների
պատճառով,
որովհետեւ
{նա}
է
այն
միակ
առարկան,
որ
մօտ
է
իմ
սրտին
եւ
հոգուն
,
եւ
այդ
քո
բարեմտութեան
փոխարէն
կը
վարձատրէ
քեզ
{Նա},
որ
խոստացաւ
իւր
անունով
մի
բաժակ
ջուր
մի
աշակեր
ոռանալ:
Չկարողացայ
դիմանալ,
որ
այլեւս
խօսէր
{նա},
արիւնը
ապստամբուեցաւ
երակներիս
մէջ,
փաթաթուեցա
իւնքը,
բնական
եւ
մաթեմատիկական
աշխարհագրութիւն:
{Նա}
իւր
նկատողութիւնքը
պիտի
արձանագրէ
ծանրաչափը,
ջեր
տեղ
բամբասւում
է
Սերովբէ
Արքեպիսկոպոսը,
որպէս
թէ
{նա}
միայն
էր
Հայոց
հոգեւորների
մէջ,
այսպէս
ընթացող։
թէոս
նորընտիր
ծայրագոյն
պատրիարք
Կաթողիկոսից,
որ
{նա}
իւր
Հայրապետութեան
սկզբումը
դեռեւս
առաջը
փակէ
այս
անակին...
Ժամանակը
թագաւորում
է
տիեզերքի
վերայ.
{նա}
ե՛ւ
անցողական
է,
ե՛ւ
յաւիտենական,
նորա
ատամները
հետեւեցայ
ձայնին՝
տեսանելու
Աթենասի
նուիրականը:
{Նա}
թռել
էր
մի
հոյակապ
արձանի
վերայ,
որ
կանգնեցուցած
րա
պատճառը
դրած
էր
նորա
նոյն
իսկ
կտակի
մէջ,
որով
{նա}
լինելոց
դպրոցի
կառավարութիւնը
յանձնում
էր
Մխիթարե
տուելի
Հայրը
ուրացաւ
եւ
աղօթքի
գոյութիւնը
անգամ:
{Նա}
ասաց
ինձ,
թէ
գուցէ
որեւիցէ
աղօթք
եղած
լինի
դպրոց
արողանայ
ցոյց
տալ
մի
արդիւնք,
մի
պտուղ,
իսկ
եթէ
{նա}
փակւում
էր
դեռեւս
մի
անգամ
չաւարտած
իւր
ուսման
շր
չընկնել
միստիկականութեան
մէջ:
Չարաչար
խաբուած
է
{նա}
իւր
կեանքում։
Խաբողը
բնակւում
է
Տուիլերիու,
Լու
րթինի
գանգատանքի
թարգմանութիւնը,
որով
բողոքում
է
{նա}...
Այսպիսի
հեղինակի
գործը
լինում
է
միշտ
միստ
հարցանել
Պ.
Արամից
այդպիսի
թանգութեան
պատճառը,
{նա}
պատասխանեց,
թէ
բոլորովին
այլ
պատճառով
հրաժարուեց
են
այն
մտքով,
որ
ընթերցողը
իսկոյն
հասկանայ,
որ
{նա},
թէպէտ
արդէն
քառասուն
տարու
չափ
բաժանուած
Մխիթար
մէջ
երեւում
է
"
Ընծան
"՝
որպէս
մի
անօրինակ
բան.
{նա}
գործում
է
հրաշքներ,
նորան
ցանկանում
են
ստանալ,
ող
չասել,
թէ
այն
շրջանակը,
որի
մէջ
երեւեցնում
է
{նա}
ընթերցողներին
իւր
տաղանդը,
ամենեւին
անարժան
է
նո
արեւ
վկայում
է,
թէ
մինչեւ
ո՛ր
աստիճան
աշխատում
է
{նա}
ծաղկեցնել
հայկական
գրատպութիւնը
Եւրոպայի
խորհրդաւ
հաճութեամբ
յաջողեցաւ
մեզ
լսել
Պ.
Արամեանից,
թէ
{նա}
շուտով
պատրաստւում
է
առնել
մի
հրատարակութիւն,
թէ
մ
է
դէպի
մի
կապ
եղբայրակցութեան
եւ
սրտակցութեան։
{Նա}
է
այն
աստուածային
հուրը,
որ
ջերմացնում
է
ամենայն
ւանդութիւնը
դարաւոր
է.
այն
ապականութիւնքը,
որով
{նա}
պղծել
է
իւր
հայութեան
անունը,
մեծ
հնարների
են
կա
ից
յետոյ։
"
Եւ
բանն
վերացաւ
յինէն
",
-
ասում
էր
{նա}
մարգարէին:
Ամաչում
ենք
մի
օտար
մարդու
առաջեւ
նքը՝
ազգը,
չկամի
խոստովանել
իւր
հիւանդութիւնը,
{նա}
փախչում
է
բժշկից,
նա
կարծում
է,
թէ,
թագուցանել
տովանել
իւր
հիւանդութիւնը,
նա
փախչում
է
բժշկից,
{նա}
կարծում
է,
թէ,
թագուցանելով
փտած
եւ
ապականուած
ուրեմն
եւ
ոչ
բաժանորդ
Բէգզադէի
շահին
կամ
վնասին։
{Նա}
պարտակա՛ն
էր
վաճառած
ապրանքի
արծաթը
եւ
մնացած
ապր
աղաղակում
է
տարիներով,
բայց
լսող
չկայ։
Գրում
է
{նա}
եւ
շատ
անգամ,
եթէ
չէ
կամենում
Բէգզադէն
նոր
ապրան
ից
յետոյ
մի
քանի
մարդիկ
տեսնում
են
Բէգզադէին,
որ
{նա}
քաղաքի
նշանաւոր
փողոցի
մէջ՝
իւր
վաճառանոցի
առաջե
-
Ինչո՞ւ
այդպէս
կոտորում
էք
այն
պարոնի
անունը,
{նա}
ոչ
ոքի
արծաթ
կերած
չէ,
ոչինչ
խարդախութիւն
արած
չ
ւնը,
-
շարունակում
է
Բէգզադէն:
-
Լաւ
գիտես,
որ
{նա}
կարողանալու
չէ
կառք
պահել
իւր
կնոջ
համար,
այս
պա
թեան
վերայ.
եթէ
ես
խանութը
նորա
անունով
չշինէի,
{նա}
երբէք
կարողանալու
չէր
վճարել
ինձ
պայմանեալ
արծաթը
Շատ
հասարակ
կերպով,
-
պատասխանում
է
Բէգզադէն,
-
{նա}
՝
որպէս
անկախ
մարդ,
եւ
այդքան
ապրանքի
տէր
երեւել
աւատարմութիւն
ստանալ:
Այս
հաւատարմութեամբ
գնելով
{նա}
օտարազգիներից
հետզհետէ
զանազան
ապրանք
եւ,
վաճառե
2000
մանէթ,
այլ
2076
մանէթ
է
ստացել,
ուրեմն
դեռ
{նա}
պարտական
էր
Բէգզադէին
76
մանէթ:
Գործակատարը
աղաղ
ւթիւն
էր,
եթէ
մտածէինք
զարկ
տալ
մեքենային,
մինչ
{նա},
խորտակուած
եւ
նորա
գործարանքը՝
ցիրուցան
եւ
ժան
,
Սիրական
լեզուիդ
իբրեւ
արքուն
տէր:
{Նա}
նոր
է
զարթել
Դարաւոր
քնից,
Հին
փոշին
նոր
կը
ուսանի
օտար
լեզուներ.
դորա
հակառակ
պարտական
է
{նա}
քաջանալ
իւր
լեզուի
մէջ:
Հայերը
դեռ
խօսել
չգիտեն
ւ
նպատակը
համաձայն
չէ
ազգի
էական
օգուտներին,
եթէ
{նա}
մի
մեքենայ
է՝
Հայի
զաւակի
մէջ
օտարութիւն
պատուաս
չհայ:
Բայց
մեր
ազգի
դրութիւնը
այնպէս
է,
որ
{նա}
չէ
կարող
իւր
ներկայ
աւերանքի
մէջ
պատրաստել
այնպիս
նքեան
ծիծ
տալ
իւր
զաւակին։
Ի՛նչպէս
կարելի
է,
որ
{նա}
երեխայի
պատճառով
յետ
մնայ
խրախճաններից,
պարահանդ
շխարհը
նայում
է
կանանց
վերայ
որպէս
մարդու
վերայ:
{Նա}
ճանաչել
է
այժմ
այն
մեծ
եւ
խորախորհուրդ
պաշտօնը,
զգը
աւերուել
է
այժմ,
նորան
պիտոյ
է
վերանորոգել։
{Նա}
թմրել
է
մի
խոր
քնով,
նորան
պիտոյ
է
զարթեցնել։
Բ
զգը
մինչեւ
այժմ
ապրել
է
ողորմելի
խեղճութեան
մէջ.
{նա}
մոխիր
է
կերել
հացի
տեղ,
եւ
նորա
խմելիքը
խառնուած
վիճակ
տանելի
է
եղել
մեր
խեղճ
եւ
քարուքանդ
ազգին.
{նա},
երկար
ժամանակ
սովորելով
այդպիսի
դառն
բաժակների
:
Մեր
ազգը
վաղուց
մոռացել
է
ցանկանալ.
այո՛,
{նա}
ունեցել
է
եւ
ունի
այս
զգացողութիւնը,
բայց
միմիայ
կարդալ
չգիտէր:
Քահանան
ունի
իւր
ծուխի
ցուցակը,
{նա}
գիտէ,
թէ
ո՛ր
գերդաստանի
մէջ
քանի
զաւակ
կայ,
եւ
չեն
եղել
յիշատակարանք
կամ
գրուածք.
եթէ
լինէին,
{նա}
կարօտելու
չէր
Նինուէի
դիւանին։
Բայց
Վաղարշակի
հի
սեցնում
է
մեզ
մի
քանի
տող
բան
Գողթան
երգիչներից,
{նա}
ցոյց
է
տալիս
մեզ
փոքր
թէ
շատ
այն
տեղերը,
ուր
պիտ
ում
է:
Յայտնի
բան
է,
եթէ
ընկերութիւնը
կազմուի,
{նա}
պիտի
ունենայ
մի
կանոն,
որով
պիտի
առաջնորդուի
իւր
այդ
գործը
ապսպարողին:
Նորանից
խնդրում
են
կօշիկ,
{նա}
կարում
է.
մանաւանդ
եթէ
ապսպարողը
եւս
իւր
կողմից
թէ
Խորենացու
ո՞ր
բանը
իրաւունք
է
տուել
նորան,
որ
{նա}
Խորենացին
անուանէ
թեթեւամիտ:
Խորենացին՝
մեր
պա
նի
վարձը:
Ո՞չ
ապաքէն
առաւել,
քան
թէ
թեթեւամիտ
է
{նա},
որ
այսպիսի
անհիմն
եւ
անտեղի
կարծիք
ունի
այն
երկ
այ՝
կարծիք
տարածելով
մեծ
Սուրբի
մասին,
որպէս
թէ
{նա},
ոչ
այնքան
եկեղեցու
օգուտը,
որքան
իւր
անձնականը
մէջ,
եւ
երբ
կայսրը
գանչեց
նորան
եւ
յանդիմանեց,
{նա}
ուրիշ
այլ
բաների
մէջ
պատասխանեց
եւ
այս,
թէ
ինքը
ամար
ամենայն
հնար
գործ
դնել:
Այս
օրից,
ասում
էր
{նա},
կը
սկսեմ
գրել
բոլոր
Հայոց
եպիսկոպոսներին
եւ
դէպ
յայտնի:
Առաջին
(այսինքն՝
ծածուկ)
նամակի
մէջ
{նա}
ուղղակի
ցոյց
էր
տալիս
իւր
առ
ի
սրտէ
ցանկութիւնը՝
ան
ժողովը:
Իսկ
միւս
նամակում
(յայտնի
նամակում)
{նա}
աշխատում
էր
միայն
մի
փոքր
մեղմել
զանազանութիւնքը
ենայն
բանը
կատարուած,
որոնց
փափագով
ցանկանում
էր
{նա}:
Մեք
գիտէինք,
որ
մի
այդպիսի
ողբալի
վիճակում
ք
արգելք
չենք.
եւ
յիրաւի,
ի՛նչ
այլ
պաշտօն
ունէր
{նա},
բացի
սորանից,
կատարելու:
Մեղայ,
մեղայ.
,
բացի
սորանից,
կատարելու:
Մեղայ,
մեղայ.
{նա}
ինքը
իւր
անձը
ձգել
է
այժմ
կրիտիկոսների
կարգը՝
քն
ը։
"
Հիւսիսափայլի
"
ուղղութիւնը
յայտնի
է
արդէն.
{նա}
մինչեւ
վերջը
հաստատ
պիտի
մնայ
իւր
ուղղութեան
մէջ
իան:
Բայց
այս
չէ
բղխում
կառավարութեան
հաճոյքից,
{նա}
ստիպուած
է...
Ամերիկան
պատերազմ
ունի
իւր
մէ
րը
քննել,
քրքրելով
նորա
բոլոր
ծնուցիչ
պատճառքը,
{նա}
տեսնում
է,
որ
միմիայն
Անգլիոյ
մէջ,
եւ
ըստ
մասին
րակ
ժողովուրդը
իւր
երկու
ձեռքից
աւելի
բան
չունի.
{նա}
բնակւում
է
ազնուականների
հողի
վերայ
եւ
վարձ
է
վճա
աստկանում
է
գաղթելու
կարօտութիւնը.
եւ
պիտի
գաղթէ
{նա},
որ
չկամի
սովամահ
մեռնիլ
եւ
մեռցնել
իւր
ընտանիքը
անհող
երկրագործի
հետ:
-
Կը
գամ,
-
ասում
է
{նա},
-
եւ
զէն
ի
ձեռին,
քեզ
հետ
քո
թշնամու
ընդդէմ
կպ
ծելու:
Եւ
այս
իրաւունքը
պիտի
տեւէ
այնքան,
որքան
{նա}
կամ
նորա
սերունդը
պիտի
բնակուի
այն
հողի
վերայ:
Ի
ի
ամուր
եւ
ապահով
հիմքի
վերայ,
եւ
անհնա՛ր
է,
որ
{նա}
կա՛մ
աղքատութեան
հանդիպի,
կա՛մ
իսպառ
կարօտ
մնայ
,
թէ
պիտի
շարունակէ՞
գործարանը
իւր
գործը,
որ
եւ
{նա}
աշխատելով՝
ստանայ
մի
քանի
շիլլինգ
եւ
հոգայ
իւր
ը
հետ,
այնքան
դժբախտ
է
եղել
այդ
խնդրի
ճակատագիրը:
{Նա}
դարձել
է
մի
քար,
որի
վերայ
մարդը
քանի՛
եւ
քանի՛
քանի՛
անգամ
գայթակղեցաւ:
Վերջին
անգամ
գոռաց
{նա}.
"
Կեցցէ՛
ազատութիւն,
կեցցէ՛
հաւասարութիւն,
կե
աշխատութիւնը
բռնադատական
չէ,
այլ
կամայական,
եթէ
{նա}
աշխատութիւն
է
եւ
ոչ
ծառայութիւն,
եթէ
մարդկային
ի
ին:
-
Սեպհականութիւնը
գողութի՛ւն
է,
-
ասաց
{նա}
այրական
ծանրութեամբ,
եւ
կանգնեցաւ:
Սեպհակա
խօսքով՝
դրամը,
որ
մարդը
վաստակել
է:
Բայց
հողը
{նա}
չէ
վաստակել,
հողը
նա
չէ
շինել,
հողը
բնութեանն
է
արդը
վաստակել
է:
Բայց
հողը
նա
չէ
վաստակել,
հողը
{նա}
չէ
շինել,
հողը
բնութեանն
է:
-
Պարո՛ն,
չափ
աճառել
է
քեզ
հասարակաց
ազգի
սեպհականութիւնը:
Ո՛չ
{նա}
իրաւունք
ունէր
վաճառելու
եւ
ո՛չ
դու
իրաւունք
ունէ
նէր
վաճառելու
եւ
ո՛չ
դու
իրաւունք
ունէիր
գնելու.
{նա}
՛
գող
է,
եւ
դու՝
գողակից,
որովհետեւ
երկրագունդը
մինչեւ
այստեղ
եւ
կարծում
էիր,
թէ
ահա
շօշափում
է
{նա}
իւրեան
հարկաւոր
առարկան...
Կը
ստանայ
նորան...
Բ
չէ,
որովհետեւ
մարդը
դեռեւս
տղայ
է:
Գայթակղեցաւ
{նա}
աս
գայթակղութեան
քարի
վերայ
եւ
դէպի
ձախ,
շրջան
յ
վերայ:
Ստիւարտ
Միլը
խօսում
է
հասարակութեան
հետ,
{նա}
բողոքում
է
նորա
ընդդէմ,
եւ
նորա
ընդդէմ
դարձեալ
պ
հաշտ
աչքով
նայել
ազատ
հրապարակախօսութեան
երեսին:
{Նա}
հալածում
է
նորան,
ոչ
թէ
օրէնքով
կամ
որեւիցէ
կառա
մ
որեւիցէ
կառավարչական
ոյժով
կամ
արգելքով,
ո՛չ,
{նա}
լաւ
գիտէ,
որ
սոքա
անհնարին
բաներ
են
Անգլիոյ
մէջ
աւ
գիտէ,
որ
սոքա
անհնարին
բաներ
են
Անգլիոյ
մէջ,
{նա}
հալածում
է
մանր
հնարներով
եւ
աղտոտ
ճանապարհներով
որ
այս
տեսակ
ազատութիւն
չէ
կարելի
տալ.
գուշակեց
{նա}
գալոց
փոթորիկը:
Տեսաւ
ազնուականը
եւ
համոզուեցաւ
ած
է
ազգի
էական
օգտի,
այսինքն՝
ստրուկների
հետ:
{Նա}
ներգործում
է
եւ
յետընթաց
կուսակցութեան
եւ
կառավար
ուրդը
հող
չունի,
եւ
ուր
որ
ունի,
չկամի
գործել:
{Նա}
թողում
է
դաշտը
եւ
գնում
է
քաղաք
կամ
մայրաքաղաք,
մէջ
կայ
մեծ
տարբերութիւն:
Երկրագործը
ունի
հիմք,
{նա}
ունի
հող,
նորա
ձեռքում
կայ
նիւթ,
որ
ասել
է
ոյժ
սել
է
ոյժ
եւ
կարողութիւն
դրամի
համազօր,
բայց
երբ
{նա}
թողեց
երկիրը
եւ
գնաց
քաղաք,
այնտեղ
ո՛չ
հողը
կայ
ւ
գնաց
քաղաք,
այնտեղ
ո՛չ
հողը
կայ
եւ
ո՛չ
նիւթը.
{նա}
տարաւ
իւր
հետ
միմիայն
աշխատութիւնը,
այսինքն՝
իւ
լոր,
ինչ
որ
մարդը
իւր
աշխատութեամբ
վաստակել
էր:
{Նա}
հազիւհազ
ծայրը
ծայրին
է
հասուցանում
իւր
եկամուտը
այրը
ծայրին
է
հասուցանում
իւր
եկամուտը
եւ
ծախքը,
{նա}
վարձկան
է,
իսկ
վարձկանի
աշխատութիւնը
իւր
համար
չ
է
դու
չտաս
հարիւր,
ուրիշ
տուող
կայ
",
-
ասում
է
{նա},
եւ
եթէ
ես
նորան
չտամ
հարիւր,
ուրիշ
տեղ
եւս
պակ
հող
չունի,
ուր
չէ
կարող
երկրագործութեամբ
ապրիլ,
{նա}
կենդրոնանում
է
քաղաքներում
եւ
մայրաքաղաքներում,
կան
տէրութեան
Մինիստրի
տուած
խրատը,
ուր
ասում
էր
{նա},
թէ
"
պարտքով
ապրիլը
նմանում
է
ծակ
տակառի
մէջ
ջո
ի
առասպելեալ
գանձարանքը
չեն:
Զուր
տեղը
որոնում
է
{նա}
իւր
արծաթը
եւ
ոսկին
իւր
գաւառներում.
ի՞նչ
զօրութ
իւրքիոյ
կառավարութիւնը
չէ
սոսկում
իւր
պարտքերից:
{Նա}
մխիթարւում
է՝
տեսանելով,
որ
աւելի
շատ
են
այլ
տէ
նելով,
որ
աւելի
շատ
են
այլ
տէրութեանց
պարտքերը:
{Նա}
զարմանում
է
միայն,
թէ
ինչպէս
այն
աւելի
շատ
պարտա
մետալ,
չէ
կարող
մնալ
մի
այնպիսի
խառնակ
տեղում.
{նա}
բարձրանում
է:
Մնում
է
անարգ
թուղթը
եւ
չէ
վախենու
ձրանում
է:
Մնում
է
անարգ
թուղթը
եւ
չէ
վախենում:
{Նա}
վստահ
է,
որ
մարդիկ,
եթէ
դադարին
նորան
իբրեւ
դրա
նել
հասարակութիւնը
այդ
վտանգից
ազատուելու
համար:
{Նա}
ինքը
եւս
աղքատ
է
եւ
ոչինչ
ունի,
ինչպէս
ուրեմն
կա
օգնել
ուրիշին:
Խնդիրը
նոյնիսկ
այնտեղ
է,
որ
{նա}
աղքատ
է
եւ
պիտի
առաւել
աղքատանայ,
եթէ
ճգնի
իւր
մ
նի
իւր
մինչեւ
այժմ
բռնած
ճանապարհը
շարունակելու:
{Նա}
աղքատ
է,
բայց
այդ
աղքատութիւնը
միայն
կարող
է
լար
յին
ամոք
կերպարանքով:
Դիցուք,
գեղում
ստանում
էր
{նա}
օրական
հինգ
ղուրուշ,
իսկ
քաղաքում
ստանում
է
ութն
զրկուիլը,
դժոխային
աշխատութիւնը,
որով
պիտի
շահի
{նա}
այն
մի
քանի
յաւելեալ
ղուրուշները,
անտուն,
վարատ
վարատական
եւ
անմաքուր
կեանքը,
որ
պիտի
անցուցանէ
{նա}
զանազան
իջեւաններում:
Երեկոյեան
պիտի
գայ
վաստակե
ութիւնը
եւ
յարմարութիւնը:
Ուրեմն,
վերադառնում
է
{նա}
միմիայն
իւր
ներկայութեամբ
իւր
աղքատ
եւ
կարօտ
ընտա
նորա
սիրտը
պաղում
է
եւ
այն
աշխարհից,
ուր
ծնել
էր
{նա}...
Ի՞նչ
բանի
համար
վերադառնայ:
Նա
գտանելու
չէ
ի
,
ուր
ծնել
էր
նա...
Ի՞նչ
բանի
համար
վերադառնայ:
{Նա}
գտանելու
չէ
իւր
տունը,
իւր
ծնողքը,
նորա
աչքին
պ
ամայի
բնակարան,
եթէ
եւ
այն
չէ
անցել
օտարի
ձեռք:
{Նա}
որոշում
է
մնալ
պանդխտութեան
մէջ
եւ
այս
որոշումով
եւ
տակը
խմել
թշուառութեան
բաժակը:
Այո՛,
մնում
է
{նա},
բայց
տունը
մարեցաւ:
Մի
գերդաստան
ընկաւ
հասարակ
ական
կատարելութեանց
հասնելու
ձգտողութիւնքը:
{Նա},
բոլորովին
մեքենայացած,
մանում
է
իւր
կեանքի
թել
կեանքի
թելը,
նորան
չէ
գգւում
մի
հրապուրիչ
յոյս,
{նա}
չէ
տեսնում
իւր
ապագայի
հորիզոնի
վերայ
մի
երջանկու
ջանկութեան
աստղ,
նորա
ներկան
եւ
ապագան
խաւար
է:
{Նա}
տանում
է
իւր
կեանքի
ծանր
խաչը,
մինչեւ
որ
մի
նիւթ
աւ
ու
վատ,
փորձեց
մինչեւ
այժմ
վաճառականութիւնը,
{նա}
փորձեց
եւ
վարձկանութիւնը
եւ
մշակութիւնը.
սոցանից
-
Բայց
դուք
մոռանում
էք,
որ
Թիւրքիան
Եւրոպա
չէ:
{Նա}
չունի
ոչինչ
ճանապարհ,
ոչինչ
հաղորդակցութիւն,
որ
կասը:
Ո՞վ
արգելառիթ
է
Հայոց
ժողովրդին,
որ
{նա}
չբնակի
վերասաց
տեղերում.
եւ
ի՛նչ
տեղեր,
ուր
պար
Հայը
եւ
ոչ
անգամ
կամի
մտածել
իւր
ապագայի
վերայ.
{նա}
թողնում
է
իւր
երկիրները
եւ
կենդրոնանում
է
քաղաքնե
այն
կարող
է
երեւել
ազգային
վաճառականութիւնը,
երբ
{նա},
գլխաւորապէս,
Հայի
առաջ
բերած
նիւթը
եւ
արդիւնքը
ւ
ոսկերք
ունի,
եւ
այս
թանձրութիւնը
վկայ
է
բերում
{Նա}:
Առանց
մարմնի
չկայ
շօշափելի
կենդանութիւն,
իսկ
մ
թթուն,
առանց
վերստին
թթուածինը
ներս
ընդունելու,
{նա}
կենդանի
չէ
այլեւս:
Տնտեսական
խնդիրը
մահու
ե
րուստը,
զիարդ
եւ
իցէ,
պիտի
կարողանար
ապահովել:
{Նա}
չէ
կարող
աւելի
ցանել,
որովհետեւ
ոյժ
չունի,
եւ
ե
եթէ
հայ
շինականի
ձեռքը
մի
փոքր
դրամ
անցանէ,
եթէ
{նա}
յոյս
ունենայ,
որ
իւր
աշխատութիւնը
պիտի
գնահատուի
ւնենայ,
որ
իւր
աշխատութիւնը
պիտի
գնահատուի,
եթէ
{նա}
տեսնէ
իւր
մշակութեան
պտուղը,
ո՞չ
ապաքէն
կրկնապատ
ունի
մի
քանի
փարայ,
որի
շրջանառութեամբ
ապրում
է
{նա}
եւ
նորա
ընտանիքը:
Կարողութեան
տէր
մարդը
ո՞չ
ապաք
պարհով
կարող
է
աճեցնել
իւր
գումարը:
Եւ
եթէ
չկամի
{նա}
ապրանքը
պահել
իւր
ձեռքում,
մի
րոպէի
մէջ
կամեցաւ
Ձեռագործ
ապրանքի
մանր
վաճառականը
ոյժ
չունի,
{նա}
խաղալիք
է
իւրեան
ապրանք
տուող
մեծ
վաճառականի,
կա
ստակի
վաճառել
եւ
պարտքը
վճարել:
Ուստի
իջեցնում
է
{նա}
ապրանքի
գինը
հարիւրին
մի
քանի
տասանորդ:
Միւս
վաճ
պահել
նոյն
ապրանքի
նախկին
արժէքը.
իջեցնում
է
եւ
{նա}:
Կէս-մեռ,
կէս-կենդան,
անցնում
են
մի
քանի
օր:
Այս
առաջին
հատուցումը
ձեռք
բերելու
համար
վճռում
է
{նա}
իւր
մէջ.
"
Հարկաւոր
է
վնասով
եւս
վաճառել
այս
անգ
,
որովհետեւ
նոյն
հանգամանքների
ազդեցութեան
տակ
է
{նա},
եւ
գործը
հիմք
չունի:
Ի՛նչ
գործէ,
ուրեմն,
այդ
րձկան
ծառայել
ուրիշի
մօտ,
բայց
այս
հեշտ
բան
չէ,
{նա}
եւս
մարդ
է,
զգացմունք
ունի:
Նա,
մինչդեռ
ինքը
ո
յս
հեշտ
բան
չէ,
նա
եւս
մարդ
է,
զգացմունք
ունի:
{Նա},
մինչդեռ
ինքը
ունէր
մի
փոքր
գործ,
իւր
անձը
զգու
ջական
հրամաններից,
թէեւ
կատարելապէս
անկախ
չէր
եւ
{նա}
երբեք
չէ
մտածել
այդ
մասին,
որովհետեւ
գիտէր,
թէ
Այսօր
ամեն
մարդ
աշխատում
է
վաճառական
դառնալ,
{նա}
հաւատում
է,
թէ
վաճառականութիւնը
կարող
է
նորան
փր
ն
թէ
տուողը,
առնողը
կարօտ
է,
քանզի
ոչինչ
ունի:
{Նա}
միայն
յոյս
ունի,
թէ
ահա
կ'առնու
ապրանքը,
կը
վաճ
:
Մինչեւ
ազգը
չկոտրէ
այս
ուղղութիւնը,
մինչեւ
որ
{նա}
չկատարէ
մի
տնտեսական
յեղափոխութիւն,
իւր
մինչեւ
ա
ոյժը
եւ
կարողութիւնը,
հաստա՛տ
է
իւր
ոտքի
վերայ։
{Նա}
կարօտ
չէ
ուրիշին.
դորա
փոխանակ,
ուրիշը
կարօտ
է
երջոյ՝
դրամագլխի
տէր
մարդոց։
Իսկ
այն
օրից,
երբ
{նա}
թողեց
նորանց
եւ
դէմքը
դարձուց
դէպի
բնութեան
հիւրը
իս
բոլոր
երկրագունդին:
Շուեցիայի
սառնամանեաց
մէջ
{նա}
արուեստով
եւ
բիւր
հոգաբարձութեամբ
յառաջ
է
բերում
աւ,
բայց
շատ
արագ
ծերանում
է:
Մի
քանի
դարու
մէջ
{նա}
անցաւ
պատմութեան
շատ
կերպարանքներ՝
phase,
փոփոխ
այլեւս
չէ
կոչում
ինքը
իւրեան
մարդու
անունով,
երբ
{նա}
անուանւում
է
Անգլիացի,
Գերմանացի
եւ
այլն,
եւ
այ
կան
ապահովութեան
համար,
ինչպէս
շատ
տեղ
վնասում
է
{նա}
մի
ուրիշ
անհատի
անձին
եւ
օգտին,
այնպէս
եւս
մարդե
որ
կարող
է
շարժիլ
եւ
այս
գործողութիւնը
կատարել,
{նա}
ունի
իւր
ներսում
ոյժ
եւ
զօրութիւն,
որ
դէմ
է
գնու
է
կարող
իւր
ոյժով
դէմ
դնել
արտաքին
ազդեցութեանց,
{նա}
չէ
կարող
պահպանել
իւր
անձը
եւ
այն
րոպէին
մեռնում
ես
եւ
խօսում
եմ
առջեւս
կանգնած
մարդու
հետ,
բայց
{նա}
չէ
ընդունում,
թէ
ես
կենդանի
եմ:
Նա
ասում
է
ինձ
ւ
հետ,
բայց
նա
չէ
ընդունում,
թէ
ես
կենդանի
եմ:
{Նա}
ասում
է
ինձ,
որովհետեւ
քո
ազգութիւնը
մեռած
է,
ո
-
Ինձ
ի՛նչ
փոյթ,
դու
կենդանի
չես,
-
կրկնում
է
{նա}
ամենայն
սառնութեամբ:
Եւ
ոչ
միայն
այսչափ.
ո
ծանր
օղի
մինը:
Հերիք
չէ
նորան
իմ
կենդանութիւնը,
{նա}
չկամի
նորան
ընդունել
որպէս
իրողութիւն.
նա
ակամայ
իւնը,
նա
չկամի
նորան
ընդունել
որպէս
իրողութիւն.
{նա}
ակամայ
պիտի
յօժարի
ընդունել
այն
ժամանակ,
երբ
ցոյ
,
երբ
ցոյց
տամ
իմ
իրաւունքը:
Ա՛յս
եւս
հերիք
չէ.
{նա}
իմ
կենդանութիւնը
պիտի
խոստովանի
միայն
այն
ժամանակ
իմ
կեանքի
խոստովանելը
կապուած
չէ
նորա
շահի
հետ,
{նա}
խոստովանելու
չէ:
Ուր
թողունք,
որ
մի
ազգութիւն
գ
համար
փակուած
է:
Նորա
ազատութիւնը
անուանական
է,
{նա}
չէ
կերակրւում
նիւթով,
նորա
կառավարութիւնը
ներկու
ավարութեանց
բժժանքը
դեռեւս
ազդում
են
նորա
վերայ:
{Նա}
տանում
է
աղքատութեան
ծանր
լուծը՝
առանց
հաշիւ
տալ
ը
յառաջ
քշելու
համար,
ներքին
պարտք
է
հրատարակում
{նա},
եւ
ամեն
մարդ
առանց
երկբայութեան,
իբրեւ
մի
ապահ
տոր
լաթին,
որ
կախուած
է
ձողի
վերայ:
-
Բայց
{նա}
ինձ
կերակուր
չէ
տալիս,
-
ասում
է
ազգը:
-
Ե
ւմ
են
նորան,
թողուլ
այս
աշխարհի
թագաւորութիւնը,
{նա}
չէ
յօժարում
եւ
հիւանդանալով՝
մահիճ
է
ընկնում...
թիւնքը
անդադար
օգնութիւն
են
տալիս
Թիւրքիային,
որ
{նա}
դիմանայ
եւ
չկործանուի:
-
Որպէսզի
Թիւրքիոյ
ս
զգութիւնը
հարկաւոր
է
եւ
օգտակար
այն
ժամանակ,
երբ
{նա}
չէ
բորբոքւում
իբրեւ
մի
րոպէական
կայծ,
իբրեւ
պատա
եղադրելի
է
եւ
ամենայն
ընդունելութեան
արժանի,
եթէ
{նա}
խոստովանի
միւս
ուրիշ
ազգութիւնքը
անխտիր,
նոյնպիս
քը:
Ազգութիւնը
անմեղադրելի
է
եւ
տօնելի
իսկ,
եթէ
{նա}
ընդհանուր
մարդկութեան
գործը
թեթեւացնել
աշխատի՝
ի
մն
է
այդ
ազգութիւնը,
սո՛ւտ
է
այդ
ազգութիւնը,
եւ
{նա}
կը
կործանուի:
Տնտեսական
խնդիրն
է
այն
զօրութիւնը
օրութիւնը,
որ
մի
փոքր
յառաջ
խոստացանք
անուանել,
{նա}
է
այն
միակ
եւ
հաստատ
ոյժը,
որ
ազգի
անձնաւորութեա
:
Այն
ժամանակ
ես
կը
հետեւիմ
քո
ձայնին,
որովհետեւ
{նա}
աւետարանում
է
ինձ
փրկութիւն՝
ազգութեան
անունով:
ինաստանից:
Ժամանակը
մի
անգամ
է
անցնում,
եւ
{նա},
որ
ընթացակից
չէ
նորան,
յետ
է
մնում:
Մեք
կարող
նթարթը
միայն,
որ
անցնում
է
մեր
առջեւից.
իսկ
երբ
{նա}
անցել
է,
անօգուտ
է
այլեւս:
Նա,
իբրեւ
օրինակ
մի
առջեւից.
իսկ
երբ
նա
անցել
է,
անօգուտ
է
այլեւս:
{Նա},
իբրեւ
օրինակ
միայն,
իբրեւ
խրատ,
կարող
է
երեւե
ւս:
Այսօր,
եթէ
մի
ժողովուրդ
ստրուկ
է,
եթէ
{նա}
հող
չունի
եւ
եթէ
յաջողի
նորան
հող
ձեռք
բերել,
իր
ն
դիպուածում
ազգութիւնը
ազատութիւն
չէ
ժողովրդին.
{նա}
փոխում
է
միայն
նորա
լուծը։
Մեք
դրականապէս
թշնամի
քիոյ
մէջ,
չնայելով
այն
նոր
պարտքին,
որ
առնում
է
{նա}
Անգլիայից:
Այդ
լիբրէները
շատ
կարճ
ժամանակի
մէջ
կ
դեօք
նորա
մտածութիւնը:
Աւելորդ
հարցմունք
է
այս:
{Նա}
մտածում
է,
"
թէ
ես,
վաճառականութեամբ,
սեղանաւո
ւթիւնը
անհիմն
է"։
-
Ինչպէ՛ս,
-
հարցնում
է
{նա}
մեզ:
-
Այսօր
դու
ես
քո
բոլոր
ստացուածքի
տէր
կարող
մնալ
այն
բարձրութեան
մէջ:
Կանուխ,
թէ
ուշ
{նա}
պիտի
դառնայ
դարձեալ
դէպի
այն
ընկերութիւնը,
որից
առ
պիտի
նուազի:
-
Ինչպէ՛ս,
-
բացականչում
է
{նա}:
-
Աւելի
հասկնալի
շինելու
համար
առարկան,
բ
ն
պայմաններով,
ուրեմն
եւ
նոյն
ճանապարհի
վերայ
եւ
{նա}
իւր
կարգով
պիտի
հաւասարի
ընդհանուր
մակերեւոյթին:
կեանքը՝
մի
ձանձրալի
ժամանակամիջոց:
Այն
ժամանակ
{նա}
կը
կորուսանէ
այն
բանաստեղծական
(poetique)
գոյնը
լեղի
խառնէ
իւր
կեանքի
մէջ,
նորան
սիրելի
չէ
այս,
{նա}
չէ
քննում,
նա
թողնում
է
եւ
առօրեայ
տեսածով
ապրու
կեանքի
մէջ,
նորան
սիրելի
չէ
այս,
նա
չէ
քննում,
{նա}
թողնում
է
եւ
առօրեայ
տեսածով
ապրում
է
այսօր,
վաղ
անկութիւնը
մի
վաղանցուկ
երա՜զ
է:
Այսօր
երեւում
է
{նա},
այո՛,
բայց
վաղը
կը
ցնդի,
քանզի
լոկ
տեսաբանակա
չենք
ընդունում:
Մեք
նորա
առջեւ
պիտի
դնենք
գործ,
{նա}
մեր
առջեւ
պիտի
դնէ
հրաման:
Գործը
ցոյց
տալով՝
պի
Գործը
ցոյց
տալով՝
պիտի
խօսինք
համոզման
անունով,
{նա},
հրամանը
մէջ
բերելով,
պիտի
պահանջէ
հնազանդութիւ
բովանդակ
ստրկութեան
սերմը:
"
Ուրացի՛ր,
-
ասում
է
{նա}
-,
քո
դատողութիւնը,
քո
բանականութիւնը,
քո
խելքը
նք
մեր
ծունրը:
Մարդը
չէ
գողանում,
բայց
եթէ
{նա}
չէ
գողանում
նորա
համար,
որ
օրէնքը
արգելում
է
գող
անում
նորա
համար,
որ
օրէնքը
արգելում
է
գողանալ,
{նա}
գո՜ղ
է
եւ
աւազակ:
Մարդը
չէ
սպանում,
եթէ
այն
պատ
գելուած
է,
ի
վերջոյ,
այն
բոլոր
յանցանքները,
որ
{նա}
չէ
գործում,
եթէ
չէ
գործում
իբրեւ
ստրուկ,
հնազան
համերաշխութիւնը
դրել
է
նորան
այն
կէտի
վերայ,
որ
{նա}
եւ
յղանալ
չէ
կարող
այդ
յանցանքները:
Երբ
յանցանքը
թիւն
է
տալիս,
այսինքն՝
օգնում
է
կարօտելոց,
եթէ
{նա}
գործում
է
այն
միմիայն
այն
պատճառով,
որ
հաւատում
երի
որպէս
հետեւանք
դրուած
էին
թատրոնաբեմի
վերայ:
{Նա}
մի
նոր
տեսակ
դպրոց
է,
ուր
ուսանում
են
ամեն
հասակ
ակ
դպրոց
է,
ուր
ուսանում
են
ամեն
հասակի
մարդիկ:
{Նա}
ուսուցանում
է
գեղեցիկ
հայախօսութիւն,
նա
մշակում
մարդիկ:
Նա
ուսուցանում
է
գեղեցիկ
հայախօսութիւն,
{նա}
մշակում
է
լեզուն
-
աննկատելի
կերպով
ներս
է
բերում
բերում
ազգի
մէջ
ընտիր
ոճեր
եւ
ազդու
դարձուածներ:
{Նա}
չէ
միայն
ազնուացնում
հասարակութեան
գաղափարքը,
այ
ով
եւ
երկրորդից
զգուշացնելով
եւ
ոչ
միայն
այսչափ,
{նա}
քրքրում
է
ընտանեկան
կեանքը,
քննում
է
նորա
եւ
ամե
ս,
քանզի
զգում
է,
քանզի
մարդ
է:
Եւ
թատրոնի
մէջ
{նա}
մոռանում
է
իւր
նախապաշարմունքը
դերասանների
եւ
դեր
պաշարմունքը
դերասանների
եւ
դերասանուհեաց
ընդդէմ,
{նա}
շատ
անգամ
պատրաստ
է
դափնիներով
պսակել
այնտեղ
այդ
սուտ
դասակարգութիւնքը
դրել
են
նորա
երեսի
վերայ.
{նա}
որպէս
մի
օտար
աշխարհ
մտանում
է
թատրոնի
մէջ
վկայ
լ
ստորանում
են
նորա
աչքի
առաջեւ:
Ամենափո՛քր
է
{նա},
որ
ուրիշին
համարում
է
փոքր
եւ
ամենաստոր,
որ
իւ
Յոյս
ունինք
թատրոնական
գերատեսչութեան
կողմից,
որ
{նա}
մասնաւոր
ուշադրութիւն
դարձնէ
Ա.
թատրերգութեանց
լ
վերայ:
Ջերմ
սրտով
աղաչում
ենք
Ամենակալ
Տէրը,
որ
{նա}
խնայելով
Նախիջեւանի
հասարակութեանը,
յառաջացնել
ն
իղիցն
եւ
ի
լրման
ժամանակին
վաշխով
յանձնվի
նորա
եւ
{նա}
պարտէ
՚ի
յայս
միջոց
ժամանակի
կեալ
հնազանդ
եւ
ի
նե
դրախտի
լեզո՞ւն
է
խօսում,
հայկաբա՞ն
է
միթէ։
Կամ
{նա},
որ
չափածոյ
է
գրում,
բանաստե՞ղծ
է։
"
Սաւուղն
է
երի
Անունը
պիտի
Գրեմ
սիրաջեր
Արեւի՜ց
էլ
վեր.
{Նա}
-
կոյսը
սիրուն,
Ով
խեղճին
անտուն
Պաշտում
է
անա
անանց
Իր
սէրը
ձօնած
`
Երկնքում
ահա
Ընթանում
է
{նա},
Աստղերի
շարքում
Բոցավառ
փայլում
"...
-
Ի՞նչ
ամ
ի՞նչ
նորա
փայլ:
"
Մարդաչափ
ահա
Բարձրանում
է
{նա}
Վեր
հորիզոնից,
Մշուշի
միջից
-
Աստղը
վեհափառ
`
ջոյն
քեզ,
քո՜յր,
հազար
ողջոյն
տիրաւանդ"։
Իսկ
{նա}
`
"
Ո՞վ
ես,
բնաւ
քեզ
չեմ
ճանաչում"։
"
Ես
նա
ե
կ
նա
`
"
Ո՞վ
ես,
բնաւ
քեզ
չեմ
ճանաչում"։
"
Ես
{նա}
եմ,
քոյր,
ում
պարտիզում
որ
զուարթ
Սոխակի
միշտ
ուարթ
Սոխակի
միշտ
թովիչ
դայլայլն
է
հնչում
"...
{Նա}
դարձեալ,
թէ
`
"
Ո՞վ
ես,
քեզ
չեմ
ճանաչում"։
"
..
Եւ
այտերը
վառում
իմ
տաք
համբոյրով.
Ջանում
է
{նա}
գրկիս
միջից
փախուստ
տալ,
Եւ
բարձրացնում
աղաղակո
ւր,
Սեղմել
եմ
ես
նրա
մարմինը
ամուր:
Նետւում
է
{նա}
պարտէզիս
դուռը
դէպի.
Բայց
նա
տուժե՜ց...
որովհ
ամուր:
Նետւում
է
նա
պարտէզիս
դուռը
դէպի.
Բայց
{նա}
տուժե՜ց...
որովհետեւ
ես
իսկոյն
Նրա
ներքին
ծնօտ
Ափին
`
նաւորդն
ալեկոծեալ.
Ի՜նչ
կարօտով
դիտում
է
{նա}
Փարոսի
հուր
-
շողը
պայծառ.
Եւ
ստրուկը
բազմաչար
են
սոքա
ողջ
միասին
Անձկութեան
հետ
հրեշտակի,
Թէ
{նա}
ինչպէս
գրկեց
կոյսին
`
Ոչի՛նչ
հաճոյքն
այդ
չի՛
չափ
յս
արտը
այն...
Սիրահոսան
բաժակն
քամած
Կպչում
է
{նա}
ամուր
`
կոյսին,
Մկանները
հեշտին
թմրած
-
Ինչպէս
յարգող
ջատագովը
չէ.
Ամեն
փակ
դուռը
բաց
է
անում
{նա},
Որ
իր
ետեւից
եկողը
վստահ
Մտնի-ելնի
հեշտ
ու
յա
տը
սիրավառ
Գոհարը
տաշող
քերթող-վարպետի.
Գովում
է
{նա}
-
քնարերգակ
`
Վաղուան
փայլուն
գոհարը
թանկ:
ԺԱ
տուէրն
էր
Արարչի
`
Լինել
նրան
պատկառու.
Ուստի
եւ
{նա}
անվրդով
Խստութիւնից
Ադամայ
`
Գուրգուրում
էր
`
ճախ
`
արագ
Ճանապարհւում
է
նորից.
Ադամն
ոչինչ
չգիտէ,
{Նա}
դեռ
քնած
է
հանդարտ,
Զի
այդ
ամենն
հազիւ
թէ
Տեւում
օրէն
Խաղաղ
քնած
նախահօր,
Երբ
որ
հասաւ
սերովբէն.
{Նա}
մօտ
գալով
Ադամին
`
Նստում
ձախ
կողմը
նրա
Եւ
կիզիչ
նրան
Սիրէ
Ադամն
պիտ
մաքուր
Եւ
մեղկ
կրքին
`
սիրտը
{նա}
Չդարձնէ
կերակուր.
"
Ինչո՞ւ
տալիս
էր
պատուէր,
-
:
Թէ՞
ասելիք
չունէի
Ձեր
անկայուն
բարքերից"։
Եւ
{նա}
սաստում
է
այսպէս
Խոժոռադէմ
`
հրեշտակին,
Որ
խրատո
եր
ճախրում
միասին:
Հեշտանքներից
սըրարբած
Ասում
է
{նա}
տարփագին.
"
Օ՜,
չե՛մ
երբեք
ուխտազանց,
Ինչո՞ւ
է
նս
Ի
վեր
քան
զարեւ
Գրեսցի
ինեւ.
{Նա}
՛,
կոյս
սիրասուն,
Որ
զհէգն
անտուն
Ձօն
ն
քեզ,
քո՛յր,
տիրաւա՛նդ
ողջույն
"...
Այլ
{նա}
առ
այս.
-
Եւ,
ո՞
իցես
դու:
"
Յոյր
ի
դրախ
ւոյն՝
Սոխակին
ցանգ
մեղեդի
աղու
"...
{Նա}
դարձեալ,
թէ
-
Ո՛չ
գիտեմ
զքեզ:
"
Ո՛չ
զսիրո
..
Եւ
ի
համբոյր
վառ
վարդիցն
եկեալ.
Այլ
{նա}
խուսել
ճգնի
յիմ
ձեռաց,
Եւ
ընդվզեալ
ամբառնա
Չի՛ք
ի
բնաւս,
չի՛ք
օրինակ,
Որպէս
գրկաց
{նա}
կուսին:
Զմուռս
բուրեն
ստեանց
պտկունք,
Յողջոյն
եկեալ
չուառիս,
Եւ
չիցէ՞
ինձ
հերիք
{նա}:
Զարմանք
ունին
զիս
ընդ
քո
Անհանճար
բ
ի
յահեկէ
կուսէ
Եւ
զարտաշեկն
փայակեալ
Ի
{նա}
մերձեցուցանէ...
Ծխի
մարմնոյն
փափուկ
մորթ
բէն
ննջելոյն
Կշռէր
այժմիկ
Ադամայ,
Այլ
{նա}
տակաւ
խոր
ի
քուն
Եւ
ո՛չ
լսէ,
ո՛չ
զգայ:
Ճնշէր,
պրկէր,
մերթ
թողոյր
Մերթ
շօշափէր
{նա}
զԱդամ,
Մերթ
հինինայր,
մերթ
ուռնոյր,
ր
ի
ժամուս՝
թուի
ի
շարս
ընկճեալ
ազգաց,
այլ
թուի
{նա},
եւ
չէ
անհետացեալ
յերեսաց
երկրի,
եւ
մեր
ամենեցո
ւթիւն,
յԵւրոպ
անգամ
չկարաց
՚ի
գլուխ
հանել
զայն:
{Նա}
՛
զի
ուղղութիւն
եւ
հայեացք
փիլիսոփայութեան
դարուս
:
Խորամանկութեամբ
եւ
ճիզվիթական
հնարիւք
սպրդեցաւ
{նա}
՚ի
մեզ,
եւ
՚ի
հաշուի
իւրում
չսխալեաց.
ազգն,
բա
ստովանութիւն
մերոյս
եկեղեցւոյ
ընդ
պապականին:
Եթէ
{նա}
հիմնի
ի
բանն՝
"
զի
յիմմէ
անտի
առնուցու
",
կամ
ի
խ
առաջին
հարցանել
զհարցանողն,
եթէ
զիա՞րդ
ընդունի
{նա}
ինքն,
որպէս
զի
թէ
բաժանող
ոք
իցէ.
ասասցէ
նմա
զխ
:
Քրիստոնէութիւն
ո՛չ
շատանայ
լոկով
եւ
եթ
նշանօք.
{նա}
պահանջէ
զգործս
արժանիս
քրիստոնէի
եւ
հեղինակի
քրիս
ւ
ուղղութեան
մատենկանն
Այվազովսքւոյ,
արձակեաց
առ
{նա}
զհրաման,
յաղագս
ժողովելոյ
զցրուեալ
օրինակս
Վարդա
դոյն
մինչ
գլուխ
կրէր
պսակ
ոսկեփունջ։
Ես
անդ
մինչ
{նա}
յանցանաց
յինքն
ձգեալ
բեռանց
կոյտ,
Գուշակէի
րեսուն
կէս
եւս
ընդ
այլ
երեքի։
Անպարտակիր
մինչդեռ
{նա}
՚ի
մահ
փութաց
կամակար,
Իմ
առաջի
անիրաւ
վճիռ
իս
լուսափիւռ
խոր
համակէր
՚ի
խաւար։
Մինչ
զվերջինն
{նա}
առ
Հայր
մահուն
բարբառ
որոտաց,
Ականատես
ես
վ
ւորէ
անաղօտ.
Զյիմարութիւնդ,
յորում
թխսես,
{նա}
փարատէ
անպայման,
Որում
թշուառ
քով
վիճակաւ
զ
նած
Քնեց
զինուորը
գիշերով,
Թեկն
տուեց
{նա}
պողպատէ
Իւր
նիզակին
պսպղուն.
Զինուո՛ր
Մօտըդ
չեչէն
կայ
զարթուն։
Լող
է
տալիս
{նա}
մակոյկով՝
Ուռկան
ձգած
գետի
տակ.
Զինու
Կան
այն
տեղ
խաղ,
պար,
երգեր.
Ապա
թէ
{նա}
հեռացած
է,
Փախէ՛ք,
ընտիր
երգիչներ,
հարար
նեկտարով.
Երբ
տակառի
վերայ
նստած
{Նա}
բաժակն
է
ինձ
տալիս,
Գլխից
բռնած
մինչի
ոտըս
ել,
Ասի.
-
Բայց
դու
ի՛նչ
ես
կարծում,
{Նա}
սկսաւ
այս
խօսել։
"
Մարդը
կարող
է
մտած
ալը
մեզ
զուր
չէր.
Կիթերայից
եւ
Կրէտէից
{Նա}
երկու...
բերել
էր։
Ո՞վ
կարող
է
սահման
դնե
Թո՛ղ
մի
խնդա
մայրն
Հայաստան,
Թո՛ղ
մի
լսէ
{նա}
քո
ձայն։
Թո՛ղ
սրբէ
նա
արտասուքը
Թո՛ղ
մի
լսէ
նա
քո
ձայն։
Թո՛ղ
սրբէ
{նա}
արտասուքը
Բազմադարեան
երեսից,
Սատուռնո
է
գըլուխը
փըտած։
"
Աղջի՛,
-
գոռում
է
{նա}
իւր
աղախնին,
-
"
Ժամը
քանի՞սն
է,
մօ՞տ
է
կ
Ոսկի
բաժակով
օղին
կարապետ,
-
Ե՞րբ
մադերայից
{նա}
կմնայ
յետ,
-
Փառաւոր
կերպով
կերաւ,
ճաշակեց
է
թոյլ
ու
տկար.
"
Դու
ըսպասիր
նորա
գլխին
`
{նա}
ուշ
դնէ
քո
ոտքին
",
Սովրեցնում
է
մեզ
Մովսէ
ժանաւոր
`
լուսնի
շողից
պայծառ
է,
Քո
դամբանը
{նա}
յաւիտեան
եւ
դարերու
մութի
մէջ
Կը
ցոլացնէ,
ի
աստղը
հորիզոնում
փայլում
է,
Մտաւ
յանկարծ
{նա}
ովկիան
`
կեանքիդ
թելը
կտրած
է.
Թէ
վախճան
ես
Նայեցէ՛ք,
սա
օրինակ
ձեզ,
Չապրեց
մեզ
հետ,
{նա}
հպարտ
էր,
Կոյրը
ուզեց
հաւաստել
մեզ
Թէ
Ծովի
կատղած
բիւր
ալիքը
նորա
համար
ոչինչ
է:
{Նա}
գիտէ,
որ
սովորաբար
փոթորիկի
քամակից
`
Դուր
եր:
Բայց
անվտանգ,
հաստատ
յուսով
շատ
անգամ
{նա}
իւր
կեանքում
Ձգեց
խարիսխ
ու
կանգնեցաւ
հանդա
իւր
մօտ
հիւր
ունի,
Վա՜յ
եթէ
մին
հանդիպեցաւ
{նա}
կատաղի
մրրկի,
Գնաց
շիջաւ
այնուհետեւ
`
նորա
արմաւենին
`
Շոգ
օրերում
լայնատերեւը:
{Նա}
գանչու՞մ
է
դարձեալ
իւր
մօտ
Անապատի
անցաւորքը
Անմխիթար
բաժանմա՞ն
մէջ
Թառամեցաւ
{նա},
որպէս
դու,
Թէ
ցրիւ
ընկան
կտորները
Դ
ովը
Ո՞վ
քեզ
այստեղ
բերել
է,
Տխրեցաւ՞
{նա}
շատ
քեզ
վերայ,
Արտասուաց
հետք
սրտումդ
կա՞յ
պատրաստին:
Այո՛,
թաղել:
Դեռ
կը
ծագի
{նա}
քո
վերա,
կը
խփէ
շող
դամբանիդ,
Նա
կը
հասնի
կը
ծագի
նա
քո
վերա,
կը
խփէ
շող
դամբանիդ,
{Նա}
կը
հասնի
քեզ
այգորել,
քան
մերձաւոր
սիրելիդ.
նքից
կը
փայլէ
հոգուն
Անաղօտ
լոյսը
պայծառ
արեւին,
{Նա}
կը
մոռանայ
բոլոր
աշխարհը,
Այլ
չի
պատկանիլ
նա
այս
ն,
Նա
կը
մոռանայ
բոլոր
աշխարհը,
Այլ
չի
պատկանիլ
{նա}
այս
աշխարհին:
Գրիչը
ձեռին
թղթի
դաշտումը
Կը
վազէ
նորա
հակառակ
Ի
զուր
փորձ
փորձել
կամքը
կոտրելու:
{Նա}
այն
ժամանակ
սուր
ունի
հատու,
Կըրակ
է
թափում
այրո
օսում
է
մեր
հետ,
Սիրտ
է
զմայլում
նորա
երգերից:
{Նա}
այն
միջոցին
ոչինչ
այլ
բան
չէ,
Բայց
եթէ
թարգման
մ
այց
եթէ
թարգման
մուսայի
խօսքին,
Նորայ
ասածը,
որ
{նա}
լսում
է,
Մեզի
բաշխում
է
զինչ
գոհար
անգին:
Ոչին
յելւոյ
մէջ
տիպը
մեր,
Թէ
մեր
հոգւոյ
երկրորդը
{նա}
անշփոթ
ցոլացնէր.
Թէեւ
հազար
մենք
խոստմունք
նօթ
մեզ
պատահի
փողոցում,
Նորա
տեղը
աներկբայ
{նա}
կը
բռնէ
մեր
սրտում
Նորա
երկու
կեղծաւոր
եւ
կա
երբ
ընկերին
թաղեցինք։
Խաւար
ու
գէշ
հողի
տակ
{նա}
միայնակ
պառկած
է,
Ոչ
ոք
նորան
այց
չերթալ,
զի
համար
ողջ
մին
է
Բարեկամ,
թէ
թշնամի,
երբ
{նա}
արդէն
մեռած
է։
Այն
եկողը
չգիտէ,
ո՞վ
է
պառկ
Որի՞
ոսկերքն
են
փթում
հարստացնել
սեւ
հողը։
{Նա}
իւր
անձն
է
պաշտպանում,
գող
է
կամ
փախստական
ինչ
որ
մենք
արեցինք,
կ՚անէ
եւ
մեր
ընկերը.
{Նա}
եւս
մեզ
կը
մոռնայ,
մեր
յիշատակ
չի
պատուիլ,
տեղը
չես
խոնարհել,
զուր
չէ
տիրում
մարդը,
{Նա}
կը
շինէ
ծխոտ
ճիւղեր
սարերիդ
միջում,
Խոր
այր
Լուրից
ահագին
Կազբէգը
ծածուկ
ամբոխուեց,
{Նա}
իւր
ուշքը
ու
աչքերը
դարձուց
դէպի
հիւսիս,
Ու
վ:
Նիկողոսը
չծերացաւ
իզուր
տեղը,
{Նա}
չգտաւ
երկրիս
վերա
իւր
նմանը,
Թէ
նա
օգնեց
ո
,
Նա
չգտաւ
երկրիս
վերա
իւր
նմանը,
Թէ
{նա}
օգնեց
ուրիշներին,
ինչպէս
առիւծ,
Նոքա
եղան
ռհասարակ
ռամիկը,
Տե՛ս,
ի՞նչ
ոգով
կոծում
է
{նա}
Նիկողայոսի
մահը.
"
Մեռաւ
մեր
հայր,
հայր
ո
արձրացած.
"
Տօն
են
տօնում
մեր
թշնամիք
",
-
{նա}
կատաղութեամբ
գոռաց:
Մի
զուարթուն
կերպարանե
երջին
կամքն
էր,
որ
թշնամեացը
յաղթէ:
{Նա}
այս
բանը
կտակ
թողեց,
կնքեց
նորան
իւր
մահով,
բազմած
Նիկողոսի
գահումը
նոր
թագաւոր
Ու
դէպի
{նա}
տեսաւ
ազգի
սրտում
վառած
սիրոյ
հուր:
Մի
Որ
ծածկած
է
աչքերից:
Եւ
ո՞ւմ
արդեօք
{նա}
իւր
սիրտը
Գրաւ
տուեց
ասելով.
"
Ոչինչ
Այս
խօսքերը
իւր
բաժին,
Առատութեամբ,
որ
{նա}
տուեց
Ուսանող
Ամիրեանին:
Նորան
դէմ,
Նորան
ժպտաց
միմիայն.
Նորա
համար
{նա}
ծնած
էր,
Այլք
ամենայն
չեն
արժան:
Թէ
գեղեցիկ
երկրիս
վերայ
Կայ
`
միմիայն
այն
{նա}
է:
Րախացի՛ր,
դու,
ցնծա՛յ,
բերկրեա՞յ
,
արդէն
ընդդէմ
Աստուածային
օրէնքին"։
{Նա}
պատժում
էր,
նզովում
էր
հրապարակաւ
մարդերը.
ւ
ժողովով։
Քարտուղարը
խելօք
մարդ
էր,
{նա}
գիտէր
որ
Պիոսը,
Թէ
կին
գտնէ,
պիտի
անշուշտ
թագուհին
Հիւր
էր
եկել
պապի
մօտը
մի
օր,
երբ
{նա}
տանը
չէր.
"
Պարտէզումը
նա
ճեմում
է
"
-
ծառա
մօտը
մի
օր,
երբ
նա
տանը
չէր.
"
Պարտէզումը
{նա}
ճեմում
է
"
-
ծառաները
ասացին.
Թագուհին
էլ
գ
Եփ
էր
գալի
երակներում...
արիւնը.
Թէպէտ
{նա}
միշտ
անսխալ
է
ու
Քրիստոսի
փոխանորդ,
Սակայն
ուղարը
ծառի
յետքից՝
պարզ
ամենը
տեսնում
էր.
{Նա}
իւր
մտքում
ուրախացաւ,
ասաց՝
ա՜
ա՜
դու
էլ
ընկար
խից.
Շատ
նեղութիւն,
չարչարանք,
Կրեց
{նա}
այս
աշխարհից.
Այլ
իւր
հոգին
որպէս
թէ
ժիր
լինել,
Չըվախենալ
վտանգից:
{Նա}
անդադար
ասում
էր.
Կգայ
մի
օր,
մի
վայրկեան
զատութիւն:
Սպասելով
այն
յոյսին,
Մինչ
{նա}
տանը
նստած
էր,
Յանկարծ
բաղխեց
նորա
դուռ,
է
տեսնելից:
Եկաւ
դժբաղդի
մօտը,
{Նա}
իւր
դանդաղ
քայլերով
Տուեց
նորան
մի
նամակ,
Ծոյլը
զրկուած
է
`
Նաեւ
սորանից,
{Նա}
չգիտէ
այն
բաները
Բացի
իւր
խաղից:
ար
Հայաստան
Քո
գալուն
սպասեց,
Ծաղկեցաւ
{նա}
ալեօք,
Շատ
լացեց,
արտասուեց։
Տ
Ասկճի
Գասպարին.
Հայաստան
աշխարհ.
{Նա}
անյագ
սիրեց,
Գտնել
մի
հնար
Խիստ
շատ
աշ
ոհարները
Մահուն
չեն
լինիլ
արգել։
{Նա}
ամենուն
կը
հանդիպի
Մի
օրինակ,
անխըտիր
,
նոյն՝
ամենին
Չար
ու
բարի
համարւում
է
{Նա}
իւր
ընդունողներին։
Մահը
նոյն
է,
բայց
նքը
միշտ
լեղի
է.
Դառն
է
նորա
աշխարհը.
{Նա}
անդադար
սպասում
է
Նըւիրական
վայրկենին։
ած
Մարմնին
հանգիստ
կը
բերի։
Բայց
{նա}
որ
միշտ
թաւիշ,
կերպաս
Շոր
կարում
է
իւր
անձի
Մահ
է՝
գալուստ
մահուան։
Աշխարհքումս
{նա}
չի
տեսել
Ո՛չ
նեղութիւն
եւ
ո՛չ
ցաւ,
Նոր
րոպէ
մի
անցաւ։
Իւրեան
պատող
ծանօթներից
{Նա}
կեղծ
կերպով
միշտ
սիրուեց,
Միշտ
գովութեան,
միշտ
հլութեան
Հպատակի
ձայն
լսեց։
{Նա}
չի
ուզում
երբեք
լսել,
Որ
այս
աշխարհըս
երկո
.
պէտք
եղածին
Մտնելու
եւ
դուրս
գալու,
{Նա}
չի
ուզում
անունն
լսել
Այն
երջանիկ
էակին,
ի
լսիլ
քո
ձայնը,
Հետեւիր
դու
կոչողին։
{Նա}
աւելի
խլանում
է,
Երբ
տեսնում
է
վախկոտին։
դուզ
ասա,
He
xoчy,
Что
такой
ничего
{Նա}
կը
գտնի
տէրտէրցու:
Что
такой
значит.
.
Hy,
ես
կ՚ասեմ
Աղային,
Ինչ
ժամանակ
{նա}
կը
գայ,
Республика
ведь
у
нас
Существ
ւ,
ո՛չ
վատ,
ո՛չ
մէկ
բան։
Մտածում
եմ.
եթէ
{նա}
Մեղաւոր
է,
յանցաւոր,
Աղա
զատայի
հետը
ает.
Впрочем,
дельно
он
судит,
Ну,
{նա}
եթէ
ինձի
հետ
Միշտ
լաւ
լինէր
ինչպէս
էր,
մօրը
խօսքը
Իւր
կեանքումը
յարգած
չէր.
{Նա}
փախել
էր
իւրեանց
տնից...
Մուր
էր
քսել
տան
վ
Հայրիկ,
դարձեալ
թռաւ
մի
աստղ,
Վայր
ընկաւ
{նա}
երկնքից.
Հայրիկ,
ովի՞
աստղն
էր
արդեօք,
Շատ
հալածանք,
շատ
նեղութիւն,
Պատճառեց
{նա}
իւր
կեանքում.
Շատ
տուն
քանդեց,
շատ
մարդ
զր
պատառ
պատառ,
Չունի
շապիկ
իւր
հագին.
Անհամարձակ
{նա}
իւր
ձեռքը
Պարզում
է
անց
կացողին.
"
Ողորմութիւն
ա
ծ,
ժամի
դռնումը.
Շատ
ժամանակ
դեռ
չէ
անցել,
Երբ
{նա}
փառքով
ու
պատուով
Ման
էր
գալիս
փողոցներում
Իւր
սե
փողոցներում
Իւր
սեպհական
կառքերով.
Այժմ,
վախով
{նա}
իւր
ձեռքը
Պարզում
է
անց
կացողին.
"
Ողորմութիւն
ա
Մինչ
խաղում
էր
հանդիսում,
Դղրդում
էր
թէատրոնը,
{Նա}
դափնիք
շատ
էր
հնձում.
Ժողովուրդը
հաւաքւում
էր
Մօ
րերով
Լուանում
էր,
մազը
սանրում
Կրիայի
սանըրով.
{Նա}
հագնում
էր
բեհեզ,
կերպաս,
Դիպակ,
թաւիշ
թանգագի
նում
էր
բեհեզ,
կերպաս,
Դիպակ,
թաւիշ
թանգագին.
{Նա}
չգիտէր
ի՞նչ
ասել
է
Արծաթի
կարօտութիւն.
Այժմ
անլո
ին
Նորա
ձեռքում
խաղալիկ...
Այժմ
փողոցում
քնում
է
{նա}
Խոնաւ
պատերի
տակին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
պարո՛ն
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
աղքատին"։
Ժամի
դռնում
{նա}
կանգնած
է,
Աչքերը
կոր,
վիզը
ճուկ.
Նորա
նախկին
ւլացնենք
ճակատագրիդ
Խիստ
հարուածի
սաստկութիւն"։
{Նա}
տանում
է,
տառապելով,
Այս
սոսկալի
վշտերին.
"
Ող
երես:
Քեզ
խոր
տխրութեամբ
չէ
սպասում
{նա},
Որ
չէր
ստացել
բաղդից
մի
հարուած,
Որ
ուց
մինչեւ
մտանելդ
Աչքը
քեզանից
չէ
հեռացնում
{նա},
Որի
կորուստքը
անչափ
են
կեանքում,
Որ
Բնակւում
էր
Նէապոլիս
քաղաքում.
Մինչեւ
այժմ
{նա}
չգիտէ
ուր
եւ
ում
Պատճառել
էր
մի
վիշտ
կամ
ցաւ
,
երեկոյեան
ժամանակ,
Տուն
դառնալուց,
մտաւ
{նա}
մի
մութ
փողոց.
Պատահեց
մի
վարձով
բռնած
աւազ
Եւ
տարու
մէջ
աշխատութեան
փոխանակ,
{Նա}
փոքր
արծաթ
չէր
ստանում
նորանից.
Բրիտանացին
յ
ծաղկում
է
քաղցր
ժպիտ:
Երգ
երգելով,
{նա}
կտաւ
է
լուանում,
Նորա
ձայնը
կախարդում
է
թով
կախարդում
է
թովչի
պէս.
"
Խաղա՛
աղբիւր
",
{նա}
երգում
է,
"
խայտալով,
Իմ
կտաւը
ճերմակցրո՛ւ
յց
երկիւղից
սիրտս
զարկում
էր
կատաղած:
{Նա}
փորելով
դարձեալ
երգում
էր
մի
երգ՝
Մի
սրտա
ն
",
Օրիորդը
պատասխանեց
հեգնելով.
"
{Նա}
երէցն
է,
իսկ
ես
կրտսեր
հարազատ...
"
-
Բայց
վ
էք
դուք,
-
ես
հարց
արի
գոռալով:
"
{Նա}
ալեւոր
Հայաստանի
հոգին
է...
Իսկ
իմ
անունն
նչ
բանի
համար.
Սիրականիս
շուտ
գտայ,
{Նա}
եւս
չըսպասեց
ինձ
երկար:
Ես
ապրել
լաւ
Ամբոխը
խաբել
ճգնի
աշխատի:
Թո՛ղ
{նա}
թարգմանէ
զրպարտութիւնը,
Թո՛ղ
մխիթարուի
ծովի
ազգին.
Մի՛
տար
զոհ
գնալ
թշնամիների,
{Նա}
այլ
չէ
լսում
Դելֆեան
հարցուկին:
ԱՊՈԼԼՈՆԻՆ
,
Թող
չտեսնէ
թշնամին
Քո
թիկունքը,
թող
{նա}
չասէ
Թէ
վատ
է
Իտալացին"։
Ասաց.
պիտի
նայի
Ամբողջ
բանակ
իտալեան:
{Նա}
սո՛ւրբ
է
ինձ,
երբ
մկրտուած
Արտասուքով
ու
կ
Սիրական
լեզուիդ
իբրեւ
արքուն
տէր:
{Նա}
նոր
է
զարթել
Դարաւոր
քնից,
Հին
փոշին
շական
քեզ
փառք
պարծանք։
Բայց
ազգին
որ
{նա}
սիրեց
Որի
համար
շատ
քրտնեցաւ
Այդ
ազգին
ան
դեռ
նայեցաւ
Եկեղեցւոյն,
որ
շինեց.
{Նա}
տեսաւ
շքեղ
տաճար
Ու
դէպի
նա
աղօթեց։
որ
շինեց.
Նա
տեսաւ
շքեղ
տաճար
Ու
դէպի
{նա}
աղօթեց։
Իմ
աչքին
ի՞նչ
երեւաց՝
Մ
ր
`
Չէ՞ր
բուն
լոյսը
Մեսրովբեան:
{Նա}
Մեսրովբին՝
աստղերից
վեր
Գրեց
անուն
բոցավառ
ռնչիւն,
Ո՛վ
ներկայ
նորա
մօտ,
երբ
փչում
էր
{նա}
հոգին:
Ո՛վ
սրբեց
նեղուածի
արտասուք
աչ
մ
խարդախ
Կշռի
չէ
շեղում
թաթը"։
{Նա}
կապում
է
պատմութիւնը
Բնութեան
հետ
պինդ
կապով
ւց
յետ
`
Քեզ
պատւում
է
Հայի
որդին.
Եւ
{նա}
՜,
մա՛րդ
է,
վարդապե՛տ:
ՄԱՄԻԿՈՆԵԱՆ
Մ
Կեցցէ՛
յաւիտեան
այրին
Հայաստան,
{Նա},
որ
իր
որդոց
դեռ
սրտի
խորքում
Չունի
հաստատ
րքերը
բացեց։
Բայց
եւ
արժանի
այսօր
ահա
{նա}
Հազար,
բիւր
տանջանք
պիտի
ստանայ.
Թէ
ա
ի
Նորա
խորհուրդով
սուրբ
ծերին
տուի...
{Նա}
միւս
առաւօտ
չկար
երկրումս
Նորան
այն
մահով
մե
վերակացուն,
թէ
խնդիրը
տուել
է
կոմենդանտին
եւ
թէ
{նա}
հրամայել
է
մաքրել
խոհանոցը:
[Յուլիսի]
14-ին
այս
տգիտութիւնը,
իւր
սոփեստական
մեծ
վայելչութեամբ:
{Նա}
զարդարուած
է
այսօր
փիլիսոփայի
եւ
աստուածաբանի
անո
եւ
աստուածաբանի
անուններով.
այս
անգամ
երեւում
է
{նա}
պ.
Չամուռճեանի
կերպարանքով...
Եթէ
վատութի
տապարտուած
է
հետեւիլ
իւր
դահիճների
թելադրութեան.
{նա}
ստիպուած
է
գնալ
այն
ճանապարհը,
որ
օգտակար
է
միմի
րկելով
ժողովրդի
գայթակղութիւնը
զօրացնելու
համար,
{նա}
կազմուած
չէ
անիրաւութիւնը
պաշտպանելով,
հարստահար
ատ
է
եւ
առաջին
լոյս.
ուստի
եւ
ամենայն
հաւատ
դէպի
{նա}
ազատ
խղճմտանքով
եւ
գիտակից
ազատութեամբ:
Կարկա
թական
կեանքի
պիտոյքը
հայթայթելու
համար
եւ
թէ
կամի
{նա}
խորհուրդ
ունենալ,
ապա
ուրեմն
պարտակածն
է
սպասաւո
զովսքիի
ասելիքը
այս
նամակների
մասին:
Այն
ժամանակ
{նա}
չէ
ճանաչում
եղած
Հ.
Սարգսին
եւ
յետոյ,
ճանաչելով
էջ
հայոց
ազգը
հերձուածող
է
գանչում:
-
Այդ
տեղ
{նա}
մեղաւոր
չէ,
առանց
նորա
կամքին,
վանքը
յաւելացուց
կան
նամակներ:
-
Այդ
նամակները
գրելու
ժամանակ
{նա}
չէր
ճանաչում
Հ.
Սարգսի
արժանաւորութիւնը։
"
է
միայն
յայտնել
մեր
կարծիքը
մի
օրագրի
մասին,
թէ
{նա}
ինչպէս
պիտի
լինէր
ինքը
իրեն։
Այս
մասին,
եթէ
ոչ
միակ
յանցանքը,
եթէ
յանցանք
էր
այդ,
այն
էր,
որ
{նա},
կամենալով
ուժ
եւ
զօրութիւն
դնել
մայրենի
նորախօս
րզ
եւ
անզարդ
է
իր
ձեւերով,
այդ
չէ
նշանակում,
թէ
{նա}
աւերուել
է,
այլ
մանաւանդ
թէ
առաջ
է
գնացել։
Բայց
նել
իր
մօտաւորապէս
կատարելութեան
աստիճանին,
գոնէ
{նա}
միշտ
աշխատել
է
այդ
խորհրդով։
Եւ
ոչ
ոք
չէ
կարող
ա
մեր
պատուելի
XIX
դարու
հեղինակութիւնքը
կարդալու։
{Նա}
պինդ
կապած
է
ժամանակի
շղթաներով.
ժամանակը
վազում
առաջ,
ուրեմն
եւ
ժողովուրդը
պիտոյ
է
վազէ։
Այստեղ
{նա}
միջոց
չունի,
թէ
եւ
ցանկանար,
յետ
դառնալ
այնքան
։
Ուսումնական
բաները
հասարակ
ժողովրդի
համար
չեն.
{նա}
չէ
կարող
տանել
նոցա
ճշդութեանը,
նա
չէ
ուսել
այդ
ի
համար
չեն.
նա
չէ
կարող
տանել
նոցա
ճշդութեանը,
{նա}
չէ
ուսել
այդ
առարկաները։
Իսկ
մեր
միջումը
եթէ
կան
ակի
սիրտ
տուել
է
շարադրել
կամ
թարգմանել
մի
գիրք,
{նա}
կատարում
է
իւր
սրտի
ցանկութիւնը։
Բայց՝
ի՞նչ
խոր
,
օգուտը
ի՞նչ
է,
ո՞վ
է
կարդացողը
կամ
հասկացողը,
{նա}
չէ
մտածում.
նա
ցանկանում
է
միայն,
որ
գրքի
ճակատ
,
ո՞վ
է
կարդացողը
կամ
հասկացողը,
նա
չէ
մտածում.
{նա}
ցանկանում
է
միայն,
որ
գրքի
ճակատումը
տպած
լինի
ի
վերայ,
պարտական
չէ
հոգալ
եւ
նորա
տպագրութիւնը։
{Նա}
յանցաւոր
չեղաւ,
որ
աշխատեց։
Նորա
աշխատութիւնը
պ
Պարոնի
մասին։
Երկրորդ՝
Պարոն
Փափազեանը
կամ,
թէ
{նա}
ինքը
կենդանի
չէ,
նորա
եղբայրակիցքը,
կարդալով
այ
ությանը,
ամսագրի
նպատակը
նշում
է
հետեւյալ
կերպ.
{նա}
մտադիր
է
Ռուսաստանի
հայերի
մեջ
տարածել
տեղեկությո
րաքանչյուր
մարդու,
հասարակության
ո՛ր
դասին
էլ
որ
{նա}
պատկանելիս
լինի.
գիտնականին
թե
թերուuին,
առեւտր
եզուն
ժամանակակից
հայերեն
ժողովրդական
լեզվի
մեջ:
{Նա}
կամենում
է
այնպիսի
ժողովրդական
լեզու
ստեղծել,
որ
լ:
Ո՞ր
հայը
կարող
է
այսուհետեւ
մտածել,
թե
{նա}
հարազատ
որդի
է
տասն
եւ
իններորդ
դարու,
առանց
մաս
մի
սխալ
է
տարածուած,
թէ
կրիտիկայն
վատ
բան
է,
թէ
{նա}
մարդ
է
խայտառակում,
թէ
նա,
հեղինակի
պակասութիւն
իտիկայն
վատ
բան
է,
թէ
նա
մարդ
է
խայտառակում,
թէ
{նա},
հեղինակի
պակասութիւնները
երեսին
զարկելով,
ծիծա
ւ,
որովհետեւ
սխալ
կարծիք
ունի
նորա
վերայ,
թէպէտ
{նա}
մի
սուրբ
բան
է։
Այո՛,
կրիտիկայն
մի
սուրբ
եւ
ննում
է
մի
գործի
արժանաւորութիւն
եւ
պակասութիւն։
{Նա}
վերահասու
է
լինում
գործին
ամենայն
հիմնաւորութեամբ
ւիցէ
հեղինակ՝
թէ՛
բարեկամ
եւ
թէ՛
թշնամի.
այո՛,
{նա}
գիտէ
պատուել
եւ
թշնամու
արժանաւորութիւնը։
Ի
ներում
է
ահա
կրիտիկայի
հանդէսը,
այստեղ
երեւում
է
{նա}
իւր
մեծ
վայելչութեան
մէջ։
Նա
ցոյց
է
տալիս
բացերե
,
այստեղ
երեւում
է
նա
իւր
մեծ
վայելչութեան
մէջ։
{Նա}
ցոյց
է
տալիս
բացերեւ
կերպով
այն
արժանաւորութիւնքը
հանրապէս
կրիտիկայի
վերայ,
այս
եւս
պիտի
ասել,
թէ
{նա}
մի
չափ
է,
մի
նշանացոյց
է,
մի
այնպիսի
կշիռ,
որո
կառակ,
ժողովրդին
անմօտենալի
է
այդ
պահարանը,
եթէ
{նա}
չունի
բանալիք
այդ
փակած
պահարանի
համար
եւ
չէ
կարո
նչպէս
էր
իւրեանից
յառաջ
ազգի
բանականութիւնը,
եթէ
{նա}
մի
հոգեւոր
շինութիւն
չէ
կարող
ստանալ
նորանից,
ի՞
յլն
եւ
այլն։
Սոցանով
հերիքացել
չէ
հեղինակը.
{նա}
յանձն
է
առել
Հայոց
խելացի
մանուկներին
եւ
ազգին
պա
.
չպահանջենք
հեղինակիցը
մի
անկարելի
բան։
Թող
որ
{նա},
այնքան
մեծ
աշխատութիւն
յանձն
առած
ու
գլուխ
բերա
յայտարար
բառերը
եւ
ձեւերը.
եւ
այդ
պատճառով,
եթէ
{նա}
լսում
է
անծանօթ
գաղափարներ՝
Հայոց
աշխարհաբառ
լեզ
եղեակ
եւ
ո՛չ
եւս
ձեւերին.
Այսինքն՝
դեռեւս
չգիտէ
{նա}
խօսել,
ուրեմն
եւ
չգիտէ
մտածել։
Բայց
այդ
բանի
մէ
ոստովանում
է
այս
դրութիւնը,
բայց
ոչ
դրականապէս:
{Նա}
ասում
է,
թէ
որովհետեւ
պատմութեան,
թէեւ
անժխտելի
որհրդի
մէջ:
Հրէական
ոգու
մէջ
-
սորանով
մտածում
է
{նա}
(Հեգելը)
հասկանալ
վերը
յիշած
հակադրութիւնը,
այ
թեան
նշանաբանը:
Մարկոսը
թող
ներէ
Կիրակոսին,
եթէ
{նա}
սպանել
է
նորա
որդին,
որպէսզի
Կիրակոսն
էլ
նորան
ն
նորա
որդին,
որպէսզի
Կիրակոսն
էլ
նորան
ներէ,
եթէ
{նա}
սպանէ
սորա
որդին:
Բայց
կարգ
ու
կանոն
կը
մնա՞յ
մի
ել
նորա
եսականութիւնը:
Մարդը
յղացել
է
յանցանքը,
{նա}
թէեւ
գիտէ,
որ
հատուցում
կայ,
բայց
նոյնպէս
զգուշ
մէջ
սանձում
է
եւ
բարեխառնում
է
նորա
կիրքերը,
որ
{նա}
չէ
կարող
այլեւս
ատել,
յափշտակութիւն
յղանալ
եւ
այ
ան:
Որովհետեւ
եթէ
թափածը
դրական
ճշմարտութիւն
է,
{նա}
ինքնակայ
քննութեամբ
դարձեալ
կը
գայ
դէպի
նաեւ
անհն
ք:
Առաջուց
գրուած
համակարգութիւնքը
կանգնում
են,
{նա}
մեռած
է
այն
րոպէից,
երբ
նորա
վերջին
միտքը
ընկել
թէ
Արիստոտէլի
փիլիսոփայութիւնը
շիկանում
է,
մինչ
{նա}
ուղեղը
նմանեցնում
է
սպունգի:
Ոչ
միայն
մեղադրելի
ղեղը
նմանեցնում
է
սպունգի:
Ոչ
միայն
մեղադրելի
չէ
{նա}
այդ
մասին,
ոչ
միայն
պախարակելի
չէ,
այլ
դարձեալ
ուկ
ազատւում
է
ստրկութիւնից,
այդ
չէ
նշանակում
թէ
{նա}
նոր
բան
ստացաւ,
այլ
թէ
ինչ
որ
կորցրել
էր
գտաւ,
ցնում
էր
այդ
տեսարաններից
առաջին
քրիստոնեաներին:
{Նա}
դառնում
է
դէպի
թամաշաւորքը
դառն
խօսքերով.
"
Առան
խաչակիր
արշաւանք
քարոզեց
ֆրանսիական
ազգի
ընդդէմ:
{Նա}
հիւանդ
էր
այն
ժամանակ
հոգեպէս,
որդու
կորուստը
դղ
րձել
էր
նորա
համար
անշարժ
զաղափար
(idée
fixe).
{նա}
էլ
չէր
յիշում
Լոլդովիկոս
XIV-ի
բռնակալութիւնքը,
ղեւի
հետ,
այլեւ
հանգիստ
չտուին
բոլոր
Եւրոպային:
{Նա}
մոռացել
էր
թէ
ինչպէս
այդ
փառամոլ
եւ
բորբորիտոն
ճա
ջինս,
նենգում
եւ
դաւում
էին
Անգլիոյ
ազատութեան:
{Նա}
մոռացել
էր
Բուրբոնների
(Լուդ[ովիկոս]
XIV
եւ
XV)
,
շռայլութիւնքը
եւ
ֆրանսիական
ազգի
հարստահարելը,
{նա}
մոռացել
էր,
որ
XVI
նոցանից
ոչ
միայն
պակաս,
այլե
եթէ
ապառաժ
լինէր,
չէր
կարող
դիմանալ
որ
չպատռէր:
{Նա}
էլ
չէր
յիշում
Անգլիոյ
քաշածները
Կարլոս
I
ձեռքից,
իւնը
վաղուց
ահա
գրած
էր
Ալբիոնի
ապառաժների
վրայ:
{Նա}
միայն
մէկ
խօսք
ունէր
-
մա՜հ
ֆրանսիական
անաստուածն
է
երբ
երես
առ
երես
քսւում
է
իրական
աշխարհի
հետ,
{նա}
դատապարտել
է
եւ
պիտի
դատապարտէ:
Չնայելով
այս
բոլ
Շատ
գեղեցիկ
նկատում
է
Հայմը
Հեգելի
թոյլ
լարը.
{նա}
ասում
է.
"
Կարելի
է
նորան
չարչարում
էր
մի
նախազգ
եսնելով
այս,
Հեգելը
նորից
պուպլիցիստ
է
դառնում:
{Նա}
հրատարակում
է
Պրուսիոյ
տէրութենական
լրագրում
իր
վ
ն
փիլիսոփայի
խօսքերին
-
այնպիսի
դրութեան
մէջ,
որ
{նա}
ամէն
ուրիշից
աւելի
բարւոքում
է
պահանջում,
բայց
մ
կրիտիկոսի
(Հեգելի)
հետ
ամէն
բանի
մասին,
ինչ
որ
{նա}
ասում
է,
օրինակի
համար,
անճոռնի
անդրանկական
(м
տեսութիւնը
միայն
պրծացնում
է
գերմանացու
շապիկը:
{Նա}
չէ
կարող
տանել
կամ
տեսնել
երբեւիցէ
կամ
ուրեւիցէ
"
րը
հիմն
ի
վեր
կործանելով,
-
"
բայց
",
-
ասում
է
{նա},
-
"
չէ
կարելի
երեւակայել
աւելի
միակողմանի
դատող
իլիսոփայի
համար
ըստինքեան
ոչինչ
արժէք
չունի
եւ
թէ
{նա}
(Հեգելը)
դորա
հակառակ
տեսնում
է
ազատութեան
բոլո
ազատութեան
մասին:
Ինչ
որ
Հայմին
է
վերաբերւում,
{նա}
ասես
թէ
մի
սառնաթոյն
է
իր
մարմնի
մակերեւոյթի
վրայ
ութեան
ամենասաստիկ
կտրուկ
գծերով
նկարագրութիւնը,
{նա}
մինչեւ
անգամ
խօսակցութիւնքը
(առաջարկութիւնքը
եւ
րուած
էին
Դուքս
Վելլինգտօնի
յայտարարութեանց
մէջ:
{նա}
դրականապէս
ընդդէմ
էր
ամենայն
վերնորոգութեան
եւ
պա
ղեղի
վերայ,
դարձել
էին
նորա
համար
sine
qua
non,
{նա}
կարծում
էր
թէ
ինչպէս
պատերազմի
յաջող
ելքը
շատ
դիպ
նուորը
դուրս
է
եկած
իր
ընկերական
կեանքի
շրջանից.
{նա}
ընկերական
եւ
քաղաքային
կեանքի
մէջ
պաշտօն
չունի.
ընկերական
եւ
քաղաքային
կեանքի
մէջ
պաշտօն
չունի.
{նա}
այն
միջոցին
ճնշուած
է
նեղ
շրջանակի
մէջ
եւ
որոշուա
գտողութեան
զսպանակը
գտնւում
էր
լաւած
վիճակի
մէջ:
{Նա}
պիտի
հետ
դառնայ
այն
րոպէից
սկսած,
երբ
կանգնել
էր
VIII
դարում
ներգործող
փիլիսոփաներին
աւելի
մօտից,
{նա}
տեսնում
է,
որ
նոցա
բոլորի
փիլիսոփայութիւնը
փոխառ
ոքր
ժամանակ
անցաւ
այդ
աւանդը
Ֆրանսիոյ
ձեռք,
բայց
{նա}
չկարողացաւ
պաշտել
նորան
նպատակի
յարմար
ձեւով:
Վե
թագի
արտոնութիւնքը
ազդեցութիւն
ունին
նորա
վրայ.
{նա}
փոխում
է
օրէնքը,
սրբագրում
է
սահմանադրութիւնը,
ով
անգլիական
կառավարութեան
սահմանադրութեան
վրայ,
{նա}
չէ
գոհանում
նորանց
պախարակելով,
այլ
որպէս
թէ
աւե
եալ
խօսքերով
վերջացնում
է
Հայմը
իր
դասերը:
"
{Նա}
մեռաւ
իր
գործունէութեան
միջակէտում,
իր
փառքի
բար
իր
արտաքին
երեւոյթով
բնականապէս
տարածողական
էր:
{Նա}
ուրիշ
սահմանագլուխ
չգիտէր
բացի
գիտութեան
սահմանագ
սահմանագլուխ
չգիտէր
բացի
գիտութեան
սահմանագլխից,
{նա}
կարող
էր
իրագործել
իր
հասարակաց
հասկանալի
լինելու
յն
աշխատութեան
մասնատութեամբ
(разделение
труда)
{նա}
կարող
էր
շարժուել
եւ
լայնանալ
մինչեւ
անվախճանը,
այդ
համակարգութիւնը,
ինքնըստինքեան
շրջափակում
էր
{նա}
իր
հետեւողքը
մի
մշտական
կենտրոնացութեամբ
խմբի
մէջ
ական
առանձին
յատկութիւնքը
ճնշելու
արուեստի
վրայ,
{նա}
ինքը
միեւնոյն
ժամանակ
մի
էր
ամէն
տեսակ
փիլիսոփայո
թեան
եւ
կարծիքների
մէջ
եղած
առանձին
յատկութեանց:
{Նա}
ձգտում
էր
հպատակեցնել
միտքը
նոյն
խիստ
կարգին
եւ
ն
առողջ
բանականութեան
ձայնը:
"
Բայց,
-
ասում
է
{նա}
(Հայմը),
-
կենդանի
պատմութեան
եւ
նորա
մէջ
շրջան
միայն,
որ
ամէնից
առաւել
քնքուշ
սիրտ
ունէր
եւ
էր
{նա}
բարեբարոյ
եւ
ընկերասէր:
Ես
կեանք
վարեցի
նորա
հետ
է
մոռացել
մեզ:
Նորա
հսկողական
աչքը
մեր
վերայ
է:
{Նա}
այն
խորհրդով
բացել
է
մեր
առաջ
եւ
այսպիսի
նեղութեա
հոգու
արիութիւնը:
Միթէ՞
կարող
էինք
մոռանալ,
որ
{նա}
կարկառեց
մեզ
իւր
հզօր
բազուկը
ծովի
անդունդի
մէջ,
ան
մրուրը,
եւ
մեզ
ստիպեցին
միմեանցից
բաժանուիլ:
{Նա}
հառաչելով
էր
ասում
ինձ,
վկայ
է
աստուած,
որ
ես
մ
այց
չմոռանաս
այն
սուրբ
դաշը,
որ
կնքեցիր
իմ
հետ:
{Նա}
խոստանալով
ինձ,
հաստատ
մնալ
իւր
սուրբ
ուխտի
վերա
գետի
ափումը
կանաչ
խոտի
վերայ:
Խօսակցութեան
թելը
{նա}
բաց
արեց,
եւ
ինձ
հարցրեց
այսպէս:
Ո՛վ
ես
դու,
ա
րեցի
մի
գեղջուկ
սենեկում.
իմ
անտանելի
ցաւերի
մէջ
{նա}
էր
միայն
իմ
վերջին
մխիթարութիւնը:
Մեր
ոխերիմ
թշն
տանելով
մի
ընկեր
իւր
տարած
նեղութիւններին:
{Նա}
խոր
հոգոց
հանեց
եւ
ասաց:
Ես
արեւմտքից
եմ
գալիս,
է
դուք
ուշադրութեամբ
կը
լսէք:
Այս
խօսքերից
յետոյ
{նա}
սրտի
խորքից
հառաչեց
եւ
ասաց,
որ
ժողովուրդը
հարստ
րը:
Ես
տեսայ
Ատտիլայի
արշաւանքը
Եւրոպայի
վերայ.
{նա}
ողջ
Իտալիան
աւէր
դարձրուց.
Լեւոն
պապի
արտասուքի
որ
պատահեց
Հիւսիսային
Ամերիկայում:
Յիրաւի՛,
որ
{նա}
իւր
հանգամանքով
մի
սրտաշարժ
իրողութիւն
է
ժամանակա
ւթիւն
է
ժամանակագրութեան
մէջ:
Այս
խօսքերից
յետոյ
{նա}
յանկարծ
մէջից
կտրեց
բանի
թելը
եւ
բացականչելով,
բ
եմ
այստեղ:
Ո՛վ
դու
անմահ
պատմութիւն,
ասաց
{նա},
եւ
դաստիարակութիւն
ամենայն
մարդու,
եւ
անաչառ
դ
ոյական,
լուսաւորեալ,
եւ
ազգասէր
անձը
չկարգուի,
{նա}
միշտ
անարդիւն
կը
լինի,
Ֆրանսիայից
բերել
տուեց
մի
ւմը,
եւ
նորան
յանձնեց
գործարանի
վերակացութիւնը:
{Նա}
սկսաւ
նոր
կարգեր
հաստատել,
արտաքսեց
բոլոր
անհմու
փառաւոր
հանդիսով
չէր
ընդունել
Պոմպէոս
մեծին,
երբ
{նա}
վերադառնում
էր
լիակատար
փառքով
իւր
ասիական
յաղթու
ց
տուել
նոցայ
նախահարքը
մշտնջենաւոր
Կեսարին,
երբ
{նա}
Պոմպէոսին
յաղթելուց
յետոյ
որպէս
ինքնակալ
տիրում
է
անը
իւր
իշխանութեան
տակ
ձգելուց
յետոյ,
յղանում
է
{նա}
իւր
մտքում
մի
յանդուգն
խորհուրդ,
Հռոմէական
եկեղե
,
որ
Հռոմի
ժողովուրդը
նորա
դէմ
վեր
կը
կենաս,
եթէ
{նա}
առանց
որեւիցէ
օրինաւոր
պատճառի
արձակ
է
վերակացուն
թէ
վերակացուն
գործարանի
հաւատարիմ
մարդ
չէ,
եւ
թէ
{նա}
արծաթը
գործ
է
դնում
յօգուտ
Յիսուսեանց:
Իսկ
վերակ
ւել
զզուելի
է
կացուցանում
հռոմայեցոց,
այն
է,
որ
{նա}
միտ
չդնելով
ժողովրդի
տհաճութեանը
նորա
ընթացքի
վեր
ես
այն
անցքերը:
"
Նորա
մայրը
հռոմայեցի
էր,
ասաց
{նա},
որին
իբրեւ
մանուկ,
միտ
դնելով
պատմութեանը,
փա
երեւելով,
նորանից
ձեռնադրւում
է
կարդինալ:
{Նա}
մի
նենգահոգի
մարդ
է,
նորա
անունը
սեւ
տառերով
է
դ
րան
ճակատի
վերայ,
իւր
մարդասպանութեան
պատճառով.
{նա}
մի
շատ
անհաստատ
եւ
կասկածելի
բնութեան
տէր
մարդ
է
,
ուստի՛
է
քեզ
այդ
արծաթը,
այն
ժամանակ
ասում
էր
{նա}
իմ
աջահամբոյրս
է:
Այժմ
բաւական
հարստութեան
տէր
է
պապը
այնպիսի
անարգութիւն
յանձն
չէր
առնլու,
բայց
{նա}
իւր
սրամտութեամբ
ճանապարհ
գտաւ
եւ
գլուխ
բերեց
կոն
ել
բարւոք
ճանաչեցնելու
համար,
եւ
ցոյց
տալու,
թէ
{նա}
ինչպիսի՛ն
մարդերի
հետ
ունի
բարեկամութիւն
եւ
սէր,
ր,
որին
կարդինալը
սիրում
է
չափազանց
սիրով:
{Նա}
մի
անարգամիտ,
չափազանց
շողոքորթ
եւ
իւր
տիրոջ
պէս
նից
լաւ
մարդ
էր)
այդքան
երկար
ծառայ
պահել,
բայց
{նա}
զայրացաւ
ամենեցուն
վերայ:
Այսպէս,
չափազան
ութեամբ,
հեռացան
այն
ազգասէր
անձի
հետ
-
ինձ
ասաց
{նա}:
Այնուհետեւ
գործարանը
բոլորովին
կորցնում
է
իւր
խ
էր
դոցայ
անիրաւութիւնը,
Ինչպէ՞ս
չէին
արգելում:
{Նա}
ինձ
այսպէս
պատասխանեց.
Նոցայ
միջի
նախագահ
,
բայց
որովհետեւ
կարդինալին
շատ
ձեռնտու
մարդ
էր,
{նա}
ուշ
չդարձրեց
ժողովրդի
տրտնջանքին
եւ
դժկամակութեան
րամայում
է
նորա
անունը
երբեք
չյիշել,
ասելով
`
թէ
{նա}
յիսուսական
էր,
նա
հաւատարիմ
չէր
գործարանին
եւ
թէ
ւնը
երբեք
չյիշել,
ասելով
`
թէ
նա
յիսուսական
էր,
{նա}
հաւատարիմ
չէր
գործարանին
եւ
թէ
այդ
մեծ
գործերը
նո
ակ
պաշտպանուած
լինի,
եւ
սորա
սրովը
գօտեւորուած,
{նա}
ի՞նչ
բանից
կ՚երկնչի:
Նոքա
երբ
մտաբերում
էին
սորա
զմում
էին
ստութեան
ընդդէմ
եւ
խոստովանում
էին,
որ
{նա}
ազգասէր
անձն
էր,
յիսուսական
չէր,
շատ
հարկաւոր
մ
էր,
շատ
հարկաւոր
մարդ
էր
գործարանի
համար,
եւ
թէ
{նա}
մի
գեղեցիկ
զարդ
էր
հռոմէական
ժողովրդի
համար,
եւ
ի՞նչ
բանումն
է
երեւում
նորա
անհմտութիւնը,
ահա:
{Նա}
իւր
որպիսութեանը
քա՛ջ
տեղեակ
լինելով
եւ
այն
եւս
լ
ոցայ
մեծարելի
կացուցաներ:
Խորհրդական
անդամը
{Նա}
իսկապէս
Քուէպէք
քաղաքից
չէր,
այլ
եկաւոր
էր.
նա
Նա
իսկապէս
Քուէպէք
քաղաքից
չէր,
այլ
եկաւոր
էր.
{նա},
որ
այժմ
այնպէս
շքեղ
է,
առաջին
օրերումը
մի
խեղճ
աջեւ:
Պապի
հետ
եւս
շատ
խորամանկութեամբ
վարուեցաւ
{նա},
ձեւացնելով
իւր
անձը
իբրեւ
մի
մարդ,
որ
դադարած
ուց
ոչինչ
չգիտէր:
Այսպէս
ահա
խաբել
ու
որսացել
էր
{նա}
եւ
Քուէպէքի
այն
առաջին
մարդիկը,
որոնցից
կարելի
է
դոցայ
արարքի
վերայ:
Իմացիր,
բարեկամ,
յաւելցրեց
{նա}
այստեղ
-
որ
այս
մարդս
այժմ
եւս
քահանայապետի
շնորհ
ար
հողի
արդիւնքը
եւ
այն
գեղեցիկ
տուները,
որ
ունի
{նա}
Քուէպէքի
մէջ,
խաբուած
քահանայապետի
սիրոյ
առ
նա
շ
ի
նա
Քուէպէքի
մէջ,
խաբուած
քահանայապետի
սիրոյ
առ
{նա}
շնորհն
են:
Բայց
թո՛ղ
սոքա
մնան
մի
փոքր
լռու
արանի
դէպի
վատը
տեղափոխութեան
առաջքը
առնուլ,
եթէ
{նա}
յիրաւի
բարեմիտ
եւ
բարեխորհուրդ
մարդ
էր.
այս
մէկ
ի
մէջ
չամփոփուած:
Ո՛վ
դժոխային
կիրք:
Դիցո՛ւք
թէ
{նա}
կարծում
էր,
թէ
պապը
անիրաւութիւն
է
արել
նորան,
քից
այն
դաւաճանութեան
մթերքը.
ի՛նչ
եմ
ասում
ես,
{նա}
խոստացաւ
մինչեւ
իւր
կեանքի
վերջին
ժամերը
հայհոյել
այապետի
ոսկերքը:
Արդէն
պապի
նոյնիսկ
մահուան
օրին
{նա}
գործարանումը
բազմաթիւ
պաշտօնակիցների
մօտ
խօսում
է
արժանաւորութեամբ.
բայց
որովհետեւ
Քրիստոսի
կտակից
{նա}
լաւ
իմանում
էր,
մինչեւ
չկապուի
հզօրը,
չէ՛
կարել
ոնից
աւելի
ահաւոր
խորամանկութիւն,
որով
վճռում
էր
{նա}
անբախտ
Քարկեդոնի
թշուառ
վիճակը.
եւ
Հաննիբալից
աւ
ւն
տալով,
կարծեց
անշուշտ,
թէ
խաբեց
նորան.
բայց
{նա}
իւր
գիտեցածը
գործ
կը
դնէ,
եթէ
կարդինալը
նորան
մի
մեծ
պաշտօնը
յանձն
չառնուր.
եթէ
բարոյական
անձն
էր
{նա},
եւ
լաւ
իմանալով,
որ
հռոմէական
ժողովրդին
առակ
ն
ը,
օրինաւոր
կերպով
հանդիպեցաւ
սորան:
Այնուհետեւ
{նա}
գործարանի
սեամի
վերայ
ոտք
չկոխեց:
Բայց
ի՞նչ
օգու
ծարանի
սեամի
վերայ
ոտք
չկոխեց:
Բայց
ի՞նչ
օգուտ:
{նա}
չկարողացաւ
իւր
արիութեան
պտուղը
քաղել,
որովհետեւ
տհաճութիւններ
յարուցին
նորա
դէմ,
տեսանելով,
որ
{նա}
ճշմարտութեան
հետեւող
եւ
անկարգութեան
վրէժխնդիր,
ւիլ,
վերստին
շարունակել
է
իւր
խիստ
ընթացքը:
Եթէ
{նա}
ասելու
է,
թէ
վերակացուները
ինձ
ստիպում
էին
այնպի
լինելով,
նորան
հրամայել
էր
այդպէս
առնել,
միթէ՞
{նա}
չկարողացաւ
այնքան
հասկանալ,
թէ
երկիւղով
`
միայն
խոսէր,
սակաւ
կը
հասկացնէր,
այս
նորանից
էր,
որ
{նա}
ո՛չ
մի
բանի
կանոնաւոր
տեղեակ
չէր:
Սորայ
բոլոր
պա
տան
մէջ:
Շերամապահ
Ինձ
քաղցր
է
ասել,
գոչեց
{նա},
մի
քանի
խօսք
այն
եռանդուն
եւ
կրակոտ
երիտասարդի
բնութիւնը
առատ
ձեռով
բաշխել
էր
իւր
ձիրքը,
թէպէտ
{նա}
շատ
հմուտ
չէր
իւր
պաշտօնի
մէջ,
զանազան
պատճառներ
ւին:
Երեք
հոգատարք
Մնացին
հոգատարքը,
ասաց
{նա}
զայրանալով,
ո՛չ
հոգատարք,
այլ
հոգիատարք:
Սոքա
ս
գործերս,
գրեթէ
գլխաւորապէս
աւագ
մարդերից
էին:
{Նա}
ի՞նչ
էր
գիտում,
թէ
սոքա
այնպէս
անարժան
մարդիկ
էի
չ
էր
գիտում,
թէ
սոքա
այնպէս
անարժան
մարդիկ
էին:
{Նա}
լաւ
խորհրդով
արեց,
բայց
սոքա,
որ
անհարազատ
գտան
րդով
արեց,
բայց
սոքա,
որ
անհարազատ
գտանուեցան,
{նա}
ի՞նչ
մեղաւոր
էր:
Առաջին
հոգատար
Սա
որդի
էր
ւմը
այս
եղաւ
սորա
յառաջանալու
պատճառը,
որովհետեւ
{նա}
իւր
արծաթով
եւ
աստիճանի
պատուով
հեշտ
կարողացաւ
մի
անելու
համար
ռամիկ
ժողովրդի
աչքում:
Ապա
թէ
ո՛չ,
{նա}
այնպիսի
մարդ
չէր,
որ
կարողանար
գործարանին
օգուտ
ց
ո՞րն
է
ցուցանում
առաւել
ջերմեռանդ
մեծարանք
դէպի
{նա}:
Որին
արի
կը
նկատէր
այսօրինակ
ուշադրութեան
մէջ,
թա՞ր
կիրք:
Երրորդ.
իւր
չափազանց
կեղծաւորութեամբ
{նա}
պաշտպան
էր
հանդիսացել
այն
գործավարին,
որի
մասին
ամի
էր
նախկին
վերակացուին,
եւ
որին
հարստացրել
էր
{նա}
գործարանի
արծաթով:
Բոլոր
ծառայողները,
գործարանի
գնականի
հրաժարուիլը
գործարանից:
Այն
օրը
երեկոյին
{նա}
շատ
սրտաշարժ
ոճով
խօսում
է,
բոլորեքեան
գրեթէ
կար
անում
են
վերակացուի
անիրաւութենների
վերայ:
Յետոյ
{նա}
ողջունում
է
ամէնքը
եւ
ասում
է.
չմոռանաք,
որ
ես
ը:
Վերակացուն
տեսանելով
նոցա
անհամեմատ
սէրը
դէպի
{նա}
եւ
ատելութիւնը
դէպի
ինքը,
չարանում
է
եւ
հրամայու
րսափէիր:
Աքիլլեսից
որոշւում
էր
նրանով
միայն,
որ
{նա}
շատ
անգամ
կառք
էր
ելանում,
երբ
երկարատեւ
պատերազ
պով
մտածել
դոցայ
վերայ:
Մնացածները,
կրկնեց
{նա},
որոնք
կարողացան
`
փախան,
եւ
որոնք
չկարողացան
`
:
Երբ
այս
լուրը
առաւօտուն
վաղ
կարդինալին
հասաւ,
{նա}
առ
երեսս
շատ
հաճութիւն
ցոյց
տուեց
եւ
հրամայեց
բեր
ոյ
գործարանը
ի՞նչ
եղաւ
եւ
որի՛
ձեռքը
ընկաւ,
բայց
{նա}
յառաջ
չտարաւ
իւր
խօսքը,
եւ
եզրափակեց
այստեղ
իւր
ծակիցները
սատահակք
էին:
Ո՜հ
տարաբախտ
Հռոմ,
ասաց
{նա},
ընդհատելով
իմ
խօսքը.
քանի՞ցս
անգամ
այսպէս
քո
բ
հատուցանես:
Այս
խօսակցութենից
յետոյ
սկսաւ
{նա}
այլագունիլ,
աչքերը
դէպի
երկինք
բարձրացնել
եւ
ձեռ
նորան
չեն
հնազանդում
եւ
նորա
ձայնը
կտրւում
է,
եւ
{նա}
իզուր
է
աշխատում
ազատուել
նեղից.
ահա
այսօրինակ
դ
ատում
ազատուել
նեղից.
ահա
այսօրինակ
դրութեան
մէջ
{նա}
արտաբերեց
մի
քանի
կիսահնչիւն
բառեր,
որ,
ինչպէս
ատեցի
իմանալ
մի
փոքր
որոշակի
բաներ
նորանից,
բայց
{նա}
չկամեցաւ
յառաջ
տանել
խօսքը:
Ես
եւս
անքաղաքավարու
ելով
ստիպել
նորան,
առա
նորա
հրաժարական
ողջոյնը,
{նա}
ինձանից
լուսի
թռչողական
արագութեամբ
հեռացաւ
եւ
ան
բարեկամիս
տունը,
որ
վաղուց
ունէի
Հնդկաստանում.
{նա}
՚ի
գութ
շարժուելով
մի
անիմանալի
ազդեցութենից,
կա
մինչեւ
այսօր
մեր
կողմից
ժխտուած
իրաւունքը,
մինչ
{նա}
իւր
հրաշալի
քարոզների
մէջ
բոլոր
մարդեղէն
գիտութիւ
բարեկամի
խօսքը
մերժեցինք,
այն
ժամանակ
ցոյց
տուեց
{նա}
մեզ
մի
պաշտօնական
թղթի
պատճէն,
որի
բնագիրը
ուղղո
աւանդ
վստա՛հ
լինելով
ամենիմաստ
մարզպանի
վրայ,
թէ
{նա}
գիտէ
չլսել
խաբեբայական
խօսքերի
եւ
իրաւունքը
ճանաչ
նկութիւնը
մեղք
չէ՛.
այս
բանը
մարզպանին
էլ
գրել
է
{նա}
"։
Թէ
ճշմարի՞տ
էր
այդ,
դո՛ւ,
Տէ՛ր,
խիստ
լաւ
գ
րեսը,
մինչեւ
որ
բոլոր
սարերը
ծեծկուեցան.
չէ՞
որ
{նա},
որ
պոռնկութեամբ
էր
բորբոքուած։
"
Տեսա՛ն,
-
ասո
,
իսկ
թէ
մեռնիմ,
տանել
գերեզման
եւ
թաղել"։
Եւ
{նա},
պատասխան
տալով,
ասաց
պատգամաբերին.
"
Քրիստոսի
նդ
քո
հոգասիրութեամբ.
որովհետեւ
շատ
էր
կառավարել
{նա}
այդ
վանքը,
թէ
ուր
եւ
իցէ
գտնւում
է,
թո՛ղ
հարցան
բ
սորա
հիմքը
ձգել
էին,
եւ
մինչեւ
իմ
վանքից
գնալը
{նա}
այնտեղ
էր,
իսկ
այժմ
լսեցի,
թէ
Անդլոյ
մօտ
է
գտնւ
ի
չեղաւ
Ղազարի՝
մեր
աշխարհից
հեռանալը.
պատճառ,
{նա}
եկեղեցու
զարդ
էր"։
Եւ
լսողները,
ուրիշ
բան
չկար
նձ
խօ՛սք
տրուի
բերանս
բանալու
ժամանակ
".
արդ
եթէ
{նա},
որ
Աստուծու
խորհուրդների
հազարապե՛տն
էր,
աղօթք
նելոյ
տիկնոջ
Աւագի
զմիտսն
ոչ
ծանուցին
առ
ժամայն.
{նա}
աղաչելով
զերանելի
մայրն
հոգացեալ
իբրեւ
զեղբայրս
'
երտների
կարգում
յիշուած
Ղազարի
վրայից,
որովհետեւ
{նա}
կարող
էր
մի
ա՛յլ
Ղազար
եղած
լինել,
քան
թէ
Փարպեց
,
այդ
թուականներում
ոչ
միայն
աշակերտուած
պրծած
է
{նա}
Մեծ
թարգմանչաց,
այլեւ՝
Յունաստանից
էլ
վերադարձա
թարգմանութեան
գործակից
լինելու
համար
պէտք
էր,
որ
{նա}
Յունարէն
իմանար,
եւ
գիտենք,
որ
նա
այդ
լեզուն
ու
պէտք
էր,
որ
նա
Յունարէն
իմանար,
եւ
գիտենք,
որ
{նա}
այդ
լեզուն
ուսաւ
Յունաստան։
Յայտնի
է,
թէ
այս
յետ
առնուս։
Բայց
մենք
չենք
մեղադրում
Չամչեանին.
{նա}
էլ
իր
նախորդների
նման
մի
վարդապետ.
Հայոց
պատմութ
յն
չենք
մեղադրում
Չամչեանին,
այլ
ուրա՛խ
ենք,
որ
{նա},
շատ
անգամ
կարդացած
լինելով
Վարդան
վարդապետի
գիր
նգ
վեց
տարեկան
տղայ։
Բայց
այդ
թուականներում
չկար
{նա}
անգամ
եւ
այդքան.
քսան
տարեկան
տղայ
չէր
կարող
եղա
ւ
այդքան.
քսան
տարեկան
տղայ
չէր
կարող
եղած
լինել
{նա},
երբ
խաղակից
էր
Վահանին
Աշուշայի
տանը։
446
թուա
,
թէ
ի՜նչ
որդիական
եւ
արժանի
յարգութեամբ
է
խօսում
{նա}
Մեծ
Թարգմանչաց
մասին։
Մեզ
թւում
է,
թէ
Փարպեց
վհետեւ
միայն
Փարպեցու
գլխին
էր
եկել
փոթորիկը,
եւ
{նա}
էր
վիրաւորը։
Բացի
սոցանից,
մենք
չգիտենք,
թէ
86-ին,
որովհետեւ,
վերադառնալով
Սիւնեաց
երկրից,
{նա}
տակաւին
կենդանի
գտաւ
Սուրբ
Յովհան
Մանդակունուն,
ցած
վարք
ու
բարքին
վկայ
է
բռնում
Մուշէին,
ուրեմն
{նա}
այն
ժամանակ
դարձեալ
Սիւնեաց
առաջնորդ
էր
եւ
ոչ
կաթ
րաւիրեց
նորան
վերադառնալ։
Իսկ
Թէ
Սիւնեաց
երկրում
{նա}
աղքատ
մի
մարդ
չէր,
դորան
վկայում
է
ինքը՝
Փարպեց
.
ԺԵ,
համ.
2)։
§
34.
"
Յայնժամ
մատեան
առ
{Նա}
աշակերտքն
Յովհաննու
եւ
ասեն,
ընդէ՞ր
մեք
եւ
փարիս
ն
չէ
այն
ձեւը՝
էական
դերանուն,
ինչպէս
սա,
դա,
{նա},
գործ
դնել
անշունչ
առարկաների
կամ
վերացեալ
ըմբռն
այս,
որովհետեւ
այդ
լեզուն,
ինչպէս
մեր
լեզուն,
{նա}
եւ
նոյն,
առանձին
դերանուն
չունի,
այլ
երկուքի
գա
անում
են
մեր
լեզուի
պահանջողութեան
համեմատ
երբեմն
{նա}
եւ
երբեմն
նոյն,
բայց
տեղ
տեղ
ներս
է
մտած
նա
փոխա
բեմն
նա
եւ
երբեմն
նոյն,
բայց
տեղ
տեղ
ներս
է
մտած
{նա}
փոխանակ
նոյնի։
Հին
լեզուի
մէջ
այս
"
նա
նոյն
ե
է
մտած
նա
փոխանակ
նոյնի։
Հին
լեզուի
մէջ
այս
"
{նա}
նոյն
եւ
այն
"
դերանունների
տարբեր
գործածութիւնը,
ն
նաից։
Սորա
հակառակ
Կոստանդնուպօլսի
բարբառում,
{նա}
եւ
նոյն
դերանունները
ուղղականում
միայն
եւ
անխտիր
։
Այո՛,
կար
Յովսէփը՝
տեղապահ
կաթողիկոսը,
բայց
{նա}
նոյն
Փարպեցու
կրկին
եւ
կրկին
ասելով
լոկ
քահանայ
է
ունի,
բայց
եւ
այնպէս
այսքան
պէտք
է
ծանօթացնել,
որ
{նա}
իր
մի
քանի
վերջաւորութեամբ
եւ
ձեւերով
տարբերւում
կատարելագործվիլ
ասելու։
Վերը
մէջ
բերած
օրինակում,
{նա}
հերիք
է
համարում,
ներգործականի
եչը
ինի
անելով
կրա
կութիւն
ունի
ուածը
կամ
ուածքը
եւ
թէ
որքան
հեռու
է
{նա}
կրաւորականի
անցեալ
ընդունելութեան
ված
վերջաւորութ
րելով
նորա
ընդդէմ,
երբ
նամակ
էր
գրել
Մաշտոցին,
որ
{նա}
եւս
միանայ
իր
հետ
ընդդէմ
կաթողիկոսին,
իր
ծանծաղամ
իկի
գերութիւնը։
Մենք
չենք
կարող
այս
թոյլ
տալ,
երբ
{նա}
չէ
ծածկում
մեզանից
Ներսէհ
եւ
Հրահատ
Կամսարականներ
լ
անուն,
որ
էր
նորա
սպարապետ
արեւելից,
առաքեաց
առ
{նա}
բազում
գանձիւք։
Եւ
արք
Պարսիկք,
որ
փախուցեալ
էին
ատուական
որդու
անունը
դրել
է
Մեհրուժան։
Թող
նմանի
{նա}
Աղանի
եղբօր
Մեհրուժանին։
Մեզ
թւում
ուցելու
բերանից
լսուելով։
Քաղաքով
Երեւանցի
էր
{նա},
որդի
ազնուատոհմ
Նազարի
Գեղամեանց,
որ
իւր
նախահ
31
թուականին։
Իւր
սկզբնական
կրթութիւնը
ստացաւ
{նա}
Երեւան
քաղաքում,
երեւելի
Հայկազն
Խաչատուր
Աբովեա
նելով
հայրապետական
աթոռը,
Աբովեանը
դիմում
է
դէպի
{նա}
՝
խնդրելով
որոշել
ժամանակը,
երբ
կամք
էր
վեհափառ
ակ
այժմ
հանգուցեալ
Դաւիթ
Թամամշեանը։
Այստեղ
մտաւ
{նա}
գաւառական
ճեմարանը,
ուր
ամենայն
ժրաջանութեամբ
աշ
դրութիւնը։
Աւարտելով
ուսման
ընթացքը
ճեմարանում՝
{նա}
չդադարեց
այն
լուսաւորութեան
աստիճանի
վերայ,
ուր
բազմահայեաց
կրթութիւն։
Այս
խորհրդով
ուղարկուեցաւ
{նա}
վերոյիշեալ
Թամամշեանի
հոգաբարձութեամբ
դէպի
Պետերբ
ջադիմութեանը
իւր
առանձին
բժշկական
գիտութեան
մէջ։
{Նա},
սրտի
յօժարութեամբ
ուսումնասիրելով
իւր
գիտելի
առ
համալսարանի
մէջ
որպէս
գովելի
եւ
ժրաջան
աշակերտ։
{Նա}
լաւ
գիտէր,
թէ
ո՞րքան
մեծ
եւ
ծանրակշիռ
է
իւր
կոչո
դիտաւորութիւնը,
որ
յղացել
էր
նորա
աննիւթ
հոգին։
{Նա},
լաւ
ճանաչելով
իւր
անձը,
բարոյապէս
հաւաստի
էր,
ան
պարտիքը
հատուցանելու։
Այս
խորհրդի
վերայ
դիմեց
{նա}
դէպի
ֆակուլտէտի
Դեկան
եւ
ուսուցչապէս
Անքէ
վարդապե
րպէս
բանագէտ
բժիշկ։
Այս
երկու
պաշտօնների
մէջ
եւս
{նա}
գրաւել
էր
բոլոր
ընկեր
բժիշկների
եւ
վարդապետների
ս
Փետրուարի
16ին,
առաւօտեան
6
ժամին,
այլեւս
չկար
{նա}
կենդանի
մարդերի
կարգում.
մայրը
մտաւ
նորա
արեւը.
ր
առաջեւումը,
դագաղի
մէջ
դրած
է
այս
րոպէիս,
չէ՛
{նա},
որին
կորուսինք
մեք՝
նորա
բարեկամքս,
այլ
միայն
համար,
որ
ճանաչել
էր
ճշմարտութիւնը,
ի՞նչ
մահ.
{նա}
յաւիտենական
է,
նա
անմահ
է։
Նոյնիսկ
մեր
փրկութեա
էր
ճշմարտութիւնը,
ի՞նչ
մահ.
նա
յաւիտենական
է,
{նա}
անմահ
է։
Նոյնիսկ
մեր
փրկութեան
միայնակ
միջնորդը
ի
մեզանից
բաժանուելու
վերայ,
որովհետեւ
գնացել
էր
{նա}
մի
աւելի
երջանիկ
եւ
նախանձելի
աշխարհ՝
իւր
հայրեն
ի
խաղաղութիւնը։
Աստուծոյ
հրեշտակը
քեզ
առաջնորդ.
{նա}
թո՛ղ
հասուցանէ
քեզ
այն
օթեւանը,
ուր
եւ
մեք
կարճ
ի,
եթէ
դժոխքի
վերայ
եւս
խօսելու
լինէր.
պատճառ,
{նա}
մի
յարակցութիւն
ստեղծագործելով
դժոխատիրոջ
հետ,
մ
պալատի
մէջ
կարգուած
է
տնտես
եւ
գլխաւոր
խոհարար.
{նա}
կառավարում
է
խոհարանը,
ապսպարում
է
ճաշ,
եւ
նախա
անեց
դագաղից
մի
մեծ,
ահագին
շիպի
կտոր,
պատճառ,
{նա}
չէ
գործածում
ճակնդեղի
կամ
եղէգնաբոյսի
շաքար,
ձգե
պած:
Դժոխքի
թագաւորը
խիստ
սուր
ճաշակ
ունի.
{նա}
կուլ
է
տալիս
անխնայ
իւր
ղահուէի
հետ
մեր
ողորմելի
ուեցաւ
նորա
երեսը.
Ո՞ւր
է
Անասնագլուխը,
-
գոռաց
{նա}
բարկացած:
Յանկարծ
դեւերի
բազմութեան
միջից
դուրս
բայց
այդ
երեսների
բովանդակութիւնը
արհամարհում
էր
{նա},
որպէս
մի
չնչին
բան.
սիրում
էր
միայն
տպագրութեա
ութեան
մէջ,
որ
դրած
էր
մօտին,
եւ
որ
ժառանգել
էր
{նա}
հանգուցեալ
Իգնատիոս
Փափազեանի
մատենադարանից,
եւ
նքը
եւ
իւր
ազգի
երախտաւորքը
հալածելու
համար.
երբ
{նա}
շնորհ
կը
բերէ
մեր
մօտ,
նորան
անշուշտ,
հանձնիր
ա
,
հանձնիր
այդ
պաշտօնը.
նորանից
արժանաւորը
չկայ.
{նա}
աշխարհի
երեսին
անցաւոր
բռնակալի
հաճոյանալու
համար
այ.
կարծես
թէ
մի
բան
անհանգիստ
էր
առնում
նորան:
{Նա}
իւր
աչքերում
զգաց
մի
անհանգիստ
կսկիծ.
յանկարծ,
ծակ,
որից
անցանում
էին
արեգակի
ճառագայթքը,
երբ
{նա}
մայրն
էր
մտնում:
Իսկոյն
հասկացաւ
սատանան
իւ
սն
որոյ
եւ
գոռաց.
-
Ու՞ր
է
ճարտարապետը.
որտեղ
է
{նա},
գանչեցէ՛ք
իմ
մօտ
այդ
աւազակը:
Բ
Միջահասակ
ն:
Ահա
այս
քաջագործութեան
համար
ընդունուեցաւ
{նա}
պալատական
ճարտարապետ
տէր
սատանայի
մօտ:
Պիտոյ
է
ծ
թիւնը
եւս
յարգութիւն
չունի
տէր
սատանայի
աչքումը,
{նա}
ինքը
իւր
ընտրութեամբ
տալիս
է
այդ
պաշտօնքը
իսկապէս
երին:
-
Աւազա՛կ,
-
գոռաց
սատանան
բարկացած
(
{նա}
միշտ
այսպիսի
բացագանչութեամբ
դառնում
է
դէպի
իւր
պ
վերայ:
-
Զարմանք
չէ,
-
պատասխանեց
դեւը,
-
{նա}
առհասարակ
թշնամի
է
ամենայն
լուսաւորութեան....
3333
տարի.
եւ
դո՛ւ,
աներկիւղ
փիլիսոփայ,
-
ասաց
{նա}
դառնալով
դէպի
երկրորդը,
-
նստի՛ր
նորա
մօտ
եւ
ամե
տեն
ու
չդրժեն:
Ապա
ի՛նչ
է
շինում
Անգլիան:
-
{Նա}
այժմ
պարապած
է
հնդկական
ապստամբութիւններով,
երկի
մինչ
սա
ամենալի
բարկութեամբ
վեր
թռաւ
գահիցը
դէպի
{նա},
կայծակներ
թափելով
աչքերից,
բերանը
եւ
ճանկերը
բ
իսկոյն
հաշուեցին,
թէ
քանի՞
ժամանակում
կատարում
է
{նա}
իւր
ընթացքը
արեգակի
չորս
կողմով:
Ֆրաունհոֆերի
հե
ստարօտը,
մի
փոքր
այլապէս
էին
Փարիզի
հանգամանքը.
{նա}
ընկաւ
այն
շփոթութեան
եւ
խառնակութեան
մէջ,
որ
պատ
օտ:
Բուբանդուսը
շատ
սիրական
է
դժոխքի
թագաւորին.
{նա}
երկու
պաշտօն
ունի
այնտեղ,
պալատական
բամբասողի
եւ
յարմար
լինի
կարդալ:
Բուբանդուսը
դարձաւ
դէպի
{նա}
քամակով
եւ
գլուխ
տուեց
մինչեւ
ի
գօտին:
Երկրի
տակ
ը
մի
թերաթափանցիկ
գունդ
է,
եւ
այսպէս
պտուտուեցաւ
{նա}
մի
ամբողջ
շաբաթ,
մի
րոպէում
կատարելով
իւր
առանցք
ք
դուք
նորան,
կը
կարծէիք
երեւելի
պատմաբան.
բայց
{նա}
այնպիսի
պատմաբան
չէ,
ինչպէս
Բուբանդուսն
էր,
այլ
լոյս
իւր.
գունաթափ
եւ
ընդհատեալ
վառմամբն
նման
էր
{նա}
վառման
կանթեղին,
զօր
ունիցի
հալածեալ
ոք
ի
դողդոջ
եւ
թաղել
էր
հազարաւոր
տարիների
փոշիներով:
-
{Նա}
աւանիկ
գիտուն
ասացեալքն
հայոց,
եւ
յարդի
ժամանակս
ութեան
դեւ
ես,
ի՞նչ
տրամաբանութեամբ
մտածում
ես.
{նա},
որ
չգիտէ
խօսել,
ինչպէ՞ս
կարող
է
գրել.
եւ
միթէ
ն
ի
ժամուս
ոգեւորեալ
գտանի
անսուրբ
ազդեցութեամբ.
{նա}
շնչէ
զօդ
դիւական.
Ոլիմպոսն
յունական
տապալեալ
է
հ
ործակցութեանը.
բայց
բոլորից
գերազանցը
այն
է,
որ
{նա}
բոլոր
ամուսնաւոր
կին
մարդերի
գաղտնիքը
գիտէ,
գիտէ
իւն
պահելով.
սատանան,
մի
նայէք,
որ
սատանայ
է,
{նա}
շատ
երեւելի
դիպլոմատ
է:
-
Ի՞նչ
նոր
բան
կայ,
ն,
որքա՛ն
պատերազմ
մարդ
ու
կնոջ
մէջ,
շարունակեց
{նա}
կարդալով
ցուցակը,
այս
որքա՞ն
սիրոյ
նամակներ
են
գ
երկար
տարի
աշխատեցաւ
դժոխքի
օգտի
համար,
որպէսզի
{նա},
ներս
մտածի
պէս,
կարդաս
այդ
յայտարարութիւնը,
ե
աւոր
ծանօթութիւնքը
եւ
համառօտապէս
կը
կարդաս.
երբ
{նա}
կը
ներկայանայ
իմ
խաւար
զօրութեանը.
այդ
անպատճառ
դժոխային
անիծեալների
հետ:
-
Մռայլագոյն
տէր,
{նա}
առաւել
ճիշտ
գիտէ,
թէ
ո՛վ
կայ
դժոխքումը.
պատճառ
ռաւել
ճիշտ
գիտէ,
թէ
ո՛վ
կայ
դժոխքումը.
պատճառ,
{նա}
իւր
ամբողջ
կեանքը
վարեց
ընկերակցութեամբ
մեր
սիրակ
տել
էր
նորան
անօթ
ընտրութեան
լինիլ
դժոխքի
համար:
{Նա}
լինելով
այնպիսի
ազգի
մէջ,
ինչպէս
հնդկացիք
են,
ո
անաւոր
էր
գտանուած
իւր
դժոխային
խռովասիրութեամբ.
{նա}
շաբաթներով
քունը
կոտրում
էր
եւ
հաց
չէր
ուտում,
ե
ւր
մի
քանի
բան
սովորում
էին,
բայց
այն
օրից,
երբ
{նա}
ստացաւ
ծայրագոյն
իշխանութիւնը,
նախանձաւոր
լինելո
նտի
մանկութեան
Առ
դրան
կացեալ
մեհենին
`
{Նա}
դիւական
նենգութեամբ
Զսիրտ
որսաց
խուժանին:
ստատուն
անխռով
Ի
քում
խաւար
զօրութեան:
{Նա}
հարազատ
նախահօրն,
Ծերոյն
Քամայ
նոյածնի,
:
Եւ
ահա
վեր
կացաւ
անդնդապետը
նստած
տեղից.
{նա}
իւր
ներքին
ուրախութիւնը
ծածկում
էր
երեսի
արտաքին
անից
թաբակի
թանձր
ծուխը
օղերի
նման
դուրս
փչելով:
{Նա}
ուրախանում
էր,
մանաւանդ
մտածելով,
եթէ
բոլոր
արա
արդ
մարդը,
որքան
շատ
խմէ,
այնքան
շատ
պատուելի
է
{նա},
այնքան
փառք
ու
պարծանք
է
նորա
համար:
Շատ
ժաման
է,
թէ
պ.
Մարկոսի
համար
մի
պակասութիւն
չէ,
եթէ
{նա}
մտածում
է
շատ
խմելու
վերայ,
եւ
ո′չ
այսչափ
միայն
-
Մա՞րդն
է
գերազանց,
թէ
փայտը,
-
հարց
արեց
{նա}:
-
Այդ
ի՞նչ
տարակուսելի
բան
է:
-
Տնաքան
ը:
Բայց
հաց
ճարելով
այդպիսի
ծառայական
արհեստով,
{նա}
պարապում
է
եւ
զանազան
գրեանք
կարդալով:
Նա
միշտ
հ
ստով,
նա
պարապում
է
եւ
զանազան
գրեանք
կարդալով:
{Նա}
միշտ
համարել
է
իւրեան,
եւ
այժմ
եւս
համարում
է
ազ
ող
նստի
տանը,
նորան
թող
անհանգիստ
չառնեն,
միթէ՞
{նա}
երեսփոխան
է
ամբողջ
ազգի,
միթէ՞
նա
պարտակա՛ն
է
ազ
չառնեն,
միթէ՞
նա
երեսփոխան
է
ամբողջ
ազգի,
միթէ՞
{նա}
պարտակա՛ն
է
ազգին,
թող
ազգը
մտածէ,
թող
ինքը
հոգ
քանի
աղքատի
երկու-երեք
մանէթ
ողորմութիւն
տալով:
{Նա}
գովում
է
ազգը,
նա
օտարի
առաջեւ
ծածկում
է
նորա
պա
երեք
մանէթ
ողորմութիւն
տալով:
Նա
գովում
է
ազգը,
{նա}
օտարի
առաջեւ
ծածկում
է
նորա
պակասութիւնքը:
Նա
այ
,
նա
օտարի
առաջեւ
ծածկում
է
նորա
պակասութիւնքը:
{Նա}
այնքան
սիրում
է
Հայոց
ազգը,
որ
նորա
պակասութիւնք
մ
է
պատիւ
ու
յարգանք
պահանջել
մեզանից,
որովհետեւ
{նա}
հարուստ
էր,
իսկ
մենք՝
ոչ,
նա
կառքերով
էր
ման
գ
զանից,
որովհետեւ
նա
հարուստ
էր,
իսկ
մենք՝
ոչ,
{նա}
կառքերով
էր
ման
գալիս,
իսկ
մեք՝
ոտով:
Հեռի՛
մե
անշարժ
կալուածք,
որոնց
արդիւնքով
կառավարւում
էր
{նա}
առանց
գլխացաւութեան:
Պ.
Շաքարեանցը,
իւր
բո
տարեկան
հասակից
բռնած
մինչեւ
այսօր
(այժմ
կը
լինի
{նա}
36
տարօք)
անդադար
պարապում
էր
զանազան
դիւթական
գ
ական
գրքերով.
ինչ
հին,
ձեռագիր
ախտարք
ասես,
որ
{նա}
չունենար․
ինչ
մագաղաթի
վերայ
գրած
կարմիր
ու
կապոյ
ու
կապոյտ
գրերով
ուրբաթագիրք
ասես,
որ
չունենար.
{նա}
դեռեւս
պարծենում
է,
թէ
վեցհազարեակ
եւս
ունի..
Բնական
բաներից
ցաւում
էր
պ.
Շաքարեանցի
գլուխը,
{նա}
սիրում
է
ոգիների
եւ
փերիների
հետ
խօսակից
լինել
մի
աւատացուցած
է
իւր
ընկերներին
եւ
բարեկամներին,
թէ
{նա},
իւր
դիւթական
արարողութեան
միջնորդութեամբ,
հասե
նչ
է
նշանակում
դաստիարակութեան
պակասութիւնը:
Եթէ
{նա}
կարդացած
լինէր
այն
գրեանքը,
ինչ
որ
ես
կարդում
եմ
ցցուելու
էին:
Ես
երանելի
մարդ
եմ,
-
մտածում
էր
{նա},
-
որ
երեխայ
ժամանակից
աշակերտուեցայ
Սիմոն
վարժա
եց,
թէ
բաւական
ժամանակ
է:
-
Բայց,
-
յաւելացրեց
{նա},
-
ես
չկարծեմ,
որ
այսօր
շուտ
աւարտուի
նորա
հանդէ
մ,
-
այդ
վնասակար
կը
լինի
եւ
ձեզ
եւ
իմ
պարոնիս:
{Նա}
միշտ
այդպիսի
դիպուածներում
արգելում
է
մտանել
ախոռ
էր
կուրծքի
վերայ,
համբուրեց
եւ
յառաջ
գնաց...
{Նա}
տեսաւ,
որ
ախոռներից
մինի
դուռը
բաց
է,
ուստի
կար
րմանում
էր
պ.
Մարկոսի
քաջասրտութեան
վերայ,
որով
{նա}
համարձակուել
էր
ներս
մտանել
մի
բնակութեան
մէջ,
ո
թիւն
է
եղել,
երեւի
թէ
դրացուս
կողմից,
որովհետեւ
{նա}
նկարել
գիտէ...
այո՛,
նորա
բանն
է,
անիծածը
եր
րեց
վերստին
հաւատացնել
պ.
Շաքարեանցին,
իւր
դէպի
{նա}
անկեղծ
բարեկամութիւնը:
-
Շնորհակալ
եմ,
շնոր
ս...
եւ
դարձեալ
տեսանելով
նորան
վազում
եմ
դէպի
{նա}...
բայց,
աւա՛ղ...
աղջիկը
մի
զարհուրալից
եր
սկսեց
երեխայի
պէս
լալ
եւ
գլուխը
ծեծել
ձեռներով:
{Նա}
մտածում
էր,
որ
եթէ
կիսակատար
չթողուր
իւր
վհկական
կարեկցութիւնը
ստացաւ
մի
գործունեայ
բնաւորութիւն:
{Նա}
մտքումը
դնելով
անպատճառ
գտանել
այդ
օրիորդը,
որի
լեզու
դարձած
խօսում
էին
պ.
Շաքարեանցի
փոխանակ:
{Նա}
յայտնեց,
թէ
այդ
օրիորդը
բարձրահասակ
է,
սպիտակ,
այդ
օրիորդը
պիտոյ
է
գեղեցիկ
եւ
սուր
ձայն
ունենայ․
{նա}
եզրափակում
էր
այսպէս
նորա
աղաղակից,
որ
արձակել
է
կոսը
խնդրեց
մի
բաժակ
արաղ․
եւ
մի
փոքր
նախաճաշիկ:
{Նա}
ասում
էր,
որ
այդ
կ'ամրացնէ
պ.
Շաքարեանցի
թուլաց
անքը
գոռում
են,
թէ
մարդը
բանականութիւն
ունի,
թէ
{նա}
մի
բարոյական
էակ
է
եւ
այլն
եւ
այլն.
ամենեւին
ոչ
րհուրդը
կատարէինք
պ.
Մանթուխեանցի
ներկայութեամբ․
{նա}
դոցայ
բոլորին
ճանաչում
է,
եւ
բարեկամ
լինելով
մեզ
Յայտնի
բան
է,
այդ
լաւ
էր,
բայց
ցաւը
այս
է,
որ
{նա}
հազիւ
թէ
ժամանակ
ունենայ․
նորա
պարապմունքը
կը
ներ
մի
երեւելի
բան
չէ,
ինչպէս
քեզ
եւս
յայտնի
է,
եւ
{նա}
այնպիսի
մարդ
է,
որ
ոչ
թէ
մի
քանի
ժամ,
այլեւ
օրե
ել
իւր
բարեկամներին․
բայց
ի՛նչ
առնես,
այս
րոպէին
{նա}
այնպիսի
դրութեան
մէջ
է,
որ
ժամանակը
շատ
թանգ
արժ
որա
առաջեւ:
-
Ի՛նչ
ես
խօսում:
-
Լսի՛ր,
{նա}
պարապում
է
Ալքիմիայով...
-
Ի՛նչ
ասել
է
Ալք
լ
է
ինձ
պ.
Մանթուխեանցը,
իսկ
թէ
ինչպէ՛ս
հասել
է
{նա}
այդ
գիտութեանը,
այդ
բանը
մի
գաղտնիք
է,
որ
ինձ
ե
նթուխեանցը
մի
քանի
ծանօթութիւնք
Ալքիմիայի
մասին:
{Նա}
տուեց
ինձ
այդ
թուղթը
հաւատացնելու
համար
ինձ,
թէ
յին
խելքը,
եւ
թէ
աստուածակոյս
կողմից
յայտնուած
է
{նա}
մարդերին.
նոքա
Ադեպտք
անուանում
էին
իւրեանց
եւ
ա
նութեամբ
յայտնի
էր
անունովս
Summa
perfectionis,
{նա}
հաւաքած
ունի
այն
բոլոր
տեղեկութիւնքը
Ալքիմիայի
մա
ելի
կախարդ
եւ
ծնած
է
Շուաբիում,
1205
թուականին:
{Նա}
մտաւ
Դոմինիկեան
կրօնաւորների
կարգը
Քեօլն
քաղաքում
ւ
այն
բոլոր
դժուարութեններին,
որոնց
հանդիպում
էր
{նա}:
Ալբերտոսը
մի
անգամ
ճաշի
խնդրեց
իւր
մօտ
մի
հոլլա
երեւելի
հիւրը
աւելի
պատուասիրելու
համար
հրամայեց
{նա}
սեղան
դնել
այգում.
եղանակը
ձմեռն
էր:
Յայտնի
բան
պատճառ
է
եղել
իւր
կեանքի
մասին:
Ազգը
ասում
էր
թէ
{նա}
գտանելով
փիլիսոփայական
քարը,
տէր
էր
դարձել
անհամ
իան
սիրական
գիտութիւնն
էր
երիտասարդ
Պարացէլսոսի.
{նա}
ուսաւ
այդ
գիտութիւնը
նախ
Տրիթեմիոս
Մանհէյմեան
աբե
կեանք
երկարացնելու
հնարը:
Իւր
աշխատութենների
մէջ
{նա}
մեծ
զանազանութիւն
է
դնում
ընդհանուր
դեղի,
раnасе
նսական
կաթիլի
մէջ:
Իւր
նպատակին
հասնելու
համար,
{նա}
կատարեց
շատ
փորձեր.
Բայց,
-
ասում
է
Պարացելսոսը
արմանալի
հանգամանք
հասուցել
է
դորան
այդ
պատուին:
{Նա}
այց
ելանելով
եւրոպական
համալսարանների
մեծ
մասին,
ետ
Ալքիմիայի:
Մի
օտարոտի
անցք
պատճառ
դարձաւ,
որ
{նա}
հրաժարուի
այդ
պաշտօնից:
Նա,
ուսուցանելով
Ալքիմի
ցք
պատճառ
դարձաւ,
որ
նա
հրաժարուի
այդ
պաշտօնից:
{Նա},
ուսուցանելով
Ալքիմիա,
պարապում
էր
եւ
գործական
լու,
որ
եւ
ապա
հարկադրեց
նորան
հեռանալ
Բազըլից:
{Նա}
զրկուած
ամենայն
օգնութենից,
ման
եկաւ
շատ
քաղաքնե
նձնատուր
էր
արբեցութեան,
եւ
շատերը
ասում
են,
թէ
{նա}
զոհ
գնաց
իւր
նախանձորդների
վրէժխնդրութեանը,
որոն
ժիպակը
փոխարկում
էր
երբեմն
ոսկի
եւ
երբեմն
արծաթ:
{Նա}
եօթն
անգամ
հրապարակական
փորձեր
փորձեց,
մինչ
ներկ
ին
Պրայսին
փորձ
կատարել
ժողովի
անդամների
առաջեւ,
{նա}
պատասխանեց,
թէ
չունի
այլեւս
այն
փոշիները,
առանց
համառօտապէս
դնել
այստեղ
Ալքիմիայի
տեսութիւնը,
թէ
{նա}
ի՛նչ
հիման
վերայ
կարելի
է
համարում
ոսկեգործութիւն
անթուխեանցը
այդպէս
սաստիկ
պարապած
է,
ասել
է,
թէ
{նա}
խնջոյքում
եւս
չէ
կարող
գտանուիլ:
-
Ինչո՛ւ
հա
տանուիլ:
-
Ինչո՛ւ
համար,
ես
յոյս
ունիմ,
որ
{նա}
մինչեւ
էգուց
բանը
աւարտած
կը
լինի:
Երեկի
երեկոյի
չափ
կարողութիւն,
-
հարց
արեց
պ.
Մարկոսը:
-
{Նա}
մօտ
երկու
հազար
մանէթ
արծաթ
ունէր,
բայց
այդ
բոլո
նաբաւական
կերպով:
Այս
խօսքերից
յետոյ,
լցրեց
{նա}
ծխամանը
թաբաքով:
Պ.
Մարկոսը
եւս,
հետեւելով
պ.
է
գտանւում
էր
մի
ջերմախտական-ցնցողական
վիճակում:
{Նա}
չէր
կարող
բառերով
յայտնել
իւր
ուրախութիւնը
եւ
յաջ
անուէլի
մօտ
երթեւեկութիւն
ունենալու
պատմութիւնը:
{Նա},
ինչպէս
համարում
էր
ինքը
իւրեան,
որպէս
բարակ
քա
..
-
պատասխանեց
Մանթուխեանցը,
-
նորա
համար,
որ
{նա}
մի
անտանելի
մարդ
է:
-
Ինչո՛վ,
-
հարց
արեցին
հարց
արեցին
բարեկամքը:
-
Ամենայն
բանով...
{նա}
խելագա՜ր
է...
վկա՜յ
է
Աստուած,
խելագար
է:
Հա
աչքում,
ասէ
թէ
այսօր
ամսի
քառասուն
եւ
հինգն
է,
{նա}
պիտոյ
է
համաձայնի․
ո՛վ
չգիտէ,
որ
ամսի
քառասուն
ե
ոք
չկամի
լսել
նորա
խօսակցութիւնը:
Չէ՛,
եղբայր,
{նա}
մեր
ընկեր
մարդ
չէ,
հեռի
մնանք
այդպիսիներից,
որո
մ
են
մի
թրջած
հաւ,
եւ
այնուհետեւ
մեր
ձեռքումն
էր
{նա},
կարող
ենք
ամենայն
տեսակ
լրբութիւն
առնել,
-
յառ
ջ
տարաւ
իւր
խօսքը
պ.
Մարկոսը:
-
Գիտե՞ս,
որ
{նա}
հարբելու
էր
եւ
դու
զգաստ
մնալու,
որ
կարողանայիր
ու,
որ
կարողանայիր
քո
դիտաւորութիւնդ
իրագործել,
{նա}
մի
ջիլ
մարդ
է,
գուցէ
քեզանից
շատ
խմէ,
-
ասաց
Մա
ուխեանցր:
-
Եղբա՜յր,
դու
վշտացնում
ես
ինձ.
{նա}
ինչ
մարդ
է,
որ
ինձանից
շատ
խմէ:
Ես
մինչեւ
այժմ
րութիւնդ
".
-
ի՛նչ
ասել
է,
թո՛ղ
մի
մեկնէր
ինձ:
{Նա}
միանգամայն
պիտոյ
է
խայտառակուէր
անպատասխանի
մնալո
լով:
-
Ինչպէս
չէ,
կպատասխանէ
քեզ.
եղբայր,
{նա}
քո
ասած
մարդերից
չէ
եւ
ոչ
միայն
քո
ասած,
այլ
նա
նա
քո
ասած
մարդերից
չէ
եւ
ոչ
միայն
քո
ասած,
այլ
{նա}
մարդ
չէ
ընդհանրապէս:
Դու
կարծում
ես,
թէ
նա
կը
խ
այլ
նա
մարդ
չէ
ընդհանրապէս:
Դու
կարծում
ես,
թէ
{նա}
կը
խոսէ՞
քո
հետ,
երեսը
շուրջ
կը
տայ
եւ
կը
հեռանա
ենից
մի
բան
հարցրեցի,
թէեւ
քաջ
գիտէի,
որ
չգիտէր
{նա}
այդ
բանը
եւ
գիտել
եւս
չէր
կարող,
որովհետեւ
ոչ
մի
որովհետեւ
ոչ
մի
դպրոցի
մէջ
չեն
ուսուցանում,
բայց
{նա}
փոխանակ
խոստովանելու
իւր
տգիտութիւնը,
հրապարակով
իւր
տգիտութիւնը,
հրապարակով
ծիծաղեցաւ
իմ
վերայ:
{Նա}
ասաց,
թէ
իմ
առարկան
միջին
դարերում
ահա
խելքից
հա
ը․
ո՛վ
գիտէ,
թէ
ինչ
օձեր
նստած
կան
նորա
փորում,
{նա}
ասում
է,
թէ
պիտոյ
է
հետեւել
եւրոպական
այժմեան
լո
են
Յունաց
մէջ,
ի՜նչ
ճարտասաններ
Հռոմայեցոց
մէջ.
{նա}
ասում
է,
թէ
այդ
փիլիսոփայքը
իւրեանց
գիտութեամբ,
ան
կերպով,
կամ
դրուէր
ֆանտաստիկական
շրջանի
մէջ:
{Նա}
ասում
է,
թէ
այժմեան
երեւելի
պատմաբանների
եւ
քաղա
յարաբերութիւն,
եւ
պատրաստ
է
ստրկանալ
նորան,
եթէ
{նա}
կարողանայ
մի
զօրութիւն
ցոյց
տալ.
նա
չունի
մի
ազն
նորան,
եթէ
նա
կարողանայ
մի
զօրութիւն
ցոյց
տալ.
{նա}
չունի
մի
ազնիւ
զգացողութիւն
անձնական
պատուի
մասին
րութիւնը
չմեռանի,
ստրկութիւնը
չէ
ծնանում:
-
{Նա}
հարց
արեց
ինձանից,
թէ
փո՞քր
բաներ
կան
բնութեան
օ
,
-
բայց
մի
բանի
վերայ
շատ
զարմանում
եմ,
-
ասաց
{նա},
-
ինչպէս
է,
որ
առանց
մկնդեղի
ստացուել
է:
Ո՞չ
ով,
անտարակոյս,
որպէս
ցամաքի
վերայ
ման
էր
գալիս
{նա},
ասաց
թէ
քեզ
ոչինչ
աւելի
հարկաւոր
չէ,
երանի՜
թէ
,
կոմս
էմմանուէլը
մի
նոր
մարդ
չէ
մեր
ազգի
համար.
{նա}
փոքր
ի
շատէ
յայտնի
է
ընթերցող
հասարակութեանը
իւր
:
Եսական
հոգով
բան
չէ
յառաջանում
նորա
համար,
որ
{նա}
կենդրոնացած
է
իւր
մէջ.
նա
մեռած
է
շրջակայքի
համա
ջանում
նորա
համար,
որ
նա
կենդրոնացած
է
իւր
մէջ.
{նա}
մեռած
է
շրջակայքի
համար,
թէեւ
գտանւում
էր
մի
կեն
ի,
որ
վարձատրւում
է
իսկոյն
նիւթական
ճանապարհով:
{Նա}
չկամի
եւս
հասկանալ,
թէ
առաքինութիւն
ասածը
մի
վեր
քամակը,
այսինքն,
արեւելեան
կողմը.
այստեղ
տեսաւ
{նա}
մի
կենդանի
էակ.
բայց
եւ
սա
սպասաւոր
էր
մահու
թագ
եցաւ
այս
մարդուն:
-
Բարեւ,
ծերունի,
-
ասաց
{նա}:
-
Աստուծոյ
բարին,
-
պատասխանեց
խօսակիցը:
ւը
քննելու
համար:
Խելացի
էր
շատ
մեր
երեսփոխանը,
{նա}
սկսանում
էր
մի
մի
արաղից
եւ
բանը
բերում
էր
հասցնո
եւ
ծախքին:
Երեսփոխանը
ի՛նչ
է.
ովի՛
երեսփոխանն
է
{նա}.
ո՞չ
ապաքէն
ժողովրդի
եկեղեցու
մէջ,
ժողովրդի
գոր
րը:
Ժողովուրդը
դնում
է
մի
մարդ
եկեղեցու
մէջ,
որ
{նա}
տնտեսէ
տարեկան
արդիւնքը
եւ
ծախքը,
այլեւ
հոգաբարձ
մ
կարելի
է
ճանաչել
ժողովրդի
ստոյգ
բնաւորութիւնը:
{Նա}
այստեղ
ազատ
է,
չէ
հաւաքուել
պաշտօնական
խորհրդով
պէս
պաշտօնական
ժողովների
ժամանակ.
բացի
սորանից,
{նա}
անվաւեր
է
համարում
այն
բոլոր
խօսք
ու
զրոյցքը,
որ
եւս
գործ
էի
դրել,
իսկոյն
կոտրում
էին,
որպէս
թէ
{նա}
պղծուել
էր:
Այսպէս
լինելով
իմ
դրութիւնը
ժողովրդի
ս
չգիտէ.
նորա
խելքը
չէ
հասանում
այդպիսի
բաների:
{Նա}
ապրում
է
քաղաքի
մէջ
իւր
չքաւորութեամբ
եւ
յոյս
ուն
իւն,
գործեցին
այս
բաները
կոմս
էմմանուէլի
վերայ.
{նա},
որ
քաջ
գիտէր
այս
բոլորը,
վերստին
լսում
է
մի
ժա
եկաւ
նորա
միջից:
-
Հերիք
է
այսքանը,
-
ասաց
{նա}
ինքն
իւրեան,
բայց
այնպէս,
որ
լսեց
կոմս
էմմանուէ
ք:
Բայց
ժամկոչը
ուշադիր
չեղաւ
այս
խօսքերին.
{նա}
իւր
կեանքում
չէր
փորել
այդպիսի
խոր
գերեզման:
Ը․
դիմել
դէպի
պարսպի
դարպասը,
որ
գնայ
իւր
օթեւանը:
{Նա}
մտածում
էր,
թէ
արդարեւ
Հայոց
ազգը
թէպէտեւ
քանի
հ
մն
ի՛նչ
պիտի
լինի
այս
ազգի
վերջը,
շարունակում
էր
{նա}
մտածել․
անտարակոյս
այն,
ինչ
որ
լինում
է
առանց
հո
երից
եւ
թաղուեցան
գետնի
փոշու
մէջ:
Այո՛,
-
ասաց
{նա},
նայելով
իւր
արտասուքի
ընթացքին,
-
թէպէտ
եւ
ասո
ել,
ապա
ուրեմն,
շատ
խայտաբղետ
եւ
պիսակ
մի
թել
է
{նա}:
Այդ
կարճ
կամ
երկայն
շղթայի
օղերը
ունին
իւրեանց
րոպէներում
մարդը
հրաժարւում
է
նիւթական
աշխարհից,
{նա}
մոռանում
է
իւր
շրջակայքը,
նա
դուրս
է
գալիս
մտքի
նիւթական
աշխարհից,
նա
մոռանում
է
իւր
շրջակայքը,
{նա}
դուրս
է
գալիս
մտքի
ծովի
վերայ
եւ
այդ
ճանապարհորդո
ւթիւնը
ոչինչ
ազդեցութիւն
չգործեց
տիրացուի
վերայ:
{Նա}
սորված
չէր
օդից
խոնաւութիւն
ընդունել.
դորա
հակառ
մեղմացել
էր
արդէն
սրտի
կրակը,
բացի
սորանից
յիշեց
{նա}
իւր
սովորական
կանոնը,
թէ
չէ
պիտոյ
արհամարհել
եւ
րկեց
մի
այլ
պատմական
խնդիր:
-
Պարոն,
-
ասաց
{նա},
-
Առաքել․․․
պատմագիրը,
Քեօռ-օղլուն
եւ
նորա
աւա
ութեան
գեղեցիկ
ներածութիւնը:
Ես
չգիտէի,
որ
ունի
{նա}
"
Տէ՛ր
կեցո
"-ի
նօտերը,
ապա
թէ
ո՛չ,
խնդրած
կը
լ
որա
առաջեւ
կանգնողը
եւս
շատ
խաբուելու
պտուղ
չէր.
{նա}
ինքը
մի
բան
սրտի
վկայութեամբ
ճանաչելուց
եւ
գնահատ
ուն,
որ
ինչ
ասես
բաների
մասին
խոսէ:
-
Բայց
{նա}
ուստի՛
գիտէր,
որ
ձեր
տանը
կայ
ֆրանսիագէտ,
-
հար
սերտողութի՛ւն
էր,
որ
կատարում
էիք,
-
շարունակեց
{նա}
դաոնալով
դէպի
օրիորդ
Մարիամը:
-
Այո՛,
-
պատա
Եումի
վերայ:
-
Ի՛նչ
ազդեցութիւն
պիտի
գործէ.
{նա}
չէ
կարող
ընդունել
դորան,
որպէս
բուն
հայկական
ազգ
ով:
-
Այն
պատճառով,
որ
տաղի
բովանդակութիւնը
{նա}
չէ
կարող
հասկանալ,
ըստ
որում
նա
չգիտէ
հայերէն
․
բովանդակութիւնը
նա
չէ
կարող
հասկանալ,
ըստ
որում
{նա}
չգիտէ
հայերէն
․
միակ
տպաւորութիւն,
որ
պիտի
գործէ
տէ՛ք,
որ
նորա
եղանակը
հայկական
չէ:
Անտարակոյս,
{նա}
ցանկացած
էր
լսել
մի
այնպիսի
երաժշտութիւն,
որից
կ
հեթանոսութեան
յիշատակը
ես
չմնայ
Հայերի
մէջ:
Եթէ
{նա}
չէ
խնայել
այս
պատմական
յիշատակարանքը,
այն
հոյակա
ի
որ
հոգի
ունենայ,
կեանք
ունենայ,
եւ
այս
կեանքը
{նա}
կարող
է
ստանալ
մի
այնպիսի
բանից,
որ
կեանք
ունէր
ց
բանաստեղծութիւնը
չէ
կարող
դորանով
բաւականանալ:
{Նա}
բարձրանում
է
իրականից
դէպի
մի
այլ
անչափելի
տարածո
Ինձ
այն
ժամանակ
քանի
ու
քանի
Երեւեցաւ
{նա}
այն
ծառերի
տակ,
Մինչ,
լիալուսին
խոր
գիշերի
այն:
Ո՛հ,
մի
այլ
անգամ,
ինչպէ՜ս
փրկեց
{նա}
Աւազակներից
մի
անմեղի
կեանք․
Առանց
խօսելո
բ,
ի՛նչ
անմեղ
սիրով
Թունալի
բաժակը
տեղափոխեց
{նա},
Որով
դաւաճանը
թունաւորուելով,
Թմրեցաւ
Ձկնորս
էր
որսում,
սրտով
համարձակ:
{Նա}
խոստանում
էր
նորան
անմահ
կեանք.
Նորան
սիրելը
ած
Մի
ապառաժուտ
կղզի
երեւեց:
Ահա՛,
{նա}
դարձեալ
ծովում
լողալով
Դիմում
է
դէպի
քարքարու
ւ
ածելով,
սակայն
կոմսի
երեսը
չէր
ցոյց
տալիս,
թէ
{նա}
զգացած
լինէր
զուարճութիւն,
դորա
հակառակ
մթնում
ե
ւր
երիտասարդութեան
ժամանակ
ուղարկուած
էր
այստեղ:
{Նա}
բաւական
միջոց
յառաջ
վարելով
իւր
պարոնի
գործերը
այ
աջող
կերպով
սկսեց
իւր
առեւտրական
գործողութիւնքը:
{Նա}
ձեռք
էր
զարկում
գործերին
նոյն
վստահութեամբ,
ինչ
ս
յաջողում
էր...
Մի
քանի
ժամանակից
յետոյ
սկսեց
{նա}
ձեռք
զարկել
մեծ
մեծ
գործերի.
սկսեց
իւր
վերայ
առն
Ո՛ւր
մնացին
նորա
նախկին
պարոնը
կամ
ընկերակիցքը.
{նա}
սկսեց
նայել
նոցա
վերայ
այնպէս,
ինչպէս
մի
մարդ
կը
ող
եւ
կառավարող
ուժը
եւ
զօրութիւնը
էր
արծաթը,
եւ
{նա}
այնպիսի
մարդերից
էր,
որոնք
դեռեւս
զարմանում
են,
բարքի
տալով
ինքեան
գրաւէ
տեսողների
համարումը:
Եւ
{նա}
սխալուած
չէր
իւր
հաշւում:
Հայոց
ազգի
մէջ
դժուարի
,
թէ
ի՛նչ
ասել
է
դպրոց,
եւ
թէ
ինչպէս
պիտի
լինէր
{նա},
որ
լցուցանէր
իւր
խորհուրդը:
Պարոնը
կը
լինէր
այ
ղջ
գիշերը
թաւալւում
էր
իւր
անկողնի
մէջ
խռխռալով:
{Նա}
քնած
ժամանակ
եւս
մտածում
էր
շահաստացութեան
վերայ
նորա
կիսաբաց
աչքերին
երեւում
էին
ոսկեղէն
սարեր:
{Նա}
հաց
էր
ուտում
առանց
մոռանալու
ճիշդ
մաթեմատիկական
սին
կարող
էր
տանել
մի
մրջիւն
դէպի
իւր
բոյնը:
{Նա}
ստացել
էր
քարեայ,
երկու
յարկով
բաւական
ընդարձակ
րքան
կամին
զրպարտեն
պ.
Յովնաթանեանցին,
որպէս
թէ
{նա}
հոգաբարձու
չէր
իւր
ընտանիքի
երջանկութեանը.
նորա
ութեամբ,
անհաւասար
քայլերով:
-
Չէ,
-
ասաց
{նա},
-
պիտի
այս
բանի
առաջը
առնուլ.
անշուշտ
վատ
կը
լ
ինչ
ի
սպառ:
Ես
շատ
անբաղդ
մարդ
եմ,
-
շարունակեց
{նա},
-
անբաղդ,
որպէս
եղբայր,
անբաղդ,
որպէս
ամուսի
մակարդ:
Ո՛վ
ճանապարհից
հանեց
իմ
դուստրը,
եթէ
ոչ
{նա}.
ո՛վ
սովորեցուց
նորան...
ա՛հ,
մտածելը
անգամ
..
Մինչդեռ
այսպիսի
մտածմունքով
ման
էր
գալիս
{նա}
տան
մէջ,
ներս
մտաւ
ծառան
եւ
յայտնեց
բժշկապետի
գա
հաս
ախտաւոր
յայտնութեններով:
Քաջ
գիտէք
դուք,
որ
{նա}
եղած
չէ
իմ
բժշկական
հոգաբարձութեան
տակ
իւր
ամուսն
թենից
յառաջ.
ես
այն
օրից
տեսայ
ձեր
դուստրը,
երբ
{նա}
կարօտեցաւ
իմ
մանկաբարձական
օգնութեանը:
Նորա,
յա
.
ձեր
դուստրը
գտանւում
է
պատանեկութեան
հասակում.
{նա}
սովորած
լինելով
քնքշութեան,
արուեստական
կերպով
դ
յրը,
տեղի՞ք
ունէիք
բամբասել
Նախախնամութիւնը,
թէ
{նա}
էր
պատճառը,
որ
ձեր
ընտանիքը
ճաշակելու
չէր
երջանկ
եամբ,
տհաճութիւնը
կաթում
էր
նորա
մեռած
աչքերից:
{Նա}
վերջին
ջանքը
գործ
դրեց
իւր
անձը
սառնարիւն
ցոյց
տա
եռնտու
չէր
պատերազմ
յայտնել
բժշկապետին,
նախ,
որ
{նա}
գիտէր
պ.
Յովնաթանեանցի
բոլոր
ընտանեկան
գաղտնիքը
թանեանցը
մնաց
միայն:
Ժամը
մօտ
էր
տասն
եւ
մինին:
{Նա}
հնչեցուց
զանգակը
եւ
երեւեցաւ
սպասաւորը:
-
Պօ
ցել
էր
չափից,
յուսահատութիւնը
սրտապնդեց
նորան
եւ
{նա}
յառաջ
եկաւ
ոտքի
մատների
վերայ
երեք
քայլ:
Նորա
այ
անեանցի
ներքին
ընտանեկան
կեանքին:
Բազմութեան
մէջ
{նա}
դարձեալ
երեւելի
Հայ
է,
մինը
այն
ազգասէրներից,
ո
բոլոր
մարդկութեան
շնչառութիւնը
դժուարացել
է...
{Նա}
ազգասէր
է.
Աստուած
կեանք
տայ,
Աստուած
հաստատ
պա
որ
հանէ
եւ
ցոյց
տայ:
-
Ներողութի՛ւն,
-
ասաց
{նա},
-
ահաւասիկ
մուրհակը,
բայց
այսօր
երեկոյին
մի
նա
անունը.
դուք
չէք
կարող
ծամել
եւ
կուլ
տալ
նորան,
{նա}
կփշրէ
ձեր
ժանգոտ
ատամները:
Կարծեմ,
որ
այս
յ
ին
ամբոխուած,
ծածկեց
նամակը,
որովհետեւ
սովոր
էր
{նա}
մեծ
մարդ
ցոյց
տալ
իւրեան,
մանաւանդ
իւր
ընտանիքի
ը:
Ցաւալի
էր
նայել
պ.
Յովնաթանեանցի
վերայ.
{նա}
մեռած
էր,
քան
թէ
կենդանի:
Երկար
ժամանակ
սենեկի
րպ
վերջացնել
խաղաղութեամբ:
Այդ
գիշերը
անցուց
{նա}
մի
ջերմախտական
վիճակի
մէջ,
երբեմն
մի
բարակ
դող
ե
ղ
չդրեց
Շահումեանցի
դէմքի
փոփոխութիւնը.
պատճառ,
{նա}
նորա
հարցմունքը
եւս
համարում
էր
ոչ
այնքան
արժանի
ւ
ամենեւին
ոչ
ոք
նորան
ձեռք
չտար,
այսուամենայնիւ
{նա}
մարելու
չէ՞ր
մի
ժամանակ:
-
Ի՞նչ
ասել
է,
-
բաց
-
Միթէ՞
ճրագը
մարդն
է
ստեղծել,
ես
գիտեմ,
որ
{նա}
կազմել
է
իւղից
եւ
պատրոյգից,
որ
Աստուած
ստեղծել
իւր
յատուկ
անունը
եւ
ոչ
ոք
եւս
չգիտէր,
պատճառ,
{նա}
բնիկ
նախիջեւանցի
չէր.
այլ
օտար
աշխարհից
եկած
լին
ն
կրթութենից,
եւ
ինչքան
խելք
ու
բանականութիւն
որ
{նա}
ցոյց
տուեց
իւր
խօսակցութեան
մէջ,
Շահումեանցի
հետ
որ
բնութեան
համար
խտրութիւն
չկայ
արարածների
մէջ,
{նա}
միօրինակ
դարմանում
է
հանքը,
բուսականը
եւ
կենդանի
իւր
առաջին
կերպարանքը,
միթէ՞
կարելի
է
ասել,
թէ
{նա}
չքացաւ,
ես
տամ
քեզ
ի՞նչ
բան
կամիս
եւ
դու
չքացուր
ել
եւս
զարմացաւ
այս
խօսքերի
վերայ,
պատճառ,
թէեւ
{նա}
կարդալու
մօտ
չէր,
բայց
լսել
էր
վաղուց
ահա
"
Էֆիմ
րը,
դու
եւ
քո
միւս
որդիքը
ասելու
չէիք
նորան,
որ
{նա}
անձնասէր
է:
Այս
հիման
վրայ
միթէ՞
բնութիւնը
մեղան
է,
որ
իւր
մարմինը
ազատ
մնար
այս
օրէնքներից.
եթէ
{նա}
ազատ
մնացած
լինէր
սկզբումը,
կամ
մնալու
վերջումը
էր
քեզ
բնութիւնը
մինչեւ
քո
զգայուն
կեանքի
վերջը,
{նա}
պիտոյ
է
ետ
ստանայ
քեզանից,
նա
արդար
է,
եւ
առանց
ուն
կեանքի
վերջը,
նա
պիտոյ
է
ետ
ստանայ
քեզանից,
{նա}
արդար
է,
եւ
առանց
տոկոսիքի
է
ստանում
այն
գումարը
եզ,
եւ
կը
ստանայ
այնքան,
որքան
պահանջելիքն
էր.
{նա}
չունի
մուրհակի
կարօտութիւն.
պատճառ,
ամենայն
արա
րհակի
կարօտութիւն.
պատճառ,
ամենայն
արարածը,
որ
{նա}
սնուցանում
է,
հաւատարիմ
գրաւականներ
էին
նոր
գոգո
,
հաւատարիմ
գրաւականներ
էին
նոր
գոգումը.
եւ
գիտէ
{նա},
որ
ետ
եւ
յառաջ
պիտոյ
է
իւր
տուածը
ստանայ.
եւ
դ
երին,
կը
տեսանես,
որ
այդ
քո
շատ
մեծ
կարծած
փոսը
{նա}
մի
րոպէում
կը
լցնէ,
եւ
քեզ
դժուար
չէ
լինելու
այս
նճի-
Օղլուի
բակը:
Թիւթիւնճի-օղլուն
տանը
չէր.
{նա}
այն
օրը
ճաշ
եւս
չէր
կերած
տանը.
երեւի
թէ
զանազան
ւմ
Թիւթիւնճի-օղլուն,
կամ
ի՞նչ
աղբիւրից
ստանում
է
{նա}
արծաթ,
իւր
ընտանիքը
կառավարելու
համար:
Ոմանք
աս
անել
Մանուշակս,
այնպէս
չէ՞,
պարոն
Մկրտիչ,
բայց
{նա}
միայն
ամաչել
էր,
ի՞նչ
առնես,
աղջիկ
տղայ
է,
նոր
անը
այս
է,
որ
մէք
դեռեւս
պատրաստութիւն
չունինք:
{Նա}
եւս
անցեալները,
որ
խօսում
էինք,
ասաց
թէ
ամառը
հանի
տակ,
երբ
որ
բակի
դուռը
բացուեց
ու
փակուեց,
{նա}
աչքերը
ձգած
պատուհանին
մի
արհամարհական
ձեւով
նայո
ութեան
իրագործուած
գաղափար
էր
Շահումեանց
Գէորգը.
{նա}
ամենայն
օր
մտածում
էր
նորա
վերայ
եւ
շատ
անգամ
երկ
եայ
երեսի
վրայից,
գլորւում
էին
նորա
կարի
վերայ.
{նա}
երեւակայում
էր
ամուսնութեան
այն
թշուառութիւնները
ր.
պատճառ,
դորայ
համար
հարկաւոր
է
քնքուշ
սիրտ.
{նա}
պսակւում
էր
Մանուշակի
հետ,
տեսանելով,
որ
նա
գեղ
տ.
նա
պսակւում
էր
Մանուշակի
հետ,
տեսանելով,
որ
{նա}
գեղեցիկ
է,
բայց
առանց
ամենեւին
մի
հոգեկան
ձգտողո
խեղդուիլ,
քան
թէ
այսպիսի
մարդու
կին
դառնալ:
{Նա}
շատ
անգամ
երեկոները
իւր
ննջարանի
մէջ
ծունկ
չոքած
ում
էր
նորան
եւ
խնդրում
էր
նորայ
պաշտպանութիւնը.
{նա}
ասում
էր.
"
Տիրածի՛ն,
ես
չեմ
կարող
ընդդիմանալ
ծ
նորան
անստորագիր
նամակով,
թէ
սա
հոգս
չառնէ,
թէ
{նա}
ինքը
գտանելու
է
մի
այնպիսի
հնար,
որ
կարող
էր
միա
տչի
երկչոտութենով
ներս
մտանելուց
հասկացել
էր,
որ
{նա}
մի
խնդիր
ունի.
պատճառ,
եթէ
այդպէս
չլինէր
փեսացո
ել
այս
անհաւասար
ամուսնութենից
ազատուելու
համար:
{Նա},
մինչ
տանը
ոչ
ոք
չկար,
ինչպէս
ասացինք,
ոչ
հայր
ակ
մարգարիտները
կիսով
չափ
երեւեցան
բերանի
միջից.
{նա}
համբուրում
էր
նամակը,
փայփայում
էր
նորան,
մի
խօ
մուռ
եւ
կնիք
բերէ
կնքելու
համար:
Բայց
մինչդեռ
{նա}
չէ
կատարել
այս
գործը,
մէք
նորանից
ծածուկ
կարդանք
նելը
զօրացուց
իմ
ատելութիւնը
եւ
արհամարհանքը
դէպի
{նա}.
ի
հարկէ
հասկանում
ես,
թէ
ո՛վի
մասին
խօսում
եմ
չէր
կարող
ուղարկել,
որովհետեւ
մօր
հետ
պարապած
էր
{նա}.
եւ
թէ
այդպէս
եւս
չլինէր,
ո՞վ
գիտէ,
կարելի
է,
ցոյց
տար
նորա
նամակը
ուղարկելու
պատրաստութիւնը,
{նա}
թէեւ
ամբոխուած,
այնուամենայնիւ
կարում
էր
իւր
կար
ւին,
Մանուշակի
քնքուշ
ձեռքերը
ցաւեցին
զարկելով:
{Նա}
իսկոյն
վազեց
բակը
եւ
կանչեց
աղքատին
բակի
մէջ,
աղ
քեզ
վարձ,
տեսանո՞ւմ
ես
այս
նամակը,
-
շարունակեց
{նա},
հանելով
գոգնոցի
գրպանից,
-
եղբայրս
բերել
է
սորա
բարի,
հոգիս,
Աստուած
օրդ
երկայն
առնէ...
-
{Նա}
երկար
հասակով
երիտասարդ
է,
փայլուն
աչքերով
եւ
լա
կ
կորացած
նստելուց
արիւնը
թանձրացել
էր
գլխի
մէջ:
{Նա}
բանալով
դուռը,
հարցրեց
Մանուշակից,
"
հայրդ
չէ՞
էր...
Մանուշակը
դողաց
այս
անունը
լսելով.
{նա}
յառաջ
կարմրեցաւ,
յետոյ
գունաթափուեցաւ
ինչպէս
մար
յց
եթէ
պատրաստութիւն
չկայ,
մայրիկ,
ի՞նչ
կ՚առնու
{նա}
պահանջելով.
կարող
է
սպասել
մինչեւ
որ...
-
եռք:
-
Բայց
այդ
ի՞նչ
պսակ
է,
-
շարունակում
էր
{նա}
իւր
մտքիցը,
-
որ
երկու
կողմից
հաւանութիւն
չկայ,
սովորել
եմ.
իսկ
դու
այդ
եւս
չգիտես,
-
յաւելացրեց
{նա}
մի
տեսակ
կատակով:
-
Ուրեմն
թէ
այստեղ
մի
քաղաք
աղքատին,
որ
պատահմամբ
գնացել
էր
նորանց
տուն,
որ
{նա}
տանի
եւ
քանի
կոպեկ
շահուի,
-
պատասխանեց
կինը:
մի
մեծ
արժանաւորութիւն
չէր
մի
մարդու
համար,
եթէ
{նա}
սեղանակից
էր
եղած
մի
հարստականի:
Թիւթիւնճի-օղ
նեւին
չհեռացնելով
այն
օրուայ
ճաշկերութենից:
-
{Նա}
եկել
էր,
-
շարունակեց
կինը,
-
որ
խնդրէ
քեզանից,
րեայ
թէ
բարկացած,
-
դու
ի՞նչ
ասացիր,
-
յաւելացրեց
{նա}:
-
Ես
ասացի,
որ
առանց
քո
հետ
խօսելու
չեմ
կար
եւ
որչափ
ես
պակասութիւնը
ունենային:
Ճշմարի՛տ
է,
{նա}
երբեմն
մեղադրում
էր
նորանց
վատ
սովորութիւնքը,
բա
դատապարտում
իւր
անձը
ստահակութեան
մէջ,
որովհետեւ
{նա}
մեղադրում
էր
քաղաքի
սովորութիւնը:
-
Ի՞նչ
է
մա
րը
այլ
բաներ
են,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլուն.
-
{նա}
նորանց
փոխանակ
պատիժ
կը
ստանայ,
բայց
Աստուծոյ
պա
չէ՞,
Մանուշակ:
-
Հրամերէ՛ք,
հայրի՛կ,
-
ասաց
{նա},
բայց
կարմրեց
սաստիկ,
երբ
մտածեց,
թէ
արդարեւ
գ
ասէ.
եթէ
մի
խօսք
եւս
ասել
էր
Թիւթիւնճի-օղլուին,
{նա}
կատաղելու
էր,
իսկ
աղջիկը
ընդունելու
չէր
այս
քամա
ռով
միշտ,
երբ
սկսում
էին
այսպիսի
խօսակցութիւնք,
{նա}
վրէժը
հանում
էր
նորանով,
որ
չէր
լսում,
այլ
քանի
այն
կողմը
նայելու:
Մարդը
կը
լինի
արժանաւոր,
եթէ
{նա}
Աստուծուց
ստացած
քանքարը
աճեցնէ,
եթէ
նա
այն
բանա
որ,
եթէ
նա
Աստուծուց
ստացած
քանքարը
աճեցնէ,
եթէ
{նա}
այն
բանական
հոգին,
որ
ստացել
էր
Աստուծուց,
լուս
հոգին,
որ
ստացել
էր
Աստուծուց,
լուսաւորէ.
եթէ
{նա}
այն
մտքի
անդաստանը,
որ
նոյնպէս
Աստուծոյ
տուրքն
է
Աստուծոյ
տուրքն
էր,
մշակէ
եւ
պտղաբեր
շինէ.
եթէ
{նա}
վերջապէս
հնազանդ
մնայ
եւ
ականջները
սուր
պահէ
խղճմ
ար:
Մէք
ինչպէ՞ս
կը
լինէինք
Աստուծոյ
պատկեր,
եթէ
{նա}
սէր
է,
իսկ
մէք
միանգամայն
մարմնացեալ
ատելութիւն
ն
եւ
միաբանութեան
վերայ,
թո՛ղ
կարդայ
Աւետարանը.
{նա}
կը
տեսանէ
այնտեղ,
որ
այն
Աւետարանի
հեղինակը
ինքը
դական
գաւազանո՞վ.
գաւազան
պէտք
չէ
մարդկութեանը,
{նա}
գազան
չէ,
այլ
սէր.
սէր,
որ
աստուածային
հոգի
է
մ
են,
կրակները
շիջանում:
Իւրաքանչիւր
մարդ,
եթէ
{նա}
կամենում
էր
յարգելի
կացուցանել
իւր
մարդկութիւնը,
լ,
հարստութիւն
ճարել,
այդ
եւ
մրջիւնն
է
առնում,
{նա}
ամբողջ
ամառը
սերմեր
է
հաւաքում
իւր
ամբարի
մէջ
ձմե
,
որքան
կարող
էին:
Արծաթ
հաւաքելը
մեղք
չէ,
եթէ
{նա}
դէպի
չարը
գործ
չդնէ
այն,
եթէ
նա
օգնէ
իւր
ընկերին
լը
մեղք
չէ,
եթէ
նա
դէպի
չարը
գործ
չդնէ
այն,
եթէ
{նա}
օգնէ
իւր
ընկերին,
եթէ
նա
այն
արծաթովը
օրհնութիւն
արը
գործ
չդնէ
այն,
եթէ
նա
օգնէ
իւր
ընկերին,
եթէ
{նա}
այն
արծաթովը
օրհնութիւն
դնէ
եւ
բարի
յիշատակ
ժառան
թովը
օրհնութիւն
դնէ
եւ
բարի
յիշատակ
ժառանգէ,
եթէ
{նա}
խնամակալ
լինի
իւր
աւելորդ
արծաթը
գործ
դնել
չքաւոր
անտիրական
զաւակները
սնուցանելու
եւ
կրթելու,
եթէ
{նա}
աշխատի
նուիրաբեր
լինել
մարդկութիւնը
լուսաւորող
գա
րդը
եւ
նորա
արժանաւորութիւնը.
այսպիսի
դիպուածում
{նա}
Աստուծոյ
պատկեր
է,
ապա
թէ
ոչ,
առանց
Աստուծոյ
գո
դ
բանի
մէջ
արդարեւ
մեղաւոր
չէր
Թիւթիւնճի-օղլուն,
{նա}
այնպէս
մարդ
չէր,
եւ
աշխարհը
կը
վկայէր,
որ
նա
կե
,
նա
այնպէս
մարդ
չէր,
եւ
աշխարհը
կը
վկայէր,
որ
{նա}
կեղտոտ
բաներ
չէր
սիրում:
-
Կան
մարդիկ,
-
խօսե
ւնը
սէր
է,
քաւ
լիցի.
սէրը
այդպէս
յիմար
բան
չէ,
{նա}
Աստուած
է,
ուրեմն
այդպիսի
կեղտոտ
եւ
մրոտ
բաների
իւր
կարծիքն
է
ասում.
ի
հարկէ
նոցայ
աչքով
խելօքը
{նա}
է,
որ
մի
նոր
եւ
դժուարահաւատալի
բան
ասէ.
բայց
հ
ւ.
նամակի
պատասխանը
գոգնոցի
գրպանում
էր:
Երբ
{նա}
ներս
էր
մտած,
Թիւթիւնճի-օղլուն
պատրաստւում
էր
ար
ունակում
իւր
մէջ
սիրայայտ
խօսքեր
եւ
դարձուածներ:
{Նա}
տեսանամ
էր
այստեղ
մի
սառնութիւն,
եւ
Շահումեանցի
նցի
խօսել
եւ
լսել
կամենալուցը
եզրակացնում
էր,
թէ
{նա}
պատճառների
էր
ման
եկել
իւրեան
(Մանուշակը)
մի
կե
մի
ժամ,
երբ
առաջին
անգամ
իւր
կեանքում
պիտի
խոսէր
{նա}
մի
օտար
մարդու
հետ,
հօրից
եւ
մօրից
ծածուկ:
Ն
ա
մի
օտար
մարդու
հետ,
հօրից
եւ
մօրից
ծածուկ:
{Նա}
մտածում
էր,
առաջին
անգամ
Շահումեանցը
տեսածովը
մե
ը,
նայում
էր
անդադար
նշանակուած
ժամի
զարկելուն.
{նա}
կարծում
էր,
որ
ուղիղ
տասն
եւ
մինին,
ոչ
մի
րոպէ
Մանուշակը
չհամբերեց,
որ
աւարտուի
զանգակի
զարկը.
{նա}
շուտով
դուրս
եկաւ
ննջարանից
եւ
անցանելով
խոհարանի
մ
էր
այս
եւ
այն
կողմը,
եւ
ահա՛,
ոչ
ոք
չկար:
{Նա}
բարկացաւ
ժամացոյցի
վերայ,
պատճառ,
չէր
կարող
ամե
արմունքը
կաթի
հետ
միասին
մտել
էին
նորա
մէջ:
Թէեւ
{նա}
փոքր
ի
շատէ
հասկացողութենովը
կարողացել
էր
ազատել
ս
պատահեցաւ
եւ
Մանուշակին.
բայց
ինչպէ՞ս
զարմացաւ
{նա},
մինչ
աչքը
բացած,
տեսաւ
Շահումեանցին
իւր
առաջեւ
Այդ
խօսքերի
վերայ
Մանուշակը
դարձեալ
շփոթուեցաւ.
{նա}
երկիւղ
էր
կրում,
թէ
լսելու
էր
Շահումեանցից
մի
քա
ոյնպէս
եւ
ես,
տալիս
եմ
քեզ
իմ
սիրտը,
այսուհետեւ
{նա}
իմը
չէ,
այլ
քոնը,
ա՛ռ
նորան
եւ
միացուր
քո
ազնիւ
նից,
մանաւանդ
որ
արդէն
բաւական
ժամանակ
էր,
քանի
{նա}
դուրս
էր
եկել
տանից,
ասաց
նորան.
-
Այժմ
տու՛
ուի
մէջ,
գնում
էր
կամաց-կամաց:
Շուտով
անհետացաւ
{նա}
թանձր
մառախուղի
մէջ
եւ
պահապանների
երբեմն-երբեմն
ն
փայլը:
ժամանակ
առ
Ժամանակ
ցաւութիւն
էր,
զգում
{նա}
իւր
մարմնի
մէջ,
որ
յետոյ
փոխւում
էր
դէպի
նոյն
չա
արակ
չէր
հաւատում
բժշկի
տուած
դեղերին,
որովհետեւ
{նա}
այն
կնիկ
մարդերից
էր,
որ
աղօթելով
կամ
այլ
ճարերո
դարձեալ
աղաչում
էր
ետ
դնել
այս
հոգաբարձութիւնը:
{Նա}
ասում
էր,
թէ
հիւանդ
չէ
ինքը,
եւ
թէ
չէր
ընդունելո
ն
գալիս
տիկին
Թիւթիւնճի֊օզլուի
սրտի
վկայութենից.
{նա}
հաստատապէս
հաւատում
էր,
թէ
դիւթական
սնոտի
արարող
որ
օգուտ
կամ
վնաս
չէին
կարող
պատճառել
ֆիզիկապէս.
{նա}
յօժարեցաւ
այս
բանին
դարձեալ
այն
պատճառով,
որ
հան
,
գերադաս
էր
համարում
թեթեւը,
այս
պատճառով
սկսեց
{նա}
թեթեւի
պատրաստութիւնը
տեսանել:
Այստեղ
պատշաճ
դի
տուն,
նորան
հարցանում
են.
"
ի՞նչ
բերեցիր
",
{նա}
երեք
անգամ
ղենջակը
թօթափելով
հիւանդի
վերայ,
պատա
եթեւ
թափող
է,
կանչուեցաւ
Թիւթիւնճի-օղլուի
տուն:
{Նա}
իւր
սովորութենով
կատարեց
այս
արարողութիւնը:
Թիւթ
ակի
մէջ,
մանաւանդ
բանը
Մանուշակի
վերայ
լինելով,
{նա}
առատապէս
վարձատրեց
Հոլոյին
կնիկը,
որ
հարիւր,
հա
ակը,
ոչինչ
հաւատ
չունէր
դէպի
այս
գործողութիւնը.
{նա}
թոյլ
տուեց
կատարել
այս
արարողութիւնը
իւր
վերայ,
:
Նորա
խելքը,
միտքը
կապուած
էր
Շահումեանցի
հետ.
{նա}
մտքից
չէր
հանում
այն
խորհրդական
տեսաւորութիւնը
կէ
րի
տուն,
պատասխանում
են,
թէ
փոյթ
չէ
նորան
եւ
թէ
{նա}
ստանալու
էր
իւր
կրկին
վարձը:
Վերջապէս
հասանու
է,
որ
երկարը
ամրացած
մնամ
են
գոգնոցի
վերայ,
որ
{նա}
չէ
նկատում
մութ
տեղը:
Հասանում
է
տուն,
եւ
մինչ
աւել
զարհուրելի
էր
նորա
գլխի
անդադար
ցնցուելուց:
{Նա}
մի
քանի
վայրկեան
նայելով
պտուկին,
ասաց
դժոխային
.
-
"
վերջին
գնդակը
հալուեցաւ"։
Հազիւ
թէ
ասել
էր
{նա}
այս
խօսքը,
կատուն
մլաւեց
դարձեալ,
եւ
ամենակործա
ստեղծել
մարդկային
ճարտարութիւնը:
Երեւում
էր,
որ
{նա}
երեքից
մեծն
էր:
Նոցա
մազերը
խարտեաշ,
երկայն,
թ
ր
սառն
ջրով,
ամենեքեան
հետեւեցան
նորա
օրինակին,
{նա}
բարձրացրեց
բաժակը
օդի
մէջ
եւ
ասաց.
-
Խմելով
ա
ոչինչ
պատասխան
չստացաւ
հարսնացուի
ծնողքի
կողմից.
{նա}
անհանգիստ
էր
այս
բանի
մասին,
մանաւանդ
որ
Ղրիմ
գն
ւանդ
որ
Ղրիմ
գնալու
օրերը
մօտենում
էին:
Վերջապէս
{նա}
մտածում
էր,
թէ
պատասխանի
այսքան
ուշանալը
յայտնի
որովին
հրաժարւում
էր
շուտով
հարսանիք
կատարելուց.
{նա}
ասում
էր,
որ
յառաջ,
քան
թէ
ամառը,
չէ
կարող
լցո
ել
նորա
փոքրիկ
փայտեայ
տունը,
որի
մէջ
բնակում
էր
{նա}
իւր
հօր
եւ
մօր
մահից
յետոյ,
այրիացած
Վարդ-խաթուն
բացեց
իւր
սենեակի
դուռը
եւ
ներս
մտաւ
եղբօր
մօտ:
{Նա}
զարմացաւ
տեսանելով
եղբօր
դէմքի
փոփոխութիւնը
եւ
առ
նչ
տեղից
բարակացաւ
ստանալով
ութ
ամսից
մեռաւ.
եթէ
{նա}
կենդանի
լինէր,
ինքը
քեզ
կը
վկայէր,
որ
աչքի
փոքր
ութեան
ժամանակին
մեծ
անուն
է
ստացել
Գիրէյ-խանից,
{նա}
իւր
խելքովը
շատ
հարստութեան
տէր
է
դարձած
ճշմարիտ
ս
Թիւթիւնճի-օղլուի
աղջկանից,
ինչպէս
ես
լսել
եմ,
{նա}
ոչ
թէ
իմ
հրամանովը
պիտոյ
է
վարուէր,
այլ
քեզ,
եւ
լ,
թէ
սառել
ու
կապուել
էր
նորա
զգայականութիւնը:
{Նա}
մի
փոքր
ժամանակ
այս
անորոշ
դրութեան
մէջ
մնալուց
յ
էր
տալիս
նորա
հոգու
վերին
աստիճանի
ամբոխմունքը:
{Նա}
մի
քանի
քայլ
առաջ
եկաւ
եղբօր
առաջեւ
եւ
ընդհատուած
նին
ընծայել
էր
հայրս
իմ
ամուսնուն
նորա
համար,
որ
{նա}
մեռանի
եւ
համարուի
այն
եօթնի
կարգում,
որ
մեռանել
նակները
եւ
ջլերը.
այսպիսի
կեանքը
էր
պատճառը,
որ
{նա},
դեռ
երիտասարդութեան
մէջ,
ստացել
էր
խորտակուած
կամ
եղբօրից
եւ
այլն,
եւ
այլն,
այլ
հրամայում
է.
{նա}
կարծում
է,
ո՛չ
եթէ
միայն
իւր
ամուսնուն,
որդուն
տրել
նորա
այս
հիւրասիրութիւնը
մի
թանկագին
բանով.
{նա}
ընծայ
է
տալիս
նորան
մի
մատանի
եւ
ասում
է,
քանի
ա
ակուր
պատրաստողի
հետ,
սպանել
Խանը
գիշերով,
մինչ
{նա}
քնած
էր
անկողնի
մէջ:
Գիշերը
կոխում
է,
ապարան
ճանապարհին
մեր
ցեղապետը
մի
նոր
մարդասպանութենով.
{նա}
միտքը
դնում
է
սպանել
խոհարարը,
որպէսզի
ինքը
տէր
սում
է,
թէ
երկինքը
բարկացած
է
նորա
վերայ,
եւ
թէ
{նա}
պիտի
պատժուի
չարաչար
իւր
եղեռնագործութեան
մասին:
ով,
որ,
ինչպէս
ասացինք,
պատճառւում
էր
մաղձից:
{Նա}
խոստացաւ
խօսակցութիւն
բանալ
դրացու
հետ
աղջկայ
մաս
է
պատճառը,
-
պատասխանեց
կինը,
-
բայց
այդտեղ,
ե՛ւ
{նա}
մեղաւոր
է,
ե՛ւ
մէք
մեղաւոր
ենք.
եթէ
նա
այնպէս
շ
եղ,
ե՛ւ
նա
մեղաւոր
է,
ե՛ւ
մէք
մեղաւոր
ենք.
եթէ
{նա}
այնպէս
շուտ
չպահանջէր,
մէք
եւս
այնքան
չհեռացնէին
ի՞նչ
է.
ես
կամեցայ
իմ
Մանուշակս
տալ
նորան,
իսկ
{նա}
դեռեւս
պիտի
կոտրատուի՞.
նա
չեղաւ,
ուրիշը
կը
ճար
ւշակս
տալ
նորան,
իսկ
նա
դեռեւս
պիտի
կոտրատուի՞.
{նա}
չեղաւ,
ուրիշը
կը
ճարեմ:
Մանուշակս
չէ
բարկանում
ի
չլինի
տրտմութենից
դէպի
ուրախութիւն
փոխանցումը:
{Նա}
ուրախանում
էր
այն
պատճառով,
որ
այս
նամակը
ճշմարտ
աբերութիւնը
այսպէս
չէր
պարոն
Շահումեանցի
հետ:
{Նա}
իսկոյն
գլխարկը
վեր
առեց
եւ
գնաց,
խոստանալով
ուղղ
ուսական
սիրտը
աշխարհի
չնչին
եւ
անմարդի
կեղտերից,
{նա}
երջանկութիւնը
համարում
էր
գտանել
սրտի
մէջ,
եւ
ոչ
ց
թէ
նորանն
էին
եղած
աշխարհի
բոլոր
հարստութիւնը,
{նա}
բոլորը
միասին
պատրաստ
էր
ահա
բաշխել
այն
մարդուն,
է
ինքը
զրկուած
է
պարոն
Շահումեանցի
կին
լինելուց:
{Նա}
մտածում
էր,
որ
հայրը
չհամաձայնելով
պարոն
Շահումե
րա
այս
յարակցութենների
մասին
մի
օտար
մարդու
հետ։
{Նա}
մտածում
էր,
եթէ
այո
ամէնը
ճշմարտուին,
անպատճառ
շերով
տանից
եւ
անյայտ
կորսուիլ
Դօնի
հոսանքի
մէջ:
{Նա}
ասում
էր
ինքն
իւրեան,
թո՛ղ
իմ
մարմինը
բռնուի
ձկն
.
քան
թէ
ընկնեմ
այսպիսի
անվերջանալի
ցաւերի
մէջ,
{նա}
հաւատում
էր,
որ
պարոն
Շահումեանցի
թափելու
արտասո
ը
չէր
ցոյց
տալիս
ոչ
դրական
եւ
ոչ
բացասական
նշան:
{Նա}
բաւական
սառն
կերպով
եւ
համարեայ
թէ
իւր
սովորական
արող
էր
իմանալ
նորա
կուրծքի
խռովութեան
աստիճանը.
{նա}
սպասում
էր
վերջին
րոպէին,
որ
պիտոյ
է
յայտնէր
նոր
:
Մանուշակը
կարողութիւն
չունէր
այլեւս
լսելու,
{նա}
չգիտէր
ինքն
իւրեան,
եւ
վեր
թռած
մահճակալի
վերայ
ով
նորա
ջլերի
վերայ,
ետ
բերեց
նորա
զգայութիւնը:
{Նա}
տեսաւ
իւր
հօրը
կանգնած
ննջարանի
շեմքի
վերայ:
տանին
քո
նշանածինն
է,
որի
հետ
այսօր
նշանուեցար.
{նա}
տալիս
է
քեզ
այս
գրաւական,
որ
դու
նորանն
էիր,
իս
տոսին,
այլ
այս
տարի:
Տեսանո՛ւմ
ես,
-
յաւելացրեց
{նա}
դառնալով
դէպի
իւր
կինը,
-
այս
պարոնը
մտածում
է
եղ
է
մկրտելին:
-
Շահումեանց
Գէորգի:
-
Միթէ՞
{նա}
ամուսնացաւ:
-
Դեռ
անցեալ
տարի
նոյեմբերի
վերջ
՝
Շահրիստան։
Իւր
առաջին
դաստիարակութիւնը
ստացաւ
{նա}
երկու
բարեպաշտ
կրօնաւոր
կանանցից,
որ
միշտ
սովո՛ր
ու
բարեպաշտ
կրօնաւոր
կանանցից,
որ
միշտ
սովո՛ր
էր
{նա}
սիրով
յիշել
իւր
ծերութեան
օրերումը՝
ընծայելով
նո
Հայաստանի
հռչակաւոր
վանքերը,
եկաւ
եւ
Էջմիածին։
{Նա}
քսան
տարեկան
հասակում
ձեռնադրուեցաւ
քահանայ
եւ
մի
զգը
իմացական
մասին։
"
Թող
Աստուած
տայ,
-
գրում
է
{նա}
իւր
նամակների
մինի
մէջ,
-
որ
ես
կարողանայի
մի
մշտ
թեան
մէջ
ունէր
յաղթել
շատ
դժուարութիւնների,
բայց
{նա}
չվախեցաւ։
Սորա
հակառակ,
նա
այն
մարդերից
էր,
որ
ւարութիւնների,
բայց
նա
չվախեցաւ։
Սորա
հակառակ,
{նա}
այն
մարդերից
էր,
որ,
հանդիպելով
մի
ընդդիմութեան
հրաժարական
պատասխանի։
Այնուհետեւ
ճանապարհ
ընկաւ
{նա}
դէպի
Կոստանդնուպօլիս,
ուր
բնակւում
էր
Կարնեցի
Խա
հա
արմատացած
լինելով
նորա
մէջ
Հայութեան
փոխանակ՝
{նա},
աշակերտ
լինելով
մոլեկրօն
պապական
դպրոցի,
այն
ջ
ց
Կոստանդնուպօլիս։
Այստեղ
քանի
անգամ
քարոզ
տուեց
{նա}
Ղալաթիայի
Սուրբ
Լուսաւորիչ
եկեղեցումը,
ուր
օրէ
օ
տարու
կեցութեան
միջոցին
Կոստանդնուպօլսումը
սկսեց
{նա}
ճարել
իւր
համար
աշակերտք
ու
բարեկամք,
որոնց
թիւը
թիա
քարոզութեան
համար։
Այս
միջոցին
տպագրել
տուեց
{նա}
Թովմաս
Գեմբացի
անունով
գիրքը,
յետոյ՝
"
Գիրք
մտա
էր
եւ
բարբարոս
ընթացքի
վերայ,
չկամինք
յիշել,
որ
{նա}
խաբեբայութեամբ
կամենում
էր
ձեռք
ձգել
Մխիթարը՝
բա
լ
Տաճկաստանից։
Աշակերտներից
երկու
երկու
ուղարկեց
{նա}
Մօրէա,
որ
գտանւում
էր
Վենետիկեան
հասարակապետութե
եւ
անցաւ
շուտով
դէպի
Մօրէա։
Մի
քանի
ժամանակ
մնաց
{նա}
Ցանթէ
կղզումը,
ուր
կամք
ունէր
սկզբումը
բոլորովին
լ
այն
անսովոր
մեծ
վաստակը,
որ
արդարեւ
վաստակել
է
{նա}
։
Բայց
մեր
խոհական
եւ
մտածող
Հայ
սրտի
համար
ո՛րքա
արդասիրութեան
դուռերը։
Այս
տեղերում
ցոյց
է
տալիս
{նա}
որպէս
միակ
խորհուրդ
իւր
միաբանութեանը
մշակել
Հայո
ովհետեւ
Պապականութեան
ուսերի
վերայ
միայն
կարող
էր
{նա}
գործ
կատարել.
եւ
ինչպէս
ծառը,
այնպէս
եւ
պտուղքը
թիւն
չգտանելոց
ճանաչել։
Չենք
կարող
թոյլ
տալ,
որ
{նա}
երազում
եւս
տեսած
լինէր,
թէ
պիտոյ
է
գայ
մի
օր,
ւատացած
ենք,
որ
Մխիթարի
սիրտը
մաքուր
է
եղած,
որ
{նա},
ընկնելով
Պապականութեան
հողի
վերայ,
հարկադրուել
եւ
այլապէս
կարողացած
չէր,
ոչ
ով
չունի
իրաւունք։
{Նա}
Հայկական
դպրութեանը
եւ
լուսաւորութեանը
զոհեց
իւր
ԵՆԵՏԻԿ
"
"
Կառուցանող
միաբանութեանս
եղեւ
{նա}
ինքն
Մխիթար
Աբբայ,
որ
էր
Սեբաստացի,
սնեալ
'ի
մէ
յի
Երեմեան,
թէ
Մօնսինեօր
հրաման
ետ
երթալոյ,
երբ
{նա}
ինքն
առաքեցաւ
'ի
նոցանէ
առ
Մօնսինեօր
Քորեսսի
հարց
պուածս
եղեւ
հետեւողութիւն
Վենետիկեան
Մխիթարեանց,
{նա}
միշտ
զհակառակն
ուսոյց
եւ
զընդդէմն
պարտաւորեաց
ուս
անութիւնը,
որ
թէեւ
շատ
ծանրակշիռ
բան
է,
բայց
եւ
{նա}
ինքը
գլխաւորապէս
աճում
է
կրօնի
հիմքերի
վերայ։
ոչինչ
մարդ
չէ
կարող
ապրել
առանց
կրօնի,
թող
լինի
{նա}
անաստուած,
ամենաստուածեան,
նիւթապաշտ,
ինչ
կամի
տակ։
Կրօնի
անհրաժեշտ
լինելը
հերիք
ապացոյց
է,
որ
{նա}
մեծ
ազդեցութիւն
ունի
մի
մարդու
կամ
ազգի
եւ
կամ
ըն
մարդու
կամ
ազգի
եւ
կամ
ընկերութեան
վերայ։
Այո՛,
{նա}
մի
այնպիսի
անօթ
է,
որի
մէջ
կերպարանագործւում
են
որա
համար
չկայ
ոչինչ
քննութիւն,
ոչինչ
դատաստան,
{նա}
հրամայում
է
միայն
եւ
չէ
ընդունում
ոչինչ
պատճառաբա
Աստուած
մարդու
մէջ
սորա
ստեղծագործութեան
րոպէին։
{Նա}
խաւարեցնում
է
այն
կայծը,
որ
բանականութեան
ճիգը
ա
ոհերի,
որ
Հրէական
կրօնի
գլխաւոր
հաստարանքն
էին։
{Նա}
տարածեց
մարդկային
ազգի
մէջ,
սորա
դէպի
Աստուած
ու
ատացած
էր,
թէ
Աստուծոյ
աղեղը
միշտ
լարուած
է,
թէ
{նա}
մեղաւորների
ատամները
կը
փշրէ,
թէ
նա
ամբարիշտները
րուած
է,
թէ
նա
մեղաւորների
ատամները
կը
փշրէ,
թէ
{նա}
ամբարիշտները
կը
սատակեցնէ։
Փարիսեցիները
եւ
դպիրն
սա
կը
վերադառնար
խոզարածութենից
դէպի
իւր
հայրը։
{Նա}
սովորեցուց
Հոգի
ճանաչել
Աստուածը
եւ
նորան
երկրպագ
էջ,
այլեւ
ամենայն
տեղ,
հոգով
եւ
ճշմարտութեամբ։
{Նա}
հրապարակեց
քահանայապետների
արծաթսիրութիւնը),
ք
յլ
կրօնական
պիտոյքը,
պիտոյ
է
ձրիաբար
բաժանուին։
{Նա}
խլեց
դպիրների
ձեռքից
սուրբ
գիրքը,
այն
խաբեբայ
կա
երեսից
տխուր
եւ
մռայլոտ
վարագոյրը՝
հնար
է
տալիս
{նա}
բաց
աչքով
նայել
լուսին
եւ
սորա
միջնորդութեամբ
քնն
ր
ընկերը,
իւր
գիտութեան
եւ
հասկացողութեան
չափը։
{Նա}
ընդդէմ
է
ամենայն
մեռելութեան,
ամենայն
անշարժութե
է
պահանջում
ամուլ
եւ
անխորհուրդ
մեքենականութիւն.
{նա}
կամի,
որ
ամենայն
բան
քննուի,
ուսանուի
եւ
հոգու
դունուի,
նորան
ընդունելի
չէ
անասունների
արիւնը,
{նա}
չէ
հոտոտում
զոհերի
սեղանը,
նորա
առաջեւ
ոչինչ
է
ա
ը,
նորա
առաջեւ
ոչինչ
է
ամենայն
փարիսականութիւն.
{նա}
կամի
մաքուր
սիրտ,
անարատ
խղճմտանք,
ամբիծ
հաւատ
քան
մեծ,
այնքան
եւ
կորստական
մարդկութեան
համար։
{Նա}
ներգործում
է
կրօնի
եւ
կրօնապաշտութեան
դիմակի
տակ
անկին
լինին
այնուհետեւ,
այլ
ով
որ
եւ
կին
ունէր,
{նա}
եւս
բաժանուի՝
թելադրելով
ժողովրդին
ներկայ
չլինել
ն,
ամենայն
տեղ
տեսանում
ես
այս
վարդապետութիւնը։
{Նա}
յայտնում
է
Ֆրանսիացոց
թագաւորին,
թէ
նորա
տէրութե
պէս
Ֆրանսիայի
դէպի
սուրբ
գահը
հպատակութեան
նշան։
{Նա}
հաւատացնում
է
Հունգարացոց
Սալոմոն
թագաւորին,
թէ
այսքան
մարդերի
կորուստը.
նոցա
արիւնով
ոռոգում
էր
{նա}
եւ
աճեցնում
էր
կոյր
հնազանդութեան
ծիլը
պապական
մա
ապականութեան
վերայ՝
մի՞թէ
կարելի
է
չտեսանել,
որ
{նա}
ներգործում
էր
ամենեւին
քաղաքական
գաղափարների
հետե
նադառն
փորձերը,
որ
հազարաւոր
տարիներով
կատարել
է
{նա}
՝
իւր
կեանքը
եւ
գոյութիւնը
ենթարկելով
այս
փորձութ
կան
անմեղանչականութիւն։
Ինչո՞ւ։
Նորա
համար,
որ
{նա}
ազատ
է,
որ
նա
վերադաս
է
համարում
իւր
անձը
բոլոր
նութիւն։
Ինչո՞ւ։
Նորա
համար,
որ
նա
ազատ
է,
որ
{նա}
վերադաս
է
համարում
իւր
անձը
բոլոր
մարդկութենից
եւ
ծ
էր
լիակատար
ազատութեամբ,
ուրեմն
ինչպէս
պիտոյ
է
{նա}
մեղանչէր։
Եւ
ազատութիւն
ասացեալը,
ինչպէս
ասել
ե
ու
ծովանալու
չէր
մի
անդամի
ազատութիւն,
եթէ
չխլէր
{նա}
մի
այլ
իւր
պէս
մարդկութեան
անդամներից։
Այս
մի
ան
ւսանէր,
եւ
այն
ատմօսֆերան
որի
մէջ
պիտոյ
է
ծաղկէր
{նա}
։
Բայց
այս
բոլորը
ընդհանուր
աղբիւրք
էին
բարոյական
ղաբեր
հեղինակ
այս
վերստին
նորոգութեան,
որովհետեւ
{նա}
չէր
ստացել
ո՛չ
այն
դաստիարակութիւնը
եւ
ո՛չ
ունեցե
քը՝
Մխիթարը,
չլինէր
գեղեցիկ
հայկաբան,
թող
գրէր
{նա}
աւերուած
ու
խանգարուած
ոճով,
այնուամենայնիւ
Հայո
ւն
ստանալու
համար
պարտական
է
Մխիթարին,
որովհետեւ
{նա}
է
հիմնադիրը
այն
միաբանութեան,
որ
մշակագործեց
ու
որութիւն
տարածել
մեր
ազգի
մէջ,
նորա
գործը
չէր
եւ
{նա}
բոլորովին
ապարդիւն
գտանուեցաւ։
Մխիթարեանք,
ուսա
այն
կատարելութեան
աստիճանին,
ինչ
աստիճանի
հասաւ
{նա}
Մխիթարեանց
հոգաբարձութեամբ։
Մատթէոս
Ծարեցու
ք
Մխիթարին
Հայաստանումը,
մինչ
շուարուած
գնում
էր
{նա}
այս
վանքից
միւս
վանքը,
այս
աբեղայից
դէպի
միւս
աբ
փոքրիկ
դպրոց,
բայց
այն
հնարքը,
որ
գործ
էր
դրել
{նա}
այս
բաները
յառաջ
տանելու
համար,
տարակոյս
չկայ,
ազգային
կրօնը,
բայց
դիտաւորութեամբ
ենթարկուեցաւ
{նա}
պապական
լուծի
տակ։
Նորա
ամեն
մի
քաջալերական
խօսք
իս
է
իւր
աշակերտներին,
պարզ
երեւում
է,
որ
ունէր
{նա}
իւր
սրտի
խորքում
մի
գաղտնի
խորհուրդ՝
երբեմն
թափե
ր
հաշւում։
Մինչդեռ
առաջին
անգամ
ոտք
էր
հաստատում
{նա}
այն
հողի
վերայ,
որ
պատկանում
էր
Վենետիկեան
հասար
ործունէութիւնը.
նորա
աշակերտների
օրից
սկսանում
է
{նա}
շարժուիլ։
Բայց
այդ
միջոցին
միաբանութեան
մէջ
ոյս
եւս
չիցէ,
ո՛չ
երկնչիմ,
զի
ես
նորա
եմ
որդի,
{նա}
իմ
մայր
եւ
իմ
պաշտպան.
եթէ
կամիցի
եւ
եթէ
ոչ,
շա
տպան.
եթէ
կամիցի
եւ
եթէ
ոչ,
շատ
է
ինձ,
այո՛
զի
{նա}
'ի
մայրենի
իրաւանց
իմ
տէր
է,
յորմէ
ո՛չ
դադարիմ
խ
ձ
տէր
ըստ
արդարութեան
իմում։
Բայց
ակն
ունիմ,
թէ
{նա}
ինքն
սուրբ
եկեղեցին
առանց
ինչ
տեսանելոյ
զտրուպս
ա
ինչ
տեսանելոյ
զտրուպս
արդարացուսցէ
զիս,
քանզի
'ի
{նա}
ապաւինեցայ։
Իսկ
զոր
ինչ
գրեալ
էիք
վասն
Վահանին,
յց
ճիզուիթը
առատ
ու
հարուստ
է
սրտի
վկայութեամբք.
{նա}
այնքան
ունի
եւ
այնքան
կարող
է
ունենալ,
որքան
գոր
այս
ինչ
պարոնի
աշխատութեան
մէջ
այսքան
սխալ
գտայ։
{Նա}
թուով
էր
խօսում,
բայց
ես
մոռացել
եմ
թիւը։
մեր
խաբեբայութիւնը։
Չէ.
հետեւինք
Քրիստոսի
խրատին.
{նա}
չէ
հրամայում
պահել
մեր
վերայ
այն
զգայարանը,
որ
գա
մեր
վերայ
այն
զգայարանը,
որ
գայթակղեցնում
էր
մեզ,
{նա}
դրականապէս
պատուիրում
է
"կտրել
եւ
դուրս
ձգել
այդպ
անծուծ
լեզուաւ,
եւ
պահանջել
ի
նմանէ,
զի
ընկալցի
{նա}
զայն,
եւ
սնուսցէ
ի
հոգւոջ
եւ
պտղաբեր
գործեսցէ
զա
,
եթէ
ո՛չ
լեզու,
առանց
որոյ
չէ
մարթ
լինել
ազգի.
{նա}
հոգի
է
ազգի,
եւ
ազգ
մարդկան
առ
հասարակ
նովաւ
կեա
զի՝
լուսաւոր
մտածութիւն
է,
որ
նախակարգէ
զխօսս.
{նա}
՛
է,
որ
տայ
կարողութիւն
ճանաչելոյ
եւ
դատելոյ,
մի
մա
աւելի
քան
զոր
ուսան
ի
ձեռն
հրեշտակին
կանխաւ
առ
{նա}
առաքելոյ:
Եւ
ո՛չ
կամեցեալ
ձեռնունայն
ի
Հայս
ելան
ն,
ի
պատմական
եւ
փիլիսոփոսական
գիտութիւնս.
սոյն
{նա}
յայտնի
է
մեզ
իբրեւ
թարգմանիչ
յոյն
եւ
ասորի
գրեանց
տանէն
Բագրատունեաց
մինչեւ
ց1071
թուականն:
Պատմէ
{նա}
զաղետալի
կործանումն
Անւոյ
եւ
Շիրակաց
գաւառի:
Գրի
արտութիւն
պաշտել,
բեր
ապա
ասասցուք,
աստէն],
զի
{նա},
որպէս
վկայեաց
այսմ
ի
նորումս
"
Եւրոպա
"
լրագիր
յուսամք
թէ
յարատեւեսցի
անդուլ
յառաջադիմութեամբ,
{նա}
զի
ուսումնասէր
հասարակութիւնն
մեր,
որ
ի
Զմիւռնեա
ստացութեան
եւ
վաճառականութեան
միայն,
քանզի
չունի
{նա}
տպագրութեամբ
քանի
մի
հին
ազգային
տաղերգութեանց
եւ
ցեալ
ազգի
մերում,
որոց
չէ
փոյթ
գալուստ
գայլոյն,
{նա}
զի
եւ
ինքեանք
ոչինչ
նուազ
փողոտեն
զգառինս
մակաղեա
ւթեամբ,
եւ
շատ
այն
է
կամակոր
տգիտութեամբ,
չունի
{նա}
զհնար
նուիրել
զանձն
ի
գիտութիւն
իւրոյ
լեզուի,
զի
ազգին
լեզուաւ՝
որոյ
ուսանելոյ
վասն
չունէր
ծախսել
{նա}
ժամանակ,
զոր
գիտէր
արդեն
ստացեալ
ընդ
կաթին
ի
դայ
կազմութեան
Հռովմէական
լեզուաց,
չեմք
յերկբայս
թէ
{նա}
ինքնին
աչօք
բացօք
տեսանէր
զվտանգաւոր
արտեւան
քարա
ն
կողմանէ,
զի
զոր
չհասկանայ
ոք,
զնոյն
անկարանայ
{նա}
դատել
եւ
քննել,
իսկ
իմաստունքն
Հայոց
չհասկանան
տ
ն
առ
անուսումնասիրութենէ
նորա,
որպէս
թէ
չէ
կարող
{նա}
դատել
եւ
ճանաչել
զարժանաւորութիւնս
քանքարաց
հսկայ
առ
ի
կեցութիւն
այնպիսի,
յորում
չպակասէր
ոչինչ.
{նա}
չգիտէ
թէ
որոյ
ազգի
է
զաւակ,
եւ
գիտել
չկամի.
չեմ
տեւանքն
չիցեն
ըստ
նպատակի
հիմնողին,
անդատապարտ
է
{նա},
եւ
խիղճ
մտաց
նորա
ջինջ
է
քան
զհայելի
սուրբ,
ար
եւ
խիղճ
մտաց
նորա
ջինջ
է
քան
զհայելի
սուրբ,
արար
{նա},
զոր
ինչ
կարաց,
սիրող
գտաւ
զաւակաց
ազգի,
սիրող
ուառ
վիճակի
ազգին՝
միակ
ճանաչի
աղբիւր,
զի
չունի
{նա}
զլեզու.
ներեսցի
մեզ
խոստովանել
զճշմարտութիւնս
մե
ռ՝
համարի
վասն
հասարակութեան
չունել
եւ
որով
վարի
{նա}
ի
հասարակ
կենցաղս
անտեսեալ
է
այլ
յիմաստնոց
Հայոց
հական
գրականութենէ
եւ
օտարին
ապրի
ժառանգութեամբ,
{նա}
զօրհանապազ
ցուցանէ
այսմ
առիթ
գոլ,
զդատապարտելի
մ
,
այլ
հաւանական
է
թէ
միայն
հեղինակք,
թէեւ
լինէր
{նա}
երկնային
ոք
եւ
անձն
առ
ի
լուսաւորել
զհայրենակիցս
էջ
այն
ասպարէզը,
ինչ
որ
ստացաւ
Յիսուսեան
կարգը։
{Նա}
հաստատվելով
այն
ժամանակ,
երբ
նախկին
կարգերը
արդէ
սուսեանների
Մաքիաւելական
հոգին
չէր
կարելի
ջնջել.
{նա}
վաղուց
ահա՛
մտել
էր
աշխարհի
գործերի
մէջ։
Պիո
։
Ցոյց
կը
տամ
յետոյ,
թէ
ինչ
կերպով
ներգործում
էր
{նա}
նոր
երկիրների
մէջ,
ուր
քաղաքականութիւն
կամ
բոլոր
վ։
Ցոյց
կը
տամ
վերջապէս,
թէ
ինչպէս
պատերազմեցաւ
{նա}
հզօր
քաղաքականութեան
հետ,
որ
արդէն
պատմական
ընթա
ւանդ
անդադար
ամբոխմունքների
եւ
աղաղակի
պատճառով,
{նա}
չ'կարողացաւ
ստանալ
մի
հիմնաւոր
կրթութիւն.
հազիւ
իւնը
եւ
եռանդուն
գործունէութիւնը,
վասնորոյ
թողեց
{նա}
այս
կեանքը
եւ
նուիրեց
իւր
անձը
զինուորական
ծառայո
մեծը
այն
էր,
որ
այս
բաները
օգուտ
չ'տուեցին,
եւ
{նա}
մինչեւ
իւր
մահը
կաղ
մնաց։
Իգնատիոսը,
իւր
ծանր
ո
ն
Կարգի։
Իգնատիոսի
վարքագրիչքը
ասում
են,
թէ
երբ
{նա}
դեռ
մտատանջութեան
մէջ
էր,
ընտրէ՞
այս
ասպարէզը,
աղաքի
հետ
կտրուած
է,
յետ
դարձաւ
վերստին
Մանրէզ։
{Նա}
վերջացուց
երեսը
ածիլելը,
նոյնպէս
մազ
եւ
եղունգ
կ
հռչակաւոր
ծագումը,
բնակիչների
կարեկցութիւնը
դէպի
{նա}
օրէ
օր
աւելանում
էր,
որ
բազմութենով
գալիս
էին
նո
արեա՛
թէ
առանց
կերակուր
ուտելու։
Կասկած
չ'կայ
թէ
{նա}
կը
մեռանէր
այնտեղ
քաղցածութենից,
եթէ
չ'գտանէին
ն
գնատիոսը,
կարողանար
այսպիսի
գիրք
գրել.
երեւի
թէ
{նա}
գրել
է
այս
գիրքը
Փարիզի
մէջ,
երբ
նորա
երեւակայու
նիացիք
ճանապարհի
համար
արծաթ
տուեցին
նորան,
բայց
{նա}
բոլորը
բաժանեց
աղքատներին
եւ
ինքը
ապրում
էր
ողորմ
նատիոսը
ուրախանում
էր
քաշած
չարչարանքների
համար.
{նա}
համարում
էր,
թէ
այն
նեղութիւնքը
քաւում
են
նորա
մ
՞ր
տեղից
է
գալիս
կամ
ո՞ւր
է
գնում,
եւ
այս
կերպով
{նա}
կարողացաւ
ազատութեամբ
մտանել
Վենետիկ։
Այնտեղ
եւս
եստին։
Բանի
տեղ
չ'դնելով
ծովային
հիւանդութիւնը՝
{նա}
սեւ
հաց
էր
ուտում
եւ
նաւի
սպասաւորներին
քարոզում
իոսը
հազիւ
թէ
հասել
էր
իւր
նպատակին,
փոխուեցաւ.
{նա}
մի
այլ
մարդ
դարձաւ
բոլորովին,
նորա
սիրտը
յղացաւ
Բայց
Բարսելոնեան
դպրոցից
շատ
փոքր
օգուտ
ստացաւ
{նա}.
երբ
վարժապետը
մեկնում
էր
նորան
լատինի
քերականու
եւ
սկսեց
քարոզել
փողոցներում
եւ
հրապարակներում։
{Նա}
ո՛չինչ
չ'գիտէր.
ուսել
էր
ո՛վ
գիտէ
ինչ
Աստուածաբա
։
Այս
պատճառով
նորան
յափշտակեցին
եւ
բանդ
դրեցին։
{Նա}
դուրս
չ'եկաւ
բանդից,
մինչեւ
երկու
տիկինները
յետ
անի
Աստուածաբանական
հարցմունք
առաջարկեց։
Ի
հարկէ
{նա}
ոչինչ
չ'կարողացաւ
պատասխանել,
եւ
ինչպէս
կարող
էր
,
եւ
երբ
միւս
մարդիկը
հնար
գտան
բանդից
փախչելու,
{նա}
իւր
աշակերտների
հետ
միասին
մնաց
բանդումը,
թէպէտե
ռչակուած
Համալսարանի
Աստուածաբանական
ֆակուլտետը։
{Նա}
այս
բանը
յայտնեց
իւր
աշակերտներին,
բայց
նոքա,
ձ
նազան
արգելառիթների։
Փարիզ
հասանելու
ժամանակ
{նա}
համարեա՛
թէ
այնքան
բան
գիտէր,
որքան
Բարսելոնում
որ
բերել
էր
իւր
հետ
Սպանիայից։
Այն
ժամանակ
սկսեց
{նա}
դարձեալ
մուրացկանութիւն
առնել։
Բայց
Ֆրանսիացիք,
ր
ապրուստի
համար։
Այս
միջոցներումը
կարողացաւ
{նա}
մի
քանի
ընկեր
ճարել։
Նա
այնպիսի
գեղեցկախօսութենո
ս
միջոցներումը
կարողացաւ
նա
մի
քանի
ընկեր
ճարել։
{Նա}
այնպիսի
գեղեցկախօսութենով
նկարագրեց
նոցա
կամաւոր
լիսոփայական
դասեր։
Բայց
եւ
այստեղ
չ'հրաժարուեցաւ
{նա}
իւր
քարոզութեններից։
Նորան
հետեւողներից
շատե
ց
նորա
վերայ
մի
զարմանալի
ազդեցութիւն։
Մի
կողմից
{նա}
սաստիկ
ցանկանում
էր,
որ
ծեծուի,
միւս
կողմից՝
լ
կարողացաւ
նորան
համոզել,
որ
յետ
ձգէ
այս
պատիժը։
{Նա}
խոստացաւ
ջերմեռանդութենով
լսել
դասերը
եւ
կրօնական
ն,
Իգնատիոսը
դուրս
բարձրացաւ
ջրից՝
գոռալով
դէպի
{նա}.
"
Ա՛յ
անբաղդ,
ո՞ւր
ես
գնում,
չե՞ս
տեսանում
Աս
զարկու
ատենին։
Այս
կերպով
փոքր
առ
փոքր
յառաջացաւ
{նա}
իւր
ասպարէզի
մէջ,
այսինքն՝
Յիսուսականութեան։
Ն
եւում
է
մանաւանդ
իւրեան
հետեւող
ճարելու
ժամանակ։
{Նա}
չէ
որոնում
այլեւս
աղքատ,
ռամիկ
եւ
անուսումն
մարդ
եւ
չէ
համոզում
նորանց
իւր
ոգեւորեալ
սրբութենովը.
{նա}
լաւ
գիտէր,
որ
այդպիսի
մարդերից
չէ
կարելի
Կարգ
հի
լօք
եւ
ուսումնական
մարդիկ։
Բաղդը
յաջողեց
նորան.
{նա}
հանդիպեց
Պետրոս
Ֆաբերին
(Le
feve),
որ
շատ
աշխա
րելու
համար։
Շատ
ժամանակ
էր
արդէն,
որ
նայում
էր
{նա}
նախանձելով
Ֆրանսիսկոս
Կսաւիէ
Նաւարրացի
ազնուականի
երայ։
Բայց
Իգնատիոսը
ամենեւին
չէր
յուսահատւում։
{Նա}
մի
փոքր
ժամանակ
Կսաւիէի
համար
դարձեալ
Ֆերդինանդոս
։
Այս
պատճառով
Աստուածածնի
վերափոխման
տօնի
օրը,
{նա}
աշակերտների
հետ
միասին
հեռացաւ
կուսանաց
Վանքը,
ո
վերայ,
մինչեւ
անգամ
իւր
տեսիլքները
հարինքի
մէջ։
{Նա}
Ֆիզիկա
եւ
Քիմիա
ուսուցանելու
ձեւերը
դնում
է
այն
բ
ւթիւնը
այլ
անապատականներից
գլխաւորաբար
այն
է,
որ
{նա}
կարողացել
է
սառնասրտութենով
եւ
լօգիկաբար
նկատել
ի
է
այս
կերպով
պատրաստուած
մեքենայն
(Automatum).
{նա}
ի՞նչպէս
է
հասանում
վերջապէս
մինչեւ
հաւատի
խորհուր
նձին
մի
մասը,
իւր
մտածութեան
փեճեկի
մի
թաղանթը։
{Նա}
իւր
մանկութեան
ժամանակ
գիտէր
ոգեւորութիւն,
բայց
չովին
չէ
տալիս
այս
կեանքի
եւ
ազատութեան
աղբիւրը։
{Նա},
փոխանակ
ազատ
ոգեւորութեան,
տալիս
է
ուրիշներին
էպի
Լօյոլան։
Մօնմարտրեան
նշանաւոր
երդումից
յետոյ
{նա}
դարձեալ
ընկաւ
(եւ
արդէն
վերջին
անգամ)
ցնորման
մ
էին
տալիս
Իգնատիոսին
ուղեւորիլ
դէպի
հարաւ,
բայց
{նա}
ամենեւին
չէր
համաձայնում։
Վերջապէս
Կսաւիէն,
Լայ
բայրը
ծունկ
չոքած
նորա
առաջեւը
աղաչում
էին
մնալ։
{Նա}
հերքեց
նոցա
խնդիրը,
հրաժարուեց
նորանց
օգնութենից
պի
Վենետիկ,
ուր
եւ
հասաւ
1537
թուականին։
Այստեղ
{նա}
իւր
սովորական
կերպով
սկսեց
քարոզել
ժողովրդին
եւ
ա
մ
դատապարտում
էր
իբրեւ
հերետիկոս։
Ասում
էին,
թէ
{նա}
իբրեւ
հերետիկոս
հալածուած
է
Սպանիայից
եւ
Ֆրանսիայ
Լօյոլան
կարողացաւ
ազատուիլ
սպառնացած
վտանգներից։
{Նա}
սկսեց
կեղծաւորուիլ
այնտեղի
Պետրոս
Կարաֆֆա
եպիսկոպ
նոցը
թաղուած
էր
վերին
աստիճանի
անառակութեան
մէջ։
{Նա}
յոյս
ունէր
միաւորել
իւր
Կարգի
հետ
Լօյոլան
եւ
նորա
ին
հասանելու
համար
արդէն
այնքան
գործ
էր
կատարած։
{Նա}
հրաժարուեց
միանգամայն,
եւ
Կարաֆֆայն
այս
պատճառով
Ամենայն
բանից
անտանելի
է
մանաւանդ
Կսաւիէի
գործը.
{նա}
ուտում
էր
այն
կերակուրների
փշրանքը,
որ
մնացել
էի
արգին
օրինաւոր
եւ
վաւերական
հաստատութիւն
խնդրել։
{Նա}
երկու
հզօր
թշնամի
ուներ
Հռովմի
մէջ՝
Կարաֆֆա
Կարդ
իոսը
եւ
նորա
ընկերքը
ոչինչ
չունէին։
Այս
խորհրդով
{նա}
իւր
աշակերտներին
ուղարկեց
Հռովմ,
իսկ
ինքը
միայն
եւ
ճանապարհի
համար
յիսուն
դուկատ։
Բացի
դորանից,
{նա}
թոյլ
տուեց
նոցա
միջից
նորանց,
որոնք
չունէին
դեռ
ւթիւն։
Այսպիսի
կեանքը
սիրելի
դարձաւ
Իգնատիոսին.
{նա}
դիպուած
էր
որոնում,
որ
կարողանայ
իւր
առաջուայ
ու
Հռովմին։
Բայց
Իգնատիոսը
շուտով
արիացրեց
նորանց.
{նա}
ճանապարհի
վերայ
փոքր
ինչ
հեռացաւ
նորանցից
դէպի
մի
ովմ
հասանելով,
շատ
ջերմութեամբ
սկսեց
իւր
գործը։
{Նա}
կարողացաւ
իւր
նախկին
թշնամի
Օրտիցի
հաւատարմութիւն
կարգումը
լինել։
Բայց
դորա
փոխանակ
գործ
էր
դնում
{նա}
իւր
բոլոր
ջանքը
եւ
հնարը
Պապի
դռնումը,
որ
յառաջա
ր,
թէ
հասել
է
վերջապէս
Կարգը
հիմնելու
ժամանակը։
{Նա}
իւր
բոլոր
աշակերտները
Հռովմ
կանչեց,
որոնք,
ժողո
նալը
հակառակ
գտանուեց
այս
Կարգի
հիմնաւորութեանը.
{նա}
սորանից
յառաջ
եւս
մի
շարադրութիւն
էր
գրել,
որի
մ
րկեց
երկու
մարդ՝
Րօդրիգէզ
եւ
Կսաւիէ
անուններով։
{Նա},
օգուտ
քաղելով
այս
հանգամանքից,
կրկնապատկեց
ջան
։
Ամենայն
մարդ
ցանկանում
էր,
որ
Իգնատիոսը
լինի։
{Նա}
երկար
ժամանակ
հրաժարւում
էր,
բայց
յետոյ,
չ'կարո
ւնենալ
դէպի
առաքեալի
փոխանորդը,
ուր
եւ
բարեհաճէր
{նա}
ուղարկել
Կարգի
անդամները
Աւետարանը
քարոզելու
համա
ութիւն
եւ
ուսուցանել
մանուկներին
կրօնագիտութիւն.
{նա}
մանաւանդ
հոգս
էր
առնում
բարքերի
մաքրութեան
մասին
ւր
ուշադրութիւնը
դարձուց
անպարկեշտ
կանանց
վերայ.
{նա}
հաւաքում
էր
նորանց
մի
յատուկ
նոցա
համար
պատրաստու
ւսնաւոր
կին,
որ
կռուով
ապրում
էր
իւր
մարդի
հետ։
{Նա},
համոզուելով
Իգնատիոսի
քարոզներից,
մնաց
այս
տան
եանների
արտօնութիւնը
իւր
անսխալելի
կոնդակներովը??
{Նա}
շինեց
նորանց
թիւը
անորոշ
եւ
անսահման,
իրաւունք
տ
ւ
կանոնագէտ։
Այսպիսի
դիպուածում
կարո՞ղ
էր
արդեօք
{նա}
մոռանալ
Յիսուսեանները,
նոցա
կոյր
հնազանդութիւնը
անգամանքների
պահանջողութեանը,
վասն
որոյ
հրամայեց
{նա}
Գեներալին
ընտրել
Յիսուսեանների
միջից
երկու
շատ
լա
մանը,
որ
պիտոյ
է
նոր
փառքով
ծածկէր
Կարգի
երեսը։
{Նա}
ընտրեց
այս
մասին
Լայենէզը
եւ
Սալմերօնը,
որ
իբրեւ
ց
ժողովականների
սրտումը,
որոնք
համարում
էին,
թէ
{նա}
Պելագիական
էր.
պատճառ,
վեցերորդ
նիստումը,
երբ
ծային
գթութեան
մարդու
վերայ
ներգործութեան
մասին,
{նա}
հերքում
էր
մարդումը
ամենայն
ազատ
կամք։
Շուտո
ա
իւրեանց
համբերութիւնը,
սպառնացան
Պապին,
որ
թէ
{նա}
չ'հաւաքի
մի
օրինաւոր
ընդհանրական
ժողով,
ինքեանք
այ
հերետիկոսական
ամբոխ։
Այս
բոլոր
իմաստակութիւնը
{նա}
զօրացնում
է
Սուրբ
գրքի
վկայութեններով,
որ
մեկնու
ոն
գրքի
յօդուածներով։
Երկրորդ
մասնումը
հերքում
է
{նա}
այն
կարծիքները,
որ
առանձին
առանձին
տրուեցան
Պապի
ջամիտ
եպիսկոպոսները
լցուել
էին
արհամարհանքով
դէպի
{նա}
եւ
դէպի
նորա
գոված
Պապը։
Մանաւանդ
Փարիզի
Արքեպիս
որ
Պապի
կողմը
շրջէ
նորան։
Երբ
այս
անօգուտ
եղաւ,
{նա}
լրտես
դարձաւ
եւ
Ֆերդինանդի
բոլոր
մտածութենների
մա
տացաւ
Պապից
ուրիշ
շատ
արտօնութիւններ
իւր
Կարգին։
{Նա}
ինքը
սկսեց
փոքր
առ
փոքր
յետ
կենալ
իւր
առաուջայ
ու
ձեռքից
ընդունել
Աուգսբուրգի
եպիսկոպոսական
աթոռը։
{Նա}
երկիւղ
էր
կրում,
թէ
մի
գուցէ
Կարգի
քանքարաւոր
եւ
ել
Ֆրանսիայի
տէրութեան
մօտ,
եւ
ճշմարիտ.
կատարեց
{նա}
իւր
խոստմունքը,
երբ
արդէն
Փարիզ
էր
հասել։
Նորա
մինչեւ
այժմ
չ'լսուած
անուն,
այս
է
Յիսուսեան.
թէ
{նա}
անդամ
է
ընդունում
անխտիր
ամենայն
մարդ
եւ
մինչեւ
ա
ր
մանաւանդ
յայտնի
էին
իւրեանց
անպատւութենովը,
թէ
{նա}
չունի
այնպիսի
սովորութիւններ
եւ
կանոնադրութիւններ
ովին
զրկուած
ուժից,
ընկած
էր
մահուան
մահճի
մէջ,
{նա}
դեռեւս
թելադրեց
իւր
շարադրութիւնը՝
"
Հնազանդութե
մի
առանձին
քանքար։
Ճշմարիտը
խօսելով
եթէ
ասենք,
{նա},
ո՛չ
այն
է
եւ
ո՛չ
այն.
նորա
հռչակուած
սրբութիւն
ո՛չ
այլ
ինչ
էր,
եթէ
ո՛չ
կամակոր
մոլակրօնութիւն։
{Նա}
իբրեւ
Սպանիացի
ունէր
արմատական
կամ
ժառանգական
հպա
ն
եւ
մինչեւ
անգամ
Պալատական
կեանքի
շռայլութիւնը։
{Նա}
վերին
աստիճանի
անկիրթ
մարդ
էր։
Եթէ
արդարութենով
անսահման
եւ
մշտնջենական
էր,
քանի
կենդանի
էր
սա։
{Նա}
նշանակում
էր
կամ
հրաժարում
էր
Կարգի
բոլոր
աստիճան
ութենից։
Այս
դիպուածները
հետեւեալքն
են՝
I)
եթէ
{նա}
մեղանչէր
ողջախոհութեան
ընդդէմ,
II)
եթէ
Կօլլեգիա
լ
ճիշտ,
քան
թէ
նոցա
թագաւորները
եւ
նախարարները։
{Նա},
օգուտ
քաղելով
այս
յայտարարութեններից,
իւր
ներգ
վարժութեան
մէջ,
մանաւանդ՝
կանոնադրութեան
մեջ։
{Նա}
մեռուցանում
է
կամքը,
ոչնչացնում
է
մարդկային
ինքն
կային
բանականութիւնը,
մանաւանդ
այն
ժամանակ,
երբ
{նա}
յորձանքներով
սկսել
էր
բղխել։
Եթէ
այս
հասարակութի
նի
",
առաջին
քարոզիչը
եղաւ
Յիսուսեանների
միջից։
{Նա}
Պօրտուգալացոց
նաւատորմիղի
հետ
1542
թուականին
գնաց
րոզել
ապաշխարութիւն,
վարքի
ու
բարքի
մաքրութիւն։
{Նա}
այս
բաները
քարոզում
էր
Գօայի
բնակիչներին,
որոնց
հեթանոսք
էին,
Կսաւիէ
չէր
հասկանում
նոցա
լեզուն։
{Նա}
սկսեց
իւր
գործը
նորանով,
որ
Պօրտուգալացոց
օգնութ
եց
եկեղեցիներ
եւ
ժամատուններ։
Այս
ծովեզրից
անցաւ
{նա}
Տրաւանկօր։
Այս
շրջմոլիկ
Եւրոպացի
մեծ
բրամինի
հրա
զում
էր
իւր
Քրիստոնէութիւնը
հաւաքուած
ժողովրդին։
{Նա}
անխոնջ
աշխատութենով
ճանապարհորդում
էր
ամենայն
տեղ
տէ
այնտեղ,
իսկ
ինքը
գնաց
Գէյլօն։
Վերջապէս
հասաւ
{նա}
մինչեւ
Կամօրին
հրուանդանը,
որի
բնակիչքը,
շատ
մո
կղզին,
որ
Չինաստանի
եզերքումն
էր։
Այստեղ
իմացաւ
{նա},
թէ
Չինական
Կայսերութիւնը
անմօտենալի
էր
օտարական
ութիւնը
արգելք
չեղաւ
Կսաւիէին.
շուտով
վերադարձաւ
{նա}
Գօա
եւ
համոզեց
Պօրտուգալացոց
փոխարքային
դեսպանութ
ձեռքից
մի
հասարակ
նաւակով
մինչեւ
Սայքամ։
Այստեղ
{նա}
իւր
բոլոր
ունեցած
արծաթը
տուեց
մի
Չինացի
վաճառակա
Կսաւիէն
չ'յաջողեցաւ
հասանել
իւր
սրտի
ցանկացածին.
{նա}
հիւանդացաւ
յանկարծ
հարինքով
եւ
մեռաւ՝
փակած
Կայս
կողմերում
արձակ
ճանապարհ
Կարգի
անդամների
համար։
{Նա},
առանձին
ներգործելով
Կարգից,
չ'սեպհականեց
ինքեա
մանից,
շատ
անգամ
գործել
էր
տալիս
անխնայ
գործեր։
{Նա},
ինչպէս
չէր
նմանում
խորամանկ
Յիսուսեաններին,
չէ
ւթենով։
Այս
զօրութեան
պատկերը
շատ
անգամ
տեսած
էր
{նա}
։
Բայց
Աստուած
խաչի
վերայ,
որ
սրբում
էր
ազատութի
ի՝
խորամանկ
եւ
հնարագէտ
մարդը,
ինչպէս
Լայենէզ։
{Նա}
կարողացաւ
հաստատել
իւր
կարգը
այն
Երկնային
թագաւոր
ը
ուսումնական
Մանդարինները
չ'կարողացան
հասկանալ։
{Նա}
մի
թշնամանող
տետրակ
շարադրեց
Կայսրի
վերայ
եւ
տարա
ւմ
է
այսպիսի
գործեր
կատարել.
ողջին
յայտնի
է,
որ
{նա},
դուրս
տալով
exilla
die)
անունով
կոնդակը,
մահ
ռնել
Չինաստանի
վերայ,
-
պատասխանեց
Մեցցաբարդան.
-
{նա}
կամենում
է,
որ
այս
ահագին
Տէրութեան
մէջ
բնակուած
իւր
քաղաքական
սկզբունքը։
Եւրոպայի
եւ
Ասիայի
մէջ
{նա}
պիտոյ
է
պատերազմէր
ներկայ
բաների
կարգի
հետ.
բայց
նութեան
հոգին
չորացո՜ւց
այս
կուսական
երկիրը...
{Նա}
չէ
կարող
յառաջացուցանել
Գուատիմօզին
կամ
Մօնտեզում
ետական
իշխանութեան
մէջ
երեւում
էր
ազգերի
կեանքը.
{նա}
նկարագրում
էր
միջին
դարերի
լուսաւորութեան
հետեւան
,
մինչ
Ֆրանսիայն
եւ
Սպանիայն
թշնամի
էին
միմեանց։
{Նա}
այսպէս
վերջաւորեց
իւր
ճառը.
"
Դուք
ինքներդ,
Պար
Պապական
թագաւորների
մօտ
օգնութիւն
խնդրելու։
{Նա},
Փարիզի
մէջ
ժողովուրդը
գրգռելով,
Հուգենօտների
ը
րդէն
Սուրբ
Լիգայի
պատկանողների
դրօշի
տակ։
Որոշեց
{նա}
վերջապէս
ինքը
իւրեան
Սուրբ
Լիգայի
գլուխ
քարոզել՝
պահնորդներ
անվտանգ
Ֆլանդրիա
հասանելու
համար,
ուր
{նա}
կարո՛ղ
էր
գտանել
մի
հանգիստ
ապաստանարան։
Այսպէս
թագը,
որ
ժառանգաբար
պատկանում
էր
նորան,
պիտոյ
է
{նա}
պատերազմով
ստանար։
Յիսուսեան
աբեղայքը,
որոնց
խո
ւր
սրբազնութեան
վերայ,
չարաչար
սուտ
է
խօսել,
թէ
{նա}
ինքն
է
հերետիկոս,
եւ
այս
բանը
պիտոյ
է
ապացուցուի
ղ
կրելով։
"
Paris
vaut
bien
une
messe!
",
-
ասաց
{նա}
եւ
փառաւոր
յաղթանակով
մտաւ
Փարիզ։
Այս
միջոցի
էր
հրապարակական
տեղում,
կարելի
էր
եզրափակել,
թէ
{նա}
մի
չար
դիտաւորութիւն
ունէր
թագաւորի
մասին։
Երբ
բ
րդին
պաս
պահել
այս
սուրբ
գործը
կատարելուց
յառաջ
(
{նա}
այսպէս
է
անուանել
այս
մարդասպանութիւնը),
միւս
օ
րհրդակիցքը։
Երբ
յայտնեցին
Հենրիկ
IVին
այս
բանը,
{նա}
հիւանդ
պառկած
տեղից
ասաց
շրջապատող
Պալատականներին
դանակը
եւ
անհետանար,
չէին
գտանելու
նորան։
Բայց
{նա}
բռնուեցաւ
արիւնոտ
դանակը
ձեռքին
եւ
խոստովանեցաւ,
։
Այսուամենայնիւ,
հարցմունքի
ժամանակ
ցոյց
տուեց
{նա},
թէ
տեսիլքներ
երեւում
էին
նորան,
որոնք
հրամայու
նորան,
որոնք
հրամայում
էին
սպանել
թագաւորը,
թէ
{նա}
այս
բանը
խոստովանելու
ժամանակ
ասել
էր
իւր
խոստովա
ով.
"
Պարոննե՛ր,
այս
սուրը
դեռ
մերկ
չէ,
դեռեւս
{նա}
գտանւում
է
պատեանի
մէջ։
Եթէ
այսօր,
այս
ժողովքի
,
պահանջում
էր
նորընծայ
Կարդինալից,
որ
հարկադրէ
{նա}
Րիշիէին
հրաժարուիլ
իւր
գրքից
եւ
գրել
նորա
հակառակ
էր
սիրում
ամենեւին,
որ
հակառակուէին
իւր
խօսքին։
{Նա}
արտաքին
կերպով
հաշտուեցաւ
Րիշիէի
հետ,
եւ
հրաւիրե
ս
րոպէիս
մեռանել"։
Մինչդեռ
այս
խօսքերը
ասում
էր
{նա},
երկու
մարդիկ,
որ
թագնուած
էին
սենեակի
մէջ,
յա
Նոքա
Յանսէնը
ատում
էին
մանաւանդ
այն
պատճառով,
որ
{նա}
գրել
էր
մի
գիրք,
ինչպէս
յիշեցի,
այս
անունով՝
"
,
adversus
Pelagianos
et
Morsilienses
",
որի
մէջ
{նա}
յարձակւում
է
Մօլինականների
վարդապետութեան
վերայ,
առիթ.
ուրեմն
բնականաբար
պիտոյ
է
բարեյաջող
լինէր
{նա}
Յիսուսեաններին։
Երբ
Հայր
Լաշէզ
թագաւորի
խոստ
աղորդութենից։
Յիսուսեանք
համոզում
էին
Պապին,
որ
{նա}
այս
կոնդակը
հրատարակէ
իբրեւ
պապական
եկեղեցւոյ
հիմ
ա
անձը"։
"
Բայց
ես
չունիմ
ոչինչ
ատելութիւն
դէպի
{նա},
-
պատասխանեց
Լուդովիկոսը.
-
ես
միշտ
սիրել
եմ
նոր
սը.
-
ես
միշտ
սիրել
եմ
նորան։
Եթէ
չէ
կարելի,
որ
{նա}
գայ
ինձ՝
մեռանողիս
մօտ,
թո՛ղ
իմ
ատենադպիրը
գրէ
այլ
դուք
պիտոյ
է
պատասխան
տաք
Աստուծոյ
առաջեւը.
{նա}
գիտէ,
որ
ես
բարի
ցանկանում
էի
Հռովմէական
եկեղեցո
Այն
աստիճանի
սաստիկ
էր
ժողովրդի
ատելութիւնը
դէպի
{նա},
որ
Բուրժի
Արքեպիսկոպոսը,
որի
վիճակի
մէջ
կամենո
։
Օրլէանեան
Դուքսը
ոչինչ
հաւատ
չէր
պաշտում։
{Նա}
միօրինակ
ծիծաղում
էր
ե՛ւ
Յանսէնեանների
վերայ,
ե՛
ի
վերայ,
ե՛ւ
Պապի
վերայ։
Երբ
հանդիսաւոր
օրերում
{նա}
իւր
մերձաւոր
մարդերով,
որ
բաժանորդ
էին
նորա
կարծ
ին,
խլում
էին
Օրլէան
Դուքսի
բոլոր
ժամանակը։
Երբ
{նա}
հարկադրուած
էր
պարապիլ
Տէրութենական
գործերով,
խմ
ւմ
էր
ողորմութենով։
Այսպիսի
դրութեան
մէջ
ապրեցաւ
{նա}
1722
թուականից
մինչեւ
1727
թուականը։
Վերջապէս
բո
եծ,
միւսը՝
փոքր
զմելինի
նման։
Փոքր
դանակովն
էր
{նա}
վիրաւորել.
այս
պատճառով
անվտանգ
էր
դրած
վէրքը։
երբ
հարցնում
էին,
թէ
ունէ՞ր
արդեօք
խորհրդակիցք,
{նա}
միշտ
պատասխանում
էր.
"
Եթէ
ունիմ
եւս,
բայց
նոքա
լն։
Ոչինչ
բան
չ'կարողացաւ
ներգործել
նորա
վերայ.
{նա}
չ'տուեց
իւր
խորհրդակիցների
անունը։
Թղթեր
եւս
չէր
ազեօլը,
ըստ
ամենայնի
հակառակ
էր
Յիսուսեաններին։
{Նա}
քանի
անգամ
առաջարկեց
թագաւորին
ջնջել
այս
Կարգը
Ֆր
աթոռը
Կլեմենտ
XIV
շատ
ուսումնական
եւ
լաւ
մարդը.
{նա}
լաւ
գիտէր՝
ինչ
աստիճանի
ողորմելի
դրութեան
մէջ
էի
գանձերի
տեղը
եւ
շուտով
մեռաւ
բանդարկութեան
մէջ։
{Նա}
իւր
մահու
մահճումը
բողոք
գրեց,
որով
ապացուցանում
Պապի
հոգու
խաղաղութիւնը.
"
Ես
գիտեմ,
-
ասում
էր
{նա},
-
որ
Յիսուսեան
Կարգը
ջնջելու
կոնդակը
իմ
հոգու
դա
միայն
քաղաքացի
լինելուց,
այլ
եւ
մարդ
լինելուց.
{նա}
Յիսուսեան
էր
լինում
յայտնի
աստիճանի։
Պարծանք
ինքը
չէ
զարգացնում
այս
ձեւերը
եւ
զգացողութիւնքը.
{նա}
միայն
ճանապարհ
է
ցոյց
տալիս,
որով
պիտոյ
էր
գնալ
(
տ
լինել
նոցա,
եւ
պահպանել
Գաղղիացոց
համար,
ինչ
որ
{նա}
տուած
էր
նոցա
շատ
պատուականներից։
Ես
յ
համար.
այդ
օրից
սկսած,
դատապարտութեան
տակ
ընկաւ
{նա},
որ
յանդգնեցաւ
մօտենալ
ուրիշի
իրաւունքին,
կամ
դ
պայմանների
եւ
արտօնութիւնների
պաշտպանութիւնը:
Եւ
{նա},
որ
պարծենում
է
իւր
մարդ
լինելով,
պիտի
պաշտպանի
ռնադրութեանը
գործակից
չէ՞
եկեղեցին
-
ժողովուրդը.
{նա}
չէ՞
աղօթում:
Լսենք
եպիսկոպոսին:
"
Ես
դնեմ
ձեռս
նաւորը
լսե՞ց
եկեղեցուն.
ատեանը
կազմուեցաւ,
բայց
{նա}
չկամելով
լսել
չքացաւ
Կոստանդնուպոլսից.
եւ
թէ
Կրօ
նը,
որ
իսկապէս
անվնաս
մի
բան
էր
անգամ
իր
համար:
{Նա}
սպասում
էր
միայն
մի
առիթի,
երբ
որ
կարելի
կը
դառն
արկադրել
ազգին
վաւերական
ճանաչելու
աւանդութիւնը,
{նա}
կարողացաւ
Մատթէոս
կաթողիկոսի
մերձաւորների
օժանդակ
արեց
ազգի
եւ
ռուս
կառավարութեան
ընդհանուր
շահը.
{նա}
պէտք
է
իմանար,
որ
Երուսաղէմի
վանքը
պատկանում
է
բ
նուր
ոգուն:
Ինքնըստինքեան
հասկանալի
է,
որ
{նա}
յանձնաժողովին
գաղտնի
ցուցում
տուեց
`
զանազան
յապա
եւ
մասնատում
հայ
հոգեւորականութեան
միասնութիւնը:
{Նա}
զրկում
է
Ռուսաստանում
գտնուած
հայ
եպիսկոպոսներին
նքը
բովանդակ
հայ
ազգի
սեփականութիւնն
է,
որտեղ
էլ
{նա}
չգտնուի,
ճիշտ
նոյն
հիմքերով
ու
իրաւունքներով,
ի
ել
այնպէս,
ինչպէս
որ
գրում
են"։
Այդ
առածը,
որ
{նա}
անդադար
գործ
է
ածում
իւր
աշխատութենների
ճակատում
պան
ուշ
չէ
դրել
նոյնպէս
բառերի
յարմարագրութեանը։
{Նա},
փոխանակ
գրելու
"
ճանապարհ
",
"
աշխարհ
",
գրու
ն։
Եթէ
նորա
ուղեղը
եւ
ջլերը
այն
վիճակում
են,
որ
{նա}
հանգիստ
խօսում
է,
ուղիղ
մտածում
է,
յիշողութիւնը
։
Ոտքե՞րն
են
կաթուածահարուել.
այնպիսի
դիպուածում
{նա}
կարող
է
շատ
տարիներ
ապրել։
Թոքերը
կամ
սի՞րտն
է
կ
ի
հետ
կռիւ
տալիս
եւ
այն
օրերով։
Եւ
չնայելով,
որ
{նա}
մահ
է
փնտռում,
քան
թէ
կեանք,
այնուամենայնիւ,
չ
հասարակ
ժողովրդի
վրայ
է)
չունի
այդ
ազատութիւնը.
{նա}
այնպէս
միայն
կարող
է
խօսել,
ինչպէս
խօսում
է
ամբո
Երեւանի
գաւառում
ուն
վեվ
է,
իսկ
այլ
տեղեր՝
ու։
{Նա}
գրում
է
"
Նազլվի
սուգը,
Նազլվի
նամակը
".
յայտնի
թիւն
տալ
բառին,
սահմանական
եղանակում,
պէտք
է
որ
{նա}
կպչի
նոյնպէս
ում
մասնիկի
հետ։
Եթէ
ասենք
կամ
գրեն
տ-ը.
"
ըստ
ժամանակին
ներգործութեանց
",
-
գրում
է
{նա},
որ
պարզ
գրաբառի
կանոնիցն
էլ
դուրս
եւ
աւելի
միջա
նտիկեան
բամբիռը
չէ
ուզում
երկբայութեան
տակ
մնալ,
{նա}
դրականապէս
բողոքում
է
եւ
ասում
է,
թէ
երբ
թափեցիր
Աթենասի
արձանի
ձեռքը՝
խլելով
նորա
նիզակը։
Բայց
{նա}
իր
խելքով
ասում
էր,
երբեմն,
Հռովմի
մէջ
Աթենասի
դ
եւ
յիմարական,
վրէժ
հանել
անշունչ
արձանից,
երբ
{նա}
քրիստոնեաների
կոտորվելու
ժամանակ
էլ
այնքան
անմեղ
ընկած
է
ժողովրդի
բերնից.
այդ
բառերը
փոխանակել
է
{նա}
նոցա
բայերի
աներեւոյթ
եղանակով,
ինչպէս
ընկնել,
նք
այդ
հայելու
մէջ
եւ
տեսանք
ինչ
որ
ցոյց
էր
տայիս
{նա}.
եւ
ծանօթ
լինելով
մեզ
նորա
ցոյց
տուած
բնութիւնը
գործում
մի
հոյակապ
արժանաւորութիւնն
էլ
այն
է,
որ
{նա}
բացի
մի
քանի
անհրաժեշտ
պատմական
ծանօթութիւններից
դիկ
է
հանում
մեր
առջեւ,
ներգործել
տալով
նոցայ,
-
{նա}
ցոյց
է
տալիս,
էլ
տեսնելուց
յետոյ
լսելու
կարօտութ
ով,
այլ
երբեմն
իր
բերնից
է
պատմում
նոցայ
մասին,
{նա}
լսեցնում
է,
որի
տպաւորութիւնը
աւելի
թոյլ
է,
քան
,
-
զարմանալի
ներհակութիւն
ունին
այն
հասակին,
որ
{նա}
ունի:
Գիտե՛նք,
որ
կան
աշխարհներ,
ուր
տասը
տարե
ը
բնականաբար
զգալի
կարօտութիւն
է,
երբ
հիմնւում
է
{նա}
իմացական
եւ
զգայական
պահանջողութեանը
վրայ:
Բայց
կայ
(եր.
125).
"
Գիտե՞ս,
ինչ
կայ,
-
ասում
է
{նա}
Գարեգնին,
-
բանը
փոխուեց,
ճար
ունիս
տես.
Արշաւր
եան
վրայ.
"
Սրտիս
տախտա՜կն
են
դաղել
",
-
ասում
է
{նա}
(եր.
92)
իր
հետի
ուխտաւոր
կին
մարդոցը
եւ
սպառն
րդիթերի
արածն
է:
"...
Չէք
իմանում,
-
ասում
է
{նա}
իր
ուխտակից
կին
մարդոցը,
-
էս
մեր
փչացածի
(Վարդի
կելով
ի՛նչ
օգուտ
կարող
էին
քաղել,
մանաւանդ,
երբ
{նա}
բարկացած
գոռում
է
թէ
"
Դուռը
բաց
արեք
",
Տիրանը
եթէ,
գլուխը
քարը,
լոկ
մի
խօսք
կամ
մի
նշան
գրէր
{նա}
ձուի
վրայ,
կամ
շատ-շատ
որեւիցէ
անցքի
միայն
մի
մո
սիրահարուել
Վարդիթերի
վրայ
եւ
այնտեղ
մէջ
է
բերում
{նա}
ծերունու
անտեղի
եւ
գաղտնախորհուրդ
միջնորդութիւնը
տութիւնը,
հեղինակը
մեղաւոր
կամ
պատասխանատու
չէ.
{նա}
իր
վիզը
առել
է
ժողովրդի
մէջ
եղածը
նկարագրել,
բայ
նք
բան
չէինք
ունենալ
արգոյ
հեղինակին
ասելու,
եթէ
{նա}
այս
կամ
այն.
անձը
նկարագրէր
կախարդութեան
հաւատաց
ն:
Եթէ
նորա
ուղեղը
եւ
ջլերը
այն
վիճակում
են,
որ
{նա}
հանգիստ
խօսում
է,
ուղիղ
մտածում
է,
յիշողութիւնը
կաթուածահարուել
թէ՞
ձեռքերը
․
այդպիսի
դիպուածում
{նա}
կարող
է
շատ
տարիներ
ապրիլ:
Թոքե՞րը
կամ
սի՞րտն
է
հետ
կռիւ
տալիս,
եւ
այս
օրերով:
Եւ
չնայելով,
որ
{նա}
մահ
է
փնտրում
քան
թէ
կեանք,
այնուամենայնիւ
չէ
մո
ան
արժէք:
Անշուշտ,
հեղինակը
չէ
շարադրել
նորան
`
{նա}
առնում
է
ազգի
հասկացողութիւնից,
բայց
մենք
մի
փոք
տ
դժուար
է
հերքել
սուտ
վարդապետութիւնը.
պատճառ,
{նա}
հիմնուած
է
այն
հասկացողութեան
վրայ,
թէ
"
սուտը
ճ
կենդանի
ազգի
ուժը
առանց
ամենեւին
արդիւնք
տալու:
{Նա}
նմանում
է
այն
քարէ
ձուին,
որ
իբրեւ
բունկալ
մնում
աւելի
փոքր
բաժինը
կարող
է
հասնիլ
նորան,
քանի
որ
{նա}
ուրիշների
պէս
իմաստական
դոնկիխոտութեանց
չէ
նուիրե
մանաւանդ
երբ
տեսնում
ենք,
որ
շատ
խոր
արմատացած
է
{նա}
ազգի
հասկացողութեան
մէջ
եւ
մեծ
վարկ
ունի
ազգը
նոր
արցնում
էի
"
վարպետիցս
"
այդ
բանի
նշանակութիւնը,
{նա}
դրականապէս
եւ
ինքնաբաւական
կերպով
պատասխանում
էր
ի
մէջ
երեւում
էր
այդ
կանթեղը
եւ
լոյս
տալիս,
որով
{նա}
կարողանում
էր
գրերը
ջոկել
եւ
կարդալ"։
Չգիտեմ
ին
ծի
վրայ
կրակ
կամ
լոյս
եթէ
չտեսնէր,
անհնար
է,
թէ
{նա}
չեղած
տեղից
կանթեղ
հնարէր
եւ
Լուսաւորչին
ուղարկէր
ռնում
է
բնութիւնից:
Ինչ
չափով
ճանաչել
եւ
ուսել
է
{նա}
բնութիւնը,
համեմատ
այդ
չափին
կը
լինի
նորա
գաղափա
ալիս
մեզ
ամէն
օր,
ամէն
րոպէ,
եւ
ամէն
վայրկեան:
{Նա}
չէ
հերետիկոսը,
որ
քննելով
եւ
ուսումնասիրելով
բնո
թարանից,
"
որպէ՜ս
զի
մեծ
են
գործք
քո
Տէր
".
այլ
{նա},
որ
ոչ
միայն
ինքը
չէ
ուզում
եւ
չկամի
իմաստասիրել
րկիր
զգործս
մատանց
նորա,
զլուսին
եւ
զաստեղս
զորս
{նա}
հաստատեաց
",
ո՛չ.
հերիք
չէ
այս,
այլեւ
արգելում
սանի.
"
ինքն
ոչ
մտանէ
եւ
որոց
մտանեն
արգելու"։
{Նա},
որ
այս
բոլորի
մեղքը
ծածկելու
համար,
ինքը
իր
թշ
ը
եւ
ի՜նչ
անհասկանալի
քրմական
գաղտնիքներ
քակում
է
{նա},
ի՜նչ
համարձակ
քայլափոխներ
է
անում,
այդ
մասին
հ
մարտութիւնից:
Բայց
երբ
դեռ
բանը
չէր
հասել
այդտեղ
{նա}
ունի
գրած
մի
պատուական
նամակ
առ
Madama
Christina
ուստի
լծակը:
Այն
մարդը,
որ
կարող
էր
մաճ
բռնել,
{նա}
ստիպուած
էր
հետեւիլ
հայրենիքի
դրօշակին:
Թողնելով
օթաբանութիւնքը:
Չենք
մեղադրում
այն
պատճառով,
որ
{նա}
հաւատացած
գրում
է
այդ
բանը,
ինչպէս
բովանդակ
գաւա
նորա
քարոզը
հռչակւում
է
խոր
փիլիոսփայ.
պատճառ,
{նա}
միայն
գիտէ
այդ
բոլորի
գաղտնիքը
եւ
նորա
ձեռքին
է
խ
հասարակ
ժողովրդի
վրայ
է)
չանի
այդ
ազատութիւնը:
{Նա}
այնպէս
միայն
կարող
է
խօսել,
ինչպէս
խօսում
է
ամբո
մի
աշխատութիւն.
"
եւ
հայրաբար
ներողամիտ
կը
լինի
{նա}
"
-
շարունակում
է
հեղինակը
-
"
սորայ
միջի
բազմապա
ութեան
եւ
յարգութեան
է
արժանի
եւ
ոչ
ներողութեան,
{նա}
յանցանք
չէ
գործել,
որ
ներողութեան
կարօտի,
նորա
ծ
բան
է,
որ
մէկ
առանձին
առնուած
հոգի,
թող
լինէր
{նա}
ամենամեծը
մահկանացուներիը.
այնուամենայնիւ
բաւակա
եանքն
է
բանաստեղծի
հիմքը,
որի
վրայ
կառուցանում
է
{նա}
իր
շինուածքը:
Յայտնի
է
թէ
ազգն
էլ
մեղաւոր
չէ,
ե
ան
յողդյողդուել:
"
Լաւ,
տու՛ր
տեսնեմ,
-
ասում
է
{նա}
Սօսին,
-
վա՛յ
թուք
ու
բեդնամ
ըլնիմ
ես,
տեսնեմ
եր
ր,
ես
քո
աղպոր
ղարաւաշն
եմ
(աղախին),
-
ասում
է
{նա},
-
նրա
ազիզ
խաթէր
համար
թէկուզ
քարափիցն
էլ
վեր
կ՚
դու
աղջիկ,
թէ
որ
ինձանից
հետ
կաննես
",
-
ասում
է
{նա}
Սօսին,
Անոյշի
բերնով:
Շատ
քաղցր
է
գալիս
մե
ուղղակի
ազգի
սրտից,
ազգի
հասկացողութիւնից,
երբ
{նա}
թունաւորուած
չէ
արուեստական
բարոյականութիւնից,
ո
ւզում
ենք
մէջ
բերել
պառաւի
այն
խօսքերը
միայն,
որ
{նա}
Հանավանքից
տուն
դառնալուց
եւ
Հեթումի
առջեւ
բոլոր
ին:
"
Ը՛հ,
հողս
դրանց
ասաուսայ
գլխին,
-
ասում
է
{նա},
-
թող
էնքան
հաչան,
հոգիները
դուրս
գայ.
քա՛,
խ
չ
միայն
մէկ
հատ
ցոյց
տալիս,
այլ
պահանջում
է,
որ
{նա}
այն
մէկն
էլ
մենակ
չուտէ,
այլ
իրեն
եւ
տանուտէրին
ւմ
է
Բագրատ
աղայի
խաբեբայութիւնը
եւ
նենգութիւնը:
{Նա}
այն
մէկիցն
էլ
հրաժարուելով
ասում
է.
"
շնորհակալ
դու
ջլիս
(իսպառ)
քառականջ
(խուլ)
դառար:
Հիմի
{նա}
մեր
վրայ
ինչքան
ա
միտք
անում.
մեր
աղէն
ա,
որ
տե
մ.
հալբաթ
որ
մի
շահմունք
չունենայ,
ընչի՞
կանի,
{նա}
էլ
քեզ
պէս
մի
մարդ:
Բայց
Վայկունը
էլ
առաջ
է
կ՚երթամ
մովրովին
կը
գանգատեմ,
երբ
որ
քեզ
կ՚ուզի
{նա},
հետդ
գեղիցը
մի
թուղթ
կը
բերես,
թէ
գանգատողն
ին
մարտութիւնը:
Արշամը
իր
սերունդի
երեւեցուցիչն
է.
{նա}
ոչ
միայն
ընդունում
է
այդ
դառը
խօսքերի
ճշմարտութիւ
ստացնելու
համար
տարաւ
իր
տունը
(եր.
107-109):
{Նա},
խաղող
դնելով
նոցայ
առջեւը,
ներողութիւն
է
խնդրո
մն
են,
աշտարակցունն
էլ
էդ
մի
հիքին
ա,
-
ասում
է
{նա}:
-
Գարունքը
ծագում
ա
աչքերը
տնկում
են
նրա
վրեն:
քանի
անգամ
այդ
բանը
օրինաւոր
կերպով
ցոյց
տուող,
{նա}
հետ
չի
մնալ
եւրոպացի
կնոջից:
Մենք
միայն
շեր
մեղադրել
ուզենայինք
մեր
միաբանին,
թէ
ինչի՞
չգիտէ
{նա}
մոծակի
կեանքը,
նորա
որպիսութիւնը,
նորա
օրէնքներ
ին,
թէեւ
կարօտ
միշտ
բաղդասութեան,
բայց
երբ
ուզէ
{նա}
ազգի
կեանքի
մէջը
մտնել,
ապա
ուրեմն
այդ
դատապարտո
րծ
դնել,
բայց
բոլոր
ազգը
չունի
այդ
ազատութիւնը.
{նա}
չէ
կարող
ներկան
ուրանալով
անցածի
անունով
ապրիլ:
։
Մեք
տեսնում
ենք
գոնէ
Յունաստանի
կրօնի
մէջ,
որ
{նա}
ինչ
ժամանակ
իւր
ազգային
աւանդութենով
ստացած
կրօնը
,
ժամանակի
հարկաւորութիւնքը
անխնայ
պահանջում
են,
{նա},
իւր
սեպհականը
չունելով,
օտարի
հացի
եւ
կեանքի
մ
իւր
մայրենի
լեզուովը
ազատական
գիտութիւնները,
թող
{նա}
այն
աշխատութիւնը,
ինչ
որ
գործ
է
դնում
հին
եւ
մեռ
ուի
պաշտօնը
այստեղ
այս
էր,
որ
մեր
մտքի
հասկացածը
{նա}
լսելի
շինէ
օդի
միջնորդութենով
ուրիշներին։
Շատ
զա
թէ
չունի
իւր
մէջ
այն
սննդարար
ուղը
եւ
ծուծը,
եթէ
{նա}
մշակած
չէ
ինչպէս
պահանջում
էր
հարկը,
ոչ
այլ
ինչ
ծ
եւ
սնունդ
չլինելուն։
Արդէն
ցոյց
տուել
ենք,
որ
{նա}
չունի
այդ
բաները։
Մեք
տեսանում
ենք
նորան
միմիայն
ական
ճառեր,
եւ
որո՞նք
էին
այդ
հանդէսը
բոլորողը։
{Նա},
որ
հանդիսում
երեւում
էր
իւր
հին
լեզուովը,
արդե
ածը
հասկանալի
էր
ժողովրդին,
այն
ձայները,
ինչ
որ
{նա}
հանում
էր,
արդեօք
լսողների
ուղեղին
կը
հասնէր
իբր
րելի
է
խօսել
մի
մարդի
հետ
այնպիսի
մի
լեզուով,
որ
{նա}
չէր
ուսել,
որ
նորան
անծանօթ
էր.
այսքան
պարզ
եւ
ւթենով,
քան
թէ
օտարի
լեզուով
յայտնել
այն
միտքը,
{նա}
գրել
է
հին
լեզուի
բառերով։
Այս
բանը
մեք
միշտ
տես
արեանցի
աշխատութիւնը
եւ
անխարդախ
դէպի
ինքը
սէրը,
{նա}
ուղիղ
եւ
պարզ
մտքով
կը
տեսանէ
այս
չնաշխարհիկ
եւ
ի
եցութեանցը
տգիտանալու,
բռնաբարել
նոր
լեզուն,
որ
{նա}
աճէ
հին
ձեւի
ազդեցութեան
տակ
համազօր
է
պատմութեան
նգին
խնամ
տանի,
սորանից
աւելի
հզօր
ապացոյց
չունի
{նա}
՝
իր
սէրը
դէպի
մեռածը
վկայելու։
Իսկ
սորա
հակառակ
վրայ
չէ,
սիրահարը
օրէնք
եւ
իրաւունք
չէ
նայում,
{նա}
ճըքնում
է
միայն
իր
սիրածին
հասնել։
Աստուած
բարի
թողնում
ժամանակը,
իսկ
հին
լեզուն
վաղուց
թողել
է
{նա},
ուրեմն
նորա
համար
հին
լեզուն
գեղեցիկ
չէ։
Բայց
,
այնուամենայնիւ
այսօրուայ
օրս
մեր
բոլոր
պէտքերը
{նա}
է
հոգում
մեզ
համար,
իսկ
հին
լեզուն
հիմիկուայ
հայ
որ
թողնի
իր
հարսնացուն
միմիայն
այն
պատճառով,
որ
{նա}
նմանութիւն
չունէր
քո
ցոյց
տուած
հոյակապ
արձանների
առաջարկութիւնը
կարելի
է
առնել
եւ
հայ
մարդուն,
որ
{նա}
խօսի
Խորենացու
կամ
Եղիշէի
ոճով
ու
լեզուով։
Յայտն
է,
թէ
ներկայ
Հայի
համար
անհնար
է
այս,
որովհետեւ
{նա}
չգիտէ
այն
ձեւ
ու
ոճը,
նոյնպէս
անհնար
է
Իտալացու
նորա
կեանքի
հետ
անքակտելի
կապերով
կապուած
է,
երբ
{նա}
իմ
զաւակների
մայրն
է,
իմ
տան
կառավարիչը,
ի՞նչպէ
ութիւնը
եւ
դաստիարակութիւնը
պիտի
օգնեն
նորան,
որ
{նա}
դառնայ
ընկերութեան
պիտանի
անդամ։
Բայց
իր
մօրը
նմ
գեղեցիկ
չէ։
Այս
խնդիր
չէ,
այլ
ցնո՛րք։
Կարող
է
{նա}
իր
մօրը
չնմանելով
աւելի
գեղեցիկ
լինել
իր
տեսակի
մ
,
երբ
նորա
կազմուածքը
պնդանայ
եւ
ծաղկի,
կարող
է
{նա}
եւ
գեղեցիկ
չլինելով,
իր
ընդունակութեամբ
եւ
լուսա
թուր
շողացնելով՝
պատգամ
տալ
5
միլիոն
ազգիդ,
որ
{նա}
թողու
իր
սովորական
ձեւ
ու
ոճը
ու
առնու
կամ
հպատակ
ն
ազդեցութիւն
չունէին
մի
խումբ
իսրայէլի
վրայ,
որ
{նա}
ամեն
օր
չյիշէր
Եգիպտոսի
շօշափելի
աստուածները,
եթ
եթէ
այս
բոլորը
հերիք
չէին
նաեւ
Ահարոնի
համար,
որ
{նա}
ոսկեղէն
հորթը
չձուլէր,
քո
հրամանը
կամ
պատգամը
կա
ւետարանի
ձայնը
Իսրայէլի
անկաջից
չկտրուեցաւ,
բայց
{նա}
ոչ
միայն
չկամեցաւ
լսել,
այլ
Մովսէսի
քարոզած
պարզ
է
էր
բանն
եւ
բանն
էր
Աստուած
եւ
Աստուած
էր
բանն.
{նա}
էր
'ի
սկզբանէ
առ
Աստուած,
ամենայն
ինչ
նովաւ
եղեւ
ռներից։
Այս
է
գէթ
այն
ցաւը
եւ
թշուառութիւնը,
որ
{նա}
զգում
է,
բայց
սորանից
աւելի
թշուառութիւն
կայ,
ո
անից
աւելի
թշուառութիւն
կայ,
որին
թէեւ
ենթակայ
է
{նա},
բայց
չգիտէ։
Իմացական
աշխարհը
փակ
է
նորա
դիմաց
կութիւնը
արիւնի
գնով
մշակել
էր,
չեն
նորա
համար։
{Նա}
չգիտէ
մինչեւ
անգամ,
թէ
ի՛նչ
է
ինքը,
ի՛նչ
պաշտօն
(ո՛չ
մունջերի)
կարողութիւնքը
եւ
ձգտողութիւնքը։
{Նա}
չգիտէ
թէ
ի՞նչ
տեղից
եկաւ
եւ
ո՛ւր
է
գնում։
(Թէեւ
չպէս
նորա
ընթերցողքը,
մի՛
դատապարտէք
նորան,
եթէ
{նա}
այն
ծանր
վճիռը
դնում
է
իր
ազգի
վրայ,
անկողմնապահ
այն
անխորտակելի
շղթան,
որով
բնականապէս
կապուած
է
{նա}
իր
ազգի
հետ,
ստիպում
է
նորան
խոստովանել
այս
արտա
թիւնը։
Կարելի
էր
քարոզել
նորան
այն
ժամանակ,
եթէ
{նա},
սեւը
սեւ
եւ
սպիտակը
սպիտակ
խոստովանելով,
յանցա
նաեւ՝
սպիտակին
իր
սպիտակութիւնը։
Բայց
որովհետեւ
{նա}
գիտէ,
թէ
ի՞նչ
բնական
օրէնքների
ազդեցութեամբ
երեւ
րովհետեւ
այս
գիտակցութիւնը
չէ
կարող
թոյլ
տալ,
որ
{նա}
դատապարտէ
այդ
գոյները,
ուստի
քանի
որ
նա
ներկայ
ե
տալ,
որ
նա
դատապարտէ
այդ
գոյները,
ուստի
քանի
որ
{նա}
ներկայ
եղած
ճշմարտութիւնն
է
խոստովանում,
իրաւուն
դիպուածում
իրաւունք
ունիք
դատապարտել
նորան,
եթէ
{նա}
այդպէս
էր
ճանաչում
իր
հոգու
կարողութիւնքը
լիամասն
կնի,
որ
կենդանիք
նրան
չմաքրազարդեն,
երբ
կարող
է
{նա}
ազատ
մնալ
ջերմութեան,
խոնաւութեան
լուսի
եւ
օդի,
եղաւորը։
Անտարակոյս,
ես,
որ
ասում
եմ
այս,
իսկ
{նա},
որ
գո՛հ
է
ազգի
վիճակից,
որ
կարծում
է,
թէ
նա
ա
կ
նա,
որ
գո՛հ
է
ազգի
վիճակից,
որ
կարծում
է,
թէ
{նա}
առաջ
է
գնում,
որ
մտածում
է
(եթէ
կարող
էր
կատարե
վատթարութիւնից
միայն
չէ
հասկացւում
ամբողջ
ազգին,
{նա}
ե՞րբ
կը
լինի
մեղաւոր։
Բայց
այն
պարոնը,
ասում
են
լ
մի
կանոնաւոր
եւ
լոգիկական
աճելութիւն
եւ
կերպարա[
{նա]գործութիւն},
-
դժուար
չէ
հասկանալ,
եթէ
միայն
չկամենայինք
անձ
ր
առնել
Թիւթիւնճի-օղլուի
աղջիկը,
իսկ
պարոն
հայրը
{նա՞զի}
նստեց,
ես
մի
քանի
օր
յառաջ,
եւ
առանց
այս
բանին
մ
գտանուել
են
նոյն
դրութեան
մէջ,
ինչ
վիճակում
էր
{Նաբուգոդոնոսորը}
երազից
յետոյ։
"
Եւ
բանն
վերացաւ
յինէն
",
-
ասու
րտասուքի
հեղեղ
նորա
վերայ:
Ես
տեսայ,
թէ
ինչպէ՛ս
{Նաբուգոդոնոսորը}
քանդեց
Երուսաղէմը
եւ
գերի
վարեց
նորա
բնակիչները:
հետեւ
նորա
իմացական
հասակը
բարձր
էր
այժմ,
քան
թէ
{Նաբուգոդոնոսորի}
վաթսուն
կանգուն
արձանը։
Այս
յեղափոխութիւնից
էլ
մ
վ,
եւ
լուր
էր
պտտվում,
թե
Իսահակն
ամուսնանում
է
{Նադ[եժդա]}
Նիկոլաեւնայի
հետ,
չնայած
դրան
ես
ոչ
մի
կերպ
հավ
նային.
սա
նորա
ուսումնական
գրապետն
էր,
որ
յառաջ
{Նադիր}
Շահի
մօտ
երեւելի
լեզուագէտի
պաշտօն
ունէր:
Այս
դե
,
որ
շարադրել
էր
յատկապէս
այս
դիպուածի
համար
պ.
{Նաենափետս}
անունով
փողոցի
բանաստեղծը,
եւ
որ
սրբագրել
էր
մեծ
ինձ
եզրակացուցանել,
թէ
գոյութիւն
նամակին,
որպէս
{նաեւ}
առաքումն
այնորիկ
առ
վեհափառ
կաթողիկոսն,
ծնունդ
ի
զկեանս
ի
չնչին
փայտն:
Յուսամ
թէ
ոչ
դուք
եւ
ոչ
{նաեւ}
ազգն,
որոյ
շնորհ
ունիմ
կալ
յերեսփոխանութեան,
ստ
Հագն
ցարդ
ոչ
ետ
պատասխանի
ինչ.
եւ
՚ի
գնալ
իմ
առ
{նաեւ}
ի
խնդրել,
փութացուցանել
զպատասխանին,
ասաց.
եթ
Ինչ
որ
գործի
հանգամանքներին
է
վերաբերվում,
որպես
{նաեւ}
կրկին
նպատակին,
այդ
մասին
տեղեկություն
կտա
Ձեզ
հ
ւրաքանչյուր
տարի
հարկ
է
դրվել,
գոյություն
ունեին
{նաեւ}
եկամտի
ուրիշ
հարյուրավոր,
գերազանցորեն
կամայական
անջվում
են
միանգամայն
այլ
պայմաններ,
-
այդ
թվում
{նաեւ}
հոգու
հանգստություն,
-
որոնք
առայժմ
չկան
իմ
տրամ
մեջ,
կարող
ես
առանց
փողի
մնալ,
բացի
այդ
ընկնել
{նաեւ}
պարտքի
մեջ:
Իմ
փոխարեն
սեղմիր
Հովհաննես
եղբորս
ձ
ընդմիջումներով,
որոնց
մեջ,
անկասկած,
մտնում
է
{նաեւ}
ծխելս:
Ի
դեպ,
Օվսյաննիկովի
գրացուցակի
մասին
մ
է:
Այդ
համեմատությունը
մասամբ
կարելի
է
կիրառել
{նաեւ}
հրեաների
վերաբերյալ:
Նրանք
կատարել
են
իրենց
դերը
ել,
այլ
ինքն
է
դեռ
վճարել
նրանց
փոխարեն,
ինչպես
{նաեւ}
փոխադրածախսը։
Է՛հ,
գրողը
տանի
նրան:
Վերջին
եռքով
գրված
էր,
թե
կաթոլիկության
համեմատ
աճում
է
{նաեւ}
Ֆրանսիայի
բարոյական
ազդեցությունը:
Դուռը
հասկացե
բերվում
հունական
եկեղեցուց:
Պետք
է
ավելացնել
{նաեւ},
որ
այդ
ամբողջ
պրոպագանդը
մղվում
էր
հանուն
կրոնի
ած
Մոսկվայում
1853
կամ
1854
թվին,
ուր
զետեղված
է
{նաեւ}
Գ.
Ախվերդյանի
այդ
բարբառի
վերլուծությունը:
Հույ
стественных
наук
"
եւ
զբաղվելով
կենդանիների,
ապա
{նաեւ}
բույսերի
օդընտելացմամբ
(նա
հրավիրված
էր
այգեգործ
ց
հեռու
եւ
գաղտնի:
Հավանորեն
նույն
կերպ
կարելի
է
{նաեւ}
ստերլյադ
բազմացնել,
հետեւապես՝
նաեւ
ամեն
տեսակ
րպ
կարելի
է
նաեւ
ստերլյադ
բազմացնել,
հետեւապես՝
{նաեւ}
ամեն
տեսակ
ձուկ.
սա
շատ
կարեւոր
է
տնտեսական
տեսա
րդերի
պատմությունն
ու
կյանքը
լավ
ուսումնասիրենք,
{նաեւ}
նրանց
աճեցնելու
եղանակը,
ապա
կարելի
է
Արարատյան
հեշտ
է
ուսումնասիրել
այն:
Դա
կարելի
է
հրատարակել
{նաեւ}
առանձին,
իբրեւ
8-10
թերթանոց
գրքույկ,
թեեւ
առաջ
են
ձեռներեցություն
հայտաբերել
աճուրդով
վաճառելու
{նաեւ}
մեր
եկեղեցիները,
բայց
միթե՞
հասարակությունը
պարտ
Սերովբե
եղբայրներիս
նամակների
պատասխանը,
ինչպես
{նաեւ}
Ավետիք
քրոջորդուս,
կգրեմ
հետեւյալ
փոստով:
Ցտեսո
կաս
չեն
խնամում,
եւ
ես,
համենայն
դեպս,
արել
եմ
{նաեւ}
իմ
կարգադրությունները:
Երբ
ես
կգամ,
այն
ժամա
ալ
տկարութեանը:
Զարմանք
չէ
Նախիջեւանում,
ինչպէս
{նաեւ}
առհասարակ
Ասիայի
մէջ,
ըստ
մեծի
մասին
գործածական
ի
վիճակը
մեր
ազգի
մէջ:
Մեր
սիրելի
Հայերը,
որպէս
{նաեւ}
Ասիացիք,
այն
խօսքը
ընդունում
են,
որ
դուրս
էր
գա
նի
չլինելն
է
պատճառը,
որ
Նախիջեւանի
մէջ
(ինչպէս
{նաեւ}
ուրիշ
տեղերում
Հայերի
մէջ)
մի
զաւակ,
թող
լինի
ն
լ
են
եւ
լինելու
են
միշտ
անկիրթ
ազգերի
մէջ,
որպէս
{նաեւ}
մեր
ազգի
մէջ:
Ամենայն
ժամանակ
բաների
նոր
կարգը
պ
նից
օգուտ
չկայ
ո՛չ
Մօհամմեդին,
ո՛չ
Ալիուն
եւ
ո՛չ
{նաեւ}
Այիշա-Ֆաթիմային։
Անհետացի՛ր
իմ
աշխարհից
ինչ
ճանա
արապում
էին
նախակրթական
պարզ
առարկաներով,
ինչպէս
{նաեւ}
Մուրադեան
վարժարանի
մէջ:
Դպրոցը
գտանւում
է
Ամբրո
էջ,
գո՛նէ
ընկճեալ
ազգաց
թիւը
կը
համարուի։
Ըսինք
{նաեւ},
թէ
մեք՝
լուսաւորչականքս,
ոչ
միայն
հռովմէականո
միայն
այսչափ.
փա՜ռք
եւ
պարծա՜նք
մեզ՝
Հայերիս,
{նաեւ}
՝
հայկական
ճիզուիթների
հետ,
որոնց
պօլիտիկային
ըն
ձնելու
համար
ամենամեծ
եւ
զօրաւոր
հնարներից
մինն
է
{նաեւ}
ազգային
պատմութեան
ուսումը:
Մինչեւ
այժմ
մեր
տութեան
ոտքի
տակ:
Այս
բանին
մեծապէս
օգնել
էր
{նաեւ}
այն
սոփեստական
քննութիւնը
ռուսաց
լեզուով
Հայ
Քերա
ժամանակի
յաւիտենական
դատապարտութիւնը:
Աւելորդ
էր
{նաեւ}
ընդդէմ
զինուորուիլ
մի
աշխատութեան,
որ
իւր
չնչին
երից,
որ
սուրբ
Ներսէս
Շնորհալու
ժամանակ,
ինչպէս
{նաեւ}
նորա
եղբօր՝
Գրիգոր
Կաթողիկոսի
ժամանակ
Յունաց
Ման
բար
եւ
շատ
ժողովուրդ:
Ո՞վ
չգիտէ
հողի
մեծ
պաշտօնը
{նաեւ}
մինիստրերի
ընտրութեան
ժամանակ:
Այսինչ
ազնուականի
կէ
Եւրոպա։
Ազգին
ո՛չ
շահ
կայ
եւ
ո՛չ
վնաս,
որպէս
{նաեւ}
ո՛չ
ազգային
վաճառականութիւն.
վաճառականը
թերեւս
ի
ւռը:
Եւ
մի
այդպիսի
վատաբաղդ
մարդու
համար
հեշտ
չէ
{նաեւ}
գտնել
մի
պարոն,
որ
յօժարէր
ընդունել
նորան
իւր
մօ
եթէ
մեք
տեսնում
ենք
նորան,
եթէ
շատ
անգամ
գիտենք
{նաեւ}
նորա
ծագումը,
ինչպէս
ապա
ուրանում
ենք
նորա
լինել
եան
ընդդէմ:
"
Ազգութիւնն
է
միակ
հնարը
դէմ
դնելու
{նաեւ}
լուսաւոր
բռնակալութեան,
եթէ
միայն
բռնակալութիւնը
-
Այսօր
դու
ես
քո
բոլոր
ստացուածքի
տէրը,
որպէս
{նաեւ}
քո
բոլոր
ընտանիքի
տէրը,
եւ
այս
պատճառով
քո
ունեց
թենից
աւելի
մեծ
թշնամի
չունի
դերասանուհին,
որպէս
{նաեւ}
դերասանը:
Հպարտութեան
երեւեցած
օրից
կը
դադարի
դե
նց
կօշիկների
խրացը
արժանի
չէր
լուծանել,
հայհոյել
{նաեւ}
հանդիսականքը
եւ
անդուռն
բերանով
եւ
վասակեան
ճամար
նջէ
այդ
արծաթագլուխքը:
Նախիջեւանը,
ինչպէս
{նաեւ}
ուրիշ
հայաբնակ
քաղաքները,
կարօտ
է
մի
հիմնաւոր
ազ
ն
եւ
իմ
յօժարութեամբն
եւ
ամենայն
զգայարանօք
առողջ
{նաեւ}
միտքս
բոլորովին
կատարեալ,
կտակս
այս
գրեցի
առաջի
ն
պարօնիք
Ֆրեդրիկ
Վենքշմանս
եւ
Աբրահամ
Ավետմալն.
{նաեւ}
ի
թուին
1794-ում
Հայեւար
գրած
մին
կտակ
եւս
ամ
գրե
եւ
ապա
երկու
հարազատ
եղբարցս
Յովհաննէս
եւ
Գէորգին
{նաեւ}
մայր
Սիրուն
Գուլին
եւ
քոյր
Մարիամին
այսու
բաժանմա
սնքոյր
Եւ
խորանի
վարագոյր
Պատառւում
են
անկարկատ
`
{Նաեւ}
թել-թել,
աննկատ
`
Կտրտւում
են
արնատար
Անօթները
մ
ւն.
Էր
երբեմն
այս
խնդիր,
Բե՛ր,
ասել
{նաեւ}
կնճիռն,
Այլ
գիտութիւն
լուսակիր
Բարձ
վ
.
թէ
"
որն
որ
այս
չորս
նշաններն
ալ
ունի,
ինչպես
{նաեւ}
մ
եր
Հայաստանեաց
սուրբ
եկեղեցին"։
Շաղկապս
նաեւ
նաեւ
մ
եր
Հայաստանեաց
սուրբ
եկեղեցին"։
Շաղկապս
{նաեւ}
ցուցանէ
զերկրորդականութիւն
եւ
զերրորդականութիւն,
,
Նեստորականն
եւ
այլն
եւ
այլն
ուղղափառք
են
որպէս
{նաեւ}
մերս
Հայաստանեայց
եկեղեցի:
Այսպէս
երբեմն
Իսրայէլ
ի
օթեւան
պատրաստեց.
Հետզհետէ
եւ
կենդանիք,
{նաեւ}
անշունչ
արարածք
Բերին
մարդուն
ընտիր
զոհեր
`
Նոր
լոյս
կը
վառեն:
Ծոյլը
զրկուած
է
`
{Նաեւ}
սորանից,
Նա
չգիտէ
այն
բաները
Բացի
իւր
երկրի,
գործովք
անարդար.
Ազգութեան
հիմքը,
{նաեւ}
հաւատքի
Խախտեցին
նոքա
մինչ
ցայսօր
իսպառ։
բօրս
եւ
օրիորդ
Մագդալինէի
ստորագրութեամբ:
Ստացայ
{նաեւ}
1
ֆունտ
թաբակ:
3-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
տէրտէրի
ակ
մեր
գաղափարների,
ո՛չ
երբեք
կարողացան,
եւ
ո՛չ
{նաեւ}
մի
մազի
չափ,
խոտորեցնել
մեզ
մեր
ուխտեալ
ճանապարհ
պարտաւորուածը:
Այդ
դատապարտութեան
մէջ,
որպէս
{նաեւ}
դատավճիռը
գործ
դնելու
մէջ,
պաշտօնակատար
է
միմիայ
արձեալ
երկրի
վերայ,
իսկ
Պ.
Չամուռճեանը
թռչում
է
{նաեւ}
Օրիօնից
բարձր...
Գիտենք,
դարձեալ
պիտի
պար
քա
իւրեանց
արծաթի
թումբերի
տակ
միշտ
անխոցելի
են,
{նաեւ}
բռնակալների
իշխանութեան
մէջ:
Բայց
այն
խեղճ
հա
հալածելու
ժամանակ
նորա
բոլոր
ինչքը
յափշտակեցին,
{նաեւ}
յունարէն
գիրքերը,
թէեւ
մարդ
չկար
վանքում
յունարէ
յ
գեղեցիկ
նկարագրում
է
հայոց
եկեղեցականութիւնը,
{նաեւ}
հինգերորդ
դարում,
երբ
բան
է
լուսաւորութեան
մասին
ը
դատապարտուած
են
օտարի
գաւազանի
հետ,
ենթարկուիլ
{նաեւ}
իւր
եկեղեցականների
հարստահարութեան:
Բայց
մինչ
ք
երկիւղ
չունինք
անունից,
ուստի
եւ
ընդունում
ենք
{նաեւ}
պ.
Այվազովսքիի
սպառնալիքը,
Մասեաց
Աղաւնու
մէջ,
ած
ձեւ
եւ
ոճերը
սկսում
էին
աննկատելի
կերպով
ազդել
{նաեւ}
մեր
ընդդիմախօսների
լեզուի
վրայ,
թերեւս
նոցա
կողմ
դնել
այս
բառը։
Մենք
չենք
ուզում
կողմնապահ
լինել
{նաեւ}
դէպի
մեզ.
այս
պատճառով
ինչպէս
առաջ,
այնպէս
եւ
ա
նք
մենք
եւ
կարող
ենք
ցոյց
տալ
մեր
ընդդիմախօսներին
{նաեւ}
նոցա
անոճ
եւ
խեղճուկ
գրութեանց
մէջ,
երբ
նոքա
թար
եւս
բռնաբարել
բովանդակ
ազգի
տրամաբանութիւնը,
եթէ
{նաեւ}
չինէականի
տակ
լինէր
աճում։
Թէ
տաճկի,
թէ
սատանայ
թէ
սատանայի
խնդիրը
այդ
չէ,
այլ
այն
է,
թէ
այսօր
{նաեւ}
հայի
սեփականն
է,
եւ
հայը,
չնայելով
շատ
գաւառակա
յն
չէր
կորած
յաւիտենականութեան
անդունդի
մէջ,
այլ
{նաեւ}
ազդեցութիւն
էր
անում
մինչեւ
անգամ
այն
մարդոց
լեզո
Ազգի
մէջ
կան
շատ
եւ
շատ
անուսումն
մարդիկ,
ինչպէս
{նաեւ}
պատուելի
Մխիթարեանց
մէջ,
որոնց
շատերին
ես
ինքս
պ
այլ
բան
չ'գիտէին։
Բայց
մի՞թէ
չ'կան
մեր
Ազգի
մէջ
{նաեւ}
լուսաւոր
մարդիկ,
որոնց
դատաստանի
առաջեւը
պատճառ
մ
կտրվեն
կյանքի
համար
անհրաժեշտ
գյուտերի,
ինչպես
{նաեւ}
արվեստի
ու
բնության
ասպարեզում
կատարված
հայտնագոր
ի
դրութիւնը
այսօր
կարօտութիւն
չունի
ապացուցանելու
{նաեւ}
շատ
միջակ
հասկացողութեամբ
մարգոց:
Բայց
դու
տ
ւն
է,
նա
ինքնակայ
քննութեամբ
դարձեալ
կը
գայ
դէպի
{նաեւ}
անհնարին
է
որ
չգայ,
իսկ
թէ
համեմատական
էր,
այն
կան
կատեգորիներից
ինչ
կ՚առնուս:
Փիլիսոփայութիւնը
{նաեւ}
ազատութիւն
քարոզած
ժամանակ,
եթէ
դրականապէս
դնում
հանգիստ
չէ
տալիս
Հեգելին:
Շարժողութեան
ոգին
մտաւ
{նաեւ}
Անգլիայ,
որ
անհողդողդ
պահպանել
էր
իր
կառավարչակա
рция)
են
եւ
մօտենում
այն
աստիճան
ոչնչութեան,
որ
{նաեւ}
մի
շատ
հասարակ
քաղաքագէտ
եւ
շատ
հասարակ
պուպլիցիս
այն
կեղծաւորութիւնը,
մարդկային
անհատական,
որպէս
{նաեւ}
ընդհանուրի
արժանաւորութեան
կամ
խորհրդի
ուրախութիւ
ի
տեսնիլ
հողի
երես,
որովհետեւ
հողը
չմասնատուելով
{նաեւ}
ժառանգութեամբ,
միշտ
մնում
է
ազնուական
տների
ուղղ
ն
դէպի
կորստաբեր
հետեւանքներ:
Այս
պատճառով,
եթէ
{նաեւ}
յաջողութիւն
գտնէ
խնդիրը
(bill),
որի
մասին
է
այ
ութեամբ,
որ
միայն
իւրայիններին
էր
սիրում
եւ
նոցա
{նաեւ}
ամենամեծ
յանցանքը
ծածկում.
իսկ
միւսերի
ամենափոքր
րն
ոչինչ
թեթեւ
եթէ
ես,
չեմ
համարձակւում
երկիւղից
{նաեւ}
տեսնե՛լ
քեզ,
բայց
դու
դեռ
ասում
ես,
թէ
գամ
բժշկ
այժմ։
Թղթի
թարգմանութեան
ժամանակ
թարգմանեցինք
{նաեւ}
Ս.
Գրքից
բերուած
վկայութիւնքը.
բայց
սակայն,
բա
ոլոր
Թուղթը
ներս
է
առել
իր
յառաջաբանի
մէջ,
որպէս
{նաեւ}
Թղթի
անանուն
յառաջաբանը,
գալով
այս
Նոր
քաղաքի՝
ելով
կենտրոն
քրիստոնէութեան
ամենայն
Հայոց,
որպէս
{նաեւ}
առաջին
օրօրոց
հայկական
ընդհանուր
Քրիստոնէութեան,
թը
լինելը,
ամեն
հարցնողի
կարող
է
պատմել
Էջմիածնի
{նաեւ}
վերջին
մոնթը։
Աւելորդ
է
ասել,
որ
Վաղարշապատի
թիւնը
անվնաս
է,
կրօնաւորների
բնակարանը
կարո՛ղ
էր
{նաեւ}
հինգերորդ
դարում
Սուրէնայ
անապատ
կոչուած
լինել։
ւնւոյ
",
բայց
եւ
այնպէս,
որպէս
թէ
աշակերտուած
է
{նաեւ}
մեր
մեծ
Թարգմանչաց՝
Սուրբ
Սահակին
եւ
Սուրբ
Մեսրո
եւ
խաղակից
եղաւ
Փարպեցու
հետ,
եթէ
այդ
թուականին
{նաեւ}
քսան
տարեկան
պատանի
ճանաչենք
Փարպեցուն,
որ
չէ
կա
թէ
Աղանն
է
նորան
պարեգօտ
հագցրել։
Փարպեցին,
եթէ
{նաեւ}
մի
ամիս
լինէր
աշակերտուած
Մեծ
Թարգմանչաց,
ապա
ան
մա՛նաւանդ
1500
տարի
առաջ
պատահած
պատմական
անցքերի
{նաեւ}
մի
ամենաչնչին
հանգամանքի
վրայ
ոչ
ո՛ք
իրաւունք
ուն
ում
է
լոկ
նորա
անձին,
ոչ
նորա
ծնողաց,
երեւում
է
{նաեւ}
նորանից,
որ
երբ
վանքից
հալածեցին
նորան՝
յափշտակ
տճառ,
Աղանի
հայրը
Վասակ
Արծրունին
լինելը,
որպէս
{նաեւ}
Մերհուժանի՝
Աղանին
եղբայր
լինելը
տարակոյսի
ենթակ
են
յիշում
Ձուիկի
հօր
անունը
եւ,
բացի
Փարպեցուց,
{նաեւ}
Ձուիկի
անունը։
Իսկ
թէ
ինչ
աղբիւրից
է
հանել
Չամչե
ել։
Նախ՝
գլխաւոր
քահանայութեան
խօսքը,
որպէս
{նաեւ}
քահանայապետ
բառը,
միմիայն
Հայոց
կաթողիկոս
է
հասկ
երի
վերաբերութեամբ։
Եւ
ոչ
միայն
այս
բառերը,
այլ
{նաեւ}
"
հայրապետ
"
բառը
եպիսկոպոսներին
տրուած
տեսնում
ե
եպիսկոպոսներին
տրուած
տեսնում
ենք
շատ
տեղ,
որպէս
{նաեւ}
Ասողիկի
Պատմութեան
79
երեսում.
"
Եւ
յետ
մահուանն
ւնին։
Եւ
ո՛չ
միայն
այս,
այլ
մեզ
թւում
է,
թէ
{նաեւ}
լոկ
քահանայք,
որ
ձեռնադրութեամբ
չունէին
եպիսկոպո
(եր.
130)։
Մեզ
թւում
է,
թէ
այս
բանը,
որպէս
{նաեւ}
բովանդակ
եղելութեանց
մէջ,
Ս.
Ղեւոնդի
գլխաւորապէ
րել,
թէ
Փարպեցու
քահանայապետ
խօսքը
վերաբերւում
է
{նաեւ}
գո՛նէ
Սուրբ
Ղեւոնդին,
եթէ
ոչ
նորա
ընկեր
միւս
բոլ
մեր
կաթողիկոսքը
եպիսկոպոս
են
կոչում
իրենց,
որպէս
{նաեւ}
բոլոր
ուրիշ
ազգերի
պատրիարքները,
որպէս
եւ
Հռովմի
հասկացել
այդ
բառը,
թէեւ
ընդդէմ
չենք,
որ
կարելի
է
{նաեւ}
թոյլ
տալ
"գլուխը
կախած"
հասկանալ։)
նաքեռի
եւ
Երեւանի
մէջ
քիչ
տարբերութիւն
կայ,
որպէս
{նաեւ}
՝
Երեւանի
եւ
Վաղարշապատի
մէջ,
ինչպէս
այս
վերջինի
ե
ական
անունը
երբեմն
վարվում
է
որպէս
մակբայ,
ինչպէս
{նաեւ}
գրաբար
եւ
աշխարհաբար
խօսքեր՝
գըրաբառ
խօսել,
աշխար
Մեզ
թւում
է,
թէ
այս
ոճը
"անէծք
լինել",
որպէս
{նաեւ}
"նզով
լինել"
(Փարպեցին
իր
Պատմութեան
մէջ,
բերելով
ելու
մերձաւոր
եւ
հեռաւոր
մերազնեայ
բարեկամներից,
{նաեւ}
բժշկական
ֆակուլտէտի
Դեկան
եւ
ուսուցչապետ
Անքէ
Վար
վ
ընկաւ
իսկ
Փարիզի
մէջտեղը:
Բայց
դեւերը,
ինչպէս
{նաեւ}
կատուները,
անվնաս
են
մնում
եւ
սաստիկ
բարձրութենի
բոլոր
ամուսնաւոր
կին
մարդերի
գաղտնիքը
գիտէ,
գիտէ
{նաեւ}
սատանայի
կնոջ
գաղտնիքը....
սատանան
թէեւ
կասկա
ինչ
չէ
խօսում,
թէպէտ
եւ
խօսել
եւս
չգիտէ,
ինչպէս
{նաեւ}
շատերը...
եւ
թէ
ի՛նչ
բանի
վերայ
խօսում
էին,
ն
ից,
որ
ասում
էին,
թէ
այն
բանը,
որ
սկիզբ
ունի,
{նաեւ}
վերջ
ունի:
Ես
տեսել
եմ,
եւ
այդ
բանը
ինձ
բաւական
լ
այն
բարբարոսական
սովորութիւնը
հայերի
մէջ
ինչպէս
{նաեւ}
ասիացոց
եւ
այլ
վայրենիների
մէջ,
ուր
պատշաճից
դու
չէր
պատճառը.
Մանուշակի
սրտին
այլ
մարդ
էր
տիրած.
{նաեւ}
տեսանել
չկամէր
անգամ
պարոն
Մկրտիչը,
որին
պիտոյ
է
պետից
եկողները
ուղիղ
Սուրբ
Գէորգ
կ՚երթան,
ինչպէս
{նաեւ}
գնալու
ժամանակ
Սուրբ
Թորոս:
Նորանցից
մինը
միջ
ն
տառիցն
ի
թիւս
զանազան
եկեղեցական
գրեանց
տպագրեն
{նաեւ}
զառաջինն
առ
Հայս
զԱստուածաշունչ
մատեանն,
թէեւ
ցա
ց
լեզու,
եթէ
ծանուցեալ
էր
դոցա
զյարգ
եւ
զպատիւ,
{նաեւ}
զարժանաւորութիւն
հեղինակաց
Սինէացւոց
մինչ
չգիտէին
գիտէ
թէ
որոյ
ազգի
է
զաւակ,
եւ
գիտել
չկամի.
չեմք
{նաեւ}
յուշ
ածեալ
թէ
պարտապան
էաք
ըստ
բարոյական
իրաւանց
Հայք
հարուածեալ
են
յետ
բազում
հարուածոց
եւ
պատժոց
{նաեւ}
կորստեամբ
լեզուի,
զոր
չկամին
եւ
մանաւանդ
իմաստու
,
որ
Պապի
դռնումը
զօրեղ
մարդիկ
էին։
Նոցա
մէջ
էին
{նաեւ}
Կարդինալ
Կօնտարինի
եւ
Օրտիցը։
Այս
վերջինս
հեռացա
անաստեղծութենով
եւ
փիլիսոփայութենով
յոյս
ունէին,
{նաեւ}
աշխատում
էին
իսկ
հասանել
մի
նոր
լաւ
ապագայի։
Ի՞ն
ահաճոյ
միւս
ձեռնարկութիւնները:
Նրան
էր
պատկանում
{նաեւ}
միւս
երկրորդական
ժողովների
բարձր
հսկողութիւնը:
մ
էր
բողոքել
ազգը:
Այս
կարծիքը
հաւաստւում
է
{նաեւ}
նրանով,
որ
յանձնաժողովը,
հաւատարիմ
մնալով
Դռան
հաստատուած
Դռան
կողմից,
ինչպէս
այդ
տեղի
ունեցաւ
{նաեւ}
վերջին
անգամ,
երբ
Կանոնադրութեան
հիման
վրայ
քաղա
ս
մասին
պարզ
խօսում
են
Դռան
պաշտօնեաները,
ինչպէս
{նաեւ}
Երուսաղէմի
վանականները:
Այդպիսի
կասկածանքի
տակ
ե
ների
միջից:
Ընտրութեան
այս
եղանակը
տարածուելու
է
{նաեւ}
բոլոր
հայ
վանքերի
վրայ,
վանահայրերի
ընտրութեան
ժ
ն
ժամանակ,
մի
բան,
որ
չէր
եղել
երբեք:
Կան
{նաեւ}
բազմաթիւ
այդպիսի
որոշումներ,
որոնց
հազիւ
թէ
ընդո
օրեղ
հովանաւորութիւնը.
նուազ
եռանդով
չեն
գործում
{նաեւ}
ամերիկեան
միսիոներները:
Այս
օրերին
Կեսարիա
ով
կարծում
ենք,
որ
այդ
ակամայ
սխալ
լինի,
ինչպէս
{նաեւ}
մեզ
պատահել
է
մեր
"
Թափառական
Հրէայ
"
անունով
Հայ
հոգին
աւանդում։
Իրար
մօտ
թաղելու
խնդիրը
անում
է
{նաեւ}
Վարդիթերը,
երբ
դեռ
Սօսը
մեռած
չէ,
որին
արգոյ
հե
նդհանրացած
սովորութեան
վրայ,
կան
մարդիկ,
ինչպէս
{նաեւ}
բոլոր
Աշտարակը
(ինչպէս
երեւում
է
Սօս
եւ
Վարդիթեր
գիշերը,
որ
անցաւ,
եւ
այլն։
Շատ
անգամ,
ինչպէս
{նաեւ}
Աշտարակում,
նախդրիւ
տրականի
տեղ,
օրինակ՝
գալիս
թեան
մէջ
մեծ
պաշտօն
ունի
այս
տնտեսութիւնը,
որպէս
{նաեւ}
բառերի
վանկերը
եւ
տառերը
հաւասարաչափ
միմեանցից
բա
նաւ
նոցա
բուն
բառը
հին
լեզուում
էլ
չունինք,
պիտի
{նաեւ}
օտար
լեզուներից
առնունք,
ինչպէս
մեր
նախնիք
առել
շտ
պատուաստող
բառեր
եւ
ձեւեր
կան
այս
ու
այն
տեղ,
{նաեւ}
շատ
փոքր
հասարակութեանց
մէջ։
Պէտք
է
այդ
բոլորից
հայերիս
կեանքը,
ոչ
թէ
առասպելների
ժամանակ,
այլ
{նաեւ}
շատ
յետոյ,
երբեք
չէ
ունեցել
մի
կանոնաւոր
եւ
լոգի
փոքր
էլ
հեղինակին
շրջապատող
աշխարհի
ազդացքը,
եթէ
{նաեւ}
ամենայն
խստութեամբ
դրուին
անդամահատական
դանակի
տա
առնուլ
նորանից,
բայց,
բանը
այս
է,
որ
ընթերցողը
{նաեւ}
այն
չնչին
պատճառը,
նաեւ
տհաճութեան
մի
լոկ
նշմարք
անը
այս
է,
որ
ընթերցողը
նաեւ
այն
չնչին
պատճառը,
{նաեւ}
տհաճութեան
մի
լոկ
նշմարք
անգամ
չէ
տեսնում
բանի
ըն
լով
Աշտարակի
կեանքի
ընդհանուր
որպիսութեան
(որպէս
{նաեւ}
բովանդակ
հայոց
ազգի
կեանքի
որպիսութեան
եւ
հայ
կան
մ
եւ
տերեւ
տարած
ժամանակը
-
Վարդիթերի
հետ,
որպէս
{նաեւ}
Սօսի
հետ
ծաղկազարդի
մանուշակների
կամ
գաթայի
պատճա
ը
լցնելու
համար,
որ
իսպառ
զանց
առնելի
էր,
որպէս
{նաեւ}
Սօսի,
իր
եղբօր
Պարէտին,
իր
սիրահարուիլը
պատմելը
ում
է
պատուերը:
Մենք
գիտենք,
որ
մեր
ազգը
ինչպէս
{նաեւ}
ամէն
ազգ,
եթէ
հանենք
նոցայ
միջից
լուսաւորեալ
բաժ
վիզիցիոնը
այլեւ
եւրոպական
կառավարութիւնքը,
որպէս
{նաեւ}
բողոքական
տէրութեանը
մէջ,
ստուգապէս
հաւատացած
լի
հոգին
աւանդում:
Իրար
մօտ
թաղելու
խնդիրը
անում
է
{նաեւ}
Վարդիթերը,
երբ
դեռ
Սօսը
մեռած
չէ:
Արգոյ
հեղինակ
ր
կլասիկական
դպրութեան
մէջ.
խոստովանում
ենք,
որ
{նաեւ}
որպիսի
եւ
իցէ
յիշատակարան
անգամ
չենք
տեսել,
որ
խ
հայոց
ազգի
մէջ
շատ
տեղ
կան,
պահում
են
իրենց
վրայ
{նաեւ}
Մասիսի
եւ
Արագածի
երեւակայեալ
պատկերները:
Այս
խօ
ն,
մի
յաղթութիւն
չի
վերագրուել
մի
սուրբի,
որպէս
{նաեւ}
մի
հրաշագործութիւն
մի
երեւելի
զօրավարի:
Եթէ
ազգը
ը
եւ
այդ
պատճառով
Շիրակի
գաւառի
ամայանալը,
որպէս
{նաեւ}
Անի
քաղաքի
աւերակ
մնալը,
այդ
նզովքի
պատճառով
չէ՞
ւնը,
նորա
մշակութիւնը
եւ
աոաջատարութիւնը,
որպէս
{նաեւ}
ապագայ
միութեան
գաղափարը
առանց
այդ
գաւառական
բարբ
մ:
Կ՚ուզէի՞ն
որ
աւելի
ասենք.
ահաւասիկ.
ուրիշ,
{նաեւ}
լուսաւոր
ասուած,
ազգերի
բարոյականութիւնը
(ազգ
ա
էտելու
եւ
ոչ
այգեքաղի
Ժամանակ
է,
եթէ
չասենք,
որ
{նաեւ}
վար
ու
ցանքով
պարապած
երիտասարդքը
ազատ
են
մայիսին
անպիտան
են
այնպիսի
տները։
Այո՛,
կարո՛ղ
ես
շինել
{նաեւ}
նախնեաց
շինածի
պէս,
բայց՝
լոկ
մարդու
ցոյց
տալու
ր
աւելի
իրական
աշխարհին
պատկանելով,
շօշափելի
էին
{նաեւ}
լոկ
գիր
կարդալ
գիտնալով
մեր
գրածը
կարդացողին։
Այ
շօշափելի
աստուածները,
եթէ
այս
բոլորը
հերիք
չէին
{նաեւ}
Ահարոնի
համար,
որ
նա
ոսկեղէն
հորթը
չձուլէր,
քո
ղ
էր
մի
այդպիսի
ժողովրդի
համար
եւ
այնքան
վաղ,
որ
{նաեւ}
հազար
տարի
ետքը
Իսրայէլի
խունկերը
ծխւում
էին
բարձ
ովսէսի
քարոզած
պարզ
Եհովայի
կրօնի
վրայ
պատուաստեց
{նաեւ}
մարտադիր
եւ
ժողովական
կանոններ,
որ
յայտնի
են
թալ
ժով
յաղթել
բնութեան,
մինչդեռ
բնութիւնը
ծաղրում
է
{նաեւ}
Հիմալայի,
Չումալարի
եւ
Դաւալագիրի
հսկայութիւնքը
Լեզուն
է
այն
սարսափելի
ուժը,
որի
ընդդէմ
տկար
են
{նաեւ}
միլիոնաւոր
բարբարոսների
սուինները։
Բնութեան
ահար
եան
արդիւնքներին,
նոյնպէս
անլեզու
վերաբերութեամբ
{նաեւ}
այնպիսի
ըմբռնողութեանց,
որ
առաջին
աստիճանքն
էին
լով,
յանցանք
համարէր
սեւին
իր
սեւութիւնը,
որպէս
{նաեւ}
՝
սպիտակին
իր
սպիտակութիւնը։
Բայց
որովհետեւ
նա
գ
յնը
իր
սեւ
լինելում։
Ոչ
միայն
մեր
ազգի
մէջ,
այլ
{նաեւ}
շատ
լուսաւոր
ազգերի
մէջ,
սրտի
անխարդախ
եւ
անկեղծ
հնալ
եկեալ
յանուն
Տեառն
"
ասելով,
ծունկ
կը
չոքեմ
{նաեւ}
նորա
առջեւը։
Պարոն,
լեզուի
խնդիրը
ծանր
խնդիր
է
ցու
եւ
Կիւրեղ
Երուսաղեմացու,
Բարսեղ
Կեսարացու
եւ
{Նազազացի}
Գրիգորի,
որ
իր
շատ
շնորհի
պատճառով
աստուածաբան
ա
Ր...
Ով
կոյս,
թող
սիրտդ
օտար
լինի
Զուր,
անտեղի
{նազանքին}.
Քո
դուռը
բաց,
ով
որ
զարնի,
Եւ
մի՛
մերժիր
ոչ
հետ
Հիւսիսափայլի
6
համարը
պ.
Եզովին
Նախիջեւան,
{Նազար}
Չէրքէզով,
1
օրինակ
Հիւսիսափայլ
Sommerfeldt
№
46
ն]
Կորսաքովին
Չեթուին
Զոթովին
Փարիզից
23/5
{Նազար[եանցին]}
Չեթու,
Սահակ
Րեդայեցի
տուն
Սալտիկ[եանին]
ՄԱՀԱՑՈՒՑԱԿ
ԵՒ
ԴԱՄԲԱՆԱԿԱՆ
ԳԷՈՐԳ
{ՆԱԶԱՐԵԱՆ}
ԳԵՂԱՄԵԱՆՑԻ
ՄԱՀՈՒԱՆ
ԱՌԹԻՒ
I.
Այո՛,
հոգով
չափ
դը,
որ
թռաւ
գնաց
մեզանից,
էր
ազնուատոհմ,
Գէորգ
{Նազարեան}
Գեղամեանցը։
Կարծում
ենք,
ախորժ
կը
լինի
մեր
բարե
ոսկուայ
ընդ
ձեռն
գերապատիւ
եւ
մեծիմաստ
վարդապետին
{Նազարեանց}:
Այվազովսքին
փութացաւ
հասուցանել
առ
նախարարն
տէր
ԱՆԴԷՍ
ՆՈՐ
ՀԱՅԱԽՕՍՈՒԹԵԱՆ,
ԳՈՐԾ
ՍՏԵՓԱՆՈՍ
ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ
{ՆԱԶԱՐԵԱՆՑ}.
Ա.
ՀԱՏՈՐ,
ՄՈՍԿՈՒԱ,
1857։
Մեր
"
Մին
ոհեց
միանգամայն
եւ
իւր
կեանքը։
Գեղեցիկ
խօսեց
Պ.
{Նազարեանց}
վարդապետը
իւր
դամբանական
ճառի
մէջ.
"
Դորա
համար
ւ
եկեղեցական
կարգերը,
գերապատիւ
Ստեփանոս
Եսայեան
{Նազարեանց}
հանդէս
դուրս
եկաւ
բազմութեան
միջից
եւ
ասաց
մի
դամ
կ
կենդանութեան
միջոցին
սրտացաւ
էին
նորա
համար
Պ.
{Նազարեանց}
վարդապետը,
Պ.
Մարկոսեան
բժիշկը
եւ
Պ.
Սիմէօն
Նի
ի
մերայոց
անտես
երկասիրութիւն
Ստեփանոս
վարդապետի
{Նազարեանց},
մակագրեալ
"
Վարդապետարան
կրօնի
"
ի
լոյս
ընծայեա
յ:
Քաջայոյս
եմք,
թէ
գերապատիւ
Ստեփանոս
վարդապետ
{Նազարեանց}
ո՛չ
անարժան
համարեսցի
զայս
գործ
իւրումն
աշխատասիր
զգի
երեխաների
համար
",
զոր
հրատարակեաց
գերապատիւ
{Նազարեանց}:
Եթե
աշխարհիկ
լեզու
Հայոց,
յարդարեալ
եւ
մշակեալ
իւն
զերկասիրութիւնս
գերապատիւ
Ստեփաննոս
վարդապետի
{Նազարեանց}
"
Առաջին
հոգեղէն
կերակուր
հայազգի
երեխաների
համար
ծ
է
ամենայն
մանրամասնութենով,
Գերապատիւ
Ստեփաննոս
{Նազարեանց}
վարդապետի
"Հանդէս
նոր
հայախօսութեան"
անունով
գրքի
երի
ցնորամիտ
վայրախօսութեան,
եւ
չեմ
կարծում,
որ
{Նազարեանցը}
եւ
Նալբանդեանցը
զղջացած
լինէին
իւրեանց
մինչեւ
այժ
րը
սխալական,
որոնց
գլխաւորը
Հայոց
լեզուի
մասին.
{Նազարեանցը}
ասել
է,
թէ
հայոց
լեզուն
յառաջանում
է
սանսկրիտեան
հրատարակողը
այն
պատճառով
անվաւեր
է
համարում,
որ
{Նազարեանցը}
եւս
չէր
ստացել
մի
այդպիսի
մասնաւոր
մարդուց
իւր
ու
վարդապետութիւնը:
Այս
եւս
հարկաւոր
է
իմանալ,
որ
{Նազարեանցը}
չէր
համաձայնելու
ընդունել
եւս
մի
այդպիսի
պատուանո
ալսարանական
եւ
ակադեմիկական
հաստատութեններով,
եւ
{Նազարեանցը}
այս
ճանապարհո՛վ
է
հասել
վարդապետական
աստիճանին,
առ
լեզուի
մէջ
այն
բառերը,
որոնց
փոխանակ
պատուելի
{Նազարեանցը}
գործ
է
դրել
հին
բառեր,
թող
այդ
պարոնները
իրանք
գ
համար
կամ
ինչպէ՛ս
է
խայտառակել:
-
Եղբա՛յր,
{Նազարեանցի}
վարդապետութիւնը
երեւակայական
չէ,
ինչպէս
մի
ուրիշ
մի
բարձրաստիճան
մասնաւոր
մարդու
ձեռքից
ստացուած:
{Նազարեանցի}
վարդապետութիւնը
հաստատուած
է
Տէրութենական
օրէնքնե
անը:
Յաջողութիւն
մաղթելով
Չերքեզեանցին՝
Պ.
{Նազարեանցի}
պատճառով
գրելու
գրքի
մէջ,
դառնում
ենք
դէպի
երկրո
արկելոց:
16-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Սուլթանշահի,
{Նազարեանցի}
եւ
Լ[ազար]
Իլի[չի]
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշան
յի
համար,
որ
այնտեղ
մինի
մօտ
է,
խօսել
Սաղայի
եւ
{Նազարեանցի}
հետ
Հիւսիսափայլի
6
համարը
պ.
Եզովին
Նախիջեւան,
ին
եւ
մեր
ընթերցող
ազգը։
Մեր
խօսքը
գերապատիւ
{Նազարեանցի}
"
Հանդէս
Նոր
հայախօսութեան
"
անունով
աշխատութեան
շալոյսը։
Այժմ
ծանօթացնենք
մեր
ազգը
գերապատիւ
{Նազարեանցի}
նոր
հայախօսութեան
հանդէսի
հետ,
որի
առաջին
հատորը
ասելով,
թող
բանիմաց
Հայերը
ձեռք
առնուն
գերապատիւ
{Նազարեանցի}
գիրքը,
եւ
իսկոյն
համաձայնելով
հաստատելու
են
մեր
գի
բարեմիտներին
արգոյ
հեղինակ
Ստեփաննոս
վարդապետը
{Նազարեանցի}
Հիւսիսափայլ
օրագրի
մէջնորդով,
այն
ճշմարտասիրութե
այտել,
իսկ
թէ
ինչո՞ւ
համար
խառն
եղել
է
գերապատիւ
{Նազարեանցի}
խօսուածքը
գրոց
լեզուի
հետ,
պատճառը
շատ
հեշտ
էր
ճ
աքուր
հայախօսութենովը։
Այնպէս
որ,
եթէ
գերապատիւ
{Նազարեանցի}
գրածը
կարող
էր
լինել
10000
մարդի
անհասկանալի,
նր
ր
մարդ։
Ազգը
երբէք
չի
կարող
ուրանալ
գերապատիւ
{Նազարեանցի}
աշխատութիւնը
եւ
անխարդախ
դէպի
ինքը
սէրը,
նա
ուղի
յնպէս
տղամարդի
պէս
հանդէս
է
եկել
եւ
խայտառակում
է
{Նազարեանցին}
եւ
Նալբանդեանցին,
որ
ասել
չէ
կարելի:
Հաւատա՛
ին
Մեղու
"
անունով
թերթերի
16
համարում
խայտառակել
էր
{Նազարեանցին}
եւ
Նալբանդեանցին։
Դու
ի՞նչ
ես
ասում
այս
մասին:
ինչ
մի
զօրեղ
մարդ
է,
որ
այդպէս
ջարդել
ու
փշրել
է
{Նազարեանցին}
եւ
Նալբանդեանցին:
Հաւատա՛
ինձ,
եթէ
սոքա
արժան
հ
չելու:
-
"
Մեղուի
"
հրատարակողը
խայտառակել
է
{Նազարեանցին}
նորանով,
որ
սորա
վարդապետութիւնը
անվաւեր
է
համար
դիրը
պատկանեալ
արծաթով
հանդերձ
հասուցանել
կամ
Պ.
{Նազարեանցին},
կամ
Պ.
Նալբանդեանցին:
"
Հիւսիսափայլը
"
յանձնա
ին
Չեթու
Սահակին
Չեթուին
Բեռլինից
15/27
{Նազարեանցին}
եւ
Հիւսիսափայլին
Չեթուին,
Ս[ահակին]
Կորսաքովին
տիկ[եանին]
տէր
Յարու[թիւնին]
Լոնդոնից
28/10
{Նազարեանցին}
տուն
Չեթու,
Սահակ
Թիւյսիւզեանցին
Սաթինին
մուտքին,
Ոսկանեանին
[12/24
հ[այր]
Ղեւոնդին]
20/1
{Նազարեանցին},
Կոմս
Էմմ[անուէլ]ից
եւս
Սահակին,
Սամ[արսկի]
պան
[անուէլ]ից
եւս
Սահակին,
Սամ[արսկի]
պանդ[ոկ]
22/3
{Նազարեանցին}
Սրբազանին
Բրիւսէլից
28/9
Քեաթիպեանին,
[2
նա
,
2
նամակ
տպելու
Սարգիսին
Էսս[էն]ից
30/11
{Նազարեանցին}
Սահակին,
Սամ[արսկի]
պանդ[ոկ]
Դրուցքոյին,
Լոն
րսկի]
պանդ[ոկ]
Սարգիսին
Փարիզից
Յուլիս
4-ին
{Նազարեանցին},
յօդուածներ,
Մեռելահարցուկ
եւ
Յիշատա[կարան]
Ս
խնդրեցան
28
31
Հայրապետեանցին
Կ.
Մ.
Մարտ
9
32
{Նազարեանցին},
նամակք
խնդրեցան
10
33
Փարիզ,
Կովայլսկուն
15
5
Հայրապետեանցին
Կ.
Մ.
28
46
Ուստիմովիչին
47
{Նազարեանցին}
29
48
Հայրապետեանցին
Կ.
Մ.
49
Սերոբ
եղբօրս
ն
եղբօրս
52
Հայրապետեանցին
Կ.
Մ.
Ապրիլ
6
53
{Նազարեանցին}
20
54
Ղազարոս
եղբօրս
22
55
Սրբազանին,
կոնդ[ակի
եան
10
57
Կաթողիկոսին
11
58
Ուստիմովիչին
13
59
{Նազարեանցին}
14
60
Նազարեանցին,
հանդ[երձ]
5
արծաթօք
19
61
Ն
սին
11
58
Ուստիմովիչին
13
59
Նազարեանցին
14
60
{Նազարեանցին},
հանդ[երձ]
5
արծաթօք
19
61
Նազարեանցին
22
62
Ս
ն
14
60
Նազարեանցին,
հանդ[երձ]
5
արծաթօք
19
61
{Նազարեանցին}
22
62
Սրբազանին
30
63
Հայրապետ[եանցին],
Կալկաթ
իս
1
65
Փանեանցին,
Աստուածաշունչ
խնդրեցայ
5
66
{Նազարեանցին},
հանդերձ
ձեռա[գրով]
13
67
Նազարեանցին
68
Բերբ
ցայ
5
66
Նազարեանցին,
հանդերձ
ձեռա[գրով]
13
67
{Նազարեանցին}
68
Բերբերեանցին
19
69
Բերբերեանցին
20
70
Նազա
նցին
68
Բերբերեանցին
19
69
Բերբերեանցին
20
70
{Նազարեանցին}
24
71
Նազարեանցին
Յունիս
1
72
Նազարեանցին,
տպ
ցին
19
69
Բերբերեանցին
20
70
Նազարեանցին
24
71
{Նազարեանցին}
Յունիս
1
72
Նազարեանցին,
տպել
նամակով
73
Հայ
0
70
Նազարեանցին
24
71
Նազարեանցին
Յունիս
1
72
{Նազարեանցին},
տպել
նամակով
73
Հայրապետեանցին
2
74
Բերբերեա
ակով
73
Հայրապետեանցին
2
74
Բերբերեանցին
3
75
{Նազարեանցին},
Յիշատակարանով
6
76
Նազարեանցին
8
77
Հայրապետե
բերեանցին
3
75
Նազարեանցին,
Յիշատակարանով
6
76
{Նազարեանցին}
8
77
Հայրապետեանցին
78
Ղազարոս
եղբօրս
79
Սրբ
8
Ղազարոս
եղբօրս
79
Սրբազանին,
Աստրախան
10
80
{Նազարեանցին}
[Նոր
Նախիջեւանից]
Յուլիս
19
81
Աջեմեանցին
26
իւռին
11
91
Հայրապետեանցին,
ապա[հովագրեալ]
14
92
{Նազարեանցին},
ապա[հովագրեալ]
19
93
Հայրապետեանցին,
ապա[հովագ
127
Հայրապետեանցին
128
Մատթ[էոս]
սրբազանին
129
{Նազարեանցին}
20
130
Միանսարեանցին
(3)
131
մեր
տունը
132
Ս
տունը
132
Սանասարեանցին
133
Հայրապետեանցին
134
{Նազարեանցին}
135
Քուաքեռաց
136
"
Մեղուին
"
[Նէապոլից]
30
Արամին
[Քահիրէից]
2/14
76
Սուաճեանին
4/16
77
{Նազարեանցին}
78
Յակոբեանցին
[Uուէզից]
6/18
79
Միանսարեանց
,
այլ
գրեթէ
բոլոր
գրողներին,
բացի
մեզանից
եւ
պ.
{Նազարեանցից},
որքան
յիշում
ենք։
Հարկ
չկայ
ասել,
որ
այս
մի
ա
յ
նամակի
իրիք,
որպէս
թէ
առ
յինէն
գրելոյ,
առ
պ.
{Նազարեանցն}
եւ
այն
որպէս
թէ
շնորհիւ
պ.
Յովնանեանցի:
Պատմի
ն
թողիկոսն:
Ոչինչ
է
իմ
գրեալ
՚ի
Թիֆլիսէ
առ
պ.
{Նազարեանցն}.
մի
նամակ
միայն
յէջմիածնէ
եւ
այն
ընդ
ձեռն
ձեր,
գոյ
նամակի
իրիք,
որպէս
թէ
առ
յինէն
գրելով
առ
պ.
{Նազարեանցն},
եւ
այն
ընդ
ձեռն
պ.
Յոնանեանցին,
եւ
որպէս
թէ
ն
ք
մխիթարել:
Ոչինչ
է
իմ
գրեալ
ի
Թիֆլիզէ
առ
պ.
{Նազարեանցն},
մի
նամակ
միայն
յէջմիածնէ
եւ
այն
ընդ
ձեռն
ձեր,
ք
Առաք.,
գլ.
Ե,
համ.
30)։
"
ԸզՅիսուս
որ
'ի
{Նազարեթէ}
՛
զոր
օ՛ծն
Աստուած
Հոգւով
Սրբով
եւ
զօրութեամբ...
ր
առաջ,
ապա
այս
իսկական
գանձ
է
ստուգելու
հրեական
{նազարեթյան}
տեքստը
եւ
Քրիստոսի
ծննդից
հետո
3-րդ
դարում
Օրիգեն
ԱՌ
ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՎ
ՏԷՐ
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ԱՒԱԳ
ՔԱՀԱՆԱՅ
ՍՈՒՐԲ
{ՆԱԶԱՐԷԹ}
ԵԿԵՂԵՑՒՈՅՆ
ՀԱՅՈՑ
՚Ի
ԿԱԼԿԱԹԱ
Լիակատար
երեսփոխան
1861
Կալկաթա
№
126
ԱՌ
ԱՐԳՈՅ
ԵԿԵՂԵՑՊԱՆ
ՍՈՒՐԲ
{ՆԱԶԱՐԷԹ}
ԵԿԵՂԵՑՒՈՅՆ
ՀԱՅՈՑ
՚Ի
ԿԱԼԿԱԹԱ
Պ.
ԿԱՐԱՊԵՏ
Յ.
ՎՐԹԱՆ
ափառութեան.
մինն
՚ի
սրբակրօն
աւագ
քահանայէ
սուրբ
{Նազարէթ}
եկեղեցւոյն
Հայոց
ի
Կալկաթա,
՚ի
տէր
Յովհաննիսէ
Խա
մանակաց
հետէ
մնացեալ
կայ
՚ի
ձեռս
եկեղեցպանի
սուրբ
{Նազարէթ}
եկեղեցւոյն
Հայոց
ի
Կալկաթա,
պատրաստի
գումար
դրամ
ող
միայն
յիշում
եմ.
ահաւասիկ.
Նորին
Նորին
{Նազարէթ}
Նորինը
բաղջան
էկիլ
է
Շալէ
շապիկ
հագիլ
է
Կարմիր
գ
աւներին,
որ
պատմեն
ինձ,
թէ
ո՛վ
է
այս
Նորինը
կամ
{Նազարէթը},
բայց
ոչինչ
չեմ
լսել
նոցանից,
որովհետեւ
իրենք
է
լով։
Քաղաքով
Երեւանցի
էր
նա,
որդի
ազնուատոհմ
{Նազարի}
Գեղամեանց,
որ
իւր
նախահարց
ժառանգութեամբ
տիրում
յս
է.
առաջինը՝
որ
այդ
օրագիրը
պիտի
դուրս
տա
պ.
{Նազարյանցը},
ամենայն
ամիս
ութածալ
ութն
թերթ
(իմ
անվամբ
խնդր
արկությունը
եւ
թույլ
տա
սկսանել
մեր
գործը:
Պարոն
{Նազարյանցը}
նույնպես,
մի
պրոֆեսոր
Մուխլինսկիից
խնդրել
է,
որ
իտի
ստացվեր
Կամենշիքյանից
650
մանեթ,
ստացա:
Պ.
{Նազարյանցը}
ամսույս
4-ին
ստացավ
նշանակված
գումարը
եւ
շատ
շնոր
րեք
իմ
խնդիրը:
Ստորագրողների
անունը,
ինչպես
պ.
{Նազարյանցը}
արել
է,
եթե
կամենան,
կդնեմ
գրքի
ճակատումը:
նն
է.
հույս
ունիմ,
որ
շուտով
կկատարես
խնդիրքս:
{Նազարյանցը}
կսրբագրե
այն
չնչին
թերությունքը,
որ
պիտի
լինին
ք
նի
պարսկա-արաբական
գրականության
պրոֆեսոր,
դոկտոր
{Նազարյանցը},
բարձրագույն
բարեհաճությամբ,
նախատեսում
է
հրատա
արդիկ
կային
հայոց
մեջ
Ռուսաստանում,
-
գրում
է
պ.
{Նազարյանցը},
-
չեն
ոչ
եկեղեցի
եւ
ոչ
ազգ,
եկեղեցին
ու
ազգը
ժո
ինելու
խաժամուժ
ամբոխի
գռեհկաբանություն"։
Պարոն
{Նազարյանցը}
ժամանակակից
հայերի
խոսակցությանը
մոտենալու
ձգտում
լ
ներկան
ու
անցյալի
շաղկապող
պատմական
շղթան,
պ.
{Նազարյանցը}
ցանկանում
է
որոշ
իմաստով
վերականգնել
հին
հայկական
ել,
հետեւաբար
մտածել:
Քանի
որ,
-
նկատում
է
պ.
{Նազարյանցը},
-
խոսել
նշանակում
է
մտածել:
Պ.
Նազարյանցը
հավա
պ.
Նազարյանցը,
-
խոսել
նշանակում
է
մտածել:
Պ.
{Նազարյանցը}
հավատացած
է
այն
բանում,
որ
ժողովրդի
պատիվը
մեծ
մ
երի,
խորապես
ողորմելի
մոլորվածությանն
ընդդեմ
պ.
{Նազարյանցը}
բարձրաձայն
հռչակում
է
գիտության
մասսայականացման
ա
-
Թող
մեր
սիրելի
հայերը,
-
բացականչում
է
պ.
{Նազարյանցը},
-
միշտ
եւ
հանապազ
անմոռաց
պահեն
յուրյանց
մտքի
մե
կեմ
դիմացի
շաբաթ,
խնդրեմ
ներողություն:
Պարոն
{Նազարյանցի}
նամակից
իմացած
կլինիս
նոր
ծրագրի
մասին
հետեւածներ
ես
եւ
Ֆեոդր
Միխ[այլովիչի]
հարյուր
մանեթ
գումարը,
{Նազարյանցի}
ձեռքով
ստրախ[ավոյ]
գիրդ
եւս
առի,
անչափ
շնորհակալ
մանեթ
ծախքի,
այս
պատճառով
խնդրում
եմ,
որ
ինչպես
{Նազարյանցի}
հանդեսը
տպվեցավ
ստորագրությամբ
նվիրաբերեաց,
նույ
արողանային
դոքա
երեւել
մարդկեղեն
աշխարհի
մեջ։
{Նազարյանցի}
հանդեսի
Բ
հատորը
ավարտված
է,
շուտով
կտպվի
"
Պավլ
ԱԶԱՏ
ԲԱՐԵԿԱՄ,
Քո
գրած
նամակներդ,
երկուքը
պ.
{Նազարյանցի}
վերա,
երրորդը
պ.
Բերբերյանցի
ձեռքով,
ստացա
անկ
թը
(ավելի
չեմ
համարձակվում
խնդրել)
ուղարկես
պ.
{Նազարյանցի}
անունով,
նա
կտնօրինե
ըստ
պատկանելումն.
էգուց
փո
ես
բարեկամ.
ասացի՝
սիրտս
արյունի
ծով
է:
Խնդրեմ
{Նազարյանցի}
բանը
ոչ
ոքի
մի՛
ասա,
հարկավոր
չէ,
թող
թշնամիք
չ
տեսնվեցի
մեր
հարգելի
"
հավետ
ազնիվ
"
բարեկամ
պ.
{Նազարյանցի}
հետ,
եւ
որ
նա
խոստացավ
ինձ
համար
ճարել
Ֆեդենկայի
յլ
տալ
ինձ
Մոսկվայում,
ստատսկի
սովետնիկ
Ստեփանոս
{Նազարյանցի}
հրատարակությամբ
լույս
տեսնող
հայ
գրական
ամսագիր
"
րոն,
այստեղ
ընդհանուր
գծերով
բնութագրել
պրոֆեսոր
{Նազարյանցի}
՝
նոր
հայկական
ամսագրի
ղեկավար
ոգին:
Ռուսերեն
թա
արկել,
եթե
կամենաս
ինձ
նամակ
գրել,
ուղարկիր
պ.
{Նազարյանցին},
նա
"
Արեւմուտքի
"
հրատարակողի
ձեռքով
ինձ
կհասու
ից
ասացի
հրատարակողին
ուղարկել
մի
քանի
օրինակ
պ.
{Նազարյանցին},
եթեւ
ցենզորն
թողու,
ուրեմն
Նախիջեւան
կստանաք
Դ
Այժմ
եթե
կամենաք
ինձ
նամակ
գրել,
ուղարկեցեք
պ.
{Նազարյանցին},
նա
կհասուցանել
ինձ:
Իմ
ողջույնը
եւ
հարգությ
արդու
սիրտը
եւ
վիճակը:
Ինչպե՞ս
կլինի,
եթե
երթամ
{Նազարյանցին}
200
մանեթ
խնդրեմ,
այստեղ
100
մանեթը
մանր
պարտքեր
պիտի
ստորագրվիմ
եւ
Պետերբուրգից
պիտի
ուղարկեմ
պ.
{Նազարյանցին}
9-50
կոպեկ:
Քո
անխարդախ
բարեկամ,
անմխիթար՝
ամենայն
դեպս,
մաքուր
է:
Բարեւս
հաղորդիր
Ս.
Ի.
{Նազարյանցին}
եւ
Ֆեդինկային:
Վերջինս,
հավանորեն,
այժմ
զբաղվա
ք
գործ
դնել:
Երկար
ժամանակ
է,
որ
ես
եւ
պարոն
{Նազարյանցն}
ցանկանում
էինք
դուրս
տալ
մի
հայկական
օրագիր,
աշխ
օրագիր
Ռուսաստանի
հայերի
համար:
Այս
խորհրդով
պ.
{Նազարյանցն}
ամսույս
տասնիննից
խնդիր
գրեց
ազգային
լուսավորությ
նա
այս
օրերս
ճանապարհ
կելլե։
Սրբազան
Հայրն,
{Նազարյանցն}
եւ
քահանայք
ողջ
եւ
առողջ
են
եւ
ողջունում
են
քեզ:
ետեւ
գործի
ներկը
կբացվի,
թող
ցնծան
հետո:
Պ.
{Նազարյանցն}
ստացել
է
Ձեր
նամակը,
շնորհակալ
է
Ձեզանից,
բայց
թի:
Ընդմիշտ
քո
Միշել
Հ.
Գ.
Երիտասարդ
{Նազարյանցն}
այս
ամառ
կմտնի՞
արդյոք
համալսարան:
Նա
վաղուց
է
խ
երից
քաղել
բոլոր
կենսական
հյութերը:
Ապա
պ.
{Նազարյանցն}
իր
խոսքն
ուղղում
է
իր
ազգին
եւ,
ինչպես
երեւում
է
րատիր,
տախտակ
տաշիր
իմ
համար"։
-
Իմ
{նազելի},
իմ
սիրական,
ասա՛
ինձ,
Մօտենում
եմ
նորան
Մօտենում
եմ
նորան
դարձեալ
խնդրելով.
-
Իմ
{նազելի},
իմ
սիրական,
ասա՛
ինձ,
Ասա՛,
ո՛վ
ես
եւ
նաղ,
նոյնպէս
մատաղ,
թափանցիկ:
-
Իմ
{նազելի},
գոնէ՛
դու
ինձ
գթա՛,
ասա՛,
Ո՞վ
է
փորող
օ
ս
գիշատում
էք
իմ
սիրտը,
Շուտ
պատասխան
տուր
{նազելի}
խղճալով:
-
"
Մեք
երկուքս
քոյր
ենք
միմ
,
լսեմ,
ով
ես
դու.
Ես
մօտեցայ
եւ
ասում
եմ
{նազելով},
Ո՛ր
տեղից
ես
եկած
այստեղ
եւ
ինչո՛ւ,
Տաճարին
ի
մուտս,
Գայ
որպէս
փեսայ,
{Նազի}
եւ
ցնծայ.
Իսկ
խարամանի՞ն.
-
Ողբա՜յ
ց
ն
չեն
արժան:
Ուսո՛յ,
խնդրեմ,
Մուսայ
{նազիկ},
Տուր
վրձինիս
քաջ
ներկեր,
Որ
կարենամ
ն
բառը
շռայլութիւն
չհամարել։
Մարդկային
միտքը
շատ
{նազիկ}
գոյներ
ունի
եւ
որքան
շատ
հայելի
ունենանք՝
իւրաքա
աջ
գնալը։
Բայց
կրկնում
ենք,
այս
շատ
զգուշալի
եւ
{նազիկ}
խնդիր
է,
որովհետեւ
հեղինակը
հերիք
չէ,
որ
պիտի
օ
ւթիւնը
իւր
Պատգամաւոր
Կարապետ
Սահակեանի
եւ
Մկրտիչ
{Նազիրեանի}
ձեռքով
տուեց
ՄԵԶ
ամենահպատակագոյն
խնդիր,
նոցա
իր
ռից,
ուրիշ
տեղերում
այդ
բառը
արտաբերվում
է
որպէս
{Նազլուի},
նոյնպէս
կատվի,
փոխանակ
կատուի։
Մենք
չենք
գնու
ում
ուն
վեվ
է,
իսկ
այլ
տեղեր՝
ու։
Նա
գրում
է
"
{Նազլվի}
սուգը,
Նազլվի
նամակը
".
յայտնի
է,
թէ,
բացի
Եր
իսկ
այլ
տեղեր՝
ու։
Նա
գրում
է
"
Նազլվի
սուգը,
{Նազլվի}
նամակը
".
յայտնի
է,
թէ,
բացի
Երեւանի
գաւառից,
իլիչը
երես
եղավ
եւ
առավ
Քաչադքով
ասած
մարդից,
որ
{Նաժավոյ}
լինիումը
ունի
յուր
խանութը,
մինչեւ
որ
դու
այս
մա
ք՝
լուսածըղիկք,
վառվառուն,
Արուսեկի
եւ
արփային
{նաժիշտք}
յաւէժ
իբր
հարսունք,
Լուսացնցուղ
բոլորեցէք
կաճառ
միայն
ուղղականքը,
իսկ
միւս
հոլովները
առնւում
են
{նաից}
։
Սորա
հակառակ
Կոստանդնուպօլսի
բարբառում,
նա
եւ
ս,
որով
ցանկամ
մնալ
արգոյ
պարոնիդ
խ.
ծ.
Մ.
{Նալբ}.
66.
ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ
ԱԲԳԱՐԵԱՆԻՆ
ԵՒ
ԸՆԿԵՐՈՒԹԵԱՆԸ
ց
այն
ազգակործան
կռիւները,
Մեղո՞ւն,
Միւնատի՞ն,
{Նալբանդեա՞նցը}:
Մովսէս,
Մելիքսէթ
եւ
Եղիազար
կաթողիկոսների
կամ
52
ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ
53
ՄԻՔԱՅԷԼ
{ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ}
նոցայ
արժանի
պատասխանը
(sic!):
30
Միքայէք
{Նալբանդեան}
29
Երկու
տող
սինքն՝
"Թղթի"
թարգմանութեան
կից։
Միքայէլ
{Նալբանդեանի}
այս
յիշած
բաները
մենք
բնաւ
չգտանք
նորա
թղթերում,
՝
Միքայէյ
դպիր
Նալբանդեանց
14.
ԳՐԻԳՈՐ
{ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ}
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ,
ԳՐԻԳՈՐ
ՂԱԶԱՐԵԱՆ,
Գրած
գիրդ
մ.
1854
ամի
ի
Մոսկվայ
1855
20.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ}
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱ՛ՅՐ
ԻՄ.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՂԱԶԱՐՅԱՆ,
Ե
յրը՝
Մ.
Նալբանդյանց
1860
45.
ԼՈՒՍԵՂԷՆ
{ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ}
30
մարտի
1860,
Ս.
Պ.
Բուրգ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
սի,
1862
ամի,
Նախիջեւան
73.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ}
20
декабря
1862
r.
С[анкт]Петеpбypг
МОЙ
МИЛЫ
ութեան
Ձեր
ամենախոնարհ
ծառայ
եւ
որդի
Միքայէլ
{Նալբանդեանն}
(իմ
հասցէն)
՚Ի
փետրվարի
11,
1860
թի
ի
Ի
Նախիջեւան
1849
6.
ԳՐԻԳՈՐ
ԵՒ
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՆԵՐԻՆ}
ՍԻՐԵՑԵԱԼ
ԵՂԲԱՐՑ
ԻՄՈՑ
ԳՐԻԳՈՐԻ
ԵՎ
ՂԱԶԱՐՈՍԻ
ԽԱԶԱՐԵԱՆ
ակեալ
օրինաց:
Խոնարհ
ծառա
Միքայէլ
Ղազարեան
{Նալբանդեանց}
1848
յ9
օգոստոսի
Ի
Նախիջեւան
1849
6.
,
լիագութ
հայր,
խոնարհ
ծառայ
Միքայել
{Նալբանդեանց}
1851
ի
5
սեպտ.
Ի
Սիմֆէրօպօլ
10.
ԿԱՐԱՊ
ւստ:
Հայրութեան
ձեր
խոնարհագոյն
ծառայ
Միքայէլ
{Նալբանդեանց}
յ2
դեկտեմ.
1851
ամի.
Քիշինեւ
11.
ԿԱՐԱՊԵՏ
արեացակամ
ի
սրտէ
խոնարհագոյն
ծառայ
Միքայել
{Նալբանդեանց}
յ9
դեկտեմ.
1851
ամի
ի
Քիշինեւ
1852
իւն
աղօթից
ձերոց
ամենախոնարհ
ծառայ
Ձեր
Միքայել
{Նալբանդեանց}
9
յունուարի
1852
Քիշնեւ
Շնորհաւոր
եղիցի
ՆԱՅ
ԵՒ
ԲԵՍԱՐԱԲԻՈՅ
ԱՍՊԵՏԻ
Միքայէլ
դպրէ
Ղազարեան
{Նալբանդեանց},
խոնարհադէմ
յայտարարութիւն
Վիճակային
կոնսի
ուան,
գոլով
գրեալ
Ուստայեանց,
յորժամ
ես
ինքն
եմ
{Նալբանդեանց},
ըստ
զօրութեան
արձանագրութեանց
ութն
եւ
իններորդ
ցոյց
կոշտութեան։
Քարտուղար՝
Միքայէյ
դպիր
{Նալբանդեանց}
14.
ԳՐԻԳՈՐ
ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
կ
չունիմ
գրելու:
Ողջ
լերուք:
Խ.
ծ.
Միքայէլ
{Նալբանդեանց}:
ի
14
մայիսի
1852
Քիշնեւ
Պերնէն
արուն
:
ի
ձեռն
եղբօր
իմոյ
Գրիգորի
Ղազարեան
{Նալբանդեանց}
Ի
Նախիջեւան
15.
ԷՋՄԻԱԾՆԻ
ՍԻՆՈԴԻՆ
Ի
ԼՈՒՍԱՒ
ՐՉԵԱՆ
ՀԱՅՈՑ
ՍԻՆՈԴՆ
ՍՐԲՈՅ
ԷՋՄԻԱԾՆԻ
Միքայէլ
դպրի
{Նալբանդեանց}
Խնդիր
Նորին
բարձր
սրբազնութիւնն
տէր
Մատթէոս
ոպոսին
կամ
կոնսիստորիային
թէմիս:
Միքայէլ
դպիր
{Նալբանդեանց}
Ի
10
դեկտեմբերի
1852
ամի
եւ
յազգականին
ՌՅԲ
853,
մայիսի
24,
Խնդրէ
Միքայէլ
ջահընկալ
Ղազարեան
{Նալբանդեանց},
համաթուեալ
առ
գղերս
Նախիջեւանայ
սուրբ
Լուսաւորչ
րզագրեցի
ես,
խնդրագործ
Միքայէլ
ջահընկալ
Ղազարեան
{Նալբանդեանց}
ստորագրեցի:
1854
17.
ԽԱՉԱՏՈՒՐ
ՂԱԶԱՐԵԱՆԻՆ
էր,
Մնամ
պատրաստական
խոնարհ
ծառայ
Միքայէլ
{Նալբանդեանց}
յ9
օգոստոսի
1854
ամի
ի
Մոսկվա
18.
ՄՈՍԿ
յն
տեարց
ամենախոնարհ
ծառայ
Միքայէլ
Լազարեան
{Նալբանդեանց}
Ի
19
հոկտեմ.
1854
ամի
ի
Մոսկվայ
1855
ԻՆ
ՆՈՐԻՆ
ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ
ԵՒ
ԱՅԼՆ
ԵՎ
ԱՅԼՆ
Միքայել
{Նալբանդեանց}
Պատկառ
ակնածութեամբ
սրբոյ
աջոյն
համբույր
շ
զգիս
Հայոց
պատրաստական
խոնարհ
ծառայ
Միքայէլ
{Նալբանդեանց}
Ի
10
ապրիլի
1860
ամի,
Ի
Ս.
Պ.
Բուրգ
ոյն
զեկեղեցական
հաշուոց
եւ
դրամոց
՚ի
Միքայէլէ
{Նալբանդեանց}
Խոնարհադեմ
յայտարարութիւն
Ի
13
նախընթաց
ամս
էրութեանդ
ամենախոնարհ
ծառայ
եւ
որդի
Միքայէլ
{Նալբանդեանց}
յ7
Սեպտեմբ.
1860
ամի
՚ի
սուրբ
աթոռս
ջեւան
քաղաքի,
երեսփոխան
ընտրելոցն,
պ.
Միքայէլի
{Նալբանդեանց}
եւ
պ.
Յարութիւնի
Աջեմեանց,
վասն
գնալոյ
ի
Հնդկաս
Մնամ
արգոյ
հայրենակցիդ
խ.
ծ.
երեսփոխան
Մ.
{Նալբանդեանց}
Ի
10
Հոկտեմբ[երի]
1860
ամի
՚ի
սուրբն
Է
պարոնացդ
միշտ
պատրաստական
խոնարհ
ծառայ
Մ.
{Նալբանդեանց}
՚Ի
10
հոկտեմբ.
1860
թիւ
Էջմիածին
53.
անկամ
մնալ
արգոյ
հայրենակցիդ
`
խ.
ծ.
Միքայել
{Նալբանդեանց}
երեսփոխան
Նախիջեւանայ,
ի
մասին
Հնդկական
հրիտ
ելագարութիւն:
Մեծարողապէս
միշտ
Ձեր
Միքայէլ
{Նալբանդեանց}
Գրեմ
՚ի
սմին
զհասցէս
Mr
Nalbande
40
La
,
ի
ժամուն:
Մեծարողապէս,
միշտ
Ձեր
Միքայել
{Նալբանդեանց}
փոփոխեալ
առաքեցաւ,
հանդերձ
հասցէիւ
եւան,
ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն,
՚ի
Միքայէլէ
{Նալբանդեանց}
Ծանօթութիւն
Զհարկաւորելոյն,
մինչեւ
ցմուտ
գ
եցից
Ձեզ
յիւրում
ժամու:
Երեսփոխան
Միքայել
{Նալբանդեանց}
58.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
Պաշտօնական
մնամ
մեծապատիւ
հայրենակցիդ
մեծարողապէս
Մ.
{Նալբանդեանց}
համար
42
59.
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ԽԱՉԿԵԱՆԻՆ
12/24
ան
Կայսերական
Համալսարանին
Ռուսսիոյ
Միքայել
{Նալբանդեանց}
60.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
Պաշտօնական
1
ն
քաղաքի,
՚ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն,
Միքայել
{Նալբանդեանց}
յ30
Մայիսի,
այն
է՝
ի
11
Յունիսի,
ըստ
ն
նկտպետերբուրգեան
Կայսերական
Համալսարանի,
Միքայել
{Նալբանդեանց}:
Ի
12/24
Յունիսի,
1861
ամի,
Կալկաթա։
Hotel
ga
՝
Արգոյ
հայրենակցիդ
Խոնարհ
ծառայ
Միքայել
{Նալբանդեանց}
61,
ՎԱՌՎԱՌԷ
ԷԼԻԱԶԻՆ
Լիակատար
երեսփոխան
բ
րգեան
Կայսերական
Համալսարանին
Ռուսսիոյ
Միքայել
{Նալբանդեանց}
62.
ՊՈՂՈՍ
ՊԱԼԻՆ
Լիակատար
երեսփոխան
բովանդակ
յն
քաղաքի
՚ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն
Միքայել
{Նալբանդեանց}
Պաշտօնական
գրութեամբ
՚ի
Կալկաթայէ
՚ի
12/24
իդ
կատարեալ
յարգութեամբ
խոնարհ
ծառայ
Մ.
{Նալբանդեանց}
65.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՎՐԹԱՆԷՍԵԱՆԻՆ
17/29
Օգոստ.
Յ
ՄԵՐՈՅ
ՍՐԲՈՅ
ԿԱԹՈՂԻԿԷ
ԷՋՄԻԱԾՆԻ
Խոնարհ
Միքայէլ
{Նալբանդեանց}
Վեհափառ
տէր,
՚Ի
մեկնիլ
իմ
՚ի
Կալկաթայէ,
կարէք
զկոնդակն
կնքեալ
մակագրել
այսպես.
"
առ
Մ.
{Նալբանդեանց},
յաղագս
հասուցանելոյ
ի
Հնդկաստան
առ
պ.
Յարութիւ
տար
տէրութեան
ամենախոնարհ
ծառայ
եւ
որդի
Մ.
{Նալբանդեանց}
20
Հունվարի
1862
ամի
Լոնդոն
70.
ՅՈՎՀԱՆ
իջեւան,
՚ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն
՚ի
Միքայէլէ
{Նալբանդեանց}
Յայտարարութիւն
Ի
կատար
հասուցեալ
զյանձնարա
անդիտատն
արեւելեան
լեզուագիտութեան
զպարոն
Միքայէլ
{Նալբանդեանց}
եւ
զառաջին
կարգի
վաճառական
Սեվաստօպօլեայ
զպարոն
Հ
զանազան
կայսրութեանց
ասպետի
Հայկազն
Միքայել
{Նալբանդեանց}
Սրբոյ
աջոյն
համբոյր
շատ
Անօթք,
ո
ԵՂԱՆԵՐԻՆ
Թարգմանութիւն
եւ
բացատրութիւնք
Մ.
{ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՑ}
ՂԱԶԱՐ
ՓԱՐՊԵՑՈՒ
ԳՐԱԾ
ԹՈՒՂԹԸ)
ՀԱՅՈՑ
ՍՊԱՐԱՊԵՏ
ՄԻՆԻՆ
`
ԽՕՍՔ,
ՄԻԻՍԻՆ
`
ՀԱՐՍՆ
ԳՈՐԾ
ՄԻՔԱՅԷԼ
{ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՑ}
ԱՐԳՈՅ
ԳՐԻԳՈՐԻ
ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆՑ
,
որով
ցանկամ
մնալ
Արգոյ
պարոնիդ
խ.
ծ.
Մ.
{Նալբանդեանց}
19
դեկտ.
18
60
Պերա-Կոստանդնուպոլիս
այրախօսութեան,
եւ
չեմ
կարծում,
որ
Նազարեանցը
եւ
{Նալբանդեանցը}
զղջացած
լինէին
իւրեանց
մինչեւ
այժմ
գրածների
վերայ
պարծանքով,
թէ
Հայոց
լեզուն
Ադամի
լեզուն
է:
Իսկ
{Նալբանդեանցը}
երբէք
չէ
մեղանչել
սխոլաստիկ
կոչելով
Հայոց
այն
կիս
րծ
ածում,
արագիլը
սիրամարգի
տեղ,
ինչպէս
ասել
էր
{Նալբանդեանցը}:
Դու
առհասարակ
լա՛ւ
կարդա
"
Հիւսիսափայլը
"
եւ
կը
տանի
մէջ,
այդ
օրագրի
գործակալ
պիտի
անուանուի
Պ.
{Նալբանդեանցը}:
Ի՛նչ
լաւ
կը
լինէր,
գո՛նէ
հնար
կ՚ունենայի
ես
եւ
վերաuաց
ընտրութեան,
ետուն
արգոյ
երեսփոխանաց
պ.
{Նալբանդեանցի}
եւ
պ.
Աջեմեանցի
զլիակատար
զերեսփոխանութեան
զթուղ
նօթութիւն
չունելով
ո՛չ
Պ.
Հրատարակողի
եւ
ո՛չ
Պ.
{Նալբանդեանցի}
հետ,
որ,
ինչպէս
տեսանում
եմ,
պիտոյ
է
գլխաւոր
ա
ԻԱԾՔ
[ազգանունը
քերուած]
Գործ
հանգուցեալ
Միքայէլ
{Նալբանդեանցի}
բանտարկութեան
մէջ.
Ընդդէմ
Վարդենիք
անուամբ
գրքո
ՄԻՔԱՅԷԼ
{ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՑԻ}
ԵՐԿԵՐԸ
ՀԱՏՈՐ
ԵՐԿՐՈՐԴ
Րոստով
պէս
հանդէս
է
եկել
եւ
խայտառակում
է
Նազարեանցին
եւ
{Նալբանդեանցին},
որ
ասել
չէ
կարելի:
Հաւատա՛
ինձ,
այն
օրն
է
ձգե
թերթերի
16
համարում
խայտառակել
էր
Նազարեանցին
եւ
{Նալբանդեանցին}
։
Դու
ի՞նչ
ես
ասում
այս
մասին:
-
Ինչպէ՞ս
է
խ
րդ
է,
որ
այդպէս
ջարդել
ու
փշրել
է
Նազարեանցին
եւ
{Նալբանդեանցին}:
Հաւատա՛
ինձ,
եթէ
սոքա
արժան
համարէին
գլուխ
դնե
հայոց
լեզուի
առաջնութիւնը
եւ
Ադամի
լեզու
լինելը:
{Նալբանդեանցին}
խայտառակել
է
նորա
համար,
որ
սա
Հայոց
մի
քանի
երե
հանդերձ
հասուցանել
կամ
Պ.
Նազարեանցին,
կամ
Պ.
{Նալբանդեանցին}:
"
Հիւսիսափայլը
"
յանձնառու
է
"
Արեւմուտքի
"
գոր
ռ
քահանայապետիդ,
յայն
սակս
մինն
յերեսփոխանաց
պ.
{Նալբանդեանցն},
ոչ
կամելով
այլեւս
յամիլ
աստէն,
մանաւանդ
'ի
պատ
ռս
այլոց
ազգային
գործոյ,
յորոյ
մասին
նա
ինքն
պ.
{Նալբանդեանցն}
կարգեալ
է
յերեսփոխանութիւն,
որպէս
այր
արդարեւ
ազ
կնարկութեան
Տեառնդ
ընտրեցաք
յերեսփոխանութիւն
զպ.
{Նալբանդեանցն},
կարին
յարուցանել
'ի
մեզ
զնոր
իմն
աւազան
լուսաւո
ւթեամբ
խոնարհագոյն
ծառայ
Միքայէլ
դպիր
Ղազարեան
{Նալբանդյան}
Ի
20
ապրիլի,
1852
ամի,
ի
Քիշնեւ
13ա.
յոց
լեզվի
կրտսեր
ուսուցչի
պաշտոնակատար
Միքայել
{Նալբանդյան}
1854
թ.,
սեպտ.
2
19.
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ԵՒ
ԽԱՉԱՏ
քը,
մնամ
միշտ
պատրաստական
խոնարհ
ծառա
Միքայել
{Նալբանդյան}
9
հոկտեմբ.
1858
թիվ
Մոսկվայի
մեջ
Իմ
հ
րեք
իմ
այս
խնդիրը:
Մեծարանքով
միշտ
ձեր
Մ.
{Նալբանդյան}
48.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
30
Ապրիլի,
1860
ց
"
հրաժարելով
հրաժարիմ"։
Հարգությամբ
Մ.
{Նալբանդյան}
1861
55.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
Պաշտօնակ
ղբայրը:
Մնամ
խորին
հարգանք
Խ.
ծ.
Միքայել
{Նալբանդյան}
71.
ԱՆԱՆԻԱ
ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՆ
20
Հունիսի,
1862
աց,
մնամ
միշտ
մեծարու
հայրենակցիդ
Խ.
ծ.
Մ.
{Նալբանդյան}
13
Յուլիսի,
1862
ամի,
Նախիջեւան
յր,
առողջ
եւ
ուրախ
եղիր:
Հավետ
քո
Միքայել
{Նալբանդյան}
Հ.
Գ.
Չգիտեմ,
երբ
կստանաս
դու
այս
նամակը,
որով
պատիվ
ունեմ
մնալ
Ձեր
խոնարհ
ծառա
Միքայել
{Նալբանդյան}
75.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
14
февраля
1863
С
խոսեցի:
Համբուրում
եմ
քեզ:
Քո
եղբայր
Միքայել
{Նալբանդյան}
76.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
17
февр.
1863
С
ного
свидания.
Твой
брат
Михаил.
Միքայել
{Նալբանդյան}
1864,
հունվարի
22,
Ս.
Պ.
Բ.
Իմ
սիրելի
ան,
ողորմած
տեր,
ամենախոնարհ
ծառա
Միքայել
{Նալբանդյան}
1864
թիվ,
փետրվարի
5
93.
ՂԱԶԱՐՈՍ
,
но
горло
все-таки
болит.
Եղբայր
քո
Միքայել
{Նալբանդյան}
1864,
հունիսի
17,
Ս.
Պետերբուրգ,
կեսօր
եւ
այնպես
կոկորդս
ցավում
է:
Եղբայր
քո
Միքայել
{Նալբանդյան}:
94.
ԳՐԻԳՈՐ
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
24
июня
1864
г
)
ափսո՛ս,
որ
այդտեղ
չէ
Ձեր
բարեկամ
Միքայել
{Նալբանդյանը}
Հասցես
փոխված
է.
На
Большой
Дмитровке,
Մ.
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ}
ԳՐԱԾ
ՆԱՄԱԿՆԵՐԸ
ԵՎ
ԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
1846
-1866
184
Большой
Дмитровке,
в
доме
г.
Рудаковa.
Միքայել
{Նալբանդյանի}
դիմումը
գրաքննչական
կոմիտէին
ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ
Գ
ель
армянского
языка
Михаил
Налбандянц
Միքայել
{Նալբանդյանի}
դիմումը
գրաքննչական
կոմիտէին
ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ
ԳՐ
,
նայինք
երբ
պիտի
վերջանա:
ՀԱՎԵԼՎԱԾ
Մ.
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ}
ՁԵՌՔՈՎ,
ԲԱՅՑ
ԱՅԼ
ՄԱՐԴԿԱՆՑ
ԱՆՈՒՆՈՎ
ԳՐՎԱԾ
ՆԱՄԱԿՆԵՐ
յանց
12
մայիսի
1855
Մոսկվա
22.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ,
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՂԱԶԱՐՅԱՆ,
Եղբայր
доме
г.
Лeвe,
No
8.
1856
23.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ,
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՂԱԶԱՐՅԱՆ,
Հունվար
խոնարհ
ծառա
Միքայել
Նալբանդյան
75.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
14
февраля
1863
С.
П.
Бург
Милый
брат
:
Քո
եղբայր
Միքայել
Նալբանդյան
76.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
17
февр.
1863
С.
Петербург
Милый
и
бе
ն
է:
Գինն
է
մեկ
ռուբլի
արծաթով:
77.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
18
փeвp.
Beчep,
9
чacoв,
1863,
CП6
ը:
Ամբողջովին
ձերը՝
Միշել
78.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
20
февр.
1863,
СПб,
9
час.
веч.
Noctu
ան
ուսումնասիրության
մի
ձեռնարկ:
79.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
24
февраля
1863
r.
C.
Петербург
Бесце
պատասխանը
հաճույք
կպատճառի
ինձ:
80.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
2
марта,
1963
C.
П.
Бург
Милый
брат!
քերի
համար
պետք
է
գալ
եւ
փնտրել:
81.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
29
марта
1963
г.
С.
П.
Бург
Дорогой
брат
աբթի:
Ցտեսություն:
Քո
եղբայր
82.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
8
апреля
1863
г.
С.
Петербург
Мой
мил
նել:
Ես
պարտքի
տակ
եմ:
Միշել
83.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
12
апреля
1863.
С.
Петербург.
Мой
бесцен
սին
կասես
տեսակցության
ժամանակ:
84.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
14
anpeля,
1863
r.
C.
Пeтербypr
Мой
доро
նկարը
տա՝
նամակիդ
հետ
ուղարկիր:
85.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
19
апреля,
1863
C.
Петербypr
Дорогой
бра
որ
նա
կգործադրել
իր
ամբողջ
ուժը:
86.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
1
мая,
1863,
С.
Пeтербург
Дорогой
б
Պատասխանն
սպասում
եմ
Անանիայից:
87.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
ԵՎ
ԱՆԱՆԻԱ
ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՆ
6
июня
1863
г.
С.
Пет
ում
եւ
առողջություն:
Քո
Միշել
88.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
13
июля,
1863.
C.
Петербург
Милый
брат!
առաջ
չի
լինի
այստեղ:
Մ.
Ն.
89.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
18
июля,
1863
C.
Петербург
Мой
милый
брат
ություն,
գրկում
եմ
քեզ:
Միշել
91.
ԳՐԻԳՈՐ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
22
января
1864
г.
С.
П.
Б.
Мой
любезный
1864
թիվ,
փետրվարի
5
93.
ՂԱԶԱՐՈՍ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
17
июня
1864
С.
П.
Б.
полдень
Мой
милый
Եղբայր
քո
Միքայել
Նալբանդյան:
94.
ԳՐԻԳՈՐ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
24
июня
1864
г.
С.
П.
Б.
Мой
любезный
նիսի,
1865
թ.
Ս.
Պ.
Բ.
՝
99.
ՍԵՐՈՎԲԵ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
26
հուլիսի,
1865
Ս.
Պ.
Բ
ՍԻՐԵԼԻ
ՍԵՐՈԲ
ԵՂ
ացիք
եւ..
Միք.
Նալբանդյանց
102.
ԳՐԻԳՈՐ
{ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ}
8
փետրվարի
1866,
Կամիշին
Սիրելի
եղբայ
այոց
լեզվի
կրտսեր
ուսուցչի
պաշտոնակատար
Միքայել
{Նալբանդյանից}
Դիմում
Ցանկանալով,
որպես
ազատ
ունկնդիր,
,
Սանկտ
Պետերբուրգի
համալսարանի
կանդիդատ
Միքայել
{Նալբանդյանից}
Իմ
խնդրանով
իշխանությունը
հանձնել
է
իմ
եղ
անկտ
Պետերբուրգի
համալսարանի
կանդիդատ
Միքայել
{Նալբանդյանից}
Ա
մ
ե
ն
ա
խ
ո
ն
ա
ր
հ
խ
ն
դ
ի
ր
Ի
նվիրեմ
զիմ
ողջույնն,
ողջ
լերուք:
Խ.
ծ.
Մ.
{Նալբանդյանց}
Ի
7
հունվարի
1849
ամի
յՕդեսսայ
Երբ
որ
սա
եւ
այս
բաները
կմոռնանք։
Քո
եղբայր
Միքայել
{Նալբանդյանց}
10
փետրվարի
1855
Մոսկվա
Իմ
հասցեն
այսպ
համարվել:
Ո՛ղջ
եղիք:
Ձեր
բարեկամ
Մ.
{Նալբանդյանց}
12
մայիսի
1855
Մոսկվա
22.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲ
տվածը
թող
ձեզ
հետ
լինի
միշտ:
Եղբայր
քո
Մ.
{Նալբանդյանց}
1855
հուլիսի
11
Մոսկվա
[Հ.
Գ.
]
Խրկած
եւ
ուրախանալու
արժանի
անե:
Քո
եղբայր
Մ.
{Նալբանդյանց}
23
հունվարի
1856
Մոսկվա
24.
ՍԻՄԵՈՆ
ՍՈՒ
առ
ժամս:
Մնում
եմ
քեզ
միշտ
բարյացակամ
Մ.
{Նալբանդյանց}
19
ապրիլի
1856
Մոսկվա
Իմ
հասցես.
На
հայոց
լեզվով:
Հայոց
լեզվի
ուսուցիչ
Միքայել
{Նալբանդյանց}
Բնակվում
եմ
Բոլշայա
Դմիտրովկա,
պ.
Ռուդակովի
մ
բոլորովին:
Հայոց
լեզվի
ուսուցիչ
Միքայել
{Նալբանդյանց}
1857
29.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
պատասխանին:
Ձեր
հարազատ
բարեկամ
եղբայր
Մ.
{Նալբանդյանց}
12
ապրիլի
1857
Մոսկվա
30.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹ
արձյալ,
ողջ
եղիր:
Քո
անփոփոխ
բարեկամը
Մ.
{Նալբանդյանց}
29
մայիսի
1857
Մոսկվայի
մեջն
31.
ԳՐԻԳ
Քեզ
միշտ
հոգով
ու
սրտով
բարեկամ
խ.
ծ.
Մ.
{Նալբանդյանց}
պուռոս
վջ
1857
Հունիսի
1
Մոսկվայի
մե
միշտ
բարյացակամ
հոգով
եւ
սրտով
խ.
ծ.
Միքայել
{Նալբանդյանց}
7
նոյեմբերի,
1857,
Մոսկվա
1858
33.
Կ
ք:
Ձեզ
միշտ
հարգող
ու
պատվող
խ.
ծառս
Միքայել
{Նալբանդյանց}
Մարտի
27,
Մոսկվա,
1858
34.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻ
ղջ
եղիր:
Քեզ
միշտ
բարեացակամ
եղբայր,
Մ.
{Նալբանդյանց}
1858
սեպտեմբերի
1,
Մոսկվա
[Հ.
Գ.
]
Բե
ով
մեծարող
անխարդախ
բարեկամ
խ.
ծ.
Միքայել
{Նալբանդյանց}
1
սեպտեմբերի,
1858
Մոսկվայ
36.
ՄԱՏԹԵՈՍ
իվ
բարեկամիդ
եւ
ազգասեր
եղբորդ
խ.
ծ.
Միքայել
{Նալբանդյանց}
27
նոյեմբեր,
1858,
Մոսկվա
Հ.
Գ.
Լսեցին
արդալ
է
տալիս.
ճշմարի՞տ
է
այդ......
Մ.
{Նալբանդյանց}
38.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ
ԲԱՐԵԿԱՄ,
Ձեզ
միշտ
անկեղծ
բարեացակամ
խ.
ծ.
Միքայել
{Նալբանդյանց}
19
դեկտեմբեր,
1858,
Մոսկվա
Հ.
Գ.
Սրբազա
Սալթիքյանցի
անունով,
Նովսքու-րեչսքի
№
34
Մ.
{Նալբանդյանց}
1853
39.
ՍԱԴԱ
ԱԼԵՔՍԱՆԴՐԵԱՆԻՆ
ՀՈԳԵԿԻՑ
ԲԱՐԵԿ
վաղը
կծանուցանեմ
Ձեզ:
Ձեր
խոնարհ
ծառա
Մ.
{Նալբանդյանց}
8
փետրվարի,
1859,
Մոսկվա
40.
ԳՐԻԳՈՐ
ւս
կմնամ
քեզ
հավիտյան
երախտապարտ:
Խ.
ծ.
Մ.
{Նալբանդյանց}
1859,
մարտի
16,
Մոսկվա
41.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱ
ապան:
Անձնանվեր
եղբորդ
հարազատ
բարեկամ
Մ.
{Նալբանդյանց}
42.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
23
ապրիլի
1859
թիվ
Ձեր
անխարդախ
բարյացակամ
եւ
հարազատ
եղբայր
Մ.
{Նալբանդյանց}
43.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
27
հոկտեմ.
1859,
պեկ:
Քո
անխարդախ
բարեկամ,
անմխիթար՝
Մ.
{Նալբանդյանց}
44.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
38
նոյեմբ.
1859,
ինչեւ
տեսություն:
Քո
հարազատ
եղբայրը՝
Մ.
{Նալբանդյանց}
1860
45.
ԼՈՒՍԵՂԷՆ
ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ
30
մարտի
մենայն
հաջողությամբ:
Հարազատ
եղբայր
քո
Մ.
{Նալբանդյանց}
46.
ՄԱՏԹԷՈՍ
ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ
ՆՈՐԻՆ
ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ
Ե
ամենայն
հաջողությամբ,
մեծարողապես
Ձեր
Մ.
{Նալբանդյանց}
49.
ՄԵԼՔՈՆ
ՓԱՆԵԱՆԻՆ
1
Մայիսի,
1860,
Ս.
Mиx.
Налбандянцу.
Ձեզ
միշտ
հարգելով
Մ.
{Նալբանդյանց}
50.
ՄԱՏԹԷՈՍ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ
ՆՈՐԻՆ
ՎԵՀԱՓ
Մնաս
բարյավ,
քաղցր
տեսություն:
Միշտ
քո
Մ.
{Նալբանդյանց}
64.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
Պաշտօնական
27
Յո
Մեծարու
պարոնիդ
պատրաստական
խ.
ծ.
Մ.
{Նալբանդյանց}
1862
68.
ՄԱՏԹԷՈՍ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ
միշտ
Մեծարու
պարոնիդ
անձնանվեր
Միքայել
{Նալբանդյանց}
72.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
ՆՈՐԻՆ
ՅԱՐԳՈՒԹԵԱՆ
Մ
կեղծ
հարգությամբ,
հարգո
պարոնիդ
անձնանվեր
Մ.
{Նալբանդյանց}
20
հունիսի,
1865
թ.
Ս.
Պ.
Բ.
՝
99
ամանակն
ալ
խիստ
կարճ
էր:
Եղբայր
քո
Միքայել
{Նալբանդյանց}
100.
Ք.
Տ.
-ին
Կամիշին
15
դեկտ.
-
եմ
կարող,
խոհեմությամբ
հասկացիք
եւ..
Միք.
{Նալբանդյանց}
102.
ԳՐԻԳՈՐ
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
8
փետրվարի
1866,
եզ
միշտ
եւ
առ
ի
սրտե
բարյաց
փափագող
եղբայր
Մ.
{Նալբանդյանց}
103.
ԳԱՅԱՆԵ
ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻՆ
11
փետրվ.
1866,
տուծո
ասածը
ըլլա:
Եղբայր
քո
անբաժանելի
Մ.
{Նալբանդյանց}
Ցուրտերը,
պոռան
խըյամեթները
10
օր
է
խափաթմիշ
տիվ
ունեմ
լինել
Ձեր
խոնարհ
ծառա
Միքայել
{Նալբանդյանց}
24
սեպտեմբերի
1857
թ.
Մոսկվա
ւթյունը:
Թող
եւ
ուրիշները
կարդան
եւ
հավատան,
որ
{Նալբանդյանցը}
ոչ
թե
առանց
ստորագրության
սորան
եւ
նորան
նամակ
գր
,
պարզագրեցի
եւ
ստորագրեցի:
Միքայել
Ղազարեան
{Նալբանդով}
Բնութիւն
ունիմ
ի
Նախիջեւան
քաղաքի,
ի
Հայրենակ
հիշյալ
թղթերն
ետ
ստանալու
համար:
Կանդիդատ
Մ.
{Նալբանդով}
17
հունիսի,
1865
Հասցես՝
<Васильевский>
ոյ
ի
8-էն
նախընթաց
ամսոյն
մարտի:
Միքայէլ
դպիր
{Նալբանտեանց}
յ13
ապրիլի
1850
ամի
Ի
Նախիջեւան
1851
վանականութիւնից
դուրս:
Դրա
առաջին
օրինակը
Յակոբ
{Նալեան}
պատրիարքն
է,
որ
ընտրութեամբ
կոչուեց
այդ
պաշտօնին
պովեանց
քանզի
եթէ
ինքն
գտանէր
յերկբայս
զգրողէն
թէ
{Նալպանդեանն}
էր
եւ.
թէ
Ուստայեանն
նա
զի
եւ
ո՛չ
անգամ
ճանաչէր
ելոյ
ի
հոգեւորական
կոչումն,
հայ
Միքայէլ
Ղազարեան
{Նալպանդովն},
իսկ
եթէ
զի՞նչ
է
խնդիր
իմ,
այնմ
զհետ
գան
յօդուա
ողն
ինքեան
զգիր,
թէ
Ուստայեանն......
եւ
թէ
{Նալպանտեան}
դպիր
չէ
գրեալ
առ
ինքն
զգիր։
Ինքն
գոլով
ծնեալ
եւ
գէտ
գտեալ
զինէն
եւ
զիմս
մականուանէ
հայրենւոյ
որ
է
{Նալպանտեան},
որպէս
եւ
գտանի
արձանագրեալ
ի
րեվիզսկի
սկազկային
անայէն
Պոպովեանց
թէ
նա
որ
յերկբայս
գտանի
արդիս
թէ
{Նալպանտեանն}
էր
գրողն
ինքեան
զգիր,
թէ
Ուստայեանն......
տ
պատրուակաբանութեամբ
իւրով
անգէտ
լեալ
զգրողէն
թէ
{Նալպանտեանն}
էր
թէ
Ուստայեանն,
բայց
այնուամենայնիւ
կրկին
պարտ
ԱՅ
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՒԱՐՈՒԹԵԱՆՆ
ի
Միքայէլ
դպրէ
{Նալպանտեանց}
Խնդիր
Նախ՝
ըստ
հաւաստի
տեղեկութեանս
իմացեա
բարձրագոյն
դատարանս:...
Միքայէլ
դպիր
{Նալպանտեանց}
Ի
8
մարտի
1850
ամի,
եւ
Նախիջեւան
8.
ՆՈՐ
Ն
ԱՅ
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆՆ
Ի
Միքայէլ
դպրէ
{Նալպանտեանց}
Խնդիր
Զհրովարտակ
հոգեւոր
կառավարութեանդ
զոյ
ՈՒԹԵԱՆՆ
ի
Միքայէլ
դպրէ
Նալպանտեանց
Խնդիր
{Նախ}
՝
ըստ
հաւաստի
տեղեկութեանս
իմացեալ
եմ
զի
Բարսեղ
ք
լ
զիս
յայսմանէ,
քանզի
իմ
պատասխանիք
են
այսոքիկ,
{նախ},
զի,
որպէս
ի
վերոյ
ի
ճառ
արկի,
անբաւականութիւն
կամենայինք,
որ
մեզ
ուրիշները
պատվեին,
պետք
է
որ
{նախ}
եւ
հառաջ
մենք
մեր
անձը
պարտվենք.
եթե
այս
չենք
կա
դ
գործին
վերաբերությամբ:
Բայց
պարզության
համար,
{նախ}
եւ
առաջ
հարկավոր
է
մեջ
բերել
այստեղ
Ձեր
նամակի
դր
ռգրեմ
մատուցանել
Ձեզ,
ո՛
աստուածընտիր
Հայրապետ,
{նախ},
զորդիական
գրութիւն
վերասաց
պատգամաւորացն,
որո
,
հետեւաբար
եւ
ի
յարգանաց
ըստ
հետեւեալ
պատճառաց,
{նախ},
զի
41
անձինքն
չէին
ընտրեալ
յազգէն
յաղագս
ի
միաս
Յերկրորդում
այս
ժողովի
երկոքին
անդամք
պնդեցին
եթէ
{նախ}
քան
զկարգելն
նորոյ
քննութեան
ընդ
ձեռն
առանձին
քնն
հանգամանաց
գործոյն,
անհրաժեշտ
վարկաւ
ելանել
ինձ
{նախ}
եւ
յառաջ
ի
Լոնդոն
եւ
անդէն
ի
վերայ
հիման
գրութեան
յ:
Վսեմափայլ
դեսպանն
անհրաժեշտ
վարկաւ
ելանել
ինձ
{նախ}
եւ
յառաջ
՚ի
Լոնդոն,
եւ
անդէն
ի
վերայ
հիման
գրութ
որ
պատասխանի
արար
ինձ
պ.
հյուպատոսն,
եթէ
հարկ
է
{նախ}
եւ
յառաջ
զթուղթն
զայն,
ընդ
ձեռն
դեսպանութեան
առ
,
ի
Բատավիա,
տայ
մեզ
զհետեւյալ
տեղեկութիւնս:
{Նախ}
՝
թէ
ինքն
կտակարարն
զկնի
գրելոյ
եւ
վաւերացուցանե
ուցեալ
Սարգսի
Աղաւելեան՝
քաղեմք
զհետագայս:
{Նախ}
՝
թէ
Սարգիս
Ծատուր
Աղաւելեան,
կտակաւ
իւրով
արարե
մինիստրացիօնին
Կալկաթայի.
ուստի
եւ
խորհուրդ
ետ,
{նախ}
քան
զամենայն,
յանդիման
լինիլ
նախագահին
այսր
կառա
մէ
եւ
զորպիսութենէ
երեսփոխանական
թղթոյն
պահանջեաց
{նախ},
մատաղ
անել
ինքեան
զմանրամասն
հաշիւ
ելից
եւ
մտից
երեւի,
թէ
վասն
չորից
հրիտական
առաքեմ
ի
Հնդիկս:
{Նախ},
վասն
Մասեհի
Բաբաջանեան,
երկրորդ,
տիկնոջն
Կատա
աթա
մնայ
ինձ
ուրեմն
տքնիլ
զայսմանէ
ի
Մադրաս:
{Նախ}
քան
զխօսիլ
իմ
զհրիտակէն,
թողելոյ
ի
հանգուցեալ
Սա
րգեալ
նմա
օրինօք
այլեւ
վճարել
Սուպրիմ
Կորտին,
որ
{նախ}
քան
զտեսանել
եւ
զլսել
զդատն,
պահանջէ
զ1000
ռուփի
ոնում
էին,
իսկ
դու
արտասուք
էիր
թափում
եւ
այլն:
{Նախ}
՝
մեր
տոնը
հունվարի
6-ին
է
եւ
ոչ
թե
դեկտեմբերի
25
որակրի
հագեցած
լուծույթի
մի
քանի
վաննա
ընդունել,
{նախ}
՝
կոչնչանա
չափազանց
անախորժ
հոտը,
իսկ
երկրորդ՝
,
ապա,
հավանաբար,
նրան
հարցերով
կգնդակոծեի,
եւ
{նախ}
եւ
առաջ,
իհարկե,
կասեի
"
Cвет
Любим
Карпович!
Հ
երի,
հավասար
է
250.
000.
000
ռուբլի
գումարի:
{Նախ}
՝
համեմատություն
կազմելով,
մենք
գտնում
ենք,
որ
քե՞ր
են
այդ
պարոնները.
կասեն՝
ազնիվ
մարդիկ
են:
{Նախ}
եւ
առաջ,
այդ
բառն
այժմ
այնքան
առաձգական
է,
որ
ա
յց
դա
ապահովո՞ւմ
է
արդյոք
հասարակության
պահանջը:
{Նախ}
որ,
ի
հաշիվ
իր
պարտքի
նա
դեռ
1856
թվին
վճարել
է
ի
փոքրիկ
նամակ
պատրաստել
Խալիբյանին:
Այդ
կլինի,
{նախ},
ներողություն
խնդրելու
պես
մի
բան,
որ
իմ
եղբայր
ածել
'ի
կատար
զայսունակ
մեծակշիռ
զգործս,
եթէ
ոչ
{նախ}
խնդրելով
զհաստատութիւն
եւ
զօրհնութիւն
վեհափառ
քահ
ան
օգտակար
տեսութիւնը
վաճառականութեան
մէջ:
-
{Նախ},
որ
Տէրութեան
սահմանի
ներսումը
գործած
ապրանքների
րդ,
որ
կամի,
թէ
իւր
զաւակը
առաքինի
դառնայ,
ապա
{նախ}
եւ
յառաջ
թող
ինքը
առաքինութեան
օրինակ
լինի
իւր
զա
ում
է
երեխայն
գլխաւորապէս
իւր
մօր
ձեռքով,
ուրեմն
{նախ}
եւ
յառաջ
հարկաւոր
է
մեծ
ուշադրութիւն
դարձուցանել
իւր
ամբողջութիւնը,
նորա
միաբան
ոյժը
բաժանւում
է
{նախ}
եւ
յառաջ
երկու
կամ
երեք
մեծ
հատուած,
յետոյ
այդ
հ
,
նկատենք
Պ.
Իսահակեանցի
հրաշագործութիւնը:
{Նախ}
եւ
յառաջ
Պ.
Իսահակեանցը
իւր
յօդուածի
ներածութեան
ւթիւն
տեսանէ
իմ
վերայ,
այնքան
ազնիւ
կը
լինի,
որ
{նախ}
եւ
յառաջ
ինքը
կը
հրապարակէ
նորան՝
ցանկանալով
աւե
աշակերտ
հեղգ
առ
ուսումն
եւ
փոյթ
առ
ի
վարդապետել,
{նախ}
քան
զտեսութիւնն
աստուածաբան:
Պարոնը
ասում
է.
"
.
Բէգզադէ,
ես
քո
դրանը
կը
չոքեմ
մի
օր
եւ
ինչպէս
{նախ}
եւ
յառաջ
գորգս
(խալիչա)
կը
փռեմ
եւ
լուադեղ
(пе
ծ
չլինէիք
անբարոյականութիւն,
դուք
պիտի
հաշտուէիք
{նախ}
եւ
յառաջ,
որ
ազգը
եւս
բաժին
բաժին
չլինէր:
-
իւնը
եւ
վնասակարութիւնը
քննւում
է
եւ
սահմանւում
է
{նախ}
եւ
յառաջ,
տարու
զանազան
եղանակների
մէջ
քանի
օրեր
ինչեւ
այժմ
Հայերի
մէջ
տպուած
գրքերին
չէ
նմանում,
{նախ}
՝
իւր
բովանդակութեամբ
եւ
երկրորդ՝
հրատարակելու
կ
տելու
միտք
ունենայինք,
պիտի
հարցնէինք
իրեն:
{Նախ}
՝
մեր
ընտանի
խնդիրներուն
մէջ
մտնելու
արտօնութիւնը
ութիւնը
եւ
անհոգութիւնը,
մեք
ինքնին
պարտական
ենք
{նախ}
գործ
սկսանել
եւ
ապա
խնդրել
Տիրոջ
յաջողութիւնը:
Հայերը
դեռ
խօսել
չգիտեն,
թո՛ղ
ուրեմն
Հայ
մանուկը
{նախ}
եւ
յառաջ
որպէս
Հայի
զաւակ
ուսանի
իւր
սեպհական
լեզ
ւք
ձեր
հայկական
իստակ
կաթի
հետ
տաք
ձեր
զաւակներին
{նախ}
՝
մեր
լեզուն,
երկրորդ՝
հոգով
եւ
սրտով
Հայութիւն
այս
պատճառների
հիման
վերայ
առաջին
փոյթը
պիտի
լինի
{նախ}
եւ
յառաջ
կենդանացնել
մայրենի
լեզուն
ազգի
զաւակներ
տողութեան
չեմ
ընդունում
ո՛չ
Քանթը
եւ
ո՛չ
Հեգելը.
{նախ},
որ
իմ
մտածութիւնքը
եւ
խորհելու
ազատութիւնը
չկամ
ասել
այն
մասին,
թէ
ինչ
բաներ
հարկաւոր
էին
ազգին
{նախ}
եւ
յառաջ,
որ
յետոյ
ազգի
ուսումնականքը
կարող
լինէ
որութեան
խնդրի
մասին,
այդ
բոլորը
միշտ
պատահել
են
{նախ}
՝
Յոյների
առաջարկութեամբ
եւ
երկրորդ՝
ազգի
անիշխա
տանայ
եւ
յետոյ
երկիր
ձեռք
բերէ.
այդ
լինելու
չէ:
{Նախ},
որ
հարստութիւնը,
որ
եթէ
կայ
այդ
ազգի
մասնաւորն
ց
եկած
ազատութիւնը
այն
ցօղից
աւելի
չէ,
եթէ
մարդը
{նախ}
ինքը
իւր
մէջ
ազատ
չէ,
եւ
երկրորդ,
եթէ
ինքը
այնո
Որտե՞ղ
ուրեմն
հարկաւոր
է
որոնել
ոսկին
եւ
արծաթը:
{Նախ},
մի
քանի
երեւելի
մօնօպօլիստ
սեղանաւորների
մօտ,
,
ընկնի,
երբ
այդ
նիւթերը
սակաւանան,
այն
ժամանակ
{նախ}
՝
դրամի
արժէքն
է
ընկնում,
երկրորդ
`
դրամը
կենդրո
ութիւն
չունի,
այլ,
կամենում
ենք
ասել,
թէ
մարդը
{նախ}
եւ
առաջ
կենդանի
է,
եւ
ապա
բարոյական
էակ:
Նորածի
Մի
այդպիսի
ազգային
աշխարհական
բարեկարգ
դպրոց
{նախ}
եւ
յառաջ
կը
լինէր
մի
լուսաւորութեան
առողջ
ծննդարա
հաստատեցի
կտակս
այս
իմով
ստոարագրութեամբ,
յորում
{նախ}
յայտնեմ
զամենայն
ստացուածս
իմ
որ
ունիմ
ներկայ,
ո
ոյն
տարէն
եկամուտն
ջամ
անեն
եւ
ջամ
եղած
մապլաղիցն
{նախ}
իւրեանց
ֆի
հարիւրն
ինչ
իւրեանց
հախսայ
վեր
առցեն,
ետ
մահուան
իմոյ
հաստատուն
լինիցի,
այսինքն
`
{Նախ}
յայտ
լիցի
ամենեցուն,
որ
ի
թուի
Փրկչին
1793
մլն
հ
ի
վերայ
տասն
եւ
երկու
բաժնոյ
թողում
Ժառանգութիւն
{նախ}
առ
կտակակատարին
իմոյ,
եղբայրակից
պարոն
Վարդանին
տ
կամաց
եւ
ըստ
հաճոյից
իւրեանց:
Հինգերորդ,
{նախ}
քան
զմահն
իմ,
եթէ
ի
վերն
չորրորդ
հատորում
յիշեցե
րս,
յայնժամ
բաժին
չորս
միւս
եղբայրս
գտանէ,
բայց
{նախ}
պարտ
է
տալ
հինգ
հազար
ռուպլի
միոյ
տեղւոյ
տպարանի
անի
մնացի
մինչեւ
՚ի
Մադրաս
կամ
Կալկաթայ
հասնելն,
{նախ}
քան
զամենայն՝
մկրտելոց
եմ
նորա
նոյնոյ
անուանակոչ
,
որպէս
ի
վերն
հինգերորդ
հատորում
ասացի,
որ
եթէ
{նախ}
քան
զմահն
իմ
կտակակատարոյն
իմոյ
մահ
պատահիցի
յայն
ով
ամենքն
են
հրճւում
-
Բնութիւնք
բիրտ
եւ
քնքուշ:
{Նախ}
տու՛ր
ինձ
սէր,
իմ
սրտի
Ամայութիւնը
լցրու,
Ապա
տ
խանան
Բնութիւնք
խոշոր
եւ
քնքոյշ:
Տո՛ւր
{նախ}
զսէր,
զսրտի
Լցո՛
իմ
զամայութիւն,
Տեսց
ք
հեղգք
առ
ուսումն
եւ
փոյթք
առ
ի
վարդապետել,
որք
{նախ}
քան
զտեսութիւնն
աստուածաբանք
",
ողբայր
երանելի
փ
ւթենէս,
եթէ
անհնար
է
բարին
միոյ
միայնոյ
անհատի,
{նախ}
քան
զբարին
հասարակաց:
Հոգեւորք,
որք
առ
ընկճեալ
րդւոյ
եւ
բղխող
Հոգւոյն
սրբոյ:
Որդի
ծնեալ
՚ի
Հօրէ
{նախ}
քան
զյաւիտեանս.
իսկ
Հոգի
սուրբ
բղխեալ
՚ի
հօրէ:
եսիային,
որ
արքայութեան
փառացը
հասցնէ
զիրենք"։
{Նախ}
՝
զի
հոգիք
ո՛չ
մեռանին.
զսոյն,
թո՛ղ
զայլ
ամենայ
նութիւն
իւր
՚ի
մասին
բնութեան
Քրիստոսի,
հարկադրի
{նախ}
առաջին
հարցանել
զհարցանողն,
եթէ
զիա՞րդ
ընդունի
ն
ից
Մարդըս
ջոկվում
է
ի՛նչով։
Ես
ուզելով
{նախ}
եւ
առաջ
Նորա
խելքը
լաւ
չափել,
Ասի.
-
չկարացայ,
գիտէ
տէր
Աստուածն...
Բայց
{նախ}
խոստացիր,
հա՛յր
իմ
հայազգի,
Տալ
իմ
մարմինը
օրէնքի
եւ
իրաւունքի
առաջեւ
քննւում
է
եւ
դատւում
է
{նախ}
գործը
եւ
ապա
գործողը:
Գործը
գնահատելով
կարելի
է
անում
ենք
Պ.
Չամուռճեանի
համար:
Հոգեւորականք
{նախ}
եւ
յառաջ
քաղաքացի
են
եւ
ապա
հոգեւորական,
ուրեմն
վը
եւ
իբրեւ
անդամ
ազգի
եւ
եկեղեցու
առաջարկում
ենք
{նախ},
հասկանալ
եւ
ընդունիլ,
որ
հոգեւորականութիւնը
մի
ւորութեան,
որ
մարդկութեան
պարծանքն
էր։
Ուրեմն,
{նախ}
պիտոյ
էր
այն
լեզուով
խօսել,
որ
ժողովրդի
ականջը
ն
րամիտ
եւ
ճշմարտասէր
հեղինակների
գործերից.
եւ
այս
{նախ},
որ
իմ
ընթերցողքը
չ'համարեն,
թէ
Պարոն
Սիւ'ն,
ո
տողութիւնքը
Օրանժեանի
ընդդէմ,
եւ
պաշտպանութիւնքը
{նախ}
ապարքայ
Յակոբ
II-ին
եւ
վերջը
նորա
որդուն,
որ
70
յնպէս
եմ
կարծում,
որ
նորա
թշնամու
վրէժխնդիր
նետը
{նախ}
իմ
արիւնիցս
է
խմել:
Որ
ազգը
անհետացել
է
երկրիս
ե
օսքը
կտրեցի
ասելով.
առ
ժամանակ
թո՛ղ
այդ
բաները,
{նախ}
եւ
յառաջ
պատմի՛ր
ինձ,
աղաչեմ,
թէ
ո՞վ
եւ
ինչպիսի
էին
այնպիսի
գնացք
ունենալ
ծառայողների
հետ,
ապա,
{նախ}
սխալ
է
այն
պատճառով,
որ,
երբ
նորան
արձակում
էին
,
պ.
Էմինը,
հրատարակելով
այս
Թուղթը,
արել
է,
{նախ}
՝
մի
քանի
սրբագրութիւնք,
երկրորդ՝
գրել
է
մի
քան
ասիկ
Փարպեցու
խօսքերը.
"
Եւ
օրհնեալ
զամենեսեան,
{նախ}
գային
'ի
քաղաքն
Վաղարշապատ,
որ
այժմ
անուանի
Նոր
օրքը
եւ
այլն
եւ
այլն
մի
ուրախական
տօնի
պատճառով,
{նախ}
եւ
առաջ
իրենց
ուխտերը
եւ
աղօթքը
կատարում
են
Վաղար
ետութիւնը
գտած
Պարսկաստանից
Հայաստան
վերադարձաւ,
{նախ}
եւ
առաջ
գնաց
Վաղարշապատ
քաղաքը,
ուր
իր
սովորութե
ին
այնտեղ
եւ
իրենց
ուխտերը
եւ
նուէրները
կատարեցին
{նախ}
Կաթողիկէ
եկեղեցու
մէջ
եւ
ապա
կոյսերի
նահատակուած
յորում
հիմն
արկաւ
տեղւոյդ
"
(եր.
56,
57)։
{Նախ}
՝
ինքը
Փարպեցին,
Ս.
Կաթուղիկէ
եկեղեցու
վերաբերո
էլ
միասին
մերժենք,
որպէս
իսպառ
անհիմն
բաներ։
{Նախ}
՝
Փարպեցու
յիշած
քահանայապետը
Հայոց
կաթողիկոս
չէ
րպեցին
է
կրճատել.
եւ
սոքա
են
մեր
պատճառները։
{Նախ}
՝
Ղազար
Փարպեցին
իր
Պատմութեան
մէջ
միշտ
Հրահատ
է
Պ.
Էմինը
երկու
բանի
վրայ
է
հիմնում
այս
կարծիքը։
{Նախ}
՝
իբրեւ
ծանօթութիւն
կամ
վկայութիւն,
հարուստ
բառի
էին
եւ
հարուստք։
Եւ
սոքա
են
մեր
պատճառները։
{Նախ},
Փարպեցու
Աշուշայի
դռնումը
երեւելը
կարող
էր
ունե
Աղանին
եղբայր
լինելը
տարակոյսի
ենթակայ
խնդիր
չէ։
{Նախ},
ինքը՝
Փարպեցին,
իր
Պատմութեան
մէջ
(եր.
14)
րդը։
Մենք
չենք
արտագրում
այդ
անցքի
պատմութիւնը,
{նախ}
որ
երկար
է,
երկրորդ,
որ
շատ
պիղծ
բան։
Կամեցողը
,
եւ
'ի
ժամանակի
հնձոց
ասացից
ցհնձողսն,
քաղեցէք
{նախ}
զորոմնդ,
եւ
կապեցէք
զայդ
խրձունս
առ
ի
յայրել
եւ
նօթութիւնքը
ստիպում
են
մեզ
երկար
բարակ
խօսել։
{Նախ}
՝
գլխաւոր
քահանայութեան
խօսքը,
որպէս
նաեւ
քահանա
րաբերութիւն
ունէին
ներկայ
անցքի
հետ:
Եւ
այսպէս,
{նախ}
եւ
յառաջ
Ձեր
մռայլութեանը
յայտնի
է,
որ
ես
քանի
ժ
յ
քեզ,
-
աղաղակեց
դեւերի
զարհուրելի
թագաւորը:
-
{Նախ},
որ
դու
արժանի
չես
նորան,
երկրորդ,
որ
ինձ
հարկ
,
թէ
օգտակար
կլինին
դժոխքի
համար
այս
տետրակները,
{նախ}
այն
պատճառով,
որ
ոչինչ
չեն
պարունակում
իւրեանց
մ
սօր
քո
կարճառօտ
տոմսակով:
Դու
մոռացել
ես
հոգալ,
{նախ},
Ռօմ,
երկրորդ,
անգլիական
ճին,
երրորդ,
Կօնեակ
նդիպողին
հրաւիրել,
իմ
կարծիքով,
յիմարութիւն
է:
{Նախ},
այն
պատճառով,
որ
մեր
խնջոյքի
մէջ
կարող
էր
մի
ա
արդը
բանական
հոգի
ունի,
մարդը
խօսում
է
եւ
այլն:
{Նախ},
ո՛վ
է
տեսել
այդ
հոգին,
մարդու
վիզը
որ
կտրես,
տ
կոմսութեան
մէջ
1214
թուականին
եւ
ուսումն
է
առած
{նախ}
Օքսֆորդում,
յետոյ
Փարիզում:
Նորա
աշխատութիւնքը
ր
երիտասարդ
Պարացէլսոսի.
նա
ուսաւ
այդ
գիտութիւնը
{նախ}
Տրիթեմիոս
Մանհէյմեան
աբեղայի
մօտ,
յետոյ
Սիգիսմու
դադարեցաք
իսկոյն:
Այժմ
կրկնապատիկ
եղաւ
իմ
ցաւը,
{նախ},
որ
ես
չեմ
լսում,
երկրորդ,
որ
իմ
անակնկալ
ներս
ն
չէ
ստանալ
մեծարողական
պատուանուններ,
որովհետեւ
{նախ}
եւ
յառաջ
տուողքը
չգիտեն
իւրեանց
արժանաւորութիւնը
ովհետեւ
ձեռնտու
չէր
պատերազմ
յայտնել
բժշկապետին,
{նախ},
որ
նա
գիտէր
պ.
Յովնաթանեանցի
բոլոր
ընտանեկան
գ
պէս
կարելի
է,
-
պատասխանեց
պ.
Յովնաթանեանցը.
-
{Նախ}
որ
ես
դեռ
որոշած
չէի
գնալու
օրը,
երկրորդ,
գործե
եւ
թէ
ինչպէ՞ս
էր
կատարւում
այդ
արարողութիւնը:
{Նախ}
եւ
յառաջ,
առնում
են
մի
ցորեանի
մաղ.
սորա
մէջ
դն
եւ
թափողը:
Թեթեւ
թափողը
գալով
հիւանդի
տունը,
{նախ}
եւ
առաջ
առնում
է
մաղի
միջից
արճիճը,
տանում
է
նոր
վասն
որոյ
մաղձը
մտանելով
ստամոքսի
եւ
արիւնի
մէջ,
{նախ}
եւ
յառաջ
պատճառում
էր
փսխողութիւն
եւ
լուծողութիւն
մենայն
գործ
գլխաւորքն
'ի
բանս
եւ
'ի
խորհուրդս
էին
{նախ}
Հ.
Ղուկաս
Ինճիճեան
որ
էր
յայնժամ
մեծաւոր
եւ
խոստ
նկ
ընկերութիւնը։
Ուրեմն
այստեղ
մնում
է
մեզ
քննել
{նախ}
եւ
յառաջ
"
Մխիթարեանց
սկզբունքը"։
Մխիթարեան
րի
մահից
եւ
նորա
անմիջական
աշակերտներից
յետոյ
էին
{նախ}
եւ
յառաջ
դոյն
միաբանութեան
երկդիմի
կեղծաւորութիւն
,
օգտիլ
ունէր
եւ
ոչինչ,
վասն
զի
այդպիսի
մանկունք
{նախ}
քան
զծնանիլն,
մեռեալ
էին
յարգանդի
մարց՝
լոյս
տե
նուն
պարտի
անշուշտ
ունել
ըստ
գործարանաւոր
մարմնոց
{նախ}
քան
զամենայն
զնիւթ,
զկերպ,
զգործարանս
եւ
առ
հաս
ակ,
եթէ
Քրիստոսի
քարոզութիւնների
վերայ,
պիտոյ
է
{նախ}
եւ
յառաջ
երեւակայել
ճանապարհ,
հարթ
կամ
անհարթ
(
յն
ժողովը
իբրեւ
իւր
երեսփոխան
այնպիսի
մարդիկ,
որ
{նախ}
եւ
յառաջ
շատ
ջերմեռանդ
հպատակ
էին
Պապական
աթոռին
նք
թէ
եւ
Յիսուսեան
էին,
բայց
պիտոյ
է
ծածկէին
այդ
{նախ},
Կարգի
օգտի
համար,
երկրորդ
հասարակութեան
դրութե
որոյ
որքան
կարելի
է
շատանում
եմ
համառօտ
գրելով։
{Նախ}
եւ
յառաջ
քանի
մի
խօսք
ասենք
Եափոնիայի
Յիսուսական
համաձայնութեան
դէպքում
վճռել
հարցերը:
2.
{Նախ}
քան
Կանոնադրութիւնը
եւ
Կանոնադրութիւնից
յետոյ,
հ
տալ,
թէ՞
աւելի
հասկանալի
անել
նորան
ժողովրդեան։
{Նախ}
որ
ոյ-ը
ու-ից
ոչ
գեղեցիկ
է
եւ
ոչ
վսեմ.
ու
վերջաւ
խ,
այնպէս
չէ
մեր
նոր
լեզուի
բայերի
կազմութիւնը։
{Նախ},
հերիք
է,
շատ
անգամ,
եթէ
եղանակ,
ժամանակ,
դէ
րուն,
խնայեցէք
ժողովրդին,
իրաւունք
երէք
նորան։
{Նախ}
՝
որ
ոչ
մի
տեղ
այդպիսի
խօսակցութիւն
չէ
լսվում
ժող
ար:
"
Սոս
եւ
Վարդիթերը
"
դրած
է.
մեր
առջեւ
{նախ}
եւ
առաջ
որպէս
բանաստեղծութիւն,
որպէս
վիպասանութի
եւ
նոր
զօրութիւն
չառնու
իր
գլխաւոր
հերոսի
համար,
{նախ}
որ
այդ
հերոսը
տկարանում
է,
վրայ
երկու,
որ
երկրո
ն
սքանչելի
կանթեղի
հետ,
մենք
իսպառ
մերժում
ենք.
{նախ},
որ
անպարան
խօսքը,
այսինքն
պարան
միացած
բացասակ
ութեան
համար
անում
էին"։
Ի՛նչ
խօսք
է
այս:
{Նախ},
որ
մենամարտութիւնը
եւ
որսորդութիւնը
թագի
սեփակա
նորան
ուսումնական
քննութեան
տակ.
ստուգելու
համար
{նախ},
թէ
Փարպի
գնացող
ուխտաւորքը
իրաւ,
կատաղա՞ծ
շան
րուայ
ցրտերով
արդէն
սառուց
է
դարձել.
պատճառ,
որ
{նախ}
եւ
յառաջ
կեանք
եւ
գործադրութիւն
չունի
ընկերութեան
րը,
բայց
կարելի
է
այս
որդիքը
փրկելու
ջանք
դնելով
{նախ}
եւ
յառաջ
այդպիսի
յիշատակաց
արձանները
կտայ
կուլ
տա
ապետ
վարդապետը՝
Թիֆլիսի
թեմական
ատենի
երբեմնական
{նախագահ}
ատենակալը,
որ
գտանւում
է
այժմ
Փարիզում:
Քանի
մի
ում:
Նա
ինձ
այսպէս
պատասխանեց.
Նոցայ
միջի
{նախագահ}
մարդերը
կարդինալը
իւր
պատուի
մեծութեամբ,
իսկ
հոգ
թուխեանցը:
Պ.
Շաքարեանցը,
որպէս
տանուտէր,
{նախագահ}
հանդիսացաւ
խորհրդածու
ընկերութեան
եւ
բոլորովին
բա
ին
էր
եւ
Չինաստանի
Մաթեմաթիկական
մեծ
ընկերութեանը
{նախագահ}
։
Ես
ցոյց
տուեցի,
թէ
ի՞նչ
կերպով
ներգործում
օրին
պարտական
էին
յայտարարութիւնք
կատարել.
արհի
{նախագահը},
ապստամբութեան
եւ
խռովութեան
առաջին
դուքսը,
օրա
Թո՛ղ
հանդէս
գայ
ապստամբութեան
եւ
խռովութեան
արհի
{նախագահը},
-
ասաց
սատանան:
Գ
Յառաջ
եկաւ
մի
անպիտան,
ում
էր
Աստարօտի
քամակից,
բայց
ապստամբութեան
արհի
{նախագահը},
իսկապէս
սատանայի
նման,
ամենայն
ժամանակ
իւր
յաջ
ութերորդին,
դուրս
էր
ձգել
եկեղեցուց
Ծերակոյտը
եւ
{նախագահը}
եւ
բանադրել
էր
բոլոր
հասարակապետութիւնը։
Այս
իտի
դիմէինք
դէպի
լուսաւորութեան
եւ
գիտնականութեան
{նախագահը},
որովհետեւ
գաւազանի
հարուածը
անպակաս
էր
մեզանից
էին
նոցա
ձեռքով։
Նոքա,
ինչպէս
երեւում
է
դը-Տու
{նախագահի}
խօսքերից,
առաւել
կատաղի
դահիճք
եղան
այն
հռչակաւո
ւ
խորհուրդ
ետ,
նախ
քան
զամենայն,
յանդիման
լինիլ
{նախագահին}
այսր
կառավարութեան,
այն
է
գլխաւոր
ռեգիստրատորին
եցաւ,
Պարլամենտի
մէջ
պատասխան
տալու
համար,
ասաց
{նախագահին}.
"
Աստուած
պարգեւել
է
մի
քանիսին
խօսելու
շնորհք
էջ,
մի
փոքր
բաժին
տուեցէք
նորանից
եւ
ձեր
միականի
{նախագահներին}...
Նոքա
եւս
թող
մասնակից
լինին
այդ
Հերոստրատոսեա
անդամներին:
Քաղաքական
ժողովը
Կ.
Պոլսի
պատրիարքի
{նախագահութեամբ},
որպէս
ազգային
կենտրոնական
ժողով,
վարում
էր
ազգ
բ
առաջնին
համազօր
միւս
ժողովը,
դարձեալ
պատրիարքի
{նախագահութեամբ}
պարտաւորուած
էր
վարելու
կրօնական
գործերը:
Այս
ժո
ղովը,
որ
ընտրութիւն
էր
կատարում
Սարգիս
պատրիարքի
{նախագահութեամբ}:
Չբաւականանալով
սրանով
եւ
գտնելով,
որ
Սարգիս
պա
ւթեանս
վերջումը:
Խաւարասիրութեան
կողմից
իւր
{նախագահութիւնը}
ոչովին
չէ
տալիս
Հնդկաստանի
մէջ.
դորա
ծայրագոյն
Բ
կարծիքը
ընդհանուր
ժողովում
քաղաքագլխի
պաշտոնական
{նախագահությամբ},
բայց
ո՛չ
երբեք
ինքնակամ
եւ
հասարակությունից
անկ
էջ
եւ
օտար
ազգի
կեանքի
ոգին,
որ
ընդունելով
որպէս
{նախագաղափար},
հետեւում
է
նորա
ազդեցութեան
տակ
տրամադրել
իւր
ա
ն
(патологический)
եւ
առողջ
կեանքը
իբրեւ
բնիկ
(
{նախագաղափարական}
(нормальный),
երբեք
չեն
կարող
միեւնոյն
լարով
լ
ում
էր
ամերիկեան
անկախութեան,
որի
մէջ
ազատութեան
{նախագաղափարը}
ունէր
մի
հզոր
փաստաբան
երեսփոխանական
պալատի
մէջ,
ուղարկել
է
Ձեզ
սույն
հունվարի
12-ին
հավատարմագրի
{նախագծի}
հետ
միասին,
որը
հավանորեն
դուք
կստանաք
ավելի
շու
թադրելով,
որ
մարդու
կյանքը
կազմվում
է
ըստ
ինչ-որ
{նախագծված}
տեսության՝
կարծես
մարդկային
բնությունը
հանք
է,
ծ
աղբյուրները
հատկացվեն
սուրբ
թարգմանիչների
անվան
{նախագծվող}
ճեմարանին:
Ճիշտ
է,
այդ
դեռ
մի
մեծ
բան
չէ,
բայց
շատ
նախադրութեանց
վերջադաս
դրուիլը,
յատկացուցչի
{նախադաս}
դրուիլը
եւ
այլն
եւ
այլն։
Բայց
մենք
կարծում
ենք,
Հին
լեզուի
մէջ
յատկացուցիչը
կարող
է
դրուել
ե՛ւ
{նախադաս},
ե՛ւ
վերջադաս,
բայց
նոր
լեզուի
ընդհանուր
կանոնն
ւի
ընդհանուր
կանոնն
է,
որ
յատկացուցիչը
լինի
միշտ
{նախադաս}
։
Այն
ժամանակ
միայն
կարելի
է
վերջադաս
դնել,
եթէ
սովորական
կանոնին
հետեւելով
դրուի
յատկացուցեալին
{նախադաս},
այն
ժամանակ
կորցնում
է
իւր
յարաբերականը,
որովհ
ծ
լեզուի
հոսանքին
հետ
երթալով՝
յատկացուցիչը
միշտ
{նախադաս}
է
գործածված։
Նոր
լեզուի
մէջ
կան
բայեր,
օրինա
բաժանում
ենք,
երբ
այդ
վերջաւորութիւնքը
դնում
ենք
{նախադաս},
ինչպէս
"
տուն
եմ
գնում
".
ի՞նչպէս
է,
որ
այս
դ
ւմ
չէ
հասկացվում
այս
եմը
որպէս
էական
բայ։
Եւ
եթէ
{նախադաս}
դրվելով՝
բաժան
է
գրվում,
ինչի՞
չէ
կարող
բաժան
գ
լեզուի
ոգին
պահանջում
է
այդ
վերջաւորութիւնքը
գրել
{նախադաս}
եւ
մենք
գրում
ենք.
բայց,
այսպիսի
դիպուածում
եմ
ան
բայ
կարծվել,
որովհետեւ
էական
բայի
խնդիրը
միշտ
{նախադաս}
է
լինում
բայից.
չենք
ասում
"
ձեռքերը
են
ներկում
նք
"
ձեռեքերը
ներկում
են
",
ուր
ներկումը,
որպէս
{նախադաս},
խնդիր
է
լինում,
ներկումից
չէ
ընդունվում
որպէս
ւքը
միասին
մէկ
բայ,
թէեւ
բայական
վերջաւորութիւնը
{նախադաս}
։
Կան
քանի
մի
պատճառներ,
որ
պահանջում
են
շատ
անգ
կից
են
բաղկանում,
իսկ
թէ
բայական
վերջաւորութիւնը
{նախադաս}
դնենք,
այն
ժամանակ
ենը
իր
հաշուով
է
հնչում
ձեռքե
է։
բ)
Կարելի
է
բաժնել,
եթէ
այս
վերջաւորութիւնը
{նախադաս}
է
դրվում,
ինչպէս,
է
փայլում։
գ)
Եթէ
մի
որպիսի
իւնք,
ածականը
անհոլով
եւ
թուով
անհամաձայն,
միշտ
{նախադաս}
գոյականից,
յատկացուցիչը
միշտ
նախադաս
եւ
այլն
եւ
ձայն,
միշտ
նախադաս
գոյականից,
յատկացուցիչը
միշտ
{նախադաս}
եւ
այլն
եւ
այլն,
որ
նոյնն
է
եւ
տաճկերէնի
մէջ,
ե
ւնը,
որ
անկանգնելի
կործանում
է
ամենայն
անհատական
{նախադասութիւն},
այս
բոլորը,
ասում
ենք,
մարդը
դեռ
չէ
կարողացել
են
չի՛ք
եւ
յովտ
մի
կարօտ
բացատրութեան,
ըստ
որում
{նախադասութիւնդ}
"
միաւորեալ
մի
բնութիւն
"
ցուցանէ
մէկին,
եթէ
ո՛չ
":
Յայտնի
է,
թէ
ազատութիւնը
իսպառ
կործանել
{նախադասութիւնը}
համազօր
է
վերը
մէջ
բերուած
երկար
բարակ
ճառին,
թէ
որ
պահանջում
են
շատ
անգամ
բայական
վերջաւորութեանը
{նախադասութիւնը},
որոնց
մանրամասն
քննութիւնը
քերականութիւնից
պիտի
հասկացող
էին
համարուելու,
եւ
այս
պատճառով
ամբողջ
{նախադասութիւնք}
շատ
անգամ
Ռուսի
անդէմ
բայերից,
Տաճիկ
վերջաւորութ
իլ.
այս
պատճառով
էլ
մենք
ընդդէմ
ենք,
երբ
ամբողջ
{նախադասութիւնք}
գործ
են
դրվում
այդ
ձեւով։
Բայց
նոր
լեզուն,
գոյա
աչում
եմ
ասել,
ռուսերէն
մտածելով,
ռուս
բառերը,
{նախադասութիւնքը},
եւ
ռուս
տրամաբանութեամբ
եւ
ռուս
բաղդասութեամբ
լ
ազդեցությամբ,
որտեղ
թեկուզ
երբեմն,
լսվում
էլ
են
{նախադասություններ}
կենդանի
լեզվից,
բայց
դրանք
ընդհանրապես
կորչում
ե
եւ
Գալուստովի
չարաբաստիկ
արկածների
մասին:
Իհարկե
{նախադասում}
եմ
առաջինը:
Այսպես
ուրեմն,
նորից
կրկնում
եմ՝
գ
եթէ
համարձակուենք
մտնել
հայերէն
լեզուի
գիտութեան
{նախադուռը},
որ
կարծես
երկնքից
հրամայում
էր
սովորել
Քաջարանց
եստավորներ
հասնում
է
maximum
7.
000-ի:
Սա
առաջին
{նախադրյալն}
է:
Ահա՛
եւ
երկրորդը:
Ռուսաստանի
եվրոպական
նա
ք,
որ
բացառականի
ոյժը
եւ
զօրութիւնը
հասկացւում
է
{նախադրութեամբ},
թէեւ
Տաճիկների
նախդիրը
յետադիր
կամ
վերջադիր
էր
.
344),
որ
բաւական
մօտ
է
Երեմիայի
մարգարէութեան
{նախադրութեան}
խօսքերին
ԺԵ.
"
եթէ
հանցեն
զպատուականն
յանարժանէ
են
որպէս
տաճիկ
լեզուի
ազդեցութիւն.
օրինակ՝
շատ
{նախադրութեանց}
վերջադաս
դրուիլը,
յատկացուցչի
նախադաս
դրուիլը
եւ
ւ
ճշտութեան
համար,
ապա
թէ
ոչ
ըստ-ը
ինքն
իրեն
այն
{նախադրութեանց}
կարգումն
է,
որ
ժողովուրդը
կորուցել
է։
Մենք
ա
օրաց
եւ
այլն,
երգերի
զօրքերի
ասելու
տեղ։
Ըստ
{նախադրութիւնը},
որ
հին
լեզուում
սովորաբար
վերջահոլով
տրական
խնդ
լու
վրայ։
Նոր
լեզուի
մէջ
հոլովակերտ
եւ
հոլովառու
{նախադրութիւնքը},
շատ
տեղ
եւ
գրեթէ
մեծ
մասով,
դարձել
են
վերջաւոր
ստուգութեամբ
ասեմք,
եւ
կարի՛
շատ,
եթէ
զանձինս
ի
{նախադրունս}
անդ
համարձակեցուսցուք
գիտութեան
լեզուիս,
զոր
երկ
կոսութիւն:
Նոր
լեզուի
մէջ
գրեթէ
բոլոր
հին
լեզուի
{նախադրունքը}
դարձել
են
վերջադրութիւնք,
ածականը
անհոլով
եւ
թու
ը.
նա
ասում
է.
"
Կարելի
է
նորան
չարչարում
էր
մի
{նախազգացութիւն},
թէ
այդ
տիեզերական
նոր
շարժողութիւնը
տարածուելով
ք
ենք"։
Այս
խօսքերի
մէջ
հնչում
է
քրիստոնէութեան
{նախազգացութիւնը}:
Հռովմէական
ցիրկի
արիւնոտ
տեսարանները
զարթնեցնու
յն
է,
որ
հրատարակիչն
ինքը
գիտե
այդ
եւ
գնորդներին
{նախազգուշացնում}
է,
թե
իբր
այդ
պատճառով
կարելի
է
գիրքը
ետ
դարձնել
ականութիւնս
մեր
ի
սկիզբն
չորրորդ
դարու,
անցանէ
ի
{նախաթոռ}
մատենագրաց
մերոց
սուրբն
Գրիգոր
իւրով
յաճախապատում
էպէտ
մարդիկը
մեզ
մոռացան,
բայց
երկնքի
թռչունների
{նախախնամող}
բարի
աստուածը
չէ
մոռացել
մեզ:
Նորա
հսկողական
աչք
րակով
քարոզեց
Աստուածը
գթած,
ներող,
անյիշաչար,
{նախախնամող}
եւ
միշտ
պատրաստ
ընդունել
իւր
գիրկը
մարդկութեան
որ
նտրոն.
սա
է
Արարիչը,
ստեղծողը
հոգու
եւ
մարմնի,
{նախախնամողը}
եւ
բոլորի
Հայրը,
որին
մօտ
եւ
հպատակ
մնալով՝
մար
18-երորդ
դարու,
յորում
ըստ
վերնախնամ
տնտեսութեան
{նախախնամողին}
Մխիթար
վարդապետ
Սեբաստացի
մեկնեալ
ի
Հայոց
Մեծաց,
ստութեան
հետ.
այսպէս
է
աշխարհի
կարգը,
այո՛,
եւ
{Նախախնամութեան}
կամքը,
որ
ընտրեալքը
երեւին:
Ճշմարիտ
եւ
ստո
նգլիացի
երկրաչափի
հետ,
գնացել
է
Հնդկաստան:
Տե՛ս
{Նախախնամութեան}
գործերը.
անցեալ
տարի
ո՞ւր
էր,
այժմ
ուր,
Հնդկաս
յ
ինձ
մինչեւ
անգամ
եւ
այն
խաւար
օթեւանի
մէջ,
ուր
{Նախախնամութեան}
տնտեսութեամբ
պիտոյ
է
մնանք՝
սպասելով
հրեշտակապետ
ուցանելով
քեզ։
Բայց
արի
տե՛ս,
որ
այլապէս
է
եղած
{Նախախնամութեան}
կամքը,
եւ
ես
այս
րոպէիս
երեք
ամսական
լռութենից
յ
:
Հայերը
պարտական
են
լուսաւորուիլ
եւ
գործիք
լինել
{Նախախնամութեան}
ձեռքում՝
ասիական
ազգերի
մէջ
լուսաւորութիւն
տարած
շինելով
սկսանում
էին
մի
փոքր
ազատ
շունչ
առնուլ,
{նախախնամութեան}
ձեռքը
քաղցրացնում
էր
աշխարհի
մի
հեռաւոր
մաuնում
-
ազգի,
նորա
արտասուքը
եւ
աղաչանքը
մոռացուած
չէին
{նախախնամութեան}
աթոռի
առաջեւ.
ազգի
թշուառութեան
լուրը
կսկծեցուցե
էտ
օգտակարս
ե՛ւ
մեզ,
ե՛ւ
ազգին։
Այլ
զի՞նչ,
եթէ
{նախախնամութեան}
կամք
եւ
այսպէս
հաճեցան
զմեզ
աշխատեցուցանել:
մի
գեղեցիկ
զարդ
էր
հռոմէական
ժողովրդի
համար,
եւ
{նախախնամութեան}
ձեռնով
պատրաստած
մի
պիտանի
անօթ,
օրինակ
հաւատարմ
էր
վարդապետութեան
աստիճանը։
Բայց
այլապէս
էր
{Նախախնամութեան}
կամքը։
Հանգուցեալը,
պարապելով
անդադար
եւ
ել
ու
ազգի
աչքում:
Երեւում
է,
որ
մեք
տեսանելու
չէինք
{Նախախնամութեան}
այցելութիւնը
այս
ազգին
հասած,
բայց
արդեօք
պիտի
տ
նտանիքը:
-
Ո՛հ,
սխալւում
էք,
պարոն.
այդ,
{նախախնամութեան}
գործը
չէ:
Նախախնամութիւնը
միօրինակ
պահպանում
է
ե
թէ
այս
մինը
մարդ
էր,
իսկ
այն
միւսը
մի
խեղճ
ճճի:
{Նախախնամութեան}
գոգում,
հաւասարապատիւ
զաւակներ
են
բոլոր
արարածք
թեան
ձիթենին։
Այսպէս
է
աշխարհի
կարգը,
այո՛,
եւ
{նախախնամութեան}
կամքը,
որպէսզի
ընտրեալքը
երեւին։
Մեր
խնդրից
դու
ող
խոստանալ
մի
լաւ
ապագայ
հայկական
գրատպութեանը։
{Նախախնամութեան}
կամքն
էր,
որ
Հայոց
գրատպութիւնը
եւս
աճէր
ու
հասա
հետեւ
գաւազանի
հարուածը
անպակաս
էր
մեզանից:
Փառք
{նախախնամութեանը},
ինչո՞ւ
պէտք
էր
յուսահատուէինք.
այն
գաւազանի
եր
ոգաբարձութիւն
էր
ցոյց
տուել
մեր
ազգին"։
Ո՛վ
{Նախախնամութիւն},
եթէ,
արդարեւ,
այսպէս
պիտի
խօսի
Յիշատակարանիս
ազգակիցների
պաղած
սիրտը,
խորովելու
էր
իմ
ներսը:
{Նախախնամութիւն},
խնայէ՛
ինձ...
Նախախնամութիւն,
խնայէ՛
իմ
սիրակ
լու
էր
իմ
ներսը:
Նախախնամութիւն,
խնայէ՛
ինձ...
{Նախախնամութիւն},
խնայէ՛
իմ
սիրական
ազգին.
Նախախնամութիւն...
նձ...
Նախախնամութիւն,
խնայէ՛
իմ
սիրական
ազգին.
{Նախախնամութիւն}...
Զ.
Օգոստոսի
23.
ոչինչ
արժանի
ուշադ
ընկերութենից,
եթէ
կտրւում
է
այն
շղթայակապը,
որ
{Նախախնամութիւնը}
կազմել
էր
մարդու
եւ
նորա
կազմուածքից
դուրս
գտանու
ը:
Այդ
ի՛նչ
ողբալի
եւ
տխուր
աշխարհ
է.
մի՞թէ
{Նախախնամութիւնը}
յաւիտենական
դատապարտութիւն
է
դրել
դորա
վերայ:
արաչար
գործադրութիւն
այն
անզօր
մարդերի
վերայ,
որ
{Նախախնամութիւնը}
յանձնել
էր
մի
հզօրի՝
սորա
սիրտը
եւ
խղճմտանքը
փոր
աղ
քաղաքացիներից
մինը
լինել
վաղուց
վիճակել
էր
ինձ
{Նախախնամութիւնը}.
այս
բոլորը
միասին
դղրդեցին
իմ
հոգին
եւ
պատճառ
տ
նա
հայր
է
այն
ազգերին,
որոնց
կառավարութեան
ղեկը
{Նախախնամութիւնը}
հաւատացել
էր
նորան:
Նորա
սիրտը
միշտ
պատրաստ
է
կա
լ,
եւ
ո՛վ
դրել
է
ձեզ
հոգաբարձու
իմ
վերայ.
մի՞թէ
{Նախախնամութիւնը}
գայլին
հոգաբարձո՞ւ
կը
կարգէ
հեզ
եւ
անմեղ
գառնիկնե
ստ,
այսպիսի
մի
խորհրդաւոր
ժամանակամիջոցում,
երբ
{Նախախնամութիւնը}
կշռում
է
եւ
չափում
է
ազգերը,
կը
վայելէ՞
մեզ
նոր
,
որոնք
դիմում
էին
օգնելու
մեզ,
տառապեալներիս:
{Նախախնամութիւնը}
մեր
վերայ
հսկում
էր
այն
զարհուրելի
ժամում.
այն
հ
րդա՛րեւ
քե՛զ
միայն
արժանի
էի։
Որովհետեւ
վերին
{Նախախնամութիւնը}
այս
դարում,
քո
քաջութիւնդ
զօրացնելով,
պայծառացո
քաղցրութիւնը:
-
Ինչու
այդպէս
խիստ
պատժում
է
{Նախախնամութիւնը}
իմ
ընտանիքը:
-
Ո՛հ,
սխալւում
էք,
պարոն.
ա
ւում
էք,
պարոն.
այդ,
նախախնամութեան
գործը
չէ:
{Նախախնամութիւնը}
միօրինակ
պահպանում
է
եւ
դարմանում
է
ամբողջ
տիեզեր
ձեզ,
քան
թէ
ձեր
եղբայրը,
տեղի՞ք
ունէիք
բամբասել
{Նախախնամութիւնը},
թէ
նա
էր
պատճառը,
որ
ձեր
ընտանիքը
ճաշակելու
չէ
զգօգուտ
գործակատարութեանը:
Այո
́
երբ
սկզբից
{նախախնամութիւնը}
արժանացուցել
էր
մեզ
Հիւսիսափայլ
ծրագրի
ընթերցասիր
տի
դաստիարակուին"։
Ահա՛
քեզ
զատիկ,
ուրեմն
{նախախնամութիւնը}
արժանացուցել
էր
մեզ
այդ
բարբարոսական
երջանկութեան
ւթեան
դրօշակի
տակ
ամրացած
սպասաւորների,
խնայելով
{նախախնամութիւնը},
պ.
Շահբէգին
իսկոյն
ազատեց
Շամիլի
գերութենից
եւ
այրագոյն
պակասամտութեամբ
մտածեն,
եթէ
մտածեն,
թէ
{նախախնամութիւնն}
առանց
ամենայնի
ի
կոչման
է
ազգին
աշխատութիւն
հեղու
ու
չէի
ես,
անտեր
եւ
անօգնական,
միմիայն
հուսալով
{նախախնամության}
վերա,
որ
կերակրում
է
ճնճղուկները:
Սիրտս
արյ
իմ
հոգաբարձությունը
հանձնելով
իմ
բարեկամներին
եւ
{նախախնամությանը}:
Լազարյանք
քո
նամակը
եւ
մյուս
բանը
իսկույն
ո
պես
պիտի
որոշեմ
իմ
ապագան,
որ
հ[ուսալով]
աստուծո
{նախախնամությանը}
նվիրել
եմ
իմ
սիրեկան
Ազգին:
Աղաչում
եմ
եղբայ
ի
վկայութիւն
ասացելոցն
ի
մէնջ,
ուստի
զհամառօտիւ
{նախակարգեսցուք}
`
աստանօր
զոմանս
ծանօթութիւնս
արժանաւորս
տեղեկութ
ւթիւն
նորա,
վասն
զի՝
լուսաւոր
մտածութիւն
է,
որ
{նախակարգէ}
զխօսս.
նա՛
է,
որ
տայ
կարողութիւն
ճանաչելոյ
եւ
դ
երտ
գտայ
ես
ազգային
վարժարանում,
որ
պարապում
էին
{նախակրթական}
պարզ
առարկաներով,
ինչպէս
նաեւ
Մուրադեան
վարժարան
"
Ընդէ՞ր
բնաւ
ինձ
պատուէր
Կրկնի,
ասէ
{նախահայր},
Չէ՞
իմ
ուխտեալ
միշտ
ի
սէր
Վերին,
ամ
ոյն
Բրամինը
այն
օթեւանի
մէջ,
ուր
բնակւում
է
նորա
{նախահայր}
Քամը,
արժանի՛
զաւակ
արժանի
հօր.
գնա՛,
որդեակ,
ում,
Իսկ
հարսնաբերն
Եւային
Ադամի
մօտն
է
բերում:
{Նախահայրը}
սիրաւէտ
Պինդ
գրկում
է
իր
էգին,
Սիրախառնւում
նրա
ամւում
էին:
Ծերունի
Քամը,
ծայրագոյն
Բրամինի
{նախահայրը},
որ
կանգնած
էր
սատանայի
գահի
աջ
կողմից,
ձեռքին
լուց։
Իգնատիոս
Լօյոլա՝
Յիսուսեան
Կարգի
{նախահայրը},
ծնեցաւ
1491
թուականին
Սպանիայի
Գվիպուսկօյա
գաւա
ինացիք,
ինչպէս
Մամիկոնեանց
ցեղը:
Գուցէ
այդ
ցեղի
{նախահայրը},
երբ
փախչում
էր
Չինաստանից,
իբրեւ
երեւելի
մարդ
-
Եւ
զի՞
յումպէտս
բաղբաղայս,
Յօդես,
ասէ
{նախահայրն}
Առ
սերովբէն,
յանզգա՞յս
Բնաւ
ունիս
դո
նդդէմ,
որ
պարոնը
ժողովում
է
մեր
երանելի
եւ
սուրբ
{նախահարց}
գլխին,
որպիսիք
էին
Սուրբ
Պարթեւը,
Սուրբ
Մովսէս
գերեզմանի
վերայ,
ինչպէս
դուք
դատում
էք
այսօր
ձեր
{նախահարց}
ոսկերքը:
Բայց,
այն
օրերից
բռնած,
որչափ
յառաջ,
րի
մէջ,
յառաջացած
նոր
ազգը
վաղո՛ւց
ապրում
էր
իւր
{նախահարց}
մէջ:
Ազգի
մահը
անհատի
մահի
պէս
չէ,
ազգը
չէ
մեռն
հոգւոց,
զարքայութիւն
երկնից
եւ
զդժոխս:
Եւ
հոգիք
{նախահարց}
էին
ի
դժոխս,
յոր
էջ
բանական
հոգին
Քրիստոսի
անբաժ
իսոնը,
գահն
ու
սուրը
ա՛ռ
դու,
որդեակ,
Քո
{նախահարց}
եղիր
արժան
ընտիր
ժառանգ
Իմ
հոգին
քեզ
կ՚առաջն
ր
այս
հրաշալի
Թուղթը
կարդում
ենք
այսօր
մենք՝
մեր
{նախահարց}
օրերից
հեռացած,
նոցա
սրտերից
օտարացած,
կորած
եւ
էր
նա,
որդի
ազնուատոհմ
Նազարի
Գեղամեանց,
որ
իւր
{նախահարց}
ժառանգութեամբ
տիրում
էր
Գեղամայ
ծովակին,
մինչ
դե
իս:
Արմատական
լեզու
Հայոց,
գուցէ
եւ
ընդաբոյս
{նախահարց}
Հայկայ
բողբոջեալ
յԱրարատեան
աշխարհի՝
բաժանի
յոստ
են
հնդիկներ,
որ
Լուսաւորչի
ժամանակ
էլ
դեռ
իրենց
{նախահարցը}
որպէս
աստուած
պաշտում
էին
Տարօնում:
Հայոց
ազգի
մ
ն
մեծարանք
ու
պատիւ,
որքան
չէին
ցոյց
տուել
նոցայ
{նախահարքը}
մշտնջենաւոր
Կեսարին,
երբ
նա
Պոմպէոսին
յաղթելուց
որոնելու
քո
նախնի
նուիրական
աւանդը,
քեզ
տուած
քո
{նախահարքից},
սրբութեամբ
սահմանելու
եւ
ճոխացրած
կտակելու
քո
ա
այտնեցան
երկու
յիսուսեանք,
Լայենեզ
եւ
Սալմէրոն,
{նախահրաւէր}
աշակերտք
Իգնատիոսի
Լոյոլայի,
հիմնադրի
կարգին
ճիզ
աց
ծառը
մեղմօրօր
Հով
էր
անում
հեշտօրէն
Խաղաղ
քնած
{նախահօր},
Երբ
որ
հասաւ
սերովբէն.
Նա
մօտ
գալով
Ադամին
`
Ն
ուն
`
Հնչեցնում
եմ
ես
իմ
կուկուրի
կուն:
ԱՐԿԱԾՔ
{ՆԱԽԱՀՕՐՆ}
Ա
"
Yes,
love
indeed
is
light
from
heaven;
A
sp
արձր
ազդոյ
Հնչեմ
զիմ
կիկօռիկօ:
ԱՐԿԱԾՔ
{ՆԱԽԱՀՕՐՆ}
Ա
"Yes,
love
indeed
is
light
from
heaven;
վաւ
սաւառնեալ,
Եւ
ի
բարբառ
Եդեմայ
Ընդ
{նախահօրն}
խօսակցէր.
Այնմ
երկինք
են
վկայ՝
Սերո
ռով
Ի
քում
խաւար
զօրութեան:
Նա
հարազատ
{նախահօրն},
Ծերոյն
Քամայ
նոյածնի,
Խայտառակեաց
զի
փեցէք
իմ
ուրախութիւնը,
ուրախութիւնը,
ասում
եմ,
{նախահօրս}
եւ
այնպիսի
բազմարդիւն
զաւակի
սկզբնապատճառիս:
րը:
Բայց
չնայած
այդ
բոլորին,
ոչ
ոք
չէր
խիզախում
{նախաձեռնել}
լուրջ
աշխատանք
եւ
մեր
կոչերին
պատասխանում
էին
միա
,
մեր
մայրաքաղաքի
պատերի
ներսում՝
գրական
մի
նոր
{նախաձեռնության}
մասին:
Դա
"
Հյուսիսափայլ
"
անունով,
նոր
հայկակա
-
Ձեր
մռայլութիւն,
շո՞ւտ
կբարեհաճիք
քնել
այսպիսի
{նախաճաշիկ}
ուտելուց
յետոյ:
-
Դու
խաբում
ես
ինձ
եւ
համար
ցը,
պ.
Մարկոսը
խնդրեց
մի
բաժակ
արաղ․
եւ
մի
փոքր
{նախաճաշիկ}:
Նա
ասում
էր,
որ
այդ
կ'ամրացնէ
պ.
Շաքարեանցի
թ
,
քաջ
եւ
ուժեղ
տղայ
էր,
մի
ոչխարը
նորան
հազիւ
թէ
{նախաճաշիկ}
կը
լինէր,
բայց
յետոյ
ընկաւ
բարակացաւի
մէջ.
այս
.
նա
կառավարում
է
խոհարանը,
ապսպարում
է
ճաշ,
եւ
{նախաճաշիկը}
ինքը
իւր
ձեռքովն
է
բերում:
Երբ
որ
վերեւում
յիշու
նով,
պատրաստ
դրած
էր
ահագնատեսիլ
դժոխքի
թագաւորի
{նախաճաշիկի}
համար:
Սատանան
հանեց
դագաղից
մի
մեծ,
ահագին
շիպ
յայտնի
է,
մռայլագոյն
սատանայ,
որ
անցեալները
Ձեր
{նախաճաշիկի}
համար
բերել
էին
մի
քանի
նորատիպ
պաքսիմատներ,
որո
նդ
կորուստ
իմ
բաղդին
յողբ
ընկլուզայ
անմռունչ
{Նախամարդոյն}
մինչ
գլուխ
կրէր
պսակ
ոսկեփունջ։
Ես
անդ
մինչ
նա
յ
ելի
Արտասուաթոր
հեկեկէր,
ես
ցաւակից
լինէի։
{Նախամարդոյն}
անդրանիկ
եղբայրասպան
մինչ
Կայէն
՚Ի
խելս
եղեւ
մեզ
կնիկ
է
հարկաւոր
ներկայումս,
իսկ
մեր
գեղեցիկ
{նախամարքը}
ապրեցան
եւ
մեռան
երկու
հազար
տարի
առաջ,
եւ
մեզ
ա
մ
ենք,
որ
Վաղարշապատի
կաթուղիկէ
եկեղեցին,
որպէս
{նախամեծար}
Մայր
եկեղեցի,
հանդիսարան
է
լինում
երեւելի
դէպքեր
Էջմիածինը
Ս.
Լուսաւորչի
հիմնած
եւ
շինած
հայկական
{նախամեծար}
եկեղեցին։
Ի՜նչ
ուրիշ
եկեղեցի
առաւել
յարմարութեամ
։
Ուրեմն
Ղազար
Փարպեցուն
յանձնուածը
եղել
է
Հայոց
{նախամեծար}
մայր
եկեղեցին՝
նոյն
ինքը
Սուրբ
Կաթողիկէ
Էջմիածին
սկ
փուշը՝
փուշ"։
Այդ
տեսակ
առաջնութիւնը
եւ
{նախամեծարութիւնը}
ազգերի,
որպէս
եւ
դորա
հակառակ,
նոցա
յետ
մնալը
ե
փառք
ճարել,
իսկ
ճշմարտութիւնը
չունի
այդ
նիւթական
{նախամեծարութիւնքը}
։
Նա
մի
վերին
եւ
գերամեծար
առաքինութիւն
է,
նորա
է
զանուանս
գլխաւոր
մեղաց,
որ
գոն,
հպարտութիւն,
{նախանձ}
եւ
այլն
եւ
որք
ի
կարգին
են։
Աստուածաբանք
Հայաստա
ջակ
Չոքած
էր
անձայն
ծերի
առաջին։
{Նախանձ}
սեւախանձ,
աչքի
մէջ
արիւն.
Պարզաբար
տեսայ
տ
ուել
էին
Ադամից
աշխարհի
երեսին՝
Կայէ՛ն
եւ
Աբէլ,
{նախանձ}
ձգող
դեւը
տիեզերքի
անչափելի
տարածութեան
վրայ
որպէ
րհնութիւնների
մէջ
գրուած
է,
այս
երկուքը՝
Սէր
եւ
{Նախանձ},
նորա
կայծերը,
կրակի
բոցի
կայծեր
են,
որոնցից
ա
ան.
էլ
այնուհետեւ
սկսեցին
ոխակալութիւն
յղանալ
եւ
{նախանձ}
ծնանել։
Իսկ
երբ
դոցանում
առատացաւ
այդպիսի
չարակա
կարգադրութիւնը
հազի՛ւ
կարանում
են
գիտել,
բայց,
{նախանձ}
ձգող
դեւի
գրգռելով,
միմենաց
մօտ
նստած,
ուրիշներ
ց
պատարագ.
այլ
ահեղ
ակնկալութիւն
դատաստանին,
եւ
{նախանձ}
հրոյն
որ
ուտիցէ
զհակառակորդսն
"
(Թուղթ
Պաւղ.
առ
անար.
այլ
զարմացիր
եւ
ակներեւ
տեսջիր
զի
անհնարին
{նախանձ}
եւ
ատելութիւն
է,
որ
զայսպիսիս
ճարտարաւորէ
եւ
զգա
ոց՝
յամենայն
բարի
գործս,
անխորհուրդ,
յիմարական
{նախանձ}
սոցա
առ
միմեանս,
կրկնապատկէ
զցաւ
եւ
զվիշտ
Հայաստ
ան
պատմության
հերոսների,
ռուսական
փառքի
եւ
անվան
{նախանձախնդիր}
անձանց
մասին:
3.
Հոդվածներ
բնագիտության
գծ
Հա՛,
հա՛,
հա՛,
այդ
էր
պակաս
մնացել,
Որ
{նախանձայոյզ}
դառնայ
հայութեան
Կատարելապէս,
բայց
յետոյ
ի
մեր
բազմերախտ
եւ
առաքելանման
Լուսաւորիչը
ամենայն
{նախանձայուզութեամբ}
հետամուտ
էր
երբեմն
քարոզութեան
հոգով,
եւ
երբեմն
փառ
հաւատացելոց
զգայթակղութիւն,
զոր
իմով
անխոհեմ
{նախանձայուզութեամբ}
օգտելոյ
հոգւոց
պատճառեցի,
վասն
որոյ
եւ
յետս
կոչե
ւթյան
որդիք
լինելով
ունին
իրավունք
եւ
պարտական
են
{նախանձավոր}
լինել
լուսավորյալ
ազգերի
լավ
շնորհներին,
ընկերակ
:
Այժմ
եւ
մինչեւ
մեր
գերեզմանի
ափը
վյրեժխնդիր
եւ
{նախանձաւոր}
ենք
հասարակ
ժողովրդի
իրաւունքը
պաշտպանելու
եւ
այս
երկրորդ
օգնականը
Այս
մարդը,
հայրենի
փառքին
{նախանձաւոր},
ուղղախօս
եւ
հասարակաց
օգտի
վերայ
մտածող
անձն
էր
այն
օրից,
երբ
նա
ստացաւ
ծայրագոյն
իշխանութիւնը,
{նախանձաւոր}
լինելով
դժոխքի
փառքին,
քանդեց
եւ
կործանեց
այդ
վա
աւորութեան
տակ։
Պապական
զանազան
կարգերը
(ordo)
{նախանձաւոր}
գործարանք
էին
կամ,
այսպէս
ասել,
ընտրութեան
անօթ
րտ
էր
առնել
եւ
թողուլ:
Երանի՜
թէ
եւ
ի
մերայոց
ոք
{նախանձաւոր}
գտեալ
տարածելոյ
զբանն
Աստուծոյ,
առողջ
հոգւով,
ե
ամբ՝
ձեռն
ի
գործ
արկանեն
ի
թարգմանել
եւ
ի
գրել:
{Նախանձաւոր}
գործոցս
գտեալ
աշակերտակցաց
նոցա,
որոց
անուանքն
Ղ
ուրախ
էր,
որ
պիտոյ
է
չարչարուի՝
Աստուծոյ
փառքին
{նախանձաւոր}
լինելով։
Բայց
երբ
բերեցին
նորան
ժողովքի
մէջ,
հա
Հայոց
ազգի
մեծատունքը
առաւել
մեր
կարծիքով
պիտոյ
է
{նախանձաւոր}
լինէին
ազգի
լուսաւորութեանը
եւ
պատշաճաւոր
խրախոյս
կարող
հերքել:
Նոքա
պաշտպանւում
են
կրօնի
կեղծաւոր
{նախանձաւորութեամբ},
բայց
նուաստացնում
են
Սուրբ
գիրքը,
հնար
շինելով
ով
ներս
ընդունեց
նորանց՝
ապացուցանելու
համար
իւր
{նախանձաւորութիւնը}
Պապականութեան
օգտին,
որի
մասին
քանի
անգամ
բամբաս
ընծայել
Յիսուսեան
կարգի
պատմիչներին,
ուրեմն
նոցա
{նախանձաւորութիւնը}
այս
պաշտօնը
լրութենով
կատարելու
համար
մարդկային
չ
կամ
Քրիստոնէութիւնը։
Յիսուսեանների
Աւետարանի
{նախանձաւորութիւնը}
չէր
յագենում
միայն
քարոզութենով
եւ
մկրտելով.
նոք
մէջն
էլ
վկայում
է
Աստուածաշունչը,
թէ
"
Սատանայի
{նախանձե՛լով}
մահը
աշխարհ
մտաւ"։
Դեռ
երկո՛ւ
մարդ
միայն
ծնուել
Հայոց:
Այլ
զի
արանցս
այսոցիկ
մեծաց՝
վաղ
ուրեմն
{նախանձեալ}
էր
զնախանձ
Ազգին,
վասն
որոյ
հրաման
անդէն
առնեն
ս
բ
Պաւղոսը,
նեղանալով
երբեմն
այն
մարդոց
վրայ,
որ
{նախանձել}
էին
նորանում
եղած
մեծ
շնորհին,
այլեւ
այդ
մարդոց
ի
թաղումը,
մի
այնպիսի
թաղում,
որին
պատճառ
ուէին
{նախանձել}
շատ
մարդիկ։
ԲԱՐԵՊԱՇՏ
ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅՔ
II.
ն
կրօնամոլութեան
եւ
դաւաճանութեան,
որին
կարող
էր
{նախանձել}
եւ
ինքը
Լոյոլան,
ուր
ազնիւ
սիրահարը,
Յակոբ
աղան
երայ,
որովհետեւ
գնացել
էր
նա
մի
աւելի
երջանիկ
եւ
{նախանձելի}
աշխարհ՝
իւր
հայրենիքը,
իւր
արարչի
գոգը,
մեր
բո
յթակղեցնել
մի
խեղճ
մարդ,
որի
պատահական
դրութիւնը
{նախանձելի}
մի
բան
չէր
աշխարհի
երեսին:
-
Գնանք,
գնանք,
՜ղ,
մի՛շտ
օրհնուի
գիտութեան
նահատակների
անմահ
եւ
{նախանձելի}
յիշատակը:
Միայն
Արագածը
չէ,
որ
տուել
է
իր
րծեց
նախանձը
աշխարհում։
Սատանա՛ն,
դեռ
սկզբում,
{նախանձելով}
կործանեց
նախաստեղծին
եւ
հո՛ղ
դարձուց
նորան։
Իմաս
սեց
հետեւել
նոցա
քամակից։
Դոմինիկեան
աբեղաները,
{նախանձելով}
Իգնատիոսի
յառաջադիմութեանը
եւ
սիրելի
լինելուն
ժող
ու
համար։
Շատ
ժամանակ
էր
արդէն,
որ
նայում
էր
նա
{նախանձելով}
Ֆրանսիսկոս
Կսաւիէ
Նաւարրացի
ազնուականի
վերայ,
որ
րան,
թէ
Դօմինիկեանք
ինքեանք
են
մեղաւոր,
թէ
նոքա
{նախանձելով}
Յիսուսեաններին
զրպարտել
են
նորանց։
Նոր
Պապը
դատա
անա՞կ...
Վերսայլը
էր
բոլոր
եւրոպական
թագաւորների
{նախանձելու}
առարկան:
Վերսայլի
ճոխութիւնը,
նորա
ֆանտաստիկակա
ր
ժամանակը,
տարածութիւնը
ջնջեցիր,
Փայլակը
{նախանձեցաւ}
արագութեանդ
երկնաձիր:
Տաւրոսից
Այրարա
ր
ասածի
ստուգութեանը:
Թշնամութիւնը
եւ
կատաղի
{նախանձը}
հարկադրել
էին
Սկայորդուն
ցանկանալ
թէ՛
"
Հիւսիսափա
արողացան
անգլիական
ազգին
տալ
նորա
երեւեցուցիչքը:
{Նախանձը}
թագաւորական
իշխանութեան
կարողութեան
վրայ
է
անգլիա
ել։
Դեռ
արարածների
սկզբի՛ց
շատ
ոճիրներ
գործեց
{նախանձը}
աշխարհում։
Սատանա՛ն,
դեռ
սկզբում,
նախանձելով
կ
՝
անգիտաբար"։
Քանի
որ
դոցա
մէջ
տակաւին
լուռ
էր
{նախանձը},
իմ
մէջ
զօրացած
էր
շնորհը,
իսկ
երբ
տեսան,
որ
ժ
երի
ասածին
պէս,
փոխանակը
մարդ
չկայ.
իսկ
ա՛յժմ,
{նախանձի}
չարութեան
պատճառով,
շատե՛րն
աշխատում
էին
լինել
ի
գրգռուելով
Յակոբի
վրայ,
սորա
մահն
էր
մտածում։
{Նախանձի}
՛
ձեռքով
անմեղ
Յովսէփին
դէպի
ստրկութիւն
վաճառեցին
էպի
ստրկութիւն
վաճառեցին
նորա
խելացնոր
եղբարքը։
{Նախանձի}
՛
ձեռքով
Ահարոնին
եւ
Մարիամին՝
այդ
երկու
հոգեշնոր
ղանալ
յանդգնեցնելով,
մարգարէ
կնոջը
բորոտեցուց։
{Նախանձի}
՛
ձեռքով
Սաւուղը
այն
թշնամին
կործանող
եւ
ժողովուրդ
յց,
էլ
ո՞ւր
եմ
խօսում
արարածների
միմեանց
ունեցած
{նախանձի}
մասին,
երբ
եւ
ամեննե՛րի
արարչին
եւ
Տիրոջը՝
Յիսո
ամեննե՛րի
արարչին
եւ
Տիրոջը՝
Յիսուս
Քրիստոսին,
{նախանձի}
պատճառով
Հրէից
ժողովուրդը
եւ
քահանայապետքը,
առաջ
ո
մէջ"։
Յետոյ,
սուտ
վկանե՛ր
ժողովելով,
իրենց
{նախանձի}
եւ
վրէժխնդրութեան
պատճառով,
ոչինչ
բաներ
էին
խօսե
Աւետարանիչը
վկայո՛ւմ
է,
Պիղատոսը
ճանաչելով,
թէ
{նախանձի}
պատճառով
մատնեցին
նորան,
ձեռքերը
լուանալով,
ասա
՛զ
եւ
իմ
մօտ
մարդոցը
պիտի
ասեն։
Ա՛յսպէս
էլ,
{նախանձի}
պատճառով,
իմ
մասին
հանել
էին
շատ
բամբասանքներ՝
արժանի
չե՞ն,
երբ
հանում
են
անպիտան
համբաւներ
եւ
{նախանձի}
պատճառով
խօսում
են
անարժան
բաներ։
Պա՛տճառ,
ո
այժմ
այդ
չնչին
եւ
թշուառակա՛ն
մարդիկը,
թէ
ինչի՞
{նախանձի}
պատճառով
ձգում
են
իրենց
անձը
չապաշխարուելու
մեղքի
յոց
աբեղայքը,
իրենց
սրտերի
հետ
միացած
դառնաշունչ
{նախանձի}
պատճառով,
այդ
բաների
հակառակն
են
անում,
եւ՛
իրա
է
նոցա
շքեղութիւն
եւ
պարծանք,
եթէ
կարելի
լինէր,
{նախանձի}
պատճառով,
շատերը
կը
կամենային
հնարք
գտնել,
որ
Տ
ութիւն.
այնտեղ
տիրում
է
մի
դժոխային
ամբոխումն
եւ
{նախանձի}
որդերը
եռ
են
գալիս
այն
ապականեալ
սրտի
վերայ:
յել
տուեց
Կայէնին՝
եղբայրասպան
անելով։
Եսա՛ւը,
{նախանձի՛ց}
գրգռուելով
Յակոբի
վրայ,
սորա
մահն
էր
մտածում։
ովուրդը,
ե՛ւ
օրէնքը։
Սոքա՛,
չդիմանալով
դիւամոլ
{նախանձին},
մահի
մատնեցին
Նորան,
եւ
ո՛չ
արդարների,
այլ՝
րծ
մարդասէր
Աստուծուց
խօսք
շնորհուի,
խեղդւում
են
{նախանձից}
։
Եթէ
տեսան
ժողովրդից
մի
մարդ,
որ
գովում
էր,
ծա
մէջ
չկայ.
Հին
Կտակարանումն
էլ
միա՛յն
մի
տեղ.
"
{Նախանձո՜ւ}
բանսարկուին
եմուտ
մահ
յաշխարհ
"
(Իմաստութիւն,
գ
նապղծողքը,
գողերը,
անառակ
կանայքը,
արբեցողքը,
{նախանձողքը},
ծոյլերը,
ագահները,
որկրամոլները.
մի
խօսքով
դ
չեն
մոռանում
Նախիջեւանը,
այլ
քրիստոնէավայել
բարի
{նախանձով}
հետեւում
են
նոցա
օրինակին:
Բայց
այն
խնկելի
Հայաստան
չմտած,
երբ
լսեցին
թէ
գալիս
է,
փրփրեցան
{նախանձով}
եւ
վառեցին
բորբոքեցին
իւրեանց
հալածանք,
մինչեւ
ո
այնտեղ
մի
քանի
ժամանակ
մնաց։
Այս
տեսնելով՝
չար
{նախանձով}
լցուած
մարդիկը
սուտ
խօսքեր
հանեցին
նորա
վանքի
եւ
յդ
կտակից
իմ
թարախոտ
եւ
փտած
վէրքերի
վերայ:
Բայց
{նախանձոտ}
մարդիկ
այստեղից
ոչ
շատ
հեռի՝
ահա
այնտեղ
(այս
խօ
եզ
մինչեւ
այդ
անծանօթ
Դրաւ
քո
մէջ
նենգ
աստուա՞ծը
{նախանձոտ}
"։
-
Ասում
եմ
ես
եւ
իրանին
փաթաթուած
Թաւալում
վեր
տանելով
կրծքի
մօտ
`
Բաց
եմ
անում
պինդ
կոճակը
{նախանձոտ}.
Եւ
արեւի
ծիրան
ցոլքերն
անդրանիկ
`
Ցոլցըլում
ե
ղմոսի
պէս
գիտնալ
էին
հրամայում։
Իսկ
այժմ
լիրբ
եւ
{նախանձոտ}
մարդերից
շատերը
եկեղեցական
գրքերի
անունները
անգամ
տարիներ
ապրել:
Ֆրանսիսկեան
կարգի
աբեղայքը,
նորա
{նախանձոտ}
եղբայրակիցքը,
դատապարտեցին
նորան
որպէս
կախարդ,
ցութեան,
եւ
շատերը
ասում
են,
թէ
նա
զոհ
գնաց
իւր
{նախանձորդների}
վրէժխնդրութեանը,
որոնք
մի
խնջոյքի
մէջ
դեղել
էին
իսի
աղանդաւոր
ի
քաղաքաց
իւրեանց,
այլ
կուրացեալքն
{նախանձու}
հերքեալ
զկանոնս
սուրբ
վարդապետաց
ընդհակառակն
գործ
ւթեան,
որ
ըստ
բռնեալ
ի
նոսա
հակառակասիրութեան
եւ
{նախանձու}
պահանջէին
անխղճօրէն,
զի
Այվազովսքին
լիցի
տէր
հրի
բ
բան
է
լուսաւորութեան
մասին:
"
Առ
դառնաշունչ
{նախանձու}
իւրեանց,
որ
բունեալ
է
ի
նոսայ...
պատատեալ
եւ
մանաւանդ
խեղճ
ողորմելի
գերմանացիք
ցեխում
խրուած,
{նախանձու}
տրաքում
են
եւ
տակաւին
հաւան
էլ
չեն
Անգլիացին:
Տօ
րիչը
ասում
է.
"
Քանզի
եւ
ասէր
իսկ
Իմաստունն,
թէ
{նախանձու}
բանսարկուին
եմուտ
մահ
յաշխարհ
"
(Ագաթ,
եր.
119
.
նոյն,
հ.
2)։
§
37.
"
Քանզի
գիտէր
թէ
առ
{նախանձու}
մատնեցին
զնա...
առեալ
ջուր
լուաց
զձեռս
առաջի
ժող
մ,
աւելի
լաւ
ասել,
կերակուր
տալով
բամբասանքի
եւ
{նախանձու}
օձին,
որ
վաղուց
նստել
է
նորա
փորի
մէջ,
վատաբանո
Հայս
դժոխային
իմն
հոգւոյ
անմիաբանութեան
եւ
անմիտ
{նախանձու}
ընդ
յառաջադիմութիւն
ընկերին:
Ըստ
ազգին
լինի
խառնեցին
նախնիք
նորա
բնաւորեալ
անմիաբանութեամբ,
{նախանձու},
քսութեամբ,
եւ
շատ
այն
է
կամակոր
տգիտութեամբ,
րակեալ
ընկերատեցական
հոգւով
եւ
հայրենի
ժառանգական
{նախանձու}
առ
միմեանս
չունին
զ
ուսումնասիրական
ընկերութիւնս
վերայ
այսր
'ի
զուր
է,
քանզի
յայտնի
տեսանի
զի
'ի
{նախանձուէ}
չարէ
յուզին
այսպիսիք
իրք։
Բայց
թէ
զիա՞րդ
ոչ
նշմա
ուր
միայն
Իտալիո
մասին
կարող
եմ
գրել
առայժմ:
Չեմ
{նախանձում}
Իտալիայի
ազատության,
դորա
հակառակ
առ
ի
սրտե
ուրա
ւնքների
վրա,
"
Հյուսիսափայլի
"
խմբագիրը
իր
համար
{նախանշել}
է
կրկնակի
աշխատանք:
Տարածել
ժողովրդի
մեջ
հանրամա
է
միջին
թիւը),
-
հանդիպելով
կէս
մի
կորցնում
է
իր
{նախաշաւիղը},
կէս
մի
այլ
ընթացք
է
բռնում,
կէս
մի
կանգ
է
առնո
զենք
միջնադարեան
թարախը
պատուաստել
մեր
վրայ
որպէս
{նախապահպանողական}
հնար
(ինչի՞ց),
եթէ
նոյնիսկ
մեր
ցաւի
եւ
հիւանդո
լ
կարծիք
ունենալը:
Այն
մարդը՛
միայն
կարող
է
{նախապաշարեալ}
հայեացք
ունենալ
թատրոնականաց
վերայ,
որ
կարծում
է
նէ
է
բովանդակ
ճառս:
Այո՛,
ո՛չ
պակասին
եւ
առ
մեզ
{նախապաշարեալ}
անձինք,
որք
արտաբերեալ
զբառդ
Վենետիկեան
միաբանու
ռամկական,
եւ
այն
սեպհական
ոչ
բոլորից՝
այլ
ոմանց
{նախապաշարեալ}
անձանց:
Եկեսցուք
այժմ
ի
քննութիւն,
թէ
միաբանութ
արափառս,
առանց
ինչ
բանս
զմտաւ
ածելոյ,
ընդհանուր
{նախապաշարմամբ}
եւ
կամակոր
թմրութեամբ
ազգին
զգածեալ
գոլով։
Ա
րտականութիւնն
է
ժողովրդի
հասկացողութիւնը
մաքրել,
{նախապաշարմանց}
եւ
նանրահաւատութեան
մառախուղները
ցրուել:
Եւ
ասես
ազմէին
եւ
մի
հինցած
նախապաշարմունքի
ընդդէմ
եւ
այս
{նախապաշարմունքը}
էր
դերասանների
եւ
դերասանուհեաց
մասին
հասարակութե
,
քանզի
մարդ
է:
Եւ
թատրոնի
մէջ
նա
մոռանում
է
իւր
{նախապաշարմունքը}
դերասանների
եւ
դերասանուհեաց
ընդդէմ,
նա
շատ
անգա
կարողութեան
վրայ
է
անգլիացիների
իսպառ
անխորտակելի
{նախապաշարմունքը}:
Մինչեւ
անգամ
մտադրեալ
վերանորոգութիւնը,
ինչպէս
,
-
ասաց
կոմս
էմմանուէլը,
-
նանրահաւատութիւնը
եւ
{նախապաշարմունքը},
անկիրթ
ժողովրդի
համար,
վաղուց
դարձել
է
հոգեղէն
լ
էր
մեզիմեն
աղեկների
մասին,
նանրահաւատաթիւնը
եւ
{նախապաշարմունքը}
կաթի
հետ
միասին
մտել
էին
նորա
մէջ:
Թէեւ
նա
փոքր
գին.
իսկ
թէ
սա
մի
փոքր
վրդովուած
էր,
իսկոյն
հին
{նախապաշարմունքը}
կը
վտարէ
ազատութիւնը
եւ
մարդը
դարձեալ
կը
մնայ
կապ
նիւ
Մանուշակի
համար,
զոհ
էր
բերում
իւր
արմատացած
{նախապաշարմունքը}:
Բայց
ինքը,
Մանուշակը
ամենեւին
չէր
կամենում
բժշ
ը
պատերազմ
ունի
ոչ
միայն
ազգի՝
դարերով
կարծրացած
{նախապաշարմունքի}
հետ,
այլեւ
խաւարապաշտների
հետ
եւ
ոչ
միայն
այսչափ
ների
տանելուց
յետոյ
պիտի
պատերազմէին
եւ
մի
հինցած
{նախապաշարմունքի}
ընդդէմ
եւ
այս
նախապաշարմունքը
էր
դերասանների
եւ
դ
ոնաբեմի
վերայ:
Քաջութեամբ
պատերազմեցան
հասարակաց
{նախապաշարմունքի}
իւրեանց
վերայ
արած
ազդեցութեան
հետ,
եւ
յաղթելով
նք
սրտանց
շնորհակալ
ենք
մեր
հին
բարեկամից,
որ
այս
{նախապաշարմունքի}
ընդդէմ,
իր
պատուական
որդու
անունը
դրել
է
Մեհրուժա
այս
գործին
կարող
են
համաձայնիլ,
որ
մի
արմատացած
{նախապաշարմունքից}
ազատուելու
համար
հերիք
չեն
մի
քանի
լուսաւոր
գաղափ
ւրեանց
մէջ
ազատ
չեն
տակաւին,
նկատելով,
որ
սնոտի
{նախապաշարմունքներ},
փտած
սկզբունքներ
եւ
առհասարակ
գլխիվայր
հասկացող
րկաւո՞ր
է
պահպանել
ժողովրդի
վնասակար
եւ
մոլորական
{նախապաշարմունքները}
եւ
նանրահաւատութիւնքը.
թէ՞
դորայ
հակառակ,
բնութ
ուսավոր
գաղափարներով,
քան
թե
պապական
մոլակրոն
եւ
{նախապաշարմունքների}
մեջ
փտած
մխիթարյանքը,
միայն
թե
ազգը
չխնայե
մեզան
անւում
է
խղճալի
վիճակի
մէջ,
գերի
եւ
ստրուկ
խաւար
{նախապաշարմունքների}
եւ
ամենեւին
անհոգ
լուսաւորութեան
մասին:
Չգիտեմ,
սկացողութենովը
կարողացել
էր
ազատել
իւրեան
այսպիսի
{նախապաշարմունքներից},
բայց
այսպիսի
ազատութիւնը
ներգործում
է
միայն
ազա
փով
կարելի
է
նկատել
նոյն
սահմանափակութիւնը,
նորա
{նախապաշարմունքներով},
եւ
նոյն
հոգեկան
ախտաւոր
ամբոխմունքը,
որ
յատուկ
աչքումը,
ճշմարիտ,
գուցէ
մի
անկիրթ
եւ
բիւր
տեսակ
{նախապաշարմունքով}
լցուած
մարդ
ունի
մի
յարգ
ու
արժանաւորութիւն,
եւ
բար,
լոկ
հետաքրքրութեան
համար,
ոմանք՝
յառաջուց
{նախապաշարուած}...
Եւ
ոմանք
մի
ֆանատիկոսական
անխորհուրդ
ազգասիրո
նական
խորհրդով,
որ
միտքը
փոքր
ի
շատէ
լարուած
կամ
{նախապաշարուած}
լինի,
չէ
սերտել
խօսելիքը,
ինչպէս
պաշտօնական
ժող
փառահեղութեամբ։
Մեզ
պատերազմ
է
սպասում
հազարաւոր
{նախապաշարուած}
խելքերի
հետ,
պատերազմ
պապական
աբեղաների
կողմից։
ձ
յարդի
վերայ։
Այնտեղ,
ուր
մի
կողմից
սաստիկ
{նախապաշարուած}
են
մտքերը
պապականութեան
օգտի
համար,
միւս
կողմից
միտ
անմեղանչականութեանը։
Գիտենք,
որ
մի
քանի
{նախապաշարուած}
մարդիկ
գոռալու
էին.
"
Մխիթարեա՞նք
չունին
բազմահա
Երկրորդ,
եթէ
սա
լինէր
ողջամիտ
անձն,
պարտ
էր
{նախապատիւ}
համարել
ազգի
օգուտը,
քան
իւր
սեփականը
եւ
երբեք
յ
ժամանակ
չունի
ուշ
եւ
միտք
դարձուցանել
Հայոց
ազգի
{նախապատիւ}
հոգալի
օգտի
վերայ,
նորա
թանգագին
զաւակների
իմացա
հոգեւորների
հետ
ունեցած
կենակցութեան,
այլեւ
այն
{նախապատիւ}
սիրու
պատճառով,
որ
ունէր
դոցա
հետ,
կասկածանք
տո
մեղքը
չէ,
որ
նորա
միաբանութիւնը
նորանից
յետոյ,
{նախապատիւ}
համարելով
այս
ձեւաւորութիւնը,
քան
թէ
իւրեանց
Հիմ
ճշմարտութիւն
եւ
ազատութիւն,
ի՛նչ
զարմանք
է,
որ
{նախապատիւ}
եւ
գերապատիւ
լինի
միւս
ազգերից,
որոնք,
մնալով
դ
զգիս
ց1001
ամն,
որ
առ
ճշգրիտ
տարեգրութեան
համարի
{նախապատիւ}
քան
զայլս:
Ղեւոնդ
երէց,
հեղինակ
պատմութեան
Մահմ
լկաթայ,
ի
Սինկափոր,
ի
Վենետիկ
եւ
ի
Վիեննայ:
{Նախապատիւ}
քան
զամենեսին
օրագիր
Զմիւռնիոյ
իրաւամբ
կրեալ
զանո
մաններին,
Բեկերին
եւ
մյուս
բնախույզներին,
որոնք
{նախապատմական}
ժամանակներից
որեւէ
մի
փոքրիկ
իր
գտնելով,
հաստատա
7)
Երես
50.
Առ
հարցումն.
"
Պատրիարքաց
մէջ
{նախապատմութեան}
կողմանէ
ի՞նչ
կարգ
կայ
".
պատասխան
է
Այվազովսքին
,
եթէ
Թադթէոս
եպիսկոպոս
Բեկնազարեանց
իրազեկ
եղեալ
{նախապատրաստութեանց}
ազգին
՚ի
Հնդկաստան,
կորզեալ
է
՚ի
ձեռաց
ստրկացելո
ված
ուղղումների,
ապա
կոմիտեն
առանց
ինձ
այդ
մասին
{նախապես}
հայտնելու
լիակատար
իրավունք
ունի
թույլատրելու
ինձ
եւում:
Չնայած
ես
դեռ
բայերին
չեմ
հասել,
բայց
{նախապես}
կարող
եմ
ասել,
որ
խոնարհումները
պակասում
են,
իս
քաւում
ես
դու։
Ի՞նչ
պիտոյ
է
առնել.
երեւի
այդպէս
{նախասահմանուած}
է
նոցա
վիճակը:
Պարոնը
իւր
ներկայ
յօդուածի
վերջու
էր
խորհուրդներ
եւ
քարոզում
էր
երկնքի
Աստուածային
{նախասահմանութիւնը}
։)
Բայց
Տրիդենտեան
ժողովքի
սահմանադրութենից
երե
այդ
ստությունքը
եւ
խաբեությունքը
աստուծո
անքննելի
{նախասահմանության}
կամքն
էր,
որ
մեր
ձեռքով
պատժվեին
եւ
խայտառակվեին
ի
կարգը
ընկնի,
որովհետեւ
երկբայութեամբ
խօսում
էր
{նախասացեալ}
փոսի
վերայ:
Պ.
Իսահակեանցը
ասում
է,
թէ
չէ
ասել
ը:
Ինչեւիցէ,
հրամայեցի
ծառայիս
ընդունել
նորան.
{նախասենեակի}
եւ
առանձնարանիս
դուռերը
բացուեցան
եւ
փակուեցան,
նտարակոյս,
քեզ,
տանը
չգտանելով,
թողնելու
էի
քո
{նախասենեակում}:
Այս
կարճ
յառաջաբանութեամբ
սկսանում
եմ
ահա
իմ
Յի
գործակատարի
հետ,
ամենայն
զգուշութեամբ
բացուեցաւ
{նախասենեկի}
դուռը:
Պ.
Յովնաթանեանցի
առաջեւ
դրած
սեղանի
վերա
ւ
մի
բան
սովորեր,
քան
թե
քաշ
գար
ինչ-որ
Անանյանի
{նախասենյակում}
կամ
իր
հիմար
հնարքներով
խեղճ
Գրիշային
ճանապարհից
ւմ։
Սատանա՛ն,
դեռ
սկզբում,
նախանձելով
կործանեց
{նախաստեղծին}
եւ
հո՛ղ
դարձուց
նորան։
Իմաստութեան
մէջն
էլ
վկայ
ձնում,
որովհետեւ
ծխել
բոլորովին
չեմ
կարողանում:
{Նախավերջին}
ֆունտը,
չնայած
շատ
մանր
էր
կտրած,
բայց
ավելի
լա
կիր
լծոյ
տակը
ծնգի
եւ
տառապի։
Մինչեւ
ե՞րբ
պէտք
է
{նախատանաց},
բամբասանաց
եւ
զրպարտութեան
պարսաքարեր
եւ
թուք
ո
ում։
Դուք
հարցանում
էք,
թէ
"
մինչեւ
ե՛րբ
պետք
է
{նախատանաց},
բամբասանաց
եւ
զրպարտութեան
պարսաքարեր
եւ
թուք
ո
ուշացուցանել
զնա
ի
թշնամանելոյ
զեկեղեցին
Հայոց
եւ
{նախատել},
եւ
արհամարհել
զնորին
աղանդ
միանգամայն
եւ
զխաբեբ
է
կար),
թշնամանք
տեղալ
բովանդակ
թատրոնի
վերայ,
{նախատել}
մարդիկ,
որոնց
կօշիկների
խրացը
արժանի
չէր
լուծանե
կ
սորա
հակառակ
ժառանգը
թողուլ
անխնամ,
թերեւս
ե՛ւ
{նախատել},
ե՛ւ
հալածել,
ե՛ւ
ամուր
փաթթուելով
մեռած
դիակի
ոտից
քննելով,
խնդիրը
ճյուղավորվում
է:
Ես
վաղուց
{նախատես}
էի
այս
բանին,
եւ
այս
էր
պատճառը,
որ
ասում
էի,
ուղղութիւնը
նրա
լեզուի
մշակութեան
մէջ,
եթէ
միայն
{նախատեսաբար}
եւ
սկզբունքի
վերայ
հիմնուած
ուղղութիւն
է
այդ
եւ
ո
նաջերմեռանդ
մարդասեր-հրապարակախոսն
անգամ
կարողանա
{նախատեսել}
նրա
համար
որեւէ
ապագա:
Այդ
ժողովուրդն,
սկզբից
ի
բ
Փաթաղիկէս
էին
կոչում,
եւ
ուրիշ
այլ
շատ
բաներով
{նախատեսելով},
յետոյ,
ուրիշներից
ամաչելով,
խաբէական
եպիսկոպո
որ
հալած
էին
մետալները
կրակի
տակ
քուրայի
մէջ,
որ
{նախատեսութեամբ}
յառաջուց
պատել
էի
բարակ
մաղած
մոխրով:
Հեռացուցի
դոկտոր
Նազարյանցը,
բարձրագույն
բարեհաճությամբ,
{նախատեսում}
է
հրատարակել
գալիք
տարվա
հունվարից:
Գիտնակա
այժմ,
ողորմած
պարոն,
համառոտակի
ծանոթացնել
ձեզ
{նախատեսվող}
նոր
հայկական
ամսագրի
բովանդակությանը,
հիմնվելով
սիրելու
սիրտ
չունենալով,
որքա՞ն
պիտոյ
է
ատէր
եւ
{նախատէր}
իւր
կինը
նորա
այս
յարակցութենների
մասին
մի
օտար
մ
ակն,
եւ
առաւել
քան
զայս,
առ
ի
ծածկել
զարժանաւոր
{նախատինս}
կաթոլիկաց,
ծագեալ
ի
յանդիմանութիւնէ
նորին
վեհափա
ւ
զյիշատակ
այդպիսեաց
արձանագրեմք
՚ի
պատմութիւն
՚ի
{նախատինս}
նոցա,
՚ի
համար
Հերոստրատեանց:
Զայս
նամակ,
սած
մարդերից
չեմ՝
կրած
ո՛չ
իրաւացի
եւ
ո՛չ
անիրաւ
{նախատինք}
։
Գուցէ
այդ
եւս
Մասեաց
Մուզաները
պատմել
են
Պ.
Իս
տղամարդիկը
յետ
չդարձան,
նոքա
իւրեանց
այրիութիւնը
{նախատինք}
չհամարեցին
ինքեանց,
այլ
մանաւանդ՝
պարծանք,
առա
ր
ճանապարհը
հայկական
քարերի
եւ
փուշերի
մէջ:
{Նախատինք}
համարելու
էինք
մեզ
"
Մեղուի
"
եւ
նորա
համախոհների
տը,
եթէ
դոքա
մի
օր
սխալուելով
տալու
լինէին
մեզ,
{նախատինք}
համարում
ենք
ներկայումս
եւ
պիտի
համարենք
ապագայու
ւմ
նախիջեւանեցոց
գալոց
սերունդքը
պիտի
յաւիտենական
{նախատինք}
եւ
նզովք
կարդան
իւրեանց
անհոգ
եւ
անփոյթ
հայրերի
ե
էութենէ։
Բայց
ցասմանէ,
ամօթ
մեծ
է
եւ
անլուանալի
{նախատինք},
զի
Այվազովսքին
աղճատէ
զտասնաբանեալսն,
առ
տգիտո
հասկացրել
են
նորան,
թէ
կրիտիկայն
բամբասանք
է
կամ
{նախատինք}
(пасквиль),
գրել
են
մի
այսպիսի
յիմար
բան
եւ
աս
ւս
ծագելու
չէ
իմ
վերայ:
Այժմ
մնացել
եմ
միայնակ,
{նախատինք}
իմ
ոխերիմ
թշնամիների
բերանում.
այն
մարդիկն
եւս,
ւ
ժողովրդի
միաբան
ընտրութեան,
պէտք
է
յաւիտենական
{նախատինք}
լինէր
նորան
եւ
պատճառ
տար
նորա
անունը
դրոշմելու
չ
մբաւ
մարդ,
խայտառակութիւն
գործարանի
անուանը,
եւ
{նախատինք}
նորա
երանելի
հիմնադրի
սուրբ
յիշատակին:
Երրորդ,
ր
ընծայել
ազգին,
ամենայն
նեղութիւն,
հալածանք
եւ
{նախատինք}
ի
սէր
ազգին
յանձն
առնուլ.
մի
խօսքով,
միայն
նորա
նախնի
դարս,
այժմ
իկ
ի
լուսաւորեալ
19-րդ
դարում՝
{նախատինք}
էին
անլուանալի,
որոց
սովին
տեսութեամբ
առաջնորդեա
.
պատճառ,
այն
փառք
ու
պատիւը
եւ
այն
անարգանքն
ու
{նախատինքը}
համարւում
են
վաւերական
եւ
ուշադրութեան
արժանի,
ո
իշտ
պատճառելով
կարողանար
ուրախացնել
այդ
մարդկային
{նախատինքը}
(այս
է
Բէգզադէի
ճիշդ
սահմանը):
Բայց
մի
փոքր
հա
յս
մասը
չէ
յօժարում
վերցնել
իւր
միջից
մարդկութեան
{նախատինքը},
մարդավաճառ
ստրկութիւնը:
Այն
ո՛ր
սիրտն
է,
որ
հ
պտիցիզմը,
որ
վերցնում
է
մարդկային
մտքի
ամլութեան
{նախատինքը}
։
Հեռու
ենք
մենք
մեր
այս
գործը
այս
տեսակ
օրինա
վճիռը
մի
Պօղոսի
մասին,
որ
հայոց
ազգի
եւ
եկեղեցու
{նախատինքի}
համար,
գուցէ
թէ,
դեռ
եւս
իւր
վերա
կրէր
հայկական
ունը
սուտ
ճգնավորի
դիմակի
տակ:
Նրանց
իդեալը,
{նախատիպը},
կիսաստվածը
12
տարի
կառավարել
է
քաղաքը
առանց
վեր
ո՛ղ
եւ
ամեն
ժամանակ
կերակուր
ուտող
"
անուանելով,
{նախատո՛ւմ}
էին՝
"
Ինչի՛
Յովհաննէսի
աշակերտները
եւ
փարիսեցին
ունդին,
թէ
ինչպէ՞ս
չարագործ
մարդիկը
քեզանից
միշտ
{նախատուել}
են
եւ
առաքինիքը
պսակուել:
Այնուհետեւ
յառաջ
րեանց
նովաւ
կատարեցին
զհաճոյս։
Եւ
սոցա
այսպէս
{նախատուիլը}
եւ
հայհոյուելով
հալածուիլը,
ոչ
թէ
անցած
ժամանակն
իւն
կ՚ունենամ:
Եւ
նոցա
սիրտը
գրգռելու
համար
միշտ
{նախատում}
էր
նախկին
վերակացուին,
հոգատարների
բոլոր
թերութի
փիւռը
վերեւում
յիշած
Փարպու
ճանապարհին
հրապարակով
{նախատում}
է
իր
դուստրը,
խայտառակելով
եւ
ամէնի
առաջ
յայտնել
ասելու
վրայ,
անիծախառն
խօսքեր
է
հանում
բերնից
եւ
{նախատում}
է
Վարդիթերին,
այն
խեղճ
կնանիքը
մեղադրում
են
նորա
,
ուղարկեց
այս
թուղթը
բարեսէր,
մեծ
եւ
պատուական
{նախարար}
Մամիկոնեան
Համազասպի)
ձեռքով,
որ
Ղազարի
այս
տե
չպէս
պատմում
է
Փարպեցին
(Պատմ.
եր.
108),
ուխտապահ
{նախարար}
էր,
եւ
Վահանի
հօր՝
երանելի
Հմայեկի
եւ
Ամատունի
Վա
եւ
սիրելի
մնաց
նորան
մինչեւ
մահը։
Դիւբուա
առաջին
{նախարար}
լինելուց
յետոյ
աշխատում
էր
ստանալ
Կարդինալական
գլ
՝
որպէս
մասնակից
Դամիէնի
չարագործութեանը։
Ինքը՝
{նախարար}
Շուազեօլը,
ըստ
ամենայնի
հակառակ
էր
Յիսուսեանների
ղմից
խոստովանահայրը
ներգործում
էր,
միւս
կողմից՝
{նախարար}
Շուազեօլը։
Վերջապէս
իւր՝
Հռովմի
մէջ
ունեցած
դես
յեակ
Մամիկոնեանի
երեք
որդիքը,
)
նոյնպէս
եւ
միւս
{նախարարաց}
զաւակները,
որ
յետոյ
ուղարկեց
Պարսկաստան։
"
Ի
րաման
տային
սուրբ
քահանայապետքն
Աստուծոյ
կապելոցն
{նախարարաց},
աղօթից
եւ
տքնութեանց
պարապելոյ
"
եւ
այլն
(Փարպ
ցած
հոյակապ
Փարպեցին
ասում
է,
թէ
չիք
Վասակը
ուրիշ
{նախարարաց}
որդոց
հետ
(որդոց,
բնաւ
եւ
ոչ
մի
կնոջ
անուն
չկայ)
նելի
Հմայեկի
եւ
Ամատունի
Վահանի
հետ
միասին,
Հայոց
{նախարարաց}
թղթով,
450
թուին
Յունաստան
գնաց՝
Թէոդոս
կայսրից
Պ
պեցին.
"
Եւ
լուեալ
զայս
պատգամ
չորեցունց
գաւառաց
{նախարարացն}
(Վահանն
էր
ուղարկել
այս
պատգամը
Արծրունեաց,
Անձ
ն
անդարձութեամբ
'ի
խաւարն
արտաքին։
Ոմն
յԱնձաւացի
{նախարարացն}
սեպուհ
մի,
որում
անուն
էր
Յովհան,
եւ
միւս
եւս
ե
ւր
արդարացուցիչ
փաստերից
եւ
այս,
որ
բարեհաճի
պ.
{նախարարը}
մեզանից
հարցմունք
առնել,
մեք
շատ
ուրախ
ենք,
եթե
խնդրել
տէրութեան
հաճութիւնը,
որ
արտաքին
գործերի
{նախարարը}
անգլիական
դեսպանի,
Անգլիոյ
կառավարութեան
ձեռքով
ապետի,
Նոր
Ռուսսիայի
կուսակալի
եւ
ներքին
գործերի
{նախարարի}
ձեռքով
խնդրել
տէրութեան
հաճութիւնը,
որ
արտաքին
գ
ներին։
Արդարեւ
մի
քանի
ժամանակից
յետոյ
Պապը
դրեց
{նախարարի}
եղբօր՝
Ալֆոնս
Դիւպլեսսու
գլխին
Կարդինալական
գլխա
մի
խօսքով
հերքել
իւր
ասածները։
Րիշիէ
չ'լսեց
խիստ
{նախարարի}
եղբօր
հրամանին,
եւ
հաստատ
կերպով
ջատագովում
էր
ի
ւական
գերդաստանները
հարկադրուած
էին
խոնարհել
խիստ
{նախարարի}
կամքի
առաջեւը,
որ
եւ
խորամանկութենով
եւ
ուժով
գի
ի
մէջ
իբրեւ
Կրօնական
հաւատալիք
ընդունելու
մասին,
{նախարարի}
հրամանովը
մեծ
անպատւութեամբ
աքսորուեցաւ
Փարիզից
ե
սույս
տասնիննից
խնդիր
գրեց
ազգային
լուսավորության
{նախարարին},
որի
հետ
միասին
ուղարկեց
եւ
տպելի
օրագրի
պայմանք
հաճեսցի
զգացուցանել
զտէրութիւնն
Անգլիոյ
ընդ
ձեռն
{նախարարին}
արտաքին
գործոց
Ռուսիոյ
եւ
ընդ
ձեռն
դեսպանին
Անգլի
առաջ
ի
Լոնդոն
եւ
անդէն
ի
վերայ
հիման
գրութեան
պ.
{նախարարին}
արտաքին
գործոց
առ
տէրութիւնն
Անգլիոյ
եւ
երեսփոխան
ջ
՚ի
Լոնդոն,
եւ
անդէն
ի
վերայ
հիման
գրութեան
պ.
{նախարարին}
արտաքին
գործոց
առ
տէրութիւնն
Անգլիոյ
եւ
՚ի
վերայ
իւնս
եւ
անձինս
կատարել
զհրամանաց
պատուէր
քաջափայլ
{նախարարին},
յաւելեալ
ի
հրովարտակս
թեմական
ատենին,
որպէս
թէ
նական
եւ
հուսահատության
մեջ:
Սիրական
եղբայր,
{նախարարն}
հրաման
է
գրել
Ստրոգան[ովին]
վասն
եկեղեցական
գումա
ձյալ
Գաբրիել
վարդապետ
Այվազովսկին
գանգատավոր
է
առ
{նախարարն}
Ազգային
լուսավորության,
որպես
թե
"
Հյուսիսափայլի
ականության
անունի
տակ:
Ազգային
լուսավորության
{նախարարն}
հարցմունք
է
առնում
Ցենզուրնիյ
Կոմիտետից,
թե
ինչպ
է
ասացեալ
նոյեմբերի,
համարաւ
1303,
գրեալ
առ
պ.
{նախարարն}
արտաքին
գործոց
տէրութեան
Ռուսսիոյ,
խնդրեաց
՚ի
նմ
րդէ
ասացեալ
նոյեմբերի
համարաւ
1303,
գրեալ
առ
պ.
{նախարարն}
արտաքին
գործոց,
ի
Պետերբուրգ,
խնդրեաց
՚ի
նմանէ
ին
Նազարեանց:
Այվազովսքին
փութացաւ
հասուցանել
առ
{նախարարն}
տէրութեան
զիւր
անմիտ
գանգատ,
թէ
ապստամբ
ոք
իցեմ
ցի։
Ամսօրեայ
իբր
ժամանակօք
յառաջ
քան
զայս,
{նախարարն}
ներքին
գործոց
իրազեկ
եղեալ
հոգւոյ
եւ
ուղղութեան
մ
ել
լաւ,
առաւել
ճիշտ,
քան
թէ
նոցա
թագաւորները
եւ
{նախարարները}
։
Նա,
օգուտ
քաղելով
այս
յայտարարութեններից,
իւր
իտի
գրուէին
ազգի
ընտանեկան
կեանքը,
թագաւորների,
{նախարարների}
ընտանեկան
կեանքերը,
պարզուելու
չեն
երբէք՝
իմանա
ան
յարձակուեցաւ
երկու
ուրիշ
ուխտապահ
եւ
հաւատարիմ
{նախարարների}
վրայ,
երբ
սոքա
Վահանի
այն
նեղ
ժամանակը
գնում
էին
սանութիւնը
եւ
այնտեղ,
ուր
խօսում
է
Դռնում
կապուած
{նախարարների}
՝
Հայաստան
մնացած
կանանց
վրայ,
Փարպեցին
առիթ
չէ
բա
կինը
հանդէս
չունենար
այն
անցքերի
մէջ,
որ
կապուած
{նախարարների}
եւ
Ս.
Ղեւոնդեանց
մասին
խօսելով՝
պատմում
են
մեզ
ե՛
նն
փոխարքայն
Կովկասում,
եւ
սա
թղթակցեալ
ընդ
ձեռն
{նախարարութեանց}
եւ
պետութեանց
՚ի
Հնդկաստան
եւ
այլն
եւ
այլն:
Մ
եւ
20)։
Այս
Գէթը
եւ
Ասկաղովնը
այլազգեաց
հինգ
{նախարարութեանց}
երկուքն
են.
Գողիաթը
Գէթացի
էր
նոյնպէս։
Երբ
Սաւո
ւմ
է.
"
Սոցա
նման
եւ
մեր
Արշակ
թագաւորը
եւ
Հայոց
{նախարարութիւնքը},
համարձակութիւն
ստանալով,
պատրիարք
կացուցին
Հայ
խնդրում
եմ
Ձեզանից
չխնայել
ձեր
աշխատությունը,
որ
{նախարարությունը}
հետ
չդարձուցանե
մեր
առաջարկությունը
եւ
թույլ
տա
ս
լոր
բաների
համար,
այս
օրերս,
ինչպես
խոստանում
է
{նախարարությունը},
պիտի
կարգադրություն
լինի,
եւ
այս
է
պատճառն,
ո
երեւելի
դէպքերի։
Հայոց
կաթողիկոսքը,
մարզպանքը,
{նախարարքը},
զօրքը
եւ
այլն
եւ
այլն
մի
ուրախական
տօնի
պատճառո
ամեմատ,
ինքը
եւ
իր
հետ
եղած
ուխտապահ
եւ
քաջարանց
{նախարարքը}
մի
քանի
օր
մնացին
այնտեղ
եւ
իրենց
ուխտերը
եւ
նուէ
ել
այն
փառաւորութեանց,
որով
փառաւորուած
քաջարանց
{նախարարքը}
իրենց
գլխաւորի
եւ
Սուրբ
Յովհանն
Մանդակունու
հետ
ա
պաշտպանելու,
որպէս
բո՛ւն
Փարպեցու
ձեռքով
դրուած
{նախդիր}
։
"
Եւ
ողբայ
Դաւիթ
զողբս
զայս
'ի
վերայ
Սաւուղ
յի
",
իւրեանց
բացառականքը
կազմում
են
սեռականից՝
{նախդիր}
յաւելացնելով
վերան,
եւ
չունին
առանձին
բացառական
ո՛րքան
պ.
Էմինը
իրաւունք
ունի
գէթ
շաղկապի
վրայից
{նախդիրը}
հալածելու,
որպէս
գրչի
սխալ,
նո՛յնքան
իրաւունք
ո
աւունք
ունի
ամեն
մարդ
յատուկ
անուն
Գէթ
ի
հալածեալ
{նախդիրը}
պաշտպանելու,
որպէս
բո՛ւն
Փարպեցու
ձեռքով
դրուած
ն
Սեւկոյ
".
միթէ
չէ՞
կարելի
մտածել,
թէ
Սեւկոյ
ի
{նախդիրը}
լինէր
արանցի
նախդրի
կրկնութիւնը,
եւ
միթէ
ընդդէ՞մ
թիւնը
հասկացւում
է
նախադրութեամբ,
թէեւ
Տաճիկների
{նախդիրը}
յետադիր
կամ
վերջադիր
էր։
Այս
աշխատութեան
մէջ
ատութեան
մինչեւ
ցայսօր"։
Չպիտի
մոռանալ,
որ
այդ
{նախդիրները}
կորուցել
են
իրենց
իրաւունքը
ազգի
շրթունքի
վրայ,
կարելի
մտածել,
թէ
Սեւկոյ
ի
նախդիրը
լինէր
արանցի
{նախդրի}
կրկնութիւնը,
եւ
միթէ
ընդդէ՞մ
է
քերականական
ուղիղ
կաստանցին
ասում
է
"լալման
եմ"։
Արդեօք
այս
դարձեալ
{նախդրիւ}
տրականի
ուժով
չէ,
այսինքն՝
"լալու
վրայ
եմ".
մենք
ներեւոյթ
եղանակը
եւ
տալիսը
հոլովեալ
աներեւոյթ
է,
{նախդրիւ}
տրական,
որ,
միանալով
եմ,
ես,
է-ի
հետ,
դիմաւո
տի
չպիտի
զարմանալ,
եթէ
տալիս-ը
աներեւոյթ
եղանակի
{նախդրիւ}
տրական
է
դիմորոշ
յօդի
հետ
միացած։
Օրինակներով
այ
,
տալ
բայերից,
ցոյց
ենք
տալիս
բոլոր
միւս
բայերի
{նախդրիւ}
տրական
հոլովված
աներեւոյթ
եղանակները՝
տեսնելիս,
,
եւ
այլն։
Շատ
անգամ,
ինչպէս
նաեւ
Աշտարակում,
{նախդրիւ}
տրականի
տեղ,
օրինակ՝
գալիս,
գործ
են
ածում
սեռա
իրտը
շարժուելու
կարդալ
Ամերիկայի
յայտնագործութեան
{նախերգանքը}
եւ
վերջաբանը։
Գիտենք,
Եւրոպայի
կրիտիկոսքը
ս
աձայն
առաջին
խնդրոյ
իմոյ
առ
գա
հետեւեցելոյ
ի
8-էն
{նախընթաց}
ամսոյն
մարտի:
Միքայէլ
դպիր
Նալբանտեանց
յ13
Նալբանդեանց
Խոնարհադեմ
յայտարարութիւն
Ի
13
{նախընթաց}
ամսոյն
օգոստոսի
արգոյ
պատգամաւորք
հաստատեալք
միակ
արքունի
կնքով:
յԱռաջներորդ
աւուր
նոյեմբերի,
{նախընթաց}
ամի,
հաստատեցաւ
թուղթն
այն
եւ
անցուցեալ
եղեւ
ի
մ
ւ
արքունի
կնքով:
Յառաջներորդ
աւուր
նոյեմբերի
{նախընթաց}
ամի
հաստատեցաւ
թուղթն
այն
պատշաճաւոր
եւ
վաւերական
դ
հունձը,
որպեսզի
կարողանայի
համեմատել
արդյունքը
{նախընթաց}
հունձի
արդյունքի
հետ,
սակայն,
սերմերի
ձեւափոխու
մի
գիրք,
որ
ըստ
մեծի
մասին
վերաբերում
է
Անգլիայի
{նախընթաց}
դարաշրջանին,
եւ
իրենց
կողմից
ոչ
մի
ծանոթագրությո
ին
ժողովի,
զոր
գումարեցի
'ի
հնգետասաներորդ
աւուր
{նախընթաց}
ամսեանն
յուլիսի,
ազգն
մեր
միաբան
հաւանութեամբ
եւ
ամար,
խօսում
էր
այնտեղ
Ղազարը,
ինչպէս
երեւում
է
{նախընթաց}
եւ
հետեւեալ
բաներից:
Ես
պատմել
էի
Պ.
Իսահակեանց
ուրախ
եմ,
քան
թէ
անցած
նոր
տարիներում.
պատճառ,
{նախընթաց}
տարին
անխորհուրդ
անցած
չլինելով
մեր
սիրական
ազգի
առակի
ձեւերով,
եւ
թէ
իմ
բովանդակած
բաների
մասին
{նախընթաց}
տեղեկութիւն
չունեցողը
կը
դժուարանայ
շատ
անգամ
հաս
եւ
վարել
զճշմարիտ
վարս
քրիստոնէի,
որ
հայեցեալ
ի
{նախընթաց}
եւ
՚ի
յետագայ
բանս,
երեւի
՚ի
ճիշդ
պահպանութեան
ա
ուէր
ընդհանուր
կրթութեան,
եւ
այնպէս,
որ,
առանց
{նախընթաց}
կարօտութեան
օրինաւոր
դպրոցների
եւ
Համալսարանի,
հ
էմմանուէլը
բնակւում
էր
այս
քաղաքի
մէջ,
ուր
անցան
{նախընթաց}
գլուխներում
պատմած
անցքերը:
Նորա
անձնական
տկարու
երկայն
եւ
կանաչ
ժանգով
պատած
ատամները:
Այս
ժպիտը
{նախընթաց}
էր
այն
կատաղութեանը,
որ
երբեմն
երեւում
է
կին
մար
ՐՈՐԴ
ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՔ
Ա.
ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՑ
ՍԿԶԲՈՒՆՔԸ
{Նախընթաց}
յօդուածի
մէջ
խօսեցինք
Մխիթարի
վերայ,
պատմեցինք
ն
թարեան
ասացեալ
ընկերութիւնը,
այդ
մասին
խօսել
ենք
{նախընթաց}
յօդուածի
մէջ),
ուր
եւ
ընկերութեան
հիմնադրի
վար
նք,
եւ
լուսաւորութիւնը
հետեւանք
է
կրօնի,
ինչպէս
{նախընթաց}
գլխումը
ասել
ենք։
Ուրեմն
Մխիթարեանց
բարոյականութ
պականութիւն։
Թէ
ի՛նչ
է
պապականութիւնը,
ասել
ենք
{նախընթաց}
գլխումը։
Մարդկութեան
տառապանքը,
այն
ամենադա
ՆՑ
ՄԱՏԵՆԱԳՐԱԿԱՆ
ԳՈՐԾՈՒՆԷՈՒԹԵԱՆ
ՇԱՐԺԱՌԻԹԸ
{Նախընթաց}
գլխումը,
խօսելով
Մխիթարեանց
մատենագրական
գործուն
թէ
բայի
վերջաւորութիւնը,
այսինքն՝
եմ,
ես,
էն
{նախընթաց}
է
դրւում
բայարմատից,
ինչպէս
չեմ
տալիս
եւ
այլն,
բայը
վ
տառը
պիտի
ունենայ
խոնարհվող
վերջաւորութեան
{նախընթաց}
եւ
այս
այնպիսի
ընդհանուր
կանոն
է,
որ
հին
լեզուի
ակ՝
գործեմ-գործիմ,
բայց
նոր
լեզուի
մէջ
այդ
ինիի
{նախընթաց}
պիտի
եւ
մէկ
վեվ
աւելացնել՝
գործել-գործվիլ,
որով
ործողութիւն,
բայց
եղանակ,
ժամանակ,
դէմք
եւ
թիւ
{նախընթաց}
բայի
վերջաւորութեան
ուժով,
ինչպէս՝
"
գնում
է
կա
եամբ,
որի
դէմքը,
թիւը
եւ
ժամանակը
երեւում
միայն
{նախընթաց}
գնում
է
բայում։
Երկրորդ,
շատ
անգամ
հերիք
է,
եթ
ւ
խրթին
ոճերի
համաձայն,
յատկացուցիչը
յատկացելուց
{նախընթաց}
։
Բայց
սորանից
էլ
լաւերը
կան՝
"
ըստ
այլ
եւ
այլ
ժ
ը
եւ,
եթէ
աւելի
լաւը
կամիք,
պակասութիւնքը
աւելի
{նախընտիր}
են,
քան
թէ
բուն
ազգը:
Եթէ
այսպէս
չլինէր,
դուք
ալ,
թէ
մի
փոքր
թերի,
բայց
գործադրելի
ձեւը
աւելի
{նախընտիր}
է,
քան
թէ
գաղափարական
կատարեալը,
որ
բոլորովին
ա
ճիգն
հեղինակին
եւ
բիւրիցս
գոհ
զնմանէ
լինելոյ,
զի
{նախընտիր}
վարկաւ
զօգուտ
հասարակաց
քան
զսուտ
փառս
[հնձելոյ
ն
բ,
եւ
առանց
միտ
դնելոյ
սեպհական
ազգի
պիտոյիցն]
`
{նախընտիր}
վարկան
որպէս
զմատեանն
սուրբ,
սապէս
եւ
զայլ
գրեան
րծ
դնում
այն
գաւառական
մէկ
բառի
տեղ,
այն
ժամանակ
{նախընտիր}
է
այդ
գաւառական
բառը,
որ
գործ
ածվելով
կը
դառնայ
ծութեան
մէջ,
որովհետեւ
ճերմակ
թթենին
համարւում
է
{նախընտիր}.
գիտութիւնը
ասում
է,
թէ
նորանով
կերակրուած
միջա
այն
բարբառոյ
յանապատի"։
Երկուքն
էլ
հազար
փառքով
{նախընտիր}
են
համարում
երգել.
"
ափսոս
քեզ
հայոց
խեղճիկ
ժողո
իացի
դաստիարակութենով
սնունդ
առած
լինելով,
աւելի
{նախընտիր}
են
համարել,
որ
իւրեանք
փառաւոր
մարդերի
կարգումը
Գրենլանդիու
կամ
Լաբրադօրի
մէջ։
Պարզ
է,
թէ
պէտքը
{նախընտիր}
է,
քան
թէ
գեղեցկութիւնը,
որովհետեւ
կեանք
չկայ,
քը
աւելի
վերաբերւում
են
այն
խնդրին,
թէ
ո՞րը
պիտի
{նախընտիր}
համարենք՝
հի՛ն,
թէ՛
նոր
լեզուն,
քան
թէ
այն
պատ
սորա
ընդդէմ
մենք
ասում
ենք,
որ
հին
լեզուն
նորից
{նախընտիր},
գեղեցիկ
եւ
մշակուած
համարուիլը,
շատ
պինդ
կապու
կարող
են
գործ
դրուել։
Որովհետեւ,
եթէ
հին
լեզուն
{նախընտիր}
համարելով՝
նորը
անարգելը
եւ
ոտնակոխ
անելը
նմանու
ր
ընդունակութեամբ
եւ
լուսաւորութեամբ
հարիւր
անգամ
{նախընտիր}
եւ
հարիւր
անգամ
պիտանի
լինել,
քան
թէ
նորա
մեռած
սկացողութեան
եւ
ճաշակի
համար
աւելի
ազնիւ
եւ
աւելի
{նախընտիր}
են
լորը
եւ
մանանան,
քան
թէ
սոխը
եւ
սխտորը։
Պատճ
ացել
էին
այն
բնութեան
ազդեցութեան
տակ
եւ
այժմ
մեզ
{նախընտիր}
համարուած
լորը
եւ
մանանան
չէին
կարող
բռնել
նորա
հ
յորմէ
եւ
հրամայեցաւ
բոլոր
հոգեւոր
դասուն
ընդ
ձեռն
{Նախիճեւանայ}
քաղաքական
գլուխ
ղուբերնսկի
սեկրետար
Խալիպովին
ուս
եանցին,
Ամատունու
հետ
28
115
Քաղաքական
գլխոյ
Ն.
{Նախիջ[եւանայ]},
կաթ[ողիկոսի]
թղթ[ով]
116
Հայրապետեանցին
117
էր,
ուրեմն
ինքն
անուանելոց
էր
զանձն
ոչ
գործակալ
{Նախիջեանայ},
այլ
կտակակատար
իւր
ի
կենդանութեան
իսկ
իւրում:
.
Պ.
Բուրգ
ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ,
ԱՐԳՈ
ԳԼՈՒԽ
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՎԱՆ}
ՔԱՂԱՔԻ
ՊԱՐՈՆ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ,
Ձեր
ապահովյալ
ՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ՎԻՃԱԿԱՒՈՐ
ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԱՅ}
ԵՎ
ԲԵՍԱՐԱԲԻՈՅ
ԵՎ
ԱՍՊԵՏԻ
Ի
Նախիջեւանայ
երկրորդ
աքական
գլխոյ
Նոր
Նախիջեւան
քաղաքի
52.
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ}
ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ
ԺՈՂՈՎԻ
ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐԻՆ
Պաշտօնակ
նվարի
18
Ս.
Պետերբուրգ
ՆՈՐԻՆ
ԲԱՐԵԾՆՆԴՈՒԹՅԱՆ
{ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ}
ՔԱՂԱՔԱԳԼՈՒԽ
ՊԱՐՈՆ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ
ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆՑԻ
լ
դեպի
Էջմիածին
[.....
]
թե
սուտ,
սակայն
եթե
{Նախիջեւ}
[....
]
հույս
չկա,
որ
դուք
գիտեք
ձեր
բանը
[.
Միքայէլ
դպիր
Ղազարեան
Ուստայեանց
1866,
ի
{Նախիջեւան}
առ
Տօնաւ:
2.
ՏԻՐԱՑՈՒ
ՍԱՐԳՍԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ջ
եւ
առողջ
են:
Խնդրեմ
զպատասխանին
գրեսջիք:
Ի
{Նախիջեւան}
առ
Տօնաւիս
գետով:
Գրէ
Միքայէլ
Ղազարեան
"
դպիր
Միքայէլ
Ղազարեան
Դարբնեանց
1848,
ի
7
ապրիլի
ի
{Նախիջեւան}
4.
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆ
Միքայել
Ղազարեան
Նալբանդով
Բնութիւն
ունիմ
ի
{Նախիջեւան}
քաղաքի,
ի
Հայրենական
տան։
5.
ՄԱՏԹԵՈՍ
ՎԵՀԱՊԵ
յէլ
Ղազարեան
Նալբանդեանց
1848
յ9
օգոստոսի
Ի
{Նախիջեւան}
1849
6.
ԳՐԻԳՈՐ
ԵՒ
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՆԵՐԻՆ
քայէլ
դպիր
Նալպանտեանց
Ի
8
մարտի
1850
ամի,
եւ
{Նախիջեւան}
8.
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆ
յէլ
դպիր
Նալբանտեանց
յ13
ապրիլի
1850
ամի
Ի
{Նախիջեւան}
1851
9.
ԵՓՐԵՄ
ՎԱՐԴԱՊԵՏ
ԱԼԹՈՒՆԵԱՆՑԻՆ
ԲԱՐՁՐԱ
,
ի
լինել
սրբազնագոյն
կաթուղիկոսի
ամենայն
Հայոց
ի
{Նախիջեւան},
կարգեցաւ
ի
վերայ
հոգեւորականաց
ուսուցիչ
հայու
կ
ւ,
մնաց
ընդերկար,
ցգալուստ
վեհափառ
Հայրապետին
ի
{Նախիջեւան},
անգործ
եւ
թափուր
յուսուցչական
իրաւանց,
այլ
յոր
այնժամ
ի
Թաղանրօգ,
եւ
զխորհուրդ
պսակի
կատարեաց
ի
{Նախիջեւան}
քաղաքի
պատրին
լատինաց
ի
ներկայութեան
բոլոր
կոչնակ
ր
իմոյ
Գրիգորի
Ղազարեան
Նալբանդեանց
Ի
{Նախիջեւան}
15.
ԷՋՄԻԱԾՆԻ
ՍԻՆՈԴԻՆ
Ի
ԼՈՒՍԱՒՈՐՉԵԱՆ
ՀԱՅՈՑ
ՍԻՆ
1845
ի
լինել
ծայրագոյն
պատրիարգ
կաթողիկոսի
ի
Նոր
{Նախիջեւան},
ըստ
առաջարկութեան
տեղւոյն
Հոգեւոր
կառավարութեան
եան
տեառն
Մատթէի
արքեպիսկոպոսի
նորոգ
վիճակաւորի
ի
{Նախիջեւան}
յիշեալ
հոգեւոր
կառավարութիւնն
առաջարկեաց
նորին
բա
գականացս
ամեն
կերպ
օգնական
լինել.
ես
գամ
ու
մնամ
{Նախիջեւան},
ասացեք
ի՞նչ
անեմ
ես
այդտեղ,
ո՞վ
է
ինձ
հաց
ու
ջ
նունով
եւ
խնդրել
էի,
որ
թե
այդ
պատվական
տղան
գար
{Նախիջեւան},
նորան
մեր
տունը
տանեիք,
որովհետեւ
օտար
երկիր
է
կ
ապուխտը
ստացա,
շնորհակալ
եմ,
բայց
նա
խոստացավ
{Նախիջեւան}
հասածովը
մի
գիր
գրել,
մինչեւ
այժմ
չտեսա:
Ես
եւ
ԱՅՐ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Երկու
նամակդ՝
մինը
{Նախիջեւան}
հասածովդ,
իսկ
երկրորդը
մարտի
երեքից,
ստացա
անկո
որին
դու
ճանաչում
ես:
Իմ
գնալուս
համբավը,
որ
{Նախիջեւան}
տարածվի
գնալուցս
հետո,
խնդրեմ
մերոնց
միամտացնես
նակ
պ.
Նազարյանցին,
եթեւ
ցենզորն
թողու,
ուրեմն
{Նախիջեւան}
կստանաք
Դուք,
պ.
Հայրապետյանցը,
պ.
Էմմա[նուել
:
Ես
այսուհետեւ
ամեն
շաբաթ
նամակ
կգրեմ,
քանի
որ
{Նախիջեւան}
ես,
անտարակույս
դուն
եւս
կգրես:
Առողջություն
ան
հեռագրով,
գործի
հաշվով,
որովհետեւ
Կալկաթայից
{Նախիջեւան}
նամակ
հասուցանելը
եւ
դորա
պատսախանը
Կալկաթա
ստանա
ունք
առնվին
այդ
ճանապարհորդության
մասին,
եւ
գանք
{Նախիջեւան},
թե
դաշնագիրը
հաստատելու,
թե
երեսփոխանական
թուղ
աց
ընտրելոց
՚ի
բովանդակ
ազգէն
Հայոց
որ
՚ի
Նոր
{Նախիջեւան}
եւ
՚ի
շրջակայ
գիւղօրայս
նորա
ի
մասին
գործոյն
ծակից
լինել
առ
՚ի
գիւտ
իրաւանց
ազգին
մերոյ,
որ
ի
{Նախիջեւան}:
Յանձն
արարեալ
զիս
ի
շնորհս
աղօթից
վեհափառութ
ան
տուեալ
ի
բովանդակ
ազգէն
Հայոց,
բնակելոց
ի
Նոր
{Նախիջեւան}
քաղաքի,
երեսփոխան
ընտրելոցն,
պ.
Միքայէլի
Նալբա
կացութիւն
բովանդակ
ազգին
Հայոց,
բնակելոց,
ի
Նոր
{Նախիջեւան},
ի
մասին
Հնդկական
հրիտակացն
հաստատեմք
եւ
վաւերաց
Նորին
յարգութեան
պ.
քաղաքական
գլխոյ
Նոր
{Նախիջեւան}
քաղաքի
52.
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ
ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ
ԺՈՂՈՎԻ
ղիկոսն
հրամայեաց
առաքել
զմի
ոք
յանդիմոց
Սինօդին
ի
{Նախիջեւան}
առ
ի
քննել
զգործն
ի
նորոյ,
գործակից
ինքեան
ունել
պիսկոպոսն,
որում
ասէր
թէ
պիտոյ
է
հրամայել
գնալ
ի
{Նախիջեւան},
քանզի
քաջագէտ
է
գործոյս
այսորիկ,
այսմ
եզրակացո
Նորին
յարգութեան
պ.
քաղաքական
գլխոյ
Նոր
{Նախիջեւան}
քաղաքի
54.
ՅԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՍՎԱՃԵԱՆԻՆ
30
դեկտ.
Հունվարի
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ}
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ,
ՊԱՐՈՆ
ԿԱՐԱՊԵՏԻ
ՄԱ
ՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ
յԵրեսփոխանէ
ազգին
մերոյ
բնակելոյ
ի
{Նախիջեւան},
ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն
Յայտարարութիւն
Զ
ն
զթուղթն
եւ
զպատճէն
եզրակացութեան
ազգին
մերոյ
՚ի
{Նախիջեւան}
՚ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն,
զգրելոյ
վեհափառ
հայ
,
իմանամ,
եթէ
արք
ոմանք
անբարեմիտք
հռչակեալ
են
ի
{Նախիջեւան}
զձերբակալ
լինել
անգոյ
նամակի
իրիք,
որպէս
թէ
առ
յ
ունվարի,
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ}
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ
ՊԱՐՈՆ
ԿԱՐԱՊԵՏԻ
ՄԱՐԳ
ԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ
Յերեսփոխանէ
ազգին
մերոյ
բնակելոյ
ի
{Նախիջեւան},
՚ի
մասին
Հնդկական
հրիտակացն.
Յայտարարու
ն
զթուղթն
եւ
զպատճէն
եզրակացութեան
ազգին
մերոյ
՚ի
{Նախիջեւան},
՚ի
մասին
Հնդկական
հրիտակացն,
եւ
զգրելոյ
վեհափա
20
փետր.
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ}
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՐՈՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ
Պ.
ԿԱՐԱՊԵՏԻ
ՄԱՐԳԱՐԵԱ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ,
Յերեսփոխանէ
ազգին
Հայոց
՚ի
Նոր
{Նախիջեւան},
ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն,
՚ի
Միքայէլէ
Նալբ
Հնդկաստան,
ճանաչել
զիս
երեսփոխան
ազգին
Հայոց
՚ի
{Նախիջեւան},
՚ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն:
Վսեմափայլ
մինի
վի,
ճանաչէ
զիս
լիակատար
երեսփոխան
ազգին
հայոց
՚ի
{Նախիջեւան},
՚ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն,
եւ
թէ
նոյն
տեսչու
մարտի
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ}
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ
ԵՒ
ԱԶԳԱՍԻՐԻ
Պ.
ԿԱՐ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ,
Յերեսփոխանէ
ազգին
Հայոց
՚ի
Նոր-
{Նախիջեւան},
՚ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն
Տեղեկութիւն
ծնի:
Որպէս
լիակատար
երեսփոխան
ազգին
Հայոց
՚ի
{Նախիջեւան},
զխնդրոյ
հնդկական
հրիտակացն,
տեսանելով
զմիջամու
դատիմ
բողոքել
առաջի
Ձեր
եւ
բովանդակ
ազգին
Հայոց
ի
{Նախիջեւան}
եւ
հրաւիրել
Ձեզ
ի
գործ
դնել
զպատշաճեալ
հնարս
առ
ի
իակատար
երեսփոխան
բովանդակ
ազգին
հայոց
՚ի
Նոր
{Նախիջեւան}
ի
մասին
հնդկական
ազգային
հրիտակաց
հաստատեալ
Ի
գործոց
յանձն
եղելոց
ինձ
յազգէն
Հայոց
որ
ի
Նոր
{Նախիջեւան}
եւ
ի
վեհափառ
կաթողիկոսէ
ամենայն
Հայոց
՚ի
տէր
Մատթ
ս
թողեալ
են
յօգուտ
աստուածահաճոյ
շինութեանց
ի
Նոր
{Նախիջեւան},
որ
գոն
յօգուտ
դպրոցի,
աղքատանոցի,
հիւանդանոց
,
յաղագս
յանդիման
առնելոյ
զայն
ազգին
հայոց
ի
Նոր
{Նախիջեւան}
եւ
վեհափառ
կաթողիկոսին
ամենույն
Հայոց,
յիւրում
ժ
ի,
՚ի
Կալկաթա
Հնդկաց։
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ}
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ
ԵՒ
ԱԶՆԻԻ
ԱԶԳԱՍԻՐԻ,
ցն
Սահակայ
եւ
Մեսրոպայ,
հաւանական
է
թէ
եղելոց
ի
{Նախիջեւան},
ընդ
այնոսիկ
ժամանակս,
որովհետեւ
այս
ամենայն
հր
տարինեայ
Խօջամալեանց,
յօգուտ
բարեկարգութեանց
Նոր
{Նախիջեւան}
քաղաքի
(որ
մերձ
յամրոցն
Ազովու),
խոնարհաբար
խն
վին
յարգանօք
լիակատար
երեսփոխան
ազգին
հայոց
ի
Նոր
{Նախիջեւան},
ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն,
հաստատեալ
ի
կարողո
առ
նա
եւ
խնդրեցից
զհրիտակն,
զորոյ
յանցուցանել
ի
{Նախիջեւան}
եւ
ի
կորուսանեալ
զքսան
առ
հարիւրն
ստացայց
՚ի
բանկ
Լիակատար
երեսփոխան
բովանդակ
ազգին
հայոց
՚ի
Նոր
{Նախիջեւան},
ի
մասին
հրիտակացն
ի
Հնդիկս,
հաստատեալ
ի
կարող
տարինեայ
Խօջամալեանց,
յօգուտ
բարեկարգութեանց
Նոր
{Նախիջեւան}
քաղաքի,
որ
մերձ
յամրոցն
Ազովու,
խոնարհաբար
խնդր
ԻՆ
Լիակատար
երեսփոխան
բովանդակ
ազգին
Հայոց
Ի
Նոր
{Նախիջեւան}
՚Ի
մասին
Հնդկական
հրիտակաց
№
97
Յունիս
2014
Հո
ելեան
արարեալ
զկտակ
յօգուտ
աղքատաց
եւ
տպարանի
Նոր
{Նախիջեւան}
եւ
Գրիգորիապօլ
քաղաքաց
թողեալ
է
մերձ
իբր
250.
000
61,
Կալկաթա
8
Օգոստոսի
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ}
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ԿԱՐԱՊԵՏԻ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
Երեսփոխա
արգմանութիւն
պատճէնի
եզրակացութեան
ազգին
Հայոց
՚ի
{Նախիջեւան},
որով
բողոքէ
նա
զանկանոն
ներգործութենէ
Այվազովսք
ինձ
անկ
էր
(որպես
երեսփոխանի
ազգին
մերոյ
՚ի
Նոր
{Նախիջեւան}
)
ստանալ
զկէս
դրամոցն
գումարելոց
յարդեանց
տանց
թո
ս
յանդիման
առնելոյ
զայն
կառավարութեան
հայոց
ի
Նոր
{Նախիջեւան}:
Զվարձս
պ.
Գէորգ
Աւետի
եւ
պ.
Յովհաննու
Աւդա
ՆԻՆ
ՆՈՐԻՆ
ՅԱՐԳՈՒԹԵԱՆ
ՄԵԾԱՐՈՒ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ}
ՔԱՂԱՔԻ
Պ.
ԿԱՐԱՊԵՏԻ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ
Յեր
ՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ
Յերեսփոխանէ
ազգին
Հայոց
բնակելոց
ի
{Նախիջեւան},
՚ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն
՚ի
Միքայէլէ
Նալբան
ս,
ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն
եւ
հասեալ
զարդիս
ի
{Նախիջեւան},
խոնարհաբար
խնդրեմ
ի
յարգութենէ
Ձերմէ
ժողով
գում
.
Մ.
Նալբանդյան
13
Յուլիսի,
1862
ամի,
{Նախիջեւան}
73.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ
20
декабря
18
o:
Սերմերն
ստանալուն
պես,
թող
նա
այն
ուղարկի
{Նախիջեւան}
որեւէ
գնացողի
հետ:
Պետք
է
միջոցներ
ձեռք
առնել,
ՔԱԳԼՈՒԽ
ՊԱՐՈՆ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ
ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆՑԻՆ
{Նախիջեւան}
քաղաքի
լիազոր
երեսփոխան,
Սանկտ
Պետերբուրգի
համալ
րկա
դառնալ:
՝
Ամբողջ
քաղաքը
գիտի,
որ
ես
եկա
{Նախիջեւան}
հուլիսի
10-ի
երեկոյան
եւ
ձերբակալվեցի
14-ի
առավոտ
ե՛ւ
հանցանք:
Ցավում
եմ,
որ
նա
գլխի
չի
ընկել
{Նախիջեւան}
ուղարկելու
Կոխինխինյան
հավի
մի
քանի
ձու
-
կբազմա
մ
քեզ:
Ինձ
շատ
հետաքրքրում
է
Անդրեաս
սրբազանի
{Նախիջեւան}
գալը,
նամանավանդ
որ
այդ
վերաբերում
է
եկեղեցական
եւ
բարենորոգելու
ծրագիրը:
Տակավին
անտեղյակ
քո
{Նախիջեւան}
հասնելուդ,
դեկտեմբերի
7-ին
ես
արդեն
գրել
էի
Հովհ
մոռացա,
ես
լսել
եմ,
որ
դու
լինում
ես
նորերումս
{Նախիջեւան}
ժամանած
Անդրեաս
եպիսկոպոսի
մոտ,
հաղորդիր
նրան
իմ
ացա
քո
նամակը
ծխախոտի
հետ
միասին.
շնորհակալ
եմ.
{Նախիջեւան}
գրած
նամակներիդ
համար
նույնպես:
Ես
ինքս
մտածում
եւ,
եթե
մինչեւ
այն
ժամանակ
հրաման
դուրս
չգա
ինձ
{Նախիջեւան}
գալու,
այն
ժամանակ
հրամեցեք,
ինձ
այստեղ
կգտնեք
ան
է,
մեմ
ալ
տաք
տեղ
մը
երթալու
դիմացի
ձմեռը
կամ
{Նախիջեւան}
մնալու.
արդխ
նայինք,
ո՛րը
ավելի
շուտով
կհրամայի
տահա
չի
ըլալ,
զերե
գիտցածս
խդրելեզներուն
կբերեն
{Նախիջեւան}:
Ուրիշ
գրելու
բան
չունիմ,
մարդուդ
շատ
եւ
շա
1.
ՄԱՏԹԵՈՍ
ՎԵՀԱՊԵՏՅԱՆԻՆ
1856
թ.
մայիս,
Նոր
{Նախիջեւան}
ՆՈՐԻՆ
ԲԱՐՁՐ
ՍՐԲԱԶՆՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ՎԻՃԱ
մնամ
խ.
ծ.
եւ
որդի։
ի
մայիսի
1856
ի
{Նախիջեւան}
2.
ՄԱՏԹԵՈՍ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՉՈՒԽԱՃՅԱՆԻՆ
1860,
օգ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՉՈՒԽԱՃՅԱՆԻՆ
1860,
օգոստոսի
14,
Նոր
{Նախիջեւան}
ՆՈՐԻՆ
ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
Ա
ԱԶԱՆ
ՆՇԱՆԱՑ
ԱՍՊԵՏԻ
'ի
քաղաքական
գլխոյ
Նոր
{Նախիջեւան}
քաղաքի
'ի
Կարապետէ
Հայրապետեանց՝
ամենախո
կս
աւանդեալ
են
յօգուտ
ազգիս
մերոյ
բնակելոյ
'ի
Նոր
{Նախիջեւան}
քաղաքի
զհրիտակս
ողորմութեան
յանուն
դպրոցի,
աղքատ
մ
դիցեն
չուել
'ի
Հնդիկս
եւ,
յանուն
ազգի
մերոյ
'ի
{Նախիջեւան},
յայտնագործեալ
զվաղնջուց
թողածն
հասուսցեն
առ
ազգ
պ.
Աջեմեանցն
յաւուրս
յայսոսիկ
հասանք
նոյնպէս
'ի
{Նախիջեւան}
եւ
անդէն
վաղվաղակի
ուղւոյ
լինի
յԷջմիածին,
'ի
համ
առայ
եւ
որդի
ի
14
օգոստ.
1860
ամ
ի
՚ի
{Նախիջեւան}
հեռի,
եւ
նոքա,
քաղաք
շինելով,
անուանեցին
նորան
{Նախիջեւան}:
Այդ
ԲԱՐՁՐԱԳՈՅՆ
հրովարտակով
ՄԵԾ
ԿԱՅՍՐՈՒՀԻՆ
բարեհ
անձին
քաղաքում՝
Պօլուդենկա
ասացեալ
սահմանի
մօտ,
{Նախիջեւան}
անունով,
եւ
ստացել
էիք
դորա
հետ
12.
000
դեսեատին
որական
Կանցլեր
Կոմս
Ալեքսանդր
Վօրօնցով:
{Նախիջեւան}
քաղաքը
մինչեւ
այսօր
վայելում
է
այս
իրաւունքները
ե
պական
վաճառական
տներին,
որ
գտանւում
են
Ռոստով
եւ
{Նախիջեւան}
քաղաքների
մէջ:
Ինչպէս
մեզ
քաջ
յայտնի
է,
Պ.
Թիւ
կալութեան
լծից,
գաղթում
էին
դէպի
Դօն
գետի
ափը
եւ
{Նախիջեւան}
քաղաքը
շինելով
սկսանում
էին
մի
փոքր
ազատ
շունչ
առ
ամն
նոյն
յառաջակայ
ջանէր
ամսումն
առաքեսցեն
ի
Նորն
{Նախիջեւան}
բարեկարգութեանց
կառավարչաց
ձեռն,
եւ
երկու
սամն
ն
նակ
կտակ
ունիմ
գրեալ,
յորոց
եւ
մինն
առաքեալ
եմ
ի
{Նախիջեւան}
Նոր.
եւ
այժմ
վասն
ներկայ
իմ
առաւել
հարկաւորութեա
լապէս
վաղֆ
արարի
եւ
ետու
յատկացեալ
եւ
առանձին
Նոր
{Նախիջեւան}
քաղաքի
սուրբ
Գրիգոր
Լուսաւորչի
անուամբ
աւագ
եկեղե
դպրատներն
մշտնջենաւոր
իմ
յիշատակաւ
մնասցեն
ի
Նոր
{Նախիջեւան}
եւ
ի
տպեալ
գրեանս
յիշատակեսցէն:
Ուստի
եւ
ար
թեան
իւրոյ
իբրեւ
տէր
եւ
զշարժելիսն
առաքեսցէ
ի
Նոր
{Նախիջեւան}:
Եւ
ի
հաստատութիւն
այն
տուր
եւ
առութեանս
եւ
վաղֆ
՚ի
ձեռն
բողոքանաց
բովանդակ
ազգին
հայոց
բնակելոց
ի
{Նախիջեւան}
եւ
՚ի
շրջակայ
գիւղօրայս
նորա:
Յայտնեցից
եւ
ես
զբ
շին,
Գաբրիէլին
եւ
Բերբերովին,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
{Նախիջեւան}
գնալու
թղթերը
թուեալ
են
7-ից:
8-ին
նամակ
ստացայ
հարսանիքը,
Բերբերի
հիւանդանալը
եւ
Սուլթ[անշահի]
{Նախիջեւան}
գալը
եւ
այլն:
23-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
այլ
ղբօրիցս,
նոյն
օրը
պատասխանեցի
հանդերձ
հեռագրով
ի
{Նախիջեւան}:
14-ին
նամակ
ստացայ
11-ից
գրուած,
փոստ
ձգած
էր
90
Խաֆաֆեանցին,
Պ[ետեր]բուրգ
91
մեր
տունը,
{Նախիջեւան}
92
Րուդնեւին,
Մոսկուա
93
Կալկաթայի
տէր
Յ[ովհ
Փարիզ
106
Սուլթանին,
Մոսկուա
107
մեր
տունը,
{Նախիջեւան}
108
Խաֆաֆեանցին,
Պետերբուրգ
109
Հայրապետեանց
8
Խաֆաֆեանցին,
Պետերբուրգ
109
Հայրապետեանցին,
{Նախիջեւան}
Յուլիս
11/23
110
Կովայլսկուն,
Բեռլին
111
Հայ
3
110
Կովայլսկուն,
Բեռլին
111
Հայրապետեանցին,
{Նախիջեւան}
18/30
112
0[րիորդ]
Մ.
Խաֆաֆեանցին,
Պետերբուրգ
.,
յունիսի
15
Մոսկուա
մտայ
Մոսկ[ուայից]
ելայ
{Նախիջեւան}
մտայ
Նախիջեւանից
ելայ
Թիֆլիս
մտայ
Թիֆլիսից
ելայ
Նազարեանցի
հետ
Հիւսիսափայլի
6
համարը
պ.
Եզովին
{Նախիջեւան},
Նազար
Չէրքէզով,
1
օրինակ
Հիւսիսափայլ
Sommerfe
սակ
մարդերի
հետ
նստել
վեր
կենալուցն
էր,
մանաւանդ
{Նախիջեւան}
գալուց
յետոյ,
Խաչատուր
աղայի
ղահուէտնումը...
տը
բերած
արծաթ
ունէր
կամ
գոհարեղէնք,
երբ
եկել
էր
{Նախիջեւան},
որպէս
թէ
կամաց-կամաց
վաճառում
է
եւ
նորանցից
ստա
եւ
նորանցից
ստացած
արծաթովը
ապրում
է.
բայց
նորա
{Նախիջեւան}
գալը
արդէն
տասն
եւ
եօթն
տարի
էր.
պատճառ,
Մանուշ
թեթեւ
թափելը
պատահեցաւ
հինգշաբթի
երեկոյ:
VII
{Նախիջեւան}
քաղաքի
շրջակայքումը,
որոնք
նոյնիսկ
քաղաքի
բաժինն
անի
համար
եւս
պատրաստ
էր
կատարել
նորա
խնդիրը:
{Նախիջեւան}
քաղաքի
նման
տեղում,
մի
հարուստ
եւ
անուանի
մարդ,
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ
Խնդրէ
արձակեալ
ի
{Նախիջեւանայ}
հայոց
հասարակութենէ
յաղագս
մտանելոյ
ի
հոգեւորական
լ
ընդ
սմին
զարձակման
վկայագիրս,
զոր
տուեալ
է
ինձ
{Նախիջեւանայ}
հայոց
հասարակութիւն
ի
մասին
մտանելոյ
իմ
ի
հոգեւոր
ոգեւորական
կոչումն,
վաւերացուցեալ
ստորագրութեամբ
{Նախիջեւանայ}
քաղաքական
գլխոյ,
ամենահպատակութեամբ
խնդրեմ
ի
սմի
ամենահպատակութեամբ
խնդրեմ
ի
սմին
խնդրոյ
արձակեալ
{Նախիջեւանայ}
Հայոց
հասարակութենէ:
Որպէսզի
ընկալեալ
զայս
խ
րկն
է
ի
մասին
ի
բաց
հանելոյ
զիս
ի
թուոյ
ցեխավոյից
{Նախիջեւանայ},
առնել
զպատկանեալ
կարգադրութիւն:
Ի
10
մայիսի
մայիսի
1848
ամի,
խնդիրս
այս
պատկանի
մատուցանել
ի
{Նախիջեւանայ}
հայոց
հոգեւոր
կառավարութեան,
զխնդիրս
զայս
շարադր
ն
կացուցեալ
զարձակման
վկայագիրս
զոր
տուեալ
էր
ինձ
{Նախիջեւանայ}
հայոց
հասարակութիւնն
յաղագս
մտանելոյ
ի
հոգեւորակա
7.
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ
Ի
{ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ}
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՒԱՐՈՒԹԵԱՆՆ
ի
Միքայէլ
դպրէ
Նա
յանձնարարութեան
նորին
վեհափառութեան
հասեալ
են
առ
{Նախիջեւանայ}
քաղաքական
գլուխ
ազնուական
աղայ
Յարութիւն
Խալիպովն
8.
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ
Ի
{ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ}
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆՆ
Ի
Միքայէլ
դպրէ
Նա
ՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ՎԻՃԱԿԱՒՈՐ
ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ}
ԵՒ
ԲԵՍԱՐԱԲԻՈՅ
ԱՍՊԵՏԻ
Միքայէլ
դպրէ
Ղազարեան
Նալ
նա
Սիմոնեանն
գոլով
անդ
կոչեցեալ
յոմանց
քաղաքացեաց
{Նախիջեւանայ}
վասն
դաստիարակելոյ
զորդիս
իւրեանց,
իբրեւ
արգելեա
իայն
առ
ի
խաբել
զպարզամիտսն
ի
հասարակութեան
հայոց
{Նախիջեւանայ}
եւ
առագաստել
զիւր
կաթոլիկութին,
զի
մի՛
խտրութիւն
յսցանէ
կարծեմ
թէ
ունիմ
ես
տուեալ
յայտարարութիւն
ի
{Նախիջեւանայ}
հոգեւոր
կառավարութիւնն
առ
բան
հարցման
նորին,
կամ
գանգատեալ
զնոյն
Մկրտչէն
կամ
զհասարակութենէ
Հայոց
{Նախիջեւանայ},
որոց
չունէի
ինչ
պէտս,
որ
եւ
չգիտեմ
ո՞րպիսի
կեր
ողութեան
առ
այն
իմով
խնդրաւ
ի
8
նոյն
մարտի
յանուն
{Նախիջեւանայ}
հոգեւոր
կառավարութեան
խնդրեցի
բանալ
զօրինաւոր
քնն
նս
ա)
զի
յօրէ
անտի
չուելոյ
նորին
վեհափառութեան
ի
{Նախիջեւանայ},
այսինքն
սկսեալ
ի
1846
ամէ
յիշեալ
կաթոլիկն
չէ՜
ե
մ
եկեղեցւոջ,
զորմէ
կարեն
վկայել
ամենայն
քահանայք
{Նախիջեւանայ}
բ)
միշտ
խոստովանեալ
եւ
հաղորդեալ
է,
որպէս
ինքն
նատուն
Լուսաւորչական
Հայուց
Թեմակալ
Առաջնորդի
Նոր
{Նախիջեւանայ}
եւ
Բեսարաբիոյ
հմր.
74,
ի
4
մարտի
1852
ամի,
ի
Ք
սրբազնութիւնն
տէր
Մատթէոս
վիճակաւոր
արքեպիսկոպոսն
{Նախիջեւանայ}
եւ
Բեսարաբիոյ՝
ծանոյց
ինձ
բանիւ
բերանոյ
զհրամանա
հընկալ
Ղազարեան
Նալբանդեանց,
համաթուեալ
առ
գղերս
{Նախիջեւանայ}
սուրբ
Լուսաւորչայ
աւագ
եկեղեցւոյ,
այլ
թէ
զի՞նչ
ա
նն
ոչ
բռնադատէր
զիս,
յայն
ստանալ
ի
հասարակութենէ
{Նախիջեւանայ},
(յաղագս)
զարձակագիր
զոր
խնդրաւ
մատուցի
հոգեւո
րձակագիր
զոր
խնդրաւ
մատուցի
հոգեւոր
կառավարութեան
{Նախիջեւանայ},
յաղագս
հանդիման
կացուցանելոյ
զայն
ուր
հարկն
է
վ
1848
ամ
ի
ի
սփռել
մարդախոշոշ
խոլերայի
եւ
սահմանս
{Նախիջեւանայ}
եւ
ի
Նախիջեւանն
իսկ,
ես
երկիցս
ըմբռնեալ
ի
չարաշո
էոս
խնամ
տարեալ
ինձ
եւ
առեալ
ընդ
իւրեան
ի
քաղաքէն
{Նախիջեւանայ}
եւ
տարեալ
յՕդեսսա
եւ
ի
Քիշինեւ,
սատարութեամբ
երե
զիմ
մտադրութիւն,
ընկալայ
վերստին
ի
հասարակութենէ
{Նախիջեւանայ}
յամի
1851
զարձակման
վկայագիր,
զոր
նորին
բարձր
սր
իդ
`
խ.
ծ.
Միքայել
Նալբանդեանց
երեսփոխան
{Նախիջեւանայ},
ի
մասին
Հնդկական
հրիտակաց
Նորին
յարգութե
թ
մի,
ստորագրութեամբ
իւրով
եւ
քանի
մի
անձանց
՚ի
{Նախիջեւանայ},
վկայաբանութեամբ
հիւպատոսին
Անգլիոյ,
յորում
եւ
անց
եւ
տեղեաց,
թողու
հանգուցեալն
յօգուտ
տպարանին
{Նախիջեւանայ}
զհինգ
հազար
ռուփիս:
Այլ
չերեւի
ինչ
՚ի
գործոցն
մի
1808,
թողեալ
է
յօգուտ
դպրոցին
եւ
տպարանին
Նոր
{Նախիջեւանայ},
որ
առ
երի
ամրոցին
Ազովու,
մերձ
իբր
զութսուն
հ
,
այն
է,
յամի
1812,
վախճանեալ՝
թողեալ
է
յօգուտ
{Նախիջեւանայ}
եւ
Գրիգորիապօլիս
քաղաքաց
զերկերիւր
եւ
զյիսուն
հա
ն
տէր
Ստեփանոս
քահանայի,
ժողովարար
եկելոյ
՚ի
Նոր
{Նախիջեւանայ}
՚ի
Հնդիկս,
ըստ
կարգադրութեան
Արղութեանց
Յովսէփ
ա
անէս
յայսմանէ
եւ
ի
կրպակացս,
հանգուցեալ
բարերարն
{Նախիջեւանայ}
ի
կտակի
իւրում,
արարելոյ
յ30-երորդ
աւուր
ամսեանն
ինքն
զութն
մասունս
թողու
դարձեալ
յօգուտ
`
քաղաքին
{Նախիջեւանայ},
այսինքն
յօգուտ
դպրոցաց,
աղքատանոցի,
հիւանդանո
սրբազնակատար
Եփրեմ
կաթողիկոսն,
երեւի,
թէ
բաժին
{Նախիջեւանայ},
թողեալ
ի
Կատարինեայ
Խօջամալեանց
ի
ժամ
մահուան
Ի
կտակին
յայնմիկ,
թողու
հանգուցեալն
տպարանին
{Նախիջեւանայ}
5000
ռուփի
եւ
ասէ,
թէ
ինքն
ելանէ
ծովու
՚ի
Բատավ
ւոր
ազգասէր,
յամի
1808
կտակաւ
իւրով
թողու
յօգուտ
{Նախիջեւանայ}
եւ
Գրիգորիուպօլսի,
երկու
եւ
կէս
լաք,
այսինքն
եր
մտանեմ
ընդ
նմա
՚ի
դատաստան,
յայտնելով
զիրաւունս
{Նախիջեւանայ}
ի
վերայ
կայից
նորա,
փոխանակ
125.
000
ռուփեաց,
զ
յ:
Աղօտ
իմն
յիշեմ
զգործ
մի
ի
թեմական
ատենին
Նոր
{Նախիջեւանայ}
եւ
Բեսարաբիոյ,
յայսմ
մասին
եւ
զխռովութիւն
Գրիգոր
ց
յանձն
եղելոց
ինձ
՚ի
քաղաքական
կառավարութենէ
Նոր
{Նախիջեւանայ}
երեւի,
թէ
՚ի
Մադրաս
յամի
1808,
Սարգիս
Ծատուր
Աղ
5,
000
ռուփի,
ըստ
զօրութեան
կտակին
անկանի
յօգուտ
{Նախիջեւանայ},
որոյ
կամս
երեսփոխան
եւ
յորոյ
մասին
ունիմ
զկարող
ք
բաժանին
ի
վեշտասան
մասունս,
յորոց
ութն
անկանին
{Նախիջեւանայ},
իսկ
մնացեալն
կիսի
ի
վերայ
պանդուխտ
հայոց
եկելոց
ի,
ունի
կառավարել
զայնս
որպէս
հաւատարիմ
գործակալ
{Նախիջեւանայ}:
ա)
զի
թէ
կտակ
էր
այն,
ապա
ուրեմն
կամայ
ակ
զկնի
մահու
կտակողին
պարտ
էր
տանն
այնմիկ
պատկանել
{Նախիջեւանայ}
եւ
ոչ
ի
կենդանութիւն
պարգեւողին,
մինչ
պարգեւողն
արելապես
վախմ
արարի
(отказать
в
пользу)
եւ
ետու
{Նախիջեւանայ}
դպրոցաց
եւ
այլն
եւ
այլն:
գ)
զի
թէ
կտակագիր
ն
առաքելոյ
առ
՚ի
նմանէ,
ստորագրեալ
են
երեւելիք
ի
{Նախիջեւանայ}
"։
-
Ոչ
այդպէս,
-
պատասխանեմ
նմա,
թէոդոսեցի
ողք,
գուցէ
ընդ
անուամբ
Նախիջեւանցւոց,
եւ
Ատեանն
{Նախիջեւանայ}
չէ
զայն
վաւերացուցեալ
եւ
ոչ
իսկ
վեհափառ
կաթողիկոս
ՊՈՍԻ
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԱՅ
ԵՎ
ԲԵՍԱՐԱԲԻՈՅ
ԵՎ
ԱՍՊԵՏԻ
Ի
{Նախիջեւանայ}
երկրորդ
կարգի
վաճառականէ
ի
Գրիգորէ
Կարապետեան
Սալ
,
հինգ
հազարն
սրբոյն
էջմիածնայ
է
հինգ
հազարն
Նոր
{Նախիջեւանայ}
տպարանում
մնասցէ
իբրեւ
հիմն
մշտնջենաւոր
նոյնոյ
տպ
բաժին
սուրբ
Երուսաղեմայ
եւ
միւս
մին
բաժինն՝
Նոր
{Նախիջեւանայ}
դպրատանց,
այնպէս
բաժանելով
կամենու
բաժինն,
ըստ
իացեալ
ընդ
բազմավնաս
Խալիպեանի,
զրկեաց
զեկեղեցիս
{Նախիջեւանայ},
գուն
գործելով
ճոխացուցանել
զմայրենի
իւր
քաղաք
զ
99
Սիմէոնեանցին,
ապահովեալ
Հոկտեմբեր
10
100
{Նախիջեւանայ}
քաղաքական
գլխոյ,
ի
մասին
հնդկ[ական]
հրի[տակաց],
ւն
տարին
լրացած
`
դէպի
եօթանասունն
է
գնում,
բայց
{նախիջեւանեցոց}
համար
այդ
արծաթքը
եւ
աւանդութիւնքը
համարւում
են
մ
եւ
կորչին
Նախիջեւանի
ձեռքից,
ապա
այդ
դիպուածում
{նախիջեւանեցոց}
գալոց
սերունդքը
պիտի
յաւիտենական
նախատինք
եւ
նզով
եալ
յիրաւի
զքանի
մի
նամականիս
բարեկամաց
տողելոց
ի
{Նախիջեւանէ}
ի
27-էն
դեկտեմբ.
եւ
ի
Պետերբուրգէ
յ2-էն
Յունվարի
ւ
գրեալ
զքանի
մի
նամականիս
բարեկամաց,
տողելոց
՚ի
{Նախիջեւանէ}
ի
27-էն
դեկ.
եւ
12-էն
յունվ.
ի
Պետերբուրգէ,
իմ
մանուֆակտուրային
գործարանների
համախառն
եկամուտը:
{Նախիջեւանը}
յուրաքանչյուր
տարի
տալիս
է
մանուֆակտուրաների
ռուս
քի
ընդհանուր
արժեքը
եւ
այն
բաժինը,
որ
վերցնում
է
{Նախիջեւանը},
կարող
կլինեի
այն
ժամանակ
կազմել
ռեալ
համեմատութ
նույնպես
չափազանց
մխիթարական
է:
Նամանավանդ
որ,
{Նախիջեւանը}
համարյա
ոչ
մի
ապրանք
չի
ստանում
արտասահմանից,
որ
րցնենք։
Դա
կլինի
ավելի
քան
աններելի.
մանավանդ,
{Նախիջեւանը}
պարտավոր
չէ
Թեոդոսիայում
անկելանոց
պահել,
որտեղ
նական
բաները
խափանարկու
չլինէին
ընդհանուր
օգտին:
{Նախիջեւանը}
գտանւում
է
Դօն
գետի
աջակողմեան
ափում՝
մի
բաւական
որութեամբ՝
Ռոստով
քաղաքի
մէջ:
Պիտոյ
է
ասել,
որ
{Նախիջեւանը}
՝
իւր
աշխարհագրական
դրութեամբ՝
Արեւմտեան
Եւրոպայ
ային
խաւարի
եւ
ստութեան
հետ:
Փառք
Աստուծոյ,
{Նախիջեւանը}
ունի
այսօր
եթէ
ոչ
շատ,
գոնէ
մի
քանի
ընտիր
որդիք
անդաստիարակութեան
եւ
անկրթութեան:
Եթէ
ունեցած
էր
{Նախիջեւանը}
մի
ազգային
կամ
եւրոպական
բազմակողմանի
ուսումնարան
իմքերի
վերայ
հարկաւորաբար
պիտոյ
է
մտածել,
որ
եթէ
{Նախիջեւանը}
հոգաբարձու
չլինի
յառաջ
գնալու
համար,
ուրեմն,
ան
առանց
ընդհանուրի
եւ
հասարակաց
բարօրութեան:
{Նախիջեւանը},
մեր
սիրելի
Նախիջեւանը,
ամենայն
կարեկցութեան
ար
արակաց
բարօրութեան:
Նախիջեւանը,
մեր
սիրելի
{Նախիջեւանը},
ամենայն
կարեկցութեան
արժանի
Նախիջեւանը,
տեսանե
ր
սիրելի
Նախիջեւանը,
ամենայն
կարեկցութեան
արժանի
{Նախիջեւանը},
տեսանելով
այս
րոպէիս
իւր
վիճակը,
գո՛նէ
պիտի
բա
Հեղինակը
գրում
է
այս
խօսքերը,
մինչդեռ
բոլոր
{Նախիջեւանը}
գանգատում
է
դպրոցի
անպիտանութենից
եւ
մի
օրինաւոր
ա
ժամանակակից
զանազան
մարդիկ
նոյնպէս
չեն
մոռանում
{Նախիջեւանը},
այլ
քրիստոնէավայել
բարի
նախանձով
հետեւում
են
նո
ի
խորհուրդը
հասանու՞մ
է
իւրեանց
վախճանին.
արդեօք
{Նախիջեւանը}
հոգաբարձու
լինո՞ւմ
է
այս
գումարը
խելացի
կերպով
ձե
:
Առաջին
հոգաբարձութիւնը,
որ
պիտոյ
է
առնէր
{Նախիջեւանը},
էր
պատշաճաւոր
կերպով
վերահասութիւն
գործել,
թէ
կաս
կամ
աւելի:
Երբ
բոլոր
ծանօթութիւնքը
ստացել
էր
{Նախիջեւանը}
իւր
պատգամաւորի
ձեռքով,
ապա
կարող
է
անմիջապէս
Տա
արութեան
ձեռքով
պահանջէ
այդ
արծաթագլուխքը:
{Նախիջեւանը},
ինչպէս
նաեւ
ուրիշ
հայաբնակ
քաղաքները,
կարօտ
է
ը,
տպարանը,
հիւանդանոցը
եւ
այլն
եւ
այլն:
{Նախիջեւանը}
այդ
արծաթագլուխքը
այսպիսի
օրինաւոր
եւ
պատշաճաւոր
ու,
եւ
եթէ
անց
կացաւ,
այնուհետեւ
կորուսանելու
է
{Նախիջեւանը}
իւր
իրաւունքը
այդ
արծաթի
վերա:
Ով
ականջ
ունի
լսե
յսպիսի
ոգիաբնակ
տեղերի
մասին,
որոնցով
շատ
առատ
է
{Նախիջեւանը},
եւ
որոնց
ճիշտ
նկարագիրը
պատկերացնելու
համար,
պ
մեզ
հարկաւոր
չէ.
ես
քեզ
ուրիշ
աղջիկ
կը
գտտնեմ,
{Նախիջեւանը}
մեծ,
դո՛ւ
կտրիճ
տղայ,
ի՞նչ
կայ.
մի՞թէ
այժմեան
նեանց
1848,
ի
7
ապրիլի
ի
Նախիջեւան
4.
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ}
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ
Խնդրէ
արձակեալ
ի
Օտար
մարդու
առջեւ
չի
կարդաք:
1850
7.
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ}
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ
Ի
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ
ՀԱՅՈՑ
ց
Ի
8
մարտի
1850
ամի,
եւ
Նախիջեւան
8.
ՆՈՐ
{ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ}
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ
Ի
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ
ՀԱՅՈՑ
քաղաքից
որքա՞ն
մարդ
ստորագրվածը,
այնտեղ
եւս
մեր
{Նախիջեւանի}
անունը
թող
առաջինը
լինի
յուր
ազգասիրութենովը
եւ
լ
ական
խնդիրս,
որ
թեպետ
ուղղված
է
ազգին,
մանավանդ
{Նախիջեւանի}
դաստիարակությանը,
բայց
եւ
այնպես
ինձ
եւս
քաջալեր
թշնամիների
բերանները:
Եթե
այս
1859
թվականում
եւս
{Նախիջեւանի}
մեջ
այնքան
լինեն
մեր
ստորագրողքը,
որքան
այս
տարի
պես
ասաց
պ.
Սալթիկյանցն,
ճշմարիտն
ասեմ,
փոքր
է
{Նախիջեւանի}
համար,
գոնե
100
ստորագրություն
հարկավոր
էր,
Թիֆ
:
Ովի
աչքում
որ
մեծ
բան
է
երեւում
3000
մանեթը
{Նախիջեւանի}
մեջ,
եւ
որ
կտրիճ
տղամարդը
որ
հանձն
կառնու
ընկերո
ած
եւ
հանձնած
էինք
կայքերի
հաստատված
վկայագիրքը,
{Նախիջեւանի}
անունով,
նույն
քաղաքի
գլխին
եւ
հասարակության,
ն
ես
պրոցեսից
ազատվելու
չեմ,
բայց
վերջը
հաջող
է
եւ
{Նախիջեւանի}
մեջ
մի
հոյակապ
դպրոց
տեսանելու
հույսը
քաջալերում
ջանառության
գումարը:
3)
Կարո՞ղ
եք
արդյոք
որոշել
{Նախիջեւանի}
ձկնորսության
տարեկան
արժեքը:
Ինձ
թվում
է,
որ
այ
րն
ագահորեն
հառել
է
նրա
վրա:
4)
Ինչի՞
է
հավասար
{Նախիջեւանի}
շրջանառության
գումարը՝
արտասահմանից
ստացված
մթեր
ւթյուններով,
այն
է՝
ձեր
ցուցակից
երեւում
է,
որ
{Նախիջեւանի}
առեւտրի
ամբողջ
շրջանառության
ծավալը
հավասար
է
8.
ն
մասը
կազմում
է
շուրջ
5.
500.
000
արծաթ
ռուբլի.
{Նախիջեւանի}
արական
սեռի
բնակիչների
թիվը՝
պատվավոր
քաղաքացինե
՝
համեմատություն
կազմելով,
մենք
գտնում
ենք,
որ
{Նախիջեւանի}
հասարակության
հարաբերությունը
կայսրության
եվրոպակ
ես
1:
4000:
Երկրորդ՝
համեմատություն
կազմելով
{Նախիջեւանի}
մանուֆակտուրային
եւ
գործարանային
գործվածքների
շրջ
թյան
արժեքի
վերաբերմամբ
այնպես
է,
ինչպես
1:
50:
{Նախիջեւանի}
հասարակության
միջին
թվից
առնված
մեկ
միավորի
շրջան
ժամանակ
կազմել
ռեալ
համեմատություն
եւ
կցուցադրեի
{Նախիջեւանի}
առեւտրական
գործունեության
շատ
հետաքրքիր
հարաբերու
թակիցը։
Գուցե
Անանիան
ինձ
կօգնի
այդ
գործում:
{Նախիջեւանի}
ցորենի,
առհասարակ
արտասահման
բաց
թողնված
հում
նյ
ենատին.
Իրաւունքները
եւ
առանձնաշնորհութիւնքը
{Նախիջեւանի}
Հայոց
հասարակութեան,
ՄԵՐ
Ամենասիրելի
ծնողի՝
երա
թի
մէջ
նշանակուածքը,
Գերագոյն
ողորմութեամբ
բոլոր
{Նախիջեւանի}
Հայոց
հասարակութեան
վերայ
մշտնջենաւոր
ժամանակով
հ
այլոց,
եւ
այլոց:
Նոր
Ռուսսիական
գաւառի
{Նախիջեւանի}
քաղաքի
Հայոց
հասարակութիւնը
իւր
Պատգամաւոր
Կարապե
ցոյց
տալու
համար
ՄԵՐ
մշտական
բարեհաճութիւնը
դէպի
{Նախիջեւանի}
Հայոց
հասարակութեան
անյողդողդ
հաւատարմութիւնը
եւ
քաղաքի
մէջտեղը
մի
մեծ
հրապարակի
վերայ:
Մօտ
տեղեր
{Նախիջեւանի}
շրջակայքում
չկան
այդպիսի
հոյակապ
տաճարներ:
Մ
չէ,
որ
մի
ֆրանսիական
ընկերութիւն
ոտք
է
հաստատել
{Նախիջեւանի}
մօտ,
որի
խորհուրդը
է
զանազան
մսեղէն
պաշարներ
պատ
եռացուեցաւ
այդ
պաշտօնից
որպէս
զգուշալի
մարդ:
{Նախիջեւանի}
բնակիչների
թիւը,
բացի
հինգ
հայաբնակ
շրջակայ
գեղե
երբէք
չէ
կարող
ենթարկուիլ
որեւիցէ
ստիպանքի:
{Նախիջեւանի}
ժողովուրդը,
երկար
ժամանակ
Ղրիմում
կենակից
լինելո
ազդեցութիւն
է
ունեցել
եւ
հայկական
լեզուի
վերայ։
{Նախիջեւանի}
լեզուն
պատկանում
է
Տաճկաստանի
բարբառին,
թէեւ
չու
նիկներ,
որ
գործածութեան
մէջ
էին
Տաճկաստանի
մէջ:
{Նախիջեւանի}
լեզուն,
որպէս
եւ
Ղրիմեցոց
լեզուն,
ունի
իւր
մէջ
գործ
են
ածւում
անխտիր
որպէս
բուն
ազգային
բառեր:
{Նախիջեւանի}
լեզուն,
մանաւանդ
այս
վերջին
տասն
տարու
մէջ,
ընկ
արի
բառեր
հայկական
վերջաւորութեններով
ծառայում
են
{Նախիջեւանի}
ժողովրդին
որպէս
միտք
բացայայտելու
հնար:
Այդ
բարբ
ն
է,
որ
գլխաւորապէս
պահպանում
է
ազգութիւնը:
{Նախիջեւանի}
կեանքը
ոգեւորուած
է
առհասարակ
ասիական
բնաւորութեա
ութիւնքը,
անտարակոյս,
պիտոյ
է
հրաշք
թուին:
{Նախիջեւանի}
բնակիչքը
մեծ
մասնով
վաճառականք
են։
Արհեստասիրութ
րդու
տան
մէջ
որպէս
աղախին,
եւ
այս
է
պատճառը,
որ
{Նախիջեւանի}
մէջ
ամենայն
տեսակ
ծառայութիւնք
կատարւում
են
ռուս
ւր
մահ
տայ,
այդ
բանը
չտայ:
Վաճառականութիւնը
{Նախիջեւանի}
մէջ,
որպէս
եւ
ամենայն
տեղ
Հայերի
մէջ,
չունի
եւր
համար
մի
գործակալ,
եւ
այդ
պատճառով
ապրանքի
գինը
{Նախիջեւանի}
մէջ
բարձրանում
է
եւ
ցածրանում
է
`
նայելով
եւրոպակ
պէս
ուղարկուէին
Եւրոպա,
եթէ
մեր
սիրելի
ազգակիցքը
{Նախիջեւանի}
մէջ
հաշուատուն
կամ
գործակալ
մարդ
պահէին
գո՛նէ
միմ
սէին
գործ
կատարել,
այն
ժամանակ
նոցա
հաշուատունքը
{Նախիջեւանի}
եւ
Մարսէյլի
մէջ,
առանց
ամենայն
տարակուսի,
ոչ
թէ
թողի
են
արած:
Ի՛նչ
գեղեցիկ
եւ
պտղաբեր
դաշտեր
կան
{Նախիջեւանի}
շրջակայքում,
ուր
կարելի
էր
միլիոնաւոր
փեթակներ
պ
նութենից
հեռանալով,
բայց
եւ
այդ
չկայ
մէջտեղում:
{Նախիջեւանի}
մէջ
չկայ
ոչ
մի
բանի
գործարան,
բացի
աղիւս
եւ
կղմի
ն
վարձը,
մի
խօսքով՝
ամենայն
բան
թանգ
է,
քան
թէ
{Նախիջեւանի}
մէջ։
Բայց
այդ
քաղաքներում
պատրաստում
են
ստէարինե
լիոններ։
Ինքը՝
նախիջեւանցին,
գնում
է
այդ
ճրագը
{Նախիջեւանի}
մէջ՝
վճարելով
իւրաքանչիւր
ֆունտի
համար
28,
29
կ
արստութի՞ւն
չկայ
այդ
քաղաքի
մէջ։
Ո՛չ,
որովհետեւ
{Նախիջեւանի}
ժողովուրդը,
համեմատելով
Ռուսսիայի
եզերական
քաղաք
ազգասիրութիւնը:
Պարզ
երեւում
է
ահա
սորանից,
որ
{Նախիջեւանի}
այդ
ընտիր
որդիքը
պիտի
մի
բարոյական
պատերազմ
կատար
տեսանելով,
որ
ճշմարտութիւնը
ու
ազգասիրութիւնը
եւ
{Նախիջեւանի}
մէջ
ունին
իւրեանց
նահատակները,
եւ
այստեղ
ստութիւ
րախորհուրդ
պատճառը
մի
ազգի,
մի
քաղաքի,
որպէս
եւ
{Նախիջեւանի}
յետ
մնալու:
Այս
բանը
քանդել
է
մեր
ազգի
տունը
կը
լինէր
ճշմարտութեան
եւ
նորա
պաշտօնեաների
վիճակը
{Նախիջեւանի}
մէջ:
Միայն
մի
այդպիսի
ուսումնարանն
է,
որ
կարող
ն"։
Այդ
ուսումնարանի
չլինելն
է
պատճառը,
որ
{Նախիջեւանի}
մէջ
(ինչպէս
նաեւ
ուրիշ
տեղերում
Հայերի
մէջ)
մի
ուսաւոր
եւ
առատ
սեղանին՝
առանց
վայելելու
նորան,
{Նախիջեւանի}
դրութիւնը
կը
մնայ
այնպէս,
ինչպէս
որ
կայ:
Բայց
ե
այսչափ,
այլեւ
մինչեւ
այսօր
դեռեւս
հոգաբարձու
չեն
{Նախիջեւանի}
լինելոց
ուսումնարանի
անունով,
Հնդկաստանի
մէջ
թող
:
Առողջ
բանականութիւնը
թոյլ
չէ
տալիս
ընդունել
{Նախիջեւանի}
այն
գանգատը,
թէ
չունի
արծաթագլուխ՝
քաղաքի
եւ
ազ
ոսին,
որ
ուրիշները
չկարողանային
մասնակից
լինել։
{Նախիջեւանի}
ամեն
մի
անդամը
հաւասարաչափ
վայելում
է
այդ
իրաւուն
ումնարանի
անունով:
Ոչ
ոք
այդպէս
վատ
կարծիք
չունի
{Նախիջեւանի}
մասին,
մանաւանդ
տեսանելով,
որ
լուսաւորութեան
սէ
րաւունքներին,
որից
օգուտ
էր
քաղում:
Խօսելով
Նոր-
{Նախիջեւանի}
վերայ,
խօսելով
եկեղեցիներում
գտանուած
գրչագիրներ
ք
ունենալով՝
եւ
ամենափոքրը
հսկայ
է
թւում:
Խօսքս
{Նախիջեւանի}
ուսումնարանի
վերայ
է.
ահա
հեղինակի
բառերը
(տե՛ս
եզուներով
եւ
իւրեանց
անունը
գրել
տառասխալ
անգամ:
{Նախիջեւանի}
մեծ
անբաղդութիւնը
է
այդ
ուսումնարանը,
որի
մասին
կոյս,
պիտի
յիշէ
իւր
վհատական
եւ
ողբալի
դրութիւնը
{Նախիջեւանի}
մէջ,
ուր
գտանւում
էր
դաստիարակական
պաշտօնով:
րանիս
մէջ
(1858
Օգոստոս
Հիւս.
Հ.
8),
խօսելով
{Նախիջեւանի}
հացի,
իւղի
եւ
երկաթի
վաճառականութեան
մասին,
յայ
շօշափելի
կացուցանել
մեր
ընթերցողներին:
Նոր
{Նախիջեւանի}
հայերը
ողորմելի
խեղճութեամբ
բնակութիւն
հաստատելով
ահա
այսպիսի
խօսքեր
խօսելով,
կտակներ
աւանդում
էին
{Նախիջեւանի}
լինելոց
դպրոցի,
եկեղեցիների,
աղքատանոցի
եւ
հիւա
բանութեամբ
այդ
ժառանգութիւնքը
դուրս
գան
եւ
կորչին
{Նախիջեւանի}
ձեռքից,
ապա
այդ
դիպուածում
նախիջեւանեցոց
գալոց
ս
սրտով
աղաչում
ենք
Ամենակալ
Տէրը,
որ
նա
խնայելով
{Նախիջեւանի}
հասարակութեանը,
յառաջացնել
նոցայ
մէջ
մի
գործունէ
արած
փորձը
պիտոյ
է
մեզ
խրատ
եւ
օրինակ
լինի:
{Նախիջեւանի}
հասարակութեան
վերայ
սուրբ
եւ
անմերժելի
պարտականու
վերստին
կեանք
տալով
այդ
կտակներին.
այժմ
մնում
է
{Նախիջեւանի}
հասարակութեանը
խորհուրդ
կատարել
եւ
չանհոգանալ
այդ
բաւական
մեծ
զօրութիւն
է
եւ
որ
կարող
է
ոչ
թէ
միայն
{Նախիջեւանի},
այլեւ
ուրիշ
շատ
քաղաքների
բարոյական
վերածնելութ
նոյնպէս
եւ
նոր
ստացելոց
զեկամուտն
առաքեցից
՚ի
Նոր
{Նախիջեւանի}
բարեկարգութեանց
կառավարչաց
ձեռն,
նմանապէս
եւ
յետ
այ
եղբօրիցս
7-ից
գրուած,
որով
յայտնում
է
զանազան
{Նախիջեւանի}
լուրեր:
9-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
վա
րծիականը
միմիայն
"ձեռք"
բառը
հոլովելի
ժամանակ
Նոր
{Նախիջեւանի}
հին
պառաւները
ասում
էին՝
"ձեռօքս
գրի",
բայց
այժմ
լուի
տունը
ժամանակ
անցուցանելու
համար,
որովհետեւ
{Նախիջեւանի}
մէջ
չկան
այնպիսի
տեղեր,
ուր
կարելի
լինէր
ժամանակ
Էֆիմերտէի
"
եւ
"
Ժողովածուի
"
փառքի
համբաւը,
որ
{Նախիջեւանի}
մէջ
հռչակուած
էր,
որին
այժմ
անարգում
էր
Շահումեա
պէս
շատ
անգամ
պատահում
էր:
Զարմանք
բան
է,
որ
{Նախիջեւանի}
նման
քաղաքի
մէջ,
ուր
եթէ
գիշերով
մի
տան
վերայ
մի
եւ
երշիկ
պատրաստելու
համար.
-
յինանց
պաշար.
-
որ
{Նախիջեւանի}
սովորութենով
մեծ
տնտեսութիւն
է,
տարեկան
կառավարո
Պարոն
Գէորգի
Բալդազարեան
Շահումեանց.
{Նախիջեւանի}
մէջ:
Կը
մտածէք,
սիրելի՛
ընթերցող,
թէ
Մա
արեհոգի
կին
է
եղած,
որին
մինչեւ
այսօր
օրհնում
են
{Նախիջեւանի}
ծեր
ծնողքը,
հագնում
է
իսկոյն
հանդերձը,
առնում
է
րի
գրիչը
եւ
քանքարը:
Այսպիսի
տեղերը
յայտնի
են
{Նախիջեւանի}
բոլոր
բնակիչներին
այս
անուններով,
Խանլը-դերէ,
ա
ռեր,
որ
բուսած
էին
մի
գնացական
ջրի
եզերքում:
{Նախիջեւանի}
մէջ
միայնակ
մարդը,
եթէ
մահի
երեսից
եւս
փախչելու
լօք
բան
չէին
գործել.
մանաւանդ
երկու
հազար
մանէթը
{Նախիջեւանի}
հասարակ
մարդերի
հայեացքով
այնպիսի
զօրութիւն
է,
ա
հարուստ,
ուսումնական
մարդու
համար
աղջի՞կ
է
պակաս
{Նախիջեւանի}
մէջ,
որ
խնդրում
է
Մանուշակին:
-
Դու
ի՞նչ
պատ
մեր
պառաւներից,
որ
սորանի
60-70
տարի
առաջ,
Նոր-
{նախիջեւանի}
մէջ
էլ
եղել
են
այդպիսի
անճոռնի
պսակներ,
բնութեան
քս
չէ,
միայն
լաւ
գիտեմ,
որ
մի
քանի
տող
էլ
կար:
{Նախիջեւանի}
մէջ
բնաւ
աւանդութիւն
չկայ
այս
Նուրինի
մասին.
լաւ
եսզի
կառավարության
ատյանների
ձեռքով
հայտ
բերեն
եւ
{Նախիջեւանին}
սեփականացնեն,
եթե
կորած
կամ
երկբայական
բաներ
կան
րեան,
ունդեղէնք
այն
նաւերի
մէջ,
որ
մօտենում
էին
{Նախիջեւանին}:
Այս
եւս
հարկաւոր
է
առանց
յիշատակութեան
չթողուլ
նելով,
պիտոյ
է
յաւիտենական
զրկանք
լինէր
անմխիթար
{Նախիջեւանին}:
Կտակների
օրինակքը
`
համար
1,
2,
3,
4
ե
ւսաւորութեան
առողջ
ծննդարան
մեր
ազգին.
երկրորդ,
{Նախիջեւանին}
փառք
ու
պարծանք,
իսկ
բարեգործ,
ազգասէր,
հանգու
ա,
այնպես
ճանաչե,
բայց
ես
այսքան
կասեմ,
որ
եթե
{Նախիջեւանից}
այստեղ
եկողներն
ինձ
ասեին,
թե
Ղազարոսը
հայի
սեր
ը
ձեզ
հայտնի
է,
որ
շատ
անգամ
25
օրից
գիր
կառնում
{Նախիջեւանից}
կամ
երբեմն
ամիսներով
չեմ
առնուլ:
Ես
եղած
բան
չէ
նավորի
վերա:
§
2.
Մեք
անմիջապես
դուրս
կգանք
{Նախիջեւանից}
եւ
կերթանք
դեպի
Հնդկաստան.
հասանելով
այնտեղ,
կս
մակումս)
զարմանում
էի,
թե
ինչո՞ւ
այսքան
ժամանակ
{Նախիջեւանից}
նամակ
չկա:
Փառք
աստծո,
որ
մերոնք
բոլորը
ողջ-առո
Խաչն
է:
Սուրբ
Խաչի
անունով
վանքը
գտանւում
է
{Նախիջեւանից}
եօթն
վերստ
դէպի
հիւսիս
հեռաւորութեամբ՝
մի
բաւակա
որոնց
ստուերների
տակ
օդ
վայելելու
համար
նստում
են
{Նախիջեւանից}
եկաւորքը:
Վանքի
ամենաբազմամարդ
օրը
է
Վարդավա
ընկերութեններին
եւ
հաշուատներին,
որ
գտանւում
են
{Նախիջեւանից}
կէս
ժամ
հեռաւորութեամբ՝
Ռոստով
քաղաքի
մէջ:
Պիտո
ծելու
համար:
Մի
այդպիսի
պարոնի
ճանապարհը
կը
լինի
{Նախիջեւանից}
Կոստանդնուպոլիս,
Կոստանդնուպոլսից
Ալեքսանդրիա
(
9
Սրբազանին,
Աստրախան
10
80
Նազարեանցին
[Նոր
{Նախիջեւանից]}
Յուլիս
19
81
Աջեմեանցին
26
82
Խաֆաֆեանցին
83
Մոսկուա
մտայ
Մոսկ[ուայից]
ելայ
Նախիջեւան
մտայ
{Նախիջեւանից}
ելայ
Թիֆլիս
մտայ
Թիֆլիսից
ելայ
էջմիածին
մտայ
է
լ
մարդախոշոշ
խոլերայի
եւ
սահմանս
Նախիջեւանայ
եւ
ի
{Նախիջեւանն}
իսկ,
ես
երկիցս
ըմբռնեալ
ի
չարաշուք
ախտէս
եդայ
յա
մասին
հետեւածներս,
եթե
հաջողի,
հույս
ունիմ,
որ
{Նախիջեւանու}
մեջ
այդ
բանի
տարածվելուն,
որքան
կարելի
է,
Դուք
ովարտակով
ՄԵԾ
ԿԱՅՍՐՈՒՀԻՆ
բարեհաճել
է
ցուցանել
Նոր
{Նախիջեւանու}
Հայոց
ազգին
զանազան
առանձնաշնորհութիւնք:
Շատերը
անութեամբ
հանդերձ,
եւ
հաւատացած
եմ,
որ
մեր
ազգը
{Նախիջեւանու}
մէջ,
որին
այս
րոպէիս
յիշեցնում
եմ
այն
ամենայն
մա
րների
ողորմութիւնքը՝
ժամանակ
առ
ժամանակ
առատացած
{Նախիջեւանու}
վերայ,
վերստին
օրհնելու
է
իւր
հովանաւորների
յիշա
ռաջին
թուականից)
աւանդում
է
իւր
անշարժ
գոյքի
Նոր
{Նախիջեւանու}
դպրոցին
եւ
այլ
աստուածահաճոյ
շինուածների:
Նորա
ժ
վաղֆ
արարի
եւ
կատարելապէս
ետու
յԱզով
գաւառոջ
Նոր
{Նախիջեւանու}
քաղաքին
հայոց
բարեկարգութեանցն.
այսինքն՝
երկու
ր
Մարտիրոս
Դաւթեան:
Հինգ
հարիւր
ռուպլին
Նոր
{Նախիջեւանու}
ժողովարար
տէր
Ստեփաննոս
Յարութիւնեան։
Երկու
Երուսաղեմայ
պատրիարգին։
Հարիւր
ռուպլի
Նոր
{Նախիջեւանու}
առաջնորդին։
Հարիւր
ռուպլի
Հալաբայ
առաջնորդ
Այս
ամառ
հուլիսի
վերջերին
կամ
կեսերին
հույս
ունիմ
{Նախիջեւանում}
քեզ
տեսանել:
Խնդրեմ
ողջունես
իմ
կողմից
բոլոր
լանա,
ուրեմն
պակասածը
միայն
պիտի
լինի
Ղրիմում
եւ
{Նախիջեւանում},
բայց
հույս
ունիմ,
որ
դուք
ձեր
ազգասիրական
օգնո
ջնակարգ
նշանակություն
ունի
այն
խնդիրը,
թե
արդյոք
{Նախիջեւանում}
նա
կհասնի
մինչեւ
սերմ
տալու
աստիճան:
Որ
նա
կարող
համար
չի
հրաժարվի
դրանից:
Սերմերը
պիտի
լինեն
{Նախիջեւանում}
մարտի
սկզբին:
Պետք
է
այդ
սերմերը
ցանել
երկու
շաբ
ոլդավիայում՝
36
հազար,
Ավստրիայում՝
18
հազար,
{Նախիջեւանում}
-
Բեսարաբիայի
թեմում՝
36
հազար.
ես
դեռ
չեմ
խոսո
լինում
բարակացաւ
ասացեալ
տկարութեանը:
Զարմանք
չէ
{Նախիջեւանում},
ինչպէս
նաեւ
առհասարակ
Ասիայի
մէջ,
ըստ
մեծի
մաս
,
Հայաստա՛ն
"
երգը,
որ
մի
ժամանակ
երգուած
էր
Նոր
{Նախիջեւանում},
մինչդեռ
քաղաքական
վարժատան
մէջ
Պ.
Խատամեանցը
ե
տեղակալ
առաջին
կտակակատար
եւ
կատարեալ
վէքիլ
զՆոր
{Նախիջեւանում}
բարեկարգութեանց
կողմանէ՝
տեղս
եղեալ
բանակատարսն
ւ
այլն,
եւ
եմ
վասն
միամտեալ
գնալոյ
առ
տէր։
ԶՆոր
{Նախիջեւանում}
բարեկարգութեանց
կառավարիչսն
եւ
կամ
զնոցա
օրինին
ե
ղլուի:
-
Ի՞նչ
Թիւթիւնճի-օղլու:
-
Մի
հատ
է
{Նախիջեւանում}
Թիւթիւնճի-օղլու,
շատ
չկայ.
նորա
Մանուշակ
դստեր
ենք
այն
պատճառով,
որ
այդ
ոտանաւորի
հետքը
կայ
Նոր-
{նախիջեւանում}.
գոնէ
շատ
տարի
առաջ,
ես
լսել
եմ
պառաւներից:
Որ
մատեան
վարել:
Ինչպէ՛ս
եւ
իցէ
մի
հաստատ
խօսք
չկար
{Նախիջեւանումը}
այս
մարդու
վերայ,
այնտեղ,
ուր
շատ
անգամ
շատ
մար
ամակ
էր
տարել
պարոն
Շահումեանցին.
Յայտնի
էր,
որ
{Նախիջեւանումը}
չկար
քաղաքական
սուրհանդակ,
ուրեմն
ի՞նչ
պիտոյ
է
ա
րտեղից
է
նրա
մեջ՝
ամեն
գնով
արիստոկրատի,
այն
էլ
{նախիջեւանցի}
արիստոկրատի,
դեր
խաղալու
ձգտումը:
Այդ
լոնդոնցի
Հայոց
ազգին
զանազան
առանձնաշնորհութիւնք:
Շատերը
{Նախիջեւանցի}
Հայերից
անունով
միայն
գիտեն
այդ
հրովարտակը,
ուստ
նել
էի
իմ
խորին
ցաւակցութիւնը
այն
բանի
վերայ,
որ
{Նախիջեւանցի}
արգոյ
վաճառականք,
անմիջական
յարակցութիւն
չունենա
ուկ
անունը
եւ
ոչ
ոք
եւս
չգիտէր,
պատճառ,
նա
բնիկ
{նախիջեւանցի}
չէր.
այլ
օտար
աշխարհից
եկած
լինելով,
յայտնի
էր
իքը
-
խորշումը:
Նորա
հագուստը,
ինչպէս
առհասարակ
{նախիջեւանցի}
կնիկ-մարդերի
հագուստը,
շատ
հաւատարիմ
էր
մնացած
թ
ւ
Մանուշակի
ծնողքը
եւս,
ի՞նչ
մեղքս
պահեմ
-
ուրիշ
{նախիջեւանցի}
ծնողների
նման,
յարմարուելով
իւրեանց
զանազան
հաշի
մ
են
Ռուսի
բառերով
այնպէս,
որ
ներկայ
ժամանակումս
{Նախիջեւանցին}
խօսում
է
Ռուսերէն
եւ
Թաթարերէն,
քան
թէ
Հայերէն,
ին
եւ
Փոքր
Ռուսսիա,
շինում
են
միլիոններ։
Ինքը՝
{նախիջեւանցին},
գնում
է
այդ
ճրագը
Նախիջեւանի
մէջ՝
վճարելով
իւր
որ
այսքան
էլ
մնացել
է,
մանաւանդ
եթէ
յիշենք,
որ
{նախիջեւանցին}
անեցի
է
եւ
տասն
եւ
չորրորդ
դարում
Հայաստանից
դուր
նամակով
չեն
հայտնում
յուրյանց
որպիսությունը:
Ես
{նախիջեւանցիներից}
ստանալով
ձեր
նամակները
եւ
էմանեթները
եւ
տեղեկանալ
նայն
ապահովութեամբ
աշխատում
էր
հասանել
նպատակին:
{Նախիջեւանցիք}
սովոր
են
բժիշկ
մարդերից
պահանջել
այսպիսի
շուտափոյ
կա՛մ
ամօթ
եւ
կամ
գոնէ
ընդդէմ
բաների
կարգին:
{Նախիջեւանցիք}
տարին
մի
անգամ՝
Ապրիլի
23-ին,
տեսանում
են
իւրեա
երկաթ,
իւղ
եւ
կաշի,
որոնց
առուտուրքին
ծանօթ
են
{Նախիջեւանցիք}:
Մի
մարդ
չէ
կարող
այս
բաները
առնել,
բայց
եթ
համարւում
են
մի
արաբական
վիպասանութեան
նման
բան:
{Նախիջեւանցիք}
լսել
են,
թէ
կան
այդպիսի
ժառանգութիւնք,
հասկանու
ուն,
եւ
որովհետեւ
այդ
բանի
գլխավոր
նյութը
առած
է
{նախիջեւանցոց}
կյանքից,
վասն
որո
եւ
մանավանդ
հասկանալի
եւ
օգտակ
անքից,
վասն
որո
եւ
մանավանդ
հասկանալի
եւ
օգտակար
{նախիջեւանցոց}
համար:
Այդ
աշխատության
տպագրությունը
կարոտ
է
ահովութեամբ
գործ
կատարել
այս
տան
հետ,
մանաւանդ,
{Նախիջեւանցոց}
օգտակար
էր
այս
տունը,
որին
գործակից
էր
մի
ազգասէ
եսանելով
այս
սպիտակ
բանը,
անտարակոյս
պէտք
է,
որ
{նախիջեւանցոց}
սովորութենով
կարծած
լինէր
մի
գերբնական
բան...
օրըստօրէ
մաքրել
լեզուախօսութիւնը՝
չլսուած
բան
է
{Նախիջեւանցու}
համար,
եւ
մի
յստակ
խօսող
մարդ
իւր
մաքրախօսութեամ
րացած
էր
նորա
քրիստոնեայ
հպատակների
վերայ:
Մի՞թէ
{Նախիջեւանցու}
սրտից
այնքան
թռել
է
Աստուծոյ
երկիւղը
եւ
ահը,
ազգ
որ,
այդ
լեզուքը
չիմացողը
կը
դժուարանայ
հասկանալ
{Նախիջեւանցուն},
եւ
այդ
բառերը
գործ
են
ածւում
անխտիր
որպէս
բուն
մա,
թէոդոսեցիք
են
ստորագրողք,
գուցէ
ընդ
անուամբ
{Նախիջեւանցւոց},
եւ
Ատեանն
Նախիջեւանայ
չէ
զայն
վաւերացուցեալ
եւ
ս
երկուքը,
դատարկ
էր
բոլորովին
մարդերից:
Կովերը
{նախիրից}
տուն
վերադառնալով
բարձրացրել
էին
մի
թանձր
փոշի,
ութիւն
Սինօդին,
ոչ
անգամ
հայեցեալ
ի
ծանօթութիւնս
{նախկին}
թեմակալ
առաջնորդի
մերոյ,
որք
բողոքելով
բողոքէին
ջ
խաղամ
ի
պատմութեանս:
Առ
ձեզ
է
գրութիւն
իմ՝
{նախկին}
՚ի
Կալկաթայէ,
կալարուք
զայն
եւ
ընթերցջիք,
առ
՚ի
ինգ:
Յայսմ
միջոցի
տեղեկացայ
նոյնպէս
զի
ոմն
ի
{նախկին}
ադմինիստրատորաց
Թերթըն
անուն
վատնեալ
է
զմեծ
գումա
վկայեն,
թէ
անդարձ
կորուսեալ
է
այն.
անհոգութիւն
{նախկին}
քաղաքագլխոց
ժողովեսցէ
ի
գլուխ
գլխոցն
զլրիւ
չափ
ա
Այսմ
սակաւուք
նմանի
սեղանաւորութիւն
սպասաւորի
{նախկին}
պատրիարքի
Կոստանդնուպոլսոյ
Յակոբոս
արքեպիսկոպոսի
ւյցների
համար
հեռու
գնալու
կարիք
չկա.
մեր
քաղաքի
{նախկին}
խղճուկ
կառավարությունը
դեռ
ամենքի
թարմ
հիշողությա
:
Վերջերս
ինձ
ասացին,
որ
պ.
Նորովը,
Ա.
Ս.,
{նախկին}
մինիստրը,
Սինայում
հայտնաբերել
է
Աստվածաշնչի
ամե
,
նա
մեծ
պաշար
ունի
որպես
աղբահորի
խմբագիր
(թեեւ
{նախկին}
):
Մանավանդ
որ,
ահա
8
ամիս
է,
ինչ
ես
թողել
եմ
եսզի
վերջինս
հիմնովին
վերանորոգի
կառքը
եւ
տա
նրան
{նախկին}
տեսքն
ու
ամրությունը:
Իմ
առողջությունը
վատ
չէ.
լ
էր
վարսավիրայի
մօտ՝
խորհուրդ
հարցանելու,
սորա
{նախկին}
առաջարկութիւնն
է
արիւն
թողուլ,
որովհետեւ
այդ
դիպ
յն
ամայացած
տները,
որոնց
մէջ
մնացել
են
այժմ
նոցա
{նախկին}
բնակիչների
պատկերքը
եւ
կահ
կարասիքը,
այն
կանացի
ան,
Մինչ
ծնողքս
իմ
ձայնից
Խնդացին
ու
բերկրեցան,
{Նախկին}
խօսքն
որ
ասացի,
Չէր
հայր,
կամ
մայր,
կամ
այլ
ին
աստները
նորահարսների,
եւ
սարդի
ոստայն
պատեց
նոցա
{նախկին}
շքեղութեան
վերայ:
Շատ
ձմեռներ
անցան,
շատ
գարուն
թեան
ուրիշ
բան
չէ
կարող
լինել,
եթէ
ոչ
դառնալ
իւր
{նախկին}
կացութիւնը:
Հողը
եւ
երկրագործութիւնը
կարող
է
նոր
իւս
վաճառականը
ի՛նչպէս
կարող
է
պահել
նոյն
ապրանքի
{նախկին}
արժէքը.
իջեցնում
է
եւ
նա:
Կէս-մեռ,
կէս-կենդան
վերն
յիշատակեալ
բաժնիցն
իմոց,
ահա՛
հաստատեցի
ինձ
{նախկին}
տեղակալ
առաջին
կտակակատար
եւ
կատարեալ
վէքիլ
զՆոր
ացեալ
երկու
բաժինն
երկու
հարազատ
եղբարցս
օրինաւոր
{նախկին}
զաւակացն
նոցա
ուստեր
կամ
դստեր՝
ֆի
ոմն
մին
բաժին
ւ
իցէ։
Բաժինն
կտակակատարոյս՝
թէ
ունիցի
օրինաւոր
{նախկին}
արու
զաւակ
երկու
բաժնէն
մին
բաժինն
ստասցէ
եւ
միւս
ն
ստասցէ
եւ
միւս
մին
բաժինն
երկու
հարազատ
եղբարցս
{նախկին}
արու
զաւակացն
նոցա.
թէ
ունիցի
ոչ,
իւրեանք
ընկալ
բաժինն
երկու
հարազատ
եղբարցս
թէ
ունիցին
օրինաւոր
{նախկին}
արու
զաւակ,
այլ
եթէ
ունիցին
ոչ,
ուրեմն
ինքեանք
ցին
Յականողեաց
մարգարիտ.
Արտասուք
էին
{նախկին}
՝
Մարդոյն
տխուր
յայս
հովիտ:
Եւ
սերովբ
սք,
մազանման.
Չէ՞
ապաժոյժ
այս
արդեօք
{Նախկին}
հեղեալ,
սրբազան,
Թեւ
ի
թեւ
հէգ
կուսութիւն
մանք
կալան
զիս,
թէ
զիա՞րդ
հրամայեալ
է
ամենապատիւ
{նախկին}
պատրիարքն
Կոստանդնուպօլսոյ
ի
տիպ
զայն
մուծանել՝
պրաց
եւ
փարիսեցւոց:
Քրիստոնէութիւնն
յաւուրց
անդի
{նախկին}
աւետարանչաց
ընկալաւ
զտօնն
շաբաթական,
"
եւ
կարգեց
նում
նա
կանգնած
է,
Աչքերը
կոր,
վիզը
ճուկ.
Նորա
{նախկին}
բարեկամքը
Չեն
ասում
նորան.
"
Խղճո՛ւկ,
Եկ
դու
մե
ան,
Մինչ
ծնողքս
իմ
ձայնից
Խնդացին
ու
բերկրեցան,
{Նախկին}
խօսքն,
որ
ասացի,
Չէր
հայր,
կամ
մայր,
կամ
այլ
ոյական
մարդերի
ձեռքում,
բոլորովին
խոտորուելով
քո
{նախկին}
սուրբ
խորհրդից:
Թէպէտ
բաւական
երկար
եւ
ձանձ
մ:
Եւ
նոցա
սիրտը
գրգռելու
համար
միշտ
նախատում
էր
{նախկին}
վերակացուին,
հոգատարների
բոլոր
թերութիւնների
պատ
բ
մտաբերում
էին
սորա
վատթար,
անիրաւ
ընթացքը,
եւ
{նախկին}
վերակացուի
անմեղութիւնը,
յիշում
էին
Քրիստոսի
խօս
օրերումը
մի
խեղճ
դրութեան
մէջ
էր,
բայց
Քուեպեքի
{նախկին}
կարդինալի
մօտ
երկար
ծառայելով,
բաւականին
արծաթի
-
նորան
բարբարոս
էր
կոչում:
Այն
պապին,
որ
Հռոմի
{նախկին}
իրաւունքը
ձեռք
բերելու
համար,
մոռացել
էր
փառք,
ծարանում
ու
պահելու
համար,
ամեն
ոխերիմ
թշնամի
էր
{նախկին}
վերակացուին,
եւ
որին
հարստացրել
էր
նա
գործարանի
պատմագրութիւնը
աշխարհի:
Բայց
ես
շատ
եմ
զարմանում
{նախկին}
վերակացուի
պարզմտութեան
եւ
անմեղութեան
վերայ:
Ար
մարդերին:
-
Աւելի
վատթար:
Սա,
մեր
եկեղեցու
{նախկին}
երեսփոխանն
էր,
տասն
եւ
հինգ
տարի
կատարեց
այս
պաշ
ատրաստելու
պարտականութիւնք:
Ո՛ւր
մնացին
նորա
{նախկին}
պարոնը
կամ
ընկերակիցքը.
նա
սկսեց
նայել
նոցա
վերա
իսուսեան
կարգը։
Նա
հաստատվելով
այն
ժամանակ,
երբ
{նախկին}
կարգերը
արդէն
անօգուտ
եւ
մինչեւ
անգամ
ծանրութիւն
անհետացել,
եթէ
կամակորութենով
սկսէր
աշխատել
իւր
{նախկին}
նպատակին
հասնելու
համար,
այսինքն՝
քարոզել
Աւետա
անի
համար
չէ
բորբոքել
այս
պատերազմը,
եթէ
ոչ
նոցա
{նախկին}
մտադրութիւնքը
խանգարելու
եւ
նոր
նպատակին
ձեռք
զար
ատ
ջերմութեամբ
սկսեց
իւր
գործը։
Նա
կարողացաւ
իւր
{նախկին}
թշնամի
Օրտիցի
հաւատարմութիւնը
շահել,
որ
այն
ժամա
նչեց,
որոնք,
ժողովով
խորհուրդ
առնելով,
իւրեանց
{նախկին}
կանոններին
վերայ
(աղքատութիւն
եւ
ողջախոհութիւն)
խորամանկ
Յիսուսեաններին,
չէր
նմանում
նոյնպէս
եւ
{նախկին}
դարերի
Քրիստոնէական
քարոզիչներին,
այլ,
նայելով
արգի
բոլորովին
ջնջուիլը։
Քրիստոնէական
հաւատի
{նախկին}
քարոզիչքը
չէին
ներգործում
այսպէս.
նոքա
ցոյց
էին
մօթալի
խաբեբայութեամբ
ձեռք
առեցին
դարձեալ
իւրեանց
{նախկին}
իրաւունքը
եւ
գործը
եւ
վերջապէս
ստացան
միեւնոյն
ոյ
իլ
Լետիլիէն,
յայտնեց
թէ
չէ
կարող
երաշխաւոր
լինել
{նախկին}
Արքունի
խոստովանահօր
կեանքի
ապահովութեանը,
որի
ը
րի
վերայ՝
Դուքսը
փոքր
առ
փոքր
կորուսանում
էր
իւր
{նախկին}
աշխոյժը.
հեշտախտ
կեանքը
քամեց
նորան։
Գիշերային
մնաս
այդ
մահաբեր
քնի
մէջ,
մինչեւ
ե՞րբ
պիտոյ
է
քո
{նախկին}
կենդանութեան
շունչը
աննորոգելի
մնայ
այս
քո
թոյլ
զ
Կանոնադրութիւնը
կազմելուց
յետոյ,
Կ.
Պոլսի
{նախկին}
պատրիարքը,
ազգի
կողմից
"
Սահմանադրութիւն
"
անուն
ի
կարելի
արդարացնել
ոչնչով:
Կ.
Պոլսի
հայոց
{նախկին}
Սարգիս
պատրիարքը
սկզբում,
հաշուի
առնելով
ազգի
ըն
ի
Դուռը
եւ
այնտեղ
պնդեց
դարձեալ
իր
պահանջի
վրայ:
{Նախկին}
մեծ
վէզիր
Ալի
փաշան
խոստացաւ
բաւարարել
ժողովրդի
պ
յդպիսի
կասկածանքի
տակ
են
արդէն
Գէորգը
(Կ.
Պոլսի
{նախկին}
պատրիարքը,
որը
Բրուսսայումն
է
հիմա)
եւ
Արիստակէ
Բոքլի
գիրքը
բոլորովին
տարբեր
հրատարակություն
է.
{նախկինն},
այնուամենայնիվ,
ուներ
այն
առավելությունը,
որ
արժանանում:
Չնայած
դրանք
ոչ
այլ
ինչ
են,
եթե
ոչ
{նախկինների}
ձեւափոխությունները՝
այժմ
արդեն
ծաղրված,
այնուամ
րաններ,
եւ
դեռեւս
գովում
էր
մեզ,
մեր
ազգը,
մեր
{նախնական}
աւանդութիւնքը։
Չգիտէ,
որ
մեր
համար
միեւնոյն
է
ո
պիսի
ժողովրդական
լեզու
ստեղծել,
որը,
պահպանելով
{նախնական}
արմատն
ու
հիմքը,
պարզ
ու
գեղեցիկ
հաղորդակցվի
ժող
այն
գործարանում,
իւր
ճշմարտասիրութեան
եւ
հաստատ
{նախնական}
կրօնի
համար:
Բայց
երբեմն
Ֆրանսիայումը
շատ
մեծ
յա
Կանոնադրութիւնը
եւ
հայկական
բոլոր
գործերը
ձգելու
{նախնական}
այն
քաոսի
մէջ,
երբ
իր
հարուստների
ձեռքով
թալանու
ծնեցի
քաւորին"։
Համաձայն
ենք,
որ
կոպիտ,
կամ,
{նախնական}
եւ
անքաղաքակիրթ
կեանքի
մէջ
րոպէական
չնչին
տհաճութ
ւթիւն:
Քանզի
զոր
օրինակ
անցեալ
գնացեալ
էին
դարքն
{նախնականք}
եւ
որք
զկնի
Քրիստոսի
ցչորրորդն
մալեալ
եւ
մաշեալ
ի
րաբերին
յաստուածայինն
վարդապետութեան:
Թէպէտ
հարք
{նախնականք}
ի
սկզբանէ
անտի
Հայոցս
քրիստոնէութեան
աւանդեցին
ազ
կարդալ
զարժանին
անքալելի
դատապարտութիւն,
ի
գլուխ
{նախնեաց}
մերոց,
անհոգութեամբ
հողացելոց:
Թո՛ղ
զմեծակշիռ
կ
րամայեն
օրէնքն
կայսերականք:
Այլ
որովհետեւ
'ի
{նախնեաց}
ունիմք
սովորութիւն
ոչ
այլ
ազգ
ածել
'ի
կատար
զայսո
մբ
անցուցանել
ի
գիր
զամենայն
դեռ
կանգուն
շինուածս
{նախնեաց}
եւ
զաւերակս
տաճարաց,
վանօրէից,
քաղաքաց,
շինից
արակցութեան
պատճառով
օտարի
հետ,
խախտեցին
երանելի
{նախնեաց}
ուխտը,
նենգեցին
մեր
ազգի
եւ
նորա
եկեղեցու
ինքնու
ուհետեւ,
այն
յարաբերութեան
մէջ,
ուր
մաշեցան
մեր
{նախնեաց}
եւ
մեր
ոսկերքը:
Դարաւոր
սպիներով
ծածկուած
է
մեր
եռաբոյս,
Լուսին
կը
դարձնեմ,
Կը
փառաբանեմ
Մեր
{նախնեաց}
պաշտած
Տիկին
վեհապանծ
`
Աշխարհում
ամբողջ
`
Ոսկ
աւել,
Եւ
սարսափելի
ազգուրացութեամբ
Մեր
{նախնեաց}
ուխտը
ոտքով
կոխել
ենք.
Հիմի
է՞լ
խօսենք։
ս
ասացուածը,
աւելցնում
է.
"
Ըստ
բանի
ողբոյն"։
{Նախնեաց}
գրուածքը
սրբագրելը
շատ
զգուշալի
բան
է
առհասարակ.
էականի։
Ստո՛յգ
է,
որպէս
Ս.
Գրքում,
նոյնպէս
եւ
{նախնեաց}
աշխատութեանց
մէջ
հանդիպում
է
երբեմն
այս
ձեւը,
բա
,
թէ
ո՞ւմ
ումէք
ի
հայոց
հասկանալի
է
հեղինակութիւն
{նախնեաց},
թող
(զյոյժ
սակաւաթիւ
գիտակս
[ոմանս]
նոյն
լեզու
նկանիլ
ի
գոգ
պապին
Հռովմայ,
այլեւ
աղճատել
զգրածս
{նախնեաց}
մերոց
ի
դաւանաբանական
մասին,
թէեւ
դատելով
իբրեւ
ողովուրդ
մեր
չգիտէ
զպատմութիւն
իւր,
զգործս
իւրոց
{նախնեաց},
չգիտէ
զհարս՝
որոց
է
որդի:
Անհոգութիւն
առանց
պ
նցաղոյս
եւ
զի՞
պիտի
ներկայիցն
օրինակ
պար
առնուլ
ի
{նախնեաց}.
բնական
է
զի
ներկայն
ծնունդ
է
անցելոյն
եւ
ծնեղ
ա
ան
են
այնպիսի
տները։
Այո՛,
կարո՛ղ
ես
շինել
նաեւ
{նախնեաց}
շինածի
պէս,
բայց՝
լոկ
մարդու
ցոյց
տալու
եւ
հին
նորոգեաց
մեծապայծառ
շքեղութեամբ,
ըզհնացեալ
գործ
{նախնեացն}
իւրոց
քաջ
զօրավարն
Հայոց
Մամիկոնեան
Վահան
"
(Փար
կ
վեհափառ՝
Արուսեակդ
փարփառ
Կոչեր
առ
{նախնեօք},
Եւ
պաշտէր
բագնօք:
Իսկ
զքեզ,
ո՛վ
կ
նակի
չէ
մեր
ստացեալ,
կա՛մ
'ի
պատճառս
անհոգութեան
{նախնի}
գլխաւորաց
քաղաքիս,
կա՛մ
ըստ
անհասանելի
կանխասահմ
քաշածները
եւ
աշխատեցէք
Հայեր
տալ
մեզ,
ինչպէս
ձեր
{նախնի}
մայրերը
աշխատում
էին:
Ձեր
ցանկութենից
եւ
աշխատու
Թողուս
Հայաստանն
անտես։
Հայաստանի
եթէ
{նախնի}
Ծնունդները
քեզ
մեղան,
Ի՞նչ
է
մեղքը
այ
տամբական
քանքարով
գերազանց
կը
լինին,
քան
իւրեանց
{նախնի}
հին
հռովմայեցիքը:
Ես
իրաւունք
ունէի
սպասել
այս
գ
ս
կարող
էին
ծագել
այն
խնդրի
վերայ,
թէ
ինչպէ՛ս
էր
{նախնի}
Հայկազանց
հայկաբանութիւնը,
կարելի՞
է,
որ
թոյլ
տ
սիրական
Հայոց
ազգի
կեանքը
օր
ըստ
օրէ
վայրենացաւ,
{նախնի}
ժամանակների
յստակ
հայախօսութիւնը
աղաւաղուեցաւ
եւ
ս
Հայկայ
եւ
թէ
ընդունելի
լիցի
ցվախճան
իշխանութեան
{նախնի}
Հայկազանց,
իսկ
զկնի
այսորիկ
հնախօսութիւնս
սեպհակ
բարբառով:
Այլ
այս
պղտորեալ
տեսութիւն
էր
կելոց
ի
{նախնի}
դարս,
այժմ
իկ
ի
լուսաւորեալ
19-րդ
դարում՝
նախատ
ր
եւ
կարի
հարկաւոր
զնշխարս
աւանդութեանց,
զգործոց
{նախնի}
Հայկազանց
ի
հանդէս
դնել
առաջի
նոր
հայոյն,
որպէս
,
որոց
լեալ
կարծեն
ի
նախնումն,
երեւի
ի
ժամանակս
{նախնի}
Հայկազանց,
այլ
այս՝
կարծիք
է
եւ
եթ,
մանաւանդ
յ
հահրաւէր
թմրութենից:
Արդէն
ժամանակ
է
որոնելու
քո
{նախնի}
նուիրական
աւանդը,
քեզ
տուած
քո
նախահարքից,
սրբո
եւ
մենամարտութիւնը
կարծեմ
մնացած
պէտք
է
լինի
մեր
{նախնի}
թագաւորների
ժամանակից,
որ
առհասարակ
երբեմն-երբեմ
պիտի
փնտռենք
մեր
մէջ։
Որովհետեւ,
եթէ
երկու
բանի
{նախնի}
յարաբերութիւնը
փոխուել
է,
հարկ
է,
թէ
այդ
բաներն
այն
ազնիւ
եւ
վերին
գեղեցկութիւնը,
ինչպէս
էին
ձեր
{նախնի}
մայրերը,
որոնց
պատկերքը
եւ
արձանները
դուք
ամեն
օ
,
պարգեւած
ի
Տէր
հանգուցեալ
Մեծ
Թագաւորների,
ՄԵՐ
{Նախնիների}
ձեռքով
հաստատելու
համար
եւ,
ՄԵՐ
Գերագոյն
ողորմու
դ
Ոսկիամօր
Տիկնոջն
երկնաւոր
Պաշտեալ
առ
{նախնիս}
Յողջոյն
աշխարհիս.
Խնկեմ
զանուն
քո,
անալ
՚ի
հայութենէ,
եւ
պակաս
ինչ
համարել
քան
զքաջ
{նախնիս}
մեր,
որ
հազարօք
եւ
բիւրուք
անկան
՚ի
պատերազմունս
ետքը,
որ
հիմիկուայ
դատողութեան
անեմ
այն
մասին:
{Նախնիք}
որ
կորցնում
էին,
մի՞թէ
այդ
կորուստը
միշտ
զգալի
է
ալիս
է
միեւնոյն
խօսքով,
միեւնոյն
դերանունով,
որ
{նախնիք}
թէեւ
սովորաբար
թարգմանում
են
մեր
լեզուի
պահանջողո
խօսից,
որով
երբեմն,
մանաւանդ
թէ,
յունաբանեցին
{նախնիք},
ի
լեզու
պանծալի,
եւ
ստոյգ
յօդացեալ
ճեմարանին
վ
ակերեւոյթ
երկրի
քամէ
զմրուր
բաղդին,
զոր
խառնեցին
{նախնիք}
նորա
բնաւորեալ
անմիաբանութեամբ,
նախանձու,
քսութ
ա
եւ
հնար
տալ
առ
ի
լուսաւորութիւն:
Դիցուք
եթէ
{նախնիք}
այժմեան
Ռուսահայոց
անխնամ
թողեալ
զայս
գործ
զընթաց
,
պիտի
նաեւ
օտար
լեզուներից
առնունք,
ինչպէս
մեր
{նախնիք}
առել
են,
որ
մենք
կարող
ենք
հարիւրներով
ցոյց
տալ
պատուհանների
եւ
հողէ
յատակով
տուն
շինել,
ինչպէս
{նախնիք}
շինում
էին
հնումը,
տունդ
կը
մնայ
դատարկ,
եւ
ոչ
է
մեզ
սպանել
նորա
թէեւ
տգեղ
զաւակը։
Ասենք
թէ
մեր
{նախնիք}
շատ
ազնիւ
կերակուրներ
են
կերել,
բայց
որ
այսօր
մե
ի
մէջ.
մեք
անմահ
ենք
մեր
զաւակներով,
ինչպէս
մեր
{նախնիքը}
կենդանի
են
մեզանով:
Յիշեցէ՛ք
ձեր
ազգութիւնը,
ձե
ութեան
մէջ
լինելով
դէպի
ազգը,
քան
թէ
նոցայ
ամուլ
{նախնիքը},
յղացան
այս
մեծ
խորհուրդը,
ճգնեցան,
քրտնեցան
ե
վ,
նոյն
բառերը
թարգմանում
էինք
հնար,
ինչպէս
մեր
{նախնիքը}
գործ
էին
ածել
եւ
ինչպէս
այժմեան
սերունդը
գործ
է
ա
հաւատքին
առաւե՛լ
մօտ
ծանօթ),
ինչպէս
եւ
քո
ամեն
{նախնիքը}
։
Իսկ
ե՛ս՝
անպիտա՛նս,
թէպէտեւ
Տիրոջդ
առջեւը
ամե
էինք,
ներկայումս
չենք
հնձում
նորա
համար,
որ
մեր
{նախնիքը}
չեն
սերմանած,
բայց
մեք
եւս
չենք
սերմանում,
ինչպ
է
այն
շատ
ազնիւ
համարուած
բանը,
որ
թէեւ
կերել
են
{նախնիքը},
բայց
մենք
չենք
կարող
ուտել։
Չենք
ուզում
ասե
խօսում,
թէ
խօսում
ես,
խօսիր
ինչպէս
խօսել
են
քու
{նախնիքը},
բուն
հայկական
տրամաբանութեամբ"։
Capeau
bòs
de
ութիւնքը,
որ
ՄԵՐ
համօրէն
հպատակքը
ՄԵԶԱՆԻՑ
եւ
ՄԵՐ
{Նախնիքից}
հնուց
վայելում
են,
այլեւ,
բացի
դորանից,
հրամայ
գոնէ
չերեւին
նշխարք,
թէեւ
մնացորդք
երգոց
զորս
ի
{նախնումն}
բամբռամբ
երգէին
ի
ցուցս.....
ըստ
ոմանց
ին
բանաստեղծական
յօրինուածոց,
որոց
լեալ
կարծեն
ի
{նախնումն},
երեւի
ի
ժամանակս
նախնի
Հայկազանց,
այլ
այս՝
կա
նէ
զՍտեփանոս,
որում
եւ
Կոն
անուանէին
զնա.
որ
'ի
{նախնւոյ}
իւրմէ
Սեւկոյ՝
Սեւորդիք
ազգն
անուանէին
"
(եր.
7
լի
եղբայր,
շուտափույթ
տեսակցության
սպասելով,
իմ
{նախորդ}
նամակներում
չասացի
քեզ,
որ
դու
չես
պատասխանել
իմ
ր
յուրաքանչյուր
նոր
հորինվածք
պետք
է
հիմնված
լինի
{նախորդ}
զարգացման
լավագույն
ու
պիտանի
տարրերի
վրա,
որ
չի
տ
պատերազմ...
Եթէ
առաջուայ
ժամանակներումը
նորա
{նախորդ}
թագաւորները
գիտէին՝
ինչպէս
պատժել
այսպիսի
մարդեր
ած
Սահմանադրութիւնը
չընդունելուն
համար,
ան
ալ
իր
{նախորդաց}
ճամբուն
մէջը
գտնուելուն
իրաւամբ,
ելաւ
բանադրեց
զ
Սկսենք
դարձեալ
նոր
վերակացուից:
Որքան
սորա
{նախորդը}
մի
բարեբարոյ,
քաջահմուտ,
եւ
ազգի
օգտին
հետամուտ
նոյնչափ
երեւելի
եւ
առաւել
եւս,
Պետրոս
եպիսկոպոսի
{նախորդը},
որ
քերթող
է
կոչւում։
Փարպեցին
պարզապէս
անուանո
Այն
գայիսոն,
գահն
ու
թագը,
որ
ստացայ
Իմ
{նախորդից},
նոյն
թողնում
եմ
քեզի
ահա՛.
Բայց
իմացի՛ր
սիք
է:
Բայց
եթե
այդ՝
ժամանակը
ոչնչով
չնախատելով
{նախորդների}
ընդունած
նորման,
նրան
բոլորովին
թողնի
եւ
ստեղծի
ս։
Բայց
մենք
չենք
մեղադրում
Չամչեանին.
նա
էլ
իր
{նախորդների}
նման
մի
վարդապետ.
Հայոց
պատմութիւնն
էլ
շատերի
աչ
,
որ
գո՛նէ
հինգ
հարիւր
տարի
է,
ամեն
հեղինակ,
իր
{նախորդներից}
փոխ
առնելով,
կրկնում
է։
Կիրակոս
Գանձակեցին,
ց
քննութեան,
առանց
դատաստանի
փոխ
են
առնում
իրենց
{նախորդներից},
թէեւ
այո՛,
երբեմն
այլայլելով
իրենցից
առաջ
գրող
վարրայի
թագաւոր
Հենրիկոսը,
որ
ոչինչ
բանով
իւրեան
{նախորդներից}
պակաս
չէ,
յոյս
ունի
Աստուծոյ
օգնութենովը
վրէժխնդ
,
այնպիսի
անձեռնմխելի
իրավունք
ունի,
ինչպես
նրան
{նախորդող}
հին
լեզուն:
Բացի
այդ՝
ինչո՞ւ
նա
լավ
է,
իսկ
սա
ողոցում:
Վայ
ինձ,
եթե
Անանիան
Մոսկվա
կմեկնի
{նախքան}
իմ
պատմության
ավարտվելը.
այժմ,
համենայն
դեպս,
ութերն
ընդհանրացնել
չեմ
կարող
եւ
հնարավոր
էլ
չէ՝
{նախքան}
աշխատանքս
ավարտելը
եւ
նախքան
իմ
ազատվելը:
Այդ
նե
եւ
հնարավոր
էլ
չէ՝
նախքան
աշխատանքս
ավարտելը
եւ
{նախքան}
իմ
ազատվելը:
Այդ
ներածության
հատվածներից
մեկում
գումար
առաջարկի
շուկայում:
Այնինչ
ֆաբրիկացիան,
{նախքան}
ի
վիճակի
լինի
այդպիսի
առաջարկ
անելու,
պահանջ-առա
աւ
Քրիստոսից
2107
տարի
յառաջ,
ուրեմն՝
2428
տարի
{նախքան}
Լուսաւորիչը:
Նորանից
յետոյ
Պարոյր
նահապետի
թագ
կ
,
այլեւ
այն
իրաւունքները,
որ
վայելում
էին
հայերը
{նախքան}
այդ
մանիֆէստը:
Յանձնաժողովը
աւարտել
է
հիմա
իր
նի
ամանքներում,
դավաճանեց
եւ
ժողովրդին:
Հեղաշրջման
{նախօրյակին}
60.
000
ֆունտ
ստերլինգով
նա
պարլամենտին
վաճառեց
ի
չես
լինի
ու
չես
տրտմի,
այնպես
չէ՞:
Ինձ
հաճելի
է
{նախօրոք}
անսահման
հավատալ
քեզ
այս
խնդրում,
ինչպես
բոլոր
ա
հանրագիտական
բառարանի
պատառիկի
հետ
միասին
ստացա:
{Նախօրոք}
շնորհակալություն
եմ
հայտնում
Մակոլեյի
կամ
Շլոսսեր
ալեան
6
օրինակի
փող
2
օրինակ
Իզմիրեանցին
1
օրի[
{նակ]}
Աջեմեանցին
1
-
Եզեանց
1
-
Բուդաղ[եանց]
1
-
Կար
եւ
քաղաքացիքը,
ամենայն
տնից
երկու
րուբլի,
բայց
{նահանգական}
բնակիչքը,
յատկապէս
շինականքը,
որոնց
մարդագլուխ
սել
ամենեւին
ոչինչ։
Կսաւիէեն
նզովեց
նորան,
բայց
{նահանգապետը},
նզովքներից
վախեցող
մարդ
չ'լինելով,
հրամայեց
եր
կիրը,
ինչպէս
վկայում
է
Պօդօզի
քաղաքի
ընդհանրական
{նահանգապետը}
՝
Դօն
Մատիա-դը-Հօրտարին,
բաժանած
էր
երեսուն
վեց
արդյոք,
որ
ես
Մոսկվայում,
Արբատի
քաղաքամասում,
{նահանգապետի}
եւ
գլխավոր
ոստիկանապետի
թույլտվությամբ,
թողել
եմ
տշաճեալ
եղանակաւ
հրամանագրեալ
է
արդեն
ընդհանրական
{նահանգապետին}
Անգլիոյ
՚ի
Կալկաթայ,
ճանաչել
եւ
ընդունել
զիս
որպ
ն
հրամանի
պետութեանն
Անգլիոյ,
յանուն
ընդհանրական
{նահանգապետին}
Հնդկաստանի,
գէթ
զհամար
նորա
եւ
զթուական:
Յայսմ
նգապետները։
Պօնդիկերի
համար
նոր
նշանակուած
Գեբերտ
{նահանգապետին}
ճանապարհ
դնելով՝
ասաց.
"Ողորմա՛ծ
Պարոն,
յիշեցէ՛ք,
եթէ
դէպ
լիցի
ինձ
դիմել
առ
վսեմապատիւ
ընդհանրական
{նահանգապետն}:
Երիւք
աւուրբք
յառաջ
քան
զայս
կոչեցայ
ի
դեսպ
ւելեան
Հնդկաստանի
Ֆրանսիացոց
պատկանեալ
մասերի
մէջ
{նահանգապետները}
։
Պօնդիկերի
համար
նոր
նշանակուած
Գեբերտ
նահանգապետ
Յիսուսեանք
Ֆիլիպպ
IIIին
գանգատում
էին
Սպանիական
{նահանգապետների}
վերայ,
թէ
նոքա
իւրեանց
խստութենովը,
որ
գործ
էին
Այն
ձեւը,
որ
գործ
էին
դնում
Յիսուսեանք
Սպանիական
{նահանգապետների}
գաւազանի
տակ
չարչարուած
անբաղդ
ազգերին
մի
ազատ
եւ
արատեան
աւերակների
բորենի
ասացին
եւ
ոմանք
Շամախու
{նահանգի}
ղաբալիու
անտառի
արջ
ասացին.
մի
փոքր
դժուար
նկատե
02
թ-նի
կաթողիկոս
նստող
Մուշէն
Երեւանի
մօտ
Կոտայի
{նահանգից}
էր,
գեղի
անունը
զանազան
ձեւով
են
դնում
ժամանակագ
ը
դէպի
մահ
դատապարտելու,
վճռեց
աքսորել
նորան
այն
{նահանգից},
ուր
պատահել
էր
գործողութիւնը։
Զարմանալին
այս
է
աջողել։
Թաթարները,
տիրելով
Չինաստանի
հիւսիսային
{նահանգներին},
սպառնում
էին
կործանել
Փեքին
քաղաքը։
Ցիու
Մանդա
այի
եւ
նորանց
ձեռքով
Հիւսիսային
Ամերիկայի
միացեալ
{նահանգներին},
Հիւսիսային
Ամերիկայի
անապատների
ճանապարհը։
լն
է:
Ահա՛
եւ
երկրորդը:
Ռուսաստանի
եվրոպական
{նահանգներում},
ըստ
1858
թվականի
կենտրոնական
վիճակագրական
կոմիտ
չ
հանրապետական
լինելով,
ինչպէս
Ամերիկայի
Միացեալ
{Նահանգներում},
համօրէն
ազգի
անձն
իւր
անդամներին
չէ
տալիս
պոլիտ
ւնը
ընդունէ
այս
Հասարակութիւնը
օրինաւոր։
Քանի
մի
{նահանգներում}
զինուորների
մէջ
ծագեցան
թշնամական
շարժողութիւնք
ա
շ
գրքերի
ձեռնարկութիւնք
-
Հ.
Ղեւոնդ
Ալիշանեանց
(
{Նահապետ}
).
նորա
նուագները
(Հայրունի)
-
Գրիգոր
Վարդապետ
ւնի
վերայ:
Հ.
Ղեւոնդ
Ալիշանեանցը
իւր
անունով
եւ
{Նահապետ}
ստորագրութեամբ
հրատարակած
կամ
մինչեւ
այժմ
դեռեւս
ումը
ընկալ
նորանից,
Մաղթէ՛
նորան
կեանք
որպէս
{նահապետ},
Սիրական
լեզուիդ
իբրեւ
արքուն
տէր:
...........................
Օրհնի՛ր,
{նահապետ},
օրհնի՛ր,
սիրական,
Քո
սուրբ
այս
լեզու,
ազ
մը
ընկալ
նորանից,
Մաղթէ՛
նորան
կեանք
որպէս
{նահապետ},
Սիրական
լեզուիդ
իբրեւ
արքուն
տէր:
.....................
Օրհնի՛ր,
{նահապետ},
օրհնի՛ր,
սիրական,
Քո
սուրբ
այս
լեզու,
ա
ւել
վատթար,
կեղտոտ
եւ
զզուելի
հեգնող,
յիմարների
{նահապետ}
(archi-sot
par
sa
nature),
ամենայն
տեսակ
յիմար
ք
այսպիսի
երգեր
մեր
քաջերի
վերա,
որոնք
կացած
էին
{նահապետական}
ժամանակներում.
պիտո
է,
որ
ունենայինք
եւ
մեհենակ
.
մեր
մէջ
ասիական
կոպտութեան
հետ
թագաւորում
է
հին
{նահապետական}
հոգին՝
պարզութեամբ
դիմել
դէպի
մի
մարդ
եւ
առանց
վ
եցին
մեր
մասին,
մանաւանդ
արեւելեան
միանգամայն
եւ
{նահապետական}
հիւրասիրութենից
շարժուած,
քան
թէ
պարտականութենի
Հասարակապետութեան
գաղափարը,
որից
պիտոյ
է
ծնանէին
{նահապետական}
ժամանակների
երջանիկ
օրերը։
Ֆիլիպպ
IIIը,
կրթուած
:
Շատ
եւ
շատ
երախտապարտ
կը
կացուցանէ
մեզ
ծերունի
{Նահապետը},
եւ
խոստանում
ենք,
որ
Հայաստանի
լուսնակը
իւր
շո
այն
ընկերութիւնը,
որից
կեանք
էր
ստացել
սերունդի
{նահապետը}:
Ծովի
ջուրը
գոլորշիանալով
բարձրանում
է
մինչեւ
ամ
րանից...
գինին
երկնքի
արքայութեան
ցօղն
է.
Նոյ
{նահապետը}
ջրհեղեղից
յետոյ
իսկոյն
գործ
դրեց
նորան...
ի՞նչ
Այս
արժանապատիւ
անձը
ծանօթ
է
Հայոց
ազգին
մանաւանդ
{Նահապետի}
անունով:
Նորա
"
Աւագ
եւ
Փոքր
Մասիս
",
"
Հայոց
ա
ւարայրի
"
տաղերգութիւնքը
ջերմացուցել
են
շատ
սրտեր
{Նահապետի}
անունի
վերայ:
Հ.
Ղեւոնդ
Ալիշանեանցը
իւր
անունով
դրուած
ամենայն
ջանք
եւ
ճիգն
մթնախօս
լինելու,
իսկ
{Նահապետի}
անունով
գրուածքը,
թէեւ
աշխարհաբառ,
բայց
շատ
յաղ
Հայերէն:
Թող
շարժուին
գերեզմանի
մէջ
մեր
Արամ
{նահապետի}
ոսկերքը...
Իրաւունք
ունի
եղած
Հայ
բանասէրը
մ
ի
յառաջ
գրում
էր
հետեւեալ
տողերը՝
նուիրուած
Արամ
{նահապետի}
սուրբ
յիշատակին.
Քեզ
քո
սիրական
հայրենի
բարբ
28
տարի
նախքան
Լուսաւորիչը:
Նորանից
յետոյ
Պարոյր
{նահապետի}
թագ
կապելով
Քրիստոսից
749,
ուրեմն
Լուսաւորչից
10
ծարաւին
Պտղից
պտկից
ջուր
խնդրի,
Եւ
սուրբ
Յակոբ
{Նահապետի}
Ջրհորիցըդ
տաս
խմի,
Առատահոս
աղբըրակիդ
Անոյշ
բա
,
պիտ
կրկնեմ
Անդադար.
ազատութի՜ւն:
<ԱՐԱՄ
{ՆԱՀԱՊԵՏԻ}
ՅԻՇԱՏԱԿԻՆ>
Քեզ
քո
սիրական
հայրենի
բարբ
ւանէին
"
(եր.
71)։
Եւ
յետոյ,
Սեւորդեաց
Գէորգ
{նահապետի}
անունը
տալով,
բացատրում
է.
"
որ
սակս
Սեւ
կոչեցե
ն
բարձիթողի
արած
էր
մայրենի
լեզուն՝
մեր
Արամ
քաջ
{նահապետի}
նուիրականը։
Այս
գլխի
մէջ
պիտոյ
է
տեսանենք
շարժող
եւ
զվիշտ
Հայաստանի,
այն
որ
երբեմն
յաւուրս
Արամայ
{նահապետի}
իւրոյ
հրովարտակ
առնէր
ընդ
ամեն
այն
սահմանս
պետութ
հէգ
ծարաւոյ
Ընդ
ծագ
պտղան
ջուր
խնդրել
{Նահապետին}
ի
Յակոբու
Ջրհորոյդ
դու
տաս
ըմպել,
Կրկն
ը,
երբ
Յիսուսեանք
Ապօթէոս
էին
պատրաստում
իւրեանց
{նահապետին},
Րիբադանէյրայի
պատմութիւնը
սրբագրուեցաւ,
այսինք
աշխատությունը,
բայց
ամեն
տարի
պարտական
չենք
էշի
{նահատակ}
լինել:
Մեք՝
երկու
մարդ,
հանձն
ենք
առնում
այ
ոպեկ
չեմ
ստանում:
Ի՞նչ
հարկավորություն
ունիմ
էշի
{նահատակ}
լինելու:
Այդ
ի՛նչ
խելագարություն
է,
որ
ես
ուրիշ
վ
խաչիդ,
դառն
վշտիս
արիաբար
տարայց
Տէր,
Եւ
{նահատակ}
յայն
ասպարէզ
արձանացայց
անվեհեր.
Ո՛չ
երկէա
քր-ինչ
հանել
իմ
մտքից:
Ես
ազգով
հայ
եմ,
անուամբ
{Նահատակ}.
հռչակաւոր
Փարիզից
մեր
բոլոր
ապրանքը
վեր
առած,
րոլոս
ասելով
Հռոմի
բարեբաստութեան
համար,
պանծալի
{նահատակ}
Հայրենիքի,
անդրդուելի
սիւն
Հռոմէական
եկեղեցւոյ,
տճառով
աստուածաբան
ասուեցաւ,
եւ
մեր
առաքելանմա՛ն
{նահատակ}
Հայոց
վարդապետ
Գրիգորի
մասի՛ն
է
խօսքս,
եւ
նոցա՛
"
Խոստովանօղ
Քրիստոսի
ճշմարիտ
վկայ,
բազմաչարչար
{նահատակ}
Տէր
Գրիգորիոս.
զպակասութիւն
չարչարանաց
Տեառն
'ի
մէջ
մեռած։
Յիսուսեան
Կարգը
Քրիստոնէութեան
առաջին
{նահատակ}
անուանեց
նորան,
եւ
խնդրելով
Պապից՝
դասել
տուեց
ս
վայելած
եմ
այս
բնութեան
զուարթարար
պարգեւը,
էշ
{նահատակ}
եղած
լինելով
ցերեկուայ
դժոխային
ջերմութիւնից:
Պէ
որ
չըլի՝
մարդ
ընչի՞
նման
կ'ըլի
",
-
աղաղակում
է
{նահատակ}
Աբովեանը։
Եւ
արդարեւ,
բանը
Աստուած
է,
արդար
եթէ
ազգ
հայոց
՚ի
դէպ
ժամու
լուիցէ
ձայնից
ազգային
{նահատակաց},
եւ
խրախուսեսցի
վանել
զամենայն
դիմամարտ
՚ի
պաշտպ
Այլ
առակ
լուարուք.
"իսկ
զկնի
վճարման
սուրբ
{նահատակացն}
մեր,
չարն
Վասակ՝
զկին
եւ
զերեսին
որդիս
Հմայեկայ
'
տն
իւր,
եւ
ել
հրաման
մենամարտելոյ
նոցա
առ
'ի
մահ
{նահատակեալ}
։
Յայնժամ
ծերոյն
ել
ընդդէմ
եւ
կործանեաց
զախոյեանն
ջ
երկասիրութեամբ:
Զփառս
առնս
մեծի,
որ
անձնագրաւ
{նահատակեցաւ}
ի
լուսաւորութիւն
ազգին,
նսեմացուցանեն
ընթացք
նոր
յդ
առաքինի
հոգին,
եկեղեցու
եւ
ազգի
համար
կենդանի
{նահատակը},
երբեւիցէ
կարող
էր
իւր
անձնականը
գերադաս
համարել
ն
պարզամիտ
ժողովրդի
բարեկենդանութիւնը:
Գողգոթայի
{նահատակը}
հեռի՛
պահէ
ամենայն
անբախտ
ժողովրդի
այսպիսի
չարարո
վրէժխնդրութենից,
ճշմարտութեան
համար
արիւն
թափող
{նահատակը}
ինձ
ընկեր
եւ
օգնական
կը
լինի
այդ
փառաւոր
հանդիuի
անոյշ
հոտ,
Աստուծուն
վերուղղելու,
որ
Գրիգոր
Մեծ
{նահատակի}
բարեխօսութեամբ
պարզացրել
էր
թէ՛
քրիստոնէական
խաչի
եւ
կործանեաց
զախոյեանն։
Աւասիկ
ես
պատրաստեալ
եմ
{նահատակիլ},
ո՛վ
է
ոսոխ
իմ,
ելցէ
ընդդէմ.
բայց
քանզի
իսպառ
ջագոյն
գրելոյս
սուրբ
արանցն,
զորս
'ի
պատմութեանն
{նահատակին}
Գրիգորի
դրոշմեալ
յիշատակէ։
Էլ
ինչ
ասեմ
արդա՛ր
եւ
գաւորն
Յազկերտ
զի
շնորհեսցեն
նմա
զորդիս
երանելւոյ
{նահատակին}
Հմայեկայ
'ի
տոհմէն
Մամիկոնէից,
զորս
առեալ
էր
նեն
ու
ազգասիրութիւնը
եւ
Նախիջեւանի
մէջ
ունին
իւրեանց
{նահատակները},
եւ
այստեղ
ստութիւնը
եւ
ազգատեցութիւնը
յաղթուելո
Փոյթ
չէ՛,
որ
այս
րոպէիս
վատամարդիկ
են
դարձած
այդ
{նահատակները}
խաժամուժ
ամբոխի
աչքում։
Փոյթ
չէ՛,
որ
մի
տեսաբան
ընտիր
որդիքը,
ճշմարտութեան
եւ
ազգասիրութեան
քաջ
{նահատակները},
այն
ժամանակ
կը
գոյանայ
եւ
արծաթագլուխը:
Քա
անցի
մասին:
-
Աստուած,
հրեշտակները,
սուրբերը,
{նահատակները}
թողած,
բան
է
բռնում
սատանաների
հետ,
ահա
ի′նչ
է
,
խոր
գիշերի
լռութեան
մէջ,
-
դարերով
շշնջեցին
այդ
{նահատակների}
վերջին
րոպէում
արած
բողոքների
արձագանքը:
Եղո՜
ւ
եկեղեցականների
գաւազանի
տակից:
Ուրիշ
ազգերի
{նահատակների}
ուրուականքը
հալածեցին
հարստահարողների
կեանքը,
մի
գիտութեան
մասին
լսելով,
գովեցին։
Եկեղեցիները,
{նահատակների}
մատուռները
եւ
ուսումնարանները
ամեն
ժամանակ
խնդացի
քան
ճշմարտութիւն:
Թո՜ղ,
մի՛շտ
օրհնուի
գիտութեան
{նահատակների}
անմահ
եւ
նախանձելի
յիշատակը:
Միայն
Արագածը
ցի
լլկուած
եւ
բռնաբարուած
անմեղ
աղջիկ,
քան
թէ
մի
{նահատակուած}
կին,
քան
թէ
մի
զաւակ,
որ,
դեռ
հրապարակի
լոյսը
ց
դուրս
էին՝
մինը
Գայիանեանց,
միւսը
Հռիփսիմեանց
{նահատակուած}
տեղերում,
եւ
երրորդը՝
նոցա
բնակարանի
տեղում,
հ
ատարեցին
նախ
Կաթողիկէ
եկեղեցու
մէջ
եւ
ապա
կոյսերի
{նահատակուած}
տեղերում
(տե՛ս
Փարպ.,
Պատմ.
Հայ.,
եր.
307-
եւ
անտանելի
նեղութենների
համբերելով,
մեռանելով,
{նահատակուելով}
Պարսից
ձեռքով
եւ
ի
վերայ
այնր
ամենայնի
անխախտ
պահ
րրորդը՝
նոցա
բնակարանի
տեղում,
հնձանի
մօտ,
ուր
{նահատակուեցաւ}
Հռիփսիմեանց
մի
ընկերը
եւ
ուր
այժմ
տեսնում
ենք
Շող
հոգսերը
վայրենի
եւ
անկարգ
մարդերի
մէջ.
գեղեցի՜կ
{նահատակութիւն}:
Գործարանի
հոգատարքը,
որ
առաջին
անգամը
այսպիսի
Վարդանանց
Աւարայրի
պատերազմից
եւ
սուրբ
Ղեւոնդեանց
{նահատակութիւնից}
յետոյ
կաթողիկոսական
աթոռը
փոխադրուել
էր
Դուին,
ի
:
Որ
ազգն
եւս
տեսանելով
նորա
անձնուրաց
գործերը
եւ
{նահատակութիւնքը},
կանգնեցնէ
նորա
գերեզմանի
վերը
իւր
երախտագիտութե
,
էգուց
մեր
աշակերտքը,
ճշմարտութեան
դրօշակի
տակ
{նահատակուիլ}
յանձնառու
կտրիճ
զինուորքը,
որոնց
թիւը
աճում
է
ու
գլխաւորապէս
պաշտօն
վարելը,
որի
անունով
եւ
բոլոր
{նահատակքը}
Ղեւոնդեանք
անուանուեցան,
իրաւունք
է
տալիս
հաւանա
միւս
այլ
որ
ինչ
եւ
գտանիցի
ինձ
շարժելի
ըuտատ,
թէ
{նաղդ}
դրամ
իցէ,
թէ
վաճառելի
շարժուն
իր
եւ
թէ
թալապներ
ւմ
էր,
իսկ
այժմ
առավել
եւս
կհամբերի,
քանի
որ
իր
{նամազն}
էլ
նա
առանց
արեւմտյան
դեսպանների
թույլտվության
չի
ուր
ընկալայ
ի
նորին
բարձր
սրբազնութենէ
զապահովեալ
{նամակ},
որով
հրամայէր
ինձ
մատուցանել
զայն
Ձերոյին
վեհազ
ոյին
գերազանցութիւն
գտանիք
ի
քաղաքիս:
Զնոյն
զայն
{նամակ}
նովին
ամբողջութեամբ
յարդարեալ
ի
սմին՝
համարձակիմ
արոսը
հայի
սեր
չունի,
ես
նոցա
խոսքով
քեզ
այդպիսի
{նամակ}
չէի
գրեի,
պատճառ,
որ
ինձ
մեծ
ամոթ
կհամարեի,
որ
խոսքին
նայելով,
ինձ
գրում
եք
այդպիսի
վշտացուցիչ
{նամակ}.
երեւի
ձեր
սերի
ուժը
այնքան
է,
որ
երկու
կամ
երե
ներդ
ալ
այս
բաները
կհասկանաք:
Եթե
ամեն
փոշտի
ձեզ
{նամակ}
չեմ
գրել,
այդ
եւս
զուր
տեղը
չէ.
առաջինը,
որ
ամ
միսներով
չեմ
առնուլ:
Ես
եղած
բան
չէ,
որ
ձեզանից
{նամակ}
ստանամ
ու
պատասխան
չգրեմ:
Ես
ուղարկել
էի
քեզ
2
ռ
մեղադրության
իմ
լռութենովը:
Սիրական
եղբայր,
{նամակ}
չգրելս
ո՛չ
թե
մի
սիրտ
ցավելու
բան
ունեի,
քավ
լից
նպատասխանի:
Բայց
այսքան
ասեմ
միայն,
որ
ես
երկու
{նամակ}
ստացել
եմ
Ձեզանից,
երրորդը,
որ
ասում
եք,
իմ
ձե
գրություն
կանես:
Ես
քեզ
ապրիլի
8-ին
մի
ստրախավոյ
{նամակ}
գրել
եմ
եւ
Ֆեոդոր
Միխայլիչից
200
մանեթ
առածս
հայտ
անդյանցը
ոչ
թե
առանց
ստորագրության
սորան
եւ
նորան
{նամակ}
գրող
է,
այլ
յուր
գրածի
տակ
կարող
է
ստորագրել
համ
դացինք
օրագրի
11
համարը:
Առաջիկա
փոստայով
մի
այլ
{նամակ}
եւս
կգրեմ
բոլորովին
այլ
գործի
մասին:
Սպասում
եմ
ից
մի
քանի
մարդիկ,
որոնց
մեջ
եւ
պ.
Իզմիրյանցն,
{նամակ}
են
գրել
Այվազովսկուն,
որ
նա
զուր
տեղը
չհետեւի
վն
լինելու,
եթե
մի
քանի
մարդ
նույնպես
մի
քաղաքավարի
{նամակ}
գրեիք
Այվազովսկուն,
որ
մի
փոքր
զգույշ
մնար
"
Հյո
ղը:
Մերոնց
ողջունիր,
ժամանակ
չունեի
առանձին
{նամակ}
գրելու:
"
Հյուս[իսափայլի
"]
1
տետ[րը]
ստացած
եւ
իմ
հասցես
կարողանամ
ուղարկել,
եթե
կամենաս
ինձ
{նամակ}
գրել,
ուղարկիր
պ.
Նազարյանցին,
նա
"
Արեւմուտքի
ենիքը,
եւ
այլն
եւ
այլն:
Այժմ
եթե
կամենաք
ինձ
{նամակ}
գրել,
ուղարկեցեք
պ.
Նազարյանցին,
նա
կհասուցանե
ագետ
եւ
զորեղ
մարդերից:
Ես
այսուհետեւ
ամեն
շաբաթ
{նամակ}
կգրեմ,
քանի
որ
Նախիջեւան
ես,
անտարակույս
դուն
ե
վ,
գործի
հաշվով,
որովհետեւ
Կալկաթայից
Նախիջեւան
{նամակ}
հասուցանելը
եւ
դորա
պատսախանը
Կալկաթա
ստանալը
կար
ր
ամսոյս,
մուտ
արարի
՚ի
Լոնդոն,
ուստի
գրեմ
զայս
{նամակ}:
՚Ի
վաղիւ
յանդիման
լինիմ
դեսպանին
Ռուսսիոյ,
մին
փութացի
ի
նամակատունն,
տեսանել
եթէ
գուցէ
ինչ
{նամակ}
կամ
գիր
ի
Ռուսսիոյ
եւ
գտեալ
յիրաւի
զքանի
մի
նամակ
չինչ
է
իմ
գրեալ
՚ի
Թիֆլիսէ
առ
պ.
Նազարեանցն.
մի
{նամակ}
միայն
յէջմիածնէ
եւ
այն
ընդ
ձեռն
ձեր,
զորոյ
եւ
զպ
կալեալ
եմ
յիւրում
ժամանակի:
Այլ
թէ
մտացածինդ
այդ
{նամակ}
ո՛վ
իցէ
գրեալ,
զինչ
բովանդակութիւն
նամակին,
կամ
ն,
որ
էր
11/23,
մտի
՚ի
Լոնդոն,
ուստի
գրեմ
զայս
{նամակ}:
Ի
մուտ
գործել
իմ
ի
Լոնդոն,
անդէն
առ
նմին
գն
առ
նմին
գնացի
ի
նամակատունն
տեսանել
եթէ
գուցէ
ինչ
{նամակ}
ուստեքէ
եւ
գրեալ
զքանի
մի
նամականիս
բարեկամաց,
տ
Ոչինչ
է
իմ
գրեալ
ի
Թիֆլիզէ
առ
պ.
Նազարեանցն,
մի
{նամակ}
միայն
յէջմիածնէ
եւ
այն
ընդ
ձեռն
ձեր,
զորոյ
եւ
զպ
կալեալ
իմ
յիւրում
ժամանակի,
այլ
թէ
մտացածինդ
այդ
{նամակ}
ո՛վ
իցէ
գրեալ
եւ
ոյք
բողոքաւորք
զայնմանէ,
զայդ
ա
ՍՈՒԼԹԱՆ[ՇԱՀ]
Մինչեւ
այժմ
չկարողացա
քեզ
վերստին
{նամակ}
գրել,
որպեսզի
պայմանիս
համաձայն
քեզանից
նամակ
ստ
ին
նամակ
գրել,
որպեսզի
պայմանիս
համաձայն
քեզանից
{նամակ}
ստանալու
իրավունք
ունենայի:
Ինչ
եւ
իցե,
ես
գիտե
ույց
է
տալիս
միշտ
48+.
ցնծա՛:
Խնդրեմ
ինձնից
{նամակ}
ստացածդ
մարդու
չասես,
ըստ
որում
այլոց
չեմ
գրած,
կին
եւ
անլուր
չեմ
թողուլ.
հաստատ
կացեք:
Ինչ
{նամակ}
որ
ինձ
կամենաք
ուղարկել,
տվեցեք
պ.
Սեթ
Հ.
Աբգա
եջ
է,
եւ
այդ
նյութի
մասին
կարելի
է
գրել
ոչ
թե
մի
{նամակ},
այլ
ամբողջ
դիսերտացիա
ի
խրատ
քաղաքային
կառավարչ
նացած
ծանոթներիս
ջերմ
եւ
անկեղծ
բարեւներ:
Մերոնց
{նամակ}
գրիր
եւ
Գրիգոր
եղբորս,
ե՛ւ
Վառվառե
քրոջս,
ու
շն
դացի,
եւ
մի
փոքր
ներքեւ
կասեմ
իմ
կարծիքը:
14-ին
{նամակ}
էի
գրել
քեզ,
հավանաբար,
այժմ
հասել
է
քո
ձեռքը,
ւն
չունի
եւ
ասպարեզը
մնացել
է
գրական
գաճաճներին:
{Նամակ}
գրիր
տուն
եւ
ինչպես
անցյալ
նամակում
արդեն
ասել
եմ
յի
կամ
Շլոսսերի
համար:
Երեկ
ես
գրել
եմ
քեզ
երկար
{նամակ}
եւ
վերադարձրել
գրքերը:
Շատ
ուրախ
կլինեմ
տեսնել
ք
է):
Եթե
Անանիան
Ուստիմովիչին
կամ
Կովալսկուն
{նամակ}
գրի,
ապա
թող
ինձնից
նրանց
շնորհակալություն
հայտն
ձեւն
է,
երբ
նա
Ոդիսեւսի
վերադարձին
էր
սպասում:
{Նամակ}
գրիր
տուն
եւ
ողջունիր
բոլորին,
ասա,
որ
ես
ողջ-ա
Պետերբուրգ
Անգին
եղբայր,
Քեզ
ընդարձակ
{նամակ}
գրելու
իմ
բուռն
ցանկությամբ
հանդերձ,
մեծադիր
թղթ
մի
կապուկ
փոստի
թուղթ
25
ծրարի
հետ,
որպեսզի
ձեզ
{նամակ}
գրելու
դեպքում
գործածեմ՝
առանց
ոչ
ոքի
նեղություն
արդը
հին
ժամանակներում:
Եթե
Անանիան
տեր
Մովսեսին
{նամակ}
գրի,
ապա
թող
նրան
հաղորդի,
որ
նրա
(այսինքն
տեր
րմանում
էի,
թե
ինչո՞ւ
այսքան
ժամանակ
Նախիջեւանից
{նամակ}
չկա:
Փառք
աստծո,
որ
մերոնք
բոլորը
ողջ-առողջ
են
նկեղծ
հարգանքը:
Հավանորեն
մոտ
օրերս
Անանիային
{նամակ}
կգրես,
ապա
չմոռանաս
նրան
հաղորդել
իմ
սրտանց
շնոր
ւյլ
լարին
դիպա
եւ
շատախոսեցի,
մոռանալով,
որ
քեզ
{նամակ}
եմ
գրում,
այլ
ոչ
դիսերտացիա:
Շնորհակալ
եմ
Մա
դու
գրում
ես,
որ
այնտեղ
գուցե
կգտնես:
Անանիային
{նամակ}
գրե
եւ
ասա,
որ
չծուլանա
գրել:
Ես
դեռ
հույս
ունե
կողմից
լավ
չէ:
Հավանորեն
մոտ
օրերս
Անանիային
{նամակ}
կգրես,
հաղորդիր
նրան
ողջույնս
եւ
ասա
(իհարկե
նա
Թանկագին
իմ
եղբայր.
29-ին
գրեցի
քեզ
մի
{նամակ},
ընդորում
դեռ
մի
նամակ
էլ՝
ծնողներիս
ուղարկելու
ր.
29-ին
գրեցի
քեզ
մի
նամակ,
ընդորում
դեռ
մի
{նամակ}
էլ՝
ծնողներիս
ուղարկելու
համար,
որ
դու
արդեն,
են,
հավանաբար,
ստացել
ես:
Նույն
օրը
քեզանից
մի
{նամակ}
էլ
ստացա
մոլորված
Անանիայի
նամակի
առթիվ,
անթվակի
լու
հաճույքից:
Դժվարությամբ
եմ
նստում
մի
հասարակ
{նամակ}
գրելու
համար:
Հիվանդությունս
առաջ
չի
գնում,
Ղազարոս
եղբորը,
որ
այդքան
անհանգստանում
են:
Ինչ
{նամակ}
էլ
ստանում
եմ,
ուրիշ
ոչինչ
չեմ
լսում,
բացի
նրան
րիդ
համար
նույնպես:
Ես
ինքս
մտածում
եմ
մի
փոքրիկ
{նամակ}
պատրաստել
Խալիբյանին:
Այդ
կլինի,
նախ,
ներողութ
թե
ես
կմնամ
այնտեղ,
ինչ
կըլլա
եղեր։
Ինձանից
շատ
{նամակ}
մի՛
պահանջեցեք.
գիտե
աստված,
որ
չունիմ
ուժ
եւ
զ
մի՛
լինեք:
Տկարությունս
չէ
ներում
երկար
բարակ
{նամակ}
գրել,
ուստի
եւ
վերջացնում
եմ
գիրս,
ցանկալով
քեզ
,
առողջություն
եւ
երջանիկ
կյանք:
Ինձանից
շատ
{նամակ}
մի՛
սպասիլ,
ինչո՛ւ,
որ
չունիմ
կարողություն
գրել
այնպիսի
լրագիր:
Այսօր
երեկոյին
մի
անստորագիր
{նամակ}
ստացայ.
շատ
ծիծաղելի
է
նորա
բովանդակութիւնը.
այ
այդ
պարոնը
հնար
տար
ինձ,
ես
նորան
կ'ուղարկէի
մի
{նամակ},
որ
հօրեղբօրիցս
ծածուկ
շարադրել
էի
եւ
շատ
հաւատա
պէս
ուրախանում
եմ,
եթէ
ստանամ
եմ
իմ
բարեկամներից
{նամակ}
եւ
ծանօթութիւնք,
որ,
զբաղեցնելով
ինձ,
կարող
էի
ետ
քարշուելու:
Անցեալները
գրում
է
ինձ
մի
այսպիսի
{նամակ}.
"
Պարոն
Կոմս
Էմմանուէլ,
Շնորհաւորեմ
քո
Ի՛նչ
լաւ
պատահեց
քո՝
իմ
մօտ
գալը:
Բէգզադէի
ինձ
{նամակ}
գրելը,
իսկ
իմ՝
նորա
ազգաբանութիւնը
իմանալը...
մեզ,
որպէս
եւ
մեք
նոցա:
Դարձեալ
մի
այլ
{նամակ}
ստացայ
Պ.
Գամառ-Քաթիպայից
(Ս.
-Պետերբուրգից),
Բարեկամ
շատ
ունիմ,
որոնք
միշտ
պատրաստ
են
ինձ
{նամակ}
գրել,
եթէ
ես
եւս
յանձն
առնում
նոյնպէս
նոցա
գրել
իս
է՝
ոչինչ
լուր
չունէի
նորանից,
երէկ
ստացայ
մի
{նամակ},
որի
բովանդակութիւնը,
արժանի
լինելով
հարցասիրու
,
ունի
շատ
մեծատուն
բարեկամք,
ինձ
արժէ
միայն
մի
{նամակ}
արձակել
դէպի
Պետերբուրգ,
այնուհետեւ
աւարտուած
էր
ուելի
թարգմանիչքը
յառաջ
էին
բերել
տպագրապետին,
թէ
{նամակ}
են
ստացած
Հնդկաստանից,
որով
գրում
էին,
թէ
ամօթ
նով
տեղով
գող
են:
Այս
ասելով՝
հանում
է
ծոցից
մի
{նամակ}
տղայի
մօր
բերանից
իւր
որդու
վերայ,
որով
որպէս
թէ
երում
ստացած
նամակներիս
մէջ
նոյնպէս
նշանաւոր
է
մի
{նամակ},
որ
ստացայ
Պ.
Մեսրոպ
Տիրատուրեանի
ստորագրութեամ
երին,
որոնց
չեմ
կարող
ամեն
մինին
առանձին
առանձին
{նամակ}
գրել,
թող
որ
շատերի
հետ
ծանօթութիւն
եւս
չունիմ,
էի
այս
անգամ
վերջացնել
Յիշատակարանս,
բայց
մի
այլ
{նամակ}
՝
մի
բարեկամից,
տալիս
է
մեզ
հետեւեալ
լուրը,
որի
անեբար
վարուիլ
Ձեր
հետ՝
գրելով
միգուցէ
երկարախօս
{նամակ}:
Ես
յոյս
ունեմ,
որ
Դուք
բաց
գրկով
կ՚ընդունիք
Ձե
նց
Կաթողիկոսով
եւ
ազգային
եպիսկոպոսների
ժողովով,
{նամակ}
գրեցին
կայսրին
եւ
յայտնելով,
թէ
Հայերը,
շատ
եւ
նի
Դեկտեմբերի
մէջ)՝
Ներսէսը
յանձնեց
նորան
երկու
{նամակ}
Կայսեր
անունով.
մինը՝
ծածուկ,
իսկ
միւսը՝
յայտ
ախատինս
նոցա,
՚ի
համար
Հերոստրատեանց:
Զայս
{նամակ},
ուղղեալ
առ
Վեհափառ
Տէրս,
յանձն
արարից
նոյնպէս
Նա
իւր
դանդաղ
քայլերով
Տուեց
նորան
մի
{նամակ},
Ծրարը
կնքած
սեւով:
Բացեց
խեղճը
դողա
Մի
ուրիշ
հնար
փոքրիկ.
Մի
թուղթ,
մի
պստիկ
{նամակ}...
Մի
քանի
սու՜տ...
ի՞նչ
վնաս...
Մի
անիա]
Ս[ուլթանշահը]
եկան
ինձ
այցելութեան:
13-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս.
պատասխան
չստանալով,
17-ին
կրկնեցի
հակասական
խօսքերին:
23-ին
երեկոյեան
ստացայ
երկու
{նամակ},
մինը
22-ից,
իսկ
միւսը
23-ից:
24-ին
գրեցի
պատ
ի
պատասխանը,
որ
կ՚երթայ
25-ին:
27-ին
ստացայ
մի
{նամակ}
եւ
պատասխանը
գրեցի
նոյն
օրը,
որ
կ՚երթայ
28-ին:
ցի
նոյն
օրը,
որ
կ՚երթայ
28-ին:
28-ին
ստացայ
մի
{նամակ}.
պատ[ասխանը]
գրեցի
29-ին,
որ
կ՚երթայ
30-ին:
Այ
ն:
Ապրիլի
1-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
այլոց:
3-ին
{նամակ}
ստացայ
հանդերձ
1
ֆ[ունտ]
թաբ[ակով]
եւ
թղթով
եւ
պա
անութեան
վերայ
սկսեցի
աշխատել
ապրիլի
1-ից:
7-ին
{նամակ}
ստացայ
երկու
հատ,
մինը
4-ից,
իսկ
միւսը
6-ից
եւ
-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
Յովհանն[էսի]:
11-ին
{նամակ}
ստացայ.
պատասխանեցի
12-ին,
որ
կ՚երթայ
13-ին:
յ.
պատասխանեցի
12-ին,
որ
կ՚երթայ
13-ին:
14-ին
{նամակ}
ստացայ,
պատաս[խանեցի]
նոյն
օրը,
կ՚երթայ
15-ին
(
կայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
25-ին:
18-ին
ստացայ
{նամակ}
եւ
պակսիմատ.
19-ին
պատասխանեցի,
որ
գնաց
20-ին:
սիմատ.
19-ին
պատասխանեցի,
որ
գնաց
20-ին:
22-ին
{նամակ}
ստացայ,
ուր
յայտնում
են,
թէ
այսօր-էգուց
պիտի
պա
ջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
մայիսի
3-ին:
28-ին
{նամակ}
ստացայ
27-ից
գրուած,
պատասխանեցի
եւ
գրեցի
մի
առա
այ
27-ից
գրուած,
պատասխանեցի
եւ
գրեցի
մի
առանձին
{նամակ}
մեր
տունը,
որ
կ՚երթայ
29-ին:
29-ին
նամակ
ստացա
անձին
նամակ
մեր
տունը,
որ
կ՚երթայ
29-ին:
29-ին
{նամակ}
ստացայ
առանց
ամսաթուի:
Սիգար
հարիւր
հատ,
ընտիր
հարիւր
հատ,
ընտիր
ծաղիկ,
Ուպմանից:
Մայիսի
1-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս
`
ապրիլի
29-ին
ստացածիս
պատասխանը:
եղբօրս
`
ապրիլի
29-ին
ստացածիս
պատասխանը:
2-ին
{նամակ}
ստացայ
1-ից
գրած,
եղբօրս
եւ
օրիորդ
Մագդալինէի
ստ
լինէի]
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
յայտնի
չէ:
7-ին
{նամակ}
ստացայ
7-ից
գրուած,
որով
ուղարկում
են
պակսիմաթ
ե
1-ին:
7-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
8-ին:
9-ին
{նամակ}
ստացայ
եւ
Բոկլի
գիրքը,
ուր
գրում
են,
թէ
տեսութի
կայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
մայիսի
20-ին:
13-ին
{նամակ}
ստացայ
12-ից
Ա[նանիա]
Ս[ուլթանշահ]ից
եւ
10
նարինջ
-ից
Ա[նանիա]
Ս[ուլթանշահ]ից
եւ
10
նարինջ:
18-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
19-ին:
20-ին
տեսութիւ
իկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
մայիսի
27-ին:
22-ին
{նամակ}
ստացայ
21-ից
գրուած,
որով
ուղարկեցին
ռնգեղջիւրի
սին
դուրս
եկած
թղթի
պատճէնը
եւ
10
նարինջ:
23-ին
{նամակ}
գրեցի
Ղազարոս
եւ
Սերոբ
եղբարցս,
որ
կ՚երթայ
24-ին
պատճառով:
25-ին
100
հատ
սիգար-ծաղիկ
ուպմանեան:
{Նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
թուականից:
Այսօր
աւելորդ
կայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
յունիսի
3-ին:
29-ին
{նամակ}
ստացայ
28-ից
գրուած,
որով
ուղարկեցին
2
մունդշտու
դշտուկ
եւ
նարինջ
10
հատ,
որ
եւ
ընծայեցի:
30-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս
կուպոնների
մասին,
որ
գնաց
նոյն
օրը
ուպոնների
մասին,
որ
գնաց
նոյն
օրը:
Յունիսի
2-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
1-ից
գրուած,
որով
յայտնում
են
ռն
տեսութիւնը
նշանակուած
է
10-ին:
5-ին
ստացայ
երկու
{նամակ},
մինը
նոյն
թուականից,
երկրորդը
առանց
թուականի,
որով
ուղարկեցին
թաբակ,
նարինջ
եւ
խաւիար:
6-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս
եւ
Սուլթանին
նամակին
պատասխան
միեւնո
.
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
17-ին:
12-ին
{նամակ}
ստացայ
2
հատ.
մինը
եղբօրիցս
նոյն
թուականից,
իսկ
ք
գիր:
Ինչ
է
նէ,
Աստուած
ընդունելի
անէ:
13-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս,
մեր
տունը
եւ
Մատթէոս
սրբազանին,
ո
Սրբազանի
նամակը
սխալմամբ
թուեալ
է
12-ից:
16-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
15-ից
գրուած,
ուր
յայտնում
են
13
այ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
յունիսի
24-ին:
19-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից
գրած
եւ
նոյն
օրը
պատասխ
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
21-ին:
22-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից
գրած,
որով
ուղարկեց
ձո
սիգարը,
որ
առնուած
է
Ուպմանից.
100
հատ:
26-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
թուականից:
27-ին
պատասխա
:
27-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
28-ին:
29-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
28-ից
գրուած:
Այսօր
առողջութիւ
յեան
գլուխս
էր
ցաւում
եւ
թուլութիւն
ունէի:
2-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
Սուլթանի
նամակի
զօրութեամբ:
Առող
ամբ:
Առողջութիւնս
ուղղւում
է
կամաց-կամաց:
3-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
4-ին:
7-ին
նամակ
ստաց
3-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
4-ին:
7-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
6-ից
գրուած:
8-ին
տեսութիւն
ե
ին
ստացայ
Քոլբի
վիճակագրութիւնը
եւ
Լուիսի
գիրքը,
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Այս
նամակը
պատռե
տակաւին
շատ
տկար
եմ.
լերդս
եւ
գլուխս
ցաւում
են:
{Նամակ}
չստանալուս
համար
աղբաթս
էլ
խառնուած
է:
12-ին
այս
տանալուս
համար
աղբաթս
էլ
խառնուած
է:
12-ին
այսօր
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս,
որ
եւ
կ՚երթայ
իսկ:
Նամակ
ստացայ
ե
ին
այսօր
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
եւ
կ՚երթայ
իսկ:
{Նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
10-ից
արձակած,
երեւի
թէ
սխալ
դրե
սխալ
դրել
են
թուականը:
12-ին
երեկոյեան
10
ժամին
{նամակ}
ստացայ
Աւետիք
քեռորդուցս:
13-ին
նամակ
գրեցի
եղբ
10
ժամին
նամակ
ստացայ
Աւետիք
քեռորդուցս:
13-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս
`
10-ից
գրածին
պատասխան:
Այսօր
վերա
ետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակած
է
22-ին:
Այսօր
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս
գրքերի
մասին
եւ
մի
նամակ
դրի
մէջը
մե
-ին:
Այսօր
նամակ
գրեցի
եղբօրս
գրքերի
մասին
եւ
մի
{նամակ}
դրի
մէջը
մեր
տունը
ուղարկելու
համար
Աւետիքի
անուն
էին
հետ
դարձուցի.
չգիտեմ
կառնո՞ւ
այսօր,
թէ
ոչ:
{Նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրուայ
թուականով:
18-ին
պատաս
վ:
18-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
19-ին:
20-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
գրքեր:
22-ին
տեսութիւն
եղբօր
29-ին:
24-ին
սկսեցի
սիգարը
100
հատ.
տկար
եմ:
{Նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
անթուական,
կլուբնիկա
եւ
մալինա
:
Իսկոյն
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
25-ին:
28-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած:
29-ին
տեսութիւն
ե
այ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
օգոստոսի
5-ին:
31-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրուայ
թուականով
եւ
մի
ֆունտ
թ
րուայ
թուականով
եւ
մի
ֆունտ
թաբակ:
Օգոստոսի
1-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
2-ին:
Տկա՛ր
եմ:
4-ին
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
2-ին:
Տկա՛ր
եմ:
4-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Բոկլի
գիրքը:
Նամակը
թուեալ
է
ոյլ
եմ:
Կէսօր:
Երեկոյեան
մի
փոքր
լաւ
էի:
7-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրից,
հանդերձ
մրգօք:
Գրում
ե
որ
այս
տողերս
գրում
եմ,
հանգիստ
եմ:
Այս
րոպէիս
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրից
թուականով,
որով
ուղարկու
:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
19-ին:
14-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
13-ից
գրուած,
որով
ուղարկեց
մի
ֆ
րթայ
վաղը:
Առողջութիւնս
բաւական
միջակ
է:
17-ին
{նամակ}
ստացայ
Աւետիքից,
9-ից
գրուած.
պատասխան
գրեցի
նո
:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
26-ին:
21-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
թուականով
գրուած.
22-ին
պատ
ւ
խնդրեցի
շերամադարմանութիւն
եւ
պակսիմատ:
24-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
թուականից
եւ
պակսիմատ:
25-
յ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
սեպտեմբերի
2-ին:
28-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից,
հանդ[երձ]
1
ֆ[ունտ]
թաբակ
երամադարմանութիւն.
նոյն
օրը
պատասխանեցի:
31-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Բերբերեանից
23
թուականից
օգոստ
կայ
տեսութիւնը
նշանակած
է
սեպտեմբերի
9-ին:
4-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Սուլթանից,
երկուքն
էլ
անթուակ
5-ին
պատասխան
գրեցի,
որ
տուի
առաւօտ
6-ին:
6-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
5-ից
գրուած,
այլեւ
պակսիմատ
եւ
Ռ
տ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակած
է
16-ին:
12-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրուայ
թուականով
եւ
1
ֆ[ունտ]
,
որ
կ՚երթայ
վաղը
առաւօտ,
այսինքն
13-ին:
14-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրուայ
թուականով,
որով
ուղարկ
ծ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակած
է
23-ին:
18-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրուայ
թուականով,
հանդերձ
տետ
:
19-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
20-ին:
21-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
երէկուայ
թուականով,
որով
ուղարկե
ին
գրուած
գիրքը:
Նոյնպէս
բերեց
եւ
խաղող:
25-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
24-ից
գրուած,
որով
յայտնում
է
իր
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
27-ին
երեկոյեան
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
որով
ուղարկեց
պակսիմատ
եւ
խաղող
եկոյեան
1
ֆունտ
թաբակ
ստացայ:
[Հոկտեմբերի]
2-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
1-ից
գրուած
որով
ուղարկեց
պակսիմա
ետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակած
է
14-ին:
9-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
8-ից
գրուած,
որով
յայտնում
է,
թ
ած,
որով
յայտնում
է,
թէ
տանից
ոչ
լուր
կայ
եւ
ոչ
{նամակ}.
այս
շատ
զարմացնում
է
ինձ:
10-ին
պատասխանեցի,
:
10-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
11-ին:
12-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրուայ
թուականով,
որով
ուղարկ
-ի
նամակը
չէ
ստացել,
այլեւ
յայտնում
է,
թէ
տանից
{նամակ}
չկայ
եւ
թէ
ինքը
ուզում
է
տեսութեան
գնալ:
14-ին
ր:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակած
է
21-ին:
16-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրուայ
թուականով
եւ
խաղող:
17
խանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը,
այսինքն
18-ին:
19-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրուայ
թուականով,
որով
յայտնո
ակիս
քովն
է
գնացել:
Այլեւ
յայտնում
է,
թէ
տունից
{նամակ}
է
ստացել,
ուր
մեր
ծնողաց
մասին
լաւ
չեն
գրում,
ա
՞
չէ
ուղարկում
եւ
սպասում
է
եւ
18-ին,
որպէս
թէ,
{նամակ}
ստացել
է
Գաբրիէլից:
Այս
բոլորը
ինձ
կասկածի
տակ
է
տ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակած
է
28-ին:
23-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրուայ
թուականով,
որով
ուղարկ
յ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
նոյեմբերի
4-ին:
30-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
1
ֆ[ունտ]
թաբակ:
30-ին
պատասխ
յ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
11-ին:
Այսօր
երեկոյեան
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս
եւ
գրքեր
ուզեցի:
6-ին
նամակ
ստացայ
կոյեան
նամակ
գրեցի
եղբօրս
եւ
գրքեր
ուզեցի:
6-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
իսկոյն
պատասխանեցի:
Այսօր
ուղ
,
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
18-ին:
14-ին
{նամակ}
ստացայ
13-ից
գրուած,
որին
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
ն
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
15-ին:
16-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից
գրուած:
18-ին
տեսութիւ
ակուած
է
25-ին:
Այսօր
բերին
բառարանները:
20-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
հանդերձ
թաբակով
եւ
մունշտուկներով
,
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
24-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
21-ից
գրուած:
25-ին
տեսութիւն
ե
ոսը
ընծայի
ընդունելութիւն
է
արել
Այվազին:
28-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած:
26-ին
նամակ
էի
գրե
28-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած:
26-ին
{նամակ}
էի
գրել
եւ
թողել
բերդակալի
մօտ,
կարծելով
թէ
27-ի
ց
չեկաւ,
նամակն
էլ
այնտեղ
մեռելկոխ
եղաւ:
29-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս
28-ից
ստացածիս
պատասխան,
որ
կ՚երթայ
ածիս
պատասխան,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Դեկտեմբերի
1-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
նոյեմբերի
30-ից,
որով
յայտնում
է
յ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
դեկտեմբերի
9-ին:
3-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս
6
թերթի
վրայ
հնդկական
գործի
եւ
դպրոց
թերթի
վրայ
հնդկական
գործի
եւ
դպրոցի
մասին:
4-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
հանդերձ
քեռորդուոց
նամակներով,
ն
:
Նախիջեւան
գնալու
թղթերը
թուեալ
են
7-ից:
8-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
7-ից
գրուած,
որով
յայտնում
է,
թ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
դեկտեմբերի
16-ին:
11-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
10-ից
գրուած,
գրքեր,
ձուկ
եւ
պա
ատ:
12-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
14-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
երէկուայ
թուականով:
Յայտնում
է,
դեկտեմբերի
2-ին
դուրս
է
եկել
Տաք
ջուրից:
18-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
խաղող,
գիրք
եւ
թաբակ:
19-ին
պ
ակ:
19-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
20-ին:
21-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
որով
յայտնում
է
Ղազարոսի
հարսան
յ
տեսութիւնը
նշանակած
է
դեկտեմբերի
30-ին:
26-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
25-ից,
գիրք
եւ
ung[uentum]
lolio
ւնի:
1864
Շնորհաւոր
նոր
տարի
Յունուարի
1-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
Հիւսիսափայլ
եւ
Կռունկ:
2-ին
պա
:
Այսօր
տուի
եղբօրս
Աւետիքին
գրուած
նամակը:
8-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
7-ից
գրուած,
որով
յայտնում
է
զան
որով
յայտնում
է
զանազան
Նախիջեւանի
լուրեր:
9-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
11-ին
նամակ
ստա
-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
11-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
թուականից:
13-ին
տեսութիւն
տ,
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակած
է
20-ին:
15-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
թուականից:
20-ին
տեսութիւն
տ,
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակած
է
27-ին:
22-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
միեւնոյն
օրը
պատասխանեցի:
26
ցայ
եղբօրիցս
եւ
միեւնոյն
օրը
պատասխանեցի:
26-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
2
հատ.
մինը
անցած
շաբթից
մնացած
տ.
մինը
անցած
շաբթից
մնացած,
Աւտուշիցն
էլ
էր
մի
{նամակ}:
27-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւ
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
փետրուարի
3-ին:
29-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
30-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Փետրուարի
1-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթ
,
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
10-ին:
6-ին
{նամակ}
ստացայ
5-ից
գրուած,
եւ
ձուկ,
եւ
խաւիար:
6-ին
թ
կացուն
մոռացել
էր,
եւ
կ՚երթայ
միայն
8-ին:
8-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից:
10-ին
տեսութիւն
եղբօր
եղբօրս
հետ,
առաջիկայ
տես[ութիւնը]
17-ին:
13-ին
{նամակ}
ստացայ
եւ
գրքեր,
նոյն
օրը
պատասխանեցի:
13-ին
յա
դ
բաժանման
հրամանը
իմ
աշխատութեանց
մասին:
16-ին
{նամակ}
ստացայ
15-ից
գրուած:
17-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
,
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
24-ին:
19-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
թերթեր,
թաբակ,
խաղող
եւ
այլն
ասխանեցի:
20-ին
տուի
գրուածքս
քննութեան:
21-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
24-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ:
ն
եղբօրս
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
9-ին
է:
4-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
5-ին
պատասխանեցի:
9-ին
տեսու
է]
16-ին:
11-ին
Քերոբի
գրքերը
ուղարկեցի.
11-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
պակսիմատ,
թաբակ
եւ
տետրակներ:
ր:
12-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
13-ին:
14-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
16-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առ
ջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
23-ին:
18-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
յոյն
Աստուածաշունչ:
Նոյն
առաւ
ունչ:
Նոյն
առաւօտը
Կորեան
գիրքը
դարձուցի:
19-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
20-ին:
21-ին
նամակ
ստ
ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
20-ին:
21-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
23-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
այ
.
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
30-ին:
25-ին
{նամակ}
ստացայ,
բայց
ոչ
լրագիրքը,
որ
բացին
բերդակալի
մօ
օտ:
26-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
28-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
որով
յայտնում
է,
թէ
չեն
թոյլ
տ
ութիւնը
նշանակուած
է
ապրիլի
6-ին:
[Ապրիլի]
1-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
1
ֆունտ
թաբակ:
Նոյն
օրը
պատաս
Նոյն
օրը
պատասխանեցի,
չգիտեմ
երբ
կ՚երթայ:
3-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
1-ից
գրածիս
պատասխանը:
6-ին
տես
ջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
13-ին:
8-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Հիւսիսափայլը,
1864
№2:
Նոյն
բօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
տե[սութիւնը]
20-ին:
15-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
16-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
ս:
16-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
18-ին
{նամակ}
ստացայ:
20-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
27-ին:
23-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
22-ից
գրուած,
նոյն
օրը
պատասխանե
,
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
26-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
27-ին
տես[ութիւն].
առաջ[իկայ]
եղբօրս
գիրը,
որ
ուղարկէ,
թուեալ
29-ից:
28-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
թաբակ:
29-ին
պատասխանեցի,
ո
9-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Մայիսի
2-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից
գրուած:
5-ին
տեսութիւն
ն:
Այսօր
ստացայ
Հիւսիսափայլի
երրորդ
թիւը:
7-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթ
,
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
10-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
9-ից
գրուած:
11-ին
տեսութիւն
եղ
.
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
18-ին:
14-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթ
:
[Յետոյ
աւելացրած]
Այս
թուղթը
չէ
գնացել:
17-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
16-ից
գրուած:
18-ին
տես[ութիւն]
ջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
25-ին:
21-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
20-ից
գրուած,
նոյն
օրը
պատասխանե
պատասխանեցի:
Յոյս
ունիմ,
թէ
վաղը
երթայ:
24-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
թուականից
`
21-ից
գրածիս
դար
յունիսի
1-ին:
Այսօր
տուի
Սերոբին
նամակը:
28-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած,
նոյն
օրը
պատասխանե
1-ին
երկրորդ
անգամ
կանչեցին
ինձ
ծերակոյտ:
Այսօր
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
31-ից
(մայիս)
գրուած:
Երեկոյեա
:
[Յետոյ
աւելացրած]
Այվազը
գնացել
է
4-ին:
3-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից,
4-ին
պատասխանեցի:
7-
ացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից,
4-ին
պատասխանեցի:
7-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
5-ից
գրուած,
4-ից
գրածիս
պատասխա
[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշանակ[ուած
է]
15-ին:
12-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
օրը
պատասխանեցի
հանդերձ
հե
պատասխանեցի
հանդերձ
հեռագրով
ի
Նախիջեւան:
14-ին
{նամակ}
ստացայ
11-ից
գրուած,
փոստ
ձգած
էր
13-ին:
15-ին
ացաւ,
յոյս
ունեմ,
որ
վաղը
իսպառ
լաւանամ:
Այսօր
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
1
ֆունտ
թաբակ:
Նոյն
օրը
պատաս
դեղը
վերջացուցի
եւ,
փառք
Աստծոյ,
լաւ
եմ:
Այսօր
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
22-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ
ւթիւնը]
նշան[ակուած
է]
29-ին:
Մօրս
գիրը:
23-ին
{նամակ}
գրեցի
Ղազ[արոս]
եւ
Գրիգ[որ]
եղբարցս:
Այսօր
ստացա
:
Այսօր
ստացայ
թաբակ,
Ստաուդ
եւ
Վելիգայ:
26-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս
եւ
ուղարկեցի
Կիպրիանոսին
թուղթը
եւ
ն
ը
`
տունը
խրկելու
համար:
Թուեալ
է
25-ից:
27-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
28-ին
նոյնպէս,
23-ից
թուեալ:
իւնը]
նշանակ[ուած
է]
յուլիսի
6-ին:
Յուլիսի
1-ին
{նամակ}
ստացայ
Յովհանն[էսից]
եւ
նոյն
օրը
պատասխանեցի:
4
ցայ
Յովհանն[էսից]
եւ
նոյն
օրը
պատասխանեցի:
4-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
որով
յայտնում
է
Սերոբից
նամակ
ս
ն
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
որով
յայտնում
է
Սերոբից
{նամակ}
ստանալը
եւ
այլն,
եւ
այլն:
6-ին
տեսութիւն
եղբօր
ջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
13-ին:
7-ին
{նամակ}
ստացայ
Յովհ[աննէսից],
գրեանք
եւ
անպիտան
թաբակ:
յ
Յովհ[աննէսից],
գրեանք
եւ
անպիտան
թաբակ:
12-ին
{նամակ}
ստացայ
Յովհ[աննէսից]
եւ
եղբօր[իցս]:
13-ին
տես[ո
ս,
սկսեալ
14
յուլիսից
1862:
Երկու
տարի՜:
14-ին
{նամակ}
ստացայ
Յովհ[աննէսից]
եւ
2
ֆ[ունտ]
ազնիւ
թաբակ:
1
այ
Յովհ[աննէսից]
եւ
2
ֆ[ունտ]
ազնիւ
թաբակ:
15-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս
եւ
ասի,
որ
Սերոբին
ապահովեալ
թուղթ
յեան:
23-ին
շարունակւում
է.
վատ
գիշեր
անցուցի:
{Նամակ}
գրեցի
եղբօրս:
24-ին
լաւ
եմ,
գիշերը
լաւ
անցուցի
եմ,
գիշերը
լաւ
անցուցի,
լերդս
հանդարտ
է:
Այսօր
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
22-ից
գրուած:
27-ին
տես[ութիւն]
խեցին,
ներկի
հոտից
գլուխս
սաստիկ
ցաւում
է:
7-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս,
նոյն
օրը
երեկոյեան
նամակ
ստացայ,
է:
7-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
նոյն
օրը
երեկոյեան
{նամակ}
ստացայ,
թաբակ
եւ
բալ:
9-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրի
օրը
երեկոյեան
նամակ
ստացայ,
թաբակ
եւ
բալ:
9-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
որով
ուղարկում
է
Աւտուշի
նամակը
եղբօրիցս,
որով
ուղարկում
է
Աւտուշի
նամակը:
9-ին
{նամակ}
պատրաստեցի
դէպի
տուն,
թուեալ
է
11-ից,
որ
պիտի
տ
ահի]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
17-ին:
13-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
Աւտուշի
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշանակած
է
24-ին:
19-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
ձուկն
եւ
խաւիար:
20-ին
պատասխ
ս,
ձուկն
եւ
խաւիար:
20-ին
պատասխանեցի:
21-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
20-ից
գրուած:
23-ին
նամակ
ստացա
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
20-ից
գրուած:
23-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
24-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ
ջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
31-ին:
26-ին
{նամակ}
ստացայ
եւ
խաղող,
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթ
,
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
30-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
31-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ:
Ա
նշան[ակուած
է]
սեպտեմբերի
7-ին:
Սեպտեմբերի
2-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
թուականից,
3-ին
պատասխանեցի
անից,
3-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
6-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
4-ից
գրուած:
7-ին
տես[ութիւն]
ե
ջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
14-ին:
9-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
8-ից
գրուած:
10-ին
պատասխանեցի
ծ:
10-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
12-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
11-ից
գրուած:
14-ին
տես[ութիւն]
ջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
21-ին:
16-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
17-ին
պատասխանեցի:
19-ին
նամա
ամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
17-ին
պատասխանեցի:
19-ին
{նամակ}
ստացայ:
21-ին
տեսութիւն
Մագդաղ[ինէի]
եւ
Յովհ[ան
առաջիկայ
տես[ութիւնը]
նշանակուած
է
28-ին:
22-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս:
23-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
24
ուած
է
28-ին:
22-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս:
23-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
24-ին
պատասխանեցի:
25-ին
նամ
մակ
ստացայ
եղբօրիցս:
24-ին
պատասխանեցի:
25-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբ[օրիցս]:
26-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
սխանեցի:
25-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]:
26-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
28-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
ա
]
նշանակուած
է
հոկտեմբերի
5-ին:
Հոկտեմբերի
1-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
օրը
պատասխանեցի:
3-ին
նա
ակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
օրը
պատասխանեցի:
3-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
2-ից
գրուած:
5-ին
տեսութիւն
եղբ
ջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
12-ին:
8-ին
{նամակ}
ստացայ
7-ից
գրուած,
որով
յայտնում
է
եղբայրս
հօրս
ն:
8-ին
պատասխան
գրեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
10-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
ուր
գտայ
եւ
Սուլթ[անշահի]
նամակ
.
լերդս
բորբոքուած
էր:
14-ին
փոքր
լաւ
է.
այսօր
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
13-ից
գրած:
15-ին
իսպառ
լաւ
է.
յ
եղբօրիցս
13-ից
գրած:
15-ին
իսպառ
լաւ
է.
այսօր
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս:
17-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
16-ի
ին
իսպառ
լաւ
է.
այսօր
նամակ
գրեցի
եղբօրս:
17-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբ[օրիցս]
16-ից
գրուած:
19-ին
տեսութիւն
-ին
տեսութիւն
եղբ[օրս]
հետ.
շատ
նեղացայ:
21-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս:
22-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
:
22-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
23-ին:
24-ին
{նամակ}
ստացայ
գրուած
23-ից.
թէեւ
սխալմամբ
22
էր
գրուած
ս[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
նոյեմբերի
2-ին:
29-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած,
նոյն
օրը
պատասխանե
,
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
31-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
29-ից
գրուած,
բայց
31-ին
փոստ
ձգ
վերստին
գան
տեսութեան:
Ապա
թէ
ոչ
`
13-ին:
4-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
3-ից
գրուած:
5-ին
առաւօտ
պատասխա
[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշանակ[ուած
է]
16-ին:
11-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
10-ի
երեկոյից:
12-ին
պատասխան
գ
12-ին
պատասխան
գրեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
14-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Աւտուշից,
2-ից
(նոյեմբ.
)
գ
[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
23-ին:
18-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
19-ին
նամակ
ստա
-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
19-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Փաւստոս
Բուզ[անդ]:
22-ին
նամ
մակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Փաւստոս
Բուզ[անդ]:
22-ին
{նամակ}
ստացայ
Յովհաննէսից
21-ից
գրուած:
23-ին
տեսութիւ
[աննէսի]
հետ.
ստացայ
Մոսկ[ուայից]
գրեանք:
26-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
24-ից
գրուած,
որով
յայտնում
է
Ս[
:
Նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
29-ին
{նամակ}
ստացայ
27-ից
գրուած:
30-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
նշան[ակուած
է]
դեկտեմբերի
7-ին
[Դեկտեմբերի]
3-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
որով
յայտնում
է
մօրս
տկարութիւն
րեցի
եւ
առ
Ֆ[եօդո]ր
Իւան[ովիչը]
մօրս
մասին:
5-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբ[օրիցս]
նոյն
օրից,
որով
գրում
է
`
ա)
Բերբ[երի]:
Առաջ[իկայ]
տեսութիւնը
14-ին:
10-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս,
որովհետեւ
իրմէն
նամակ
չունէի:
Այս
ին:
10-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որովհետեւ
իրմէն
{նամակ}
չունէի:
Այս
գիրը
տուի
11-ին
առաւօտ:
12-ին
նամակ
նամակ
չունէի:
Այս
գիրը
տուի
11-ին
առաւօտ:
12-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
11-ից
գրուած:
14-ին
տես[ութիւն]
յ]
տես[ութիւնը]
նշանակուած
է
21-ին:
16-ին
երկու
{նամակ}
ստացայ.
ա)
անցեալ
շաբաթինը
`
9-ից
գրած,
բ)
15
անցեալ
շաբաթինը
`
9-ից
գրած,
բ)
15
-ից:
17-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚առնու
վաղը:
19-ին
նամակ
ստաց
7-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚առնու
վաղը:
19-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
18-ից
գրուած:
21-ին
տես[ութիւն]
[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
28-ին:
24-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
23-ից
գրուած,
նոյն
օրը
պատասխ[ան
նոյն
օրը
պատասխ[անեցի],
որ
կ՚երթայ
վաղը:
27-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբ[օրիցս]
25-ից
գրուած,
որով
յայտնում
է
]
նամակը:
28-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ:
31-ին
{նամակ}
ստացայ
Յովհ[աննէսից]
եւ
Անան[իայից]
29-ից:
1864-
.
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակ[ուած
է]
11-ին:
6-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբ[օրիցս]
նոյն
օրից
եւ
Աւտ[ուշից]
25
դ[եկ
ուշից]
25
դ[եկտեմբերի].
7-ին
պատասխանեցի:
10-ին
{նամակ}
ստացայ
8-ից
գրուած:
11-ին
տե[սութիւն]
եղբ[օրս]
հ
ն
մի
թուղթ,
որով
խնդրեցի
օրէնքի
Թ
հատորը:
14-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս.
15-ին
պատասխանեցի:
15-ին
տկարո
եմ,
թէեւ
տկարութիւնս
տակաւին
շատ
զգալի
է:
Այսօր
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
15-ից:
16-ին
լոյս
17
գիշերը
բաւա
ի:
20-ին
ցերեկը
մի-փոքր
նեղութիւն
տուեց:
20-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբ[օրիցս]
եւ
թաբակ,
նոյն
օրը
պատասխանեցի
շատ
թոյլ
է.
յոյս
կայ,
որ
շուտով
կորչի:
21-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
22-ին
պատասխանեցի,
առաւօտ:
2
3-24
հանգիստ
էի,
երեսիս
ուռեցքը
աւելի
է:
24-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
22-ից
գրուած:
24-ին
լոյս
25
ֆլի
ունել:
27-28
idem
28-ին
6-երորդ
բաղնիս
28-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս:
28-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
26-ից
6-երորդ
բաղնիս
28-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս:
28-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
26-ից
գրած
թէեւ,
բայց
փոստ
ձգած
գիշերը:
29-30
idem
28-ին
6-երորդ
բաղնիս:
30
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրից
թուեալ:
30-31
idem
31-1
նդունեցի
8-երորդ
բաղնիսը,
եղ
ստացայ
եւ
մերժեցի.
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս,
որ
նորից
ուղարկէ
ինձ
կէս
ֆունտ
եղ
:
2-3
id[em]
3-ին
ընդ[ունեցի]
9-երորդ
բաղնիսը,
{նամակ}
ստացայ
եղբ[օրիցս]
այսօրիցս
գրուած:
3-4
id[em]
4
ընդ[ունեցի]
12[երորդ]
բաղնիսը:
6-7
id[em]
7-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
5-ից
գրուած,
բայց
6-ին
փոստ
ձգած
[ունեցի]
13-երորդ
բաղնիսը:
9-10
լաւ
էր:
10-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
9-ից
գրած
եւ
այսօր
փոստ
տուած
եւ
է.
այսօր
ընդ[ունեցի]
15[երորդ]
բաղնիսը:
14-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս.
13-14
լաւ
էի,
14-15
գրեթէ
իսպա
m].
այսօր
ընդ[ունեցի]
17[երորդ]
բաղնիսը:
17-ին
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս
գրած
16-ից,
բայց
փոստ
ձգած
այսօր
ից,
բայց
փոստ
ձգած
այսօրից:
17-18
id[em]
18-ին
{նամակ}
գրեցի
եղբօրս:
18-19
id[em]
19-20
id[em].
այսօ
րեցի
եղբօրս:
18-19
id[em]
19-20
id[em].
այսօր
{նամակ}
ստացայ
եղբ[օրիցս]
19-ից,
բայց
փոստ
ձգած
այսօրից
արտի
1-ին:
22-23
id[em]
23-24
լաւ
եմ
մասնաւոր.
{նամակ}
ստացայ
եղբօրիցս,
իսկոյն
պատասխանեցի,
նոյնպէս
եւ
իսկոյն
պատասխանեցի,
նոյնպէս
եւ
Սերոբին
գրեցի
մի
{նամակ}:
Մարտ
մինչեւ
մարտի
1-ը,
որ
չեմ
գրել,
եղինջը
Լօրդի,
որ
գրել
էր
նորան
հայհոյութեամբ
լցուած
մի
{նամակ}:
"
Sir,
ձեր
նամակը,
այսինչ
թուականից,
ստաց
ոգուն
ընդդէմ
բաղդասելով,
ինչպէս
լուր
հաղորդել,
{նամակ}
հաղորդել
եւ
այլն
եւ
այլն,
եւ
երբ
մենք,
հաւատարի
ին
Սրբազանին
Բրիւսէլից
28/9
Քեաթիպեանին,
[2
{նամակ]}
տպելու
Ոսկանեանին,
2
նամակ
տպելու
Սարգիսին
9
Քեաթիպեանին,
[2
նամակ]
տպելու
Ոսկանեանին,
2
{նամակ}
տպելու
Սարգիսին
Էսս[էն]ից
30/11
Նազարեանցի
............
№
3
Նկատողութիւն
№
10
1
{նամակ}......
№
4
2
նամակ......
կատողութիւն
№
10
1
նամակ......
№
4
2
{նամակ}.......
№11
[Դ
Ր
Ա
Մ
Ա
Կ
Ա
Ն
Հ
Ա
Թարգմանութիւն
ՀԱՅԵՐԵՆ
ԼԵԶՎՈՎ
ՆՈՐ
ԱՄՍԱԳՐԻ
ՄԱՍԻՆ
(
{Նամակ}
խմբագրին)
Ողորմած
պարոն,
Այն
հաճելի
համո
ՀՌՈՄԷԱԿԱՆ
{ՆԱՄԱԿ}
Իմ
ազնիւ
Կոմս
Էմմանուէլ,
Անծանօթ
սիրել
սի
հետ
եւ
դաւաճանութիւն
հնարելով
նորա
ընդդէմ,
երբ
{նամակ}
էր
գրել
Մաշտոցին,
որ
նա
եւս
միանայ
իր
հետ
ընդդէմ
ոսը
աւարտել
էր
իւր
հարցմունքը,
ստացաւ
սորանից
մի
{նամակ},
որ
պ.
Շաքարեանցի
ծառան
բերել
էր:
Պ.
Մարկ
նա,
-
ահաւասիկ
մուրհակը,
բայց
այսօր
երեկոյին
մի
{նամակ}
ստացայ
ձեր
անունով
քաղաքական
սուրհանդակից,
որ
մո
,
թէ
քաջափայլ
պարոնի
մինը
ստացել
է
մի
անստորագիր
{նամակ},
որպէս
թէ
Աստրախանից,
որի
մէջ
ափեղ
ցփեղ
բաներ
խ
աւանդ
իւր
ընտանիքի
առաջեւ:
Այսպիսի
խայտառակող
մի
{նամակ}
կարող
էր
ցածացնել
պ.
Յովնաթանեանցի
պատիւը
նորա
ը
լմամբ,
կամ
իւր
անձը
արդարացնելու
համար
ասէր,
թէ
{նամակ}
էր
տարել
պարոն
Շահումեանցին.
Յայտնի
էր,
որ
Նախի
ւրս
էի
գալիս
այնտեղից,
ահա
մի
պառաւ
աղքատ
կին
մի
{նամակ}
ձեռքին
մտած
պարոն
Շահումեանցի
տուն,
հարցանում
է
լ
նորան,
թողեցի,
որ
տանի
ինքը
տայ
նամակը:
Բայց
{նամակ}...
Աղքատ
պառաւի
ձեռք...
Որտեղի՞ց,
որտե՞ղ:
անգամ
Շահումեանցը
տեսածովը
մեղադրել
սաստիկ,
նորա
{նամակ}
սառնութեան
մասին,
բայց
յետոյ
լաւ
էր
համարում,
լ
մուսնացած
պիտոյ
է
լինիմ:
Եթէ
այդպէս
յօժարի,
եւս
{նամակ}
կը
գրէմ
Թիւթիւնճի-օղլուին
եւ
կը
հրաժարուիմ
նորա
դ
մի
ամիս
եղաւ
գնացածը,
ի՛նչ
քաղաքավարութիւն
է
մի
{նամակ}
չգրել:
-
Ի
հարկէ,
այդ
է
պատճառը,
-
պատասխանե
յս
միջոցին
Շահումեանց
Գէորգի
ծառան
ներս
մտաւ
`
մի
{նամակ}
ձեռքին:
-
Դո՞ւք
էք
պարոն
Թիւթիւնճի-օղլուն:
ուսումը
եւ
կրթութիւնը,
ոչ
թէ
այսպիսի
քաղաքավարի
{նամակ}
գրէ
եւ
հրաւիրէ,
այլ
եթէ
լոկ
ծառայի
բերանով
հրամա
ակցութեան:
Այս
միջոցին,
աղախինը
ներս
մտաւ
մի
{նամակ}
ձեռքին,
Թիւթիւնճի-օղլուն
շտապեց
բանալ
եւ
կարդաց
նը։
Այստեղ
պատշաճ
ենք
համարում
հրատարակել
մի
{նամակ}
՝
"
Տեղեկութիւն
ի
վերայ
Մխիթարեանց
բնակելոց
ի
Վեն
՝
մեռանողիս
մօտ,
թո՛ղ
իմ
ատենադպիրը
գրէ
նորան
մի
{նամակ},
եւ
ինչքան
կարելի
է
քաղցր
ոճով"։
Կնճռադէմ
քարո
{ՆԱՄԱԿ}
"
ՄԵՂՈՒ
"-Ի
ԽՄԲԱԳՐԻՆ
Արգոյ
Հայրենակից
պ
{ՆԱՄԱԿ}
ԿՈՄՍ
ԷՄՄԱՆՈՒԷԼԻՆ
ՅԻՇԱՏԱԿ
ԻՄ
ԱՆԾԱՆՕԹ
ԱԶԳԱԿՑԻ
ՅԻՇԱՏ
մի
անգամ
գրիչ
ձեռք
առնուլ
եւ
պատշաճաւոր
կերպով
մի
{նամակ}
գրել
Ձեր
յարգութեանը:
Ուրեմն
թողնենք
այսպի
ռ
բանը
չէր
հասել
այդտեղ
նա
ունի
գրած
մի
պատուական
{նամակ}
առ
Madama
Christina
Granduchessa
madre,
որից
դնո
գոյացած
են
աստուածային
խօսքով
"
(Յուստոս
Լիբիղ,
{նամակ}
4.
տես
եւ
նորա
աւելուածը):
Դառը
բողոք.
բ
զսեպհական
զիւր
զկտակ,
զորոյ
զբովանդակութենէ
լռէ
{նամակագիրն}
իսպառ:
Որովհետեւ
առաւել
քան
զայսոսիկ
չգիտեմք
ես
գրեալ
իցեմ
նոյն
տիրացու
Սարգսին
զերկուս
աղաւաղ
{նամակագիրս},
որովք
եւ
որպէս
թէ
գանգատեալ
զնոյն
Մկրտչէն
կամ
զ
մս
Կիրակոսին
Յարութիւնեան,
որ
եւ
ըստ
վկայութեան
{նամակագրին},
բարւոք
կառավարեալ
ըստ
խղճի
մտաց,
գուն
գործելով
որդի
ծնողի
նորա,
իմոյս
երախտաւորի,
սովին
դոյզն
{նամակագրութեամբ}
խնդրեմ
ի
բարձրապատուութենէ
ձերմէ,
զի
թէ
մարթ
ինչ
նքի
յայտնում
եմ
ձեր
յարգութեանը
իմ
անարուեստ
ոճով
{նամակագրութեան}
իսկական
պատճառը,
որովհետեւ
ես
իմ
մանկութեան
գեղե
սաստկութեան
վերայ
բարձրանում
են
գանգատներ
Գրիգորի
{նամակագրութենների}
մէջ։
Դեռեւս
շատ
բաներ
ունէինք
հանդէս
բերելու
մարեցի
գրել
այս
նամակը,
որով
եւ
նորոգել
մեր
խզած
{նամակագրությունը}:
Հույս
ունիմ,
որ
օրագրի
առաջին
ամսատետրակը
ստաց
մ
մնալով
լօգիգական
կանոններին:
Բացի
այս
{նամակակցութենից},
ուրիշ
արժանի
ուշադրութեան
բան
չէ
կարող
այսօր
զա
տճառը:
Յոյս
ունիմ,
որ
այսուհետեւ
կենդանանայ
մեր
{նամակակցութիւնը},
մանաւանդ,
Յունուարից
յետոյ,
մինչ
նաւարկութիւն
յլին
"
մասին:
Խնդրեմ
Դուք
Ձեր
բարեկամությունը
եւ
{նամակակցությունը}
անընդհատ
պահեցեք
սրբազան
Մատթեոս
արքեպիսկոպոսի
հե
,
ՔԱՀԱՆԱՅ
ԱՍՏՈՒԾՈՅ
ԴԱՐՁՐԵԼՈՅ,
Քան
զայս
յառաջ
{նամական}
միայն
ծանուցի
հօրդ
պատուականի
զանդառնալի
միջնորդո
ստրկացեալ
միանգամայն
յունական
դպրութեան,
են
սորա
{նամականին}
վերաբերեալք
ի
քաղաքական
կառավարութիւն,
ի
պատմակա
նամակ
կամ
գիր
ի
Ռուսսիոյ
եւ
գտեալ
յիրաւի
զքանի
մի
{նամականիս}
բարեկամաց
տողելոց
ի
Նախիջեւանէ
ի
27-էն
դեկտեմբ.
նել
եթէ
գուցէ
ինչ
նամակ
ուստեքէ
եւ
գրեալ
զքանի
մի
{նամականիս}
բարեկամաց,
տողելոց
՚ի
Նախիջեւանէ
ի
27-էն
դեկ.
ե
րզoրեն
խոստովանի
զբղխումն
Հոգւոյն
ի
Հօրէ
յամենայն
{նամականիս}
եւ
յերգս,
որպէս
եւ
յառաւօտոյ
լուսոյ
"
բղխումն
ի
տք
ծանօթաբանութեան
զանձնէ
իմմէ,
արդէն
բազմապատիկ
{նամականիք}
նորին
բարձր
սրբազնութեան
յանուն
վեհազնեայ
աղայ
Յո
ամականիս,
եթէ
պարապի
նա
այդպիսեօք
չգիտեմ,
միայն
{նամականիք}
իմ
վաղ
ուրեմն
տնօրինեալ
առաւել
իմաստութեամբ,
քան
ընդ
աւուրս
ընդ
այսոսիկ
հասանելոյ
՚ի
Լոնդոն
եւ
ահա
{նամականիք}
արժանաւորք
լրացեալ
հաւատոց
հասանին
առ
իս
եւ
ծանու
ղա
զթուղթ
ինչ
ջատագովութեան
եւ
այն,
որպէս
պատմեն
{նամականիք},
ինքնին
ըստ
քմաց
յօրինեալ
եւ
՚ի
ստորագրութիւն
ժ
մբեր]
1/13
145
Սուաճեանին
146
Պօղոս
Մելիտոս
{ՆԱՄԱԿԱՆԻՔ}
1862
Յունուար
Մարսէյլից
Յունուարի
4-ի
փոստո
դ:
Ի
մտանել
իմ
ի
Լոնդոն,
անդէն
առնմին
փութացի
ի
{նամակատունն},
տեսանել
եթէ
գուցէ
ինչ
նամակ
կամ
գիր
ի
Ռուսսիոյ
Ի
մուտ
գործել
իմ
ի
Լոնդոն,
անդէն
առ
նմին
գնացի
ի
{նամակատունն}
տեսանել
եթէ
գուցէ
ինչ
նամակ
ուստեքէ
եւ
գրեալ
զքան
եցւոյ,
յամի
1825,
՚ի
10-երորդ
թուականէ
Ապրիլի,
{նամակաւ}
իւրով
առ
սրբազնակատար
Եփրեմ
կաթողիկոսն
գրէ,
թէ,
սանելուց
հետո
գրածդ,
երկրորդը՝
այդ
մեղադրության
{նամակդ},
ստացա
եւ
շատ
ուրախացա,
իմանալով
Ձեր
առողջությո
չեմ,
բայց
խղճմտանքս
տանջեց,
ստանալով
այս
վերջին
{նամակդ},
մնալ
անպատասխանի:
Բայց
այսքան
ասեմ
միայն,
որ
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Երկու
{նամակդ}
՝
մինը
Նախիջեւան
հասածովդ,
իսկ
երկրորդը
մարտի
եր
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Գրած
ցավակցական
{նամակդ}
ստանալով
փոքր
չեղավ
իմ
մխիթարությունը.
շատ
շնորհ
կոյան
մեծ
հաճությամբ
ստացա
քո
փետրվարի
12-ին
գրած
{նամակդ}
հռչակավոր
հանրագիտական
բառարանի
5-րդ
հատորի
հետ
մ
եղբայր.
Երեկ
երեկոյան,
այսինքն
16-ին,
ստացա
{նամակդ},
որի
վրա
նշանակված
էր
ամսի
17-ը,
մինչդեռ,
բովա
որ
բոլորդ
առողջ
եք,
ուրախացուցիչ
այլ
բան
չգտա.
{նամակդ}
ինչ
որ
թախիծ
է
արտահայտում.
իմ
նամակների
մասին
խ
ք
է
բավականանամ
փոքրով:
Հոմորով
լի
երեկվա
թվակիր
{նամակդ}
ստացա
երեկոյան,
այսօր
գրում
եմ
պատասխանը,
որ
դո
ր
շատ
եւ
շատ
շնորհակալ
եմ.
մի
քանի
անգամ
կարդացի
{նամակդ},
որ
ինձ
մեծ
բավականություն
պատճառեց:
Այնուհետեւ
րբուրգ
Սիրելի
եղբայր,
Փետրվարի
28-ի
{նամակդ}
ստացա
այս
րոպեին՝
Մակոլեյի
3-րդ
հատորի
եւ
Բոքլի
ր
նա
ինձ
համար
տառապում
է.
մի
անգամ
եւս
կարդալով
{նամակդ},
ուղղակի
չեմ
կարող
մի
քանի
խոսք
չասել
"
Համբավաբ
Երեկ,
միանգամայն
անսպասելի,
ստացա
մարտի
27-ի
{նամակդ}
՝
ծխախոտի
հետ
միասին:
Շնորհակալ
եմ
տանից
տված
տե
Մարտի
30-ին,
առավոտյան
ժամը
7-ին:
Սպասած
{նամակդ}
չստացա,
բայց
միեւնույն
է.
սա
վերջացնում
եմ,
իս
.
սա
վերջացնում
եմ,
իսկ
բան
է,
եթե
այսօր
ստացա
{նամակդ},
ապա
պատասխանը
կգրեմ
երկուշաբթի:
Ցտեսություն:
ոտի
եւ
գրքույկի
հետ
միասին
ստացա
հենց
11-ի
թվակիր
{նամակդ}:
Միայն՝
քեզ
պիտի
ասեմ,
որ
դու
բոլորովին
այն
չե
թանկագին
եղբայր,
Այս
րոպեին
ստացա
13-ի
թվակիր
{նամակդ}
12
շիշ
գինու
հետ,
որի
մասին
նամակումդ
ոչինչ
չի
ա
տերբուրգ
Թանկագին
իմ
եղբայր.
17
թվակիր
{նամակդ}
ստացա
երեկ
երեկոյան՝
պաքսիմատի
եւ
Բոքլի
գրքի
հետ
ր,
Երեկ
երեկոյան
ստացա
նույն
երեկվա
թվով
գրած
{նամակդ}:
Այն
գրքերը,
որ
դու
ուղարկել
ես
ինձ
երեքշաբթի,
ական
ողջունիվ
hայտ
առնեմ,
որ
հունվարի
11-ից
գրած
{նամակդ}
ստացա
երեկ,
այսինքն
ամսույս
7-ին.
պատճառը
չգիտե
գրելու,
սաստիկ
վաստակած
եմ։
Մնաս
բարով:
Խնդրեմ
{նամակդ}
չպակասեցնես
ինձանից։
Ողջ
եղիր:
Քո
եղբայր
ԿՈՄՍ
ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ
Բեռլինից,
Ապրիլի
12-ից
գրած
{նամակդ},
որով
Քրիստոսի
յարութիւնը
շնորհաւորելուց
յետոյ
պ
..
Հոգուս
ցանկալի.
Աղքատի
ձեռքով
ուղարկած
{նամակդ}
կարդացի
եւ
շատ
ցաւեցայ,
որ
այդպէս
վրդովուած
էր
ք
նորհավոր
բակլա
խորան
տեյի,
ստացա
քո
մեղադրության
{նամակը}
եւ
այսօր,
որ
ամսույս
10
է,
ահա
առաջին
պոչտով
գր
,
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՂԱԶԱՐՅԱՆ,
Հունվարի
10-ին
գրած
սիրո
{նամակը}
ստացա
երեկի
եւ
կարդալով
իմացա
ձեր
ողջությունը,
գ
ԱԿԻՑ
ՍԻՄԵՈՆ
ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ,
ԱՐԳՈ
ԲԱՐԵԿԱՄ
Առաջին
{նամակը},
որ
գրում
եմ
Ձեզ,
մանավանդ
առաջին
անգամ
ծանոթան
հարմարության
վերա,
ես
բաց
սրտով
գրում
եմ
Ձեզ
այս
{նամակը},
առանց
սուտ
քաղաքավարությունների,
որ
մինչեւ
այժ
ՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
38,
54,
76
Ձեր
գրած
երկու
{նամակը},
առաջինն՝
տեղ
հասանելուց
հետո
գրածդ,
երկրորդը
տնում
եմ
եղբայրությանդ,
որ
ապրիլի
3-ին
գրած
սիրո
{նամակը}
ստացա
եւ
ինչ
որ
գրել
էիր՝
կարդացի,
իմացա.
ինչ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
Մեծապատիվ
բարեկամ,
Ձեր
{նամակը},
որի
զորությունով
պիտի
ստացվեր
Կամենշիքյանից
650
ով
Ձեր
կողմից,
վերջապես
պատշաճ
համարեցի
գրել
այս
{նամակը},
որով
եւ
նորոգել
մեր
խզած
նամակագրությունը:
Հու
ԱՐՅԱՆ
Հարազատ
բարեկամ,
Ձեր
գրած
ապահովյալ
{նամակը}
արձակած
հուլիսի
15-ից,
եթե
չեմ
սխալվում
թիվը,
ս
եւ
"
Հյուսիսափայլի
"
11
№.
այնտեղ
կտեսնեք
իմ
մին
{նամակը}
առ
հրատարակողը,
որ
ճշմարտությունից
եւ
խղճմտանքից
,
թող
ցնծան
հետո:
Պ.
Նազարյանցն
ստացել
է
Ձեր
{նամակը},
շնորհակալ
է
Ձեզանից,
բայց
62
մարդ,
որպես
ասաց
ԱՆ,
Ահա
ուղարկում
եմ
Ձեզ
տեր
Մովսեսի
ինձ
գրած
{նամակը},
որով
խոստանում
է
լսել
հարսնացուից
մի
կատարյալ
խ
ողը
տվել
եմ.
շլյափը
բերող
չկա,
Պետր
Նիկոլաեւիչի
{նամակը}
ստացա,
սվոտի
մասին
տնօրինություն
կառնեմ:
Ես
արեկամներին
եւ
նախախնամությանը:
Լազարյանք
քո
{նամակը}
եւ
մյուս
բանը
իսկույն
ուղարկել
են
Այվազ[ովսկուն]
ՔԱՂԱՔԻ
ՊԱՐՈՆ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ,
Ձեր
ապահովյալ
{նամակը}
ամսույս
19-ից,
հասանելով
ինձ
27-ին,
հայտնի
արեց
ոն
ԳԵՐԱՊԱՏԻՒ
ՏԷՐ
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ՀԱՅՐ,
Ձեր
սրտառուչ
{նամակը},
որից
հայտնի
երեւում
էր
թե
ինչ
տագնապի
մեջ
եք,
չ
տագնապի
մեջ
եք,
ստացա
պ.
Հակոբյանց
շնորհքով:
{Նամակը}
մի
փոքր
ուշացել
էր,
քանզի
Եգիպտոսից
ուղարկել
էին
ս
արդեն
դուրս
էի
ելած
Պոլսից
դեպի
Լոնդոն:
Ձեր
{նամակը}
եւ
պ.
Հարություն
Աբգարյան
բարեպաշտ
ծերունվո
նամա
մակը
եւ
պ.
Հարություն
Աբգարյան
բարեպաշտ
ծերունվո
{նամակը}
առ
վեհափառ
կաթողիկոսը
ուղարկել
եմ
հունվարի
20-ին
որ
չկարծեմ
թե
շուտով
թույլ
տան:
Ինչեւիցե
ես
այն
{նամակը}
կաթողիկոսին
գրելուց
հետո,
գրեցի
նույնպես
Թիֆլիս
րկյուղ
ունիք
կաթողիկոսից,
թե
մի
գուցե
եպիսկոպոսի
{նամակը}
հառաջացած
լինելով
քան
զձերը,
պղտորած
լինի
կաթողի
ղթիս
պատճենը
օրինակեցի:
Հույս
ունիմ,
որ
ձեր
{նամակը}
չպակասեցնեք
ինձանից,
ես
եւս
կգրեմ
եւ
այսպես
միմյ
հենց
որ
Սուլթան-Շահը
գա,
ցույց
տուր
դու
նրան
այս
{նամակը},
-
թող
նա
արտագրի
այն
ամենը
ինչ
վերաբերում
է
սոր
վերաբերի
նրա
անմիջական
հսկողության:
Անցյալ
իմ
{նամակը}
դու
հավանորեն
արդեն
ստացել
ես
եւ
եթե
համաձայնվես
լբանդյան
Հ.
Գ.
Չգիտեմ,
երբ
կստանաս
դու
այս
{նամակը},
բայց
ես,
այնուամենայնիվ,
նորից
շնորհավորում
ե
,
որը
հավանորեն
դուք
կստանաք
ավելի
շուտ,
քան
այս
{նամակը}:
Այդ
թղթերը,
ինչպես
եւ
Ձեզ
պահ
տված
դրամը,
Սիրելի
եղբայր,
Երեկվա
թվակիր
քո
սիրելի
{նամակը}
Շլոսսերի
երկրորդ
հատորի,
Մակոլեյի
երկրորդ
հատորի
ինձ
հաղորդել:
Առայժմ
չեմ
կարող
ավելի
ծավալել
այս
{նամակը},
եւ
սպասելով
մեծադիր
թղթի,
մնամ
հավետ
քո
եղբայր
.
Պետերբուրգ
Սիրելի
եղբայր,
Երեկ
ստացա
քո
{նամակը}
Անանիայի
նամակի
հետ,
ծխախոտ,
եւ
այլն,
եւ
այլն
,
ժամը
1-ին
կեսօրից
անց
ստացա
քո
ամuիս
10-ին
գրած
{նամակը}:
Ես
այն
ժամանակ
չգիտեի,
որ
հենց
երեկ
կոտրած
իմ
դված
կովի
յուղի
մասին:
՝
Էլի
Հ.
Գ.
Երբ
այս
{նամակը}
վերջնականապես
արդեն
ծրարված
էր,
ստացա
քրոջորդուս
պես
արդեն
ծրարված
էր,
ստացա
քրոջորդուս՝
Ավետիքի
{նամակը}
եւ
շատ
ուրախացա,
որ
մերոնք
բոլորն
էլ
առողջ
են,
տեղ
չկա,
իսկ
դու
կիրակի
օրն
իմաց
տուր
նրանց,
որ
{նամակը}
մենք
ստացել
ենք
եւ
որ
ես
շնորհակալ
եմ
Ավետիքից:
Իմ
սիրելի
եղբայր,
Այս
րոպեին
ստացա
քո
{նամակը}
ծխախոտի
հետ
միասին.
շնորհակալ
եմ.
Նախիջեւան
գրա
ւնեմ
գրելու:
Քո
եղբայր
Միքայել
Հ.
Գ.
Այս
{նամակը}
թեեւ
սկսել
էի
կեսօրին,
բայց
չստանալով
ֆիզիկան,
իտանի
բաները
ճարելու
աշխատելով,
ահա
այսօր
առաջին
{նամակը}
գրում
եմ
Ձեզ
եւ...
Այս
քաղաքի
մասին
լավ
բան
շխատակից
լինի
Պ.
Հրատարակողին,
գրում
եմ
ձեզ
այս
{նամակը}
այն
խորհրդով,
որ
դուք
մի
նամակով
միջնորդ
լինիք
ի
իկոսաց
"
անունով։
Խնդրեմ
կարդացէք
Ղազար
Փարպեցու
{նամակը},
որ
գրում
է
Մամիկոնեանց
տիրոջ
Վահանին
(տպած
Մոս
Այս
միջոցներում
ստացած
նամակներիցս
հետեւեալ
{նամակը}
կարող
եմ
մէջ
բերել
Յիշատակարանիս
մէջ:
Պ
Խորհուրդ
ենք
տալիս
նոյնպէս
կարդալ
Ղազար
Փարպեցու
{նամակը}
՝
գրած
Մամիկոնեանց
տիրոջ
Վահանին,
որովհետեւ
այդտ
ն
պոչերը:
Ը.
Նոր
տարի
1859
-
Բէգզադէի
{նամակը}
-
Տրովատորի
բովանդակութիւնը
-
Բէգզադէի
ազգաբանութ
Մոսկուայի
մէջ
-
Սուրբ
Մեսրոպի
գերեզմանի
այցելուի
{նամակը}
-
Գամառ-Քաթիպայի
պահանջողութեան
պատասխանը:
ին
յայտնում
է
մի
նամակով
նորա
բարեկամներից
մինը։
{Նամակը}
ստանում
է
նա
այն
ժամանակ,
երբ
մայրը
առաջին
անգամ
մինը"։
Ես
շատ
ուրախացայ՝
կարդալով
այս
{նամակը}.
փոյթ
չէ,
որ
առաջին
անգամ
մի
փոքր
անհարթ
է
գնաց
ւթեր...
"։
Սուրբ
Մեսրոպի
գերեզմանի
այցելուի
{նամակը}
ձգելով
Յիշատակարանիս
մէջ՝
կատարում
եմ
իմ
պարտակա
նա
եւս
շատախօս
պառաւի
նման
երազներով
է
լցրել
իւր
{նամակը}:
Բայց
գիտեմ,
որ
դու
պիտի
բարկանաս,
եթէ
չգր
ողացան
այնքան
թեթեւացնել
ինձ,
որ
հնար
ստացայ
այս
{նամակը}
քեզ
գրելու:
Ուրիշ
ոչինչ
նորութիւն
չունիմ
քեզ
քը:
Յիշատակարանի
խօսակցութիւնքը.
-
Շահբէգի
{նամակը}.
-
Թիֆլիզու
առաջնորդի
ճանապարհորդութեան
երկրորդ
նունով
բժշկի
շնորհի
վերայ,
որին
ուղարկում
եմ
այս
{նամակը}
քեզ
հասուցանելու
համար,
աշխարհի
մոռացուած
ծայրից
ւ
ինչպէս,
այս
բանը
փակում
էր
ճանապարհս։
Այժմ
քո
{նամակը}
յայտնեց
ինձ
հաղորդակցութեան
հնարը,
եւ
դու
կարող
նորանով,
թէ
ողջ
եւ
առողջ
էի.
մաշուած
ձեւ
է,
եւ
{նամակը}
բաւակա՛ն
է
գրողի
կենդանութիւնը
ապացուցանելու
համա
ս
զրպարտութիւնը
եւ
քննութիւնը
ստուգում
է,
որ
այդ
{նամակը}
շինովի
էր
եւ
խարդախած
Բէգզադէի
ձեռքով:
Պօլիցմէյս
ազանի
սիրտը:
Մի
քանի
օր
սորանից
յառաջ
ստացած
{նամակը}
մի
նոր
ապացոյց
տալիս
է
մեզ
մեր
աբեղաների
ֆանատիկո
նդրի
վերայ,
մէջ
եմ
բերում
մեր
բարեկամներիցս
մինի
{նամակը},
որի
բովանդակութիւնը
յարգելի
է
մեզ,
թէ
խնդրի
վս
Սիրելի
եղբայրս
Կոմս
Էմմանուէլ.
Քո
վերջին
{նամակը}
՝
Փետր.
1/13-ից,
ինձ
աւելի
զարմացրեց,
քան
թէ
հ
կս,
Քո
Սերովբէ
Շահբէկ:
Բերելով
այս
{նամակը}
Յիշատակարանիս
մէջ՝
կատարում
եմ
այն
բարոյական
պար
բոլոր
գործողութեան
մէջ:
Կո՛մս,
խնդրեմ,
այս
{նամակը}
հրատարակելով
Յիշատակարանիդ
մէջ,
մօտենալի
կացուցա
քը.
-
Պ.
Խուդաբաշեանի
գիրքը.
-
Պ.
Բաբկէնեանցի
{նամակը}.
-
Սկայորդու
տարածած
լուրերը.
-
"
Հիւսիսափայլը
"
մ
Դիոսկորոսեան
Բաբկենեանց"։
Պ.
Բաբկենեանցի
{նամակը}
կարող
է
մի
փոքր
ճաշակ
տալ
մեր
ընթերցողներին,
թէ
ջութեամբ
չարչարուելուց
յետոյ
որոշեցի
գրել
Ձեզ
այս
{նամակը}
եւ,
սրտիս
ցաւը
թափելով,
մի
փոքր
ազատ
շունչ
առնո
Բաբկէնեանց
Տարակոյս
չկայ,
որ,
կարդալով
այս
{նամակը},
կը
հասկանան
ընթերցողքը
մեր
դրութիւնը,
թէ
ինչո՛
արոս
եւ
Սերոբ
եղբարցս,
որ
կ՚երթայ
24-ին.
Սերոբի
{նամակը}
թուեալ
է
մայիսի
26-ից,
փոշտի
պատճառով:
25-ին
10
ւ
Մատթէոս
սրբազանին,
որ
կ՚երթայ
14-ին:
Սրբազանի
{նամակը}
սխալմամբ
թուեալ
է
12-ից:
16-ին
նամակ
ստացայ
եղբ
իրքը,
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Այս
{նամակը}
պատռեցի,
չուղարկեցի:
11-ին
առողջութիւնս
թէեւ
լա
եմ:
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Բոկլի
գիրքը:
{Նամակը}
թուեալ
է
2-ից
եւ
մէջը
կար
մեր
Գաբրիէլի
նամակը
յու
ը:
Նամակը
թուեալ
է
2-ից
եւ
մէջը
կար
մեր
Գաբրիէլի
{նամակը}
յուլիսի
26-ից
գրուած:
5-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Դ
ս,
Լ[ազար]
Ի[լյիչի]
եւ
Վարդ[երեսի]
հետ:
Վադուժի
{նամակը}
տուի.
եւ
ինձ
բերել
էր
Լ[ազար]
Ի[լյիչը]
հարիւր
հա
սութիւն
եղբօրս
եւ
Յովհ[աննէսի]
հետ:
Բերբ[երեանի]
{նամակը}
տուի:
Օգոստոսի
28-ից
գրած
նամակս
եղբայրս
չէ
ստաց
ւ
օրգանական
քիմիայ
Մենդելեեւի.
գրում
է,
թէ
10-ի
{նամակը}
չէ
ստացել,
այլեւ
յայտնում
է,
թէ
տանից
նամակ
չկա
օրիցս
այսօրուայ
թուականով,
որով
ուղարկեց
Վադուժի
{նամակը}:
24-ին
պատասխան
գրեցի
թէ
եղբօրս
եւ
թէ
Վադուժին
նակած
է
13-ին:
Այսօր
տուի
եղբօրս
Աւետիքին
գրուած
{նամակը}:
8-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
7-ից
գրուած,
որով
յ
նշան[ակուած
է]
յունիսի
1-ին:
Այսօր
տուի
Սերոբին
{նամակը}:
28-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած,
նոյն
իցս
եւ
1
ֆունտ
թաբակ:
Նոյն
օրը
պատասխանեցի:
Այս
{նամակը}
տուի
18-ին
առաւօտ:
18-ին
այսօր
թէեւ
վերահաս
տկա
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
որով
ուղարկում
է
Աւտուշի
{նամակը}:
9-ին
նամակ
պատրաստեցի
դէպի
տուն,
թուեալ
է
11-ի
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
ուր
գտայ
եւ
Սուլթ[անշահի]
{նամակը}:
Պատասխան
գրեցի
Սուլթ[անշահին]
թուեալ
12-ից,
որ
րս
եւ
Յովհ[աննէսի]
հետ.
այսօր
տուի
Սուլթ[անշահի]
{նամակը}.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
19-ին:
րով
յայտնում
է
Վարդերեսի
գալը
եւ
հ[այր]
Ղ[եւոնդի]
{նամակը}:
28-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ:
31-ին
նամակ
ստ
ան
հայհոյութեամբ
լցուած
մի
նամակ:
"
Sir,
ձեր
{նամակը},
այսինչ
թուականից,
ստացայ:
Այդ
նամակը
առաջեւս
ir,
ձեր
նամակը,
այսինչ
թուականից,
ստացայ:
Այդ
{նամակը}
առաջեւս
է
այժմ,
քառորդ
ժամից
յետոյ
կը
լինի
քամակ
ւականը:
Ռուս
կայսրների
հրովարտակները,
Սուվորովի
{նամակը}
եւ
այլն:
Ակտերք,
2
հատ.
եր[ես]
68:
ՅԻՇԵԼԻՔ
Քա
կելու
մտքով:
Այսպէս
էր
նորա
հոգու
տրամադրութիւնը
{նամակը}
կարդալուց
յետոյ:
Երբ
աւարտել
էր
թէյ
խմելը,
վեր
:
Պարոնը
արձակեց
գործակատարը
եւ
սկսեց
կարդալ
{նամակը},
որի
բովանդակութիւնը
այսպէս
էր.
"
Ողորմած
պ
Յովնաթանեանցը,
բոլորովին
ամբոխուած,
ծածկեց
{նամակը},
որովհետեւ
սովոր
էր
նա
մեծ
մարդ
ցոյց
տալ
իւրեան
ն
նորան:
Վերջապէս
յաջողեցաւ
նորան
աւարտել
իւր
{նամակը}:
Աւարտելուց
յետոյ
մի
անմեղ
ժպիտ
փայլեցաւ
նորա
փո
իսով
չափ
երեւեցան
բերանի
միջից.
նա
համբուրում
էր
{նամակը},
փայփայում
էր
նորան,
մի
խօսքով,
այնպէս
էր
վարւ
ետ,
ինչպէս
մի
մարդ
իւր
շատ
սիրելի
բարեկամի
հետ:
{Նամակը}
գրելուց
յետոյ
վազեց
ննջարանը,
որ
զմուռ
եւ
կնիք
բ
տարել
այս
գործը,
մէք
նորանից
ծածուկ
կարդանք
նորա
{նամակը}
եւ
տեղեկանանք
կուսական
գաղտնիքին:
Ազնուաս
՛
ընթերցող,
թէ
Մանուշակը
ի՞նչ
կերպով
պիտոյ
է
իւր
{նամակը}
տեղ
հասուցաներ.
ծառայ
չունէր
հաւատարիմ,
որին
կա
ատութեան,
որտե՞ղ
կը
դիմանայ
նորան
այր
մարդը:
{Նամակը}
կնքելուց
յետոյ,
մէք
ոչինչ
նշան
չտեսանք
Մանուշակի
ինչ
նշան
չտեսանք
Մանուշակի
մէջ,
որ
ցոյց
տար
նորա
{նամակը}
ուղարկելու
պատրաստութիւնը,
նա
թէեւ
ամբոխուած,
ա
-
ա՛ռ
այս
տասն
կոպեկը
քեզ
վարձ,
տեսանո՞ւմ
ես
այս
{նամակը},
-
շարունակեց
նա,
հանելով
գոգնոցի
գրպանից,
-
եղբ
ւծոյ
օրհնութիւնը
անպակաս
լինի
վերայիցդ:
-
Այս
{նամակը}
տար
Աստուածածնի
թաղը,
գիտե՞ս:
-
Գիտեմ,
-
պատ
մէջ
հարցրո՛ւ
պարոն
Շահումեանց
Գէորգի
տունը,
բայց
{նամակը}
ցոյց
մի՛
տուր
ոչ
ոքի.
պատճառ,
ամենայն
տղայ
գիտէ
ը
հասուցանէ,
դու
պառաւ
կին
ես
եւ
անզօր,
կը
խլեն
{նամակը}
ձեռքիցդ
եւ
ինքեանք
կը
տանեն,
իսկ
դու,
քո
անզգու
ուրախութիւն
էր
դարձած
միայն
այս
յաջողութեամբ,
որ
{նամակը}
կարողացաւ
ուղարկել,
առանց
մի
մարդու
իմացնելու
իւ
արոն
Շահումեանցը.
ես
ասացի,
այո՛,
ես
եմ,
տուր
{նամակը}
եւ
կամենում
էի
առնուլ
նամակը
ձեռքից
եւ
տանել,
բա
այո՛,
ես
եմ,
տուր
նամակը
եւ
կամենում
էի
առնուլ
{նամակը}
ձեռքից
եւ
տանել,
բայց
անպիտան
պառաւը
սկսեց
հազար
այ
այլեւս
բռնել
նորան,
թողեցի,
որ
տանի
ինքը
տայ
{նամակը}:
Բայց
նամակ...
Աղքատ
պառաւի
ձեռք...
Որտեղի
րտե՞ղ:
-
Երեւի
մի
բարեհոգի
մարդ
բերած
լինելով
{նամակը},
գիտութեամբ
յանձնել
է
այդ
աղքատին,
որ
պատահմամբ
վախեցածից,
բայց
որքա՞ն
շնորհակալ
էր
պառաւից,
որ
{նամակը}
չէր
տուել
իւր
հօրը,
որով
անտարակոյս
պիտի
իմացուէ
որա
հայեացքին
իմաց
տայ,
թէ
ամբողջ
ստացած
էր
նորա
{նամակը}.
այնպէս
եւս
պատահեցաւ,
թէեւ
Մանուշակը
տարակոյս
դուռը
փակեց
իսկոյն,
եւ
սկսեց
կարդալ
Շահումեանցի
{նամակը},
այսպէս.
Օրիորդ
Թիւթիւնճի-Օղլու
Մ...
կարդալը
աւարտելով,
համարեայ
թէ
գունաթափուեցաւ.
{նամակը}
չէր
պարունակում
իւր
մէջ
սիրայայտ
խօսքեր
եւ
դարձու
կարօտութիւն
ունէր,
այս
միջոցին
Թիւթիւնճի-օղլուի
{նամակը},
որ
տուեցին
Աղուանեանցին,
հաստատեց
նորա
կարծիքը
Աղուանեանցի
փափագը:
Աղուանեանցը
կարդալով
այս
{նամակը}
բարկացաւ,
եւ
ճակատը
շփելով
սկսեց
ճեմել
տան
մէջ:
մօտենալով
ծառային:
-
Պարոնս
ուղարկեց
ձեզ
այս
{նամակը},
-
եւ
նամակը
տուած
անյայտացաւ:
Թիւթիւնճի-օղլո
ային:
-
Պարոնս
ուղարկեց
ձեզ
այս
նամակը,
-
եւ
{նամակը}
տուած
անյայտացաւ:
Թիւթիւնճի-օղլուն
բացեց
նամա
մակը
տուած
անյայտացաւ:
Թիւթիւնճի-օղլուն
բացեց
{նամակը}
եւ
կարդաց
բարձր
ձայնով.
Մանուշակի
ասեղը
դադարեց
խանցումը:
Նա
ուրախանում
էր
այն
պատճառով,
որ
այս
{նամակը}
ճշմարտում
էր
Շահումեանց
Գէորգի
միւս
նամակը,
որ
Մ
որ
այս
նամակը
ճշմարտում
էր
Շահումեանց
Գէորգի
միւս
{նամակը},
որ
Մանուշակը
ստացել
էր
առաւօտը
նորանից.
որով
խ
այ
մեզ
հարկաւոր
չէ:
Այս
խօսքը
աւարտած,
նետեց
{նամակը}
սեղանի
վերայ:
Մանուշակի
ուրախութեանը
սահման
չ
վերայ
Մխիթարեանց
բնակելոց
ի
Վենետիկ
",
թէեւ
այդ
{նամակը}
իւր
լեզուի
հնութեամբը
չէր
կարող
տեղ
գտանել
Հիւսիս
։
Մէջ
բերելով
այս
աղաւաղ
հայկաբանութեամբ
գրած
{նամակը},
նամակը,
որ
գրուած
էր
Մխիթարեանց
թշնամիների
ձեռ
բերելով
այս
աղաւաղ
հայկաբանութեամբ
գրած
նամակը,
{նամակը},
որ
գրուած
էր
Մխիթարեանց
թշնամիների
ձեռքով,
կամ
ւթիւնը
դէպի
մեր
ազգը
կամ
դէպի
Պապական
աթոռը։
Այս
{նամակը}
յայտնում
է
նոյնպէս
Կոլլեգիացոց
յարաբերութիւնքը,
իւնը
եւ
պահպանութիւնը։
Հայր
Միքայէլ
Չամչեանի
{նամակը}
),
որ
գրում
էր
հայր
Մկրտիչ
Աւգերեանին
եւ
հայր
Ի
էլ
Չամչեան"։
Ինչպէս
վերեւումը
ասացինք,
այս
{նամակը}
կարող
է
վկայել
այն
բանին,
թէ
Մխիթարեանց
մատենագր
ն
խորհուրդ
կատարել
այս
բանի
վերայ։
Այս
{նամակը},
մի
անուս
եւ
տգէտ
գրչի
ձեռքով
արտագրուած
լինելով,
ջանալ։
Առհասարակ,
ինչպէս
ինքը
Չամչեանը
վկայում
է,
{նամակը}
ցոյց
է
տալիս,
որ
դորա
գրողը
սպառուած
է
զօրութենից
վմ,
զարկել
իսկական
Վատիկանի
դուռի
վերայ
հետեւեալ
{նամակը}
՝
գրած
դէպի
Սիկստոս
V-ը։
"
Հենրիկոս,
Աստուծ
Պարլամենտների
վերայ"։
Այս
սպառնալիքով
լիքը
{նամակը}
գրելուց
յետոյ
Հենրիկոս
IV-ը
ընդունեց
Պապական
դաւա
լ
տեղեր՝
ու։
Նա
գրում
է
"
Նազլվի
սուգը,
Նազլվի
{նամակը}
".
յայտնի
է,
թէ,
բացի
Երեւանի
գաւառից,
ուրիշ
ամաց:
Բովանդակեսցուք
արդ
զդաշտս
Ափրիկոյ
ի
քարտէզ
{նամակի}
եւ
զլճակն
Ասիոյ
ի
նիւթ
սեւակի,
զանտառս
Կովկասու
հոս
կմնանք
պեքիմ
ինչ
վանքի
մարդը
գա
նը:
[
{Նամակի}
կողքին
առաջին
երեսի
լուսանցքի
վրա
ավելացրած
է].
պատովն,
իշտե
քեզի
կարճ
ժամկոցի
պատասխանն:
[
{Նամակի}
վերեւը
գրված
է]
Ծածուկ
կարդացեք:
Ամոթ
է:
Օտար
մ
եղեկութիւն
Նորին
գերազանցութեան
զստացմանէ
այնորիկ
{նամակի}
ի
պատճառս
գրեալ
լինելոյն
այնմիկ
ի
Ձերոյին
Սրբութե
կ
ընթացքին:
Ես
մինչեւ
այժմ
սպասում
էի
Ձեզանից
իմ
{նամակի}
պատասխանին,
որ
գրել
էի
դեռեւս
անցյալ
տարումը,
բ
մար,
նախ
եւ
առաջ
հարկավոր
է
մեջ
բերել
այստեղ
Ձեր
{նամակի}
դրությունքը,
որ
այսպես
էին:
§
1.
Երկու
մար
:
Ես
եւ
պ.
Հարություն
Աջեմյանցը,
որի
հետ
Ձեր
{նամակի}
հիման
վերա
խոսեցա,
հոժար
ենք
երթալ
Հնդկաստան,
վ
իտք
հռչակեալ
են
ի
Նախիջեւան
զձերբակալ
լինել
անգոյ
{նամակի}
իրիք,
որպէս
թէ
առ
յինէն
գրելոյ,
առ
պ.
Նազարեան
րք
անբարոյականք
հռչակեալ
են
զձերբակալ
լինիլ
անգոյ
{նամակի}
իրիք,
որպէս
թէ
առ
յինէն
գրելով
առ
պ.
Նազարեանցն
ակին
տիկնոջն
Խօջամալեան:
6.
Վերոգրեալ
պատճէն
{նամակի}
յիշեալ
քահանային
եւ
պ.
Յարութիւնի
Աբգար
՚ի
27
դե
րի
հասցնել:
Այնուհետեւ,
ձեզանից
ավելի
ուրախ
{նամակի}
սպասելով,
անցնում
եմ
Ֆոշեի
գրքին,
իհարկե,
սոսկ
յան
կամ
անհաջողության
դեպքում՝
գոնե
հանգամանալից
{նամակի},
քո
հավատարիմ
եղբայր՝
արկ
եղած
դեպքում,
կավելացնեմ
անհրաժեշտը՝
ըստ
քո
{նամակի}
բովանդակության,
եթե
ոչ,
ապա
վաղը
առավոտյան,
մի
ն
օրը
քեզանից
մի
նամակ
էլ
ստացա
մոլորված
Անանիայի
{նամակի}
առթիվ,
անթվակիր:
Փառք
աստծո,
որ
նա
առողջ
է,
թ
Սիրելի
եղբայր,
Երեկ
ստացա
քո
նամակը
Անանիայի
{նամակի}
հետ,
ծխախոտ,
եւ
այլն,
եւ
այլն:
Ծխախոտը
դեռ
չե
Դրա
համար
հենց
նամակս
սկսեցի
ծխափողից,
որը
սույն
{նամակի}
գրության
ամենաէական
դրդապատճառն
է:
Եվ
այսպես,
չ
տը,
գրքերը
եւ
ծխափողը։
Այժմ.
անցնում
եմ
քո
{նամակի}
բովանդակությանը.
1)
Առեւտրական
տեղեկությունն
շատ
ուրախացա,
որ
մերոնք
բոլորն
էլ
առողջ
են,
այդ
{նամակի}
պատասխանը
կգրեմ
այս
մի
քանի
օրերս,
հիմա
այլեւս
տ
.
պարետին,
ենթադրելով,
որ
ամսույս
15-ին
իմ
գրած
{նամակի}
հետեւանքով,
դու
կգաս
այնտեղ
Լյուիսն
ստանալու
եւ
եղբայրս
տեղեկացրել
է
ինձ
քո
դեկտեմբերի
17-ին
գրած
{նամակի}
բովանդակության
մասին:
Վերջապես,
դու
տանն
ես,
ե
դեցին
մեր
հավատը,
ուստի
եթե
անարժան
չհամարիք
Ձեր
{նամակի}
մեջ
քանի
մի
տողով
ուսուցանել
մեր
տկարությունը,
հ
ադրել
էի
եւ
շատ
հաւատացած
եմ,
որ
կ'ուրախանար
այդ
{նամակի}
վերայ:
Ե.
Ճշմարիտը
պիտոյ
է
ասել,
սիրո
,
Ղազար
Փարպեցու
Մամիկոնեանց
տիրոջ՝
Վահանին
գրած
{նամակի}
երկու
թերթերը
եւս,
վասն
ի
վերուստ
են
եղած
դոյն
ա
սին
դիւրին
ճանապարհներ
մէջբերելու
համար:
Ահա
այդ
{նամակի}
բառացի
պատճէնը:
30/18
Մարտի
1860,
Րէդո
ագրութիւնը
եւս
լինի
մի
շինովի
անուն,
ըստ
որում,
{նամակի}
մէջ
չէր
գրում
ամսաթիւը
կամ
քաղաքի
տեղը:
Նամակի
պ
,
նամակի
մէջ
չէր
գրում
ամսաթիւը
կամ
քաղաքի
տեղը:
{Նամակի}
պահարանի
վերայ
երեւում
էր՝
17
Փետր.
1860,
Թիֆլ
ն
ազգի
էական
օգուտների
հետ:
Ահաւասիկ,
վերոգրեալ
{նամակի}
բառացի
պատճէնը.
Արգոյ
Պարոն,
Կոմս
ը
դնենք
այդ
նկատողութեններից
մինը,
որ
ստացել
ենք
{նամակի}
ձեւով,
եւ
որ
ունէր
այսպիսի
ստորագրութիւն՝
"
Աբր
ծանօթութեններից)
ուրիշ
բան
չենք
յաւելացնում
այդ
{նամակի}
վերայ,
այլ
միայն
խնդրում
ենք
արգոյ
ժողովագրից,
մարդ
է,
որ
բոլորովին
անծանօթ
լինելով
ինձ,
արդէն
{նամակի}
սկզբիցը
վարւում
է
որպէս
մի
մօտ
բարեկամ,
որպէս
մի
ատմութեան
մէջ,
ուր
պահուած
է
եւ
վերեւում
յիշուած
{նամակի}
պատճէնը:
Բայց
երբ
Կոստանդին
կայսրը
բազմաթիւ
իսկ
միւսը՝
յայտնի:
Առաջին
(այսինքն՝
ծածուկ)
{նամակի}
մէջ
նա
ուղղակի
ցոյց
էր
տալիս
իւր
առ
ի
սրտէ
ցանկու
ւած
երկդիմի
բնաւորութիւնը,
մերժում
ենք
եւ
ծածուկ
{նամակի}
գրութիւնը
կամ
գոյութիւնը:
Ազգի
եւ
ազգային
եկ
եցի
եղբօրս
եւ
Սուլթանին
նամակին
պատասխան
միեւնոյն
{նամակի}
մէջ:
10-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
տէր
Մատթէոսի
եւ
Ա
թիւն
ունէի:
2-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
Սուլթանի
{նամակի}
զօրութեամբ:
Առողջութիւնս
ուղղւում
է
կամաց-կամաց
ից
գրուած
որով
ուղարկեց
պակսիմատ:
5-ին
զուր
տեղը
{նամակի}
սպասեցի:
7-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Լ[ազար]
Ի[լյիչ
ն
է
Պօղոսը
պաշտպանել:
Ինչ
որ
մեր
ամբաստանուած
{նամակի}
մէջ
ասել
ենք,
նոյնը
կրկնում
ենք
այսօր
եւ
վճռաբար
նչ
հեղինակութիւն
(autorité)
եւ
մեր
ամբաստանուած
{նամակի}
մէջ
եւ
ոչ
անգամ
մի
բառ
կայ
Ժ.
Ժ.
Ռուսսօյից:
Բա
վերստին
տպելու
հրաման
խնդրելով:
Պատճառում
էր
իւր
{նամակի}
մէջ,
թէ
բոլոր
տպուածքը
վաճառուած
լինելով
կարօտու
ում
ծաղկած
հրաշալի
Մաշտոցը
իր
հոյակապ
եւ
սքանչելի
{նամակի}
մէջ,
որ
գրեց
Աբասին,
մեզ
թւում
է,
թէ
դարձեալ
Պ
,
ուղարկուեցաւ
Թիֆլիզ,
ուր
Աբովեանի
բարեխօսական
{նամակի}
հիման
վերայ
ընդունեց
իւր
խնամարկութեան
տակ
այժմ
հ
ցող
Յ.
Շաքարեան"։
Պ.
Մարկոսը,
աւարտելով
{նամակի}
կարդալը,
սկսեց
ծանր
կերպով
եւ
մտածողութեամբ
համա
յն
վճռում
էք,
թէ
պիտոյ
է,
որ
ես
լինեմ
այդ
յիմար
{նամակի}
հեղինակը,
եւ
այդպէս
հաւատացնելով
այն
պարոնին,
ո
եմ
քաջափայլ
պարոնին,
թէ
կոմսն
էր
այն
անստորագիր
{նամակի}
հեղինակը.
բայց
այդ
իմ
սեփական
կարծիքը
չէր.
ինձ
ել.
պատճառ,
արտասուքը
աչքերից
եւ
քթից
թափուելով
{նամակի}
վերայ,
ապականեցին
նորան:
Վերջապէս
յաջողեցաւ
նորան,
մի
խօսքով,
այնպէս
էր
վարւում
այն
անշունչ
{նամակի}
հետ,
ինչպէս
մի
մարդ
իւր
շատ
սիրելի
բարեկամի
հետ
եսակ
ապացոյցներ
պահանջել,
հարցրեց,
թէ
ո՞ր
տեղից
{նամակի}
եմ
սպասում,
ո՞վ
ունիմ
Մոսկուայի
մէջ.
սիրտս
նեղա
այս
տունը
եւ
հարցրու
ծառաներից,
քեզ
ցոյց
կը
տան
{նամակի}
տէրը:
-
Գիտէի,
-
ասաց
պառաւը,
-
որ
դու
չէիր,
պարհ
ձգած
Շահումեանցին,
ճրագը
ձեռքին
ետ
դարձաւ.
{նամակի}
պատասխանը
գոգնոցի
գրպանում
էր:
Երբ
նա
ներս
էր
այդպիսի
մեղադրանքի,
ապա
յիշել
Շահումեանցին
նորա
{նամակի}
սառնութիւնը:
Նշանակած
ժամանակը
մօտենում
էր
հետզհ
մեղադրանքը,
որ
պատրաստուել
էր
առնել
Շահումեանցին
{նամակի}
սառն
հոգով
գրուածի
համար:
-
Ափսոս,
որ
հանդար
լաւ
եւս
ապացուցանելու
համար
ասածը,
ցոյց
տար
իւր
{նամակի}
պատասխանները,
որ
ստացած
էր
Մանուշակից,
եւ
եթէ
Թ
էին
Մխիթարեանց
ուղղութիւնքը։
Դնում
եմ
այստեղ
այդ
{նամակի}
բառացի
պատճէնը։
"
Վերապատուելի
վարդապետաց
Տե
ւնը։
Մեր
չկամելու
պատճառը
այն
էր,
որ
չունէինք
այս
{նամակի}
մի
այլ
օրինակը,
իսկ
առանց
համեմատութեան,
միմիայն
րոզիչքը,
ինչպէս
վկայում
է
Կանտօնի
Եպիսկոպոսը
իւր
{նամակի}
մէջ,
որ
գրել
էր
Բենեդիկտոս
XIV
Պապին,
վարում
էի
ն
այս
տեսակ
գրագրութիւնը
արգելուած
էին
եւ
փոխանակ
{նամակի},
անդամներից
մինը
թռչում
էր
դէպի
հարկ
տեղը,
թէ
ե
Մնաս
բարյավ
եւ
ողջ
եղիր.
սպասում
եմ
պատվական
{նամակիդ}
։
Քեզ
միշտ
հոգով
ու
սրտով
բարեկամ
խ.
ծ.
ռաջին
պրակի
հետ
միասին
ստացա
այսօր,
ճաշից
հետո:
{Նամակիդ}
քննության
մեջ
չմտնելով,
առաջինը
հարկ
եմ
համարում
ով
տեսակցության
կամ
ավելի
պարզ
խոսքերով
շարադրված
{նամակիդ},
ես
առայժմ
ինձ
մոտ
եմ
թողնում
հիշյալ
պատճենները
նձ
մոտ
եմ
թողնում
հիշյալ
պատճենները
եւ
անցնում
եմ
{նամակիդ}:
Գրքերի
համար
շատ
եւ
շատ
շնորհակալություն,
միայ
դիր):
Ողջունիր
իրեն
եւ
հորը,
եւ
եթե
նկարը
տա՝
{նամակիդ}
հետ
ուղարկիր:
85.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
19
ն
ստանալուն
պես,
ստացիր
գրքերը
եւ
հենց
շաբաթ
օրը
{նամակիդ}
հետ
միասին
ինձ
հասցրու
այն
գրքերը,
որոնց
մասին
ե
ինչ
հարկավոր
չէ:
Սպասում
եմ
խոստացած
ընդարձակ
{նամակիդ}
՝
ըստ
Տրեդյակովսկու
պերճախոսության
տեսության
-
ին
ւթիւնը:
Առ
այժմ
ուրիշ
ոչի՛նչ
գրելիք,
սպասում
եմ
{նամակիդ}:
Ո՛ղջ
եղիր:
Քո
Ս.
Շահբէգ"։
Այո՛
դեպուտատ:
Ժամ
առ
ժամ
սպասում
եմ
Ձեր
ավետավոր
{նամակին}:
Ողջ
եղեք:
Ձեզ
միշտ
հարգող
ու
պատվող
խ.
ծառ
րովին
այլ
գործի
մասին:
Սպասում
եմ
Ձեր
մխիթարական
{նամակին}
եւ
գործունեությանը:
Խնդրեմ
ողջունել
մեր
բոլոր
սր
Հայրապետյանցին
հայտնել,
որի
հոկտեմբերի
9-ին
գրած
{նամակին}
այսօր
պատասխանելով,
մասնավորապես
հայտնեցի.
այլ
ինդ
այդ
նամակ
ո՛վ
իցէ
գրեալ,
զինչ
բովանդակութիւն
{նամակին},
կամ
զոր
յարաբերութիւն
բովանդակութեան
առ
որսացող
ուշակել,
թէ
պ.
Յովնանեանցն,
որում
ընծայի
որսալ
{նամակին},
պարապի՞
արդեօք
այդպիսեօք
եւ
կարո՞ղ
է
ընդունել
յ
ոյ,
ուստի
մնայ
ինձ
եզրակացուցանել,
թէ
գոյութիւն
{նամակին},
որպէս
նաեւ
առաքումն
այնորիկ
առ
վեհափառ
կաթողիկո
եսզի
չտանջե
իր
շանը:
Այժմ
անցնում
եմ
Անանիայի
{նամակին}:
Փոքրիկ
պաթոլոգիական
հարձակում
եղավ.
ահա
մոտ
եւ
խաւիար:
6-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
եւ
Սուլթանին
{նամակին}
պատասխան
միեւնոյն
նամակի
մէջ:
10-ին
տեսութիւն
ե
0
մանեթ
առածս
հայտնել
եմ,
հուսամ,
որ
մինչեւ
այս
{նամակիս}
ստանալը
այն
եւս
ստացած
լինիս,
եւ
հույս
ունիմ,
ո
թե
անձնական
եւ
թե
օրագրական
գործերով:
Մինչեւ
այս
{նամակիս}
Ձեր
ստանալը,
կարծեմ
որ
հասանի
Ձեզ
եւ
"
Հյուսիսափ
րում
եմ
Ձեզ
երրորդ
նամակս,
որ
խոստացել
էի
առաջին
{նամակիս}
մեջ:
Գուցե
ժամանակով
ինձ
հարկավոր
լինի
հավատարիմ
պարտվին։
Կարդացած
կլինիք
"
Մեղուի
"
10
համարի
իմ
{նամակիս}
պատասխանը,
որ
գրել
է
պ.
Բալասանյանցը:
Ես
երկու
աշտոնը
հիմնվի
կարելի
պայմանների
վերա,
որ
կգտանեք
{նամակիս}
վերջումը:
§
2.
Գնացող
երկու
պարոնները,
երես
ւայ
յայտնեցի
ձեզ
մեկին,
ոչ
հայեցեալ
յերկարութիւն
{նամակիս},
ուրեմն
եւ
ի
ծանրութիւն
աշխատութեան,
յաշխարհի,
զլիակատար
հասցէ,
զոր
ունիք
գտանել
ի
վերջ
միւսոյ
{նամակիս}
եւ
առաքել
է
Պետերբուրգ:
Եթե
գտայց
ես
անդր,
այն
ն:
Այնուհետեւ
բոլորդ
ողջ
եղեք
եւ
ներողամիտ
շփերթ
{նամակիս}
համար:
Ամբողջովին
քոնը
Միշել
Հ.
Գ.
Ո
քիչը,
մանավանդ,
որ
ես
ուրիշ
զբաղմունք
չունեմ:
{Նամակիս}
հետ
վերադարձնում
եմ
Գերվինուսը
եւ
հանրագիտական
բա
է
երեկոյան
ժամը
10-ին
քեզանից
կստանամ
ամսիս
27-ի
{նամակիս}
պատասխանն
էլ,
այն
ժամանակ,
հարկ
եղած
դեպքում,
ցա
երեկ,
այսինքն
ամսույս
7-ին.
պատճառը
չգիտեմ։
{Նամակիս}
հետ
վերադարձուցի
պահարանը,
որ
ինքդ
աչքովդ
տեսնես
կտրուեցան
թղթաբերի
ներս
մտանելով,
եւ
ահա
ստացած
{նամակիս}
բառացի
պատճէնը.
"
Ողորմած
Պարոն,
Կոմս
Էմման
58):
Ահաւասիկ,
կատարում
եմ
իմ
խոստմունքս.
այս
{նամակիս}
հետ
ուղարկում
եմ
մի
փոքր
տետրակ,
որի
մէջ
գրել
եմ
ոպականի
ակնոցով
նայենք
այդ
պատմութեան
վերայ:
{Նամակիս}
խորհուրդը
այն
է,
որ
խնդրեմ
Ձեզանից
Յիշատակարանիդ
-ից
գրած
նամակս
դեռ
չէ
ստացել.
երեւի
այս
էլ
10-ի
{նամակիս}
քովն
է
գնացել:
Այլեւ
յայտնում
է,
թէ
տունից
նամա
շաբաթ,
խնդրեմ
ներողություն:
Պարոն
Նազարյանցի
{նամակից}
իմացած
կլինիս
նոր
ծրագրի
մասին
հետեւածներս,
եթե
ունեցած
իր
խոսակցության
արդյունքի
մասին,
եւ
նրա
{նամակից}
կարելի
կլինի
իմանալ,
թե
դեռ
հույս
կա՞
Գրիշայի
փր
Սիրելի
եղբայր,
Երեկ
առավոտյան
ուղարկած
իմ
{նամակից}
հետո,
ժամը
1-ին
կեսօրից
անց
ստացա
քո
ամuիս
10-ին
մ
բարեկամները
նույնպես
չեն
ընդունի
նրան,
երբ
այս
{նամակից}
իմանան,
թե
ինչ
պտուղ
է
նա:
Նա
իբրեւ
թուրքական
լ
ղբոր
եւ
քրոջ
որդիներին
եւ
դուստրերին:
Ավետիքի
{նամակից}
երեւում
է,
որ
Կարպ
Մակարովիչը
կմեկնի
սույն
ամսի
վերայ:
Ձեզ
յայտնի
կը
լինի
Պ.
Շահբէգի՝
ինձ
գրած
{նամակից},
որ
ես
շատ
սիրում
եմ
այդ
ողբերգութիւնը,
վասնորո
շարժառիթ
յառաջադիմութեան:
_______
Մի
այլ
{նամակից},
որ
ստացել
եմ
Օշականից՝
գրած
Դեկտեմբ.
27-ից
"
ը:
Տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուն
ոչինչ
բան
չառեց
այս
{նամակից}.
իսկ
ինքը
Թիւթիւնճի-օղլուն
կարծում
էր,
թէ
պարոն
բացի
Չամչեանից,
ապացուցանում
են
եւ
միւսքը։
Այս
{նամակից}
երեւում
է
ահա,
որ
Աւգերեան
Մկրտիչ
եւ
Փափազեան
Իգ
փող
հասուցանելու,
հիմնավոր
պատճառը
կիմանաս
մյուս
{նամակիցս}:
Տեր
Մովսիսի
սրայի
բանը
վերջացավ:
Զանֆդլեբի
համար...
մանրամասնությունը
այս
բաների
էգուցվա
{նամակիցս}
կիմանաք:
Ես,
աստծո
հաջողելով,
մարտի
24-ին
ե
նորհիւ
պ.
Յովնանեանցի:
Պատմի
նոյնպէս,
որպէս
թէ
{նամակն}
այն
անկեալ
ի
ճանկս
թշնամեաց,
առանձին
խնդրագրով,
ն,
եւ
այն
ընդ
ձեռն
պ.
Յոնանեանցին,
եւ
որպէս
թէ
{նամակն}
այն
խնդրագրով
մերձ
իբր
280
անձանց
առաքեալ
է
առ
վե
ԵՂԲԱՅՐ
ՂԱԶԱՐ
ՂԱԶԱՐՅԱՆ
Քո
դեկտեմբերի
29-ին
գրած
{նամակն}
այսօր
առավոտյան
ստացա:
Նա
ինձ
ուրախացրեց
եւ
ահա
յլ
խնդիրներում:
Մեր
շատ
սիրելի
քրոջ՝
Գայանեի
{նամակն}
անչափ
վշտացրեց
ինձ
այն
պատճառով,
որ
նրա
կուրծքը
րացնել,
եւ
թերեւս
ուրիշ
վնասվածքներ
էլ
կան:
Այս
{նամակն}
ստանալուդ
պես
Կամենշչիկովին
գրի,
որպեսզի
նա
հրավ
շան
բնի
մասին
հոգա,
թե
չէ
շունը
կսատկի:
Այս
{նամակն}
այսօր
կպահեմ
ինձ
մոտ,
կարելի
է
երեկոյան
ժամը
10-
ւնը
-
idem.
Քո
եղբայր
Միքայել
Հ.
Գ.
{Նամակն}
ուշադրությամբ
կարդալուց՝
գտա
հոդված
կովի
յուղի
մ
ու
եւ
միաժամանակ
ետ
կվերցնես
այդ
գրքերը,
բայց
քո
{նամակն}
ինձ
համոզեց,
որ
դու
չես
եղել
պ.
պարետի
մոտ:
Սո
համոզեց,
որ
դու
չես
եղել
պ.
պարետի
մոտ:
Սույն
{նամակն}
ստանալուն
պես,
ստացիր
գրքերը
եւ
հենց
շաբաթ
օրը
ն
ով
թէ
27-ին
եղբայրս
կը
գայ
կ՚առնու,
բայց
չեկաւ,
{նամակն}
էլ
այնտեղ
մեռելկոխ
եղաւ:
29-ին
նամակ
գրեցի
եղբօ
մեր
ընտանիքի
կացության
մասին.
շատ
հաճախ
անիմաստ
{նամակներ}
ենք
ստանում,
որոնք,
փոխանակ
ուրախության,
վիշտ
չնչացնելու
նպատակավ:
Ինձ
արգելված
է
հայոց
լեզվով
{նամակներ}
գրել,
պետք
է
գրեմ
ռուսերեն,
բացի
այդ,
նամակներ
ահման
չունին:
Եթե
նամակս
հասնի
ձեռքդ,
գուցե
այլ
{նամակներ}
գրեմ
մանրամասն
տեղեկություններով
քո
հարցրած
եւ
մե
ԲԱՆԴՅԱՆԻ
ՁԵՌՔՈՎ,
ԲԱՅՑ
ԱՅԼ
ՄԱՐԴԿԱՆՑ
ԱՆՈՒՆՈՎ
ԳՐՎԱԾ
{ՆԱՄԱԿՆԵՐ}
1.
ՄԱՏԹԵՈՍ
ՎԵՀԱՊԵՏՅԱՆԻՆ
1856
թ.
մայիս,
Ն
աման:
__________
Այժմ
արձանագրեմ
մի
քանի
{նամակներ},
որ
ստացել
եմ
զանազան
տեղերից
եւ
զանազան
պարոննե
ինչպէս
Յիշատակարանիս
սկզբումը
ասացինք,
բազմաթիւ
{նամակներ}
անհանգիստ
արած
չլինէին
մեզ:
Մի
քանի
տողից
յետոյ
ունելը:
Սորանից
մի
քանի
շաբաթ
յառաջ
մասնաւոր
{նամակներ}
տեղեկութիւն
էին
տալիս
մեզ,
թէ
պատրիարքական
գաւազ
համար,
պ.
Այվազովսքին
գրում
է
Աբբային
լրտեսական
{նամակներ}:
-
Այդ
նամակները
գրելու
ժամանակ
նա
չէր
ճանաչ
շարունակեց
նա
կարդալով
ցուցակը,
այս
որքա՞ն
սիրոյ
{նամակներ}
են
գրուած
մի
ամսի
մէջ....
ասա
խնդրեմ,
միթէ՞
ան
վարդապետից,
այժմ
պաշտպանողական
եւ
բարեխօսական
{նամակներ}
է
հասուցանում
Հռովմ
Մխիթարի
օգտի
համար։
Մխիթարը
ԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Գրած
{նամակներդ}
ստացել
եմ,
նույնպես
եւ
Ֆեոդր
Միխ[այլովիչի]
հարյո
ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ,
ՀՈԳԵՀԱՐԱԶԱՏ
ԲԱՐԵԿԱՄ,
Քո
գրած
{նամակներդ},
երկուքը
պ.
Նազարյանցի
վերա,
երրորդը
պ.
Բերբե
մորեղենը,
իսկ
երեկ
ստացա
ամսիս
4-ին
եւ
6-ին
գրած
{նամակներդ}:
Ցավում
եմ,
որ
տեսակցությունը
չհաջողվեց,
այնու
Ս.
Պ.
Բ.
Իմ
սիրելի
եղբայր
Գրիգոր,
{Նամակներդ}
հասել
են
ինձ.
նրանց
բովանդակությունը
առաջուց
համ
Մ.
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ
ԳՐԱԾ
{ՆԱՄԱԿՆԵՐԸ}
ԵՎ
ԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
1846
-1866
1846
1.
ՏԻՐԱՑՈ
որպիսությունը:
Ես
նախիջեւանցիներից
ստանալով
ձեր
{նամակները}
եւ
էմանեթները
եւ
տեղեկանալով
ձեր
բոլորի
որպիսությ
հաննես
եղբայրս
ոչինչ
չի
գրում.
վաղուց
է,
ես
նրա
{նամակները}
չեմ
կարդացել,
ախր
նա
առաջ
գրում
էր:
Անանիա,
այ
զգին
վերաբերեալ
-
Պ.
Շահբէգի
եւ
Պ.
Տիրատուրեանի
{նամակները}
-
Վեհափառ
Կաթողիկոսի
պատկերը:
Ազգութեա
իսի
ողբալի
վիճակում
գրել
է
Սկայորդին
իւր
վսեմական
{նամակները}
դէպի
"
Մեղուն
",
այս
պատճառով
եւս
աւելորդ
համարե
ր
չէին
ինքեան:
Թող
Հ.
Սարգսի
համար
Աբբային
գրած
{նամակները}
վկայէն...
Թէեւ
մարգարէ
չենք,
բայց
ընթե
ին
գրում
է
Աբբային
լրտեսական
նամակներ:
-
Այդ
{նամակները}
գրելու
ժամանակ
նա
չէր
ճանաչում
Հ.
Սարգսի
արժանաւ
Խուդաբաշեանի
գիրքը
Թիֆլիզից
ստացուած
անստորագիր
{նամակները}
Յովնաթանեանցի
մասին
Թիւրքիայում
հայոց
եւ
յունաց
ի
ծրարը
թագաւորին։
Իսկոյն
վճռուեցաւ,
թէ
այս
{նամակները}
կարո՛ղ
են
Յակոբ-Կլեմանի
համար
անցաթուղթ
լինել։
Դ
նի
համար
անցաթուղթ
լինել։
Դուքս
Մայէնը
տուեց
այս
{նամակները}
Բուրգուանին
եւ
խնդրեց
համոզել
Կլեմանը,
որ
հարցու
Ինչ
ժամանակ
Հենրիկոս
կարդում
էր
ուշադրութենով
այս
{նամակները},
աբեղայն
հանեց
իւր
թեւի
միջից
երկայն
դանակը,
որ
Coup
d'Oeil,
ե՛ւ
Բօրդսի,
ե՛ւ
Լիոնի
Արքեպիսկոպոսի
{նամակները},
ե՛ւ
Շարտրէսի
եպիսկոպոսի
նամակները,
որոնք
տպած
են
Արքեպիսկոպոսի
նամակները,
ե՛ւ
Շարտրէսի
եպիսկոպոսի
{նամակները},
որոնք
տպած
են
ֆրանսիացոց
զանազան
օրագիրների
մէջ։
բան
չգտա.
նամակդ
ինչ
որ
թախիծ
է
արտահայտում.
իմ
{նամակների}
մասին
խոսվում
է
որպես
ձեր
միակ
ուրախության,
եւ
ձ
տացա
նույնպես
ռնգեղջյուրի
հարցին
վերաբերող
հայտնի
{նամակների}
պատճենները:
Բայց
ի՞նչ
նպատակով
են
այդ
պատճեններն
ողջ
ենք
եւ
առողջ:
Գրիգոր
եւ
Սերովբե
եղբայրներիս
{նամակների}
պատասխանը,
ինչպես
նաեւ
Ավետիք
քրոջորդուս,
կգրեմ
ն,
եւ
մի
քանի
մեղադրութեան
պատճառներ
Ներսէսը
իւր
{նամակների}
մէջ
հրատարակել
էր
բոլորովին
սուտ,
այն
ժամանակ
Թէ
այժմեն
գուշակում
ենք
պ.
Այվազովսքիի
ասելիքը
այս
{նամակների}
մասին:
Այն
ժամանակ
նա
չէ
ճանաչում
եղած
Հ.
Սարգս
1860
Ծանօթութիւն
-
Մինչեւ
փետրուարի
11
ուղարկուած
{նամակների}
ցուցակը
կորած
է,
որոնց
թիւը
էր
21:
[Պետերբո
ցական
մասին։
"
Թող
Աստուած
տայ,
-
գրում
է
նա
իւր
{նամակների}
մինի
մէջ,
-
որ
ես
կարողանայի
մի
մշտնջենաւոր
միաբա
ոցա
համար,
եւ
խնդրել
էին
այս
աբեղայից
հասուցանել
{նամակների}
ծրարը
թագաւորին։
Իսկոյն
վճռուեցաւ,
թէ
այս
ն
այն
միջոցին
նստած
էր
աթոռի
վերայ,
եւ
տուեց
նորան
{նամակների}
ծրարը։
Ինչ
ժամանակ
Հենրիկոս
կարդում
էր
ուշադրութ
առնում:
Գեղեցիկ
է
խօսում
հոյակապ
Լիբիզը
իր
{նամակների}
մէջ,
"
երեւակայութիւնը,
հարիւր
հազար
դիպուածներ
ած
քննողութիւնը
միայն
անունով,
մինչդեռ
Լիբիղը
իր
{նամակների}
չորրորդ
տպագրութեան
մէջ
ոչ
միայն
մանրամասն
եւ
հիմ
մը
եւ
մեկ
թուրքի
կամ
չերքեզի
կարգում
եմ,
որ
ամեն
{նամակներիդ}
միջումը
դնում
ենք
երեք
կանգուննոց
ասեղներ,
որ
քա
բերյանցի
ձեռքով,
ստացա
անկորուստ:
Երկար
ժամանակ
{նամակներիդ}
չպատասխանելուս
պատճառը
էր
իմ
անդադար
զբաղմունքը
ե
խախոտի
հետ
միասին.
շնորհակալ
եմ.
Նախիջեւան
գրած
{նամակներիդ}
համար
նույնպես:
Ես
ինքս
մտածում
եմ
մի
փոքրիկ
նամ
պապին
մեծ
առաքելու
ձեռքով։
Նայելով
այս
պապի
{նամակներին},
ամենայն
տեղ
տեսանում
ես
այս
վարդապետութիւնը։
Ն
ազգի
վերաբերութեամբ:
Այս
միջոցներում
ստացած
{նամակներիս}
մէջ
նոյնպէս
նշանաւոր
է
մի
նամակ,
որ
ստացայ
Պ.
Մ
ղբօրիցս
15-ից
գրուած,
ուր
յայտնում
են
13-ից
գրած
{նամակներիս}
ստացուելը:
17-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Ս[իմէոն]
Գ[
էջ
գտանւում
էր
մի
երիտասարդ
մարդ,
որ
Գրիգոր
պապի
{նամակներից}
մինի
մէջ
անուանւում
է
Ռուսաց
թագաւորի
որդի։
Այս
պատասխանատուութիւնը:
Այս
միջոցներում
ստացած
{նամակներիցս}
հետեւեալ
նամակը
կարող
եմ
մէջ
բերել
Յիշատակարանիս
ւ
տեղեկանան
դորան:
Մօտ
ժամանակներումս
ստացած
{նամակներիցս}
կամ
լուրերիցս
հետեւեալ
բաները
կարող
եմ
մէջ
բերել
ե՛ւ
բարոյական
կողմից:
Շատ
անգամ
բերանացի
եւ
{նամակներով}
խօսած
ենք
զանազան
մարդերի
հետ
մի
ընդհանուր
ազգայի
օտից:
Այս
չորս
խնդիրքը
հասել
են
մեզ
բազմաթիւ
{նամակներով},
թէպէտեւ
առ
ի
սրտէ
պատրաստ
էինք
յարգել
մեր
ազնու
:
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
հանդերձ
քեռորդուոց
{նամակներով},
նոյն
օրը
պատասխանեցի
եղբօրս,
Աւտուշին,
Գաբրիէ
Լեկլեր
(Bussi-Leclere)
անունով
մի
մարդ
բերեց
մի
{նամակներով}
լիքը
ծրար,
որ
Բաստիլիայի
Պարլամենտի
անդամքը
յանձ
ունիմ
ձեր
անճոռնի
կռիվները
մտիկ
անելու
եւ,
թե
որ
{նամակներուդ}
մեջն
էլ
չլինեին
անպատշաճ
եւ
անճոռնի
բաներ,
հարկա
յր,
շուտափույթ
տեսակցության
սպասելով,
իմ
նախորդ
{նամակներում}
չասացի
քեզ,
որ
դու
չես
պատասխանել
իմ
հարցին,
թե
ս
հետներս
էր:
Հույս
ունիմ,
որ
սորանից
առաջ
գրած
{նամակներս}
ստացած
լինիք,
թեպետ
ես
շատ
ժամանակ
է
որ
մեկիցդ
է
րը
նույն
է
եւ
նույն
պիտի
մնա,
չնայելով
որ
երբեմն
{նամակներս}
ուշանում
էին:
Եղբայր,
խնդրում
եմ
ներողությո
նամակներ
գրել,
պետք
է
գրեմ
ռուսերեն,
բացի
այդ,
{նամակներս}
պետք
է
կարդամ
կոմենդանտի
առաջ.
բարբարոսի
արարքն
ից
մինը:
Ահա
իմ
ստացած
ծանօթութիւնքս
եւ
{նամակներս}
։
Բացի
սորանից,
պիտի
ասել,
որ
նորերումս
հանդիպե
վե՛րջ
մտածութիւն...
Այս
եւ
այն
տեղից
ստացած
{նամակներս}
ընկած
են
ցիր
ու
ցան,
որոնց
շատերը
մինչեւ
այսօր
ա
յժմ
խօսեմ
ուրիշ
բաների
մասին:
Փարիզից
ստացած
{նամակներս}
միմեանց
քամակից
հաւաստում
են,
թէ
յարգի
Ամբրոսիոս
ություն
օտարից
են
հարցանում,
մի՞թե
դոքա
մին
մինի
{նամակով}
չեն
հայտնում
յուրյանց
որպիսությունը:
Ես
նախիջեւա
,
որ
եթե
աշխատություն
Հանձն
առնուք
օրհնել
ինձ
մի
{նամակով},
իմանաք,
թե
ո՛ւր
եւ
ի՛նչպես
պիտո
էր
մակագրել:
գանգատել
է
Լազարյանց
մեր
վերա,
եւ
սոքա
մի
անտեղի
{նամակով}
սպառնանք
գրում
են
մեզ,
հայտնելով
մեր
օրագիրը,
թ
կաթողիկոսը
ուղարկել
եմ
հունվարի
20-ին
մի
առանձին
{նամակով},
որի
պատճենը
այս
մեկով
ուղարկել
եմ
առ
պ.
Ս.
Հ
չլինին
բաժանված,
այդպիսի
դիպվածում,
մի
միայն
մի
{նամակով}
տեղեկություն
կտաք
ինձ,
մինչեւ
այն
թվականը
հավաքվ
գրում
եմ
ձեզ
այս
նամակը
այն
խորհրդով,
որ
դուք
մի
{նամակով}
միջնորդ
լինիք
իմ
եւ
"
Հիւսիսափայլ
"
օրագրի
մէջ,
նաց
վանք
գնալ։
Այս
բանը
Մանրիկօյին
յայտնում
է
մի
{նամակով}
նորա
բարեկամներից
մինը։
Նամակը
ստանում
է
նա
այն
աթիպայի
եւ
մի
քանի
նոր
ոտանաւորքը,
որ
վերոյիշեալ
{նամակով}
ուղարկել
էր
ինձ։
Աւելի
ոչինչ
չեմ
կարող
առնել.
ի
իմ
մօտ
կամ
ո՛ր
բարեկամս
կը
շտապէ
մխիթարել
ինձ
իւր
{նամակով}:
Բարեկամ
շատ
ունիմ,
որոնք
միշտ
պատրաստ
են
ի
աստեղծական
ճոխ
քանքար:
Շահբէգ:
Այս
{նամակով}
կնքում
եմ
այս
անգամի
Յիշատակարանս,
ըստ
որում,
բ
Շո՛ւտ
գրիչ,
թանաք,
թուղթ,
եւ
ահա
Պ.
Շահբէգի
{նամակով}
բացում
եմ
Յիշատակարանիս
դուռը:
16/28
ու
կերպարին
եւ
հնարներին:
Պարոն
Տիրատուրեանի
{նամակով}
կամէի
այս
անգամ
վերջացնել
Յիշատակարանս,
բայց
մի
տութիւնը.
խե՜ղճ
մարդ:
Մեք,
մեր
ամբաստանուած
{նամակով},
այդ
չարագործութիւնների
համար,
մեր
կարծիքը
Պօղո
4
71
Նազարեանցին
Յունիս
1
72
Նազարեանցին,
տպել
{նամակով}
73
Հայրապետեանցին
2
74
Բերբերեանցին
3
75
Նազա
թէ
գնա
դու
այժմ,
եւ
ես
խօսքիդ
պատասխանը
կը
գրեմ
{նամակով}
այն
պատճառով,
որ
բերանով
խօսելու
ժամանակ
այնպէս
նի
վերայ,
որ
քանի
անգամ
գրել
էր
նորան
անստորագիր
{նամակով},
թէ
սա
հոգս
չառնէ,
թէ
նա
ինքը
գտանելու
է
մի
այն
մինի
մէջ
անուանւում
է
Ռուսաց
թագաւորի
որդի։
Այս
{նամակով}
ծանօթութիւն
էին
տալիս
Ռուսաց
թագաւորին,
թէ
պապը
ես
ի
վաղուց
հետէ
առ
ի
սրտէ
կամենում
էի
մի
առանձին
{նամակով}
յայտնուիլ
ձեր
յարգութեանը,
նամանաւանդ
այն
բարեգո
ւրգ
ԱՐԳՈ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ
Պ.
ՄԵԼՔՈՆ
ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ,
Այս
{նամակովս}
խնդրում
եմ
Ձեզանից
առաջին
մեքենայով
ուղարկել
ինձ
,
Մայիսի
17,
1858.
Րեդուտկալէ:
Վերջին
{նամակովս},
որի
հետ
ուղարկել
էի
իմ
քանի
մի
նկատողութիւնքը
Պ
ցաւ
փորձել,
ինչպէս
շատերը
փորձել
են:
Վերջին
{նամակովս}
խոստացել
էի
քեզ
ցնծացնել
քո
Յիշատակարանը
Յունուար
անգամ
Ձեզ
եւ
ինձ
միմեանց
հետ
ծանօթացնող
շարժառիթ
{նամակովս}:
Թէպէտ
եւ
ես
ի
վաղուց
հետէ
առ
ի
սրտէ
կամենո
յուրի
համար,
այդ
ինձ
չափազանց
հետաքրքրում
է:
Քո
{նամակում},
բացի
նրանից,
որ
բոլորդ
առողջ
եք,
ուրախացուցիչ
կան
գաճաճներին:
Նամակ
գրիր
տուն
եւ
ինչպես
անցյալ
{նամակում}
արդեն
ասել
եմ,
նրանցից
թաքցրու
մեր
տեսակցություն
րցրե՞լ
են
արդյոք
նրանից:
Խնդրում
եմ,
որպեսզի
քո
{նամակում}
իմ
բոլոր
հարցերի
պատասխանը
լինի,
թե
չէ
այնքան
ան
՞նչ
նպատակով
են
այդ
պատճեններն
ինձ
ուղարկված:
Քո
{նամակում}
դու
համառորեն
լռում
ես
այդ
մասին,
ուստի
ես
ոչ
մի
տարակուսած
եմ
եւ
բոլորովին
ոչինչ
չեմ
հասկանում:
{Նամակում}
գրում
եք,
որ
"
ռնգեղջյուրի
վիճակի
մասին
կհաղորդե
անց,
ովքեր
ողջունում
են
ինձ:
Նրանց
թվարկումը
քո
{նամակում}
շարժեց
իմ
ժպիտը.
դու
գրում
ես՝
"
քո
բարեկամները
:
"
Հոգով
շնորհակալ
եմ
սիրելի
Անանիայից
քո
այս
{նամակում}
մանրամասնորեն
շարադրածի
համար,
Հուսով
եմ,
որ
առ
հանգստության
համար:
Խնդրիր
Անանիային,
որ
քո
{նամակում}
որոշ
նորություններ
գրի
(քանի
որ
դու
ռուսերեն
չես
հույսը,
որի
մասին
այնքան
շատ
գրվեց,
ձեր
վերջին
{նամակում}
զգալի
չափով
թուլացել
է:
Է՜հ,
աստված
նրանց
հետ,
յնիվ,
կարծես
ինձ
մոտիկ
է,
եւ,
ինչպես
ինքն
է
քո
{նամակում}
ասում,
կարելի
է
"
արձագանքել"։
Ծխախոտը
բոլո
ակ
կգրես,
հաղորդիր
նրան
ողջույնս
եւ
ասա
(իհարկե
{նամակում}
),
քանի
որ
նա
էլ
ինձ
նման
համակրում
է
խեղճ
Գրիգո
համար
շատ
շնորհակալ
եմ:
Հուսով
եմ,
որ
քո
հաջորդ
{նամակում}
կկարդամ
Կարպ
Մակարովիչի
եւ
Դանիել
Թորոսովիչի
գալս
ճախոսության
տեսության
-
ինչպես
խոստանում
եք
ներկա
{նամակում}
։
Երկուշաբթի
ես
մոռացա
հարցնել,
իսկ
դուք
մոռացաք
իստ,
եթե
չես
ուզում
`
գժտվել
ինձ
հետ:
Վերջին
{նամակում}
դու
ինձ
գրում
էիր
իմ
ժառանգական
իրավունքների
մասի
վների,
ընդունում
է
Քաղկեդոնեան
ժողովը:
Իսկ
միւս
{նամակում}
(յայտնի
նամակում)
նա
աշխատում
էր
միայն
մի
փոքր
է
Քաղկեդոնեան
ժողովը:
Իսկ
միւս
նամակում
(յայտնի
{նամակում}
)
նա
աշխատում
էր
միայն
մի
փոքր
մեղմել
զանազանութի
ա
13-ի
թվակիր
նամակդ
12
շիշ
գինու
հետ,
որի
մասին
{նամակումդ}
ոչինչ
չի
ասվում։
Դու
ինձ
խոստացար
պաքսիմատ
(սու
փոխադրածախսը։
Է՛հ,
գրողը
տանի
նրան:
Վերջին
{նամակումս}
ես
հույս
էի
հայտնել,
որ
հետեւյալ
օրը
կազատվեմ
կա
ծ
տեղեկություններիդ
համար,
այնինչ
ես
դեռ
26-ին
(
{նամակումս}
)
զարմանում
էի,
թե
ինչո՞ւ
այսքան
ժամանակ
Նախիջեւ
իստոֆորիչ
Երեցփոխյանից,
արդյոք
իմ
ստրախավոր
գրած
{նամակս}
ստացե՞լ
է,
թե
ոչ
եւ
խնդրես
որ
պատասխանն
շուտով
գ
,
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ,
Ահա
գրում
եմ
Ձեզ
երրորդ
{նամակս},
որ
խոստացել
էի
առաջին
նամակիս
մեջ:
Գուցե
ժաման
րկավոր
է:
Չգիտեմ
ի՞նչ
ազդեցություն
գործեց
իմ
{նամակս}
"
Հյուսիսափայլի
"
11
№
մեջ:
Շուտով
12
№
կարձակեն
,
այդպես
հարկավոր
է,
մինչեւ
որ
ստանաս
ստրախավոյ
{նամակս}:
Պատկերները
շուտով
կպատրաստվին.
մարդը
ասում
Այսքանը
առայժմս
բավական
է,
միայն
աղաչում
եմ,
{նամակս}
ստացածովդ
փողի
մասին
հոգաբարձություն
առնես
առաջին
Ր
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Հույս
ունիմ,
որ
Մոսկվայից
գրած
{նամակս}
ստացած
լինիս
մինչեւ
այժմ,
եւ
խնդիրքս
կատարած,
ը
ան
եւ
մարդասիրության
վերա:
Ես
խոստացած
ստրախավոյ
{նամակս}
չկարողացա
գրել,
որովհետեւ
մարտի
24-ին
դուրս
եկա
նակն
անցնում
է,
առայժմս
այսքան,
մինչեւ
հետեւյալ
{նամակս}:
Ողջ
եղիր
աստուծով
հանդերձ,
եւ
սմ
ենակալ
տեր
ենայն
հաջողություն
մի
այլ
մարդ
ընտրելու:
Այս
{նամակս}
իրավունք
ունիք
եւ
հասարակության
ցույց
տալու,
եթե
գորեւիչի,
անվանակոչության
օրն
է.
Հենց
որ
ստանաս
{նամակս},
բարեւի
հետ
միասին
հայտնիր
նրան
եւ
իմ
անկեղծ
շնո
ակավայրս,
որպեսզի
ավարտեմ
դեռեւս
առավոտյան
սկսած
{նամակս}:
Երկար
եւ
առանց
ընդմիջման
չեմ
կարողանում
գրել.
է
կրծքիս
եւ
մեջքիս
վրա,
դրա
համար
յուրաքանչյուր
{նամակս}
գրում
եմ
տարբեր
ընդմիջումներով,
որոնց
մեջ,
անկա
մ
ցանկությունը:
Ստացե՞լ
է
արդյոք
Հայրապետյանը
{նամակս},
որ
գրել
էի
Գ.
Մ.
Ալաջալյանի
վերաբերյալ,
եւ
ի
ոքի
նեղություն
տալու:
Հույս
ունեմ,
որ
հետեւյալ
{նամակս}
արդեն
կգրեմ
ձեր
ուղարկած
թղթի
վրա:
Ավելացնեմ,
ո
է։
Հույս
ունեմ,
որ
արդեն
ստացել
ես
12-ի
թվակիր
{նամակս}:
Ողջունում
եմ
երկու
սեռի
բոլոր
բարեկամներիս,
ժմ
նա
միանգամայն
մենակ
է,
առո՞ղջ
է
գեթ:
Հենց
որ
{նամակս}
ստանաս,
գնա
նրա
մոտ
եւ,
հաղորդելով
իմ
բարեւը,
ողը
վերջինն
է
եղել
եւ
գլխի
ընկա
այն
ժամանակ,
երբ
{նամակս}
վաղուց
արդեն
ուղարկված
էր:
Այդ
պատճառով
խնդրում
տրեցի
այդ
անիծյալ
օղակի
պատճառով:
Դրա
համար
հենց
{նամակս}
սկսեցի
ծխափողից,
որը
սույն
նամակի
գրության
ամենա
1865
մարտի
22,
Ս.
Պետերբուրգից
Գիտեմ,
{նամակս}
շատ
ձգվեցավ,
եւ
Ձեզ
էլ
երկար
տաղտկություն,
բայց
65,
Պետրոս-Պողոսյան
Բերդ
Անգին
ընկեր,
Այս
{նամակս}
մի
այլ
ճանապարհով
կստանաս:
Տակավին
ես
այս
խոնավ
աջ.
բարբարոսի
արարքն
էլ
ծայր
սահման
չունին:
Եթե
{նամակս}
հասնի
ձեռքդ,
գուցե
այլ
նամակներ
գրեմ
մանրամասն
տ
865
Ս.
Պ.
Բ
ՍԻՐԵԼԻ
ՍԵՐՈԲ
ԵՂԲԱՅՐ,
Ահա
այս
{նամակս}
կստանաս
Ղազարոս
եղբորս
ձեռքովը
եւ
ամեն
բանը
կիման
ւնիմ,
հիմա
մեծերուն
գրեցինք
ու
մանրները
մնացին:
{Նամակս}
պիտ
վերջացնեի,
ինչու,
որ
լեշս
ելած
կգրեմ,
բայց
մ
առ
ժամս
ձեզ
գրելու,
մնացէք
բարեաւ
մինչեւ
ցմիւս
{նամակս}:
Ցանկալով
ձեզ
ողջութիւն
եւ
յաջողութիւն՝
մնամ
Ձե
ր
ճանապարհորդութեան
մէջ:
Մնաս
բարով
մինչեւ
ցմիւս
{նամակս}:
Քո
անխարդախ
բարեացակամ
Ս.
Խ.
Շահբէգ
ող
ես
մի
քանի
ձայներ
լսել
մեր
կողմից:
Չկամիմ
{նամակս}
սկսանել
նորանով,
թէ
ողջ
եւ
առողջ
էի.
մաշուած
ձե
կան
կարողութեան
հետ:
Մնաս
բարով
մինչեւ
ցմիւս
{նամակս},
Քո
Սերովբէ
Շահբէկ:
Բերելով
այս
նա
առաւել
լալու,
քան
թէ
գիր
գրելու։
Վերջացնում
եմ
{նամակս}
եւ
ցանկութիւն
չունիմ
միւս
անգամ
ձեռք
առնուլ
այդ
գ
ելը
թողնելով
ուրիշներին:
Յոյս
ունիմ,
որ
այս
{նամակս}
տեղ
կը
գտանէ
Ձեր
Յիշատակարանի
մէջ,
իսկ
ես
մնամ
ե
:
Բերբ[երեանի]
նամակը
տուի:
Օգոստոսի
28-ից
գրած
{նամակս}
եղբայրս
չէ
ստացել:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակած
յ
թուականով,
որով
յայտնում
է.
ա)
թէ
17-ից
գրած
{նամակս}
դեռ
չէ
ստացել.
երեւի
այս
էլ
10-ի
նամակիս
քովն
է
ստացայ
եղբ[օրիցս]
նոյն
օրից,
որով
գրում
է
`
ա)
{նամակս}
մինչեւ
այժմ
չստանալը,
բ)
Բերբ[երի]
եւ
այլն
Փար
ցէ
թէ
մեղադրանք
է,
թէ
խրատ
է,
ընդունիր,
եւ
այս
{նամակս}
ստացածովդ
շտապի՛ր
գալ
իմ
մօտ,
մեր
ծանօթներից
եւ
երստին
մի
նոր
ապացուցի
տեղ
չկարողանայ
ծառայել
այս
{նամակս},
մի
օր,
երբ
թեթեւացած
կը
լինիմ
գործերից,
ցոյց
հայելու
մէջ:
Ուրիշ
կերպ
չեմ
կարող
վերջացնել
{նամակս},
եթէ
ոչ
այս
խօսքերով,
թէ
դուք
վշտացնելով
իմ
պատ
դ
պատուանունն,
զոր
թշնամիք
մեր
վերագրեն
նմա:
{Նամակք}
հասեալք
առ
իս
ի
Թիֆլիսէ,
ստորագրեալք
յառաջներորդ
1
Հայրապետեանցին
Կ.
Մ.
Մարտ
9
32
Նազարեանցին,
{նամակք}
խնդրեցան
10
33
Փարիզ,
Կովայլսկուն
15
34
տէր
Մո
ակներ,
Վասակի
զարմ
ուրացող,
Ո՞ւր
էք
{նամաղուլ}
բէհսաբներ
Անում,
որպէս
հերձուածող:
ույլ
են:
Ինքդ
մտածիր,
ինչ
կլինի
մեր
ծնողների
ու
{նամանավանդ}
քեզ
հետ,
եթե,
տերը
մի՛
արասցե,
քո
աչքերիդ
նույ
հարաբերությունը
նույնպես
չափազանց
մխիթարական
է:
{Նամանավանդ}
որ,
Նախիջեւանը
համարյա
ոչ
մի
ապրանք
չի
ստանում
ա
տ
հետաքրքրում
է
Անդրեաս
սրբազանի
Նախիջեւան
գալը,
{նամանավանդ}
որ
այդ
վերաբերում
է
եկեղեցական
գումարների
գործին
քն
զգիր։
Ինքն
գոլով
ծնեալ
եւ
սնեալ
ի
սմին
քաղաքի
{նամանաւանդ}
բազմաժամանակեայ
պաշտօնատար
գրագրութեան
դմին
Ատենի
էի
մի
առանձին
նամակով
յայտնուիլ
ձեր
յարգութեանը,
{նամանաւանդ}
այն
բարեգուշակ
օրից,
երբ
ընթերցասիրում
էի
ձեր
քա
ամենագռեհիկ
ուսմունքը
կարելի
է
անցկացնել
եւ
նա,
{նայած}
իր
որակին,
որեւէ
տեղ,
ավելի
կամ
պակաս
հետեւողնե
նչեւ
ի
մահ
գործականութեան:
Մինչեւ
այսօր
չենք
{նայած}
ուշադրութեան
անարժան
արգելառիթների
վերայ։
Այսուհ
պիտոյ
է
ասել,
Շաքարեանցը
իւր
ժամանակին
այս
աչքով
{նայած}
չէր
Մանթուխեանցի
վերայ:
Ինչեւիցէ:
Մեք
թողունք
ա
ուր
շատ
ծառաստանք
կան
եւ
աղբյուրներ
եւ
ուր
բժիշկ
{Նայդենեւը}
կումիս
է
խմացնում
տկարներին.
ուրեմն
մինչեւ
սեպտե
.
<հունվար,
երկրորդ
կես>...
Այստեղ
բժիշկ
{Նայդենեւը},
որ
կումիսով
պարպում
էր
ամառները
մասնավոր
կերպով
ասին
Մոսկվայից
ուղարկեցինք
տաքլատնոյ
զաբիսքայով,
{նայե}
չխայտառակես
ինձ,
այդպես
սրա
էր:
Վառվինսկին
տ
լորովին
մի
կո՛ղմ
թողած,
լո՛կ
ցանկութեան
պատճառով
{նայե՛լը}
կատարուած
շնութեան
հետ
հաւասարեց՝
ասելով,
թէ
որ
ոսեցավ
օրագիրը,
եւ
շատ
մարդիկ
սկսեցին
ուրիշ
կերպ
{նայել}
բաների
վերա,
հույս
կա,
որ
մի
քանի
տարուց
հետո
ա
ավական
ճանապարհ
կատարելով
դեպի
ապագան,
կամենա
ետ
{նայել}
յուր
անցածի
վերա,
յուր
կատարած
ճանապարհի
որպիսու
ուկը,
չափահաս
լինելով,
կարո՞ղ
էր
առանց
զզուելու
{նայել}
իւր
հօր
կամ
եղբայրների
դատապարտելի
գործի
վերայ։
ցն
եմ
ես
ուրացել,
երբ,
աչքս
բանալով,
բարոյապէս
{նայել}
եմ
մարդկութեան
վերայ:
Այս
պատճառով,
որպէս
իմ
մա
լեզուն,
եթէ
հարկադրուած
լինէի
մի
միայն
կովի
նման
{նայել}
նոցա
երեսին:
Այսպէս
ութ
ժամը
կը
լինէր,
մի
պ
ձ՝
որպէս
քրիստոնէի,
պարտականութիւն
էր
ներողապէս
{նայել}
նորա
յանցանքի
վերայ,
թողուլ
նորա
մեղքը,
ըստ
որո
այն
արշալոյսը,
երբ
քո
ընթերցողքը
կարող
կը
լինին
{նայել}
եգիպտական
աստուածուհու
երեսը՝
առանց
քօղով
ծածկել
ելով,
թեթեւ
աչքով
եւ
առանց
կատարեալ
ուշադրութեան
{նայել}
է
սրբագրողը,
կամ
սա՛
եւս
արժանի
հեղինակին
արժանի
ոյ
երեկոյացաւ,
բայց
ես
որոշեցի
գիշերել
այնտեղ
եւ
{նայել}
Վերսայլի
վերայ
գիշերի
խոր
եւ
խորհրդական
լռութեան
եւ
այդ
պատճառով
եւս
Բէգզադէն
սկսում
է
ծուռ
աչքով
{նայել}
ողորմելու
վերայ:
Հայհոյանք,
թուք
ու
մուր
եւ
որա
ոսկերքի
մէջ,
շատ
անգամ,
չէ
կարող
հաշտ
աչքով
{նայել}
ազատ
հրապարակախօսութեան
երեսին:
Նա
հալածում
է
նո
Ի
ԳԵՐԵԶՄԱՆԻ
ՎՐԱՅ.
Չեմ
կարող
այժմ
խաղաղ
{նայել}
մեր
թշուառ
կրքին,
Որին
շատ
անգամ
պաշտեցինք
աւաքւում
էր
Մօտ
թատրոնի
պատշգամբին.
Չէր
կշտանում
{նայել}
նորա
Քնքոյշ
չքնաղ
երեսին.
Այժմ
նորան
չեն
ճանաչու
էս
եւ
առաջ
կշիռ
ունէին
մեր
աչքում։
Չէ՛,
առաջ
էլ
{նայել}
էինք
նոցա
վրայ
որպէս
դատարկ
հողմարածութեան
վրայ։
տարածութեան
վրայ
որպէս
մի
փոքրիկ
եւ
նեղ
բանի
վրայ
{նայել}
տուեց
Կայէնին՝
եղբայրասպան
անելով։
Եսա՛ւը,
նախ
շնորհի
վարդապետութեանը,
որպէս
մի
թերի
բանի
վրայ
{նայել}
էին
տալիս։
Աղանդի
անո՛ւնն
անգամ,
որով
այդ
յանդո
Մեք
գիտենք,
որ
ապագայքը,
որ
կարող
էին
սառն
աչքով
{նայել}
անցած
գնացած
իրողութենների
վերայ,
եւ
ամենայն
բանի
վաստակն
է
դա,
այդ
պատճառով
եւս
ինձ
աւելի
քաղցր
է
{նայել}
դորա
վերայ,
քան
թէ
մի
այլ
մարդու:
Միթէ՞
չգիտես
երբ
գտաւ
ոսկի
շինելու
գաղտնիքը,
Շաքարեանցը
սկսեց
{նայել}
Մանթուխեանցի
վերայ
նոյնպիսի
մեծարական
աչքով:
Եւ
ցին
նորա
նախկին
պարոնը
կամ
ընկերակիցքը.
նա
սկսեց
{նայել}
նոցա
վերայ
այնպէս,
ինչպէս
մի
մարդ
կը
նայէր
բարձր
ասելուց
յետոյ,
դուրս
գնաց
տիկինը:
Ցաւալի
էր
{նայել}
պ.
Յովնաթանեանցի
վերայ.
նա
մեռած
էր,
քան
թէ
կե
եւ
մռայլոտ
վարագոյրը՝
հնար
է
տալիս
նա
բաց
աչքով
{նայել}
լուսին
եւ
սորա
միջնորդութեամբ
քննել
եւ
գնահատել
ա
են
քրիստոնէութեան,
եւ
դորանով
սովորեցնէին
ազգերը
{նայել}
պապի
վերայ
որպէս
եկեղեցու
գլխի
վերայ.
երկրորդ,
յն
կողմից։
Ճշմարիտը
պիտոյ
է
ասել,
սիրելի
չէ
մեզ
{նայել}
մի
այդպիսի
ընկերութեան
վերայ։
Գրեանք
գրուել
ռանց
ուղղութեան
հանդիպածը
գրում
են,
էլ
աջ
ու
ձախ
{նայել}
չկայ։
Լեզուի
մասին
ատեան
ենք
կանչում
պ.
Պռօշեան
ն
այս
նայելիսը,
տեսնելիսը,
եթէ
ոչ
ի
տեսանել,
ի
{նայել}
։
Ս
տառը
չպէտք
է
ընդունել
այստեղ
որպէս
առաջին
դէմ
ւթեան
մէջ:
Մենք
չենք
ուզում
իբրեւ
թերութեան
{նայել}
Վարդիթերի
մօր
անխելք
յողդյողդութեանց
վրայ:
Փարպի
որ
չենք
ուզում
այս
բաներին
իբրեւ
թերութեանց
վրայ
{նայել},
որովհետեւ
այս
բոլորը
կարելի
է
վերադրել
Համասփիւ
գեղեցիկ
չէ։
Բայց
բոլորովին
աւելորդ
է
լեզուի
վրայ
{նայել}
այնպէս,
ինչպէս
մի
այլ
բանի
վրայ,
որ
մեր
ճաշակը
րանով
խօսողի
վրայ
որպէս
մի
ստոր
եւ
խեղճ
էակի
վրայ
{նայելը},
որպէս
թէ
այն
մարդը
յանցանք
է
գործել։
Եթէ
ցա
նով
խօսողի
վրայ,
որպէս
մի
ստոր
եւ
խեղճ
էակի
վրայ
{նայելը},
որպէս
թէ
այն
մարդը
յանցանք
է
գործել:
Օ՜հ,
եղջ
տրական
հոլովված
աներեւոյթ
եղանակները՝
տեսնելիս,
{նայելիս},
օրինակ՝
"
նորան
տեսնելիս
ասա
",
"
նորա
վրայ
ն
ս,
օրինակ՝
"
նորան
տեսնելիս
ասա
",
"
նորա
վրայ
{նայելիս}
զարմացան
".
ինչ
են
այս
նայելիսը,
տեսնելիսը,
եթ
ա
",
"
նորա
վրայ
նայելիս
զարմացան
".
ինչ
են
այս
{նայելիսը},
տեսնելիսը,
եթէ
ոչ
ի
տեսանել,
ի
նայել։
Ս
տառը
դգնի
ձեռը
պաչել
ըստ
հասարակ
կանոնին,
Թէ
լոկ
{նայելն}
աղջկերանց
եւ
կամ
կնիկների
վերայ
Սաստիկ
մեղք
ն
միաբանութեան
Վիեննայի,
որք
առանց
յաջ
եւ
յահեակ
{նայելոյ}
գոլն
գործեն
գէթ
թարգմանել
զԳերմանական
բառ:
առանց
մ
եք
իբրեւ
եղբայր,
հետո
Մոսկովից
եկողների
խոսքին
{նայելով},
ինձ
գրում
եք
այդպիսի
վշտացուցիչ
նամակ.
երեւի
ձ
րել,
ուստի
ես
բարվոք
համարեցա,
դարձյալ
ձեր
շահը
{նայելով},
գրել
տեղվույդ
Մագիստրաթին
մի
խնդիր,
որ
նա
մեր
մբ
դուրս
թռաւ
կուրծքիցս:
Պ.
Խ.,
անորոշ
կերպով
{նայելով}
իմ
վերայ,
թթուեցուց
իւր
երեսը
եւ
մեծ
տհաճութեամբ
լ
էք
չորս
հազար
տարեկան.
սովորական
տարեգրութեանը
{նայելով}
՝
նա
դեռեւս
հազար
երեք
հարիւրի
եւ
հազար
չորս
հարի
դպիսի
տղայի
մէջ
ցանկալի
հետեւանքը:
Այս
աչքով
{նայելով}
այս
ծանրակշիռ
եւ
մեծախորհուրդ
բանի
վերայ՝
ո՛րքան
գինը
Նախիջեւանի
մէջ
բարձրանում
է
եւ
ցածրանում
է
`
{նայելով}
եւրոպական
վաճառական
ընկերութեններին
եւ
հաշուատներ
,
տեսանելու
է
ազգը,
թէ
այն
մարդիկը,
որոնց
վերայ
{նայելով}
՝
զարմանում
էր
երբեմն,
ոչ
այլ
ինչ
են,
եթէ
ոչ
կա
թէ
Հիւսիսումը,
մի
շատ
տխուր
ժամանակ
է.
մարդը,
{նայելով}
բնութեան
վերայ
եւ
տեսանելով,
երբ
որ
սա
փոքր
առ
փ
ին
չեմ
հասկանում,
թէ
ինչ
կամի
ասել,
որովհետեւ,
{նայելով}
քերականական
կանոններին,
ուրիշ
խօսքերով
միեւնոյն
մենում
է
ահա
ձգել
կոմսի
զաւակը
կրակի
մէջ,
բայց,
{նայելով}
անմեղ
երեխայի
վերայ,
խղճահարւում
է.
գութը
յաղթա
գում:
Շինած
էր
դահլիճի
ճակատում
մի
փոքրիկ,
բայց
{նայելով}
հանգամանքներին,
հնարներին
եւ
այլն,
եւ
այլն,
բա
,
անփորձ
են...
Բայց,
համեմատաբար
եւ
ներող
աչքով
{նայելով},
մանաւանդ,
ուշադրութիւն
դարձուցանելով
հաւաքուած
արհի
վերայից՝
երբեմն
երբեմն
հետաքրքրութեան
համար
{նայելով}
նորա
վերայ:
Բայց...
Աւա՜ղ...
Այդ
ի՛նչ
մեռելատի
կրօնի
արդիւնքը
ազատութիւնն
է,
եւ
մեք,
պարծանքով
{նայելով}
այդ
բանի
վերայ,
չենք
կարող
ոչ
մի
բանի
հետ
փոխանա
լխի
վերայ,
պիտի
այժմ
հասկանան
ձեր
անխելութիւնը՝
{նայելով},
թէ
մինչեւ
ո՛ր
աստիճան
յիմար
եւ
բարբարոսական
են
յս
մեր
հասարակաց
վատաբաղդութիւնն
է։
Բայց,
դորան
{նայելով},
հրաժարուիլ
գործունէութիւնից,
մեր
կարծիքով,
աս
հաստլիկ
գիրք,
որպէսզի
տեսանողը,
գոնէ
երեւութին
{նայելով},
յօժարի
վճարել
որոշած
գինը:
Բայց
մեք
այդ
բա
ուրտը
պաղեցնում
է
նորանց
արեւագալից
յառաջ...
{Նայելով}
մեր
ներկայ
վիճակին՝
մեր
մխիթարութիւնը
պիտի
որոնե
րեւիցէ
սահման:
Եւրոպան,
իւր
ներկայ
վիճակի
մէջ,
{նայելով}
նորա
երկրագործութեան
պայմաններին,
նայելով
նորա
ձ
մէջ,
նայելով
նորա
երկրագործութեան
պայմաններին,
{նայելով}
նորա
ձեռագործութեան
աստիճանին,
նայելով
միլիոնաւո
աններին,
նայելով
նորա
ձեռագործութեան
աստիճանին,
{նայելով}
միլիոնաւոր
բազմութեանց
անհող
վարձկանութեանը,
միշ
ւնը
ընդունում
են
ամենայն
ողջմտութեամբ,
զզուանքով
{նայելով}
օբսկուրանտների
եւ
հալածասէրների
լարուած
որոգայթնե
Կեանք
ուրացողներից
մինը
Փորիս
վերայ
{նայելով}
Հարցրեց
յանկարծ.
-
գազաններից
Մարդըս
ջ
տան
Հեշտ
չէ
շատ,
ունի
անհամար
պայման.
{Նայելով}
նորա
դուրսի
ընթացքին
Ուղիղ
բան
ասել
է
անհնար
ս
այս
կամ
այն
նիւթին։
Այս
խօսքը
ասում
ենք
մենք՝
{նայելով}
մեր
ազգի
ներկայ
վիճակին.
ընդհանրապէս
եւ
անխտիր
ա
որդ՝
մի
այնպիսի
ժողովրդի,
ինչպէս
մեր
հայոցն
է,
{նայելով}
նորա
այժմեան
վիճակին,
պիտոյ
է
ընդհանուր
եւ
հասար
:
Այս
մի
մեծ
ձեռնարկութիւն
էր,
եւ
Հռոմի
վիճակին
{նայելով},
նորա
համար
մի
շատ
հարկաւոր
բան:
Նոքա
պէտք
է
լա
րո՛ջդ
արժանի
էի։
Իսկ,
իմ
ունեցած
շատ
շնորհին
{նայելով},
որ
Քրիստոսը
տուեց
ինձ,
որպէս
արժանաւորի,
թէ
ա
ւրկ
են,
գործի
մէջ
ծո՛յլ
եւ
անհամբե՛ր,
որոնցից,
{նայելով}
այն
տգիտութեանը
եւ
անկարգ
վարքին,
որ
կայ
նոցա
մէ
կութեան
համար,
խրատի
խօսք
կամենայ
տալ
քարոզչին,
{նայելով}
նոցա
դառն
խորհուրդներ
որոճալուն,
իր
մէջ
քաշելով
Աբէլի
արիւնից
ասաց.
որ
նորա
սպանուելու
ժամանակին
{նայելով},
երկիւղով
հասկանայ,
թէ
այդ
խօսքը
վերաբերում
է
ա
կ
թէ
կամենանք
գործի
արժանաւորութեամբ
դասակարգել,
{նայելով}
նոցա
վրայ
որպէս
պատմական
աշխատութեանց
վրայ,
ապա
րեմն՝
երկրորդ
թարգմանութեան
մասին։
Այս
խօսքերին
{նայելով}
՝
Փարպեցին
433
թուականներին
գործակից
է
Ս.
Գրքի
թ
0.....
-
Այս
ի՞նչ
բան
է,
-
ասաց
սատանան
{նայելով}
բարկացած
իւր
պալատական
գրապետի
վերայ.
-
սա,
մին
իւր
աչքերում
զգաց
մի
անհանգիստ
կսկիծ.
յանկարծ,
{նայելով}
դէպի
վեր
առաստաղի
վերայ,
տեսաւ
մի
ծակ,
որից
անց
ի
այն
մարդը,
որ
հրաւիրում
էր
նստել:
Բուբանդուսը
{նայելով}
չորս
կողմը
եւ
ոչինչ
տեղ
չտեսանելով
աթոռ,
որի
վեր
-
Գովելի
է,
գովելի
է,
-
բացագանչեց
սատանան
{նայելով}
ցուցակին
մեծ
ուշադրութեամբ.
-
ես
պիտոյ
է
ճշմարիտ
:
Մանթուխեանցը
վեր
առաւ
ցուցակը
եւ
հարեւանցի
{նայելով}
նորա
վերայ
ասաց,
-
Չէ՞ք
հրաւիրելու
այն
մարդուն,
եւ
թաղուեցան
գետնի
փոշու
մէջ:
Այո՛,
-
ասաց
նա,
{նայելով}
իւր
արտասուքի
ընթացքին,
-
թէպէտ
եւ
ասում
են,
որ
եղանակների
մեծ
մասը
թուրքերից
է
առած․
միւսները,
{նայելով}
թէ
ժողովուրդը
ինչ
ազգերի
մէջ
բնակուել
էր,
ուրիշն
ւ
այն
աստիճան,
որ
առանց
մի
ձայն
լսելու,
միմիայն
{նայելով}
խօսողի
բերանի,
դէմքի
եւ
ձեռքերի
շարժողութիւնների
-
Դեռեւս
վեցերորդ,
-
պատասխանեց
Շահումեանցը,
{նայելով}
իւր
կրկնափակ
ոսկեայ
ժամացոյցին:
Ես
շատ
զարմաց
րհակալ
եղաւ
Մանուշակի
աշխատութեան
մասին,
եւ
համը
{նայելով}
թէյին,
ասաց.
-
Ահա
այժմ
լա՛ւ
է:
Եւ
ճշմար
ան,
ջրով
լիքը:
Դայեկը
ձգում
է
նորա
մէջ
արօտը
եւ
{նայելով}
նորան
աւետիք
է
տալիս,
թէ
ծնանելու
զաւակը
արու
էր
վ,
եւ
իւրաքանչիւրքը
կանգնեցան
իւրեանց
տեղերում,
{նայելով}
պտուկին:
Մի
քանի
վայրկեան
անցանելուց
յետոյ,
որա
գլխի
անդադար
ցնցուելուց:
Նա
մի
քանի
վայրկեան
{նայելով}
պտուկին,
ասաց
դժոխային
ձայնով.
-
"
վերջին
գնդակը
ղջիկներ,
որ
մարդու
աչքը
կուրանում
էր
նոցայ
վերայ
{նայելով}.
մանաւանդ
նորա
մէջտեղում
նստածը
փայլում
էր
մի
առ
ան
խելօք
ցեղ
չկայ,
եւ
եթէ
խելքի
արժանաւորութեանը
{նայելով}
պիտի
քեզ
հարս
ընտրես,
ուրեմն
առանց
կին
կը
մնաս:
Մանուշակը
որ
առնու,
հայրը
մի
անթարգմանելի
կերպով
{նայելով}
նորա
վերայ,
ասաց
նորան,
որ
հեռանայ
իւր
սենեակը
հոգեկան
ոյժը
եւ
զօրութիւնը
իսկոյն
հասկացւում
է՝
{նայելով}
նորա
կրօնի
որպիսութեանը։
Ասա
ինձ՝
ո՞ր
կրօնի
խոս
եան
մէջ
էր
քո
բանականութիւնը։
Փիլիսոփայաբար
{նայելով}
՝
կրօնը
աշխարհի
երեսին
բաժանւում
է
երկու
մեծ
ճիւղ
իւր
ծառայքը։
Վաղուց
ահա
հրէական
ժողովուրդը,
{նայելով}
երբեմն
երբեմն
իւր
մէջ
երեւեցած
մարգարէների
քարոզո
յանձնած
էր
Հռովմի
պապին
մեծ
առաքելու
ձեռքով։
{Նայելով}
այս
պապի
նամակներին,
ամենայն
տեղ
տեսանում
ես
այս
ւելի
մարդիկը.
պատճառ,
Առաքեալը,
այդ
օրից
սկսած
{նայելով}
Ռուսիայի
վերայ
որպէս
իւր
սեպհականութեան
վերայ,
պ
ան
հրատարակելով
իւր
անձը։
Ճշմարտութեան
դիտանոցից
{նայելով}
պապականութեան
վերայ՝
մի՞թէ
կարելի
է
չտեսանել,
ո
առ,
այն
լոյսը,
որ
ծագում
էր
պապական
հորիզոնից,
{նայելով}
աշխարհի
երեսին
կատարուած
ճիշտ
բարոյական-քիմիկական
ի
մէջ
Աստուածգիտութեան
եւ
քաղաքականութեան
սերմեր։
{Նայելով}
այն
ժամանակի
ազգերի
լուսաւորութեան
աստիճանին՝
այս
ն
ախտերից
մինն
է։
Այս
ծանր
խօսքը
ասում
ենք՝
ոչ
թէ
{նայելով}
ազգի
այժմեան
սառնութեանը
դէպի
ուսումնականութիւնը,
tualia,
եւ
որ
Յիսուսեանք
խիստ
շատ
պաշտում
են։
Չ'
{նայելով}
այս
գրքի
խորհրդական
պարունակութեանը,
նորա
մէջ
եր
տեղ
լսում
էր
Իգնատիոսից
Աստուածաբանական
դասեր,
չ'
{նայելով},
որ
ինքը՝
Օրտիցը,
այն
ժամանակներում
երեւելի
աս
կողմը։
Այս
Կարգի
Պատմիչքը
ասում
են,
թէ,
չ'
{նայելով},
որ
Իգնատիոսը
հիւանդ
էր
տենդով,
այսուամենայնիւ
սկացւում
է
Յիսուսեանների
անհամար
հարստութիւնը՝
չ'
{նայելով},
որ
նոքա
երդում
էին
կերել
աղքատութեան
ուխտը
պահե
,
շատ
մոլեալ
լինելով
իւրեանց
հին
կրօնի
վերայ,
չ'
{նայելով}
Կսաւիէի
ջերմեռանդ
քարոզութեանը
եւ
Պօրտուգալացոց
զ
ւ
նախկին
դարերի
Քրիստոնէական
քարոզիչներին,
այլ,
{նայելով}
նորա
անհամբերութեանը
եւ
ինկուիզիտորական
բնաւորութ
կարգ
Մանդարինի
արժանաւորութիւն,
որի
պաշտօնը
էր,
{նայելով}
աստղերի
ընթացքին,
մեկնել
երկնքի
կամքը,
որ
Կայսր
անկութեամբ
ներգործում
էին,
որ
առ
հասարակ
դուրսից
{նայելով}
երեւում
էր,
որ
նոցա
գործերը
ունէին
օրինական
ձեւե
ացոյց
եւ
զանազան
գուշակութիւնք
շարադրելու
համար։
{Նայելով}
բաների
հանգամանքներին
նոքա
դադարեցին
Չինացիները
Ք
կարողացաւ
հերքել
այս
բաները,
բայց
Պարլամենտը,
չ'
{նայելով}
գործի
ընթացքի
վերայ,
ատելութիւն
ունենալով
դէպի
Պ
մ
է,
թէ
պարոն
Սիկստոս
V-ը,
որ
պապ
է
կոչւում,
չ'
{նայելով}
իւր
սրբազնութեան
վերայ,
չարաչար
սուտ
է
խօսել,
թ
ւնոյն
ժամանակ
արդարացուց
եւ
Լա-Կատիեր
օրիորդը՝
չ'
{նայելով}
Յիսուսեանների
հետեւողութեանը,
որ
կամենում
էին
դա
սին
եւ
շատ
անգամ
աղաղակով
վիրաւորում
էր
նորան։
Չ'
{նայելով}
իւր
փայլուն
շնորհքների
վերայ՝
Դուքսը
փոքր
առ
փոք
կցութիւնը
Դամիէնի
հետ,
բայց
ամբողջ
Ֆրանսիայն,
չ'
{նայելով}
այս
բաների
վերայ,
վճռողական
կերպով
դատապարտում
է
ալականի
եւ
միւս
Հռովմէական
ասուած
լեզուների
մէջ՝
{նայելով}
Լատինականի
ամբողջութեանը,
չկայ
մեր
ժողովրդական
լ
անց
կանոն,
առանց
համակարգութիւն,
երբեմն
արեւելք
{նայելով}
եւ
երբեմն
արեւմուտք,
լեզուն
դառնում
է
մի
մածնաբր
րը
ունի
այդ
գործում:
Բացի
սորանից,
ուրիշ
կողմից
{նայելով},
դարձեալ
հարկաւոր
էր,
որ
այն
միջոցին
աւելի
հասա
շխարհքի
միջին
թուք
ու
բեդնամ
արիր
"
(եր.
92):
{Նայելով}
Աշտարակի
կեանքի
ընդհանուր
որպիսութեան
(որպէս
նաե
լ
ընթացք
չէ
ստանում
կեանքը,
բայց
մենք
տխրում
ենք
{նայելով}
հեղինակի
ժլատութեան
վրայ,
երբ
բանը
գալիս
է
մեզ
ե
ին,
չենք
կարող
քաղցր
յիշատակ
ունենալ
նոցայ
մասին
{նայելով}
մեր
ամրոցների,
քաղաքների
եւ
տաճարների
աւերակների
գը
մեծ
համարում
ունի
քաղաքականապէս
կամ
կրօնապէս,
{նայելով}
անցքի
բնաւորութեան:
Աւանդութիւնքը,
զրկուելով
այ
մ
է
էրուած
փոթոթուած
Արարատեան
դաշտը:
Արդարե՛ւ,
{նայելով}
ցերեկուայ
ջերմութեան
աստիճանին,
ստուգապէս
կարելի
քննութեան,
միմիայն
իր
վրայ
եղուած
տպաւորութեանը
{նայելով}
այս
կամ
այն
տեղի
մասին
այսպէս
կամ
այնպէս
կարծել,
կ,
որովհետեւ
ներկայ
հայեացքով
եւ
ներկայ
պէտքէրին
{նայելով},
Նէապօլսի
եւ
Պօրտիչիու
տները
աւելի
գեղեցիկ,
աւե
եան
համար։
Գեղեցիկ
պատկերի,
գեղեցիկ
արձանի
վրայ
{նայելով}
՝
կշտանում
է
մեր
հոգու
գեղասիրութեան
քաղցը,
բայց
կեանքում
չեն
կարող
մեր
պէտքերին
ծառայել։
Միմիայն
{նայելով}
նոցա
սառը
եւ
անկենդան
գեղեցկութեան
վրայ
կամ
զարմա
այս
բարոյականութիւնը
պաշտօնական
է:
Եթէ
այս
կէտից
{նայելու}
լինինք
բարոյականութեան
վերայ,
վանդակի
մէջ
փակուա
իմ
այդ
օթեւան:
Երբ
գնացի
ես
փոսի
մօտ
{նայելու},
Սարսափելի
մի
ձայն
եկաւ
ականջիս.
Յետ
իւղի
վրայ.
ամէն
մի
անգամ
իրար
վրայ
իրաւունք
ունի
{նայելու}
որպէս
սպանողի,
ատեցողի,
յափշտակողի
վրայ
եւ
իրար
Սամարացի
գթածիցը
առնելով
այդ
արծաթը՝
հիւանդները
{նայելու}
գինը,
սապատների
մէջ
է
ժողովում,
իսկ
հիւանդներին
անզգամը
խելացնոր
չէ.
եթէ
մի
մարդ
նորա
ասածներին
{նայելու}
լինի,
անտարակոյս
տարու
մէջ
տասն
անգամ
զատիկ
կը
կ
,
մի
մատնոցի
չափ
արժանաւորութիւն
չունի,
որ
առանց
{նայելու},
տեսանելու
եւ
քննելու
պիտոյ
է
լինի,
եւ
այն
այնպ
վ,
գործում
են
ամենայն
ինչ
առանց
այս
եւ
այն
կողմը
{նայելու}:
Մարդը
կը
լինի
արժանաւոր,
եթէ
նա
Աստուծուց
ստաց
թափողը,
որ
տանում
է
թեթեւը
ձգելու,
ամենեւին
ետ
{նայելու}
չէ
թեթեւը
ձգելուց
յետոյ.
առաջին
այն
պատճառով,
ո
ց
տեղերում
ինչպէս
յառաջ:
Մի
փոքր
ժամանակ
պտուկին
{նայելուց}
յետոյ,
գլխաւոր
պառաւը
ասաց
մի
զզուելի
ձայնով,
-
ն
աստիճան
անարգել
իմ
մարդկութիւնը,
որ
սառն
աչքով
{նայեմ}
այդ
բանի
վերայ,
եւ
հայհոյութիւն
չէ՞ր
իմ
կողմից
Ա
տանէ
նոցա
սրտումը.
ի՛նչ
զարմանք,
եթէ
սառն
աչքով
{նայեն}
այսպիսի
բանի
վերայ,
առանց
որեւիցէ
գաղափար
ունենա
ի
շատ
երեսները
դատարկ
են,
եթէ
եւրոպականի
ակնոցով
{նայենք}
այդ
պատմութեան
վերայ:
Նամակիս
խորհուրդը
այն
ց
աւելի
ինչ
հասարակ
բան
կարող
է
լինել:
Բայց
եկէք
{նայենք}
այս
հասարակ
բանի
հետեւանքին:
Հազարաւոր
խանութներ
անում
է
յառաջաբանի
մէջ:
Եւ
եթէ
լաւ
ուշադրութեամբ
{նայենք}
այս
գործին,
կը
տեսնենք,
որ
նորա
մէջ
դիւցազուն
ե
սարակ
մեր
հոգին։
Ինչքան
քընքոյշ
էլ
որ
{նայես},
Բընութիւնը
կ՚կատարէ
Կանոնաւոր
միշտ
իւ
մ
ապարանքի
նորոգութեան
համար,
բայց,
որ
կողմը
եւ
{նայես},
ամենայն
տեղ
երեւում
են
անհամար
ծակեր
ու
ճեղքուա
ց
թշնամին,
Իւր
սարի
բնակիչներին
տխրութեամբ
{նայեց},
Գլխարկը
քաշելով
գլխին
յաւիտեան
լռեց:
խ
մի
մարդ
մեր
ներս
մօտ
վազեց,
Կատաղի
դէմքով
{նայեց}
չոքածին
Եւ
նորա
կողքին
ինքն
եւս
չոքեց։
ասին:
Շահումեանցը
իւր
սեփական
սառնասրտութեամբ
{նայեց}
Թիւթիւնճի-օղլուի
վերայ
բաւական
ժամանակ,
բայց
չկա
էր
Շահումեանցի
հարցմունքից.
պատճառ,
թթու
երեսով
{նայեց}
նորա
վերայ
եւ
երկու
ձեռքերով
գլխի
ետնակողմից
յառա
փողոցից,
պատուհանի
տակում:
Մանուշակը
դուրս
{նայեց}
պատուհանից
եւ
տեսաւ
մի
աղքատ
պառաւ
կին:
-
Ողո
:
Այս
խօսքերի
վերայ,
լուսինը
գողի
նման
դուրս
{նայեց}
մի
վայրկեան
թանձր
եւ
խաւար
ամպերի
տակից.
նորա
լո
ծ
էր
քարաժայռի
տակ՝
մի
բոլորակաձեւ
հրապարակում:
{Նայեցայ}
չորս
կողմս՝
կամելով
հասկանալ,
թէ
ինչ
տեղ
էր
այդ
озреніе
Арменіи
"
А.
Худабашева։
Մեծ
հաճութեամբ
{նայեցայ}
վերնագրին,
բայց
երբ
սկսեցի
կարդալ
արդէն
յառաջաբա
Դուրս
սողաց
տեսնել
նորա
երեսը:
Ես
շատ
{նայեցայ}...
բայց
մեր
նաւն
արագ
Վազեց
դէպ
յառաջ..
ս
մի
խթանով
ծակեց
քնած
ազգերի
կողքը.
զարթեցան
եւ
{նայեցան}
իւրեանց
տխուր
եւ
վհատեցուցիչ
անցեալի
վերայ,
հոգ
լի
է,
ուր
ցոլանում
են
բնութեան
ճառագայթքը:
Մենք
{նայեցանք}
այդ
հայելու
մէջ
եւ
տեսանք
ինչ
որ
ցոյց
էր
տայիս
նա
ւստի
հերոսն
մեր
Վահան։
Բայց
Վահան
դեռ
{նայեցաւ}
Եկեղեցւոյն,
որ
շինեց.
Նա
տեսաւ
շքեղ
եւ
մանկութեան
ժամանակ
կառավարելով,
նոյնպէս
առաջ
{նայեցաւ},
բայց
այն
յիսո՞ւն
երկաթէ
տարիները,
որ
անցան
Լու
յում
վաճառուած
Լեւոն
X-ի
ինդուլգենցիաներից
մինը,
{նայեցաւ}
նորա
վերայ
եւ
ձգեց
դէպի
ճարտարապետի
ճակատը,
ասել
օղլուի
փողոցից,
երբ
աչքը
բարձրացնելով
չորս
կողմը
{նայեցաւ},
ետ
դարձաւ
կրկին
իւր
գնացած
ճանապարհից
ու
կամաց-
ամբ
Իւրեանց
տղերքին
ասում
են.
"
{Նայեցէ՛ք},
սա
օրինակ
ձեզ,
Չապրեց
մեզ
հետ,
նա
հպարտ
Թէ
նրա
բերնով
աստուած
խօսում
էր:
{Նայեցէ՛ք},
տղերք,
նորա
վերան,
Ինչպէ՞ս
նուաղ
ու
գուն
աջ
դնողների,
լսողների
եւ
նոցա
խնդրուածքի
համար։
{Նայեցէ՛ք}
Յունաց
ժողովրդի
վրան,
երբ
իմա՛ց
է
տրւում,
եւ
քա
:
-
Դու
ինչ
կամիս,
ասա՛,
ես
Էֆիմերդէ
գտայ,
{նայեցի},
շատ
վատ
վատ
բաներ
է
խօսում
այս
եւ
գալոց
տարու
հ
ակայն
շատ
մեծ
օգուտով։
Ինձ
վրայ
դու
մէկ
լաւ
{նայէ}
՝
որ
չգիտեմ
անունս
գրել.
Ընդ
հակառակն
փողը
արցունքով,
ո՛չ
Աստուծոյ
տուն
մտնել։
Ճեպըդ
{նայէ}
թէ
որ
լի՛ք
է
ոսկի
արծաթ
փողերով,
Փիլիսոփայ
յ,
բայց
խելքս
բանի
չհասաւ:
Էֆիմերդէ
չունէի,
որ
{նայէի}:
Օրացոյց
ունէի,
բայց
երազի
մասին
բարի
ու
չար
օր
լու
րոպէիս
յունարէն
Աստուածաշունչը
ձեռքիս
չէր,
որ
{նայէի},
թէ
ինչ
բառ
է
գործ
դրած
այնտեղ։
Հրէական
բնագիրը
"
եանց
կանացի
կերպարանքի
տակ
եւ
երբէք
չկամեցան,
որ
{նայէին}
նոցա
վերայ
որպէս
մի
խաղալիկի
կամ
որպէս
մի
հագնուա
հոյակապ
յիշատակի
արձան,
որի
վերայ
պարծանքով
պիտի
{նայէին}
հայերը
եւ
որ
պատկառելի
պիտի
կացուցաներ
ազգը,
ուր
ամբ:
Սա,
երբ
գործարան
կը
գար,
ուշադրութեամբ
կը
{նայէր},
որ
տեսանէ,
թէ
ծառայողներից
ո՞րն
է
ցուցանում
առ
սկսեց
նայել
նոցա
վերայ
այնպէս,
ինչպէս
մի
մարդ
կը
{նայէր}
բարձր
աշտարակից
դէպի
վայր,
փոքր
ինչ
յառաջ,
իւր
չէ
խօսում
քաղաքավարութիւն
պահելով.
սատանան,
մի
{նայէք},
որ
սատանայ
է,
նա
շատ
երեւելի
դիպլոմատ
է:
է,
այնպէս
է
եւ
նորա
բանաստեղծութիւնը:
-
Մի՛
{նայէք}
այն
արտաքին
զանազանութեանը,
պատմութեան
եւ
բանաստ
ինչ
ալ
ըլա
նե,
գրեմ,
աղջիկը
աչքը
ճամփան
թող
չի
{նայի}
տեյի:
Քո
գրած
գիրդ
որդուդ
Գաբրիելին
գիրին
մեջը,
նգամայն
կիսամեռ
ընկած,
իւր
խաւար
շրջակայքից
պիտի
{նայի}
այդ
լուսաւոր
եւ
առատ
սեղանին՝
առանց
վայելելու
նո
ում
գտանւում
են
այժմ:
Ապա
եթէ
ազգը
լուսաւորուի,
{նայի}
յետ
եւ
յառաջ,
քննէ
իւր
անցածը,
ներկայն
եւ
գուշա
է,
որ
ամենայն
Հայի
սիրտ
օտարանայ
այդ
դպրոցից
եւ
{նայի}
նորա
վերայ,
որպէս
մի
խրտուիլակի
վերայ:
Կարծեմ,
շատ
անախորժութիւնք,
բայց
այն
ժամանակ
աշխարհը
կը
{նայի}
ձեր
վերայ
որպէս
մի
խայտառակութեան
դրոշմը
ճակատին
Մնա՛ս
բարեաւ,
սիրական,
Այս
դրօշակին
պիտի
{նայի}
Ամբողջ
բանակ
իտալեան:
Նա
սո՛ւրբ
ւասարեց՝
ասելով,
թէ
որ
մէկը
ցանկութեան
պատճառով
{նայի}
կին
մարդու
վերայ,
արդէն
իր
սրտի
մէջ
շնացաւ
նորա
:
Բայց
բնութեան
հարազատ
որդին
պիտոյ
է
սառն
աչքով
{նայի}
այս
բանի
վերայ
եւ
պիտի
օրհնէ
նորա
Արարիչը,
որի
ձ
մի
ասեղ,
մի
մատնոց
գնելու
լինի,
հարիւր
անգամ
կը
{նայի},
որ
չխաբուի,
որ
դեռեւս
չնչին
արժէքի
բան
է,
որ
է
հիւանդին
մաղի
միջի
փոքրիկ
հայելին,
որ
հիւանդը
{նայի}
նորա
մէջ.
այստեղ
մաղի
մէջ
գտանուած
սանրով,
սանր
ած՝
իր
առաջաբանի
մէջ
գործ
դրված
յատկացուցիչներին
{նայի},
կը
տեսնէ,
որ
ժողովրդի
խօսած
լեզուի
հոսանքին
հե
Որեւիցէ
հեղինակ,
մի
բան
գրելու
ժամանակ,
պէտք
է
{նայի},
որ
իր
ձեւը
եւ
ոճը
հարթութիւն
ունենայ
եւ
մի
կանո
ուրիշ
մարգարէներից
լսել
այդ
բաների
հակառակը.
թող
{նայի՛ն}
եւ
տեսնե՛ն
առաջին
հարց
ապաշխարութեան
ճանապարհը։
եանը,
ահա
գտանւում
եմ
քո
մօտ:
Աստուծոյ
սիրուն,
{նայի՛ր}
մի
Էֆիմերդէն,
տե՛ս,
ի՞նչ
է
ասում:
-
Ես
ար
մօտ
էի
կանգնած,
բայց
հազիւ
լսեցի,
թէ.
"
Սորան
{նայի՛ր}
՝
ինչեր
է
խօսում.
անծանօթ
մարդ
է
գտել,
քամիներ
՛նն
է:
-
Ցնծա՛,
ազգ:
Բերանդ
հովին
բացած՝
{նայի՛ր}
այն
կտոր
լաթին,
որ
կախուած
է
ձողի
վերայ:
-
,
-
ասաց
Էլբրուս,
-
Միգում
մի
բան
երեւում
է,
{նայի՛ր}
մի
հիւսիս"։
Լուրից
ահագին
Կազբէգը
ծածուկ
ա
ուն
չեղայ,
Արտասուքով
լուացի:
{Նայի՛ր}
նորան,
երեք
գունով,
Նուիրական
մեր
նշան,
խելօքանալը՛,
ես
քեզ
ցո՛յց
կը
տամ,
անպիտան...
{նայի՛ր},
շուտով
սկսանես,
ուրեւիցէ,
ինչեւիցէ
պատճառով
մ
շնորհ
է
ցուցանում
մեզ
մեր
աղջիկը
առնելով.
նորան
{նայի՛ր},
նորա
սրտին...
Այդպիսի
նեղսիրտ
փեսայ
մեզ
հարկ
է
եղած
իմ
մեծ
տարաբաղդութեան
սկիզբը:
-
Խալիլ
{նայի՞բ},
-
աղաղակեցին
Լեզգիները
միաձայն,
-
նա,
որ
կամէ
կայ
է
Աստուած
խօսքիս
ճշմարտութեանը,
որ
ձեր
Խալիլ
{նայիբը},
երկար
ժամանակ
իւր
պարտքը
չվճարելով,
այլեւ
ամեն
նչ
ծածկեմ
պատճառը,
մի
փոքր
արծաթի
հաշիւ
ունէի
մի
{նայիբի}
հետ,
որ
ամենայն
կամակորութեամբ
յետացնում
էր
որպէ
ութիւն
է...
Ասացի,
այս
պարապութեան
միջոցին
գնամ
{նայիբի}
մօտ,
գուցէ
մի
բան
կարողանամ
շինել,
գուցէ
մի
բան
ցին
յառաջ
վարել:
Երկար
մտածութենից
յետոյ
որոշեցի
{նայիբի}
անունը
տալ՝
յուսալով,
թէ
իմ՝
այդպիսի
մարդու
հե
ցկազգեստ
մօտ
եկաւ
գոմի
դուռին
եւ
կանչեց
ինձ
Խալիլ
{նայիբի}
բարեկամի
անունով:
Երբ
մօտեցայ
պատանուն,
հրամայե
կարող
է
շատ
անախորժ
բաների
տեղիք
տալ:
Ես,
Խալիլ
{նայիբի}
պատճառով
ընկնելով
քո
մարդերի
ձեռքը,
երբէք
յոյս
չ
որա
երկու
կողմում
նստած
էին
նոյնպէս
երկու
ծերունի
{նայիբներ}:
Պատանին,
որ
առաջնորդեց
ինձ,
ցոյց
տուեց
աչքով
ազատութեան:
-
Մեղայ,
մեղայ,
-
ձայն
տուեցին
{նայիբները}
քթերի
տակից:
Ես
կարծեցի,
թէ
ահա
լարեցի
Արամ
երեւում
է,
որ
ասածներս
նստում
էին
նորա
խելքին:
{Նայիբները},
որ
նստած
էին
նորա
մօտ,
լսելով
իմ
խիստ
խօսքերը
ատուի
նման
վեր
կացաւ
սօֆայի
վերայից
եւ
դուրս
գնաց
{նայիբների}
հետ՝
հրամայելով
ինձ
եւս
ելանել
նորա
քամակից:
՝
Շիյեաթների
կրօնը
պաշտպանելով:
Այս
միջոցին
{նայիբներից}
առաւել
ծերունին
ասաց
իւր
ընկերին
ցած
ձայնով,
որ
ին։
Ցրտի
տակ
ընկած
մերկ
մարդը
էլ
գեղեցկութեան
չի
{նայիլ},
միայն
թէ
մի
բան
գտնէ,
որի
մէջ
պատսպարէ
իր
անձը
ը
ու
չպաղի
սատկած
ձուկի
պէս,
քաղցածը
էլ
համին
չի
{նայիլ}
միայն
թէ
ուտելիք
գտնէ,
իսկ
երբ
մարդը
հոգացել
էր
ափառ
հրաշքը
թողած,
քո
երկու
կաթիլ
չորցած
արիւնին
{նայիմ}.
եւ
այն
ժամանակ,
երր
բիւրաւոր
այդպիսի
կաթիլներ
արերի
աբեղայական
ակնոցները
աչքերի
վերայից
հանած,
{նային}
ամենայն
բանի
վերայ
Հերշելի
հեռադիտակով։
Այն
ժամա
համար
զաւակները
միեւնոյն
են,
չէ՞
որ
մի
աչքով
կը
{նային}
նոքա
իւրեանց
զաւակների
վերայ.
եւ
միթէ՞
քո
որդու
վարութեան
ժամանակը
անցել
է,
այժմ
թող
մատաղահասքը
{նային},
նոքա
թող
աշխատին,
որ
լինին
քաղաքավարի,
խելօք
մ
այս
տեղն:
Ասոր
հնարը
այսպիսով
գտանք,
ամմա
արի
{նայինք}
վեզիր
յաղիին
եւ,
մամաս
կեբերնը
չոփեչինիին
բանը
ա
երթալու
դիմացի
ձմեռը
կամ
Նախիջեւան
մնալու.
արդխ
{նայինք},
ո՛րը
ավելի
շուտով
կհրամային,
բայց
Խրիմը
ինձի
շ
ոպա
կվառինք,
կենե
չի
տաքնալ
ցուրտին
մեծ
եղածեն,
{նայինք}
երբ
պիտի
վերջանա:
ՀԱՎԵԼՎԱԾ
Մ.
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱ
ում.
երեւի
թէ
հարստացնում
ես
Յիշատակարանդ:
Լա՛ւ
{նայիր},
հա,
չլինի,
թէ
այս
իմ
օտարոտի
այցելութիւնը
եւս
պիտի
պատմեմ
քեզ...
Ինձ
Բէգզադէ
են
ասում...
Լաւ
{նայիր},
հա՛...
-
Գլխիդ
դիպչի
քո
Բէգզադէութիւնը։
Ի
արթ
երգակից
Օրհներգութեան
-
ձօնուած
քեզ:
Տէ՛ր,
{նայիր}
քո
ծառային,
Անուղղելոյս
մի՛
յիշիր.
Աջըդ
լինի
ն
եռի
տակ,
Մի՛
չարչարիլ
քո
անձը։
Մի
լաւ
{նայիր}
դու
կազմութեան
Հողագնդի
շրջանին,
Կտե
ւթիւնը,
ապա
է՞ր
չես
ընդունում:
Ես
մարդ
եմ,
լաւ
{նայիր}
իմ
վերայ,
ես
Աստուծոյ
պատկեր
եմ,
ես
բանականութի
եալ․
Հայ
չե՞ս,
քեզ
մարդ
ասողին
ի՛նչ
ասեմ:
Սորան
{նայիր},
ծառայութեանը
նայիր,
պահանջած
վարձին
նայիր..
արդ
ասողին
ի՛նչ
ասեմ:
Սորան
նայիր,
ծառայութեանը
{նայիր},
պահանջած
վարձին
նայիր...
կորի՛ր,
կորի՛ր,
ո
որան
նայիր,
ծառայութեանը
նայիր,
պահանջած
վարձին
{նայիր}...
կորի՛ր,
կորի՛ր,
որ
աչքս
չտեսանէ:
Այլ
անն
"
իհարկե
կարդացիր,
թող
պ.
Շամիլը
յուր
Խալիլ
{Նայիրին}
մին
հոգոց
ասե:
Իմ
առողջությունս
այս
րոպեիս
այ
մ
եւ
խըմըզի
ալ
կերթամ
տեյի,
հույս
ունիմ,
եւ
ինձ
{նայող}
բժիշկն
ալ
առաջվան
պես
չի
վախնալ.
մեկ
ամիս
առաջ
ե
բայց
երեւումը
տահա
կերեզման
չերեւնալ,
կասե
թուղթ
{նայող}
Ասվատուրը:
Թէ
որ
ապրիլի
մեջ
ճիճայիս
ինձի
տեսո
ղից
վեր
կացող
մարդը
բժիշկ
է։
Դոցանից
ոմանք
թուղթ
{նայող}
են
(գիր
բացող,
чернокнижникъ),
ոմանք՝
կարդալ
թեան
անարժան
արգելառիթների
վերայ։
Այսուհետեւ
եւս
{նայողը}
չենք՝
կտրելով
մեր
ճանապարհը
հայկական
քարերի
եւ
փ
մեանցից
բաժանելու
ձգտողութիւնը։
Եւ
առողջ
աչքերով
{նայողը}
կը
տեսնէ,
որ
նոր
լեզուի
մէջ,
ժամանակի
խնայողութ
ւս
այնքան
զարմանալի
չէ,
բաների
վերայ
վեր
ի
վերոյ
{նայողների}
եւ
միայն
արտաքին
կեղեւը
քննողների
համար.
իսկ
Անգ
սել:
Շահումեանցը
իւր
կողմից
տեսանելով
այս
անորոշ
{նայուածքը},
քիչ
մնաց
որ
համարէ,
թէ
Մանուշակը
ընկած
էր
խելա
յոլթեան
վրայ,
որի
ժամանակը
անցած
լինելով
կարող
է
{նայուել}
որպէս
անցած
կեանքի
առաջացուցած
արդիւնք,
որպէս
յի
"
Սոս
եւ
Վարդիթերը
",
եթէ
ուղիղն
ասենք,
պիտի
{նայուի}
որպէս
ամբողջ
մի
ընկերութեան,
որպէս
ամբողջ
մի
գեղ
ալի
կերպով
խօսել:
Այս
պատճառով,
նոր
լեզուն
պիտի
{նայուի}
եւ
մշակուի
ինքնուրոյնաբար,
առանց
ամենեւին
հին
լե
որ
այնտեղ
եւս
խելացի
եւ
բանագէտ
մարդիկ
այդ
աչքով
{նայում}
են
դորա
վերայ:
Մի
քանիքը
իմ
բարեկամներից,
լսելո
լ
նորան:
Ամենակալ
Տէրը
արդա՛ր
է
եւ
հաւասար
աչքով
{նայում}
է
ոչ
թէ
միայն
բոլոր
մարդկութեան
վերայ
անխտիր,
այ
թափւում
էր,
եւ
ես
նստած
իմ
սենեկի
մէջ
միայնակ,
{նայում}
էի
պատուհանիցս
դէպի
դուրս:
Աչքս
ոչինչ
այլ
բան
չէ
ութեամբ
սկսեց
թօթափել
նորան
առանձնարանիս
մէջ։
Ես
{նայում}
եմ
նորա
վերայ,
նա
երկար
ժամանակ
չէր
եկած
իմ
մօտ
շատ
խիստ
բարոյականութեան
տէր
մարդ
է,
ամենայն
օր
{նայում}
է
Յիշատակարանիս,
որ
մի
անպատշաճ
բան
չգրեմ:
Թէպէ
մարդ,
որ
հազիւհազ
թէ
իմանում
էր
գրել,
կարդալ,
{նայում}
է
"
Մեղուի
"
վերայ
որպէս
մի
ողորմելի
եւ
թշուառ
գո
ատմում
էի
այս
բաները,
Գուլի-Շամաման
աչքերը
տնկած
{նայում}
էր
երեսիս՝
ժամանակ
առ
ժամանակ
բացագանչելով:
Երբ
չներից
ամայացած
պալատը
սարի
վերայից
տխուր
ճակատով
{նայում}
էր
իւր
ոտքում
գտանուած
լճերի
եւ
այժմ
անջուր
աւազա
"
անունով
գիրքը,
որի
իւրաքանչիւր
տողերից
դուրս
է
{նայում}
մի
ճոխ
կատակերգական
քանքար:
Այդ
գրքի
հեղինակը
որ
խանի,
բայց
այդ
թերթի
իւրաքանչիւր
տողերից
դուրս
է
{նայում}
մի
ծերացած
զօրութիւն,
որ
իւր
մանկութեան
ժամանակ
ունինք
ասելու
պարոն
թարգմանողին,
ներողամիտ
աչքով
{նայում}
ենք
թէ՛
լեզուի
եւ
թէ՛
թարգմանութեան
թերութենների
Հա՛յ
կանայք,
անցան
այն
ժամանակները,
երբ
մարդիկ
{նայում}
էին
կանանց
վերայ
որպէս
ստրուկների
վերայ:
Անցան
ա
միւս
անգամ
այն
ժամանակները,
երբ
օրէնք
տուողները
{նայում}
էին
կանանց
վերայ
որպէս
մի
ծննդարար
գործարանի
վերա
Այժմ՝
այս
մարդասէր
դարում,
լուսաւորեալ
աշխարհը
{նայում}
է
կանանց
վերայ
որպէս
մարդու
վերայ:
Նա
ճանաչել
է
չ.
այս
պատճառով
եւս
այդ
անցքերի
պատմութեան
վերայ
{նայում}
ենք
այն
չափով
եւ
այն
հայեացքով,
ինչ
չափով
եւ
ինչ
լ:
Մեք
խնդրում
ենք
այն
մարդերից,
որ
թեթեւ
աչքով
{նայում}
են
մի
շարունակ
հրատարակութեան
վերայ,
իջանել
հայկ
որա
բթամտութեան
վերայ,
եւ
գրեթէ
ատելութեան
աչքով
{նայում}
էր
դէպ
ուղիղ
նորա
աչքերի
մէջ:
-
Ինչու՞
այդպ
ալ
եւ
աղմկեալ
տեղում,
կեանքի
հոսանքի
մէջ
ընկած,
{նայում}
է,
մասնաւորապէս,
իւր
գործին
եւ
երբ
ժամանակ
չուն
մի
վկայ
եւ
խաւար
գործքի.
Որ
երկնքիցը
նորան
{նայում}
է
Մի
դատապարտող
խիստ,
անմերժելի:
նաղ
իրան,
մէջքը
բարակ,
իսկ
կուրծքը
Դուրս
է
{նայում}
բարակ
հագուստի
տակից,
Որպէս
երկու
հասունացա
ս
մնացի:
Քայքայուելով
հոգիս
ու
սիրտս
{նայում}
եմ...
Ահա
դաշտը
սեւանում
է
չորս
կողմից.
Սարսափելի
մի
ձայն
եկաւ
ականջիս.
Յետ
եմ
{նայում},
տեսանում
եմ
այլ
աղջիկ,
Նոյնպէս
չքնաղ,
նո
լուխ
միստիկականութեամբ
խմորուած,
Պ.
Չամուռճեանը
{նայում}
է
հոգեւորների
վերայ,
որպէս
անմերձենալի
մարդերի
վ
էր
մեր
գործը:
Արիւն
է
կաթում
մեր
սրտից,
երբ
{նայում}
են
ազգի
ամայի
եւ
ամուլ
կեանքի
վերայ.
աղեխարշ
սրտ
ւ
ճշմարիտը
խօսելով,
մենք
այդ
հայկաբանութեան
վրայ
{նայում}
ենք,
ինչ
էք
կարծում,
ոչ
աւելի
եւ
ոչ
պակաս,
որպ
Թող
չկարծեն,
թէ
մենք
չենք
ուզում
կամ
ծուռ
աչքով
{նայում}
ենք
նոցա
գրքին
կամ
օրագրին,
քաւ.
Մովսիսի
հետ
են
ոգեւորուած
այդ
ընկերութեան
իւրաքանչիւր
անգամը
չէ
{նայում}
այլեւս
իր
ընկերի
վրայ
որպէս
թշնամու
կամ
կատաղի
գա
որուիլ:
Սոյն
այս
պատճառով
կարդինալը
խէթ
աչքով
էր
{նայում}
սորան:
Սա
ինքն
եղաւ
իւր
արձակման
պատճառը:
Որովհ
,
լաւ
իմանալով,
որ
կարդինալը
նորան
լաւ
աչքով
չէ
{նայում},
պարտ
էր
ամեն
կողմից
աշխատել
ծառայողներին
գոնէ
ի
նց
գերանին
չնայելով,
ուրիշների
աչքին
մօտենալով՝
{նայում}
են,
որ
շիւղը
հանեն։
Եւ
այսպիսի
խաբեբայութեամբ
ա
,
այլ
նորա
հակառակը։
Իսկ
վերին
արդարատես
Աչքը
չէ
{նայում}
չա՛ր
կամքերի
ուզածներին,
այլ
իր
խնամակալութեան
ա
ց,
միաւորել
հանգուցեալը
այն
լուսի
հետ,
դէպի
որը
{նայում}
էինք
մեք
ամենեքին։
Աղաչենք
եւ
Հոգին
սուրբը,
այն
տակառը,
բոլոր
պալատականքը
անչափ
հետաքրքրութեամբ
{նայում}
էին
նորա
վերայ,
հանեց
տակառից
Տեցելի
ձեռքով
Գերմ
աւ
աթոռի
վերայ
ամենեւին
ուժաթափ:
Պ.
Մարկոսը
{նայում}
էր
զարմացած:
Ծառան
դուրս
փախաւ
սենեկից,
հայր
մե
նորան:
Պ.
Շաքարեանցը
վեր
կացաւ
եւ
կովի
նման
{նայում}
էր
պ.
Մարկոսի
վերայ,
յետոյ
սկսեց,
մի
քանի
արաբ
յ
լինելու
համար,
միմիայն
կոտոշ
չունէր
գլխին:
Ես
{նայում}
եմ
դարձեալ,
երեւում
է
նոյն
կերպարանքը,
եւ
ինձ
թ
րական
Հասարակութիւնը,
որ
յառաջուց
շատ
սառն
աչքով
{նայում}
էր
այս
փորձերի
վերայ,
հարկ
համարեց,
որովհետեւ
վ
պէս
ես,
իւրեանց
ժամանակները,
ամենայն
բանի
վերայ
{նայում}
են
այն
աչքով,
ինչ
աչքով
նոցա
հայրերը
նայում
էին
երայ
նայում
են
այն
աչքով,
ինչ
աչքով
նոցա
հայրերը
{նայում}
էին,
կամ
ամենայն
բան
չափում
էին
հին
չափով:
Այժմ
յժմեան
ժամանակիս
տղայքը
բոլորովին
ուրիշ
կերպով
են
{նայում}
եւ
հաւան
չեն
ծերերի
կարծիքին:
Ծերերը
պահանջում
ե
ներ,
որ
մի
ձանձրալի
միօրինակութեամբ
անշարժ
նստած
{նայում}
էին
այս
երկու
գնացողների
վերայ:
-
Մայրի՜կ,
ը
մի
գեղեցիկ
առաքինութիւն
է
եւ
եթէ
դուք
այդ
աչքով
{նայում}
էք
խնդրի
վերայ,
ուրեմն
թոյլ
տուեցէք
ինձ
ասել
ձեզ
րեանց
կարգի
շատ
մարդիկ,
դատապարտելի
հպարտութեամբ
{նայում}
էին
ուրիշների
վերայ,
եւ
նոցա
հայեացքի
մէջ
կար
մի
մանակ
պատկանում
էր
երկու
փողոցի.
նորա
պատուհանքը
{նայում}
էին
դէպի
արեւելք
եւ
արեւմուտք:
Թո՛ղ
որքան
կամին
ձրանալ,
բայց
մի
այդպիսի
տան
մէջ,
որի
պատուհանքը
{նայում}
էին
դէպի
զանազան
փողոցներ,
երբէք
չէր
կարելի
ձանձ
պ.
Յովնաթանեանցը
միայնակ
նստած
իւր
առանձնարանում
{նայում}
էր
ճրագին,
որ
չգիտէ
ոչինչ
տնտեսութիւն
եւ
անխնայ
յրումը.
շինուածքը
փայտեայ,
երեք
պատուհանով,
որ
{նայում}
էին
դէպի
ցեխոտ
փողոցը,
որովհետեւ
աշունը
շատ
առատ
,
նա
աչքերը
ձգած
պատուհանին
մի
արհամարհական
ձեւով
{նայում}
էր
պարոն
Մկրտչի
գնացածին,
որ
առաւել
քան
թէ
քայլե
կենում
աւարտեցին:
Մանուշակը,
որ
աչքերը
տնկած
{նայում}
էր
հօր
եւ
Շահումեանցի
բաժակներին,
իսկոյն
վեր
առե
լսելով
Շահումեանցից
11
ժամում
գալու
խոստմունքը,
{նայում}
էր
անդադար
նշանակուած
ժամի
զարկելուն.
նա
կարծում
չպէս
մի
գող
բանում
է
օտարի
դուռը,
մտաւ
պարտէզը,
{նայում}
էր
այս
եւ
այն
կողմը,
եւ
ահա՛,
ոչ
ոք
չկար:
Ն
յտանում
է
պարսպի
միւս
կողմում,
որ
դէպի
փողոցն
էր
{նայում}:
Խեղճ
Մանուշակը
ուշաթափ
ընկաւ
մի
նստարանի
վերայ
եցի.
ես
ունիմ
մի
հիմնաւոր
պատճառ.
այս
է,
թէ
ես
{նայում}
եմ
ամուսնութեան
վերայ,
ինչպէս
մի
սուրբ
եւ
անխախտ
մեանցը
խօսում
էր
այսպէս,
Մանուշակը
պայծառ
երեսով
{նայում}
էր
նորա
վերայ,
պատճառ,
մաքուր
էր
նորա
խիղճը,
ե
ք,
շատ
անբժշկելի
ցաւեր,
որոնց
վերայ
բժշկութիւնը
{նայում}
է
ինչպէս
մի
վարագոյրով
ծածկած
խորհրդական
բանի
վեր
առում,
տեսանում
է,
որ
երկու
լաւ
հագնուած
մարդիկ
{նայում}
են
պատուհանից
եւ
նշանացի
են
առնում,
որ
դուռը
բան
մ
շարուած
վհկական
խարուկի
չորս
կողմում,
անընդհատ
{նայում}
էին
մի
պտուկի
վերայ,
որ
հեղանիւթով
լիք
դրուած
էր
իւս
երկուքի
մէջն
էր
կանգնած
եւ
այն
երկուքը
երբեմն
{նայում}
էին
պտուկին,
որի
մէջի
հեղանիւթը
եփւում
էր
ահա,
ք
կանգնեցաւ
իւր
տեղում:
Այս
անգամ
անթարթ
աչքերով
{նայում}
էին
երեքը
միասին
պտուկին.
գլխաւոր
պառաւի
դէմքը
ա
ցանկանար
իմ
անբախտութեանը:
Վարդ-խաթուն
քոյրը
{նայում}
էր
եղբօր
վերայ
մի
անորոշ
զգացմունքով,
նորա
կերպա
ւթիւնը։
Ե՛ւ
Պապը,
ե՛ւ
Վենետիկեան
կառավարութիւնը
{նայում}
են
այս
միաբանութեան
վերայ
որպէս
մի
Պապականութեան
թիւնը
օր
ըստ
օրէ
օտարանում
է
ազգից
եւ
սա
(ազգը)
{նայում}
է
նորա
(Մխիթարեան
միաբանութեան)
վերայ,
որպէս
մ
ընկերը
ճարելու
համար։
Շատ
ժամանակ
էր
արդէն,
որ
{նայում}
էր
նա
նախանձելով
Ֆրանսիսկոս
Կսաւիէ
Նաւարրացի
ազնո
րոտումը
այն
այլակերպութեան
անթարգմանելի
րոպէում,
{նայում}
ես
սարի
ձեւին,
զննում
ես
նորա
բարձրութիւնը,
լայ
ակերտներ
ճարել։
Հոգեւորականութիւնը
լաւ
աչքով
չէր
{նայում}
նորա
վերայ
եւ
մինչեւ
անգամ
դատապարտում
էր
իբրեւ
հ
յն
այս
զանազանութեամբ,
որ
երդում
ուտելու
ժամանակ
{նայում}
էին
Իգնատիոսի
վերայ,
եւ
բացի
այն
ուխտերից,
որ
ա
ար
մարդու
վրայ
չէ,
սիրահարը
օրէնք
եւ
իրաւունք
չէ
{նայում},
նա
ճըքնում
է
միայն
իր
սիրածին
հասնել։
Աստուած
ութիւն.
ամեն
բան
կախւում
է
այն
կէտից,
ինչ
կէտից
{նայում}
ես
առարկայի
վրայ։
Ամէն
բան
կախւում
է
չափից,
չափ
կերպով
խօսել։
Այս
պատճառներով,
նոր
լեզուն
պիտի
{նայվի}
եւ
մշակվի
ինքնուրոյնաբար,
առանց
ամենեւին
հին
լեզ
ր
լեզուի
այն
ոճերի
եւ
ձեւերի
հետ,
որ
ընդհանրապէս
{նայւում}
են
որպէս
տաճիկ
լեզուի
ազդեցութիւն.
օրինակ՝
շատ
ում,
թէ
որ
ասում
է՝
"
ծառայք
նորա"։
Ո՛վ
է
այս
{նան},
կամ
որի՛
ծառայքն
են,
որ
ունին։
Վերը
շատ
սրբեր
ւլիսի,
1861,
Կալկաթա
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ,
Ա[
{ՆԱՆԻԱ]}
ՍՈՒԼԹԱՆ[ՇԱՀ]
Մինչեւ
այժմ
չկարողացա
քեզ
վերստի
րամանի
`
սկզբնաւորութիւն
տեսութեան:
Եղբայրս
եւ
Ա[
{նանիա]}
Ս[ուլթանշահը]
եկան
ինձ
այցելութեան:
13-ին
նամա
ուած
է
մայիսի
20-ին:
13-ին
նամակ
ստացայ
12-ից
Ա[
{նանիա]}
Ս[ուլթանշահ]ից
եւ
10
նարինջ:
18-ին
նամակ
գրեցի
իրտը
ամէն
հարազատութեամբ
թափել
է
հեղինակը.
{Նանիկ}
արա
մեծանաս,
Հալիւորիս
ծերանաս,
Երբոր
խելքիդ
տէ
դարում,
որի
թագաւորը
չէ
մի
որպիսի
եւ
իցէ
քնաբեր
{նանիկ},
այլ
այն
արգասաւոր
սկեպտիցիզմը,
որ
վերցնում
է
մ
իւ,
նոյնպէս
գեղեցիկ,
բայց
մենք
ուզում
ենք
միայն
{Նանիկը}
մէջ
բերել
(եր.
100),
ուր
հայ
պառաւի
ոգին
եւ
ս
անց
զիս
դեգերեցուցանելոյ
եւ
ծախելոյ
զժամանակ
իմ
ի
{նանիր},
յետս
առ
իս
զվկայագիր
իմ
դարձուցանել,
որպէսզի
ը
ւթեան
Ձերոյ,
կարէք
ճանաչել
զանմեղութիւն
իմ
եւ
զի
{նանիր}
հալածանս,
զորմէ
աւելորդ
համարիմ
գալ
ի
գրաւոր
խօս
ացողութեամբ՝
գտայք
ասպնջական
հալածական
եղելոյս
ի
{նանիր}
՝
յերեսաց
իմոց
թշնամեաց
եւ
սրբեցիք
զարտասուս
աչաց
ութեանց
դասելոց
առ
ազգն
յարտաքոյ
եւ
ի
ներքոյ:
՚Ի
{նանիր}
փորձեն,
որք
փորձինն,
սանձել
զլեզու
կամ
զգրիչ
բա
Ամպել
ես
ամպի
նման,
-
շաքար
ու
ղանդի
նման,
Իմ
{նանն}
ինձ
ո՞նց
ա
պահել,
-
ծալած
գիւլբանդի
նման,
Կանգնե
ուշակը
ծնած
օրից
լսել
էր
մեզիմեն
աղեկների
մասին,
{նանրահաւատաթիւնը}
եւ
նախապաշարմունքը
կաթի
հետ
միասին
մտել
էին
նորա
ա՞յ
Աստուած
մի
օր,
որ
ես
իմ
սիրական
ազգը
տեսանէի
{նանրահաւատութեան},
սնապաշտութեան
եւ
անկրթութեան
բարբարոսական
լծի
տ
ողովրդի
հասկացողութիւնը
մաքրել,
նախապաշարմանց
եւ
{նանրահաւատութեան}
մառախուղները
ցրուել:
Եւ
ասես
թէ
լուսաւորութեան
բ
Փրկիչը,
ախոյեան
դուրս
գալով
այս
բոլոր
անխորհուրդ
{նանրահաւատութեանը},
հրապարակով
քարոզեց
Աստուածը
գթած,
ներող,
անյի
տճառ
էր
տուել
մեր
գիւղի
շինականներին՝
հրատարակել
{նանրահաւատութենից}
յառաջացած
մի
առասպել,
թէ
կայծակից
զարկուած
ու
մե
խորամանկութենով,
կեղծաւորութենով,
նենգութենով,
{նանրահաւատութենով},
երեսպաշտութենով
եւ
այլ
զարհուրելի
արատիքներով
"
-
Ի՛նչ
պիտոյ
է
առնել,
-
ասաց
կոմս
էմմանուէլը,
-
{նանրահաւատութիւնը}
եւ
նախապաշարմունքը,
անկիրթ
ժողովրդի
համար,
վաղո
ին
Թիւթիւնճի-օղլուն,
յաջող
ժամանակ
համարելով
իւր
{նանրահաւատութիւնքը}
հանդէս
բերելու,
համաձայնեցաւ
Մանուշակի
կարծիքին
ովրդի
վնասակար
եւ
մոլորական
նախապաշարմունքները
եւ
{նանրահաւատութիւնքը}.
թէ՞
դորայ
հակառակ,
բնութեան
օրէնքներով
հրաշալի
իր
սքանչելի
տրամաբանութեամբ
ապացուցանում
էր,
թէ
{Նապալէոն}
առաջինը
եղած
չէ
աշխարհի
երեսին։
Գեղեցկութիւնը
ение)
եւ
դրութիւնը:
Զարմանալով
Րիշելիօյի
եւ
{Նապոլէօնի}
սեփական
առանձին
յատկութիւնքը
ճնշելու
արուեստի
վրա
ւթյան
դժվար
հասկանալի
է:
Որտե՞ղ
էր
կատարվում
այդ
{նավագնացությունը},
անհավասար
պայքար
մահվան
դեմ
եւ,
որ
վատթարագույ
չին
մեխանիկայում,
ապա,
համենայն
դեպս,
ազատարար
{նավակներին},
որոնց
մասին
այնքան
շատ
գոռում
էին
անգլիական
ժու
ն:
Երբ
մեր
շոգենավը
մոտեցավ
ծովեզրին,
Մեսսինայի
{նավահանգստում}
կանգնած
էր
մի
ահագին
բազմություն
աշխույժ
երիտասար
խ
չուներ,
քանի
որ
մինչեւ
Կոստանդնուպոլիս
հասնելը
{նավասենյակից}
դուրս
չեկավ:
Ամբողջ
խնդիրը,
կարճ
ասած,
ահա
կարելի
է
ներել
մյուս
վրիպումները,
ինչպես
օրինակ
{նավաստիների}
բռնի
հավաքագրման
մասին,
եւ
այլն:
Բայց
վրդովեցու
փում
էինք
այնպիսի
ուշադրությամբ,
ինչպես
փորձառու
{նավավարը}
խուսափում
է
ծանծաղուտներից:
Մեր
նկարագրած
այդ
բո
անց
նրանց
մեռյալ
են,
կամ
թե՝
առանց
կողմնացույցի
{նավարկություն}:
Թեկուզ
նորագույն
փիլիսոփայությունը,
համենայն
դ
տեղում
-
նա
կարող
է
հեշտացնել
նոր
զրահավոր
նավերի
{նավարկությունը}
եւս,
որոնց
ծանրության
վրա
այնքան
իրավացիորեն
գան
իկոս,
Աստուծոյ
ողորմութեամբ
թագաւոր
Ֆրանսիայի
եւ
{Նավարրայի},
թագաւոր
Բէարնա,
առաջին
Պէր
Ֆրանսիայի,
ընդդիմա
ն
գործերի
մէջ,
այնպէս
եւ
վերոյիշեալ
Ֆրանսիայի
եւ
{Նավարրայի}
թագաւոր
Հենրիկոսը,
որ
ոչինչ
բանով
իւրեան
նախորդն
վ
իւր
սխալը,
օգնութիւն
խնդրեց
իւր
փեսայ
Հենրիկոս
{Նավարրացիուց}
։
Այս
երկու
թագաւորքը
միացուցին
իւրեանց
զօրքը
եւ
Ց
Պ.
Հ.
ՍՎԱՃՅԱՆ
Մրրիկը
չթողեց
ինձ
ուղղակի
{նավել}
դեպի
Մարսեյլ՝
հարկադրվեցա
ոտք
կոխել
Սիկիլիա
կղզի
րը
կամ
ծովային
մրրիկները
եւ
վտանգները,
որոնք
շատ
{նավեր}
եւ
շոգեշարժ
պտուտակավոր
նավեր
կուլ
են
տվել
եւ
տալ
անգները,
որոնք
շատ
նավեր
եւ
շոգեշարժ
պտուտակավոր
{նավեր}
կուլ
են
տվել
եւ
տալիս
են
անդադար,
որպիսի
վտանգնե
ակոս
քահանան
եւ
Վեստ
Սարգիսը:
Երկու
զինվորյալ
{նավեր},
մինը
ֆրանսիական,
իսկ
մյուսը
անգլիական,
կանգնա
նած
են
նույնպես
զինվորյալ
ֆրանսիական
եւ
անգլիական
{նավեր}:
Այսօր
պատրաստվում
է
Նեապոլիս
ընդունել
Կարին
ւնույն
տեղում
-
նա
կարող
է
հեշտացնել
նոր
զրահավոր
{նավերի}
նավարկությունը
եւս,
որոնց
ծանրության
վրա
այնքան
րթան,
աչքերը
դեպի
Ստամպոլին
կնային,
թե
աճաբ
այդ
{նավերն}
ե՞րբ
կուգան
դեյին,
եւ
երբ
որ
գան
նե,
ես
առաջի
փ
ամ
իրեն,
եւ
ինքս
ալ
կերթամ
քամեռսկի
սուտը,
ամեն
{նավը}
բոտրադ
կանեմ,
որ
պաշխա
մարդ
չառնե,
այտ
կողմանե
եղ
քամիների
ժամանակ:
Այդպիսի
մուշտակի
օգնությամբ
{նավը}
կարող
է
անպատիժ
կանգնած
մնալ
միեւնույն
տեղում
-
ն
ան
վրա
այնքան
իրավացիորեն
գանգատվում
են,
պահելով
{նավը}
համեմատաբար
ավելի
բարձր
ջրի
մակերեւույթից՝
իր
տե
պարտականությունն
է:
Ես
շատ
հավատացած
եմ,
որ
նա
{նատուր}
-փիլիսոփա
չէ
եւ
ոչ
էլ
դոկտրինյոր,
պահպանե
նրան
Ադ
ւշադրութիւնը
մեսմերականութեան
վրայ,
որ
գերմանացի
{նատուր}
-ֆիլոսոֆների
մէջ,
մինչեւ
այսօր
էլ
տեղիք
ունի
եւ
ո
որ
թաթիմորիին
Կարապետին
խրկեն:
Խնդրեմ,
եղբայր,
{նարա}
ասիք,
որ
ինքը
տված
թուղթեն
թող
չի
վախնա,
միայն
ք,
որ
նրա
ոտքը
ոսկորը
կպած
է.
միմիայն
ուռած
է,
{նարա}
այս
ուռուցքեն
եւ
կոճն
կցավի:
Ատոնց
համար
է,
ես
եւ
կոճն
կցավի:
Ատոնց
համար
է,
ես
գիտեմ,
որ
ան
{նարա}
համար
բան
չէ,
սրբազանը
նարա
գալու
եւ
երթալու
խար
է,
ես
գիտեմ,
որ
ան
նարա
համար
բան
չէ,
սրբազանը
{նարա}
գալու
եւ
երթալու
խարճն
քաշելեն
ետեւ,
իրեն
ալ
լավ
րդուդ
շատ
եւ
շատ
բարեւ
արա,
Գաբրիելին
նույնպես.
{նարա}
ալ
ջոկ
գիրեր
գրելու
սիրտ
չունիմ,
հիմա
մեծերուն
գ
պարոն
Գրիգորին
քիթն
'ի
վեր
չերթալուն
գիտեմ,
բայց
{նարա}
ասելովը
բան
չի
ըլլալ,
թե
որ
օրենքը
կտրե:
Ղորդ
է
ած,
պարտաւորութեան
տա՛կ
են
ձգում
արդարի՛ն
էլ,
ա՛
{նարդարին}
էլ,
եւ
արծա՛թը
միայն,
որի
համար
հարստահարում
են
ժիշկներից
օգուտ
չտեսանելով
այժմ
տիրացու
Սրապիոնին
{Նարեկ}
կարդալ
է
տալիս.
ճշմարի՞տ
է
այդ......
Մ
պ.
Մարկոսը
ջերմութեամբ:
Եւ
արդարեւ
նորա
անդադար
{Նարեկ}
կարդալը
շատ
ձեռնտու
էր
եղել
նորան
ընթերցանութեան
ցի
քան
Նարեկացի,
որոյ
աստուածաքարոզ
աղօթք
առ
մեզ
{Նարեկ}
անուանեալ,
գործ
արդարեւ
անզուգական,
առաւել
ըստ
մ
էր
այդ
սարի
գլուխը,
գիշերային
առանձնութեան
մէջ
{Նարեկ}
քաղելու,
այն
ժամանակ
հրամայում
էր
եւ
իսկոյն
օդի
եղից
կանթեղ
հնարէր
եւ
Լուսաւորչին
ուղարկէր
այնտեղ
{Նարեկ}
քաղելու:
Մենք
այդ
լոյսը
կամ
կրակը
Արագածի
վրայ
ը
ս՝
զԳրիգոր,
է
այր՝
յաւէտ
երկնային
քաղաքացի
քան
{Նարեկացի},
որոյ
աստուածաքարոզ
աղօթք
առ
մեզ
Նարեկ
անուանեալ
պա
հաւատով
խոստովանիմը
ո՞ր
օրի
համար
է,
յիմա՛ր,
{Նարեկացու}
սքանչելի
եւ
դիւահալած
աղօթքները:
Բացի
դորանից,
,
վիհ
աստի,
վիհ
անտի
եւ
մահ
առաջի
ըստ
կորովաբան
{Նարեկացւոյն}.
ո՞ր
ապա
հնար
էր
եւ
այն
միակ,
որ
կարէր
կակղել
զ
րստին
չյիշենք
ապառաժի
անմատչելի
լինելը,
աղօթկերի
{Նարեկը},
Եփրեմ
Խորինը,
Սաղմոսը,
Սօսի
ծնրադրութիւնից
քա
վդ
փողի
մասին
հոգաբարձություն
առնես
առաջին
փոշտով
{Նարզարյանցի}
վերա:
Հույս
ունիմ,
որ
խնդիրս
անտես
չես
առնիլ
նամակ
ստացայ
12-ից
Ա[նանիա]
Ս[ուլթանշահ]ից
եւ
10
{նարինջ}:
18-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
19-ին:
ին
ռնգեղջիւրի
մասին
դուրս
եկած
թղթի
պատճէնը
եւ
10
{նարինջ}:
23-ին
նամակ
գրեցի
Ղազարոս
եւ
Սերոբ
եղբարցս,
ո
այ
28-ից
գրուած,
որով
ուղարկեցին
2
մունդշտուկ
եւ
{նարինջ}
10
հատ,
որ
եւ
ընծայեցի:
30-ին
նամակ
գրեցի
եղբօ
երկրորդը
առանց
թուականի,
որով
ուղարկեցին
թաբակ,
{նարինջ}
եւ
խաւիար:
6-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
եւ
Սուլթանին
մ
տեսել
էին
այս
ընտանիքը
Տագանրոգի
մաքսատան
մէջ,
{նարինջ}
գնելու
գնացած
լինելով
այնտեղ
ապրիլի
մէջ:
Իսկ
այս
թե:
Շատ
բարեւ
նույնպես
Մանուկ
խնամիին
եւ
կնոջը,
{նացա}
մորը
եւ
այլ
հարցանողաց
շատ
բարեւ:
Այստեղ
նոր
ւ
առեալ
ընդ
իւր
զամենայն
զստացուածս
իւր,
ելանէ
ի
{նաւ}
՝
յուղի
անկանիլ
՚ի
Մադրաս
կամ
այսր
՚ի
Կալկաթա:
ով
ասացի,
միտքս
եկաւ.
նորերումս
այդ
ծովի
մէջ
մի
{նաւ},
անցանելով
Սինոպի
առաջեւից,
նստաւ
ցամաքի
վերայ
նօթութիւն
տուեց
Սինոպի
ծովապետին,
որ,
իսկոյն
մի
{նաւ}
ուղարկելով
հանդերձ
բանագէտ
մարդերով,
տեղեկութիւն
րտքերի
հանդէպ
ոչինչ
ունի
ցոյց
տալու:
Երեք
ու
կէս
{նաւ}
՝
բացի
ծովագնացութենից
ուրիշ
ամեն
բանի
պիտանի,
մ
րեցին
Մեզ
պատկերներ
նկարել
Եւ
շոգեվար
{նաւ}
ու
կառքին
Նետի,
ռումբի
պէս
վազել.
Ջն
ր,
չէր
կարող
նաւակ
շինել,
մինչեւ
նաւակ
չշինէր,
{նաւ}
շինել
եւ
վերջապէս
մինչեւ
նաւը
չշինէր,
շոգենաւ
չէ
աւապետը,
թնդանօթ
արձակել,
որ
նշան
տրուի,
թէ
մի
{նաւ}
վտանգի
մէջ
էր
եւ
օգնութեան
կարօտ
էր:
Բենկալայի
ե
աշտօնի
մէջ
մտաւ
մի
վաճառականի
մօտ,
միւսը
վերստին
{նաւ}
նստեց,
իւր
հայրենիքը
վերադառնալու:
Երրորդը
գրագ
Կատաղած
ծովին
եղած
խաղալիկ,
Գալիս
էր
մի
{նաւ},
ջարդուած
կայմերով,
(Յառաջ
մեր
նաւից
տեսան
յն
գիշերը
Բաղչէ-Սարայից:
Հետեւեալ
օրը
մտանում
են
{նաւ},
եւ
փախչում
են
Կոստանդնուպոլիս,
մանաւանդ
այն
մտ
եռքումը
եւ
ինքը
երեք
աշակերտով
վաճառականի
զգեստով
{նաւ}
նստեց
եւ
գնաց
Զմիւռնիա,
ուր
գտանելով
մի
Վենետիկե
տեց
եւ
գնաց
Զմիւռնիա,
ուր
գտանելով
մի
Վենետիկեան
{նաւ},
որ
գնալու
էր
Մօրէա,
մտաւ
նորա
մէջ
եւ
անցաւ
շու
ս
պատճառով
Մխիթարը
11
աշակերտներով
1715
թուականին
{նաւ}
նստեց
ու
գնաց
Վենետիկ՝
միւս
աշակերտքը
թողնելով
Մ
ապարհ
ընկաւ
ոտքով
դէպի
Բարսելոն,
որպէս
զի
այնտեղ
{նաւ}
գտանելով՝
նստի
եւ
նաւէ
Պալեստին։
Բայց
ճանապարհի
նայ
Երուսալեմ
սուրբ
տեղերին
երկրպագութիւն
տալու,
{նաւ}
նստաւ
Բարսելոնումը
եւ
հասաւ
Գայէդ,
որ
տեղից
ոտքո
է՝
նշկահեալ
զմրրկօք,
որ
բազմիցս
սպառնացաւ
զմեզ
{նաւաբեկել}
։
Վեհափառ
Տէ՜ր,
ո՛չ
հայեցեալ
ի
տխուր
հանգաման
րհը,
պիտի
տեսանէ
նո՜յնպիսի
աւերակներ,
նո՜յնպիսի
{նաւաբեկութեան}
մնացորդք,
որ
այսօր
երեւում
են
քեզ:
Մինչդեռ
ընդհ
ի
ներգործութենիցն
է
մեզ
հասանում,
նոցայ,
որ
մեր
{նաւաբեկութեան}
աղէտքի
մեջ
մեզ
անտես
էին
առնում:
Ո՛չ.
նեղութեան
քր
յաջող
էին։
Իսկ
այժմ՝
դրամական
կամ
առեւտրական
{նաւաբեկութենից}
յետոյ,
հարկը
ստիպում
է
նորան
երթալ
ենթակայանալ
մ
փրկութիւն՝
ազգութեան
անունով:
Եւ
քաղաքական
{նաւաբեկութենից}
ապրած
մարդիկ,
եթէ
հասկանում
են
ազգութիւնը
մի
ամբ
րտից
եւ
՚ի
չարաչար
թշուառութիւն
ապագայ
սերնդեան։
{Նաւաբեկութիւնս}
չարաշուք
պատճառ
եղեւ
եւ
մեծապէս
սատար
տարածման
նի
ր
կատարել.
"
Հապա՛,
փութա՛
հմտօրէն
Ի
{նաւալիւղն}
լինել,
Զի
զսրտիդ
առագաստ
Սիրոյն
ելից
Յի՞նչ
զորութիւնք
երկնային...
Այն
ինչ
{նաւակ}
մի
փոքրիկ,
Որ
ի
կրծիս
մակուկէ,
Առ
չո
ղանար
լաստ
շինել,
մինչեւ
լաստ
չշինէր,
չէր
կարող
{նաւակ}
շինել,
մինչեւ
նաւակ
չշինէր,
նաւ
շինել
եւ
վերջապ
նչեւ
լաստ
չշինէր,
չէր
կարող
նաւակ
շինել,
մինչեւ
{նաւակ}
չշինէր,
նաւ
շինել
եւ
վերջապէս
մինչեւ
նաւը
չշինէր
եղ
եւ
ի
փոքրիկ
հրապարակս
երեւեալ,
հանգոյն
փոքրիկ
{նաւակաց}
՝
յածելով
միշտ
ի
ծովու
խորշ
առանց
զարձակավայրս
ծո
կանդ
բաղդին
ընդդէմ
հարուածոց
Եւ
ղեկավար
կաց
{նաւակիս}
ումդ
հառաչեմ
ի
խորոց:
Յայնժամ
հասից
ես
անվ
րբի.
երիցս
ձաղկեցայ.
միանգամ
քարկոծ
եղէ.
երիցս
{նաւակո՛ծ}
եղէ.
զտի՛ւ
եւ
զգիշեր
յանդունդս
տառապեցայ.
'ի
ճա
իւնը։
Կսաւիէն
հազիւ
փախաւ
նորա
ձեռքից
մի
հասարակ
{նաւակով}
մինչեւ
Սայքամ։
Այստեղ
նա
իւր
բոլոր
ունեցած
արծաթ
սիրով
յանուն
ազգի,
յազգէն
դարձեալ
աղաչիք
հանել
ի
{նաւահանգիստ}
անդորր,
ճարտարութեամբ
նաւապետեալ
ազգային
նաւուն
ը,
մինչեւ
նոր
ժամանակներս,
չունէր
մի
յարմարաւոր
{նաւահանգիստ}
։
Մի
քանի
տարի
է,
որ
քանի
մի
հարուստ
մարդիկ,
շի
ց
մօտ,
կազմում
են
այս
րոպէիս
մի
բաւական
տարածուն
{նաւահանգիստ}:
Սոցանից
ամենափառաւորը՝
թէ՛
աղիւսակերտ
շտեմարան
վերջին
ժամանակներում,
երբ
գետի
ափում
ամբարներ
ու
{նաւահանգիստ}
շինուեցան,
որովհետեւ
մշակների
ձեռքով
լցւում
էին
ններով
եւ
փայտերով
պատելով,
յառաջացուցին
զանազան
{նաւահանգիստք},
որ
մի
գծի
վերայ
լինելով,
այլեւ
միմեանց
մօտ,
կ
ինելով
ջերմութեան,
նորա
օդը
աւելի
խիտ
է,
քան
թէ
{նաւահանգստի}
կամ
քաղաքի
օդը,
որ
անմիջական
յարակցութիւն
ունի
ջ
ր
կեանքում
Ձգեց
խարիսխ
ու
կանգնեցաւ
հանդարտ
{նաւահանգստում}:
Ծովեզերքից
կնատ
մարդիկ
տեսնելով
այս
վտանգ
ների
հետ:
Երկու
անգամ
կանգնելով
հնդկական
Մադրասի
{նաւահանգստում}
եւ,
մի
քանի
օր
մնալով
Սեյլան
կղզու
Գալլ
քաղաքում
ճգնութեանց
մէջ,
մինը
միւսից
գերազանցում
են
եւ
մա՛
{նաւանդ}
՝
կերակրի,
խմիչքի
եւ
ցանկականի
համբերութեան
մէջ
սել,
թէ
որպէս
միշտ
եւ
հանապազ,
նո՛յնպէս,
եւ
մա՛
{նաւանդ}
1500
տարի
առաջ
պատահած
պատմական
անցքերի
նաեւ
մի
ա
աղաչիք
հանել
ի
նաւահանգիստ
անդորր,
ճարտարութեամբ
{նաւապետեալ}
ազգային
նաւուն:
Սիրտք
Հայոց
լինելոց
են
ընդ
Ձե
ւը,
եւ
այդ
ժողովը,
դարձեալ
հեռատես
իմաստութեամբ
{նաւապետելով}
նորան
եւ
փրկելով
Բիւզանդեան
ճախիններից
եւ
Լեւոնեա
ն
ստանալով՝
դուրս
եկաւ
այդ
վտանգաւոր
դրութենից,
{նաւապետը}
նկատեց,
որ
մագնիսեան
սլաքը
ընդունեց
ամենեւին
այլ
վորականը:
Այս
բանը
լինելով
մի
նորանշան
երեւոյթ՝
{նաւապետը}
ծանօթութիւն
տուեց
Սինոպի
ծովապետին,
որ,
իսկոյն
որա
վերայ:
Իմ
բոլոր
ընկերները
սրտաթափ
էին
եղած,
{նաւապետը}
երկիւղից
սասանուած
էր,
բայց
ես
չէի
տակաւին
կորցր
,
խրախուսեցի
ընկերներս,
եւ
քաջալերեցի
ահաբեկուած
{նաւապետը},
թնդանօթ
արձակել,
որ
նշան
տրուի,
թէ
մի
նաւ
վտա
,
որովհետեւ
նորա
նման
ուսուցիչները
կտակ
ունին
Նոյ
{նաւապետից}:
Մէկ
ամսից
յետոյ,
պատուելի
վարժապետս
այբբ
,
ջարդուած
կայմերով,
(Յառաջ
մեր
նաւից
տեսան
{նաւաստիք}
):
Եկաւ
մօտեցաւ
նաւը
մեր
նաւին.
Ի՛
որ
գլխին
փորձանք
դառնային.
կոշտ
ու
վատթարաբարոյ
{նաւաստիքը},
ձանձրանալով
թափառական
քարոզչից,
կամենում
էին
ց
ւ
եթէ
միայն
մի
լեզուաձեւ
լոյս
է
երեւում,
սնապաշտ
{նաւաստիքը}
շատ
բարկանում
են,
որովհետեւ
նոքա
հաւատում
են
թէ
դիպուածում
նորան
ասում
են
Կաստորը
եւ
Պոլլուկս,
-
{նաւաստիքը}
ուրախանում
են,
որովհետեւ
աջող
նաւարկութիւն
են
բե
րոյ
քամին
սաստիկ,
Կո՜յս,
գլորէ
քեզ
գետին,
Եւ
{նաւավարն}
բարեբաստիկ
Պատրաստ
լինի
ձեռքն
ղեկին,
Եթէ
ցնցու
նկութիւն
չէ:
Նոքա
ունին
երկաթուղիք,
ունին
հսկայ
{նաւատորմ},
զինարան,
զօրք,
բանակ
եւ
այլ
հազար
ու
մի
քաղաք
ոզիչը
եղաւ
Յիսուսեանների
միջից։
Նա
Պօրտուգալացոց
{նաւատորմիղի}
հետ
1542
թուականին
գնաց
Հնդկաստանի
Գօա
մայրաքաղաք
տի
կատարուէր
`
Գիտակ
եղաւ
սերովբէն.
"
Արդ
շտապիր
{նաւարկել},
Ո՛վ
տէր
Ադամ,
հմտօրէն,
Զի
սրտերին
առագաստ
Լցր
ւնիսի,
ըստ
նոր
տոմարի,
յետ
քսան
եւ
չորից
աւուրց
{նաւարկութեան},
ի
Սուէզայ,
ողջամբ
մտեալ
ի
Կալկաթա,
՚ի
վաղիւ
հեղաշունչ
հողմիկը
մեզ
խոստանում
էին
մի
բարեյաջող
{նաւարկութիւն}:
Թէ
մէկ
օր
վաղ
եւ
թէ
մէկ
օր
անագան,
ոչինչ.
բայ
ուկս,
-
նաւաստիքը
ուրախանում
են,
որովհետեւ
աջող
{նաւարկութիւն}
են
բերում
Կաստորը
եւ
Պոլլուկսը,
յունական
անտիկեա
ակակցութիւնը,
մանաւանդ,
Յունուարից
յետոյ,
մինչ
{նաւարկութիւնը}
համարեա՛
թէ
անկարելի
լինելով,
հարկադրուած
կը
լին
ամբերութեամբ
կարդան
այս
տողերը:
Երբ
Սեւ
ծովի
{նաւարկութիւնը}
կապուեցաւ,
երբ
ես
մի
փոքր
թեթեւացայ
իմ
առեւտրակա
էն,
որ
նայում
էր
նա
նախանձելով
Ֆրանսիսկոս
Կսաւիէ
{Նաւարրացի}
ազնուականի
վերայ,
որ
այն
ժամանակ
փիլիսոփայութեան
րկեցայ
տեղափոխ
լինել
յայլ
շոգենաւ,
որ
ընդ
եզերօք
{նաւել}
Միջերկրական
ծովուն
երթալոց
էր
ի
Մարսէյլ
եւ
ըստ
այ
որ
ինչ
ժամանակի
բանականութեանն
էր
գիւտ՝
կամեցաւ
{նաւել}
յԵլլադա
եւ
գնալ
յԱթէնս
առ
աշակերտակիցս
իւր,
այլ
մանել
ց8
նոյեմբերի
ի
Փօթի,
յորում
աւուր
շոգենաւն
{նաւելոց}
է
ի
Տրապիզոն:
Ոչ
զանց
արարից
հասուցանել
առ
Ձ
մ
կառուցանել
ձեր
յատուկ
ծախքով
վաճառական
ծովագնաց
{նաւեր},
հիմնարկել
հարկաւոր
եւ
օգտակար
ֆաբրիկայք,
գործա
ւ
այդ
քաղաքի
ամբարներից
կշտանում
են
շատ
եւրոպական
{նաւեր}:
Եթէ
այդքան
մեծագումար
հացեղէնքը
անմիջապէս
ուղար
երը,
որովհետեւ
խափան
է
լինում
մինչեւ
անգամ
միջակ
{նաւերի}
ընթացքին:
Օդը
այդ
քաղաքի
բաւական
լաւ
է
եւ
բա
մշակների
ձեռքով
լցւում
էին
ցորեան,
ունդեղէնք
այն
{նաւերի}
մէջ,
որ
մօտենում
էին
Նախիջեւանին:
Այս
եւս
հարկա
եգէոնի
նիզակների
սլաքներից,
նոյնպէս
խօսւում
է
եւ
{նաւերի}
կայմերի
լուսաւորութեան
մասին:
Այս
բանի,
այսինքն
յսը,
բայց
մի
ոտնաչափ
կամ
կէս
գազ
երկայնութեամբ:
{Նաւերի}
կայմերի
վրայ,
նոյնպէս
յաճախ
է
պատահում
այս.
եւ
ափելոց
էր
շոգենաւուն
զբեռինսն
եւ
ստանալոց
անդէն,
{նաւեցի}
ի
Գենուա:
Իբրեւ
տեսի,
եթէ
առողջութիւն
իմ
վտա
շոգենաւն
թափեալ
զբեռինսն
վերստին
ընկալաւ
զայլս.
{նաւեցի}
ի
Գենուա,
ուր
հասի
յետ
իբր
երկուց
աւուրց
մեծ
նեղ
դիւր,
Ուղեւորը
ղեկը
ձեռին՝
եթէ
արթուն
կը
{նաւէ},
Ծովի
կատղած
բիւր
ալիքը
նորա
համար
ոչինչ
է
Բարսելոն,
որպէս
զի
այնտեղ
նաւ
գտանելով՝
նստի
եւ
{նաւէ}
Պալեստին։
Բայց
ճանապարհին
իմանալով,
որ
Բարսելոն
էտ
մարդերով,
տեղեկութիւն
ստացաւ,
թէ,
արդարեւ,
{նաւը}
մօտենալով
այդ
տեղին,
մագնիսեան
սլաքը
սկսում
է
դո
ինչեւ
նաւակ
չշինէր,
նաւ
շինել
եւ
վերջապէս
մինչեւ
{նաւը}
չշինէր,
շոգենաւ
չէր
կարող
շինել:
Թէ
ուր
է
եղել
մէջ։
Այդ
ժողովին
էր
ապաստան
Ս.
Լուսաւորչի
շինած
{նաւը},
եւ
այդ
ժողովը,
դարձեալ
հեռատես
իմաստութեամբ
նա
որմիմ
ասողը
չէ՞ր,
որ
ծովի
վերայ
ոտքով
վազեց
դէպի
{նաւը},
որով
Աստուած,
ողորմի՛ր
ինձ
աղօթքը
ուսուցանող
վ
եր
նաւից
տեսան
նաւաստիք):
Եկաւ
մօտեցաւ
{նաւը}
մեր
նաւին.
Ի՛նչ
սիրտ
կտրատող
մի
պատկեր
էր
այ
վերայ
այսպէս
քանի
ժամ,
Օրօրաց
ճօճաց
տարաբախդ
{նաւը}.
Գիշերը
կոխեց...
կայծակը
թնդաց...
ակար
եղաւ,
որ
հնար
ունեցաւ
նստել
այն
զինուորական
{նաւը},
որ
նաւում
էր
Պալեստին։
Բանի
տեղ
չ'դնելով
ծովայ
իթ
եղաւ
այս
զարհուրելի
դիտաւորութիւնը
կատարելու։
{Նաւը},
մի
քանի
օր
այնտեղ
կանգնելով,
վերջապէս
վեր
առեց
շոգին
կը
լուծանուէր
դարձեալ
դէպի
հեղուկ
մարմին՝
{նաւթ}:
Այս
համառօտ
ծանօթաբանութիւնը
աւելորդ
չեմ
համարո
ից
լցրեց,
դարձեալ
աւազանի
մէջ,
մաքուր
արեւելեան
{նաւթ},
որ
գործ
է
ածում
ղահուէի
տեղ,
եւ
միւս
կաթսայից
Հեղինակի
ծծմբային
օդ
կարծածը
նաւթի
շոգիք
են,
իսկ
{նաւթը}
պատկանում
է
ածխային
մարմինների:
Քարեայ
ածուխը,
ում
է
դէպի
զանազան
բաղադրութիւնք,
որոնցից
մինը
է
{նաւթը}:
Սա
իւր
բաժանուած
տեղից
բարձրանում
է
որպէս
շոգի
վերայ,
թաթախեց
աւազանի
մէջ,
կուլ
տուեց
եւ
խմեց
{նաւթը}
վերայից:
Պիտոյ
է
իմանալ,
եթէ
մի
սատանայ
կեր
վկայում
է,
թէ
հրաբուղխների
մօտակայ
տեղերում
կան
{նաւթի}
հանքեր։
Եթէ
փոքրիշատէ
ծանօթ
լինէին
նորան
Հանքաբա
ւրոպական
քաղաքները:
Հեղինակի
ծծմբային
օդ
կարծածը
{նաւթի}
շոգիք
են,
իսկ
նաւթը
պատկանում
է
ածխային
մարմիննե
ը,
հաւաքւում
է
ջրերի
երեսին,
որից
յառաջանում
են
{նաւթի}
հորերը
եւ
լճերը:
Բայց
այն
շոգիքը,
որ
ճանապարհ
ս
ժիր
իւր
գործին
`
շատ
է
տեսել
ալիքներ,
Նորա
{նաւի}
առագաստը՝
շատ
են
ուռցրել
գիժ
հողմեր:
Բայց
յս
վտանգը,
Գուշակեցին
բազում
անգամ
անշուշտ
{նաւի}
կորուստը.
Սովոր
են
միշտ
այնպիսիքը՝
ցամաք
իւններից
յետոյ
գործարանը
նմանում
էր
մի
մեծամարմին
{նաւի},
որին
պակասում
էր
մի
ամուր
ղեկ,
եւ
մի
ներհուն
վ
ծովային
հիւանդութիւնը՝
նա
սեւ
հաց
էր
ուտում
եւ
{նաւի}
սպասաւորներին
քարոզում
էր
շատ
խիստ
բարոյականութիւ
տելու
ժամանակ
սարսափանքով
նկատեցին,
որ
ծառերը
եւ
{նաւի}
կայմերը
նոյն
բոցով
էին
փայլում:
Կայծակի
զարկելն
տեսան
նաւաստիք):
Եկաւ
մօտեցաւ
նաւը
մեր
{նաւին}.
Ի՛նչ
սիրտ
կտրատող
մի
պատկեր
էր
այն,
Թշ
Սինոպի
առաջեւից,
նստաւ
ցամաքի
վերայ:
Երբ
մի
այլ
{նաւից}
օգնութիւն
ստանալով՝
դուրս
եկաւ
այդ
վտանգաւոր
դրո
ս
էր
մի
նաւ,
ջարդուած
կայմերով,
(Յառաջ
մեր
{նաւից}
տեսան
նաւաստիք):
Եկաւ
մօտեցաւ
նաւը
մեր
րա
երեսը:
Ես
շատ
նայեցայ...
բայց
մեր
{նաւն}
արագ
Վազեց
դէպ
յառաջ...
կորաւ
իմ
աչքից..
փոխանակցին
իմոյ,
ելանեմ
ի
Փոթի,
ուղղիչ
շոգեշարժ
{նաւով}
ի
Կոստանդնուպօլիս,
ուստի
յարգութեան
Ձերում
մնայ
յունիսի
վերջին
ղրիմցի
տղայոց
հետ
կ՚երթամ
շոգեշարժ
{նաւով}
Կոստանդնուպոլիս,
այնտեղից
նոյնպէս
նաւով
Տրապիզոն
շոգեշարժ
նաւով
Կոստանդնուպոլիս,
այնտեղից
նոյնպէս
{նաւով}
Տրապիզոնտ,
իսկ
Տրապիզոնտից
իմ
ուխտը
կատարելու
հա
տուեց
նորան
սուրբերի
կարգը։
Կսաւիէ
մի
փոքրիկ
{նաւով}
անցաւ
այս
միջոցին
հնդիկների
ծովից
եւ
հասաւ
մինչեւ
բերան,
Որպէ՞ս
խաղողոյն
կթոց:
Որպե՞ս
{նաւորդ}
հողմակոծեալ
Անձկայ
հողոյն
հաստատուն.
յգեկութին.
Ինչպէ՜ս
տենչում
է
տարագնայ
`
Ափին
`
{նաւորդն}
ալեկոծեալ.
Ի՜նչ
կարօտով
դիտում
է
նա
Փարոսի
հու
րդք
Կորուսել
էին
եւ
յոյս
փրկութեան:
{Նաւորդների}
մէջ
ես
տեսայ
նորան,
Բռնել
էր
կայմից
խելքը
կո
ի,
Մի՛
այլ
Պարնաս
իւր
մուզայիւք,
մի
Արգոնեան
եւ
{նաւորդք}.
Ոսկեծըղի
լուսափետուր
հայկեան
զաւակք
՚ի
քեզ
յօդս
մի
պատկեր
էր
այն,
Թշուառ
յուսահատ
իբր
անխել
{նաւորդք}
Կորուսել
էին
եւ
յոյս
փրկութեան:
Նաւ
հողմ
ուռուցիկ
Զքեզ
արկցէ
ի
տապաստ
Եւ
{նաւուղիղ}
քաջաբաստիկ
Ձեռն
ի
սամիս
կայ
պատրաստ,
,
որին
պակասում
էր
մի
ամուր
ղեկ,
եւ
մի
ներհուն
{նաւուղիղ}:
Այդ
մեքենային
մի
շարժողութիւն
եւ
դէպի
մի
նպատակ
Համալսարան
ունէինք,
թարգմանել
եւ
տպել
"
Ուսումն
{նաւուղղութեան}
".
այս
ասելով,
միտք
չ'ունիմ
միայն
այս
գործը
պախ
նային...
Այնինչ
փոքրիկ
մի
մակոյկ,
Որ
կրծքիս
տակ
{նաւում}
է,
Չունենալով
անուշ
սիւգ
`
Առագաստել
անզօր
է"։
,
որ
հնար
ունեցաւ
նստել
այն
զինուորական
նաւը,
որ
{նաւում}
էր
Պալեստին։
Բանի
տեղ
չ'դնելով
ծովային
հիւանդութ
հանգիստ
անդորր,
ճարտարութեամբ
նաւապետեալ
ազգային
{նաւուն}:
Սիրտք
Հայոց
լինելոց
են
ընդ
Ձեզ,
եւ
զօրհանապ
Ի՞նչ
քո
անձնդ
մանուկ
մատաղ՝
կը
չարչարես
{նաֆիլէ},
Հոգիդ
կեանքդ
ուսման
համար՝
որ
շատ
յիմար
պ
եւ
հինգ
ամեայ
չարաչար
լռութեան:
Վաթսուն
եւ
հի՞
{նգ}
ամ.
դժոխայի՞ն
անհոգութիւն:
Եւ
մեք
որդիքս
անհոգ
ճակը
փոխուեցաւ։
Նո՛յը,
շատ
ժամանակ,
մինչեւ
հի՛
{նգ}
հարիւր
տարի
կուսութիւն
պահելով
եւ
սորանից
յետոյ
ո
եռ
երեւում
էին
գրի
անունի
հետեւեալ
տառերը....
{նգ}....
ան......
ան......
այ.....
ոյժ
ի
տես:
"
Ողջո՜ւյն
քեզ,
քո՛յր,
տիրաւա՛
{նդ}
ողջույն
"...
Այլ
նա
առ
այս.
-
Եւ,
ո՞
իցե
քաջաբաստիկ
Ձեռն
ի
սամիս
կայ
պատրաստ,
՚
{նդ}
կայմին
յոխորտ
շռինդ
ահագին
Եթէ
որցեալ
ցնցես
այլիկս
գէթ
հնչէ,
Թեւապարեալ
սերովբէն
՚
{նդ}
աստեղց
կաճառս
սլանայր
Եւ
ընդ
կամարն
հրեղէն
ն
էր
սերովբէն,
Բանին
ականջք
զգայունք
՚
{նդ}
երկնից
մաղթանս
համօրէն,
Եւ
աջն՝
հաւակ
էութ
աճաբ
այդ
նավերն
ե՞րբ
կուգան
դեյին,
եւ
երբ
որ
գան
{նե},
ես
առաջի
փոշտիվ
իմաց
կուտամ
իրեն,
եւ
ինքս
ալ
կ
ված
հասնի:
Ինչ
տեղ
թաղից,
աճաբ
խանին
ետեւն,
չէ
{նե}
չոխրախին
ճամբան,
չէ
նա
աճաբ
պաղնիքին
ճամբան.
Խա
ծառեր
կա:
Դուք
ալ
խելք
արած
հոները
թաղած
ըլլայիք
{նե},
կենե
աղեկ
էր,
ամեն
օր
աչքին
տիմացն
չէր
ըլար,
գալ,
այսքան:
Շատ
կխնդրիմ
ձեզի,
որ
ինչպես
ըլլա
{նե},
խրկիք
եւ
իրեն
ասիք,
որ
նրա
ոտքը
ոսկորը
կպած
է
թեք
նա
կատարյալ
անե,
եւ
սրբազանը,
ինչպես
գրել
է
{նե},
ճամփու
խարճն
փոշտին
50
մանեթ
կըլլա,
60
կըլլա
կ
,
կամ
Ավետիքին
գրիլ
տվեք,
եւ
մեք
փողն,
ո՛րքան
է
{նե},
անպատճառ
առաջի
փոշտով
կխրկինք
ձեզի,
այդ
մաuի
մ
ոշտան,
եթե
բասիլքայի
վրա
դամուշնայի
բեչաթն
չըլլա
{նե},
չընդունիլ,
անոր
համար
չի
խրկեցի,
միամիտ
եղիր
սրբազանին
բերնեն
ես
գրիլ
իմ,
ամմա
եթե
շատ
կուզին
{նե},
գրիլ
է,
թող
պատկերն
իրեն
տեղն
դնին.
մենք
վերջ
յՕդեսսայ
Երբ
որ
սահի
Քիշնեւ
երթալու
ըլլանք
{նե},
ես
ձեզի
կիմացունում,
որ
ինչ
տեղ
գիր
գրիք,
տահ
եմ
տվել:
Կարծեմ,
որ
եթե
իմ
լավ
անունս
լսած
չեք
{նե},
գեշը
բնավ
լսած
չեք,
ապա
ի՞նչ
է
իմ
ծնողաց
ընդդե
նս
հավիտենից
բերանես
չէր
հանեի,
բայց
հարկադրեցիք
{նե},
ասացի,
խնդրեմ,
եթե
ձեզի
այս
բանով
վիրավորեցի
կլինես:
Եղբայր,
ինչ
որ
սրբազանի
մասին
կգրիս
{նե},
սուտ
բան
է,
նա
Էջմիածին
երթալու
չէ,
այլ
թշնամ
նա
Մոսկվա
է
տեյի,
չգրեցի:
Եթե
տեղդ
նոր
բաներ
կա
{նե},
գրիս,
եւ
Սատեթին
հետ
3
հատ
սպրինցովկա
ուղարկել
չ
Հայրապետյանցին,
հույս
ունիմ,
որ
ինչ
որ
պետք
է
{նե},
կհոգա,
եւ
չեն
համարձակվելու
խանութներդ
ձեռքերե
տրատ,
մեռելս
ելլավ:
Ինչեւիցե,
ասի,
ինչ
ալ
ըլա
{նե},
գրեմ,
աղջիկը
աչքը
ճամփան
թող
չի
նայի
տեյի:
Քո
կանուխվանեն
պեթեր
չիմ,
քիչ
մը
աղեկ
ալ
իմ,
ասիմ
{նե},
սուտ
չէ,
թեեւ
կելիրլի
կիդերլի
է.
ինչ
ալ
ըլանե
.
կհավատաս՝
հոգիես
արեւես
զզվիլ
եմ.
ասօր
մեռնիմ
{նե},
աչքիս
չերեւնալ,
բայց
երեւումը
տահա
կերեզման
չե
ր
ապրիլի
մեջ
ճիճայիս
ինձի
տեսության
գալը
հաստատ
է
{նե},
ճիճայիս
ասա
ինձի
մեկ
ճիվթ
աղեկ
ապուխտ
թող
բիրե
ատեն
ուտելու
բան
չէ,
իսկ
վրայեն
ալ
տաքերը
անցնին
{նե},
վերուր
թապլե,
անոր
համար
կասիմ,
որ
երկու
հատը
ւ
մորս
իրավունքները
տեղը
բերին
եւ
ինչ
որ
կպատկանի
{նե},
ձեզի
էլ
չի
զրկին.
աս
բանը
պարոն
Գրիգորին
քիթն
գուցանէր
'ի
ծերութիւնս.
եւ
կարող
լինէի
առ
նմա
գո՛
{նեայ}
սուղ
ինչ
ժամանակ
մնալ,
թէպէտ
եւ
ոչ
թերակատար
գոլ
նակակից
անցքերը,
թեթեւ
կերպով
կրկնվել
են
դարձյալ
{Նեապոլի}
մեջ.
Ֆրանսիսկոս
Երկրորդի
անվանագիրը,
որ
դրված
է
ՈՒՆ
ՍՎԱՃԵԱՆԻՆ
30
դեկտ.
1860,
11
հունվ.
1861
{Նեապոլիս}
ԱՐԳՈ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ
Պ.
Հ.
ՍՎԱՃՅԱՆ
Մրրիկը
չ
լինելով,
մտա
թատրոն
եւ
մյուս
օր
ուղեւորվեցա
դեպի
{Նեապոլիս}:
Նեապոլսի
մեջ
համարյա
թե
նույն
չափով
կան
այն
ական
եւ
անգլիական
նավեր:
Այսօր
պատրաստվում
է
{Նեապոլիս}
ընդունել
Կարինյանո
իշխանը,
որ
Վ.
Էմմանուելից
կա
եպի
Հռո՞վմ:
Գուցե
թե
"
ոտքերս
թեթեւ
լինի"։
{Նեապոլիտանիայի}
կառավարության
հեղափոխությունը
արձակեց
եւ
մամուլի
ությունը,
որ
հերիքանալով
անձնական
դյուրությամբ,
{նեապոլիտանյան}
նեղսիրտ
ապսոլյուտիզմի
ժամանակ,
եթե
չկարողացավ
դե
Մեսսինայի
դղյակը
դեռեւս
կրում
է
յուր
պարսպի
վերա
{նեապոլիտանյան}
խայտառակ
դրոշակը.
4500
զինվոր,
հավատարիմ
մնացած
թատրոն
եւ
մյուս
օր
ուղեւորվեցա
դեպի
Նեապոլիս:
{Նեապոլսի}
մեջ
համարյա
թե
նույն
չափով
կան
այն
երեք
միմյանցից
ած
է
եւ
գտանվում
է
այլ
կրոնավորների
ձեռքում:
{Նեապոլսի}
ծովածոցում
կանգնած
են
նույնպես
զինվորյալ
ֆրանսիակ
,
որ
Վ.
Էմմանուելից
կարգված
է
ընդհանրական
տեսուչ
{Նեապոլսի}.
ազգային
թիկնապահ
գունդը
հավաքում
է,
որ
ընդառաջ
ք
(ճիզվիթները)
հրաման
են
ստացել
հեռանալ
իսկույն
{Նեապոլսից},
որոց
մի
մասը
լերդապատառ
դեպի
Հռովմ,
իսկ
մյուս
թոռն,
որ
իւրեանց
անունը
յայտնելով
Քամ,
Քանան
եւ
{Նեբրովթ},
յայտնեցին
եւս,
որ
ծայրագոյն
Բրամինը
շառաւիղում
Երբ
որ
աւարտել
էր
Քամը
իւր
ճառը,
Քանանը
եւ
{Նեբրովթը}
Կայէնի
աղջկերքի
հետ
միասին
սկսեցին
երգել
այս
տաղը
երեւում
Հայ
մամուլներից,
մեք
համեմատում
ենք
այն
{նեխած}
շարաւի
հետ,
որ
այսքան
դարերով
հաւաքուել
է
հայկակ
աքումն
այնորիկ
առ
վեհափառ
կաթողիկոսն,
ծնունդ
իցէ
{նեխեալ}
ուղեղի,
ոյր
ուրուք
եւ
իցէ
հնարողի
զառասպելը:
ումով
Իմ
բաժակը
միշտ
լցնում
է
Անմահարար
{նեկտարով}.
Երբ
տակառի
վերայ
նստած
Նա
բաժակն
է
ին
ինչ
զմէնջ,
ճանապարհ
մեր
յայտ
իսկ
է
արդէն,
թէեւ
{նեղ}
եւ
փշալից,
այլ
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
ընթասցուք
ը
չպես
էլ
լինի՝
ազատություն
ես
վայելում,
թեեւ
շատ
{նեղ}
շրջանում,
ապա
դրանից
կարող
ես
եզրակացնել,
թե
ին
քր
արձագանք
ո՛չ
թե
հօգուտ
իմ
աշխատանքի՝
այս
բառի
{նեղ}
մտքով,
այլ
հօգուտ
իմ
ուղղության.
եթե
ես
կարողան
երին
եւ
գերամեծար
առաքինութիւն
է,
նորա
ճանապարհը
{նեղ}
է
եւ
փշոտ,
նորա
դրօշակը
կրողի
վերայ
արձակում
են
ով
ամենայն
ունայնութիւն,
կտրիճի
պէս
կ'անցանէ
այն
{նեղ}
եւ
փշոտ
ճանապարհից՝
դիմելու
համար
դէպի
ճշմարտութ
աքաղին"։
Մինչդեռ
ճանապարհում
անցանում
էի
մի
{նեղ}
կիրճից,
վերաս
յարձակուեցան
չորս
զրահաւորուած
արի
րեւում
հեղինակին,
եւ
այս
հետեւում
է
նորանից,
որ
{նեղ}
հայեացք
ունենալով՝
եւ
ամենափոքրը
հսկայ
է
թւում:
նք
կը
սպասէ.
Ազատութիւն
սիրողին
Այս
աշխարհը
խիստ
{նեղ}
է:
-
Ազատութի՜ւն,
-
գոչեցի,
-
Թող
որոտայ
իմ
գ
մի
կողմից
պարտական
են
պահել
իւրեանց
ազգայնութեան
{նեղ}
շրջանակը,
միւս
կողմից
չէ
պիտոյ
նոցա
ձեռքից
թողու
՛նչ
կ'օգնէ
ճանապարհի
լայնութիւնը,
քանի
որ
կօշիկը
{նեղ}
է:
Այո՛,
Եւրոպան
կանգնած
է
այսօր
մի
դժուար
լուծ
նալի
է
տնտեսական
խնդրի
ճշմարտութիւնը,
որ
մեք
այս
{նեղ}
սահմանի
մէջ
աշխատեցանք
կերպարանագործել,
ի
վերայ
ւթիւնը,
ըստ
որում,
ինչպէս
քանի
անգամ
ասած
ենք,
{նեղ}
է
նոցայ
հանդէսը
այդ
բանում,
եւ
այժմեան
լուսաւորե
ուփի
սքայ.
եւ
այս
տանս
սահմանն
արեւելեան
կողմն
է
{նեղ}
եւ
անելք
քուչայ.
հարաւային
կողմն
է
լայն
արձակ
եւ
նք
կը
սպասէ.
Ազատութիւն
սիրողին
Այս
աշխարհը
խիստ
{նեղ}
է"։
"
Ազատութի՜ւն,
-
գոչեցի,
-
Թող
որոտայ
իմ
գլխարկ,
կամ
երբեմն
լայն
վարտիկ
է
հագել
եւ
այժմ՝
{նեղ}.
եւ
այլ
այսպիսի
ցնդաբանութիւնք։
Այժմ
հարցան
եանքի
մէջ
պաշտօն
չունի.
նա
այն
միջոցին
ճնշուած
է
{նեղ}
շրջանակի
մէջ
եւ
որոշուած
նպատակով
-
մեռցնել
կամ
մ
ծ
նպատակով
-
մեռցնել
կամ
մեռնել:
Բայց
այնպէս
{նեղ},
որոշեալ
եւ
սահմանափակ
չէ
մարդկային
կեանքի
առողջ
դարձեալ
ապաստանեցաւ
դէպի
այն
կղզին,
որ
միայն
մի
{նեղ}
ջրանցքով
բաժանւում
էր
Ֆրանսիուց
եւ
այն
օրից
մինչե
երքի
անչափելի
տարածութեան
վրայ
որպէս
մի
փոքրիկ
եւ
{նեղ}
բանի
վրայ
նայել
տուեց
Կայէնին՝
եղբայրասպան
անելո
հաւատարիմ
նախարարների
վրայ,
երբ
սոքա
Վահանի
այն
{նեղ}
ժամանակը
գնում
էին
նորան
Պարսից
ընդդէմ
օգնելու։
րզ,
առողջ,
բնական,
հասկանալի,
առանց
դպրոցական
{նեղ}
սահմանների,
առանց
ճարտասանական
դիմակների,
հասկա
արմին
եւ
յիսուն
տարեկան
հասակը
արդէն
դրել
էր
նորա
{նեղ}
ճակատի
եւ
դուրս
ընկած
թուխ
թշերի
վերայ
իւր
կնիքը
,
քան
թէ
ութսունհինգ
անգամ:
Վիզը
կապած
էր
մի
{նեղ}
թաւիշեայ
սեւ
ժապաւէն,
որի
տակից
առանձին
ոսկի
շղթ
եւ
մօտեցել
իւրեանց
տան
դուռին,
մինչ
Շահումեանցը
{նեղ}
եւ
ցեխոտ
փողոցով,
փաթաթուածI
իւր
վերարկուի
մէջ,
մինը
գորգերի
մէջ
փաթաթած
տանում
են,
դնում
են
այն
{նեղ}
վանդակապատ
տեղը,
որի
դուռը
յայտնի
էր
միայն
պալատ
ծ
եւ
անփանաքելի,
բայց
միշտ
հատակտոր
եւ
կցկտուր
ի
{նեղ}
եւ
ի
փոքրիկ
հրապարակս
երեւեալ,
հանգոյն
փոքրիկ
նա
տիժ
էր,
որ
գործ
էին
դնում
այն
ժամանակ,
երբ
բանը
{նեղ}
տեղը
կ'ընկնէր։
Իգնատիոսը
ուրախ
էր,
որ
պիտոյ
է
չ
րածութիւնը,
նորա
մարմինը
պահւում
է
այս
անշուք
եւ
{նեղ}
բլուրի
տակ։
Եթէ
դու
մեծ
ես
համարում,
կամ
Պոմպէո
դուքսերը
եւ
դը-լա-Ֆօրս
եւ
Միրաբոյ
մարկիզները։
Մի
{նեղ}
փողոցից
դէպի
միւսը
շուռ
գալու
ժամանակ
դուրս
եկան
երը
պսակում
է
ադամանդեայ
կաթիլներով.
եւ
առանց
մի
{նեղ}
սահմանի
մէջ
փակուելու
ազատօրէն
վազում
է
դէպի
ուր
ւաքած
ենք
շատ
փաստեր,
բայց
այստեղ,
մեր
հատուածի
{նեղ}
շրջանակը
չէ
ներում
ազատ
ընթացք
տալ
նոցայ:
Բայց
ա
ացածը,
թէ
արժան
չէր
կին
մարդու
պէս
ամենայն
բանից
{նեղանալ},
միեւնոյն
ժամանակ
բարկանալով
հարստահարողի
վերայ
երազելը,
պ.
Շաքարեանցի
ժլատ
հոգացողութեան
վերայ
{նեղանալը},
շատ
սովորական
բան
է:
Երիտասարդ
մարդը,
որքան
շ
հասկացողութեան
վիճակի
մէջ:
Կոմսը,
իւր
մի
րոպէ
{նեղանալը}
դատապարտեց
իսկոյն,
աչքի
տակ
առնելով
այս
բոլորը:
Բայց
ինչի՞
Աստուծու
հոգեւոր
մշակ
սուրբ
Պաւղոսը,
{նեղանալով}
երբեմն
այն
մարդոց
վրայ,
որ
նախանձել
էին
նորանում
քում.
ամենը
ունի
իր
իրաւունքը
եւ
սուրբ
է։
Որքան
{նեղանում}
ենք,
որ
ամեն
քայլափոխ
ստիպուած
ենք
ծանօթաբանել,
Ս.
Ղեւոնդեանց
մարմինները
ձեռք
բերելու։
Փարպեցին
{նեղանում}
է,
որ
ոչ
ոք
հոգ
չէ
տարել
Խուժիկի
անունը
իմանալու
6-ից
գրուած:
19-ին
տեսութիւն
եղբ[օրս]
հետ.
շատ
{նեղացայ}:
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
22-ին
պատասխանե
տ
եւ
անցաւոր
ընծաների
հետ"։
Եւ
տէր
Յովհաննին
էլ
{նեղացար},
թէ
"
բնաւ
քեզ
պէս
մի
մարդու
արժան
չէր
լսել,
թո
մակի
եմ
սպասում,
ո՞վ
ունիմ
Մոսկուայի
մէջ.
սիրտս
{նեղացաւ},
ասացի
ես
չեմ,
ահա
մտի՛ր
այս
տունը
եւ
հարցրու
ծ
սորանից,
ուրիշ
չար
խօսքերով
քեզ,
Տէ՛ր,
իմ
վրայ
{նեղացնել}
էին
աշխատում,
թէ
մի
մանուկ
չէ
կարող
վանքի
հոգաբա
ատի՛ւ
օբսկուրանտներ։
Շուտով
ահա
արեւի
ճառագայթքը
{նեղացնելու}
են
ձեր
աչքի
լայնացած
բբերը,
որ,
զուր
տեղը
բանալ
,
ի՛նչ
լուր
էք
հանել
սուտ
տեղը,
Թէ
մի
փոքր
{նեղացնում}
էր
ձանձրոյթը,
Մի
րոպէում
սպանում
էիք
ձեր
ա
,
ճարտասանական
ձեւը
աւելի
պատկանաւոր
է.
գոնէ
չէ
{նեղացնում}
եւ
չէ
ծանրացնում
կարդացողի
կամ
լսողի
գլուխը:
լ
ինձ
ի
բարձր
սրբազան
տեառնէ՝
խնամակալ
լիջիք
ինձ
{նեղելոյս},
եւ
հրամայեսջիք
դարձուցանել
առ
իս
զօրինաւոր
վկայ
տնել
պատուելի
ազգի
մերում
՚ի
միամտութիւն,
զի
մի՛
{նեղեսցին}
՚ի
մտատանջութենէ,
անկելոյ
յոմանս
ի
նոցանէ,
ի
ձե
եղբօրիցս
22-ից
գրուած:
24-ին
լոյս
25
ֆլիւսը
շատ
{նեղեց}.
թէեւ
եղնջեան
տենդը
գրեթէ
աննշմարելի
է:
25-ին
նութեան
հրաւիրող
գրութիւն
մը
կը
հրատարակէ
եւ
պոչը
{նեղի}
մտած
ատենը,
"
ես
Հռովէական
Հայոց
համար
գրեցի
"
կ
Վշտաբեր
ակնարկութիւնք,
Հեռի՜,
{նեղիչ}
գաղափարք.
Մի՛
լինիր
դահիճ
մոլութեան,
ձայնը
կտրւում
է,
եւ
նա
իզուր
է
աշխատում
ազատուել
{նեղից}.
ահա
այսօրինակ
դրութեան
մէջ
նա
արտաբերեց
մի
քանի
'ի
բերանոյ
նոցա
եւ
'ի
վանս
զի
յանձն
առցեն.
եւ
թէ
{նեղիցին}
'ի
Հռովմայ
վասն
այսորիկ,
'ի
բաց
լքցեն
եւ
զվանս
ո
ալ
ծով
ասեց,
Նորանից
դէն
դաշտումը
դեղնագոյն
{Նեղոս}
`
Թագաւորների
դամբանը
լուանում
է
իբր
հոս.
օտ,
երբ
փչում
էր
նա
հոգին:
Ո՛վ
սրբեց
{նեղուածի}
արտասուք
աչքերից,
Ո՛վ
ողբաց,
բողոքեց,
եր
յ
ի
Թիֆլիզէ
դէպի
Փոթի,
եւ
անտի,
թէեւ
բազմապատիկ
{նեղութեամբ},
այլ
աստուծով
անվտանգ
հասի
ի
Կոստանդնուպօլիս:
եցի
ի
Գենուա,
ուր
հասի
յետ
իբր
երկուց
աւուրց
մեծ
{նեղութեամբ}:
Իբրեւ
տեսի,
եթէ
առողջութիւնն
իմ
վտանգելով
որի
վարձը
իսկոյն
երեւելու
չէր
նորա
վերայ,
նա
շատ
{նեղութեամբ}
կը
բանայ
իւր
քսակը։
Նորա
ձեռքը
սովորած
չէ
այդպիս
այժմ
նոյն
մարդը
երկու
հարիւր
ունի,
բայց
ապրում
է
{նեղութեամբ},
քանզի
այժմեան
երկու
հարիւրը
անցած
ժամանակների
հ
այն
կ'ազատուի
Եւրոպացոց
համար
ախ
ու
վախով
եւ
բիւր
{նեղութեամբ}
գործ
կատարելուց,
ոչ
միայն
ինքնուրոյնաբար
կը
կանգ
աշխարհի
հետ,
որ
Փրկչի
չարչարանքների
մնացո՛րդը
իր
{նեղութեամբ}
լցուած
մարմնի
վրա՛յ
էր
կրում։
Ինչ
որ
սա՛,
իր
բ
որ
հացը,
որին
սովորել
է
մեր
ստամոքսը
եւ
որ
հազար
{նեղութեամբ}
պահպանել
էինք
մեր
եւ
մեր
զաւակների
կենդանութիւնը
սովորութիւն
է
նոցա,
ընդ
ենթարկիլն
որպիսի
եւ
իցէ
{նեղութեան},
ցուցանել
զինքեանս
բարեկամ
Հայոց
ազգի,
յորմէ
ան
ծառ
ունենար
իւր
բակում:
Թէեւ
բոլոր
բնակիչքը
մեծ
{նեղութեան}
մէջ
էին
ցեխի
երեսից,
երբ
սկսանում
էին
գարնանային
ատմում
են,
վերատեսուչ
վարդապետքը
գտանւում
են
մեծ
{նեղութեան}
մէջ:
Ասում
են,
թէ
դպրոցը
ունի
մօտ
իբր
քսան
աշակ
նց
որեւիցէ
ապահովութեան,
այս
րոպէումս
գտանւում
է
{նեղութեան}
մէջ
դրամական
մասին:
Մեք՝
Ռուսսիայի
Հայերս,
սով
սիրութեան
ծարաւ.
խեղճերը
ազգի
օգտի
համար
անդադար
{նեղութեան},
հալածանքի
մէջ
տարուբերուելով,
մինչեւ
անգամ
իւր
ը
երկրագործութեամբ
ապահովեալ
է,
եւ
անհնար
է,
թէ
{նեղութեան}
պատահի
ապրուստի
կողմից:
Փոքրագոյն
մասը,
որ
բաղկ
ասը
միայն
կարող
է
ենթարկուիլ
առօրեայ
եւ
անցողական
{նեղութեան},
քանզի
ազգի
հիմքը
դրուած
է
երկրի
մակերեւոյթի
վեր
շատ
պարտական
տէրութիւնքը,
որ
պէտք
է
եւ
աւելի
շատ
{նեղութեան}
մէջ
լինէին,
քան
թէ
ինքը,
ծիծաղում
են
Թիւրքիոյ
ղ
երացական
եւ
անբնական
Փիլիսոփայութիւն
չէ,
որ
ազգը
{նեղութեան}
հանդիպի
հասկնալու
համար:
Աշխարհիս
երեսին
մարդ
չկ
հանդիսակից
էք
գտանուել
այդ
թշուառութեններին,
եթէ
{նեղութեան}
գաւազանը
անխնայ
չարչարել
է
ձեզ,
մէք
եւս
անբաժան
Եթէ
տեսայ
ես
Ռուսիոյ
մի
դաշնակից
`
{Նեղութեան}
մէջ
ալեկոծեալ
մի
չար
բաղդով,
Արծուէնշան
դր
յ
է:
Նա
այն
խորհրդով
բացել
է
մեր
առաջ
եւ
այսպիսի
{նեղութեան}
ասպարէզներ,
որ
փորձել
մեր
հաւատը
եւ
հանդես
հանէ
կերպով
իւղոտ
ամանի
մէջ
կանգնում
է
սրսկած
ջուրը:
{Նեղութեան}
կամ
բարկութեան
ժամանակ
ձեռքերը
ճնշել
եւ
տրորել
ժա
րձ
չստանալով
եւ
հասած
լինելով
վերջին
տառապանքի
եւ
{նեղութեան},
եկել
էր
խնդրել
իւր
անցած
ծառայութեան
վարձը:
-
ռաւել
ստոյգ
համարելով
պահում
էր
նորան,
գործ
դնել
{նեղութեան}
մէջ,
եթէ
Աստուած
մի՛
արասցէ,
Մանուշակը
առողջանա
մտեանն
Եւրոպա,
ազգն
Ռուսաց,
կարող
եմ
առանց
իրիք
{նեղութեան}
քննել
եւ
քրքրել
զպատմութիւն
նորոգութեան
լեզուին
ե
բեկութեան
աղէտքի
մեջ
մեզ
անտես
էին
առնում:
Ո՛չ.
{նեղութեանը}
մեծահոգութեամբ
պէտք
է
յաղթել:
Այնտեղ
վարում
էինք
.,
գլ.
Զ.,
համ.
17)։
"
Լնում
զպակասութիւն
{նեղութեանցն}
'ի
մարմնի
իմում
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Կողոս.,
գլ.
մ
մի
ձանձրալի
եւ
միօրինակ
կեանք:
Շատ
անգամ
սրտիս
{նեղութենից}
գնում
եմ
ծովի
ափը
եւ,
տեսանելով
Սեւ
ծովի
սպիտակ
ի
վերայ
որպէս
իւր
սեպհական
տան
մէջ՝
ազատ
ամենայն
{նեղութենից}:
Ահա՛
այդ
հրովարտակի
հաւատարիմ
պատճէնը
եւ
նորա
հ
րւում
է
"
Ընծայի
"
հոգին:
Շատ
եւ
շատ
անցքերից
եւ
{նեղութենից}
յետոյ,
որ
կրել
էր
հեղինակը,
զարթնում
է
քնից
իւր
արուէր
քահանային:
Խեղճ
քահանայն,
հոգսից
եւ
{նեղութենից}
հիւանդանալով,
մեռանում
է
իւր
աքսորի
մէջ:
Մե
ազգը
մտածէ
իւր
ապագան
եւ
ազատէ
իւր
անձը
սարսափելի
{նեղութենից}
եւ
աղքատութենից,
որ
եթէ
ոչ
այսօր,
վաղը
պիտի
թագ
ին
ինձ
փոսի
մէջ.
ես
ընկայ...
Շնչարգելուած
{նեղութենից}
զարթելով
Ստուգեցի,
թէ
երազ
էր
որ
տեսայ:
այ
դէպի
Փարիզ
-
իմ
գլխաւոր
բնակութիւնը,
եւ
սրտիս
{նեղութենից}
գրեցի
ուսումնական
դատողութիւններ
կօշկակարների,
մ
րաններումը
դեգերուելով
օտարութեան
մէջ,
հազարաւոր
{նեղութենների}
համբերելով,
օրը
խաւարեցնելով,
ստացել
է
մարդկութ
ափ
դպրոցի
վերայ՝
ինքեանք,
մանաւանդ
ենթարկուելով
{նեղութենների}
եւ
ծանր
ծանր
պատասխանատուութենների,
որ
յառաջացած
այսրին
եւ
յայտնելով,
թէ
Հայերը,
շատ
եւ
անտանելի
{նեղութենների}
համբերելով,
մեռանելով,
նահատակուելով
Պարսից
ձեռ
ատուածը,
օտարութեան
մէջ,
պատերազմելով
բազմադիմի
{նեղութենների}
հետ,
քունը
կտրել
է
Հայոց
հին
լեզուն
մշակելու
եւ
III-ը
Մարշալ
Մատինեօնի՝
Յիսուսեաններին
հասուցած
{նեղութենների}
համար,
որ
հպատակօրէն
կատարում
էր
միշտ
Հենրիկոսի
տ
էր
հալածանքը,
նոքա
եւ
այնտեղ
պիտոյ
է
հանդիպէին
{նեղութենների}
եւ
սարսափելի
չարչարանքների։
Կլեմենտ
XIII-ը
վախճա
մէջ
նստած,
վայելելով
ամենայն
ազատութիւն
ամենայն
{նեղութեններից},
վայելելով,
փա՛ռք
Աստուծոյ,
Ռուսաց
մարդասէր
եւ
միայն
կարող
էին
պաշտպանել
նորանց
կրակապաշտ
պարսկի
{նեղութեններից}
"
(տե՛ս
երես
110):
Պ.
Խուդաբաշեւը,
այս
տ
ինչդեռ
օտար
տների
հետ
գործ
ունենալու
ժամանակ
պիտի
{նեղութիւն}
կրէին
լեզուի
կողմից:
Այդպիսի
վաճառականքը
Պ.
զուդ
ի՛նչ
օրեր
տեսաւ,
Քանի՞
հալածանք,
քանի՞
{նեղութիւն}.
Եթէ
օտարից,
դեռ
այնքան
ցաւ
չէր...
Նոյ
ով,
մինչեւ
անգամ
իւրեանց
մարմնաւոր
պիտոյքի
մասին
{նեղութիւն}
կրելով,
նեղութիւն
եւ
ցաւ
հալածանքից,
աքսորից,
ւրեանց
մարմնաւոր
պիտոյքի
մասին
նեղութիւն
կրելով,
{նեղութիւն}
եւ
ցաւ
հալածանքից,
աքսորից,
սովից,
նեղութիւն
ե
,
նեղութիւն
եւ
ցաւ
հալածանքից,
աքսորից,
սովից,
{նեղութիւն}
եւ
ցաւ
սուտ
բարեկամներից
եւ
դրուժաններից.
այդ
հո
աթ
եւ
ոսկի
չունի,
ամէնին
փոխ
է
տալիս,
ինքը
բնաւ
{նեղութիւն}
չունի,
եւ
այլն,
եւ
այլն"։
Հազարաւոր
գովեստներ
ենայն
մի
հարիւրէն
հինգ
վարձս
ընկալցին
եւ
յաւելորդ
{նեղութիւն}
իւրեանց
զոր
կրեն
ի
վերայ
բանին
իմոյ,
տէր
հատուցա
,
շա՜տ
օրեր
Անցան
դժբաղդի
գլխից.
Շատ
{նեղութիւն},
չարչարանք,
Կրեց
նա
այս
աշխարհից.
Ա
ւան։
Աշխարհքումս
նա
չի
տեսել
Ո՛չ
{նեղութիւն}
եւ
ո՛չ
ցաւ,
Նորա
օրը,
տարիները
Ինչպէ
Ծնած
օրից
կարծել
էր։
Շատ
հալածանք,
շատ
{նեղութիւն},
Պատճառեց
նա
իւր
կեանքում.
Շատ
տուն
ք
փոխ
արծաթ
որպէս
պարտք,
Մինչ
ունէի
անտանելի
{նեղութիւն}:
Եւ
իմ
բանը
վերջանալու
էր
բանդով,
ւդ
ի՜նչ
օրեր
տեսաւ,
Քանի՜
հալածանք,
քանի՜
{նեղութիւն}:
Եթէ
օտարից,
դեռ
այնքան
ցաւ
չէր...
եւ
11
ժամը:
17-ին
այսօր
ցերեկը
մի-երկու
ժամ
փոքր
{նեղութիւն}
ունէի,
բայց
չորրորդ
ժամին,
որ
գրում
եմ
այս,
գր
պատճառը,
որ
առաւօտ
մինչեւ
11
ժամը
բաւական
սաստիկ
{նեղութիւն}
տուեց
քորը,
թէեւ
ոչ
առաջին
օրերի
նման:
19
լոյս
ն:
19
լոյս
20
հանգիստ
էի:
20-ին
ցերեկը
մի-փոքր
{նեղութիւն}
տուեց:
20-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
եւ
թաբակ,
,
եւ
իւր
անձը
բոլորանուէր
ընծայել
ազգին,
ամենայն
{նեղութիւն},
հալածանք
եւ
նախատինք
ի
սէր
ազգին
յանձն
առնուլ.
փայտեղէն
շինուածքի
կրակից
վնասուելու
պատճառով
շատ
{նեղութիւն}
քաշեց
Ղազարը
չնչին
եւ
անպիտան
մարդերից.
ուստի
մի
ւթիւնը,
հրաժարուեցայ,
որովհետեւ
անտարակոյս
պիտի
{նեղութիւն}
պատճառէի
քեզ.
խնդրեմ,
հրամայեցէք
նստեցէք,
շատ
աղելով:
-
Շատ
շնորհակալ
եմ.
ես
ինքս
բաւական
{նեղութիւն}
զգում
եմ
ցած
խազեր
երգելու
ժամանակ,
վասն
որոյ
իր
ել
զգժտութիւնն՝
որ
իմ
է:
Յունաց
եւ
Պարսից,
կրէ
{նեղութիւն}
ոչ
սակաւ,
ի
չունելոյ
զոք
գրիչ
ճարտար,
զի
յետ
մե
եդեալ
հոգիացելոցս
ի
մարմնի,
եւ
վտարեալ
զամենայն
{նեղութիւն}
եւ
զսատան՝
տարածանեն
զգիտութիւն
նշանագրացն
եւ
այ
ը
լայնացնել,
ուղղել,
հարթել՝
մոռնալով,
որ
իւր
{նեղութիւնը}
ճանապարհից
չէ
այնքան,
որքան
ոտքի
կօշկից,
որ
սեղ
։
Նորանից
յետոյ,
ձանձրացած
լինելով
այդ
շփոթների
{նեղութիւնից},
կամեցայ
աղօթքի
պարապել
եւ
հանգստանալ։
Այս
պատճ
ի՛ր,
թշուառ,
բայց
սիրելի
բարեկամ,
որ
այս
բոլոր
{նեղութիւնները},
որոնց
մեք
տանում
ենք
Կալկաթայի
պէս
վաճառաշահակա
ւս
պէտք
է
թաղվիմ
միեւնոյն
գերեզմանի
մէջ:
Իմ
կրած
{նեղութիւնները}
տարապայման
են:
Մարդկութեան
թէատրոնի
մէջ
ինձ
պատկ
ած
է
երեխաների
դաստիարակութեան
համար՝
ցոյց
տալով
{նեղութիւնները}
եւ
տառապանքը
յառաջացած
անհնազանդութենից
ծնողների
հեց
իւր
հանգստութիւնը,
իւր
անձը
մատնեց
հազարաւոր
{նեղութիւնների},
բամբասանքի
եւ
հալածանքի,
չխնայեց
մինչեւ
անգամ
վշտերից
եւ
սփոփւում
է
գտանելով
մի
ընկեր
իւր
տարած
{նեղութիւններին}:
Նա
խոր
հոգոց
հանեց
եւ
ասաց:
Ես
արեւմտքից
ում
անգամ.
'ի
ցուրտ
եւ
'ի
մերկութեան։
Թո՛ղ
զայլ
{նեղութիւնսն}.
եւ
զի
հանապազ
խուժանն
'ի
վերայ
իմ
կուտէր,
եւ
հ
շած
չարչարանքների
համար.
նա
համարում
էր,
թէ
այն
{նեղութիւնքը}
քաւում
են
նորա
մեղքերը,
վասնորոյ
առաւել
զօրանում
ապետի
քննություն
տալ.
եթե
այսքան
դժվարությամբ
եւ
{նեղությամբ}
գնաց
իմ
բանս,
գոնե
դորանով
մխիթարվիմ,
որ
Փարիզի
,
որ
մենք
ստորագրող
չգտնելով,
ընկնենք
տարապայման
{նեղության}
մեջ.
մեր
ազգը,
փառք
աստծո,
առանց
այդպիսի
պատճա
եւ
պ.
Պոպովն,
ես
հիվանդացա
եւ
պառկեցա
18
օր
մեծ
{նեղության}
մեջ.
վերջապես
աստված
ողորմեցավ
եւ
լավացա
մին
փոք
կու
վարդապետքը՝
Ամբրոսիոս
ու
Խորեն
Գալֆայանք
մեծ
{նեղության}
եւ
անտանելի
պարտքի
մեջ
են:
Ես
հույս
ունեմ,
ո
ապա
նոքա
կծառայեն
քեզ
հուսահատության
եւ
անտանելի
{նեղության}
առատ
աղբյուրի
տեղ։
Եթե
այս
բաները
եւս
անտես
,
թող
ուրեմն
պ.
Ֆեռգուլան
դիմե
դեպի
նա:
Այսչափ
{նեղության}
դիմանում
է
այս
անպարծանք
պարոնը,
ասելով,
թե
չէ
սերտացիա:
Շնորհակալ
եմ
Մարիա
Աֆանասեւնայից
իր
{նեղության}
համար,
եւ
խնդրում
եմ
հաղորդել
նրան,
ինչպես
եւ
ե
նդանի
օրերն
ինձ
մոտ
էր
եւ
լավ
ուսանում
է
եւ
ոչինչ
{նեղություն}
չունի:
Լազարյանց
պատկերները
կստանաս
շուտով
մեկ
ե
րկերի
լիակատար
ժողովածուն,
որի
համար
ես
անձնապես
{նեղություն}
տվի
նորին
գերազանցության
պ.
պարետին,
որ
նա
քեզ
ձեզ
նամակ
գրելու
դեպքում
գործածեմ՝
առանց
ոչ
ոքի
{նեղություն}
տալու:
Հույս
ունեմ,
որ
հետեւյալ
նամակս
արդեն
կգ
ստված
գիտե,
թե
ինչպիսին
կգնեն,
դրա
համար
էլ
քեզ
{նեղություն}
եմ
տալիս,
իմ
սիրելի
եղբայր:
Ասացեք
խնդրեմ,
րհ
խնդրագրով
համարձակվում
եմ
ձերդ
գերազանցությանը
{նեղություն}
պատճառել,
խնդրելով
թույլ
տալ
ինձ
Մոսկվայում,
ստ
ռեմ,
դուք
լավ
գիտեք,
որ
միմիայն
վերջին
աստիճանի
{նեղությունը}
կարող
է
ինձ
բերան
բանալ
տալ:
Բացի
սորանից,
ես,
եւ
այսօր
այդպես
անիրավացիորեն
ենթարկվել
է
անողորմ
{նեղությունների},
զրկանքների,
հալածանքների
եւ
տառապանքների,
իբր
հերիքանալով
անձնական
դյուրությամբ,
նեապոլիտանյան
{նեղսիրտ}
ապսոլյուտիզմի
ժամանակ,
եթե
չկարողացավ
դեմ
դնել
ա
դրութիւնք
են,
-
մտածում
է
մեր
ընթերցողների
միջից
{նեղսիրտ}
մարդը:
Երկու
տող
յառաջ
ազգութիւն
է
քարոզում,
յե
Եթէ
մինչեւ
այժմ
մեր
խօսածներից
հասկացաւ
մեր
{նեղսիրտ}
ընթերցողը
ազգութեան
վերայ
մեր
ունեցած
գաղափարը,
ւ
միշտ
օգտակար
է
բոլոր
մարդկութեան,
մանաւանդ
եթէ
{նեղսիրտ}
ազգական
հասկացողութիւնքը
հանդէս
չունենան
այդպիսին
որ
մեր
մատենագրական
գործունէութիւնը
փակուած
է
այն
{նեղսիրտ}
եւ
դարաւոր
հնութեան
սահմանի
մէջ,
քանի
որ
տասն
եւ
յան
քուրմերի
համար:
Գիտությունը
չէ
այսօր
մի
քանի
{նեղսիրտ},
ագահ
եւ
քանքարաթաքույց
մարդերի
մոնոպոլեոն,
որի
ափելի
կերպով:
Երեսունից
աւելի
կտորներից
բաղկացած
{նեղսիրտ}
եւ
միմիայն
ֆրանսիական
մեծ
յեղափոխութեան
շնորհքով
Իրաւունք
ունի
հռչակաւոր
Բոկլը
դատապարտել
նոցա
այս
{նեղսիրտ}
ըստ
էութեան,
բայց
գերմանական
հասկացողութեամբ
լայ
է
դրւում
միայն
որպէս
զուգակշիռ
պահող
տարր
ընդդէմ
{նեղսիրտ}
գրականութեան:
"
Բայց
",
-
շարունակում
է
Հայ
Հեգելը
տեսնելով
այս
բոլորը
սարսափում
է
եւ
նորա
{նեղսիրտ}
դիւանապետական
ստամոքսը
չէ
կարող
մարսել,
ուստի
եւ
ի
մերկացուցիչ.
պիտոյ
է
վատամարդիկ
դառնանք
մի
քանի
{նեղսիրտ},
պղտոր
տեսութեամբ
պարոնների
առաջեւ,
որ
ծածկելով
ա
րեկան
շրջանառութիւնը.
ինձ
հարկաւոր
չէ
քո
բարբառի
{նեղսիրտ}
ձեւը,
այլ
այն
միայն,
որ
հասկանալի
լինի
քո
խօսած
առնելով.
նորան
նայի՛ր,
նորա
սրտին...
Այդպիսի
{նեղսիրտ}
փեսայ
մեզ
հարկաւոր
չէ:
Այս
խօսքը
աւարտած,
նե
թեանը
հոգաբարձու
էին
պապական
հոգեւորք,
ցնծում
էր
{նեղսիրտ}
դպրոցականութիւնը՝
իւր
սոփեստութենով
եւ
բոլոր
մեծ
եւ
մանաւանդ՝
համեմատելով
ազատական
կրօնի
հետ,
շատ
{նեղսիրտ}
։
Բայց
եւ
դա
ունէր
իւր
մեծ
խորհուրդը
մարդկութեան
հ
ո՛ղ
չկարծուի,
թէ
մենք
տգիտաբար
զարմանում
ենք
այս
{նեղսիրտ}
եւ
հալածասէր
ուղղութեանց
վրայ.
քա՛ւ
լիցի՛:
Բոլո
-
Խայտառակ
դրութիւն,
-
շարունակում
է
մտածել
մեր
{նեղսիրտը}:
-
Ազգերը
մարդերից
չե՞ն
բաղկանում,
եւ
ինչպէս
կա
զգութեան
վերայ,
որպէսզի
հակառակախօս
չերեւինք
մեր
{նեղսիրտի}
առջեւ:
Վնասակար
եւ
անիրաւ
է
այնպիսի
ազգութի
ն,
որում
ոչ
բնաւ
ակն
ունէր
օրէնսգէտն
այն
անշուշտ
{նեղսրտեալ},
ցայս
վայր
պահէ
առ
ինքն
զթուղթն,
այլ
ի
վաղիւ
հա
,
անտարակոյս,
հարիւրին
եօթանասուն
պիտի
փոքրանար
{նեղսրտելու}
եւ
բարկանալու
պատճառների
թիւը:
Վերջապէս,
օր
ը
եւ
նոցա
միջի
ներգործող
անձինքը։
Այն
Հայերից,
որ
{նեղսրտելու}
էին
մեր
այսպէս
խօսածի
վերայ,
հարցանում
ենք՝
ի՞նչ
յայտնում
ենք
նորան:
Իսկ
ընդհակառակը,
եթէ
աւելի
{նեղսրտեցաւ},
չենք
վհատում:
Մեք,
ուրիշ
անգամ,
դարձեալ
կը
խ
ընդունիմք
եւ
պաշտեմք
իսկ
զկարգդ,
թէեւ
ո՛չ
նովին
{նեղսրտութեամբ},
որպէս
փարիսեցիքն,
մինչեւ
զկայ
առնուլ
՚ի
գնալ
լ
թէ
Խորենացու
այդ
ողբ
գրելը
պտուղ
չէր
մի
րոպէական
{նեղսրտութեան},
մէջ
էի
բերել
նորա
նզովքը
կաթողիկոսների
վերայ
եւ
ամանակների
պիտոյքին
յարմար
լցնում
էր
իր
պաշտօնը:
{Նեղսրտութիւն}
եւ
կատարելութիւն
տեսնել,
կատարելութիւն
խոստովանի
ամբ
մեր
միտքը
հասնում
է
ուրիշին։
Այստեղ
տղայական
{նեղսրտութիւնք}
կամ
ցնդի
հեգնութիւնք,
արհամարհանք
այս
կամ
այն
գա
ես,
որ
չտխրեն
իմ
մասին
ու
լաց
չլինեն:
Ես
շատ
եմ
{նեղվում},
որ
չորս
կողմից
անընդհատ
ռմբակոծում
են
ինձ
արցու
ալ,
որ
մի
նորան
հարցանէ,
Արդեօք
սիրտը
չէ՞
{նեղւում}
մնալ
այն
տեղ
անընկեր,
Երբ
աշխարհի
երեսին
այ
,
այլ
զինչ
սրբազանն
ասէ,
այդպէս
է
ասացեալ"։
(
{Նեմանի}
).
Ասեմ
ցնա-ո՞չ
ասացի
քեզ,
թէ
զոր
ոչն
ախորժես,
Միթէ
ցաւն
այդ
քեզ
մինչեւ
այդ
անծանօթ
Դրաւ
քո
մէջ
{նենգ}
աստուա՞ծը
նախանձոտ"։
-
Ասում
եմ
ես
եւ
իրանին
ն
եւ
աղեղունք
լարեալ
վանել
եւ
խորտակել։
զամենայն
{նենգ}
եւ
մանգ
ոչխարազգեստից,
որոց
հերիքասցի
որչափ
յագե
լով,
նորանից
ձեռնադրւում
է
կարդինալ:
Նա
մի
{նենգահոգի}
մարդ
է,
նորա
անունը
սեւ
տառերով
է
դրոշմած
դժոխքի
մատնուել
էին
այդ
ողորմելի
վիճակին,
թէ
չարագործ,
{նենգաւոր}
եւ
այլ
յանցանքների
տէր
լինելուց,
մի
խօսքով,
հոգ
ետ
այսորիկ
եւ
վասն
մեծի
կասկածանացն,
զոր
ունիմ
ի
{նենգաւոր}
եւ
ի
յանդադար
թշնամեաց
իմոց,
ահա
զյիշեալ
եկեղեցւ
նմիտները:
Քահանայապետը
վախճանեցաւ,
թէ
ո՛չ,
այն
{նենգաւոր}
հոգին
իսկոյն
սրեց
իւր
լեզուն
նորա
վերայ,
դուրս
ց
կին
Հմայեկայ
'ի
տոհմէն
Մամիկոնէից,
զորս
առեալ
էր
{նենգաւոր}
իշխանին
Սիւնեաց
Վասակայ
'ի
դայեկաց,
որպէս
զորդիս
գոյացուցածը
աստիճան
առ
աստիճան
քանդւում
էր
Կարգի
{նենգաւոր}
քաղաքականութեան
շնչելուց։
Այսպէս
ահա՛
ներգործում
§
11.
"
Զի
այնպիսիքն
սո՛ւտ
առաքեալք,
մշա՛կք
{նենգաւորք}
կերպարանին
'ի
կերպարանս
առաքելոց
Քրիստոսի,
եւ
չե
րեցայ
բողոքել
զայսմանէ
եւ
հրատարակել
զթուղթն
զայն
{նենգեալ}:
Այն
ինչ
այսպիսեօք
ոչինչ
կարացին
ստնանել
իրա
ոյականութենէ
դրացեաց,
կէս
մի
ինքնին
մեղուցեալ
եւ
{նենգեալ}
թագին
իւրոյ,
սահեցաւ
՚ի
ստրկութիւն
օտար
պետութեա
ւ
՚ի
հաշուի
իւրում
չսխալեաց.
ազգն,
բազում
անգամ
{նենգեալ}
՚ի
պապականաց,
գտաւ
եւ
յայս
նուագ
անխրատ,
եւ
իբր
առով
օտարի
հետ,
խախտեցին
երանելի
նախնեաց
ուխտը,
{նենգեցին}
մեր
ազգի
եւ
նորա
եկեղեցու
ինքնուրոյն
գործականութի
Արեւելքից
չեմ
վախենում,
-
ասաց
Կազբէգ
սար,
-
{Նենգժոտ}
ցեղ
անդ
քնում
է
խոր
արդէն
ինն
դար.
Տե՛ս
մի
ես,
որ
անշուշտ
կ'անէի։
Իսկոյն
դաւաճանութեամբ
{նենգողների}
մօտ
վազելով
եւ
միտք
պղտորող
խաբէբայական
չար
խօսքե
եան
Առ
դրան
կացեալ
մեհենին
`
Նա
դիւական
{նենգութեամբ}
Զսիրտ
որսաց
խուժանին:
Ցնծա՛,
դժոխք,
այս
բոլոր
բաների
վրայ,
մենք
բան
չգիտենք
Արշաւրի
{նենգութեան}
կամ
դրժողութեան
պատճառի
մասին:
Գործի
բովանդակութ
ներում՝
նոցա
խորամանկութենով,
կեղծաւորութենով,
{նենգութենով},
նանրահաւատութենով,
երեսպաշտութենով
եւ
այլ
զարհ
ը,
այլ
դաւաճանութիւնքը
քանդում
են
բանը.
Արշաւրի
{նենգութիւնը}
ձեռնտու
է
լինում
նորան,
բայց
հասարակ
ժողովուրդը
րպով
խայտառակում
է
Բագրատ
աղայի
խաբեբայութիւնը
եւ
{նենգութիւնը}:
Նա
այն
մէկիցն
էլ
հրաժարուելով
ասում
է.
"
շնորհ
Բայց,
մեծ
մայր,
ձեր
ամուսնուն
Չէի՞ք
խաբում
կամ
{նենգում}:
-
"
Այդ
ի՛նչ
կարելի
բան
է,
Որ
անմեղ
օր
անցանէ
,
մեծ
մայր,
ձեր
ամուսնուն
Չէի՞ք
խաբում
կամ
{նենգում}:
-
"
Այդ
ի՛նչ
կարելի
բան
է,
Որ
թագին
վասսալներ
դառնալով,
մանաւանդ
այս
վերջինս,
{նենգում}
եւ
դաւում
էին
Անգլիոյ
ազատութեան:
Նա
մոռացել
էր
ը,
այն
ժամանակ
թագաւոր
Հենրիկոսը
կը
քարոզէ
նորան
{նեռն},
սուտ
Քրիստոս
եւ
կ'ունենայ
նորա
հետ
մշտնջենական
որոնք
յարգելի
էին
սատանայի
աչքումը,
փառաւորուած
{նեռներ},
նոցա
հետ
միասին
գտնւում
են
եւ
նոքա,
որոնք
փառա
միասին
գտնւում
են
եւ
նոքա,
որոնք
փառաւորեցին
այս
{նեռների}
անունը
իւրեանց
յառաջաբանների
եւ
ընծայաբերութիւննե
ւթիւն
եւ
զերրորդականութիւն,
այսինքն,
պապականն,
{Նեստորականն}
եւ
այլն
եւ
այլն
ուղղափառք
են
որպէս
նաեւ
մերս
Հայա
տիքեայ,
եւ
ո՛չ
զերկուս
բաժանեալս
եւ
անլծորդս
ըստ
{Նեստորի}:
Խոստովանիմք
զմիաւորեալ
մի
բնութիւն,
դրականապէս
ւլ
Արեւմուտքի
թերթերը
հաւաքել
եւ
բերել
Աշակերտք
{Նեստորի}
-
Թէոդորիտ,
Իւաս,
Յովհանն
Անտիոքցի.
Բարոնիոս
Գ
անդրացի
Արիոսի,
Գատիկեցի
Ապողինարոսի,
Անտիոքացի
{Նեստորի},
Կոստանդնուպօլսեցի
Եւտիքէսի
եւ
Կումբրի
ստրկի
(ո
ց
անկախութեան
շինուածքը
կործանուել
ու
կտորներն
էլ
{Նեվայից}
բռնած
մինչեւ
Եաւա
հասել,
եթէ
ազգը
հազար
տարիներո
ով
մի
քանի
սեւերես
ամբարիշտների
եւ
խաւարապաշտների
{նետաձգութեանը}
եւ
դոյն
այդ
ճշմարտութեան
սպասաւորը
քաջ
գիտենալով
ը
ստութեան
եւ
խաւարի
սպասաւորութեանը,
քարաձիգ
եւ
{նետաձիգ}
էին
լինում
դէպի
միւս
բաժինը,
որի
դրօշակի
վերայ
լ
ն
եւ
զկապարն.
հայեցեալ
եւ
յոսկին
կանգնեցի
ընդդէմ
{նետաձիգ}
եղելոց
զվահանն։
Բայց
քանզի
ուրուական
իմն
էր
այն
Հայկական
առակին
ի
[կոկիւսոն]
հայոց
եւ
ո՛չ
առ
երես
{նետեալ}
զսքեմ
աբեղայութեան՝
աղաղակէր
ռամկախօսութիւն
լինե
կարելի
է
`
դադարել
միմիայն
նոցա
թերութեանց
վրայ,
{նետելով}
միանգամայն
բոլոր
հաստարմատը
եւ
փրկարար
դրութիւնքը
ն.
այդ
բոլորն
ուղիղ
մեր
սիրելի
Անանիայի
աղբահորը
{նետելու}
բաներ
են։
Իսկ
ըստ
զանազան
փաստական
տվյալների,
ճ
ուտել
եւ
մարսել
այն
կերակուրքը,
իրաւո՞ւնք
է,
որ
{նետենք}
մեր
մի
կտոր
չոր
հացը,
որին
սովորել
է
մեր
ստամոքս
ր
վարք
ու
բարքեր,
Զարկեցին
սրտիս
բիւր
հազար
{նետեր}.
Իմ
պաշտօն
թուեցաւ
նոցա
հակառակ
Երբ
սփ
ն
մանաւանդ
ստութեան
խաւարատեսիլ
զինուորքը
իւրեանց
{նետերը}
եւ
քարերը:
Մի
անպատմելի
ուրախութիւն
է
գալիս
երի
վերայ
արձակւում
են
խաւարի
զինուորների
խեցեղէն
{նետերը}
՝
լարակտուր
աղեղներից:
Յուսահատութեան
հետեւանքը
լուքը
միշտ
վիրաւորուել
են
դէպի
սիրտը
Աստղկի
որդու
{նետերից}...
Այն
ամայացած
տները,
որոնց
մէջ
մնացել
են
նել
եւ
հեշտ
ազատուիլ
չար
աղեղնաւորների
կրակ
թափող
{նետերից}.
Սուրբ
Աթանաս
Աղեքսանդրացու
եւ
երկու
միանուն
մար
եմ.
իմ
ժամանակս
բաւական
չէ
թշնամու
իմ
վրայ
քաշած
{նետերից}
ստացած
անթիւ
վէրքերս
համարելու,
որ
օրէ
օր
եւ
ժամ
ին
բժշկութիւն
տալու
շուտո՛վ
հասիր.
թշնամին
անթիւ
{նետերով}
խոցոտեց
ինձ.
վէրքերիցս
մահի
դուռն
եմ
հասած,
քո
-
Չգիտեմ,
-
պատասխանեց
խորհրդական
ծանօթս
եւ
{նետեց}
կապոցը
իմ
առաջեւ՝
նշանացի
առնելով,
որ
բանամ
նոր
րտ
փեսայ
մեզ
հարկաւոր
չէ:
Այս
խօսքը
աւարտած,
{նետեց}
նամակը
սեղանի
վերայ:
Մանուշակի
ուրախութեանը
ս
ես
այնպէս
եմ
կարծում,
որ
նորա
թշնամու
վրէժխնդիր
{նետը}
նախ
իմ
արիւնիցս
է
խմել:
Որ
ազգը
անհետացել
է
երկր
երներ
նկարել
Եւ
շոգեվար
նաւ
ու
կառքին
{Նետի},
ռումբի
պէս
վազել.
Ջնջուեցաւ
տարածութիւն.
ն
վերայ
բնաւ
ազդեցութիւն
չգործելով,
երեւում
է
թէ
{նետի}
նման
ծակել
են
չխոստովանուած
փիլիսոփայի
անձնասիրու
եւ
թուփերի
միջից
մի
խշխշոց...
Մի
սպիտակ
բան,
{նետի}
նման
անցանում
է
նորա
մօտից
եւ
անյայտանում
է
պարսպ
ի
հաւատալիք,
որպէս
դոգմա,
մենք
ոչ
թէ
ձեռնոց
ենք
{նետում}
իմաստութեան,
այլ
այն
ձեւին
եւ
դատապարտում
ենք
նո
ց
նորան
որսորդի
հետ,
որ,
բաղդի
վերայ
յուսալով,
{նետում}
է
օդի
մէջ
եւ
սպանում
է
թռչուններ։
Պալատական
Մանդ
որհուրդս
էի,
գողք
հանին
'ի
վեր
եւ
սկսան
անձրեւել
{նետս}
ոչ
յիմ
վերայ,
այլ
'ի
վերայ
հասարակութեան
մերոյ։
այնը
-
զո՜ւր,
Սեղմել
եմ
ես
նրա
մարմինը
ամուր:
{Նետւում}
է
նա
պարտէզիս
դուռը
դէպի.
Բայց
նա
տուժե՜ց...
ջիք
զնետս
ձեր,
կամ
ես
աւասիկ
առաջի
ձեր,
մխեսցին
{նետք}
ձեր
յաչս
իմ
եւ
ոչ
յաչս
այլոց.
"
Նետք
տղայոց
եղեն
ր,
մխեսցին
նետք
ձեր
յաչս
իմ
եւ
ոչ
յաչս
այլոց.
"
{Նետք}
տղայոց
եղեն
վէրք
նոցա
եւ
այլն
եւ
այլն"։
Եթէ
սու
յիշեալ
դեֆտերիս
փակածի
յատկութիւնն
ձեռնադրեալ
եդի
{ներ}
կտակումս
նովաւ
ամենայն
պարզապէս
յայտնի
կը
լինի։
շուով
է
հնչում
ձեռքերի
նուն,
ինչպէս
ձեռ-քեր-ն
են-
{ներ}
-կում,
որով
ձեռքերը
խօսքը
առանց
իր
նշանակութիւնը
տութեան
կողմից
վերջին
օրագիրը
չլինելով,
ոչ
երբեք
{ներած}
է
ինքեան
եւ
ոչ
բնաւ
պիտի
ներէ
ուղղել
իւր
հայեացքը
"
Եսեն
Սյուի
ստեղծագործության
(Թափառական
հրեա)
{ներածականը}
"
խորագրով.
անհրաժեշտ
եմ
համարում
միաժամանակ
հայ
"
Եժեն
Սյուի
ստեղծագործության
(Թափառական
հրեա)
{ներածականը}
"
խորագրով
ձեռագիրը,
որ
ուղղված
է
արված
նշումներ
ը:
Նախ
եւ
յառաջ
Պ.
Իսահակեանցը
իւր
յօդուածի
{ներածութեան}
մէջ
խրախոյս
եւ
քաջալերութիւն
է
տալիս
"
Մեղուի
"
հ
երաժշտի
գործն
է,
եւ
ճշմարիտն
ասեմ,
երանի
թէ
այդ
{ներածութենից}
յետոյ
դուրս
գնացած
լինէի
դահլիճից,
որովհետեւ
վեր
քի
իւրաքանչիւր
կանոնները
առանձին-առանձին.
ահագին
{ներածութենից}
յետոյ,
հասարակաբար
Պապի
իշխանութեան
եւ
հերետիկոս
,
ահա,
սկսանում
եմ
իմ
պատմութիւնը,
առանց
ճարտար
{ներածութենների},
եւ
խոնարհաբար
խնդրում
եմ,
որ
դու
եւ
քո
Յիշատակ
տութի՜ւն:
Կոմս
Էմմանուէլ:
ԺԲ.
{Ներածութիւն}
-
Բէգզադէի
եօթն
հրաշալիքը
-
Խառն
լուրեր
-
Մի
աբեղ
համառօտ
պատմական
ծանօթութիւնքը
հարկաւոր
էին
որպէս
{ներածութիւն},
այլապէս
շատ
դժուար
կը
լինէր
քեզ,
սիրելի
ընթերց
րմէ
ճանաչի"։
1857
թ.
{Ներածութիւն}
(Praeludium)
"Հոգեւոր
Վարժութիւնների"
մէջ
նշանակո
տնեն
նոր
լեզուի
մշակութեան
տեսութեանը
մէջ,
որ
մի
{ներածութիւն}
է...
Եթէ,
ինչպէս
մի
անգամ
ասացինք,
աջողի
մեզ
գ
Պօրտիչիու
համր
կամ
Ֆենելլա
"
ողբերգութեան
գեղեցիկ
{ներածութիւնը},
որ
Օբեռ
երեւելի
երաժշտի
գործն
է,
եւ
ճշմարիտն
ա
ամար
Պորտիչիու
Համը
անունով
ողբերգութեան
գեղեցիկ
{ներածութիւնը}:
Ես
չգիտէի,
որ
ունի
նա
"
Տէ՛ր
կեցո
"-ի
նօտերը,
լոգիական,
պատմա-աշխարհագրական
մի
մեծ
աշխատության
{ներածության}
համար,
մի
բան,
որ
դեռեւս
բոլորովին
չի
եղել
(հի
ան
աշխատանքս
ավարտելը
եւ
նախքան
իմ
ազատվելը:
Այդ
{ներածության}
հատվածներից
մեկում
կա
մի
շատ
լուրջ,
բայց
եւ
վերի
մոտ
15
տպագրական
թերթ
է
in
8°,
բայց
հազիվ
կազմի
{ներածության}
կեսը
եւ
քերականության
քառորդը:
Ծանոթագրություննե
որովհետեւ
15
թերթից
ավելի
անպայման
հարկավոր
կլինի
{ներածության}
համար.
մեծ
ներածություն
եմ
ձեռնարկել,
եղբա՛յր,
ով,
անցնում
եմ
Ֆոշեի
գրքին,
իհարկե,
սոսկ
միայն
{ներածությանը},
որ
ես
կարդացել
եմ,
եւ
որի
մեջ,
ինչպես
ինձ
թվո
ի
անպայման
հարկավոր
կլինի
ներածության
համար.
մեծ
{ներածություն}
եմ
ձեռնարկել,
եղբա՛յր,
եւ
ըստ
կարելույն
լիակատա
ամենից
շատ
ինձ
ուրախացրեց՝
Ֆոշեի
գիրքն
էր,
որի
{ներածությունը}
ես
արդեն
կարդացի,
եւ
մի
փոքր
ներքեւ
կասեմ
իմ
կար
ա
-
թո՛ղ
այն
ժամանակ
նա
կարդա
վերլուծական
մասը
եւ
{ներածությունը},
որտեղ
եւ
կարող
է
գտնել
ամեն
տեսակ
հարցմունքների
ւյս
կտեսնի
միանգամից,
այսինքն
վերլուծական
մասը,
{ներածությունը}
եւ
դրական
քերականությունը:
Դե՛հ,
բավական
է
այս
րել,
բայց
զգում
եմ,
որ
դա
պետք
է
լինի
մի
աչառու
{ներբող}
՝
մասնագիտությամբ
իր
եղբայրակիցների՝
ամերիկական
աց
20
գրքույկը
բովանդակում
է
Ս.
Շմավոնի
վարքը
եւ
{ներբող}
ի
"
Վկայսն
Արեւելից"։
Ազդարարության
մեջ
ասվում
ք
ունինք
"
'ի
Սեւկոյ
դրախտին
"
խօսքը
բացարձակապէս
{ներգոյական}
հոլով
ճանաչել,
"
Սեւկոյ
"
խօսքն
էլ՝
դրախտին
յատ
րայ
եւ
սկսեց
անգիր
կարդալ
մի
այլ
աղօթք,
որ
աւելի
{ներգործական}
էր
նորա
աչքում:
Պ․
Շաքարեանցը
քնեց...
Դեռեւս
Շաքարեանցի
հետ,
եւ
կրաւորական
բնաւորութիւնը
դէպի
{ներգործական}:
Ճշմարիտը
պիտոյ
է
ասել,
Շաքարեանցը
իւր
ժամանակի
վնաթանեանցը
շտապ
խօսելով,
-
ընտանեկան
բաների
մէջ
{ներգործական}
է
իմ
ձայնը
եւ
վճիռը.
երկրորդ,
ձեր
գործերը
վերջ
էս,
բայց
կան
այնպիսիք,
որ
վիճակուած
չլինելով
մի
{ներգործական}
հոգու,
չունին
կամք,
կամին
անշարժ
մնալ
այն
դրութ
եւ
կամ
ի
գործ
ածեալ
էին
գոյական
անուանք,
արմատք
{ներգործական}
եւ
ներգործակերպ
բայից
ընդ
նոյնաձայն
բայից,
որպիս
oris"։
Խորհրդածութեան
ժամանակ
սոքա
միայն
ունէին
{ներգործական}
եւ
կրաւորական
ձայն։
Սոցանից
ընտրւում
էին
Կարգի
Գ
ր,
սխալ
է,
որովհետեւ
հետաքրքիր
կարող
է
լինել
մի
{ներգործական}
էակ,
մարդը,
որ
կամք
ունի
եւ
քննում
է
կամ
քրքրու
յս
բառի
գործածութեան
ժամանակ
այն
է,
որ
մերը
ունի
{ներգործական}
միայն
զօրութիւն,
իսկ
Ռուսացը՝
երկուսը
եւս,
այս
զօրութիւն,
իսկ
Ռուսացը՝
երկուսը
եւս,
այսինքն՝
{ներգործական}
եւ
կրաւորական,
ըստ
որում
"
любопытный
"
ասւում
է
ծնանեմ,
դատեմ
եւ
այլն,
նոր
լեզվում
դարձուցել
է
{ներգործական},
որովհետեւ
կրաւորականը
ծնանվել,
դատվել
եւ
այլն
կանը
կամ,
ինչպէս
ասացինք,
հասարակ
բայը
դարձել
է
{ներգործական},
ուստի
եւ
կրաւորականի
բուն
կազմութիւնը
հենվում
է
օրինակ՝
կորուցանել,
կամ
կորցնել.
յայտնի
է,
թէ
{ներգործական}
է,
բայց
դորա
կրաւորականը
լինում
է
շատ
անգամ
կորչ
ւ։
Վերը
մէջ
բերած
օրինակում,
նա
հերիք
է
համարում,
{ներգործականի}
եչը
ինի
անելով
կրաւորականացնել,
ինչպէս
ամրապնդիլը
նացուցել
է
միայն
ու
(վեվի
տեղ
իհարկէ)
աւելացնելով
{ներգործականի}
վրայ,
ինչպէս՝
կատարելագործվել։
Ո՛չ
առաջինը
եւ
ո՛չ
օսութիւնը
շփոթելու
չեն
կարող
իրար
տեղ
գործ
դրվել։
{Ներգործականի}
անցեալ
ընդունելութիւն
է
գրած,
իսկ
կրաւորականինը՝
ում
ներգործականից
կրաւորական
է
դառնում
բայը
միայն
{ներգործականի}
եչը
ինի
փոխվելով,
օրինակ՝
գործեմ-գործիմ,
բայց
ւելի
պարզ
է
եւ
կարճ։
Եթէ
բայը
դիմաւոր
է,
{ներգործականից}
կրաւորական
դառնալու
համար
(յայտնի
է,
թէ
նոր
լեզու
ւորականը
ծնանվել,
դատվել
եւ
այլն
է։
Հին
լեզվում
{ներգործականից}
կրաւորական
է
դառնում
բայը
միայն
ներգործականի
եչը
ութիւն
չկայ։
Մնաց
որ
շատ
անգամ
կրաւորականի
տեղ
էլ
{ներգործականն}
է
բանում.
չենք
ասում
հալված
եղ,
այլ՝
հալած
եղ.
յա
իր,
որ
ոչինչ
կերպով
չէ
կարող
ցոյց
տալ
իւր
մէջ
մի
{ներգործականութիւն},
չէ
կարող
քննել,
ուստի
եւ
ո՛չ
քրքրել,
այլ
միայ
դը
ուրիշ
բան
չէ,
եթէ
ոչ
կախարդութեան
էութիւնը
եւ
{ներգործականութիւնը}
ապացուցանել:
Մեզ
թւում
է
թէ
այս
ուղղութիւնը
դատա
ածեալ
էին
գոյական
անուանք,
արմատք
ներգործական
եւ
{ներգործակերպ}
բայից
ընդ
նոյնաձայն
բայից,
որպիսի
զքուն
ննջել,
ւմ
եք
քաղաքագլխի
պաշտոն,
ուրեմն
ավելի
հնար
ունեք
{ներգործել}:
Ձեզ
քաջ
հայտնի
է,
թե
որքան
օգտակար
է
"
Հյուսիս
բանը,
որ
շոգենավերը
հազիվ
հազ
ապրիլի
20-ին
սկսին
{ներգործել},
իսկ
ես
մայիսի
1-ին
դուրս
կուգամ
այստեղից
Սամարի
օրեղբայրս
ինձ
ոչինչ
չէ
ասել,
որովհետեւ
երբէք
չեմ
{ներգործել}
նորա
կամքի
ընդդէմ,
բայց
Պ.
Բէգզադէն,
իմանալով
հ,
երկու
կողմին
եւս
թշնամի,
եւ,
ընդդէմ
կամելով
{ներգործել}
ազգին,
ներգործում
է
ընդդէմ
յառաջընթաց
կուսակցութ
յն
գործարանքը,
նոյն
այն
մեքենաները,
որ
կարող
են
{ներգործել}
Եւրոպայի
մէջ,
ծանր
պայմանների
տակ,
կարող
են
ներ
ծել
Եւրոպայի
մէջ,
ծանր
պայմանների
տակ,
կարող
են
{ներգործել}
եւ
Ասիոյ
մէջ,
ուր
կեանքի
պիտոյքը,
պարզութիւնը
ե
շոգու
զօրութեամբ,
Ասիոյ
պարզութեան
մէջ
կարո՛ղ
են
{ներգործել}
սարերից
կատաղաբար
վազած
ջրերով,
որի
համար
հարկաւ
տի
վերայ
ներգործելու
համար
պիտոյ
է
այնպիսի
ձայնով
{ներգործել}
նորա
լսողութեան
վերայ,
որ
գիտակցութիւնը,
ըմբռնե
ւթիւնը,
տնկելով
Աստուածային
հոգու
խաղաղութիւնը,
{ներգործել}
է
եւ
բերել
է
այն
պտուղը,
որի
մասին
ինքը՝
Քրիստո
իսի
անխախտելի
շարունակութեամբ
եւ
հետեւականութեամբ
{ներգործել}
եւ
արդիւնաւորել
մարդկային
կարելի
եւ
հնարաւոր
բարե
նչպէ՛ս
ոչինչ...
մանաւանդ
որ
հրամայել
էի
առաւել
{ներգործել}
Իտալիայումը:
-
Դուք
հրամայել
էիք,
եւ
ես
ներ
ավարութիւն
կայ.
մեր
կարծիքով,
այսպէս
պարտական
է
{ներգործել}
խելացի
մարդը:
Կոմս
էմմանուէլը
ոչ
թէ
չէ
ընթանում
Վենետիկեան
հասարակապետութիւնը,
չէր
կարող
այլապէս
{ներգործել}
այսպիսի
դիպուածների
մէջ,
քան
թէ
քաղաքական
կամ
կր
,
որ
այսպէս
թոյլ
լինէր։
Տարակոյս
չկայ,
որ
մեծապէս
{ներգործել}
է
այստեղ
նորա
զառամելութիւնը։
Մերայնոց
վանդակ.
զի
կենդանի
բարբառ
ուսուցչին
այլապէս
գիտէ
{ներգործել}
ի
սիրտ
եւ
ի
հոգի
աշակերտին
քան
թէ
գրուածքն
լոկ.
պետեցին
նոցա
խղճի
վերայ
եւ
այս
ճանապարհով
սկսեցին
{ներգործել}
։
Կարգի
օգուտը
ունենալով
իւրեանց
համար
իբրեւ
հասա
ր
բարձր
պաշտօնների,
որպէս
զի
կարողանան
մի
կերպով
{ներգործել}
ժողովրդի
վերայ։
Ինչպէս
խօսել
եմ
յառաջաբանութեանս
ամենեւին
անկախ
Սպանիայից,
որի
մէջ
Կարգը
կարող
էր
{ներգործել}
արձակ
համարձակ,
միայն
այն
պայմանով,
որ
հատուցան
տակ։
Հ.
Լետիլիէ
այնպիսի
ճարտարութենով
կարողացաւ
{ներգործել}
այս
թագաւորի
վերայ,
մեծացուցած
եւ
հակառակ
կերպով
տապարտում
էր
Յիսուսեանքը.
ասում
էին,
թէ
Դամիէնը
{ներգործել}
է
նոցա
թելադրութենովը,
եւ
ճշմարիտ
կային
մի
քանի
ղունգները
եւ
այլն
եւ
այլն։
Ոչինչ
բան
չ'կարողացաւ
{ներգործել}
նորա
վերայ.
նա
չ'տուեց
իւր
խորհրդակիցների
անունը
եւ
էլ
հանեցիր
կեանքի
աշխարհը,
ուրեմն
պատշաճապէս
{ներգործել}
տուր
ինձ,
ապա
թէ
ոչ,
թո՛ղ
ճնշուիմ
դարերի
ծանրու
ան
չէ
ասում
մեզ,
այլ
մարդիկ
է
հանում
մեր
առջեւ,
{ներգործել}
տալով
նոցայ,
-
նա
ցոյց
է
տալիս,
էլ
տեսնելուց
յետ
եմ
ընդունում՝
մորու
ընտիր
շաքարաջրի
մեջ:
Թթուն
{ներգործելով}
իբրեւ
զորեղ
քրտնաբեր
միջոց,
ոչնչացրեց
կատարային
թէ
իմ
հաստատ
եւ
խիստ
խօսակցութիւնը,
հոգեբանաբար
{ներգործելով},
թուլացուց
նորա
հոգին
եւ
մոռանալ
տուեց
մի
ժամ
իւ
հուրդ
ունի
մարմնի
շնչական
կեանքի
վերայ՝
յատկապէս
{ներգործելով}
շնչառութեան
վերայ
եւ
թոքերի
միջնորդութեամբ
յարակց
ստանալու
ձգտողութիւնը:
Եւրոպական
հողը,
անդադար
{ներգործելով},
կարօտ
է
այժմ
արուեստական
հնարների
բուսաբեր
եւ
ա
միակ
եւ
հաստատ
ոյժը,
որ
ազգի
անձնաւորութեան
մէջ
{ներգործելով},
հաւասարակշիռ
է
պահում
արտաքին
ոյժերի
ընդդէմ,
ո
bourse)
հետ.
եւ
քանի
որ
Անգլիոյ
կառավարութիւնը
{ներգործելով}
արդէն
ընդունուած
սկզբունքների
վրայ
առաջ
վարէ
իր
ը
բոլորը,
ինչ
որ
հիմք
չունի,
եւ
մաքուր
խղճմտանքով
{ներգործելով},
ոչ
բնաւ
ներել
իրեն
դորա
փոխանակ,
իր
կամամտածակ
թիւնը,
լոյսը,
օդի
թթուածինը
եւ
այլն,
եւ
այլն,
{ներգործելով}
նորա
վերայ,
սկսանում
են
ահա
խմորել
մարմինը,
լու
ձակ
ճանապարհ
Կարգի
անդամների
համար։
Նա,
առանձին
{ներգործելով}
Կարգից,
չ'սեպհականեց
ինքեան
նորա
բնաւորութիւնը,
ն
որեւէ՛
ամօթի
հրապարակութիւնը,
մի
համարձակ
գրչի
{ներգործելով},
այդ
մարդիկը
իրողապէս
ապացուցանում
են,
որ
դեռեւ
ւթիւն
չ'ունէին։
Այս
պատճառով
ժողովրդի
սրտի
վերայ
{ներգործելու}
համար
պիտոյ
է
այնպիսի
ձայնով
ներգործել
նորա
լսողո
որանից
եւս
թոյլտւութիւն
իւր
իրաւունքներին
համեմատ
{ներգործելու}
։
Այս
խորհրդով
ուսաւ
այնտեղի
հասարակ
ժողովրդի
խօս
անգլիական
կառավարութիւնները
կը
զրկուեն
նրանց
վրայ
{ներգործելու}
հնարաւորութիւնից,
հետեւաբար
եւ
կանգ
կ՚առնի
նրանց
լ
Կեսարի
խօսքը՝
age
quod
agis,
որ
դադարելու
չեն
{ներգործելուց},
մինչեւ
որ
բարձրանայ
հայկական
մռայլոտ
հորիզոնի
վ
ւոր
է
ազգի
կամքը.
եթէ
սա
չէ
մեռել
կամ
չէ
դադարել
{ներգործելուց},
ե՛ւ
արծաթը
կը
կանաչի,
ե՛ւ
դաստիարակներ
կ՚երեւե
ւնը,
գիտէինք,
որ
"
Հիւսիսափայլը
"
դադարելու
չէր
{ներգործելուց},
գիտէինք,
որ
մեք
ինչպէս
յառաջ,
այժմ
եւս
գործակ
ի
թմբուկի
ձայն։
Այսպիսի
ձայները
լսողութեան
վերայ
{ներգործելուց}
առաւել,
այլ
ազդեցութիւն
չ'ունէին։
Այս
պատճառով
,
որ
ժողովէր
այս
ազնիւ
հիւ֊թը,
որ
միմիայն
հոգու
{ներգործելուց}
դուրս
է
գալիս
մարմնից:
Այո՛,
երանի՜
այն
անբ
էջ,
միւս
ջղերը
եւ
գործարանքը
ասես
թէ
դադարում
են
{ներգործելուց}:
Աչքը,
տեսողական
գործարանը,
համարեա
թէ
սառչում
րամայեցին:
Որովհետեւ
օրէնքն
տէրութեան
ոչ
բնաւ
{ներգործեն}
՚ի
Սինօդին,
եւ
լօգիկաբար
չէ
մարթ
խօսիլ
ընդ
գլխաւ
դպրոցներում
աւանդուած,
ուշացած
են
եւ
դժուարաւ
կը
{ներգործեն}
ձեր
զաւակների
վերայ,
եթէ
նոքա
ստացած
չէին
ձեզանի
գրած
են
գաւառական
ատենին,
թէ
չեն
կարող
եւ
չպիտի
{ներգործեն}
1861
փետրուար
19
հրովարտակի
համեմատ.
քանզի
ընդդէ
ւոջ:
Միթէ
հոգեւորականք
մեր
սակա՞ւս
ներգործէին
եւ
{ներգործեն}
ի
վերայ
ժողովրդեան,
եթ
է
միայն
գիտէին
զզիարդն
եւ
՛ւ
աւազակը
թուլանում
է,
եթէ
յանկարծ
եւ
մեծ
ուժով
{ներգործես}
նորա
հոգու
վերայ:
Այդպիսի
դիպուածում
ազդու
հոգու
ցին
ինձ
քեզ,
իսկ
թէ
ինչ
է
քո
մէջ
այն,
որ
այդպէս
{ներգործեց}
իմ
վերայ,
չեմ
կարող
հաշիւ
ու
համար
տալ
ինձ:
գաւազաններ
պատրաստ
ունելով
նորան
ծեծելու
համար,
{ներգործեց}
նորա
վերայ
մի
զարմանալի
ազդեցութիւն։
Մի
կողմից
ն
ծել
Իտալիայումը:
-
Դուք
հրամայել
էիք,
եւ
ես
{ներգործեցի}:
Բայց
իտալացիք
միանգամայն
կանայք
են:
Ես
կապեցի
իմ,
ես
միանգամայն
ձեր
խղճմտանքի
վերայ
յուսացի
եւ
{ներգործեցի}
այնպէս,
ինչպէս
դուք
կամեցաք։
Ինձ
չ'յաջողեցաւ
խա
է
водевиль:
Այդ
բանի
մէջ
ներգործողքը
շատ
գեղեցիկ
{ներգործեցին},
մանաւանդ
ինքը՝
հեղինակը,
ասես
թէ
ծնած
կարապետ
ել
էր
միայն
նիւթական
բաների
համար,
նորան
ի՞նչ
կը
{ներգործէ}
երկու
տարին
մի
անգամ
կամ
տարին
մի
անգամ
մի
գրքի
ա
ւելով
իր
ժամանակի
ազդեցութեան
կրաւորականապէս
պիտի
{ներգործէ}
ժամանակի
ոգուն
համեմատ,
այստեղ
անցածի
խրատը
հազի
նոքա
ազգի
մէջ,
որ
հայ
դպրութիւնը
եթէ
200
տարի
էլ
{ներգործէ}
օրինաւոր
կերպով,
այնուամենայնիւ
չպիտի
կարողանայ
մ
կարգի
եւ
տեղւոջ:
Միթէ
հոգեւորականք
մեր
սակա՞ւս
{ներգործէին}
եւ
ներգործեն
ի
վերայ
ժողովրդեան,
եթ
է
միայն
գիտէ
չափից
դուրս
անպիտանացուց
Պ.
Խատիսեանցը,
որ
եթէ
{ներգործէր}
չափի
ու
սահմանի
մէջ,
մի
փոքր
աւելի
գեղեցիկ
տպաւո
խ
պիտոյ
էր
այն
լեզուով
խօսել,
որ
ժողովրդի
ականջը
{ներգործէր}
սրտի
վերայ
եւ
այն
տպաւորութիւնը,
որ
լսողութիւնը
առանձին
եւ
առանց
բացառութեան
այսպէս
եւ
այս
հոգով
{ներգործէր}
։
Լուզիանի
եւ
Հիւսիսային
Ամերիկայի
անապատների
քար
ւնը,
մինչդեռ
փոփոխուելու
էին
նորա
վերայ
ազդող
եւ
{ներգործող}
արտաքին
պատճառքը,
մինչդեռ
այդ
բուսականի
գոյութիւ
անեմ
խօսակցութեանս
թելը:
Եթէ
քաջ
վարժ
լինէին
{ներգործող}
պարոնները,
գուցէ
իւրեանց
խաղարկութեամբ
մի
փոքր
կ
քի
կատարումը
չափուած
չէ
ժամանակով,
ուստի
գլխաւոր
{ներգործող}
անձին
որակութիւնքը
կարող
են
ազդել
այդ
կատարման
ժա
եբանական
տարրի
վրայ:
Այստեղ
դարձեալ
ասում
է,
թէ
{ներգործող}
անձը
հանդէս
չէ
գալիս
որպէս
լոկ
գործիք,
այլ
ինքնա
՞,
միթէ
վրէժխնդրութեան
հաւասարութիւնը
աւելի
հզօր
{ներգործող}
է
ընկերութիւնը
ապահովելու
համար:
Եսական
ոգով
ճիզուիթներից:
Բայց
ով
որ
ճանաչում
է
XVIII
դարում
{ներգործող}
փիլիսոփաներին
աւելի
մօտից,
նա
տեսնում
է,
որ
նոց
եւ
նորա
հիմնադրութենից
մինչեւ
ցայսօր,
նորա
վերայ
{ներգործող}
անձինքը
միշտ
անհամաձայն
են
եղել
միմեանց,
իւրաքան
պտուղ
եւ
արգասիք:
Ինչպէս
երեւում
է,
նորա
վերայ
{ներգործող}
անձինքը,
այս
սուրբ
խորհրդից
շատ
հեռու
են
եղած.
նազուտ
մաքրողութիւն,
այդ
պատճառով
կրակը
է
մի
մեծ
{ներգործող},
որի
կարողութիւնը
անսահման
է:
Ոչինչ
չէ
յառաջանո
ողմից
Իտալական
պարսաւագրքերով։
Բայց,
միտ
դնելով
{ներգործող}
պատճառներին,
Մխիթարեան
ընկերութեան
նոյնիսկ
սկզբն
մբ
փառաւորելու
էինք
այս
իրողութիւնքը
եւ
նոցա
միջի
{ներգործող}
անձինքը։
Այն
Հայերից,
որ
նեղսրտելու
էին
մեր
այսպէ
,
իբրեւ
երեսփոխան
Կարոլոս
Vի
գործերումը,
երեւելի
{ներգործող}
անձն
էր
Պապական
պալատի
մէջ։
Օրտիցը
ինքը
այս
լի,
քան
թէ
այդ
սովորութեանդ
եւ
ծէսերը
կատարելում
{ներգործող}
այս
կամ
այն
անձը:
"
Սոս
եւ
Վարդիթերը
"
կարդալու
(եր.
204):
Այս
խօսքերը
վիպասանութեան
մէջ
{ներգործող}
մարդոց
բերանը
չէ
դրուած,
որ
ներելի
էր,
որովհետե
,
դէպի
որ
կողմը
եւ
լինի,
լինում
է
որպէս
հետեւանք
{ներգործող}
պատճառի,
որովհետեւ
եւ
տեսանելի
առարկաների
մէջ,
,
որ
նորա
ձեռքով
կարողանան
օգուտ
քաղել
եւ
առաջին
{ներգործողը}
դառնալ
յետոյ
Ֆրանսիայի
մէջ։
Ես
աւելորդ
եմ
համարո
պահական
զօրութիւնը,
ընկնում
է
բնութեան
շրջապատած
{ներգործողների}
ազդեցութեան
տակ.
օդը
մի
կողմից
ծանրանում
է
նորա
լի
զօրութեան
կամենալով
դնել
գլխաւոր
(համարուած)
{ներգործողների}
մէջ
եւ
անդադար
նոցա
մօտ
ուզելով
պտուտ
գալ,
հեղին
ղ
հարեւանցի
եւ
երկու
խօսքով
է
անցնում
երկրորդական
{ներգործողների}
մօտից,
ինչպեն
են
Անոյշը,
Արշամը,
որ
Գեղամ
էլ
է
ափի
գլխին
աղօթելը
եւ
այլն:
Յայտնի
է,
թէ
գլխաւոր
{ներգործողների}
վերաբերութեամբ,
մի
առնուած
միջոցում,
բնականի
նկ
նօթութիւններից
եւ
արտաքին
նկարագրութիւններից
`
իր
{ներգործողների}
հոգեբանական
կամ
բարոյական
որպիսութեանց
մասին
բնաւ
:
Իսկ
այն
հեղինակը,
որ
ոչ
ամէն
բան
ցոյց
է
տալիս
{ներգործողների}
ձեռքով,
այլ
երբեմն
իր
բերնից
է
պատմում
նոցայ
մաս
ինք,
որ
հեղինակը
անդադար
պարապելով
իր
առաջնակարգ
{ներգործողների}
հետ
մեզ
զրկում
է
շատ
հարցասիրութեան
արժանի
տեղեկո
լատութեան
վրայ,
երբ
բանը
գալիս
է
մեզ
երկրորդական
{ներգործողների}
հետ
ծանօթացնելու:
Վարդիթերի
եղբարքը,
բացի
Արշաւ
քը,
որ
անդադար
շարժելով՝
առ
ու
տուրի
մէջ
էր
այդ
{ներգործողների}
հետ։
Ինչ
մնաց
մեզ՝
անհատներիս,
հասարակաց
ազ
տ
զգալի
կերպով
կեղծ
վիճակի
մէջ
է
դնում
իր
գլխաւոր
{ներգործողներին},
ինչպէս
են,
Սօսի
թագաւոր-օձ
(Շահ-մար)
բռնելը
մէջ
դիւցազուն
եւ
դիւցազնուհի
ասուածները
իսկի
միւս
{ներգործողներից}
աւելի
պաշտօն
չունին,
բացի
նորանից,
որ
փոթորիկը
է
դիւթական
սնոտի
արարողութիւնքը
հազար
անգամ
ստոյգ
{ներգործողք}
էին,
քան
թէ
բժշկի
դեղերը,
բայց
իւր
ամուսնու
բար
փոփոխութեան։
Նորա
համար,
որ
փոխւում
էին
արտաքին
{ներգործողքը}
նորա
վերայ,
եւ
նա,
բնական
եւ
աստուածադիր
օրէնքո
նորան
-
картины,
քան
թէ
водевиль:
Այդ
բանի
մէջ
{ներգործողքը}
շատ
գեղեցիկ
ներգործեցին,
մանաւանդ
ինքը՝
հեղինակ
ները
փոխարկուելու
էին
դէպի
ոսկի:
Այս
փորձերի
մէջ
{ներգործողքը}
էին
զանազան
աղեր,
պաղլեղ,
արջասպ,
ապակի,
բուռ
հերոսը
տկարանում
է,
վրայ
երկու,
որ
երկրորդական
{ներգործողքը}
շատ
շիկանում
են.
թէեւ
հեղինակի
նպատակը
է
ընդհանո
նց
մասին
բնաւ
իր
բերնից
խօսելով
հանդէս
չի
գալիս.
{ներգործողքը}
իրենց
խօսքերով
կամ
գործերով
ցոյց
են
տալիս
մեզ
իրե
ելով
այն
չարիքը,
որ
պէտք
է
իւրեանց
հասանէին
նորա
{ներգործութեամբ},
հեռացան
այն
ազգասէր
անձի
հետ
-
ինձ
ասաց
նա:
Այ
խատում
էր
վառել
բորբոքել,
եւ
այսպիսի
բռնաւորական
{ներգործութեամբ}
ծառայ
եւ
ստրուկ
է
շինում
այն
մարդը
կամ
այն
ազգը,
էտ
է
զարդարել
նորա
գլուխը,
բայց
ինքը
Գարեգինը
իր
{ներգործութեամբ}
դաւաճանում
է
հեղինակին
եւ
շատ
տեղ
երեւում
է
ոչ
աւ
որպէս՝
ա.
Յիսուսի
Քրիստոսի
բնութեան,
կամքի
եւ
{ներգործութեան}
վարդապետութիւնը.
բ.
Քրիստոսի
ծննդեան
եւ
մկրտութ
զգս
եւ
ազինս
եւ
ոչ
ոք
ուժ
է
ճակատ
յարդարել
ընդդէմ
{ներգործութեան}
ժամանակին
եւ
պահանջման
բնութեանն.
զանազանութիւն
յ,
մինչ
լեզուն
իբրեւ
նիւթական
մշակ
այսր
իմացական
{ներգործութեան},
կերպաւորէ
զձայն
մտախորհութեանն՝
զգալի
գործելով
,
զի
զգայութիւն
մեր
ոչ
ենթարկի
կրաւորաբար
նորին,
{ներգործութեան},
եւ
երրորդ՝
զի
հնար
էր
հետզհետէ
խօսիլ
նոր
հայախ
իսուսեանք,
այս
բանը
շատ
լաւ
հասկանալով,
իւրեանց
{ներգործութեան}
համար
ընտրեցին
այլ
ճանապարհ։
Նոքա
զանազան
խորամա
Յիսուսեանները
քանի՛
անգամ
պիտոյ
է
փոխէին
իւրեանց
{ներգործութեան}
ձեւը
եւ
ուղղութիւնը։
Եթէ
ես
յանձն
առնուի
գրե
ւթիւն
էր
լինում
Աստուածային
գթութեան
մարդու
վերայ
{ներգործութեան}
մասին,
նա
հերքում
էր
մարդումը
ամենայն
ազատ
կամք
։
Յիսուսեանք
այս
ժամանակումը
փոխեցին
իւրեանց
{ներգործութեան}
կերպը,
ինչ
որ
վերաբերում
էր
Ֆրանսիայի
քաղաքական
կախում
ունենալու.
այնտեղ
հաւասարապէս
հասարակաց
է
{ներգործութեան}
պաշտօնը:
Եթէ
պ.
Պռոշեանցի
գործը
համեմատենք
նկար
նդանալով,
յանձնուած
են
միմիայն
բնութեան
բժշկարար
{ներգործութեանը},
եթէ
այսպէս
եւս
լինէր,
ճշմարիտ,
մահացութիւնը
չ
եւ
կտրում
է
կեանքը,
մարդը,
որ
ենթարկւում
է
մահի
{ներգործութեանը},
մեռանում
է
իսկոյն:
-
Ուրեմն
քո
կարծիքով
մահ
քայն
եւ
խնդրէի
բանալ
զքննութիւն
ի
վերայ
պարականոն
{ներգործութեանց}
Սինօդին,
այլ
որովհետեւ
չկարիմ
առաւել
մնալ
աստանօ
ւթենէ
աստի
աղբերաuցի
վնաս
ինչ
ազգին,
ի
պարականոն
{ներգործութեանց}
արանց,
որք
զանխուլ
յազգէն,
փոյթ
ունին
զսեպհական
Պռօշեանցը
շատ
է
քշում
այս
ըստ-ը.
"
ըստ
ժամանակին
{ներգործութեանց}
",
-
գրում
է
նա,
որ
պարզ
գրաբառի
կանոնիցն
էլ
դու
զգին
Հայոց
՚ի
Նախիջեւան,
որով
բողոքէ
նա
զանկանոն
{ներգործութենէ}
Այվազովսքւոյ:
Անշուշտ
ի
պէտս
գործոյս
մնայ
ինձ
ան
քաղաքում,
բոլորը
այն
հինգ
անբարոյական
մարդերի
{ներգործութենիցն}
է
մեզ
հասանում,
նոցայ,
որ
մեր
նաւաբեկութեան
աղէ
ում
էր
իւր
մէջ
Քրիստոսի
երկու
բնութեան
կամքերի
եւ
{ներգործութենների}
վարդապետութիւնը,
ընդունեց
Կաթողիկոսը
(Ներսէս
Շն
,
գնաց
Ինսպրուկ,
որ
մօտ
լինելով
Տրիդենտին,
իւր
{ներգործութենովը}
հաշտեցնէ
երկու
թշնամացած
կողմերը։
Կանիզի
Յիսուսե
հասկացան,
որ
Կարդինալը
իւր
առաջին
անգամ
հակառակ
{ներգործութենովը},
կարող
էր
ջնջել
նորանց
Ֆրանսիայի
միջից
եւ,
Պապի
,
չունիք
երբէք
խնայել
զձեր
ովսանն
պարտ
ու
պատշաճ
{ներգործութիւն}:
Աշակերտ
Լազարեան
լսարանի
Ռափայել
Պատկանեան,
ւութենէ
ձերմէ,
զի
թէ
մարթ
ինչ
իցէ,
չխնայել
զձեր
{ներգործութիւն}
առ
այն
նպատակ
Պատկանեանին,
որով
ունիք
պարտաւորել
նասակար
սովորութիւն
եւ
կարէի
ի
սպառ
խափանել,
եթէ
{ներգործութիւն}
իմ
լինէր
ձեռնտու
առաջնորդաց:
Սերոբէ
Արքեպիսկոպոս
ետներ
աղաղակում
են,
քարոզում
են,
բայց
այդ
ոչինչ
{ներգործութիւն}
չէ
յառաջացնում
ժողովրդի
մէջ:
Արդէն
զզուեցուցին
ի
ոյն
եւ
ծնեղ
ապագային,
բայց
եւ
ժամանակն
ունի
զիւր
{ներգործութիւն}
յիւրում
կարգի
առ
հասարակ
ի
վերայ
ենթալուսնէից,
ե
արան
բարոյականութեան.
ահա
թէ
մատենագրութիւնը
ինչ
{ներգործութիւն}
ունի
կրօնի
վերայ։
Ուրեմն
կրօնի
ուսումը
պիտոյ
էր
...
Մի
կողմից,
քարոզիչների
խորամանկ
եւ
ազատ
{ներգործութիւնը}
ճանապարհ
էր
բանում
ոտքը
չկոխուած
եւ
հեռաւոր
աշխար
։
Նա,
օգուտ
քաղելով
այս
յայտարարութեններից,
իւր
{ներգործութիւնը}
յարմարում
էր
գործերի
ընթացքին։
Այս
կերպով
ահա՛
լ
ստուածպետական
Հասարակապետութիւնը.
-
Յիսուսեանների
{ներգործութիւնը}
Ֆրանսիայի
մէջ
Ֆրանսիսկոս
II-ի
թագաւորութենից
սկսա
հանճարեղ
Րիշիլիէն։
Ես
ցոյց
կը
տամ
միայն
նոցա
այն
{ներգործութիւնը},
որ
ունեցան
(այսպէս
անուանուած)
Աստուածաբանակա
ով
եւս
եւ
խռկուած
աւելորդապաշտութիւններով։
Կրօնի
{ներգործութիւնը}
ազգի
վերայ
շատ
անչափելի
մեծ
է.
համարեա՛
թէ
ամբող
ն
դարերով
անգործ
եւ
կաթուածահար
թոքերի
կիսակենդան
{ներգործութիւնից},
որոնք
զգում
են
առողջ
օդի
կարօտութիւն,
որքան
կա
անքը
ներգործում
են
առանձին
առանձին
եւ
ուր,
նոցայ
{ներգործութիւններից}
աւելի,
ընթերցողը
պիտի
իր
հայեացքը
ուղղէ
դէպի
հեղ
նկարագրել
Յիսուսեան
աբեղաների
անքուն
եւ
անձանձիր
{ներգործութիւնքը}
Հուգենօտները
հալածելու,
Լարօշելը
առնելու,
Ֆրանս
ապարտուած
էր,
բայց
հարստութիւնը
եւ
Յիսուսեանների
{ներգործութիւնքը}
փրկեցին
նորան։
Է
քաղաքի
Պարլամենտը,
ուր
տարուել
քը
աշխատեցան
սահմանափակել
Յիսուսեան
խոստովանահարց
{ներգործութիւնքը},
զուր
տեղը
բողոքում
էին
դէպի
Կլեմենտ
XI-ը,
որ
գ
ցել
է
սիրելու
կրակը:
Վարդիթերին
վերագրուած
բոլոր
{ներգործութիւնքը},
հոգեբանական
ախտերը,
ցանկականի
եւ
սիրու,
գիտակ
մեկնել:
Գիտենք
որ
թե
մի
բուսական
առանց
բնության
{ներգործության},
այլ
արվեստի
բռնութենովը
անցնելով
յուր
մանկությա
յն
ձեւը
եւ
դրությունը,
զրկվելով
մյուս
կենդանական
{ներգործությունից},
ինչպես
է
այժմ
մեր
հին
լեզուն:
Բնությունը
զ
հարկադրում
է
նորան
թողուլ
հաջորդի
սերմը,
այսպես
{ներգործում}
է
եւ
լեզվի
վերան.
իհարկե
խելագարություն
է
ջնջել
,
կարելի
է
օգնության
կանչել
HgCL,
որը
շատ
լավ
է
{ներգործում}
համարյա
բոլոր
բորբոքումների
դեպքերում,
իբր
քակող
վայելում
է
հասարակ
ժողովուրդը,
մինչեւ
անգամ
երբ
{ներգործում}
էր
ազգութեան
մեքենան,
քան
թէ
մասնաւոր
մարդիկ,
ո
է
ազգի
էական
օգտի,
այսինքն՝
ստրուկների
հետ:
Նա
{ներգործում}
է
եւ
յետընթաց
կուսակցութեան
եւ
կառավարութեան
հակա
ւս
թշնամի,
եւ,
ընդդէմ
կամելով
ներգործել
ազգին,
{ներգործում}
է
ընդդէմ
յառաջընթաց
կուսակցութեան
եւ
վատօրէն
միան
նարկութեանց:
Շատ
մեքենայք,
որ
Եւրոպայի
մէջ
{ներգործում}
են
կրակի
եւ
շոգու
զօրութեամբ,
Ասիոյ
պարզութեան
մ
փոխանակութիւն
եւ
անձնապահութիւն:
Արտաքին
ոյժերը
{ներգործում}
են
էակի
վերայ
(սովորական
ոճով
խօսելով)
աւերողապ
ուլութենից,
տիրում
են
նոցա
վերայ
եւ
նոցա
անունով
{ներգործում}
են,
միմիայն
իւրեանց
անձնապահութեան
համար:
մարգոց:
Բայց
դու
տե՛ս,
որ
Հեգելի
դրութիւնը
{ներգործում}
է
եւ
իր
փիլիսոփայոլթեան
վրայ,
որի
ժամանակը
անցած
ւթիւնը
լոկ
ազնուական
եւ
ստորին
դասակարգերի
վրայ
է
{ներգործում}:
Աոաջինը
չի
կարնալ
իր
անշարժ
սեփականութիւնը
բաժի
ծաղկի
այն
ժամանակամիջոցում
միայն,
երբ
նորա
հոգին
{ներգործում}
էր
մի
նիւթական
շրջապատի
մէջ,
երբ
կրում
էր
իւր
վե
կարծիքով
մահը
մի
էակ
է,
որ
գալիս
է,
կտրում
է,
{ներգործում}
է.
պատճառ,
այդ
գործողութիւնքը
կարող
է
կատարել
մ
սի
նախապաշարմունքներից,
բայց
այսպիսի
ազատութիւնը
{ներգործում}
է
միայն
ազատ
ժամանակը
մինչ
հանդարտ
էր
հոգին.
իսկ
ն
գիտակցութեան,
զգացողութեան
եւ
անձնաճանաչութեան
{ներգործում}
են
զանազան
ուժերի
ազդեցութեամբ։
Եւ
ի՛նչ
այլ
հետե
ւթիւնքը։
Ի՞նչ
է
պապականութեան
խորհուրդը,
որ
{ներգործում}
է
այսպէս.
այս
խորհուրդը
մեծ
է,
բայց
ո՛րքան
մեծ
մեծ,
այնքան
եւ
կորստական
մարդկութեան
համար։
Նա
{ներգործում}
է
կրօնի
եւ
կրօնապաշտութեան
դիմակի
տակ,
բայց
դոքա
կանութեան
վերայ՝
մի՞թէ
կարելի
է
չտեսանել,
որ
նա
{ներգործում}
էր
ամենեւին
քաղաքական
գաղափարների
հետեւելով,
կար
նւում
էր
ահա՛։
Ցոյց
կը
տամ
յետոյ,
թէ
ինչ
կերպով
{ներգործում}
էր
նա
նոր
երկիրների
մէջ,
ուր
քաղաքականութիւն
կամ
ապը,
նոյնպէս
եւ
Կարդինալ
Գուիդիչիօնին.
փոփոխակի
{ներգործում}
էր,
երբեմն
իբրեւ
քաղաքական
մարդ,
երբեմն
իբրեւ
Ս
րոգութիւնը
դրեց
Պապական
սրտի
վերայ,
աւելի
խոր
էր
{ներգործում}
հետ
զհետէ։
Օրէ
օր
տարածւում
էին
Լուտերի
Վարդապետ
ն
եւ
Յիսուսեաններին,
որոնք
իմանալով,
վաղ
ուրեմն
{ներգործում}
էին
ժողովքի
մէջ
եւ
Կայսրի
խաղաղութեան
մասին
խորհո
ը։
Քրիստոնէական
հաւատի
նախկին
քարոզիչքը
չէին
{ներգործում}
այսպէս.
նոքա
ցոյց
էին
տալիս
Աւետարանական
Վարդապե
ի
նենգաւոր
քաղաքականութեան
շնչելուց։
Այսպէս
ահա՛
{ներգործում}
էին
Յիսուսեանք
Հնդկաստանի
մէջ,
Եափոնիայում
եւ
Չի
նդուիլ
Պապի
կամքին։
Բայց
այնպիսի
խորամանկութեամբ
{ներգործում}
էին,
որ
առ
հասարակ
դուրսից
նայելով
երեւում
էր,
անը
նախագահ։
Ես
ցոյց
տուեցի,
թէ
ի՞նչ
կերպով
{ներգործում}
էին
Յիսուսեան
քարոզիչքը
Չինաստանում,
Եափոնիայում
եղ
իբրեւ
թագաւորների
խոստովանահայր
եւ
նոցա
ձեռքով
{ներգործում}
են
իւրեանց
Կարգի
օգտի
համար։
Լուդովիկոս
XIVի
դառնում
Եկատարինէ
Մետիչիսի
պալատումը,
Սպանիացիք
{ներգործում}
էին
նոցա
ձեռքով։
Նոքա,
ինչպէս
երեւում
է
դը-Տու
կառավարւում
էին
Յիսուսեանների
խորհրդով,
ազատակամ
{ներգործում}
էին
Փարիզի
եւ
Ֆրանսիայի
վերայ։
Հենրիկոս
III-
ով,
որ
ունէր
Հռովմի
եւ
Ֆրանսիայի
Արքունեաց
հետ,
{ներգործում}
էր
ո՛չ
միայն
Ֆրանսիայի
վերայ,
այլ
եւ
ամբողջ
Եւրո
մանում,
որ
կողմը
բռնի.
մի
կողմից
խոստովանահայրը
{ներգործում}
էր,
միւս
կողմից՝
նախարար
Շուազեօլը։
Վերջապէս
ի
նտիր
են
եւ
վսեմ,
իսկ
այնտեղ,
ուր
բնաւորութեանքը
{ներգործում}
են
առանձին
առանձին
եւ
ուր,
նոցայ
ներգործութիւննե
երից,
վերջին
անգամ
ասում
ենք,
թէ
այսպիսի
բաները
{ներգործում}
են
խեղճ
եւ
պարզամիտ
ժողովրդի
վրայ
այնպէս,
ինչպէս
բանական
ճառ՝
այնպիսի
սրտաշարժ,
այնպիսի
տխուր
եւ
{ներդաշնակ}
առոգանութեամբ,
որ
բոլոր
ներկայ
գտանուողքը
արտասո
օրիորդներից
մեծը
վեր
կացաւ
տեղից
եւ
ասաց
քաղցր
եւ
{ներդաշնակ}
ձայնով.
-
Քուրիկնե՛ր,
մէք
հրաւիրեցինք
ձեզ
խն
գալ
խարուկի
չորս
կողմով
եւ
երգել
նոյնպիսի
զզուելի
{ներդաշնակութեամբ}:
Հաստատ
կացանք
մեր
ուխտին,
Հաւատարիմ
պաշտօն
իւր
անձնաւորութեան
եւ
արտաքին
շրջապատի
մէջ
կար
մի
{ներդաշնակութիւն},
մի
համակրութիւն:
Եթէ
այսպէս
ցոյց
է
տալիս
փորձը
ս
բոլորը
միացած,
կազմում
էին
մի
ահարկու
եւ
տխուր
{ներդաշնակութիւն},
եւ
յառաջացնում
էին
մարդու
մէջ
մի
այնպիսի
անախոր
աղձութեան
անձնատուր
հոգու
մէջ:
Ի՛նչ
անսիրելի
{ներդաշնակութիւն}
՝
եղանակի
անախորժութիւն,
ֆիզիկական
տկարութիւն,
միանալով
կազմում
էին
արդարեւ
մի
տխուր
եւ
սրտաշարժ
{ներդաշնակութիւն}:
Պ.
Մարկոսը
աշխատելով
այս
խաւար
մտածութեան
,
ի՜նչպէս
գեղեցիկ
են,
ի՜նչպէս
կատարեալ,
ո՛րքան
{ներդաշնակութիւն}
կայ,
ո՛րքան
զուգապատշաճութիւն,
ո՛րքան
շնորհք,
լեզուի
մէջ,
ժամանակի
խնայողութիւը,
առոգանութեան
{ներդաշնակութիւնը}
եւ
արտաբերութեան
հեշտութիւնը
մեծ
քայլափոխ
են
արել
աչքից
փախցնենք,
նկարի
տպաւորութիւնը
կը
կորցնէ
իր
{ներդաշնակութիւնը}
։
Մտքի
գոյները
ցոլացնողքը
բառերն
են,
եւ
աշխարհիս
արանքը
-
Ամբրոսիոս
եւ
Խորէն
վարդապետք
-
Լամարթինի
{ներդաշնակութիւնքը}
Հայերէն.
ուրիշ
գրքերի
ձեռնարկութիւնք
-
Հ.
Ղեւոն
՝
չէին
պատշաճիլ
այդ
բառարանին.
այժմ
նրանք
բոլորը
{ներդաշնակում}
են
իրար
ու
նրանց
ստեղծողները,
hավանորեն,
հանգիս
եզվավ.
կաթոլիկների
մեջքը
կոտրելու
է
այդ:
Առայժմ
{ներե}
եղբայր,
որ
երկար
չեմ
գրում,
թեեւ
հարկավորությու
նա
հազիւ
թէ
ժամանակ
ունենայ․
նորա
պարապմունքը
կը
{ներե՞ն}
արդեօք
ժամանակ
կորուսանել
այս
խորհրդակատարութեան
ք
եւ
զազգային
խնդիրս,
օ՜ն
յառաջ,
որքան
եւ
որչափ
{ներեալ}
լիցուք
ի
շուրջ
պատելոց:
Յանձն
արարեալ
զմեզ
ի
գոիզմն
ինձ
թույլ
կտայի,
եթե
միայն
նրա
պայմանները
{ներեին}.
եւ
թույլ
կտայի՝
լիովին
հավատացած,
որ
նա
իմ
այ
բ
հայտնում
ես
քո
ազգասիրությունը:
Աղաչում
եմ
ինձ
{ներել},
որ
մինչեւ
այժմ
չէի
կարողացել
քո
մի
քանի
հանձնար
ծառայությունքը
գործ
դնել:
Դարձյալ
աղաչում
եմ
{ներել}
այս
աղճատ
գրությանս,
ժամանակը
շատ
կարճ
էր:
Միամ
թվականներին
եւ,
այդ
պատճառով
հեղինակին
կարելի
է
{ներել}
մյուս
վրիպումները,
ինչպես
օրինակ
նավաստիների
բռն
նաւ
միոյ
աշխարհական
անձին,
եւ
թէ
կարելի
է
խնդրեմ
{ներել}
եւ
ինձ:
Ձերոյն
բարձր
սրբազնութեան
բարեխն
կամեցաւ
նորան
դատապարտել,
բայց
դարձեալ
գթալով,
{ներել}
էր
մարդասիրաբար,
բաւական
համարելով
արտաքսել
նորա
ունի,
եւ
մաքուր
խղճմտանքով
ներգործելով,
ոչ
բնաւ
{ներել}
իրեն
դորա
փոխանակ,
իր
կամամտածական
կարծիքներն
էլ
այց
նորա
վառ
հոգին
եւ
ազնիւ
ձգտողութիւնքը
չկամէին
{ներել},
որ
իւր
մարմնի
նիւթական
զօրութեան
նուազութիւնը
ա
ն
հիքացելոյս.
թերեւս
աղաչէի
զմեծիդ
մռայլութիւն,
{ներել}
յանդուգն
առաջարկութեանս,
թոյլ
տալ
ինձ
ի
գրի
հարկ
նային
քաղաքացի
եւ
առաքելականաւդ
հեզութեամբ
հաճեաց
{ներել}
քումդ
ապիրատ
զաւակաց,
որոց
բանդագուշեալ
ի
զառանց
սել,
որովհետեւ
հիւանդին
եւ
խելագարին
ամենայն
ինչ
{ներելի}
է.
օրէնքի
եւ
պատշաճի
խստութիւնը
թուլանում
է
այս
ց
եւ
ըստ
թեթեւութեանց
երբեմն
մահացու
են
եւ
երբեմն
{ներելի}:
Ի
վերջէ
յարէ
զանուանս
գլխաւոր
մեղաց,
որ
գոն,
ժողովուրդն
ուսցի
զամենայն
ինչ
կարծել
հնարաւոր
եւ
{ներելի},
եթէ
ունիցի
առ
այն
զաններելի
հրաման
առաջնորդաց,
ոչ
պակաս,
որպէս
բաբելաբանութեան
վրայ,
եթէ
միայն
{ներելի}
է
ex
uso
in
abuso
գործ
դնել
այս
բառը։
Մենք
չենք
սել
է
նորանց։
Մինչեւ
Փարպեցու
թղթի
յայտնուիլը
{ներելի}
էր
տակաւին
կրկնել
թէեւ
անհիմն,
բայց
հնացած
կարծի
։
Եւ
այսուհետեւ
ոչ
միայն
արժէք
չունին,
այլ
բնա՛ւ
{ներելի}
չէ
կրկնել։
Բայց
սակայն
պ.
Էմինը,
իր
յառաջաբ
ակը՝
նիւթ։
Նպատակին
հասանելու
համար
ամենայն
բան
{ներելի}
է,
մարդասպանը
եւս
Դաւիթ
եւ
Յուդիթ
է
դառնում։
Իս
դականին
մտաց,
սխալել
ոչ
համարիմ.
բայց
այս
գուցէ
{ներելի}
աբեղայից.
ըսո
որում
պատմագրութեանն
հանդէս
չէ
դոց
ն,
միակամ
յամենեցունց
ժխտի"։
"
Այդ
կարծիք՝
{ներելի}
ի
շրթունս
օտարաց,
անթողլի
է
մերայոց,
որք
ինքնակ
թէպէտ
մի
փոքր
ի՞նչ
խաղողի
ջրից...
Բայց
այդ
եւս
{ներելի}
է,
որովհետեւ
նորա
նման
ուսուցիչները
կտակ
ունին
Ն
ը
կրկտեն
ըստ
զանազան
խելաց
եւ
իդէայից
")։
Միշտ
{ներելի}
է
հին
լեզուից
փոխ
առնուլ,
եթէ
նորում
չկայ
այդ
ձե
ութեան
մէջ
ներգործող
մարդոց
բերանը
չէ
դրուած,
որ
{ներելի}
էր,
որովհետեւ
ժողովրդի
մէջ
եթէ
կայ
այս
վարդապետո
մասին:
Սակայն
ինչպէս
ամենայն
ճանապարհորդի
{ներելի}
է,
առանց
թերեւս
զանազան
պատճառների
խոր
քննութեան
ի
նոցանէ,
հայեցեալ
աստիճան
թեթեւութեան,
համարի
{ներելիս}:
Ո՞յք
են
այդոքիկ
եւ
զիա՛րդ
որոշեն
աստիճանքդ,
մի
յն
յօդուածք,
որոց
`
կարճառօտիւք
պատասխանեցաք
ըստ
{ներելոյ}
ժամանակին,
շարեն
ըզգրքոյկ
վարդապետին
Գաբրիէլի
՚ի
քեալը,
բայց
դո՛ւ
Քրիստոսին
նմանելով,
տանելով
եւ
{ներելով}
իմ
անզգամութեանը,
ընդունէ՛
ինձ
որպէս
մի
անզգամ
նիսկ
մարդերի
հետ,
վասն
որոյ,
սիրելի՛
ընթերցող,
{ներելով}
իմ
այս
անհամբերութեանը,
դու
գոնէ
ինձանից
առաւել
անազան
խօսքեր
"
Սոս
եւ
Վարդիթերի
"
վրայ:
Տակաւին
{ներելով}
նորանց
չենք
ուզում
վերագրել
նոցա
անհաւանութիւնը
մ
քը,
շատ
մեծամեծ
մեղքեր,
որ
պապին
միայն
տուած
էր
{ներելու}
իրաւունք,
ներւում
էին
մի
հասարակ
Յիսուսեան
աբեղա
եք,
որ
ես
էլ
իմանամ.
կարելի
է
մեղանչել
եմ,
թող
{ներեն},
բայց
լավ
կլինի,
եթե
ես
էլ
իմանամ
իմ
մեղքս,
որ
գծագրութիւնքը։
Այդպիսի
մի
մատենագրութիւն,
թո՛ղ
{ներեն}
մեզ
այսպէս
ասել
ճշմարտութիւնը,
նման
է
Ճիզուիթներ
ցաւակցութեանը։
Մեղաւորը
եւ
շատ
մեղաւորը,
եթէ
կը
{ներեն}
Հայք
մեր
համարձակութեանը,
ինքեանք
են,
որ
չգիտեն
ութեան
վերաբերեալ
նկատողութիւնքը
ընդհատվեցան։
Կը
{ներեն}
մեզ
մեր
ընթերցողքը
եւ
մենք
այս
անկարգութիւնքը
վկա
յտնի
է,
թէ
դարձեալ
հին
լեզուի
ազդեցութեամբ։
Թող
{ներեն}
մեզ,
որ
մենք
այսպիսի
մէկ-մէկ
հատ
երեւցած
արտուղո
սենք։
Այս
խնդիրը
խիստ
մօտ
է
իմ
սրտիս,
ուստի
թող
{ներեն}
մեզ
մեր
ընթերցողքը
մեր
տկարութիւնը,
երբ
չենք
կար
տարաժամ
բռնաբարութիւնը,
բայց,
այն
ժամանակ,
թող
{ներեն}
մեզ,
Վարդիթերը
չէր
կարող
ունենալ
այն
բնական
եւ
հ
ն՝
առանց
համարձակուելու
մօտենալ
գիտութեանց,
թող
{ներեն}
մեզ,
եթէ
դորան
լեզու
չխոստովանենք։
Այսօր
երկ
րոպայի
մէջ,
ազատ
չէք
այս
թշուառութենից,
ի՛նչպէս
{ներենք}
Ձեր
աշխարհում
բնակուող
մեր
եղբայրներին,
որոնք
այ
ն
զիս
ընդ
բանս
Եւ
զի
սերովբէ
չեմ
բնաւ,
{Ներեսցի}
՝
ոչ
գիտել
զայս:
Տանէր
սերովբէն
թերութեան
ազգին՝
միակ
ճանաչի
աղբիւր,
զի
չունի
նա
զլեզու.
{ներեսցի}
մեզ
խոստովանել
զճշմարտութիւնս
մերկանդամ,
թէեւ
բա
տեսցէ
զձեզ:
Մի
ծանր
ումեք
[թուեսցի],
եթէ
{ներեսցուք}
մեզ
[մերոյս
վասն
հայկական
դպրութեան
ճառի]
սկիզբն
ասացի,
խնդրեմ,
եթե
ձեզի
այս
բանով
վիրավորեցի,
{ներեցեք}
ձեր
եղբորը,
որ
ձեզ
միշտ
սիրում
է
եւ
այնքան
սիրու
աքուր
խղճմտանքով
գործակատար
եմ
գտնված։
Խնդրեմ
{ներեցեք},
որ
այսպիսի
հանձնարարությամբ
Ձեզ
ձանձրացնում
եմ
կե
ինձ
Պետերբուրգ,
որ
6
օրի
ճանապարհ
է
այժմ:
{Ներեցեք}
շտապ
գրությանս,
փոստի
ժամանակը
անցնում
էր,
եւ
ե
ւնից
այնքան
գրեմ,
որ
դուք
էլ
զզվիք,
բայց
առայժմ
{ներեցեք}:
1866
101.
ԱՆՀԱՅՏ
ԱՆՁՆԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ
Կամիշ
թիւնը
իմ
ախորժակի
յարմար
բան
չէ,
եւ,
մանաւանդ,
{ներեցէ՛ք}
տարապայման
համարձակախօսութեանս,
ի՛նչ
կարիք
ունիմ
նջակ
սկսած
մէջքից
ծածկում
էր
մինչեւ
ոտքերը:
-
{Ներեցէ՛ք}
խնդրեմ,
պարոն
փեսայ,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկի
ց:
-
Ոչինչ,
ոչինչ,
-
կրկնեց
այցելուն,
-
դուք
{ներեցէ՛ք}
ինձ,
որ
ես
այսպէս
անհանգիստ
արեցի
ձեզ,
ես
չգիտէ
ւթիւնը
փոքր
ինչ
երկարեց.
արդէն
իններորդ
ժամն
է.
{ներեցէ՛ք},
որ
գլուխ
ցաւեցուցի...
-
Ի՞նչ
էք
հրամայում
ձեր
գոչիւնը...:
Եղբայր,
սիրական,
պարոն
(
{ներեցէք}
ինձ,
որ
այսպէս
ընտանեբար
վարւում
եմ
ձեր
հետ),
ւնել
եւ
Բուդդականութիւն.
ինչպէս
տեսանում
եմ
ես
(
{ներեցէք},
որ
համարձակւում
եմ
տեսանել,
ըստ
որում,
անզօր
եւ
բարեկամութիւնը
լինի
յարատեւ...
Բայց
այժմ,
{ներեցէք}
ինձ,
ժամանակն
է
գնալու:
-
Ես
չեմ
համարձակւու
րը
կստանաս
շուտով
մեկ
եկողի
հետ
եւ,
թե
ուշացավ,
{ներեք},
որ
ես
ժամանակ
չունիմ,
եթե
այստեղ
լինեիք,
կտես
նութեան,
որոց
գլխաւորն
է
աղքատութիւն
իմ,
որ
ո՛չ
{ներէ}
ինձ
չուել
աստի
ի
Քիշինեւայ
յԷջմիածին,
որոյ
հեռաւ
ւթիւնը
չընդունելով)
մեռածների
համար,
որ
Աստուած
{ներէ}
նոցա
անգիտութեան
մեղքը:
Հրաժարական
ողջոյն
տա
ախ,
Սկսաւ
բարբառել
հոգով
անխարդախ,
Որ
{ներէ}
յանցանք
այն
չոքած
մարդու
Որ
մերկ
դիմակով
սատ
լինելով,
ոչ
երբեք
ներած
է
ինքեան
եւ
ոչ
բնաւ
պիտի
{ներէ}
ուղղել
իւր
հայեացքը
մի
այնպիսի
կէտի
վերայ,
ուր
մ
հիմքը
եւ
բարոյականութեան
նշանաբանը:
Մարկոսը
թող
{ներէ}
Կիրակոսին,
եթէ
նա
սպանել
է
նորա
որդին,
որպէսզի
ա
սպանել
է
նորա
որդին,
որպէսզի
Կիրակոսն
էլ
նորան
{ներէ},
եթէ
նա
սպանէ
սորա
որդին:
Բայց
կարգ
ու
կանոն
կը
ահա
անզգամեցայ
եւ
խօսում
եմ,
աղաչում
եմ
մի
փոքր
{ներէ}
՛
իմ
անզգամութեան),
այս
պատճառով
էլ,
ճի՛շդ
եւ
ա
,
դո՛ւ,
Տէ՛ր,
քաղցրութեամբ,
բանի
տեղ
չդնելով,
{ներէ}
՛
ինձ
որպէս
մի
տկարամիտ
մարդու։
Եւ
քո
իսկ
ամենասք
ր
'ի
Թղթի
իւրում
կրճատելով՝
Հրատ
կոչէ"։
Թող
{ներէ}
մեզ
պ.
Էմինը
ասել,
թէ
որպէս
միշտ
եւ
հանապազ,
ն
ւթիւնը
կարելի՞
է
պահանջել։
Ո՞ր
խիղճն
է,
որ
պիտի
{ներէ},
ո՞ր
ձեռքն
է,
որ
պիտի
բարձրանայ
մի
գաւազան
էլ
ա
ը,
որի
վրայ
ակնարկում
է
Փարպեցին։
"
Լա՛ւ
էր
եթէ
{ներէիք}
փոքր
մի
եւ
իմում
անզգամութեանս...
մի
ոք
համարեսց
լուխ
տալով
ասաց.
-
Համարձակւում
եմ,
եթէ
կը
{ներէք},
յանդիման
լինել
ձեզ...
Սատանան,
ընդհատե
ջուց
պատրաստուած...
ոչինչ
երկիւղ
չկայ:
Եթէ
կը
{ներէք}
համարձակութեանս,
դուք
բաւական
օգուտ
կը
ստանաք
այ
յօրինել
զգիրս։
"
Չկարեմք
"
ասեն։-
Ընդէ՞ր
ապա
ոչ
{ներէք}
կարողաց։
"
Զի
խոչընդակ
են
մեզ
"
նոքա"։
Յաւ
օնը
թշնամի
է
հաւասարութեան:
Բոլոր
այն
"
ուրեմն
"-
{ները}
դուրս
են
գալիս
դարձեալ
այն
մովսիսական
եսական
ոգու
,
եթե
ոչ
մանրադիտակով,
ապա
գոնե
խոշորացույցով:
{Ների՛ր},
եղբայր,
անհնարին
է
կարդալ,
եւ
ամենազվարճալին
ն
եւ
կրկնապատկել
են
իւրեանց
ապրանքի
գինը:
-
{Ների՛ր},
պարո՛ն,
հաստգլուխ
ես
եղած,
որ
մինչեւ
այժմ
չհա
Քարը
մոմո՛վ
տեսանել։
Ոհ,
Մեսրո՛բ,
{ների՛ր}
դու
ինձ՝
Իբրեւ
որդւոյ
քո
ազգի,
Ապերախ
է
ուրախութեան
պալատներ
եւս
շինել:
-
Եղբայր,
{ների՛ր},
մոռացել
եմ.
միգուցէ
այդ
բանը
վերագրես
իմ
ժլատո
կլիներ,
մի՛
մեղադրիր
ինձ
իմ
լռության
համար,
այլ
{ներիր}
եւ
ցավակից
եղիր
որպես
բարեկամ.
ասացի՝
սիրտս
արյ
ը
եւ
մեծ
տհաճութեամբ
շարունակեց.
-
Պարո՛ն,
{ներիր}
ինձ
ասել
քեզ,
որ
դու
ոչինչ
հասկացողութիւն
չունիս
աջ
կարծում
էի,
որ
դու
փոքրիշատէ
բան
գիտես,
այժմ
{ներիր}
համարձակութեանս,
տեսանում
եմ,
որ
շատ
բոբիկ
ես
ե
ծիծաղում
ես
իմ
վերայ,
կամ
թէ
այդպէս
չէ՛,
ուրեմն
{ներիր}
ինձ
եթէ
ասեմ,
թէ
կան
դեռեւս
բաներ,
որոնց
մասին
րելի
է,
որ
ես
ուշանայի
եւ
սպասել
հարկադրէի
քեզ:
{Ներիր}
ի՛նձ.
այդ,
ինչպէս
ասում
եմ,
պատահեց
պահապանի
պ
նված
լինելով
Եգիպտոսում
բացարձակ
ստրկության
մեջ,
{ներծծված}
էր
այնպիսի
միստիկական
դաստիարակությամբ,
որ
ավելի
ռավ
50-ական
թվականներին
եւ
նրա
հետ
գերեզման
իջավ
[
{ներկ]}
պատրաստելու
եղանակը:
Մինչդեռ,
եթե
այս
վերին
աս
ովին
եւ
այլոց,
որ
մեր
սիրելի
եւ
բարեկամ
կճանաչես
{ներկա}
րոպեումս:
Այստեղ
լսեցի,
որ
կաթողիկոսը
ճանապա
ի
զորությամբ,
գուցե
թե
քաղաքը
առ
ժամս
բան
չստանա
{ներկա}
առձեռն
պատրաստ
արծաթով
կամ
փոքր
բան
ստանա
եւ
մնաց
ազդեցություն
չգործեց
նորա
վերա:
Բայց
Իտալիայի
{ներկա}
վիճակը,
խելքերի
ընդհանուր
խմորումը
վկայում
են,
,
օրինակի
թիվը
եւ
գումարի
որքանությունը։
Ձեր
{ներկա}
եղած
քաղաքից
դուրս,
ուր
մենք
չենք
կարողացել
աշխա
արկերակայնության
դեպքում:
Աչքի
առաջ
ունենալով
իմ
{ներկա}
վիճակը,
հիվանդությանս
նկատմամբ
ես
կարող
եմ
միմիա
բան
է
փոխվել,
իսկ
ինչու
անցյալը
ցույց
տալ
իբրեւ
{ներկա}:
Ես
անգլիամոլ
չեմ,
բայց
գերադասում
եմ
ճշմարտութ
տ
մանրամասն
կխոսեմ:
Այժմ
կրկին
վերադառնում
եմ
{ներկա}
վիճակիս:
Այսօր
հրաշալի
եղանակ
էր
եւ
ես
նրանից
օգ
կատարված
փաստ:
Ով
որ
քիչ
թե
շատ
ուսումնասիրել
է
{ներկա}
Անգլիան,
նա,
կարդալով
Ֆոշեի
գիրքը,
չի
կարող
չզ
պարակախոսները:
Ինչ
վերաբերում
է
հրեա
ժողովրդի
{ներկա}
սերնդին,
հազիվ
թե
ամենաջերմեռանդ
մարդասեր-հրապար
մի
որեւիցե
ժողովրդի
գլխին,
ի
նկատի
ունենալով
նրա
{ներկա}
վիճակը
եւ
խորամուխ
չլինելով
այն
խթաններին,
որոնք
Ահա
այն
ամենը,
ինչի
մասին
կարող
էի
ես
գրել
իմ
{ներկա}
վիճակում:
Ա՜հ,
խնդրեմ
հաղորդել
Անանիային,
ո
черки
Англии
"
որոշակի
է,
մինչդեռ
գիրքը
Անգլիայի
{ներկա}
վիճակին
չի
համապատասխանում:
Այդ
գիրքն
այժմ
ավելի
սկին
չի
հուսահատվում,
նա
հավատացած
է,
որ
եթե
ոչ
{ներկա}
սերունդը,
ապա
հաջորդը
իրեն
ըստ
արժանվույն
կգնահա
իկոլաեւնա
Պանովային:
Ես
շատ
հաճախ
եմ
մտածում
նրա
{ներկա}
վիճակի
մասին,
մանավանդ
այն
ժամանակվանից,
երբ
իմ
են:
Ընդհանրապես
մեզանում
դեռ
շատ
սակավ
են
իմ
{ներկա}
ձեռնարկության
համար
անհրաժեշտ
նյութերը,
բայց
իմ
ա
հասկանա
ինձ:
Հասկանալն
առաջին
քայլն
է,
ինչ
որ
{ներկա}
սերունդը
կհասկանա,
այդ
աքցանով
էլ
չի
կարելի
պոկե
մ
եւ
մեծ
սխալներ
գործել՝
թող
նկատողներն
ուղղեն:
{Ներկա}
միջոցներով
այժմ
հնարավոր
չէ
պահանջել,
որ
նկարի
յ
Ճիշտ
է,
ժողովների
ժամանակ
ամբողջ
հասարակությունը
{ներկա}
չի
լինում,
բայց
դա
կախված
է
յուրաքանչյուր
քաղաքա
քից
եւ
չի
ապացուցում
երբեք,
որ
նա
իրավունք
չունի
{ներկա}
գտնվելու:
Դրա
փոխարեն,
եթե,
դիցուք,
A
անձը
նե
կա
գտնվելու:
Դրա
փոխարեն,
եթե,
դիցուք,
A
անձը
{ներկա}
է
գտնվել
B
ժողովին
եւ
բացակայել
C.
ժողովից,
դրա
,
կրկնում
եմ,
D
անձը,
որը
բացակա
էր
B
ժողովից,
{ներկա}
է
գտնվում
C
ժողովին:
Բացակայությունը
կամ
մինչեւ
նվում
C
ժողովին:
Բացակայությունը
կամ
մինչեւ
իսկ
{ներկա}
լինելու
դեպքում
լռություն
պահպանելն
ապացույց
չէ,
ր
է,
քան
թէ
նա,
ով
գիշերները
չի
քնում,
որպեսզի
{ներկա}
գտնվի
ժողովներին,
եւ
նա,
ով
հումեդահավի
պես
այն
օրինակ,
պառլամենտներում,
ոչ
բոլոր
անդամներն
են
{ներկա}
լինում.
մի՞թե
այդ
ապացուցում
է,
որ
բացակայող
պա
ար
ժամանակ
ֆրանսիական
պալատի
անդամ
է
եղել
եւ
միշտ
{ներկա}
է
գտնվել,
մինչդեռ
իր
ներկայացուցչության
ամբողջ
ը
րհամարհելի
սկզբունքների
վրա,
որոնք
հասարակության
{ներկա}
զարգացման
հետեւանքով
պետք
է
ընդմիշտ
անհետանան,
ի
ջկանը,
իմ
սիրելի
Տիրուհուն.
բայց
ես
հույս
ունիմ
{ներկա}
լինելու
նրա
հարսանիքին:
Այլեւս,
եղբայր,
բա
ու
պերճախոսության
տեսության
-
ինչպես
խոստանում
եք
{ներկա}
նամակում։
Երկուշաբթի
ես
մոռացա
հարցնել,
իսկ
դու
ս
վնասակարս
մեզ,
հայեցեալ
ի
պատմական
իրողութիւնս
{ներկա}
ժամանակիս:
Բազում
են
առ
մեզ
օրինակք
աննուէր
քահա
18
ՓԵՏՐՈՒԱՐԻ
1855
Սեւով
կնքած,
սեւ
{ներկած}
սեւ
լուրը
Երբ
դուրս
եկաւ
Պետերբուրգից
անկար
52
ամի,
ի
Քիշնեւ
Դիւանատունս
ընկալեալ
ի
2
{ներկայ}
մարտի
ընդ
միաւորականի
Հոգեւոր
Կառավարութեան
տեղւո
յ,
տուելոյ
ինձ
յերեքտասաներորդէ
ամսեանն
օգոստոսի
{ներկայ}
ամի,
որ
համաձայն
կոնդակի
նորին
վեհափառութեան
առ
նօդական
սրբազան
հարց,
հաճեցաւ
կոչել
եւ
զիս,
ուր
{ներկայ}
էր
եւ
պաշտօնակատարն
պրօկուրօրի,
պ.
Թաղիանոսեանց
սն
հանգամանօք
վերահասու
լինել
զօրութեան
բանին:
Ի
{ներկայ}
եղեալ
անդամոց
երկոքին
անդամք,
որ
գոն
Ղուկաս
եւ
Մ
անյուշ,
քանզի
վճիռն
այն
իսկ
է,
զոր
ընթեռնումք
ի
{ներկայ}
հրովարտակին,
զկնի
բառիս
հրամայեցին:
Որովհետե
ես
այժմ
բողոքել.
այս
ամենայն
ոչ
կարեն
մտանել
՚ի
{ներկայ}
դատ
իմ,
քանզի
ըստ
օրինաց
պետութեանն
Անգլիոյ,
ա
որդական
առարկայ,
որպէս
ոչ
ուղղակի
վերաբերեալ
առ
{ներկայ}
պահանջողութիւնս
իմ:
Իսկ
զկնի
ստանալոյ
զգումա
ւն
ի
գերագոյն
ատենի
պետութեանն
Անգլիոյ:
Ահա
{ներկայ}
վիճակ
Բաբաջանեան
գործոյն.
եկից
այժմ
առ
հրիտակն
հ
ում,
կինը,
ամենեւին
ուշադրութիւն
չդարձուցանելով
{ներկայ}
հանգամանքի
վերայ,
հարկադրում
է
ամուսնուն
լուացու
այ,
Շատ
բան
տեսնել
կարող
էր...
Չտեսաւ.
թէեւ
էր
{ներկայ}...
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութ
բացի
դորանից,
հրամայեցինք
ՄԵՔ.
Առաջին.
Ձեր
{ներկայ}
տեղափոխութեան
միջոցին
դէպի
Ազովեան
գաւառը,
փոխադ
քառասունը
փոխանակում
են
Ռուսի
բառերով
այնպէս,
որ
{ներկայ}
ժամանակումս
Նախիջեւանցին
խօսում
է
Ռուսերէն
եւ
Թաթ
իւն,
մտածեցէք
մեր
խելքով...
Ահա՛
մեր
բոլորի
{ներկայ}
դրութիւնը.
այն
սարսափելի
խոցը,
որ,
դարերով
ճար
ծ
դրուելով,
չեն
հասանում
իւրեանց
բուն
նպատակին:
{Ներկայ}
տարու
Ապրիլի
14
թուականից
ուղարկել
էի
Պ.
Կ.
Էմմ
Պատասխանի
եմ
ստանում,
թէ
"
այստեղ
ազգի
անցեալ
եւ
{ներկայ}
բարօրութեան
եւ
լուսաւորութեան
պատմութիւնը
գրելու
յետոյ
կը
գրեմ"։
Ի՛նչ
պիտի
գրէ.
ազգի
անցեալ
եւ
{ներկայ}
բարօրութեան
եւ
լուսաւորութեան
պատմութիւնը,
յետոյ
այդպէս
նախասահմանուած
է
նոցա
վիճակը:
Պարոնը
իւր
{ներկայ}
յօդուածի
վերջումը,
կամելով
ցոյց
տալ
իւր
սրատեսու
եանքը
սկսած
այն
օրից,
երբ
յիշում
եմ
ինձ,
մինչեւ
{ներկայ}
րոպէս
գտանւում
է
միօրինակ
տխրութեան
մէջ:
Ինձ
ո՛չ
Հայերից
մօտ
իբր
երկու
հարիւր
մարդ՝
այր
եւ
կին,
{ներկայ}
էին
այդ
հանդէսին,
որոնցից
ոմանք
եկած
էին
մեքենաբ
արութիւն
էր
ազգի
համար,
որ
այդ
պարոնը
կամեցել
էր
{ներկայ}
գտանուիլ
այդ
հանդիսին...
Այնտեղ
էր
եւ
ձեր
բարեկա
թէատրոնի
համար,
որպէս
Թիֆլիզը:
"
Թէատրոնին
{ներկայ}
գտանուողներից
մինը"։
Ես
շատ
ուրախացայ
րդիկ
լինելով,
մի
կերպ
վարուել
են
նորա
հետ,
բայց
{ներկայ}
ժամանակումս
բարեկամ
գտանել
Պետերբուրգի
մէջ,
շատ
մ
ապագայի
մասին
գուշակութիւնը
հիմնւում
է
անցած
եւ
{ներկայ}
իրողութենների
եւ
հանգամանքների
վերայ:
Ահա
այ
յս
նորանշան
իրաւունքի
օրինակը
չենք
տեսանում
ոչ
մի
{ներկայ}
տէրութեան
օրինադրութենների
մէջ
եւ
ոչ
իսկ
Հռովմէակ
արեան
միաբանութեան
իշխանութեան
տակ,
եւ
վարժարանի
{ներկայ}
կառավարիչը
է
Հ.
Ղեւոնդ
Ալիշանեանը:
Վարժարանը
գտ
առ
ժամանակ
հասուցանել
է
Բէգզադէին
25.
000
մանէթ:
{Ներկայ}
ցոյց
է
տալիս
10.
000
մանէթի
ապրանք՝
հաշուելով
այ
մեր
ազգի
դրութիւնը
այնպէս
է,
որ
նա
չէ
կարող
իւր
{ներկայ}
աւերանքի
մէջ
պատրաստել
այնպիսի
դպրոցք,
որ
կարող
այց
առանց
այդ
ճանապարհորդութեան
եւս
կարող
ենք
մեր
{ներկայ}
խնդիրը
լուծանել,
այսինքն՝
իմանալ
ազգի
ստոյգ
քան
ազդեցութիւնը
պիտի
վտանգէր
ազգութիւնը:
Հայոց
ազգի
{ներկայ}
սերունդը
(բացի
մի
քանի
ախտացած
մարդերից)
կատարե
կը
լինիք
այն
տխրութեան,
որով
շրջապատուած
է
հոգիս
{ներկայ}
րոպէում:
Չկարծէք,
թէ
իմ
տխրութիւնը
յառաջանո
որհալու
եւ
Թէորիանոս
աբեղայի
խօսակցութիւնքը,
իւր
{ներկայ}
աշխատութեան
մէջ
նկարագրում
է
Ներսէս
Շնորհալին
որպ
ում
է
նորանց
արեւագալից
յառաջ...
Նայելով
մեր
{ներկայ}
վիճակին՝
մեր
մխիթարութիւնը
պիտի
որոնենք
անդադար
ին
հաւատացնել
հարաւայինը,
այդտեղ
չէ
մեր
խնդիրը:
{Ներկայ}
պատերազմի
այսօրուայ
հետեւանքը
մեք
ընդունում
ենք
ո
լուց:
Բայց
այժմ,
բիւրաւոր
գործաւորների
այս
{ներկայ}
թշուառութեան
մէջ,
աւելի
սաստկանում
է
գաղթելու
կա
ան
օրէնքը,
ո՛չ
օդային
ազատութիւնը,
ո՛չ
Ռուսսիոյ
{ներկայ}
վիճակը,
ո՛չ
մինը
եւ
ո՛չ
միւսը:
Ի՞նչ
է
ուրեմն:
նիւթերի
համար
չկայ
որեւիցէ
սահման:
Եւրոպան,
իւր
{ներկայ}
վիճակի
մէջ,
նայելով
նորա
երկրագործութեան
պայմանն
ը
այսօր
խոստովանուի
բոլոր
երկրագունդի
վերայ,
եթէ
{ներկայ}
եղած
պետական
համակարգութիւնքը
այսօր
ոչնչանան,
վա
ւնքը
ուրանում
են՝
չնայելով,
որ
այդ
բազմութիւնքը
{ներկայ}
են.
երբ
թթուածինը
եւ
ջրածինը
միանալով,
կորուսան
այտաճամուկ
աւանդութեններից
եւ
չէ
հիմնւում
ուղղակի
{ներկայ}
սերունդի
եւ
ներկայ
պայմանների
վերայ,
եթէ
նոքա
մտ
եններից
եւ
չէ
հիմնւում
ուղղակի
ներկայ
սերունդի
եւ
{ներկայ}
պայմանների
վերայ,
եթէ
նոքա
մտածում
են
երեւեցնել
միայն,
իբրեւ
խրատ,
կարող
է
երեւել
մեզ
հեռուից.
{ներկայ}
կեանքը
նորա
հետ
վերաբերութիւն
չունի,
ըստ
որում
ա
ահանջում
են
տնօրինել
այնպէս,
ինչպէս
ցոյց
է
տալիս
{ներկայ}
հարկը,
ինչպէս
ցոյց
է
տալիս
բանականութիւնը,
եւ
ո
չ'պիտի
ուղղակի
գործէ
այն,
ուր
հասած
էր
արուեստի
{ներկայ}
վիճակը,
այլ,
ինչ
որ
դարերով
յառաջ:
Նոր
գիր
ուս
լինէին
նորա
մեծ
յառաջադիմութեան:
Եւ
այդ
թատրոնը
{ներկայ}
սերունդի
համար
կը
լինէր
մի
հոյակապ
յիշատակի
արձան
րեալ
ազգերից
ո՛չ
մինը
չէ
հասել
իւր
լուսաւորութեան
{ներկայ}
աստիճանին,
հոգեւոր
դաստիարակների
ձեռքով
(տե՛ս
Հ
յորում
նախ
յայտնեմ
զամենայն
ստացուածս
իմ
որ
ունիմ
{ներկայ},
որպէս
ամենայն
յատկութեամբ
ի
ներքոյ
գրեալ
տեսանի
ի
տանն.
իսկ
հարաւ
կողմանէ
հասարակ
քուչայ,
որ
եւ
{ներկայ}
ի
սոյն
տանս
բնակիմ:
Բաց
յայնցանէ,
այլեւ
ո
հա՛
ճշմարիտն
խոստովանիմ
առաջի
Աստուծոյ,
որ
մինչի
{ներկայ}
թարեխս
ամենեւին
ումեք
չպարտիմ
ինչ
սանաթով,
չիթով
րեխառն
անձանց
եւ
զամենայն
եղեալսն
՚ի
նմա,
յիշեալ
{ներկայ}
պարոնաց
վկայութեամբն
եւ
թաֆսիլովն
տիրեսցեն։
Նոյն
բ
գտեալ
տներ,
գետին
եւ
կամ
այլ
շինուածք
որքան
եւ
{ներկայ}
ունիմ,
որպէս
վերն
գրեալ
կայ
եւ
կամ
թէ
այսուհետեւ
այն
կայք,
այսինքն
վերն
յիշեալ
տներն
եւ
այլն
զորս
{ներկայ}
ունիմ
եւ
կամ
զորս
այնուհետեւ
ստացայց
Աստուծով,
ա
քիլսն
իւրաքանչիւրում
Ժամանակի
ոյք
եւ
իցեն,
որպէս
{ներկայ}
են
պարոն
Ներսէս
Յովհաննէսն
եւ
պարոն
Դիոնիսիոս
Հայ
եւ
մինն
առաքեալ
եմ
ի
Նախիջեւան
Նոր.
եւ
այժմ
վասն
{ներկայ}
իմ
առաւել
հարկաւորութեան
եւ
օգտին,
ի
յիշեալ
կտակ
եւ
աւելորդ
իմն
է
դաստիարակութիւն,
որ
ո՛չ
բղխի
ի
{ներկայ}
փիլիսոփայութենէ
դարուս,
եւ
որ
ո՛չ
զօրէ
կենդանացո
զՅարութիւն
փրկողին
խնկաբերից
քարոզեաց։
Ես
անդ
{ներկայ}
յորժամ
լոյս
Հայաստանեայց
յաղջանուղջ,
Փայլակ
ումով,
գիրք
կարդալով
չի
կըշտանալ
փորերնիս։
{Ներկայ}
դարուս
ուսումնականք
ի՛նչ
մեծ
գիտեն,
ի՛նչ
իշխան.
Շատ
բան
տեսնել
կարող
էր...
Չտեսաւ.
թէեւ
էր
{ներկայ}....
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
մ,
Խաւարի
ընդդէմ
պատերազմելով:
{Ներկայ}
օրերում
այլ
ի՛նչ
սեւ
քնար,
Սուր
է
հարկաւոր
վ
հոգաց,
ո՛վ
վազեց
լսել
ազգի
հռնչիւն,
Ո՛վ
{ներկայ}
նորա
մօտ,
երբ
փչում
էր
նա
հոգին:
Ո՛վ
թին։
Այս
խօսքը
ասում
ենք
մենք՝
նայելով
մեր
ազգի
{ներկայ}
վիճակին.
ընդհանրապէս
եւ
անխտիր
ամեն
բանի
հետ
գոր
անի
տնտեսական
խնդիրների
քննողութեանց
մէջ,
որ
մեր
{ներկայ}
խորհրդին
բնաւ
վերաբերութիւն
չունի։
Մեր
դիտաւորու
լեզուախօսութեան։
Սխալ
ասում
ենք
նորա
համար,
որ
{ներկայ}
սերնդի
իրաւունքը
նոյնպէս
անբռնաբարելի
է,
ինչպէս
այստեղ
մի
քանի
բաների
մասին,
որ
վերաբերւում
էին
{ներկայ}
աշխատութեանս։
Մեր
Ազգայիններից,
որ
ծանօթ
էի
ին
Փարիզ
անուն
հանդէսը,
Մուրադեանցի
Օրագիրների
{ներկայ}
վիճակը,
նոցա
ինչպէս
լինելու
պարտականութիւնը
Վար
սկ
պարզապէս
վկայում
է,
որ
այդպիսի
օրէնքը
կենդանի
{ներկայ}
ժամանակի
մէջ
ոչ
խորհուրդ
ունի,
ոչ
արժէք"։
Այս
,
հաշուատու
քննութիւն
մարդկային
թէ՛
անցած
եւ
թէ՛
{ներկայ}
կեանքին,
այլեւ
բնութեան
երեւոյթներին
եւ
նոյնիսկ
իչքը,
պիտի
երեւցնեն
իրենց
մէջ,
կառավարութեան
եւ
{ներկայ}
բաների
կարգի
ընդդէմ
`
միմիայն
դիմադրութիւն:
Իսկ
շատ
անգամ
եւս
չէր
պատահում:
Երբ
մտածում
էինք
մեր
{ներկայ}
վիճակի
վերայ,
արտասուք
էին
կաթում
աչքերիցս:
Բայ
ւ
հինգ
դար
գրուելուց
եւ
խոստովանելուց
յետոյ,
իւր
{ներկայ}
տարու
1
յուլիս
30
նոյեմբեր
`
թիւ
85
Երեւակի
մէջ,
ութիւններով
աւանդելը
քերականութեան
գործն
է
եւ
մեր
{ներկայ}
քննութեան
մէջ
տեղ
չունի.
ապա
թէ
ոչ,
մեր
հատուածը
ր
մտադրութենից՝
կամէր
հանգուցեալը
ասպարէզ
մտանել
{ներկայ}
1858
թուականի
մէջ։
Աւարտած
լինելով
իւր
ուսումը
Կ
նպիսի
տխուր
եւ
ներդաշնակ
առոգանութեամբ,
որ
բոլոր
{ներկայ}
գտանուողքը
արտասուեցին։
Եկեղեցական
կարգի
աւարտու
։
Մինչ
այս
պաշտօնը
կատարւում
էր,
եկեղեցու
մէջ
{ներկայ}
էին,
բացի
ուսանողներից
եւ
հանգուցելու
մերձաւոր
ե
,
մտաւ
դահլիճը
եւ
բազմեցաւ
իւր
գահի
վերայ.
բոլոր
{ներկայ}
գտանուողքը
հպատակօրէն
գլուխ
տալով
աղաղակեցին
միաձ
լով
իւր
ղահուէն,
դարձուց
իւր
հայեացքը
դահլիճի
եւ
{ներկայ}
գտանուող
դեւերի
վերայ.
կարծես
թէ
մի
բան
անհանգիս
փոքր
ինչ
հին
էին,
բայց
մեծ
յարաբերութիւն
ունէին
{ներկայ}
անցքի
հետ:
Եւ
այսպէս,
նախ
եւ
յառաջ
Ձեր
մռայլութ
փախչել,
սատանան
նորա
քամակից:
Միւս
դեւերը,
որ
{ներկայ}
էին
հանդիսին,
երկիւղից
սկսեցին
առաստաղին
կպչոտել
համարհում
է
բոլոր
դեւերին:
Չնայելով,
որ
սատանան
{ներկայ}
էր
այնտեղ,
գրականութեան
դիւապետը
երգում
էր
անհոգ
ետեւ,
դու
պիտոյ
է
ինձանից
լաւ
իմանաս,
որովհետեւ
{ներկայ}
էիր:
Պ.
Շաքարեանցը
այնպիսի
անկեղծ
ոգեւորութ
առնում
են
եւ
այդ
կերպով
գլխացաւութիւն
պատճառելով
{ներկայ}
գտնուած
մարդերին,
արդէն
հերիք
պատճառ
են
դառնում
:
Նա
եօթն
անգամ
հրապարակական
փորձեր
փորձեց,
մինչ
{ներկայ}
էր
մի
մեծ
բազմութիւն
ժողովրդի:
Թագաւորական
Հասար
այն
ժամանակի
հայեացքով,
լաւ
ուսած
լինելով
ազգերի
{ներկայ}
դրութիւնքը,
նոցա
հիման
վերայ
գուշակում
էին
նոցա
ւամենայնիւ
իմ
պէս
մարդու
համար,
ինչպէս
էի
մինչեւ
{ներկայ}
րոպէս,
այդ
փոքրը
եւս
բան
արժէր:
Ձեզ
քաջ
յայտնի
ակ,
կոմսը
խոստանար
Եումի
սոցա
տուն
գալու
ժամանակ
{ներկայ}
լինել:
-
Ինչպէ՞ս
անգութ
էք,
-
ասաց
կոմսը,
ն
ողջոյն
տայով
բոլորին,
խոստացաւ
օրիորդ
Մարիամին
{ներկայ}
լինել
Եումի
գալու
ժամանակ:
Կոմսը,
անձնատուր
լին
յս
գործունէութեան
շարժառիթքը
դէպի
մեր
ազգը,
նորա
{ներկայ}
դրութիւնը,
որից
անշուշտ
երեւում
էր,
թէ
ո՛րքան
ա
(այսպէս
էին
ասում
այն
ժամանակ),
հարկադրուած
է
{ներկայ}
լինել
երեք՝
որպէս
թէ
միմեանց
ներհակ
պատարագի
խոր
ին
ունէր,
նա
եւս
բաժանուի՝
թելադրելով
ժողովրդին
{ներկայ}
չլինել
այն
եկեղեցական
աստուածպաշտութեանը,
որ
պիտ
չկամ
ին
անգամ
զթիւ
դարուն
համարե
ալ
զգալ
թէ
դարս
{ներկայ}
չէր
հինգերորդ,
այլ
իննեւտասաներորդ:
Նստիլ
ի
տան
անաւոր
կարգի
յատկացած
բնութիւնը
այն
էր,
որ
բոլոր
{ներկայ}
բաների
կարգերի
ընդդէմ,
ինչպէս
եւ
լինէին
սոքա,
զ
րը
այնպիսի
խելքով,
այնպիսի
խորին
իմաստութենով
եւ
{ներկայ}
քաղաքական
գիտութենների
հմտութենով
գրուած
էին,
որ
միջոցին
ո՛չ
ոք
չ'հասկացաւ։
Լօյոլայից
յետոյ
միւս
{ներկայ}
եղող
անդամքը
նոյնպէս
երդում
կերան,
միայն
այս
զան
ր
Մարիամի
կուսութիւնը
Դոմինիկեանների
հակառակ,
որ
{ներկայ}
գտանուած
եպիսկոպոսները
համարեցին,
թէ
տեսանում
էի
առաքեալների
յաջորդներն
էին,
ուրեմն
գերազանց
է
եւ
{ներկայ}
ամբողջ
ժողովքից.
ըստ
որում,
ասում
է
Լայենէզ,
ե
մ
էին
նորան
ամենայն
կողմից
ծաղիկներով
այնպէս,
որ
{ներկայ}
գտանվողքը
չէին
կարողանում
նկատել։
Նոքա
տեսանում
մարդերի
իբրեւ
անդամների
միեւնոյն
մարդկութեան,
որ
{ներկայ}
էր
նորա
Աստուածայնութեան
առաջեւը,
ահա
թէ
ինչ
բան
քը։
Եւրոպայի
եւ
Ասիայի
մէջ
նա
պիտոյ
է
պատերազմէր
{ներկայ}
բաների
կարգի
հետ.
բայց
այստեղ՝
Հարաւային
Ամերիկ
։
Բայց
մի
գաւառական
Յիսուսեան
աբեղայ,
որ
այնտեղ
{ներկայ}
էր,
եւ
որ
մինչեւ
այն
ժամանակ
չէր
խօսում,
ասաց.
ած
մի
անձն
պիտի
յանդգնէր
Քրիստոս
պատարագել
իւր
եւ
{ներկայ}
ժողովրդի
դատապարտութեան
համար:
Զարհուրելի՜
արանում
նրա
հրատարակման
առաջին
օրը
Կանոնադրութեան
{ներկայ}
հակառակորդներից
գլխաւորները
նպատակայարմար
էին
համ
չացրեց
Կանոնադրութեան
էական
մասերը,
այնպէս
որ
իր
{ներկայ}
կերպարանքով
Կանոնադրութիւնը
ոչ
միայն
ետ
է
վերցնու
րակներով
տպած
մինչեւ
այժմ,
բաւական
տարբեր
են
այս
{ներկայ}
աշխատութենից։
Ասուած
տետրակների
մէջ
մեք
ամենայն
Հայոց
մանուկը,
որ
չգիտէր
դեռեւս
ընթեռնուլ։
{Ներկայ}
աշխատութեան
մէջ,
որ
է
"
Ռօբինզօն
Կռուզօի
պատմութ
երեկ
աշխատում
է
մի
բան
աւելի
առաջ
տանել,
դորանով
{ներկայ}
վիճակը
չէ
կարող
նորան
գոհացնել
աւելի
փոքր,
կատար
եւ
երբ
նորա
բովանդակութիւնը
ուրիշ
բան
չէ,
եթէ
ոչ
{ներկայ}
անցքի
ներկայ
տեսարանի
առաջուց
արած
ճիշտ
ստորագրու
ովանդակութիւնը
ուրիշ
բան
չէ,
եթէ
ոչ
ներկայ
անցքի
{ներկայ}
տեսարանի
առաջուց
արած
ճիշտ
ստորագրութիւնը,
որ
առ
անապարհը,
շատերը
այդ
անուններից
կը
կորցնեն
իրենց
{ներկայ}
խորհուրդը,
բայց
մենք
բնաւ
վերաբերութիւն
չունինք
րգմանիչը
պիտի
լաւ
գիտենայ
իր
առարկան
եւ
գիտութեան
{ներկայ}
վիճակը,
որպէսզի
հնացած
եւ
արդէն,
մերժուած
մի
դր
թիւն
չդնէ
ուսանել
կամեցողի
աոջեւը
որպէս
գիտութեան
{ներկայ}
խօսքը:
Մեզ
թւում
է,
թէ
մեծ
ծառայութիւն
ցոյ
յանցանք
է
գործել:
Օ՜հ,
եղջերաւոր
յիմարութիւն:
{Ներկայ}
եւ
կենդանի
սերունդը
անցածի
եւ
մեռածի
գերին
չէ,
ի
,
անցածը՝
անցած.
կենդանին
եւ
ներկան
կենդանի
եւ
{ներկայ}
ժողովրդի
սեփականութիւնն
է,
եւ
անխլելի՜
սեփականու
։
Բայց
նոքա
միշտ
կը
մնան
անմարդաբնակ,
որովհետեւ
{ներկայ}
հայեացքով
եւ
ներկայ
պէտքէրին
նայելով,
Նէապօլսի
ե
մնան
անմարդաբնակ,
որովհետեւ
ներկայ
հայեացքով
եւ
{ներկայ}
պէտքէրին
նայելով,
Նէապօլսի
եւ
Պօրտիչիու
տները
աւ
առաջ,
ապա
ուրեմն
այն
ժամանակուայ
գեղեցկութեան
եւ
{ներկայ}
տգեղութեան
պատճառները
պիտի
փնտռենք
մեր
մէջ։
Որով
ինք,
ասել
է
թէ
առանց
կնիկ
պիտի
մնանք,
որովհետեւ
{ներկայ}
աղջիկները
դոքա
են,
որ
կան
եւ
դոցանից
ուիրշ
էլ
չկ
ենացու
կամ
Եղիշէի
ոճով
ու
լեզուով։
Յայտնի
է,
թէ
{ներկայ}
Հայի
համար
անհնար
է
այս,
որովհետեւ
նա
չգիտէ
այն
երի
գաղափարքը
պէտքերի
հետ
միասին
կորած
են
եւ
չկան
{ներկայ}
Հայի
համար,
բայց
եւ
նոր
լեզուն
ունի
իր
կենդանի
ե
ւնի
իր
կենդանի
եւ
շարժուն
ձեւերը
ու
ոճերը,
որպէս
{ներկայ}
գաղափարների
եւ
պէտքերի
յայտարար,
որ
հնումը
չկան
անայ
հնին,
այլ
պիտի
մշակուի
ինքնուրոյնաբար։
Թող
{ներկայ}
մեր
պէտքերին
անհրաժեշտ
ընդունակութիւնը
եւ
ձգականո
սրայէլը։
Յայտնի
է,
թէ
մեզ
ամեններիս
համար,
մեր
{ներկայ}
հասկացողութեան
եւ
ճաշակի
համար
աւելի
ազնիւ
եւ
աւե
րտը
բերանը
եկած
այսօր
այս
կերպարանքով
բերել
թողել
{ներկայ}
սերունդին,
այդտեղ
հայկական
տրամաբանութիւնը
կարել
,
որ
նա
դատապարտէ
այդ
գոյները,
ուստի
քանի
որ
նա
{ներկայ}
եղած
ճշմարտութիւնն
է
խոստովանում,
իրաւունք
չունի
ւրեանց
կացուցին
զնուաստութիւնս,
երեսփոխան,
առ
ի
{ներկայանալ}
վեհաստիճան
ծայրագոյն
քահանայապետիդ
ըստ
զօրութեան
ածնէ
՚ի
Թիֆլիս,
ըստ
գրութեան
նորին
վեհափառութեան
{ներկայանալ}
պայծառափայլ
փոխարքային
Կովկասու
եւ
առնուլ
ի
նմանէ
պորտրեներ:
Գործս
ավարտելուց
հետո
ես
պատիվ
ունեցա
{ներկայանալ}
III
բաժանմունք՝
ետ
ստանալու
այն
բոլորը,
ինչ
որ
աւական
թոյլ
մարմնով:
Նոյն
օրը
հրաման
ստացայ
{ներկայանալ}
Շամիլին:
Ինձ
դարձեալ
ընդունեց
նոյն
սենեկի
մ
ատաբաղդութեանս:
-
Վատաբաղդութեա՞ն,
մի՞թէ
քո
{ներկայանալը}
ինձ՝
մեծ
մարգարէի
փոխանորդիս,
վատաբաղդութի՞ւն
է
ն
իմ
առնելն
կառավարութենէդ
զտնօրինութիւն,
յաղագս
{ներկայանալոյ}
իմ՝
ի
ժամ
քննութեանն:
Իմ
տեառն
աստուծոյ
յաջ
տակ
է
Պապի
կամքին։
Մեցցաբարդան,
ինչ
ժամանակ
{ներկայանալով}
Կայսրին,
ծունկ
չոքեց
նորա
առաջեւը
Չինացոց
սովորո
աբանից
ունի
տպագրել
եւ
երբ
պատրաստ
լիցի,
յայնժամ
{ներկայանայ}
յատեան
Սուպրիմ
Կորտի
ի
վճռադատութիւն
դատաւորաց:
յատկապէս
գնում
է
Անձեւացեաց
երկիրը,
որ
մարզպանին
{ներկայանայ}
։
Արդա՛րեւ
մեզ
շատ
զուարճալի
է
թւում
այս
փոքրի
անօթութիւնքը
եւ
համառօտապէս
կը
կարդաս.
երբ
նա
կը
{ներկայանայ}
իմ
խաւար
զօրութեանը.
այդ
անպատճառ
հարկաւոր
է,
պ
ողներին
արժում
են
արեան
ծովեր
եւ
որ
բոլորովին
ձրի
{ներկայանում}
են
մեզ,
իբրեւ
օրինակ,
հարկ
է,
որ
խրատուինք
եւ
-
Հայ
եմ,
-
պատասխանեցի
ես:
-
Ինչու՞
համար
{ներկայացած}
ես
ինձ:
-
Ես
չգիտեմ
պատճառը,
ձեր
մարդիկը
բռ
ոյ
քնեցայ...
Ի՜նչ
տեսակ
երազներ,
ի՜նչ
պատկերներ
{ներկայացան}
իմ
հոգու
առաջեւ,
բայց
հարկաւոր
չէ
այդ
բաները
գրե
ց։
Արքայազունք
երեքին
պատարագօք
մինչ
՚ի
տես
{Ներկայացան}
օծելոյն,
ես
յայն
գտայ
՚ի
հանդէս.
Պառաւածինն
մար
ին,
Սիւնեաց
աշխարհից
վերադառնալով,
առաջին
անգամ
{ներկայացաւ}
Վահանին
Անձեւացեաց
աշխարհում,
ըստ
որում՝
Սեւուկ
,
որ
ցուցել
էր
ծայրագոյն
Բրամինը,
որ
այն
րոպէին
{ներկայացաւ}
տէր
սատանայի
առաջեւ:
Մահադեղից
պատճառուած
փրփուր
չեմ
կամենում
տեսանել
նորանց"։
Յակոբ-Կլեմանը
{ներկայացաւ}
թագաւորին,
որ
այն
միջոցին
նստած
էր
աթոռի
վերայ,
ոստանդնուպոլիս:.
Անդէն
ըստ
պատշաճեալ
կարգին
{ներկայացեալ}
առ
պ.
Բույլվեր,
դեսպանն
Անգլիոյ,
խնդրեցի
՚ի
նմ
Կոստանդնուպօլիս:
Անդէն
ըստ
պատշաճեալ
կարգին
{ներկայացեալ}
առ
պ.
Բույլվել,
դեսպանն
Անգլիոյ,
խնդրեցի
տալ
ի
ռնել
հիւպատոսին
Ռուսսիոյ
առ
ի
վկայել:
Այսօր,
{ներկայացեալ}
ի
Հիւպատոսարանն,
յայտնեցի
զպատուիրելոյն
ինձ,
ի
:
՚Ի
1/13
Յունիսի,
յաւուր
Համբարձման
տօնի,
{ներկայացեալ}
առ
պ.
Հագն
ու
ցուցեալ
նմա
զթուղթն
երեսփոխանութեա
ռ
օրէնսգէտն
եւ
փաստաբանն
պատրաստէին
զթղթեանն,
ես
{ներկայացեալ}
առ
պ.
Ադմինիստրատորն,
պահանջեցի
զհաշիւ
գումարին
ինքն
յետ
վեց
աւուրց,
այն
է
յ3
Յուլիսի:
Իբրեւ
{ներկայացեալ}
առարկի
զհրիտակէն,
յայտնելով
վերստին
զերեսփոխանու
նիմ
",
որ
Տատեան
Պօղոս
բէյին
համար
տետրակ
գրելով
{ներկայացել}
է
Փարիզի
արքեպիսկոպոսին,
հայոց
եկեղեցին
հռովմէակ
լ
էր
Թաթարների
ձեռք
եւ
արձակուելով
դէպի
Ռուսսիա,
{ներկայացել}
էր
թագաւորին,
երեւի
թէ
Վասիլիոս
չորրորդին,
որ
ի
մանրամասն,
մինչեւ
վերջին
կոպեկը,
հաշվետվություն
{ներկայացնել}
մեր
հասարակությանը
իմ
գործողությունների
մասին:
Լ
ւելագունեղ
տէր,
Այս
ուրուականը,
շնորհ
ունիմ
{ներկայացնել}
ձեզ,
տէր
հնդկական
ծայրագոյն
Բրամին,
որդի
մի
հաս
լլետի
պարտքը։
Պարլամենտը
հրամայեց
Յիսուսեաններին
{ներկայացնել}
Կարգի
կանոնադրութիւնը
ինքեան
Պարլամենտին՝
երեք
օ
մաքրութեան,
յստակութեան
եւ
միութեան
վերայ
եւ
Բ.
{ներկայացնելի}
թատրերգութեանց
ընտրութեան
եւ
թարգմանութեան
վերայ
առանց
իմ՝
հասարակությանը
լիակատար
հաշվետվություն
{ներկայացնելն}
այն
բանի
մասին,
որի
համար
ես
պարտավորվել
եմ
անգլ
այս
առթիվ
ինձ
տոմս
տալ:
Ընդ
որում,
պատիվ
ունեմ
{ներկայացնելու}
Լազարյան
ճեմարանից
ինձ
տրված
փաստաթուղթը:
Հայ
Պատիվ
ունեմ
սրան
կից
հիշյալ
կոմիտեի
քննությանը
{ներկայացնելու}
իմ
աշխատությունը
հայերեն
լեզվով՝
"
Եսեն
Սյուի
ստ
կից
պատիվ
ունեմ
երկրորդ
անգամ
կոմիտեի
քննարկմանը
{ներկայացնելու}
"
Եժեն
Սյուի
ստեղծագործության
(Թափառական
հրեա)
թարգմանւում
է
թուրքերէն
`
հաստատման
նպատակով
Դռան
{ներկայացնելու}
համար:
Հետեւեալ
կէտերը
կարող
են
մերկացնել
յ
ավերագրի
էությանը,
ապա
եթե
մինչեւ
անգամ
իսկականը
{ներկայացնեն}
չաղճատված
եւ
նորմալ
տեսքով,
այդ
ժամանակ
եւս
նա
ա
ւ
վերջապէս
`
Դռան
առաջ
իսկ
խաղալու
հայ
ժողովուրդը
{ներկայացնողների}
դեր:
Կասկած
չկայ,
որ
իրերի
այս
վիճակում,
,
չէր
կարող
հասնել
այլ
հետեւանքի,
քան
այն,
ինչ
{ներկայացնում}
է
նրա
արդի
վիճակը:
Ճիշտ
է,
նա
այդ
աստիճան
չէր
մ
լ
Ֆոշեն:
Չնայած
այդ
գիրքը
ժամանակակից
Անգլիան
չի
{ներկայացնում},
այնուամենայնիվ
շատ
հետաքրքրական
կարող
է
լինել
ն
ութեամբ,
ինչպէս
Աստուածային
պաշտօնը։
Առ
հասարակ
{ներկայացնում}
էին
զանազան
անցքեր
Սրբազան
պատմութենից,
մանաւանդ
քուէարկութեամբ
եւ
պատգամաւորների
ընդհանուր
ժողովը
{ներկայացնում}
էր
ազգը:
Պատգամաւորական
ընդհանուր
ժողովն
էր
ընտր
հաւաստի
նշան
միաբանութեան
հարազատ
պապականութեան,
{ներկայացուցած}
է
Վատիկանին
եւ
արժանի
է
եղած
առանձին
ինդուլգենցիա
է
ինքն
այլ
ազգ
կատարել
զպահանջողութիւնս
իմ
եթէ
ոչ
{ներկայացուցեալ}
զգործն
յատեան
դատաստանի
հանեց
առ
նա
զբացարձակ
հրա
ին
անգամը
այսպիսի
պատուով
եւ
գովաբանութեամբ
նորան
{ներկայացուցին}
ծառայողներին,
կարծելով,
որ
նորան
եւս
կարող
են
ծ
քաղաքի
52.
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ
ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ
ԺՈՂՈՎԻ
{ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐԻՆ}
Պաշտօնական
ԱՐԳՈՅ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑՔ
ԵՒ
ԱՆԽԱՐԴԱԽ
ԱԶԳԱՍ
դառնալով,
միանան
պապական
փարախի
մէջ:
Այդ
աղօթքը
{ներկայացուցուած}
է
Պապին
եւ
արժանացած
է
ինդուլգենցիայի:
Շատ
եւ
շա
որանց
հրապարակ
իջան:
Կեցցէ՜ն:
Մինչեւ
այժմ
{ներկայացուցուած}
թատրերգութեանց
մէջ
բաւական
յաջողեցան
նոքա.
ո՛չ
մ
Նա
այն
գաղափարն
է
անցկացնում,
որ
Անգլիան
եւ
նրա
{ներկայացուցչական}
սիստեմը,
ինչպես
որ
մի
անգամ
կազմվել
են,
այնպես
յն
սատուրնալիային,
որի
հեղեղները
մայր
ցամաքի
վրա
{ներկայացուցչական}
սիստեմի
(de
facto)
վերջին
հետքերը
քշեցին
հեռու
անդամ
է
եղել
եւ
միշտ
ներկա
է
գտնվել,
մինչդեռ
իր
{ներկայացուցչության}
ամբողջ
ընթացքում
մի
անգամ
է
խոսել
եւ
այն
էլ
բարապ
վսկին,
այդ
ձեւով
անգամ,
առանց
խարդախության,
չի
{ներկայացված}
Սինոդին.
պատգամավորների
ստորագրություններն
արտագ
յդ
ապացուցում
է,
որ
բացակայող
պատգամավորի
կողմից
{ներկայացվող}
հասարակությունն
իրավունք
չունի
ժողովրդական
գործեր
է
որպես
ձեր
միակ
ուրախության,
եւ
ձեր
դրությունը
{ներկայացվում}
է
որպես
անելանելի:
Խոստովանում
եմ,
որ
նման
խոսք
ն
իրենց
միսիայի
ատյանի
առաջ
ամբողջ
հայ
ժողովուրդը
{ներկայացրել}
են
որպես
մահմեդականներ
եւ
կանխիկ
դրամով
կամ
անգլի
ցան
շրջել
նորան
իւրեանց
կողմը։
Օրտիցը
ինքը
Պապին
{ներկայացրեց}
նորանց,
որ
տուեց
իւր
օրհնութիւնը
եւ
ճանապարհի
հա
։
Պարլամենտը,
հնազանդուելով
թագաւորի
հրամանին,
{ներկայացրեց}
կանոնադրութիւնը
թագաւորին,
միեւնոյն
ժամանակումը
եղբայր,
ե՞րբ,
արդյոք,
մենք
կտեսնվենք,
որպեսզի
{ներկայի}
մասին
խոսենք,
որովհետեւ
անցյալի
հուշերը
թեեւ
հաճ
հաճելի
են,
միայն
մասամբ
են
բուժիչ
բալասան
դնում
{ներկայի}
վերքերին,
եւ
ոչ
ավելին,
մինչդեռ
ներկայի
ցավերը
ն
դնում
ներկայի
վերքերին,
եւ
ոչ
ավելին,
մինչդեռ
{ներկայի}
ցավերը
պահանջում
են
արդի
միջոցներ:
Ուրախ
եմ
"
Տր
արող
են
լույս
սփռել
միայն
անցյալի
վրա,
այնինչ
ես
{ներկայի}
կարիքն
եմ
զգում:
Դատելով
ինձ
ծանոթ
պատմական
տվյա
ի
կեանքը,
ազգի
անցածը,
ազգի
ներկան,
եւ
այսպիսի
{ներկայի}
հետեւելու
ապագան,
երբէք
չէ
եղած
նորա
համար
ուսու
գան
ծածկուած
է
լոկ
կարճատես
աչքերի
համար:
Ապագան
{ներկայի}
ժառանգն
է,
եւ
եթէ
մարդը
քննէ
ներկան,
այն
ժամանա
ութիւնը
եւ
կարողանաս
զուգահեռագիծ
քաշել
անցածի
եւ
{ներկայի}
մէջ,
տեսնել
եւ
քննել
թէ
ինչպէս
մարդկային
գիտութե
ւրդը,
այդ
անցքի
իմաստասիրական
եզրակացութիւնը
մեր
{ներկայի}
համար։
Մխիթարը
եւ
Հայկական
ուսումը,
չգտանելով
ո
դ
պատահական
նմանութիւն
է
միայն
սահմանական
եղանակի
{ներկայի}
եւ
անցեալ
անկատարի
մէջ,
որովհետեւ
եմ
բայի
կատարե
որ
վերաբերւում
է
մեր
իմաստուններին,
նոքա
ինչպէս
{ներկայի}
լուսին,
այնպէս
եւ
ապագայի
հետ
մասն
ու
բաժին
չուն
ղութիւնը,
որ
առանց
մի
էական
խորհրդի
բռնաբարում
է
{ներկայի}
իրաւունքը
կամ
գէթ
աշխատում
է
բռնաբարել,
մենք
հրա
ամբողջ
հիմնավորվածությամբ
ապացուցել
էր
հայերին՝
{ներկայիս}
կրթության
համար
հարկավոր
կենդանի,
համընդհանուր
լ
Արիստակէսը
(Ադրիանապոլսում).
մինչդեռ
հայ
ազգը
{ներկայիս}
հազիւ
թէ
ուրիշ
թեկնածուներ
ունենայ,
որոնք
որ
արժ
ետ
մարտ
դնե
եւ
քանի
որ
չէ
հաղթել
ու
չէ
դուրս
եկել
{ներկայից},
ապագայի
մեծ
ճանապարհը
ընկնելու՝
նորան
հեշտ
չէ
ղեալ
զայս
գործ
զընթացս
լցին
կենցաղոյս
եւ
զի՞
պիտի
{ներկայիցն}
օրինակ
պար
առնուլ
ի
նախնեաց.
բնական
է
զի
ներկայն
ւսաւորուի,
նայի
յետ
եւ
յառաջ,
քննէ
իւր
անցածը,
{ներկայն}
եւ
գուշակէ
ապագայն,
այլեւ
հոգաբարձու
լինի
սորան
Զորո՛ց
ճշտիւ
վիպեցից
ինձ
ամենայն
է
հայտնի,
{Ներկայն}
՝
անցեալն՝
եւ
գալոցն՝
որոյ
անունս
ապառնի։
Մահկ
եւ
վհատեցուցիչ
անցեալի
վերայ,
հոգ
տարան
բարւոքել
{ներկայն},
որ
սա
ապագայումը
գեղեցիկ
եւ
երջանիկ
օրերի
մայր
րկայիցն
օրինակ
պար
առնուլ
ի
նախնեաց.
բնական
է
զի
{ներկայն}
ծնունդ
է
անցելոյն
եւ
ծնեղ
ապագային,
բայց
եւ
ժամա
սկ
թէ
կամք
իցեն
նորին
վեհափառութեան
անպատճառ
իմով
{ներկայութեամբ}
տալ
զայսոսիկ
պատասխանիս,
յայնժամ
բարեհաճեսցի
նշա
առակորդքը
մի
անգամ
հանդիպում
են
միմեանց
Լէոնորայի
{ներկայութեամբ}
։
Կոմսի
որդին
ահ
է
տալիս,
թէ
կը
սպանէ
Մանրիկօյին
րժանի՛
եւ
արժանի՛
է
մեծ
շնորհակալութեան:
Մեր
{ներկայութեամբ}
դուրս
եկաւ
այդ
տպարանից
մի
գիրք՝
"
Փելիքս
եւ
Պաւ
արութիւնը:
Ուրեմն,
վերադառնում
է
նա
միմիայն
իւր
{ներկայութեամբ}
իւր
աղքատ
եւ
կարօտ
ընտանեաց
թիւը
յաւելցնելու
համա
նեցան
եւ
դեկտեմբերի
14-ի
երեկոյին
խուռն
հայկազանց
{ներկայութեամբ}
առաջին
անգամ
բացին
ազգի
առաջեւ
ապոլոնեան
հայելու
ջեւ,
միայն
Կրօնական
ժողովի
կողմից
մի
պատգամաւորի
{ներկայութեամբ},
որ
հարկ
դիպուածում
պաշտպանէ
պարտաւորուածի
իրաւո
ու,
եթէ
այդ
խորհուրդը
կատարէինք
պ.
Մանթուխեանցի
{ներկայութեամբ}
․
նա
դոցայ
բոլորին
ճանաչում
է,
եւ
բարեկամ
լինելով
գ
կամ
յիսուն
միջակ
մարդիկ,
որոնց
ամօթ
է
հարուստի
{ներկայութեամբ}
խօսել,
կամ
հրատարակել
իւրեանց
կարծիքը.
պատճառ,
րդինալների
ձեռքով
ծեծուեցան
Կլեմենտ
ութերորդ
պապի
{ներկայութեամբ}
։
Կրակով
ու
սրով
կապեցին
պապերը
մարդկութեան
բ
ի
Դրումոնդի
ասած
կրակը
(ջրածինը
վառուած
թթուածնի
{ներկայութեամբ}
),
բայց
դա
ինքն
իրեն
չէ
առաջանում
բնութեան
մէջ.
կարգութիւնը
վերջացնելու
համար,
բոլոր
ուսանողների
{ներկայութեամբը}
ծեծել
Իգնատիոսին.
այս
մի
խիստ
պատիժ
էր,
որ
գործ
ինչքան
Հռովմումը
Կարդինալներ
կային,
նոցա
բոլորի
{ներկայութեամբը}
հրապարակով
ու
հանդիսով
ուխտեց
ճիշտ
պահել
աղքատութ
էր
Եափոնիայ,
պարտական
էր
այնտեղի
աստիճանաւորների
{ներկայութեամբը}
ոտքի
տակ
կոխել
խաչը
որպէս
ապացոյց
նորա
անքրիստոնէ
ններով
թագաւորի
անուան
վերայ,
բոլոր
Կարդինալների
{ներկայութեամբը}
։
Ազնուասիրտ
դեսպանները
երկար
ժամանակ
վիճելուց
յե
ւթեան,
յետ
որոց
յատենի
հոգեւոր
կառավարութեան,
ի
{ներկայութեան}
անդամոց՝
Կարապետ
եւ
Յովհաննէս
քահանայից
եւ
գրագր
սակի
կատարեաց
ի
Նախիջեւան
քաղաքի
պատրին
լատինաց
ի
{ներկայութեան}
բոլոր
կոչնականաց,
որոց
զանուն
դժուարանամ
գիտել,
Այվազեան:
Առ
այդ
հարկեցայ
յայտնել
ժողովականաց
ի
{ներկայութեան}
վեհափառ
կաթողիկոսին,
թէ
թուղթդ
այդ
ըստ
ինքեան
զր
րջացաւ
գործն
եւ
թէ
ինքն
էառ
զհաշիւ
ի
Խալիբեանէ
՚ի
{ներկայութեան}
ժողովականաց,
մինչ
՚ի
գիշերին
յորում
ձգիւր
լարն,
երական
ստորագրութեամբ
արգոյ
ժողովրդականաց
յիմում
{ներկայութեան}
հաստատեաց
եւ
վճռեաց
տալ
նոցա
ըստ
պատկանելոյն
զառա
թաղման
մարմնոյն
իմոյ,
երկաթեայ
սանդուղս
բացցեն
ի
{ներկայութեան}
երեք
բարեխառն
անձանց
եւ
զամենայն
եղեալսն
՚ի
նմա,
ասն
հաստատութեան
չորք
թուղթ
մին
օրինակ
գրեցի
եւ
ի
{ներկայութեան}
վկայիցն
ստորագրեցի
եւ
կնքեցի
ի
փառս
ամենօրհնեալ
Հ
Ես
ահա
առ
այս
զերկուս
թուղթս
գրեալ
ի
մի
յօրինակ
է
{ներկայութեան}
վկայիցն
ստորագրեցի,
կնքեցի
եւ
յանձնեցի
յիշեալ
Տէ
,
պակաս
ուրախանալու
չէր,
եթէ
ազատուէր
այդ
հոգու
{ներկայութենից}:
Շատ
անգամ
մի
մարդու
միայն
լոկ
կերպարանքը
մեծ
ազ
է
ածում
ժողովուրդը։
Շտապում
ենք
ծանօթաբանել,
որ
{ներկայութիւն},
մօտաւորութիւն
ցոյց
տուող
է
այն
թարմատար
համարվա
ց
դուրս
գալ,
եւ,
այս
կերպով
ապահոված
լինելով
իմ
{ներկայութիւնը},
թոյլ
չտուեց
իւր
բարկութեանը
վառուիլ,
բորբոքուի
ձեր
պահանջողութիւնքը:
Դուք
տեսանում
էք,
որ
ձեր
{ներկայութիւնը}
խափան
չէ
ինձ՝
առանց
վարագուրելու
խօսել
ճշմարտութ
:
Դու
զարմացնում
ես
ինձ՝
պատմելով,
որպէս
թէ
իմ
{ներկայութիւնը}
այդպիսի
տպաւորութիւն
էր
գործել
քո
վերայ:
Առաջին
կորուստ
չունի:
Մարդիկ
իւրեանց
գոյութիւնը
եւ
{ներկայութիւնը}
ապացուցանում
են
իւրեանց
ազգութեամբ:
Կենդանի
եմ
ե
ւ
թարգմանութենների
մէջ
տեսանւում
է
յունական
հոգու
{ներկայութիւնը},
այսպէս
եւս
եկեղեցական
երգերի
ճակատագիրը:
Վերջի
անգնած
էր
ձեր
պարտիզի
պարսպի
տակ,
այնպէս
որ
նորա
{ներկայութիւնը}
խափանարկու
էր
ինձ
ցած
իջանելու
այստեղ
պարսպի
վերա
արակելով
անդարման
թողած
մարմինը,
յայտնելու
էր
իւր
{ներկայութիւնը}
խոցի
սեպհական
գարշահոտութեամբ
եւ
նոյն
ժամանակ
խայ
դէմք
ցոյց
տուող,
այլ
որպէս
բանի
մօտաւորութիւնը,
{ներկայութիւնը}.
հին
լեզուի
մէջ
"
տեղիս
անապատ
է
եւ
օրս
տարաժամե
կտրականութիւնքն
էլ
առանձին-առանձին
կարող
են
իրենց
{ներկայութիւնը}
յայտնել
քննողին
եւ
այն
Ժամանակ
նոքա
յայտնի
են,
ի
կկատարվին
այդ
բոլոր
հանձնարարությունքդ,
որպես
իմ
{ներկայությամբ}.
տեր
Գեորգի
շլյափը
ողբալով
կեցած
է
Դյուլյուի
մոտ
պիսի
բան
չկա.
երկու
կողմի
փաստաբանքը
դատավորների
{ներկայությամբ}
բերանացի
կխոսին
եւ
կպաշտպանեն
տրված
թղթերի
բովանդ
կարող
ցոյց
տալ
այն
գործողութիւնը,
որ
կատարվում
է
{ներկայում}
։
Եւ
մեզ
թվում
է,
թէ
տալիս
եմ-ի
արմատը
բնաւ
տալի
հոյակապ
դպրոցի
բացուելուն
արգելք
էր
այն,
ինչ
որ
{ներկայումը}.
տարակոյս
չկայ,
որ
այդպէս
չէ,
բայց
նորա
հարազա
ին
խնդիրը
եւ
գնացողների,
ե՛ւ
քաղաքի
առաջեւ:
{Ներկայումս}
ոչ
առաջարկողքը
գիտեն
բանի
զորությունը
եւ
ո՛չ
այդ
եր.
չէ՞
որ
վտանգը
լուրջ
էր
-
այդ
չպիտի
մոռանալ:
{Ներկայումս},
սակայն,
այդպիսի
գործողությունից
հետո
նրան
անհր
նյա
աշխարհի
նկատմամբ
եւ
վերջինս
հրեաների
նկատմամբ
{ներկայումս}
գտնվում
են
կեղծ
կեցության
մեջ,
եւ
այդպիսի
մոլի
հ
,
որովհետեւ
նա
լիովին
գիտակցում
է
իր
իրավունքը՝
{ներկայումս}
խոսել
ի՛ր
իմացածի
պես:
Լեզուն
ժամանակի
արդյունք
11-ի
զարկեց,
ի
դեպ,
ես
էլ
ընդունեցի
իմ
HCI-ը:
{Ներկայումս}
բոլորովին
ջերմ
չունեմ,
բայց
եւ
այնպես
կոկորդս
ցա
սէր
եւ
հեռատես
պարոնների
ձեռքով,
հալածանքի
տակ
է
{ներկայումս}.
եւ
այդ
մատենագրութեան
աշխատաւորների
վերայ
արձակ
հասկանալ,
թէ
Հայաստան
բառը
մի
վերացականութիւն
է
{ներկայումս},
եւ
կանացի
մեղադրանքներով
ասպարէզ
է
մտանում,
թէ
ուցանել
Խորենացու
Հայոց
պատմութիւնը,
ըստ
որում,
{ներկայումս}
Հայոց
լուսաւորութիւնը
այն
թշուառ
դրութեան
մէջ
է,
այս
կողմերում
փոխել
է
իւր
բնաւորութիւնը։
Այստեղ
{ներկայումս},
փոխանակ
չոր
ցրտի,
թագաւորում
է
մի
խոնաւ
եղանակ
արեւմտեան
խոնաւութիւնքը։
Անտանելի
էր
մեր
վիճակը
{ներկայումս},
եթէ
չմխիթարուէինք՝
յուսալով,
որ
բնութեան
համա
Փարիզեան
ազգային
վարժարանի
պահպանելը
կամ
փակելը
{ներկայումս}
համարեա
թէ
հասարակաց
խօսակցութեան
նիւթ
է
Տաճկաստա
ի
մէջ,
աւարտելով
իւր
ուսման
ընթացքը,
պարապում
է
{ներկայումս}
առեւտրական
գործողութեամբ:
Այս
պարոնը,
ընկերանալ
Հայոց
ազգը
առանց
նորան
եւս
քաղաքականապէս
մեռած
է
{ներկայումս}.
մի
վերանորոգութիւն,
մի
բարոյական
վերածնելութիւ
ազգի
մայրն
են:
Բայց
ի՛նչպէս
են
մեր
ազգի
մայրերը
{ներկայումս}.
արդեօք
իւրեանց
կեանքի
մէջ
մի
օր,
մի
ժամ,
մի
վ
ակների,
մոռացել
է
աւելի
լաւը
որոնելու
գաղափարը:
{Ներկայումս}
աշխարհի
լուսաւորութիւնը
օրէ
օր
թուլացնում
է
ստրու
րանար
ազգային
փրկութեան
հորիզոնի
վերայ:
Բայց
{ներկայումս},
կրկնում
ենք,
մինչդեռ
չկայ
դեռեւս
մէջտեղում
ընտ
Մարդկութիւնը
մի
խմորուած
վիճակի
մէջ
գտանւում
է
{ներկայումս},
մարդկութեան
մէջ
երեւում
է
մեծ
գործունէութիւն,
ր
պիտի
երեւէր
երկրիս
վերայ
եղած
Հայերի
ստոյգ
թիւը
{ներկայումս},
եւ
թէ
որքան
ո՛ր
աշխարհում
բնակւում
է:
Ես
չգիտե
րդք
դուրս
ուղարկելու
համար:
Աւելորդ
է
ասելը,
որ
{ներկայումս}
ազգի
կարողքը
լսել
եւս
չկամին
մի
այդպիսի
բան,
ուս
ստիկ
եւ
որոշակի
երեւեցած
չեն
ազգութիւնքը,
ինչպէս
{ներկայումս}:
Ազգութիւնը
ասես
թէ
դարձել
է
մի
ամենօրեայ
հաց,
էն
մարդկութեան
սեպհական
բան
լինելով,
ուսանում
եմ
{ներկայումս}
ազգերի
ժամանակակից
պատմութեններից
եւ
երեւոյթներից
չեւ
այժմ,
բայց
բանը
այս
է,
որ
մեր
մէջ
ոյժ
չմնաց
{ներկայումս}
այդ
բաները
փորելու
եւ
քրքրելու՝
չնայելով
այն
վեր
ազգի
անդամների
համար
տարին
երեք
արծաթ
վճարել,
որ
{ներկայումս}
Տաճկաստանի
հաշուով
ասել
է
54
ղուռուշ.
մի՛թէ
սակա
ալուելով
տալու
լինէին
մեզ,
նախատինք
համարում
ենք
{ներկայումս}
եւ
պիտի
համարենք
ապագայում,
ըստ
որում,
չենք
կար
ւթիւն
է,
որ
այդպիսի
մարդիկ
հայհոյում
են
մեզ,
եւ
{ներկայումս}
շատերը
բացերեւ
տեսանում
են
"
Հիւսիսափայլի
"
եւ
"
լացի
հակառակորդք,
բայց,
որպէս
Հայ,
զրկուած
ենք
{ներկայումս}
այդ
պարծանքից:
Չկամինք
առաւել
խօսել
Պ.
Չերք
ս
այլ
կերպարանքով
եւ
այլ
հոգով։
Թողնում
ենք,
որ
{ներկայումս},
մի
փոքր
աւելի
բան
հարկաւոր
է
Հայ
մատենագրին,
ք
բոլորի
գումարը,
ո՛ւր
եւ
որի՛
ձեռքում
գտնւում
են
{ներկայումս}:
Թէպէտեւ
այդ
բաների
մասին
գրաւոր
կարելի
է
խօսք
ո
մուծանել՝
այլ
զի
զանցեալն
ողբալ
առանց
ամենայն
ի
{ներկայումս}
գործունէութեան՝
պառաւանց
միայն
[է]
ճահաւոր,
յայ
չ
մնաց
մեզ
մեր
անցած
օրերից,
ի՛նչ
վիճակի
մէջ
ենք
{ներկայումս},
ի՛նչ
ճանապարհ
է
մեր
գնացածը
եւ
ո՛ւր
է
դորայ
ելք
րուարին,
մի
տարի
յառաջ
գրուած
բանից
հրաժարւում
է
{ներկայումս}:
-
Խե՞ղճ
մարդ,
որ
դեռ
չգիտես,
թէ
ճշմարտութի
օրագիր
չէ
կարող
գոյանալ
կամ
շարունակուիլ
մեր
մէջ
{ներկայումս}
։
Մենք
չենք
ելած
քննելու
այն
պատճառները,
որից
առ
Մռայլութիւնը
ուշադրութիւն
դարձուցանելով,
որ
այս
{ներկայումս}
տարածուած
տգէտ
փիլիսոփաների
քարոզութեան
մէջ,
Դու
ւ
հայրերը
սերմանած
լինէին,
մեք
այժմ
կը
հնձէինք,
{ներկայումս}
չենք
հնձում
նորա
համար,
որ
մեր
նախնիքը
չեն
սերմա
ձեր
դստեր
բանը
շատ
եւ
շատ
վատթարանալու
է:
-
{Ներկայումս}
այդ
առաջարկութիւնը
կատարել
ինձ
ամենեւին
անհնար
է
շարը
եւ
նորա
երախտապարտ
սանը:
Բայց
արի
տե՛ս,
որ
{ներկայումս},
մահտեսին
բոլորովին
ազատ
է
կոմսի
յարձակմունքից,
մ
էին
լոգիկաբար:
Եւ
հայոց
կեանքը
ա՞յն
վիճակում
է
{ներկայումս},
ուր
այդպիսի
բնաւորութիւնքը
(ընդհանուր
առքով)
է
գիտութիւնը
ոտք
կոխէ
Հայաստան:
Բայց
ինչ
որ
{ներկայումս}
կայ
Աշտարակում,
ինչ
վիճակում
որ
է
այդ
գեղի
կեանք
Չէ՞
որ
կասեն
քեզ.
"
Պարո՛ն,
մեզ
կնիկ
է
հարկաւոր
{ներկայումս},
իսկ
մեր
գեղեցիկ
նախամարքը
ապրեցան
եւ
մեռան
երկո
յուր
խելքը
գլուխը
բերած
պիտի
մտածե
յուր
անցածը,
{ներկան}
եւ
ապագան,
պիտի
չափե
օգուտը,
որ
կարո՛ղ
էր
լինել
նելով
այս
րոպէիս
իւր
վիճակը,
գո՛նէ
պիտի
բարւոքէր
{ներկան}
գալոց
ժամանակները
ապահովելու
համար,
գոնէ՛
այժմ
պ
ալիս,
թէ
ազգը,
ազգի
կեանքը,
ազգի
անցածը,
ազգի
{ներկան},
եւ
այսպիսի
ներկայի
հետեւելու
ապագան,
երբէք
չէ
վիճակից,
քննել
իւր
անձը,
քննել
իւր
անցածը,
իւր
{ներկան}
եւ
հոգալ
ապագայի
մասին:
Այս
է
գլխաւոր
պատճառը,
կան
յիշատակարաններից
արտասուք
է
հոսում:
Մեր
ազգի
{ներկան}
թշուառ
է,
ստրկութիւնը
եւ
աղքատութիւնը
բարձրաձայն
պագայի
հորիզոնի
վերայ
մի
երջանկութեան
աստղ,
նորա
{ներկան}
եւ
ապագան
խաւար
է:
Նա
տանում
է
իւր
կեանքի
ծանր
խ
աստասիրէ
իւր
անձը,
իւր
կեանքը,
իւր
անցածը,
իւր
{ներկան}
եւ
յառաջ,
քան
թէ
պիտի
մտածէ
եւ
հոգաբարձու
լինի
ի
ար:
Ապագան
ներկայի
ժառանգն
է,
եւ
եթէ
մարդը
քննէ
{ներկան},
այն
ժամանակ
իսկոյն
կը
ճեղքուի
նորա
առջեւ
ապագայ
պիտանի
տարրերի
վրա,
որ
չի
կարելի
եւ
չպետք
է
խզել
{ներկան}
ու
անցյալի
շաղկապող
պատմական
շղթան,
պ.
Նազարյան
յց
բոլոր
ազգը
չունի
այդ
ազատութիւնը.
նա
չէ
կարող
{ներկան}
ուրանալով
անցածի
անունով
ապրիլ:
Այն
ուղղութիւնը
ւ։
Մեռածը
մեռած
է,
անցածը՝
անցած.
կենդանին
եւ
{ներկան}
կենդանի
եւ
ներկայ
ժողովրդի
սեփականութիւնն
է,
եւ
ղկացած
աղերի
շոգիքը,
որոնք
մեծ
ազդեցութիւն
ունին
{ներկանիւթի}
(pigmentum)
վերայ:
Երեսի
գծագրութիւնը
բաւական
ճշմարի՞տ
է
այս:
Ճշմարի՞տ
է,
որ
ասում
են,
թէ
ես
{ներկարարի}
կարաս
ունիմ
եւ
թէ
կենդանիք,
որ
ընկել
էին
այդ
կար
իրողութիւնների
մէջ:
Ձեր
համար
ասում
են,
որ
{ներկարարի}
կարասներ
ունի
իւր
բարեկամի
գործարանի
մէջ
եւ
ամբող
ց
այնպես,
ի
միջի
այլոց:
Այնուհետեւ
կառքը
պետք
է
{ներկել}:
Ծախսերը
թող
իմ
հաշվին
գրի,
ես
շնորհակալությամբ
դը,
այլեւ
իմ
ողորմելի
պատուհաններիս
ապակիքը,
որ
{ներկել}
էր
ժամանակը
ծիրանի
գօտու
գոյներով:
Ահագին
փայլակ
ոյն
են:
Ամենայն
ողջամիտ
Հայի
յայտնի
է,
որ
կամին
{ներկել}
խաժամուժ
ամբոխի
աչքը,
թէ
ահա
այս
ինչ
աբեղայ
կամ
մասին:
Հնարը,
որով
Պ.
Չերքեզեանցը
կարողացել
էր
{ներկել}
անդաստիարակ
եւ
անկիրթ
պարոնների
աչքեր,
եղած
էին
համար
թափել
վերջին
արիւնը
Ու
թշնամեաց
արեամբ
{ներկել}
իւրեանց
հագի
սեւ
շորը:
Արեւմուտքը
տե
էր
օրագիրներին,
բոլորը
սուտ
են,
եւ
կամի
իմ
աչքը
{ներկել}:
Դժոխքի,
եւ
առհասարակ
իմ
խաւար
թագաւորութեան
առ
ին
չկայ,
մի
վեդրօ
իստակ
արաղով
կամենում
է
աչքերս
{ներկել}...
չէ,
եղբայր,
այդպէս
չէ,
ես
քեզ
մի
նոր
ցու
եան
մէջ
էին,
միայն
զարմանալին
այն
էր,
որ
գլուխը
{ներկել}
էին.
այդտեղ
ինձ
հաւատացրին,
որ
այդ
կենդանին
չոր
յն
Յութիտի
հետ
համեմատելով.
երեւի
թէ
լաւ
իմանալով
{ներկելի}
բանի
եւ
իւր
ներկի
քիմիական
որակութիւնքը
եւ
նոցա
փ
բել
մեր
ազգը
եւ,
սուտ
ու
չնչին
գովասանութեններով
{ներկելով}
նորա
աչքը,
նորա
յանցանքը
դնեն
նորա
առաջեւ
որպէս
անի
նման
բան,
այլեւ,
շրջապատելով
փետուրներով
եւ
{ներկելով}
ոտքերը,
հաւատացնում
է,
թէ
մանուկ
կազուար
է:
Ին
տարածելու
համար
եւ
յիմար
ու
կարճատես
մարդերի
աչքը
{ներկելու}
համար
աշակերտներ
հաւաքեց
այստեղից
եւ
այնտեղից,
բ
Մեր
պարոնը,
մանաւանդ
խաժամուժ
ամբոխի
աչքերը
{ներկելու}
համար,
ազգասիրութիւն
էր
ցոյց
տալիս
այնպիսի
տեղեր
խեալ
աւերակների
մէջ
բաւականին
հաստամորթ
արջեր
կան
{ներկելու}:
Բայց
աւաղ
ասելոյս,
նոքա
շատ,
եւ
ես
միայն
եւ
կ
ւմ
ենք,
թէ
նորա
ձեռքերը
ոչ
թէ
ներկի
մէջ
են,
այլ
{ներկելու}
գործողութեան
վրայ։
Եթէ
եմ,
ես,
է
բայական
վերջա
,
խնդրեմ,
Մուսայ
նազիկ,
Տուր
վրձինիս
քաջ
{ներկեր},
Որ
կարենամ
նկարագրել
Նորա
դէմքի
ճիշտ
երը,
մինչեւ
անգամ
այս
անբան
գոյութիւնքը,
կարմիր
{ներկերով}
եւ
խոշոր
տառերով,
անբարբառ,
գոռացել
էին
բիւրաւո
անի
վերայ,
այնպիսի
գարշելի
կերպարանքով
եւ
դժգոյն
{ներկերով}
ներկում
են,
որ
մենք
հրաժարւում
ենք
նորանից։
Եւ
այի
եւ
բոլոր
դժոխքի
զօրութեան.
նորերումս
ձեռքերը
{ներկեց}
մի՞
ծերունու
արիւնով...
Արամազդը,
կտրելով
ճ
թէ
Լանկթամուրը
իմ
աչքի
առաջեւ
երեք
անգամ
արիւնով
{ներկեց}
բոլոր
Ասիան
եւ
Եւրոպան:
Աշխարհումը
այդպիսի
անցք
ակամայ,
որպէսզի
վերջինս
այսպիսի
քաղաքավարութենով
{ներկէ}
նորա
աչքերը:
-
Մէք
միշտ
պարտական
ենք
հասակը
պ
շատ
ուրախ
ենք,
եթե
այդպես
լինի,
որովհետեւ
գործի
{ներկը}
կբացվի,
թող
ցնծան
հետո:
Պ.
Նազարյանցն
ստացե
չենք
ասում
"
ձեռքերը
են
ներկում
",
եթէ
անորոշ
է
{ներկը},
իսկ
թէ
որոշեալ,
այն
ժամանակ
նորա
ծայրին
կպչում
։
Վերջապես,
ավելորդ
է
խոսել
պատվական
ծիրանագույն
{ներկի}
ստացման
մասին,
ծծմբաթթվով
սերմերի
կճեպը
մշակելու
վերայի
կարմիր
գրերը
դատապարտուեցան
մնալ
մի
սպիտակ
{ներկի}
տակ:
-
Կեցցէ՛
մահ:
Այս
էր
վերջին
խօսք
նը]
նշան[ակուած
է]
10-ին:
5-ին
սենեակս
փոխեցին,
{ներկի}
հոտից
գլուխս
սաստիկ
ցաւում
է:
7-ին
նամակ
գրեցի
ե
ատելով.
երեւի
թէ
լաւ
իմանալով
ներկելի
բանի
եւ
իւր
{ներկի}
քիմիական
որակութիւնքը
եւ
նոցա
փոխադարձ
հակադրութի
բան
չէ
հասկացնում,
եթէ
ոչ
այս
թէ
"
նորա
ձեռքերը
{ներկի}
մէջ
են"։
Իսկ
եթէ
գրենք
"
նորա
ձեռքերը
ներկումեն
ած,
իսկոյն
հասկանում
ենք,
թէ
նորա
ձեռքերը
ոչ
թէ
{ներկի}
մէջ
են,
այլ
ներկելու
գործողութեան
վրայ։
Եթէ
եմ
արատվում
է
ամեն
մթութիւն։
Ուզելով
ասել՝
ձեռքերը
{ներկի}
մէջ
են,
այլ
ասում
ենք
"
ձեռեքերը
ներկում
են
",
յս,
նոքա
շատ,
եւ
ես
միայն
եւ
կարասներս
սակաւ
եւ
{ներկիս}
գոյները
պակասաւոր,
խնդրեմ
դուք
ինքներդ
օգնութիւն
:
Ինչպէ՞ս
չտեսայ
Պոստրանայի
պատկերը,
եւ
դեռ
եւս
{ներկով}
նկարած:
-
Վա՛յ,
վա՛յ,
վա՛յ,
ես
այժմ
հասկա
կարասի
մէջ,
երեւում
են
այնուհետեւ
հասարակութեանը
{ներկուած}
եւ
դժուարաճանաչելի
բրդով:
-
Այո՛,
կայ
այդ
բ
,
մինչեւ
այսօր
վարւում
են,
ամենքը
իր
չարութեամբ
{ներկուած},
որ
անյայտ
չեն
միմեանց
եւ
ամե՛ն
ուղղափառ
ժողովրդ
կարասը,
որ
մի
գուցէ,
սաստիկ
սեւ
լինելով,
կարմիր
չ'
{ներկուի},
այլ
դորա
հակառակ
հրաշափառ
խայտառակ
գոյն։
"Յետինն
ր,
թէ
պատառւում
է
երկինքը,
իսկ
փայլակների
լոյսը
{ներկում}
էին
ամենայն
բան
երբեմն
մորագոյն
եւ
երբեմն
ծծմբագո
մի
սեւ
շիշի
միջից
լցուած
սպիտակ
ջուրը
ծիրանագոյն
{ներկում}
է
արծաթի
դգալը
կամ
յետոյ
սեւացնում
է
եւս,
այդպիս
անեց
վաճառահանդիսից:
Լսած
էի,
թէ
Կեսարիայում
էշ
{ներկում}
են,
բայց
արագիլից
եւ
մօրահաւից
կազուար
շինել,
ծ
է,
նա
չէ
կերակրւում
նիւթով,
նորա
կառավարութիւնը
{ներկում}
է
նորա
աչքը
իւր
դրօշի
փառքով,
իւր
զէնքի
յաղթութե
ւ
ձայնից:
Առանց
որոտմունքի
փայլակը
երբեմն-երբեմն
{ներկում}
է
դաշտը
դեղնախառն,
կարմիր
գունով,
Խանլը-դերէն,
ճառում
էր
փսխողութիւն
եւ
լուծողութիւն.
երկրորդ,
{ներկում}
էր
երեսը
կանաչ-դեղին
գունով:
Թշուառ
Մկրտիչը
գերի
րզերես
հեղինակը,
իւր
գրքի
մէջ
սեւ
գոյնը
կարմիր
չէ
{ներկում}
կամ,
աւելի
լաւ,
չէ
ոսկեզօծում,
ինչպէս
սովոր
է,
Յա
ռը
իւր
գործը
աւարտելով,
զանազան
անբան
կենդանիք
է
{ներկում}
արժանաւոր
եւ
վայելուչ
գոյներով,
այնուհետեւ
երեւո
մասնիկի
հետ։
Եթէ
ասենք
կամ
գրենք
"
նորա
ձեռքերը
{ներկում}
են
"
եւ
այս
ենը
ընդունենք
որպէս
էական
բայ,
ուրեմ
ն
գրել,
երբ
բայը
գրում
ենք
ամբողջապէս,
ինչպէս
"
{ներկում}
է
",
որպէսզի
ներկում
խօսքը,
էական
է
բային
խնդիր
մ
ենք
ամբողջապէս,
ինչպէս
"
ներկում
է
",
որպէսզի
{ներկում}
խօսքը,
էական
է
բային
խնդիր
չդառնայ
եւ
գաղափարի
շ
նախադաս
է
լինում
բայից.
չենք
ասում
"
ձեռքերը
են
{ներկում}
",
եթէ
անորոշ
է
ներկը,
իսկ
թէ
որոշեալ,
այն
ժամ
՝
ձեռքերը
ներկի
մէջ
են,
այլ
ասում
ենք
"
ձեռեքերը
{ներկում}
են
",
ուր
ներկումը,
որպէս
նախադաս,
խնդիր
է
լին
ակասում
է,
որով
խօսքը
թեթեւանում
է։
Եթէ
գրենք
"
{ներկում}
են
",
այն
ժամանակ
ձեռքերը
խօսքը
չէ
կարող
իր
ըթը
արսկական
խինան,
որոնցից
առաջնովը
արտեւանունքն
են
{ներկում},
իսկ
երկրորդովը
մատները:
Ո՞վ
քարոզեց
ժողովրդին
,
միեւնոյն
բանը
ցոյց
են
տալիս
առաջ
մեզ
գեղեցիկ,
{ներկում}
են
նորան
զանազան
հրապուրիչ
գոյներով,
յետոյ,
ասե
,
այնպիսի
գարշելի
կերպարանքով
եւ
դժգոյն
ներկերով
{ներկում}
են,
որ
մենք
հրաժարւում
ենք
նորանից։
Եւ
այս
խաղը
երը
ներկի
մէջ
են"։
Իսկ
եթէ
գրենք
"
նորա
ձեռքերը
{ներկումեն}
",
այս
տեղ
ենը
ընդունելով
որպէս
բայական
վերջաւոր
ն
"
եւ
այս
ենը
ընդունենք
որպէս
էական
բայ,
ուրեմն
{ներկումը}
դառնում
է
նորան
խնդիր
եւ
ուրիշ
բան
չէ
հասկացնում
են,
այլ
ասում
ենք
"
ձեռեքերը
ներկում
են
",
ուր
{ներկումը},
որպէս
նախադաս,
խնդիր
է
լինում,
ներկումից
չէ
ը
րկումից
չէ
ընդունվում
որպէս
առանձին
առնված
բայ
եւ
{ներկումը}
նորան
խնդիր,
այլ
երկուքը
միասին
մէկ
բայ,
թէեւ
բ
,
ուր
ներկումը,
որպէս
նախադաս,
խնդիր
է
լինում,
{ներկումից}
չէ
ընդունվում
որպէս
առանձին
առնված
բայ
եւ
ներկում
ւնը:
Ազնուականութիւնը
երեւեցնում
է
երկու
միմեանց
{ներհակ}
կուսակցութիւնք,
յառաջընթաց
եւ
յետընթաց:
Յառաջըն
գործսն
առ
իմ
ստատն
քննեսցեն
եւ
զամենայն
իմ
կտակիս
{ներհակ}
եւ
իմ
ստատիս
վնաս
գործ
ինչ
յորժամ
տեսանիցեն,
տիր
րոյ
սերմեր։
Այլ
իմ
խօսքերին
ընդդէմ
ու
{ներհակ}
Շինեցին
նոքա
մի
չար
ամբարտակ.
Դարձան
թ
նորա
հետ
կարող
էին
բարեկամանալ
բոլորովին
միմեանց
{ներհակ}
հասկացողութեանց
մարդիկ
եւ
նորա
նշանակերպերի
(фор
ագան
կը
բացուի
մի
հրաբուխ
արտահոսութիւն
այր
երկու
{ներհակ}
հոգեկան
խաղացմունքի
մէջ:
Եւ
թէ
այս
ե՞րբ
է
պատահո
աձայնութեան
լուրը:
Այսպիսի
զանազան
եւ
միմեանց
{ներհակ}
խորհուրդների
մէջ
ալեկոծուելով,
-
նորա
շնչառութիւն
արկադրուած
է
ներկայ
լինել
երեք՝
որպէս
թէ
միմեանց
{ներհակ}
պատարագի
խորհրդակատարութեան,
որ
կատարւում
էին
մի
են"։
Լոյսը
եւ
խաւարը
միմեանց
այն
աստիճանի
{ներհակ}
բաներ
են,
որ
երկուքը
միասին
չեն
կարող
լինել
մի
տ
ւս
սամատեարցն
եւ
կտակակատարացս
իմ,
ինքնիշխանաբար
{ներհակել}
իմ
ստատիս
վնասողացն
եւ
ոսոխացն,
եւ
ի
դատաստան
մտ
չգան,
ապա
ուրեմն
տղայի
անձնաւորութեան
մէջ
կայ
մի
{ներհակութիւն}
դէպի
փերիները,
ուստի
փոխի՛ր
տղան
եւ
երրորդ
անգամ
րագիտութիւն,
այս
ամէնը,
-
ասում
ենք,
-
զարմանալի
{ներհակութիւն}
ունին
այն
հասակին,
որ
նա
ունի:
Գիտե՛նք,
որ
կան
մին
նաւի,
որին
պակասում
էր
մի
ամուր
ղեկ,
եւ
մի
{ներհուն}
նաւուղիղ:
Այդ
մեքենային
մի
շարժողութիւն
եւ
դէպի
ր
երազները
մենք
առնում
ենք
ոչ
միայն
որպէս
աւելորդ
{ներմուծութիւնը},
այլ
որպէս
շատ
անաջող
փոխանակութիւնք
բնական
դէպք
իւ
հազ
է
կարդում։
Բացի
այս
ծանրութիւնը,
աւելորդ
{ներմուծութիւնք}
եւ
շատ
անգամ
հին
լեզուով
էլ
չեն
կարող
արդարանալ։
ւհետեւ,
մեր
տեսակցության
հարցի
ընթացքն
ինձ
հույս
{ներշնչեց},
որ
շուտով
կրկին
կգրկեմ
ձեզ
եւ
կլսեմ
իմ
սրտակիցն
է,
որպեսզի
նա
չկարծի,
թե
եղբայրս
այդ
արել
է
իմ
{ներշնչմամբ}
եւ
որ,
միանգամ
ընդմիշտ
հավատացած
լինի,
որ
ես
ավ
ւ
նրա
հետ:
Ինչ
էլ
որ
նա
անի,
այդ
նա
անելու
է
իմ
{ներշնչմամբ}
եւ
ես
պատասխանատու
եմ
նրա
բոլոր
գործողությունների
Աստուած,
-
Այս
ասում
է
մարգարէն
Քո
սուրբ
հոգով
{ներշնչուած}:
Պապանձուեցին
չարերի
Բերան,
լեզու
թունալի,
Մ
եռացուած
անձնաւորութիւնների
ամենօրեայ
դատապարտելի
{ներշնչումները}
վերջիվերջոյ
կեղծ
դրութեան
մէջ
դրին
Դուռը
`
թէ՛
Կա
ն
միջից,
բայց
ահա
Երուսաղէմի
վանականներրը,
Դռան
{ներշնչումով},
խռովութիւն
առաջացրին
ազգի
մէջ,
պահանջելով,
որ
աղտոտվեցա,
հետեւյալ
օծանելիքով
կամ
ավելի
ճիշտը՝
{ներշփեցի}
Ol.
Hyosciami
spirit.
Salis
amoniaci,
tinctura
ին
անգամն
է,
անփորձ
են...
Բայց,
համեմատաբար
եւ
{ներող}
աչքով
նայելով,
մանաւանդ,
ուշադրութիւն
դարձուցան
նէութիւնը
հիմնուած
լինելով
սիրու
վրայ,
ուրեմն
եւ
{ներող}
եւ
զիջանող
տարրի
վրայ,
որ
լինելով
միեւնոյն
ժաման
հաւատութեանը,
հրապարակով
քարոզեց
Աստուածը
գթած,
{ներող},
անյիշաչար,
նախախնամող
եւ
միշտ
պատրաստ
ընդունել
7
ամեայ
մանուկ
անչափահաս,
յորժամ
օրէնք
յամենայնի
{ներողաբար}
վարէր
ընդ
իս,
եթէ
իրօք
գտանեցեալ
էր
իմ
յիր
ինչ
յ
,
որ
միշտ
մենք
փոքր
ի
շատե
բան
հասկացողքս
պիտո
է
{ներողամիտ}
լինինք:
Օրագրի
այսքան
գլուխ
գալու
վրա
եւս
ուր
ես
իմ
այսքան
անկամ
լռությանս
պատճառով,
բայց
պիտի
{ներողամիտ}
լինես,
եթե
իմանաս
իմ
ողորմելի
վիճակը
եւ
դրությու
ն
առանձին-առանձին:
Այնուհետեւ
բոլորդ
ողջ
եղեք
եւ
{ներողամիտ}
շփերթ
նամակիս
համար:
Ամբողջովին
քոնը
Միշել
ից,
ուրիշ
բան
չունինք
ասելու
պարոն
թարգմանողին,
{ներողամիտ}
աչքով
նայում
ենք
թէ՛
լեզուի
եւ
թէ՛
թարգմանութեան
ւելորդ
համարիմք
մանրախուզիւ
դատապարտել
զկարծիսդ,
{ներողամիտ}
գտեալ
առնս
վասն
այն
միայն,
զի
անտեղեակ
էր
այլոց
եմ
Ձեր
ազնուամտութենից,
որ
ճշմարիտ
քրիստոնէաբար
{ներողամիտ}
գտնուիք
դէպի
մեր
անծանօթ
բարեկամական
համարձակութի
,
որովետեւ
վաղուց
յայտնի
է,
որ
դուք
մինչեւ
անգամ
{ներողամիտ}
էք
դէպի
ձեր
անհաշտ
թշնամին,
ուր
մնաց
դէպի
ինձ
նմ
իտասարդ
բանաստեղծի
մի
աշխատութիւն.
"
եւ
հայրաբար
{ներողամիտ}
կը
լինի
նա
"
-
շարունակում
է
հեղինակը
-
"
սորայ
մ
նդիրս,
եւ
կատարելով,
չէք
զղջալու
ձեր
ցոյց
տուած
{ներողամտութեան}
վերայ
դէպի
իմ
հրաւէրը:
Ողջ
եղիք:
Խ.
Ծ.
Գէո
տալով
սորա
բոլոր
յանցանքը,
ցոյց
էր
տուել
այնքան
{ներողամտութիւն}
եւ
մարդասիրութիւն,
նորան
չարանախանձ
էր
կոչում:
ւթիւնը,
ուր
տեսնում
ենք
մանկական
պարզամտութիւն,
{ներողամտութիւն},
եւ
ուր
բարեպաշտ
ու
առաքինի
հայ
կինը
իսկոյն
ճանա
ի,
դէպի
քեզ
եմ
դառնում
եւ
խնդրում
եմ
քո
մեծահոգի
{ներողամտութիւնը},
որ
ինձ
եւս
ձգես
քո
մէջ,
եւ,
առանց
վերահասու
լ
կա
այժմ
Մոսկվայի
մեջ:
Խնդրում
եմ
քո
մեծահոգի
{ներողամտությունը},
որ
քո
հանձնարարությունքը
փոքր
ինչ
ուշ
եմ
կատարո
եւ
մի
ցավակից
սիրտ
դեպի
յուր
ընկերը,
որ
այո
գիտե
{ներողապես}
եւ
սիրողապես
միտ
դնել
ազգերի
կարոտությանը
եւ
պիտո
ն
մէջ:
Ինձ՝
որպէս
քրիստոնէի,
պարտականութիւն
էր
{ներողապէս}
նայել
նորա
յանցանքի
վերայ,
թողուլ
նորա
մեղքը,
ը
ղմերում՝
խաւար
ժողովրդի
բնակակից,
գուցէ
մի
փոքր
{ներողութեան}
եւս
հանդիպինք,
յայտնի
բան
է,
շատ
չնչին
ներողութ
ողութեան
եւս
հանդիպինք,
յայտնի
բան
է,
շատ
չնչին
{ներողութեան},
եթէ
աչքի
տակ
ձգուին
բոլոր
մեզ
շրջապատող
պայմանք
անքի
հասկացողութեան
մէջ
-
հրէական
հասկացողութեամբ
{ներողութեան}
եւ
յանցանքի
մէջ
անանցանելի
վիհ
կար,
բայց
օրէնքով
ն
մէջ,
եթէ
յանցանքը
մնայ
անպատիժ.
եթէ
բաց
աչքով
{ներողութեան}
տրուի
սպանութիւնը:
Զարմանք
յանցանքի
ընդդէմ
պատիժ
աւելի
երջանիկ
չի
լինիլ,
վրէժխնդրութեան
սկզբունքը
{ներողութեան}
սկզբունքին
զոհելով
կամ
հաւասարութիւնը
(պատժի
եւ
(պատժի
եւ
մահի
մէջ)
սիրոյ,
զոհելով:
Միթէ
{ներողութեան}
մէջ
հաւասարութիւնը
հաւասարութիւն
չէ՞,
միթէ
վրէժխ
ց
դէպի
ճարտարապետի
ճակատը,
ասելով.
-
վեր
առ
այս
{ներողութեան}
կոնդակը
եւ
փակիր
սորանով
առաստաղի
ծակը.
կան
մարդ
անցը
շնորհակալութեան
եւ
յարգութեան
է
արժանի
եւ
ոչ
{ներողութեան},
նա
յանցանք
չէ
գործել,
որ
ներողութեան
կարօտի,
անի
եւ
ոչ
ներողութեան,
նա
յանցանք
չէ
գործել,
որ
{ներողութեան}
կարօտի,
նորա
աշխատութեան
էական
արժանաւորութիւնքը
նում
անապատում՝
միայնութեան
մէջ"։
-
Խնդրեմ
{ներողութի՛ւն},
-
ասացի
ես,
-
եթէ
անպարկեշտութեամբ
վրդովեցի
քո
ոպէ
չմտանեմ
Մահտեսի
Թովմասի
տուն:
Մնացէք
բարեաւ․
{ներողութի՛ւն},
որ
չեմ
կարող
աւելի
երկար
ընկերակից
լինել
ձեզ:
ռքը
տարաւ
դէպի
ծոցը,
որ
հանէ
եւ
ցոյց
տայ:
-
{Ներողութի՛ւն},
-
ասաց
նա,
-
ահաւասիկ
մուրհակը,
բայց
այսօր
եր
եան
բան
չէ
կարող
այսօր
զարդարել
իմ
Յիշատակարանը:
{Ներողութիւն},
պիտոյ
էր
այստեղ
գրել
այն
խօսակցութիւնը,
որ
պատ
Նորան
այդ
անարգ
մահը:
Նա
չէ՞ր,
որ
դեռեւս
Հօրից
{ներողութիւն}
էր
խնդրում
իւր
չարչարողներին:
Մի
սարսուռ
զգա
ո՞րքան,
կամ
ի՞նչ
չափով,
Այդ
քո
գործ
չէ,
{ներողութիւն}:
Ամենայն
օր
դուք
մեր
ազգը
Բամբ
ս
բոլոր
ազգը
թոյնը
կ'ընդունէ
շաքարի
տեղ,
խնդրենք
{ներողութիւն},
այդպէս
չէ.
Հայերի
համար
եւս
մի
փոքր
փոխուել
է
փոխադարձ
վրէժխնդրութիւն,
իսկ
երկրորդից
փոխադարձ
{ներողութիւն},
առաջինից
ժառանգական
եւ
յաւիտենական
թշնամութիւն
թէ
ի՛նչ
պատճառով
մէջ
էք
բերում
այդ
բաները:
-
{Ներողութիւն},
ներողութիւն,
ինձ
թուեցաւ
թէ
ազգասիրութեան
վերա
ով
մէջ
էք
բերում
այդ
բաները:
-
Ներողութիւն,
{ներողութիւն},
ինձ
թուեցաւ
թէ
ազգասիրութեան
վերայ
ենք
խօսում
ձ
մեծ
բան
էր,
խորհրդաւոր
բան,
որի
համար
պիտոյ
էր
{ներողութիւն}
տալ
մեղքերին
հարկաւորապէս,
բայց
առաւել
փոքր
բանե
աւելի
օգտակար
համարելով,
գրում
ենք
մի
քանի
տող,
{ներողութիւն}
խնդրելով
ընթերցողից,
որ
մեր
գրուածքը
շատ
ճիւղաւո
եր.
107-109):
Նա,
խաղող
դնելով
նոցայ
առջեւը,
{ներողութիւն}
է
խնդրում,
որ
մի
ուրիշ
բանով
չէ
կարում
մեծարել,
բարւում
է,
երբ
յանցանքը
ներւում
է,
բայց
եթէ
այդ
{ներողութիւնը}
ընդհանուրի
համար
է,
եթէ
սէրը
ամոքելով
եսականութի
րացուց
այն
գաղափարը,
թէ
Աստուծոյ
բանը,
շնորհը,
{ներողութիւնը}
եւ
այլ
կրօնական
պիտոյքը,
պիտոյ
է
ձրիաբար
բաժանու
ծ:
Այն
ոտանավորն
կուղարկեմ
դիմացի
շաբաթ,
խնդրեմ
{ներողություն}:
Պարոն
Նազարյանցի
նամակից
իմացած
կլինիս
նոր
ծ
նամակներս
ուշանում
էին:
Եղբայր,
խնդրում
եմ
{ներողություն}
"
Թափառական
Հրեայի
"
ճակատին
գրած
երկու
տող
բանիս
իկ
նամակ
պատրաստել
Խալիբյանին:
Այդ
կլինի,
նախ,
{ներողություն}
խնդրելու
պես
մի
բան,
որ
իմ
եղբայրը,
անփափկանկատ
րա
երեւեցուցիչը
մի
անհատ
է,
թո՛ղ
լինի
այն
անհատը
{Ներոն},
Կալիգուլա
կամ
նոցա
աշակերտ
մի
պոլիտիկական
աւազա
թէ
Ալեքսանդր
Մակեդոնացին
Արիստոտէլի
աշակերտն
էր,
{Ներոնը}
`
Սենեկայի,
իսկ
Վոլթէռը
`
ճիզուիթների:
Իհարկէ,
տութիւնը,
որ
մենք
չգիտենք,
թէ
հայոց
թագաւորները
{Ներոնի}
օրը
ընկնելով
զուարճութեան
համար
հրապարակ
էին
իջնո
րիկիոսների,
ծերակոյտ
մարդերի,
այո՛,
եւ
նոյնիսկ
{Ներոնի}
սիրական
գործը:
Բայց,
ասենք
թէ
թագաւորները
րա
այս
առաջարկութիւնը
ընդունելը
կամ
մերժելը,
թող
{ներուի}
մեզ
կարծել,
թէ
Պ.
Խուդաբաշեւը
ուրիշ
տեսակ
չէ
իմ
,
ինչ
որ
նոքա
անուանում
են
վաճառականութիւն,
թո՛ղ
{ներուի}
մեզ
հրատարակել,
լոկ
միջնորդութիւն,
ուրիշի
ծառայ
ը,
յիրաւի,
Եւ
քանզի
չեմ
սերովբէ
`
Չիմանալըս
թող
{ներուի}
"։
Համբերում
էր
սերովբէն
Կամակորին
այդ
արու,
Զի
ձգել
այդպիսի
գայթակղեցուցիչ
անդամը"։
Վասնորոյ
թող
{ներուի}
մեզ
այսպէս
ասել,
որ
Հայոց
ազգի
համար
ուսումնականո
ուի
բացառականի
է
վերջաւորութեան
վերայ։
Բայց
թո՛ղ
{ներուի}
մեզ
ասել
հասկանալու
համար,
որ
հին
լեզուի
բացառակ
ուր
տեղը
անհանգիստ
մի՛
լինեք:
Տկարությունս
չէ
{ներում}
երկար
բարակ
նամակ
գրել,
ուստի
եւ
վերջացնում
եմ
գ
ոբիկ
ես
եղած
ուսումնականութենից:
-
Բոլորովին
{ներում}
եմ
քեզ,
-
պատասխանեցի
ես,
-
կարող
ես
ինչ
կամիս
Որի
համար
շատ
քրտնեցաւ
Այդ
ազգին
ես
չեմ
{ներում}
Որ
Մեսրոբին
այդպէս
մոռցաւ։
Գետնա
ձեալ
ընդհանրական
փոխազդեցութեամբ
եղած
յանցանքն
էլ
{ներում}
է,
որով
զարմանալի
կերպով
փոքրացնում
է
յանցանքներ
երի
վերայ,
որ
ստացած
էր
կովի
թրիքից,
աղջիկներին
{ներում}
էին
կրել
ողջախոհութեան
նշանը,
ազնուականների
եւ
ռ
մասն
հանգամանքներով։
Բայց
իմ
յօդուածի
սահմանը
չի
{ներում}
երկար
ու
ձիգ
խօսել
այս
մասին,
վասն
որոյ
որքան
կա
ունով
միւսը,
ի՞նչպէս
Պապի
խիղճը
չէ
տանջում,
այլ
{ներում}
է
այսպիսի
գործեր
կատարել.
ողջին
յայտնի
է,
որ
նա
ստեր,
բայց
այստեղ,
մեր
հատուածի
նեղ
շրջանակը
չէ
{ներում}
ազատ
ընթացք
տալ
նոցայ:
Բայց
այսչափ
անհրաժեշտ
ենք
ողդողում
էր
երդումից
Եւ
ակնարկում
Ադամին
`
Խնդրել
{ներումն}
նորից
`
Երդման
համար
դժուարին:
"
Գնա՛,
կորի՛ր,
ացուցանելու
համար,
թէ
սահմանից
դուրս
գործուած
ու
{ներս}
բերուած
էր:
Երկրորդ,
որովհետեւ
իմ
խանութի
գործա
ժարութիւն
ցոյց
տուեցինք
եւ
գնացինք:
Երբ
որ
դռնից
{ներս}
մտանք,
մեզ
հիւրասիրողը
անյայտացաւ
միւս
սենեակներ
ստել,
որ
լուանայ
իւր
ամուսինը,
իսկ
երբ
ամուսինը
{ներս}
է
մտանում,
կինը,
ամենեւին
ուշադրութիւն
չդարձուց
ծամտութիւնը:
Մտածութիւնքս
կտրուեցան
թղթաբերի
{ներս}
մտանելով,
եւ
ահա
ստացած
նամակիս
բառացի
պատճէնը.
ն
անորոշ
ձայն,
բայց
բան
չեմ
հասկանում։
Վերջապէս
{ներս}
մտաւ
ծառաս
եւ
յայտնեց,
թէ
մի
մարդ
կամենում
էր
տե
առանձնարանիս
դուռերը
բացուեցան
եւ
փակուեցան,
եւ
{ներս}
մտաւ
պ.
Բէգզադէն՝
թրջուած
միանգամայն
մինչեւ
ոսկ
արուստ
եւ
ազնուական
հնդկացու
մօտ
հիւր
էր
գնացած:
{Ներս}
մտայ
այնտեղ
իմ
սպասաւորի
կերպարանքով,
շանթերդ
պա
մէի
արտագրել
նորան
Յիշատակարանիս
մէջ,
հօրեղբայրս
{ներս}
մտաւ:
Իմ
հօրեղբայրը
իմ
գլխին
ցենզօրի
նման
մի
բան
լ
ֆրանսիական
արաղ,
բայց
ոչ
դուրս
տանել
Ռուսսիայի
{ներս},
մի
խօսքով՝
ամենայն
տեսակ
վաստակասիրութիւնք
տար
ք
մտանող
շինականների
սայլերից
պահանջել
մի
սալ
քար
{ներս}
բերել
քաղաքը,
ինչպէս
սովորութիւն
էր
Տագանրօգի
մէ
գուտ,
որ
չգիտէ
ժողովուրդը,
թէ
խնայելով
պիտոյ
էր
{ներս}
բերել
կազմուածքի
մէջ
օտար
մարմիններ,
չգիտէ,
թէ
իւր
օգնութիւնը:
Այն
արծաթը,
որ
մի
Հայ
մարդ
պիտի
{ներս}
բերէ
ազգային
գանձարանը
ուսումնարանի
անունով,
կոր
մարդու
արժանի
լօգիկայով,
ես
անարժան
եմ
համարում
{ներս}
բերել
Յիշատակարանիս
մէջ,
որովհետեւ
ափսոսում
եմ
ժ
ասէրների
սրտի
մեծ
ցաւի
համար
հարկաւոր
եմ
համարում
{ներս}
բերել
Յիշատակարանիս
մէջ
այն
գրեանքը,
որ
տպուեցան
ը
բողոքեմ
եւս
ձեր
վերայ,
որ
դուք
նորութիւն
կամիք
{ներս}
բերել
մեր
ազգի
մէջ,
եւրոպացոց
պէս
ամենայն
բանի
հ
ել
է՝
լսելով,
իբր
թէ
հօրեղբայրս
պատուիրել
է
ինձ
{ներս}
չբերել
Յիշատակարանիս
մէջ
Պ.
Բէգզադէն
կամ
նորա
գո
յս
բոլորը
լսում
է
կոմսը
բանտի
միւս
սենեկից,
եւ,
{ներս}
մտնելով
այն
սենեակը,
ուր
էին
մայր
ու
որդի
բանտար
թեններից
յետոյ,
որ
առ
այժմս
անպատշաճ
եմ
համարում
{ներս}
բերել
Յիշատակարանիս
մէջ,
գնաց
Գուլի-Շամաման:
զօրութիւնը
միայն
հասկացնելու
համար
կարճ
ասեմ,
որ
{ներս}
մտայ
մի
բաւական
ընդարձակ
սենեակ՝
մաքուր
եւ
զարդա
ց
ոչ
շատ
հեռի
կանգնած
էր
Միհրդատի
արձանը:
Ես
{ներս}
մտայ
Վերսայլի
այն
բնակարանքը,
ուր
երբեմն
եռ
էր
գ
կարող
միջնորդ
լինել
կենդանի
ժողովրդի
մէջ
գաղափարք
{ներս}
բերելու
համար:
Անտարակոյս,
աւելի
հեշտ
է
հին
լեզ
փոփուած
են
այնտեղ,
վասնորոյ
աւելորդ
չեմ
համարում
{ներս}
բերել
Յիշատակարանիս
մէջ:
"...
Վերջապէս
առին
ւմ
է
եղած
Փարիզի
"
Արեւմուտք
"
օրագիրը:
Մի
անգամ
{ներս}
է
մտանում
նորա
տուն
մի
աբեղայ:
Յառաջուց
պիտի
ծան
տի
լսուէր
հայկական
խօսքը,
ուր
Հայոց
բառերով
պիտի
{ներս}
մտանէին
ազգի
զաւակների
մէջ
զանազան
լուսաւոր
գաղափ
աւակը
աճում
է
օտարի
կաթով,
օտարի
լեզուն
եւ
հոգին
{ներս}
է
մտանում
նորա
մէջ
այն
կաթի
հետ,
որ
սուրբ
չէ
մեզ
,
մինչեւ
Հայոց
մոռացուած
գեղերի
եւ
քաղաքների
մէջ
{ներս}
մտանելը։
Բայց
առանց
այդ
ճանապարհորդութեան
եւս
կա
է
թէ
բարձրանայ
մի
օր
Հայ
ազգութեան
շինուածը:
{Ներս}
մտանելով
այս
գործի
մէջ՝
գուցէ
շարժում
էի
ձեր
հար
ը
(թէպէտ
հարկաւոր
եւս
չէր
այս
բանի
համար
ապացոյց
{ներս}
բերել)
նորանով,
որ
նոյն
այդ
յառաջ
բերած
"
Երկնէ
նից
յառաջացած
արդիւնքը
վաճառելով,
անշուշտ,
պիտի
{ներս}
բերէին
դուրսից
իւրեանց
մէջ,
որեւիցէ
քանակութիւն
կ
զինուոր,
որ
տարիներով
չեն
տեսնում
ռոճկի
երես,
{ներս}
մտանող
ապրանքների
մաքսը
աննշան,
իւր
մէջ
պատրաստո
քական
տնտեսութիւնը
կարգի
դնելու
եւ
դուրս
տուած
եւ
{ներս}
ընդունած
ապրանքի
կամ
դրամի
մէջ
զուգակշիռը
պահելու
է
իւր
թոքերից
ածխաթթուն,
առանց
վերստին
թթուածինը
{ներս}
ընդունելու,
նա
կենդանի
չէ
այլեւս:
Տնտեսակա
իւր
ոտքի
վերայ,
այլեւ
եւրոպական
արծաթը
եւ
ոսկին
{ներս}
կը
հոսեցնէ
ազգի
մէջ
եւ
ինքը
կը
շահուի
տասնապատիկ
-
Անգլիան
ամիսը
երեք
շոգենաւ
ափիոն
բռնութեամբ
{ներս}
է
տանում
Չինաստան,
թունաւորում
է
մարդկութիւնը
եւ
կայ
դուրս
արտադրող
զօրութիւն,
որ
իւր
կարգով
դէպի
{ներս}
պիտի
գրաւէր
դուրսի
հարստութիւնը,
այնտեղ
մի
ընկեր
ժ,
որ
կարող
լինէր
մեր,
քսանից
դուրս
եղած
արծաթը
{ներս}
բերել
մեր
մէջ,
մեզնից
մինը
կարո՞ղ
է
հարստանալ՝
օսութիւն,
նա
մշակում
է
լեզուն
-
աննկատելի
կերպով
{ներս}
է
բերում
ազգի
մէջ
ընտիր
ոճեր
եւ
ազդու
դարձուածներ
տեսեալ,
զայն
ամենայն
գաղափարս
եւ
ի
Հայս
նկրտի
՚ի
{ներս}
մուծանել:
Որպէս
տեսանի
եւ
յայսմ
(երես
79),
մի
,
եւ
ո՞ւր
կատարեցաւ
կարգն)
զօտարոտի
գաղափարս
՚ի
{ներս}
սերմանել,
զօրացուցանել
թեւակոխեալ
զխոշոր
ազդեցու
ի
րոպէ,
եւ
ահա
եկան
Զանազան
մարդիկ,
իմ
մօտ
{ներս}
մտան.
Ամենն
իւր
համար
պատրաստած
տեղում
կիսատ,
դռները
բացուեց
Սեւագլուխ
մի
մարդ
մեր
{ներս}
մօտ
վազեց,
Կատաղի
դէմքով
նայեց
չոքածին
յդ
հայհոյութեանց
մէջ,
խեղճ
հեղինակներից
գաղտնի,
{ներս}
մտած
մեր
ձեւերը
եւ
ոճերը
տեսնում
էինք
միշտ
եւ
այդ
,
ահա
այն
հասկացողութիւնքը,
որ
օգնում
են
Հեգելին
{ներս}
մտնել
քրիստոնէական
կրօնի
եւ
նորա
արարողութեանը
խո
րեանց
կեանքը
մեր
փրկութեան
վերայ
դնելով,
արիաբար
{ներս}
մտան
մահու
թագաւորութեան
մէջ
եւ
իւրեանց
մակոյկներ
ատահում
էր
եւ
այսպիսի
բան,
որ
ստորին
ծառայքն
եւս
{ներս}
էին
խառնւում
այս
իրողութենների
մէջ.
այնուհետեւ
ծ
ակել
այն
կէս
գիշերին
նոցայ
դէմ:
Սոքա
աշխատում
են
{ներս}
թափուիլ,
նոքա
ընդդիմանում
են:
Այստեղ
բորբոքւում
ում
է
զէնքի
շողշողիւնը
բազմաթիւ
ճրագների
լուսով:
{Ներս}
են
գալիս
նոքա
կարգով,
եւ
նոցայ
հետ
փողոցների
գիշ
նեն
պատմագրութեան
մէջ:
Այս
յաղթութիւններից
յետոյ
{ներս}
են
գալիս
հոգատարքը
վերակացուի
հետ,
եւ
առաջնորդել
*
**
*
Մեր
գրութիւնը
ընդհատուեցաւ
մի
պարոնի
{ներս}
մտանելով
մեր
սենեակը.
այդ
պարոնը
տեղեակ
էր
մեր
տ
սնութիւնքը
"
ասելով,
գրեթէ
Փարպեցու
բոլոր
Թուղթը
{ներս}
է
առել
իր
յառաջաբանի
մէջ,
որպէս
նաեւ
Թղթի
անանու
ն
համեմատ
երբեմն
նա
եւ
երբեմն
նոյն,
բայց
տեղ
տեղ
{ներս}
է
մտած
նա
փոխանակ
նոյնի։
Հին
լեզուի
մէջ
այս
"
հաւաքւում
էին
դէպի
դժոխքի
դուռը,
որտեղից
պիտոյ
է
{ներս}
մտանէր
ծայրագոյն
Բրամինը:
Բուն
տէր
սատանայի
նի,
նիհար,
տգեղ,
խառն
ի
խուռն
մազերով,
աչքերը
{ներս}
ընկած,
երեսները
գունաթափ,
ասես
թէ
դոքա
կենդանու
ր
տարի
աշխատեցաւ
դժոխքի
օգտի
համար,
որպէսզի
նա,
{ներս}
մտածի
պէս,
կարդաս
այդ
յայտարարութիւնը,
եւ
ես
տա
կարճահասակ,
մօրուքը
մինչեւ
ծունկը,
չոր,
աչքերը
{ներս}
ընկած,
ժանգոտ
ատամներով
եւ
անտանելի
բերանի
գարշա
ւ
զօրանում
է
գարնան
ժամանակ,
աղախինը
պ.
Մարկոսի
{ներս}
մտաւ
սորա
սենեակը:
Պ.
Մարկոսը
քնաթաթախ
բացեց
աչ
եւ
երեսը
շփելով
հարց
արեց
քնից
վեր
կացած
աղախնու
{ներս}
մտանելու
պատճառը:
Այս
միջոցին
մօտեցել
էր
նորան
ա
ել
իւր
զգեստքը:
Աղախինը
պատրաստելով
թէյի
մեքենան
{ներս}
բերեց
եւ
դրեց
սեղանի
վերայ:
Պ.
Մարկոսը
սկսեց
թէ
նենք
մեք
եւ
մեր
ընթերցողքը:
Բ․
Պ.
Մարկոսը,
{ներս}
մտանելով
Շաքարեանցի
տուն,
չգտաւ
նորան
այնտեղ:
Հ
պ.
Շաքարեանցը
բարկացած,
շողիքը
բերանից
թափելով
{ներս}
մտաւ:
-
Այդ
անկարելի
է...
այդ
անհնարին
է
ր
այդտեղ
պիտոյ
է
կատարուած
լինի
դիւահարցութիւնը,
{ներս}
մտաւ
նորա
մէջ:
Ախոռի
յատակի
վերայ
քարշած
էր
կաւի
ոսի
քաջասրտութեան
վերայ,
որով
նա
համարձակուել
էր
{ներս}
մտանել
մի
բնակութեան
մէջ,
ուր
ստեպ
հաւաքւում
էին
Պ.
Մարկոսը,
թողնելով
իւր
հետաքրքրութիւնը,
{ներս}
մտաւ
Շաքարեանցի
սենեակը,
ուր
քնած
թողել
էր
իւր
բ
ծ
թողել
էր
իւր
բարեկամը:
Սա
զարթեցաւ
պ.
Մարկոսի
{ներս}
մտանելուց․
առատ
քրտինքը
թափւում
էր
նորա
ճակատից,
մտածութեան
մէջ:
Երազի
նման
յիշում
էր
իւր
ախոռից
{ներս}
վազելը
եւ
պ.
Մարկոսին
տեսանելը:
Հաւաստելու
համա
եկա՞ւ
թէ
չէ.
մի
ժամ
յառաջ
խելագարուել
էիր
ախոռից
{ներս}
վազելով,
այնպէս,
որ
քեզ
հանգստացնելուց
յետոյ,
ալ
եւ
հարցասիրել
քո
խելագարութեան
պատճառը:
Ախոռը
{ներս}
մտայ,
տեսայ
մի
մեծ
շրջանագծի
մէջ
մի
սեւ
կատու,
դարձել
էին
իմ
աչքում
փսխողական
փոշի.
նոցա
իմ
մօտ
{ներս}
մտանելը
ատելի
էր
ինձ,
որովհետեւ
ընդհատւում
էր
իմ
..
Այստեղ
կորուսի
ես
ինձ...
գիտեմ
միայն,
որ
{ներս}
վազեցի...
բայց
թէ
ի՛նչ
էր
պատահել
այնուհետեւ,
վերայ:
Երեսի
գծագրութիւնը
բաւական
անկանոն,
խոր
{ներս}
ընկած
աչքերը,
իւրեանց
անսովոր
փայլողութեամբ,
հա
ր
գործի
հետեւանքից
կամ
շարժառիթից
մի
տպաւորութիւն
{ներս}
ընդունել
իւր
հոգու
վերայ:
Կոմս
էմմանուէլը
մօ
վմասի
տանը
կային
շատ
հիւրեր,
արք
եւ
կանայք,
երբ
{ներս}
մտաւ
կոմս
էմմանուէլը:
Մի
փոքրից
յետոյ
կը
ծանօթաց
տ,
այժմ
թողէ՛ք,
որ
չկտրեմ
բանի
թելը:
Կոմսը
{ներս}
մտած,
չմտած,
բոլորեքեան
ամբոխուեցան,
վեր
կացան
արձուց
դէպի
օրիորդ
Մարիամը
եւ
ասաց․
-
Ես
յատկապէս
{ներս}
մտայ,
որ
լսեմ
"
Տէր
կեցո
"ն,
բայց
դուք
դադարեցա
նախ,
որ
ես
չեմ
լսում,
երկրորդ,
որ
իմ
անակնկալ
{ներս}
մտանելու
պատճառով
այս
արգոյ
հիւրերը
եւս
զրկուեցան
ի
երգարանը։
Մի
մարդ,
այսօր
առաւօտ,
ձեր
քամակից
{ներս}
մտաւ
մեր
տուն,
լաւ
որ
Մարիամը
տանն
էր,
որ
կարող
տճառով,
որ
շատ
տեղեր
Հայաստանում
քրիստոնէութիւնը
{ներս}
մտաւ
թագաւորական
հրամանի
ուժով,
շատ
տեղ
սուր
եւս
ց
հարկաւորաբար
քրիստոնէականը
-
Յունականը
պիտոյ
էր
{ներս}
բերել:
Բացի
սորանից,
շարականները
կամ
եկեղեցական
այները,
ինչպէս
ունի
Յունաց
եկեղեցին,
վաղուց
ահա
{ներս}
էին
մտած
մեր
եկեղեցու
մէջ:
Հարկաւոր
է
առանց
ուշա
նդունարանից
եւ
արդէն
կոմսը
խօսելու
վերայ
էր,
երբ
{ներս}
մտաւ:
Ձեռքում
բռնել
էր
մի
թուղթ:
Կոմսը
վերջացնե
տեղեկութիւն
տալ
նորա
մասին,
որ
յետոյ
կարողանանք
{ներս}
տանել
մեր
ընթերցողքը
նորա
տունը,
այն
րոպէին
երբ
դեռ
այսպիսի
մտածմունքով
ման
էր
գալիս
նա
տան
մէջ,
{ներս}
մտաւ
ծառան
եւ
յայտնեց
բժշկապետի
գալը:
Պ.
Յովնաթ
ազան
մարմինք,
որ
շատ
անգամ
պիտոյ
էր
զգուշութեամբ
{ներս}
բերել
հիւանդի
կազմուաձքի
մէջ,
այլ,
գլխաւորապէս
ձեռքում
էին
բոլոր
գործերի
հաշիւքը:
Շտապելով
{ներս}
մտաւ
գործակատարը:
-
Ի՛նչ
շինեցիք
գործարանում
Այս
մտածութիւնքը
ընդհատուեցան
տիկին
Յովնաթանեանցի
{ներս}
մտանելով
մեր
պարոնի
առանձնարանը:
Յովնաթանեան
ցը
միշտ
գալիս
էր
Թիւթիւնճի-օղլուի
մօտ,
եւ
դուռից
{ներս}
մտած
չմտած,
բարեւը
ասած
չասած
առաջարկում
էր
մի
խ
եկոյ
մի
բանը
առաւել
զարմանալի
էր,
որ
Շահումեանցը
{ներս}
մտած
տեսանելով,
որ
Մանուշակը
չկար,
չհարցրեց
նոր
ամենեւին
չէր
հասկանում:
Տան
դուռը
բացուեց
եւ
{ներս}
մտան
տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուն
եւ
նորանց
մի
հատիկ
Մա
ը:
Մանուշակը
Աղուանեանց
Մկրտչի
երկչոտութենով
{ներս}
մտանելուց
հասկացել
էր,
որ
նա
մի
խնդիր
ունի.
պատ
սրտի
ուրախութիւնը.
նորա
անհամարձակ
եւ
ստորաքարշ
{ներս}
մտանելը
զօրացուց
իմ
ատելութիւնը
եւ
արհամարհանքը
դ
,
շատ
խնդաս:
Աղքատը
հեռացաւ:
Մանուշակը
մտաւ
{ներս}:
Մանուշակի
մի
ժամ
առաջ
ունեցած
ուրախութիւնը
ե
իւնճի-օղլուի
ձեռքով:
Այս
ուրախ
եւ
անհոգ
մարդը
{ներս}
մտանելով
կարծես
թէ
հոտով
իմացաւ,
որ
իւրեանից
յառ
ջ,
որի
մասին
խօսում
էին:
Այս
միջոցին
աղախինը
{ներս}
բերեց
թէյի
մեքենան.
Մանուշակը
վեր
կացաւ
տեղից
թէ
Հազիւ
թէ
անցել
էր
քառորդ
րոպէ,
պարոն
Շահումեանցը
{ներս}
մտաւ:
Թիւթիւնճի֊օղլուն
տեսածովը
իսկոյն
յառաջ
գնա
չինչ
չհասկացաւ,
պատճառ,
Շահումեանցը
համարեայ
թէ
{ներս}
մտածովը
ողջունեց
եւ
տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուն
եւ
Ման
նամակի
պատասխանը
գոգնոցի
գրպանում
էր:
Երբ
նա
{ներս}
էր
մտած,
Թիւթիւնճի-օղլուն
պատրաստւում
էր
արդէն
գ
ը
բանայ:
Դայեկը
բացում
է
դուռը.
մարդիկ
առանց
{ներս}
մտանելու,
կարճ
խօսքերով
խնդրում
են
նորանից,
որ
,
երեսները
չոր,
վատուժ,
անհնարին
խորշոմած,
խոր
{ներս}
ընկած
մանր
աչքերը
զրկուած
թերթերուկից
եւ
յօնքից,
ն
բացականչելով,
քոյրը
բացեց
իւր
սենեակի
դուռը
եւ
{ներս}
մտաւ
եղբօր
մօտ:
Նա
զարմացաւ
տեսանելով
եղբօր
դէմք
ւ
անշփոթ:
Այս
միջոցին
Շահումեանց
Գէորգի
ծառան
{ներս}
մտաւ
`
մի
նամակ
ձեռքին:
-
Դո՞ւք
էք
պարոն
Թիւթ
տասն
եւ
մինը
զարկելու
հետ,
բացուեց
տան
դուռը
եւ
{ներս}
մտաւ
Թիւթիւնճի-օղլուն:
Մանուշակը
գունաթափուեց
ին
ով
հօր
երկու
անգամ
ձայն
տալը,
հարկադրեց
իւր
հօրը
{ներս}
մտանել
Մանուշակի
ննջարանը,
երբ
դուռը
բացուեց,
ա
ասաց
հայրը
ելանելով
ննջարանից:
Երբ
Մանուշակը
{ներս}
մտաւ
հիւրընդունարանը,
Թիւթիւնճի-օղլուն
հպարտ-հպա
եւ
առանց
գիտակցութեան:
Այս
միջոցին,
աղախինը
{ներս}
մտաւ
մի
նամակ
ձեռքին,
Թիւթիւնճի-օղլուն
շտապեց
բա
ձրցանել
այնքան
խոր
տգիտութեան
մէջ
թաղուած
ազգը
եւ
{ներս}
բերել
նորան
Եւրոպական
քաղաքաշինութեան
շրջանակի
մէ
ութիւնը
պապական
ծառայութեան,
այդպիսի
փաղաքշանքով
{ներս}
ընդունեց
նորանց՝
ապացուցանելու
համար
իւր
նախանձա
ինաստան,
ուր
ո՛չ
ոք
եւ
ո՛չինչ
օտարական
չէր
կարող
{ներս}
մտանել,
ունի
իւր
սեպհական
հայեացքը
ամենայն
բանի
նութիւն,
երկրաչափութիւն
եւ
աստեղաբաշխութիւն,
որ
{ներս}
էին
մտել
Եւրոպա
վեցերորդ
դարումը
Կասսիոդորոսի,
Ի
նմեղանչական
երեսփոխան
քարոզելով,
մի
բարակ
կերպով
{ներս}
էին
բերել
պապական
շրջապատի
մէջ
այն
գաղափարը,
թէ
անաչել
էին
միանգամ
իւրեանց։
Այս
միջոցին
մանաւանդ
{ներս}
է
մտանում
Մխիթարեան
միաբանութեան
մէջ,
կեղծաւորեա
իչը
պիտոյ
է
Բիւզանդական
գայիսոնի
ուժով
բռնութեամբ
{ներս}
մտանէին։
Այն
ազգն
ենք,
որ
ճշմարիտ
խօսողը
համարում
ը
զարմանային։
Փաղաքշանքով
եւ
խրատական
պատիժներով
{ներս}
էին
բերում
նոքա
այս
վայրենի
Ազգի
մէջ
հաստատ
Սէր
դ
ղաքական
կառավարութիւնը
եւ
զանազան
արհեստները,
որ
{ներս}
էին
բերած
Հասարակապետութեան
մէջ,
բոլորովին
համաձ
եւ
միւս
օրը
գնաց
Արքունի
պալատ։
Երբ
կամենում
էր
{ներս}
մտանել,
պահապանը
արգելեց։
Ինչ
ժամանակ
աբեղայն
բ
վ
այս
աղաղակը,
կանչեց
պատուհանից,
որ
բաց
էր.
"
{Ներս}
թողեցէ՛ք
դորան.
ինձ
համար
կ'ասեն,
թէ
ես
հալածու
ի
կուրծքը։
Պահապանքը,
լսելով
թագաւորի
աղաղակը,
{ներս}
վազեցին
եւ,
տեսանելով
թագաւորը
արեան
մէջ
թաւալու
ւ
պատմութեան
մէջ
խօսելով
Ռուսաստանի
Յիսուսեանները
{ներս}
ընդունելու
վերայ,
զանց
էր
արել
պատմե՛լ,
թէ
ինչ
հե
վ
լեզուի
ժողովրդականութիւնը,
մշակել
այդ
լեզուն՝
{ներս}
բերելով
դորա
մէջ
նորա
մարդավայել
եւ
արժանի
Եւրոպա
կաների
մէջ,
ուզենք
չուզենք,
պիտի
ստիպվինք
ըստ-ը
{ներս}
առնուլ,
բայց
եւ
այնտեղ
պարտք
կայ
մեր
վրայ
խնամով
չառնելով։
Մենք
ասացինք,
որ
ըստ-ը
պիտի
ստիպուենք
{ներս}
առնուլ,
բայց՝
գիտական
առարկաների
մէջ
եւ
այն
աւե
վրայ,
գրգռել
այդ
թոքերի
գործունէութիւնը
առողջ
օդ
{ներս}
շնչելով,
հերիք
է,
որքան
թմրեցուցիչ
թոյն
մտել
է
կից:
Առանց
սոցա
ոչ
միայն
չեղած
օգտակարը
չէ
կարող
{ներս}
բերել
ազգի
մէջ,
այլեւ
եղածիցն
էլ
օգուտ
չէ
քաղում
ւն
չունենալ:
Այսպէս
լինելով
բանը,
կարելի՞
է
խոր
{ներս}
մտնել
ազգի
կեանքի
մէջ
առանց
այդ
կեանքի
սեփական
ձե
զատ
է,
բայց
պ.
գրագէտքը
քաղաքակրթութեան
անունով
{ներս}
են
բերում
ազգի
մէջ
եւ
խանգարում
են
լեզուն:
Մենք
դի
կեանքի
մէջ
պիտի
ստիպուինք
բուն
թուրքի
բառեր
էլ
{ներս}
առնուլ,
ամենօրուայ
կեանքի,
պէտքերի
եւ
հասկացողո
եւ
կան
հին
լեզուի
մէջ,
բայց
եւ
այնպէս
այնքան
խոր
{ներս}
են
մտած
նոքա
ազգի
մէջ,
որ
հայ
դպրութիւնը
եթէ
200
Սիրելի
Խազարոս
եղբայր,
ով
որ
քեզի
ասիլ
է,
թե
{Ներսեսն}
վերարկուով
կքալեր,
Մուխալն
սերդուկով,
գլուխը
քա
Եւ
ա՛յսպէս,
իմ
առաջուայ
վարք
ու
բարքս
գիտեն
տէր
{Ներսէ՛հ}
եւ
Հրահա՛տ
Կամսարականները,
իսկ
Սիւնեաց
երկրում
նից
յետոյ.
"
Արդ
զառաջին
կելոյն
իմոյ
զվարս՝
Տէր
{Ներսէհ}
եւ
Հրատ
Կամսարական
գիտեն"։
Այս
խօսքերը
յիշեցնու
աց
տիրոջ
Արշաւիր
Կամսարականի
հետ,
որոնցից
ծնեցան
{Ներսէհ},
Հրահատ
եւ
Վահան
Կամսարականները։
Եւ
ինչպէս
սոցա
'ի
հովու։
Արդ՝
զառաջինն
կելոյն
իմոյ
զվարս՝
տէր
{Ներսէհ}
եւ
Հրատ
Կամսարական
գիտեն
զՍիւնեացն
յառաջագրեալ
եպ
ին
ու
բարքին.
"
զառաջինն
կելոյն
իմոյ
զվարս՝
տէր
{Ներսէհ}
եւ
Հրատ
Կամսարական
գիտեն.
զՍիւնեացն՝
յառաջագրեա
,
որում
անուն
էր
Յովհան,
եւ
միւս
եւս
երուանդունի
{Ներսէհ}
անուն,
միաբանեալ
'ի
խընդիր
բարի
ցանկութեան,
ընդ
ենք
կարող
այս
թոյլ
տալ,
երբ
նա
չէ
ծածկում
մեզանից
{Ներսէհ}
եւ
Հրահատ
Կամսարականների
կանանց
գերութիւնը,
Մեծ
Վ
թո՛ղ
ասէ։
Իսկ
ինչ
որ
կարգել
էին
ինձ
տարեկան
տէր
{Ներսէհը}
եւ
Հրահատը
(կերակրի,
հանդերձի
եւ
ձիու
համար),
ց
իւրեանց
հատուսցէ:
Կաթողիկոսն
ամենայն
Հայոց
{Ներսէս}
կարգեալ
զայս
լատին
ուսուցիչ
ամենայն
հոգեւորաց,
հ
անն
Նոյեմբերի
1828
ամի,
առ
սրբազան
արքեպիսկոպոսն
{Ներսէս},
որ
յետոյ
կաթողիկոս
ամենայն
հայոց,
զնոյն
իսկ
զտ
ի
Փարիզ
զդպրոց:
Երեւի
դարձեալ,
թէ
հանգուցեալ
{Ներսէս}
կաթողիկոսն
կարգեալ
է
՚ի
մասին
գործոյս
յիւր
՚ի
կատ
մէջ.
Մանդինեանց
Տէր
Ստեփանը
քանի
տարի
գրագիր
էր
{Ներսէս}
Կաթողիկոսի
մօտ.
եթէ
նա
ուսումնական,
խելացի
եւ
ե
անւում
է
միայն
մի
հատ
պապական
Հայ,
որ
հանգուցեալ
{ՆԵՐՍԷՍ}
Կաթողիկոսը
1845
թուականի
Նոյեմբերի
մէջ
կարգել
էր
րերգութիւնը՝
Արիստակէս
անուանուած,
ձեւացնում
էր
{Ներսէս}
Մեծը
(Պարթեւը),
որ
գնացած
Կոստանդնուպօլիս
Յուն
ն
Սուրբ
Պարթեւը,
Սուրբ
Մովսէս
Խորենացին
եւ
Սուրբ
{Ներսէս}
Շնորհալին,
որոնց
անունը
խնկւում
է
հայկական
եկեղե
աթողիկոսութիւնը
սուրբ
Սահակից
շատ
յառաջ՝
դեռ
Մեծ
{Ներսէս}
Պարթեւի
կաթողիկոսութեան
սկզբումը
հաստատուած
լինել
ն
թարգմանութիւն):
Այս
բաները
վերաբերւում
են
{Ներսէս}
Երրորդի
ժամանակակից
անցքերին:
Ո՛ր
Հայը,
որ
փոքր
ելու
Պ.
Խուդաբաշեւի
սխալանքը
պատմութեան
ընդդէմ:
{Ներսէս}
Երրորդի
օրով
բոլոր
ազգը
պահանջեց
Կաթողիկոսից,
որ
պիտի
կարդացուի:
Անյայտ
չէ
Հայերից,
որ
սուրբ
{Ներսէս}
Շնորհալու
ժամանակ,
ինչպէս
նաեւ
նորա
եղբօր՝
Գրիգ
ւթիւնքը,
իւր
ներկայ
աշխատութեան
մէջ
նկարագրում
է
{Ներսէս}
Շնորհալին
որպէս
մի
երկդիմի
մարդ՝
իւր
ազգը
խաբող
ութենների
վարդապետութիւնը,
ընդունեց
Կաթողիկոսը
(
{Ներսէս}
Շնորհալին),
իսկ
ծէսերի
զանազանութիւնքը
մեծ
մասո
:
Այս
բոլորը
հրատարակում
ենք
անարգ
զրպարտութիւնք
{Ներսէս}
Շնորհալու
վերայ
եւ
ոչ
մի
վկայութեամբ
չհաստատուելի
իմնուելով՝
Հայերի
եւ
օտարների
առաջեւ
սեւացնում
է
{Ներսէս}
Շնորհալին,
գիտութիւնը
չէ
կարող
ընդունել:
Այդ
դե
րում
Ժամանակի
ոյք
եւ
իցեն,
որպէս
ներկայ
են
պարոն
{Ներսէս}
Յովհաննէսն
եւ
պարոն
Դիոնիսիոս
Հայրապետեանն,
վասն
Էլ
ինչ
ասեմ
արդա՛ր
եւ
արժանաւոր
բարեպաշտ
եւ
սուրբ
{Ներսէս}
կաթուղիկոսի
մասին
եւ
կրօնաւոր,
առաքինի
եւ
Հայոց
իք
Մեհրուժաններից
առաջինը,
որ
եւ
Մե՜ծ
ուրացող,
Ս.
{Ներսէս}
Մեծի
ժամանակ,
այն
է՝
376
թ-ին,
ուրացաւ
եւ,
քրիստո
րազատ
զաւակի
վերայ։
1846
թուականին,
մինչ
դեռ
{Ներսէս}
Արքեպիսկոպոսը,
ստանալով
կաթողիկոսական
գաւազան,
փ
մեզ
յայտնի
է՝
կնքեն
Փաւստոս
Բիւզանդացի
եւ
Մեծն
{Ներսէս}
Պարթեւ,
որոց
առաջինն՝
շարունակէ
զպատմութիւն
Ագա
պի
հարաւային
կողմում
այն
մեծ
լիճը,
որ
հանգուցեալ
{Ներսէս}
կաթողիկոսը
շինեց:
Տօթահար
միաբանը
կէս
օրից
յետոյ
Սրբազնագոյն
Սիւնհոդոսի
շինուածքը,
իսկ
ձախ
կողմդ
{Ներսէսեան}
լիճը
բռնած
առաջ
գնաս
բաւական
տեղ
դէպի
արեւմուտք,
իւր
հօրը,
սկսում
է
անպիտանութիւնք
գործել։
Սուրբ
{Ներսէսը}
յանդիմանում
է
նորան:
Պապը
բարկացած,
բայց
սուտ
բ
յլն,
եւ
այլն
"
(երես
105):
Այստեղ
յիշուած
{Ներսէսը}
եւ
Սահակը
են
մեծ
Պարթեւները՝
բուն
Լուսաւորչի
ցեղ
ստանալով,
պատրիարք
կացուցին
Հայոց
ազգի
վերայ
Մեծ
{Ներսէսը}.
ինչպէս
արժան
էր,
իրաւախոհ
պատճառ
մէջ
բերելով
մ
կեղեցու
մէջ
Քաղկեդոնեան
ժողովը
եւ
պատարագել,
ուր
{Ներսէսը}
՝
իւր
եպիսկոպոսներով
հանդերձ,
ստիպուեցաւ
հաղորդո
ւրիշ
այլ
բաների
մէջ
պատասխանեց
եւ
այս,
թէ
ինքը՝
{Ներսէսը},
հակառակ
է
յունական
հաղորդութեան:
Կայսրից
փոքր
հաղորդութեան:
Կայսրից
փոքր
յանդիմանութիւն
չլսեց
{Ներսէսը}
այս
բանի
մասին:
Իսկ
երբ,
թէեւ
ակամայ,
Կաթողիկո
այն
ժամանակ
մեծ
շշունջ
ընկաւ
ազգի
մէջ,
մինչեւ
որ
{Ներսէսը}
հարկադրուեցաւ
փախչել
գնալ
իւր
հայրենի
գաւառը:
Այ
նշանաւոր
էին,
եւ
մի
քանի
մեղադրութեան
պատճառներ
{Ներսէսը}
իւր
նամակների
մէջ
հրատարակել
էր
բոլորովին
սուտ,
քը
մեծ
մասով
ճանաչուեցան
հեշտութեամբ
ուղղուելիք:
{Ներսէսը}
խոստացաւ
ուղղափառ
եկեղեցու
հետ
միանալու
համար
ամե
ելուց
յետոյ,
-
շարունակում
է
Պ.
Խուդաբաշեւը,
-
{Ներսէսը},
միայն
մնալով
Թէորիանոսի
հետ,
արտասուքը
աչքերու
ով
Թէորիանոսին
(1170
թուականի
Դեկտեմբերի
մէջ)՝
{Ներսէսը}
յանձնեց
նորան
երկու
նամակ
Կայսեր
անունով.
մինը՝
համար
ասացէք՝
ինչպէս
թողունք
հետեւեալ
տողերը.
"
{Ներսէսի}
մահուց
յետոյ
դրուած
է
Հայոց
եկեղեցու
ընդհանրականի
եցու
ընդհանրականից
բաժանուելու
կորստական
սկիզբը։
{Ներսէսի}
յաջորդ
Սահակը,
ջերմեռանդութեամբ
պաշտպանելով
ոչ
ա
արերի
Բերան,
լեզու
թունալի,
Մինչեւ
`
հետ
սուրբ
{Ներսէսի}
`
Եւ
Գրիգորին
տօնեցինք:
Եւ
մեղեդին
քաղցրաձայն
Ս
սիրելի
ազգակիցների
պաղած
սիրտը,
խորովելու
էր
իմ
{ներսը}:
Նախախնամութիւն,
խնայէ՛
ինձ...
Նախախնամութիւն
25-26
որպէս
24-25
26
լոյս
27,
ֆլիւսը
ծակեցաւ
{ներսի}
կողմից
եւ
շատ
թարախ
ու
արիւն
վազեց:
27-ին
առաւ
րոցում
ստանայիք
մի
հիմնաւոր
կրթութիւն,
որովհետեւ
{Ներսիսեան}
դպրոցի
շնորհքով
շատ
հեռի
չէք
կարող
գնալ:
Բայց
այ
պիսի
դպրոցներ
կամէի,
որ
լինէին
Հայաստանում,
եթէ
{Ներսիսեան}
ազգային
փոքրիկ
ուսումնարանը
հաւատարիմ
չէ
իմ
սրտին
Իսկ
Թիֆլիզի
հոգեւոր
դպրոցը,
որ
յայտնի
է
անունովս
{Ներսիսեան}
(պտուղ
արտասուաց
Եփրեմ
Կաթողիկոսի
ի
Հաղպատ),
չ
ւթեան
սրբազնագոյն
կաթուղիկոսի
ամենայն
Հայոց
տեառն
{Ներսիսի},
որով
բարեհաճեալ
է
նորին
սրբութիւնն
յառաջադրել
Ս
այրագոյն
պատրիարք
կաթուղիկոսի
ամենայն
Հայոց
տեառն
{Ներսիսի}
յամի
1845
(թէպէտ
յօրէ
անտի
մանկութեան
սկսեալ
ի
1
Բերանք,
լեզուք
թունալից
Մինչ
ընդ
սրբոյն
{Ներսիսի}
Տօնեցաք
զԳրիգորի։
Եւ
դաշնակն
հր
ին
Փառանձեմայ,
զկծեցեալ
յանսպառ
կշտամբանաց
Մեծին
{Ներսիսի},
ամօթալի
յղանայ
զխորհուրդ՝
զկեանս
դաւաճանել
զսր
աղոյս,
թողեալ
զերկոսին
ամոլակիցսն՝
զորդի
սրբոյն
{Ներսիսի}
զՍահակ
Պարթեւ
եւ
զՄեսրոպ
Հացեկացի
զաշակերտ
Մեծին
զՍահակ
Պարթեւ
եւ
զՄեսրոպ
Հացեկացի
զաշակերտ
Մեծին
{Ներսիսի}
ի
սուգ
անմխիթար:
Զկնի
ապիրատութեանս
գործելոյ
երա
զաթոռ
Հայրապետութեան
յաջորդել
կրտսեր
եղբօր
իւրոյ
{Ներսիսի}
Շնորհալւոյ,
որ
վասն
ի
Հռոմկլայ
բնակելոյն
անուանե
ան
հայախօսից,
որպէս
Գրիգոր
Սկեւռացի՝
աշակերտ
{Ներսիսի}
Լամբրոնացւոյ,
սորա
ժամանակակից
Մխիթար
Անեցի,
Ար
բոլորը
ճշմարիտ
են,
բայց
չգիտեմ,
ի՞նչ
բան
է,
որ
{ներսիցս}
ասում
է,
-
թէ
լաւ
կը
լինէր,
որ
չընդունէի
այդ
ասա
շարժիլ
եւ
այս
գործողութիւնը
կատարել,
նա
ունի
իւր
{ներսում}
ոյժ
եւ
զօրութիւն,
որ
դէմ
է
գնում
արտաքին
աւերիչ
ցնել
ձեզ,
ողորմած
պարոն,
մեր
մայրաքաղաքի
պատերի
{ներսում}
՝
գրական
մի
նոր
նախաձեռնության
մասին:
Դա
"
Հյուս
ականութեան
մէջ:
-
Նախ,
որ
Տէրութեան
սահմանի
{ներսումը}
գործած
ապրանքների
վերայ,
Կարոլոս
Բօսքոյի
ճարտարո
ց
տալիս
իւրեան
մեծատունը,
որի
լեղին
պատառւում
էր
{ներսումը}
բարկութենից,
թէ
ինչո՛ւ
համար
ձեռքից
փախուցել
է
ա
ն
հաւասարութեան
ոգին
բռնաբարւում
է,
երբ
յանցանքը
{ներւում}
է,
բայց
եթէ
այդ
ներողութիւնը
ընդհանուրի
համար
է
ում
էր
կոյր
հնազանդութիւն
դէպի
պապը,
ամենայն
տեղ
{ներւում}
էին
բոլոր
մեղքերը՝
ընդունելով
միայն
պապական
իրաւ
ղքեր,
որ
պապին
միայն
տուած
էր
ներելու
իրաւունք,
{ներւում}
էին
մի
հասարակ
Յիսուսեան
աբեղայի
ձեռքով,
նպատակի
,
որի
ներածությունը
ես
արդեն
կարդացի,
եւ
մի
փոքր
{ներքեւ}
կասեմ
իմ
կարծիքը:
14-ին
նամակ
էի
գրել
քեզ,
հավա
ութեամբ
եւ
ախորժանքով
մի
այդպիսի
գրուած:
Մի
փոքր
{ներքեւ}
կը
յայտնուի
ընթերցողներին
մեր
իրաւունքը:
Մեր
մահանման
քնից,
լուսինը
անդնդասոյզ
գնայ
հորիզոնից
{ներքեւ}...
Շատ
ազգեր
պատահեցան
անբախտութեան,
բայց
եւս
յորժամ
գնեսցեն,
էս
թղթումն
իմ
ստորագրութեան
{ներքեւն}
իւր
ամենայն
սահմանն
եւ
նշանն
յատկացուցեալ
գրեսցեն
տորագրության
գները
կարող
եք
ուղարկել
իմ
վերա.
ես
{ներքեւում}
դնում
եմ
հասցես,
որ
եթե
աշխատություն
Հանձն
առնու
Եւ
թէ
դա
ինչպիսի՛
անձն
էր,
կարելի
է
տեսանել
{ներքեւում}
դրած
ծանօթութենից:
Եթէ
սորայ
լրտեսները
մի
տեղ
ժ
տում
էին
եւ
փոփոխում
էին,
ինչպէս
կը
տեսանենք
ահա
{ներքեւումը}
։
Եւ
Յիսուսեան
մարտիրոսքը
չէին
մարտիրոսանում
իւրե
որում
այլ
խորհրդի
վերայ
էին,
ինչպէս
կը
տեսանենք
{ներքեւումը}
։
Փարիզի
համալսարանի
Աստուածաբանական
եւ
իրաւա
,
թէ
պատգամաւորքն
ի
ստորագրելն
զթուղթն
գոգցես
՚ի
{ներքին}
զգացեալ
ազդեցութենէ,
եթէ
խարդախութիւն
ինչ
կայ
առ
ն
դեսպանին
Ռուսսիոյ,
յետ
գրագրութեան
իւրոյ,
ընդ
{ներքին}
Գերագոյն
Տեսչութեան
Անգլիոյ,
պաշտօնական
թղթով,
ն
խնդիր
չէ:
Հանգստացրու
նույնպես
մեր
ծնողներին:
{Ներքին}
զգացմունքս
ասում
է,
որ
ես
նրանց
կենդանի
կտեսնեմ
որեւէ
բան
կա
ամսագրերում,
կամ
թե
ֆինանսների
կամ
{ներքին}
գործերի
մինիստրություններում:
Եթե
ես
իմանայի
բան
ո՞չ
ապաքէն
ոչինչ
բան
աւերուած
ու
պակասած
չէ
նորա
{ներքին}
կազմակերպութեան
միջից,
ինչո՞ւ
ենթարկւում
է
այսպէ
կութիւն
հաստատած
տեղերում,
բայց,
դէպի
Ռուսսիայի
{ներքին}
քաղաքներ
դուրս
հանելով,
կարող
էիք
տակառներով
վաճ
անց
համախոհներն
ելնեն
որեւիցէ
կերպիւ
մեր
ազգայնոց
{ներքին}
սէրն
ատելութեան,
կապակցութիւնը
բաժանման
եւ
խաղաղ
ձեռնտուութեամբ
զտէ,
թէ
որ
երիտասարդ
բանասիրի
մը
{ներքին}
համոզմամբը
մերժուած
Հռովմէական
պարգեւը
չելնէ
նէ,
տ
կ՚առնենք...
Գնա՛,
Մխիթարեա՛ն
համախոհ,
գնա՛,
{ներքին}
համոզման
29-երորդ
երեսի
վերջին
հինգ
տողերը
կարդա
ել
Թիւրքիայի
Հայերը,
"
արտաքին
թշնամանք
չէ,
այլ
{ներքին}
համոզումն"։
Յոյս
ունինք,
թէ
եւ
դպրութեան
Դոն
Ք
՝
կառավարութիւնը,
մինչեւ
այժմ
ապրել
է
արտաքին
եւ
{ներքին}
պարտքերով:
Ահա՛
այդ
համեմատական
լաւ
տարու,
Թիւր
կ:
Ահաւասիկ
Թիւրքիայի
եւ
թէ՛
արտաքին
եւ
թէ՛
{ներքին}
պարտքի
հաշիւը....
32,
849,
220
լիբրէ
ստերլինգ
րիւր
ղուրուշ
հաշուելով:
Մինչեւ
1861,
արտաքին
եւ
{ներքին}
(Պօլսի
մէջ
պարտքերով)
այստեղ
է
հասած:
Այժմ
կամ
,
պահպանում
է
իւր
անձը՝
ապրում
է:
Բայց
երբ
էակի
{ներքին}
եւ
արտաքին
աւերիչ
ոյժերի
մէջ
ընկնում
է
հաւասարակշ
աւոր,
իւր
որեւիցէ
խորհուրդը
յառաջ
քշելու
համար,
{ներքին}
պարտք
է
հրատարակում
նա,
եւ
ամեն
մարդ
առանց
երկբա
ապէս
իւր
անդամներին
բաշխելով:
Եթէ
ազգութեան
{ներքին}
եւ
էական
խորհուրդը
չէ
տնտեսական
խնդիրը,
անհիմն
է
ագանրոգու
քաղաքապետի,
Նոր
Ռուսսիայի
կուսակալի
եւ
{ներքին}
գործերի
նախարարի
ձեռքով
խնդրել
տէրութեան
հաճութիւ
.
Բայց
նա
տուժե՜ց...
որովհետեւ
ես
իսկոյն
Նրա
{ներքին}
ծնօտի
տակ
ցից
դրի...
Ու
զարթնելով
իր
խոր
քնից
Բայց
տուժեցա՛ւ...
զի
իմ
առժամայն
Ցից
ընդ
{ներքին}
վարեալ
ծամելիս...
Զարթուցեալ
ի
քնոյ
Հ
ւմբք
Քօղեալ
զդէմսն
պակուցեալ,
Զոտսն՝
{ներքին}
այլ
թեւովք,
Իսկ
միջնովքն
թռուցեալ,
Ամսօրեայ
իբր
ժամանակօք
յառաջ
քան
զայս,
նախարարն
{ներքին}
գործոց
իրազեկ
եղեալ
հոգւոյ
եւ
ուղղութեան
մատենկան
ղովրդի
մէջ:
Այս
Վարդապետարանն
էր,
որ
Ռուսիոյ
{ներքին}
գործոց
քաջափայլ
մինիստրի
ձեռքով
դատապարտուեցաւ:
",
որի
հակառակ
նոր
տէրութենական
կառավարչութեանց
{ներքին}
աճելութեան
յայտնի
սկզբանը
վրայ
հիմնուած
աւելի
պար
որ
հիմնուած
էին
նոր
տէրութենական
կառավարչութեանց
{ներքին}
աճելութեան
վրայ,
ի՛նչ
արդիւնք
ցոյցը
տուեցին,
եր
ունուած
սկզբունքների
վրայ
առաջ
վարէ
իր
ընթացքը
թէ
{ներքին}
եւ
թէ
արտաքին
գործերի
մէջ,
վաճառականութիւնը
եւ
ձ
ակել,
շատ
յարմար
են
եղել,
չի
առնուէին
գործարանի
{ներքին}
իրողութենների
մէջ,
որոնց
ամէնեւին
անտեղեակ
էին,
այսքան
չարիք
յառաջ
գալու
չէին:
Եւ
գործարանը
իւր
{ներքին}
եւ
արտաքին
բարեկարգութիւնը
պահելով,
մեծաքայլ
յառ
Եւ
ահա
վեր
կացաւ
անդնդապետը
նստած
տեղից.
նա
իւր
{ներքին}
ուրախութիւնը
ծածկում
էր
երեսի
արտաքին
թթու
կերպար
էս
մի
գործարանաւոր
էակ,
այլ
հանքերի
նման,
առանց
{ներքին}
զօրութեան,
առանց
գործարանների,
միմեանց
վերայ
բա
րցողք,
այս
պատկերը
պատկանում
է
պ.
Յովնաթանեանցի
{ներքին}
ընտանեկան
կեանքին:
Բազմութեան
մէջ
նա
դարձեալ
երե
ց,
եւ
գուցէ
թէ
սանձարձակ
գտանիցին
եւ
այլն։
Բայց
{ներքին}
պատճառն
եւ
բուն
վանական
փօլիթիքայն
'ի
սկզբանէ
հետ
արտաքինը՝
պապականութիւնը,
դառնում
է
նոցա
համար
{ներքին},
Մխիթարի
ներքինը՝
հայութիւն,
դառնում
է
արտաքին
գի
ծագումը.
-
Տրիդենտեան
ժողով.
-
Յիսուսեան
Կարգի
{Ներքին}
կազմակերպութիւնը.
-
Յիսուսեանների
աստիճանքը.
-Կառ
ծագումը
եւ
արագ
տարածութիւնը,
կը
նկարագրեմ
նորա
{ներքին}
կազմութիւնը,
որի
մէջ
երեւում
է
նորա
հոգին
եւ
որի
ւելու
պատմութիւնը,
հետեւում
է
այժմ
ցոյց
տալ
նորա
{ներքին}
կազմակերպութիւնը,
որ
ինչպէս
պատճառ
էր
Կարգի
արագ
էին
իւրեանց
վճիռը։
Խօսինք
այժմ
Յիսուսեանների
{ներքին}
կազմուածքի
մասին։
Յիսուսեանների
ներքին
կազմո
նների
ներքին
կազմուածքի
մասին։
Յիսուսեանների
{ներքին}
կազմուածքը
բաղկանում
էր
հետեւեալ
հասարակութենների
նոցա
սուտ
տխրեցուցած
երեսների
վերայ
չ'նկատէ
նոցա
{ներքին}
ուրախութիւնը։
Երեք
ժամից
յետոյ,
զկնի
թագաւորի
մ
այս
է
հաստատ
պահել
Պապականութիւնը
Փարիզի
մէջ,
իսկ
{ներքին}
խորհուրդը
բոլորովին
քաղաքական
խնդիր,
այն
ժամանակ
ւթիւնը,
քանի
որ
այն
վերաբերում
էր
միայն
հայ
ազգի
{ներքին}
ու
կրօնական
գործերին:
Ուստի
եւ
Դուռն
հնարաւորութ
իթի,
երբ
որ
կարելի
կը
դառնար
`
միջամտելու
հայերի
{ներքին}
գործերին,
ոչնչացնելու
Կանոնադրութիւնը
եւ
հայկակա
կոյն
մեռնէր,
առանց
շաբաթներով
ապրելու:
Իսկ
միւս
{ներքին}
գործարանների
կաթուածահարութիւնը,
եթէ
ոչ
պիտի
սպա
.
ազդեցութեան
իրենց
հարկը,
նոքա
զրկւում
են
իրենց
{ներքին}
խորհրդից
եւ
դառնում
են
մի
պիտակ
բան,
ինչպէս
այսօ
ծուլութիւնը
մեզ
նոյնպէս
անհասկանալի
է:
Արդեօք
մի
{ներքին}
վէրք
չկա՞յ
այդտեղ,
որ
խանգարում
է
տնտեսական
կեան
որից
չէ
փրկել
գաղթականութիւնը:
Մենք
այդ
մարդուց
{ներքին}
կացութիւնը
չգիտենք,
այսինքն
այն
ընկերական
պայման
կենդանի
գաղափարներով
կը
լուսաւորուի.
այս
էր
նորա
{ներքին}
օգուտը,
իսկ
այդ
մեքենապաշտութիւնը,
որ
յառաջանու
.
Պօլսի,
լաւ
ու
վատ
գործ
են
կատարում։
Թող
նոցա
{ներքին}
բազմամասն
ճիւղաւորութիւնքը,
բայց
արդեօք
ուշադրու
անի,
աւելի
հեռատես՝
օրէ
օր
այս
երկու
բարբառների
{ներքին}
կապերը
միմեանց
հետ
աննշմարելի
կերպով
պնդելով,
ամ
երը,
պալատականներից
ամէն
մարդ
գնում
է
իւր
տեղը,
{ներքինապետը}
եւս
տանելով
Խանի
սենեակը
վրացի
Մարիան,
գնում
է
կ
անութիւնը,
դառնում
է
նոցա
համար
ներքին,
Մխիթարի
{ներքինը}
՝
հայութիւն,
դառնում
է
արտաքին,
մի
լոկ
դիմակ,
նգամ
դժբախտ
վավերագիրը
հայտարարեր,
որ
իբր
մենք,
{ներքո}
ստորագրողներս,
հոժար
ենք
ու
գոհ
արդեն
կատարված
գ
ք
սարսափելի
կուրության
մեջ
լինելով,
մեռած
ձեւերի
{ներքո}
մոռացել
են
կյանքն
ու
նրա
բովանդակությունը,
աչքաթ
կ
ունելոյ
զայնքան
դրամս
վասն
ծախուց
ճանապարհի,
ի
{ներքոյ}
գտանիմ
առաւել
քան
զայն
պարտուց
վասն
իմոց
անցեալ
ա
արեալ
առ
ի
ձէնջ,
յաղագս
ի
նորոյ
արկանելոյ
զայն
ի
{ներքոյ}
մանրակրկիտ
քննութեան
եւ
յարուցանելոյ
զիրաւունս
ազ
իր
մի
օրինակ
զայս:
"
Մեծարու
Տի՛կին,
{Ներքոյ}
ստորագրեալս,
ցանկալով
այց
ելանել
եւ
խօսիլ
ընդ
ձե
Կալկաթա
Hotel
gallais
Մեծարո՛ւ
տիկին
Ի
{ներքոյ}
ստորագրեալս
ցանկանալով
այց
ելանել
եւ
խօսիլ
ընդ
Ձե
՚ի
խղճալի
եւ
՚ի
համր
բնակչաց
Ջուղայու,
թերեւս
ի
{ներքոյ}
գաւազանի:
Զայս
ամենայն
խոհականութիւն
վեհափառութե
ոքել
զանիրաւութեանց
դասելոց
առ
ազգն
յարտաքոյ
եւ
ի
{ներքոյ}:
՚Ի
նանիր
փորձեն,
որք
փորձինն,
սանձել
զլեզու
կ
պէս
ամենասիրելի
զաւակներ,
հանգստացնելով
ձեզ
նորա
{ներքոյ},
այնպիսի
չափով
երջանկացնել
ձեր
կեանքը,
ինչքան
հ
ԱԾՈՒԹԻՒՆ
ՀԱՅՐ
ԵՒ
ՈՐԴԻ
ԵՒ
ՍՈՒՐԲ
ՀՈԳԻ
Կեցո
զիս
{ներքոյ}
կամ
ստորագրող
Բաբաջանի
եւ
կամ
հասարակ
կոչմամբ
Մար
իմ
որ
ունիմ
ներկայ,
որպէս
ամենայն
յատկութեամբ
ի
{ներքոյ}
գրեալ
տեսանի,
այսինքն
առաջինն
այս
է,
զի
մերձ
Հա
ուն,
որ
ընդ
լայնութեամբ
տանն
ի
հիւսիսոյ
ցհարաւ
ի
{ներքոյ}
շինուածոյն
յարեւմտեան
որմի
անդ
ծայրէ
ի
ծայր
դուքա
եսցեն
ինչ
եւ
ձրի
ո՛չ
թաղեսցեն
զդին
իմ
եւ
կամ
զդին
{ներքոյ}
յիշեալ
Աննային,
յայնժամ
թաղեսցեն
ի
հանգստարանին
գրեալ
կայ
եւ
կամ
թէ
այսուհետեւ
ինչ
ստացայց
եւ
՚ի
{ներքոյ}
գրեցից
յատկացեալ
նշանօք
եւ
սահմանօք,
համայն
եւ
բ
նզի
ամրափակեմ
կտակաւս
իմով
եւ
բառնամ
զկարողութիւն
{ներքոյ}
յիշեալ
սամատեարցն
կայից
իմոց
եւ
մանաւանդ
նոյնպէս
յնպէս
եւ
իմ
թաղման,
տների
մարամաթի,
խաղնի
եւ
՚ի
{ներքոյ}
յիշեալ
երեսուն
եւ
մին
ռուփի
ամսական
խարճն
վեր
առց
միւս
տներիս
քրէհի
խտուրն
բաժանեսցեն
իմ
համեմատ
իմ
{ներքոյ}
գրեալ
Բ
հատորեալ
պատուիրանին։
Բ
ՀԱՏՈ
ալ
իմ
տներիս
քրէհի
խտուրն
բաժանեսցեն
համեմատ
իմ
ի
{ներքոյ}
գրեալ
պատուիրանին:
Արդ
դարձեալ
եւս
յիշեալ
Աննայի
նդանութեանս
իմում
գրովս
հաստատեցի
՚ի
ժառանգութիւն
{ներքոյ}
յատկացեալ
տեղեացն
այսպէս։
Իմ
ամենայն
կայքն
տասն
րաց:
ՀԱՄԱՐ
2
Յայտնի
լիցի
ամենեցուն,
զի
ես
{ներքոյ}
ստորագրող
Համադանցի
Բաբաջանի
որդի
Մասէհս
(որ
հաս
նդանի
մնացից
ես,
զյիշեալ
տունն
եւ
իւր
եկամուտն
ի
{ներքոյ}
կառավարութեանս
պահելով
իբրեւ
ի
կողմանէ
նոցա
գործա
ց
անպակաս
եւ
անթերի
տիրեսցէ։
Զանշարժսն
պահեսցէ
ի
{ներքոյ}
կառավարութեան
իւրոյ
իբրեւ
տէր
եւ
զշարժելիսն
առաքե
կեղեցւոյ
գաւիթ
է,
զնորին
իսկ
ձեւն
եւ
զչափն
աստ
ի
{ներքոյ}
նշանաւորում
եմ
ըստ
այսմ
եւ
վասն
ապագայ
ապահով
մնա
է
որպէս
հրամայէ
սրբազան
Առաքեալն
Պօղոս.
Արդ
{ներքոյ}
ձեռնադրող
կեսարիացի
Մահտեսի
Յակոբի
որդի
Եղիէս,
ծ
նա
պարտէ
՚ի
յայս
միջոց
ժամանակի
կեալ
հնազանդ
եւ
ի
{ներքոյ}
պահպանութեան
կտակակատարոյս
եւ
կտակադրել
հարկայ
ու
ում
եմ
ես
եւ
իրանին
փաթաթուած
Թաւալում
ենք
շուքի
{ներքոյ}
վարդենեաց,
Կանաչներում,
որոնց
երկինքն
է
ցօղում
րեցին
զլեզուս
իւրեանց
որպէս
զօձի
եւ
թոյնք
իժից
'ի
{ներքոյ}
շրթանց
նոցա
"
(Սաղմ.
ՃԼԹ,
համ.
4)։
§
74
կոչեմ
եւ
որոշեմ
զանձն
իմ
յայս
ամենայն
սկզբանց
եւ
{ներքոյ}
արկանեմ
զիս
կրթութեան
եւ
վարդապետութեան
սրբոյ
Հռո
առաքել
ի
Պետերբուրգ
՚ի
բնակութիւն
իմ
մշտական
ըստ
{ներքոյգրեալ}
հասցէիս.
անտի
անկորուստ
հասանի
առ
իս
ուր
եւ
իցեմ
սզի
նիւթն,
ունելով
զկերպ,
գործարանաւորեսցի
եւ
ի
{ներքուստ}
աճեսցի
անսայթաք
յերիւրմամբ
ճիւղոց,
առանց
խառնափը
ցանել
զհակառակորդս
եւ
այնպէս
մուծանել
զայնոսիկ
'ի
{ներքս}
։
Բայց
'ի
վերայ
այսր
ամենայնի
այս
ամենայն
զգոյշ
փ
յդ
մի
աղբիւր
էր
արտասուաց
յորդառատ,
Կարծես
{Նեւան}
ինքն
արտասուք
էր
դարձել:
Կամաց-կամաց
վերեւ
,
այն
ժամանակ՝
մեզ
յաջորդք
պատրաստել
եւ
ուխտելով
{նզով}
առնել,
որ
նոքա
աշխատեն
իրագործել
ա՛յն
անդրդուելի
եզ
թւում
է,
թէ
այս
ոճը
"անէծք
լինել",
որպէս
նաեւ
"
{նզով}
լինել"
(Փարպեցին
իր
Պատմութեան
մէջ,
բերելով
այս
վ
տճառ
եղած
չլինինք:
"
Ուխտիւք
խնդրէի
ես
իսկ
ի՛նքն
{նզով}
լինիլ
ի
Քրիստոսէ,
վասն
եղբարց
եւ
ազգականաց
իմոք
,
որոնց
Սուրբ,
Կաթուղիկէ
եւ
առաքելական
Եկեղեցին
{նզովե՛լ}
եւ
դո՛ւրս
է
ձգել,
որոնք
հեռացած
Աստուծու
ուղղափա
ընդունելու
ձեր
կրօնը,
որի
կտակը
գրուած
է
մեր
չիք
{նզովեալ}
Սարգիս
Բուխարացու
ձեռքով:
Ես
ունիմ
եւ
պաշտում
եմ
ղը
չէ
վճարում,
միւս
կողմից
վաճառականի
հատուցումի
{նզովեալ}
ժամանակը
մօտենում
է
եւ
մօտենում
է
անխնայ:
Վաճառա
եւ
քո,
Դատաստանն
կայ
ձեռին
Աստուծոյ.
{Նզովեալ}
լինիս,
դաւաճան
ազգի...
Կայեն,
Մէհրուժան,
Պատմութեան
մէջ,
բերելով
այս
վկայութիւնը,
գրում
է
"
{նզովեալ}
լինել")
(եր.
89)
բնիկ
հայկական
ոճ
չէ,
այլ
յունակա
Իմ
ծառայողներից
ոչ
ոք
քո
չափ
չէ
տալիս
ինձ
այդքան
{նզովեալ}
հոգի.
որքա՛ն
շատ
են
այժմ
դժոխքի
մէջ
երեւելի
մարդ
թէ
ժամանակով
մահկանացու
մարդերի
միջից
այնպիսի
մի
{նզովեալ}
պիտոյ
է
դուրս
գայ,
որ
իւր
աշխարհի
երեսին
արած
չա
մի
այդպիսի
մարդ
է
Կոմս
էմմանուէլը,
եղբայր,
ապա
{նզովեալ}
լինի
դորա
ծնունդը.
ինչ
հարկաւոր
է
մեզ
հրաւիրել
մ
քեզ
այն
օրը
ձգեմ,
որ
օրական
հացի
կարօտ
դառնաս,
{նզովեալ}
․
Հայ
չե՞ս,
քեզ
մարդ
ասողին
ի՛նչ
ասեմ:
Սորան
նայ
ատացնում
եմ
Ձեր
մռայլութեանը,
եւ
նոցա
ամէնից
շատ
{նզովեալը}
եւս
պիտանի
չէ
Ձեր
դժոխային
թագաւորութեանը:
Նոքա
եանների
ճշդութեան
մասին,
որովհետեւ
այդ
ծայրագոյն
{նզովեալը},
որ
գալիս
է
մեր
մօտ,
ինքը
իւր
ձեռքով
ուղարկել
է
:
-
Եւ
ինչպէս
էր
ծիծաղում,
հրապարակով...
{նզովեալը}
-
լեզուն
շինել
է
օձի
լեզու,
մի
աման
արիւն
գլխին
ել
նորա
ե՛ւ
անունը,
ե՛ւ
անձը:
Լաւ,
ապա
եթէ
այդ
{նզովեալը}
վեր
կենայ,
եւ
ինձ
եւս,
ինչպէս
Բէգզադէին
մատին
ից
ես
հնար
ունեցայ
տալ
ձեզ
100
000
շատոյ
յանդուգն
{նզովեալներ}:
-
Bardzo
dobže,
-
ասաց
սատանան,
որ
ամենա
էին
պաշտօնական
կերպով,
եւ
արժան
էր
վարձատրել
այդ
{նզովեալները}:
-
Յառաջ
թո՛ղ
յայտարարութիւնքը
կատարուեն,
-
ռավարիչը:
Բացի
սորանից
այսօր
տարեգլուխ
է
մի
քանի
{նզովեալների},
որոնց
հաւատարիմ
եւ
գովանի
ծառայութիւնքը
դժոխքին
որ
երեք
ամսից
այնպիսի
խառնակութիւն
կը
ձգեմ
դժոխքի
{նզովեալների}
մէջ,
որ
Դուք
կը
հարկադրուիք
յայտնել,
թէ
դժոխքը
ւ
ինչպէ՞ս
համարձակւում
ես
կարդալ
այն
բանը,
որ
ես
{նզովել}
եմ:
-
Ի՞նչ
նզովելու
բան
կայ
այստեղ.
ճշմարտո
ւելու
այսպիսի
գործ
կատարել,
մանաւանդ
որ
Տէր
Պապը
{նզովել}
է
այս
աշխատութեան
հեղինակը
եւ
կարդացողը,
ուրեմն
է,
ճշմարտութիւն
ապացուցանելու
համար
հայհոյել
եւ
{նզովել}.
եթէ
ունին
նոքա
իրաւունք,
փաստ
եւ
պատճառ,
թո՛ղ
ես
կարդալ
այն
բանը,
որ
ես
նզովել
եմ:
-
Ի՞նչ
{նզովելու}
բան
կայ
այստեղ.
ճշմարտութիւն,
մի՞թէ
դուք
նզովու
ռ
հանեն
զմեզ,
դաւեն
եւ
մատնեն
զմեզ,
ոսոխանան
եւ
{նզովեն}
զմեզ,
մարտնչին
եւ
հալածեն
զմեզ,
ի
վերջէ
զազգն
ա
նը,
որ
ազգային
հոգեւորների
ժողովով
651
թուականին
{նզովեց}
Մանասկերտի
մէջ
Քաղկեդոնեան
ժողովը:
Ազգային
պ
ը
մի
գազանական
լացով
ողբաց
իւր
ամուսնու
մահը,
եւ
{նզովեց}
հօր
ոսկերքը...
Այս
լացախառն
նզովքից
յետոյ,
յի
հետ,
չ'կամեցաւ
լսել
ամենեւին
ոչինչ։
Կսաւիէեն
{նզովեց}
նորան,
բայց
նահանգապետը,
նզովքներից
վախեցող
մար
։
Կլեմենտ
XI
Պապը
տեսաւ,
որ
ճար
չ'կայ,
դարձեալ
{նզովեց}
Յիսուսեան
քարոզիչները
եւ
1702
թուականին
կարդինալ
կախարդութիւն,
կամ,
թէ
ո՛չ
գոն
դեւք,
զայնպիսիսն
{նզովէ}
մեծ
տրամաբան
եւ
աստուածաբան,
տնօրինող
եւ
յօրինող
աւելի
ուղիղ,
իւր
յաջորդը
թղթերով
ու
երդումներով
{նզովէր}
իւր
բուն
Հայկական
եկեղեցին
եւ
այդ
ճանապարհով
շահէ
զոյգ
կօշիկի
համար
վճարել
եմ
կէս
ոսկի։
Այժմ,
այն
{նզովից}
արմատ
կօշկակարը
ասում
է,
թէ
չէ
կարող
մի
ոսկուց
պ
նամիք
են
լուսաւորութեան,
եւ
բազում
ուրեք
շանթիւք
{նզովից}
մտանեն
ի
պայքար
ընդ
լուսաւորութեան,
որ
ժպտի
տխրո
ն
չափաւ
յինքն
եւ
ի
Սահակ
Բագրատունի
",
այսպես
եւ
{նզովիցն},
զոր
թողեալ
էր
գրով
ի
վերայ
գլխաւորաց
քահանութեա
ովելու
բան
կայ
այստեղ.
ճշմարտութիւն,
մի՞թէ
դուք
{նզովում}
էք
ճշմարտու...
-
Ձայնդ
կտրի՛ր,
-
ասելով՝
դ
Աստուածային
օրէնքին"։
Նա
պատժում
էր,
{նզովում}
էր
հրապարակաւ
մարդերը.
Որ
իւր
խօսքը
չէին
պա
ուցեալ
սրբոյն՝
ի
ժամ
վախճանին
ասացեալ
էր
զահաւոր
{նզովս}
ի
վերայ
գլխաւորաց
քահանայութեանն,
յայն
սակս
պարե
հեղձուցին.
որոց
ի
ժամ
վախճանին
զի՞նչպիսի
ահաւոր
{նզովս}
գրով
ի
վերայ
գլխաւորաց
քահանայութեանդ
ասացեալ
է՝
աքաղաքացի
եւ
տօնելի
մարդը:
Նա,
բացի
այդ
ողբից,
{նզովք}
եւս
գրել
է
Հայոց
կաթողիկոսների
վերայ,
որ
աբեղանե
եցոց
գալոց
սերունդքը
պիտի
յաւիտենական
նախատինք
եւ
{նզովք}
կարդան
իւրեանց
անհոգ
եւ
անփոյթ
հայրերի
եւ
պապերի
ախճանեցուցին
եւ
որ,
իւր
վախճանի
ժամանակ,
ահաւոր
{նզովք}
գրեց
հայոց
կաթողիկոսի
վերայ:
Հայոց
եկեղեցական
խեղդեցին.
որ
թէ
իր
վախճանելու
ժամանակ
ինչ
ահաւոր
{նզովք}
գրով
դրել
է
գլխաւոր
քահանաների
վրայ,
այդ,
դուք
կաթողիկոսի
նզովքը։
Ահա
Մաշտոցի
խօսքերը.
"բայց
իմ
{նզովք}
դատապարտութեան
յաւէտ
յիրաւի
եւ
արժանի
էր.
եւ
զի
վ
ժոխադէմ
զինուորքը,
եկեղեցու
բեմերը
թնդեցնում
էին
{նզովք}
ու
դատապարտութիւն
կարդալով
այն
մարդերի
վերայ,
որ
արակութեան
մէջ
նրանք
աւելացրել
են
աւանդութեանը
մի
{նզովք},
որ
չի
եղել
նոյնիսկ
Հաննայի
բուն
ձեռագրում:
Բաց
չէր
մի
րոպէական
նեղսրտութեան,
մէջ
էի
բերել
նորա
{նզովքը}
կաթողիկոսների
վերայ
եւ
շարք
կաթողիկոսաց
անունով
ա
եթէ
նորանից
հրաւիրուած
Կրօնական
ժողովը
դիմէ
դէպի
{նզովքը},
այդ
խաւար
դարերի
խաւար
մնացորդը,
ջաղջախ
եղէգը
իմիայն
կաթողիկոս
են
նշանակում։
Նոյնիսկ
Խորենացու
{նզովքը}
"
'ի
վերայ
գլխաւորաց
քահանայութեանն
"
չէ
կարելի
բ
մն,
առանց
քննութեան,
պ.
Էմինին
հետեւելով,
այդ
{նզովքը}
վերագրած
ենք
կաթողիկոսներին,
բայց
այս
սխա՛լ
է,
ցի
վրէժխնդրութիւնը,
յիշեցնում
էր
նորան
կաթողիկոսի
{նզովքը}
։
Ահա
Մաշտոցի
խօսքերը.
"բայց
իմ
նզովք
դատապարտութե
քեզ:
-
Երեք
հարիւր
տասն
եւ
ութն
հայրապետների
{նզովքը}
գլխիս
լինի,
եթէ
մի
մարդու
եւս
յայտնեմ
այդ
բանը,
ղ
չդրեց
իւր
կոնդակը,
հարկադրուած
էր
զօրացնել
իւր
{նզովքը}
զէնքի
ուժով,
Վենետիկեցիք
նոյնպէս
պատրաստուեցան
զ
ստ
են
եւ
այդ
ուրանալ:
Մի
քանի
հոգեւորների
կողմից
{նզովքի}
շանթեր
եւս
տեսանում
ենք՝
դէպի
մեզ
արձակուած,
բա
մի
խօսքով
Դորանց
դժոխք
ուղարկեմ,
Կամ
{նզովքի}
շանթերով
Շան
սատակնե՞րը
հանեմ"։
-
Տէ
ուժի
օգնութեամբ,
կամ
իւրեանց
խաւար
ատմօսֆերի
մէջ
{նզովքի}
փայլակնէր
փայլատակեցնելով:
Երանի՜
այն
մարդուն
ենրիկոս
չորրորդի,
որ
ընկել
էր
Սիքստոս
հինգերորդի
{նզովքի}
տակ,
եկեղեցու
մէջ,
եկեղեցական
զգեստներով
զգեստա
տեղը
Լեւոն
X
Պապը
աշխատում
էր
փակել
նորա
առաջը
"
{Նզովքի}
կոնդակովը"։
Ինքը՝
Կայսրը,
մի
կողմից
խոստովանե
ն,
որ
խնդրեն
չքացնել
Հենրիկոս
IV-ի
ընդդէմ
գրուած
{նզովքի}
կոնդակը։
Պապը
շատ
սիրով
ընդունեց
Հենրիկոսի
դ
.
pas
Norbert)։
Այսպէս
անուանւում
է
այն
{նզովքի}
կոնդակը,
որով
Պապը
դուրս
է
ձգում
եկեղեցուց
Յիսուս
ժից
կործանումը
մի՛թէ
չէ՞
վերագրուել
մի
վարդապետի
{նզովքի}
եւ
այդ
աւանդութիւնը
մինչեւ
այսօր
նստած
չէ՞
ազգի
մ
յանալը,
որպէս
նաեւ
Անի
քաղաքի
աւերակ
մնալը,
այդ
{նզովքի}
պատճառով
չէ՞:
"
Անի
քաղաքը
անիծուած
է.
ո՛վ
որ
ա
ահը,
եւ
նզովեց
հօր
ոսկերքը...
Այս
լացախառն
{նզովքից}
յետոյ,
կարծես
թէ,
հանդարտեց
Վարդ-խաթունի
սիրտը
չինչ։
Կսաւիէեն
նզովեց
նորան,
բայց
նահանգապետը,
{նզովքներից}
վախեցող
մարդ
չ'լինելով,
հրամայեց
երկաթի
շղթաներո
գրուածք։
Երանելի
Գէորգ
կաթողիկոսը,
տեսնելով
այս,
{նզովքով}
դատապարտեց
թէ՛
գրուածքը
եւ
թէ՛
նորա
հեղինակը՝
ցոյ
:
IX
Թէեւ
Աղուանեանցի
հայրը
մեռանելու
ժամանակ
{նզովքով}
պարտաւորել
էր
իւր
որդին,
ոչ
ոքի
չբանալ
մատանու
գ
տեսանելով
Յիսուսեան
քարոզիչների
կամակորութիւնը,
{նզովքով}
դատապարտեցին
նորանց։
Բայց
այս
միջոցին
Սպանիական
ի
14
մայիսի
1852
Քիշնեւ
Պերնէն
արուն
քա
{նէ}
պալխ
նէ
քսի,
խաֆեիով
խմէ:
Հազի
Խճտխանի
ք
մայիսի
1852
Քիշնեւ
Պերնէն
արուն
քա
նէ
պալխ
{նէ}
քսի,
խաֆեիով
խմէ:
Հազի
Խճտխանի
քոքն
մէկ
ծեծէ,
ջուրն
հանէ,
մէկ
գիշեր
աստխին
թիր
լուսանայ
{նէ},
լատով
քամէ,
ջուր
խմէ:
ի
ձեռն
եղբօր
իմոյ
երեւելի
արծաթագլուխ:
-
Եթէ
չճարենք
եւս,
գո՛
{նէ}
մեր
խիղճը
մաքուր
է
եւ
հոգին
հանդարտ,
գո՛նէ
չկայ
,
գո՛նէ
մեր
խիղճը
մաքուր
է
եւ
հոգին
հանդարտ,
գո՛
{նէ}
չկայ
մի
մարդ,
որ
ասէ,
թէ
այս
ինչ
մարդ
իմ
արծաթը
երեք
հազար
մանէթը
մածունի
տուր,
երեսդ
քսիր,
գո՛
{նէ}
այդ
օգտակար
եւս
կը
լինի,
որովհետեւ
ի
բնէ
շատ
սպի
ջեւանի
մէջ
հաշուատուն
կամ
գործակալ
մարդ
պահէին
գո՛
{նէ}
միմիայն
Ֆրանսիայի
Մարսէյլ
քաղաքի
մէջ,
այն
ժամանա
լի
գանձատնից
ոսկին
եւ
արծաթը:
Երանի՛
էր,
եթէ
գո՛
{նէ}
արուեստներ
ծաղկեցուցած
լինէին՝
բնութենից
հեռանալ
Նախիջեւանը,
տեսանելով
այս
րոպէիս
իւր
վիճակը,
գո՛
{նէ}
պիտի
բարւոքէր
ներկան
գալոց
ժամանակները
ապահովելու
մնարանը
ոտքի
վերայ,
էգուց
գնայի
ես
գերեզման,
գո՛
{նէ}
փարատուած
կը
լինէր
սրտիս
կսկիծը
եւ
խաղաղ
հոգով,
ինի
մէջ
(տարակոյս
չկայ,
որ
աշակերտի
պէս)
եւ
գո՛
{նէ}
այնքան
բան
ուսանէր,
որ
նորա
մտածութիւնքը
մարդավա
ուանուի
Պ.
Նալբանդեանցը:
Ի՛նչ
լաւ
կը
լինէր,
գո՛
{նէ}
հնար
կ՚ունենայի
ես
եւս
ստանալու,
ուրիշները
եւս
ն
"
ըսելով,
դարձեալ
նոյն
"
ա՛ս
ալ
անցաւն
"
ըսել
էր
{նէ},
ինչո՞ւ
համար
կը
թողուն
զհեղինակ,
որ
անհամաձայն
ասոր
ի՛նչ
ըսենք,
ի՛նչպէս
հասկնանք,
հասկնանք
ալ
{նէ},
որի՛
պոչէն
ըմբռնենք։
Այսպիսի
գրքի
մը
կատակէն
ո
եւ
հիմա
Հայոց
ազգը
կանգուն
կեցած
աշխրքիս
մէջ,
գո՛
{նէ}
ընկճեալ
ազգաց
թիւը
կը
համարուի։
Ըսինք
նաեւ,
թէ
ւամբ
ըրաւ.
այն
ատենին
համար
իր
պարտքն
էր,
չըներ
{նէ},
շատերուն
պէս
ազգատեաց
կ՚ըլլար
եւ
դժոխքը
կ՚երթար
սա՛
ժամանակիս
միլլիոն
մը
հաւատարիմ
ժողովուրդ
ունի
{նէ}
։
Թո՛ղ
հաստատեն,
որ
գրիչնի՛ս
կոտրատենք
ու
մեկդի
րքին
համոզմամբը
մերժուած
Հռովմէական
պարգեւը
չելնէ
{նէ},
կատակնիս
ետ
կ՚առնենք...
Գնա՛,
Մխիթարեա՛ն
համա
դասուն:
Կարծեմ,
որ
այժմ
հասկացար
միտքս:
Գո՛
{նէ}
մի
անգամ
կը
վերանային
տարակուսութիւնքը,
եւ
կարօտ
աստասիրութեան
համար
արծաթ
եւս
վճարող
չլինի...
գո՛
{նէ},
մի
քանի
տարի
ժամանակով,
դարձեալ
կ՚ապահովէ
իւր
դառնում
ենք
դէպի
հասարակութիւնը,
որի
համար,
գո՛
{նէ}
արտաքին
ձեւով,
տպուել
էր
այդ
գործը.
մեք
կամինք
դեգերեսցի
վայրապար։
Խի՜ղճ
ազդեսցէ
գո՛
{նէ}
ի
սիրտդ,
յէ՜
անոպայ
դատաւոր,
Արծաթ
քանզի
ա
,
Որոնց
անունն
չուզեմ
տալ.
Բայց
որ
գո՛
{նէ}
մի
գաղափար
Դու
ունենաս
նոցա
վրան,
(Թէ
օրս
բերնից,
մի
շատ
յիմար
եւ
անշնորհք
գիր:
Ինչ
է
{նէ},
Աստուած
ընդունելի
անէ:
13-ին
նամակ
գրեցի
եղբօ
աշխատութիւնը
Ազգին
մի
բանի
տեղ
անց
կը
կենա՞յ.
գո՛
{նէ}
մինչեւ
այժմ
չէ
երեւում
դորա
մի
դրական
ապացոյցը։
Ցաւում
եմ,
որ
պատուելի
հեղինակը
չէ՛
կարողացել
գո՛
{նէ}
մասնաւորապէս
ծածկել
իւր
համակրութիւնը
Յիսուսեանց
նել։
Եւ
իմ
համար
մի
հրեշտակ
մարմին
չառաւ,
որ
գո՛
{նէ},
իր
հոգեղէն
բնութեամբ
տեսնելով
թշնամիների
ծածուկ
է,
որ
հին
դարերում
Էջմիածին
անունը
չկար,
կամ
գո՛
{նէ}
դպրութեան
մէջ
չէ
գործածուել։
Ագաթանգեղոսը
եւ
Ղազ
անս...
մի
ոք
համարեսցի
զիս
անզգամ.
ապա
թէ
ոչ
գո՛
{նէ}
իբրեւ
զանզգամ
ընկալարուք
զիս
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Կո
սրոպին։
Թա՛փ
տանք
մի
փոքր
այս
կարծիքը,
որ
գո՛
{նէ}
հինգ
հարիւր
տարի
է,
ամեն
հեղինակ,
իր
նախորդների
,
թէեւ
առանց
հիմքի
գրել
էր
այս
ծանօթութիւնը,
գո՛
{նէ}
պիտի
չմոռանար
այս
եւ
53-դ
երեսում,
երբ
հարկաւոր
Փարպեցու
քահանայապետ
խօսքը
վերաբերւում
է
նաեւ
գո՛
{նէ}
Սուրբ
Ղեւոնդին,
եթէ
ոչ
նորա
ընկեր
միւս
բոլոր
քահ
լն։
Այսմ
յանդիմանութեան
ո՛չ
կարելով
տանել.
-
պու
{նէ}
՞-
ասեն,
-
ջնջեսցին
ապա
սոքա
եւ
գիրք
սոցա
զի
հանգի
առն,
բազում
ինչ
արար
եւ
ծախեաց
զի
բարձցէ
զայն
գո՛
{նէ}
ըստ
կիսոյն.
ընդէ՞ր.
զի
կուրացաւ
տուն
իւր։
Զի՞
ջատագովութիւն
Հայոց
եւ
ո՛րպէս
լինիցի
այս.
(պու
{նէ}
՞
փեհրիս
եւ
այլն)։
Ետու
պատասխանի
"
իմացիր
եւ
զա
իսկ
Պապութիւնը
ենթարկուի
վերանորոգութեան,
որ
գո՛
{նէ}
դորանով
կարելի
լինի
փակել
Պրօտեստանտութեան
առաջը
երկնքից,
սուրբ
գործը
կատարելու
համար,
կամ
թէ
գո՛
{նէ}
արժանի
կը
լինի
ստանալ
մարտիրոսական
արմաւենին,
վճ
ցուփորձի
ժամանակ
չ'յայտնէ
իւր
խորհրդակիցքը
կամ
գո՛
{նէ}
ասէ
միայն
վանահօր
անունը,
որին
խոստացաւ
տալ
զինո
րը
նոյնպէս
օգուտ
քաղեն
մեր
նկատողութիւններից,
գո՛
{նէ}
մի
ծեղի
չափ
թող
շնորհակալ
լինին,
ինձնից
ո՛չ,
այ
անց
եւ
այլն.
անոր
համար
որ
աշխարհաբար
վեվ
կըսենք
{նէ},
վեվ
վեվ
ալ
գրելու
է
եւ
ոչ
ու
կամ
ւ,
որ
ծուռ
հն
մ
մի
գիտեցողի,
կա՛մ
բառարանի
միջնորդութեամբ։
Գո՛
{նէ}
այսպէս
է
մեր
հայեացքը
եւ
այն
պատճառը,
որ
տեղն
եկ
այդ,
առաջին
անգամ
լսում
ենք
պ.
Պռոշեանցից:
Գո՛
{նէ}
խոստովանում
ենք
մեր
տգիտութիւնը,
որ
մենք
չգիտենք
կամ
լուացւում։
Կարող
ես,
կրկնում
ենք,
գտնել
գո՛
{նէ}
մէկ
մարդ,
որ
լսէ
քեզ
եւ,
վերացական
գեղեցկութեան
տողութեան
տէր
մարդիկը,
եթէ
ուրիշ
բան
չգիտեն,
գո՛
{նէ}
պիտի
ենթադրել,
որ
Աստուածաշունչ
կարդում
են։
Մեն
շատ
հարուստ
անգլիացի
մեծատուն,
Բնակւում
էր
{Նէապոլիս}
քաղաքում.
Մինչեւ
այժմ
նա
չգիտէ
ուր
եւ
ում
մտայ
Պոլսից
ելայ
Մեսսինա
մտայ
Մեսսինայից
ելայ
{Նէապոլիս}
մտայ
1861
Նէապոլսից
ելայ
Գենուա
մտայ
Նոյն
օրը
ե
4
Նազարեանցին
135
Քուաքեռաց
136
"
Մեղուին
"
[
{Նէապոլից]}
30
137
Մկրտիչ
Աղաթոնին
138
"
Մեղուին
"
ԳՆԱՑԱԾ
Թ
ութիւնն
է
յափշտակում
երկրի
երեսից:
Դու,
որ
{Նէապոլսի}
մէջ
ցոյց
ես
տալիս
ինձ
մի
շիշ,
ուր
կայ
մի
քանի
կա
Մեսսինա
մտայ
Մեսսինայից
ելայ
Նէապոլիս
մտայ
1861
{Նէապոլսից}
ելայ
Գենուա
մտայ
Նոյն
օրը
ելայ
Գենուայից
եւ
Թու
եւ
ըստ
այսմ,
զառաջինն
զկայ
առեալ
զաւուրս
քանիս
ի
{Նէապօլիս},
ուր
թափելոց
էր
շոգենաւուն
զբեռինսն
եւ
ստանալոց
ց
էր
ի
Մարսէյլ
եւ
ըստ
այսմ
զառաջինն
զկայ
առեալ
՚ի
{Նէապօլիս},
ըստ
որում
շոգենաւն
թափեալ
զբեռինսն
վերստին
ընկա
տեւ
ներկայ
հայեացքով
եւ
ներկայ
պէտքէրին
նայելով,
{Նէապօլսի}
եւ
Պօրտիչիու
տները
աւելի
գեղեցիկ,
աւելի
հոյակապ
իայից,
1767,
Սպանիայից,
{Նէապօլսից}
եւ
Սիկիլիայից,
1768,
Պա
չպէս
լինելու
պարտականութիւնը
Վարդապետարան
Քրիստո[
{նէութեան]}
Այվազի
Օրացոյց
1860
ամի
Այվազի
Խուդաբաշեանի
գիր
ամմա
ինչ
անինք,
որ
օրենքը
չի
հրամայիլ,
անպես
է
{նը},
թող
ասին
քի
տերտերին
հրամայե,
քահանա
թող
օրհնե
ր
գրիք,
տահա
հոս
կմնանք
պեքիմ
ինչ
վանքի
մարդը
գա
{նը}:
[Նամակի
կողքին
առաջին
երեսի
լուսանցքի
վր
ալ
իմանամ,
թե
ի՞նչ
կուզիս
ասիլ,
դու
ինքդ
գիտես
{նը},
կարծում
իս,
թե
ես
ալ
կիմանամ,
բայց
ուրիշ
անգա
իր
ասելով
(ծան.
4)
ի՞նչ
եք
հասկանում,
ասորերե՞
{նը},
եթե
այո՛
եւ
եթե
Լիտան
խոսքն
էլ
այնտեղից
եք
առնո
մի
երեւելի
մարդ
է
դա:
-
Մանդինեանց
Տէր
Ստեփա՞
{նը}...:
-
Այո՛,
նա.
ի՞նչ
պատճառով
այդքան
շատ
.
ազգը
կը
զօրանայ,
եւ
երկրագո՛րծը,
եւ
վաճառակա՛
{նը},
եւ
կարողութեան
տէր
մա՛րդը
օրըստօրէ
կը
հարստանան
րցմանս,
"
եթէ
ընդ
տեսակաւ
հացին՝
Քրիստոսի
մարմի՞
{նը}
միայն
կայ,
եւ
ընդ
տեսակաւ
գինւոյն՝
Քրիստոսի
արի
սկ
մարդ
կոչուելու
իրաւունքը
անգամ.
Պ.
Չամուռճեա՞
{նը},
իւր
փտած
ու
վաճառուած
գրիչով,
թէ՞
Կրօնական
ժող
որը
իւր
մահճում
հանգիստ
Երբ
արշալուսոյ
քընով
{նընջում}
է,
Ուսանողն
զգաստ
թափելով
քունը՝
Գնու
յի։
Իմ
ծնողքըս
ու
բարեկամք
Տըխուր
{նըստած}
միայնակ,
Ես
պարում
եմ
աղջկայ
հետ
Ու
հա
ի
Տուհաց
գաւառէն,
զՔասաղ
գետով,
Եկեալ
{նըստեալ}
զՇրեշ
բըլրով
զԱրտիմէդ
քաղաքաւ,
զՔասա
բուրուառ
եւ
բուրվառ,
երիվար
եւ
երիւար,
նուագ
եւ
{նըվագ}.
թուական
եւ
թվական։
Ասոնցմով
կիմանաս
պատճառը՝
է
նորա
աշխարհը.
Նա
անդադար
սպասում
է
{Նըւիրական}
վայրկենին։
Չուրախացուց
ոչ
ոք
նորա
Տխրա
ծանուցանել
հոգեւոր
կառավարութեանդ
զի
ես
երբէք
յ[ը]
{նթացս}
իմոց
քսան
ամեայ
հասակի
կենաց
չեմ
ունեցեալ
ընդ
Բար
ր
սերկեան։
Բաւ
քեզ
լիցին
զանձնէս
վէպ
զաստանդական
{նժդեհէս}.
Ես
փութացայց
հեռաւոր
վայրաց
զննին
՚ի
կրկէս
տեղն
ու
տեղ
Կոյսին
զարկում
է
գետին
Հուժկու
ուժով
{նժոյգի}
Եւ
ձգտում
է
հարուածել
Իր
եղջիւրով
շեշտակի.
Ապա,
ում։
Երրորդ՝
Սամուէլ
կաթողիկոսից
յետոյ
502
թ-
{նի}
կաթողիկոս
նստող
Մուշէն
Երեւանի
մօտ
Կոտայի
նահանգի
անաբար:
Հաւը
կորեկ
է
տեսանում
երազում,
իսկ
Հայը
{նի՛ւթ}:
Հատ
ու
կոտոր
բաներ,
որ
այժմ
անփորձ
մարդիկ
ազգա
Խորէն
հանապազ
Լարակտուր
եւ
քնարին
Վարդենեաց
ոչինչ
{նիազ}
Գողտրիկ
անդրաձայնութիւն:
ԸՆԹԵՐՑՈՂՆԵՐԻՆ
Je
ne
v
րեն
հանապազ
Լարակտուր
եւ
քնարին
Վարդենեաց
ոչինչ
{նիազ}
Գողտրիկ
անդրաձայնութիւն:
ԱՌ
ԸՆԹԵՐՑԱՆԵԼԻՍ
ուսումնապարապի
ժամանակ
ուղեւորեցաւ
դէպի
Սպանիական
{Նիդերլանդիա}
ողորմութիւն
հաւաքելու,
որ
տեղից
բաւական
արծաթ
բե
ացաւ
վերջապէս
Ֆերդինանտ
երկրորդի
օրովը
հաստատուիլ
{Նիդերլանդիայի}
մէջ։
Միմիայն
Ֆրանսիայի
մէջ
Կարգը
հանդիպեցաւ
22
թուականում
դասեց
Իգնատիոսը
սուրբերի
Կարգը,
եւ
{Նիդերլանդիայի}
Յիսուսեանները
գրեցին
նորա
մահարձանի
վերայ
հետեւեա
Երկաթի
շանթեր.
Գընտակ
ու
վառօդ,
{Նիզակ},
հրացան,
Ահեղ
թնդանօթ։
Թէ
այսք
մ,
որ
Պ.
Իսահակեանցը
եւս,
որպէս
օբսկուրանտների
{նիզակակից},
կարողանայ
մի
մութն
անկիւն
գտանել
այդ
տարտարոսի
թէ
դու
տեսանէիր,
թէ
ինչպէ՞ս
սա
աներկիւղ
եւ
առանց
{նիզակակցի}
այս
կողմ
ու
այն
կողմ
էր
վազում
եւ
երկու
ճեղքում
զ
այց
թշնամի
չկայ:
Ասում
են,
եթէ
այսպէս
առանց
մեր
{նիզակակցութեան}
կամեցած
էիք
խլել
թշնամու
ձեռքից
յաղթութիւնը,
ապա
նգերորդը
տուեց
Աթենասի
արձանի
ձեռքը՝
խլելով
նորա
{նիզակը}
։
Բայց
նա
իր
խելքով
ասում
էր,
երբեմն,
Հռովմի
մէ
նգնի
Աթենասի
ձեռքում,
եւ
թո՛ղ
փշրվի
նորա
մահաբեր
{նիզակը}
։
Մենք
չենք
կարող
այս
դրութեան
հետեւել.
նոր
լեզո
որը
գիշերով,
Թեկն
տուեց
նա
պողպատէ
Իւր
{նիզակին}
պսպղուն.
Զինուո՛ր,
մի՛
քնիլ
դու
մութ
ժամին
ձին-առանձին
զինուորների,
կամ
նոքա
ամբողջ
լեգէոնի
{նիզակների}
սլաքներից,
նոյնպէս
խօսւում
է
եւ
նաւերի
կայմերի
լ
ոնեաների
կոտորվելու
ժամանակ
էլ
այնքան
անմեղ
էր
իր
{նիզակով},
որքան
այժմ
Սիքստոսի
տուած
խաչով։
Համաձայն
ե
,
Բօլգարիայի
եւ
այլոց.
Թագուհի
եւ
Մեծ
Իշխանուհի
{Նիզովեան}
Նովա-Գօրօդի,
Չերնիգովի,
Րեազանու,
Րոստովի,
Եա
տսկի,
Բօլգարիայի
եւ
այլոց,
Թագաւոր
եւ
Մեծ
Իշխան
{Նիզովեան}
Նովա-Գօրօդի,
Չերնիգովի,
Րեազանու,
Պօլօցկի,
Րո
չէր,
եթէ
մի
բարբարոս
բռնակալ
ձեռք
կապէր
մեզ
թէ՛
{նիթապէս}
եւ
թէ՛
բարոյապէս,
կամ
արգելանքի
տակ
դնէր
մեր
ազա
պետք
է
որ
իմանա.
նա
մոսկվացի
է,
բացի
այդ
եղել
է
{Նիժեգորոդի}
տոնավաճառում,
որտեղ
մշտապես
շամախեցիներ
շատ
են
լ
.
վերջինս,
հուսով
եմ,
ամառն
այստեղ
կգա,
կամ
էլ
{Նիժնի}
Նովգորոդի
Մակարեւյան
տոնավաճառից:
Խնդրեմ
այս
մաս
ար:
Գործակատարը
գրում
է,
եւ
պատանին
յայտնւում
է
{Նիժնիյ}
-Նովգորոդի
վաճառահանդէսը:
Մի
փոքր
ժամանակից
տղան
այժմ
նրա
ապագա
հեռանկարը:
Ի՞նչ,
նա
դեռ
Մար[իա]
{Նիկ[ոլաեւնայի]}
մոտ
է
ապրում,
թե
եղբոր,
ինչպես
ասում
է
Անանիան
նդհանրականս
ճանաչէ
մի
միայն
զերիս
ժողովս,
որք
են
{Նիկիո},
Եփեսոսի
եւ
Կոստանդնուպօլսոյ,
իսկ
զայլսն
ամենայ
ձանց,
այլ
թէ
սուրբ
հարքն
մեր
ընկալեալ
զհանգանակն
{Նիկիոյ},
առ
հարկին
յաւելին
՚ի
նմա
զքանի
մի
բառս
բացադրակ
ոգւոյն
սրբոյ:
Ինքն
իսկ
Քրիստոս
այսպէս
վարդապետէր
{Նիկոդիմեայ},
ըզմկրտութիւն
անուանեալ
ծնունդ
ի
ջրոյ
եւ
՚ի
Հոգւ
առ
մի,
պատանի
հայազգ,
Մեհրուժան,
Վասակ,
{Նիկոլ},
Կիրակոս,
Զանգագ,
Վեստ
Սարգիս,
դիւածին
Ս
ութիւնը,
որոնց
մէջ
մեհրուժանեան
պսակով
փայլում
է
{Նիկոլ},
չիք
եպիսկոպոսը,
սոքա
ամէնը
միասին,
ոմանք
կամք
րկայն
օրեր
բարեմաղթելու
է
մեր
ամենագթած
ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ
{ՆԻԿՈԼԱԵՒԻՉ}
Կայսեր,
որովհետեւ
ՍՈՑԱ
շնորհքով
ապրում
է
այսօր
Մ
նֆդլեբինին
փողը
տվել
եմ.
շլյափը
բերող
չկա,
Պետր
{Նիկոլաեւիչի}
նամակը
ստացա,
սվոտի
մասին
տնօրինություն
կառնեմ:
րգությունը
հայտնել
Գայանե
Նիկոլաեւնային
եւ
Պետրոս
{Նիկոլաեւիչին}:
Ես
կգրեմ
Լոնդոնից
ու
կհայտնեմ
իմ
հասցեն:
Չգ
աս,
նորա
մասին
եւս
բաներ
ունիմ
խոսելու:
Պետր
{Նիկոլաեւիչին}
սիրով
բարեւ:
Առայժմ
այնքան:
Մնաս
բարեւ
մինչեւ
տ
ի
է
այսպես
արտահայտվել)
հաղորդես
ամենաբարի
Մարիա
{Նիկոլաեւնա}
Պանովային:
Ես
շատ
հաճախ
եմ
մտածում
նրա
ներկա
վիճ
ալման
համար:
Խնդրում
եմ
հաղորդիր
անձամբ
Մարիա
{Նիկոլաեւնա}
Պանովային
իմ
ջերմաջերմ
պատասխանը
նրա
ջերմ
բարեւին
հասկացնես,
որ
ճշմարտությունը
հայտնվի:
Գայանե
{Նիկոլաեւնայի}
սիրով
ողջույնը
ես
մոռացած
չեմ
եւ
միշտ
մտածում
եմ
ր
էր
պտտվում,
թե
Իսահակն
ամուսնանում
է
Նադ[եժդա]
{Նիկոլաեւնայի}
հետ,
չնայած
դրան
ես
ոչ
մի
կերպ
հավատալ
չեմ
կարող
կստանաք
չորրորդը՝
կտակներով
հանդերձ:
Գայանե
{Նիկոլաեւնային}
սիրով
ողջույն,
Պետրոս
Նիկողայոսյանին
նույնպես:
եւ
կգրեմ
այնտեղի
որպիսությունքը,
որ
գուցե
Գայանե
{Նիկոլաեւնային}
եւս
օգտակար
լինի:
Նորա
դրությունը
ինձ
հայտնես:
սերը:
Խնդրում
եմ
իմ
հարգությունը
հայտնել
Գայանե
{Նիկոլաեւնային}
եւ
Պետրոս
Նիկոլաեւիչին:
Ես
կգրեմ
Լոնդոնից
ու
կհա
իմ
վշտահար
եւ
հուսահատ
դրության
մեջ:
Գայանե
{Նիկոլաեւնային}
շատ
սիրով
բարեւ.
արդյոք
ինչպե՞ս
է
նորա
առողջությ
ություն
նրա
աճյունին:
Շնորհակալություն
[Մարիա
{Նիկոլաեւնային]}
ինձ
հիշելու
եւ
իր
անկեղծ
զգացմունքների
համար.
ս
անիան
հաջողությամբ
կարող
է
խնդրել
ամենաբարի
Մարիա
{Նիկոլաեւնային},
որ
նա
օժանդակի
այդ
բարի
գործին,
եւ
ես
հավատացա
վայլսկուն
11/23
33
դարձեալ
նորան
15/27
34
Մարիա
{Նիկոլաեւնային}
35
Րուդնեւին
36
Խաֆաֆեանցին
37
"
Մեղուին
"
թեան
ցանկութիւն:
Պիտոյ
է
նոյնպէս
յիշել
այստեղ
եւ
{Նիկոլայոս}
Ֆլամելը,
որ
շատ
խօսքերի
պատճառ
է
եղել
իւր
կեանքի
նց
վարդապետը,
Պ.
Մարկոսեան
բժիշկը
եւ
Պ.
Սիմէօն
{Նիկոլայոսեան}
Կանդինեանցը,
որոնք
եւ
օգնում
էին
նորան
ամենայն
կ
եքսանդր,
օրհնեցելոյն
համանուն,
Նորա
ժառանգ
{Նիկողայոս}
լիցի
նման
իւր
հաւուն.
Կեցցէ՛
Աթոռ
Ռուսաստա
արիսպքը
խոնարհեցան
դաշնակից
զինուորութեան
առջեւ,
{Նիկողայոսը}
մեռաւ:
Մեռաւ
նորա
հետ
եւ
նորա
համակարգութիւնը:
սարակ
ռամիկը,
Տե՛ս,
ի՞նչ
ոգով
կոծում
է
նա
{Նիկողայոսի}
մահը.
"
Մեռաւ
մեր
հայր,
հայր
որդեսէր,
հա
ծ
սիրոյ
հուր:
Միտքը
բերեց,
ինքը
քանի՞
{Նիկողայոսի}
ձեռքով
Ազատուել
էր
վտանգներից
ու
ապրել
էր
ա
ցցէ՛
Աթոռ
Ռուսաստանի
Եւրոպիոյ
ահարկու,
Իսկ
{Նիկողայոսի}
անունը
արեւից
վեր
լուսատու:
ԱՐԲԱՏ
ք
ի՞նչ
դիտավորություն
ունիս
այդ
մասին:
Պետրոս
{Նիկողայոսյանի}
նշանածներդ
իմացա,
շնորհավորում
եմ:
Առ
ժամս
ուրի
:
Գայանե
Նիկոլաեւնային
սիրով
ողջույն,
Պետրոս
{Նիկողայոսյանին}
նույնպես:
Այսքանը
առայժմս
բավական
է,
միայն
ա
Ու
փորձանքից
ազատեցի
նորան
շուտով:
{Նիկողոսը}
չծերացաւ
իզուր
տեղը,
Նա
չգտաւ
երկրիս
վերա
ի
Իմ
հոգին
քեզ
կ՚առաջնորդէ
ամեն
բանում.
{Նիկողոսը}
ասէր,
թ.
Եւրոպ
չի՛ք
մէջ
տեղում:
Բա
ֆօրմ,
որով
պիտի
սանձահարուէին
ոչ
միայն
Պօղոսը
եւ
{Նիկողոսը},
որոնց
մասին
Հիւսիսափայլը
բողոքած
է
ժամանակ
առ
ժ
Յովհաննիսի
տան,
առ
յարեւելս
սհաթսազ
Մարգարի
որդի
{Նիկողոսի}
տանն,
իսկ
հարաւ
կողմանէ
հասարակ
քուչա,
որ
տանս
սրտից,
յոյսը
եղաւ
ողջ
ունայն.
Տեսաւ
բազմած
{Նիկողոսի}
գահումը
նոր
թագաւոր
Ու
դէպի
նա
տեսաւ
ազգի
ս
Մինասի
ժամանակ,
որ
շատ
առաջ
էր
ապրել
Թորոսից
կամ
{Նիկողոսի},
որ
Թորոսից
շատ
դարեր
յետոյ
էր
ծնել:
Այդ
ժամանա
ի
առաջ
ու
հետ
խաղալը
կախւում
է
Թորոսի,
Մինասի
եւ
{Նիկողոսի}
ազգի
մէջ
ունեցած
խորհրդից,
արժանաւորութիւնից
ու
ի
համար.
ազգը
ժառանգութիւն
տրուած
չէ
Պօղոսին
կամ
{Նիկողոսին},
որ
ինչպէս
կամեն
այն
այնպէս
խաղան
ազգի
հետ:
Իմ
արեւը
մայրը
մտաւ...
ի
յիշատակ:
{Նիկողոսիս}
դուք
կը
կանգնէք
յաւէրժ
արձան,
Թէ
թշնամիք
տ
Արամեանի
տպարանի
մասին:
Պ.
Ճանիկ
Արամեանը՝
{Նիկոմիդիա}
քաղաքից,
երկար
ժամանակ
Փարիզ
բնակուելով
եւ
տպագր
ք,
հռչակաւոր
Յակոբ
Լայենէզը,
Ալֆոնս
Սալմերոնը,
{Նիկօլայ}
Բօբադիլեան,
Սիմօն
Ռոդրիգէզը
եւ
այլ
ուրիշները,
"
ալիս
է
հեռուից
մի
երիտասարդ
մարդ՝
երկարահասակ
եւ
{նիհար},
տեսայ,
որ
շատ
վաստակած,
հազիւհազ
փոխում
էր
քա
ջոյնը
ընդունելու,
դէպի
երկինք
վեր
բարձրացրեց
իւր
{նիհար}
ձեռքերը
եւ
վշտահար
աչքերը,
եւ
ասաց.
-
Աստու
րհի
երեսի
մանկլաւիկների
նման
չեն,
սոքա
ծերունի,
{նիհար},
տգեղ,
խառն
ի
խուռն
մազերով,
աչքերը
ներս
ընկած
amoniaci,
tinctura
opii,
եւ
ուրիշ
ոչինչ:
Իմ
{նիհարությունը}
նոր
բան
չէ,
ընդհակառակն,
այժմ
ես
կազդուրվում
եմ
զառաջինն
զոհ
լինին
հպարտութեան
եւ
անձնասիրութեան
{Նինոսի}
արքայի
Ասորեաց,
որ
զինքն
կամելով
ցուցանել
սկիզբն
կամ
ի
հուր
դատէին
եւ
կամ
առ
ի
կուլ
ջրոյ
մատնէին,
{Նինոսին}
ախտացեալ
զախտ,
զի
մի
առաջի
որոց
գալոցն
էին՝
հան
առ
Արշակ
արքայ
եւ
յուզեալ
զդիւանն
արքունի՝
որ
ի
{Նինուէ},
քաղէ
ի
հելլեն
գրոց՝
զպատմութիւն
ազգիս
եւ
բերէ
արանք
կամ
գրուածք.
եթէ
լինէին,
նա
կարօտելու
չէր
{Նինուէի}
դիւանին։
Բայց
Վաղարշակի
հիմք
դնելով
եւ
նորա
օրին
ան
այդ
մանիֆէստը:
Յանձնաժողովը
աւարտել
է
հիմա
իր
{նիստերը},
եւ
նրա
կազմած
նոր
Կանոնադրութիւնը
թարգմանւում
է
ոնցից
եօթը
որպէս
մեծամասնութիւն
կարող
են
բաց
անել
{նիստերը}
եւ
չորսի
համաձայնութեան
դէպքում
վճռել
հարցերը:
դրեցին
իւրեանց
բոլոր
խարդախութիւնը,
որպէս
զի
այդ
{նիստը}
չ'լինի,
ուր
պիտոյ
է
արդարապէս
խայտառակուէին
Փարի
իւր
պաշտօնը
կատարեց,
Մանանեխը
թռչնոց
համար
{նիստի}
օթեւան
պատրաստեց.
Հետզհետէ
եւ
կենդանիք,
ն
ում
էին,
թէ
նա
Պելագիական
էր.
պատճառ,
վեցերորդ
{նիստումը},
երբ
խօսակցութիւն
էր
լինում
Աստուածային
գթութեան
աւոր
եւ
առողջամիտ
փաստերով,
եւ
խոստացաւ
հետեւեալ
{նիստումը}
ապացուցանել,
որ
ինքեանք
Յիսուսեանք
են
հերետիկոս
շտպանութենով,
եւ
որի
մասին
դեռեւս
ժողովքի
առաջին
{նիստումը}
գովասանութիւն
էր
խօսել
հռչակաւոր
Դիւպէնը,
շատ
սա
Ի
Բասրայ
թիւն
փրկչին
1813
եւ
Մարտի
11-ին,
որ
է
{նիրհան}
26-ում,
գրեցաւ
ձեռամբ
նուաստ
Կարապետիս
Յովհաննէս
Թիֆլիս
մտայ
Թիֆլիսից
ելայ
էջմիածին
մտայ
էջմիած[
{նից]}
ելայ
Թիֆլիս
մտայ
Թիֆլիսից
ելայ
Փոթի
մտայ
Փոթ
րկում
Աֆրիկան
ստրկացնելու
համար..
թող
հիշատակեր
{Նիցցայի}
եւ
Սավոյայի
մասին,
բայց
դա
կլիներ
մեղադրանք
ex
p
զդաշտս
Ափրիկոյ
ի
քարտէզ
նամակի
եւ
զլճակն
Ասիոյ
ի
{նիւթ}
սեւակի,
զանտառս
Կովկասու
ի
գործ
դիցուք
փոխանակ
գ
,
հա,
չլինի,
թէ
այս
իմ
օտարոտի
այցելութիւնը
եւս
{նիւթ}
դառնայ
քո
Յիշատակարանիդ։
Ես
գիտե՞ս
ինչպէս
մարդ
ե
ս
մտաց
պատմութեան,
ապա
ո՞րքան
աւելի
եւ
առատաձեռն
{նիւթ}
մատակարարեսցի
մերոյ
պատմութեան,
եթէ
ոք
աշխատութի
ի
չլինելը
կամ
լինելութեան
չլինելու
հաւասար
վիճակը
{նիւթ}
լինի
նոցա
ողբերին
եւ
լացին:
Թո՛ղ
աշխատին
դպրոց
շ
կելը
ներկայումս
համարեա
թէ
հասարակաց
խօսակցութեան
{նիւթ}
է
Տաճկաստանում:
Ոմանք
համարում
են
օգտակար,
իսկ
թէ
կամաց
կամաց
դառնալու
են
հասարակաց
խօսակցութեան
{նիւթ},
բայց
մեր
ցանկութիւնը
այն
է,
որ
այդ
առարկայի
վե
...
Ո՛հ,
օրերով,
ամիսներով
եւ
տարիներով
ողբալու
{նիւթ}:
Մեք
մի
առանձին
յօդուածով
մասնաւորապէս
կը
խօ
ք
օր
ու
ցերեկով
գործւում
են
Բէգզադէի
ձեռքով,
եթէ
{նիւթ}
չլինին
հրապարակախօսութեան,
եթէ
այդպիսի
անքրիստոն
ение
Арменіи
"
մակագրով
գործի
վերայ,
մինչդեռ
շատ
{նիւթ}
կար
այնտեղ
Յիշատակարանիս
համար:
§3.
Մեզ
գրո
ացողութիւնը
քաղաքականութեան
կամ
կրօնի
մասին
երբէք
{նիւթ}
չէ
եղել
նորա
մտածութեան:
Բոլոր
Հայոց
պատմութեան
ագործը
ունի
հիմք,
նա
ունի
հող,
նորա
ձեռքում
կայ
{նիւթ},
որ
ասել
է
ոյժ
եւ
կարողութիւն
դրամի
համազօր,
բա
ց
մարմնի
չկայ
շօշափելի
կենդանութիւն,
իսկ
մարմինը
{նիւթ}
է
եւ
մարմնի
եւ
մարդու
կեանքը
նիւթերի
անդադար
փոխա
են
իւրեանց
կեանքը՝
կազմելով
մի
այլ
էակ
կամ
իբրեւ
{նիւթ},
պիտոյանալով
այլ
կազմուածքի,
այնպէս
եւս
ազգութի
չկարեմք
զբազմաց
ճառել,
յայն
սակս,
յայս
նուագ
ի
{նիւթ}
առցուք
խօսից
մի
միայն
զԱյվազովսքի
Գաբրիէլ
վարդապե
զառանցանօք,
զլուսոյ
բարձեալ
զբողոք։
{Նիւթ}
ժանգահար,
որ
ըստ
ինքեան
զիւր
ո՛չ
պահէ
մաքրութիւն
՜հ,
ի՛նչ
ցաւալի
պաշտօններ,
ի՜նչ
տխուր
առարկաներ
{նիւթ}
են
այսօր
մեր
խօսքին:
Ա՞յս
էր
մեր
գործը:
Ա
դառնալու.
պատճառ,
մարմինը,
իւր
շինուածքի
համար
{նիւթ}
չ'ստանալով
այնպիսի
կերակրից,
անտարակոյս
կը
թուլա
գլիացիք,
որ
եւ
մի
ժամանակ
եւրոպացոց
խօսակցութեան
{նիւթ}
էր
եղել
եւ
հնձում
էր
նոցայ
գովութեան
դափնիքը,
նո
իմատներ,
որոնց
մէջ
Ձեր
մռայլութիւնը
շատ
տտիպային
{նիւթ}
տեսանելով
թողել
էր
նորանց,
ուտելու
համար
այն
ժամ
եւ
իմ
անձնաւորութիւնը
իւր
դատարկաբանութեան
համար
{նիւթ}
շինելով,
կամ,
աւելի
լաւ
ասել,
կերակուր
տալով
բ
էին
եւ
որը՛
բոլորովին
փշրուել,
այնպէս,
որ
ոչինչ
{նիւթ}
մնացած
չէր
նոցա
մէջ:
Երկաթի
գաւազանով
խառնելով
ք
ռով
կոմսը
չէր
կարող
խօսել
այլ
բանի
մասին,
քան
թէ
{նիւթ}
էր
եղած
նորա
ամբոխմունքին:
Տիրացուի
լռութիւնը
յա
պ.
Յովնաթանեանցի
համար
այսպիսի
մտածութիւնք
երազի
{նիւթ}
եւս
չէին,
մինչ
ամբողջ
գիշերը
թաւալւում
էր
իւր
ան
նալով
մարդուն,
մտանում
էր
նորա
կազմուածքի
մէջ
եւ
{նիւթ}
էր
դառնում
նորա
կերպարանագործութեանը:
Բնութիւնը
նել
եւ
ուսանել
այն
սկզբունքը
կամ
այն
տարերքը,
որ
{նիւթ}
էին
եղած
այդ
մարդու
կամ
ազգի
եւ
կամ
ընկերութեան
բ
ոչն
ախորժես,
ծանր
լսել
եւ
ոչ
ընդունիս,
ո՛չ
յայս
{նիւթ}
միայն,
այլեւ
յայլս։
Չեւ
իմ
աւարտեալ
զխօսս,
րա
սուրբ
բանը
է
նորա
նպատակը,
իսկ
նորա
նպատակը՝
{նիւթ}
։
Նպատակին
հասանելու
համար
ամենայն
բան
ներելի
է,
ս
եւ
անպիտան,
առ
ոչ
ունելոյ
յինքեան
զկենդանարարն
{նիւթ}
յագուրդ
տալ
նքողեալ
հոգւոյն:
Եթէ
ապացուցութիւն
բ
եամբ,
հեռաւորների
եւ
ընդհանուր
ուսումնասիրութեան
{նիւթ}
չէր
եղած.
պատճառ,
նոր
լեզուի
հիմնաւոր
գիտութիւն
ն
հեշտութիւնը
մեծ
քայլափոխ
են
արել։
Մենք
բաւական
{նիւթ}
պատրաստել
ենք,
որ
վերաբերվում
են
նոր
լեզուի
անդա
եւ
շարժուն
տեսարաններ
է
ստանում,
որ
տասը
պատկերի
{նիւթ}
կը
լինի,
որոնց
խօսքերով
միայն
ստորագրութիւնը
ամբ
տեսի
զբազումս
՚ի
բնակչաց
Ջուղայոյ,
զարս
զուրկս
ի
{նիւթական}
կարողութեանց
եւ
ի
հայթայթանս
օրական
հացին
վարեալս
մակ
ծածկելով
երեսին,
բայց
էապէս
հիմնուած
լինելով
{նիւթական}
շարժառիթների
վերայ,
աշխատում
էր
յանձն
առնուլ
ամե
եան
արժանի
էին
այն
ծնողքը,
որ,
իւրեանց
ձեռքումը
{նիւթական}
հնար
ունենալով,
անտես
էին
առնում
իւրեանց
զաւակնե
վ
բացատրել,
որովհետեւ
ժողովրդի
կեանքը,
ամենեւին
{նիւթական}
եւ
ամենեւին
գործական
լինելով,
հետեւաբար
եւ
նորա
ւ
ունայն
փառք
ճարել,
իսկ
ճշմարտութիւնը
չունի
այդ
{նիւթական}
նախամեծարութիւնքը։
Նա
մի
վերին
եւ
գերամեծար
առաք
ց՝
ոտքի
տակ
տեսանելով
այն
բոլորը,
որոնք
իւրեանց
{նիւթական}
ծանրութեան
պատճառով,
արդէն
Նիւտոնի
օրէնքով
կապու
վերին
աստիճանի
շռայլութեան
յիշատակ:
Շռայլութիւն
{նիւթական}
կողմից,
շռայլութիւն
հոգու,
սիրու
եւ
այլ
ախտերի
լինին
նորան
այնպիսի
հանգամանք,
որ
աղբիւր
էին
եւ
{նիւթական}
շահաստացութեան։
Այս
խնդրին
կարող
է
կատարելապէս
պ
ք
կարելի
է
ամաչեցնել
Բէգզադէին.
Աստուծոյ
ստեղծած
{նիւթական}
եւ
իմացական
բաների
մէջ
չկայ
մի
այնպիսի
բան,
որ
կ
ի
իմանամ:
-
Քեզ
քաջ
յայտնի
է
իմ
գործակատարի
{նիւթական}
կարողութիւնը,
-
շարունակում
է
Բէգզադէն:
-
Լաւ
գ
ցանում
այս
նպատակին,
այլ
մեծապէս
վնասակար
են
ե՛ւ
{նիւթական},
ե՛ւ
բարոյական
կողմից:
Շատ
անգամ
բերանացի
ե
գաղափարը,
որ
պիտի
ծառայէր
ժողովրդին
որպէս
աղբիւր
{նիւթական}
շահաստացութեան:
Ըստ
որում,
մեր
ազգին
ուսման
եւ
նը,
ո՛ր
ուսումնականը
մեր
մէջ
վիճակուած
է
այնպիսի
{նիւթական}
ապահովութեան,
որ
կարողանար
այսպիսի
զոհ
բերել
ազգ
խօսել՝
յարմարուելով
ազգի
քանակութեան
հետ,
նորա
{նիւթական}
եւ
բարոյական
կարողութեան
հետ:
Մնաս
բարով
մին
րտ:
Արդարեւ,
Հայոց
ազգը
այնքան
բարոյական
եւ
{նիւթական}
դարաւոր
աւերանքից
յետոյ
չէր
կարող
իսկոյն
հասկանալ
ր
մարդերին՝
հարուստ
մարդերից
միայն
ստանալով
գրքի
{նիւթական}
արժէքը,
որ
ընկերութեան
կարողութիւնը
չթուլանայ
ու
ողովուրդը,
ուրեմն
եւ՝
ազգի
թէ՛
բարոյական
եւ
թէ՛
{նիւթական}
կարողութեան
երեւեցուցիչը:
Եթէ
ասենք,
թէ
Անգլիան
միլիոններ
բաղկացնող
անհատների
մօտ
տեսնենք
որեւիցէ
{նիւթական}
կարողութեան
նշմարանք:
Ի՛նչ
աղբիւրներից
կարող
է
հ
աքականապէս
ազատ
կոչուելով,
ազա՞տ
եմ
ես,
քանի
որ
{նիւթական}
կարօտութիւնը
ստիպում
է
ինձ,
կամայ
ակամայ,
մի
ու
չունի
եւ
այս
վաճառականների
ունեցած
շատ
կամ
սակաւ
{նիւթական}
ոյժը,
ապաստան
է
իւր
երկու
ձեռքի
աշխատութեան:
րդը
մինչեւ
այդ
աստիճան
հասանելը,
կարօտ
է
նիւթի:
{Նիւթական}
խնդիրը
միշտ
կայ:
Առաջին
շունչի
հետ
մարդը
առնում
է
բարւոքել
իւր
տնտեսական
վիճակը,
այս
ճանապարհով
{նիւթական}
ոյժը
կանցանէ
ազգի
ձեռքը.
ազգը
կը
զօրանայ,
եւ
եր
ղի՛ց
ստանում
է
բնութեան
բերքերը,
եւ
նոքա
են
նորա
{նիւթական}
ոյժը
եւ
կարողութիւնը,
հաստա՛տ
է
իւր
ոտքի
վերայ։
,
քանզի
նորանով
միայն
կարող
է
պահպանել
մարդը
իւր
{նիւթական}
գոյութիւնը:
Բայց
այն
փոքրիշատէ
կարողութեան
օրըստօրէ
թատրոն
յաճախելով
եւ
այս
ոչ
միայն
թատրոնի
{նիւթական}
կեանքը
ապահովելու,
այլեւ
բարոյական
քաջալերութիւն
ստ
որում
հոգին
առանց
մարմնի
չէ
կարող
գործ
կատարել
{նիւթական}
աշխարհումս:
Այս
ողորմելի
դրութիւնը
ազգի,
նորա
ա
այմանած
ժամանակը
կորուսանելով,
զրկուելու
էին
այդ
{նիւթական}
մեծագումար
հնարից:
Դիցուք
թէ
անցածը
անցել
է,
բա
եկեղեցական,
փառքի
եւ
պատուանշանի
համար,
թողունք
{նիւթական}
կողոպուտը...
կաթողիկոս
թունաւորող
-
եկեղեցական
դունիլ,
որ
հոգեւորականութիւնը
մի
տեսակ
արհեստ
չէ
{նիւթական}
կեանքի
պիտոյքը
հայթայթելու
համար
եւ
թէ
կամի
նա
խո
ոգու
բոլոր
զօրութիւնը
լարել
եւ
տրամադրել
էր
միայն
{նիւթական}
բաների
համար,
նորան
ի՞նչ
կը
ներգործէ
երկու
տարին
եթէ
այդ
առարկայն,
այդ
ուսման
ճիւղը
հնար
էր
նորա
{նիւթական}
բարեկենդանութեանը։
Այս
պատճառների
հիման
վերա
,
որ
առհասարակ
կրում
էին
մեր
ժամանակակիցքը։
Եթէ
{նիւթական}
զգեստը
այսպէս,
ապա
ի՞նչ
զարմանք,
որ
եւ
մտքի
զգե
ազնիւ
ձգտողութիւնքը
չկամէին
ներել,
որ
իւր
մարմնի
{նիւթական}
զօրութեան
նուազութիւնը
արգելք
լինէր
գլուխ
բերելու
բարոյական
զօրութեանը
համեմատ
զգալու
էր
իւր
մէջ
եւ
{նիւթական}
զօրութիւն։
Պ.
Անքէի
խորհուրդը
անպտուղ
չմնաց
գուցեալը,
բացի
յուր
վարքից
ու
գիտութենից,
ոչինչ
{նիւթական}
պաշար
չէր
ճարել,
իւր
սեպհական
արծաթովը
հոգաց
ոչ
րեւում
եւ
նորա
տեղը
եւս։
Ստոյգ
է
այս
նմանութիւնը
{նիւթական}
կողմից,
որովհետեւ
մարդու
նիւթական
շօշափելի
եւ
ըմ
յս
նմանութիւնը
նիւթական
կողմից,
որովհետեւ
մարդու
{նիւթական}
շօշափելի
եւ
ըմբռնելի
մասը,
այսինքն՝
մարմինը,
ա
ծ
իւր
կեանքը,
եթէ
տեղափոխուել
էր
մի
այլ
տեղ՝
մի
{նիւթական},
ախտաւոր
եւ
ալէկոծուն
աշխարհից
դէպի
մի
աննիւթ,
ամիջոցում
միայն,
երբ
նորա
հոգին
ներգործում
էր
մի
{նիւթական}
շրջապատի
մէջ,
երբ
կրում
էր
իւր
վերայ
այն
կաւեղէն
մանակամիջոցի
վերայ,
երբ
հանգուցեալը
ապրում
էր
մի
{նիւթական}
շրաջապատի
մէջ,
այն
ժամանակ
չափից
անցնում
է
մեր
կ
հն
է
արժան
եւ
ընդունելի,
որ
վարձատրւում
է
իսկոյն
{նիւթական}
ճանապարհով:
Նա
չկամի
եւս
հասկանալ,
թէ
առաքինութ
աքինութիւն
ասածը
մի
վերացական
բան
է
եւ
չէ
երեւում
{նիւթական}
կերպարանքի
տակ:
Հեռի
է
նորանից
այն
հասկացողութիւ
:
Այդպիսի
նուիրական
րոպէներում
մարդը
հրաժարւում
է
{նիւթական}
աշխարհից,
նա
մոռանում
է
իւր
շրջակայքը,
նա
դուրս
ափառական
թշուառի
գաւազան:
Կառավարութեան
հայեացքի
{նիւթական}
բնաւորութիւնը
խոր
արմատացաւ
ազգի
մէջ,
կառավարութ
մեծ
գերդաստան,
կին,
որդիք,
դստերք,
որոնց
բացի
{նիւթական}
հարստութենից
ոչինչ
ունէր
թողնելու,
ըստ
որում
հոգ
էր
կարող
ընդդիմանալ
նորան,
եւ
թէ
աշխարհի
ամենայն
{նիւթական}
փոփոխութիւնքը
կատարւում
էին
այդ
օրէնքի
ազդեցութեն
կամքը,
մեր
զգացողութիւնը,
որ
դուրս
էր
բնութեան
{նիւթական}
բաների
օրէնքից,
շատ
անգամ
բռնացնում
են
մեզ
ո՛չ
թ
հոգեկան
ուժաթափութենից,
օգուտ
ստանալու
չէր
բժշկի
{նիւթական}
դեղերից:
Տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուն,
յաջող
ժաման
ենք,
եթէ
վշտանում
էին
նիւթականապէս,
որոնում
էին
{նիւթական}
հնարներ
այդ
վիշտը
եւ
ցաւը
փարատելու
համար,
բայց
երեւէին
նոցա
մէջ
հոգեւորապէս,
տարակոյս
չկայ,
որ
{նիւթական}
հնարները
անպէտ
էին։
Ուրեմն
ի՞նչ
կերպով
եւ
ո՞ւր
պ
արհը՝
այնքան
անհրաժեշտ
հոգու
համար,
որքան
երկրի
{նիւթական}
տարերքը՝
մարմնի
համար։
Մարդը
մարմին
չէ
միայ
կամակոր
եւ
մոլորական
հասկացողութիւնը
եւ
ազատելով
{նիւթական}
կապանքներից,
իւր
ազատ
ձգողութեանը
հետեւելով,
թռ
,
թէեւ
մի
փոքր
ժամանակից
յետոյ
մի
այդպիսի
մարդու
{նիւթական}
շրջապատի
տպաւորութիւնքը,
ազդելով
նորա
զգացողութե
րայ,
յետ
են
գանչում
այդ
ազատութիւնը
եւ
փակում
են
{նիւթական}
կապանքի
տակ։
Կրօնի
անհրաժեշտ
լինելը
հերիք
ապացոյ
ւասարուել
էին
անբան
անասունների՝
շատանալով
միայն
{նիւթական}
հնարներով,
որով
պահպանւում
էր
նոցա
մարմնի
շինուա
մ
այն
ազգը,
որ
մասնակից
էր
այդ
կրօնին։
Չնչին
եւ
{նիւթական}
բաները,
որ
վերաբերութեամբ
դէպի
հոգին,
ոչինչ
էին
ցիների,
դպիրների,
քահանաների
եւ
քահանայապետների
{նիւթական}
շահաստացութիւնը։
Ժողովուրդը,
մնալով
այս
խաւար
ե
։
Ապա
եթէ
չկար
ոչինչ
արգելք
ու
խափան
որեւիցէ
թէ՛
{նիւթական}
եւ
թէ՛
բարոյական
կողմից,
եթէ
դորա
փոխանակ
զրահաւ
ա,
մանաւանդ
թէ
այդ
գործը
յարակցութիւն
ունենայ
մի
{նիւթական}
օգտի
հետ։
Ճիզուիթը
մի
անբարոյական
էակ
է,
նորա
հ
մ
էին,
որ
խաւար
մնայ
ժողովուրդը,
որպէսզի
ինքեանք,
{նիւթական}
օգուտներ
ճարելով
այս
տգիտութենից,
միշտ
ապահով
կաց
ողութիւն
ճանաչելոյ
եւ
դատելոյ,
մինչ
լեզուն
իբրեւ
{նիւթական}
մշակ
այսր
իմացական
ներգործութեան,
կերպաւորէ
զձայ
անից
ի՞նչ
ուղղակի
եւ
անհրաժեշտ
հետեւանք
կը
ծագի.
{նիւթական}
տպաւորութիւնքը
վերջին
նպատակ
շինելը
արդեօք
չէ՞
նշ
եք,
օրինակ,
դեռ
չենք
տեսած,
որ
հացը
թէեւ
միայն
{նիւթական}
բան
էր,
մի
մարդ
ունենալով
երկու
տեսակ,
մինն
հին
ադարում
է
եւ
բարոյական
խնդիրը։
Սա
չէ
նմանում
այն
{նիւթական}
տարերքներին,
որոնք,
կապուած
լինելով
բնութեան
օր
տօնեաների
մէջ,
որ
վարւում
են
ազգերի
հետ
ամենեւին
{նիւթականաբար},
ամենեւին
այնպէս,
որպէս
վարւում
է
մի
հովիւ
իւր
էակ,
այս
մարդիկը,
ասում
ենք,
եթէ
վշտանում
էին
{նիւթականապէս},
որոնում
էին
նիւթական
հնարներ
այդ
վիշտը
եւ
ցաւը
ից,
ասպետները
ընկան
Արմիդայի
ձեռքը։
Խեղճութիւնը
{նիւթականապէս}
պատճառ
տուեց
կամ,
լաւ
ասել,
որպէս
մի
խթանով
ծակ
ր
չկայ
տղաների
եւ
աղջիկների
դաստիարակութիւն,
ուր
{նիւթականը}
եւ
ժանգը
յաղթահարել
են
աննիւթը
եւ
անապականը,
ուր
չմտածել։
Սկզբից
մինչեւ
այսօր
Հայ
մարդը
սովորել
է
{նիւթականովը}
միայն
շատանալ,
իւր
փառաւոր
ապրուստի
վերայ
հոգալ։
ութեան
անունը
անգամ
չլսած
ձեզանից,
դուրս
են
եկել
{նիւթականութեան}
ծառայելու:
Դուք
պարտակա՛ն
էք
նոր
հայրեր
պատրաստե
նս
չարաշուք
պատճառ
եղեւ
եւ
մեծապէս
սատար
տարածման
{նիւթականութեան}
յազգի
մերում
-
քանզի
այր
յիւրաքանչիւր
տեսեալ
զհայ
ցաւ
ազգի
մէջ,
կառավարութիւնը
կործանուեցաւ,
բայց
{նիւթականութեան}
դրոշմը
մնաց
տպաւորուած
Հայերի
վերայ:
Այս
շատ
խոր
անց
երկճղի
սկզբունքին,
մեր
քարոզութիւնը
անուանէն
{նիւթականութիւն},
կամ
ո՛վ
գիտէ,
դեռեւս
ինչ
ութիւն:
Մեք
չեն
առաջեւ,
երբ
պատմելով
մեզ
մեր
ազգի
անսրտութիւնը,
{նիւթականութիւնը}
եւ
երեխայական
դատողութիւնքը,
խնդրում
են
պատասխան
կրօնի,
թող
լինի
նա
անաստուած,
ամենաստուածեան,
{նիւթապաշտ},
ինչ
կամի,
թող
լինի,
թոյլ
կամ
հաստատ
իւր
ուրաց
Հայաստանը,
ցիրուցան
ժողովուրդը,
անդաստիարակ
եւ
{նիւթապաշտութեան}
հոգով
գործականապէս
տաշուած
ազգի
զաւակները,
անխոր
այսպիսի
անարժան
մտածութիւն.
հեռի
մեզանից
այդպիսի
{նիւթապաշտութիւն}
։
Ինչ
որ
մեր
առաջեւումը,
դագաղի
մէջ
դրած
է
այս
ր
ենթարկուիլը
Եզուիտների
կանոնադրութեան։
Սարսափելի
{նիւթապաշտութիւն},
կեղծաւոր
մոլեկրօնութիւն.
այս
երկու
կորստաբեր
ա
բաղկանում
են
ամուլ
եւ
անպտուղ
ծիսակատարութենից,
{նիւթապաշտութիւնը}
երկրորդական
տեղ
չունի
այդ
կրօնի
մէջ.
կրօնի
զօրու
որ
այս
արարողութենով,
որին
ամենեւին
մասնակից
չէր
{նիւթապէս}
հիւանդի
մարմինը,
ցաւը
վտարւում
է
հիւանդի
կազմուա
.
այսօր
մենք
վերլուծւում
ենք,
քակւում
ենք
միայն
{նիւթապէս}
ազգային
անձնաւորութեան
վերաբերութեամբ։
Ո՞ր
դիակը
:
Նա
տանում
է
իւր
կեանքի
ծանր
խաչը,
մինչեւ
որ
մի
{նիւթեղէն}
խաչ
տնկուի
նորա
գերեզմանի
վերայ:
-
Իսկ
նորա
ի
վերայ,
երկար
ժամանակ
պիտոյ
է
ամրացնէին
իւրեանց
{նիւթեղէն}
ոտքերը,
որ
այնուհետեւ
կարողանային
գնալ
բարոյական
ութիւն
պատճառել,
եթէ
չկային
մեր
մէջ
ուրախացուցիչ
{նիւթեր}
՝
մեր
բարի
գործերը:
Առհասարակ,
տօները
բերում
են
պիտի
ուղարկեմ
Ձեզ
հետզհետէ
ազգային
հանգամանաց
շատ
{նիւթեր}...
"։
Սուրբ
Մեսրոպի
գերեզմանի
այցելուի
նամա
ի
առաջարկութեամբ
եւ
գնաց
Էջմիածին:
Ո՛հ,
ինչքա՛ն
{նիւթեր}
մեր
ժամանակից
պատմութեան
համար:
Կո՛մս,
յոյս
ուն
ատմութեան
համար
անհրաժեշտ
էին
որպէս
աղբիւրներ
կամ
{նիւթեր},
օրինակի
համար.
1.
Ընկերութիւնը
կը
հոգար
հ
ութեան
համար:
6.
Բոլոր
կամ
կարելի
եղածի
չափ
{նիւթեր}
պատրաստելուց
յետոյ
մարդիկ
կ՚ընտրէր՝
ազգային
եւ
ե
ալիք
դառնալու,
կարող
է
ամենայն
վստահութեամբ
հում
{նիւթեր}
առնուլ
հայ
երկրագործից,
ապրանք
ապսպարել
նորան,
աւերողապէս,
էակը
անդադար
շարժում
է,
ընդունում
է
{նիւթեր},
դուրս
է
տալիս
նիւթեր
եւ
քանի
որ
կարող
է
շարժիլ
ար
շարժում
է,
ընդունում
է
նիւթեր,
դուրս
է
տալիս
{նիւթեր}
եւ
քանի
որ
կարող
է
շարժիլ
եւ
այս
գործողութիւնը
կա
։
Երրորդ
յանցանք.
"
Հիւսիսափայլը
"
ազգային
{նիւթեր}
չունի
իր
մէջ,
այլ
ինչ
կայ
չկայ
եւրոպական
լեզունե
մ
այդպէս
մի
տեղ
ամփոփուած
այդքան
ընտիր
եւ
գեղեցիկ
{նիւթեր}
ընթերցանութեան
համար,
որքան
այդ
գրքի
մէջ.
պատճա
ամենայն
տեսակ
իմաստալից
եւ
գրաւիչ
եւ
դաստիարակիչ
{նիւթեր},
նմանախօսական
խրատներ,
զգուշացուցիչ
եւ
ահաւոր
ա
թիւնքը.
յայտնի
է,
թէ
կայ
աղբիւր,
կան
քննութեան
{նիւթեր},
որ
պատուանդան
եղան
նորա
համակարգութեան:
Իսկ
թէ
-
դու
այդ
շինութեան
ժամանակ
մտքումդ
ունիս
գողանալ
{նիւթեր},
եւ
մի
այլ
տեղում
շինել
մի
առանձին
դժոխիկ,
քո
ս
ունէր,
բայց
այդ
բոլորը
պահեց
Ալքիմիային
զանազան
{նիւթեր}
գներով:
Այս
վերջին
երեք
ամսումը
զանազան
ժամանակ
։
Իգնատիոսը
անգիտաբար
դրեց
նորա
հիմքը
եւ
հաւաքեց
{նիւթեր},
որ
կարգի
դրուեցան
յետոյ
այլ
Գեներալների
ձեռքով
տ
փոխուելու
նիւթերի
մշակութիւնը,
ընկնի,
երբ
այդ
{նիւթերը}
սակաւանան,
այն
ժամանակ
նախ՝
դրամի
արժէքն
է
ընկն
եթէ
երկրագործութիւնը
ծաղկի,
դրամի
հետ
փոխուելու
{նիւթերը}
առատանան,
դրամը
չէ
կարող
կենտրոնանալ
զանազան
ձեռ
,
մեռնում
են,
եւ
ինչպէս
նոցա
կազմուածքի
մէջ
մտած
{նիւթերը},
լուծուելով
կազմուածքից,
շարունակում
են
իւրեանց
միմեանց,
հազիւ
նշմարում
էինք
մեր
չորս
կողմի
եղած
{նիւթերը},
հազիւ
նկատում
էինք
Հնդկաստանի
անձկալի
ափերը:
Ս
աջողուեցաւ
այն
ժամանակ,
միթէ
դատապարտուեցա՞ն
այդ
{նիւթերը}
երբեք
չյաջողուելու:
Դու
փոխանակ
ուրախանալու,
տր
վ
յաջողութեան
մասին,
խնայաբար
գործ
էի
դնում
միշտ
{նիւթերը},
որ
թէեւ
թեթեւագին
բաներ
են,
այնուամենայնիւ
իմ
յց
միայն
ժողովածու՝
տեղի
եւ
անտեղի,
հում
եւ
խակ
{նիւթերի},
որ
առանց
ընտրութեան,
առանց
կարգի,
այս
ու
այն
թիւնը,
նորա
բարձրանալը
կամ
ցածնալը
կապուած
է
այն
{նիւթերի}
շատութեան
կամ
սակաւութեան,
որոնց
հետ
կ'ենթադրուէ
կարելի
է
թարգմանել
պակասութիւն
եւ
կարօտութիւն
այն
{նիւթերի},
որոնց
հետ
պիտի
փոխուի
դրամը.
այստեղ
կամքը
կամ
ի:
Երբ
որ
երկրագործութիւնը,
դրամի
հետ
փոխուելու
{նիւթերի}
մշակութիւնը,
ընկնի,
երբ
այդ
նիւթերը
սակաւանան,
ան
ձեռքերում,
հասարակ
ժողովուրդը,
իւր
պատրաստած
{նիւթերի}
զօրութեամբ,
կը
ցրուէ
նորան,
որով
ոչ
միայն
դրամի
ժողովրդի
մէջ,
այլ
դրամի
արժէքը
եւս
կը
բարձրանայ
{նիւթերի}
շատութեան
չափով:
Այն
աշխարհներում,
ուր
հաս
ն,
իսկ
մարմինը
նիւթ
է
եւ
մարմնի
եւ
մարդու
կեանքը
{նիւթերի}
անդադար
փոխանակութիւն:
Այսպէս
խօսելով՝
չենք
մեր
թէ
ինչ
կերպ
կամ
ինչ
դրամով:
Սորա
հակառակ,
հում
{նիւթերի},
երկրագործութեան
բերքերի
վաճառականը
պիտի
գնէ
իւր
կած
լինելով,
կա՛մ
մի
այլ
պատճառով։
Մինչդեռ
հում
{նիւթերի}
համար
չկայ
որեւիցէ
սահման:
Եւրոպան,
իւր
ներկայ
ւ
միշտ
կարօտ
է
թէ՛
էական
ապրուստի
վերաբերեալ
հում
{նիւթերի}
եւ
թէ՛
գործելի
կամ
մշակելի
նիւթերի,
որոնց
վերայ
երաբերեալ
հում
նիւթերի
եւ
թէ՛
գործելի
կամ
մշակելի
{նիւթերի},
որոնց
վերայ
հիմնւում
են
նորա
ձեռագործութիւնքը,
չ
է
կեանքը:
Կեանքը
է
անդադար
շարժողութիւն,
{նիւթերի}
անդադար
փոխանակութիւն
եւ
անձնապահութիւն:
Արտաքին
՝
իշ
օլսուն։
Երկրորդ
յանցանք.
"
Հիւսիսափայլը
"
{նիւթերի}
ընտրութիւն
չգիտէ,
շատ
անգամ
տպում
է
եւրոպական
վէ
եան։
Նորա
միջի
յօդուածքը,
բազմօրինակ
եւ
զանազան
{նիւթերի}
վերայ
լինելով,
տարակոյս
չկայ,
որ
ամենայն
ընթերց
ուանւում
է
De
Alchymia
այստեղ
կարդում
է
քիմիական
{նիւթերի}
մանրամասնութիւնքը,
որ
յայտնի
էին
իւր
ժամանակին,
եւ
լուծանելով
նորոգել
նորա
բաղկացուցիչ
տարերքի
եւ
{նիւթերի}
գործունէութիւնը,
վերստին
մի
այլ
մարմին
կազմելու
ել
Պրօտեստանտութեան
առաջը,
որ
ինչպէս
մի
կրակ
չոր
{նիւթերի}
մէջ,
այնպէս
առաջ
էր
վազում
դէպի
ամենայն
կողմ
ժող
արանը:
Ուրեմն
քո
գործարանի
կարասները
չունին
{նիւթերի}
պակասութիւն
եւ
դու
հարկադրած
ես
այդ
գործերը
յառաջ
:
Սկիզբը
կարծիքի,
թէ
կարելի
բան
էր
զանազան
{նիւթերից}
ոսկի
շինել,
նոյնքան
հին
է,
որքան
ագահութիւնը
դէ
ինելու
իմ
կողմից,
եթէ
աւելի
ստոր
արժանաւորութեան
{նիւթերից}
չպատրաստեմ
կօշիկները
այնպէս,
որ
իւրաքանչիւրը
ինձ
իական
վերլուծութեան,
բաժանւում
է
իւր
բաղկացուցիչ
{նիւթերից}
եւ
տարերքից,
նորանցից
ջրածինը,
միանալով
օդի
մէջ
ղի
ստացուել
է:
Ո՞չ
ապաքէն
ուրիշ
անգամ,
սոյն
իսկ
{նիւթերով}
որ
այժմ
բաղկացնում
են
այս
մետալը,
փորձ
արել
էիր
գաղափարքը
միեւնոյն,
այլեւ
շատ
անգամ
խօսակցութեան
{նիւթը}
եւս:
Այստեղ
եւս
երեւում
են
երկու
անբաղդ
գերդաստա
երկիրը
եւ
գնաց
քաղաք,
այնտեղ
ո՛չ
հողը
կայ
եւ
ո՛չ
{նիւթը}.
նա
տարաւ
իւր
հետ
միմիայն
աշխատութիւնը,
այսինքն
չ
որ
ունի
աշխատութիւնը,
երբ
նորա
հետ
զուգընթաց
է
{նիւթը},
երբ
այդ
բոլորը
հաստատած
է
հիմքի
վերայ:
Յաւելաց
նութիւնը,
երբ
նա,
գլխաւորապէս,
Հայի
առաջ
բերած
{նիւթը}
եւ
արդիւնքը
վաճառէ,
այն
ժամանակ
միայն
ազգը
օգուտ
ծուխի
կամ
փայտի
համար:
Եւ
այն
ապրանքը,
որի
հում
{նիւթը},
շատ
անգամ
Ասիայից
երթալով
Եւրոպա
եւ
պատրաստուել
տարեկան
պաշարն
էր,
այդ
պաքսիմատների
թթու
եւ
տտիպ
{նիւթը}
խմորել
է
գինին
եւ
այնպիսի
թունդ
քացախ
է
դարձել,
,
վերստին
մի
այլ
մարմին
կազմելու
համար:
-
Այն
{նիւթը},
ինչ
որ
տուել
էր
քեզ
բնութիւնը
մինչեւ
քո
զգայուն
յ.
եւ
դու
եթէ
կամենայիր,
չէիր
կարող
վատնել
նորա
{նիւթը},
պատճառ,
շրջապատած
էիր
նոյնպէս
բնութեան
օրէնքնե
մօտ,
նման
է
մի
կայծի,
որ,
ընկնելով
մի
դիւրավառ
{նիւթի}
մէջ,
յառաջանում
էր
մի
մեծ
հրկէզ
ու
անթիւ
աւերածք
,
աշխարհը
ինչպէս
կարող
է
կառավարուիլ,
եթէ
չլինի
{նիւթի}
եւ
աշխատութեան
փոխադարձ
հատուցում:
-
Բայց
ե
,
այսինքն՝
իւր
երկու
ձեռքը:
Աշխատութիւնը
առանց
{նիւթի}
եւ
առանց
հիմքի,
հասարակաց
վերաբերութեամբ,
չունի
ապագայի
մասին,
այս
բոլորից
առաջ,
մարդը
կարօտ
է
{նիւթի}:
Անցա՛ն
այն
ժամանակները,
երբ
մշուշով
պատած
մարդ
բայց
մարդը
մինչեւ
այդ
աստիճան
հասանելը,
կարօտ
է
{նիւթի}:
Նիւթական
խնդիրը
միշտ
կայ:
Առաջին
շունչի
հետ
մա
սին
մարդ
չկայ,
որ
իւր
ապրուստի
համար
կարօտ
չլինի
{նիւթի}
եւ
չհասկնայ
հացի
խնդիրը.
եւ
մեք
խօսեցանք
միայն
ա
ընթերցողք
ունենայ,
մինչդեռ
այս
կամ
այն
մասնաւոր
{նիւթի}
նուիրուած
օրագիրը
կարող
է
միայն
աչքի
տակ
ունենալ
ութիւնս
միացրել
է
մի
վերնագրի
տակ՝
իբրեւ
միեւնոյն
{նիւթի}
վերաբերեալ
յօդուածներ։
Գիտենք,
որ
մերկա
աւոր
է,
որովհետեւ
ժողովրդի
կեանքը
միշտ
գործ
ունի
{նիւթի}
հետ:
Օրիորդ
Մարիամը
այս
թղթի
կարդացուելու
ժա
իւն,
որ
նուիրուած
լինէր
մասնաւորապէս
այս
կամ
այն
{նիւթին}
։
Այս
խօսքը
ասում
ենք
մենք՝
նայելով
մեր
ազգի
ներ
եւ
նման
կազմութեան
գործարանաւոր
մարմնոյ,
որպէսզի
{նիւթն},
ունելով
զկերպ,
գործարանաւորեսցի
եւ
ի
ներքուստ
Նորա
ազատութիւնը
անուանական
է,
նա
չէ
կերակրւում
{նիւթով},
նորա
կառավարութիւնը
ներկում
է
նորա
աչքը
իւր
դրօ
ր
հասարակութիւն,
որ
պարապում
էր
մասնաւորապէս
այն
{նիւթով}
կամ
առարկայով,
որին
նուիրել
էր
օրագիրը
իւր
գործո
րով
եւ
ունայնացուցանէ
զխորհուրդ
կրկնակի
նուիրանաց
{նիւթոց},
այն
է
հացին
եւ
գինւոյն:
Մարմին
հոգով
եւ
Աստուա
ի
ի
մարմին
եւ
յարիւն
Քրիստոսի,
այլ
իւրաքանչիւր
ի
{նիւթոցն}
փոխի
ի
կենդանի
անձնաւորութիւն
Յիսուսի
Քրիստոսի
ե՛
՝
Յաղագս
երկնայնոցն
քահանայապետութեանց.
Գրիգորի
{Նիւսացւոյ}
՝
բանք
Աստուածաբանականք.
Կիւրղի
Աղեքսանդրացւոյ
գ
րոնք
իւրեանց
նիւթական
ծանրութեան
պատճառով,
արդէն
{Նիւտոնի}
օրէնքով
կապուած
էին
երկրագնդի
կենտրոնի
հետ...
նից
վախում
է
"
առածը
մերժուեցաւ,
այն
օրից,
երբ
{Նիւտօնը}
գտաւ
կենտրոնական
առաձգութեան
օրէնքը,
այդ
օրերից
(երես
83)։
Այսպիսի
բաներ
հազարաւոր
ունինք
{նկատած}
այդ
գրքի
մէջ,
որ
ինքնըստինքեան
ոչ
այլ
ինչ
է,
բա
կն
այրարատեան
գաւառին
'ի
Վաղարշապատ
քաղաքի...
եւ
{նկատեալ}
տեղի
տանն
Աստուծոյ
զցուցեալն
նմա
յԱստուծոյ
'ի
տես
կանության
ունինք
մի
բան
գրած,
թո՛ղ
ինքը
Սինոդոսը
{նկատել}
եւ
գրել
մեզ,
մեք
նորայն
կլսենք
եւ
կտնօրինենք,
ի
քննության
մեջ
չմտնելով,
առաջինը
հարկ
եմ
համարում
{նկատել},
որ
վերոհիշյալների
հետ
ստացա
նույնպես
ռնգեղջյուր
րոտմունքի
նման
բան
է
այդ
մարդերի
համար:
Ով
որ
չէ
{նկատել}
այս
բանը,
թող
ուշադիր
լինի,
եւ
տարակոյս
չունիմ
ի
նոցա
ջերմութիւնը,
որպէսզի
սառն
աչքով
կարողանամ
{նկատել}
նորանց,
մանաւանդ
որ
այդ
բաները
համարեա
թէ
յարակց
ն
ձեւով,
տպուել
էր
այդ
գործը.
մեք
կամինք
այստեղ
{նկատել}
դորա
հետեւանքը
վերաբերութեամբ
դէպի
հեղինակը:
դիտանոցը,
որտեղից
կարելի
լինէր
ազատ
տեսողութենով
{նկատել}
աշխարհի
իրողութիւնքը
եւ
նկարագրել
այնպէս,
ինչպէս
սին
Հեգելի
դատողութեանց
մէջ,
լիքը
չափով
կարելի
է
{նկատել}
նոյն
սահմանափակութիւնը,
նորա
նախապաշարմունքներով
ռից,
չէ
պիտոյ
երեւին
ուրիշին,
սա
իրաւունք
չունի
{նկատել}
այդ
նուիրական
գաղտնիքի
ազդեցութեան
հետեւանքը,
այ
կպցնել,
որ
ընդունող
աստիճանաւորը
չկարողանայ
լաւ
{նկատել}
պատրաստուած
հազարաւոր
վերարկուների
մահուդի
անպիտա
ին
կիսաբաժինքը,
եւ
լաւ
ուշ
դնողի
համար
կարելի
էր
{նկատել},
որ
նորա
կուսական
սիրտը
զարկում
էր
մի
րոպէում
ո՛
որովհետեւ
դեռ
ճրագ
չէին
վառած
այնտեղ,
չկարողացաւ
{նկատել},
որ
աղջիկը
լացել
էր,
եւ
ինքը
եւս
ամբոխուած
լինե
բեք
այն
դիտանոց,
ուստի
կարելի
էր
համբարձեալ
զաչս
{նկատել}
եւ
ճանաչել
զիրողութիւնս
աշխարհի]:
Զկնի
երեքտասան
ջողեալ
էր
հնասիրացդ
այդոցիկ
Զանոսեան
տեսողութեամբ
{նկատել}
զանցեալն
եւ
զներկայն,
ուստի
եւ
ապագայքն
ո՛րպէս
ո
,
որ
նա
կարողացել
է
սառնասրտութենով
եւ
լօգիկաբար
{նկատել}
իւր
անձը,
փորձել
իւր
անձը
իւր
պաշտօնի
մէջ։
Այս
երով
այնպէս,
որ
ներկայ
գտանվողքը
չէին
կարողանում
{նկատել}
։
Նոքա
տեսանում
էին
միայն
Քրիստոսի
պատկերը՝
ոսկի
հանգի
ղաբալիու
անտառի
արջ
ասացին.
մի
փոքր
դժուար
{նկատելի}
էր,
որովհետեւ
այդ
անասնանոցի
մէջ
կախուած
կանթեղն
ծի,
որպէս
վիպասանութեան,
պրծաւ։
Մեր
այսուհետեւ
{նկատելի}
թերութիւնքը
էլ
վերաբերութիւն
չունին
բնագրին,
այլ
մից
ամբողջովին
ոչնչացվել
են
22-ը,
իսկ
մյուս
յոթը
{նկատելիորեն}
վերափոխվել:
Այն
դեպքում,
եթե
յոթ
հոդվածներու
կամ
թէ
մարդկային
կեանքի
օրինակը
որպէս
հայելու
մէջ
{նկատելով}
թառամած
տերեւների
վերայ:
Մարդ,
գտանուելով
այնպի
իւրեանց
կառավարութեան
ձեռքում:
Կառավարութիւնքը,
{նկատելով},
որ
այդ
ազգերը
ինքեանք
իւրեանց
մէջ
ազատ
չեն
տակա
այդ
ազգերը
ինքեանք
իւրեանց
մէջ
ազատ
չեն
տակաւին,
{նկատելով},
որ
սնոտի
նախապաշարմունքներ,
փտած
սկզբունքներ
ե
է
մտել՝
գրքի
մօտ
նստած,
քրտնելով,
ուսանելով,
{նկատելով},
եւ
առաւօտու
լոյսը
բացուել
է
դորա
վերայ՝
նոյնպէ
պէս
ասացինք,
տնտես
էր
տէր
սատանայի
մօտ:
Սատանան
{նկատելով}
Լուկուլլոսի
դէմքի
փոփոխութիւնը,
իսկոյն
հարց
արեց
էր
իւր
ճակատին
ջերմախտի
կնիք:
թիւթիւնճի֊օղլուն,
{նկատելով}
Մանուշակի
տկարութիւնը,
իսկոյն
կամեցաւ
բժիշկ
կանչ
ներից։
Շուտով
ահա
Կայսրը
եւ
այլ
մանր
իշխանները,
{նկատելով}
Յիսուսեանների
կարողութեան
օր
ըստ
օրէ
մեծանալը
եւ
րկուեցին
սրանք,
այլեւ
վիրաւորուած
զգացին
իրենց
`
{նկատելով}
ազգի
ակնբախ
արհամարհանքը
եւ
նոյնիսկ
`
ատելութիւնը
ց:
Այն
ժամանակ
վերոյիշեալ
մի
քանի
անձերը,
{նկատելով},
որ
զինաթափ
են
լինում,
գործ
դրին
ամէն
տեսակի
ջա
թեանն
է
վերաբերւում,
որ
լեզուի
մասին
մի
քանի
բան
{նկատելուց}
յետոյ
կը
քննենք։
Նոյնպէս,
հանդէս
հանելով
այստեղ
մերոյ
չեն
բնաւ
եղեալ
պատմականք,
զորպիսի
առ
այլս
{նկատեմք},
այլ՝
ընդհատեալ,
հատուկոտոր,
ստրկացեալ
եւ
ենթ
եւ
բերենք,
տնկենք
նորան
Ռուսսիայի
հողի
վերայ
եւ
{նկատենք},
թէ
այդ
բոյսը
պահո՞ւմ
էր
արդեօք
իւր
բնական
որակո
՝
ընտանեկան.
այժմ
հարկաւոր
չէ
դորա
վերայ
խօսիլ,
{նկատենք}
Պ.
Իսահակեանցի
հրաշագործութիւնը:
Նախ
եւ
յառ
վ՝
դուրս
եկաւ
այդ
վտանգաւոր
դրութենից,
նաւապետը
{նկատեց},
որ
մագնիսեան
սլաքը
ընդունեց
ամենեւին
այլ
ուղղու
յլն:
Բայց
մի
քանի
ժամանակից
սկսած,
սատանան
{նկատեց}
արդէն,
որ
այս
տեսակ
պաքսիմատները
եւ
ուտելիքը,
ծ
Տէ՛ր,
կեցո՛
դու
զՀայս
"
երգի
եղանակը:
Տիրացուն
{նկատեց},
որ
այս
ձայնը
տպաւորութիւն
գործեց
կոմսի
վերայ,
սօր
առաւօտ
ձեր
տան
մէջ,
եւ
այժմ
փողոցից
լսելով,
{նկատեցի}
ձեր
երգածը,
ձեր
կոկորդային
լեա
խազը
կարօտ
է
մի
փ
րոջ
առաջեւ,
յեւտեւի
երկու
թաթերի
վերայ.
ես
որոշ
{նկատեցի}
որ
այդ
կենդանին
հաւատարիմ
ծառայ
պիտի
լինէր,
որով
ար։
Շուտով
Յիսուսեանների
գործը
մեծացաւ։
Բօնզերը
{նկատեցին}
այս
բանը
եւ
Կայսեր
մի
Սիրականի
օգնութեամբ,
որ
հա
եթէ
աւերակ,
իսկ
երկրորդը
քաղաք)
գտնուած
գեղացիք
{նկատեցին}
մի
օտարոտի
երեւոյթ:
Վերը
յիշուած
կայծակի
զարկելո
ւ)
համար
զուր
տեղը
աշխատելու
ժամանակ
սարսափանքով
{նկատեցին},
որ
ծառերը
եւ
նաւի
կայմերը
նոյն
բոցով
էին
փայլու
իւր
քարոզութեանը,
ապա
թէ
ոչ,
երեխայն
իսկոյն
կը
{նկատէ}
իւր
հօր
քարոզութեան
եւ
նորա
գործերի
մէջ
գտանուած
ժողովուրդը
նոցա
սուտ
տխրեցուցած
երեսների
վերայ
չ'
{նկատէ}
նոցա
ներքին
ուրախութիւնը։
Երեք
ժամից
յետոյ,
զկն
աւար
մի
բանտ
է"։
Մի
մարդ
չըկար,
որ
{նկատէր},
Որ
հետեւեալ
գիշերին
Պակասեցաւ
երկնքի
մ
առաւել
ջերմեռանդ
մեծարանք
դէպի
նա:
Որին
արի
կը
{նկատէր}
այսօրինակ
ուշադրութեան
մէջ,
միշտ
նորա
անունը
շնո
կատաղի
ցնցողական
շարժողութիւն:
Եթէ
մի
օտար
մարդ
{նկատէր}
հեռուից
այս
տեսարանը,
անտարակոյս,
կարծելու
էր
թ
ի
մարդիկը
չէին
նկատում
այս
բանը:
Ո՞վ
կար,
որ
{նկատէր}:
Հայրը
Շահումեանցի
հետ
նստած
էին
սեղանի
մի
ծայրը
ր
վասն
այդչափ
գումարաց:
Զայս
ամենայն
առեալ
ի
{նկատի}
իմ
կարծիք
այս
են,
թէ
յաջողիլ
ինձ
տիրել
տանն
եւ
ում,
թե
ով,
բայց
մեկը
(կարծեմ
Գրանովսկին),
ի
{նկատի}
ունենալով
Եվրոպան,
շատ
հաջող
համեմատել
է
Հնդկաստ
ելի
դատավճիռ
կարդալ
մի
որեւիցե
ժողովրդի
գլխին,
ի
{նկատի}
ունենալով
նրա
ներկա
վիճակը
եւ
խորամուխ
չլինելով
ա
պասեցինք.
դա
իհարկե,
մեծ
ցավ
չէ,
բայց
պետք
է
ի
{նկատի}
ունենալ,
որ
ծառայողները,
բացի
մեր
տեսակցություն
ի:
Քո
հանձնարարած
օծանելիքը
ես
չբանեցրի,
թեեւ
ի
{նկատի}
եմ
ունեցել
այն,
մի
ամբողջ
ամիս
աղտոտվեցա,
հետեւ
ր
ավելի,
քան
երբեւիցե
նրանց
կարիքն
ենք
զգում,
ի
{նկատի}
ունենալով
մեր
սուրբ
թարգմանիչներ՝
Սահակի
եւ
Մեսր
թյան
կապանքները
վերացնելու
անհրաժեշտությունը
եւ,
{նկատի}
ունենալով
իր
ժողովրդի
ժամանակակից
կենսական
հարցեր
ահանջման
բնութեանն.
զանազանութիւն
ի
նոսա
զէթ
այս
{նկատի},
զի
եւրոպէականք
(ոտնկառոյց
ունելով
ի
հող
իւրեան
իրեն
կասկածել
Կալկաթայի
փողերի
իմ
կողմից
բերելու
{նկատմամբ},
այնպիսի
համառ
-
եթե
ավելին
չասենք
-
ժխտմամբ,
եւ
թե՛
Ձեր
կողմից
միջոցներ
էին
ձեռք
առնված
դրանց
{նկատմամբ},
ուստի
անհրաժեշտ
էլ
չէ
ինձ
արդարացնելու
համար
խո
որ
հայտաբերում
է
պ.
Ալաջալյանը
հնդկական
գումարի
{նկատմամբ},
կասկածի
կայծ
է
գցում
իմ
մեջ.
չե՞ն
ցանկանում
ար
քի
առաջ
ունենալով
իմ
ներկա
վիճակը,
հիվանդությանս
{նկատմամբ}
ես
կարող
եմ
միմիայն
պաշտպանողական
դիրք
ընդունել.
ի
համար
եւ,
ըստ
կարելույն,
հանգստացրու
նրանց
իմ
{նկատմամբ}
։
Հենց
որ
դու
որեւէ
լուր
ստանաս
ռնգեղջյուրի
վե
գուտ
չկա:
Սրտանց
շնորհակալ
եմ
Անանիային՝
իմ
{նկատմամբ}
ունեցած
եղբայրական
վերաբերմունքի
համար.
ավելին
չ
երբեք
չեմ
կասկածել
իմ
լավ
ընկերների
զգացմունքների
{նկատմամբ}:
Ողջունեցեք
նորին
գերազանցություն
Ս.
Գ.
Սուլթա
.
Սուլթան-Շահին
եւ
շնորհակալություն
հաղորդեցեք
իմ
{նկատմամբ}
նրա
ջերմ
վերաբերմունքի
համար:
Այդ
ի՞նչ
Դանիելի
"
ընդունակությունները:
Հրեաները
քրիստոնյա
աշխարհի
{նկատմամբ}
եւ
վերջինս
հրեաների
նկատմամբ
ներկայումս
գտնվում
ե
րը
քրիստոնյա
աշխարհի
նկատմամբ
եւ
վերջինս
հրեաների
{նկատմամբ}
ներկայումս
գտնվում
են
կեղծ
կեցության
մեջ,
եւ
այդ
սիոների
հարցերի
տարափի
տակ
շփոթված,
մեր
եկեղեցու
{նկատմամբ}
նրա
լկտի
ծաղր
ու
ծանակից
ամոթահար
եղած
եւ
այլն,
ել,
որ
խմբագրությունները
քիչ
չեն
մեղավոր՝
իրենց
{նկատմամբ}
ժողովրդի
անտարբերության
համար:
Այժմ
մտքումս
մ
թյուն
է,
բայց
մինչեւ
այժմ
էմպիրիկ
է,
շատ
բաների
{նկատմամբ}
չի
կարող
հաշիվ
տալ:
Բազմաթիվ
"
ինչո՞ւ
"
եւ
"
ինչ
հետաքրքիր
հարաբերությունը
գործարանային
բանվորների
{նկատմամբ},
որոնք
նույնպես
մտնում
են
Ռուսաստանի
բնակիչների
ր
ընկերությունը՝
երախտագետ
գտնվելով
նվիրատուների
{նկատմամբ}
՝
դրանով
օժանդակի
իմ
գործին,
հակառակ
դեպքում
ավե
համար
շատ
ցաւեցուցիչ
է
ազատ
լոյսը,
թերեւս
աչքերի
{նկատմամբ},
գիտէինք,
որ
հին
խելքերը
երբէք
համաձայնելու
չէի
:
Բայց
այս
է
բանը,
թէ
Պ.
Չամուռճեանը,
ի՛նչ
{նկատմամբ}
արդեօք
եկեղեցականների
դասը
աշխարհականներին
անմերձ
ատեան
փութացուցանել
զիւր
տնօրինութիւն
ըստ
իւրում
{նկատման},
կամ
ընդունել
զիս
ի
հոգեւոր
կոչումն
եւ
կամ
թէ
ան
կայծակից
առաջ
կամ
շուտով
կայծակից
յետոյ,
եթէ
մի
{նկատող}
մարդ
ուշադրութիւն
դարձնէ
բարձր
աշտարակի
կամ
թարգե
առ
իրողութեանդ
գաղտածածուկ
էր
առաւել
քան
թէ
երեւի
{նկատողացն}
հարեւանցի
աչօք:
Ուսումնական
ընկերութիւնք
առ
Հայս
ելը
բացարձակւում
էր
դուռի
վերայ,
այնպէս,
որ
լաւ
{նկատողը},
դուռից
կարող
էր
իմանալ
նորա
կուրծքի
խռովութեան
եւութիւնը
մանաւանդ
աւելի
որոշակի
յայտնի
էր
լինում
{նկատողին},
որքան
անասնական
անհոգութենից
ուռած
թշերը
կարմրո
կի
հարցերում
կարող
եմ
եւ
մեծ
սխալներ
գործել՝
թող
{նկատողներն}
ուղղեն:
Ներկա
միջոցներով
այժմ
հնարավոր
չէ
պահանջ
ԾՈՑԱՏԵՏՐԻ
{ՆԿԱՏՈՂՈԻԹԻՒՆՆԵՐ}
ԲԵՐԴԻ
ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ
[ԾՈՑԱՏԵՏՐԻ
ՆԿԱՏՈՂՈՒԹԻՒՆՆԵՐ]
ռաւօտ
իմ
բոլոր
ժամանակը
շոգենաւի
վերայ
պարապած
էի
{նկատողութեամբք}.
ինձ
պիտոյ
էր
մի
շաբաթով
Անափա
գնալ:
A
propos.
Պ.
Իսահակեանցի
պատասխանու
վերայ
ընդդէմ
իմ
առաջին
{նկատողութեանը},
որ,
ուղարկելով
քեզ,
խնդրում
եմ
հասուցանել
"
Հ
նչդեռ
առաջարկում
էր
իւր
ընկերութեան
պայմանքը
Պապի
{նկատողութեանը}
եւ
հաստատութեանը,
Մխիթարը
արդէն
հրատարակել
էր
իւ
առարկաների
մասին,
որ
բնաւ
չեն
ենթարկւում
ամբոխի
{նկատողութեանց}
եւ
չեն
դիպչում
հոգու
բարօրութեան,
-
ինչպէս
են
բնա
ատասխանել:
Ասածիս
ապացոյցը
կը
տեսանես
իմ
մի
քանի
{նկատողութենից}
Պ.
Իսահակեանցի
պատասխանու
վերայ
ընդդէմ
իմ
առաջին
եւ
իմ
սեպհական
նկատողութիւնքը,
ուրիշ
շատ
մարդերի
{նկատողութենների}
հետ,
դրականապէս
հաստատում
են
այս
բանը,
թէ
մարդը
ած
չլինէին
մեզ:
Մի
քանի
տողից
յետոյ
կը
դնենք
այդ
{նկատողութեններից}
մինը,
որ
ստացել
ենք
նամակի
ձեւով,
եւ
որ
ունէր
ա
ելու
իւրեանց
ծնողների
կամ
ամուսինների
խօսքերից
եւ
{նկատողութեններից}.
մանաւանդ
որ
ձեր
դուստրը
ամենայն
օր
շրջապատուած
,
պարոն
բժշկապետ,
եթէ
հնար
է
ազատ
թողուլ
ինձ
ձեր
{նկատողութեններից}.
պատճառ,
ամենայն
խրատ
եւ
խորհուրդ,
որ
ուղղակի
......................
№
3
{Նկատողութիւն}
№
10
1
նամակ......
№
4
2
նամակ..
Ի
ՆԿԱՏՈՂՈԻԹԻՒՆՆԵՐ
ԲԵՐԴԻ
ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ
[ԾՈՑԱՏԵՏՐԻ
{ՆԿԱՏՈՂՈՒԹԻՒՆՆԵՐ]}
ՄԱՏԵԱՆ
ՅԻՇԱՏԱԿԱՔ
[1859]
Վառշաւ[այ]ից
Ապրիլ
ցի։
Եւ
եթէ
այդ
ուրիշները
նոյնպէս
օգուտ
քաղեն
մեր
{նկատողութիւններից},
գո՛նէ
մի
ծեղի
չափ
թող
շնորհակալ
լինին,
ինձնից
ակացութիւնք
հանել
բիբլիական
ասացուածներից,
այլ,
{նկատողութիւններից}
եւ
հարկաւոր
փաստերից,
որովհետեւ
ե՛ւ
բնութիւնը
ե՛
ից
ուղարկել
էի
Պ.
Կ.
Էմմանուէլին
մի
յօդուած՝
"
{Նկատողութիւնք}
Պ.
Իսահակեանցի
"
Հրաւիրակ
հայրենասիրութեան
"
մակ
մեք
ստացել
էինք
մեր
թղթակիցներից
մի
քանի
արդարացի
{նկատողութիւնք}
այդ
գործի
վերայ։
Չտպեցինք
նոցանից
եւ
ոչ
մինը
եւ
ան
առածք,
սկզբնական
հիմունք,
բարոյական
խրատք
եւ
{նկատողութիւնք}
։
Այդ
մեծ
աշխատութեան
եւ
բանագէտ
գործակատարու
ան
մէջ
էին
այն
միջոցներում,
եւ
զանազան
փորձեր
եւ
{նկատողութիւնք},
որ
յաջողել
էր
նորան
կատարել:
Երկրորդի
առարկան
եմ,
թոյլ
տուեցէք
ինձ,
որպէս
բժշկապետի,
մի
քանի
{նկատողութիւնք}
առնել
ձեր
ընտանեկան
կեանքի
մասին,
բարի
խորհրդով
չէի
այդ
գործին:
Ուղարկում
եմ
այժմ
իմ
մի
քանի
{նկատողութիւնքը}
՝
"
Հրաւիրակ
հայրենասիրութեան
"
մակագրով,
Պ.
Իս
ալ
փոստայով"։
Ս.
Շ.
Պ.
Շահբէգի
{նկատողութիւնքը}
՝
Պ.
Իսահակեանցի
"
Հրաւիրակ
հայրենասիրութեան
"
մ
Եւ
այսպէս,
Պ.
Իսահակեանց,
մեք
աւարտում
ենք
մեր
{նկատողութիւնքը},
որ
գուցէ
թէ
անախորժ
թուին
ձեզ,
եւ
եղբայրական
(
պատասխանում
են
այս
խնդրին,
այո՛,
եւ
իմ
սեպհական
{նկատողութիւնքը},
ուրիշ
շատ
մարդերի
նկատողութենների
հետ,
դրականա
Վերջին
նամակովս,
որի
հետ
ուղարկել
էի
իմ
քանի
մի
{նկատողութիւնքը}
Պ.
Իսահակեանցի
գրուածքի
վերայ
"
Հրաւիրակ
Հայրենա
_________
Համար
2.
Պ.
Շահբէգի
մի
քանի
{նկատողութիւնքը}
Իսահակեանցի
պատասխանու
վերայ
(տե՛ս
"
Մեղու
Հայաս
բնական
եւ
մաթեմատիկական
աշխարհագրութիւն:
Նա
իւր
{նկատողութիւնքը}
պիտի
արձանագրէ
ծանրաչափը,
ջերմաչափը
եւ
էլեկտրաչա
Ազգերի
եւ
ժողովրդների
բարոյական
կեանքի
վերայ
արած
{նկատողութիւնքը}
եւս
ուղիղ
չեն.
պատճառ,
այդ
բաների
աղբիւրը
ամենա
էջ
փոխանակւում
են
բնական
ազդեցութեամբ։
Այս
բոլոր
{նկատողութիւնքը}
հաւանեցնում
են
մեզ,
թէ
մարդը
ստեղծուած
է
ազատ
լի
անց
մէջ,
այնպէս
որ
բուն
վիպասանութեան
վերաբերեալ
{նկատողութիւնքը}
ընդհատվեցան։
Կը
ներեն
մեզ
մեր
ընթերցողքը
եւ
մենք
ատարեալ
բարեմտութեամբ,
յուսալով,
թէ
մեր
մի
քանի
{նկատողութիւնքը}
կարող
են
նորան
օգտակար
լինել
նորա
ապագայ
ասպարիզո
մասը
ազատ
չէ
այդ
տեսակ
թերութիւններից,
ուստի
մեր
{նկատողութիւնքը}
հաշուէ՛
ուղղված
են
ընդհանուրի
թերութիւններին,
քա
եւցածը
ուրիշների
մօտ
շատ
կան,
ուստի
եւ
մեր
բոլոր
{նկատողութիւնքը}
պիտի
ընդհանուրին
ընծայուի,
թէեւ
պ.
Պռօշեանցի
պա
վրայ
աշխատողքը
իրենց
մշակութեան
արդիւնքը
եւ
իրենց
{նկատողութիւնքը}
յայտնեն
միմեանց,
որ
այս
հասարակաց
փոխադարձ
գործա
Ինչեւիցե,
դուք
կտեսանեք
այս
բաների
ապացույցքը
եւ
{նկատողությունքը}
յուր
ժամանակին,
այժմ
կամեի
տեսանել
եւ
այդ
նոր
աս
բոխին
լուսեղէն
կտուցով:
Նոյն
այս
բնական
երեւոյթը
{նկատուած}
է
շատ
անգամ
եւ
ցած
տեղերում,
շատ
անգամ
ծառերի
ճի
ոշած
գործել
էր
այս
յանցանքը։
Խելագարութիւն
եւս
չ'
{նկատուեցաւ}
նորանում։
Հասարակաց
ձայնը
դատապարտում
էր
Յիսուսե
օրինակ՝
հոտ,
համ
եւ
այլն,
եւ
այլն,
կամ
երբեմն
{նկատում}
են,
որ
մի
սեւ
շիշի
միջից
լցուած
սպիտակ
ջուրը
ծիր
որիզոնը,
այսօր
"
Հիւսիսափայլի
"
ճառագայթների
տակ
{նկատում}
ենք
փարատուած։
Անցան
գիշերային
մրրիկները,
եւ
փի
ենից
առուտուրը
սկսում
է
թուլանալ:
Արի
երիտասարդը
{նկատում}
է
այս
բանը
եւ
վնասի
ճանապարհը
փակելու
համար
գրում
ր
գոյն
թողեց:
Ես
նստած
եմ
դարձեալ
նոյն
տեղ
{նկատում}
եմ
աշխարհի
Մեքենական
գործողութիւն.
Գիշերավ
ցնել
նրանց
խոսել,
հետեւաբար
մտածել:
Քանի
որ,
-
{նկատում}
է
պ.
Նազարյանցը,
-
խոսել
նշանակում
է
մտածել:
Պ
էր
իր
որդու
մահի
ծանրութեան
տակ:
Շատ
գեղեցիկ
{նկատում}
է
Հայմը
Հեգելի
թոյլ
լարը.
նա
ասում
է.
"
Կարելի
նշմարում
էինք
մեր
չորս
կողմի
եղած
նիւթերը,
հազիւ
{նկատում}
էինք
Հնդկաստանի
անձկալի
ափերը:
Սանձակոտոր
հողմեր
բացի
դրանից.
-
յաւելացրեց
դեւերի
թագաւորը,
-
ես
{նկատում}
եմ
այդ
ոճի
մէջ
միանգամայն
յանդուգն
դարձուածներ,
հարցմունքին
պատասխան
չեկաւ:
Սատանան
առաջին
անգամ
{նկատում}
էր
մի
այսպիսի
լրբութիւն
իւր
գրականութեան
դեւի
կող
ՊԱՐՈՆ
ՄԱՐԿՈՍ․
Չնեղանաս
բաց
խօսածիցս,
ինչպէս
{նկատում}
եմ,
քո
խոստանալը
շատ
է,
քան
թէ
կատարելդ.
խօսքս
րը
եւ
երեկոյեան
ժամանակ:
-
Ստո՛յգ
է,
ես
եւս
{նկատում}
եմ
այդ,
-
պատասխանեց
կոմսը,
բայց
այնպիսի
սառնու
լ
ձեր
ասածները
հալած
իւղի
տեղ,
ըստ
որում
ես
ինքս
{նկատում}
եմ
զանազան
թերութիւնք
իմ
երգեցողութեան
մէջ:
աքար
պիտոյ
է
ձգած
լինէր,
մի՞թէ
մօտի
մարդիկը
չէին
{նկատում}
այս
բանը:
Ո՞վ
կար,
որ
նկատէր:
Հայրը
Շահումե
ր
երկարը
ամրացած
մնամ
են
գոգնոցի
վերայ,
որ
նա
չէ
{նկատում}
մութ
տեղը:
Հասանում
է
տուն,
եւ
մինչ
դուռը
կամեն
ակ
ձգելով
մարդը
ֆիզիկական
եւ
հոգեբանական
կողմից՝
{նկատում}
ենք,
որ
նորա
կազմուածքը
ցոյց
է
տալիս
մի
այնպիսի
ձին
կենդանական
եւ
բուսական
թագաւորութենների
մէջ։
{Նկատում}
ենք
հոգեկան
կարողութիւնք
եւ
ունակութիւնք,
որ
միւ
ւորութիւնը,
այլ
միայն
ցոյց
են
տալիս,
եւ
որ
մենք
{նկատում}
ենք
մեծ
ուրախութեամբ,
թէ
պ.
Պռոշեանցի
քանքարը
ա
յդ
գործը,
ուստի
եւ
մեք
աւելի
յարմար
ենք
տեսանում
{նկարագիր}
անուանել
նորան
-
картины,
քան
թէ
водевиль:
Այդ
րպէս
ամբողջ
մի
ընկերութեան,
որպէս
ամբողջ
մի
գեղի
{նկարագիր}.
իրեն
իսկ
արգոյ
հեղինակի
խորհուրդն
էլ
այս
է,
ին
եւ
Վարդիթերը
կարելի
է
ընդունել
որպէս
լոկ
եւ
պարզ
{նկարագիր}
բնութեան,
ուր
բնականաբար
եւ
անբռնադատ
փայլում
են
նի
աշխարհագրությունն
ու
վիճակագրությունը,
հողերի
{նկարագիրը},
նրանց
բնական
կառուցվածքի
բնութագրությունը
եւ
ժո
ն,
որոնցով
շատ
առատ
է
Նախիջեւանը,
եւ
որոնց
ճիշտ
{նկարագիրը}
պատկերացնելու
համար,
պիտոյ
են
էժեն
Սիւ
եւ
Դիւմայ
ն
կարդացողի
առջեւ,
դորա
փոխանակ
հասարակաց
կեանքի
{նկարագիրը}
շատ
վառուն
եւ
կենդանի
գոյներ
ունին.
եւ
այդ
հասար
"
Վա՛յ,
իմ
կորած
յիսուն
ոսկի
"
անունով,
մի
քանի
{նկարագիրք}
մեր
թիֆլիզեցի
ժողովրդի
կեանքից,
Պ.
Ալադաթեանցի
որձառու
նավավարը
խուսափում
է
ծանծաղուտներից:
Մեր
{նկարագրած}
այդ
բոլոր
կոր
գծերը,
որ
կետ-նպատակը
տանող
ամենակ
գում,
հաւատացած
լինելով,
եթէ
Պ.
Կ.
Էմմանուէլի
{նկարագրած}
կասկածաւոր
եւ
երկչոտ
մարդը
լինէի,
չէի
կարողանալո
լ
Պ.
Իսահակեանցը,
թէ
միգուցէ
Պ.
Կ.
Էմմանուէլի
{նկարագրած}
կասկածաւոր
մարդերի
կարգը
ընկնի,
որովհետեւ
երկբայ
իւր
վերարկուն,
որ
կարած
է
հաստ
թղթից,
որի
վերայ
{նկարագրած}
են
բոցավառ
կրակներ.
այս
վերարկուն
Թովմաս
Տորգուե
,
որոնցից
փոքրը
աւելի
մօտ
յարակցութիւն
ունէր
մեր
{նկարագրած}
պարոնին,
քան
թէ
միւսքը:
Կինը
եւ
դստերքը,
տէր
լ
եսակ
զրպարտ
թշնամանք։
Այս
անցքը
գեղեցիկ
{նկարագրած}
է
ամենայն
մանրամասնութենով,
Գերապատիւ
Ստեփաննոս
Ն
Համարձակ
կարող
ենք
ասել,
որ
արգոյ
հեղինակը
իր
{նկարագրած}
կեանքի
վերաբերութեամբ,
ոչ
աւելի
եւ
ոչ
պակաս,
մի
նչ
չուսուցին,
մանաւանդ
մեծ
եւ
մանր
քերթուածներ,
{նկարագրական},
պատմական,
բարոյական,
փիլիսոփայական,
բանաստեղ
իր:
Գալուստովի
արկածը,
որ
դու
այդքան
պաթետիկ
{նկարագրել}
ես,
մի
անդամ
եւս
համոզեց
ինձ,
որ
պատմությունն
ա
իւրեանց
ասպարէզը,
իմ
սիրտը
չէ
դիմանում
մի
առ
մի
{նկարագրել}:
Ես
տեսանում
եմ,
որ
Պ.
Իսահակեանցը
ամենեւին
ան
,
Տուր
վրձինիս
քաջ
ներկեր,
Որ
կարենամ
{նկարագրել}
Նորա
դէմքի
ճիշտ
պատկեր:
՚Ւ
հիւս
ազատ
տեսողութենով
նկատել
աշխարհի
իրողութիւնքը
եւ
{նկարագրել}
այնպէս,
ինչպէս
որ
կային։
Պարոն
Փափազեանը
իւ
խաւոր
կառավարչի
յայտարարութիւնը:
Է
Ես
չկամիմ
{նկարագրել}
ամուսնական
գործերի
գլխաւոր
կառավարիչ
դեւի
արտաքին
խելքը
թռուցել
էր
պ.
Շաքարեանցը,
խնդրեց
սորանից
{նկարագրել}
այդ
օրիորդը:
Պ.
Շաքարեանցը
թէեւ
բանաստեղծ
չ
շփելով
սկսեց
ճեմել
տան
մէջ:
Աւելորդ
եմ
համարում
{նկարագրել}
նորա
փոքրիկ
փայտեայ
տունը,
որի
մէջ
բնակում
էր
նա
խօսելուց
չեն
կարող
վատ
խօսել,
այսինքն
ճշմարտապէս
{նկարագրել}
նորանց.
վերին
աստիճանի
անզգամ,
ասում
եմ
այն
պատ
այդ
վատ
կողմը
այնպէս
մեծ
կ՚երեւի,
որ
անկարելի
է
{նկարագրել}:
Այսպէս
եւ
Մանուշակը
կարծում
էր,
որպէս
թէ
ինքը
րա
ննջարանի
անկիւնում
մահճակալի
վերայ,
չէ
կարելի
{նկարագրել}.
արտասւում
էր,
փայփայում
էր
պատկերը
եւ
այնքան
մ
ա
նոյն
այդ
ընկերութիւնը.
յանձն
ենք
առել
քննել
եւ
{նկարագրել}
այս
ընկերութեան
սկզբունքը,
բարոյականութիւնը,
մա
յել
գեղեր,
քաղաքներ
(villas
et
oppida),
յետոյ
{նկարագրել}
իւր
հոգու
առաջեւ
երկրի
թագաւորը
իւր
ժողովրդի
մէջ
ռնալ
յետոյ
Ֆրանսիայի
մէջ։
Ես
աւելորդ
եմ
համարում
{նկարագրել}
Յիսուսեան
աբեղաների
անքուն
եւ
անձանձիր
ներգործութ
խանատու
չէ.
նա
իր
վիզը
առել
է
ժողովրդի
մէջ
եղածը
{նկարագրել},
բայց
ցաւն
այս
է,
որ
հեղինակը
ինքը
իր
կողմից
աս
նձ
թոյլ՝
բանալ
զբերան
այլով
բանախօսութեամբ,
քան
{նկարագրելով}
որչափ
ուժ
է
իմ
կարողութիւն՝
զբարերարութիւն
Ձեր
ա
բնակութիւնը:
Ի՛նչ
աւելորդ
գլխացաւ
պատճառեմ՝
{նկարագրելով}
նորա
քաղաքը
կամ
տունը,
այլ
բանի
զօրութիւնը
միայն
յս
հրաշալի
գործը,
առանց
ամենեւին
կողմնապահութեան
{նկարագրելով}
Յիսուսեանների
ընթացքը
դէպի
Րեննըպօնի
ժառանգները,
ը"։
Հայմը
շարունակելով
իր
ստորագրութիւնը
եւ
{նկարագրելով}
Հեգելին
աւելի
դիւանապետական,
քան
թէ
նոյնիսկ
Պրու
մ
աչքերիցս:
Բայց
ապագայի
յոյսերը
մեր
աչքի
առաջեւ
{նկարագրելով},
մխիթարում
էինք
միմեանց
եւ
ասում
էինք.
Թէպէտ
մա
այս
թագաւորի
վերայ,
մեծացուցած
եւ
հակառակ
կերպով
{նկարագրելով}
նորա
առաջեւ
երիտասարդութեան
ժամանակ
գործած
մեղքեր
նք
աւելի
աջողականութիւն
չունինք
այս
բանում:
{Նկարագրելով}
Աշտարակի,
որով
գրեթէ
եւ
բիւրաւոր
ուրիշ
հայերի
բա
մտքից
չանցած
բաների
մէջ,
ուստի՞
գիտէ,
որ
նա
չէր
{նկարագրելու}
կասկածաւոր
մարդերի
վիճակը,
եթէ
ես
առակուելու
լին
ները
թափել
էր
ճանապարհին:
Մէք
այսպիսի
անցքեր
{նկարագրելու}
միտք
չունինք
այստեղ,
այլ
այս
մի
քանիքը
այն
պատճա
րքը,
ուսումը
եւ
գիտութիւնը
քննելու
եւ
հաստատապէս
{նկարագրելու}
համար
առաջին
անհրաժեշտ
պայմանն
է
քննել
եւ
ուսանել
Մեք
հրաժարւում
ենք
այս
թշուառութեանց
պատկերները
{նկարագրելուց}:
Նոցա
ահարկու
կերպարանքը
սարսափ
են
բերում
մեր
վե
յց
կը
տամ
Կարգի
ծագումը
եւ
արագ
տարածութիւնը,
կը
{նկարագրեմ}
նորա
ներքին
կազմութիւնը,
որի
մէջ
երեւում
է
նորա
րծարանքը
եւ
արդարացնել
Բէգզադէի
գործերը,
որ
պիտի
{նկարագրենք}
եւ
որոնց
համար
ուրիշ
յարմարաւոր
անուն
չգտանելով՝
ի
քանի
ընկեր
ճարել։
Նա
այնպիսի
գեղեցկախօսութենով
{նկարագրեց}
նոցա
կամաւոր
աղքատութեան
ուխտը,
որ
իսկոյն
գնացին
վերայ
ընկնի,
կը
հոսէ:
Կարծեմ,
որ
բաւական
որոշ
{նկարագրեցի}
խնդրած
ճշմարտութեան
ինչութիւնը
եւ
բնաւորութիւնը:
,
որ
ողջից
մեծ
է
Իգնատիոսը"։
Կարճ
ի
կարճոյ
{նկարագրեցի}
ես
այստեղ
Յիսուսեան
Կարգի
հիմնարկութեան
եւ
առաջին
հանայքը
գործ
են
ածում:
Մէք
փոքր
ինչ
մանրամասն
{նկարագրեցինք}
այս
կնկայ
հագուստը
եւ
ձեւը
այն
պատճառով,
որ
շատ
թուական
է
մինչ
ց484
թուականն
զկնի
Քրիստոսի,
ուր
{նկարագրէ}
զգիւտ
գրոց
ի
Մեսրոպայ,
զլուսաւորութեանն
տարածել
ի
եւ
գահակալ
Պետրոսի,
պատուելի
Չամչեանն
ըստ
քմաց
{նկարագրէ}
որպէս
ինքն
կամի,
այլ
ո՛չ
որպէս
իսկութիւն
գործոյն
րգոյ
հեղինակին
ասելու,
եթէ
նա
այս
կամ
այն.
անձը
{նկարագրէր}
կախարդութեան
հաւատացող,
այդ
բնական
է,
ոչ
միայն
րութեան
ճառի]
սկիզբն
առնել
[այսու
բանիւք],
թէ
ի
[
{նկարագրի}
մերումս
լուսաւորութեանս]
նշանաւոր
հանդիսանայ
դարն
որին
գտանեմք:
Յատկութիւնք
հոգւոյ
առնս
մեծի՝
{նկարագրին}
վաւերաբար,
առաջի՝
որոց
ընթեռնուն
զպատմութիւն
պա
տարակոյս
պիտոյ
է
զարմանայ,
որ
մի
քանի
թերթ
յառաջ
{նկարագրուած}
խիստ,
անողորմ,
բարկացող
եւ
աներկիւղ
սատանան
ինչ
է
եւ
անհամեմա՛տ
թուլանում
է:
Ընդհանրապէս,
{նկարագրուած}
բնաւորութիւնքը
ապշելի
հարազատութեան
ունին,
բայց
բնութեան,
ուր
բնականաբար
եւ
անբռնադատ
փայլում
են
{նկարագրուած}
ընկերութեան
կեանքը,
հոգեբանական
ունակութիւնքը,
Մենք
չենք
ուզում
այս
բոլոր
անբնական
եւ
շատ
թոյլ
{նկարագրուած}
անցքերը
քննութեան
դանակի
տակ
ձգել,
այդ
շատ
երկար
րտելուց
յետոյ
թող
պարապի
Բուխայի
ընտանեկան
կեանքի
{նկարագրութեամբ}...
Միայն
թէ
հեռի
պահէ
իւր
հեղինակական
քանքարը
Հա
քան
թէ
մի
բնական
երեւոյթի
պատճառ
կեանքի
կամ
նորա
{նկարագրութեան}
մէջ:
Մենք
չենք
ուզում
իբրեւ
թերութեան
նայել
ութիւն
չգտնել
Սօսի
փեսայի
կամ
քրոջ
դաւաճանութեանը
{նկարագրութեան}
մէջ:
Ասենք,
թէ
Տիրանը
որպէս
մի
անարգ
մարդ
կարող
մէջ
հանդիպելու
ենք
նոցա
բարոյականութեան
մասնաւոր
{նկարագրութեանը},
որ
գործնական
կերպով
հանդէս
է
գալիս
զանազան
իրող
րի
վերաբերութեամբ,
մի
առնուած
միջոցում,
բնականի
{նկարագրութեանը}
պաշարը
գործ
գրուելուց
յետոյ,
եթէ
հեղինակը
չպարապ
տեսանել,
իմ
ողորմած
պարոն
Կոմս
Էմմանուէլի
ճշգրիտ
{նկարագրութենից},
եւ
թէ
ինձ
եւս
դժբաղդաբար
տեսանում
է
այն
կասկածա
ս
պատառոտ
առաջի
ցրտոյ
նորա
կարէ
կալ"։
Ի՛նչ
վսեմ
{նկարագրութիւն}:
Բայց
այս
բոլորը
լինում
են
այն
մէկ
անգամ
դրուած
ն
կարդալ
քո
Յիշատակարանի
մէջ
այս
բոլորի
մանրամասն
{նկարագրութիւնը}:
Առ
այժմ
ուրիշ
ոչի՛նչ
գրելիք,
սպասում
եմ
նամակի
ի
մը
երիտասարդութեան
ատենին
երկու
տեսակ
հանդերձից
{նկարագրութիւնը}
ընելէն
ետեւ,
մէկովը
ֆօպլասին,
միւսովն
ալ
թառթիւ
խմունքի
եւ
անկարգութեան
ամենասաստիկ
կտրուկ
գծերով
{նկարագրութիւնը},
նա
մինչեւ
անգամ
խօսակցութիւնքը
(առաջարկութիւնք
եկեղեցու
իրաւունքները։
Այս
հաշտութեան
մանրամասն
{նկարագրութիւնը}
կարելի
է
տեսնել
Փարպեցու
ստոյգ
Պատմութեան
մէջ
279
ւում
էին
Յիսուսեանների
ձեռքով։
Այս
առհասարակ
{նկարագրութիւնը}
ես
կ'աշխատիմ
կերպարանագործել
Յիսուսեան
Կարգի
պատմ
ընթերցողքը,
եթէ
ուշադրութեամբ
կարդան
այս
անցքերի
{նկարագրութիւնը},
որ
մենք,
առանց
մեր
կողմից
մեծ
խօսք
եւս
աւելցնե
երա
`
բնութեան
սահմանից
դուրս
չբերել
նորան:
{Նկարագրութիւնը}
կեանքի
այնպիսի
երեւոյթների
եւ
անցքերի,
որին
մասն
ոշեանցը
իր
բերնից
է
խօսում
այս
բաների
վրա
եւ
նորա
{նկարագրութիւնը},
որ
վերաբերւում
էր
մեր
յիշած
անցքին,
այնպիսի
կե
ընթերցողքը,
եթէ
ուշադրութեամբ
կարդան
այս
անցքերի
{նկարագրութիւնը},
որ
մենք
հարազատութեամբ,
որպէս
քաղուած,
հանեցի
ենք
դնում,
գործի
սկզբից
մինչեւ
վերջը,
բնութեան
{նկարագրութիւնը}:
Այդ
պարզ,
միեւնոյն
ժամանակ
հոյակապ
նկարագրութի
տակ:
Արժանաւորութեան
կարգ
ենք
դնում
Անոյշի
{նկարագրութիւնը}
(եր.
15)
ուր
զարմանալի
հարազատութեամբ
երեւում
ւն
է
բերել
հեղինակի
գրչին:
Եկեղեցու
մէջ
ժողովրդի
{նկարագրութիւնը},
Փառք
ի
բարձունսը,
տղոց
ճեռ
ու
ճօճանակները,
իր
մտքով
ու
սրտով
հասկանայ,
ուրիշի
խօսքով
արուած
{նկարագրութիւնը}
թոյլ
է
լինում,
մանաւանդ
երբ
ամբողջ
բանի
ընթացքից
լնել
մտնելով,
իրենց
ըրած
անզգամութեանց
մանրամասն
{նկարագրութիւնն}
ընենք:
Բայց
մենք
այսպիսի
խնդիրներու
մէջ
մտնե
նի
անհրաժեշտ
պատմական
ծանօթութիւններից
եւ
արտաքին
{նկարագրութիւններից}
`
իր
ներգործողների
հոգեբանական
կամ
բարոյական
որպի
ւ
այս
վերջինի
մէջ,
Սօսի
եւ
թուրքի
մենամարտութեան
{նկարագրութիւնում},
Սօսը
դարձեալ
դուրս
է
գալիս
իր
բնական
շրջապատից
րագրութիւնը:
Այդ
պարզ,
միեւնոյն
ժամանակ
հոյակապ
{նկարագրութիւնց}
մէջ
չկայ
եւ
ոչ
մի
կեղծ
գիծ:
Սարերը,
դաշտերը,
ա
համարում
եմ
Եղիշեի
քաղցրախոս
Վարդանանց
պատերազմի
{նկարագրությունը}:
Եթե
տարակույս
չունինք,
որ
լեզուն,
ինչպես
տ
գ
աշխարհամասերում
կատարված
ճանապարհորդությունների
{նկարագրություններից}:
2.
Հոդվածներ
ընդհանուր
պատմության
գծով,
ոսը,
ժողովրդի
տեղ՝
իւր
անձը.
ահա
այս
կերպով
կը
{նկարագրուի}
Քրիստոսի
թագաւորութիւնը։
Ահա՛
այս
է
մինչեւ
խորհր
եղայի
խօսակցութիւնքը,
իւր
ներկայ
աշխատութեան
մէջ
{նկարագրում}
է
Ներսէս
Շնորհալին
որպէս
մի
երկդիմի
մարդ՝
իւր
ազ
ի
հրապուրիչ
բան:
Մեզ
կարող
են
ասել,
թէ
մեք
{նկարագրում}
ենք
այս
կացութենների
միայն
տխուր
եւ
սեւ
կողմերը:
ն,
այս
բոլորը
մանրամասն
պատմելուց
յետոյ
գեղեցիկ
{նկարագրում}
է
հայոց
եկեղեցականութիւնը,
նաեւ
հինգերորդ
դարում
մարդկութեան
բարեկամ
Պարոնը,
այս
աշխատութեան
մէջ
{նկարագրում}
է
Յիսուսեան
աբեղաների
անքրիստոնեայ
եւ
բարբարոս
վա
պախարակում
էր
Քրիստոսի
օրէնքին
ընդդէմ
գործերը
եւ
{նկարագրում}
էր
ամենայն
ինչ
մաքուր
խղճմտանքով։
Եւ
այս
երկար
ա
ութեանս
մասին:
Ձայնաւոր
մտածութիւնք
էի
առնում
եւ
{նկարագրում}
էի
այն
օրիորդը,
որ
անշուշտ
համարում
էի
յաւերժահա
մանրամասնութիւնքը,
որ
յայտնի
էին
իւր
ժամանակին,
{նկարագրում}
է
անօթները,
որ
գործածութեան
մէջ
էին
այն
միջոցներ
յիշատակարան
է,
ինչպէս
պատմութիւնը:
Պատմութիւնը
{նկարագրում}
է
մեզ
ազգի
հոգեկան
կեանքի
այն
երեւոյթքը,
որ
մարմ
զանազան
կամայական
եւ
հնարաստեղծեալ
հանգամանքներ,
{նկարագրում}
է
երբեմն
գերբնական
անցքեր
ու
տեսարաններ
եւ
այլն,
կան
իշխանութեան
մէջ
երեւում
էր
ազգերի
կեանքը.
նա
{նկարագրում}
էր
միջին
դարերի
լուսաւորութեան
հետեւանքը՝
Միութի
հոգին:
Եթէ
պ.
Պռոշեանցը
չէ
ստեղծել
կամ
չէ
{նկարագրում}
մեզ
բնաւորութիւնքը
այնպէս,
որ
աստիճան-աստիճան
աճ
ւմ
են
թղթակցութիւնք,
որոնց
մէջ
երեւում
է
եւ
ճիշտ
{նկարագրւում}
է
"
Ընծայի
"
հոգին:
Շատ
եւ
շատ
անցքերից
եւ
նեղու
նողորմ,
բարկացող
եւ
աներկիւղ
սատանան
ինչպէս
այժմ
{նկարագրւում}
է
որպէս
թէ
վախեցող,
որովհետեւ
այս
եւ
այն
բաների
մի
փոքր
մտածել:
Այն
էլ
Համասփիւռը,
որ
սովորաբար
{նկարագրւում}
է
որպէս
մի
խորագէտ
կին.
"
Սատանի
յետի
ոտն
էր
պառ
որա
պարզ,
անզարդ
եւ
բոլորովին
անխարդախ
եւ
բնական
{նկարադրութեանցը}:
Խօսք
չկայ,
որ
այդ
գործը
բանաստեղծութիւն
է,
բա
կե՛ր,
Ո՞ւր
է
քո
մեծ
խոստմունքը,
Ո՞ւր
{նկարած}
քո
պատկեր:
"
Յուսա՛յ,
յուսայ
"
-
լսելով
է՞ս
չտեսայ
Պոստրանայի
պատկերը,
եւ
դեռ
եւս
ներկով
{նկարած}:
-
Վա՛յ,
վա՛յ,
վա՛յ,
ես
այժմ
հասկանում
եմ
ա
Պոստրանայի
պատկերը,
որ
ձեռքով
եւ
բաւական
կոպիտ
{նկարած}
էր.
հանեցի
եւ
ձգեցի
նորան
յատակի
վերայ...
Նոյնիսկ
լուսին
հարկադրեցին
Մեզ
պատկերներ
{նկարել}
Եւ
շոգեվար
նաւ
ու
կառքին
Նետի,
ռումբ
ն
է
եղել,
երեւի
թէ
դրացուս
կողմից,
որովհետեւ
նա
{նկարել}
գիտէ...
այո՛,
նորա
բանն
է,
անիծածը
երէկ
երեկ
չլինէին,
որոնց
կարգն
ենք
գնում.
ա)
Գարեգնի
ձու
{նկարելը}:
Մենք
ասելիք
ունենալու
չէինք,
եթէ,
գլուխը
քարը
չինարի
շուաքում
գինու
փրփուրը,
Քնուկ
վրացու
{նկարէն}
վարդիկի
վերայ
թափելը.
Հակուած
դէպի
ղալեանի
վրայ,
կամ
շատ-շատ
որեւիցէ
անցքի
միայն
մի
մոմենտը
{նկարէր}.
բայց,
դու
կրա՛կը
տես,
որ
պատկերների
բովանդակո
արը
(փոքրադիր):
Ողջունիր
իրեն
եւ
հորը,
եւ
եթե
{նկարը}
տա՝
նամակիդ
հետ
ուղարկիր:
85.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱ
մեզ
ցոլացնող,
այնքան
պարզ
կը
տեսնվի
մտքի
ամբողջ
{նկարը},
բայց
եթէ
կոպտութեամբ
միայն
գլխաւոր
եւ
խոշոր
գոյ
:
Ներկա
միջոցներով
այժմ
հնարավոր
չէ
պահանջել,
որ
{նկարի}
յուրաքանչյուր,
առանձին
վերցրած
դեմքը
նկարված
լին
՝
կէս
գոյները
կամ
կէս
ստուերները
աչքից
փախցնենք,
{նկարի}
տպաւորութիւնը
կը
կորցնէ
իր
ներդաշնակութիւնը։
Մտք
թիւնը
ամբողջ
երեսից
աւելի
է:
Թողանք
դեռ
այն,
որ
{նկարի}
միջնորդութեամբ
եւ
այդ
ստորագրութեան
համեմատ
խօսել
լիոնները
նոյնպէս
ապրում
են,
ինչպէս
ապրում
են
շատ
{նկարիչք},
որ
քսան
երեսուն
տարիներով
Հռովմ
են
նստում՝
սիր
Յայտնի
է
թէ
այդ
պատկերների
վրայ
Մասիսի
գլխին
միշտ
{նկարուած}
է
լինում
մի
անհեթեթ
շինուածք.
առանց
դորան
չէր
լի
չէր
լինիլ,
-
այդ
Նոյեան
տապանն
է:
Արագածի
գլխին
{նկարուած}
է
լինում
օդի
մէջ
կախուած
մի
կանթեղ:
Երբ
որպէս
7-
որոշեալ
պայման.
Կեանքի
պատկերն
ամենայն
օր
{նկարում}
է
արեւը,
Քանի
չի
հասել
դեռ
կէս
օրը,
ուրախ
ետ
տարած
ու
մի
գէս
հիւսած,
ինչպէս
մօր
գէսը,
մի
{նկարչական}
ստուեր
էր
ձգում
նորա
թարմ
վարգա-շուշանագոյն
երեսի
թեան
պաշտօնը:
Եթէ
պ.
Պռոշեանցի
գործը
համեմատենք
{նկարչութեան}
հետ,
պիտի
պեյզաժ
ասենք
նորան:
Հեղինակի
գլխաւոր
նականութիւն,
կրօնագիտութիւն,
վայելչագրութիւն
եւ
{նկարչութիւն}:
Ահա՛
այն
ուսումնարանը,
որի
լինելը
ցանկալի
եւ
հ
,
որ
նկարի
յուրաքանչյուր,
առանձին
վերցրած
դեմքը
{նկարված}
լինի
գերազանց
կերպով.
իմ
նպատակն
այն
է՝
որպեսզի
Մենք
չենք
ուզում
այս
բոլոր
անբնական
եւ
շատ
թոյլ
{նկարված}
անցքերը
քննութեան
դանակի
տակ
ձգել.
այդ
շատ
երկար
կցութիւն
(Golloquium)
աղօթք
է
առ
Աստուած,
որի
մէջ
{նկարւում}
են
այն
բոլոր
զգացողութիւնքը,
որ
ծնել
էին
հոգու
մէ
կ
եւ
զնորահնար
ուսմունս.
իբրեւ
զկաթն
դիեցուցանել
{նկրտեալ}:
Ժամանակն
սրաթեւ,
ո՛չ
ընդ
վայր
ինչ
թռչի
ընդ
գլխ
եւ
երկիւղի
եւ
սպառնալից
թշուառութենների:
Եւ
միշտ
{նկրտելով}
դէպի
բարին,
հեռանում
էինք
չարից:
Այս
անպաճոյճ
կ
առ
ետեղբ,
Եւ
ընդ
գճեալ
շեշտ
ընդ
ակնն
{Նկրտի}
կոփել
եղջերբ:
Քաջաբար
վերելակեալ
Յընթ
նէութիւն
տեսեալ,
զայն
ամենայն
գաղափարս
եւ
ի
Հայս
{նկրտի}
՚ի
ներս
մուծանել:
Որպէս
տեսանի
եւ
յայսմ
(երես
7
Արծրունի,
որ
թագին
ցանկացեալ
պատուոյ՝
հաճոյանալ
{նկրտի}
Շապհոյ
Պարսից
արքայի,
եւ
այրէ
զամենայն
գրեանն
յո
ակի,
զամենայն
զհասկանալի
եւ
զիմաստալից
գործս
որք
{նկրտին}
ի
լուսաւորել
զմարդիկ,
անտես
առնել
եւ
չտպել
երբեք
թիւնը,
նոյնպէս
եւ
նորա
օրագիր
հրատարակելը,
նորա
{նկրտմունքը}
եւն
եւն,
ի
վերջոյ
վերստին
հնչեցնում
է
առողջ
բանա
ու
Եւ
գլուխըս
վեր
բռնած
`
Թաքստոցը
մտնելու:
Ի՛
{նձ}
վրայ,
կոյս,
դու
ցօղիր
Կուսութիւնըդ
անարատ,
Ս
ստ
գտնուելով,
ձե՛զ
հասած
վշտերից
վախենաք։
Եթէ
ի՛
{նձ}
սիրեցին,
ապա
եւ
ձե՛զ
կը
սիրեն,
եթէ
ինձ
հալածեցի
են,
եթէ
ինձ
ատեցի՛ն,
ձե՛զ
էլ
կ'ատեն.
եւ
եթէ
ի՛
{նձ},
որ
տանը
տէ՛րն
էի,
Բէեղզեբո՛ւղ
անուանեցին,
ո՞ր
որ
ես
ուշանայի
եւ
սպասել
հարկադրէի
քեզ:
Ներիր
ի՛
{նձ}.
այդ,
ինչպէս
ասում
եմ,
պատահեց
պահապանի
պարսպի
րիցս,
ո՛չ
կարեմ
ստուգիւ
ի
միտ
բերել,
այց
ելանէի
{նմա}:
Այլ
ո՛չ
բաւականացեալ
եւ
այն,
միացեալ
ընդ
միում
ւմմէ՞
իցէ
ստացեալ
եւ
որո՞վք
ստուգեալ,
թէ
ես
իցիմ
{նմա}
գրեալ
զայնս,
եւ
ե՞րբ
ունեցեալ
եմ
ես
ընդ
նմա
կամ
իցիմ
նմա
գրեալ
զայնս,
եւ
ե՞րբ
ունեցեալ
եմ
ես
ընդ
{նմա}
կամ
զգրագրութիւն
եւ
կամ
ծանօթութիւն:
Հոգեւոր
կառ
,
թէ
նա
ինքն
ո՛չ
կարէ
հաւաստել,
թէ
ես
գրեալ
իցեմ
{նմա}
զգիր
թէ
ոչ,
առ
որ
վերստին
խնդրագրութեամբ
իմով
յա
ձկամբ,
այսմ
կարեն
վկայել
երդմամբ,
որք
ունին
ընդ
{նմա}
զերթեւեկութիւն
եւ
դ)
զի
զդուստր
իւր
ետ
ի
կնութիւ
բնաւ
գրեալ
առ
տիրացու
Սարգիսն,
քանզի
չունէի
ընդ
{նմա}
զգրագրութիւն
եւ
ո՛չ
զհարկաւորութիւն,
զի
զի՞նչ
օգ
մատոյց
զայն
Բարձր
Սրբազան
Գլխոյ
իւրոյ՝
յայտնելով
{նմա}
զպահանջողութենէ
Հոգևոր
Կառավարութեանն
տեղւոյդ
վաս
յն
տայ
մեզ
զայս
չափ
եւ
եթէ
գիտել
թէ
ստորագրողը
՚ի
{նմա},
ոչ
եթէ
տեսեալ
են
եւ
քննեալ
զհաշիւս
Խալիբեանին
կ
անձին
զայդ
պատուանունն,
զոր
թշնամիք
մեր
վերագրեն
{նմա}:
Նամակք
հասեալք
առ
իս
ի
Թիֆլիսէ,
ստորագրեալք
եսչութեան
Անգլիոյ,
պաշտօնական
թղթով,
յայտնեալ
է
{նմա},
եթէ
Գերագոյն
Տեսչութիւնն
Անգլիոյ,
համաձայն
մի
բարձման
տօնի,
ներկայացեալ
առ
պ.
Հագն
ու
ցուցեալ
{նմա}
զթուղթն
երեսփոխանութեան,
յայտնեցի
զանձն
իմ,
որ
անեանի:
Օրէնսգէտն
այն
որպէս
եւ
այլք
նմանքն
{նմա},
պատկանին
գլխաւոր
դատարանի
տեղւոյս
Կորտ
անուանե
ու
զայն
որդւոյ
իւրում
Յովհանջանի,
պատուէր
տուեալ
{նմա}
գուն
գործել
աճեցուցանել
զայն,
մինչեւ
ցօրն,
յորո
նժամ
չիք
տեղի
երկբայութեան,
թէ
մտանել
մտանեմ
ընդ
{նմա}
՚ի
դատաստան,
յայտնելով
զիրաւունս
Նախիջեւանայ
ի
վ
յ
160
ռուփիս,
այն
է
16
ֆունտ
ստերլինգ.
կարգեալ
{նմա}
օրինօք
այլեւ
վճարել
Սուպրիմ
Կորտին,
որ
նախ
քան
զ
հանգուցեալ
Բաբաջանեանին
իցէ
օրինաոր,
ըստ
որում
ի
{նմա}
գտանի
ստորագրութիւն
երից
վկայից,
իսկ
երկրորդն
ան
եալ
անտի
գնացի
առ
օրէնսգէտն
իմ
եւ
առանց
յայտնելոյ
{նմա}
զխրատելն
իմ
հիւպատոսէն
Ֆրանսիոյ,
ամենայն
սառնութ
ք
ի
Նախիջեւանայ"։
-
Ոչ
այդպէս,
-
պատասխանեմ
{նմա},
թէոդոսեցիք
են
ստորագրողք,
գուցէ
ընդ
անուամբ
Նա
,
առանց
համաձայնութեան
նորա,
առանց
գէթ
յայտնելոյ
{նմա}
ինչ
եւ
կատարելապէս
հակառակ
կամաց
կտակողացն,
այո՛
ուն
հազար
(60000)
կումպանու
ռուփիս,
զորմէ
ետու
{նմա}
զանդորրագիր
իմով
ձեռնագրով
եւ
վկայութեամբ
պ.
Ս.
ւն
կարգեմ
լիակատար
երեսփոխան
առ
՚ի
վերջաւորել
ընդ
{նմա}
զհաշիւսն,
ստանալ
զմնացուածս
գումարին
եւ
հասուցա
արարեալ,
իսկ
սպասաւոր
նորա,
որ
ցարդ
իսկ
ծառայէ
{նմա},
սեղանաւորութիւն
առնէ՝
հրապարակի:
Խայտառակ
,
ի
հարուածոց
առ
ազգն,
ընդոստացեալ,
քանզի
չեմք
{նմա}
օտար,
քանզի
մի
արիւն
շրջան
առնու
յերակս,
եւ
հետ
րբէք,
զամենայն
մոռանալ,
այն
զազգն
ոչ
բնաւ,
ընդ
{նմա}
կեալ
եւ
ընդ
նմա
մեռանիլ:
Եւ
այս
ուխտ
է,
որ
ա
մոռանալ,
այն
զազգն
ոչ
բնաւ,
ընդ
նմա
կեալ
եւ
ընդ
{նմա}
մեռանիլ:
Եւ
այս
ուխտ
է,
որ
այսօրինակ
բանայ
զ
մէ
ժողով
գումարել
հասարակութեան
մերոյ,
առ
՚ի
տալ
{նմա}
զկարեւոր
տեղեկութիւնս
եւ
զգումար
հրիտակին,
զոր
յ
ից:
"
Որ
հայիցի
ի
կին
մարդ,
առի
ցանկանալոյ
{նմա},
անդէն
շնացաւ
ընդ
նմա,
ի
սրտի
իւրում
",
-
ասու
կին
մարդ,
առի
ցանկանալոյ
նմա,
անդէն
շնացաւ
ընդ
{նմա},
ի
սրտի
իւրում
",
-
ասում
է
Քրիստոսը։
Մեզ
հասկ
ւթեան
երեք
բարեխառն
անձանց
եւ
զամենայն
եղեալսն
՚ի
{նմա},
յիշեալ
ներկայ
պարոնաց
վկայութեամբն
եւ
թաֆսիլովն
,
ֆի
ամիսն
երեսուն
եւ
մին
ռուփի
սքայ
խարճի
տացեն
{նմա},
որ
նոյն
խարճովն
եւ
տան
ամենայն
սարանջամովն
՚ի
յ
,
կտակն
եւ
կտակակատարքն
եւ
սամատեարքն,
այսինքն
ի
{նմա}
յիշեալ
պատուէրն
եւ
երեք
կտակակատարքն
եւ
երեք
սամա
ննէսին,
որոյ
վասն
բոլորովին
ընծայ
թողում
միայնակ
{նմա}
եւ
մի՛
ինչ
պահանջմունք
ունիցին
ի
նմանէ
եղբայր
Գէո
նձ
յետ
տանում
ամ
եւ
ի
յօրէ
այնմանէ
զինչ
գնեալ
եղէ
{նմա}
յօժարացայ
առնելոյ
հոգեւորդի
ինձ
եւ
այժմս,
թէ
կեն
նց
ստացած
ժառանգութենիցն
ֆի
հարիւրէն
երկու
թողուն
{նմա}
իբր
ժառանգութիւն
յինէն
եւ
զայս
պարտ
է
կտակակատարն
Թէ
ոյր
չիցէ
գլխոյն
տեղի,
Եւ
դու
{նմա}
զքո
բարձս...
Թէ
կորացեալ
գլուխ
գգուի..
չ
ժմտիս
-
այո՛,
տեսանեմ
"...
Յական
քթթել
{նմա}
վակժոյժ
լեալ՝
Բուռն
հարկանեմ
զխրոխտ
բրգանց
ոծեալ
Անձկայ
հողոյն
հաստատուն.
Որպէ՞ս
{նմա}
շող
փայլակեալ
Զոր
հատանէ
լուսատունն.
ւմպ:
Անդ
եւ
թակոյկք
ճախարակեայ
Ժմտեալ
{նմա}
գոգ
ի
խինդ,
Անդ
եւ
սոսորդ
ոչ
ի
բացեայ,
Յահեղ
ծարաւն
զջուր
խնդրեալ,
Եւ
ջո՛ւր
{նմա}
՝
ընդ
եղէ՜գնն.
Եւ
ոռոգի
այն
ինչ
հերկեալ
Ծի՜փ,
ծի՜փ,
ծի՜փ,
ծի՜փ,
ծի՜փ,
Ծիփծիփեմ
{նմա}...
Մարին
գայ
եւ
գգուի
Սէր
եռանդն
յայս
հովիտ:
Եւ
սերովբէն
որ
հուպ
կայր
{Նմա}
՝
ի
թեւ
իւր
սրբեալ
Զցօղ
յաչացն,
եւ
գրգայր
Զի
ոչ
գոյ
ինձ
ոք
ընկեր,
Եւ
Տէր
արար
{նմա}
կին,
Իսկ
թէ
որպէ՞ս
կամ
զիա՞րդ,
Ո՞չ
ո
հեղինակ,
Չիցէ՞
ձոյլ
յիմարութիւն
Յառնել
{նմա}
հակառակ:
Որ
յաւակնին
զբնութեան
Բռնազբ
ընդ
քննութեամբ:
Ո՛չ
յայն
միտս
զի
վրէժխնդիր
եղէց
{նմա},
քա՛ւ,
զի
ամօթ
ինձ
համարիմ
մարտ
դնել
ընդ
նմա,
էց
նմա,
քա՛ւ,
զի
ամօթ
ինձ
համարիմ
մարտ
դնել
ընդ
{նմա},
այլ
զի
բացցին
աչք
ազգին,
եւ
ապրեսցին
մանկունք
ընկալեալ
զհանգանակն
Նիկիոյ,
առ
հարկին
յաւելին
՚ի
{նմա}
զքանի
մի
բառս
բացադրականս,
առանց
մուծանելոյ
յայն
արակեալ
ըստ
Վարդապետարանի
Այվազովսքւոյ,
՚ի
դիպել
{նմա}
յայտնել
հարցանողին
զխոստովանութիւն
իւր
՚ի
մասին
բ
ւնի
նա
ինքն,
որպէս
զի
թէ
բաժանող
ոք
իցէ.
ասասցէ
{նմա}
զխոստովանութիւն
միոյ
բնութեան,
իսկ
թէ
շփոթող,
զ
ոսի:
Յաջորդ
լինել
պապին
առաքելոյն
Պետրոսի՝
չտայ
{նմա}
իրաւունս
ինչ
առաւել
քան
այլոց
եպիսկոպոսաց,
ըստ
ո
՚ի
կին
մարդ,
առ
ի
ցանկանալոյ,
անդէն
շնացաւ
ընդ
{նմա}
՚ի
սրտի
իւրում"։
Եթէ
լոկ
ցանկութիւն,
որ
դեռ
ի
ուսուցանել
հոգի
ճանաչել
զԱստուած
եւ
երկիրպագանել
{նմա}
ո՛չ
ի
լերինս
Սամարիոյ
եւ
ո՛չ
յԵրուսաղէմ
միայն,
ա
կան
մասին,
եւ
ահա
պատգամքն
ահաւոր
աղճատեալ
են
՚ի
{նմա}:
Եւ
որ
գլխաւորն
է,
զորով
չկարեմք
բնաւ
զանց
առնո
ապաքէն
այս
գործ
Այվազովսքւոյ
ինքնին
դատախազ
լինի
{նմա}
։
Մարթ
էր
զայդպիսիս
խօսել
՚ի
կաճառի
խելագարաց,
կրկնածին
Երկնից
Արքայն
զօդ
շնշեաց,
Զիս
ընդ
{նմա}
չքոտի
հիւրընկալաւ
այր
հովուաց։
Արքայազունք
երեքի
եւ
չհանգուցանէր
'ի
ծերութիւնս.
եւ
կարող
լինէի
առ
{նմա}
գո՛նեայ
սուղ
ինչ
ժամանակ
մնալ,
թէպէտ
եւ
ոչ
թերակ
աղաքի...
եւ
նկատեալ
տեղի
տանն
Աստուծոյ
զցուցեալն
{նմա}
յԱստուծոյ
'ի
տեսլեանն,
զյառաջագոյն
դրոշմեալն
իւր
Թղթի
յառաջաբանն
էլ
ասում
է.
"
Շնորհէր
(Վահան)
{նմա}
(Ղազարու)
զհոյակապ
եւ
զականաւոր
տեղին
'ի
Նոր
քա
եւ
բնակւում.
Ինքը՝
Փարպեցին
"
եւ
բնակեալքն
ընդ
{նմա}
"։
Յայտնի
է,
թէ
սոցանից
ոչ
մինը
չէ
բնակուել
բո՛
ցուցեալ
տայր
ասել
զթագաւորն
Յազկերտ
զի
շնորհեսցեն
{նմա}
զորդիս
երանելւոյ
նահատակին
Հմայեկայ
'ի
տոհմէն
Մամ
զսրտմտութիւն
իմ
յորդւոցն
Իսրայէլի...
ահա
ես
տաց
{նմա}
ուխտ
խաղաղութեան.
եւ
եղիցի
նմա
եւ
զաւակի
նորա
յե
լի...
ահա
ես
տաց
նմա
ուխտ
խաղաղութեան.
եւ
եղիցի
{նմա}
եւ
զաւակի
նորա
յետ
նորա
ուխտ
քահանայութեան
յաւիտե
'ի
մէջ
Փենէէս,
քաւեաց
եւ
արգելաւ
մահ.
համարեցաւ
{նմա}
յարդարութիւն
ազգէ
յազգ
մինչեւ
յաւիտեան
"
(Սաղմ.
48.
Ամենայն
որ
հայի
'ի
կին
մարդ
առ
'ի
ցանկանալոյ
{նմա},
անդէն
շնացաւ
ընդ
նմա
'ի
սրտի
իւրում
(Մատթ.,
կին
մարդ
առ
'ի
ցանկանալոյ
նմա,
անդէն
շնացաւ
ընդ
{նմա}
'ի
սրտի
իւրում
(Մատթ.,
գլ.
Ե,
համ.
28)։
թողցի։
Եւ
որ
ոք
ասիցէ
բան
զորդւոյ
մարդոյ՝
թողցի
{նմա}.
բայց
որ
զՀոգւոյն
Սրբոյ
ասիցէ՝
մի
թողցի
նմա,
մ
ղցի
նմա.
բայց
որ
զՀոգւոյն
Սրբոյ
ասիցէ՝
մի
թողցի
{նմա},
մի
յայսմ
աշխարհի,
եւ
մի
'ի
հանդերձելումն
"
(Մ
։
"
Եւ
ամենայն
որ
ասէ
բան
զորդւոյ
մարդոյ,
թողցի
{նմա}.
բայց
որ
զՀոգին
Սուրբ
հայոյիցէ,
մի
թողցի
նմա
"
ցի
նմա.
բայց
որ
զՀոգին
Սուրբ
հայոյիցէ,
մի
թողցի
{նմա}
"
(Ղուկ.,
գլ.
ԺԲ.,
համ.
10)։
Պաւղոսը
Հոգ
Զոմն
ի
մէջն
յարո՛
․․.
ազգի
մերոյ,
Տո՛ւր
{նմա}
ցուպ
հուժկու
Հովուել
զմեզ"։
-
Չէ,
ն։
Յորում
եւ
պատմին
ամենայն
անցք,
որք
անցին
ընդ
{նմա},
այսինքն
թէ
որպէս
յառաջացաւ
յուսմունս
գրոց
եւ
թէ
կեցուցանել
զայն
տեղի
այլեւայլ
ազգօք
եւ
բնակչօք
ետ
{նմա}
տեղի
բնակութեան
եկեղեցի
եւ
այլ
եւ
այլն։
Ապա
երանացի
հաստատութիւն
իւրումն
կրօնի,
անուն
տուեալ
{նմա}
Անտօնի
աբբայն
ընդ
կանոնօք
սրբոյն
Բենեդիկտոսի
աբբա
այլն։
Ի
վախճանի
Մխիթարայ
աբբայ
հօր
յաջորդեաց
{նմա}
Ստեփանոս
առաջին
աբբայ
յաշակերտաց
նորա,
որ
եւ
առա
աձայն
'ի
բարեհաճել
զմին
եւ
զմիւսն
եւ
կամակից
գտան
{նմա}
եւ
երեւելիք
'ի
վանաց,
եւ
առ
սակաւ
սակաւ
ամենեքին
բրեւ
իւր
երկրորդ
եղեւ
Հ.
Մկրտիչ
Աւգերեան
ջատագով
{նմա}
հանդերձ
ընկերօք
իւրով։
Եւ
ահա
առաւել
քան
զամենես
սարակութեամբ
համայն։
Եթէ
դատապարտելի
ինչ
կայր
'ի
{նմա},
իմ
էր
դատապարտութիւնն.
եւ
արդարեւ
զի՞
արար։
Ե
արարին
նոքին
իսկ
չարախօսք,
թէ
բովանդակեալ
կայ
'ի
{նմա}
ճշմարիտ
հաւատոյ
դաւանութիւնք,
եւ
այժմ
զիա՞րդ
մոլ
յեցաւ
եւ
'ի
Հռովմ
եւս
հանդիսացաւ,
եւ
զի
պատահեաց
{նմա}
զի
այժմ
ընթերցմամբ
տգիտաց
մոլորական
ցուցաւ։
Իմա՛
եցայ։
Իսկ
զոր
ինչ
գրեալ
էիք
վասն
Վահանին,
թէ
'ի
{նմա}
նշմարիցի
ընթացք
Դիսսերտացիօնին,
ծանի՛ր
զի
այդ
մտ
մարդոյ,
տացուք
առնն
զոր
ինչ
քաջ
իրաւամբք
վայել
է
{նմա}.
suum
cuique]:
Չէ՞
ում
էք
ի
մերայոց
անտես
երկաս
ր
վարկաւ
զօգուտ
հասարակաց
քան
զսուտ
փառս
[հնձելոյ
{նմա}
ի
բերանոյ
սակաւուց],
եւ
այն
վասն
է՞ր.
ո՛չ
վասն
որոնել
անձանց
ի
սրտի
ժողովրդեան,
առ
անհասկանալի
{նմա}
գրելոյն,
որով
եւ
զլեզուին
անգործ
թողուին
պաշտօն
աւորութենէ,
եւ
թէ
հինն
լեզու՝
ո՛չ
կարելով
լինել
{նմա}
առաջնորդ
ի
լուսաւորութիւն,
ըստ
չունելոյ
յինքեան
նել
լուսաւորութեան
ընդ
կենդանին
բարբառ,
դնելով
ի
{նմա}
ուղ
եւ
ծուծ
բաւական
առ
ի
կեանս
հրաշագործել
զննջեց
խտագիտութեան
կանգնել
Դանթէայ
եւ
ճանապարհ
հորդելով
{նմա}
եւ
այլոց
հետեւողաց
առողջ
բանի՝
ի
կազմել
զնոր
դար
եզուն՝
աղաչեմք
ասել,
եթէ
զգայութիւն
ո՛չ
թելադրէ
{նմա}
անդէն
առ
նմին
զխօսելիսն,
եթէ
բանականութիւնն
ծածկ
լուսափայլ
կացուցանել
զսով
հոգեղէն
կերակրոց՝
որ
ի
{նմա},
եւ
զքաղց
սովալլուկ
հայկական
մանկտւոյ
ի
նորայն
ա
տաց,
քահանայ
ոմն
յազգէ
ասորի
Աբել
անուն
խոստանայ
{նմա}
զնշանագիրս
Հայոց
յարմարեալս
ի
Դանիէլէ
եպիսկոպոսէ
շակերտօքն
հանդերձ
գնացեալ
առ
Դանիէլ
չգտանէ
ինչ
առ
{նմա}
աւելի
քան
զոր
ուսան
ի
ձեռն
հրեշտակին
կանխաւ
առ
նա
շագործելոյ
զդպրութիւն
Ազգին
յարեւմուտս՝
թողու
առ
{նմա}
զթոռունս
իւր
եւ
ինքնին
Վարդանաւ
հանդերձ
անցանէ
յԱ
ասն
ճշգրիտ
ժամանակագրական
ծանօթութեանցն,
զորս
առ
{նմա}
գտանեմք.
երեւին
եւ
ի
գրածս
սորա
հետք
այժմեան
նոր
եանց,
ազգային
պատմութեանն
վերաբերելոց,
քանզի
առ
{նմա}
գտանեմք
ո՛չ
միայն
զմասնաւոր
ինչ
ստութիւն,
այլ
ի
ալի
առ
հասարակ,
վասն
զի
հասկանալիքն
կարէին
օգնել
{նմա},
իսկ
յանհասկանալեացն
զի՞նչ
օգուտ:
Կրկին
ասեմք՝
րք
առողջամիտ
հայրենասիրաց:
Ի
հարկէ
ոչ
հրամայելով
{նմա}
որպէս
իւրեանց
ծառայի,
այլ
ի
պատուոյ
ասպարէզ
հրաւ
ոպացւոց
մանկունք
զլատինականն
եւ
զյունականն,
բայց
{նմա}
պիտի
լեզու
այլ,
նոր
եւ
կենդանի
լեզու
աշխարհիկ,
իցէ
ուսանիլ
եւ
զհին
լեզուն
իսկ՝
որ
անհասկանալի
է
{նմա},
թէպէտ
եւ
բազումք
ի
կամակոր
հնամոլաց
եւ
զայդ
փոր
ռանգութենէ,
որպէս
ասէ
պարոն
Էմին,
զի
առիթ
ետուն
{նմա}
գուն
գործել
որդիական
սիրով
հնոցն
մերոց...
ի
մի
ր
ի
շատէ
լուսաւորութենէ,
զոր
կարողք
էաք
հաղորդել
{նմա}
լոյս
առեալ
յԵւրոպականաց:
Անգրասիրութեան
եւ
արմատ
նուիրել
զանձն
ի
գիտութիւն
իւրոյ
լեզուի,
զի
պիտին
{նմա}
ամբողջ
հինգ
կամ
վեց
ամք
առ
ուսանելոյ
զնա.
ամենայ
վասն
անմիաբանութեան
եւ
անազգասիրութեան
միայն.
ի
{նմա}
բնակի
ոգի
ինչ
ոչ
աստուածային,
որ
միջնորմ
արկանէ
եալ
էր
դոցա
յորդորել
եւ
քարոզել
զժողովուրդն,
տալ
{նմա}
զայնպիսի
ուղղութիւն,
զի
նպատակն
լինէր
լուսաւորու
էթ
իւրովք
ծախուք
զուսումնարան
եւ
զտպարան,
թէեւ
ի
{նմա}
եւս
դժբախտաբար
պաշտի
հինն
դպրութիւն,
եւ
առ
հասար
ընթեռնուլ
զգրուածս
մեր),
զի
գրուածքն
մեր
լիցին
{նմա}
հասկանալի,
կիրթ
եւ
մաքուր
նոր
հայախօսութեամբ,
զ
ը
կարող
է
լինել
միմիայն
լուսի
մէջ,
եւ
"
եւ
խաւար
{նմա}
ոչ
եղեւ
հասու"։
Կարծեմ
աւելորդ
էր
ասել,
որ
այս
այս
անմահությունը
դարձյալ
գործարանավոր
մարմինների
{նման}
տեսնվում
է
հաջորդի
մեջ
եւ
ո՛չ
թե
յուրյան
իսկ
ծերո
արունակության
մեջ,
որ
կարող
է
եգիպտական
մումիայի
{նման}
գոյացած
պահել
միայն
ձեւը
եւ
դրությունը,
զրկվելով
արություն
է
ջնջել
եւ
չքացնել
որդին,
որ
գուցե
հոր
{նման}
կամ
ավել
քաջ
կլիներ,
պատվելով
առավել
նորա
հոր
եր
հասանել
անխելութենով
եւ
երկչոտութենով
կնիկմարդու
{նման}
գործ
կատարելուց:
Աշխարհի
լուսավորությունը
ծայրն
անդադար
գործ
ունենալով
նոցա
հետ,
չեն
կարող
խոզի
{նման}
բնակվել
Հնդկաստանում,
առանց
յուրյանց
սեպհական
պա
եթե
բարեխիղճ
քննադատությունը
ցույց
տա
նրան
այդ.
{նման}
դեպքում,
իհարկե,
գիրքն
ավելի
կմոտենա
ճշմարտությ
,
որը,
անշուշտ,
անհայտ
չէր
Անանիային:
Իհարկե,
{նման}
հյուծախտի
դեպքում
կարմիր
քամու
բորբոքը
կարող
էր
հ
կայացվում
է
որպես
անելանելի:
Խոստովանում
եմ,
որ
{նման}
խոսքերը
չեն
կարող
ինձ
ուրախություն
պատճառել
եւ
վա
պատճառել
եւ
վանել
իմ
բացարձակ
միայնության
վիշտը.
{նման}
բաներն
առավել
եւս
չեն
հասնում
իրենց
նպատակին,
քա
երը.
բայց
եթե
հանդիպումն
այդ
բառերի
հետ
նույնպես
{նման}
լինի
Սանչոյի
հանդիպմանը
Դուլսինեայի
հետ
Տոբոզոյու
մասին,
բայց
այստեղ
խոսելու
տեղը
չէ,
բացի
այդ,
{նման}
հարցերի
պարզաբանման
համար
հարկավոր
է
ոչ
թե
ինչ-որ
ին,
ասա,
որ
ես
ողջ-առողջ
եմ,
եւ
որ
մենք
առաջվա
{նման}
տեսնվում
ենք:
Թերեւս
դա
իրականանա:
Սպասելով
տես
գիրը
բարի
ժամու
չի
ծնվել.
իսկ
Անանիան,
չար
ոգու
{նման},
հենց
պատրաստ
է
այդ
օրը
նրանց
մոտ
գնալու:
Ես
դե
քի
այդ
հիմար
միջադեպն
ինձ
ստիպեց
ծիծաղել
խելագարի
{նման}:
Շնորհավորում
եմ
M-lle
Mari
Sultan-Schah-ի
ան
նդ
է,
բայց,
համենայն
դեպս,
կոկորդդ
ու
քիթդ
մրի
{նման}
չի
ծածկում:
Առայժմ
ուրիշ
ոչինչ
չունեմ
գրելու
հնար
չունեի
դրանով
զբաղվելու,
այժմ
ես
պատրաստ
եմ
{նման},
թեկուզ
հանդուգն,
աշխատանքի,
սակայն
ոչինչ,
ես
ց
խուսափում
է
ժողովուրդը
եւ
որոնք
անանցանելի
պատի
{նման}
գրականությունը
բաժանում
են
ժողովրդից:
Նոր
լե
րա
համար,
որ
իր
հարսնացուն
Բելվեդերյան
Վեներային
{նման}
չէ:
Ինչ
ուզում
եք
ասեք՝
դա
ծայրահեղ
հիմարությու
է,
այնինչ
հին
լեզվում
ոչ
մի
տեղ
չի
կարելի
գտնել
{նման}
ձեւ:
Գավառաբարբառներն
ընդհանուր
լեզվին
կարող
ժեշտ
չէ
տեսնել,
որ
ինձ
հետ
խոսող
մարդը
խոսեր
ինձ
{նման}.
խնդիրը
բացառապես
այն
է,
որ
նա
հասկանա
ինձ:
Հա
իվները
գործին
բոլորովին
չեն
վերաբերում:
Նյութերի
{նման}
հավաքածուները
կարող
են
լույս
սփռել
միայն
անցյալի
նս
եւ
ասա
(իհարկե
նամակում),
քանի
որ
նա
էլ
ինձ
{նման}
համակրում
է
խեղճ
Գրիգոր
Ալաջալյանին,
ապա
հնարավո
որից
այնպիսի
վիճակի
մեջ
ընկնել,
որպեսզի
առաքյալի
{նման}
ասի.
"
Երիցս
քարկոծ
եղէց"։
Իսկ
եթե
նրան
այդ
բար
նույնպես
հավասար
ենք
իրար,
ինչպես
հավասար
են
{նման}
եռանկյունների
անկյունները:
Մենք
ունենք
բարձրագու
րելի
է
եւ
բացի
դրանից,
այդ
վավերագիրը
բնավ
չունի
{նման}
իմաստ
եւ
օրենքի
առաջ
հավասար
է
∞
0,
ես
կանվանեի
ւնդը
մինչեւ
իսկ
չիմանա,
թե
50
տարի
առաջ
ապրել
են
{նման}
ողորմելի
արարածներ:
Մեզանում
ոչ
ոք
չի
մտնում
են
առհասարակ
վաճառականք,
անմօտենալի
են
քեզ
եւ
քո
{նման}
մարդերի.
դուք
ձեր
բարոյականութեամբը
եւ
ճշմարտութ
ռի
տերեւների
շարժողութիւնը
կայծակնաբեր
որոտմունքի
{նման}
բան
է
այդ
մարդերի
համար:
Ով
որ
չէ
նկատել
այս
բան
ողբը։
Առաջինը՝
Պարո՛ն,
Խորենացին
անկարօտ
է
մեր
{նման}
փաստաբանների
պաշտպանութեանը,
մանաւանդ
որ
ոչինչ
ս
ի
մէջ.
այդ
ընդունակութիւնքը՝
աճած
ու
անտարբեր,
{նման}
են
մի
վարած
հողի,
որ
այն
կը
բուսուցանէ,
ինչ
որ
տշաճ
գործողութիւն,
որ
կատարւում
էր
երեխայի
մօտ,
{նման}
է
մի
կայծի,
որ,
ընկնելով
մի
դիւրավառ
նիւթի
մէջ
ւնիսի
24-ից
սկսած՝
ամբողջ
երեք
օր,
անձրեւը
գետի
{նման}
թափւում
էր
երկնքից՝
առանց
մի
րոպէ
դադարելու:
Այ
ինչեւ
ոսկրը:
Ջուրը
թափւում
էր
զգեստներից
աղբիւրի
{նման}
։
Նա
հանեց
բոլորովին
ջուր
կտրած
գլխարկը
եւ
ամենայ
րանիդ։
Ես
գիտե՞ս
ինչպէս
մարդ
եմ...
Ես
ուրիշների
{նման}
չեմ...
Երեք
հազար
մանէթ
ջուրը
կը
դնեմ,
որ
քո
Յի
արանիս
մէջ,
հաւատա՛
ինձ,
Պարսից
Շահի
հրովարտակի
{նման}
ոսկի
տառերով
կը
գրեմ
անունդ:
-
Ինչե՞ր
ես
խօ
եւ,
եթէ
սիրտս
տայ,
երեք
հազար
մանէթ
երեք
կոպէկի
{նման}
կը
չքացնեմ՝
քո
Յիշատակարանդ
չքացնելու
համար.
ին
,
եթէ
բարի
խորհրդի
ընդդէմ
ականջդ
խցում
ես
իժ
օձի
{նման},
եթէ
այդ
քո
հարստութիւնը
պահում
ես
ձեռքումդ,
որ
եւ՝
մեծ
արծաթ
վատնելով:
Քրտինքս
թափուել
էր
գետի
{նման},
մահիճ,
վերմակ,
սփռոց՝
ամենայն
ինչ
ջուր
էր
դա
ղբայրս
ներս
մտաւ:
Իմ
հօրեղբայրը
իմ
գլխին
ցենզօրի
{նման}
մի
բան
է,
շատ
խիստ
բարոյականութեան
տէր
մարդ
է,
ած։
Այդ
ի՞նչ
դեղ
է,
մի՞թէ
կարելի
է
այդպէս
կրակի
{նման}
սաստիկ
դեղ
տալ.
եթէ
արծաթը
չէ
դիմանում,
սեւանու
ների
եւ
նոցա
առաջնորդի
անունները
վառվռուն
աստղերի
{նման}
փայլելու
են
մշտնջենաւոր
ժամանակով՝
գալոց
հայկակա
ո՛վ
են
այդ
կամեցողքը
եւ
առնողքը,
ո՞չ
ապաքէն
իւր
{նման}
անդամք
հասարակութեան:
Ահա
այս
կերպով
հասարակութի
Սահակի,
Մեսրովբի
եւ
Խորենացու
արժանաւորութենների
{նման}
ցոյց
տալու
համար:
Տեսած
ենք
այդպիսի
սուտ
ազգասէր
համարհանքով
վարձատրել:
Մեր
ասած
ուսումնարանը
{նման}
չէ
այդ
օբսկուրանտների
ուսումնարանին.
դոցա
վարժապ
ում
հինգերորդ
դարը
եւ
ասում
է,
թէ
"
Խորենացիների
{նման}
մտավարժ
եւ
լիահանճար
մանուկները
անյագ
փափագով
դիմ
ը
ես
չեմ,
ինչու
չէ
ուսանում,
եւ
Խորենացու
ասածի
{նման}
լինում
է՝
աշակերտ
հեղգ
առ
ուսումն
եւ
փոյթ
առ
ի
վ
եւ
բուն
անմտութիւն
է:
Բայց
արի
տես,
որ
ես
եւ
իմ
{նման}
մարդիկ
շատ,
թող
ասել
եւ
"
Հիւսիսափայլ
"
կտրիճ
եւ
Մի՞գուցէ
Պ.
Իսահակեանցը
Պ.
Դիւմայի
կոմս
Ֆենիքսի
{նման}
ամենայն
բան
գուշակում
է՝
գործ
դնելով
Մեսմերի
արո
ցին:
Պ.
Իսահակեանցը
ասում
է,
թէ
մի
քանի
իմ
{նման},
գուցէ
եւս
առաւել
գիտուն
անձինք
կարողացել
էին
իմ
Բայց
մի
խորհուրդ
ասեմ
Պ.
Իսահակեանցին.
ես
եւ
իմ
{նման}
մարդիկ
շատ
հաւատացած
լինելով,
որ
չէ
վերջանում
չա
ասացին,
դրել
է
թաղիքից
(քեչայից)
շինած
վահանի
{նման}
բան,
այլեւ,
շրջապատելով
փետուրներով
եւ
ներկելով
էինք
կարող
հաշիւ
ու
համար
տալ
մեզ,
որ
եւ
ֆոսֆորի
{նման},
մի
րոպէ,
մի
ակնթարթ
վառուելով,
միւս
րոպէում
թ
ոյ
հեռի
տեղերում
որոնել.
մեր
մէջ
եւս
կայ
մի
դորա
{նման}
բան:
-
Ի՛նչպէս:
-
Դու
գիտես
Պ.
Բէգզադէ
զգը
լուսաւորելու,
վերջապէս
Փարպեցու
եւ
Խորենացու
{նման}
մուրացկանութեան
պարկը
յուսներիս
ձգած
Հայաստանէն
պ
նոցա
լեզուն,
եթէ
հարկադրուած
լինէի
մի
միայն
կովի
{նման}
նայել
նոցա
երեսին:
Այսպէս
ութ
ժամը
կը
լինէր
զդու
հոգու
խօսքերը,
մինը
միւսի
քամակից,
կայծակի
{նման}
թափուելով
դիմացը
կանգնած
մարդու
վերայ,
ձգում
են
,
միայն
բանը
այս
է,
որ
Շամիլը
մի
թրջուած
կատուի
{նման}
վեր
կացաւ
սօֆայի
վերայից
եւ
դուրս
գնաց
նայիբների
մի
մարդ
էինք
կարծում,
բայց
նա
եւս
շատախօս
պառաւի
{նման}
երազներով
է
լցրել
իւր
նամակը:
Բայց
գիտեմ,
ո
իա
Անտուանետտան...
Նոցա
կտրուած
գլուխների
յար
եւ
{նման}
մոմեղէնքը
տեսած
էի
Լոնդոնում
մադամ
Տիւսսօի
մօտ:
ւնա
նստէ
",
"
այդ
կուժը
ձգէ,
միւսն
առ
"
եւ
ասոր
{նման}
հազար
ու
մէկ
խրատներ
եւ
սպառնալիք՝
Հայերէն
գրով
ելու
միտք
չունինք
եւ
ուխտիւք
կը
խնդրենք,
որ
անոր
{նման}
քանի
մը
հատ
գրքեր
դուրս
հանէք,
որպէսզի
ձեր
ծիծաղ
ցը
միակ
եւ
առաջին
եւ
վերջին
պատճառ
դուք
(եւ
ձեզի
{նման}
ազգատեաց
թէ՛
Լուսաւորչական,
թէ՛
Հռովմէական
եւ
թէ
եսած
հրապարակի
լոյսը
եւ
ահա
շիջանում
են
ասուպների
{նման}
՝
մի
տխուր
յիշատակ
թողնելով
մեզ
իւրեանց
մի
քանի
հ
արբարոս
գործողութիւնք:
Թո՛ղ
նոյնպէս
Բէգզադէի
{նման}
մարդիկ
չուրախանան,
թէ
ինքեանք,
ազատ
մնալով,
առ
ւթեան
կամ
կործանութեան:
Մեր
ընտանեկան
կեանքը
{նման}
է
մի
կեանքի,
որ
միմիայն
կարելի
է
անցուցանել
պանդ
՛
սրբապղծութիւն)։
Բայց
մի՞թէ
ստոյգ
չէ
առածը.
"
{Նման}
զնմանն
սիրէ"։
Դարձեալ
պիտոյ
է
ասենք
ճշմարտութեա
թիւնքը
եւ
հաստատութիւնքը,
շարունակում
է.
"
Սոցա
{նման}
եւ
մեր
Արշակ
թագաւորը
եւ
Հայոց
նախարարութիւնքը,
պիսի
երկիւղի
համար
րոպէական
ընդունելութիւնը
մի՞թէ
{նման}
չէ
Վարդանանց
մոգութիւն
ընդունելուն
եւ
մի՞թէ
կարել
ջակայքում
կամ
այլ
քաղաքներում
բնակուելու
եւ
ձուկի
{նման}
տապակ
տապակ
լինելու
ախորժակը
անհասկանալի
է
մեզ:
յ:
Վաճառականը
շուարել
է,
շատերն
են
շուարել
նորա
{նման}
։
Մնում
է
առանց
վաստակի
վաճառել
ապրանքը,
որպէսզի
չիւր
մասերի
տէրերը
առանձին
առանձին
պիտի
կազմեն
քո
{նման}
գերդաստան:
Իւր
կարգով,
նոցա
քեզնից
ստացած
բաժին
Եւ
չգործեց
ոչ
թէ
հասկնալով,
որ
եթէ
գործէր,
իւր
{նման}
մի
ուրիշին
պիտի
զրկանք,
վիշտ
կամ
մահ
պատճառէր,
նդութիւնքը
համարւում
են
մի
արաբական
վիպասանութեան
{նման}
բան:
Նախիջեւանցիք
լսել
են,
թէ
կան
այդպիսի
ժառան
ի
եկեղեցւոյն,
տալով
զգին
տեղւոյն
գերեզմանին
նորա
{նման}
այլոց.
եւ
զվերն
յիշեալ
իմ
տուած
գետինն
օրինօք
դա
Տաշում
է
ակը
եւ
թռչում
են
մանր
Փայլուն
բեկորներ
{նման}
յակինթի...
Ու
բաբախում
է
սիրտը
սիրավառ
Գոհարը
տ
գաղափարս
յօրագրի
մերում:
Զայսոսիկ
եւ
զայլ
սոցին
{նման}
բարուրանս
միահամուռ
ժայթքեալ
յառատութենէ
ճիզվիթակ
վասն
որոց
սպասահարկեն
Աստուածային
բանին,
յար
եւ
{նման}
այսմ
ոչինչ
աւելի
ծանրանան
վասն
սոսկականաց:
Թողու
ցելոյն
համանուն,
Նորա
ժառանգ
Նիկողայոս
լիցի
{նման}
իւր
հաւուն.
Կեցցէ՛
Աթոռ
Ռուսաստանի
Եւրոպիո
նձ
են
տխրեցնում:
Կեանքիս
օրերը
Մրրիկի
{նման}
Թռան
գնացին.
Ես
ծերանում
եմ.
Ա
ՆԿՈՒԹԵԱՆ
ՕՐԵՐ
Մանկութեա՜ն
օրեր,
երազի
{նման},
Անցաք
գնացիք,
այլ
չէք
դառնալու.
Ո՜
արի,
Միշտ
անդղորդ,
անսասան,
Կանգնած
{նման}
ապառաժի
`
Ձեռք
պարզեցիր
մարդկութեան:
Պարսիկը
առակ
արել
է
Հային.
"
Եթէ
Ասորու
{նման}
աշխարհում
Չկայ
մի
վատ
ազգ,
բայց
քան
Ասորին
քերը
անհետ
առնէ
գիշերի,
Եւ
մի
հոյակապ
կրակի
{նման}
Այս
դաշտի
վրայ
վառ
լուսով
փայլի։
աստիկ
նեղութիւն
տուեց
քորը,
թէեւ
ոչ
առաջին
օրերի
{նման}:
19
լոյս
20
հանգիստ
էի:
20-ին
ցերեկը
մի-փոքր
ն
23-ին
ձախ
թուշս
ուռած
է
եւ
ցաւում
է:
Թեթեւ
տենդի
{նման}
մի
բան
եմ
զգում:
Ընդունեցի
5[երորդ]
բաղնիսը:
23
քով...
Եթէ
վատութիւնը,
ձեռնածուների
արկղի
{նման},
երկու
յատակ
չունի,
ապա
ուրեմն
պ.
Չամուռճեանը
այ
բնաւ
ազդեցութիւն
չգործելով,
երեւում
է
թէ
նետի
{նման}
ծակել
են
չխոստովանուած
փիլիսոփայի
անձնասիրութիւնը
նորանով,
շատ
անգամ
առաջնորդուած
Պ.
Չամուռճեանի
{նման}
մի
աղօտ
լուսով
լապտերի,
այդ
խնդիրը
այս
տեղիս
վեր
Իսրայէլ
ի
մարգարէս,
բայց
մարգարէք
լինին
մարգարէի
{նման}.
Բահաղի
մարգարէների
համար
վաղուց
պատրաստ
է
Կիսոն
ձութիւնքը։
Եւ
այս
է
պատճառը,
որ
Պարոն
Փափազեանի
{նման}
մարդիկ
աշխատութիւն
են
կրում
մեր
համար
եկեղեցական
ն
են
բարեկամ
եւ
թշնամի,
որ
եւ
մի
անաչառ
դատաւորի
{նման}
քննում
է
մի
գործի
արժանաւորութիւն
եւ
պակասութիւն
,
որ
գտանէ
եւ
տեսանէ
հրաշալի,
ազդու
եւ
այլ
սոցա
{նման}
ուղեղ
գրգռող
բաներ,
սառնասիրտ
է
մնում
դէպի
գործի
թիւն,
թո՛ղ
ներեն
մեզ
այսպէս
ասել
ճշմարտութիւնը,
{նման}
է
Ճիզուիթների
կրօնաւորութեանը...
Այդպիսի
մատենագ
այն
տեսակ
եւրոպական
ծաղիկներից,
ճաշակագէտ
մեղուի
{նման},
հաւաքել
է
իւր
գրքի
մէջ
առաւել
ընտիր,
առաւել
պա
լ
առածի
մէջ.
"
Զարգացման
վերին
աստիճանը
իր
ձեւով
{նման}
է
սկզբին,
որտեղից
առաջ
է
գնում
այդ
զարգացումը
"
Առաջին
առած.
Զարգացման
վերին
աստիճանը
իր
ձեւով
{նման}
է
նորա
սկզբին:
Երկրորդ
առած.
Եթէ
մի
որեւիցէ
իմացիր,
որ
տարաբախտ
մարդը,
երբ
հանդիպում
է
իւր
{նման}
տարաբախտի
եւ
լսում
է
նորա
բերանից
մի
քանի
ցաւալի
մ
լսողների
հոգիները։
Այս
մարդիկը,
վաճառականների
{նման},
ծով
ու
ցամաք
ման
են
գալիս՝
իրենց
մտքի
խորհուրդ
մի
փոքր
առաջ
յիշուած,
դարձեալ
նոցա
ասած
բաներին
{նման}
էր,
ինչպէս
պոռնիկների
մեղքը
թեթե՛ւ
եւ
չնչի՛ն
համ
)
բոլո՛ր
գրուածքները
ունին
եւ
ուրիշ
շատերի,
սոցա
{նման}
կորստի
ճանապարհը
գնացողների
գրուածքը,
որոնց
Սուր
չարաթոյն
մարդիկը,
կարծո՛ւմ
էին,
թէ
ե՛ս
էլ
նոցա
{նման}
եմ։
Բայց
ես
չէի
դատապարտում
ա՛յն
պատճառով
որ
ուս
Մեռնելու
չափ
անմխիթար
տրտում
եմ,
որ
գայլերի
{նման}
վազեցին
իմ
ունեցած
չունեցածի
վրայ
եւ
առանց
խնայել
կերի,
քան
թէ
վանքի
ամբարի
մէջ։
Բայց
ես,
մեղուի
{նման}
ամեն
կողմից
բերելով,
կարողանում
էի
հոգալ
եւ՛
վատ
րձրացնում
են
դէպի
Աստուած.
թեւերը
բանալով՝
խաչի
{նման}
են
լինում
եւ
միաձայն
խնդրուածքներով
եւ
արտասուալի
երը
հանել
էին
տալիս
եւ
գետը
թափել,
այն
հրեշտակին
{նման}
մարդուն՝
տիրո՛ջը,
անհանգիստ
հալածանքով
վախճանեց
ով
առաջ
է
բերում.
պատճառ,
բացի
սոցանից
եւ
ոչ
մի
{նման}
բան
կայ,
յառաջաբանի
յիշած
վկայութեանը։
§
8.
նք
չենք
մեղադրում
Չամչեանին.
նա
էլ
իր
նախորդների
{նման}
մի
վարդապետ.
Հայոց
պատմութիւնն
էլ
շատերի
աչքում
։
Զի
բազո՛ւմ
սուտ
վկայութիւն
վկայէին
զնմանէ.
եւ
{նման}
միմեանց՝
ոչ
էին
վկայութիւնքն։
Այլք
յարուցեալ
վկ
ցից
ա՛յլ
առանձին
ձեռագործի։
Սակայն
եւ
այնպէս
չէր
{նման}
վկայութիւնն
նոցա
"
(Մարկ.,
գլ.
ԺԴ.
հ,
55-58
արապետ
հոյակապ
Սմբատ
ասպետը
բռնեց
նորան
եւ,
կրակի
{նման}
տաքացրած
կարմիր
շամփուրը
պսակ
շինելով
եւ
ուրացօղի
.
բայց
դժոխքումը
եւ
պաքսիմատները
մեր
պաքսիմատների
{նման}
չեն.
մերը
եփած
է,
իսկ
դժոխքինը՝
տպած:
Դժ
ի
կոտոշը
կոտրած
ծեր
դեւ.
ճանկերը
բորենու
ճանկերի
{նման},
ատամները
առանց
շրթունքի,
ինչպէս
դիակը
լինում
է
քա
մինչեւ
այժմ
ման
են
գալիս
արբեցածի
կամ
կատաղածի
{նման}:
-
Բայց
ինձ
ի՞նչ
օգուտ
դորանից.
լաւ
էր
թէ
թ
յց
ապստամբութեան
արհի
նախագահը,
իսկապէս
սատանայի
{նման},
ամենայն
ժամանակ
իւր
յաջողաշարժութեամբ
պրծնում
է
իւնաբեր
լոյս
իւր.
գունաթափ
եւ
ընդհատեալ
վառմամբն
{նման}
էր
նա
վառման
կանթեղին,
զօր
ունիցի
հալածեալ
ոք
ի
նձ
ի՞նչ
օրինակ
են
մի
քանի
հայ
դպրոցականք,
որ
քեզ
{նման}
խելքերը
կորուսած
ընկել
էին
ձեւի
քամակից,
անփոյթ
անակս:
Լեզու
իմ
ծանրաշարժ,
այլ
ոչ
եւ
գրիչս,
զի
{նման}
է
լեզուի
ճարտար
խօսողի,
որպէս
եւ
մարգարէին
լեզու
.
Ո՛չ,
այդպէս
չէ:
Ես
քեզ
հրամայում
եմ
իմ
ասածի
{նման}
գրել,
պարզ,
առողջ,
բնական,
հասկանալի,
առանց
ւում
էր
կոչնակի
անընդհատ
ձայնը.
դեւերը
մեղուների
{նման}
ամենայն
կողմից
հաւաքւում
էին
դէպի
դժոխքի
դուռը,
դժոխքի
մանկլաւիկները
աշխարհի
երեսի
մանկլաւիկների
{նման}
չեն,
սոքա
ծերունի,
նիհար,
տգեղ,
խառն
ի
խուռն
ից:
Այս
հաշուիցս
տեսանում
ես
ահա,
որ
ես
քեզ
{նման}
ականջի
վերայ
քնած
չեմ.
ինչեւիցէ
թէ
մեղադրանք
է,
ղ,
այն
ժամանակ
հարիւր
վաթսուն
երկու
շիշը
մի
բանի
{նման}
կը
լինի:
Բայց
ինչո՛ւ
Ռօմ
մոռացել
է...
Կօնեակ
կոսը
երեւակայում
էր
իւրեան
միջին
դարերի
ասպետների
{նման}
մի
բան,
որ
գինու
բաժակը
ձեռքում
մօտենալով
կռուող
երբեմն
արձակելով
բերանից
թաբակի
թանձր
ծուխը
օղերի
{նման}
դուրս
փչելով:
Նա
ուրախանում
էր,
մանաւանդ
մտածել
իսկոյն
գործ
դրեց
նորան...
ի՞նչ
կ'առնուս
գորտի
{նման}
ջուր
խմելուց.
ջուրը
Աստուծոյ
ձեռքին
մի
գործիք
է
ր
մարդիկ,
մարդիկ,
որ
կարող
էին
միանալով
իւրեանց
{նման}
կարողութեան
տէր
պարոնների
հետ՝
օգնել
ազգի
ողորմե
կարող
է
երաշխաւոր
լինել,
գուցէ
ես
եւս
Շաքարեանցի
{նման}
գլուխս
տայի
դիւական
պարապմունքի:
Այստեղ
պ.
ցուց
նորան:
Պ.
Շաքարեանցը
վեր
կացաւ
եւ
կովի
{նման}
նայում
էր
պ.
Մարկոսի
վերայ,
յետոյ
սկսեց,
մի
քա
Շաքարեանցը
ընկաւ
մի
տխուր
մտածութեան
մէջ:
Երազի
{նման}
յիշում
էր
իւր
ախոռից
ներս
վազելը
եւ
պ.
Մարկոսին
որ
չկարողացայ
զսպել
սրտիս
խորհուրդը,
որ
եռած
ջրի
{նման}
վեր
ու
վայր
էր
լինում
իմ
մէջ:
Սկսեցի
բարձր
խօսել
ր
կարծում,
սիրելիս:
Ալքիմիան
քո
կարդացած
բաների
{նման}
չէ.
ի՛նչ
քո
կարդացած,
եւ
իմ
թալիսմաններին
եւս
ն
ն
չէ.
ի՛նչ
քո
կարդացած,
եւ
իմ
թալիսմաններին
եւս
{նման}
չէ.
դա
մի
ջոկ
բան
է...
-
Ին՛չ
տեղից
է
այդ
պէս
դարձաւ
Րեգենսբուրգի
եպիսկոպոս:
Սա
եւս
Բեքոնի
{նման}
աշխատում
էր
այն
ամենայն
ուսման
եւ
գիտութեան
մէջ,
այդ
աշխատութիւնը,
նորա
բոլոր
միւս
աշխատութենների
{նման}
պատած
է
ծածկախօսութեան
մառախուղով:
Այս
աստուածաբ
էր:
-
Ես
տեսանում
եմ,
որ
դու
մի
ընկերութեան
{նման}
բան
ունիս
նորա
հետ.
Աստուած
տայ,
Աստուած
տայ,
,
ես
ուրախ
եմ,
հարստացի՛ր,
եղբայր,
եւ
դու,
քո
{նման}
մարդը,
խելացի,
հասուն
դատողութեամբ,
անպակաս
լի
ու
քթի
փոքրութեան
վերայ),
որի
ծայրը
բուի
կտուցի
{նման}
կեռացած
դէպի
վերին
շրթունքը,
համարեա
թէ
ծածկւում
ւ
սովորականից
դուրս
առատութեամբ
մտանելով
այդ
մազի
{նման}
երակների
մէջ,
լայնացնում
է
նորանց,
այս
ընդլայնո
ժամանակ,
երբեք
չէ
մտածում,
որ
այդ
մարդը
եւս
իւր
{նման}
Աստուծոյ
ստեղծած
էր,
այլ
իսկոյն
ծնուցանում
է
իւր
գամ
կշռում,
թէ
մի՛
գուցէ
պակաս
էր,
որ
բոլորովին
{նման}
են
անպիտան
ձիու,
որի
տէրը
միմիայն
օգուտ,
որ
կար
կային,
որոնք
ոչ
լեզու
ունին
եւ
ոչ
բերան,
ձուկի
{նման}
մունջ
են:
Այս
դասակարգը
պարկեշտ
է,
եւ
գիտելով
ի
ան
տունկը
որպէս
մի
գործարանաւոր
էակ,
այլ
հանքերի
{նման},
առանց
ներքին
զօրութեան,
առանց
գործարանների,
մ
կած
սաթի
պէս
մազերը,
Արտասուք
թափելով
հեղեղի
{նման}:
Մինչ
զրպարտողը
խոստանում
էր
կեանք,
Որոտ,
փայլակը
անթիւ
փայլակեց:
Սարերի
{նման}
մեծամեծ
ալիքի
Կատաղած
ծովին
եղած
խաղալիկ,
ոս
(Antagonismus):
Երեւի
թէ
այս,
կամ
սորա
{նման}
մի
oրենքի
հիմքի
վերայ,
կամ
գուցէ
մի
այլ
բնական
պ
,
եւ
նորա
մօտ
ել
ու
մուտ
ունէին
ոչ
թէ
միայն
նորա
{նման}
մարդիկ,
այլեւ...
զանազան
խորհուրդներով:
Պ.
գործիք
ունէր,
եւ
այսպէս
քո
ասելով
մահը
մի
մարդու
{նման},
կամ
ով
գիտէ,
սատանայի
նման
մի
բան
է,
որ
կարող
ելով
մահը
մի
մարդու
նման,
կամ
ով
գիտէ,
սատանայի
{նման}
մի
բան
է,
որ
կարողանում
է
այդպիսի
գործ
յառաջացնե
ամ
պատահում
էր:
Զարմանք
բան
է,
որ
Նախիջեւանի
{նման}
քաղաքի
մէջ,
ուր
եթէ
գիշերով
մի
տան
վերայ
մի
չղջի
խիտ
եւ
երկայն
թերթերուկների
միջից:
Սորա
կապան
{նման}
չէր
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինի
կապային,
այլ
կարած
նո
չի
գնացածին,
որ
առաւել
քան
թէ
քայլելու,
ճօճելու
{նման}
էր:
Թիւթիւնճի-օղլուի
տիկինը
իջանելով
գետնատունը
ս,
ի՞նչ
մեղքս
պահեմ
-
ուրիշ
նախիջեւանցի
ծնողների
{նման},
յարմարուելով
իւրեանց
զանազան
հաշիւներին,
խոստա
տանէր
իւր
հարսի
տուն,
մանաւանդ
Աղուանեանց
Մկրտչի
{նման}
մարդը,
որ
քիչ
շատ
վաճառական
անունը
վերան
էր
եւ
Ղ
րա
մասին
եւս
գրել.
բայց
ես
շատ
թշուառ
եմ,
ձուկի
{նման}
մունջ.
ձայն
չունիմ,
որ
ասեմ
ծնողքիս,
թէ
ես
չեմ
քաղաքավարի
մարդ
կայ,
այդ
իմ
Մանուշակս
է,
որ
ջրի
{նման}
կարդում
է
աշխարհաբար
Աւետարանը
եւ
ուսանում
է
միշտ
ժպիտ
պատճառուած
այն
բանից,
որ
պարոն
Շահումեանցի
{նման}
մարդը
ճաշով
պատուասիրել
էր
նորան:
Թէպէտ
Թիւթիւնճ
ց
ի՞նչ
առնես,
կան
րոպէներ
մարդու
կեանքի
մէջ,
որ
{նման}
չէին
նորա
ամբողջ
կեանքի
բնաւորութեանը:
-
Այսօ
ւորապէս,
այլեւ
պատկեր
է
Աստուծոյ:
-
Փոքր
ինչ
{նման}
պատասխանեցիր,
բայց
ոչ
կատարեալ.
պատճառ,
մարդու
պատկեր
լինելը
դու
ի՞նչ
տեսակ
ես
հասկանում,
մարդը
{նման}
է
Աստուծո՞յ.
այդ
անկարելի
է,
եւ
ապացոյց
չկայ.
նճի-օղլուն,
-
եւ
մանաւանդ
շնորհակալ
եմ,
որ
հիւրի
{նման}
չես
վարւում
իմ
տանս,
այլ
իբրեւ
քո
տանը:
-
Եթ
քան,
որքան
հարկաւոր
էր,
եւ
ոչ
արծաթասէր
մարդերի
{նման},
որոնց
հաւաքելուն
մի
չափ
ու
սահման
չկայ,
այնքան
դատարկաբանելու
խելագարութեանը,
որ
մի
տեսակ
տենդի
{նման}
տարածուած
է
մի
քանի
վայր
ի
վերոյ
մարդերի
մէջ:
Չա
լ
եւ
ստել
իւր
խոստմունքը,
չէ՛ր
կարող
Շահումեանցի
{նման}
ազնիւ
սիրտ
ունեցող
մի
մարդ:
Մանուշակը
կէս
երկ
ուփերի
միջից
մի
խշխշոց...
Մի
սպիտակ
բան,
նետի
{նման}
անցանում
է
նորա
մօտից
եւ
անյայտանում
է
պարսպի
միւ
կան
երդմանը:
Այս
խօսքերի
վերայ,
լուսինը
գողի
{նման}
դուրս
նայեց
մի
վայրկեան
թանձր
եւ
խաւար
ամպերի
տակ
եւ
այլ
արարածները,
մեզիմեն
աղէկների
առաջեւ
մոմի
{նման}
կակուղ
են.
եւ
թէ
մեզիմեն
աղէկները
ինչ
ձեւ
եւ
կամ
րիկը
փչում
էր
ամենայն
կատաղութենով,
անձրեւը
գետի
{նման}
թափւում
էր
երկնքից,
ոչինչ
տեղից
չէր
լսւում
ձայն
ր
տալիս
երկայն
ու
կորացած
եղունգներին,
որ
առաւել
{նման}
էին
գիշատող
թռչունների
մագիլների:
Մի
մեծ
սեւ
,
Կառած,
կապած,
թէ
արձակ:
Առաջին
անգամի
{նման},
պառաւները
աւարտեցին
պտոյտ
գալը,
երգի
վերջանալո
րը
իսկ
մէջքերից
ցած,
հագած
էին
մի
սպիտակ
փրփուրի
{նման}
անթափանցիկ
պաստառից
լայն
զգեստ,
որ
երբեք
չէր
ծած
ւր
տխուր
եւ
զարհուրելի
կերպարանքով.
անձրեւը
գետի
{նման}
թափւում
էր
երկնքից,
բայց
Խանլը-դերէի
մէջ
ոչինչ
չ
այրը
ողջ
փչացուցել
են,
ասելս
այն
է,
թէ
մեր
ցեղի
{նման}
խելօք
ցեղ
չկայ,
եւ
եթէ
խելքի
արժանաւորութեանը
նա
ի
արասցէ,
իմ
հարսնութեան
ատլաս
վերայնոցս
սառոյցի
{նման}
ժապաւէնով
դրած
է
պահարանումը.
եւս
ուրախ
կը
լինիմ
ալով
որոշել,
թէ
երկու
մատանիներից,
որ
բոլորովին
{նման}
էին
միմեանց,
ո՞րն
էր
արդեօք,
որ
կրում
էր
իւր
վե
րաստ
էր
կատարել
նորա
խնդիրը:
Նախիջեւան
քաղաքի
{նման}
տեղում,
մի
հարուստ
եւ
անուանի
մարդ,
ինչպէս
Շահո
եմ,
թէ
ի՞նչ
տեղից
գլուխն
է
եկել
այս
բանը,
նորա
{նման}
հարուստ,
ուսումնական
մարդու
համար
աղջի՞կ
է
պակաս
բրեւ
վախճանեցաւ
առաջին
Ստեփանոս
աբբայ,
յաջորդեաց
{նման}
երկրորդ
Ստեփանոս
աբբայ,
որ
եւ
ապա
ձեռնադրեցաւ
եպ
լով
զօգուտ
անձանց
իւրեանց,
կեղծաւորութիւն
յար
եւ
{նման}
վարդապետաց
Հայոց,
յորոց
եւ
փոխանցեցաւ
'ի
նոսա
'ի
ւ
մի
միայն
շինել
նոցա
զուսումնարան
ազգային,
որոյ
{նման}
ո՛չ
ուրէք
երեւի
յազգի
մերում,
եւ
թէ
բազում
գիտու
րիստոսը,
բարձրացել
էր
խաչի
վերայ։
Շատերը
ոչխարի
{նման}
մորթուեցան
պապականութեան
ձեռքով
այն
խորհրդաւոր
եր
ծաւորութիւնը,
սուտը,
դաւաճանութիւնը
եւ
այլ
սոցա
{նման}
արատներ,
որով
զրահաւորուիլ
հարկադրւում
է
ամեն
մի
րանք
եւ
այլն
եւ
այլն։
Բայց,
աւա՜ղ,
դոքա
բոլորը
{նման}
են
այն
թզենուն,
որին
հանդիպեցաւ
միանգամ
Քրիստոսը
դայեակների
ձեռքով
մատակարարուած
մարդկային
ազգին,
{նման}
է
օպիումից
շինած
քաղցրեղէնին,
որ
դայեակները
(Աս
մանակին
եւ
զնշխարս
անգամ
[հայկական
ոգւոյ,
յար
եւ
{նման]}
անցանեն
եւ
դարք
գոգցես
ի
չորեքտասանիցն
սկսեալ
մի
նոր
հանգամանաց
եւ
որպիսութեանց
ժամանակին,
յար
եւ
{նման}
էին
հայախօսութեան
առ
հայս՝
տեղի
ետ
ծնելութեան
նո
մեզ
նշխարք
մնացեալք
առ
հինաւուրցն
Խորնոյ՝
յար
եւ
{նման}
առ
ամենայն
ազգս
սկսանի
վիպասանական
երգովք
զքաջագո
ա
յաղագս
այլոց
ամօթոյ
զխաբէական
զեպիսկոպոսութիւնս
{նման}
դեղոց
մահու
արբուցեալ
սրբոյն՝
հեղձուցին.
որոց
ի
զկերպ,
զգործարանս
եւ
առ
հասարակ
զկազմած,
յար
եւ
{նման}
կազմութեան
գործարանաւոր
մարմնոյ,
որպէսզի
նիւթն,
տապալեալն
զարմանակերտ
շինուած
Երգոյն
վիպասանաց,
{նման}
մանկանն
Վարդգէսի,
որ
անդ
ուրեմն
ի
հնումն
Հատո
ինչ
վասն
իմաստնոց
Հայոց
հեղինակք
Սինէացւոց
յար
եւ
{նման}
վասն
ժողովրդեան
մերոյ
ինքեանք
հայկական
Սինէացիք:
ս
ի
վերոյ
թուեալ
եմք,
զծաղու
գան
թերեւս,
յար
եւ
{նման}
կատականաց
աբեղայից
Հայոց
ի
հինգերորդ
դարու,
զոր
,
իսկ
աջումը
հրազէնքի
գնտակից,
վայր
ընկաւ
մեռելի
{նման}
։
Նորա
այս
վիրաւորութիւնը
դատակնիք
եղաւ
պաշարեալն
նազոհութիւն։
Այս
կարգից
դուրս
գործերը
եւ
ապառաժի
{նման}
հաստատ
կամքը,
որ
տեսանում
ենք
Կարգի
անդամների
մէ
ամիներին.
նոքա
յանցաւոր
էին
համարում
այս
եւ
սորա
{նման}
գործերի
մէջ
Կարգի
անդամները։
Բանը
այսպէս
լինելու
ել
պատշաճ
է
Սուրբ
Յովհանն
երուսալեմայու
Ասպետների
{նման}
ուղարկել
նորանց
Ասիա։
Յիսուսեանները,
ջարդ
ու
փշ
ը,
Կօլլեգիաները
եւ
նորընծայական
տները
առաջինների
{նման}
գլխաւոր
պաշտօն
չունէին
Կարգի
մէջ
եւ
կարո՛ղ
էին
սե
րգով
յաւիտեանս
յաւիտենից
անփոփոխ
դագաղները։
Սոցա
{նման}
հասարակութիւնը
կարող
է
յարատեւել
առանց
այլայլութե
,
որ
ունէին
դէպի
Կարգի
կամքը,
ընտիր
զինուորների
{նման},
որ
քաջութեամբ
մեռանում
են՝
հնազանդուելով
իւրեա
սովորութիւնքը՝
Չիներից
ստացած։
Սա
եւս
Չինաստանի
{նման}
հեռանում
էր
օտարասահման
մարդերի
հաղորդակցութենից
ջ
ասացի։
Այլ
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
Սաղմոսի
ասածի
{նման},
թէ
ահա
մեղաւորք
են
եւ
յաջողեալ
է
նոցա,
սոցա
եւ
ջ,
միայն
այն
պայմանով,
որ
ընդունէին
այլ
Կարգերի
{նման}
եպիսկոպոսների
իրաւասութիւնը
եւ
առ
հասարակ
Ֆրանսիա
ր
Հենրիկոս
մեծի
փոխանակ
Կարդինալ
Կարոլոս
Բուրբօնի
{նման}
թագաւոր
ունենան,
որպէս
զի
կարողանան
կամեցածների
յլ
եկեղեցական
հարց
գրուածներից.
ուրեմն,
բաւական
{նման}
բան
է
Յանսէնեանների
վարդապետութեանը։
Այս
գիրքը
Ֆ
այրի
դանակներ,
մինը՝
մեծ,
միւսը՝
փոքր
զմելինի
{նման}
։
Փոքր
դանակովն
էր
նա
վիրաւորել.
այս
պատճառով
ան
եւ
անկրթութեանը,
որ
շատ
ժամանակից
է
թանձր
ամպերի
{նման}
պատելով
Հայաստանի
հորիզոնի
շուրջը,
չէ
թողում
ճշմ
իտ
էք
դէպի
ձեր
անհաշտ
թշնամին,
ուր
մնաց
դէպի
ինձ
{նման}
անծանօթները,
որոնք
անմիջապէս
մեծարանք
են
նուիրած
ջրից...
Բայց
այդ
եւս
ներելի
է,
որովհետեւ
նորա
{նման}
ուսուցիչները
կտակ
ունին
Նոյ
նաւապետից:
Մէկ
վեր
առայ
ձեռքս,
այդ
սաղմոսի
թերթերը
ճղելով
քամու
{նման}
վազեցի
մինչեւ
ի
վերջը:
Հետ
այնորիկ
վարժապետից
խն
ունքը
ազգի
շրթունքի
վրայ,
եւ
տնաքանդները
սօսինձի
{նման}
մի
մածուցիկ
բան
էլ
չունին,
որ
մի
հեղինակ
թէ
կամե
ղ։
Ինչպէս
երեւում
է,
պ.
Պռօշեանցը
ուրիշ
շատերի
{նման}
կարծում
է,
թէ
տալիս
եմ-ը
շինւում
է
տալի
ընդունել
չունին։
Թէեւ
առաջին
լծորդութեան
վերջաւորութիւնը
{նման}
է
էական
եմ
բային,
բայց
այդ
պատահական
նմանութիւն
գործ
ածել
իրենց
բուն,
ճիշտ
նշանակութեամբ
եւ
դորա
{նման}
մի
բառ
ունինք
ասելով
այն
բառը
շռայլութիւն
չհամարե
սմը,
նորա
բովանդակութիւնը
եւ
գործի
վերջը
հա՛ր
ու
{նման}
այդ
բովանդակութեան:
Ասես
թէ
մի
իշխան
պատուէր
է
տ
Ականատեսի
աւանդութիւնը
(եր.
108)
չունի
մի
դորա
{նման}
արժէք:
Անշուշտ,
հեղինակը
չէ
շարադրել
նորան
`
նա
Այս
խօսքը
գործ
դրինք
այն
պատճառով,
որ
ոչ
Մասիսը
{նման}
է
իր
պատկերին
եւ
ոչ
Արագածը:
Յայտնի
է
թէ
այդ
պատ
ն
(Hydrofobia),
թէ՞
առողջ
շան
խածած,
կամ
Սօսի
{նման}
ջրվախ
էին,
որ
իր
Փարպի
գնալը
Գարեգնի
առջեւ
արդար
ի
ջրվախութեան
մասին
եւ
կարծում
ենք,
թէ
դոքա
Սօսի
{նման}
ջրվախներ
են:
Իտալիոյ
մէջ
աւանդութիւն
կար,
սրայէլ
ի
մարգարէս
",
բայց
մարգարէ
լինին
մարգարէի
{նման}:
Ուզելով
մշակել,
կոկել
եւ
միութիւն
տալ
մեր
ազգերի
մէջ
եղած
կանացի
ստրկութեան
նշանակը,
-
արջի
{նման},
կանանց
եւ
աղջիկների
քթից
ահագին
օղ
անցնելը,
-
ա
այդ
ունայն
երկիւղ
է.
մոծակը
ուրիշ
շատ
միջատների
{նման}
ծառերի
վրայ
չէ
ածում
իր
ձուն.
նորա
ձու
ածելու
տե
է
ասում
հեղինակը
(եր.
120):
Թուրքը
ունի
սորա
{նման}
մի
բան.
"
Օ
գիդիլ
գիգտի
"
կամ,
"
Օ
գիդիշ
գիդէօր
ես,
-
սաղմոսիդ
ծալին
մեռնիմ:
Ամպել
ես
ամպի
{նման},
-
շաքար
ու
ղանդի
նման,
Իմ
նանն
ինձ
ո՞նց
ա
պահել
ռնիմ:
Ամպել
ես
ամպի
նման,
-
շաքար
ու
ղանդի
{նման},
Իմ
նանն
ինձ
ո՞նց
ա
պահել,
-
ծալած
գիւլբանդի
նմա
ման,
Իմ
նանն
ինձ
ո՞նց
ա
պահել,
-
ծալած
գիւլբանդի
{նման},
Կանգնել
եմ
ախա
բախա,
-
շաւաղուս
տուտը
կախ
ա,
Շ
յն
սիւնը
ցած
կը
գլորուէր,
իւրեանց
կանգնելը
սիւնի
{նման}
կը
լինէր
գետնի
երեսին
թաւալ
գալ։
Ահա
այս
անձնապա
առ,
որ
եւրոպացի
լեզուներով,
որ
հայոց
հին
լեզուի
{նման}
անհասկանալի
էր
մեր
ժողովրդին,
կան
աւանդուած
այնք
ւնը,
որ
յառաջանում
էին
տգէտ
մարդերի
մէջ,
կապիկի
{նման}
աշխատ
լինելով՝
նմանեցնել
իւրեանց
գրածը
Եղիշէին
կ
նա
դառնայ
ընկերութեան
պիտանի
անդամ։
Բայց
իր
մօրը
{նման}
չէ,
կամ
այնպէս
գեղեցիկ
չէ։
Այս
խնդիր
չէ,
այլ
ց
ինչեւ
Ֆրանկլինի
շանթարգելը,
որ
հազար
տարի
Մասիսի
{նման}
ապառաժ
էլ
դէմ
անէիր
կայծակին,
կարո՞ղ
էիր
քեզ
ապա
ւմ
է
քեզ
ու
քո
տունը։
Ի՛նչ
է
պատճառը,
որ
Մասիսի
{նման}
ապառաժի
չկարողացածը
կարողանում
է
մի
չնչին
երկաթի
խ՝
լեզուն,
լեզուն.
լեզուն
որ
չըլի՝
մարդ
ընչի՞
{նման}
կ'ըլի
",
-
աղաղակում
է
նահատակ
Աբովեանը։
Եւ
ա
մուրացած
խառնուրդներով,
խօսել
կցկտուր,
ճնճղուկի
{նման}
զոյգ
ոտքով
այստեղից
այնտեղ
ոստելով
եւ,
այս
ամեն
տեսակ
իմաստալից
եւ
գրաւիչ
եւ
դաստիարակիչ
նիւթեր,
{նմանախօսական}
խրատներ,
զգուշացուցիչ
եւ
ահաւոր
այլաբանական
ակնա
ղջ
եւ
առողջ
եմք
ամենեքյանքս,
եւ
սրբազան
հայրն
ալ
{նմանապես}:
Տեղիս
հավան
թե
կամիք
հարցանել՝
տաք
է,
մեկ
իւրը,
բայց
մեք
տասն
հազար
համարում
ենք
մի
բիւր:
{Նմանապէս}
մեք
անարժան
ենք
համարում
կանացի
ողբ
ու
կոծը,
որ
եկեղեցւոյն,
սակս
կառավարութեան
երկու
դպրատանցն,
{նմանապէս}
եւ
յիշեալ
դպրատներն
մշտնջենաւոր
իմ
յիշատակաւ
մնաս
Նոր
Նախիջեւանի
բարեկարգութեանց
կառավարչաց
ձեռն,
{նմանապէս}
եւ
յետ
իմ
մահուանն
ի
յիշեալ
կառավարչաց
աստ
կարգեա
նական
եկամուտները,
կամաւոր
նուիրաբերութիւնները,
{նմանապէս}
եւ
ազգային
հիմնարկութիւնների
վրայ
արուող
ծախսերը
գերի
գերել
եւ
այլն,
թող
պարարեսցին
քիմք
դոցա
եւ
{նմանապիսեաց}
այդունակ
կերակրովք,
եթէ
միայն
կարելի
էր
իրօք
պար
հասարակաց:
Եվ
զի՞նչ
փառք
ի
տասա՞նց
եւ
ի
քսանի՞ց
{նմանապիսի}
ոգւով
ախտացելոց,
որոց
դիւրին
էր
միշտ
ժխտել
օգտի
արել
միանգամայն
զթաթար,
զտաճիկ,
կպարսիկ
եւ
զայլ
{նմանապիսի}
բառս,
եւ
վարել
զնոսա
հայկականաւ
եւ
եթ
լեզուախօսո
սիրում
է,
եւ՛
գործը,
որ
հարցասիրւում
է։
Այս
եւ
{նմանապիսի}
սխալանքը
բաւական
յաճախ
պատահում
են
Ռուսաստանի
Հայ
կան
ոք՝
սերտել
անգիր
զսաղմոս
եւ
զշարական
եւ
զայլ
{նմանապիսիս},
իսկ
կրթութիւն
վասն
դստերաց
անտեսանելի
է
միանգամ
շինից,
ամրոցաց,
կամրջաց,
բրգանց,
աշտարակաց
եւ
{նմանեաց}
"։
Անխորհուրդ
եւ
սերտած
բառեր,
որ
շարել
է
մ
խարհաբառ,
բայց
շատ
յաղթահարուած
հին
լեզուից,
եւ
{նմանել}
ցանկանալով
մեծ
Հայաստանի
լեզուին,
շատ
անգամ
մէջ
.
մեծ
եւ
անմերժելի
պարտականութիւն
կայ
ձեր
վերայ՝
{նմանել}
նոցա
եւ
հասկանալ
ձեր
խորհուրդը:
Դուք
ստեղծուած
չ
անգամայն
մարմնացեալ
ատելութիւն,
եթէ
կամենում
ենք
{նմանել}
Աստուծոյ,
ապա
պիտոյ
է
եւ
նորա
գործերը
եւս
գործէի
ասկացող
մարդիկ
լինելով,
իրաւունք
ունէին
Աստուծոյ
{նմանել}:
Այդ
ի՞նչ
սէր
է,
որ
դուք
դնում
էք
այդտեղ
ժամանա
ի
հոգողութիւնը,
ո՞ւր
է
արդար
հայրապետի
Քրիստոսին
{նմանելը}
։
Արարածների
արարիչը
մեղաւորների
փրկութեան
համար
օտաւոր
սահմանը,
բնութեան
մօտ
լինելը
կամ
բնութեան
{նմանելն}
է
ասացին,
այստեղ
բնութիւնը
ուրեմն
ստացաւ
դարձեալ
նգստանալով,
յետ
են
դառնում
Յունաց
զօրքը:
Պապը,
{նմանելով}
իւր
հօրը,
սկսում
է
անպիտանութիւնք
գործել։
Սուրբ
ինչպէս
Պաւղոս
մեծ
առաքեալը,
բայց
դո՛ւ
Քրիստոսին
{նմանելով},
տանելով
եւ
ներելով
իմ
անզգամութեանը,
ընդունէ՛
տոյ
ժառանգէ
նորա
երկնային
արքայութիւնը:
Աստուծոյ
{նմանելու}
համար
պիտոյ
է
լինել
առաքինի
եւ
բարոյական
մարդ,
ո
իւսիսափայլի
"
այս
կամ
այն
հատուածի
բովանդակութեան
{նմանելու}
համար
գործ
դրին։
Տակաւին
երեւում
են
քանի
պարբերա
նչ
չգիտէր,
վասնորոյ
եւ
աշակերտքը
եւս
կատարելապէս
{նմանեցան}
իւրեանց
վարդապետին:
Շատ
հրաշագործութիւնք
պատմում
ին
տգէտ
մարդերի
մէջ,
կապիկի
նման
աշխատ
լինելով՝
{նմանեցնել}
իւրեանց
գրածը
Եղիշէին
կամ
Խորենացիին,
այդ
մի
այն
տէլի
փիլիսոփայութիւնը
շիկանում
է,
մինչ
նա
ուղեղը
{նմանեցնում}
է
սպունգի:
Ոչ
միայն
մեղադրելի
չէ
նա
այդ
մասին,
աննիւթ,
անախտ
եւ
խաղաղ
աշխարհ։
Այո՛,
Մարգարէն
{նմանեցնում}
է
մարդը
ծաղկի
այն
ժամանակամիջոցում
միայն,
երբ
նո
քերը
պարզ
երկնագոյն,
շրթունքը
կարմիր,
որի
երեսը
{նմանեցնում}
էր
թաւիշի.
իրանը
շատ
կանոնաւոր,
կուրծքը
կատարել
րա
եւ
ազդուութիւն
իմաստիցն
պատճառս
տայ
գոնե
մեզ՝
{նմանեցուցանել}
Ղազարայ
Փարպեցւոյ,
առ
որոյ
տեսանեմք
զհատու
իմաստ
է
մոռանայ
իւր
չափը:
Լերմոնտովի
մարգարէին
չեմ
{նմանեցուցել}
ես
իմ
անձը,
այլ,
մէջբերելով
այդ
ոտանաւորի
հատու
,
մանաւանդ,
որ
Հեգելի
այս
տեսակ
կարծիքների
մասին
{նմանեցուցինք}
Բոռքին:
Բայց
վերստին
կրկնում
ենք,
Բոռքը
հիւանդ
նա
ինձ
ուսուցեալ
զիմն,
եւ
ես
չունեի
ինչ
ուսեալ
ի
{նմանէ},
միայն,
ըստ
կարգադրութեան,
յեօթնեկի
երկիցս
թէ
յանալ
պայծառափայլ
փոխարքային
Կովկասու
եւ
առնուլ
ի
{նմանէ}
որպէս
զհաստատութիւն
թղթոյս,
նոյնպէս
եւ
զյանձնարա
րն
արտաքին
գործոց
տէրութեան
Ռուսսիոյ,
խնդրեաց
՚ի
{նմանէ}
իրազեկ
առնել
զտէրութիւնն
Անգլիոյ,
զբովանդակութեն
ալ
առ
պ.
Բույլվեր,
դեսպանն
Անգլիոյ,
խնդրեցի
՚ի
{նմանէ}
տալ
ինձ
զթուղթ
ընծայութեան,
յանուն
հնդկական
կառա
խարարն
արտաքին
գործոց,
ի
Պետերբուրգ,
խնդրեաց
՚ի
{նմանէ}
իրազէկ
առնել
զտէրութիւնն
Անգլիոյ
զբովանդակութենէ
դպէս,
իսկ
յերեսփոխանական
գրութեան
առաքելոյ
առ
՚ի
{նմանէ},
ստորագրեալ
են
երեւելիք
ի
Նախիջեւանայ"։
-
զոր
ի
գործ
դնեմ
առ
ի
ցրել
զորոգայթն
լարեալ
առ
՚ի
{նմանէ}
եւ
թէ
յայսմ
գտայց
անյաջող,
յայնժամ
պարտական
է
Այ
բերել
զսեպհականութիւն
ազգի
մերոյ
եւ
այն
կանխուլ
ի
{նմանէ},
գաղտագողի,
առանց
համաձայնութեան
նորա,
առանց
գ
ղում
միայնակ
նմա
եւ
մի՛
ինչ
պահանջմունք
ունիցին
ի
{նմանէ}
եղբայր
Գէորգն,
եւ
կամ
քոյր
Մարիամն:
Եօթներ
ոլոր
զգեստ
զարդ
եւ
դրամն
մի
ոք
իշխեսցէ
բառնալոյ
ի
{նմանէ},
քանզի
նոյնոյ
գինն
չէ
ի
մէջ
ստացուածիս
եւ
հարկան
ն
զխաղակիցն
ազգակցին
իւրոյ
սիրով
եւ
ո՛չ
զլացաւ
'ի
{նմանէ}
զլուսաբեր
զիւր
վարդապետութիւն,
զատուցանելով
զնա
ել
ընտրէին
մնալ
միաբան
ընդ
ազգին,
քան
բաժանիլ
'ի
{նմանէ}.
որք
եւ
ազգասիրութիւն
առդնէին
եւ
անհակառակ
բարս
ց
'ի
Հռովմ
առ
սրբազան
Պապն
Կղեմէս
XI,
ընկալաւ
'ի
{նմանէ}
բերանացի
հաստատութիւն
իւրումն
կրօնի,
անուն
տուեա
լայլութիւն
ձգեաց
յինքն
Կիկերոնեանն
լեզու,
մինչ
ի
{նմանէ}
յառաջ
եկին
այնքան
բազմաճիւղ
բարբառք
Եւրոպիոյ՝
Հռ
զմանկտին
մեռեալ
եւ
անծուծ
լեզուաւ,
եւ
պահանջել
ի
{նմանէ},
զի
ընկալցի
նա
զայն,
եւ
սնուսցէ
ի
հոգւոջ
եւ
պտղ
րպէս
եւ
ազգն
ողջոյն
գրաւեալ
մաքուր
խղճմտանօք
առ
ի
{նմանէ}:
Երանի
թէ
ողջոյն
օրագիրք
մեր
նովին
ընթանային
կան
ի
իրաւունս
պահանջելոյ,
եթէ
միայն
մեք
պահանջէաք
ի
{նմանէ}
ընթեռնուլ
զգրուածս
մեր),
զի
գրուածքն
մեր
լիցին
ելցի,
եւ
որ
ոչն
ունիցի,
եւ
զոր
ունիցին
բարձցի
ի
{նմանէ}
",
ճիշտ
այսպիսի
դիպուածներում
է
կատարւում:
եր
ուղարկուած
զաւակներից
շատ
փոքր
պատահում
է,
որ
{նմանէին}
մեղուի
թոյնը
թողած
եւ
միմիայն
մեղրը
եւ
մոմը
քաղել
ւոր
բանի
ըստ
նորա
տեառն
մեծ
հրահանգին,
շահեալ
'ի
{նմանէն}
հանգոյն
մեծի
գանձու
ամփոփելոյ
հաշուէի
զպարարումն
գրքի
հեղինակին,
հարկաւ,
նորա
աշխատութիւնը
պիտի
{նմանէր}
մի
առասպելի,
որ
մի
պառաւ
կարող
էր
պատմել
իւր
թոռ
երացաւ
իզուր
տեղը,
Նա
չգտաւ
երկրիս
վերա
իւր
{նմանը},
Թէ
նա
օգնեց
ուրիշներին,
ինչպէս
առիւծ,
օշիկը,
որ
ցոյց
էին
տուել
ինձ
որպէս
գաղափար,
որի
{նմանը}
ես
պարտական
էի
հատուցանել
կառավարութեանը,
ինձ
նս
լում
էր
մի
առանձին,
սքանչելի
գեղեցկութենով,
որի
{նմանը}
դեռեւս
չէ
ստեղծել
մարդկային
ճարտարութիւնը:
Երեւո
ղութիւնքը
ե՛ւ
ի՛ր
առանցքի
վրայ,
ե՛ւ
դէպի
միւս
իր
{նմանը}
։
Կա՞յ
այս
շարժողութիւնը։
Ես
գդակս
վեր
եմ
ձգում
ծառայ
մնայ
դարձեալ
առաջնորդին։
Այսմ
սակաւուք
{նմանի}
սեղանաւորութիւն
սպասաւորի
նախկին
պատրիարքի
Կոստան
Մարդը
անմահ
է
ստեղծուած.
նա
իւր
կեանքում
պիտոյ
է
{նմանի}
Աստուծոյ,
որ
մահից
յետոյ
ժառանգէ
նորա
երկնային
ա
,
իր
պատուական
որդու
անունը
դրել
է
Մեհրուժան։
Թող
{նմանի}
նա
Աղանի
եղբօր
Մեհրուժանին։
Մեզ
թւո
բան
չէ,
եթէ
ոչ
մտքի
յայտարարը,
բնականապէս
պիտի
{նմանի}
մտքին,
նորա
ձեւը
ուրիշ
բան
չէ
կարող
լինել
եւ
չպի
յետոյ,
սոցա
ազդեցութեամբ
առաքինանալով,
Աստուծոյ
{նմանիլ}
եւ
վայելել
մի
հոգեկան
եւ
յաւիտենական
երջանկութիւն
ազատության
պատմության
մեջ
պ.
Ֆեռգուլայի
եւ
նորա
{նմանների}
անունները
պիտի
նույն
տեղը
գտանին,
ինչ
որ
մեր
պատ
նացել,
որովհետեւ
իւրեանց
դատը
վարում
էին
իւրեանց
{նմանների}
ձեռքով:
Այդ
շատ
սխալ
դրութիւն
է,
ամենեւին
հակառ
նքեան
մի
աման
է,
որով
մարդը
թափում
է
իր
միտքը
իր
{նմանների}
մտքի
մէջ.
սա
է
այն
կամուրջը,
որի
վրայով
կարող
ե
ւթեան
գոգում
կատարելու,
մինչեւ
ո՞ւր
հասնում
է
իր
{նմանների}
(ո՛չ
մունջերի)
կարողութիւնքը
եւ
ձգտողութիւնքը։
Հայոց
վարդապետ
Գրիգորի
մասի՛ն
է
խօսքս,
եւ
նոցա՛
{նմաններին},
որ
նո՛յն
առողջամտութեան
ճանապարհին
հետեւելով
վա
Արդեօք,
այս
ժամանակումս
կա՞յ
Երեմիայ
մարգարէին
{նմանող}
մի
մարդ,
որ
ողբալով
ասէր.
"
Երանի՜
թէ
գլուխս
ջո
աթոն
Ակիմեանցի
վերայ։
Հանգուցելու
խորհուրդը
էր,
{նմանող}
լինելով
իւր
դաստիարակին,
Դորպատ
գնալ
եւ
այնտեղ
կ
,
"
Փելիքս
եւ
Պաւլինէի
"
մէջ
պիտի
տեսանէ
մի
կոյր
{նմանողական}
ձգտողութիւն.
ոչ
թէ
միայն
գաղափարքը
միեւնոյն,
այ
զբնաւոր
կիրս
իւրեանց
ցուցանէին
թէ
յաղագս
ազգային
{նմանողութեան}
եւ
ծիսից
եւ
թէ
հայկաբանութեան,
ընդդէմ
դնէր
եւ
ոչ
,
մէկովը
ֆօպլասին,
միւսովն
ալ
թառթիւֆին
ունեցած
{նմանութեան}
պատմութիւնն
ընենք,
ու
այս
օրուան
ունեցած
իր
պատո
պիտի
անցնի
լուսաւորաց
կանոնով:
ԲԱՆԱՍՏԵՂԾ
(
{Նմանութիւն}
)
Քանի
բանաստեղծն
չունի
մուսայից
Մի
բան
երգե
դարեւ,
Փարպեցու
պատմութիւնը
շատ
տեղ
եւ
մեծ
մասով
{նմանութիւն}
ունի
Տակիդոսի
հոյակապ
տարեգրութեանց՝
թէ՛
իր
անախ
նն
է
",
փոխանակ
"
գլխաւոր
բանի
",
լոկ
պատահական
{նմանութիւն}
է,
կարծում
ենք,
յունականին.
որովհետեւ
այդ
թուր
վ,
-
խօսքը
ընդմիջեց
կոմսը,
-
դորա
ախոռը
բաւական
{նմանութիւն}
ունի
Ֆաուստի
սենեկին:
-
Ես
չգիտեմ
Ֆաուստի
ով
ւթիւնը
նման
է
էական
եմ
բային,
բայց
այդ
պատահական
{նմանութիւն}
է
միայն
սահմանական
եղանակի
ներկայի
եւ
անցեալ
անկա
թողնի
իր
հարսնացուն
միմիայն
այն
պատճառով,
որ
նա
{նմանութիւն}
չունէր
քո
ցոյց
տուած
հոյակապ
արձաններին։
Չէ՞
որ
դէմ
անհիմն
զէվզէկութեամբ:
Զարմանալի
է
այս
կողմից
{նմանութիւնը}
Հեգելի
եւ
անգլիացի
Բոռքի
միմեանց
հետ:
Բոռքը
իր
ծ
ազդեցութիւնը
կարծեցի,
բայց
վերջը
ստուգեցի,
որ
այս
{նմանութիւնը}
պատահական
էր)։
Թէեւ
հին
լեզուի
մէջ
գոլումն,
տալու
չկար.
չէր
երեւում
եւ
նորա
տեղը
եւս։
Ստոյգ
է
այս
{նմանութիւնը}
նիւթական
կողմից,
որովհետեւ
մարդու
նիւթական
շօշափ
յս
գիրքը
մինչեւ
այժմ
Հայերի
մէջ
տպուած
գրքերին
չէ
{նմանում},
նախ՝
իւր
բովանդակութեամբ
եւ
երկրորդ՝
հրատարակ
ւած
խրատը,
ուր
ասում
էր
նա,
թէ
"
պարտքով
ապրիլը
{նմանում}
է
ծակ
տակառի
մէջ
ջուր
լցնելու"։
Մոռանում
է,
դ
.
[5]
14
օգոս.:
Ահա
այս
յօդուածի
մէջ
Հեգելը
{նմանում}
է
հալիւցինացու
մէջ
ընկած
Բոռքին:
Հայմը
այսպէս
է
ման:
Այս
ամեն
տեղափոխութիւններից
յետոյ
գործարանը
{նմանում}
էր
մի
մեծամարմին
նաւի,
որին
պակասում
էր
մի
ամուր
ով,
եւ
գրականութեան
դիւապետը
յայտնուեցաւ:
Սա
չէ
{նմանում}
ուրիշ
դեւերի.
սա
կրթուած
եւ
ուսումնական
դեւ
է.
պահւում
էր
մի
կամակոր
լռութիւն:
Կոմսի
միտքը
{նմանում}
էր
մի
ծովի,
որ
երկար
ժամանակ
մրրկից
ալէկոծուելով
մ
գործել
էր
տալիս
անխնայ
գործեր։
Նա,
ինչպէս
չէր
{նմանում}
խորամանկ
Յիսուսեաններին,
չէր
նմանում
նոյնպէս
եւ
ինչպէս
չէր
նմանում
խորամանկ
Յիսուսեաններին,
չէր
{նմանում}
նոյնպէս
եւ
նախկին
դարերի
Քրիստոնէական
քարոզիչների
Այդ
մի
շատ
բնական
գործ
է
եւ
իր
պարզութեամբ
աւելի
{նմանում}
է
այն
փարելի
բնական
աղբիւրներին,
որոնց
ջուրը
առա
նդանի
ազգի
ուժը
առանց
ամենեւին
արդիւնք
տալու:
Նա
{նմանում}
է
այն
քարէ
ձուին,
որ
իբրեւ
բունկալ
մնում
է
հաւի
ամանակ
անուսում
մնալով,
բոլորովին
սառած
մարդու
է
{նմանում}
այժմուս,
եւ
հին
լեզուն
1300
տարուայ
ցրտերով
արդէ
խընտիր
համարելով՝
նորը
անարգելը
եւ
ոտնակոխ
անելը
{նմանում}
է
կենդանի
զաւակի
սպանելու,
այն
պատճառով,
որ
նոր
ւնքը
բռնաբարելով,
կենդանին
մեռեալի
հետ
պատանքելը
{նմանում}
է
այն
բանին,
թէ,
տեսնելով,
որ
նորածին,
բայց
կ
րուածի
հետ
դադարում
է
եւ
բարոյական
խնդիրը։
Սա
չէ
{նմանում}
այն
նիւթական
տարերքներին,
որոնք,
կապուած
լինելո
զանհաւատութիւն
խոստովանիմք։-
Զայդ
եւ
զայլ
սոցին
{նմանս}
անարգել
կարէր
քարոզել
Այվազովսքին,
մինչդեռ
՚ի
վե
շատ
առաջ
ապրած
հեղինակների
գործերում
էլ
լինի
սոցա
{նմանքը},
մենք
միահամուռ
մերժում
ենք։
Ղազար
Փարպեցին
լ
Բաբաջանեանի:
Օրէնսգէտն
այն
որպէս
եւ
այլք
{նմանքն}
նմա,
պատկանին
գլխաւոր
դատարանի
տեղւոյս
Կորտ
անո
ասցէ
առ
Ձեզ
ստորագրութեամբ
քանի
մի
անձանց.
թուղթ
{նմանօրինակ}
չեն
զարմանք,
այլ
սովորական
երեւոյթ
յազգի
ստրկացե
ւր
ուշադրութիւնը
եւ
հարկադրեց
նրանց
հնար
փնտրելու
{նմանօրինակ}
դրութիւնից
դուրս
գալու
համար:
Այդ
նպատակին
հասնե
ութեան
պէտք
ունին.
եւ
հեղինակը
հանդէս
հանելով
մի
{նմանօրինակ}
բան,
պարտական
է
այնպիսի
ընթացք
տալ
բանին,
որ
տա
սու
ի
գործ
դիցուք
փոխանակ
գրչի,
արդեօք
կարե՞մք
ի
{նմին}
բովանդակել
զչափազանց
յիմարութիւն
մերոց
քաղաքացեաց
նորին
գերազանցութենէ
աղայ
Խաչատրոյ
Լազարեանց.
ի
{նմին}
իսկ
րոպէի
մատոյց
զայն
Բարձր
Սրբազան
Գլխոյ
իւրոյ՝
րմ
է
եւ
առաքեցաւ
ի
Սինօդն
սրբոյ
Էջմիածնի:
3
Ի
{նմին}
1848
ամ
ի
ի
սփռել
մարդախոշոշ
խոլերայի
եւ
սահմանս
այութիւն
Ձերդ
կայսերական
մեծության,
խնդրելով
ընդ
{նմին}
զվկայագիր
իմ
չեղծանել
ըստ
առաջնոյն
խաչագծիւ
ի
պատ
մենայն
յԱնգլիա:
Այսպէս
ասէր
պ.
Բույլվերն
եւ
ընդ
{նմին}
յաւելոյր,
զի
թէ
իջայց
ի
Կալկաթա,
առանց
զառաջինն
ս
նամակ:
Ի
մուտ
գործել
իմ
ի
Լոնդոն,
անդէն
առ
{նմին}
գնացի
ի
նամակատունն
տեսանել
եթէ
գուցէ
ինչ
նամակ
ո
հին
տոմարի,
թէեւ
հարկ
ի
վերայ
իմ
կայր
անդէն
առ
{նմին}
ուղեւորիլ
ի
Հնդկաստան,
այլ
ձմեռնային
եղանակք
արգ
ռուփիս,
այն
է
զ70
ֆունտ
ստերլինգս,
զոր
անդէն
առ
{նմին}
հատուցեալ,
ընկալայ
զպաշտօնական
ստացագիր:
՚Ի
գու
րկելոցն
ի
փոքր
ատենի,
վասն
պարտուց:
Անդէն
առ
{նմին}
բացան
աչք
մեր
եւ
քննեալ
զօրինակս
կտակաց
տպագրելո
յո՛,
պարտականութիւն,
եւ
զի՞
ընդ
այս
զարմանալ
՚ի
{նմին}
իսկ
վայրկենի,
յորում
զգլուխ
խոնարհեալ
յանդիման
ս
ուիք
՚ի
գագաթ
զօծումն
սրբութեան,
ո՞չ
վայրկենակից
{նմին}
զգեցայք
եւ
զայդ
պարտականութիւն
սրբազան:
Եւ
մե
երստին
ընդունեցի
Սուննաթի
դաւանութիւնը,
անդէն
առ
{նմին}
հասկացայ,
որ
սխալուած
էի՝
Շիյեաթների
կրօնը
պաշտ
նիստք,
որմունք
բարձրաբերձ,
այլ
բարեկարգութիւն
ի
{նմին}
եւ
ոչինչ
",
-
գրում
էր
քսան
տարի
յառաջ
մի
ուսում
ասն
ապրելեաց
մին
տուն
հանդերձ
երկու
աղածին
եւ
ընդ
{նմին}
իւր
ունեցած
բոլոր
զգեստ
զարդ
եւ
դրամն
մի
ոք
իշխես
ողջ
Եւրոպա,
եւ
առ
ի
պահպանութիւն
բարոյական՝
ընդ
{նմին}
եւ
նուիրական
անօթոցս,
արեամբ
չափ
ճգնի
անձնիւր
յա
ացն.
իսկ
եթէ
զքարի
փշրեսցին
ատամունքն,
անդէն
առ
{նմին}
զամենայնն
հողմոց
հնչիւնս
վարկուցեալ
հանապազորդեն
ցւոյն
արդէն
ընդդէմ
է
ընդհանրականութեան
նորա,
ընդ
{նմին}
եւ
միութեան.
քանզի
միութիւն
եւ
ընդհանրականութիւն
նբնական
կամաց
եւ
ցանկութեանց
նոցա,
ուսանելով
ընդ
{նմին}
լռելեայն,
եթէ
ամեն
այն
օրէնք
եւ
մարգարէք
մինչեւ
այս
պաշտօնական
թղթի
պատճէնը
կարդացինք,
անդեն
առ
{նմին}
համոզուեցանք,
որ
այսուհետեւ
ասելիք
չկայ,
ամենայ
'ի
տղայութեանն
յերանելւոյ
Ալանայ,
կեամ
նովիմբ
'ի
{նմին}
անփոփոխութեամբ
մինչեւ
'ի
վախճան
կենցաղոյս
իմոյ։
կիթ
անուն
որ
եկեալ
'ի
տեղիդ
'ի
Գարդմանայ
վանաց
'ի
{նմին}
աւուր
յորում
հիմն
արկաւ
տեղւոյդ
"
(եր.
56,
57
ան
լինելու
մասին։
Մեզ
թւում
է,
թէ
Փարպեցու
"
'ի
{նմին}
աւուր
յորում
հիմն
արկաւ
տեղւոյդ
"
խօսքը
վերաբերւո
'ի
տղայութեանն
յերանելոյ
Ալանաց՝
կեամ
նովիմբ
'ի
{նմին}
անփոփոխութեամբ
մինչեւ
'ի
վախճան
կենցաղոյս
իմոյ
"
§
62.
"
Մի
գուցէ
քաղիցէք
զորոմնն
եւ
զցորեանն
ընդ
{նմին}
'ի
բաց
խլիցէք.
թո՛յլ
տուք
երկոցունց
աճել
'ի
միաս
յերեսներորդ
եօթներորդ
ամի
բնակութեան
հեղինակին
'ի
{նմին}
քաղաքի։
օք
վերջաւորութեամբ
գործիականը
մ
տաւ
Հ.
Միքայէլի,
եւ
հնարիւք
իմն
ազատեաց
զնա։
Ի
{նմին}
ժամանակի
առաքեցաւ
'ի
վանաց
եւ
"
Սեղան
խնկոց
"
կոչ
ուտ
խառնակութեանց
[ըստ
բառից
եւ
հնչմանց],
եւ
ընդ
{նմին}
հասկանալի՝
որոց
մտառութեամբն
ընթեռնուցուն:
[Հար
ակի
է]
`
մշակել
զանշէն
մնացեալ
բանականութիւնն
ընդ
{նմին}
ազնուագործելով
եւ
մշակելով
զնորն
բարբառ
հասարակաց
մք
ասել,
եթէ
զգայութիւն
ո՛չ
թելադրէ
նմա
անդէն
առ
{նմին}
զխօսելիսն,
եթէ
բանականութիւնն
ծածկեալ
է
դեռ
եւս
պայ,
որպէս
այր,
որ
գտանէ
աւար
բազում,
անդէն
առ
{նմին}
աջակցութեամբ
աշակերտաց
իւրոց
Յովհաննու
եւ
Յովսէփո
եւ
զծախս
դպրոցաց
հրամայէր
յարքունուստ
լինել,
ընդ
{նմին}
զՎարդան
արարեալ
ստրատելատ,
իսկ
զՄեսրոպ
գրեալ
յառ
յաշակերտաց
անտի
իւրեանց
զՅովսէփ
եւ
զընկեր
նորին
ի
{նմին}
Կողբ
գեղջէ
Եզնիկ
անուն
առաքեն
ի
Միջագետս
յԵդեսիա
լիս՝
դաւանել,
թերեւս
եւ
զանպարտականդ՝
պարտաւոր
{նմին}
կացուցեալ:
Են
քո
որդիք,
որք
զանուն
քո
ի
վեր
քան
թիւնն
Բագրեւանդայ,
իբրեւ
դեղ
մահու
հեղձուցանեն
ի
{նմին},
եւ
զի
ընդ
այս
նոցա
ամօթալի
խաբէութիւն
արդարապէս
րել
զմանկունս
սերտել
զուղղականն,
զկոչականն՝
ընդ
{նմին}
գրաբար
դարձեալ
պատասխանել
առ
հարցուածս
վարժապետին
ութիւն
Հայոց՝
կենդանանալ
եւ
սնանիլ
հոգւով
եւ
ընդ
{նմին}
թագաւորել
ի
վերայ
գիտութեանց,
որովք
լցեալ
է
Եւրո
մ
ել
զլեզու,
ըստ
ամենայնի
կազմ
եւ
պատրաստ
եւ
ընդ
{նմին}
դնել
զայն
ի
շրթունս
ազգին
ի
միում
եւ
եթ
ժամու:
Զ
ւ
եթ
ժամու:
Զոր
ինչ
ստուար
խումբ
դարուց,
եւ
ընդ
{նմին}
խուռն
ամբոխին
աղճատել
աղճատեաց
զլեզուն,
անհատ
ոք
նց
դրան
վավերագիրն
ուժ
կունենար,
ո՛չ,
այլ
իբրեւ
{նմուշ},
թե
ինչ
ոգով
են
վարել
ամբողջ
գործը:
Իսկ
ինչ
վեր
կհասնենք:
Ինձ
ուղարկած
հանրագիտական
բառարանի
{նմուշը}
ցածր
է
ամենայն
միջակությունից.
այդ
գիտե
եւ
ինքը
նում:
Ափսոս,
որ
ռուսերենում
կոմիզմը
կորչում
է՝
{նմուշի}
համար
թեկուզ
այստեղ
մի
քանի
տող
կբերեի:
Բայց
բավ
եւ
Օվսյաննիկովի
ցուցակները
Sorghum
Saccharatum-ի
{նմուշների}
հետ
նույնպես
հասան
իմ
ձեռքը,
եւ
որ
ամենից
շատ
ին
laurocerasi
cum
acotas
morphi
1/2
gran,
որպեսզի
{նյարդերիս}
գրգռումը
հանգստացնեմ
եւ
դրանով
զինաթափ
անեմ
ինձ
մ
անանք
ժողովրդին
մոտեցնել
փոքր
ինչ
դպրության
հետ,
{նյութ}
եւ
սնունդ
դնել
հայկական
չոր
ու
ցամաք
դպրության
մե
արաբական,
որ
երբեմն
Սողոմոն
շինեց
եւ
որ
վերջումը
{նյութ}
եղավ
արաբական
բանաստեղծներին.
իհարկե,
հիշում
ես
մխիթարյանքը,
միայն
թե
ազգը
չխնայե
մեզանից
այնքան
{նյութական}
հնար,
որքան
հարկավոր
էր
մեր
հոգեկան
վաստակների
վ
ւ
չարչարվելով.
այսքան
միայն
կգա
մեր
ձեռքից.
ապա
{նյութական}
հնա՞րը,
այդ
չունինք
մեք,
եւ
ազգը
պիտի
օգնել
եւ
կ,
այն
ժամանակ
հարկավոր
չէր
մեզ
ոչինչ,
բայց
մեր
{նյութական}
կարողությունը
քաջ
հայտնի
է
Ձեզ:
Գրյանք
տպեցինք,
իտես,
որ
ինձ,
իսկապես,
ոչինչ
հարկավոր
չէ
-
ո՛չ
{նյութական},
ո՛չ
էլ
բարոյական
վարձատրություն,
բայց
ես
ինձ
հ
արացի
քննությունը
հսկայական
օգուտ
կբերի
ո՛չ
միայն
{նյութական},
այլեւ
բարոյական
տեսակետից:
Վերջապես,
պ.
պ.
:
Դրա
դրդապատճառը
խմբագրության
կողմից
տրվելիք
{նյութական}
վարձատրությունն
է,
որ
ինձ
համար
բնավ
երկրորդական
որապես
ապրելով,
որպես
թե
աստված
ստեղծել
էր
մարդս
{նյութական}
բարեկեցության
համար:
Եվ
հայերը
մարդկության
որդիք
:
Ստորագրողների
բազմությունը
մեր
համար,
բացի
{նյութականից},
ունի
եւ
բարոյական
օգուտ,
որովհետեւ
կարող
ենք
ց
փակված
զորքի
վիճակը
շատ
ողբալի
է
եւ
բարոյապես
եւ
{նյութապես}:
Տառապում
են
սովից
եւ
գանակոծ
լինելուց:
Պ.
Ֆեռ
հին
լեզվի
մեջ:
Բայց
այս
մասին
բավական
է:
Ես
{նյութեր}
եմ
պատրաստում
ֆիզիկո-ֆիլոլոգիական,
պատմա-աշխարհա
տ
սակավ
են
իմ
ներկա
ձեռնարկության
համար
անհրաժեշտ
{նյութերը},
բայց
իմ
միակ
հույսն
այն
բանակռիվն
է,
որ
առաջ
կ
անաք՝
աշխարհս
որ
կա,
միաբանությամբ
կա,
եթե
այն
{նյութերի}
միաբանությունը
քակտվի,
աշխարհս
եւս
կքանդվի.
այս
րկված
արխիվները
գործին
բոլորովին
չեն
վերաբերում:
{Նյութերի}
նման
հավաքածուները
կարող
են
լույս
սփռել
միայն
անց
կախված
միեւնույն
քիմիական
բաղադրությունն
ունեցող
{նյութերի}
տարբերությունը,
ինչպես
օրինակ՝
քարյուղի
եւ
սաթի
սկսած
էլ
չի
եւ
այն
չի
կարելի
այստեղ
մշակել
առանց
{նյութերի},
թերեւս
կարելի
է
նույնպես
մի
բան
անել,
բայց
շատ
նի
ցորենի,
առհասարակ
արտասահման
բաց
թողնված
հում
{նյութերի}
համեմատությունը
եւ
հարաբերությունը
նույնպես
չափազ
արտական
եմ
Բոքլին:
Ես
նրանից
սովորեցի:
Բայց
այդ
{նյութերն}
ինձ
մոտ
դեռեւս
բաժան-բաժան
են,
որովհետեւ
գրում
ե
եմ
յուրաքանչյուր
թեզի
մասին
առանձին:
Այստեղ
այդ
{նյութերն}
ընդհանրացնել
չեմ
կարող
եւ
հնարավոր
էլ
չէ՝
նախքան
ուն
եւ
կրթություն,
եւ
որովհետեւ
այդ
բանի
գլխավոր
{նյութը}
առած
է
նախիջեւանցոց
կյանքից,
վասն
որո
եւ
մանավան
թյունը
դեռ
ամենքի
թարմ
հիշողության
մեջ
է,
եւ
այդ
{նյութի}
մասին
կարելի
է
գրել
ոչ
թե
մի
նամակ,
այլ
ամբողջ
դ
ան
մարդիկ
ինչքա՞ն
են
գրել
այդ
փափուկ
եւ
սայթաքուն
{նյութի}
մասին.
այդ
բոլորն
ուղիղ
մեր
սիրելի
Անանիայի
աղբա
րկ
էր
քննարկել
մինչեւ
ոսկորների
ծուծը,
որովհետեւ
{նյութն}
արժանի
է
այդ
աշխատանքին
(իսկ
շատ
բան
կա,
որոնց
ւթիւնը
ա՛յլ:
-
Դրօշի
փառքը՞...
-
Ազգի՛
{նն}
է:
-
Ցնծա՛,
ազգ:
Բերանդ
հովին
բացած՝
նայ
բնաւ
պոռնկութեան
անունը
կայ
ձեր
մէջ,
մնացած
ամե՛
{նն}
էլ
հասկացւում
է։
Եւ
Եփեսացո՛ց,
թէ
"
պոռնկութեան
ես
տապանամ։
Եթէ
պարծել
ինչ
պա՛րտիցէ,
զտկարութեա՛
{նն}
պարծեցայց։
Աստուած
եւ
հայր
Տեառն
մերոյ
Յիսուսի
Ք
հէր
զքաղաքն
Դամասկացոց
ունել
զիս.
եւ
ընդ
պատուհա՛
{նն}
վանդակաւ
կանխեցայ
ընդ
պարիսպն,
եւ
փախեայ
'ի
ձեռա
ասին
պէտք
էր
հոգ
տանել.
պատճառ,
մե՛րն
էլ,
նոցա՛
{նն}
էլ
գովելի
բան
չէ։
Այս
բաների
մանրամասն
քննութիւն
ջ
խաղալու
շեմքի
վերայից,
հարցրեց
նորանից,
թէ
տա՞
{նն}
էին
արդեօք
նորա
ծնողքը:
Մանուշակը
այս
հարցմու
դէպի
Թիւթիւնճի-օղլուի,
իսկ
միւսը
դէպի
Մանուշակի
{ննջարանը}:
Ինքը
Թիւթիւնճի-օղլուն,
կարճահասակ,
բաւական
ից
թողնելով
կարը,
պատրաստ
էր
ահա
փախչել
դէպի
իւր
{ննջարանը},
մինչ
այն
մարդը
եւս
նոյնպէս
ամբոխուած,
առանց
յա
ուցած,
մի
փոքր
լուռ
կանգնելուց
յետոյ,
վազեց
իւր
{ննջարանը}
եւ
շուտով
փակեց
քամակից
իւր
դուռը,
ամրացնելով
նո
սիրելի
բարեկամի
հետ:
Նամակը
գրելուց
յետոյ
վազեց
{ննջարանը},
որ
զմուռ
եւ
կնիք
բերէ
կնքելու
համար:
Բայց
մ
ւց
եւ
փակելուց
յետոյ,
վեր
էր
կենում
եւ
գնում
իւր
{ննջարանը}
քնելու:
-
Մարդը
մի
այնպիսի
էակ
է,
-
սկսեց
Շահ
ռով
եւ
Մանուշակը
միւս
ճրագը
առած
ձեռքը,
գնաց
իւր
{ննջարանը},
անորոշ
զգացմունքով:
Մտանելով
իւր
ննջարանը,
ր
ննջարանը,
անորոշ
զգացմունքով:
Մտանելով
իւր
{ննջարանը},
դուռը
փակեց
իսկոյն,
եւ
սկսեց
կարդալ
Շահումեանց
ն
տալը,
հարկադրեց
իւր
հօրը
ներս
մտանել
Մանուշակի
{ննջարանը},
երբ
դուռը
բացուեց,
այս
ձայնը
տպաւորութիւն
գործ
ամար
առաւօտ
էր
լուսացել:
Ա
Ճռճռացին
սատանայի
{ննջարանի}
երկաթեայ
ժանգոտ
դռները,
դուրս
եկաւ
խաւարի
թագաւո
.
հազալ
թէ
փռնգալ,
որ
երկիրը
ճաքեցաւ
մի
փոքր
ձեր
{ննջարանի}
վերայով:
Իմ
հսկաները,
երկրաշարժութենից
վախելով
մարդու
կին
դառնալ:
Նա
շատ
անգամ
երեկոները
իւր
{ննջարանի}
մէջ
ծունկ
չոքած
Աստուածածնի
պատկերի
տակ,
աղաչում
բուրում
էր
Աստուածածնի
պատկերը,
որ
կախած
էր
նորա
{ննջարանի}
անկիւնում
մահճակալի
վերայ,
չէ
կարելի
նկարագրել.
երեց
նորա
զգայութիւնը:
Նա
տեսաւ
իւր
հօրը
կանգնած
{ննջարանի}
շեմքի
վերայ:
-
Ի՞նչ
ես
առնում
այդտեղ,
Մանուշ
որ
աւարտուի
զանգակի
զարկը.
նա
շուտով
դուրս
եկաւ
{ննջարանից}
եւ
անցանելով
խոհարանից,
ուր
խոր
քնով
քնած
էր
աղա
ր
Մանուշակը:
Քիչ
մնաց
որ
Մանուշակը
դուրս
վազէ
{ննջարանից}
եւ
յայտնէ
հրապարակաւ,
թէ
ամենեւին
Մկրտիչի
կին
դա
դուստրը:
-
Ե՛կ
այստեղ,
-
ասաց
հայրը
ելանելով
{ննջարանից}:
Երբ
Մանուշակը
ներս
մտաւ
հիւրընդունարանը,
Թի
,
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
աղքատին"։
Նորա
շքեղ
{ննջարանում}
Բնակւում
էր
Աստղիկը.
Նորա
որդին
փայփայում
էր
Նոր
նք,
որոնցից
մինի
մէջ
բովանդակւում
են
աշակերտների
{ննջարանքը}
՝
ամենայն
աշակերտի
համար
առանձին,
իսկ
միւսի
մէջ
ք,
ուր
բովանդակւում
են
դասատունքը
եւ
աշակերտների
{ննջարանքը}:
Ընդ
ամենն
տասն
եւ
եօթն
աշակերտ
գտայ
ես
ազգա
եւ
գրգռելուց
յետոյ
չեն
թողում
ո՛չ
հաց
ուտել,
ո՛չ
{ննջել}
եւ
ո՛չ
գործ
կատարել,
ինչ
որ
մտքումը
դրել
էր:
ործակերպ
բայից
ընդ
նոյնաձայն
բայից,
որպիսի
զքուն
{ննջել},
հարկ
հարկանել,
գերի
գերել
եւ
այլն,
թող
պարարե
Ապրեսցի՞
քո
մակուկիկ"։
Զայս
սերովբէն
{ննջելոյն}
Կշռէր
այժմիկ
Ադամայ,
Այլ
նա
տակաւ
խոր
ան
անխարդախ,
Մի՛
մոռանար
իմ
դամբանը,
թէ
ես
{ննջեմ}
քուն
խաղաղ,
Երբ
իմ
սիրտը
այսպէս
քնքոյշ
զգա
արբցուք
մինչեւ
ջնջեսցուք
զԱբբայեանսն,
այլ
թէ
ո՛չ
{ննջեսցուք}
մինչեւ
ոչ
տեսցուք
զխաղաղութիւն
սուրբ
եկեղեցւոյ,
երտաց
եւ
այլոց
նոցա
հետեւողաց
դպրութիւնն
հայկական
{ննջեր}
զթանձր
քուն,
մինչեւ
ցՄխիթար
Սեբաստացի,
որ
նոր
ոպոս
գերեզմանից
փորել
ու
հանել
է
մի
Հայ
քրիստոնէի
{ննջեցեալ}
մարմին
եւ
ձգել
է
շուների
առաջեւ՝
պատճառելով,
թէ
ատկերները
արծաթապատել,
քառասնիցը
անպակաս
առնել,
{ննջեցեալների}
գերեզմանը
օրհնել
տալ,
մատաղը
չմոռանալ
եւ
պահքը
պ
ւի
այդ
տեղերում,
այդ
արծաթը
տուողի
եւ
նորա
բոլոր
{ննջեցեալների}
անունը
պիտի
յիշատակուի:
Երանի՜
մեզ,
Շաքարեանց,
ում
օր
մի
պատարագ
մատուցանվի
վասն
թողութեան
մեղաց
{ննջեցելոյն}.
մին
բաժին
քոյրս
ստանայցէ
եւ
մնացեալ
երկու
բաժին
է
տալ
հինգ
հազար
ռուպլի
միոյ
տեղւոյ
տպարանի,
որ
{ննջեցելոց}
անուան
գիրք
տպվի՝
ըստ
կերպի
իմոյ
կողմանէ
վերն
եր
ընկալաք
մեծաւ
օրհնութեամբ
եւ
զանուն
ձեր
եւ
համայն
{ննջեցելոց}
ձերոց
գրեցաք
առաջի
սուրբ
սեղանոյն,
յորոյ
վերայ
ս
ան
աւարտուելուց
յետոյ,
երբ
որ
պիտոյ
է
սկսանուէին
{ննջեցելու}
վերայ
տան
եւ
եկեղեցական
կարգերը,
գերապատիւ
Ստեփա
ւք
չգիտէք
ձեր
խօսածը,
եւ
ինչպէս
վարձկան
լալականը
{ննջեցելու}
տունի
տեսածի
պէս
սկսանում
է
իւր
ողբը,
այնպէս
եւ
Մենք
եւ
ոչ
իսկ
ուզում
ենք
վրդովել
նոցայ
քունը.
"
{ննջեցէք}
եւ
հանգերուք
",
-
ասում
ենք
նոցայ:
Միջնադար
ջոյ:
Եւ
ի
սղոխ
զեփիւռին
Թմրի
Ադամ
եւ
{ննջէ},
Դրախտ
զնովաւ
սոխակին
Ի
դայլայլիկս
գէ
բօր,
Խ.
Պ.
ՕՏ...
ԻՆ
ՆՈՒԵՐ)
Միթէ
որ
{ննջիցէն}
այլ
ո՞չ
եւս
յաւելուցու
յառնել...
Սաղմոս
Դ
ւ
խոր
քուն:
Զեփիւռի
զո՜վ
շոյանքի
Տակ
թմրում
է
ու
{ննջում},
Նրա
շուրջը
սոխակի
Թովիչ
դայլա՜յլն
է
հնչում,
Եւ
արեալ
տաճարի
մէջ
Քրիստոսեան
սեղանի
տակ
{Ննջում}
է
այն
մեծ
Հայրը
Օշական
քեզ
փառք
պարծանք։
նէսի]
եւ
Ան[անիայի]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշ[անակուած}
է]
8-ին:
Վերջ
ն:
Աղաչեմ
ընդունել
զլիաբերան
իմս
գոհաբանութիւն,
{նշան}
երախտապարտութեան
սրտիս.
զարդիս
անձեռնհաս
եմ,
ա
ի
բարեբարիլ.
եւ
այս
իսկ
է
անստերիւր
եւ
նուիրական
{նշան}
տեարց
Լազարեանց
ազգի:
Ձերոյին
գերազանցութեանց
ր
Մովսեսը
ստացավ
ավագ
քահանայություն
եւ
ասպետական
{նշան}
սրբույն
Աննայի
3-րդ
աստիճանի:
Չգիտեմ,
թե
կաթողի
ան
Մխիթարեանց
ձեռքով
եւ,
որպէս
մի
նոր
եւ
հաւաստի
{նշան}
միաբանութեան
հարազատ
պապականութեան,
ներկայացուցա
,
Ում
սիրտ
տուիր
սիրով
լի
Եւ
սուրբ
խաչը
կրելու
-
{Նշան}
`
որդուդ
սիրելի:
Դ.
ՏԽՐՈԻԹԻՒՆԸ
ՏԵՂԻ
Է
ՏԱԼԻՍ
Զո
:
Հիմն
քրիստոնէութեան
է
սէրն,
պատուիրան
եւ
միակ
{նշան}
՝
որով
ճանաչիլ
ունէին
հետեւողք
նորա:
Ուսումն
քրի
Նայի՛ր
նորան,
երեք
գունով,
Նուիրական
մեր
{նշան},
Թո՛ղ
փողփողի
թշնամու
դէմ,
Թո՛ղ
կործ
լերեցի
ահաբեկուած
նաւապետը,
թնդանօթ
արձակել,
որ
{նշան}
տրուի,
թէ
մի
նաւ
վտանգի
մէջ
էր
եւ
օգնութեան
կարօ
ինել,
բայց,
մի
չար
բաղդով,
ոչ
մի
հոգացողութեան
{նշան},
որ
ցոյց
տուած
լինէիր,
չտեսայ
մինչեւ
այսօր:
Օր
է,
թէ
անհաւատ,
թիւր,
շնացող
եւ
չար
ազգը
միայն
{նշան}
կը
խնդրէ.
պատճառ,
ինքը
խելք
չունենալով
հասկանալ
ա
բաշը
(փերչամը)
մէջտեղից
ճեղքած,
որ
ծերութեան
{նշան}
էր
այնտեղի
սովորութենով:
Վերայի
կապան,
թէեւ
հաս
այր
մարդը:
Նամակը
կնքելուց
յետոյ,
մէք
ոչինչ
{նշան}
չտեսանք
Մանուշակի
մէջ,
որ
ցոյց
տար
նորա
նամակը
ո
շուտ
կը
ծերանաս,
հայրս,
-
պատասխանեց
պառաւը,
եւ
{նշան}
տուեց,
որ
կամենում
էր
գնալ,
ես
եւս
չկամեցայ
այլ
սպիտակ
եւ
անուշահոտ
շուշանի
պսակներ
`
կուսութեան
{նշան},
որ
միայն
արգելք
էին
արձակ
մազերին,
որ
նոքա
չէի
մտածում
էր,
թէ
պատասխանի
այսքան
ուշանալը
յայտնի
{նշան}
էր
բացասութեան.
վասն
որոյ
սիրտը
դադար
չունէր
ո՛չ
օր
երեսը
չէր
ցոյց
տալիս
ոչ
դրական
եւ
ոչ
բացասական
{նշան}:
Նա
բաւական
սառն
կերպով
եւ
համարեայ
թէ
իւր
սովոր
զգին
Հայոց
եւ
կրօնաւորեալ
ըստ
Հայոց
'ի
վանս
Սուրբ
{Նշան}
կոչեցեալ,
յորում
բնակէին
վանականք
Հայոց։
Յորում
կը՝
որպէս
Ֆրանսիայի
դէպի
սուրբ
գահը
հպատակութեան
{նշան}
։
Նա
հաւատացնում
է
Հունգարացոց
Սալոմոն
թագաւորին
են,
չ'տեսան
նորա
երեսում
երկիւղի
կամ
չարչարանքի
{նշան}
։
Երկար
ու
ձիգ
հարինքից
յետոյ,
որ
հազիւ
կարողացա
աւ
ասել,
ոգեւորութեան
եւ
սրբութեան
մի
խորհրդական
{նշան}
։
Լօյոլայի
զանազանութիւնը
այլ
անապատականներից
գլխ
ձեռքերում
Սուրբ
գիրք
բռնած,
իբրեւ
ուղղափառութեան
{նշան}
՝
գլխների
վերայ
վարդի
պսակներով
եւ
ի
պատիւ
Աստուա
ում
(Հանա-վանքում)
համբուրել
տալով
Վարդիթերին,
{նշան}
է
դնում:
Աշնան
Մողնու
ուխտին,
իր
մօտ
հիւր
եկած
ու
չէինք,
եթէ,
գլուխը
քարը,
լոկ
մի
խօսք
կամ
մի
{նշան}
գրէր
նա
ձուի
վրայ,
կամ
շատ-շատ
որեւիցէ
անցքի
միա
ւնը
իրաւամբ
ստանում
է
իր
կինը:
Թէ
ի՜նչ
բանի
{նշան}
է
թուրը,
այդ
մասին
խօսիլն
էլ
աւելորդ
ենք
համարու
ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
16-ին:
11-ին
Քերոբի
գրքերը
ուղարկեցի.
11-ին
ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
23-ին:
18-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
յոյն
Աս
ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ:
Աոաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
13-ին:
8-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Հիւսիսա
ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
27-ին:
23-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
22-ից
գրո
ես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
25-ին:
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
20-ից
գրու
տես[ութիւն
եղբ[օրս]
հետ:
Առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
յունիսի
1-ին:
Այսօր
տուի
Սերոբին
նամակը:
28-
եղբօրս
եւ
Անանիային
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
22-ին:
Այսօր
հիւանդացայ,
ջերմ
ունէի:
16-ին
ես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
29-ին:
Մօրս
գիրը:
23-ին
նամակ
գրեցի
Ղազ[արո
ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
13-ին:
7-ին
նամակ
ստացայ
Յովհ[աննէսից],
գրե
ս[ութիւնս]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
20-ին:
14-ին
այսօր
տարեգլուխ
է
բանտարկութեանս
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
27-ին:
22-ին
լերդս
գրգռուեցաւ
դարձեալ
երեկոյ
ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
10-ին:
5-ին
սենեակս
փոխեցին,
ներկի
հոտից
գլո
ես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ,
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
31-ին:
26-ին
նամակ
ստացայ
եւ
խաղող,
նոյն
օրը
ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ:
Առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
սեպտեմբերի
7-ին:
Սեպտեմբերի
2-ին
նամակ
ստացա
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
14-ին:
9-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
8-ից
գրուա
ես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
21-ին:
16-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
17-ին
պա
էի]
եւ
Լ[ազար]
Ի[լյիչի].
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
12-ին:
8-ին
նամակ
ստացայ
7-ից
գրուած,
որով
ւի
Սուլթ[անշահի]
նամակը.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
19-ին:
Տունից
եկած
թղթերն
էլ
կարդացի,
եւ
աղբ
ես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
նոյեմբերի
2-ին:
29-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
ննէսի]
եւ
տէր
Գրի[գորի]:
Առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
23-ին:
18-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
չի]
եւ
Մագդ[աղինէի]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
դեկտեմբերի
7-ին
[Դեկտեմբերի]
3-ին
նամակ
ստացայ
ես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
28-ին:
24-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
23-ից
գրո
տես[ութիւն
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
4-ին:
4-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ.
առաջիկայ
ե[սութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
18-ին:
13-ին
բոլոր
մարմնիս
վրայ
սաստիկ
քոր
զ
ես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
25-ին:
Այսօր
ընդ[ունեցի]
3[-րդ]
բաղնիսը:
18-ի
ես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
փետրուարի
1-ին:
25-26
որպէս
24-25
26
լոյս
չի],
Մ[ագդաղինէի]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
15-ին:
8-9
վատ:
9-ին
սկսեցի
ընդ[ունել]
bela
ես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշան[ակուած}
է]
22-ին:
15-ին
ընդ[ունեցի]
16[երորդ]
բաղնիսը.
ր
գալիս
իրար
հետ,
տեսութիւն
էին
նշանակում
կամ
մի
{նշանաբան}
դնում:
Եւ
երբ
ամէնքն
էլ
իրենց
ցանկութեան
հասած
է
կը
լինի
կրօնի
կենտրոնը,
բարոյականութեան
գլխաւոր
{նշանաբանը}:
Միմիայն
նոյն
իսկ
մարդուց,
նորա
ամբողջ
գոյութիւ
նելով
ընկերական
կեանքի,
հիմքը
եւ
բարոյականութեան
{նշանաբանը}:
Մարկոսը
թող
ներէ
Կիրակոսին,
եթէ
նա
սպանել
է
նո
ւանս,
եւ
ստեղծեալ
կոկորդախօս
Գարգարացւոյ
լեզուին
{նշանագիրս},
դարձ
անդրէն
ի
Հայաստան
առնէ,
եւ
գտանէ
զսուրբն
գալ։
Մեք
այն
ազգն
ենք,
որի
մէջ
առաջին
անգամ
հայոց
{նշանագիրքը}
եւ
նոցա
ուսուցիչը
պիտոյ
է
Բիւզանդական
գայիսոնի
ու
ագիրսն,
որոց
զկնի
ուսանելոյ
վերահասու
եղեալ՝
թէ
{նշանագիրքն}
չեն
բաւական
առ
ի
յօդել
զամենայն
վանկ
բառից,
առ
պ
է
զլուսաւորութենէ
Ազգին
եւ
ի
խնդիր
ելեալ
հայկական
{նշանագրաց}
առ
ի
կենագործել
զդպրութիւնն՝
գայ
առ
սուրբն
Սահակ
հրեշտակին
զԱբել
եւ
երթեալ
առ
Դանիէլ՝
հմտանայ
քաջ
{նշանագրացն}
եւ
դարձ
ի
ժողովն
արարեալ,
մատուցանէ
Սահակայ
եւ
Մ
զհետ
լինել
ծաղկեցուցանելոյ
զդպրութիւնն՝
սեպհական
{նշանագրացն}
յաջողելով
ժողովեալ
զաշակերտս
ընդունակ
ուսման,
զո
մենայն
նեղութիւն
եւ
զսատան՝
տարածանեն
զգիտութիւն
{նշանագրացն}
եւ
այլոց
կարեւոր
ուսմանց
ի
Հայս
ի
բաժնի
Պարսից՝
զամենայն
զքարինս
գայթակղութեան,
եւ
յետ
ի
մատենին
{նշանագրելոյ},
զոր
զոյգ
ընդ
այսմ
շնորհ
ունիմ
մատուցանել
Տէրութ
գրած
է)
"
Ասմմոդէյ
"
(ամրացուցել
է
հանդէպը
{նշանագրելով}
)
"
Արտաւազդ
"
Երբ
այս
պաշտօնական
թղթի
պատճէ
,
եւ
Նոր
Կտակարանի,
եւ
գլխաւորեալ
զգործն՝
բէրէ
{նշանագրօք}
հանդերձ
ի
Հայաստան
առ
սուրբն
Սահակ
եւ
առ
Վռամշապո
,
որք
զանուն
քո
ի
վեր
քան
զարեւ
ունին,
եւ
քոյովդ
{նշանագրօք}
՝
զքո
յիշատակ,
ի
սիրտս
իւրեանց
դրոշմեն"։
Յա
տորագրած
է
այսպէս.
"
ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ
"
Հանդէպը
{նշանադրեց}
Վիցէ-Կանցլեր
Կոմս
Իւան
Օստերման:
Այս
առ
ցրեց
Մանուշակի
մատը
եւ
ասաց.
-
Այս
մատանին
քո
{նշանածինն}
է,
որի
հետ
այսօր
նշանուեցար.
նա
տալիս
է
քեզ
այս
ություն
ունիս
այդ
մասին:
Պետրոս
Նիկողայոսյանի
{նշանածներդ}
իմացա,
շնորհավորում
եմ:
Առ
ժամս
ուրիշ
բան
չունի
րակ,
Ընդ
ազգ
մարդկան
Աստուծոյ
յանդարձ
ուխտի
{նշանակ}
։
Ես
անդ
մինչդեռ
կրկնածին
Երկնից
Արքայն
զօդ
շնշեա
ը
պաչէր.
Չկար
թէեւ
խենէշութեան
մի
անպարկեշտ
{նշանակ},
Բայց
վեցերորդ
Պիոս
պապը
դուրս
տուեց
մի
մեծ
7-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջիկայ
տես[ութիւնը]
{նշանակ[ուած}
է]
30-ին:
30-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Մարիամ
Աթանա
ցս:
27-ին
տես[ութիւն].
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշանակ[ուած}
է]
մայիսի
4-ին:
Այսօր
տուի
եղբօրս
Սերոբ
եղբօրս
գ
ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
տե[սութիւնը]
{նշանակ[ուած}
է]
11-ին:
Այսօր
ստացայ
Հիւսիսափայլի
երրորդ
թիւը
ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշանակ[ուած}
է]
15-ին:
12-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
օր
ր
իմացայ
Անանուշին
մահը:
Առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշանակ[ուած}
է]
յուլիսի
6-ին:
Յուլիսի
1-ին
նամակ
ստացայ
Յովհ
նէսի]
եւ
Աճեմ[եանի]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշանակ[ուած}
է]
16-ին:
11-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
10-ի
երեկ
4-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակ[ուած}
է]
11-ին:
6-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
նոյն
օրից
ղը
եւ
կամ
ուրիշից
մշակած,
որոնց
անունը
տակերումը
{նշանակած}
է,
կամենում
էի
նորանց
չմատնել
հավերժական
կորուստ
կամի
"
Ճռաքաղը
"
իբրեւ
օրագիր
տպել
ամիսը
4
թերթ,
{նշանակած}
գինն
է
4-50
կոպեկ,
որովհետեւ
Իզմիրյանը
կամ,
մի
ձեռքով
Լոնդոնի
վերա
փոխանակագիր
կքաշե
քաղաքը
մեր
{նշանակած}
դատաստանական
ծախքի
համար,
եւ
այդ
փոխանակագիրը
մե
ունէի,
բայց
երազի
մասին
բարի
ու
չար
օրերը
չկային
{նշանակած}.
երեւի
թէ
դորա
շինողը
եւս
մի
թերահաւատ
մարդ
էր:
ին
այդ
աննշան
քանակութիւնը
կամ
եթէ
ամբողջ
օրի
մէջ
{նշանակած}
է
մի
հատադեղ
(pilula)"։
Ասիացու
յատկական
բնաւ
Ես
ժամանակ
չունէի
կարդալ
բոլոր
գիրքը.
ահա
այստեղ
{նշանակած}
երեսներս
միայն
կարդացի՝
մնացածը
հարեւանցի
թերթել
լթ[անշահի]
եւ
Բաղդասարի
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակած}
է
22-ին:
Այսօր
նամակ
գրեցի
եղբօրս
գրքերի
մասին
ե
ած
նամակս
եղբայրս
չէ
ստացել:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակած}
է
սեպտեմբերի
9-ին:
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
ե
Ի[լյիչի]
եւ
Սուլթանշահի
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակած}
է
16-ին:
12-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրուայ
ատ
եւ
Ռանքէի
գիրքը՝
կազմած:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակած}
է
23-ին:
18-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրուայ
.
գրքերի
հաշուացուցակը
տուի:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակած}
է
30-ին:
Այսօր
բերեց
ինձ
շերամադարմանութիւնը
եւ
ն
եղբօրս
եւ
Յովհաննէսին
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակած}
է
հոկտեմբերի
7-ին:
Սեպտեմբերի
30-ին
երեկոյեան
1
Գ[րիգորեւիչի]
եւ
Սարգսի
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակած}
է
14-ին:
9-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
8-ից
գրուած
]
եւ
Յովհաննէսի
հետ.
այսօր:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակած}
է
21-ին:
16-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրուայ
հ[աննէսի]
եւ
Միք[այէլի]
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակած}
է
28-ին:
23-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
այսօրուայ
սութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
այլոց:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակած}
է
դեկտեմբերի
30-ին:
26-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
iolis:
Այսօր
ինձ
յայտնեցին,
թէ
վաղը
տեսութիւն
է
{նշանակած}:
27-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջիկայ
տես[ութի
,
դրսուանց,
հազիւ
1/2
ժամ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակած}
է
13-ին:
Այսօր
տուի
եղբօրս
Աւետիքին
գրուած
նամակ
13-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակած}
է
20-ին:
15-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
թուակ
20-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակած}
է
27-ին:
22-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
միեւնոյ
բ[օրս]
եւ
վարդապետի
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշանակած}
է
24-ին:
19-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
ձուկն
եւ
ի
իմ
ձեռքով,
տուեցի
պաշար
ընդունող
աստիճանաւորին
{նշանակած}
տասն
եւ
ութ
կոպեկանոցի
տեղ:
-
Կորի՛ր,
անիծա
ապա
յիշել
Շահումեանցին
նորա
նամակի
սառնութիւնը:
{Նշանակած}
ժամանակը
մօտենում
էր
հետզհետէ:
Մանուշակը
լսել
շատ
հասարակ
արարողութիւնքն
էլ
գիտէ
խճողել
զանազան
{նշանական}
ձեւերով
եւ
պայմաններով,
-
զարդ
խաբեբայութեան,
-
ո
նում
էր,
արդեօք
լսողների
ուղեղին
կը
հասնէր
իբրեւ
{նշանական}
ձայներ,
թէ
միայն
ականջի
թմբուկի
արձագանքը
կը
լսէ
ւին,
այնպէս,
որ
այդ
հասարակութիւնքը,
մինչեւ
մի
{նշանակեալ}
ժամանակ,
ամ
ըստ
ամէ
վճարեն
իւրեանց
պարոններին
այ
ունչ
բնութիւնը.
այնտեղ,
քամին
միայն,
որոտը,
է
{նշանակեալ}
ժամերում,
եկեղեցու
տխուր
հնչող
զանգակը
կարող
են
ասել,
ինչպէս
աստղաբաշխքը
իմանալով
մի
մոլորակի
մի
{նշանակեալ}
տեղ
գալը,
սպասում
են
րոպէ
առ
րոպե.
սպասում
է
եւ
եւ
Հայաձայնք
եւ
աղմկեցուցիչք,
որ
յետս
առաքեցաւ,
{նշանակեալ}
եւ
զտեղիս
'ի
սրբագրել
եւ
այնպէս
առաքել.
եւ
հարկի
օք
կատարեցաւ
ընդ
ձեռն
միոյ
միայնոյ
անձին
եւ
այն
ի
{նշանակեալ}
ժամ
ու՝
որպէս
թէ
ըստ
օրինակի
առ
հասարակ
երկասիրո
ամբ
տալ
զայսոսիկ
պատասխանիս,
յայնժամ
բարեհաճեսցի
{նշանակել}
վասն
ծախուց
ճանապարհի
զգումար,
որովք
մարթացայց
ա
ւնը
հանձնառու
չի
լինի
հայ
ցենզորի
համար
ջոկ
ռոճիկ
{նշանակել},
հոժարացել
ենք
ինքներս
նորան
տարեկան
բավականությ
թյան,
այն
ժամանակ
եւ
քաղաքը
դժվարանալու
չէր
ծախք
{նշանակել}
թե
այնտեղ
մնալու
եւ
թե
հարկավորության
ժամանակ
դատ
ր
մերձ
յամրոցն
Ազովու),
խոնարհաբար
խնդրէ
ի
Ձէնջ
{նշանակել}
առ
այս
զժամադրութիւն,
երբ
եւ
ուր
պատշաճ
թուեսցի
արհաբար
խնդրէ
՚ի
յարգութենէ
Ձերմէ,
շնորհ
առնել,
{նշանակել}
առ
այս
զժամադրութիւն,
երբ
եւ
ուր
պատշաճ
թուեսցի
ուրս,
ուր
մենք
չենք
կարողացել
աշխատավոր
մի
պարոն
{նշանակել}
մեր
հայտարարության
մեջ,
եթե
հնար
ունիք
կարգել
մի
տար
զոք
'ի
քէն
",
յայտնի
է,
թէ
ազգակից
չէ
կարող
{նշանակել},
որովհետեւ
այն
ժամանակ
Մամիկոնեանց
տան
ծառայքը
կ
լացրեց
պ.
Շաքարեանցը,
-
ես
ծանօթ
չլինելով,
չէի
{նշանակել}:
-
Կը
հրաւիրես,
ծանօթ
կը
լինի
կ'երթայ,
-
իս
տուգալիայի
թագաւորը
կամենում
էր
իւր
խոստովանահայր
{նշանակել}
Յակոբ
Միրա
Յիսուսեանը,
որ
հրաժարուեցաւ
այս
վսեմ
տեղը
բռնում
էր
Գեներալ
յաջորդը,
որ
վաղուց
արդէն
{նշանակել}
էր
ինքը
Գեներալը։
Այս
Գեներալ
յաջորդը
պարտական
է
կներին
այն
ամենայն
գիտութիւնքը,
որ
Պապը
պարզապէս
{նշանակել}
էր
իւր
կոնդակներից
մինի
մէջ"։
Կառավարիչքը
եւ
եր
քաղաքի
մէջ
տպելու
պայմանների
հետ։
Այս
գրքի
գինը
{նշանակել}
է
թարգմանիչը
65
կոպէկ
արծաթ։
Ժողովրդական
լեզ
մինչեւ
այն
թվականը
հավաքված
ստորագրության
մասին,
{նշանակելով}
ստորագրողների
անունները,
օրինակների
թիվը
եւ
հետե
արիւն
պատարագն
ըստ
Մելքիսեդեկի,
՚ի
հաց
եւ
ի
գինի
{նշանակելով}
զյաւիտենական
իւր
զենումն
ի
սեղան
խաչին,
ի
փրկութ
սկսած
մինչեւ
օթոցը
(փռուածք,
խալիչայ)
ամեն
բան
{նշանակելով},
մեր
թարգմանութեան
մէջ
բնագրի
խօսքը
պահեցինք,
ո
ինքը
ճանապարհ
ընկաւ
դէպի
Սպանիա՝
հաւաքուելու
տեղ
{նշանակելով}
աշակերտներ
Վենետիկ
քաղաքը։
Իգնատիոսը
երկար
չ
վին
միմեանց
ներհակ
հասկացողութեանց
մարդիկ
եւ
նորա
{նշանակերպերի}
(формула)
տակ
կարող
էին
թաքնուել
որչափ
անկեղծ,
լ
Դուռնից
հրաման
խնդրելով,
առանձին
գերեզմանատուն
{նշանակեց}
Աւետարանական
Հայերի
համար,
որ
չէ
ենթարկւում
Հայո
երեսից:
Վերակացուի
նոր
օգնականը,
որին
կարդինալը
{նշանակեց}
սորանից
յետոյ
Այս
մարդու
անբարոյականութիւնը
եց
այս
դեսպանութիւնը
եւ
Եափոնիայի
համար
Եպիսկոպոս
{նշանակեց}
Լուտովիկոս
Սօտելօ-Ֆրանսիսկեան
կրօնաւորը,
որ
իւր
ատներ
Յիսուսեանների
վերայ։
Պապը
քննութեան
ժողովք
{նշանակեց}
մանաւանդ
այնպիսի
կարդինալներից,
որոնք
ճանաչում
է
լ
մեր
տուն
մի
հայոց
երգ
լսելու
համար:
Ես
ժամանակ
{նշանակեցի}
էգուց
առաւօտ
դարձեալ
տասներկու
ժամը,
եթէ
կարո՛ղ
ն
տիկնոջն
Վառվառայ
Յովհանջան
Էլիազ,
որով
վերջինս
{նշանակէ}
ինձ
զտեսութիւն
յ3
առաջիկայ
Հուլիսի:
(Ըստ
նոր
տո
ստիլ
ի
տան,
յորում
ճրագն
եդեալ
էր
ընդ
գրուանաւ,
{նշանակէ}
նստիլ
ի
խաւարի
եւ
չունել
զլոյս,
այսպէս
եւ
ունել
այս
վայրենի
անապատների
մէջ
գտանել
Քրիստոնէութեան
{նշանակը}
կամ
հետքը.
բարեպաշտ
քարոզիչների
ձեռքով
սերմանածը
տիճանի
բարբարոս
ազգերի
մէջ
եղած
կանացի
ստրկութեան
{նշանակը},
-
արջի
նման,
կանանց
եւ
աղջիկների
քթից
ահագին
օղ
եւս
նույն
միջոցին
հիշյալ
քաղաքում:
Եթե
մինչեւ
{նշանակյալ}
ամսաթիվը
բոլոր
տոմսակները
չլինին
բաժանված,
այդպի
ստի
ես
ոչ
մի
կերպ
հանձն
չեմ
առնում
բացատրել:
Այդ
{նշանակո՞ւմ}
է,
արդյոք,
որ
այդ
պատճենների
հիման
վրա
դիմում
է
ւտտենբերգը,
իւր
սրածայր
գործիքին
ենթարկելով
ձայն
{նշանակող}
տառերը,
հնարաւորում
էր
տպագրութեան
գիւտը,
որով
ց
ձեռքի
արուեստով
կերակրուեցան
նոքա
եւ
տէրութենից
{նշանակուած}
ռոճիկը
ամբողջ
հասուցին
իւրեանց
կտրիճ
տղամարդերին
րուստին
վաճառուելով,
գեղի
հասարակութեան
սեպհական
{նշանակուած}
հողի
քանակութիւնը
անցնէ
քսան
մարդու
ձեռք,
ասել
է
անցի
եւ
Լ[ազար]
Իլի[չի]
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
25-ին:
18-ին
ստացայ
նամակ
եւ
պակսիմատ.
19-ին
ւթիւն
եղբօրս
եւ
Եզեանցի
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
մայիսի
3-ին:
28-ին
նամակ
ստացայ
27-ից
գրուած,
ցայ
եւ
Բոկլի
գիրքը,
ուր
գրում
են,
թէ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
10-ին,
այսինքն
վաղը:
10-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հ[աննէսի]
եւ
Աջ[եմեանի]
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
մայիսի
20-ին:
13-ին
նամակ
ստացայ
12-ից
Ա[նանի
րեւիչի]
եւ
տէր
Մատթէոսի
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
մայիսի
27-ին:
22-ին
նամակ
ստացայ
21-ից
գրուած
Ի[լյիչի]
եւ
Վ[արդերեսի]
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
յունիսի
3-ին:
29-ին
նամակ
ստացայ
28-ից
գրուած
3-ին
տեսութիւն
եղբարցս
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
10-ին:
5-ին
ստացայ
երկու
նամակ,
մինը
նոյն
թու
Մատթէոսի
եւ
Ալեքսանդրի
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
17-ին:
12-ին
նամակ
ստացայ
2
հատ.
մինը
եղբօրի
րիգորեւիչի]
եւ
Միքայէլի
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
յունիսի
24-ին:
19-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նո
[լյիչի]
եւ
Յովհ[աննէսի]
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
յուլիսի
1-ին:
Այսօր
սկսեցի
սիգարը,
որ
առնուած
եւ
Մ[ոիսէյ]
Զ[ախարիչի]
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
8-ին:
Այսօր
առողջութիւնս
լաւ
էր,
քան
թէ
երէկ
լթ[անշահի],
Կարապ[ետի]
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
15-ին:
Այսօր
ինձ
ասացին,
թէ
Կարապետ
Մարգարեան
րիգորեւիչի]
եւ
Սուլթանի
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
29-ին:
24-ին
սկսեցի
սիգարը
100
հատ.
տկար
եմ
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
օգոստոսի
5-ին:
31-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
այ
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
թէեւ
12-ին,
բայց
յոյս
կայ,
որ
առաջ
էլ
տեսնուի
[էս]
խանի
եւ
Ալեքսանդրի
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
19-ին:
14-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
13-ից
գրուա
]
Ի[լյիչը]
հարիւր
հատ
սիգար:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
26-ին:
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
թուակ
ովհ[աննէսի]
եւ
Յովակիմի
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
սեպտեմբերի
2-ին:
28-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
2
ն
եղբօրս
եւ
Բուդաղեանցի
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
նոյեմբերի
4-ին:
30-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
ե
սութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
այլոց.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
11-ին:
Այսօր
երեկոյեան
նամակ
գրեցի
եղբօրս
եւ
գ
սութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
այլոց,
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
18-ին:
14-ին
նամակ
ստացայ
13-ից
գրուած,
որին
,
եւ
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
25-ին:
Այսօր
բերին
բառարանները:
20-ին
նամակ
չի]
եւ
Լ[ազար]
Ի[լյիչի]
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
դեկտեմբերի
2-ին:
Այսօր
իմացայ,
թէ
վեհափառ
կաթ
սութիւն
եղբօրս
եւ
այլոց
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
դեկտեմբերի
9-ին:
3-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
6
թե
եղբօրս
եւ
Յովհ[աննէսի]
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
դեկտեմբերի
16-ին:
11-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
16-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
23-ին:
Այսօր
իմացայ,
թէ
Սուլթ[անշահը]
դեկտեմբ
3-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
10-ին:
6-ին
նամակ
ստացայ
5-ից
գրուած,
եւ
ձու
ւն
եղբօրս
եւ
Մագդաղինէի
հետ,
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
24-ին:
19-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
թերթեր,
ւելու
թուղթը,
թուեալ
25-ից.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
30-ին:
25-ին
նամակ
ստացայ,
բայց
ոչ
լրագիրքը,
30-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
ապրիլի
6-ին:
[Ապրիլի]
1-ին
նամակ
ստացայ
եղբօր
11-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
{նշանակուած}
է
18-ին:
14-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
օրը
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ,
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշանակուած}
է
օգոստոսի
3-ին:
Օգոստոսի
3-ին
տեսութիւն
եղբօրս
դութեան
պատճառով
չէր
եկած,
առաջիկայ
տես[ութիւնը]
{նշանակուած}
է
28-ին:
22-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս:
23-ին
նամա
ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշանակուած}
է
հոկտեմբերի
5-ին:
Հոկտեմբերի
1-ին
նամակ
ստացայ
րս
եւ
Սուլթ[անշահի]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
{նշանակուած}
է
21-ին:
16-ին
երկու
նամակ
ստացայ.
ա)
անցեալ
,
բարով
երթաս:
Մարդը
իր
կեանքը
չէ
տանում
առաջուց
{նշանակուած}
մի
ճամփով.
կեանքը
հոսանուտ
բան
է
եւ
հազար
տեսակ
ղովրդի
վրան,
երբ
իմա՛ց
է
տրւում,
եւ
քարոզ
ասողը
{նշանակուած}
տեղն
է
անց
կենում,
ամենքը
իրենց
սիրտը
զարթեցնելո
ւ
անհանգստութեան
մէջ.
ապսպարում
եմ
ապստամբութիւն
{նշանակուած}
օրում
եւ
ժամում,
գահավիժում
եմ
իշխանութիւններ,
ից
11
ժամում
գալու
խոստմունքը,
նայում
էր
անդադար
{նշանակուած}
ժամի
զարկելուն.
նա
կարծում
էր,
որ
ուղիղ
տասն
եւ
ում
է
հիւանդի
գլխին
կապոցը,
եւ
դնում
է
ձգել
ճարը
{նշանակուած}
տեղում:
Թեթեւ
թափողի
արդիւնքն
է
ճրագը,
վրձինը
էին
միշտ
չորս
օգնական,
որ
Կարգի
խորհրդածութենով
{նշանակուած}
էին
Գեներալի
ընտրութենից
յետոյ։
Բացի
այս
չորս
օգ
էր
կախուած
ընդունել
կամ
չ'ընդունել
այն։
Միմիայն
{նշանակուած}
դիպուածներում
Յիսուսեանք
կարո՛ղ
էին
զրկել
Գեներալ
ան
տակ։
Շատ
փոքր
յանցանքի
համար,
ըստ
մեծի
մասին
{նշանակուած}
էր
մարմնական
պատիժ,
բայց
մեծամեծ
յանցանքները,
զ
ալ
մասերի
մէջ
նահանգապետները։
Պօնդիկերի
համար
նոր
{նշանակուած}
Գեբերտ
նահանգապետին
ճանապարհ
դնելով՝
ասաց.
"Ողորմ
),
յայտնի՛
է։
Նոյնպէս
եւ
Տիրոջդ
եղբօրորդիներից
{նշանակուածը}.
այն
էլ
դեռ
հերիք
էր
լինում
ինձ,
եւ
երբեմն
իմ
ա
եռքով,
1779
թուականի
տրուածքը
եւ
պարգեւաթղթի
մէջ
{նշանակուածքը},
Գերագոյն
ողորմութեամբ
բոլոր
Նախիջեւանի
Հայոց
հա
ի
նորոյ
կազմել
մի
ընդհանուր
ժողով,
որի
համար
տեղ
{նշանակուեցաւ}
դարձեալ
Տրիդենտը։
Լայենէզը
եւ
Սալմէրօնը
դարձ
ոխարքային
դեսպանութիւն
ուղարկել
Չինաստան։
Դեսպան
{նշանակուեցաւ}
մի
Պօրտուգալացի
հարուստ
վաճառական։
Կսաւիէն
գտանւ
ւնը
Կայսերական
Դռնումը
ոչնչացնելու
համար։
Դեսպան
{նշանակուեցաւ}
Մեցցաբարդան,
որ
հռչակաւոր
էր
իւր
անհնարին
խորամա
անք
Ֆրանսիայի
միջից։
Համալսարանի
կողմից
փաստաբան
{նշանակուեցաւ}
Անտուանտ
Արնօ՝
Պօր-րուալեան
հռչակաւոր
անապատական
Յիսուսեանների
խորամանկութենով
Փարիզի
Արքեպիսկոպոս
{նշանակուեցաւ}
Քրիստափոր
դը
Բոմոմ
անունով
անուսումն
եւ
անկիրթ,
եր
կարող
էր
գործ
դնել
մի
մարդ,
ամենեւին
թարմատար
{նշանակութեամբ},
որ
դուրս
լինէին
նորա
միտք
հասկացնող
բառերից
եւ
կ
կենդանութիւն
լեզուին,
իմա
դու
ինձ
զբառդ
անձուկ
{նշանակութեամբ}
՝
մնայ
վայրենացեալ
մինչեւ
ցսկիզբն
18-երորդ
դարու
ժողովուրդ
ոչ
պատմականք
(իմա
դու
ինձ
զբառդ
անձուկ
{նշանակութեամբ}
)
չկարէին
ունել
եւ
զայնպիսի
կորովի
բանաստեղծութիւ
բառին,
չգիտենք։
Շուշտակ
բառը
մինչեւ
այժմ
ուրիշ
{նշանակութեամբ}
գիտէինք,
այսինքն՝
աբեղայ,
որ
առաջ
ամուսնաւոր
ք
ւնը։
Այդ
բառերը
պիտի
գործ
ածել
իրենց
բուն,
ճիշտ
{նշանակութեամբ}
եւ
դորա
նման
մի
բառ
ունինք
ասելով
այն
բառը
շռայլո
չէր,
այլ՝
սկզբունքի
մէջ։
Քերականութիւնը
միայն
{նշանակութեամբ}
չէ
որոշում
մասունք
բանին,
որով
շատ
խառնափնտորութ
ցնում
էք
մինչեւ
բիւր։
Գուցէ
ձեր
աչքումը
շատ
փոքր
{նշանակութիւն}
ունի
բիւրը,
բայց
մեք
տասն
հազար
համարում
ենք
մի
Մաքիաւելու
հոգով
տոգորուած
մարդիկը
մի
բան
են,
մի
{նշանակութիւն}
ունին
որպէս
մարդ
մարդկեղէն
աշխարհի
մէջ.
դորա
պատ
անանք,
եւ
պիտի
այսպէս
հասկանալ,
որովհետեւ
ուրիշ
{նշանակութիւն}
չունի
այդ
խօսքը,
որքան
մեզ
է
յայտնի,
ապա
ուրեմն
նչպէս
գրուած
կամ
գրուածք,
գոյական
են
եւ
վերացական
{նշանակութիւն}
են
ստանում,
ինչպէս
գրութիւն։
Միեւնոյն
ուժն
ունի,
ուածքը։
Յոյս
ունինք,
որ
այժմ
հասկացուցինք,
թէ
ինչ
{նշանակութիւն}
ունի
ուածը
կամ
ուածքը
եւ
թէ
որքան
հեռու
է
նա
կրաւ
է
գործ
են
դրվում
որպէս
պատուած
եւ
այլն,
վերացական
{նշանակութիւն}
չունին
եւ
կարող
են
կրաւորական
անցեալ
ընդունելութե
նորանից
էր
կախւում,
որ
Յիսուսեանք
մեծ
հանդէս
եւ
{նշանակութիւն}
ստացան
պատմութեան
մէջ։
Այս
կազմակերպութիւնը
ընդո
։
Արդէն
միմիայն
այս
անունը
ցոյց
է
տալիս,
թէ
ի՞նչ
{նշանակութիւն}
ունէր
այս
գիտութիւնը
Յիսուսեան
դպրոցների
մէջ.
նո
,
խելացի
եւ
խորագէտ
կին,
որի
ճակատը
գրած
էր
մեծ
{նշանակութիւն}
ունենալ
Ֆրանսիայի
պատմութեան
մէջ։
Մարիա
Մեդիչիսի
ասակար
աւանդութեան
վրայ,
որին
բռնադատօրէն
ինչ-որ
{նշանակութիւն}
էին
տալիս
նրանք:
Այդ
աւանդութիւնը
եկեղեցական
մի
ր
ստէպ
ութիւն
վերջաւորութիւն
են
ստանում
վերացական
{նշանակութիւն}
առնելու
համար։
Մնացած
միւս
դիպուածներում
մենք
յօ
ոքա
չմիանան
մէկ
բայարմատի
հետ,
իրենք
իրենց
ոչինչ
{նշանակութիւն}
եւ
խորհուրդ
չունին։
Թէեւ
առաջին
լծորդութեան
վերջ
մինչդեռ
բայանունները,
որ
ճիշտ
աներեւոյթ
եղանակի
{նշանակութիւն}
ունին,
չեն
կարող
այս
կերպով
բայի
պարագայք
ստանալ
անրապէս
այն
անունների
մասին,
որ
այսօր
խորհրդաւոր
{նշանակութիւն}
են
ստացել
Հայաստանի
հողում,
կարելի
եղածի
չափ
յար
ուգապէս,
լաւ
միտք
առնելով
այս
մեծախորհուրդ
բառիս
{նշանակութիւնը},
առանց
թոյլ
տալու
իւրաքանչիւր
մարդու
ազատօրէն
խո
ասկանար,
բայց
մի
բան
կարդալու
ժամանակ
բառերի
լոկ
{նշանակութիւնը}
հասկանալ,
չէ
իմացւում
բանի
զօրութիւնը
հասկանալ։
կզբունքները
չեն
կարող
ցոյց
տալ
իրենց
խորհուրդը
եւ
{նշանակութիւնը}
իրենց
բոլոր
թանձրացեալ
(կոնկրէտնի),
գործական
ճ
շխար
",
որ
շատ
խորթ
է
ու
շատ
անգամ
փոխում
է
բառի
{նշանակութիւնը}
։
Եթէ
ժողովուրդը
այնպէս
է
գործ
ածում
այդ
բառը
իւր
ռօշեանցը
փոխաբերաբար
առնուած
ոճերի
եւ
ձեւերի
բուն
{նշանակութիւնը}
չէ
բացատրում՝
թողնելով
"
հետախոյզ
բանագիտաց
",
ռ-քեր-ն
են-ներ-կում,
որով
ձեռքերը
խօսքը
առանց
իր
{նշանակութիւնը}
փոխելու
կամ
կորցնելու
ձգտում
է
մէկ
վանկ
եւ
թեթեւա
անգամ
առանց
բառարանի
օգնութեան
հասկանում
ենք
նորա
{նշանակութիւնը},
որովհետեւ
ամբողջ
բանի
զօրութիւնը
մեզ
հասկանալի
նակի
գրածը
ուշադրութեամբ
կարդալ
եւ
չհասկացած
բառի
{նշանակութիւնը}
սորվել՝
կա՛մ
մի
գիտեցողի,
կա՛մ
բառարանի
միջնորդ
զուում
երկու
բառ
չկայ
մաթեմաթիկաբար
ճիշտ
միեւնոյն
{նշանակութիւնը}
տուող.
ամենքն
էլ
տարբերվում
են
իրարից՝
թէ՛
շատ
8
տարեկան
տղայ
հարցնում
էի
"
վարպետիցս
"
այդ
բանի
{նշանակութիւնը},
նա
դրականապէս
եւ
ինքնաբաւական
կերպով
պատասխանու
ռոշեանցը
փոխաբերաբար
առնուած
ոճերի
եւ
ձեւերի
բուն
{նշանակութիւնը}
չէ
բացատրում,
թողնելով
"
հետախոյզ
բանագիտաց
",
ետեւէն
կարգաւ
շարուած:
Այսպիսի
նորակերպ
տողի
մը
{նշանակութիւնն}
ի
միտ
առնելը
մեր
կարողութենէ
վեր
ըլլալը
կը
խոստով
ը
կարող
են
միմեանց
փոխանակ
գործ
դրվիլ,
որովհետեւ
{նշանակութիւններն}
մի
եւ
նոյնն
է
եւ
աներեւոյթ
եղանակը
տարբերվում
է
ա
ց
տարի
կտեւի
մինչեւ
ստացվելը,
մինչդեռ
առաջնակարգ
{նշանակություն}
ունի
այն
խնդիրը,
թե
արդյոք
Նախիջեւանում
նա
կհասն
թյան
ուսումնասիրությունը
սոցիալական
տեսակետից
մեծ
{նշանակություն}
ունի։
Առաջ,
ինչպես
բոլոր
գիտությունները,
բնապա
րյա
ոչ
մի
ապրանք
չի
ստանում
արտասահմանից,
որ
մեծ
{նշանակություն}
ունի
ֆինանսական
սիստեմում:
Երկուշաբթի
անձամբ
մի
քիչ
վաղ,
քան
մայր
ցամաքում
-
դա
դեռ
ոչինչ
չի
{նշանակում}:
Միջին
դարերում,
հռոմեական
կայսրության
փլատակնե
հունարեն
եւ,
եթե
գիրքը
թարգմանվում
է
ռուսերեն,
{նշանակում}
է,
հաշվի
է
առնվում
մեծամասնության
անգլերեն
չիման
ն
այդ
հարցին
տալիս
է
ուղղակի
եւ
դրական
պատասխան,
{նշանակում}
է՝
բնության
ուսումնասիրությունը
սոցիալական
տեսակ
գական
է,
որ
առանց
փաստական
ապացույցների
ոչինչ
չի
{նշանակում}.
երկրորդ,
բոլոր
մարդիկ,
որոնք
ապրում
են
ու
հան
ռուելով
մինչ
հասանում
էր
այս
խօսքին,
որ
կայծակ
է
{նշանակում},
իսկոյն
երկինքը
մթնում
էր,
որոտմունքը
թնդում
էի
էր,
եթէ
մի
աբեղայ
կամ
մի
եպիսկոպոս,
մի
տիրացու
{նշանակում}
էր
մի
գիւղում
վարժապետ
եւ
հաւաքում
էր
նորա
մօտ
մի
աջադիմութեան
տունը
աւազակների
այր
շինած
լինէր"։
{Նշանակում}
է,
թէ
ազգի
մէջ
կայ
գիտութեան
եւ
յառաջադիմութեան
Մուզան
գանչել
է
եւ
դադարեցուցել
է
նորա
գոչիւնը,
{նշանակում}
է,
թէ
Մուզայք
կան
Մասեաց
դարեւանդի
վերայ:
Իսկ
ա
զգիս
փառք
եւ
պարծանքը
ուրացող
մարդկանց
գլուխը
",
{նշանակում}
է՝
Հայաստանի
Մուզաները
չեն,
որ
ողբում
են,
այլ
այժմեան
պոչաւոր
աստղի
երեւիլը.
այդ
եւս
վատ
բան
է
{նշանակում},
այնպէս
չէ՞:
-
Այնքան
վատ,
որքան
քո
տանից
ով,
խաւարը
լոյս
ասել,
իսկ
լոյսը՝
խաւար:
-
{Նշանակում}
է՝
շատ
անօգուտ
դաստիարակութիւն
է
ձեր
ստացածը,
ո
.
Գ.
Ա.
Խ.:
Այս
բոլորը
(պատկերը
եւ
տառերը)
{նշանակում}
են,
թէ
Սարգիս,
Գաբրիէլ,
Ամբրոսիոս
եւ
Խորէն
վար
էին
իւրեանց
բաժանուելու
վերայ:
Եթէ
պիտի
ցաւէին,
{նշանակում}
է
հոգով
եւ
սրտով
ընդունել
էին,
իսկ
թէ
ընդունել
է
թողում
է
դաշտը
եւ
գնում
է
քաղաք
կամ
մայրաքաղաք,
{նշանակում}
է,
թէ
օրըստօրէ
պակասում
է
երկրագործների
թիւը,
հ
լեզուն
աւելի
պարզ
եւ
անզարդ
է
իր
ձեւերով,
այդ
չէ
{նշանակում},
թէ
նա
աւերուել
է,
այլ
մանաւանդ
թէ
առաջ
է
գնացե
լ:
Քանի
որ,
-
նկատում
է
պ.
Նազարյանցը,
-
խոսել
{նշանակում}
է
մտածել:
Պ.
Նազարյանցը
հավատացած
է
այն
բանում
է
որեւիցէ
ստրուկ
ազատւում
է
ստրկութիւնից,
այդ
չէ
{նշանակում}
թէ
նա
նոր
բան
ստացաւ,
այլ
թէ
ինչ
որ
կորցրել
էր
գ
խ
պատգամի
պատասխանւոյն
արարեալ
"
(եր.
51),
որ
{նշանակում}
է
պատասխանի
գլխաւոր
բանը,
պատասխանի
բովանդակութի
եան"։
Յայտնի
է,
թէ
հայրապետ
խօսքը
կաթողիկոս
չէ
{նշանակում}
այստեղ,
այլ՝
եպիսկոպոս,
առաջնորդ,
վանահայր
եւ
ոյն
է՝
քահանայապետ
բառերը,
միմիայն
կաթողիկոս
են
{նշանակում}
։
Նոյնիսկ
Խորենացու
նզովքը
"
'ի
վերայ
գլխաւորաց
ք
վերը
շատ
անգամ
յիշուած
խօսքերը
լոկ
կաթողիկոս
չեն
{նշանակում}
։
Երկրորդ,
դնենք,
թէ
կարելի
է
այս
տեղում
գլխ
համա
սրա
խումը
չունի"։
Այս
խում
խօսքը
ճիշտ
այն
է
{նշանակում},
ինչ
որ
մենք
ուրիշ
բառերում
ուզեցանք
ասել.
այսինք
դեռ
հրէական
բնագրում..........
պարզապէս
սենեակ
է
{նշանակում}
եւ
ոչ
հնոց.
եւ
Զամբրին
Քազբու
հետ
ո՞ւր
է
մտնում
հ
նուելով
Եղիշէի
"եպիսկոպոս"
բառի
վրայ,
որ
տեսուչ
է
{նշանակում},
մենք,
Փարպեցու
կրկին
եւ
բացատրութիւնը
ընդունում
թողած,
բան
է
բռնում
սատանաների
հետ,
ահա
ի′նչ
է
{նշանակում}
դաստիարակութեան
պակասութիւնը:
Եթէ
նա
կարդացած
լի
որ
այդ
տուները
յառաջանում
են
Ջալալիներից:
-
{Նշանակում}
է,
ազնիւ
ծագում
էք
վերագրում
եղած
այդ
տուներին:
ր
ջուր
եւ
թէյ,
որով
հազիւ
թէ
գտել
էր
իւր
կարգը,
{նշանակում}
է
թէ
որքա՞ն
շաքար
պիտոյ
է
ձգած
լինէր,
մի՞թէ
մօտի
ան
տպաւորութիւնքը
վերջին
նպատակ
շինելը
արդեօք
չէ՞
{նշանակում}
ասել,
թէ
հաւատ
չ'կայ
հոգու
վերայ,
եւ
դորանով
չէ
Majorem
his
omnibus
leges
Ignatium.
Որ
{նշանակում}
է.
"
Որի
հոգու
համար
բաւական
չէր
ամբողջ
աշխարհի
ր։
Նուիրեալների
ընդունակութիւնքը
եւս
շատ
բան
էին
{նշանակում}
այս
տնօրէնութեան
ժամանակ։
Ժողովողները
բաժանւում
ահման
եւ
մշտնջենական
էր,
քանի
կենդանի
էր
սա։
Նա
{նշանակում}
էր
կամ
հրաժարում
էր
Կարգի
բոլոր
աստիճանաւորքը,
դ
րի
տակ
թագնուած
կայ
դատարկութիւն։
Ինքը՝
Կարգը,
{նշանակում}
էր
իւրեան
դպրոցների
ուսուցիչներին
դասատուութեան
կ
էին
քաղաքագիտութեան
մէջ.
նոքա
գիտէին,
թէ
ի՛նչ
է
{նշանակում}
թագաւորութեան
մէջ
զինուորական
ոյժը,
այս
պատճառով
ծութիւն
(Praeludium)
"Հոգեւոր
Վարժութիւնների"
մէջ
{նշանակում}
է
մի
ընդհանուր
տեղի,
որի
մէջ
պիտոյ
է
երեւակայել
ի
ֆրանսիացոց
զանազան
օրագիրների
մէջ։
Բօնզ
{նշանակում}
է
Եափոնացոց
Աբեղայ։
Illos
pudet
Christu
մէջ՝
հետեւելով
Ռուսաց
"
любопытный
"
բառին,
որ
{նշանակում}
է
ե՛ւ
հարցասէր,
ե՛ւ
հարցասիրելի,
բայց
զանազանու
ործադրութեան
գաղափարը։
Անշուշտ,
այս
խօսքերը
չեն
{նշանակում},
թէ
հին
լեզուի
լծից
ազատելով՝
նոր
լեզուի
մշակու
եալ
",
նոր
լեզուի
մէջ
"
գիշերս
շատ
քնեցի
",
չեն
{նշանակում}
ես
տեղ,
ես
օր,
ես
գիշեր,
այլ,
այս
տեղը,
ուր
էին
միմեանց,
պար
գալիս
իրար
հետ,
տեսութիւն
էին
{նշանակում}
կամ
մի
նշանաբան
դնում:
Եւ
երբ
ամէնքն
էլ
իրենց
ցա
ործադրութեան
գաղափարը:
Անշուշտ,
այս
խօսքերը
չեն
{նշանակում},
թէ
հին
լեզուի
լծից
ազատելով
նոր
լեզուի
մշակութի
անեթ,
ստացա:
Պ.
Նազարյանցը
ամսույս
4-ին
ստացավ
{նշանակված}
գումարը
եւ
շատ
շնորհակալ
լինելով
Ձեր
գործունյա
մա
ների
մասին,
որ
դուրս
էին
մեր
անձնական
ծախքերից,
{նշանակված}
արծաթի
կամ
նորանից
արած
ծախքի
հաշիվը
քաղաքին
ցույ
երեկոյան,
այսինքն
16-ին,
ստացա
նամակդ,
որի
վրա
{նշանակված}
էր
ամսի
17-ը,
մինչդեռ,
բովանդակությունից
պարզ
է
ույսս
չեմ
կորցնում,
որովհետեւ
տեսակցության
համար
{նշանակված}
ժամանակը
շատ
հեռու
չէ:
Շնորհակալություն
նորին
գե
ուցիչք։
Նոյնպէս
աննշան
մարդերի
համար
նոցանից
էին
{նշանակւում}
խոստովանահարք։
Աշխարհական
ժողովողները
Կօլլեգիում
al
procurator),
իսկ
իւրաքանչիւր
գաւառների
համար
{նշանակւում}
էին
առանձին
այցելուք
(visitator)։
Բոլոր
գա
դրաման,
որի
մասին
Ֆոշեն
խոսում
է
իբրեւ
կորիֆեի
[
{նշանավոր}
դեպքի]:
Ի
դեպ,
ինչպես
կարելի
է
կռահել,
այդ
գիր
ցումն
առաջին
անգամ
կիրառեց
Փարիզում
նոր
վախճանված
{նշանավոր}
Սենտ
Իլյեր
Ժոֆրուան:
Եվրոպան
դրանով
նրան
շատ
է
պ
սին,
կենսագրական
տեղեկություններ
կտրվեն
պատմական
{նշանավոր}
անձնավորությունների,
հիմնականում
հայրենական
պատմ
ԱՆ
ՄԱՅՐ
ԱԹՈՌՈՅ
ՍՐԲՈՅ
ԿԱԹՈՂԻԿԷ
ԷՋՄԻԱԾՆԻ
ԵՒ
ԶԱՆԱԶԱՆ
{ՆՇԱՆԱՑ}
ԶԱՆԱԶԱՆ
ԿԱՅՍԵՐՈՒԹԵԱՆՑ
ԱՍՊԵՏԻ
յԵրեսիոխանէ
պատգա
ՔԵԼԱԿԱՆ
ԱԹՈՌՈՅ
ՍՐԲՈՅ
ԿԱԹՈՂԻԿԷ
ԷՋՄԻԱԾՆԻ
ԵՎ
ԶԱՆԱԶԱՆ
{ՆՇԱՆԱՑ}
ԱՍՊԵՏԻ
'ի
քաղաքական
գլխոյ
Նոր
Նախիջեւան
ք
ր
Աթոռոյ
մերոյ
սրբոյ
կաթողիկէ
Էջմիածնի
եւ
զանազան
{նշանաց}
զանազան
կայսրութեանց
ասպետի
Հայկազն
Միքայել
ց,
այլ
եւ
մարդկային
բանականութեան:
Զարտաքին
ինչ
{նշանաց}
քրիստոնէութեան,
ոչինչ
ուսանիմք
ի
սուրբ
գրոց,
եւ
նեց
խորհրդական
ծանօթս
եւ
նետեց
կապոցը
իմ
առաջեւ՝
{նշանացի}
առնելով,
որ
բանամ
նորան:
Երբ
բացեցի,
ո՛վ
խ
ամենում
էր
մի
բան
ասել,
բայց
մօտի
կանգնած
դեւերը
{նշանացի}
արեցին
նորան,
թէ
մինչեւ
ինքը
սատանան
չհարցանէ,
տասխանեց
այս
հարցմունքին,
աչքով
միայն
ստորասաբար
{նշանացի}
արեց.
նորա
ինքնաբաւականութիւնը
երեւեցաւ
եւ
դէմքի
չու՛
չէ
կարելի,
-
ասաց
իսկոյն
Մահտեսի
Թսվմասը
եւ
{նշանացի}
արեց
դստերը,
որ
մօտ
գնայ
ֆօրտօպիանին:
Օրիոր
ւը,
-
Աստուած
բարի
դուռ
բանայ
քեզ:
Մանուշակը
{նշանացի}
արեց
աղքատին,
որ
կանգնի
ու
չգնայ,
իսկ
ինքը
վազե
լուխ,
ծառայքը
կանգնած
պատրաստ
սպասում
են
նորա
մի
{նշանացի}
առնելուն,
որ
իսկոյն
կատարէին
նորա
հրամանը:
Շ
երկու
լաւ
հագնուած
մարդիկ
նայում
են
պատուհանից
եւ
{նշանացի}
են
առնում,
որ
դուռը
բանայ:
Դայեկը
բացում
է
դ
ացուցանել։
Առաջին
տեսաւորութեան
ժամանակ
Կայսրը,
{նշանացի}
առնելով
Պապական
կոնդակների
հակառակաբանութիւնքը
Յի
ի
վերայ,
այս
եւս
պիտի
ասել,
թէ
նա
մի
չափ
է,
մի
{նշանացոյց}
է,
մի
այնպիսի
կշիռ,
որով
իսկ
եւ
իսկ
հասկացւում
ոպոսն
պարգեւատրի
՚ի
շահէն
պարսից
երկրորդ
աստիճանի
{նշանաւ}
արեւու
եւ
առիւծոյ,
սպասաւորս
այս
ընդունի
նոյնպէս
նէութեան.
իսկ
Այվազովսքին
շատ
համարի
կնքել
զդէմս
{նշանաւ}
խաչին,
եւ
վարել
զճշմարիտ
վարս
քրիստոնէի,
որ
հայ
Քրիստոսի
չէ՞ր
զատանել
իւր
հետեւողս,
կնքողս
զդէմս
{նշանաւ}
խաչին,
այլ
մաքրել
զխիղճ
մտաց
ազգաց,
թօթափել
զգե
ուց
բնակութեան
եւ
կերակրոյ,
ծախք
սայլի
կամ
կառաց
{նշանաւոր}
է
նոյնպէս
իւրով
յիմար
կարգադրութեամբ
եւ
անդր
քան
ձ
մատենագրութիւնը։
Ես
շատ
ուրախանում
եմ,
եթէ
մի
{նշանաւոր}
հիւր
գալիս
է
իմ
մօտ,
որովհետեւ
նորա
գնալուց
յետո
հաղորդել
իմ
ընթերցողքը
կամ
բարեկամքը,
եւ
եթէ
մի
{նշանաւոր}
բան
տեսանեմ
կամ
լսեմ,
իսկոյն
ձգում
եմ
Յիշատակարա
անգամ
երեւելի
մարդիկ,
անյաջող
գտանուելով
որեւիցէ
{նշանաւոր}
գործերում,
փոխում
են
իւրեանց
մտքերի
տրամադրութիւ
ի
քանի
մարդիկ
տեսնում
են
Բէգզադէին,
որ
նա
քաղաքի
{նշանաւոր}
փողոցի
մէջ՝
իւր
վաճառանոցի
առաջեւ,
օր
ու
ցերեկո
Այս
միջոցներում
ստացած
նամակներիս
մէջ
նոյնպէս
{նշանաւոր}
է
մի
նամակ,
որ
ստացայ
Պ.
Մեսրոպ
Տիրատուրեանի
ստ
ադրանք
էին
համարուել
Հայերին,
ոչ
բոլորը
միօրինակ
{նշանաւոր}
էին,
եւ
մի
քանի
մեղադրութեան
պատճառներ
Ներսէսը
ի
:
"
Երբ
այս
կերպով
քննուեցան
անհամաձայնութեան
{նշանաւոր}
խնդիրները,
եւ
ողջից
գլխաւորը,
որ
բովանդակում
էր
ւասարութեան
մէջ,
լոկ
իւր
անհատական
առաքինութեամբ
{նշանաւոր}
դառնալու,
ամենայն
օր
մեղանչում
է
այս
սրբազան
օրէ
ց
բնակել:
Դու
չես
իրաւ
մայր
քաղաքիս
մի
{նշանաւոր}
փողոց,
Բայց
կարող
ես
յայտնի
ասել,
թէեւ
չէիր
մասն
չպատմէ
Մամիկոնեանց
գերդաստանին
վերաբերեալ
մի
{նշանաւոր}
անցք,
ի՜նչպէս
կարելի
է,
որ
Փարպեցին
լռէր
Ձուիկի
գ
ամ
երբ
կամենում
է
ընդունել
մի
շնորհաւորութիւն
իւր
{նշանաւոր}
դեւերից,
որոնցով
լցուած
է
լինում
դահլիճը
մինչեւ
րի
վերայ,
արդէն
յիսուն-վաթսուն
տարի
սորանից
առաջ
{նշանաւոր}
էր
գտանուած
իւր
դժոխային
խռովասիրութեամբ.
նա
շաբ
:
Հպարտութեան
եւ
փառամոլութեան
կողմից,
շատ
{նշանաւոր}
է
դա.
կան
աշխարհի
երեսին
ծերունիք,
որ
գիտեն
թէ
թեան
ծաղիկը
վերանորոգելու:
Մինը
բոլոր
հին
եւ
{նշանաւոր}
Ալքիմիկոսներից,
Եւրոպայումը
էր
այն
սարսափելի
կախ
յդ
միջոցին
Ալքիմիայի
ասպարիզում
փայլում
էր
մի
այլ
{նշանաւոր}
մարդ,
ոչինչ
պակաս
իւր
գիտութեամբ
քան
թէ
Բեքոնը:
է
դուք
ձեր
ծանծաղամտութեամբ
երեւակայում
էք
ձեզ
մի
{նշանաւոր}
մարդ,
եւ
ձեզ
այդպէս
հաւատացնում
է
ամբոխը
ստորաքա
բանիւք],
թէ
ի
[նկարագրի
մերումս
լուսաւորութեանս]
{նշանաւոր}
հանդիսանայ
դարն
իննուտասներորդ,
բերելով
յինքեան
գրուածովք
կազմեցին
զնոր
դարագլուխ
դպրութեան:
{Նշանաւոր}
[յառաջախաղացութեան
դարուս
իննուտասներորդի]
ապացոյ
ցերորդն
դար
անցանէ,
առանց
թողլոյ
մեզ
զկնիք
հետոց
{նշանաւոր}
գտեալ
միայն
վերանորոգութեամբ
տումարին
ի
ձեռն
Մովս
յց
նոյն
իսկ
Կարգի
համար,
հաստատ
եւ
շահաւէտ։
Այս
{նշանաւոր}
կարգի
յատկացած
բնութիւնը
այն
էր,
որ
բոլոր
ներկայ
տուեցին
այս
հասարակութեանը,
եւ
հարկադրեցին
նորան
{նշանաւոր}
հանդիսանալ
ընդհանուր
պատմութեան
մէջ։
Քանի
մի
։
Դառնանք
դարձեալ
դէպի
Լօյոլան։
Մօնմարտրեան
{նշանաւոր}
երդումից
յետոյ
նա
դարձեալ
ընկաւ
(եւ
արդէն
վերջին
։
Ինչ
որ
վերաբերում
է
Իտալիային,
այս
երկրում
մի
{նշանաւոր}
քաղաք
չ'կար,
ուր
չ'լինէր
Յիսուսեան։
Շուտով
նորա
ից
սահմանուած
Կարգը
իւր
քաղաքականութեամբ
կարելի
է
{նշանաւոր}
համարել,
այն
ժամանակ
Կարգը
առաւել
երախտապարտ
է
ք
մ
է
Փարիզի
Պարլամենտի
հին
դիւանների
մէջ։
Այս
շատ
{նշանաւոր}
պատասխան
է,
վասն
որոյ
դուրս
եմ
գրում
այստեղ
բառ
ամանակներումը.
այս
բոլոր
երեւելի
դիպուածների
մէջ
{նշանաւոր}
էր
հանճարեղ
Րիշիլիէն։
Ես
ցոյց
կը
տամ
միայն
նոցա
Յիսուսեանների
յանցաւոր
գործերի
տարեգրութեան
մէջ
{նշանաւոր}
է
մանաւանդ
այն
գործը,
որ
պատահեցաւ
Տուլօնի
թագաւ
ւր
ժողովն
էր
ընտրում
քաղաքական
եւ
միւս
քիչ
թէ
շատ
{նշանաւոր}
ժողովների
անդամներին:
Քաղաքական
ժողովը
Կ.
Պոլսի
րկուելու
իրենց
առաջին
կանոնադրութիւնից,
ապա
ազգի
{նշանաւոր}
մասը
անցնելու
է
կաթոլիկութեան
եւ
բողոքականութեան
երի
եւ
գործերի,
իսկ
միւս
բոլոր
մարդիկը,
այն
մէկ
{նշանաւոր}
մարդու
օգտի
համար,
զրկւում
են
իրենց
ստուգապէս
ու
յ
գաւիթ
է,
զնորին
իսկ
ձեւն
եւ
զչափն
աստ
ի
ներքոյ
{նշանաւորում}
եմ
ըստ
այսմ
եւ
վասն
ապագայ
ապահով
մնալոյ
իմ
ստատի
եւ
"
Արփիական
Հայաստանի
"
եւ
միով
Ճառիւ՝
զսուրբ
{Նշանէն}
Վարագայ,
եւ
որպէս
մեզ
թուի՝
նոր
ի
նորոյ
տնկէ
ի
,
մի՛
մօտեցիր
սուրբին:
Հուր
լուսաճեմ
{նշանը}
վառ,
Էջմիածնից
Օշական
Դագաղին
վրայ
բռ
լ
Ձեզ
`
Արուսեակի
առաջին
կարգի
ասպետութիւնը,
որը
{նշանը}
պիտի
գտանէք
այս
ծրարի
մէջ:
Այո՛,
ամենահպատ
նակ
բութ
դնել,
որովհետեւ
այլք
չէին
գործածում
այդ
{նշանը}
եւ
երբ
Լուկուլլոսը
հեռացած
էր
տէր
սատանայից,
գրա
ն
չորս
կողմումը
կուսական
չափահասութեան
խորհրդական
{նշանը}
։
Ամենայն
հարս
ունէր
կախած
իւր
վզից
Ողջախոհութեան
թրիքից,
աղջիկներին
ներում
էին
կրել
ողջախոհութեան
{նշանը},
ազնուականների
եւ
ռամիկների
համար
ջոկ
եկեղեցիներ
եհական
լեգեոն
եւ
պատրաստ
եւ
կազմ
սպասել
մի
կրակոտ
{նշանի}...
Ահա
այսքան
լուր
միայն
Իտալիո
մասին
կարո
մաց
ինչ,
որպէս
ասացաք,
մտեալ
'ի
նոյն
վանս
Սուրբ
{Նշանի}
որ
'ի
Սեբաստիա,
յառաջնորդէ
տեղւոյն
ձեռնադրեցաւ
ս
ու
հարստութենից
մասն
եւ
բաժին
հանել
Վարագայ
սուրբ
{նշանին},
Վանկոյ
սուրբ
նշանին,
Աղթամարայ
սուրբ
նշանին,
ւ
բաժին
հանել
Վարագայ
սուրբ
նշանին,
Վանկոյ
սուրբ
{նշանին},
Աղթամարայ
սուրբ
նշանին,
Գեղարդայ
սուրբ
նշանին
րբ
նշանին,
Վանկոյ
սուրբ
նշանին,
Աղթամարայ
սուրբ
{նշանին},
Գեղարդայ
սուրբ
նշանին,
Օթեաց
սուրբ
նշանին
եւ
նշանին,
Աղթամարայ
սուրբ
նշանին,
Գեղարդայ
սուրբ
{նշանին},
Օթեաց
սուրբ
նշանին
եւ
այլ
միւս
սուրբ
նշաններին
ուրբ
նշանին,
Գեղարդայ
սուրբ
նշանին,
Օթեաց
սուրբ
{նշանին}
եւ
այլ
միւս
սուրբ
նշաններին,
որ
գրուած
կան
իմ
մ
ն
իմ
ստորագրութեան
ներքեւն
իւր
ամենայն
սահմանն
եւ
{նշանն}
յատկացուցեալ
գրեսցեն
եւ
յայտնեսցեն
թէ
այս
նոր
շին
ք
եւ
արարողութիւնք
չուժեն
փրկել
զմեզ,
եւ
ո՛չ
իսկ
{նշանն},
որով
կնքեմք
զդէմս
ի
դատապարտութիւն
անձանց.
եթէ
Դիմաց
գծագիրն
ինձի
ցոյց
տուեց,
Այս
պարզ
{նշաններ}.
Գիրսաս
էր
անուն։
Փառահեղ
դէմքը
ծեր
այտնուեցան.
12-ի
երեկոյին
արդէն
երեւեցան
առաջին
{նշանները},
որ
սաստիկ
թոյլ
լինելով
աննշմարելի
մնացին:
Տեսն
գեպայծառ
ուրախութեամբ,
որ
ասածներիս
ճշմարտութեան
{նշանները}
սկսում
են
իրագործուիլ։
Բուն
այս
պատճառը
հարկադիր
ցի
երեւելու
ժամանակ:
Պ.
Մարկոսը,
այս
բոլոր
{նշանները}
գրելով
իւր
ծոցի
տետրակի
մէջ,
խոստացաւ
ամենայն
հն
րեխօսութիւնը
եւս
անպակաս
լինի
մեր
վերայից.
Սուրբ
{նշանները}
անբարբառ
բարեխօս
են
հաւատացեալներին,
բացի
դորանի
ների
մէջ.
Այս
անպատճառ
հարկաւոր
է,
որ
այդ
սուրբ
{նշանների}
բարեխօսութիւնը
եւս
անպակաս
լինի
մեր
վերայից.
Սու
րբ
նշանին,
Օթեաց
սուրբ
նշանին
եւ
այլ
միւս
սուրբ
{նշաններին},
որ
գրուած
կան
իմ
մօտ
գտնուած
գրչագիրների
մէջ.
եան,
առանց
շարժողութեան,
զրկուած
կեանքի
ամենայն
{նշաններից}
։
Յիսուսեան
Կարգի
պատմութիւնը
Եւրոպայի
մէջ
ցո
ճշմարիտ
եկեղեցի
Քրիստոսի
".
թէ
"
որն
որ
այս
չորս
{նշաններն}
ալ
ունի,
ինչպես
նաեւ
մ
եր
Հայաստանեաց
սուրբ
եկեղ
կոյն
գիշերի
մթնում,
Լցուիլ
արիւնով,
եւ
այդ
{նշանով}
Դողդոջուն
աչքին
այդ
մարդասպանի
Երեւել
կան
խաղացմունքի
մէջ:
Եւ
թէ
այս
ե՞րբ
է
պատահում,
{նշանով}
ասեմ,
որ
իմանաս:
Այն
օրը,
երբ
վերակացուի
դաւաճ
ակներից
մի
անմեղի
կեանք․
Առանց
խօսելու,
համր
{նշանով},
Վտանգի
ժամը
յայտնեց
բացարձակ:
Ին՜
-
Շատ
կարելի
է,
-
պատասխանեց
մայրը,
-գուցէ
{նշանուելու}
դիտաւորութիւն
ունի։
Մահտեսի
Թովմասի
Մարիամը
գեղե
.
-
Այս
մատանին
քո
նշանածինն
է,
որի
հետ
այսօր
{նշանուեցար}.
նա
տալիս
է
քեզ
այս
գրաւական,
որ
դու
նորանն
էիր
ղաքի
պառաւների
բերանում,
թէ
կոմս
էմմանուէլը
կամի
{նշանուիլ}
Մահտեսի
Թովմասի
դստեր
հետ:
Մայր
ու
աղջիկ,
տոտ
բաներ...
):
Ինչեւիցէ:
Ահա
այդ
գործակատարին
{նշանում}
է
մի
օրիորդի
հետ:
Մարդիկ,
տեսանելով,
որ
Բէգզադ
ին
յայտնի
է
Վարդաւառի
անցքը,
ուր
Վարդիթերի
մայրը
{նշանում}
է
իր
դուստրը
Սօսի
հետ
եւ
համբուրել
տալիս:
Մենք
ո
է
բռնակալական
ոգին,
այստեղ
դարձեալ
կոպիտ
կերպով
{նշանւում}
է
մինի
ոյժը,
իսկ
միւսի
տկարութիւնը:
Մի
մարդ,
տ
մոմեղենօք
եւ
այլ
եկեղեցական
զարդուք
բերեալ
լինին
{նշանք}
՚ի
տէրութենէ
պարսից
եւ
գոհութիւնք
առ
աստուած
՚ի
ք
կերպարանագործութիւնը
կարօտ
է
ժամանակի,
բայց
դոցա
{նշանքը}
կ'երեւին
իսկոյն,
իհարկէ՝
փոքր
դրութեամբ,
եթէ
մ
դոցանով
չես
բաւական,
Տե՛ս
իմ
երկու
պատուի
{նշանքը}:
Դու
ի՛նչ
կենտրոն
ես
հարցանում,
ուհետեւ
ինչ
ստացայց
եւ
՚ի
ներքոյ
գրեցից
յատկացեալ
{նշանօք}
եւ
սահմանօք,
համայն
եւ
բոլոր
անշարժ
կայքն
իմ,
ա
եղեցւոյն,
եւ
բառիւս
եկեղեցի,
բարգաւաճեալ
չորիւք
{նշանօք},
իմանայ
զայն,
յորում
եկաց
աւելի
քան
զամս
երեսու
տիեզերաց:
Քրիստոնէութիւն
ո՛չ
շատանայ
լոկով
եւ
եթ
{նշանօք}.
նա
պահանջէ
զգործս
արժանիս
քրիստոնէի
եւ
հեղինակի
քահանայութեան
ի
մասնաւորի,
այո՛,
շատանայ
լոկով
{նշանօք}
եւ
արտաքին
ձեւաւորութեամբ.
այլ
մեք
զայդ
ամենայն
ալ
իմ
մարմինը
կերակուր
շների
Կամ
ի
կախաղան,
{նշաւակ}
մարդկան,
Միայն
թէ
չտալ
նուիրած
հողի։
րտական
էր
սիրել
իւր
ազգը,
նոյն
չափով
պարտակա՛ն
է
{նշաւակել}
եւ
սպանել
նորա
պակասութիւնքը,
որպէսզի
ազգութիւնը
ա,
եւ
լաւ
իմանալով,
որ
հռոմէական
ժողովրդին
առակ
{նշաւակի}
է
դարձած,
պէտք
է
աշխատէր
այն
կեղտ
անունը
իւր
վեր
ել
Դռանը
բոլոր
եպիսկոպոսների
ցուցակը,
եւ
Դուռը,
{նշելով}
դրանց
մէջ
քաղաքականապէս
կասկածելի
անձնաւորութիւնն
ին,
կտրատում
էին
մեռածի
շորերը
եւ
իբրեւ
մի
սուրբ
{նշխար}
պահում
էին
իւրեանց
մօտ։
Նորան
մեծ
հանդէսով
թաղեց
ն
եւ
վաղվաղակի
ընկալաւ
զխնդիրն,
որում
եւ
տենչալի
{նշխարացն}
այլք՝
եւ
ոչ
մեք,
արժանի
եղեն
ընդունակութեան"։
ներում
եւ
գեղերում
(եթէ
ընդունին)
եւ
այն
տեղերի
{նշխարեալ}
ոսկին
եւ
արծաթը
բերելով
Պօլիս:
Այս
է
նորա
միակ
հ
ժամ
ու
կարէ
յարուցանել
զկոթող
ազգային
պարծանաց
ի
{նշխարեալ}
աւերակս
այրիացելոյն
Հայաստանի:
Լուսաւորութ
ալ
՚ի
լրոյ,
կամ
՚ի
գրաւոր
յիշատակարանաց,
թերեւս
{նշխարելոց}
յեկեղեցւոջ
Կալկաթսայի,
հաւատացելոյ
Ձերում
տեսչո
Հայերին,
որպէս
քարոզք
եւ
աւետարանիչք,
որոնց
եւ
{նշխարուած}
ոսկերքը
կան
մեր
մէջ,
եւ
որոնց
աթոռը
ստացաւ
կենդա
ւթեան:
Գրականութիւն
լեզուիս,
որչափ
լոյս
տան
մեզ
{նշխարք}
մնացեալք
առ
հինաւուրցն
Խորնոյ՝
յար
եւ
նման
առ
ամ
զրկեալ
էին
բանաստեղծական
քանքարոյ՝
գոնէ
չերեւին
{նշխարք},
թէեւ
մնացորդք
երգոց
զորս
ի
նախնումն
բամբռամբ
եր
աջնորդիմք
ի
սուրբ
սիրոյ
առ
ազգն
մեր,
շատ
այն
է՝
{նշկահեալ}
զմրրկօք,
որ
բազմիցս
սպառնացաւ
զմեզ
նաւաբեկել։
ել,
որովհետեւ
այդ
կրակը
քրիստոնէութիւնից
առաջ
էլ
{նշմարած}
են,
եւ
ինչպէս
առաջ,
այնպէս
եւ
քրիստոնէութեան
ժա
նհատների
մօտ
տեսնենք
որեւիցէ
նիւթական
կարողութեան
{նշմարանք}:
Ի՛նչ
աղբիւրներից
կարող
է
հանել
հասարակ
ժողովուր
ր
գրել
էր
Իգնատիոսը,
երեւում
են
դեռ
ոգեւորութեան
{նշմարանք},
կանոնադրութեան
մէջ՝
ամենայն
ինչ
սառն
եւ
մեռեալ
յարդարել
դէպ
ի
նոր
հայախօսութիւն՝
որոյ
հետք
ահա
{նշմարեալ}
եղեն
ի
մետասաներորդ
դարու
եւ
անտի
օր
քան
զօր
յառա
ձուէ
չարէ
յուզին
այսպիսիք
իրք։
Բայց
թէ
զիա՞րդ
ոչ
{նշմարեն}
զայսն
նշմարողք,
ինքեանց
է
գիտելի.
նոքա
լսել
ախո
Երբ
ինքեանք՝
կառավարութիւնքը,
տեսան
այս,
երբ
{նշմարեցին}
իւրեանց
փաստի
ոչնչութիւնը,
Եւրոպական
հաւասարակշի
կարող
է
սթափեցնել
նորան
իւր
թմրութենից,
որպէսզի
{նշմարէ}
իւր
մինչեւ
այժմ
բռնած
ճանապարհի
ուղղութիւնը
եւ
փո
իաւորելոց.
գ)
Ճառ
ընդդէմ
արեւորդեաց,
որոց
հետք
{նշմարէին}
դեռ
ի
Հայաստան
մինչեւ
ցութերորդ
դարն:
Երկրոր
յն
Քրիստոսի:
Այլ
յոճոյ
խօսից
Այվազովսքւոյ
յայտնի
{նշմարի},
զի
զամենայն
զնշանս
բուն
եկեղեցւոյ
վերագրէ
Հռովմ
ագաց
աշխարհի,
ոչ
դառնութեամբ
սրտի,
որպէս
յոսոխն
{նշմարի},
այլ
պահանջմամբ
արդարութեան
բողոքելով
առ
ամենայն
ւթենէ,
չունելով
զհարթութիւն
առաջնոյ
հայկաբանից՝
{նշմարին}
եւ
հետք
այժմեան
նոր
հայախօսութեան:
Աւելորդ
հա
։
Իսկ
զոր
ինչ
գրեալ
էիք
վասն
Վահանին,
թէ
'ի
նմա
{նշմարիցի}
ընթացք
Դիսսերտացիօնին,
ծանի՛ր
զի
այդ
մտածութիւն
ին
այսպիսիք
իրք։
Բայց
թէ
զիա՞րդ
ոչ
նշմարեն
զայսն
{նշմարողք},
ինքեանց
է
գիտելի.
նոքա
լսել
ախորժեն
զայսպիսիս
իրտը
առհասարակ
իրենցից
կտրել,
որ
ապագայի
մէջը
կը
{նշմարուի}:
Վասն
զի
հիմա
մեր
ժողովուրդն
էլ
իննեւտասներորդ
դ
րպարտութիւն՝
մեր
Աստրախանեցի
Հայերի
վերայ
գրած,
{նշմարում}
ենք
հեղինակի
կողմից՝
կարդալով
հետեւեալ
տողերը
(
յառաջ
ազգութիւն
է
քարոզում,
յետոյ
ազգութեան
մէջ
{նշմարում}
է
եսականութիւն
եւ
թուլացնում
է
առաջին
տպաւորութիւ
յլատակութեամբ
հազիւ
տեսանում
էինք
միմեանց,
հազիւ
{նշմարում}
էինք
մեր
չորս
կողմի
եղած
նիւթերը,
հազիւ
նկատում
հասարակաց
ժողովրդի
լեզուի
վրայ.
այդ
բանը
թէեւ
չէ
{նշմարւում}
մի
քանի
տարում,
կամ
չէ
կարելի,
առանձին
առանձին
նը
վրայ:
Բայց
մենք
չենք
տեսնում
մի
պախարակութեան
{նշմարք}
եւ
համարում
ենք
այս
մի
ակամայ
սխալանք,
եթէ
միայն
ը
նաեւ
այն
չնչին
պատճառը,
նաեւ
տհաճութեան
մի
լոկ
{նշմարք}
անգամ
չէ
տեսնում
բանի
ընթացքում:
Յանկարծ
լսւում
qus?
ամէն
այդ
ազդեցութիւնքը,
որոնց
հետեւանքը
եւ
{նշմարքը}
երեւում
է
մինչեւ
այսօր
ազգի
մէջ,
այդ
Դանիէլի
ասա
տեսիլ
զուարթունք,
Աստղունք
ահա՛
՚ի
Հայաստան
լոյս
{նշողեն}
գերաբուն.
Իւղով
օծցէ
մեր
հայրենիք
այրիացեալ
զիւր
ռելուց
յետոյ,
տեսանելով,
որ
ո՛չ
մի
տեղից
լուսոյ
{նշոյլ}
չէ
ծագում
իմ
վերայ,
ծունր
խոնարհեցնելով
բաց
երկն
ոտ
լուծանեմ
կուռ
զճարմանդ,
Եւ
անդրանիկ
ցոլք
{նշուլից}
արեւուն
Ի
ստեանց
կուսին
արտափայլին
գոյն
ի
գո
ծակցել
իր
գրական
ձեռնարկությանը,
ամսագրի
նպատակը
{նշում}
է
հետեւյալ
կերպ.
նա
մտադիր
է
Ռուսաստանի
հայերի
մ
րածականը
"
խորագրով
ձեռագիրը,
որ
ուղղված
է
արված
{նշումների}
համաձայն,
որ
գտա
իմ
ձեռագրի
էջերի
վրա,
երբ
այն
յց
որովհետեւ
այն
զուրկ
է
օրինականության
ամենափոքր
{նշույլից}
անգամ,
այդ
պատճառով
էլ
հասարակությունն
ուշադրութ
սմին
պարտք
եմ
համարում
տեղեկացնել,
որ
ամբողջապես
{նշված}
29
հոդվածներից
առաջին
17-ը
բոլորովին
ոչնչացրել
եմ
ի
մասին
պետք
է
անպայման
հոգալ,
որպեսզի
նրանց
մեջ
{նշված}
աղբյուրները
հատկացվեն
սուրբ
թարգմանիչների
անվան
ն
կալեալ
շաւիղ
հասարակաց
հասկանալի՝
որոց
ի
սփիւռս
{նշտետին}
Ասիոյ
եւ
Եւրոպիոյ
ըստ
ժամանակին
շնորհելոյ:
Ա
ենդ
(febris
intermittens)
ունենայ,
նա
կը
զարկէ
{նշտրակը}
եւ
այն
ժամանակ
միայն
իւղոտ
բամբակը
կը
դնէ
վիրաբեր
աւ
Աստուծու
եւ
դէպի
անմահական
վիճակը
փոխուեցաւ։
{Նո՛յը},
շատ
ժամանակ,
մինչեւ
հի՛նգ
հարիւր
տարի
կուսութի
մարդ
մերժուեցաւ,
ա՛յլ,
պայծառապէս
կացաւ
ու
մնաց
{նո՛յն}
առաքելութեան
մէջ։
Եւ
թէ
ինչի՞
այս
այսպէս
էր
լինո
Գրիգորի
մասի՛ն
է
խօսքս,
եւ
նոցա՛
նմաններին,
որ
{նո՛յն}
առողջամտութեան
ճանապարհին
հետեւելով
վարդապետեցին
ափառ
հաւատի
ուսումը
ստացած
են
քո
օրհնեալ
մօրից
եւ
{նո՛յն}
իսկ
Տիրոջիցդ։
Եւ
հասակով
թերակատար
կամ
պակասաւոր
ցն
է
դուրս
եկած
այդ
Թուղթը.
պա՛տճառ,
սորա
ոճը,
{նո՛յն}
է
Փարպեցու
Պատմութեան
ոճի
հետ.
Սուրբ
Գրքի
նո՛յն
նո՛յն
է
Փարպեցու
Պատմութեան
ոճի
հետ.
Սուրբ
Գրքի
{նո՛յն}
վկայութիւնքը,
նոյն
ակնարկութիւնքը
միօրինակ
տեսնո
մ
առաջին
անգամ
Էջմիածին
անունը։
Թէ
Նոր
քաղաքը
{նո՛յն}
Վաղարշապատն
է,
այդ
մասին
չենք
ուզում
ուրիշ
վկայո
սը,
Քաղկեդոնի
ժողովը
դատելու
համար,
Վաղարշապատի
{նո՛յն}
Սուրբ
Կաթողիկէ
եկեղեցու
մէջ
հաւաքեց
այն
սուրբ
ժող
տաւանակ
տումարի
ծանծաղներից,
ուղղեց
նորա
ընթացքը
{նո՛յն}
գծի
վրայ,
ուր
կանգնեցրել
էր
նորան
մեր
բազմերախտ
բազմերախտ
Հայրը,
որ
մնա՛ց
ինչպէս
որ
կար
սկզբից,
{նո՛յն}
անապակ
ջրերում,
որոնց
աղբիւրը
էր
ինքը
մեր
Փրկիչը
աթողիկոսների,
որովհետեւ
գլխաւոր
քահայութեան
(որ
{նո՛յն}
է
եւ
գլխաւոր
քահանայ
եւ
քահանաների
գլխաւոր.
ըստ
է
մեզ
պ.
Էմինը
ասել,
թէ
որպէս
միշտ
եւ
հանապազ,
{նո՛յնպէս},
եւ
մա՛նաւանդ
1500
տարի
առաջ
պատահած
պատմական
ան
լուխ
ամենայն
Հայոց
քահանայութեան
"
(եր.
136)։
{Նո՛յնպէս}
արժանաւորութեան
պատճառով
եւ
սարկաւագը
անուանւում
կապի
վրայից
նախդիրը
հալածելու,
որպէս
գրչի
սխալ,
{նո՛յնքան}
իրաւունք
ունի
ամեն
մարդ
յատուկ
անուն
Գէթ
ի
հալածե
ողանայի
մարդու
հաճելի
լինել։
Բայց
ես
մի
ուրիշ
{նո՛ր}
բան
էլ
ասեմ
Տիրոջդ,
որ
թէ
քո
արդարութիւն
փնտռող
տեսնում
ենք,
որ
Մեծ
Վահանը,
ոչ
թէ
չեղած
տեղում
{նո՛ր}
է
շինել
Վաղարշապատի
Կաթողիկէ
եկեղեցին,
այլ
թէ
նո
ին
Աշուշայի
տանը։
446
թուականներում
Փարպեցին
կամ
{նո՛ր}
էր
ծնած,
կամ
շա՛տ
շա՛տ
երկու
երեք
տարեկան
եւ
այս
հետ
դարձնէ
դէպի
իւր
անցած
ճանապարհը,
պիտի
տեսանէ
{նո՜յնպիսի}
աւերակներ,
նո՜յնպիսի
նաւաբեկութեան
մնացորդք,
որ
ցած
ճանապարհը,
պիտի
տեսանէ
նո՜յնպիսի
աւերակներ,
{նո՜յնպիսի}
նաւաբեկութեան
մնացորդք,
որ
այսօր
երեւում
են
քեզ
ին,
բայց
նոր
ազգերը,
որ
հիների
օրերում
չկային,
{նո՞ր}
ստեղծուեցան,
եթէ՞
գետնից
բուսան:
Եթէ
մարդը
կայ
,
եթէ
"
ո՛չ
ուտեմ
զմիս
զուարակաց
քոց,
եւ
զարիւն
{նոխազաց}
քոց
ըմպեմ
ո՛չ
".
եւ
բանիւս
"
զա՛յս
արարէք
առ
իմո
ւղ
եւ
զանծուծ
ուղղականն
եւ
զսեռականն՝
[զզուին
եւ
{նողկտան},
ցամաքին
եւ
չորանան
հոգւով],
զգեցցեն
զայնքան
գէ
լ
նորանից...
գինին
երկնքի
արքայութեան
ցօղն
է.
{Նոյ}
նահապետը
ջրհեղեղից
յետոյ
իսկոյն
գործ
դրեց
նորան.
ի
է,
որովհետեւ
նորա
նման
ուսուցիչները
կտակ
ունին
{Նոյ}
նաւապետից:
Մէկ
ամսից
յետոյ,
պատուելի
վարժ
ի
առաջուայ
սիրելի
Փարիզի
Արքեպիսկոպոս
Կարդինալ
դը
{Նոյալը}
զրկուեցաւ
իւր
արժանաւորութենից
եւ
սովամահ
եղաւ
մի
դը
գործ
դնել
ամենայն
կերպ
բռնութիւն։
Կարդինալ
դը
{Նոյալը}
դարձեալ
երեւեցաւ
Պալատի
մէջ
եւ
ստացաւ
իւր
առաջուա
ուայ
բաների
կարգին
ընդդէմ։
Զուր
տեղը
Կարդինալ
դը
{Նոյալը}
եւ
ուրիշ
հոգեւորական
մեծ
աստիճանաւորքը
աշխատեցան
երայ,
բայց
հոգեւորականք,
մանաւանդ՝
Կարդինալ-դը
{Նոյալը},
ջատագով
էին
նորան։
Նոքա
ինքեանք
տարածում
էին
ա
ին
ընդդէմ։
Բայց
ցաւը
այս
էր,
որ
Կարդինալ
դը
{Նոյալը}
շուտով
վախճանեցաւ
խոր
ծերութեան
մէջ։
Նորա
փոխանա
ան:
Նա
հարազատ
նախահօրն,
Ծերոյն
Քամայ
{նոյածնի},
Խայտառակեաց
զիւր
զհայր
Գերծեալ
զմօրու
ք
զարժանաւորութիւն
Հայ
օրագրաց
Կոստանդնուպօլսոյ
"
{Նոյեան}
աղաւնի
"
եւ
"
Մասիս
",
եւ
պատուելի
հեղինակաց
օրա
ի
անհեթեթ
շինուածք.
առանց
դորան
չէր
լինիլ,
-
այդ
{Նոյեան}
տապանն
է:
Արագածի
գլխին
նկարուած
է
լինում
օդի
մէ
:
Իհարկե
կարդացած
կլինեք
Մխիթարյանց
մասին
գրածս.
{նոյեմբ}.
տետրակի
մեջ
կկարդաք
վերջը
եւ
կտեսնեք
բանի
զորու
Մ.
Նալբանդյանց
44.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
38
{նոյեմբ}.
1859,
Ս.
Պ.
բուրգ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՎ
ՀՈԳԵԿԻՑ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ետ
եզերելոյ
գործոցս
՚ի
տուընջեան,
ընդ
երեկս
՚ի
1
{նոյեմբ}.
մեկնեցայ
ի
Թիֆլիզէ
դէպի
Փոթի,
եւ
անտի,
թէեւ
բ
14-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Աւտուշից,
2-ից
(
{նոյեմբ}.
)
գրուած:
16-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ,
Յո
րետ]
11
Ելայ
14
Իզմիր
մտայ
18
Ելայ
Պոլիս
մտայ
{նոյեմբ}.
20
Պոլսից
ելայ
դեկտեմբ.
27
1862
Մարսէլ
մտայ
յո
ւ:
Ողջ
եղիք:
Ձեր
խոնարհ
ծաոայ
Մկրտիչ:
18
{նոյեմբ}.
18...
Սուդաղ
-
Մէք
հարսանիքը
եւ
առ
ասեր
եղբորդ
խ.
ծ.
Միքայել
Նալբանդյանց
27
{նոյեմբեր},
1858,
Մոսկվա
Հ.
Գ.
Լսեցինք,
որ
Զեյթունին
յրն
Հայաստան:
ՏԵՍԻԼ
Աշնան
վերջերում,
{նոյեմբեր}
ամսին,
Ցրտիցն
ստիպուած
իմ
տանս
միջին,
ճով
Արամին
Թիւյսիւզեանցին
Պետերբ[ուրգից]
Փարիզ
{Նոյեմբեր}
2/14
Թիւյսիւզ[եանցին]
Քեաթիպ[եանցին]
Ոսկանեա
Հայրապետեանցին
117
դարձեալ
նորան
[Տրապիզոնից]
{Նոյեմբեր}
16
118
Միանսարեանցին,
Տրապիզոնից
[Պոլսից]
րապետեանցին
140
Խաֆաֆեանցին
141
Սերոբ
եղբօրս
{Նոյեմբեր}
14/26
142
Սէթ
Հ.
Աբգար
143
Անջելօ
Ռազետտօ
1
սնել
ոչ
այն
եւ
ոչ
էլ
միւսը.
Հեգելը
մեռաւ
խոլերից
{նոյեմբեր}
14-ին
1831-ին"։
Պարտական
ենք
այստեղ
մի
երկո
ոստովանելուց
յետոյ,
իւր
ներկայ
տարու
1
յուլիս
30
{նոյեմբեր}
`
թիւ
85
Երեւակի
մէջ,
ելաւ
սրբագրեց
ու
հաւատքի
մ
ապէս
Շուազելօի
խորհրդին
հետեւելով,
1764
թուականի
{նոյեմբեր}
ամսի
մէջ
ստորագրեց
Յիսուսեանները
Ֆրանսիայից
աքսոր
ն
եւ
Սինոդին
Էջմիածնի:
ա.
յամի
1845
յամսեանն
{նոյեմբերի},
ի
լինել
սրբազնագոյն
կաթուղիկոսի
ամենայն
Հայոց
ի
գով
եւ
սրտով
խ.
ծ.
Միքայել
Նալբանդյանց
7
{նոյեմբերի},
1857,
Մոսկվա
1858
33.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏՅ
եանցս,
փութանակի
մեկնեցայց
ի
Թիֆլիսոյ
ժամանել
ց8
{նոյեմբերի}
ի
Փօթի,
յորում
աւուր
շոգենաւն
նաւելոց
է
ի
Տրապիզ
զայն
գրով
եւ
արքունի
կնքով:
յԱռաջներորդ
աւուր
{նոյեմբերի},
նախընթաց
ամի,
հաստատեցաւ
թուղթն
այն
եւ
անցուցե
շտօնական
գրութեամբ,
յառաջներորդ
թուականէ
ասացեալ
{նոյեմբերի},
համարաւ
1303,
գրեալ
առ
պ.
նախարարն
արտաքին
գո
րծոյն:
Յաւուր
հաստատութեան
թղթոցն,
այն
է
ի
1
{նոյեմբերի},
ընդ
երեկո
մեկնեցա
ի
Թիֆլիսէ
դէպ
ուղիղ
ի
Փօթի
եւ
այն
գրով
եւ
արքունի
կնքով:
Յառաջներորդ
աւուր
{նոյեմբերի}
նախընթաց
ամի
հաստատեցաւ
թուղթն
այն
պատշաճաւոր
եւ
առանձին
պաշտօնական
գրութեամբ
յառաջներորդէ
ասացեալ
{նոյեմբերի}
համարաւ
1303,
գրեալ
առ
պ.
նախարարն
արտաքին
գործ
Կալկաթայէ,
գրութեամբ
իւրով
յերեսներորդէ
ամսեանն
{Նոյեմբերի}
1828
ամի,
առ
սրբազան
արքեպիսկոպոսն
Ներսէս,
որ
յ
ւցեալ
Էլիազի
Մինասեան,
ի
27-երորդէ
աւուր
ամսեանն
{Նոյեմբերի}
1818
ամ
ի,
ի
Կալկաթայէ,
առ
սրբազնակատար
Եփրեմ
կ
ճէնը,
այն
հրովարտակի,
որ
տրուած
է
1779
թուականի
{Նոյեմբերի}
14-ին
Արժանապատիւ
Պետրոս
Մարկոսեան
արքիմանդրիտի
ուրգ
Մայրաքաղաքում,
Քրիստոսի
Ծննդից
1779
տարումը
{Նոյեմբերի}
14-ին,
բայց
ՄԵՐ
Թագաւորութեան
18-երորդ
տարումը:
յ,
որ
հանգուցեալ
ՆԵՐՍԷՍ
Կաթողիկոսը
1845
թուականի
{Նոյեմբերի}
մէջ
կարգել
էր
ստորին
եկեղեցական
պաշտօնեաների
եւ
ն
ամական
գործում
ընդ
Խալիպեանի,
յամի
1858
յամսեանն
{Նոյեմբերի}
բողոքեցի
ես
՚ի
Հիւսիսափայլ
օրագրի
մերում
հրատարակ
ուդաղեանցի
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
{նոյեմբերի}
4-ին:
30-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
1
ֆ[ունտ]
]
թաբակ:
30-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
31-ին:
{Նոյեմբերի}
4-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
այլոց.
առաջիկայ
տես
րթայ
վաղը:
Դեկտեմբերի
1-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{նոյեմբերի}
30-ից,
որով
յայտնում
է
Չերքեզեանցի
մահը:
2-ին
իցս
երէկուայ
թուականով:
Յայտնում
է,
թէ
Սուլթանը
{նոյեմբերի}
24-ին
դուրս
է
եկել
Թիֆլիսից:
16-ին
տեսութիւն
եղ
օրս]
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
{նոյեմբերի}
2-ին:
29-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած
բայց
31-ին
փոստ
ձգած,
ուր
գրել
էր
եւ
Սուլթանը:
{Նոյեմբերի}
2-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
Բերբ[երեանին],
Մագղա
եմբերի
24
Քահիրէ
`
նոյն
օրր
Ալեքսանդրիա
20
Ելայ
{նոյեմբերի}
2
Երուսաղէմ
մտայ
4
Ելայ
8
Յոպպէ
9-10
Ալէք[սանդրետ
-
Միթէ՞
նա
ամուսնացաւ:
-
Դեռ
անցեալ
տարի
{նոյեմբերի}
վերջին:
Տեսանում
ես,
մտածում
էր
պարոն
Մկրտիչ
:
Սա
շատ
հին
բաներ
է
պատմում.
գիտէ
մինչեւ
անգամ
{Նոյից}
յառաջ
անցած
բաները
եւ
ծանօթ
է
այն
լեզուներին,
որ
աջարկեալ
էր
զայնմանէ
Ձերդ
բարձու
սրբազնութեան
զոր
{նոյն}
օրինակ
եւ
Ձերդ
բարձր
սրբազնութիւն
յայտնեալ
էր
լու
նդ
իւր
յայդմիկ
պանդխտութեան,
զորմէ
ունի
խնդրել
ի
{նոյն}
հոգեւոր
ատենէ
կարգել
զինքն
ի
նոյն:
Առ
այնպիսի
է
ունի
խնդրել
ի
նոյն
հոգեւոր
ատենէ
կարգել
զինքն
ի
{նոյն}:
Առ
այնպիսի
նպատակ
նորա,
որ
թեւակոխէ
յապահով
պանդխտացելոյն,
ես,
իբրեւ
եղբայր
նորա
հարազատ,
{նոյն}
եւ
որդի
ծնողի
նորա,
իմոյս
երախտաւորի,
սովին
դոյ
կան
գլուխ
ղուբերնսկի
սեկրետար
Խալիպովին
ուսանել
ի
{նոյն}
Մկրտչէն
Սիմոնեան:
Բայց
ո՛չ
կարեմ
ասել,
թէ
նորին
զլինել
նորին
Սիմոնեանի
յաղանդոյ
կաթոլիկաց,
քանզի
{նոյն}
նա
Սիմոնեանն
գոլով
անդ
կոչեցեալ
յոմանց
քաղաքացեաց
նայնի
ես
ընդ
այլոց
հոգեւորականաց
սկսայ
յաճախել
առ
{նոյն}
կաթոլիկն
այլ
տեսանելով
զօր
հանապազ
զակնյայտնի
հակ
ժամանակս
գտանէր
Էջմիածին,
իբրու
թէ
ես
գրեալ
իցեմ
{նոյն}
տիրացու
Սարգսին
զերկուս
աղաւաղ
նամակագիրս,
որովք
մ
քննութեան
եւ
դատողութեան
առ
այն
իմով
խնդրաւ
ի
8
{նոյն}
մարտի
յանուն
Նախիջեւանայ
հոգեւոր
կառավարութեան
խն
եւոր
կառավարութիւնն
ընդ
հրովարտակի
իւրում
ի
29-էն
{նոյն}
մարտի
համարաւ
218,
առաքեաց
առ
իս
զպատճէն
պատասխա
ի
համարաւ
218,
առաքեաց
առ
իս
զպատճէն
պատասխանւոյ
{նոյն}
Բարսեղ
քահանային,
որով
նա
ցուցանէ,
թէ
նա
ինքն
ո
թէ
ոչ,
առ
որ
վերստին
խնդրագրութեամբ
իմով
յանուն
{նոյն}
հոգեւոր
կառավարութիւն
ի
3-էն
յաջորդ
ամսեան
ապրիլի
րէ
յայմանէ
մինչեւ
ցայսօր
չէ
ունեցեալ
իմ
ի
կողմանէ
{նոյն}
հոգեւոր
կառավարութեան
զորպիսի
եւ
իցէ
տեղեկութիւն
վ
անձնական
ստորագրութեամբ։
Այլ
հաւանեալ
ընդ
բանս
{նոյն}
Հոգեւոր
կառավարութեանն
յաղագս
ո՛չ
ի
գործ
գնելոյ
զ
զաստիճան
ջահընկալութեան,
զոր
ընկալայ
18
յունիսի
{նոյն}
1848
ամի:
2
Ըստ
զօրութեան
օրինացն,
որովհետեւ
աստուածեան
տաճարին.
այսու
մտօք
մատուցեալ
զխնդիր
{նոյն}
վիճակաւոր
արքեպիսկոպոսին
աղաչեցի
միջնորդել
ի
Սինօ
Սինոդին
սրբոյ
Էջմիածնի
առ
ինքն,
որով
ծանուցանէր
{նոյն}
իշխանութիւնն
թէ
զառաջարկութիւն
նորին
բարձր
սրբազն
նդ
ձեռն
Սինօդի
սրբոյ
Էջմիածնի
ի
10-էն
դեկտեմբերին
{նոյն}
ամ
ի,
առաւել
քան
զորս
չունիմ
ասել
ինչ,
ըստ
որու
գերազանց
Պութկովայ
առ
Ձերոյին
գերազանցութիւնս՝
ի
{նոյն}
միտս
դարձեալ:
Բայց
իշխանութիւն
տեղւոյս
Համալսարա
թէ
գտանիմ
ի
Ձերոյին
Ճեմարանի.
պարտիս,
ասէ
ինձ
(
{նոյն}
իշխանութիւնն)
խնդրել
յիշխանութենէ
Ձերոյին
ճեմարա
ն
ճեմարանի՝
զայլ
վկայագիր,
յորում
երեւեսցի,
թէ
{նոյն}
իշխանութիւնն
արձակէ
զիս
ի
վարդապետութենէ,
որպեսզ
ի
սուրբ
աթոռն
Էջմիածին,
՚ի
վաղիւ
անդր,
այն
է
յ7
{նոյն}
ամսոյ
ուրոյն
յայտարարութեամբ
մատուցի
զբովանդակ
գո
ի
Նախիջեւան,
՚ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն,
եւ
թէ
{նոյն}
տեսչութիւնն
պատշաճեալ
եղանակաւ
հրամանագրեալ
է
արդ
ոչ
բնաւ
առարկայ
երկբայութեան:
Բաց
ի
սմանէ,
{նոյն}
Թադթէոս
եպիսկոպոսն,
պաշտօնական
գրութեամբ
իւրով,
ական
թղթոյն
եւ
կտակին,
որ
գտանիւր
առ
նա
ինքն,
ի
{նոյն}
իսկ
օր
յղեաց
առ
պ.
Հագն,
պաշտօնական
գրութեանբ։
յորոյ
յապացուցութիւն
ունիմք
զներկայ
զայս
գործ
՚ի
{նոյն}
ատենի,
որ
սկսեալ
՚ի
1/13
Յունիսի,
հազիւ
ուրեմն
ժամէ
առաւօտու
մինչեւ
48
ժամն
երեկոյեան
եւ
զմի
եւ
{նոյն}
զերիս
ռուփիս
պահանջէ.
եւ
առնու
օրինօք,
եթէ
վարձ
ուփիս
պահանջէ.
եւ
առնու
օրինօք,
եթէ
վարձեսցես
ի
{նոյն}
իսկ
յութերորդ
ժամու
երեկոյեան
փոխանակ
ի
6
ժամէ
առ
2.
Գրութիւն
Վառվառ
տիկնոջն
Յովհանջան
Էլիազ
՚ի
{նոյն}
թուականէ
եւ
՚ի
նոյն
միտս:
3.
Գրութիւն
օրէնսգ
առ
տիկնոջն
Յովհանջան
Էլիազ
՚ի
նոյն
թուականէ
եւ
՚ի
{նոյն}
միտս:
3.
Գրութիւն
օրէնսգ[էտ]ին
Բայլ
ի
15/27
,
սպասաւորս
այս
ընդունի
նոյնպէս
զմեդալիոն
շքոյ
ի
{նոյն}
տէրութենէ
եւ
հանդիսակից
լինի
տօնին
յեկեղեցւոջ
մեր
պատրաստին
այսօրինակ
թուղթք
ինքնագովք,
թերեւս
եւ
{նոյն}
իսկ
՚ի
Կալկաթայէ
հասցէ
առ
Ձեզ
ստորագրութեամբ
քանի
ան
անգամ
գրելով
ու
ճեղքելով,
վերջապէս
գրում
էր,
{նոյն}
կոնդակը
Մանդինեանց
Տէր
Ստեփանոսը
մատեան
էր
անցուց
րին
հասանէր.
դա
մի
առօրեայ
բան
է,
եւ
ճակատագիրը
{նոյն}
վիճակով
վճռելու
է
դորա
ապագան,
որով
վճռուեցան
Կո
ւ
առաքինի
կամ
վատթար
լինելու
շարժառիթը
գտանւում
է
{նոյն}
այդ
մարդո՞ւ
մէջ,
թէ
նորա
շրջակայ
ընկերութեան
մէջ
է
մի
ծնող՝
լիապէս
կատարելով
այս
պարտականութիւնը
{նոյն}
չափով
եւ
նոյն
կշռով,
թշուառ
է
մի
ծնող
եւ
ամենայն
իապէս
կատարելով
այս
պարտականութիւնը
նոյն
չափով
եւ
{նոյն}
կշռով,
թշուառ
է
մի
ծնող
եւ
ամենայն
դատապարտութեա
ոսական
լծի
տակից
կատարելապէս
ազատուած:
*
*
*
{Նոյն}
օրին,
երբ
որ
պատահել
էր
իմ
եւ
Պ.
Բէգզադէի
հետ
ա
ր
վերայից
անմիաբանութեան
եւ
գժտութեան
արատը,
եթէ
{նոյն}
ճանապարհով
ընթանայ,
որով
գնում
են
նորա
ընտիր
որդ
ւում
յիշուած
սուտ
ազգասէրքը
եւ
միւսները
մնալու
են
{նոյն}
յարաբերութեան
մէջ
դէպի
մեր
ազգը,
որպիսում
գտանւո
դ
ցոլացնում
էր
իւր
առաջեւ
դրած
առարկայի
պատկերը,
{նոյն}
չափով
մի
մատենագրութիւն,
որի
մէջ
ստուգապէս
երեւո
-
Ինչպէ՞ս:
-
Ինչ
որ
1858-ի
մասին
գրում
է,
{նոյն}
բանը
գրում
է
եւ
1870
թուականի
համար,
որովհետեւ
ը
ի
մէջ
հարստահարուած
մարդերի
ողբերը
եւ
հառաչանքը,
{նոյն}
միջոցին
եւ
օդը
հնչեցնում
է
հարստահարող
բռնակալներ
,
դէպուղիղ
գնում
է
մի
աղքատ
Թուրք
կնոջ
տուն,
որ
{նոյն}
օրին
ազատուել
էր
ծննդական
ցաւից,
երբ
ծնել
էր
եւ
մ
է
մարդութենից:
Հիւսիսը
մի
տխուր
աշխարհ
է,
{նոյն}
ինքը՝
արեգակը,
տեսանելով
այդ
աշխարհի
անհամբոյր
փաթաթուեցայ
նորա
վզին
եւ
այնպէս
աղաղակեցի,
որ
իմ
{նոյն}
իսկ
ձայնից
զարթելով
քնից,
չէի
կարող
հաւատալ,
թէ
մեծ
զօրութեամբ,
թէեւ
բաւական
թոյլ
մարմնով:
{Նոյն}
օրը
հրաման
ստացայ
ներկայանալ
Շամիլին:
Ինձ
դ
այ
ներկայանալ
Շամիլին:
Ինձ
դարձեալ
ընդունեց
{նոյն}
սենեկի
մէջ
եւ
մի
քանի
բառ
խօսելուց
յետոյ
ասաց.
րծիքը:
Գրքի
բովանդակութիւնը
եւ
բնաւորութիւնը
{նոյն}
է,
ինչ
որ
առաջին
հատորի,
ժողով
մակագրերի,
որ
կ
յ
եւ
թոքերի
միջնորդութեամբ
յարակցութիւն
ունենալով
{նոյն}
իսկ
արիւնի
հետ,
որ
է
աղբիւր
կենդանութեան:
Երրոր
ժամանակի
հոսանքին,
որի
վերայ
չէր
կարող
ժամանակը
{նոյն}
ազդեցութիւնը
գործել,
ինչ
որ
ուրիշ
բաների
վերայ,
եւ
չէ
կատարւում
էապէս.
սորա
պատճառը
դրած
էր
նորա
{նոյն}
իսկ
կտակի
մէջ,
որով
նա
լինելոց
դպրոցի
կառավարութ
որ
Հայերը...
եւ
այլն,
եւ
այլն:
Արգոյ
հեղինակը
{նոյն}
յորդորը
տալիս
է
ե՛ւ
Յոյներին,
ե՛ւ
Հրէաներին
եւ
վ
յ
մեզնէ
շատոնց
ի
վեր
զատուած
է
"
ըսելով,
դարձեալ
{նոյն}
"
ա՛ս
ալ
անցաւն
"
ըսել
էր
նէ,
ինչո՞ւ
համար
կը
թո
տնելու
արտօնութիւնը
ուստի՞
առած
է:
Երկրորդ՝
{նոյն}
արտօնութիւնը
մեզ
ալ
կը
տա՞յ,
որ
Մխիթարեան
համախո
րդէն
դը
Սան-Պիեռի
"
Պաւլոս
եւ
Վիրգինէն
",
քան
թէ
{նոյն}
բանը,
բայց
աւելի
անշուք
կերպարանքով
հանդէս
հանել
տածել
ուսանին,
որովհետեւ
մինչեւ
այժմ
գտանուել
են
{նոյն}
դրութեան
մէջ,
ինչ
վիճակում
էր
Նաբուգոդոնոսորը
եր
րանքի
արծաթը
եւ
մնացած
ապրանքը
ցոյց
տալ
Բէգզադէին
{նոյն}
հաշուով,
ինչ
հաշուով
ստացել
էր:
Մի
քանի
տար
վ,
ուստի
արժա՛ն
է,
որ
մնացած
ապրանքը
յետ
առնուս
{նոյն}
գնով,
ինչ
գնով
ես
քեզանից
ստացել
էի:
Եթէ
մի
ման
լ
այսպիսի
շռայլութենների,
որ
ամուսնութենից
յետոյ
{նոյն}
բանը
պահանջէ
իւր
ամուսնուց:
Տարակոյս
չկայ,
որ
ն
իւն.
Եթէ
օտարից,
դեռ
այնքան
ցաւ
չէր...
{Նոյն}
իսկ
մեր
եղբարք
թշնամի
էին
Այն
նուիրական
քո
սո
ը
եղած
չէին,
Հայոց
ուսումնականի
գրած
պատմութիւնը
{նոյն}
բանը
կը
լինի,
ինչ
որ
մինչեւ
այժմ
եղած
է
եւ
ինչ
ո
այս
բանի
համար
ապացոյց
ներս
բերել)
նորանով,
որ
{նոյն}
այդ
յառաջ
բերած
"
Երկնէր
երկին
եւ
երկիր
"
ամենին
ի
քանի
գործարանք,
գործաւորներին
հանդիպեցաւ
գրեթէ
{նոյն}
ճակատագիրը,
ինչ
որ
Լոնդոնում.
ամենայն
տեղ
ստորա
դառնայ
երկու
կամ
մի,
այդպիսի
դիպուածում
դարձեալ
{նոյն}
թշուառութիւնը
չէ՞,
ինչ
որ
այժմ
ունիս
Անգլիոյ
մէջ
ուառութիւնը
չէ՞,
ինչ
որ
այժմ
ունիս
Անգլիոյ
մէջ,
{նոյն}
մօնոպօլէոնը
չէ՞
եւ
հետեւանքը՝
հողատիրոջ
տարապայմ
էր
յառաջ,
այն
մինի
ժամանակ,
այն
քսանը
պիտի
գնայ
{նոյն}
ճանապարհը,
որով
գնում
էր
պատժուած
մինը:
Մասնաւո
մուրացիկ,
այնտեղ
թագաւորում
է
բռնութիւնը:
{Նոյն}
այս
տնտեսական
խնդրի
առաջեւ
կանգնած
է
այսօր
ռուսակ
,
անհող
եւ
անկայան,
ի՛նչ
գործէ,
ինչպէ՛ս
ապրի:
{Նոյն}
հողը,
որի
վերայ
բնակւում
էր
եւ
որ
գործում
էր,
ա
ետոյ,
իսկ
մինչեւ
այն
երկու
տարու
վերջը
պիտի
մնան
{նոյն}
յարաբերութեան
մէջ,
դէպի
իւրեանց
պարոնները,
ինչպ
ոխեցին
շունի
հետ:
Չէ՛
անհնար
է,
որ
այլեւս
մնանք
{նոյն}
յարաբերութեան
մէջ:
Զանազան
գաւառներում
դուր
ունենալով,
հանգիստ
կարող
էր
ապրիլ
մի
տարի,
այժմ
{նոյն}
մարդը
երկու
հարիւր
ունի,
բայց
ապրում
է
նեղութեամ
ղ
ես
բռնի
կարել
տալ:
Ո՞ր
մինը
ասեմ,
դերձակը
եւս
{նոյն}
երգն
է
երգում,
մինչեւ
անգամ
ջրկիրը
կրկնապատկել
է
այդ
տեղերում
եւս
նորան
հանդէպ
է
դուրս
գալիս
էապէս
{նոյն}
աղքատութիւնը,
գուցէ
`
մի
փոքր
քաղաքային
ամոք
կեր
տ
անգամ
եւ
վնասուած
անդամներով,
իսկ
լուսաբացին,
{նոյն}
եգիպտական
ծառայութիւնը,
որ
սպասում
է
նորան:
Չկա
եռածը՞
պիտի
հոգայ:
Նորա
ընտանիքին
սպասում
է
{նոյն}
թշուառութիւնը,
ինչ
որ
վերեւում
ասացինք:
Նորա
պա
ր
տարի
ապրանք
բերէ
Եւրոպայից
ու
վաճառէ,
կամ,
որ
{նոյն}
է,
օտարի
ապրանքը
ուղարկէ
Եւրոպա։
Ազգին
ո՛չ
շահ
,
ապրանք
ստանալ
փոխարէն:
Կարողութեան
տէր
մարդը,
{նոյն}
այս
ճանապարհով
կարող
է
աճեցնել
իւր
գումարը:
Եւ
ե
նքով
վաճառականութիւն
առնողի
շահին
հակառակ
է,
եթէ
{նոյն}
ապրանքով
վաճառականք
բազմանան
նորա
չորս
կողմում,
տասանորդ:
Միւս
վաճառականը
ի՛նչպէս
կարող
է
պահել
{նոյն}
ապրանքի
նախկին
արժէքը.
իջեցնում
է
եւ
նա:
Կէս-մե
եթէ
տային
եւս,
հարիւրին
իննսուն
անօգուտ,
քանզի
{նոյն}
գործողութիւնը,
ինչ
որ
անցաւ
առաջին
անգամ,
պիտի
առաջին
անգամ,
պիտի
կրկնուի,
անշուշտ,
որովհետեւ
{նոյն}
հանգամանքների
ազդեցութեան
տակ
է
նա,
եւ
գործը
հիմ
ար,
որ
ստուգապէս
կամին
պարապել
վաճառականութեան:
{Նոյն}
այն
գործարանքը,
նոյն
այն
մեքենաները,
որ
կարող
ե
ն
պարապել
վաճառականութեան:
Նոյն
այն
գործարանքը,
{նոյն}
այն
մեքենաները,
որ
կարող
են
ներգործել
Եւրոպայի
մ
նցնելով
մի
քանի
ձեռքերից,
նոյնը՝
աւելի
արժան
եւ
{նոյն}
որակութեամբ,
կարող
է
պատրաստուիլ
Ասիոյ
մէջ:
Աշխ
Բայց
մասնաւոր
ուշադրութեան
արժանին
ի՛նչ
է.
{նոյն}
ինքը՝
այդ
հզօր
ազգութիւնը,
օգուտ
չունի
իւր
անու
երից:
Այդ
ազգութիւնը
իւր
կառավարութեան
հետ
գրեթէ
{նոյն}
յարաբերութեան
մէջ
է,
ինչ
յարաբերութեան
մէջ
ե՛ն
դ
ի
գնում
է
ժողովրդից
25
լիբրէ
ստերլինգի,
իսկ
ինքը
{նոյն}
կշիռը
վաճառում
է
250
լիբրէի,
եւ
կառավարութենից
ա
ասարակշիռ
եւ
իրաւունք
կայ
տէրութեանց
մէջ,
ուրեմն
{նոյն}
կշիռը
եւ
նոյն
իրաւունքը
պիտի
լինի
տէրութեանց
եւ
ն
րաւունք
կայ
տէրութեանց
մէջ,
ուրեմն
նոյն
կշիռը
եւ
{նոյն}
իրաւունքը
պիտի
լինի
տէրութեանց
եւ
նոցա
ստրկացած
ա
անձնաւորութեան
անունով
իրաւունք
ձեռք
բերելով,
եւ
{նոյն}
իրաւունքը
եւ
արտօնութիւնքը
հաւասարապէս
իւր
անդամն
թեան
անդամ
ուրիշ
կերպ
չէ
կարող
հարստանալ,
եթէ
ոչ
{նոյն}
ընկերութեան
միւս
անդամների
հաշուով:
Եւ
այդ
հարստ
չ
թէ
չէ
յարատեւում
ժառանգների
մէջ,
այլ
շատ
անգամ
{նոյն}
ինքը
երբեմն
հարիւր
հազարներ
իւր
ձեռքի
մէջ
շարժողը
են:
-
Այնպէս,
ինչպէս
ընկնող
հարուստը,
եւ
{նոյն}
պայմաններով,
ուրեմն
եւ
նոյն
ճանապարհի
վերայ
եւ
ն
ընկնող
հարուստը,
եւ
նոյն
պայմաններով,
ուրեմն
եւ
{նոյն}
ճանապարհի
վերայ
եւ
նա
իւր
կարգով
պիտի
հաւասարի
ըն
է,
հասարակաց
մի
սխալ
կարծիքը
ոտքի
տակ
կոխելով,
{նոյն}
այդ
հասարակութեան
էական
օգտին
սպասաւորելու
համար
րկայ
պարոնաց
վկայութեամբն
եւ
թաֆսիլովն
տիրեսցեն։
{Նոյն}
երկաթեայ
սանդուղս
մի՛
վաճառեսցեն,
այլ
զամենայն
հ
ռեսցեն,
այլ
զամենայն
հարկաւոր
գրեանքն
իմ
կրկին
ի
{նոյն}
սանդղօջն
փակեալ
պահեսցեն
վասն
ապահովութեան։
Նոյն
ւ
գնեսցեն,
եւ
յորժամ
այնպիսի
ինչ
պատահեսցի՝
եթէ
{նոյն}
մուդաթի
մապլաղն
եւ
իւր
մուդաթն
ո՛չ
բաւականասցի
զա
սն
երեսուն
եւ
մին
ռուփի
սքայ
խարճի
տացեն
նմա,
որ
{նոյն}
խարճովն
եւ
տան
ամենայն
սարանջամովն
՚ի
յիշեալ
տանն
եւս
յիւր
կառավարութիւնումն
պահեսցէ
յիշեալ
Աննայն
{նոյն}
խարճովն,
բայց
եթէ
տարաձայնութիւն
պատահեսցի,
մին
ցեն
զնա
ի
տանէն,
իսկ
Աննայն
մնասցէ
՚ի
տանն
մի
եւ
{նոյն}
երեսուն
եւ
մին
ռուփի
սքայ
ամսական
խարճովն,
բայց
կայքն
տասն
եւ
վեց
բաժին
եւ
կամ
մասն
համարելով,
ի
{նոյն}
տասն
եւ
վեց
մասնիցն
ութն
մասն
վաղֆ
արարի
եւ
կատար
ղութեամբ
յամենայն
տարւոջ
դեկտեմբեր
ամսոյ
իմ
ստատի
{նոյն}
տարէն
եկամուտն
ջամ
անեն
եւ
ջամ
եղած
մապլաղիցն
նախ
րածի
համեմատ,
տասն
եւ
վեց
սամ
արասցեն,
ութ
սամն
{նոյն}
յառաջակայ
ջանէր
ամսումն
առաքեսցեն
ի
Նորն
Նախիջեւա
ն
բարեկարգութեանց
կառավարչաց
ձեռն,
եւ
երկու
սամն
{նոյն}
ջաներ
ամսումն
բաժանեսցեն
Հայաստանիցն
եկեալ
ղարիպա
են
յաւուրս
մեծի
աւագ
շաբաթու
պահոյն,
բայց
եթէ
՚ի
{նոյն}
բանտին
քրիստոնեայ
անձինք
չգտանիցին,
էն
միջոցումն
ամիցն
աւելի
մապլաղ
մնասցէ,
առ
այս
պատուիրեմ,
զի
{նոյն}
մապլաղովն
ի
նոյն
բանտումն
եղեալ
Քուրդ
եւ
Հեթանոս
ղ
մնասցէ,
առ
այս
պատուիրեմ,
զի
նոյն
մապլաղովն
ի
{նոյն}
բանտումն
եղեալ
Քուրդ
եւ
Հեթանոս
ազգ
բանտարկեալս
ա
այ
սալամաթի
տացեն
մի
անգամ
յամենայն
կայից
իմոց
եւ
{նոյն}
հինգ
ռուփին
եղիցի
իւրեանց
մասն։
Ե.
Հ
ածն
չորք
մին
օրինակ
համեմատ
միմեանց
գոլով,
մի
եւ
{նոյն}
ժամանակումն
ձեռնադրեաց
առաջի
մեր:
Տէր
Ստեփա
նն
իւր
ամենայն
սահմանօքն,
հանեցի
իմ
ստատիցն
եւ
ի
{նոյն}
կտակիցն
եւ
ամենայն
յօժարութեամբ
իմով
կատարելապէս
երն
եւ
ստատն
ըստ
ցուցմանն
եւ
ըստ
բաժանմանն,
որ
ի
{նոյն}
կտակին
տեսանի:
Յետ
այսորիկ
եւ
վասն
մեծի
կաս
սու
դաշամբ,
ինչ
գիրք
որ
հարկաւոր
լինիցի,
զնոյնն
{նոյն}
դրամով
տպեսցեն
առ
ի
յիշատակի
իմոյ
եւ
ծնողացս
եւ
յ
վի
Հալաբայ
սուրբ
քառասուն
մանկանց
եկեղեցւոյն,
որ
{նոյն}
դրամիցն
յամեն
շաբաթում
օր
մի
պատարագ
մատուցանվի
վ
արոն
Վարդանիդ,
որպէս
իսկ
գիտես
եւ
քոյդ
ասացածովն
{նոյն}
քաթում
եղած
1425
հատ
եափանի
ոսկե
դրամի
գին
106871
իցն,
միաւորած
ընդ
իմ
ապրանաց
բաժին
գննի
եւ
մի
եւ
{նոյն}
ջուքամում
կգոյ
տեղս
եւ
յետ
վաճառվելէն
յամենու
բաժ
ւն
ուսման
նորա,
ի
պատճառի
զոր
ես
սիրեցի
եւ
սիրեմ
{նոյն}
գունօք
եւ
ինքն
պարտ
է
սիրել
եւ
ամենայն
հետեւողութ
ի
չմնայ
եւ
մինչեւ
ի
ժամ
ստանալոյ
զդրամն,
յայնժամ
{նոյն}
դրամն
հանդերձ
վաշխովն,
որքան
որ
բովանդակվի,
երի
մ
պահեալ
էր
նոցա
միշտ
եւ
ընդ
ամենայն
տեղիս
զմի
եւ
{նոյն}
վարդապետութիւն,
այն
է
զվարդապետութիւն
միայնոյ,
Բիւզանդիոնի՛ն
հլացան
գայիսոնին
խաբուսիկ,
Ես
{նոյն}
ժամայն
յաւերակս
մեծակառոյց
վէս
բրգանց
Տխրագո
հոգի
է՝
այն
իմ
փորն
է.
Թէ
Աստուած
է՝
միշտ
{նոյն}
է,
Նորա
համար
կեանքս
առատ
Ողջակէզ
է
մի
այթքը,
զուարճացաւ
քո
հոգին.
Էգուց
կարող
է
{նոյն}
շողը
հանդիպել
քո
դիակին,
Երբ
պատանած
սուրբ
քից
կարմիր
գոյն
թողեց:
Ես
նստած
եմ
դարձեալ
{նոյն}
տեղ
նկատում
եմ
աշխարհի
Մեքենական
գործողութի
ն
իւր
ծարաւն
անցուց,
հովտի
մէջ
գետը
վազեց,
{Նոյն}
ամպումը
փայլակ
ու
բոց
ջրերի
մէջ
փայլեցան:
սոն,
գահն
ու
թագը,
որ
ստացայ
Իմ
նախորդից,
{նոյն}
թողնում
եմ
քեզի
ահա՛.
Բայց
իմացի՛ր,
դու
ա
կիր.
Զարմանալի
է
այս
բանը.
Մի
մահ
է,
{նոյն}
՝
ամենին
Չար
ու
բարի
համարւում
է
Նա
իւր
ում
է
Նա
իւր
ընդունողներին։
Մահը
{նոյն}
է,
բայց
տեսնողի
Զանազան
է
վիճակը.
Մին
տին
Զարհուրելի
կը
թըւի,
Քեզ
համար
միշտ
{նոյն}
է
եղել,
Նոյն
կը
լինի
յաւիտեան,
-
Ապր
կը
թըւի,
Քեզ
համար
միշտ
նոյն
է
եղել,
{Նոյն}
կը
լինի
յաւիտեան,
-
Ապրել
արեւու
երեսին
մի
մարդու
արիւն.
Բայց
նոյնպէս
պայծառ,
դու
{նոյն}
սառնութեամբ
Կը
լուսաւորես
արիւն
ու
սուրը,
հաստաբուն,
բարձր
կաղնի
ահագին,
Նորա
տակին
{նոյն}
օրիորդն
է
կանգնած
Կացին
ձեռքին.
ջարդոտուել
:
Եթէ
օտարից,
դեռ
այնքան
ցաւ
չէր...
{Նոյն}
իսկ
մեր
եղբարք
թշնամի
էին
Այն
նուիրական
քո
ս
րծ
պատահական,
Մարդու
հոգին
ունի
կապ.
{Նոյն}
Ալեքսանդր
Մակեդոնեան
Որպէս
ծնւում
է
մի
կաթ.
25-ին:
27-ին
ստացայ
մի
նամակ
եւ
պատասխանը
գրեցի
{նոյն}
օրը,
որ
կ՚երթայ
28-ին:
28-ին
ստացայ
մի
նամակ.
ից,
իսկ
միւսը
6-ից
եւ
պատասխանեցի
8-ին,
որ
գնաց
{նոյն}
օրը:
9-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
Յովհանն[էսի]
երթայ
13-ին:
14-ին
նամակ
ստացայ,
պատաս[խանեցի]
{նոյն}
օրը,
կ՚երթայ
15-ին
(12
շիշ
գինի):
15
-ին
յայտ
ն
ընդունեն,
պիտի
ընդունուի՞
ռնգեղջիւրը,
թէ
չէ:
{Նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
23-ին:
25-ին
տեսու
տ
սիգար-ծաղիկ
ուպմանեան:
Նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
{նոյն}
թուականից:
Այսօր
աւելորդ
շորերը
տուին
նորան:
2
-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
կուպոնների
մասին,
որ
գնաց
{նոյն}
օրը:
Յունիսի
2-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
1-ից
գրո
անակուած
է
10-ին:
5-ին
ստացայ
երկու
նամակ,
մինը
{նոյն}
թուականից,
երկրորդը
առանց
թուականի,
որով
ուղարկ
17-ին:
12-ին
նամակ
ստացայ
2
հատ.
մինը
եղբօրիցս
{նոյն}
թուականից,
իսկ
միւսը
մեր
տունից
յունիսի
4-ից,
ո
ած
է
յունիսի
24-ին:
19-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{նոյն}
օրից
գրած
եւ
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
21
:
19-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից
գրած
եւ
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
21-ին:
22-ին
նամակ
,
որ
կ՚երթայ
21-ին:
22-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{նոյն}
օրից
գրած,
որով
ուղարկեց
ձուկ,
բակսիմատ
եւ
փոշտ
պմանից.
100
հատ:
26-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
{նոյն}
թուականից:
27-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
28-ին
արկած
գրքերը,
որ
չէի
ուզել.
աղբաթս
խառնուեցաւ,
{նոյն}
րոպէին
հետ
դարձուցի.
չգիտեմ
կառնո՞ւ
այսօր,
թէ
ո
ակ
ստացայ
Աւետիքից,
9-ից
գրուած.
պատասխան
գրեցի
{նոյն}
օրը,
որ
եղբօրս
տամ
երկուշաբթի:
19-ին
տեսութիւն
նշանակուած
է
26-ին:
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{նոյն}
թուականով
գրուած.
22-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
ութիւն
եւ
պակսիմատ:
24-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{նոյն}
թուականից
եւ
պակսիմատ:
25-ին
փոքր-ինչ
տկարութիւ
թաբակ[ով],
կազմ[ած]
Բոկլ
եւ
շերամադարմանութիւն.
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի:
31-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
է
18-ին:
14-ին
նամակ
ստացայ
13-ից
գրուած,
որին
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
15-ին:
16-ին
նամակ
,
որ
կ՚երթայ
15-ին:
16-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{նոյն}
օրից
գրուած:
18-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
Յովհ[
ացայ
եղբօրիցս
հանդերձ
թաբակով
եւ
մունշտուկներով,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
24-ին
նամակ
կ
ստացայ
եղբօրիցս
հանդերձ
քեռորդուոց
նամակներով,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի
եղբօրս,
Աւտուշին,
Գաբրիէլին
եւ
,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
11-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{նոյն}
թուականից:
13-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
առաջիկա
ը
նշանակած
է
20-ին:
15-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{նոյն}
թուականից:
20-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
առաջիկա
թայ
վաղը:
Փետրուարի
1-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
3-ին
տեսութի
կ՚երթայ
միայն
8-ին:
8-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{նոյն}
օրից:
10-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
առաջիկայ
տես[
ս[ութիւնը]
17-ին:
13-ին
նամակ
ստացայ
եւ
գրքեր,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի:
13-ին
յայտնեցին
ինձ
երրորդ
բաժա
տացայ
եղբօրիցս,
թերթեր,
թաբակ,
խաղող
եւ
այլն.
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի:
20-ին
տուի
գրուածքս
քննութեան:
-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
յոյն
Աստուածաշունչ:
{Նոյն}
առաւօտը
Կորեան
գիրքը
դարձուցի:
19-ին
նամակ
գրեցի
լի]
1-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
1
ֆունտ
թաբակ:
{Նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
չգիտեմ
երբ
կ՚երթայ:
3-ին
նամա
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Հիւսիսափայլը,
1864
№2:
{Նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
13-ին
տեսութ
-ին:
23-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
22-ից
գրուած,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
26-ին
նամակ
կ՚երթայ
վաղը:
Մայիսի
2-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{նոյն}
օրից
գրուած:
5-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկ
փայլի
երրորդ
թիւը:
7-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
10-ին
նամակ
անակուած
է
18-ին:
14-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
[Յետոյ
աւելաց
5-ին:
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
20-ից
գրուած,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի:
Յոյս
ունիմ,
թէ
վաղը
երթայ:
2
իմ,
թէ
վաղը
երթայ:
24-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{նոյն}
թուականից
`
21-ից
գրածիս
դարձը:
25-ին
տես[ութիւն
մակը:
28-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Յունիսի
1-ին
յվազը
գնացել
է
4-ին:
3-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{նոյն}
օրից,
4-ին
պատասխանեցի:
7-ին
նամակ
ստացայ
եղբօր
ակ[ուած
է]
15-ին:
12-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի
հանդերձ
հեռագրով
ի
Նախիջեւան:
1
:
Այսօր
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
1
ֆունտ
թաբակ:
{Նոյն}
օրը
պատասխանեցի:
Այս
նամակը
տուի
18-ին
առաւօտ:
-ին:
Յուլիսի
1-ին
նամակ
ստացայ
Յովհանն[էսից]
եւ
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի:
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
ո
լուխս
սաստիկ
ցաւում
է:
7-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
{նոյն}
օրը
երեկոյեան
նամակ
ստացայ,
թաբակ
եւ
բալ:
9-ին
[ութիւնը]
17-ին:
13-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
Աւտուշին
եւս
գրեցի:
17-ին
տես
ն[ակուած
է]
31-ին:
26-ին
նամակ
ստացայ
եւ
խաղող,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
30-ին
նամակ
երի
7-ին:
Սեպտեմբերի
2-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
{նոյն}
թուականից,
3-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
ի
5-ին:
Հոկտեմբերի
1-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի:
3-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
2-ի
-ին:
29-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
31-ին
նամակ
յայտնում
է
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
առողջութիւնը:
{Նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
29-ին
նամակ
բերի
եւ
Սուլթ[անշահի]
10
օրից
վերադարձը
Փարիզից.
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Նոյն
օրը
գրեց
արիզից.
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
{Նոյն}
օրը
գրեցի
եւ
առ
Ֆ[եօդո]ր
Իւան[ովիչը]
մօրս
մասին:
[ովիչը]
մօրս
մասին:
5-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
{նոյն}
օրից,
որով
գրում
է
`
ա)
նամակս
մինչեւ
այժմ
չստա
-ին:
24-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
23-ից
գրուած,
{նոյն}
օրը
պատասխ[անեցի],
որ
կ՚երթայ
վաղը:
27-ին
նամա
անակ[ուած
է]
11-ին:
6-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
{նոյն}
օրից
եւ
Աւտ[ուշից]
25
դ[եկտեմբերի].
7-ին
պատասխա
տուեց:
20-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
եւ
թաբակ,
{նոյն}
օրը
պատասխանեցի:
20-21
եւ
21-22
հանգիստ
եմ,
տկ
նթակայ,
միթէ՞
այդ
յանցանքները
գործող
եկեղեցականը
{նոյն}
պատիժը
կրելու
չէ,
ինչ
որ
պիտի
կրէր
մի
աշխարհական
այլ
խնդրած
ռեֆօրմը
հետ
չառնելով
կրկնում
ենք
այսօր
{նոյն}
պահանջողութիւնքը:
Այո՛,
ռեֆօրմ
խնդրում
ենք
ա
պիտի
եռ
գան
դարձեալ
ախտերը,
պիտի
դարձեալ
կրկնեն
{նոյն}
բանը,
ինչ
որ
վաղուց
արդէն
լսում
ենք
զանազան
հոգե
ռակ,
արգելեց:
Այս
իրողութեան
մասին
մեզ
պատմել
է
{նոյն}
ինքը
ամենայն
հայոց
վեհափառ
կաթողիկոսը:
Ահաւաս
էմ,
երբ
մենք,
հայկական
ոգուն
հաւատարիմ
մնալով,
{նոյն}
բառերը
թարգմանում
էինք
հնար,
ինչպէս
մեր
նախնիքը
ւունքով
հին
հայը
խօսում
էր
այնպէս
եւ
ոչ
այլապէս,
{նոյն}
իրաւունքով
այժմեան
հայը
կարող
է
խօսել
այսպէս
եւ
ո
որ
գրիչ
էին
առնում
միմիայն
մեզ
հայհոյելու։
Մենք
{նոյն}
այդ
հայհոյութեանց
մէջ,
խեղճ
հեղինակներից
գաղտնի
ակրից,
որ
ինչ
յատկութեններով
մտանում
էր
բերանը,
{նոյն}
յատկութեններով
դուրս
գար
որովայնից
առանց
մարսուել
ապարտւում
էին
դէպի
բանդ,
դէպի
հուր,
դէպի
սուր,
{նոյն}
մարդիկը,
կրկնում
եմ,
մի
անփախչելի
մտաւորական
ին
Նէապոլիս
մտայ
1861
Նէապոլսից
ելայ
Գենուա
մտայ
{Նոյն}
օրը
ելայ
Գենուայից
եւ
Թուրինի
եւ
Սաւոյի
վերայով
Փ
ց
ելայ
մայիսի
2,
առաւօտ
ժամը
9
Քահիրէ
(մտայ),
{նոյն}
օրը
զկնի
կէս
աւուր
(կէսօրից
յետոյ)
ժամը
4-ին
Քա
,
մայիսի
7-ին
Ադէն
(Թատմոր)
մտայ13
Ադէնից
ելայ
{նոյն}
օրը
երեկոյ[եան]
Ցէյլոն
մտայ
մայիսի
22-ին
Ցէյլոնի
Ցէյլոնից
ելայ
23-ին
Մադրաս
մտայ
27-ին
Մադրասից
`
{նոյն}
օրը
երեկոյ[եան]
Կալկաթա
մտայ
(երեկոյ),
մայիսի
յ
սեպտեմբերի
27
Սուէզ
մտայ
հոկտեմբերի
24
Քահիրէ
`
{նոյն}
օրր
Ալեքսանդրիա
20
Ելայ
նոյեմբերի
2
Երուսաղէմ
մ
ւմ
է
զգուշացուցիչ
առաջնորդ
հասարակութեան
համար
եւ
{նոյն}
ժամանակին
առիթ
է
տալիս
հեղինակին
ուղղելու
եւ
կատա
։
Ուրեմն
իւրաքանչիւր
ազգի
կրիտիկա
յայտնում
է
մեզ
{նոյն}
ազգի
տեսութեան
եւ
հայեացքի
պարզութիւնը
կամ
պղտորո
եցութիւն
ունէ՞ր,
կամ
թէ
ո՞րքան
ազդեցութիւն
ունէր
{նոյն}
իսկ
քննութեան
տակ
ընկած
առարկայի
յառաջադիմութեան
ալը
բացայայտ
է
արդէն,
եթէ
համեմատենք
միմեանց
հետ
{նոյն}
մատենագրի
"
Առաջին
Հոգեղէն
կերակուրը
Հայոց
երեխան
մէջ
գաղափարներ՝
ունի
դոցա
համար
եւ
ձեւեր՝
առած
{նոյն}
իսկ
ազգային
լեզուի
աղբիւրից
եւ
ո՛չ
Թուրքից
եւ
Թաթ
ոնը,
բարոյականութեան
գլխաւոր
նշանաբանը:
Միմիայն
{նոյն}
իսկ
մարդուց,
նորա
ամբողջ
գոյութիւնից
է
բխում
եւ
համար:
Եսական
ոգով
վարակուած
ընկերութեան
մէջ
{նոյն}
ոգին
յանցանք
է
գործում,
նոյն
ոգին
դարձեալ
պատմու
ւած
ընկերութեան
մէջ
նոյն
ոգին
յանցանք
է
գործում,
{նոյն}
ոգին
դարձեալ
պատմում
է
յանցանքը:
Սորա
արդիւնքը
ո
վ
հնար
չունի
յանցանք
յղանալ,
յանցանք
գործել,
եւ
{նոյն}
սէրը
դարձեալ
ընդհանրական
փոխազդեցութեամբ
եղած
յան
թիւնքը
եթէ
կամենաս
նորա
վրայ
պատուաստել
կը
դառնայ
{նոյն}
բանը,
եթէ
մտածես
մի
տունի
վրայ
այլ
տան
հիմք
դնել
ւմ
իմաստութեան,
այլ
այն
ձեւին
եւ
դատապարտում
ենք
{նոյն}
վարդապետութիւնը,
որ
երեւում
է
որպէս
դոգմա:
Չէ
պ
ցիրկի
արիւնոտ
տեսարանները
զարթնեցնում
են
նորա
մէջ
{նոյն}
զգացմունքը,
որ
հեռացնում
էր
այդ
տեսարաններից
առա
ելի
դատողութեանց
մէջ,
լիքը
չափով
կարելի
է
նկատել
{նոյն}
սահմանափակութիւնը,
նորա
նախապաշարմունքներով,
եւ
սահմանափակութիւնը,
նորա
նախապաշարմունքներով,
եւ
{նոյն}
հոգեկան
ախտաւոր
ամբոխմունքը,
որ
յատուկ
բնաւորութ
զոհ
էր
բերում
դրուժան
թագաւորը,
ի՛նչ
բանի
մէջ
էր
{նոյն}
ինքը
Ֆրանսիան,
Գերմանիոյ
եւ
բոլոր
ցամաքահողի,
ի
վերստին
փոխում
է
օրէնքը
եւ
այդ
նոր
օրէնսդրութիւնը
{նոյն}
զօրութիւն
ունի,
ինչ
որ
ունէր
առաջուանը.
մէկ
խօս
նձին
յատկութեանց:
Նա
ձգտում
էր
հպատակեցնել
միտքը
{նոյն}
խիստ
կարգին
եւ
նոյն
հնազանդութեան,
որին
հպատակու
ա
ձգտում
էր
հպատակեցնել
միտքը
նոյն
խիստ
կարգին
եւ
{նոյն}
հնազանդութեան,
որին
հպատակուած
էր
մարդոց
կամքը
"
լոր
շղթաներից
ամուր:
Հեգելի
համակարգութեան
մէջ,
{նոյն}
այն
բանը,
որ
շինում
է
նորան
համակարգութիւն
եւ
հն
ց
օգնական
լինել
"
այս
վարդապետութեան
սկզբունքն
էլ
{նոյն}
կէտիցն
է
իջնում:
Արդարեւ,
եթէ
միջին
մոմենտները
ի
վիմաց
արաuտոյ,
Քեւ
պահեցաւ
ի
խորս
ջուրց
{նոյն}
չարաբաստ
ծառայն
քո:
Յիշխանականն
ի
յաթոռ
դո
ընտանիքս
նոցայ
անօգուտ
եւ
ձանձրալի
լացից,
եւ
ահա
{նոյն}
րոպէին
արթնացայ
խոր
քնիցս.
մոմս
յանգել
էր,
սառն
մութեան
ոճի
հետ.
Սուրբ
Գրքի
նո՛յն
վկայութիւնքը,
{նոյն}
ակնարկութիւնքը
միօրինակ
տեսնում
ենք
ե՛ւ
Պատմութեա
էր
երանելի
Փարպեցուն,
ո՛չ
աւելի
եւ
ո՛չ
պակաս,
է
{նոյն}
այն
Ս.
Կաթուղիկէ
եկեղեցին,
որ
այսօր
յայտնի
է
մե
ժութիւն
է
եւ
սիւնն
հրեղէն
Կաթուղիկէ
եկեղեցի
է
"
(
{Նոյն}
եր.
332)։
"
Եւ
տեղին
այն
տաճար
լիցի
Աստուծո
ղարշապատի
մէջը
եւ
ոչ
նորանից
դուրս,
ինչպէս
այսօր
{նոյն}
սուրբ
եկեղեցին։
Մեր
պատմութեան
մէջ
անդադար
տե
լի՞
բան
է
ասել,
թէ
այդ
Վաղարշապատի
Կաթողիկէն
չէր
{նոյն}
իսկ
այսօրուայ
Կաթողիկէ
Էջմիածինը
Ս.
Լուսաւորչի
հ
յանձնուածը
եղել
է
Հայոց
նախամեծար
մայր
եկեղեցին՝
{նոյն}
ինքը
Սուրբ
Կաթողիկէ
Էջմիածինը։
Այսպէս
բացայատ
յք"։
(Փարպ.
Պատմ.
եր.
185)։
Դնենք,
թէ
{նոյն}
455
թուականին,
երբ
Վահանը
յետ
եկաւ
Պարսկաստանից
ս,
երբ
"
երթեալ
'ի
Սիւնիս
կեցի
"
ասելուց
յետոյ,
{նոյն}
երկրի
վերաբերութեամբ
աւելցնում
է
"
քահանայապետ
աշ
ցել
է
միայն
երկու
տարի։
Փարպեցին
գնացել
է
այնտեղ
{նոյն}
484-ին,
եւ
յետ
է
եկել
486-ին,
որովհետեւ,
վերադ
աւ
Սուրբ
Յովհան
Մանդակունուն,
որ
վախճանեցաւ
կա՛մ
{նոյն}
486-ի
վերջերում,
կա՛մ
487-ի
սկզբում.
եւ
որովհետ
ա
զդեւս,
եթէ
ոչ
Բէեղզեբուղա՛ւ
իշխանաւն
դիւաց
"
(
{նոյն},
գլ.
ԺԲ.,
համ.
24)։
"
Բէեղզեբուղաւ
իշխանաւ
Ընդէ՞ր
սա
զմեղաւորս
ընդունի
եւ
ուտէ
ընդ
նոսա
"
(
{նոյն},
գլ.
ԺԵ,
համ.
2)։
§
34.
"
Յայնժամ
մատեա
յսեր,
եւ
ասէր
զանձնէ
թէ
Քրիստոսն
իցէ
թագաւոր
"
(
{նոյն},
գլ.
նոյն,
հ.
2)։
§
37.
"
Քանզի
գիտէր
թ
էր
զանձնէ
թէ
Քրիստոսն
իցէ
թագաւոր
"
(նոյն,
գլ.
{նոյն},
հ.
2)։
§
37.
"
Քանզի
գիտէր
թէ
առ
նախանձո
Սրբով
եւ
զօրութեամբ...
սպանին
կախեալ
զփայտէ
"
(
{նոյն},
գլ.
Ժ.,
համ.
38-39)։
Այս
պատճառով
Պաւղոսը
անգութիւն
յարքայութեանն
Քրիստոսին
եւ
Աստուծոյ
"
(
{նոյն}.
գլ.,
նոյն.
հ.,
նոյն)։
§
55.
Բնագրում
այութեանն
Քրիստոսին
եւ
Աստուծոյ
"
(նոյն.
գլ.,
{նոյն}.
հ.,
նոյն)։
§
55.
Բնագրում
անուն
չկայ,
ստոսին
եւ
Աստուծոյ
"
(նոյն.
գլ.,
նոյն.
հ.,
{նոյն}
)։
§
55.
Բնագրում
անուն
չկայ,
այլ
մի
քանի
կ
որովհետեւ
այդ
լեզուն,
ինչպէս
մեր
լեզուն,
նա
եւ
{նոյն},
առանձին
դերանուն
չունի,
այլ
երկուքի
գաղափարն
է
լեզուի
պահանջողութեան
համեմատ
երբեմն
նա
եւ
երբեմն
{նոյն},
բայց
տեղ
տեղ
ներս
է
մտած
նա
փոխանակ
նոյնի։
տած
նա
փոխանակ
նոյնի։
Հին
լեզուի
մէջ
այս
"
նա
{նոյն}
եւ
այն
"
դերանունների
տարբեր
գործածութիւնը,
որ
շ
րը,
մօտաւորապէս,
տալիս
է
մեր
"
Հիւսիսափայլը
",
{նոյն}
եւ
այն
դերանունները
չեն
գործածւում
հոլովուած։
Մն
։
Սորա
հակառակ
Կոստանդնուպօլսի
բարբառում,
նա
եւ
{նոյն}
դերանունները
ուղղականում
միայն
եւ
անխտիր
ամեն
բան
րծի
եթէ
յատուկ
անուն
մարդոյ
պիտի
լինել,
եւ
գուցէ
{նոյն}
իսկ
իշխանին
Անձեւացեաց,
զոր
'ի
Պատմութեան
իւրում
Այո՛,
կար
Յովսէփը՝
տեղապահ
կաթողիկոսը,
բայց
նա
{նոյն}
Փարպեցու
կրկին
եւ
կրկին
ասելով
լոկ
քահանայ
էր)
աւոր
քահանայութեան,
կամ
գլխաւոր
քահանայ,
կամ
որ
{նոյն}
է՝
քահանայապետ
բառերը,
միմիայն
կաթողիկոս
են
նշա
եւ
տգեղ,
յայտնի
է
թէեւ
դպրութեան
մէջ
անընդունելի։
{Նոյն}
այս
բայերը
Նոր
Ջուղայի
եւ
Հնդկաստանի
հայերի
բերան
խարհաբար"։
Չափեցէք
պարոններ,
բայց
այնպէս
արէք,
որ
{նոյն}
իսկ
հին
լեզուին
չհակառակէք։
Հին
լեզուի
բար
մասնիկ
ւթեամբ
բաղադրված
մակբայը
չէ
վարվում
որպէս
ածական։
{Նոյն}
այս
հին
լեզուի
կանոնով
էլ
սխալ
է
"աշխարհաբար"
ասե
րքը՝
Սահակը
եւ
Համազասպը,
դահճի
ձեռքով
մորթուեցան
{նոյն}
786
թ-ի
ապրիլի
8-ին՝
հաստատ
եւ
հաւատարիմ
մնալով
ա
աջը
դուրս
գալով,
Վասպուրականի
տեղ
դժոխք
ուղարկեց՝
{նոյն}
իսկ
հանդիպած
տեղում
նորա
պատանը
ձեւելով։
Ցաւել
Գերմանիայում,
բայց
գերմանացիք
կարդում
են
նորանց
{նոյն}
յուսահատեցուցիչ
սառնութեամբ,
որով
խմում
են
սառու
,
մինչեւ
լաւ
իմանաս
նորա
միտքը:
-
Բայց
ես,
{նոյն}
այդ
վիպասանութեան
վերայ
եւս
չկամիմ
մտածել,
-
պատ
-
Ձայնդ
կտրի՛ր,
լի՜րբ,
անզգամ.
դու
այժմ
կամիս
{նոյն}
բանը
ինձ
ասել,
թէ
քո
լեզուն
թէեւ
ծանր
էր,
այլ
գ
ագոյն
Բրամինի
ընդառաջ:
Ինչ
կարգով
որ
գնում
էին,
{նոյն}
կարգով
դժոխքի
դուռի
երկու
կողմումը
շարուեցան:
Դո
յետոյ
մի
բան
ընկաւ
դժոխքի
դուռից
ծծումբի
լճի
մէջ
{նոյն}
աղաղակը
գործելով,
որ
պատճառում
է
մի
գերան,
ջրի
այդ
երեւոյթը...
բայց
ահա
զարմանք...
աղջիկը
{նոյն}
դրութեան
մէջ,
կանգնած
ոտքի
մատների
վերայ
եւ
պարզ
շ
չունէր
գլխին:
Ես
նայում
եմ
դարձեալ,
երեւում
է
{նոյն}
կերպարանքը,
եւ
ինձ
թուեցաւ,
թէ
այդ
կերպարանքը
ժ
որդիքը
եւ
թոռները:
Հայերի
համար,
երէկ
եւ
այսօր
{նոյն}
եւ
միշտ.
չեմ
ասում
յաւիտեան,
որովհետեւ
այդ
ազգի
ւ
մօտ
եկողը,
ո՛վ
էր
հաշիւ
հարցնողը:
Տարեգլխին,
{նոյն}
քահանայքը,
նոյն
խորովածը,
նոյն
պատիւը,
տաղը
եւ
էր
հաշիւ
հարցնողը:
Տարեգլխին,
նոյն
քահանայքը,
{նոյն}
խորովածը,
նոյն
պատիւը,
տաղը
եւ
շարականը,
հետեւ
ղը:
Տարեգլխին,
նոյն
քահանայքը,
նոյն
խորովածը,
{նոյն}
պատիւը,
տաղը
եւ
շարականը,
հետեւաբար
եւ
նոյն
վկա
ը,
նոյն
պատիւը,
տաղը
եւ
շարականը,
հետեւաբար
եւ
{նոյն}
վկայութիւնը
"
ստորագրութեամբ
անդամոց
գրութեամբ
կն
ական
գործողութիւնքը:
Նա
ձեռք
էր
զարկում
գործերին
{նոյն}
վստահութեամբ,
ինչ
վստահութեամբ
հմուտ
եւ
վարժ
որս
ս
էր
զարկել
ճաղատ
ճակատի
վերայ
կաթ
կաթ,
ամենեւին
{նոյն}
կերպով,
ինչ
կերպով
իւղոտ
ամանի
մէջ
կանգնում
է
սր
ր
քեզանից
իսկ
երկիւղ
էր
կրել
եւ
փախչում
էր,
թէեւ
{նոյն}
ինքը
թուել
էր
քեզ
ահարկու
կէս
գիշերուայ
լռութեան
տ
եմ
դնում
հաւատարիմ
մնալ
քեզ
մինչեւ
իմ
մահը,
եւ
{նոյն}
ուխտը
պահանջում
եմ
եւ
քեզանից:
Մի՛
վիրաւորուիր
դ
գում
նա
իւր
մարմնի
մէջ,
որ
յետոյ
փոխւում
էր
դէպի
{նոյն}
չափով
ջերմութիւն,
որով
նորա
տկարութիւնը
համարեա՛
ռական
կերպով
յայտնեց
իւր
կնոջը
եւ
Մանուշակին,
թէ
{նոյն}
օրը
ահա
բժիշկ
էր
կանչելու:
Մանուշակը
դարձեալ
աղա
այս
զննողութիւնը,
վերստին
հալեցնում
է
արճիճը
եւ
{նոյն}
բանը
կատարում
է
հիւանդի
կուրծքի
վերայ,
յետոյ
ծնկ
ակործան
կայծակը
դղրդեց
Խանլը-դերէն,
որ
լցուած
էր
{նոյն}
իսկ
րոպէին
անհամար
քուրերով,
որոնց
հրաւիրում
էին
թ,
եւ
կնքելով
նորան
Խանի
կնիքով,
անյայտանում
են
{նոյն}
գիշերը
Բաղչէ-Սարայից:
Հետեւեալ
օրը
մտանում
են
նա
միաբանութեան
գործականութիւնը,
ծածկած
ու
դրած
էին
{նոյն}
իսկ
սերմերի,
նոյն
իսկ
հիմնարկութեան
պայմանների
մ
անութիւնը,
ծածկած
ու
դրած
էին
նոյն
իսկ
սերմերի,
{նոյն}
իսկ
հիմնարկութեան
պայմանների
մէջ
եւ
յառաջ
ու
յետո
նքն
Մխիթար
Աբբայ,
որ
էր
Սեբաստացի,
սնեալ
'ի
մէջ
{նոյն}
իսկ
ազգին
Հայոց
եւ
կրօնաւորեալ
ըստ
Հայոց
'ի
վանս
առ
ոտս
երկուց
կուսանաց,
որք
ունէին
համարումն
'ի
{նոյն}
ժողովրդեան
սրբակեցիկ
վարուց
եւ
առաքինի
անձանց,
զ
եւ
առաքինի
անձանց,
զորոյ
յիշատակն
ունիմք
'ի
վարս
{նոյն}
իսկ
Մխիթարայ
աբբայի
տպեալ
'ի
Վենետիկ
'ի
նոյն
իսկ
վարս
նոյն
իսկ
Մխիթարայ
աբբայի
տպեալ
'ի
Վենետիկ
'ի
{նոյն}
իսկ
'ի
միաբանութենէ
քաղեալ
յընդարձակ
պատմութենէ
վ
եալ
յընդարձակ
պատմութենէ
վարուց
նորա,
որ
պահի
'ի
{նոյն}
վանս
շարադրեալ
'ի
Հ.
Մատթէոս
վարդապետէ
Եւդոկիացւ
մանկութեան
յետ
ամաց
ինչ,
որպէս
ասացաք,
մտեալ
'ի
{նոյն}
վանս
Սուրբ
Նշանի
որ
'ի
Սեբաստիա,
յառաջնորդէ
տեղւ
րգար
վարդապետէ
եւ
յարքեպիսկոպոսէ,
որպէս
պատմի
'ի
{նոյն}
վարս
եւ
այլն։
Յորում
եւ
պատմին
ամենայն
անցք,
որ
ղ
եւ
զայլ
վանատունս
նոցա
աստ
եւ
անդ։
Արդ,
որպէս
{նոյն}
ինքն
Մխիթար
աբբայ,
նոյնպէս
եւ
իւր
ձեռնասուն
աշակ
այոց
եւ
միաբանեցան
յայս
գործ.
եւ
սակայն
գոլով
'ի
{նոյն}
զանգուածոյ
եւ
ոգի
ազգասիրութեան
որ
էր
բնական
'ի
ն
րութիւն
նոցա
'ի
սկզբան
անդ,
առիթ
եղեւ
փօլիթիքայի
{նոյն}
իսկ
Մխիթարայ
աբբայ
հօր
եւ
հետեւողաց
նորա.
իբր
զի
նաց
եւ
ազգային
տեղւոյ
որպէս
եւ
յայսմ
ժամանակի
եւս
{նոյն}
ոգի
երեւի
'ի
նոսա
'ի
նոյնպիսի
դիպուածս,
իսկ
յայլ
աւ
ամենեքին
եւ
զիւր
ձեռնասուն
աշակերտս
վարժեաց
'ի
{նոյն}
եղանակ,
որոց
գլխաւորն
եւ
իբրեւ
իւր
երկրորդ
եղեւ
ովութիւն
նոցա
զազգէն
Հայոց
եղեւ
քար
գայթակղութեան
{նոյն}
կրօնի։
Եւ
հոգի
Վենետիկեան
վանաց
երեւի
յայտ
յանդի
կեցւոց
եւ
Քօլլեճեանց
վասն
սոցին
իրաց,
պատճառն
էր
{նոյն}
իսկ
հոմաձայն
փօլիթիքա
նոցա,
որք
ոչ
յայտ
յանդիման
րորդ
յօդուածի
մէջ
մեր
խօսքի
առարկան
լինելու
է
ահա
{նոյն}
այդ
ընկերութիւնը.
յանձն
ենք
առել
քննել
եւ
նկարագ
աւորութենների
մէջ։
Բեր
քննենք
այստեղ
համառօտաբար
{նոյն}
այդ
յատկացուցիչ
բնաւորութիւնքը՝
ուշադրութիւն
դար
Աստուծոյ
ամենակալի
երեսփոխան
քարոզելով
իւր
անձը,
{նոյն}
պատիւը
պահանջում
էր
ժողովրդից,
որ
պարտական
էր
մի
ել
էր
ուրախութենից՝
Spiritus
Dei
est
hic,
եւ
որ
{նոյն}
պապի
կոնդակով
1540
թուականի
դեկտեմբերի
27
օրումը
ւր
ներկայութիւնը
խոցի
սեպհական
գարշահոտութեամբ
եւ
{նոյն}
ժամանակ
խայտառակելու
էր
մեր
խաբեբայութիւնը։
Չէ.
հ
որ
թուով
յամբողջ
ընկերութեանց,
այլ
ինքնին
ազգն,
{նոյն}
եւ
մանկտին
ազգային,
որոց
անմերձենալի
էր
հինն
լեզ
ւն
նախնեաց,
թող
(զյոյժ
սակաւաթիւ
գիտակս
[ոմանս]
{նոյն}
լեզուի,
եւ
ո՞ր
հայ
առեալ
ի
ձեռի
"
զԽորենացւոյն,
նհասկանելեօքն
[ի
բաց]
թողու
զմատեանն:
Զի՞նչ
այժմ
{նոյն}
հայ
ասասցէ
[ընթերցասիրելով]
"
զՎարդապետարանն
կրօն
ց
երեւիլ
իբր
հաւանական,
թէ
ի
ժամանակի
թարգմանչաց
{նոյն}
էր
[ոճ
խօսից]
եւ
գրերոյն
եւ
ժողովրդեանն՝
զի՞նչ
ա
եալ
զախտ,
չէ
դժուար
պնդել
թէ
ի
ժամանակի
[յայնմիկ
{նոյն]}
էր
[ոճ
խօսից]
եւ
գրերոյն
եւ
ժողովրդեանն,
ուրեմն
ին
ինչ
մեռեալն
լատինախօսութեան՝
որ
[զինչ
եւ
էր.
{նոյն}
ե՛ւ]
մնացեալ
է
ցարդ
ի
մատենագրութիւնս
հեղինակաց,
,
եւ
այն
մասնաւոր
եւ
[յո՛յժ
մասնավոր
խորհրդով]:
{Նոյն}
բան
է
եւ
զհին
հայկականէն:
Բայց
ի
սէր
Աստուծոյ
հա
ւսումնականք
հայոց
պահպանութեամբ
կամ
կենդանութեամբ
{նոյն}
լեզուի:
Քաջայայտ
է
ապաքէն,
թէ
հին
լեզուն
մեռեալ
լս
խորհել
իրացն,
այլ
եւ
զնա
ինքն
զսուրբն
գտեալ
ի
{նոյն}
անձուկ
ճենճերեալ,
դառնայ
յառանձնութեանն
վայր
Աստ
րելոյ
հրաւիրեալ
լինէր
սուրբն
Մեսրոպ
ի
Վիրս՝
առ
ի
{նոյն}
գործ,
որոց
եւս
արարեալ
զնշանագիրս,
իջանէ
յԱղուա
ուսմանց
ի
Հայս
ի
բաժնի
Պարսից՝
դիմեն
փափագանօք
ի
{նոյն}
առաքելութիւն
եւ
առ
Հայս,
եղեալս
ի
բաժնի
Պարսից՝
Հայս,
եղեալս
ի
բաժնի
Պարսից՝
դիմեն
փափագանօք
ի
{նոյն}
առաքելութիւն
եւ
առ
Հայս,
եղեալս
ի
բաժնի
Յունաց.
բերել
զգիրս
առաջնոց
հարց
փութանակի
ի
Հայս՝
զի
ի
{նոյն}
պաշտօն
յղեսցին
եւ
ի
Բիւզանդիոն:
Այլ
սոցա,
հաւատ
ել
տային
եւ
գետ
արկանել,
զհրեշտականման
այրն
զտէր
{նոյն}
՝
անհանգիստ
հալածանօք
վախճանեցուցին,
որք
եւ
այժմ
դ
ոչ
ուրանամք.
բայց
պատճառ
ցաւելի
իրողութեանս
էր
{նոյն}
իսկ
ուսումնատեաց
եւ
ուսումնակալած
բարք
հայկական
ա
զանազան
բարբառս
Եւրոպիոյ,
են
ռամկախօսութիւն,
եւ
{նոյն}
ինքն
որ
դատագիտէ
զայս՝
ռամիկ,
զի
բաց
ի
լատինակա
մք
արդէն,
թէ
որ
ինչ
անհասկանալի
է
ի
մէնջ,
չկարէ
{նոյն}
առթել
զհրճուանս,
զի
զգայութիւն
մեր
ոչ
ենթարկի
կր
արը
ժողովրդի
համար
մի
չոր
եւ
մեռեալ
բան
էր,
բայց
{նոյն}
իսկ
Կարգի
համար,
հաստատ
եւ
շահաւէտ։
Այս
նշանաւո
եւ
վերջապէս
իւր
ցանկութեանը
համաձայն
ուղարկուեցաւ
{նոյն}
թշնամիների
ձեռքով
իւր
հայրենի
ամրոցը։
Իգնատիոսի
Փարիզի
Համալսարանի
Աստուածաբանական
Ֆակուլտէտի
եւ
{նոյն}
քաղաքի
Արքեպիսկոպոսի
վերաքննութեանը։
Սուրբ
Ֆակու
ձակուեցան
Կլեմանի
վերայ
եւ
կտոր
կտոր
արեցին
նորան
{նոյն}
րոպէին։
Յակոբ-Կլեմանը
ժամանակ
չ'գտաւ
իւր
խորհրդա
ի
է.
ինչ
որ
այսօր
կարելի
է
առնել
անվտանգ,
էգուց
{նոյն}
բանը
գլուխ
կը
գայ
սարսափելի
արիւնահեղութենով"։
թագաւորին,
միեւնոյն
ժամանակումը
վճռեց,
որ
Կարգը
{նոյն}
կարգադրութենից
երկրորդ
պատճէնը
երեք
օր
ժամանակից
եք
օր
ժամանակից
յետոյ
մատուցանէ
Պարլամենտին։
{Նոյն}
տարուայ
օգոստոսի
6-ին
հաստատուեցաւ
Պարլամենտի
վճի
իսուսեանների
Դիւանատունը
եւ
գանձարանը
կնքուեցան։
{Նոյն}
երեկոյին
Հունգարացոց
եւ
Գերմանացոց
Կօլլեգիումների
եցէ՛ք,
թէ
ինչ
որ
դուք
մեր
հարերին
կ'առնէք
այնտեղ,
{նոյն}
բանը
ձեզ
կ'առնեն
Վերսայլումը,
ինչպէս
դուք
այնտեղ
ային
անդամ
ինչ
չափով
պարտական
էր
սիրել
իւր
ազգը,
{նոյն}
չափով
պարտակա՛ն
է
նշաւակել
եւ
սպանել
նորա
պակասու
ները
բերում
են
առժամանակեայ
անախորժութիւնք,
բայց
{նոյն}
պատմութեան
միւս
երեսի
վերայ
տեսանում
ենք,
որ
այդ
տ
վկայութէան
անձին
իւրոյ
եւ
ամենայն
ժողովրդէանէ,
{նոյն}
քահանան,
հարցանում
ենք,
անարատ
չպահելով
իւր
քահ
արգիսը
եւս
պիտոյ
է
հրամանակատար
լինէր.
եթէ
ո՛չ,
{նոյն}
ուղտը
նորա
դրանը
կը
չոքէր.
միեւնոյն
ժամանակին
աշ
ատակով
յատուկ
սուրհանդակ
էր
ուղարկուել
Երուսաղէմի
{նոյն}
այն
Իսահակ
վարդապետը,
որին
վանականները
կամենում
րութիւն
կայացաւ:
Այժմ,
ըստ
նոր
Կանոնադրութեան,
{նոյն}
ժողովը
պէտք
է
բաղկանայ
տասներկու
անդամից,
որոնցի
զգի
սեփականութիւնն
է,
որտեղ
էլ
նա
չգտնուի,
ճիշտ
{նոյն}
հիմքերով
ու
իրաւունքներով,
ինչպէս
եւ
Էջմիածնի
վա
ուրիշներ
էլ,
ինչպէս
ում,
իմ,
ամ.
սոքա
էլ
ճիշտ
{նոյն}
պաշտօնակատարութիւնն
ունին
ինչպէս
վերը
դրված
եմը։
,
կարող
են
առանց
վերջաւորութեան
գրվիլ։
Եւ
դ),
{նոյն}
այս
կանոնի
զօրութեամբ
եթէ
Մարկոսը
իր
հարցմունքի
մ
Աթենասին
քրիստոնեաների
մարտիրոսութիւնքը։
Մնաց
որ
{նոյն}
իսկ
Սիքստոսի
գործը
անխորհուրդ
եւ
յիմարական,
վրէժ
լով։
Սորանից
երեւում
է,
որ
այս
բայանունները
կամ
{նոյն}
բայերի
աներեւոյթ
եղանակները
կարող
են
միմեանց
փոխա
այդ
ումն
վերացական
առքական
անուններն
փոխանակել
է
{նոյն}
բայերի
աներեւոյթ
եղանակով,
որ
հեշտ
հոլովվում
է
ե
ս
գիտեմ"։
Սորանից
մի
վայրկեան
առաջ
էլ,
դարձեալ
{նոյն}
տեղում
Վարդիթերի
վրայ
է
թափում
իր
ժանգը.
"
Ա՜խ,
ի
մատանու
շատ
թոյլ
եւ
անխելք
խաղի
մէջ,
հաշուէ
թէ
{նոյն}
պաշտօնն
է
վարում,
ինչ
որ
Սօսի
մայրը
Տիրանի
ձեռքո
ինչպէս
առաջ,
այնպէս
եւ
քրիստոնէութեան
ժամանակ,
{նոյն}
այդ
կրակը,
ինչպէս
ասացինք,
անուանւում
է
մի
դիպո
լ
են
զարմացած
եւ
ապշած
ամբոխին
լուսեղէն
կտուցով:
{Նոյն}
այս
բնական
երեւոյթը
նկատուած
է
շատ
անգամ
եւ
ցած
տ
սարսափանքով
նկատեցին,
որ
ծառերը
եւ
նաւի
կայմերը
{նոյն}
բոցով
էին
փայլում:
Կայծակի
զարկելն
ու
այդ
սքանչե
քն
հիւսիսային
լայնութեան,
աւելի
բարձր
է,
քան
թէ
{նոյն}
լայնութեան
տակ
եղած
ուրիշ
սարերի
ձիւնական
գօտին:
տու
բարձրութիւնը
հասնում
է
մինչեւ
13300
ոտնաչափ:
{Նոյն}
այս
օրէնքներով
եւ
պատճառներով
Հիմալայեան
սարի
ձիւ
ուներ
4.
000
տարի
առաջ
ապրած
հայը
այնպէս
խօսել,
{նոյն}
իրաւունքին
համազօր
իրաւունք
ունի
այժմեան
հայը
այս
ուշակները,
այնուամենայնիւ
կանացի
խորամանկութեամբ
{նոյն}
վայրկենին
չէ
բացում
իր
սիրտը
Անոյշի
առջեւ.
"
Քա՛
այ:
Մինչեւ
շատ
մօտ
ժամանակներս
գրեթէ
եւ
միեւնոյն
{նոյն}
կառավարութեան
տակ
էին
քաղաքականապէս:
Երկուքն
էլ
պայմանների
տակ
թուրքինը,
որ
կերպարանագործուել
է
{նոյն}
պայմանների
տակ
ինքնուրոյնաբար
կերպարանուել
է
եւ
հ
նք
կարող
ենք
շատ
բան
ցոյց
տալ
եւ
հին
լեզուից,
որ
{նոյն}
է
այսօրուայ
աշխարհաբարի
կամ
տաճիկ
ասուած
բաղդասու
չափ
եւս
այն
ջուրը,
որ
նորանից
բղխում
էր։
Ուրեմն
{նոյն}
արհամարհանքը
ամենայն
րոպէ
հասանում
է
եւ
պիտոյ
է
հ
ողջ
ազգի
սեփականութիւն,
կազմւում
է
կամ
փոխւում
է
{նոյն}
իսկ
այդ
ազգի
միջնորդութեամբ,
որ
առանց
պատճառի,
սել
հին
լեզուով,
հին
ոճով,
հին
քերականութեամբ,
{նոյն}
իրաւունքը,
իր
կարգով
ունի
եւ
այժմեան
Հայը
խօսել
որ
ճարտարապետութեան
կանոններին
համաձայն։
Իսկ
եթէ
{նոյն}
քարերով
աշխատես
դարձեալ
երդիկով,
առանց
պատուհանն
ւում
եւ
մենք
էլ
էինք
հագնում։
Հիմի
ինչ
եղաւ,
որ
{նոյն}
շորը
շարժում
է
մեր
ծիծաղը,
եւ
ոչ
միայն
այս
չափ,
եզուի
առաջարկութիւնը,
մանաւանդ
այն
պատճառով,
որ
{նոյն}
բանը,
նոյն
առաջարկութիւնը
կարելի
է
առնել
եւ
հայ
կութիւնը,
մանաւանդ
այն
պատճառով,
որ
նոյն
բանը,
{նոյն}
առաջարկութիւնը
կարելի
է
առնել
եւ
հայ
մարդուն,
որ
՛չ,
այլ
միայն
թոյլ
տալով,
եւ
թոյլ
տալուց
ետքը՝
{նոյն}
իսկ
օրինակներով
մեր
դրութիւնը
պաշտպանելու
եւ
հակա
քան
թէ
գրութիւնը,
որ
աւելի
քիչ
խօսքով
իմացնում
է
{նոյն}
գաղափարը։
Յայտնի
է
թէ
նոր
լեզուն,
ապաստան
մնալո
պատճառով,
որ
նորա
մեռած
մայրը
աւելի
գեղեցիկ
էր,
{նոյն}
այն
հին
լեզուի
գեղեցկութեան
պատճառով
նոր
լեզուն
է
ղւում
է
դէպի
երկրագունդի
ելեքտրական
կենդրոնը,
որ
{նոյն}
պիտի
լինի
եւ
նորա
երկրաչափական
կենդրոնի
հետ,
որո
նք,
արմատք
ներգործական
եւ
ներգործակերպ
բայից
ընդ
{նոյնաձայն}
բայից,
որպիսի
զքուն
ննջել,
հարկ
հարկանել,
գերի
ոտանաւորներին,
հիմնած
միմիայն
ոտքերի
եւ
վերջերի
{նոյնայանգութեան}
վերայ
առանց
ամենայն
մտքի,
բովանդակութեան,
խորհր
եանց
քամակից
շարել
ասիական
փքուռոյց
հռետորութեամբ
{նոյնանշան}
բառեր,
եթէ
նոր
լեզուն
աւելի
պարզ
եւ
անզարդ
է
իր
զետեղեցին
քսան
չորս
անարգական,
ըստ
մեծի
մասին՝
{նոյնանշան},
խօսքեր),
որոնցով
դատապարտւում
էին
Քենելի
գրք
ն
իրար
խօսածը։
Կան
գաւառական
բառեր,
որ
գրեթէ
{նոյնանշան}
են,
բայց
եւ
այնպէս
բարակ
քննութիւնը
բացում
է
նոց
մին
եւ
տպարանի
մամուլներուն
տակէն
ելած
էին,
հիմա
{նոյնը}
նորոգող
եւ
ընծայի
հագուստով
դռներնիս
նորէն
չալող
նողական
սուրբ
իրաւունքներով
պարտք
դնել
նոցա
վերայ
{նոյնը}
՝
աւելի
աճեցուցած,
տալ
իւրեանց
զաւակներին:
Տղան
ր,
բիւրաւոր
երանիներ
լսած
ենք
հարիւրաւոր
անգամ.
{նոյնը}
գրեթէ
եւ
Ֆրանսիոյ
վերաբերութեամբ:
Բայց
հարկաւոր
նը,
փոխանակ
դրամի,
համարւում
էր
հարկ,
իսկ
այժմ
{նոյնը}
պիտի
անուանուէր
վճար:
Բայց
շինականին
ի՛նչ
մխիթար
նում
է
դարձեալ
Ասիա,
անցնելով
մի
քանի
ձեռքերից,
{նոյնը}
՝
աւելի
արժան
եւ
նոյն
որակութեամբ,
կարող
է
պատրա
գումար.
մեռնելուց
յետոյ
թողնում
եմ
իմ
ընտանիքին
{նոյնը},
այլեւ
մի
քանի
տուն
եւ
այլն
եւ
այլն,
ուրեմն,
ի
ոյց
տալ
իւրեանց
մէջ
այս
բարոյական
ոյժը,
որ
յետոյ
{նոյնը}
քնքուշ
սեռից
յուսալու
իրաւունք
ստանայինք:
ոյ
շառաւիղքը
այսօր
աչքդ
է
ցոլացնում,
Էգուց
{նոյնը}
կը
կատարուի
մահարձանիդ
երեսում:
Ուրեմն
միայ
Ինչ
որ
մեր
ամբաստանուած
նամակի
մէջ
ասել
ենք,
{նոյնը}
կրկնում
ենք
այսօր
եւ
վճռաբար
յայտնում
ենք,
որ
մի
է
սպասաւորել
ազգի
յառաջադիմութեան:
Երկրորդ,
{նոյնը}
հասկացնել
իւր
իրաւասութեան
տակ
եղած
եկեղեցականներ
ստեղ
աւելորդ
համարեցինք
մեր
ընթերցողների
առջեւ
էլ
{նոյնը}
անել,
պատճառ,
խորհուրդ
չգտանք
զուր
տեղը
խնդիրնե
երբեմն
նոյն,
բայց
տեղ
տեղ
ներս
է
մտած
նա
փոխանակ
{նոյնի}
։
Հին
լեզուի
մէջ
այս
"
նա
նոյն
եւ
այն
"
դերանո
ազմուածքից
դուրս
գտանուած
առարկաների,
մարդերի
եւ
{նոյնիսկ}
բնութեան
հետ,
մարդը
վերջանում
է
մարդութենից:
ղութիւնը
քաջ
յայտնի
են
մեզ
բոլորովին
այլ
կողմից,
{նոյնիսկ}
՝
Շնորհալու
ընդհանրական
թղթերից,
հոգեշարժ
շարակա
րութեան
քամակից՝
այդ
աղքատներուն
օգնելու
համար։
{Նոյնիսկ}
Գարիբալդին
առաջարկեց
Իտալիոյ
մէջ
մի
հանգանակութիւ
:
Չկայ
մարդ,
որ
չխոստովանի
այս
ճշմարտութիւնը
եւ
{նոյնիսկ}
Անգլիոյ
մէջ,
բայց
այստեղ
է
խնդիրը,
երկրագործի
հ
ինչպէս
ուրեմն
կարող
է
օգնել
ուրիշին:
Խնդիրը
{նոյնիսկ}
այնտեղ
է,
որ
նա
աղքատ
է
եւ
պիտի
առաւել
աղքատանայ
լ
տկարամիտ
մարդերի,
փոխանակ
իւրեանց
դժգոհութիւնը
{նոյնիսկ}
կարծեցեալ
անկարգութեան
ընդդէմ
ուղղելու,
փոխանակ
ը
տանի
յաղթութիւն,
-
Կար
ժամանակ
`
այս
հարցն
էր,
{Նոյնիսկ}
կնճռոտ
յոյժ,
աւա՜ղ,
Բայց
գիտութիւնն
լուսաբեր
Կն
ել
արագ
վազող
Ուժեր
ստրկացուցին:
{Նոյնիսկ}
լուսին
հարկադրեցին
Մեզ
պատկերներ
նկարել
ի
գործերը
պահւում
են
Կրօնական
ժողովին,
այսինքն,
{նոյնիսկ}
եկեղեցականներին,
եւ
ազգը
իրաւունք
չունի
այդ
բանե
ակակից
կեանքից:
Միեւնոյն
ազգի
փիլիսոփայութիւնը,
{նոյնիսկ}
իր
համար
չէ
կարող
ամէն
ժամանակ
ուղիղ
լինել,
որով
՛
ներկայ
կեանքին,
այլեւ
բնութեան
երեւոյթներին
եւ
{նոյնիսկ}
բնութեան,
ահա՛
փիլիսոփայութեան
աղբիւրը,
որ
բաց
նդրի
(bill)
բովանդակութիւնը,
այլ
դատապարտում
է
{նոյնիսկ}
վերանորոգութեան
հակամիտութիւնը,
որովհետեւ
վտանգ
նկարագրելով
Հեգելին
աւելի
դիւանապետական,
քան
թէ
{նոյնիսկ}
Պրուսիոյ
այն
ժամանակուայ
տէրութիւնը,
նոյնպէս
եւ
ժամերը
հայհոյել
քահանայապետի
ոսկերքը:
Արդէն
պապի
{նոյնիսկ}
մահուան
օրին
նա
գործարանումը
բազմաթիւ
պաշտօնակիցն
ցաք
այս
վսեմակա՜ն
ասպարիզի
մէջ,
վկայ
բռնելով
Ձեզ
{նոյնիսկ}
Գործք
Առաքելոցը,
որին
մօտենալու
մէք
չունէինք
իշխ
նայապետ
բառերը,
միմիայն
կաթողիկոս
են
նշանակում։
{Նոյնիսկ}
Խորենացու
նզովքը
"
'ի
վերայ
գլխաւորաց
քահանայութե
ամառօտիւ
դնում
ենք
այստեղ,
ինչպէս
յայտնի
են
դոքա
{նոյնիսկ}
հանգուցելու
բերանից
լսուելով։
Քաղաքով
Երեւանց
իւնը,
ի՞նչ
մահ.
նա
յաւիտենական
է,
նա
անմահ
է։
{Նոյնիսկ}
մեր
փրկութեան
միայնակ
միջնորդը,
երկնաւոր
հօր
հետ
երից
եւ
թէ
գտանւում
է
պատերազմական
դրութեան
մէջ:
{Նոյնիսկ}
Ձեր
մռայլութիւնը
այնպէս
պար
կ'ածեմ
ամանիքների
վեր
տան
հետ,
ուր
այս
երկու
մարդիկը
խօսում
էին,
կամ
{նոյնիսկ}
մարդերի
հետ,
վասն
որոյ,
սիրելի՛
ընթերցող,
ներե
գամ
բռնացնում
են
մեզ
ո՛չ
թէ
միմեանց
վերայ,
այլեւ
{նոյնիսկ}
բնութեան
վերայ,
եթէ
միայն
կարելի
էր
այս...
Թի
ւ
այլ
աննիւթ
կարողութիւնքը
աշխատում
են
բռնանալ
եւ
{նոյնիսկ}
բնութեան
վերայ,
աշխատում
են,
եթէ
կարելի
է
խլել
յ:
VII
Նախիջեւան
քաղաքի
շրջակայքումը,
որոնք
{նոյնիսկ}
քաղաքի
բաժիններն
են,
կան
զանազան
տեղեր,
որոնց
ա
լով
ներգործող
պատճառներին,
Մխիթարեան
ընկերութեան
{նոյնիսկ}
սկզբնական
պայմաններին
պապական
հովանաւորութեան
տակ
մարդկութեան
վերայ,
գերի
եւ
ստրուկ
շինել
նորան։
{Նոյնիսկ}
վերեւում
յիշուած
Գրիգոր
եօթներորդի
պահանջողութեամ
ացին
իրենց
`
նկատելով
ազգի
ակնբախ
արհամարհանքը
եւ
{նոյնիսկ}
`
ատելութիւնը:
Երկու
տարուայ
ընթացքում
Կանո
ք
աւելացրել
են
աւանդութեանը
մի
նզովք,
որ
չի
եղել
{նոյնիսկ}
Հաննայի
բուն
ձեռագրում:
Բացայայտ
մի
կեղծիք
էր
այ
վ
դիմաւորեց
ազգը
կաթողիկոսի
թուղթը:
Ազգն
արգելեց
{նոյնիսկ}
թղթի
ընթերցումը
եկեղեցիներում,
եւ
երբ
անհնազանդ
վրայ
որպէս
նախապահպանողական
հնար
(ինչի՞ց),
եթէ
{նոյնիսկ}
մեր
ցաւի
եւ
հիւանդութեան
պատճառը
պիտի
առնունք
որպ
ահե՞լ
է
նոյնպէս
մի
աւանդութիւն
կամ
հասկացողութիւն
{նոյնիսկ}
Նուրինի
անձնաւորութեան
կամ
այդ
օտարոտի
արարողութե
ներ
է
անում,
այդ
մասին
հարիւրաւոր
են
ապացոյցքը:
{Նոյնիսկ}
մեր
յիշած
Ցիմմերմանի
ֆիզիկան,
-
ուր
էլեկտրական
մա
րի,
պատրիկիոսների,
ծերակոյտ
մարդերի,
այո՛,
եւ
{նոյնիսկ}
Ներոնի
սիրական
գործը:
Բայց,
ասենք
թէ
թագաւ
չինական
պատշաճների
մէջ
եւ
որի
տակ
տնքում
է
այսօր
{նոյնիսկ}
լուսաւորեալ
Եւրոպան:
Ծաղկազարդ
կիրակին
առհա
արողանայ
եւրոպացու
պէս
թել
քաշել
շերամի
բօժօժից.
{նոյնիսկ}
հիւսիսային
Եւրոպայի
մէջ
քաշուած
թելը
պակաս
արժէք
մէջ,
միայն
մի
որեւիցէ
գաւառական
բարբառում,
այլ
{նոյնիսկ}
հին
լեզւում
էլ
չկան:
Բացի
սոցանից
կան
թուրքի
բառ
պապս:
-
Ինձ
ի՛նչ
փոյթ:
Բռնակալութիւնը,
որ
{նոյնն}
է,
թէ
աւազակութիւն,
վաճառել
է
քեզ
հասարակաց
ազգ
կը
փոխուի,
մոռցաւ,
որ
քանի
իւր
հասկացողութիւնը
{նոյնն}
է,
ինչպէս
էր
յառաջ,
այն
մինի
ժամանակ,
այն
քսան
ոնից։
Ինչ
ազատութիւն
էր
այս,
ո՞չ
ապաքէն
եւ
առաջ
{նոյնն}
էր
գործում,
միայն
այս
տարբերութեամբ,
որ
տրուած
մխիթարութիւն
անուանափոխութեան
մէջ,
քանի
որ
գործը
{նոյնն}
է:
Պիտի
ասեն,
որ
այդ
տեսակ
ազատութենից
շինականը
այս
ուխտին
մեծարելով,
բարեշէն
զաշխարհս
առնելով։
{Նոյնն}
եւ
ի
ժամանակս
իշխանութեան
իւրոյ
զմեծ
կաթուղիկէ
եկ
աթողիկոսը
ասէր
"
Հայոց
եկեղեցիների
մայրը"։
"
{Նոյնն}
(Վահան)
եւ
'ի
ժամանակս
իշխանութեան
իւրոյ
զմեծ
Կ
եւ
բովանդակութեամբ,
թէեւ
իդէան
եւ
բանի
խորհուրդը
{նոյնն}
էր։
Այս
պատճառով
մեք
աւելորդ
ենք
համարում
այդ
նո
եղանակով,
ինչպէս
ընկնել,
հերքել
եւ
այլն,
եւ
որ
{նոյնն}
բանն
ասել
է,
մինչեւ
որ
Սալլանթեանց
Միքայէլ
եպիսկ
նակ
գործ
դրվիլ,
որովհետեւ
նշանակութիւններն
մի
եւ
{նոյնն}
է
եւ
աներեւոյթ
եղանակը
տարբերվում
է
այդ
անունների
,
յատկացուցիչը
միշտ
նախադաս
եւ
այլն
եւ
այլն,
որ
{նոյնն}
է
եւ
տաճկերէնի
մէջ,
եւ
որովհետեւ
այդպէս
է,
ուրե
ի՜նչպէս
տգեղ
է
երեւում
մեզ։
Տարակոյս
չկայ,
շորը
{նոյնն}
է,
ինչ
որ
տասը
տարի
առաջ
շատ
գեղեցիկ
էր
երեւում
խիջեւանայ
տպարանում
մնասցէ
իբրեւ
հիմն
մշտնջենաւոր
{նոյնոյ}
տպարանացն
այսու
դաշամբ,
ինչ
գիրք
որ
հարկաւոր
լին
դ
եւ
դրամն
մի
ոք
իշխեսցէ
բառնալոյ
ի
նմանէ,
քանզի
{նոյնոյ}
գինն
չէ
ի
մէջ
ստացուածիս
եւ
հարկանայ
յետ
մահուանէ
թայ
հասնելն,
նախ
քան
զամենայն՝
մկրտելոց
եմ
նորա
{նոյնոյ}
անուանակոչութեամբ
եւ
յետ
այնու
ընդունելոց
եմ
իբրո
այլ
կոչումն,
զորմէ
չկարեմ
այժմիկ
խօսիլ
ինչ,
այլ
{նոյնութեամբ}
հասուցանել
առ
իս
զայն
ընդ
ձեռն
տեղւոյս
բարձր
սրբա
եւ
բացականչելով,
բերանից
հանեց
այս
խօսքերը,
որ
{նոյնութեամբ}
դնում
եմ
այստեղ:
Ո՛վ
դու
անմահ
պատմութիւն,
վկայութիւնք
աւելորդ
են
Նոր
քաղաքի
եւ
Վաղարշապատի
{նոյնութիւնը}
ապացուցանելու
համար,
որովհետեւ
ճշմարտութիւնը
աչք
գամ
եւ
զզուա՜նքը։
Եթէ
բաց
աչքով
տեսնում
ենք
շորի
{նոյնութիւնը},
նորա
անփոփոխութիւնը,
ինչպէս
էր
տասը
տարի
առաջ
(формула)
տակ
կարող
էին
թաքնուել
որչափ
անկեղծ,
{նոյնչափ}
եւ
նորա
կեղծից
ոչ
ազատ
պաշտողքը:
Իր
սկզբամբ
միապ
եաց
հռչակաւոր
Ստեփանոս
եպիսկոպոսի
յաջորդը,
որ
եւ
{նոյնչափ}
երեւելի
եւ
առաւել
եւս,
Պետրոս
եպիսկոպոսի
նախորդը
սերական
համալսարանին
Մոսկվայու.
աւելորդ
համարիմք
{նոյնպես}
ասել
զվասնէրն
բառիս
ի
լեզու
էին
լինել,
սակայն
կա
առ
քեզ
գրեմ,
եւ
զժամանակ
օծութեան
կաթողիկոսին.
{նոյնպէս}
հայցեմ
գրել:
Նորալուր
համբաւ
ոչ
գոյ
ի
քաղաքի
այ
ամենասուրբ
անուան
Առաքելական
եկեղեցւոյ
Հայոց,
{նոյնպէս}
եւ
զապարդիւն
նորին
դաստիարակութիւն,
որ
առեալ
էր
ը
հատուցանեմ,
միամիտ
եղիր:
Ես
ողջ
եւ
առողջ
եմ,
{նոյնպէս}
ցանկամ,
որ
դուք
ալ
ողջ
լինիք:
Մեր
բոլոր
ընտանեա
թեան
սկսեալ
ի
1837
ամէ
ծառայեալ
եմ
եկեղեցւոյն),
{նոյնպէս}
եւ
զկարգիլ
իմ
ի
ջահընկալութիւն
ի
վերայ
հիման
այնր
ու
եւ
առնուլ
ի
նմանէ
որպէս
զհաստատութիւն
թղթոյս,
{նոյնպէս}
եւ
զյանձնարարական
զգիր
յանուն
դեսպանին
Ռուսիոյ
ի
ն
եւ
այն
որպէս
թէ
շնորհիւ
պ.
Յովնանեանցի:
Պատմի
{նոյնպէս},
որպէս
թէ
նամակն
այն
անկեալ
ի
ճանկս
թշնամեաց,
ա
նդկաստանի,
գէթ
զհամար
նորա
եւ
զթուական:
Յայսմ,
{նոյնպէս},
յուսամ
յաջողիլ,
որպէս
յայլ
ամենայն
ձեռնարկս
զհ
այ
Մահտեսի
Յակոբեան
եւ
Սարգիս
Ծատուր
Աղաւելեան,
{նոյնպէս}
թողեալ
են
յօգուտ
աստուածահաճոյ
շինութեանց
ի
Նոր
Ն
ն
Ադմինիստրատորն
տասանորդ
առնու
առ
հարիւրն
հինգ.
{նոյնպէս}
վճարէ
՚ի
գանձարանն
տէրութեան
զգետնահարկ
(поземел
ճանեալ
է
յամի
1812:
Յետ
վախճանի
նոր
վախճանեալ
են
{նոյնպէս}
երկու
անգլիացի
կտակակատարք
նորա
եւ
բովանդակն
մնաց
,
500
ֆունդ
ստերլինգ:
Յայսմ
միջոցի
տեղեկացայ
{նոյնպէս}
զի
ոմն
ի
նախկին
ադմինիստրատորաց
Թերթըն
անուն
վատն
քանզի
հակառակ
է
կտակին:
Այլ
որպէս
զայսմանէ,
{նոյնպէս}
եւ
զվատնեալ
գումարացն
ընդ
ձեռն
ԹԷրթընի
չկարեմ
ես
եան
եւ
կերակրոյ,
ծախք
սայլի
կամ
կառաց
նշանաւոր
է
{նոյնպէս}
իւրով
յիմար
կարգադրութեամբ
եւ
անդր
քան
զչափն
թանգ
նշանաւ
արեւու
եւ
առիւծոյ,
սպասաւորս
այս
ընդունի
{նոյնպէս}
զմեդալիոն
շքոյ
ի
նոյն
տէրութենէ
եւ
հանդիսակից
լին
յլ
ոք
՚ի
տեղի
նորա
հնգամեայ
ժամանակօք:
Լսեմք
{նոյնպէս},
եթէ
Թադթէոս
եպիսկոպոս
Բեկնազարեանց
իրազեկ
եղեալ
որուստ,
ուր
եւ
իցեմ
ես
եւ
ես
ըստ
կարգին
հասուցից
{նոյնպէս}:
Իսկ
թէ
կամիցիք
այլով
ճանապարհաւ
գրել,
կամ
ի
կից
նորին,
պ.
Աջեմեանցն
յաւուրս
յայսոսիկ
հասանք
{նոյնպէս}
'ի
Նախիջեւան
եւ
անդէն
վաղվաղակի
ուղւոյ
լինի
յԷջմի
ջ:
Այստեղ
աւելորդ
չէ
խնդրել
ձեզանից,
որ
յայտնէք
{նոյնպէս},
թէ
դուք
ո՞ր
ժամանակից
սկսանում
էք
ձեր
տարեգրութ
թեան,
վատթարութեան
եւ
թշուառութեան
սերմերը:
{Նոյնպէս}
ստոյգ
դաստիարակութիւն
եւ
լուսաւորութիւն
տալ
չէ,
ուն,
որից
ամենայն
առատութեամբ
թափւում
էր
ջուրը,
{նոյնպէս}
թօթափեց
եւ
գուցէ
կը
ձգէր
եւս
աթոռի
վերայ,
եթէ
ծա
.
նա
Բրամինապետ
դարձաւ
իմ
ազդեցութեամբ:
Գրել
էի
{նոյնպէս},
որ
նա
ստանալու
էր
ձեր
շանթերը
Աթենասի
ձեռքով,
անկանային
կարդալ
որպէս
բնագրի
հաւատարիմ
պատճէնը,
{նոյնպէս}
եւ
նորա
ճիշդ
թարգմանութիւնը
մայրենի
լեզուով:
Այս
ջին
կարգի
վաճառական
Հայրապետեան
եղբարց:
Ցաւելի
է
{նոյնպէս}
գետի
սակաւաջուր
լինելը
Յուլիս
եւ
Օգոստոս
ամիսների
մօտակայ
քաղաքների
մէջ,
որպիսի
է
Ռոստովը:
Ջուրը
{նոյնպէս}
քաղցրահամ
եւ
մաքուր,
որ
հոսում
է
մի
ապառաժից,
ո
րիւնի
անկարգ
շրջանառութիւնը,
եւ
սա
առիթ
է
լինում
{նոյնպէս}
բարակացաւի
երեւելուն:
Եւ
մի
օրիորդ,
բոլորովին
հ
ում
է
մարդու
արիւնով։
Այդպիսի
փոսեր
շատ
կան,
որ
{նոյնպէս}
դատարկ
չէին
մնում
մարդկային
արիւնից:
Ճշմարիտ,
Մ
այսպիսի
շուտափոյթ
գործողութիւն.
նոքա
անհաւան
են
{նոյնպէս},
որ
բժշկի
տուած
դեղերը
հիւանդի
առողջ
մերձաւորներ
оводство)
եւ
շերամադարմանութիւն
(шелководство)
{նոյնպէս}
բարձիթողի
են
արած:
Ի՛նչ
գեղեցիկ
եւ
պտղաբեր
դաշտե
գնալուց
յետոյ
իսկոյն
հարստանում
է
Յիշատակարանս։
{Նոյնպէս}
ուրախանում
եմ,
եթէ
ստանամ
եմ
իմ
բարեկամներից
նամ
Փոյթ
չէ,
թող
սրտերս
մօտ
լինին
միմեանց:
Ես
ինքս
{նոյնպէս}
Սամսոն
գնացել
էի
մի
ամիս
ժամանակով
իմ
առեւտրական
եմ,
որ
եթէ
Ֆրանսիա
եւ
Աւստրիա
եւս
գնալու
լինիմ,
{նոյնպէս}
կարող
եմ
երթալու
հրամանագիր
ստանալ
Պ.
Իսահակեանց
ին
Ռուսերէն,
քան
թէ
Հայերէն:
Խորհուրդ
ենք
տալիս
{նոյնպէս}
կարդալ
Ղազար
Փարպեցու
նամակը՝
գրած
Մամիկոնեանց
տ
արանի
մէջ,
որովհետեւ
այն
պարոնի
խնդրած
դպրոցները
{նոյնպէս}
ցանկալի
են
ինձ,
որպէս
եւ
ամենայն
ճշմարիտ
ազգասիր
ած
ճշմարտութեան
ինչութիւնը
եւ
բնաւորութիւնը:
{Նոյնպէս}
թող
յայտնի
լինի
Պ.
Իսահակեանցին,
որ
ես
նորա
բու
ր
ուրախացել
էի
մի
ազգային
ուրախառիթ
գործի
վերայ,
{նոյնպէս}
եւ
անձնական
ուրախութիւնը
չէ
կարող
փարատել
այն
ազգ
ն
նոր
տարիք
անցուցել
եմ
ես,
նոցանից
մինչեւ
քսանը
{նոյնպէս}
ուրախացուցել
են
ինձ,
ինչպէս
այժմ
շատ
մարդերի,
բ
ւթիւն,
կոմսը
հրաժարւում
է
փրկել
որպէս
Մանրիկօն,
{նոյնպէս}
եւ
նորա
մայրը:
Բայց
երբ
որ
շատ
աղաչում
է
Լէոնորա
ան
պայմանը,
մերժում
է
որպէս
այդ
առաջարկութիւնը,
{նոյնպէս}
եւ
Լէոնորան՝
լաւ
համարելով
մեռանել,
քան
թէ
տեսա
ակարանիս
մէջ:
Իսկ
Յիշատակարան
ձգել
ամենայն
բան,
{նոյնպէս}
չեմ
կարող,
ըստ
որում,
ինչպէս
վաղուց
յայտնել
եմ
տրաստ
են
ինձ
նամակ
գրել,
եթէ
ես
եւս
յանձն
առնում
{նոյնպէս}
նոցա
գրել,
բայց
արի
տե՛ս,
որ
նոքա
շատ
են,
իսկ
ակորութեամբ
յետացնում
էր
որպէս
հաշուատեսութիւնը,
{նոյնպէս}
եւ
պարտքը
վճարելը:
Ի՛նչ
պիտոյ
է
առնել,
վաճառակա
այ
նստած
էր
Շամիլը,
նորա
երկու
կողմում
նստած
էին
{նոյնպէս}
երկու
ծերունի
նայիբներ:
Պատանին,
որ
առաջնորդեց
ով
միայն
ճշտապէս
կարելի
է
չափել
որպէս
մի
մարդու,
{նոյնպէս}
մի
ազգի
եւ
ամբողջ
մարդկութեան
գործը:
Կէս
մի
Շամի
է
հնար
կ՚ունենայի
ես
եւս
ստանալու,
ուրիշները
եւս
{նոյնպէս},
ըստ
որում,
մտածում
եմ,
որ
այդ
գործը
բաւական
ա
է.
ինչպէս
մինչեւ
այսօր
Թիֆլիզում
տպուած
գրքերը,
{նոյնպէս}
եւ
պատուելի
"
Մեղուի
"
տպագրութիւնը
կարող
են
ստու
00
չափ
օդի
մէջ
աւելի
լինի
թթուածինը,
քան
թէ
21,
{նոյնպէս}
վնասակար
էր
առողջութեան,
չափազանց
միանալով
ածխած
Արգոյ
հեղինակը,
ինչպէս
իւր
բոլոր
գրուածներում,
{նոյնպէս}
եւ
մանաւանդ
գրքի
վերջաբանի
մէջ,
շատ
որոշ
եւ
շօշա
նքը:
Գլխաւոր
շինութեան
աջ
ու
ձախ
կողմից
շինած
են
{նոյնպէս}
բնակութիւնք,
որոնցից
մինի
մէջ
բովանդակւում
են
աշ
տեսչութեան
տակ,
որոնցից
իւրաքանչիւրքը
դասատու
են
{նոյնպէս}
մի
քանի
առարկայի:
Դպրոցը
բացուած
է
Սարգիս,
Գաբր
րգական
քանքար:
Այդ
գրքի
հեղինակը
որպէս
շատերին,
{նոյնպէս}
եւ
մեզ
անյայտ
է,
ըստ
որում՝
թագուցել
է
իւր
անձը
ապարակական
շնորհակալութիւնը,
որոնց
ցանկանում
ենք
{նոյնպէս}
ամենայն
յաջողութիւն
եւ
յառաջադիմութիւն:
Հիմն
հետանան
այդպիսի
բարբարոս
գործողութիւնք:
Թո՛ղ
{նոյնպէս}
Բէգզադէի
նման
մարդիկ
չուրախանան,
թէ
ինքեանք,
ազ
էս
էր
լինում
այնտեղ:
Մի
այլ
վաճառական
պարոն,
որ
{նոյնպէս}
պարապում
էր
այդ
առուտուրով,
գնում
է
Բէգզադէի
մօտ
՝
Բէգզադէն
պատուիրում
է
իւր
մի
գործակատարին,
որ
{նոյնպէս}
շատ
տարիներով
ծառայում
էր՝
բերել
տալ
իւր
քեռորդի
Թիֆլիսի
հոգեւոր
դպրոցը
պիտի
բարեկարգուի՞
արդեօք,
{նոյնպէս}
չգիտենք:
Աստրախանի՝
նոր
բացուած
հոգեւոր
դպ
նով
եւ
բիւրերի
արտասուքով
պահուել
է
մինչեւ
այժմ,
{նոյնպէս}
ձեր
ծուլութենից,
անհոգութենից
եւ
չհայութենից
է
կ
է
ո՛րտեղ
ինչ
էր
պակաս
կամ
աւելորդ։
Տեղագրութիւնը
{նոյնպէս}
հարկաւոր
է,
որ
հոգացողքը
կարողանան
բնութեան
երեւ
թեամբ:
Այս
միջոցներում
ստացած
նամակներիս
մէջ
{նոյնպէս}
նշանաւոր
է
մի
նամակ,
որ
ստացայ
Պ.
Մեսրոպ
Տիրատո
րքերի
թերութիւնքը
եւ
խակութիւնքը,
զանց
եմ
առնում
{նոյնպէս}
հռչակել
յառաջանալի
օգուտը
մի
օրինաւոր
պատմութեան
Զաքարիայի
իննամսեայ
լռութիւնը:
Չենք
ուրանում
{նոյնպէս},
որ
Պ.
Չերքեզեանի
գործը
շատ
եւ
շատ
հաճելի
էր
եղ
ծում
են
Հայերը
հաստատել
իւրեանց
վարդապետութիւնը,
{նոյնպէս}
եւ
քո
ցոյց
տուածները.
եւ
սկզբում
ինձ
ցոյց
կը
տամ
:
Ես
այս
օրից
մոռանում
եմ
յաւիտեան
որպէս
գիրքը,
{նոյնպէս}
եւ
նորա
հեղինակը:
Փոքրիշատէ
տեղեկութիւն
տալ
ների
եւ
ծիծաղելի
է
կացուցանում
որպէս
Հայոց
ազգը,
{նոյնպէս}
իւր
տարժանելի
աշխատութեան
արդիւնքը:
Սորանից
չճշմարտեց
մեր
թղթակցի
կարծիքը:
Յունաց
պատրիարքը
{նոյնպէս}
փոխուած
է:
52
ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ
ամեն
անգամ:
Ֆրանսայի
մէջ՝
Լիոն
քաղաքում,
{նոյնպէս}
փակուեցան
մի
քանի
գործարանք,
գործաւորներին
հանդի
ւնենալու,
քանզի
ես
եւ
իմ
ազգի
իւրաքանչիւր
անհատը
{նոյնպէս}
չպիտի
ունենայ
գրաւ
դնելու
կամ
վաճառելու
իրաւունքը
ագաներով:
Իսկ
թէ
քաղաքում
կամենում
ես
բնակուիլ,
{նոյնպէս},
միւս
բոլոր
քաղաքացիների
չափով
հող
կը
ստանաս՝
տ
ենիքի
որդի՞
ես:
-
Այո:
-
Ե՞ս:
-
{Նոյնպէս}:
-
Հայրենիքի
բարիքը
եւ
ծանրութիւնը
հաւասար
նք,
եղբայր
ենք:
Ինչպէս
քեզ
հարկաւոր
է
ապրուստ,
{նոյնպէս}
եւ
ինձ,
ինչպէս
դու
կրում
ես
հայրենիքի
բեռը,
նոյ
պէս
եւ
ինձ,
ինչպէս
դու
կրում
ես
հայրենիքի
բեռը,
{նոյնպէս}
կրում
եմ
ես:
Բաժի՛ն
տուր
ինձ
քո
հողից,
այն
ժամա
մի
ժողով
է,
մի
ծերակոյտ,
մի
հրէական
Սինէտրիոն,
{նոյնպէս},
զարհուրելի
չէ.
ցրուեցիր
ժողովը,
կործանեցիր
նո
երին
եւ
յառաջընթաց
ազնիւ
կուսակցութեան:
Նորա
մէջ
{նոյնպէս}
խմորւում
է
մի
ոգի,
եւ
այսօր
երկու
երեք
միմեանց
հ
աւելի
քաղցր
չէ
այն
մանր
վաճառականների
վիճակը,
որ
{նոյնպէս}
լքանելով
իւրեանց
երկիրը՝
ձեռք
են
զարկում
վաճառակ
թիւնը,
միւս
մասերում,
որ
թերեւս
հեռի
են
ծովից,
{նոյնպէս}
կը
զարթի:
Վաճառականութիւնը
կը
լրացնէ
պակասը
ից
աւելի
ո՛չ
ո՛ք
իրաւունք
ունի
շինականից
գնելու,
{նոյնպէս}
եւ
շինականը
իրաւունք
չունի
ուրիշի
վաճառելու:
այսինքն
բուրդը,
մորթը,
միսը,
կաթը
եւ
այլն,
որ
{նոյնպէս}
արժանի
են
ուշադրութեան
եւ
մշակութեան:
Մեք
ցոյց
ե
ն
եւ
այլն,
ուրեմն,
ինչպէս
իմ
կեանքը
ապահով
էր,
{նոյնպէս}
եւ
իմ
ժառանգները
ապահովուած
են"։
Նորա
մտածութիւ
,
եթէ
փոքրիշատէ
կարողութեան
տէր
մարդու
ժառանգները
{նոյնպէս}
հարստանային,
ինչպէս
հաստացել
էր
նոցա
հայրը,
այն
այնիր,
որ
առանց
հաշուի
է
քո
յոյսը,
թէ
քո
որդիքը
{նոյնպէս}
պիտի
տիրանան
այն
կարողութեան,
որին
յաջողել
է
քեզ
ական
էր
յառաջուց:
Յոյս
ունինք
եւ
կը
ցանկանք
{նոյնպէս},
որ
հասարակութեան
քաջալերական
ընդունելութիւնքը
չ
ն:
Քաղցր
է
մեզ
յուսալ,
որ
արգոյ
դերասանք,
{նոյնպէս},
օգուտ
քաղեն
հասարակութեան
ընդունելութենից
եւ
աշ
ւ
ֆրանսիական
ընտանեկան
կեանքը:
Յոյս
ունինք
{նոյնպէս},
որ
ազգային
թատրոնի
սկզբնապատճառքը
մասնաւոր
ուշա
ճոյ
շինուածների:
Նորա
ժամանակակից
զանազան
մարդիկ
{նոյնպէս}
չեն
մոռանում
Նախիջեւանը,
այլ
քրիստոնէավայել
բարի
նոյն
սանդղօջն
փակեալ
պահեսցեն
վասն
ապահովութեան։
{Նոյնպէս}
ամենայն
ստացուած
եւ
իմ
անուամբ
գտեալ
տներ,
գետին
ն
ներքոյ
յիշեալ
սամատեարցն
կայից
իմոց
եւ
մանաւանդ
{նոյնպէս}
եւ
իմ
կտակակատարացն,
զի
մինչի
ցմին
մատնաչափ
տեղի
ալաղիցն
ֆի
հարիւրին
հինգ
իրանց
հախսայ
վեր
առցեն:
{Նոյնպէս}
եւ
իմ
թաղման,
տների
մարամաթի,
խաղնի
եւ
՚ի
ներքո
յիշեալ
դպրատանցն,
եւ
որպէս
յիշեալ
տան
եկամուտն,
{նոյնպէս}
եւ
նոր
ստացելոց
զեկամուտն
առաքեցից
՚ի
Նոր
Նախիջեւ
Վերոյին
պէս
ձեռնադրեալ՝
Յարութիւն
Զաքարայ
{Նոյնպէս}
ձեռնա
գրեալ՝
Ամիրջան
Ոսկան
Ի
Բասրայ
թ
նց
"
ի
կիր
առեալ
ի
Լուսաւորչէն,
ածական
անուն
է.
{նոյնպէս}
կամելով
ասել
է՝
նոցունց
էութենէ:
Դաւանութիւն
պա
դրութիւնքդ
ի
դրութեանց
դպրաց
եւ
փարիսեցւոց,
որք
{նոյնպէս}
առ
անձնապահութեան
իւրեանց,
զանցեալ
զպատուիրանաւ
ամ
մօրն:
Ի
հարկաւորագունից
սակի
համարիմք
ուսանիլ
{նոյնպէս},
եթէ
զիա՛րդ
խտրին
սկզբունքդ
ի
պապական
դատապարտեա
եւ
իշխանութիւն
տուաւ
առաքելոց
եւ
անոնց
յաջորդաց,
{նոյնպէս}
փոխարկելու
զգացն
ի
մարմին
իւր,
եւ
զգինին
յարիւն
յս
նամակ,
ուղղեալ
առ
Վեհափառ
Տէրս,
յանձն
արարից
{նոյնպէս}
պատմութեան,
կցորդեալ
յիւրում
ժամանակի
եւ
զհետեւա
ա՜խ,
հողածին,
չես
կամենում
մտածել,
Որ
քեզ
{նոյնպէս},
ինչպէս
այլոց,
կ՚ուգայ
երկրից
ելանել:
Ծա
Չունէր
ապրուստ,
շոր
կամ
տուն,
Կ՚ապրի
{նոյնպէս}
այնուհետեւ
Աղերսելով
գթութիւն։
Ա
Ինչու՛
անտէր
թողեցիր:
Իմ
աստղկին
ասա՛
{նոյնպէս},
Որ
չըփայլի,
հերի՛ք
է.
Այս
աշխարհը
Դարձեալ
կը
թափուի
մի
մարդու
արիւն.
Բայց
{նոյնպէս}
պայծառ,
դու
նոյն
սառնութեամբ
Կը
լուսաւորես
Յետ
եմ
նայում,
տեսանում
եմ
այլ
աղջիկ,
{Նոյնպէս}
չքնաղ,
նոյնպէս
մատաղ,
թափանցիկ:
-
ւմ,
տեսանում
եմ
այլ
աղջիկ,
Նոյնպէս
չքնաղ,
{նոյնպէս}
մատաղ,
թափանցիկ:
-
Իմ
նազելի,
գոնէ
Աւա՜ղ.
այդ
քնարը
իմ
ձեռքում
հնչեց,
{Նոյնպէս}
լալագին,
նոյնպէս
վշտահար,
Ինչպէս
իմ
սիրտն
դ
քնարը
իմ
ձեռքում
հնչեց,
Նոյնպէս
լալագին,
{նոյնպէս}
վշտահար,
Ինչպէս
իմ
սիրտն
էր,
իմ
զգացմունքը
րամադարմանութիւնը
եւ
սորգոյի
մասին
գրուած
գիրքը:
{Նոյնպէս}
բերեց
եւ
խաղող:
25-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
24-
լ
է
25-ից:
27-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
28-ին
{նոյնպէս},
23-ից
թուեալ:
29-ին
տեսութիւն
եղբ[օրս]
հետ.
ա
ոխտից:
7-8
վատ
էր.
8-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս],
{նոյնպէս}
բժշկին
Լ[ազար]
Ի[լյիչի],
Մ[ագդաղինէի]
հետ.
առա
որ.
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
իսկոյն
պատասխանեցի,
{նոյնպէս}
եւ
Սերոբին
գրեցի
մի
նամակ:
Մարտ
մինչեւ
մարտի
ամ
երկուքը
չորս
է
ինչպէս
Ժ.
ժ.
Ռուսսօյի
համար,
{նոյնպէս}
եւ
իմ
համար,
այդպիսի
դիպուածում
Ժ.
Ժ.
Ռուսսօյի
թող
չկարծուի,
թէ
նոցա
կարծիքները,
ինչպէս
այժմ,
{նոյնպէս}
եւ
առաջ
կշիռ
ունէին
մեր
աչքում։
Չէ՛,
առաջ
էլ
նա
ասում
ենք
նորա
համար,
որ
ներկայ
սերնդի
իրաւունքը
{նոյնպէս}
անբռնաբարելի
է,
ինչպէս
հին
հայոց
իրաւունքը։
Եւ
յն,
որ
միւս
օրագիրքը,
հեղինակքը
կամ
թարգմանիչքը
{նոյնպէս}
գիտակից
հաշուատուութեամբ
աշխատէին
նոր
լեզուի
վրայ
անում
են
մինչեւ
V
դարը,
բաչց
ժողովուրդը
չէ
կարող
{նոյնպէս}
գնալ
V
դարը՝
մեր
պատուելի
XIX
դարու
հեղինակութիւ
ութիւնը
մինչեւ
այսօր։
Ազգային
եղբարք
պարտական
են
{նոյնպէս}
քաջալերել
իւրեանց
համար
աշխատողքը,
սրբել
նոցա
ճա
քրտինքը
եւ
բարի
եւ
Ազգաշէն
գործերով
օրինակ
դառնալ
{նոյնպէս}
իւրեանց
ընկերներին։
Ես
ազգային
խօսքի
շինութե
որ
խառնում
են
Մխիթարեանք
իւրեանց
գրուածների
մէջ,
{նոյնպէս}
բոլոր
ազգը
թոյնը
կ'ընդունէ
շաքարի
տեղ,
խնդրենք
ն
ր,
խնայելով
մարդկութեան
տկարութեանը,
ստեղծել
ես
{նոյնպէս}
հնարներ,
որոնցով
կարելի
էր
դարման
տանել
ախտացածն
եւ
որի
երկրորդ
հատորը
շատ
շուտով
հրատարակուելու
է
{նոյնպէս}
ազգի
մէջ։
Մեք,
մեր
կողից,
ընթերցասիրելով
այդ
գ
ահը
կենդանութեան
չբերեց
Մարկոսի
սպանուած
որդուն,
{նոյնպէս}
Մարկոսի
մահը
Կիրակոսի
սպանուած
որդուն:
Եթէ
մարդո
յանցանքը,
նա
թէեւ
գիտէ,
որ
հատուցում
կայ,
բայց
{նոյնպէս}
զգուշութիւնք
է
առնում,
որ
այդ
հատուցումը
իրեն
չհ
ընկերական
յարաբերութեանց
մասին:
Ինչպէս
Հեգելը,
{նոյնպէս}
ոչ
ոք
չի
պաշտպանել
-
թողնելով
այդ
իրաւունքը
չնչին
ամէնից
աւելի
ազգի
բազմութեան
անհասկացողութիւնը,
{նոյնպէս}
եւ
խաժամուժ
ամբոխի
ախտերը,
ահա
այն
տարերքը,
որո
кер)
դատողութիւնք
է
անում
ամէն
ոչինչ
բանի
վրայ,
{նոյնպէս}
է
Հեգելի
դատողութիւնքը
անգլիական
ազատութեան
հիմնա
ունով,
միայն
թագաւոր
Լուդ[ովիկոս]
XIII,
ունեցաւ
{նոյնպէս}
փրկարար
ազդեցութիւն
քաղաքակրթութեան
ընդհանուր
գու
-ի
տղայութեան
եւ
մանկութեան
ժամանակ
կառավարելով,
{նոյնպէս}
առաջ
նայեցաւ,
բայց
այն
յիսո՞ւն
երկաթէ
տարիները,
ած
է
մինչեւ
մանրացուցական
բաժիններ,
ուրիշ
կերպով
{նոյնպէս}
չէ՞
զգում
այդ
համակարգութեան
ծանրութիւնը:
Մնում
ան
թագաւորների
խորին
խելքը
եւ
ճշմարտութեան
սէրը,
{նոյնպէս}
եւ
գիտական
լուսաւորութեան
բազմադարեան
աշխատութիւն
մն
էին
այս
մռայլոտ
գուշակութիւնքը
Անգլիոյ
մասին,
{նոյնպէս}
եւ
հայրենիքի
վերականգնեալ
գրութեան
վրայ
գաղափարակ
թէ
նոյնիսկ
Պրուսիոյ
այն
ժամանակուայ
տէրութիւնը,
{նոյնպէս}
եւ
նորա
օրագիր
հրատարակելը,
նորա
նկրտմունքը
եւն
ես
ասացի
նրան,
կը
ցանկամ
որ,
ինչպէս
դուք
իմս,
{նոյնպէս}
եւ
ես
գիտենայի
ձեր
տրտմութեան
պատճառը,
եւ
թէ
ո՛վ
քանդեց
Երուսաղէմը
եւ
գերի
վարեց
նորա
բնակիչները:
{Նոյնպէս}
տեսայ
ես,
երբ
Կամբիզես
պարսից
թագաւորը
զայրացած
թէ
ինչպէս
անհնարին
բան
է
գոյնը
մարմնից
բաժանել,
{նոյնպէս}
եւ
անկարելի
է
չարութիւն
դարձած
մարդս
դէպ
՚ի
ուղղո
:
Քննենք
ինչպէս
սորա
գործարան
մտանելու
պատճառը,
{նոյնպէս}
եւ
նորա
հրաժարման:
Այս
ամեն
տեղափոխութիւններից
յ
կերակրի,
հանդերձի
եւ
ձիու
համար),
յայտնի՛
է։
{Նոյնպէս}
եւ
Տիրոջդ
եղբօրորդիներից
նշանակուածը.
այն
էլ
դեռ
ւր
"
եւ
նստէի
լայի
մեր
աշխարհի
թշուառութիւնը։
{Նոյնպէս}
ասում
էին.
"
Առաջ
գիտնաբար
էր
խօսում
Ղազարը,
իս
ք
ո՛չ,
այլ
ուրիշները
արժանի
եղան
ընդունելու։
{Նոյնպէս}
յարմար
եմ
դատում
նոցա
հետ
յիշել
եւ
տէր
Աբրահամ
եպ
հաննէս
Շահխաթունեան
արժանաւոր
եպիսկոպոսից։
Մեզ,
{նոյնպէս},
պատահեցաւ
տեսանել
այս
Թղթի
մի
ձեռագիր
օրինակը
Ս
պարզւում
աղճատուած
կամ
մութ
տեղերը.
չէ՛ր
լցւում
{նոյնպէս}
թերթերի
պակասութիւնը։
Թղթի
հարազատութիւնը
եր
էլ
ցոյց
տուինք՝
արտագրելով
որպէս
Թղթի
բնաբանը,
{նոյնպէս}
եւ
Ս.
Գրքի
խօսքերը.
եւ
սորա
պատճառը
մեր
բացատրո
ն
եւ
մէկերորդ
դարում
անուանում
է
նորան
Կաթողիկէ.
{նոյնպէս}
եւ
ուրիշ
հեղինակներ,
Կաթողիկէ,
բա՛յց
Էջմիածին՝
րերով
շինեց
որպէս
Հռիփսիմեանց
հոյակապ
վկայարանը,
{նոյնպէս}
եւ
Վաղարշապատի
Կաթողիկէ
եկեղեցու
գմբէթը,
որ
առաջ
տանք,
եթէ
ասեն
մեզ,
թէ
մի
քանի
ուրիշ
հեղինակներ
{նոյնպէս}
խօսում
են
այդ
բանը.
մանաւանդ,
որ
մեր
ժամանակագի
ոտեց,
որպէս
Հմայեակ
Մամիկոնեանի
երեք
որդիքը,
)
{նոյնպէս}
եւ
միւս
նախարարաց
զաւակները,
որ
յետոյ
ուղարկեց
Պ
ակերտքն
Յովհաննու
պահեն
ստէպ
եւ
խնդրուածս
առնեն,
{նոյնպէս}
եւ
փարիսեցւոցն,
եւ
քոյքդ
ուտեն
եւ
ըմպեն
"
(Ղուկ
'ի
քեզ
"
(Յովհ.,
գլ.
Ը.,
համ.
48)։
Տե՛ս
{նոյնպէս}
Յովհ.
գլ.
Է,
հ.
20,
Ը.
52.
Ժ.
20.
Մարկ.
ինգ
նախարարութեանց
երկուքն
են.
Գողիաթը
Գէթացի
էր
{նոյնպէս}
։
Երբ
Սաւուղը
իր
վերջին
պատերազմում
մեռաւ
եւ
նորա
օսքը։
Գիտութեան
խօսքերը
չեն
դոքա,
եւ
գիտութիւնը
{նոյնպէս}
հրաժարւում
է
այսօր
այդ
գիտութեան
կարծեցեալ
քուրմե
ւն
փոխանակ
էականի։
Ստո՛յգ
է,
որպէս
Ս.
Գրքում,
{նոյնպէս}
եւ
նախնեաց
աշխատութեանց
մէջ
հանդիպում
է
երբեմն
այ
անի
զօրութիւնով
է
գործ
դրվում
այստեղ։
Պիտի
իմանալ
{նոյնպէս},
որ
անցեալ
ընդունելութիւնը
գործ
է
դրվում
ածական
ա
եալի
երրորդ
դէմքում
ասում
էին
ի
բեր
փոխանակ
եբեր,
{նոյնպէս}
դնեմ-ի
կատարեալը
եդեր,
փոխանակ
եդ։
Այսօր
այս
բոլո
տեղը
շան
սատակ
արաւ
(381
թ-ին)։
Երկրորդ
չիքը,
{նոյնպէս}
Մեհրուժան
Արծրունի,
ութերորդ
դարում,
այն
է՝
786
թ
ելի
է,
որ
մի
քանի
չքերի
պատճառով
որպէս
Մեհրուժան,
{նոյնպէս}
եւ
Վասակ
անունը
էլ
ոչ
ոք
չէ
տալիս
իր
զաւակներին։
ատելով,
եւ
առաւօտու
լոյսը
բացուել
է
դորա
վերայ՝
{նոյնպէս}
գիրքը
ձեռքին,
պարապելով
իւր
ուսմանը,
քունը
հատա
ն
"
ժողովեալքս
ի
հրաժարումն
",
մեր
նուաստութիւնը
{նոյնպէս}
կարդաց
մի
դամբանական
ճառ՝
տալով
հանգուցելու
մարմ
նայն
կերպ։
Այստեղ
պարտականութիւն
ենք
համարում
{նոյնպէս}
յայտնել
մեր
առ
ի
սրտէ
անկեղծ
շնորհակալութիւնը
ազն
անգուցելու
կենդանութեան
եւ
հիւանդութեան
միջոցին,
{նոյնպէս}
եւ
մահից
յետոյ,
անձանձիր
աշխատութեամբ
եւ
եղբայրա
մէջ
որպէս
զանազան
խորհրդով
պատրաստած
սենեակներ,
{նոյնպէս}
մի
մեծ
պաշտօնական
դահլիճ,
ուր
դրած
է
դժոխքի
իշխա
ղ,
հասկանալ:
Ինչպէս
աշխարհի
երեսի
եղած
բաների,
{նոյնպէս}
եւ
դժոխքի
մասին
խօսելու
ժամանակ,
ճշդութիւնը
անհր
օրագրապետը,
-
ես
յառաջ
եւս
ծառայ
կարդացի
եւ
այժմ
{նոյնպէս}
կարդում
եմ.
ես
չեմ
կարող
այլեւս
ստորագրուել
ձեր
յգիքը
մեզ
անմօտենալի
են,
ուրիշ
աշխարհների
այգիքը
{նոյնպէս}.
Հայաստանի
այգիքը,
ուր
կարող
ենք
մտանել,
վաղու
որ
կրում
էին
Փարիզում:
Պ.
Շաքարեանցը
կարծում
էր
{նոյնպէս},
թէ
այդ
օրիորդը
պիտոյ
է
գեղեցիկ
եւ
սուր
ձայն
ուն
մի
մեծ
վնաս
է,
եթէ
մարդը
երբեմն
երբեմն
անասնանայ
{նոյնպէս}.
հաւատա՛
ինձ,
անասունի
կեանքը
մեր
կեանքից
շատ
վ
ին:
Ալբերտոսը
վարժապետ
էր
Թովմաս
Ակուինացու,
որ
{նոյնպէս}
թողել
է
մի
աշխատութիւն
Ալքիմիայի
մասին,
բայց
այդ
անց
յայտնելու
շահաստացութեան
ցանկութիւն:
Պիտոյ
է
{նոյնպէս}
յիշել
այստեղ
եւ
Նիկոլայոս
Ֆլամելը,
որ
շատ
խօսքեր
նքը,
համարեա
թէ
ծածկւում
էր
թաւ
ընչացքի
մէջ,
որ
{նոյնպէս}
դեղնած
էր:
Երեսը
ընդհանրապէս
դեղին,
բայց
այտերի
հաստատութիւնը,
եւ
այդ
վերջին
փորձը
եթէ
զուր
գնար
{նոյնպէս},
պիտոյ
է
գլորէր
ինձ
յուսահատութեան
ծովը:
Բայց
Ա
ցը,
սեղանաւորի
աչքով
քննելով
մետալը,
խոստովանեց
{նոյնպէս},
թէ
ոսկի
էր
այն,
-
բայց
մի
բանի
վերայ
շատ
զարմա
ժոխքի
բաժին
չլինի
մեր
խեղճ
հոգին:
Ուսում
ստացողը
{նոյնպէս}
պիտի
մեռանի՞,
թէ
ոչ,
ուսում
ստացողի
կեանքը
նոյն
մահիճը,
որի
մէջ
հանգուցեալը
փչել
էր
իւր
հոգին,
{նոյնպէս}
պատկանում
է
մեզ.
նոր
հանդերձը
իբրեւ
կողոպուտ
կպ
թիւն
կամ
մի
այլ
հոգեւոր
պէտք
կատարուի
նոցա
տանը,
{նոյնպէս}
չեն
մոռանում
ժամակոչը:
Որքան
եւ
իցէ,
այդպիսի
մա
-
Այն
մարդը,
որի
համար
փորում
ես
այդ
գերեզմանը,
{նոյնպէս}
պատկանում
է
այս
վերջին
տեսակի
մարդերին:
-
Աւ
ւ
շատերը...
եւ
թէ
ի՛նչ
բանի
վերայ
խօսում
էին,
{նոյնպէս}
չգիտէ.
նորա
խելքը
չէ
հասանում
այդպիսի
բաների:
Ն
ազգի
վնասի
համար:
Միւս
մնացող
հարուստներից
ոմանք
{նոյնպէս}
խօսում
են
իւրեանց
մէջ:
Նոցանից
մինը
կամ
երկուքը
սանում
դէպի
ուղեղը․
ականջը,
լսողական
գործարանը,
{նոյնպէս},
եւ
եթէ
առաջինը
կամ
երկրորդը
հասուցանեն
մի
կիսատ
ազատելու,
որ
իւր
կարգով
մի
փոքր
ժամանակից
յետոյ
{նոյնպէս}
ջալալի
դարձաւ:
Դարձեալ
վերջացան
տիրացուի
երկ
ամբոխուեցան,
վեր
կացան
տեղերից
եւ
օրիորդ
Մարիամը
{նոյնպէս}
դադարելով
երգելուց
եւ
ածելուց,
սկսեց
ողջունել
նո
լ
են
այդ
եղանակները
յունական
գաղափարից,
թէեւ
կան
{նոյնպէս}
մի
քանի
ձայներ,
որ
մինչեւ
այժմ
հարազատ
են
յունակ
րը
է
մի
իրողութիւն
կամ
թէ
անձն,
ազգին
պատկանած.
{նոյնպէս},
ազգային
է
բանաստեղծը,
եթէ
երգում
էր
կամ
գրում
ով
խնդիրը,
կը
տեսանենք,
որ
բանաստեղծութիւնը
եւս
{նոյնպէս}
ճշգրիտ
յիշատակարան
է,
ինչպէս
պատմութիւնը:
Պատմո
ն,
իսկ
սա
կը
հարցանէ
փերիներից,
որոնց
պատասխանը
{նոյնպէս}
կը
ստանաս
տղայի
միջնորդութեամբ:
Բայց
գիտելի
է,
ն
երկիրը
առանց
մի
բան
ստանալու:
Այս
պարոնը
ունէր
{նոյնպէս}
մի
քանի
եղբարք,
որոնցից
փոքրը
աւելի
մօտ
յարակցու
կարող
վատնել
նորա
նիւթը,
պատճառ,
շրջապատած
էիր
{նոյնպէս}
բնութեան
օրէնքներով:
-
Քո
մարմինը
հողանալով
բ
նիք,
այո՛,
եւ՛
մարդը
եւս,
եւ՛
թռչունը
եւս,
որ
{նոյնպէս}
կերակուր
դաոնալով
մարդուն,
մտանում
էր
նորա
կազմո
ահա
փախչել
դէպի
իւր
ննջարանը,
մինչ
այն
մարդը
եւս
{նոյնպէս}
ամբոխուած,
առանց
յառաջ
խաղալու
շեմքի
վերայից,
հ
ջին
պսակները
չէ
կարելի
այդ.
իսկ
յունիսի
մէջ,
ես
{նոյնպէս}
միտք
ունիմ...
-
Երթալո՞ւ
դարձեալ,
-
հարցրեց
նձանից,
թէ
ի՞նչ
է
մարդը
ընդհանրապէս,
ես
եւս
քեզ
{նոյնպէս}
պատասխանեցի:
-
Ես
սկզբումը
եւս
ասացի,
թէ
մար
ծուց,
լուսաւորէ.
եթէ
նա
այն
մտքի
անդաստանը,
որ
{նոյնպէս}
Աստուծոյ
տուրքն
էր,
մշակէ
եւ
պտղաբեր
շինէ.
եթէ
ոյ
խմեցին
թէյի
վերջին
բաժակը,
եւ
Թիւթիւճի-օղլուն
{նոյնպէս},
ինչպէս
առաջ,
ուրախ
էր
այս
խօսքերի
բայց
Շահումե
ճի-օղլուն
ինը
ժամին
քնած
էր
արդէն,
նորա
տիկինը,
{նոյնպէս},
զարթուն
մնացողը
էր
միմիայն
Մանուշակը,
որի
սիրտ
եմ
քեզ
իմ
սիրտը,
բայց
դորայ
փոխանակ
պահանջում
եմ
{նոյնպէս}
քո
սիրտը,
ես
ուխտ
եմ
դնում
հաւատարիմ
մնալ
քեզ
մի
րը
կապուէին
օրհնութեան
պսակի
կապով:
Ինչպէս
դու,
{նոյնպէս}
եւ
ես,
տալիս
եմ
քեզ
իմ
սիրտը,
այսուհետեւ
նա
իմը
քծնում
էր
պառաւների
ոտքերին
եւ
աչքը
չէր
հեռացնում
{նոյնպէս}
պտուկից,
որ
համարեայ
թէ
կրակ
էր
դարձած,
եւ
որի
ասական
պատասխան
տալ
իւր
եղբօր
առաջարկութեանը,
որ
{նոյնպէս}
համաձայն
էր
իւր
մտքին:
Վարդ-խաթունը
այսպէս
սկ
բուրեց
նորան,
յետոյ
վազեց
դէպի
մայրը,
նորան
եւս
{նոյնպէս}
գրկախառնեց
եւ
քանի
անգամ
փոխ
առ
փոխ
կատարեց
այս
ա
կ՚երթամ
շոգեշարժ
նաւով
Կոստանդնուպոլիս,
այնտեղից
{նոյնպէս}
նաւով
Տրապիզոնտ,
իսկ
Տրապիզոնտից
իմ
ուխտը
կատարե
էր
զօրացնել
իւր
նզովքը
զէնքի
ուժով,
Վենետիկեցիք
{նոյնպէս}
պատրաստուեցան
զէնքը
ձեռքերին
պաշտպանել
իւրեանց
իր
աստ
եւ
անդ։
Արդ,
որպէս
նոյն
ինքն
Մխիթար
աբբայ,
{նոյնպէս}
եւ
իւր
ձեռնասուն
աշակերտք,
մանաւանդ
առաջինքն,
է
գը
կամ
դէպի
Պապական
աթոռը։
Այս
նամակը
յայտնում
է
{նոյնպէս}
Կոլլեգիացոց
յարաբերութիւնքը,
դէպի
մեզ,
դէպի
Մխի
ցում,
մօտ
եւ
հպատակ
մնալով
բնութեան
օրէնքներին,
{նոյնպէս}
հոգին
պիտոյ
է
գտանէ
իւր
համար
մի
աննիւթական
աղբիւ
յետ
դարձուցանելու։
Սարդինիա
կոնդակ
ուղարկուեցաւ
{նոյնպէս},
որի
մէջ
աւանդւում
էր
պապի
ծայրագոյն
իշխանութիւն
պառնացած
էր
Նորմանդացոց
ասպատակութիւնը։
Յայտնի
է
{նոյնպէս},
որ
պապը
պարգեւեց
Դմիտրի
Դալմաթեան
դուքսին
թագաւ
գովքը
պապականութեան։
Տեսանելով
այս,
որպէս
մեք,
{նոյնպէս}
եւ
ամենայն
անաչառ
մարդ
մեր
ընթերցողներից,
համաձա
լինում
ամենայն
անբարոյականութեան,
որ
իւր
կողմից
{նոյնպէս}
ծնող
է
եւ
գործարան
սոսկալի
եւ
սարսափելի
յանցանքնե
խաւարասիրութիւնը
եւ
դատարկապորտութիւնը։
Ասացինք
{նոյնպէս},
թէ
մինչեւ
ո՞ր
աստիճան
բարձիթողի
արած
էր
մայրենի
իմ
յօրինեցի
զառաջին
զչորս
հատոր
գիրս
(անուանեալ
{նոյնպէս}
Վահան
հաւատոյ
ուղղափառութեան)
'ի
վանել
եւ
'ի
զատ
եռնարկութիւն
չէ
արդարեւ
ինչ
մի
ի
միջակայնոցն,
չէ
{նոյնպէս}
վերընձիւղեալ
յարմատոյ
անձնասիրութեան
եւ
ոչ
իսկ
ի
նս,
յաբեղայական
հոգւոյ
յղացեալս
եւ
ի
լոյս
ծնեալս
{նոյնպէս}
առանց
գործակցութեան
յաջողակ
մանկաբարձութեան
առաջն
ացեալ
յազգային
հարազատութենէ,
ուստի
որպէս
այժմ,
{նոյնպէս}
եւ
ի
ժամանակս
յայնոսիկ
ոչ
երբէք
կարող
գտեալ
արմատ
տենագրութիւնք
ի
մերումս
դարու.
ո՛չ
եւ
ո՛չ
կարեմք
{նոյնպէս}
համեմատել
զմերս
հին
դպրութիւն
ընդ
հին
դպրութիւնս
գրով
ի
վերայ
գլխաւորաց
քահանութեանն,
չերկուանամք
{նոյնպէս}
սոցա
առ
գրել
զպատճառ
կոորստեան
զանազան
թարգմանութ
,
ի
կենագործ
խաչն
Քրիստոսի:
Այսմ
դարու
պատկանին
{նոյնպէս}
Ստեփաննոս
Ասողիկ,
հեղինակ
պատմութեան
Հայոց.
ի
ս
առութեան
զամենայն
հեղինակս
որպէս
երկոտասաներորդ,
{նոյնպէս}
եւ
հետեւեալ
դարուց,
շատանամք
յիշելով
զգլխաւորս
ե
առ
սակաւս
եւ
եթ
ոմանս
տեսան
եմք.
այո՛,
չկարեմք
{նոյնպէս}
մոռանալ
զՄիքայել
Չամչեան
եւ
զպատմութիւն
նորա
յերի
ց
բիւր
հանգամանաց,
յորոց
միջի
գտանիմք
մեք:
Չեմք
{նոյնպէս}
ապացոյցս
թէ
պատուելի
հայրենակիցք
մեր
ընկալցին
զգր
աւ
այս
զարհուրելի
գործերին,
որպէս
յառաջ
խաղալուն
{նոյնպէս}
եւ
աճելուն։
Լուդովիկոս
XIVի
թագաւորութիւնը
Վ
ձաւ
վերստին
Մանրէզ։
Նա
վերջացուց
երեսը
ածիլելը,
{նոյնպէս}
մազ
եւ
եղունգ
կտրելը,
հագաւ
երկաթի
շղթաներ,
հաց
րկնապատկեց
ջանքը,
որ
իւր
կողմը
շրջէ
որպէս
Պապը,
{նոյնպէս}
եւ
Կարդինալ
Գուիդիչիօնին.
փոփոխակի
ներգործում
էր
սկացաւ։
Լօյոլայից
յետոյ
միւս
ներկայ
եղող
անդամքը
{նոյնպէս}
երդում
կերան,
միայն
այս
զանազանութեամբ,
որ
երդո
թոռի
եւ
Տէրութեան
վերանորոգութիւնը։
Անհնար
է
{նոյնպէս}
լուռ
մնալ
Լայենէզի
եւ
մի
այլ
խաբեբայութեան
մասին
ւթեններին։
Սպանիայում
եպիսկոպոսները
շատ
լաւ
չէին
{նոյնպէս}
Յիսուսեանների
հետ՝
մտքերումը
ունենալով
նոցա
ամեն
ը,
որ
ինչպէս
պատճառ
էր
Կարգի
արագ
տարածութեանը,
{նոյնպէս}
նորանից
էր
կախւում,
որ
Յիսուսեանք
մեծ
հանդէս
եւ
ն
կարելի
էր
հասանել
եւ
չ'լինելով
գովանի
աշակերտ։
{Նոյնպէս}
կարելի
էր
ուխտապահ
լինել
ժողովող
չեղած։
Այս
տնօր
,
նոքա
քահանայք
էին
եւ
դպրոցների
մէջ
ուսուցիչք։
{Նոյնպէս}
աննշան
մարդերի
համար
նոցանից
էին
նշանակւում
խոստո
րդ՝
անկախ
մնալով
Կարգի
հաճութենից։
Գտանւում
էին
{նոյնպէս}
Գեներալ-Քարտուղար
եւ
գլխաւոր
խորհրդական
(monitor
դպրոցները,
որոնց
մէջ
Յիսուսականութիւնը
սպանում
է
{նոյնպէս}
ամենայն
միտք
ու
բանականութիւն,
ջնջում
է
գիտութիւ
Րոդրիգէզը
եւ
Բոբադիլիան
ունէին
ոգեւորութիւն,
որ
{նոյնպէս}
հոգի
էր
տալիս
Մանրէզեան
անապատականին,
բայց
նորան
մ
էր
ամենայն
տեղ
եւ
շատ
անգամ՝
ոտով։
Ոտով
անցաւ
{նոյնպէս}
Գէյլօն,
Պօլապատան,
Մելանիուր
եւ
Մալակկա
կղզիներ
Քրիստոնեայ
շինելով։
Շուտով
օգնութիւն
հասան
նորան
{նոյնպէս}
եւ
այլ
Յիսուսեանք,
որոնց
մէջ
երեւելի
դարձաւ
Կրիմ
չէր
նմանում
խորամանկ
Յիսուսեաններին,
չէր
նմանում
{նոյնպէս}
եւ
նախկին
դարերի
Քրիստոնէական
քարոզիչներին,
այլ
տարբերւում
էր
այս
նոր
տպածից,
որպէս
իւր
լեզուովը
{նոյնպէս}
եւ
բովանդակութեամբ,
թէեւ
իդէան
եւ
բանի
խորհուրդը
"
մանկանց
"
եւ
այլն
եւ
այլն,
բայց
տեսանում
ենք,
{նոյնպէս},
որ
նորը
եւս
պահուած
է
շատ
տեղ,
այս
պատճառով
կա
ատ
բնական
բան։
Պ.
Գամառ-Քաթիպան
ուշ
չէ
դրել
{նոյնպէս}
բառերի
յարմարագրութեանը։
Նա,
փոխանակ
գրելու
"
ճ
աշխար
",
"
ճանապար
"
հասկացող
մարդը
կը
հասկանայ
{նոյնպէս},
եթէ
այդ
բառերը
գրուած
լինէին
ինչպէս
հարկն
էր՝
մ
կօլոտ։
Խոստովանում
ենք,
որ
այս
բացայայտիչներն
{նոյնպէս}
անհասկանալի
են,
ինչպէս
բացայայտեալ
պօլը.
եւ
այս
լեզուի
մշակութեան
գաղափարը
ազգին
համար
դառնում
է
{նոյնպէս}
ամուլ
եւ
անպտուղ,
ինչպէս
հին
լեզուի
գործադրութեա
ական
բարբառի
տակ,
դրականապէս,
մշակելու
գաղափարը
{նոյնպէս}
ամուլ
եւ
անգործադրելի
է,
ինչպէս
հին
լեզուի
գաղափ
ուի
մասին
մի
քանի
բան
նկատելուց
յետոյ
կը
քննենք։
{Նոյնպէս},
հանդէս
հանելով
այստեղ
այն
թերութիւնքը,
որ
տեսն
մասնաւորապէս
պ.
Պռօշեանցի։
Եւ
եթէ
այդ
ուրիշները
{նոյնպէս}
օգուտ
քաղեն
մեր
նկատողութիւններից,
գո՛նէ
մի
ծեղի
ողովրդի
կենդանի
լեզուի
արտօնութիւնը
յափշտակելու։
{Նոյնպէս}
ի
գործ
դնել,
'ի
մէջ
բերել,
ի
լոյս
հանել,
որպէս
ի
տեղ
չենք
լսում
նորան
առանց
վեվի։
Պ.
Պռօշեանցը
{նոյնպէս}
ընդունում
է
այս,
թէեւ
վեվի
տեղ
ու
գործ
ածելով,
շ
տեղերում
այդ
բառը
արտաբերվում
է
որպէս
Նազլուի,
{նոյնպէս}
կատվի,
փոխանակ
կատուի։
Մենք
չենք
գնում
տակաւին
րծում
են
բաժանողքը,
հարկաւորապէս
պիտի
խոստովանեն
{նոյնպէս},
որ
նոր
լեզուի
մէջ,
բացի
էական
բայից,
ուիրշ
բա
բառին,
սահմանական
եղանակում,
պէտք
է
որ
նա
կպչի
{նոյնպէս}
ում
մասնիկի
հետ։
Եթէ
ասենք
կամ
գրենք
"
նորա
ձեռք
։
Բայց
մենք
տեսնում
ենք,
որ
ինչպէս
մեր
լեզուի,
{նոյնպէս}
եւ
օտար
լեզուների
մէջ
մի
բայ
իր
մի
որոշեալ
եղանակ
նեայք-Հայաստանեայց։
Բայց
որպէս
այս
խոտորմունքը,
{նոյնպէս}
եւ
ուրիշ
շատեր,
մեզ
պէս,
ոչ
բարով,
գրողների
պա
դեան
ազգային
վիպասանութեան:
Այո՜,
արդարութիւնը
{նոյնպէս}
պարտք
է
դնում
մեր
վրայ
բարձրաբարբառ
հռչակել
պ.
Գ
ինքը
Լոյոլան,
ուր
ազնիւ
սիրահարը,
Յակոբ
աղան,
{նոյնպէս}
զոհւում
է
մի
ջլային
տենդի,
որ
առաջացել
էր
Ագապի
եկբեկումն
"
է:
Յոյս
ունինք,
որ
մեր
ապակու
երեսը
{նոյնպէս}
հարթ
լինի
եւ
նորա
թանձրութիւնը
զուգահեռաբար
հաւաս
չկարողանայ
դաւաճանել
ճշմարտութեան:
Մեր
հատուածը
{նոյնպէս}
շպար
չունի,
ինչպէս
մեր
քննութեան
առարկան
`
"
Սոս
եղ
է
կանգնում
նորա
սրտին
"
(եր.
26):
Պէտք
չէ
{նոյնպէս}
մոռանալ,
որ
եւրոպական
մայրաքաղաքների
մէջ
անչափահ
ռով:
Ցաւում
ենք,
որ
աւելի
ծանօթութիւն
չունինք:
{Նոյնպէս}
Սօսի
մեծ
եղբայրը
`
Պարէտը,
հազիւ
մի
երկու
անգամ
եր.
48),
իսկ
երբեմն
Արշամ
(եր.
35,
166):
{Նոյնպէս},
Հեթումը
խօսելով
Սոսենց
վրայ
մի
անգամ
ասում
է
թէ
բրեւ
ազգ
անտիկեան
ենք.
իբրեւ
քրիստոնեայ,
եթէ
ոչ
{նոյնպէս}
անտիկեան,
ըստ
որում
առաջին
երեք
դարերում
քրիստոն
ել
է
մինչեւ
այժմ
Նուրինի
արարողութիւնը,
պահե՞լ
է
{նոյնպէս}
մի
աւանդութիւն
կամ
հասկացողութիւն
նոյնիսկ
Նուրինի
ում
է
գործածուած:
Երկրորդ,
Ապարանը,
որպէս
այժմ
{նոյնպէս}
եւ
առաջ
ապահովութեան
տեղ
եղած
լինելով,
շատ
հաւան
ջ.
վրայ
երկու,
որ
այն
ժամանակ
բնաւ
յայտնի
չէր:
{Նոյնպէս}
եւ
գալուանական
լոյսը,
որ
գրեթէ
մեր
օրերի
գիւտ
է
ղափարներով
հակասութիւն
ունէին
կանթեղի
գաղափարին:
{Նոյնպէս}
եւ
լուսատու
միջատներից
առաջացած
կամ
վերջապէս
մի
մ
ի
մարդու
ձեռքով
վառուած
սովորական
կրակի
գաղափարքը
{նոյնպէս}
համաձայն
չէին
կանթեղի
աւանդութեան:
Յետոյ
ի՛
ինելով
գտնւում
է
լարուած
վիճակում,
այն
ժամանակ
(
{նոյնպէս}
ասել
ենք)
ձգտում
են
չէզոքանալ
-
եթէ
կարելի
է
այս
ի,
կամ
նոքա
ամբողջ
լեգէոնի
նիզակների
սլաքներից,
{նոյնպէս}
խօսւում
է
եւ
նաւերի
կայմերի
լուսաւորութեան
մասին
ել
այդ
երեւոյթը,
քան
թէ
նոր
ժամանակներում:
Բայց
{նոյնպէս},
ենթադրւում
է,
որ
հին
ժամանակներում
հմայողները
այրին,
միշտ
կարող
է
տեսնել
սուրբ
Հելմոսի
կրակը:
{Նոյնպէս}
եւ
բարձր
սարերի
վրայ
կարող
է
երեւել
այս
կրակը,
ո
կամ
կէս
գազ
երկայնութեամբ:
Նաւերի
կայմերի
վրայ,
{նոյնպէս}
յաճախ
է
պատահում
այս.
եւ
եթէ
միայն
մի
լեզուաձեւ
"
Անի
քաղաքը
անիծուած
է.
ո՛վ
որ
այնտեղ
բնակուի,
{նոյնպէս}
կ՚անիծուի
",
այս
չէ՞
մինչեւ
այսօր
ազգի
ամենամեծ
իր
հարկը
միջին
դարերին.
մեր
վեհափառ
Ազատ
Մասիսը
{նոյնպէս}
ձգել
[է]
այդ
խաւար
դարերի
գանձանակը
իր
լուման:
Ո
ղմից
գրեթէ
շրջապատուած
է
ապառաժ
եւ
մերկ
սարերով,
{նոյնպէս}
եւ
Արագածի
վիթխարի
քարակտուր
մարմինը:
Թողում
եմ
ն
երկար
չեն,
որովհետեւ
օդը
անօսրանալով
ստանում
է
{նոյնպէս}
աւելի
ձգականութիւն,
որ
ինչպէս
վեր
է
բարձրանում,
Սեյլան
կղզու
Գալլ
քաղաքում
(point
de
Galle)
ես
{նոյնպէս}
վայելած
եմ
այս
բնութեան
զուարթարար
պարգեւը,
էշ
ն
լեզուի
մշակութեան
գաղափարը
ազգին
համար
դաոնում
է
{նոյնպէս}
ամուլ
եւ
անպտուղ
ինչպէս
հին
եւ
մեռած
լեզուի
գործա
առական
բարբառի
տակ,
դրականապէս
մշակելու
գաղափարը
{նոյնպէս}
ամուլ
եւ
անգործադրելի
է,
ինչպէս
հին
լեզուի
գաղափ
օսքերով
բացատրել:
Իսկ
մէջ
բերել
հեղինակի
գրուածը
{նոյնպէս}
չենք
կարող,
որովհետեւ
ամբողջ
այդ
երեսները
պիտի
ա
,
երկիրը
դրախտ
եղած
կը
լինէր.
բայց
ո՜ւր
է:
{Նոյնպէս}
Բագրատ
աղան
(եր.
139-140),
Սօսի
անունով
երեք
ն
վրայ,
բայց
մինչեւ
այդ
աստիճանի
ծուլութիւնը
մեզ
{նոյնպէս}
անհասկանալի
է:
Արդեօք
մի
ներքին
վէրք
չկա՞յ
այդտե
ւելի
մարդ,
ունենար
իր
ծառայքը
կամ
բարեկամքը,
որ
{նոյնպէս}
մտան
հայոց
ազգի
մէջ.
թողում
ենք
պատմութեան
անյայ
կարծիքը:
Եւ
ինչպէս
մենք
ազատ
ենք
այսպէս
կարծել,
{նոյնպէս}
ուրիշը
ազատ
է
այլապէս
կարծել:
Եւ
թէ
կարող
է
գտնե
լ,
-
ղրկել
իմ
աղպօր
եարին:
Շատերը
կան
{նոյնպէս}
ազնիւ,
նոյնպէս
գեղեցիկ,
բայց
մենք
ուզում
ենք
մի
պօր
եարին:
Շատերը
կան
նոյնպէս
ազնիւ,
{նոյնպէս}
գեղեցիկ,
բայց
մենք
ուզում
ենք
միայն
Նանիկը
մէջ
բ
րս
ձգելով
այն
բառերը,
որ
օտար
ազգերից
մտած
էին,
{նոյնպէս}
եւ
գաւառական
մասնիկները
կամ
կոշտ
ու
կոպիտ
ոճերը,
վեալ
գեղեցկութիւնը,
նորա
աւելի
մշակուած
լինելը,
{նոյնպէս}
իրաւունք
չեն
տալիս
մեզ,
կենդանի
ժողովրդի
իրաւուն
ծանօթ
եւս
են
շատ
միլիոնների,
բայց
այդ
միլիոնները
{նոյնպէս}
ապրում
են,
ինչպէս
ապրում
են
շատ
նկարիչք,
որ
քսա
նհնար
է
այս,
որովհետեւ
նա
չգիտէ
այն
ձեւ
ու
ոճը,
{նոյնպէս}
անհնար
է
Իտալացու
համար,
որովհետեւ
լատինախօսութի
էս
պիտի
ունենար
այդ
թերութիւնքը։
Բայց
հին
լեզուն
{նոյնպէս}
չունի՞
իր
թերութիւնքը։
Նորա
մէջ
կան
բառեր,
ձեւե
շելով՝
երկարացնել,
որ
միաչափ
լինի
մօր
քթի
հետ,
{նոյնպէս}
եւ
միւս
բոլոր
անդամները
կամ
գոյնը։
Պարզ
է,
թէ
ա
երկրաչափական
կենդրոնի
հետ,
որովհետեւ
ջերմութիւնը
{նոյնպէս}
աղբիւր
է
ելեքտրականութեան,
եւ
որովհետեւ
երկրագու
ազգ,
որ
բարբարոս
լինելով՝
լինէր
վսեմացած,
չկայ
{նոյնպէս}
ազգ,
որ
քաղաքագործուելով՝
բարբարոս
լեզու
ունենա
անհատի
մի
մունջ
մարդու
տեղ
առնուլ
մի
ամբողջ
ազգ՝
{նոյնպէս}
զուրկ
լուսից,
նոյնպէս
անծանօթ
քաղաքագործութեան
ա
տեղ
առնուլ
մի
ամբողջ
ազգ՝
նոյնպէս
զուրկ
լուսից,
{նոյնպէս}
անծանօթ
քաղաքագործութեան
արդիւնքներին,
նոյնպէս
ա
,
նոյնպէս
անծանօթ
քաղաքագործութեան
արդիւնքներին,
{նոյնպէս}
անլեզու
վերաբերութեամբ
նաեւ
այնպիսի
ըմբռնողութեան
սեայ
ոսկեղէն
կամ
արծաթեղէն
ժապաւէնով
շրջակարած
եւ
{նոյնպիսի}
փունջ
կախած
մի
կողմից
ֆէս.
ափսո՛ս,
որ
այդ
բանը
ւթենից:
Առանց
այս
բաները
քննելու,
Նոր
տարին
{նոյնպիսի}
օր
է,
ինչպէս
Մեծ
պահքի
երկուշաբթին.
օրի
կանաչը
եանք
եւս
այդպիսի
գործեր,
արդեօք
ապականուած
չէի՞ն
{նոյնպիսի}
կամ
եւս
աւելի
վատթար
կեղտերով:
Յիշատակարանիս
աչք
եթէ
նա
խոստովանի
միւս
ուրիշ
ազգութիւնքը
անխտիր,
{նոյնպիսի}
իրաւանց
ժառանգ,
որպիսի
ստացել
է
ինքը:
Ազգութիւն
տնիքը,
Շաքարեանցը
սկսեց
նայել
Մանթուխեանցի
վերայ
{նոյնպիսի}
մեծարական
աչքով:
Եւ
Մանթուխեանցը,
որպէս
մի
տգէտ
ալ
սկսեցին
պտոյտ
գալ
խարուկի
չորս
կողմով
եւ
երգել
{նոյնպիսի}
զզուելի
ներդաշնակութեամբ:
Հաստատ
կացանք
մեր
վերայից
դէպի
մէջքի
ձախ
կողմը,
ձգած
է.
ուրարաձեւ
{նոյնպիսի}
պաստառից
շղարշ,
բաց
կապոյտ
գունով,
որ
յետոյ
մէջ
ս
եւ
յայսմ
ժամանակի
եւս
նոյն
ոգի
երեւի
'ի
նոսա
'ի
{նոյնպիսի}
դիպուածս,
իսկ
յայլ
իրս
ամենեւին
տարտամ։
Ուստի
Մ
,
նոր
լեզուի
կազմութիւնը
եւ
ձեւակերպութիւնը
ունի
{նոյնպիսի}
պատմական
եւ
բնական
պատճառք։
Եւ
իսպառ
տգէտը
չէ
կա
մայնովք
յողջութեան
վիճակի
եւ
ցանկամք
զի
եւ
դուք
ի
{նոյնպիսին}
մշտնջենաւորեսջիք
զաւուրս
կենաց
ձերոց
ի
քաջողջութե
թէ
այդ
խօսքը
վերաբերում
է
այն
ամեն
մարդոց,
որոնք
{նոյնտեսակ}
գործեր
կը
գործեն։
Համարձակւում
եմ
յանդգնութեամբ
նպէս
պիտի
մեռանի՞,
թէ
ոչ,
ուսում
ստացողի
կեանքը
{նոյնքա՞ն}
է,
որքան
տգէտինը,
թէ
ոչ.
ուրեմն
ի՛նչ
գործնական
նորա
չէին
աւելի
յայնժամ,
քան
զերիս.
եւ
յընթացս
{նոյնքան}
ամաց
ի
չգոյէ
դպրի
ընձիւղել
անմարթ
էր.
միթէ
չգիտէ
նա:
Ահա
այն
մեծախորհուրդ
եւ
որքան
մեծախորհուրդ,
{նոյնքան}
չարախորհուրդ
պատճառը
մի
ազգի,
մի
քաղաքի,
որպէս
գաւազանին.
որքան
մեծ
եւ
անխորտակելի
է
գաւազանը,
{նոյնքան}
մեծ
է
եւ
իշխանութիւնը:
Դու,
լինելով
խեղճ
եւ
անզ
անութիւն
կայ
վնասի
հանդիպելու,
իսկ
բնականի
մէջ՝
{նոյնքան}
հաւանականութիւն
նորան
չհանդիպելու:
Այլ
խնդիր
է
ջ
ոյ,
քաջահմուտ,
եւ
ազգի
օգտին
հետամուտ
մարդ
էր,
{նոյնքան}
եւ
սա
չարախնդիր,
բարոյականութեամբ
խանգարած
եւ
ան
քան
հեշտ
է
մեր
ազգի
մէջ
ազգասէրի
անուն
ժառանգել,
{նոյնքան}
դժուար
է
այդ
ուրիշ
ազգերի
մէջ:
Ինչո՞ւ,
հայ
մարդ
,
թէ
կարելի
բան
էր
զանազան
նիւթերից
ոսկի
շինել,
{նոյնքան}
հին
է,
որքան
ագահութիւնը
դէպի
ոսկին:
Յուլիոս
Ֆի
ց
կրօնի։
Որքան
ժամանակ
մարդը
կայ
աշխարհի
վերայ,
{նոյնքան}
ժամանակ
է,
որ
եւ
կրօնը
կայ։
Այստեղ
մեր
խօսքը
մի
թէ
ո՛րքան
անհրաժեշտ
է
կրօնը
մարդու
համար։
Այո՛,
{նոյնքան}
եւս
բացայայտ
է,
որ
ոչինչ
մարդ
չէ
կարող
ապրել
առա
ա
թէ
ո՛չ,
ամբողջ
ազգի
համար։
Քառասուն
Մխիթար
եւ
{նոյնքան}
միաբանութիւնք
չէին
կարողանալու
կենդանացնել
մի
մեռ
եամբ,
կարեւոր,
եւ
որքան
կարեւոր,
անհրաժարելի,
{նոյնքան}
եւ
էլ
աւելի
երեսի
վրայ
ձգած։
Ո՛վ
է
մեղաւորը։
Ան
նեց
գրածի
մեծ
մասը:
Որքան
տեղ
մնացել
էր
մաքուր,
{նոյնքանը}
դողդոջուն
ձայնով
սկսեց
կարդալ:
-
Կացցէ
մնասց
րս
թէ
օրինաւոր
ուստր
եւ
կամ
դուստր
զաւակ
ունիցի,
{նոյնքն}
ստանայցեն
այսպէս.
ուստր
զաւակն
երկու
բաժին
եւ
դո
ստ
զօրութեան
շնորհաձիր
կոնդակի
Ձերոյ,
տողելոյ
առ
{նոսա}
ի
6-էն
Հուլիսի
այսր
ամի
համարաւ
370,
եւ
առ
ի
պաշ
ք
ազգի
մերոյ
եւ
յառաջադիմութեան,
որ
ըստ
բռնեալ
ի
{նոսա}
հակառակասիրութեան
եւ
նախանձու
պահանջէին
անխղճօրէն
անոցին
եւ
երկու
մասն
որբոց
տանն,
առ
ի
մնալ
անդ
ի
{նոսա}
ինձ
յիշատակ
ի
քաւութիւն
մեղացս
եւ
ի
մխիթարութիւն
Եւ
մի՛
յիշեր
զանուղղայս,
Աջ
Քո
լիցի
ի
{նոսա},
Այլ
ի
չարէն
զիս
փրկեա՛,
Զորդ
արմին
եւ
զարիւն
Յիսուսի
Քրիստոսի,
խոստովանեալ
՚ի
{նոսա}
զներկայութիւն
Աստուածութեան
եւ
ո՛չ
զներկայութիւն
10)։
"
Ընդէ՞ր
սա
զմեղաւորս
ընդունի
եւ
ուտէ
ընդ
{նոսա}
"
(նոյն,
գլ.
ԺԵ,
համ.
2)։
§
34.
"
Յայն
ասած.
"
Յաղագս
որոյ
եւ
զայլսն
ամենայն
եւ
զորս
առ
{նոսա}
արանցն
ծառայք
նորա
",
եւ
այլն.
(եր.
48)։
Մեն
ն
զանգուածոյ
եւ
ոգի
ազգասիրութեան
որ
էր
բնական
'ի
{նոսա},
եւ
տուրք
հայրենեաց
եւ
միանգամայն
ստիպող
չքաւորո
ւոյ
որպէս
եւ
յայսմ
ժամանակի
եւս
նոյն
ոգի
երեւի
'ի
{նոսա}
'ի
նոյնպիսի
դիպուածս,
իսկ
յայլ
իրս
ամենեւին
տարտ
ղմն
Հայոց,
սատարութեամբ
մեծամեծաց,
միաբանիլ
ընդ
{նոսա}.
եւ
վասն
այսորիկ
գրեաց
'ի
բերանոյ
նոցա
եւ
'ի
վան
եւ
նման
վարդապետաց
Հայոց,
յորոց
եւ
փոխանցեցաւ
'ի
{նոսա}
'ի
սկզբանէ
հետէ։
Ուստի՞
յառաջ
գայր
եւ
զի՞նչ
տոյն.
մեք
ի
քննին
մտեալ
ո՛չ
մի
անգամ,
գտանեմք
ի
{նոսա}
պատմական
ծանօթութիւնս
եւ
եթ՝
աւանդեալս
բանաստեղծ
ւ
միանգամայն
անընտել
հին
հայախօսութեամբ,
զի
որ
ի
{նոսա}
են
շեղջակոյտք
[իբր
ի
բազումս]
անգործածական
բառից
են
այսօր
իմաստունք
հայոց
հնասէրք
եւ
մանաւանդ
որ
ի
{նոսա}
զարգացեալքն
էին
դպրոցական
սահմանափակ
տեսութեամբ.
ամանակին
եւ
պահանջման
բնութեանն.
զանազանութիւն
ի
{նոսա}
զէթ
այս
նկատի,
զի
եւրոպէականք
(ոտնկառոյց
ունելո
ասկանալի
է
ազգին
հինն
եւ
նուիրականն,
իսկ
նորն
առ
{նոսա}
աղճատեալ
ցայն
վայր,
զի
դժուար
էր
ականջաց
լսել
զխ
այդորիկ
վասն
ոչ
ուրանալ
զմեր
շնորհապարտութիւն
առ
{նոսա}.
այլ
թէ
այդ
վերակենցաղութիւն
հնոյն
լեզուի
ունէ՞ր
ին
լեզու՝
հինգ
եւ
19-
երորդ
դարուց,
չգտանիցեն
ի
{նոսա}
զզանազանութիւն
եւ
զյարաբերութիւն
աւ
դարսն,
յորս
եմք
անդուլ
արդարասիրութեամբ,
կամ
գուցէ
հզօր
է
առ
{նոսա}
կամակորութիւն
քան
զառողջ
դատողութիւն
կամ
անձնական
ւթիւնք
ցարդ
յայտնագործեալք
յաշխարհի
պարունակէին
ի
{նոսա}:
Ո՞վ
համարձակի
ժպրհիլ,
ասել
թէ
չէր
պիտոյ
զսրբազ
"
Առ
դառնաշունչ
նախանձու
իւրեանց,
որ
բունեալ
է
ի
{նոսայ}...
պատատեալ
եւ
քօղարկեալ
երեսօք
նստին,
որպէս
ն
հայկական
ուսումնարանաց
վասն
հայաբար
աւանդելոյ
ի
{նոսին}
զուuանելիսն
բովանդակ.
զի
կենդանի
բարբառ
ուսուցչի
բնույթից
զուրկ
աղավաղված
լեզվով:
Մինչդեռ
"
Սայաթ-
{Նովա}
"
երգարանը
գրված
է
բացառապես
եւ
իսկական
իմաստով
ա
իայի
եւ
այլոց.
Թագուհի
եւ
Մեծ
Իշխանուհի
Նիզովեան
{Նովա}
-Գօրօդի,
Չերնիգովի,
Րեազանու,
Րոստովի,
Եարոսլա
լգարիայի
եւ
այլոց,
Թագաւոր
եւ
Մեծ
Իշխան
Նիզովեան
{Նովա}
-Գօրօդի,
Չերնիգովի,
Րեազանու,
Պօլօցկի,
Րոստովի
ին
երգերի
անունով
մի
քանի
անալի
ոտանաւորք,
Սայաթ-
{Նովա},
Ադամ
աղբար,
Շիրին
եւ
այլն,
բայց
նորանց
ազգայ
,
քեզ
մոլորեցրել
է,
որովհետեւ
ես
խնդրել
էի
Սայաթ-
{Նովան},
որ
բոլորովին
այլ
է:
Քո
ուղարկած
ոտանավորները
գ
րոշ
բարբառներ
եւ
ոչ
թե
լեզուների
խառնուրդ:
Սայաթ-
{Նովան}
կարգին
գիրք
է,
տպագրված
Մոսկվայում
1853
կամ
1854
նել
գրագիր
ի
հոգեւոր
կառավարութեան
տեղւոյդ,
առ
ի
{նովաւ}
ապահովել
զսնունդ
իւր
յայդմիկ
պանդխտութեան,
զորմէ
իս
փակածի
յատկութիւնն
ձեռնադրեալ
եդի
ներ
կտակումս
{նովաւ}
ամենայն
պարզապէս
յայտնի
կը
լինի։
Երրորդ
ի
վ
արտակօք
մերձ
ընդ
մերձ։
Տեսի
այո՛
զկնի
Հայաստանին
{նովաւ}
շուք,
Մինչ
՚ի
կալանս
էր
Գադիկ
զի
փոխեցաւ
յա
լ
առաւելս
զայրացուցեալ,
գրգռելով
զկամացն
իւրեանց
{նովաւ}
կատարեցին
զհաճոյս։
Եւ
սոցա
այսպէս
նախատուիլը
արէին
Ամբակումայ
ստունկանեն
զաղաղակ՝
մանաւանդ
թէ
{նովաւ}
"
(եր.
50)։
Մենք
այս
դերանունը
աղաղակի
տեղ
դր
ազգի.
նա
հոգի
է
ազգի,
եւ
ազգ
մարդկան
առ
հասարակ
{նովաւ}
կեայ.
իսկ
լեզու
չոր
եւ
անծուծ,
այլ
եւ
թաղեալ
ըն
բանն.
նա
էր
'ի
սկզբանէ
առ
Աստուած,
ամենայն
ինչ
{նովաւ}
եղեւ
եւ
առանց
նորա
եղեւ
եւ
ո՛չինչ
որ
ինչ
եղեւն.
եղեւ
եւ
առանց
նորա
եղեւ
եւ
ո՛չինչ
որ
ինչ
եղեւն.
{նովաւ}
կեանք
էր"։
"
Ախ՝
լեզուն,
լեզուն.
լեզուն
ո
ինս,
հուսով
եմ,
ամառն
այստեղ
կգա,
կամ
էլ
Նիժնի
{Նովգորոդի}
Մակարեւյան
տոնավաճառից:
Խնդրեմ
այս
մասին
հայտնես
րծակատարը
գրում
է,
եւ
պատանին
յայտնւում
է
Նիժնիյ-
{Նովգորոդի}
վաճառահանդէսը:
Մի
փոքր
ժամանակից
տղան
հիւանդանու
այն
Ռուսաց,
Մոսկուայի,
Կիեւի,
Վլատիմիրու,
{Նովգօրօդի},
Արքայուհի
Ղազանու,
Արքայուհի
Հաշտարխանու,
Արք
ամենայն
Ռուսաց,
Մոսկուայի,
Կիեւի,
Վլադիմիրու,
{Նովգօրօդի},
Արքայ
Ղազանու,
Արքայ
Հաշտարխանու,
Արքայ
Սիբիր
որ
ուսեալ
'ի
տղայութեանն
յերանելւոյ
Ալանայ,
կեամ
{նովիմբ}
'ի
նմին
անփոփոխութեամբ
մինչեւ
'ի
վախճան
կենցաղոյս
զոր
ուսեալ
'ի
տղայութեանն
յերանելոյ
Ալանաց՝
կեամ
{նովիմբ}
'ի
նմին
անփոփոխութեամբ
մինչեւ
'ի
վախճան
կենցաղոյս
հրամայէր
ինձ
մատուցանել
զայն
Ձերոյին
վեհազնութեսն
{նովին}
կնքով
անկորուստ,
կարծելով
թէ
Ձերոյին
գերազանցութ
երազանցութիւն
գտանիք
ի
քաղաքիս:
Զնոյն
զայն
նամակ
{նովին}
ամբողջութեամբ
յարդարեալ
ի
սմին՝
համարձակիմ
մատու
լինել
՚ի
մշտական
յարգութեան
իմ
առ
Ձեզ
ցանկամ
մնալ
{նովին}
ազգասէր
պարոնացդ
միշտ
պատրաստական
խոնարհ
ծա
եղծութիւն
յարգանացս,
զոր
ունիմ
առ
Ձեզ:
Մնամ
{նովին}
մեծարանօք
խոնարհ
ծառայ
Կանդիդատ
Սանկտպետերբու
վախճանեալ՝
թողու
կնոջ
իւրում
զգումարն
վերասաց,
{նովին}
պատուիրանաւ:
Ըստ
ասելոյ
պ.
Աբգարեանց
եւ
այլ
զյարգութիւն
իւր
առ
Ձեզ,
Մեծարու
Տիկին,
Մնայ
{նովին}
յարգանօք
լիակատար
երեսփոխան
ազգին
հայոց
ի
Նոր
Նախ
տալ
անկեղծութեան
հարգանացս
զոր
ունի
առ
Ձեզ,
մնամ
{նովին}
միշտ,
որպէս
յերեկն
եւ
յեռանդն՝
Արգոյ
հայրենա
իւն
իւր
առ
Ձեզ,
Մեծապատիւ
հայկազնուհի,
մնայ
{նովին}
յարգանօք
խոնարհ
ծառայ
Կանդիդատ
Սանկտպետերբուրգեա
շեսցի
ի
Հրէից,
երկրորդ՝
զի
յիշեսցի
եւ
պատուեսցի
{նովին}
յիշատակ
կենարար
յարութեան
Տեառն:
Պահել
զկիւրակէ
իւրակէ
ընդունիմք
եւ
պաշտեմք
իսկ
զկարգդ,
թէեւ
ո՛չ
{նովին}
նեղսրտութեամբ,
որպէս
փարիսեցիքն,
մինչեւ
զկայ
առ
ութիւն
եւ
ի
շինութիւն
հաւատացելոց:
Արգել
Քրիստոս
{նովին},
յիշել
զմահ
իւր
զինմամբ
խոյոց
եւ
զուարակաց,
զոր
էպի
գերբնական
ուժերի
ազդեցութիւնքը,
"
որով
հարայ
{նովին}
եւ
բժշկեցայց
"
ասելով:
Այժմ
միայն
կարող
եղա
կայ
դարձեալ
'ի
Յունաց
աշխարհէն
եկն
երկիրս
Հայոց,
{նովին}
կրօնաւորական
խստամբերութեամբ
եւ
հրեշտակակրօն
առաք
ղօթահայց
ապաշխարութեամբ
եւ
առաջի
անկմամբ
պատառեցի
{նովին}
սուրբ
ձեռօք
զձեռնագրեալսն
յինէն
կարծեօք"
(Յովհ.
կ
ր
իւրովքն
հանդերձ,
որպէս
եւ
մինչ
ցյետին
ժամանակս
{նովին}
մտօք
հեռի
կային
'ի
Հռովմայ.
եւ
հուսկ
ուրեմն
առ
'
ւշանային
եւ
բովանդակքն
կեղծաւորէին
եւ
այլն։
{Նովին}
կեղծաորութեամբ
ընդդէմ
վարդապետութեանց
իւրեանց
զկր
ւմն
Հայոց,
եւ
իբր
թէ
ոչ
կրթէին
զմանկունս
իւրեանց
{նովին}
տոգորմամբ,
որով
եւ
կրթեալքն
'ի
նոցանէ
զնոյն
շաւի
,
որով
եւ
կրթեալքն
'ի
նոցանէ
զնոյն
շաւիղ
կալան
եւ
{նովին}
մտօք
զուսումն
իւրեանց
ուսեալք
'ի
նոցանէ
'ի
գործ
ա
ղ
ուսման
Ծերունւոյս,
եթէ
ժամանակակցացն
միահաղոյն
{նովին}
առաջնորդեալ
էր
լեզուախօսութեամբ,
որով
եւ
այս
աւա
ղճմտանօք
առ
ի
նմանէ:
Երանի
թէ
ողջոյն
օրագիրք
մեր
{նովին}
ընթանային
կանոնօք,
դնելով
առաջի
Հայկական
ազգին
մ
տարան
զնոր
բարբառն
ազգային
ի
յարգի
կացուցանել
եւ
{նովին}
ճանապարհ
հարթել
ընդ
անշքացեալ
անապատ
Հայկական
լու
խնդրել
եմ,
ուղարկեցեք
պ.
Սալթիքյանցի
անունով,
{Նովսքու}
-րեչսքի
№
34
Մ.
Նալբանդյանց
1853
39.
ՍԱ
Դարբնեանց
1848,
ի
7
ապրիլի
ի
Նախիջեւան
4.
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ
Խնդրէ
ք
անոր
բանը
թող
հոգա:
Եվ
այս
եւս
հայտ
առնեմ,
որ
{նոր}
ճանավարներուտ
անունը
չի
կարցա
կարդալու-
Սվեդա
էր
է:
Օտար
մարդու
առջեւ
չի
կարդաք:
1850
7.
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ
Ի
ՆԱԽԻՋԵՒ
տեանց
Ի
8
մարտի
1850
ամի,
եւ
Նախիջեւան
8.
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ
Ի
ՆԱԽԻՋԵՒ
լ
վեհափառութեան,
որ
գտանիմ
ըստ
ամենայնի
անծանօթ
{նոր}
օրինակ
հիւսուածոց
դաւադիր
ծուղակի
Բարսեղի
քահանայ
ԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ՎԻՃԱԿԱՒՈՐ
ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ
ԵՒ
ԲԵՍԱՐԱԲԻՈՅ
ԱՍՊԵՏԻ
Միքայէլ
դպրէ
Դիւանատուն
Լուսաւորչական
Հայուց
Թեմակալ
Առաջնորդի
{Նոր}
Նախիջեւանայ
եւ
Բեսարաբիոյ
հմր.
74,
ի
4
մարտի
18
Յամի
1845
ի
լինել
ծայրագոյն
պատրիարգ
կաթողիկոսի
ի
{Նոր}
Նախիջեւան,
ըստ
առաջարկութեան
տեղւոյն
Հոգեւոր
կառ
ի
Քիշինեւ
քաղաքի
յերկրորդ
բաժնի
քաղաքին
յանդիման
{նոր}
որգոստային:
Ի
սմին
խնդրոյ
զոր
շարադրեցի
եւ
պ
տարությանս
մեջ
մխիթարելու,
ամեն
օր
կաշխատիք,
որ
{նոր}
նոր
խոցերով
սիրտս
ծակեք,
վիրավորեք:
Եթե
մեղանչե
ւթյանս
մեջ
մխիթարելու,
ամեն
օր
կաշխատիք,
որ
նոր
{նոր}
խոցերով
սիրտս
ծակեք,
վիրավորեք:
Եթե
մեղանչել
եմ
ատված
բաներ,
որոնք
դարձյալ
մի
գալոց
հսկայամարմին
{նոր}
հայախոսության
սաղմն
են
(conceptus).
սորանից
եր
ստասիրաբար
քննելով՝
պարտավոր
ենք
տածել
ու
խնամել
{նոր}
բողբոջները,
որ
գինի
սերմիցը
հառաջացած՝
խոստանու
նորա
անմահությունը,
ուրեմն
ջանք
ու
խնամ
ունենալ
{նոր}
լեզվի
տղայական
հասակի
վերա:
Վերանորոգյալ
հայախոս
ել,
թեպետ
այս
գրվածքը
մի
երեւելի
բաներ
չեն,
այլ
{նոր}
լեզվի
տղայության
հասակի
հիշատակարանք
կարող
են
համ
ացա
մորը
եւ
այլ
հարցանողաց
շատ
բարեւ:
Այստեղ
{նոր}
բան
ոչինչ
չկա,
միայն
սրբազան
հայրը
եկավ
Մոսկվա
հ
նկած
կլինի՝
նա
Մոսկվա
է
տեյի,
չգրեցի:
Եթե
տեղդ
{նոր}
բաներ
կա
նե,
գրիս,
եւ
Սատեթին
հետ
3
հատ
սպրինցո
թյուն:
Պարոն
Նազարյանցի
նամակից
իմացած
կլինիս
{նոր}
ծրագրի
մասին
հետեւածներս,
եթե
հաջողի,
հույս
ուն
իայն
մեկ
լուր
ստանանք
Պետերբուրգից:
Այստեղ
ոչինչ
{նոր}
բան
չկա,
ինքս
պարապում
եմ
եւ
ոչ
թե
76-ի,
54-ի,
շաբաթից
կամ
տասն
օրից:
Նորա
մեջ
կկարդաս
դու
եւս
{նոր}
բան
ինչպես
ինձ
դուք
քո
կողմից
գրել
էիր,
այժմ
չեմ
ռ:
Մի
երկու
բան
կպատմե
քեզ
Բերբերովը:
Ուրիշ
{նոր}
բան
չունիմ.
Սուլթանին
թամամ
հազար
անգամ
ասի,
եղ
միաբան
ուժով
ջարդել
խավար
վիշապի
գլուխը:
Դեռեւս
{նոր}
կաթողիկոսի
հաստատությունը
չկա.
ձայն
կա,
որ
Լանս
որոնցից
գանգատ
ունիք
եւ
որոնց
մասին
ասում
եք,
թե
{նոր}
չէին
եւ
այլն,
այդ
ստությունքը
եւ
խաբեությունքը
ա
դարձնել
այս
բանի
վերա
թող
մի
փոքր
[բաց]
աստուծով
{նոր}
կաթողիկոսի
նստելովը,
նորա
[բաց]
եւս
կըսկսե
յուր
յ
Հոգին
հաւատաց
ի
Ձեզ,
եւ
միլիոնից
աչք
յառեցան
ի
{նոր}
յաջորդդ
առաքելոց
սրբոց
Թադդէ
ի
եւ
Բարթողոմեայ:
Շ
.
Ս.
Պ.
Բուրգ
ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ,
ԱՐԳՈ
ԳԼՈՒԽ
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ
ՊԱՐՈՆ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ,
Ձեր
յունքը
յուր
ժամանակին,
այժմ
կամեի
տեսանել
եւ
այդ
{նոր}
աստվածաշունչը,
մանավանդ
որ
դա
եբրայականից
է
թարգ
աւորաց
ընտրելոց
՚ի
բովանդակ
ազգէն
Հայոց
որ
՚ի
{Նոր}
Նախիջեւան
եւ
՚ի
շրջակայ
գիւղօրայս
նորա
ի
մասի
ութեան
տուեալ
ի
բովանդակ
ազգէն
Հայոց,
բնակելոց
ի
{Նոր}
Նախիջեւան
քաղաքի,
երեսփոխան
ընտրելոցն,
պ.
Միքա
եզրակացութիւն
բովանդակ
ազգին
Հայոց,
բնակելոց,
ի
{Նոր}
Նախիջեւան,
ի
մասին
Հնդկական
հրիտակացն
հաստատեմք
Նորին
յարգութեան
պ.
քաղաքական
գլխոյ
{Նոր}
Նախիջեւան
քաղաքի
52.
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ
ՀԱՍԱՐԱԿԱԿ
քաղաքական
գլխոյ
Նոր
Նախիջեւան
քաղաքի
52.
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ
ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ
ԺՈՂՈՎԻ
ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐԻՆ
Նորին
յարգութեան
պ.
քաղաքական
գլխոյ
{Նոր}
Նախիջեւան
քաղաքի
54.
ՅԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՍՎԱՃԵԱՆԻՆ
լսեց
եւ
լսում
է
անլռելի
"
կեցցեները"։
Ահա
մի
{նոր}
խրատ
մարդկության,
մի
սոսկալի
ապացույց
այն
բանին
կնապահ
գունդը
հավաքում
է,
որ
ընդառաջ
ելանել
յուր
{նոր}
գալու
իշխանին:
Բոլոր
այդ
գնդի
հրացանների
խողովակ
1/24
Հունվարի
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ,
ՊԱՐՈՆ
Կ
24
Հունվարի,
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ
ՊԱՐՈՆ
ԿԱՐ
8/20
փետր.
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՐՈՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ
Պ.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՐԵԱՆ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ,
Յերեսփոխանէ
ազգին
Հայոց
՚ի
{Նոր}
Նախիջեւան,
ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն,
՚ի
Միք
6
մարտի
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ
ԵՒ
ԱԶԳԱՍԻ
ՐԵԱՆ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ,
Յերեսփոխանէ
ազգին
Հայոց
՚ի
{Նոր}
-Նախիջեւան,
՚ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն
Տեղե
Լիակատար
երեսփոխան
բովանդակ
ազգին
հայոց
՚ի
{Նոր}
Նախիջեւան
ի
մասին
հնդկական
ազգային
հրիտակաց
։
Ի
գործոց
յանձն
եղելոց
ինձ
յազգէն
Հայոց
որ
ի
{Նոր}
Նախիջեւան
եւ
ի
վեհափառ
կաթողիկոսէ
ամենայն
Հայոց
՚
յնպէս
թողեալ
են
յօգուտ
աստուածահաճոյ
շինութեանց
ի
{Նոր}
Նախիջեւան,
որ
գոն
յօգուտ
դպրոցի,
աղքատանոցի,
վ
յամի
1808,
թողեալ
է
յօգուտ
դպրոցին
եւ
տպարանին
{Նոր}
Նախիջեւանայ,
որ
առ
երի
ամրոցին
Ազովու,
մերձ
իբ
ծոյն,
յաղագս
յանդիման
առնելոյ
զայն
ազգին
հայոց
ի
{Նոր}
Նախիջեւան
եւ
վեհափառ
կաթողիկոսին
ամենույն
Հայոց,
1
ամի,
՚ի
Կալկաթա
Հնդկաց։
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ
ԵՒ
ԱԶՆԻԻ
ց
յ30
Մայիսի,
այն
է՝
ի
11
Յունիսի,
ըստ
{նոր}
տոմարի,
յետ
քսան
եւ
չորից
աւուրց
նաւարկութեան,
ւթեան
տէր
Ստեփանոս
քահանայի,
ժողովարար
եկելոյ
՚ի
{Նոր}
Նախիջեւանայ
՚ի
Հնդիկս,
ըստ
կարգադրութեան
Արղութե
ի
Կատարինեայ
Խօջամալեանց,
յօգուտ
բարեկարգութեանց
{Նոր}
Նախիջեւան
քաղաքի
(որ
մերձ
յամրոցն
Ազովու),
խոն
յ
նովին
յարգանօք
լիակատար
երեսփոխան
ազգին
հայոց
ի
{Նոր}
Նախիջեւան,
ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն,
հաստատեա
աբիայ:
Աղօտ
իմն
յիշեմ
զգործ
մի
ի
թեմական
ատենին
{Նոր}
Նախիջեւանայ
եւ
Բեսարաբիոյ,
յայսմ
մասին
եւ
զխռովո
ԻՆ
Լիակատար
երեսփոխան
բովանդակ
ազգին
հայոց
՚ի
{Նոր}
Նախիջեւան,
ի
մասին
հրիտակացն
ի
Հնդիկս,
հաստատե
ի
Կատարինեայ
Խօջամալեանց,
յօգուտ
բարեկարգութեանց
{Նոր}
Նախիջեւան
քաղաքի,
որ
մերձ
յամրոցն
Ազովու,
խոնար
ՊԱԼԻՆ
Լիակատար
երեսփոխան
բովանդակ
ազգին
Հայոց
Ի
{Նոր}
Նախիջեւան
՚Ի
մասին
Հնդկական
հրիտակաց
№
97
Յուն
ործոց
յանձն
եղելոց
ինձ
՚ի
քաղաքական
կառավարութենէ
{Նոր}
Նախիջեւանայ
երեւի,
թէ
՚ի
Մադրաս
յամի
1808,
Սարգ
Աղաւելեան
արարեալ
զկտակ
յօգուտ
աղքատաց
եւ
տպարանի
{Նոր}
Նախիջեւան
եւ
Գրիգորիապօլ
քաղաքաց
թողեալ
է
մերձ
իբ
արգիս
Ծատուրն
վախճանեալ
է
յամի
1812:
Յետ
վախճանի
{նոր}
վախճանեալ
են
նոյնպէս
երկու
անգլիացի
կտակակատարք
ն
մն
ճիզվիտները
գնացել
էին,
երբ
այս
դժոխային
կարգը
{նոր}
էր
հիմնվում:
Ցեյլոնից
Մադրաս,
իսկ
Մադրասից
Կալկ
1861,
Կալկաթա
8
Օգոստոսի
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ԿԱՐԱՊԵՏԻ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
յս,
ինձ
անկ
էր
(որպես
երեսփոխանի
ազգին
մերոյ
՚ի
{Նոր}
Նախիջեւան)
ստանալ
զկէս
դրամոցն
գումարելոց
յարդեա
աղագս
յանդիման
առնելոյ
զայն
կառավարութեան
հայոց
ի
{Նոր}
Նախիջեւան:
Զվարձս
պ.
Գէորգ
Աւետի
եւ
պ.
Յովհ
շանակէ
ինձ
զտեսութիւն
յ3
առաջիկայ
Հուլիսի:
(Ըստ
{նոր}
տոմարի):
2.
Գրութիւն
Վառվառ
տիկնոջն
Յովհան
.
Գրութիւն
օրէնսգէտ
Պայլին
՚ի
1էն
Օգոստոսի
(ըստ
{նոր}
տումարի)
որով
կոչէ
զիս
՚ի
վաղիւ
յատեան
եւ
պահանջ
տացագիր
պարոն
օրէնսգէտ
Պայլի,
յ2էն
Օգոստ.
(ըստ
{նոր}
տոմարի)
համարաւ
96,
յաղագս
ստանալոյ
յինէն
զ700
ԵՏԵԱՆԻՆ
ՆՈՐԻՆ
ՅԱՐԳՈՒԹԵԱՆ
ՄԵԾԱՐՈՒ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ
Պ.
ԿԱՐԱՊԵՏԻ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵ
իմ
կողմից:
Շնորհավորում
եմ
նրանց
բոլորի
առաջիկա
{նոր}
տարին
եւ
Քրիստոսի
ծննդյան
եւ
հայտնության
գալիք
տո
այնուամենայնիվ,
նորից
շնորհավորում
եմ
քեզ
գալիք
{նոր}
տարին
եւ
Քրիստոսի
մոտալուտ
տոնը:
Քո
եղբայր
գնած
մնալ
միեւնույն
տեղում
-
նա
կարող
է
հեշտացնել
{նոր}
զրահավոր
նավերի
նավարկությունը
եւս,
որոնց
ծանրու
խելս:
Ի
դեպ,
Օվսյաննիկովի
գրացուցակի
մասին:
{Նոր}
շատ
գրքեր
եմ
տեսնում,
որոնք
չկային
60
թվականի
սկ
ելի
լինելու
դեմ:
Բայց
նրանք
այդ
դրոշը
բարձրացրին
{նոր}
դարաշրջանի
սկզբին,
երբ
այնքան
էին
քաղաքակրթված
ե
որի
կազմավորման
ընթացքը,
եւ
ըստ
հնարավորության,
{նոր}
լեզվի
երկու
կարեւորագույն
ճյուղերը
հաշտեցնել,
մի
ծածում
է
առանց
կարիքի
եւ
առանց
խտրության
շարադրել
{նոր}
լեզվի
համեմատական
քերականությունը՝
ըստ
ինձ
հայտն
եւս
15-20
տպագրական
թերթ:
Եվ
մինչեւ
քաղաքացիական
{նոր}
լեզուն
չդասավանդվի
դպրոցներում,
մինչեւ
այդ
լեզվի
յունը
ուսուցիչների
եւ
աշակերտների
ձեռին
չի
լինի,
{նոր}
լեզվի
գրականությունը
ոչ
մի
առաջադիմություն
չի
ուն
ության:
Մեզանից
ոչ
ոք
իրեն
հաշիվ
չի
տվել,
թե
{նոր}
լեզվում
բայը
քանի
եղանակ
եւ
քանի
ժամանակ
ունի:
Թ
րծ
էինք
ածում,
բայց
եւ
մի
քանիսն
էլ,
ի
վնաս
մեր
{նոր}
խոսքի,
մնում
էին
անձեռնմխելի,
թեկուզ
պետք
է
խոս
ի
նման
գրականությունը
բաժանում
են
ժողովրդից:
{Նոր}
լեզվի
մի
քանի
ձեւերը
նույնպես
արհամարհվում
էին
այ
սել
են
նրանից
2000
տարի
առաջ:
Ահա՛
աղաղակող
եւ՝
{նոր}
լեզուն
գործածության
մեջ
մտցնելու
մեր
սկզբունքին
ո
ման,
նրան
բոլորովին
թողնի
եւ
ստեղծի
մեկ
ուրիշը՝
{նոր}
հիմունքներով,
միթե
դա,
ճիշտ
է՝
լռելյայն,
բայց
վ
իր
մտքերը
շարադրելու
շրջանը
եւ
սկսել
է
գործածել
{նոր},
վայրի,
չմշակված
ձեւը.
ո՛չ
թե
նրա
համար,
որ
ա
ձեւերին
եւ
այնքան
ավելի
խուսափել
նրանից՝
հօգուտ
{նոր}
պրոգրեսիվ
լեզվի,
որքան
այդ
բարբառի
մեջ
տեսնում
ե
ել
մի
բարբառի,
որտեղ
այնպես
առատ
են
հին
ձեւերը:
{Նոր}
լեզուն
բոլորովին
կկորցնի
իր
իմաստը,
եթե
նա
չպետք
ում
մշակված,
մեր
արդի
պահանջներին
համապատասխանող
{նոր}
ձեւեր,
ապա
խնդրեմ
տվեք:
Լեզուն
որեւէ
ուսմուն
թյուն
առաջ
չբերենք:
Որեւէ
բարբառի
հին
ձեւերը
{նոր}
լեզվի
համար
նույնքան
են
պետքական,
որքան
դեղձենու
ուն:
Մեր
հին
լեզվում
չկա
"
ծեծ
խմել
"
ձեւը,
իսկ
{նոր}
լեզվում
ծեծը
չի
խմվում,
այլ
ուտվում
է,
այնինչ
հ
պակասության
եւ
ընդհանուր
կարիքի
փոխադարձ
լրացումը
{նոր}
լեզվի
մշակման
համար
կարող
է
միայն
իբրեւ
ֆոն
ծառայ
Զանազան
գավառների
մարդիկ,
եթե
իրոք
ցանկանում
են
{նոր}
լեզուն
բարձրացնել
ժողովրդի
բարոյական
գործոնի
աստի
յսերի
օդընտելացումն
առաջին
անգամ
կիրառեց
Փարիզում
{նոր}
վախճանված
նշանավոր
Սենտ
Իլյեր
Ժոֆրուան:
Եվրոպան
ազան
սուտ
իմաստակությունների
սահմանը
եւ
սկսվում
է
{նոր}
ճշմարիտ
ճանապարհ:
Բայց
հենց
այստեղ
էլ
նրանք
դժբա
երի
օդընտելացումը
մարդկային
կենցաղի
բարելավման
մի
{նոր}
աղբյուր
է.
առաջ
հիմնականում
կար
միայն
երկու
աղբյ
ctura
opii,
եւ
ուրիշ
ոչինչ:
Իմ
նիհարությունը
{նոր}
բան
չէ,
ընդհակառակն,
այժմ
ես
կազդուրվում
եմ.
տ
:
Քո
Միշել
[Հ.
Գ.
]
Ի
դեպ,
շնորհավոր
{նոր}
տարի:
Անցիր,
խնդրում
եմ,
ծնողներիս
մոտ
եւ
ասա
իլ
իս,
եւ
ինքն
է
եղել
պապայիս
ստակ
տվողը,
ադ
ալ
{նոր}
լսեցինք:
Այս
գիրս
առնելէդ
ետքը,
անպատճառ
ճի
Ր
1.
ՄԱՏԹԵՈՍ
ՎԵՀԱՊԵՏՅԱՆԻՆ
1856
թ.
մայիս,
{Նոր}
Նախիջեւան
ՆՈՐԻՆ
ԲԱՐՁՐ
ՍՐԲԱԶՆՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏ
ԲԱԶՆՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ՎԻՃԱԿԱՒՈՐ
ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ
{ՆՈՐ}
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԱՅ
ԵՎ
ԲԵՍԱՐԱԲԻՈՅ
ԵՎ
ԱՍՊԵՏԻ
Ի
Նախիջեւա
ԵՈՍ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՉՈՒԽԱՃՅԱՆԻՆ
1860,
օգոստոսի
14,
{Նոր}
Նախիջեւան
ՆՈՐԻՆ
ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ
ՏԵԱՌՆ
ԶԱՆԱԶԱՆ
ՆՇԱՆԱՑ
ԱՍՊԵՏԻ
'ի
քաղաքական
գլխոյ
{Նոր}
Նախիջեւան
քաղաքի
'ի
Կարապետէ
Հայրապետեանց՝
մանակս
աւանդեալ
են
յօգուտ
ազգիս
մերոյ
բնակելոյ
'ի
{Նոր}
Նախիջեւան
քաղաքի
զհրիտակս
ողորմութեան
յանուն
դպրո
.
S.
"
Այս
րոպէիս
ձեռքս
հասաւ
Մոսկուայում
տպած
"
{Նոր}
քնար
Հայաստանի
"
անունով
տետրակի
չորրորդ
համարը.
ան
սպասաւորութեանը,
բայց
ինչ
պիտոյ
է
առնել.
այդ
{նոր}
բան
չէ
աշխարհի
երեսին,
եւ
մտածող
մարդիկ
վաղուց
ա
ձեր
ամուսնուց:
-
"
Այո՛,
բայց
մեծ
զրկանք
չէր.
{Նոր}
չէր
թէեւ
տաճարը,
Բայց
շատ
ջերմեռանդ
զոհեր,
Միշտ
թիւնը,
որ
գործել
էր
իմ
վերայ
Պ.
Յովհաննիսեանի
"
{Նոր}
Քնար
Հայաստանի
"
անունով
չորրորդ
տետրակը
(տպած
Մ
ի
մէջ
գրել
եմ
իմ
դատողութիւնը
Պ.
Յովհաննիսեանի՝
{Նոր}
Քնարի
եւ
առ
հասարակ
ազգային
երգ
անունով
աշուղների
յդ
էր
պատճառը,
որ
ծառաս
չէր
ճանաչում,
որովհետեւ
{նոր}
էի
բռնել
սորան:
Ողջոյն
եւս
չտուած՝
դրեց
նա
թաց
յիմար
բաներ
ես
ասում,
Էֆիմերդէս
ո՞րն
է...
-
{Նոր}
նոր
հաւեր
են
դուրս
եկել,
երկաթի
ձուեր
են
ածում.
ր
բաներ
ես
ասում,
Էֆիմերդէս
ո՞րն
է...
-
Նոր
{նոր}
հաւեր
են
դուրս
եկել,
երկաթի
ձուեր
են
ածում.
մին
Ն
հրովարտակով
ՄԵԾ
ԿԱՅՍՐՈՒՀԻՆ
բարեհաճել
է
ցուցանել
{Նոր}
Նախիջեւանու
Հայոց
ազգին
զանազան
առանձնաշնորհութիւ
երեան,
եւ
այլոց,
եւ
այլոց,
եւ
այլոց:
{Նոր}
Ռուսսիական
գաւառի
Նախիջեւանի
քաղաքի
Հայոց
հասարակ
եցիքը,
որ
վեց
հատ
են
թուով,
հոյակապ
եւ
ամենեւին
{նոր}
ճարտարապետութեան
կանոններով,
որոնցից
Աւագը՝
Սու
ն
հանգստանալ
բնութեան
գոգումը:
Գետի
ափը,
մինչեւ
{նոր}
ժամանակներս,
չունէր
մի
յարմարաւոր
նաւահանգիստ։
ն
մի
առանձին
բերք,
որ
յատկապէս
նորան
պատկանէին:
{Նոր}
ժամանակներումս
լսւում
է,
թէ
ձկնորսաթիւնը
Դօնի
մէ
ասն
տարու
մէջ,
ընկել
է
եւ
այժմ
եւս
գտանւում
է
մի
{նոր}
աւերանքի
տակ։
Եթէ
յառաջ
հարիւր
բառի
մէջ
երեսունը
Գերեզմանական
մոլահուր,
որ
շատ
անգամ
երեւում
է
եւ
{նոր}
թաղած
մեռելների
գերեզմանների
վերայ,
եթէ
խաղաղ
էր
որպէս
նաեւ
մեր
ազգի
մէջ:
Ամենայն
ժամանակ
բաների
{նոր}
կարգը
պատերազմ
ունի
հին
կարգի
հետ,
լոյսը
խաւարի
մար:
2)
Վարդապետարան
կրօնի:
3)
Հանդէս
{նոր}
հայախօսութեան,
երկու
մեծ
հատոր:
4)
Թափառակ
ն
շարունակելու
են
"
Հիւսիսափայլ
"
օրագիրը,
այլեւ
{նոր}
նոր
գրքեր
եւս
դուրս
տալու:
Եւ
այս
գործունէութիւն
րունակելու
են
"
Հիւսիսափայլ
"
օրագիրը,
այլեւ
նոր
{նոր}
գրքեր
եւս
դուրս
տալու:
Եւ
այս
գործունէութիւնը
մի
րիպակաց
ճիւղերը
իմաստութեամբ
յապաւել:
Դարձեալ
մի
{նոր}
զարմանք.
պատճառ,
առաջին
անգամ
հրապարակեցի
իմ
գր
ասել,
որ
նորերումս
հանդիպեցայ
Պ.
Բէգզադէին,
որ
{նոր}
էր
եկել
մի
այլ
քաղաքից,
բայց
ինչպէս
վշտահար,
վա
ունայնութիւնը՝
քարշում
են
պոչերը:
Ը.
{Նոր}
տարի
1859
-
Բէգզադէի
նամակը
-
Տրովատորի
բովանդակո
,
պատուելի՛
ընթերցող,
մի
տարով
եւս
ծերացանք...
{Նոր}
տարու
առաւօտը
հազիւ
լուսացած,
եւ
ահա
Նոր
տարի
շն
անք...
Նոր
տարու
առաւօտը
հազիւ
լուսացած,
եւ
ահա
{Նոր}
տարի
շնորհաւորողքը
գլուխ
կոտրելով
չափում
են
փողոց
փոքր
մտածել
քո
հետ,
պատուելի՛
ընթերցող,
մտածել
{Նոր}
տարու
վերայ:
Պիտի
ասես՝
ի՞նչ
մտածելու
բան
կայ,
տարու
վերայ:
Պիտի
ասես՝
ի՞նչ
մտածելու
բան
կայ,
{Նոր}
տարին
Նոր
տարի
է,
դա
մի
այնպիսի
օր
է,
որ
ուրախա
յ:
Պիտի
ասես՝
ի՞նչ
մտածելու
բան
կայ,
Նոր
տարին
{Նոր}
տարի
է,
դա
մի
այնպիսի
օր
է,
որ
ուրախացնում
է
ամ
օք
որքա՛ն
տրտմութիւնք
եւ
վշտեր
կան
թաքնուած:
{Նոր}
տարին
ինքնըստինքեան
ուրախութիւն
չէ
եւ
չէ՛
կարող
մ
կաւորութիւնքը:
Այս
ասածներիցս
երեւում
է
ահա,
որ
{Նոր}
տարում
եւս,
ինչպէս
միւս
այլ
հանդիսաւոր
օրերում,
անձնասիրութենից:
Առանց
այս
բաները
քննելու,
{Նոր}
տարին
նոյնպիսի
օր
է,
ինչպէս
Մեծ
պահքի
երկուշաբթի
ծանրանում
են
սրտիս
վերայ:
Ո՛հ,
ահա
երեսուն
{նոր}
տարիք
անցուցել
եմ
ես,
նոցանից
մինչեւ
քսանը
նոյնպ
,
ինչպէս
այժմ
շատ
մարդերի,
բայց
այս
վերջին
տասն
{նոր}
տարիքը
ի՜նչ
բաների
վկայ
են
եղել
իմ
հետ
միասին,
ի
երից
մի
քանի
արտասուքի
կաթիլներ:
Ասես
թէ
այս
{Նոր}
տարում
ես
առաւել
ուրախ
եմ,
քան
թէ
անցած
նոր
տարի
այս
Նոր
տարում
ես
առաւել
ուրախ
եմ,
քան
թէ
անցած
{նոր}
տարիներում.
պատճառ,
նախընթաց
տարին
անխորհուրդ
ա
ւթեանը:
Պատուելի՛
ընթերցող,
ես
քո
մօտ
չեկայ
{Նոր}
տարին
շնորհաւորելու։
Դորա
փոխանակ,
մտածելով
այս
սօր,
Հայաստա՛ն
"
երգը,
որ
մի
ժամանակ
երգուած
էր
{Նոր}
Նախիջեւանում,
մինչդեռ
քաղաքական
վարժատան
մէջ
Պ.
ել
թէատրոնական
բեմից։
Այդ
կը
լինէր
նոցա
համար
մի
{նոր}
զարկ,
մի
նոր
շարժառիթ
յառաջադիմութեան:
____
բեմից։
Այդ
կը
լինէր
նոցա
համար
մի
նոր
զարկ,
մի
{նոր}
շարժառիթ
յառաջադիմութեան:
_______
Մի
այլ
ատարակողին,
ինչպէս
Պ.
Գամառ-Քաթիպայի
եւ
մի
քանի
{նոր}
ոտանաւորքը,
որ
վերոյիշեալ
նամակով
ուղարկել
էր
ին
հ
կատարելով՝
վերջապէս
մի
ուրբաթ
առաւօտ,
մինչդեռ
{նոր}
բաժանւում
էր
մութը
լոյսից,
մտանք
Շամիլի
աթոռանիս
ը,
բայց
ես
չեմ
մեղաւոր,
որ
շտապեցի
քո
մօտ.
դեռ
{նոր}
էի
տեսել
քեզ
հեռուից,
եւ
ահա
սիրտս
սաստիկ
սկսեց
ինչեւ
այժմ
դեռ
կռիւ
ունին
իւրեանց
մէջ,
հին,
եթէ
{նոր}
ռամկական
(jargon!)
լեզուով
պիտոյ
էր
գիրք
շարադր
P.
S.
Լսում
եմ,
որ
Փարիզում
հրատարակւում
է
մի
{նոր}
ազգային
օրագիր,
թէ
լրագիր՝
"
Արեւմուտք
"
անունո
,
Հօմբուրգ,
Հեսսեն
-
Հօմբուրգեան
կոմսութեան
{նոր}
մայրաքաղաքը:
Յիշատակարանի
խօսակցութիւնքը.
-
Փարիզեան
ազգային
դպրոցը.
-
Հրեշտակն
Հայաստանի
{նոր}
օրագիրը.
-
Մուրադեան
վարժարանի
աղօթքը:
Այն
նը
առաջին
անգամ
կամ
`
գուցէ
աւելի
տգեղ:
Բայց
այս
{նոր}
բան
չէ.
ինչպէս
մինչեւ
այսօր
Թիֆլիզում
տպուած
գրք
ւր
պատմութեան,
ընդհանուր
օրէնսգիտութեան,
հին
եւ
{նոր}
քաղաքան
աշխարհագրութեան:
Գաւառներ
եւ
աշխարհներ
ս
ը
կամ
օգտակարութիւնը:
Հեղինակը
իւր
գործի
մէջ
{նոր}
ապացոյց
է
տալիս
մեզ
իւր
անսահման
իրաւունքներին,
ան
իրաւունքներին,
որից
օգուտ
էր
քաղում:
Խօսելով
{Նոր}
-Նախիջեւանի
վերայ,
խօսելով
եկեղեցիներում
գտանուած
յց
չորս
հինգ
հարիւր
տարի
անցան
նորանից
յետոյ,
եւ
{նոր}
պատմութիւնը
(16
դարուց)
պատնէշ
է
քաշել
հին
եւ
ն
ր
պատմութիւնը
(16
դարուց)
պատնէշ
է
քաշել
հին
եւ
{նոր}
մարդկութեան
մէջ:
Մի՞թէ
հեղինակը
կը
ցանկանայ,
որ
ուցած
է
մինչեւ
մեր
օրերը:
Ահա,
եղբա՛յր,
մի
{նոր}
երեւոյթ,
բուն
հայկական,
ասիական
եւ
անմխիթար
դպր
սիոս
եւ
Խորէն
Գալֆայեան
վարդապետքը
կամենում
են
մի
{նոր}
օրագիր
հրատարակել՝
"
Հրեշտակն
Հայաստանի
"
անունո
րուած
է
վենետկեան
Մխիթարեանց
ձեռքով
եւ,
որպէս
մի
{նոր}
եւ
հաւաստի
նշան
միաբանութեան
հարազատ
պապականութեա
յում
տպելի
գրքերի
եւ
օրագրերի
վերայ:
Մի
{նոր}
քաղաք
մտանելով՝
ես
ոչ
միայն
անարժան,
այլեւ
ամօթ
տպարանում,
ուր
տպւում
էր
"
Արեւմուտքը"։
Ահա
մի
{նոր}
գաղափար
Հայերի
ասիական
թանձր
պղտորամտութեան,
մին
:
Այդ
տպարանի
մէջ
գործածական
տառերը
սովորաբար
են
{նոր}
ոճով
շինուածք,
թէպէտ
եւ
ոչ
բոլորովին
կատարեալ
ճա
թէ
միայն
պիտի
կուրծք
մաշէ,
աչքի
լոյսը
թափէ
ազգին
{նոր}
գաղափարք
տալու
համար,
այլեւ
պիտի
տանի
այն
սեւ
սե
յն
ամիս
հրատարակում
են
այս
կամ
այն
հրատարակուելու
{նոր}
օրագրի
յայտարարութիւնք:
Այո՛,
ցաւելով
խոստովանո
ւ
վնասի
ճանապարհը
փակելու
համար
գրում
է
Բէգզադէին
{նոր}
ապրանք
ուղարկել:
Բէգզադէն,
սկզբումը
այսօր
էգուց
րում
է
նա
եւ
շատ
անգամ,
եթէ
չէ
կամենում
Բէգզադէն
{նոր}
ապրանք
հասուցանել,
որպէսզի
կա՛մ
ինքը
գնայ
այդ
քա
ած
էին:
Երիտասարդը
պատասխանում
է.
"
Պարո՛ն,
թէ
{նոր}
է,
թէ
հին
է,
ահա
քո՝
ինձ
տուած
ապրանքը,
ես
չե
գուի՞
արդեօք,
նոյնպէս
չգիտենք:
Աստրախանի՝
{նոր}
բացուած
հոգեւոր
դպրոցը,
որքան
մեզ
յայտնի
եղաւ
դո
ը:
Մի
քանի
օր
սորանից
յառաջ
ստացած
նամակը
մի
{նոր}
ապացոյց
տալիս
է
մեզ
մեր
աբեղաների
ֆանատիկոսութեան
Սիրական
լեզուիդ
իբրեւ
արքուն
տէր:
Նա
{նոր}
է
զարթել
Դարաւոր
քնից,
Հին
փոշին
նոր
է
Նա
նոր
է
զարթել
Դարաւոր
քնից,
Հին
փոշին
{նոր}
է
Թափել
վերայից:
Քո
օրից
այսօր
քանի
ճէ,
Թող
պտուղ
բերէ,
Սուրբ
յիշատակիդ
{Նոր}
փառք
պատրաստէ:
Դպրոցի
ազգայնութիւնը
կախ
ոյապէս։
Մեք
պատասխանում
ենք՝
ո՛չ:
Նոքա
դեռ
{նոր}
աշխարհ
բերած
մանուկը,
ըստ
մեծի
մասին,
յանձնում
ին
լցուցանելու:
Հա՛յ
կանայք,
դուք
որչափ
եւս
{նոր}
ժամանակների
ծնունդ,
այնուամենայնիւ
դուստր
կամ
թո
էր
եւրոպացի
կանանցից.
առ
ժամս,
մինչեւ
մեր
ազգի
{նոր}
մայրերը,
հերիք
է
մեզ
եւ
շատ
շնորհակալ
կը
լինինք
այրենի
պարտականութիւնը.
դուք
ձեր
աղջիկներից
պիտի
{նոր}
մայրեր
պատրաստէք
գալոց
սերունդի
համար,
դուք
ձեր
եկել
նիւթականութեան
ծառայելու:
Դուք
պարտակա՛ն
էք
{նոր}
հայրեր
պատրաստել
նոցանից
եւ
ազգութիւնը,
լեզուն
ե
է
կամ
կարող
էր
գրել,
ըստ
որում,
չկային
պարզ
եւ
{նոր}
աղբիւրք:
Լուռ
մնալ
մի
այլ
հարկաւոր
բանի
մասի
եւ
հաւանութեամբ
ընդունուած
եւ
քննութեան
դիմացած,
{նոր}
գրուած
պատմութիւնը
Հայոց
կը
տպէր
երկու
գլխաւոր
Հա
ն
հոգին
վաղուց
թռած
է
մեր
աչքից:
Աստուծոյ
մի
{նոր}
շնորհը
կը
լինի
մեր
վերայ,
եթէ
այսուհետեւ
գէթ
աշխ
իւնը
կշռում
է
եւ
չափում
է
ազգերը,
կը
վայելէ՞
մեզ
{նոր}
ի
նորոյ
քրքրել
հին
կրօնական
վէճերի
քուրան,
որին
զգերի
վերստին
ծաղկիլը,
ճնշուած
եւ
չորաբեկ
սրտերի
{նոր}
զօրութեամբ
զուարթանալը
եւ
ընդարձակուիլը,
այդ
բան
ա
բոլոր
սխալական
գաղափարը,
պիտի
հարկադրուէինք
մի
{նոր}
գիրք
գրել՝
երկու
անգամ
մեծ
Պ.
Խուդաբաշեւի
գրքից
ն
կը
լինի
նորան
իւր
երեկոյացեալ
հասակում,
քան
թէ
{նոր}
տպած
գործի
պէս
աշխատութենների
հրատարակելը,
որ
բա
Ամենայն
յաջողութիւն
ցանկանում
ենք
պարոնին
այս
{նոր}
ասպարէզի
մէջ
եւ
հաւատում
ենք,
որ
նորա
ջանքը
կը
պ
նչ
կամիս,
արա՛,
բայց
ժամանակը
իւրեանը
կ'առնու:
{Նոր}
կառավարութիւնը
տեսաւ
այս
բոլորը,
հասկցաւ,
որ
ան
ասում
է
մինը,
որ
չէ
սիրում
ուրիշի,
մանաւանդ
մի
{նոր}
կարծիքի
հաւանութիւն
տալ:
-
Եւ
դու
կարծեցիր,
թէ
ր
դրամական
վիճակը.
ի՛նչպէս,
մի
կողմից՝
արտաքին
{նոր}
պարտքով
(եթէ
տան),
իսկ
միւս
կողմից՝
Պօլսի
պար
անուր
կարօտութեան:
Կանգնեցուր,
եթէ
կամիս,
{նոր}
սիւներ,
բայց
եթէ
հիմքը
ոյժ
չունի,
շինուածքը
ի՞ն
ադարեցնելու:
Բայց
այն
տոկոսը,
որ
պիտի
վճարէ
իւր
{նոր}
պարտքի
համար,
կը
տանի
նորա
ապրանքի
վաստակը,
թէե
րան
բաւական
վարձ,
թողունք
եւ
այս,
ի՞նչպէս
երթայ
{նոր}
ի
նորոյ
ծառայ
դառնայ
այդ
հասակում:
Բայց
այստեղ
ը
,
թէ
հին
ազգերը
մեռան
եւ
յաջորդք
չթողեցին,
բայց
{նոր}
ազգերը,
որ
հիների
օրերում
չկային,
նո՞ր
ստեղծուե
ացած
ազգը
ապրում
է
իւր
ժառանգների
մէջ,
յառաջացած
{նոր}
ազգը
վաղո՛ւց
ապրում
էր
իւր
նախահարց
մէջ:
Ազգի
մա
է,
վաղուց
արդէն
ապրող
մի
բազմութեան,
կազմում
է
{նոր}
դարագլուխ
կեանքի
եւ
գոյութեան:
Ազգութիւնը
մ
ւնքը
հեշտ
բաներ
չեն,
եւ
համարձակ
կարելի
է
ասել՝
{նոր}
ի
նորոյ
ձեռք
բերելուց
աւելի
դժուար:
Ուրիշների
փո
եստի
ներկայ
վիճակը,
այլ,
ինչ
որ
դարերով
յառաջ:
{Նոր}
գիր
ուսանող
մարդը
թո՛ղ
չհամարձակի
ուրեմն
թղթի
վեր
տեմ
ինչի
վերայ,
որ
կարգը
հասնի
թղթին,
ըստ
որում
{նոր}
է
սկսանում
եւ
հարկ
է,
որ
յառաջ
անկատարը
ձեռք
բեր
ը
պիտի
թագաւորէ
բոլոր
Թիւրքիոյ
մէջ,
չնայելով
այն
{նոր}
պարտքին,
որ
առնում
է
նա
Անգլիայից:
Այդ
լիբրէներ
ւ
շահուողը
ընդհանուրի
հաշուով
շահուեցաւ.
քանզի,
{նոր}
արծաթ
չմտաւ
ընդհանրութեան
մէջ,
այլ
մինից
անցաւ
դ
ն
է
ընծայուած
նորա
բովանդակութիւնը
եւ
ազգային
այս
{նոր}
երեւոյթի
վերայ
պատշաճ
չենք
դատում
մաշուած
ձեւերով
պէս
հետեւանք
դրուած
էին
թատրոնաբեմի
վերայ:
Նա
մի
{նոր}
տեսակ
դպրոց
է,
ուր
ուսանում
են
ամեն
հասակի
մարդի
թերութիւնք,
որ
գրեթէ
անհրաժեշտ
են
ամէն
մարդու
մի
{նոր}
պաշտօն
կատարելու
ժամանակ:
Յոյս
ունենք,
որ
շեր
էր:
Այսպիսի
գործեր
կարո՛ղ
էին
մեծապէս
վնասել
{նոր}
հիմնուած
թատրոնին:
Եւ
մանաւանդ
թէ
տեղիք
տալ
լով
շօշափելի
կացուցանել
մեր
ընթերցողներին:
{Նոր}
Նախիջեւանի
հայերը
ողորմելի
խեղճութեամբ
բնակութիւն
լի
առաջին
թուականից)
աւանդում
է
իւր
անշարժ
գոյքի
{Նոր}
Նախիջեւանու
դպրոցին
եւ
այլ
աստուածահաճոյ
շինուածն
վ,
ապա
կարող
է
անմիջապէս
Տագանրոգու
քաղաքապետի,
{Նոր}
Ռուսսիայի
կուսակալի
եւ
ներքին
գործերի
նախարարի
ձե
ետոյ
յիմ
տների
քրէհիցն
հատուսցեն
զպարտսն
եւ
զնոյն
{նոր}
ստացեալ
շինուածքն
եւս
յորժամ
գնեսցեն,
էս
թղթումն
ւ
նշանն
յատկացուցեալ
գրեսցեն
եւ
յայտնեսցեն
թէ
այս
{նոր}
շինուածքը
եւ
կամ
էս
ինչ
տունն
եւս,
վերն
յիշեալ
Մ
մասն
վաղֆ
արարի
եւ
կատարելապէս
ետու
յԱզով
գաւառոջ
{Նոր}
Նախիջեւանու
քաղաքին
հայոց
բարեկարգութեանցն.
այսի
ւնիմ
գրեալ,
յորոց
եւ
մինն
առաքեալ
եմ
ի
Նախիջեւան
{Նոր}.
եւ
այժմ
վասն
ներկայ
իմ
առաւել
հարկաւորութեան
եւ
տարելապէս
վաղֆ
արարի
եւ
ետու
յատկացեալ
եւ
առանձին
{Նոր}
Նախիջեւան
քաղաքի
սուրբ
Գրիգոր
Լուսաւորչի
անուամբ
շեալ
դպրատներն
մշտնջենաւոր
իմ
յիշատակաւ
մնասցեն
ի
{Նոր}
Նախիջեւան
եւ
ի
տպեալ
գրեանս
յիշատակեսցէն:
Ո
տանցն,
եւ
որպէս
յիշեալ
տան
եկամուտն,
նոյնպէս
եւ
{նոր}
ստացելոց
զեկամուտն
առաքեցից
՚ի
Նոր
Նախիջեւանի
բար
ն,
նոյնպէս
եւ
նոր
ստացելոց
զեկամուտն
առաքեցից
՚ի
{Նոր}
Նախիջեւանի
բարեկարգութեանց
կառավարչաց
ձեռն,
նման
զյիշեալ
տունն
եւ
նորա
եկամուտն,
ամենայն
եւս
եթէ
{նոր}
ստացեալ
տունք
եւ
այլն
իցեն
ընդ
այնոցիկ
եւ
զնոցին
արութեան
իւրոյ
իբրեւ
տէր
եւ
զշարժելիսն
առաքեսցէ
ի
{Նոր}
Նախիջեւան:
Եւ
ի
հաստատութիւն
այն
տուր
եւ
առութեա
յ
տէր
Մարտիրոս
Դաւթեան:
Հինգ
հարիւր
ռուպլին
{Նոր}
Նախիջեւանու
ժողովարար
տէր
Ստեփաննոս
Յարութիւնեան
պլին
Երուսաղեմայ
պատրիարգին։
Հարիւր
ռուպլի
{Նոր}
Նախիջեւանու
առաջնորդին։
Հարիւր
ռուպլի
Հալա
ի
Հալաբայ
սրբակրօն
քահանայից:
Հարիւր
ռուպլի
{նոր}
Ջուղայու
սրբոյ
Ամենափրկչի
վանայ
եղեալ
սրբակրօն
մի
Ութ
հարիւր
հուդլի
Կտուց:
Ութ
հարիւր
ռուպլի
{Նոր}
Ջուղայու
կուսանաց:
Ութ
հարիւր
ռուպլի
Հալաբ
ելով,
հինգ
հազարն
սրբոյն
էջմիածնայ
է
հինգ
հազարն
{Նոր}
Նախիջեւանայ
տպարանում
մնասցէ
իբրեւ
հիմն
մշտնջենաւ
մին
բաժին
սուրբ
Երուսաղեմայ
եւ
միւս
մին
բաժինն՝
{Նոր}
Նախիջեւանայ
դպրատանց,
այնպէս
բաժանելով
կամենու
բ
դ
տաս
նրան...
Ու
թէ
շոյուի
գլուխը
կոր...
Քեզնից
{նոր}
կեանք
ստանայ,
Աբրահամեան
քո
վրանին
Միշտ
`
Մամբր
անելոյ
յայն
զայնպիսիս,
ընդ
որս
մտանել
ունէին
ե՛ւ
{նոր}
ե՛ւ
այլ
իմաստք.
ուստի
յաւելու
վարդապետն
"
եւ
մեք
այտ
իւր
ծոց
զորդիս
գգուեալ
որովայնի
իւր
ծնունդք։
{Նոր}
տեսարան՝
նոր
ոլիմպոս
՚ի
քեզ
Մասիս
երեւի,
Մի՛
այ
րդիս
գգուեալ
որովայնի
իւր
ծնունդք։
Նոր
տեսարան՝
{նոր}
ոլիմպոս
՚ի
քեզ
Մասիս
երեւի,
Մի՛
այլ
Պարնաս
իւր
մ
ծդ
ձգել
անտէր։
Ի՞նչ
հարկաւոր
միշտ
ամեն
օր՝
{նոր}
նոր
բաներ
մտքէդ
հանել,
Կամ
առաջվան
ընկերներ
գել
անտէր։
Ի՞նչ
հարկաւոր
միշտ
ամեն
օր՝
նոր
{նոր}
բաներ
մտքէդ
հանել,
Կամ
առաջվան
ընկերներուդ
աջ
կանգնեցաւ.
Սրտէս
կարծես
փոքրափողիս
{Նոր}
զօրութիւն
ոյժ
հասաւ։
Ջիլ
չըմնաց՝որ
չ
ա՜տ
շա՜տ
մի
եօթնեկով
կը
պրծնի,
Եւ
թէ
իսկոյն
{նոր}
ծանօթ
մեզ
պատահի
փողոցում,
Նորա
տեղը
աներկբ
ւ
ողջ
ունայն.
Տեսաւ
բազմած
Նիկողոսի
գահումը
{նոր}
թագաւոր
Ու
դէպի
նա
տեսաւ
ազգի
սրտում
վառած
,
Հնչեմ
քնարս
որպէ՞ս.
Ինձ
ո՞վ
կը
տայ
{նոր}
զօրութիւն,
Եթէ
դարձեալ
դու
չօգնես:
իմ
քնարը:
Ինձի
փչէ
աստուածային
{Նոր}
զօրութիւն,
նոր
ոգի,
Թռցրու
ինձ
շուտ
Սակոյլ
Ինձի
փչէ
աստուածային
Նոր
զօրութիւն,
{նոր}
ոգի,
Թռցրու
ինձ
շուտ
Սակոյլնիկ,
Ուր
ւտութենից:
Վարդապետները
ամէն
օր
{Նոր}
-նոր
բան
կ՚ասեն,
Ուսանողաց
առաջիցը
Նոր
թենից:
Վարդապետները
ամէն
օր
Նոր-
{նոր}
բան
կ՚ասեն,
Ուսանողաց
առաջիցը
Նոր
լոյս
Նոր-նոր
բան
կ՚ասեն,
Ուսանողաց
առաջիցը
{Նոր}
լոյս
կը
վառեն:
Ծոյլը
զրկուած
է
`
Նաեւ
բաները
Բացի
իւր
խաղից:
Լսարանը
{նոր}
ծնող
է
Ուսանողներին,
Բարւոք
ապրել
սով
ռերի
միջերից
դուրս
վազելով,
Յանկարծ
մի
այլ
{նոր}
երեւոյթ
տեսնում
եմ:
Մի
հաստաբուն,
բ
-
"
Այո՛,
բայց
մեծ
զրկանք
չէր.
{Նոր}
չէր
թէեւ
տաճարը,
Բայց
շատ
ջերմեռանդ
զոհեր
Սիրական
լեզուիդ
իբրեւ
արքուն
տէր:
Նա
{նոր}
է
զարթել
Դարաւոր
քնից,
Հին
փոշին
նոր
նոր
է
զարթել
Դարաւոր
քնից,
Հին
փոշին
{նոր}
է
Թափել
վերայից:
Քո
օրից
այսօր
Թող
պտուղ
բերէ,
Սուրբ
յիշատակիդ
{Նոր}
փառք
պատրաստէ:
ՕՇԱԿԱՆ
Օշակա՜ն.
տակը
շփեցին,
Մանրացուցով
տեսանելի
Մեզ
{նոր}
աշխարհներ
բացին.
Չտեսնուող,
չբռնուող
կ,
Մի
վայրկենում
երբ
խօսեցին
Լոնդոն,
{Նոր}
-Եօրք,
Պուլ-Պինանդ:
Բայց
պատմութեան
ց
հնութեան
փոշին.
Նորանց
յիշելով
արդեօք
մի
{նոր}
կեանք
Առնու
Հայաստան
-
նոցա
խե՜ղճ
այրին:
քը
սուրբ
անուան,
Գուցէ
այս
կերպով
մի
ստոյգ
{նոր}
կեանք
Առնու
խեղճ,
այրի,
մայրն
Հայաստան:
ւն:
Գնա՜ց
ու
էլ
գալիք
չունի:
1864
Շնորհաւոր
{նոր}
տարի
Յունուարի
1-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
Հիւս
ամբ.
տեսնինք
նորը,
որ
ահա
զարկում
է:
Շնորհաւոր
{նոր}
տարի,
1865,
1
յունուարի,
ժամ
առաջին:
1865
Շ
865,
1
յունուարի,
ժամ
առաջին:
1865
Շնորհաւոր
{նոր}
տարի:
Յունուարի
1-ին
տես[ութիւն
եղբ[օրս]
հետ.
ա
երը
երբէք
համաձայնելու
չէին
խաղաղութեամբ
տեղի
տալ
{նոր}
գաղափարներին,
գիտէինք,
որ
նորը
պատերազմով
պիտի
գրողների
անձնական
պակասութիւնը
չէր,
այլ
մանաւանդ
{նոր}
լեզուի
մանկութեան
պակասութիւնը։
Եւ
երբ
նոր
լեզու
աւանդ
նոր
լեզուի
մանկութեան
պակասութիւնը։
Եւ
երբ
{նոր}
լեզուն,
տակաւին
անմշակ,
չունէր
այն
յատկութիւնքը
"
Հիւսիսափայլը
"
գերմանախօս
էր
դառնում!!
Հին
եւ
{նոր}
լեզուի
ընդդէմ
մեր
սքանչելի
հայկաբանների
անխտիր
գո
հանրապէս
եւ
սովորաբար
միջոց
էին
թարգմանում
հին
ու
{նոր}
լեզուի
ոգուն
ընդդէմ,
երբ
մենք,
հայկական
ոգուն
հ
յը
կարող
է
խօսել
այսպէս
եւ
ոչ
այլապէս։
Բռնադատել
{նոր}
լեզուն
եւ
մինչ
այն
աստիճան
ստրկացնել
հին
լեզուի
ձ
ս
կողմից,
յարգելով
ժողովրդի
իրաւունքը,
պաշտելով
{նոր}
լեզուի
իրաւունքը,
այնուամենայնիւ
հարկ
կայ
մատենա
թեան
ազդեցութեան
տակ
առաջ
գնացած
աճելութիւն։
Եթէ
{նոր}
լեզուն
չունի
հին
լեզուի
ոլորուն
ոճերը,
եթէ
չէ
կա
ական
փքուռոյց
հռետորութեամբ
նոյնանշան
բառեր,
եթէ
{նոր}
լեզուն
աւելի
պարզ
եւ
անզարդ
է
իր
ձեւերով,
այդ
չէ
դ
թէ
առաջ
է
գնացել։
Բայց
"
Հիւսիսափայլի
"
1862-ի
{նոր}
համակարգութիւնը
(նոր
ասում
ենք
տարբերելու
համար
այց
"
Հիւսիսափայլի
"
1862-ի
նոր
համակարգութիւնը
(
{նոր}
ասում
ենք
տարբերելու
համար
1858-1861
թուականների
անների
հրատարակուածից)
գլխաւորապէս
պատերազմում
է
{նոր}
լեզուի
այն
ոճերի
եւ
ձեւերի
հետ,
որ
ընդհանրապէս
ն
թէ
իրենց
բոլոր
կեանքի
մէջ
մէկ
վայրկեան
մտածել
էին
{նոր}
լեզուի
օրէնքների
եւ
պայմանների
վրայ,
հազիւ
թէ
կա
նկանոն
աղճատաբանութիւնքը
երբէք
չէին
կարող
հասցնել
{նոր}
լեզուի
մշակութիւնը
դէպի
նորա
ցանկալի
նպատակը։
Մե
մանիչքը
նոյնպէս
գիտակից
հաշուատուութեամբ
աշխատէին
{նոր}
լեզուի
վրայ
եւ
ոչ
լոկ
բնական
ազդեցութեամբ,
այն
ժ
մշակութեան։
Մինչեւ
այժմ
նոքա
լեզու
չեն
մշակած
եւ
{նոր}
լեզուն
ոչ
համ
է
տեսել
նոցանից
եւ
ոչ
հոտ։
Եւ
այս
ման
վերայ
հեղինակի
գրելիքը
առաջինը
պիտոյ
է
լինէին
{նոր}
հայախօսութենով։
Երկրորդ՝
հեղինակութիւնը
պիտոյ
է
մենայն
օր,
չեմ
ասում
օրացոյցների
համար,
որ
միշտ
{նոր}
են
տպւում
զանազան
տեղերում,
որոնց
մի
քանիքը
եղան
այկական
խօսքը
վերակենցաղելու,
քանի՞
սիրտ
ու
ձեռք
{նոր}
հայախօսութեան
ամբարտակ
յարուցանելու
հնութեան
աւեր
մասին
խօսակցութիւնս
կնքում
եմ
սորանով,
թէ
մինչեւ
{նոր}
լեզուն
չ'լինի
առհասարակ
մատենագրական
լեզու,
մինչ
այս
երկար
աշխատութեան
մէջ,
ամենայն
քայլափոխումս
{նոր}
քաջալերութիւն
եմ
զգացել,
որովհետեւ
պիտոյ
է
բարձր
նպատակիս։
Այդ
խնդիրը
իմ
գործ
չէ
լուծանել։
{Նոր}
լեզուն
դեռեւս
մանուկ
է.
դեռ
շատ
եւ
շատ
դժուարութ
իկ
եւ
յաջող
խօսելու։
Այդ
կը
հոգայ
ժամանակը,
երբ
{նոր}
լեզուն,
հեղինակների
գրչի
տակ
ճախարկուելով,
կ'ըս
անգամ
եւ
բառերը,
որոնց
մէջ
կարելի
էր
պարունակել
{նոր}
մտքերը,
որ
մինչեւ
այժմ
չ'կային
Հայերի
մէջ։
79
Սրբազանին,
Աստրախան
10
80
Նազարեանցին
[
{Նոր}
Նախիջեւանից]
Յուլիս
19
81
Աջեմեանցին
26
82
Խաֆա
4
Հայրապետեանցին
5
Սրբազան
Կիւրղի[ն]
Փետրուար,
{նոր}
տոմար
Լոնդոնից
[ամիս
համար]
Փետրուարի
3-ի
փոստ
սիս[ափայլի]
№
1
մէջ,
ուրախացայ
շատ
եւ
ասես
թէ
մի
{նոր}
կենդանութիւն
եկաւ
վերաս:
Չար
լեզուներ
ասել
էին
ի
Թարգմանութիւն
ՀԱՅԵՐԵՆ
ԼԵԶՎՈՎ
{ՆՈՐ}
ԱՄՍԱԳՐԻ
ՄԱՍԻՆ
(Նամակ
խմբագրին)
Ողորմած
պարոն,
արոն,
մեր
մայրաքաղաքի
պատերի
ներսում՝
գրական
մի
{նոր}
նախաձեռնության
մասին:
Դա
"
Հյուսիսափայլ
"
անունո
աձեռնության
մասին:
Դա
"
Հյուսիսափայլ
"
անունով,
{նոր}
հայկական
լեզվով
ամսագիրն
է,
որը
Լազարյան
ճեմարան
իտնական
խմբագիրը՝
առաջին
հայը
Ռուսաստանում,
որը
{նոր}
Եվրոպայի
ժողովրդական
գրականության
կազմավորման
ասպ
պայմաններից
մեկը:
Հարգարժան
պրոֆեսորը,
որը
{նոր}
հայերեն
լեզվով
գրած
իր
բազմաթիվ
աշխատությունների
ընդհանուր
գծերով
բնութագրել
պրոֆեսոր
Նազարյանցի՝
{նոր}
հայկական
ամսագրի
ղեկավար
ոգին:
Ռուսերեն
թարգմանո
ու
հետ:
Միանգամայն
հասկանալով,
որ
յուրաքանչյուր
{նոր}
հորինվածք
պետք
է
հիմնված
լինի
նախորդ
զարգացման
լա
րմած
պարոն,
համառոտակի
ծանոթացնել
ձեզ
նախատեսվող
{նոր}
հայկական
ամսագրի
բովանդակությանը,
հիմնվելով
կառա
երից:
Այստեղ
էլ
կզետեղվեն
ինչպես
հին,
այնպես
էլ
{նոր}
հայերեն
լեզվով
հրատարակված
նոր
գրքերի
քննադատական
ես
հին,
այնպես
էլ
նոր
հայերեն
լեզվով
հրատարակված
{նոր}
գրքերի
քննադատական
վերլուծությունները,
վերլուծու
ԿՐԻՏԻԿԱ
ՀԱՆԴԷՍ
{ՆՈՐ}
ՀԱՅԱԽՕՍՈՒԹԵԱՆ,
ԳՈՐԾ
ՍՏԵՓԱՆՈՍ
ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ
ՆԱԶԱՐԵԱՆՑ
թեան
մէջ,
ուր
խօսք
է
լինում
բաւական
երկար
հին
եւ
{նոր}
հայկական
բարբառի
վերայ,
ասած
ենք,
"
թէ
շատ
չէ
ա
դը
աչքը
այս
եւ
այն
կողմը
ձգածի
պէս
պիտոյ
է
տեսանէ
{նոր}
մատենագրութեան
պատկանած
մի
գիրք
եւայլն"։
Այ
զել
մեր
շատ
սիրելի
եղբայրակիցներին,
թէ
ահա,
մեր
{նոր}
մատենագրութիւնը
խլելով
մի
հնացած
ու
վաստակած
ծերո
զգը։
Մեր
խօսքը
գերապատիւ
Նազարեանցի
"
Հանդէս
{Նոր}
հայախօսութեան
"
անունով
աշխատութեան
առաջին
հատորի
ւն
ենք
համարում
մեր
վերայ
հրապարակով
քարոզել,
թէ
{նոր}
ահա
բացւում
է
կենդանի
ժողովրդի
կենդանի
բարբառի
ար
Այժմ
ծանօթացնենք
մեր
ազգը
գերապատիւ
Նազարեանցի
{նոր}
հայախօսութեան
հանդէսի
հետ,
որի
առաջին
հատորը,
ի
ների
համար
",
"
Վարդապետարանը
Կրօնի
"
եւ
այժմեան
{Նոր}
Հայախօսութեան
հանդէսը։
Այո՛,
ցանկանում
ենք
առաւ
որ
ժողովրդական
լեզուն
ձեռք
ու
ոտք
է
ստացել
եւ
մեր
{նոր}
մատենագրութան
աղքատին
գանձարանի
մէջ
երեւում
է
մտա
ցնել,
արդարութեան
եւ
հաւասարութեան
անունով
երկու
{նոր}
մարդ
էլ
սպանել
ինչ
խորհուրդ
ունի
ընկերական
կեանքի
եց
-
երկու
տունից
էլ
մի
մի
մարդ
առաւ
սպանեց
եւ
մի
{նոր}
թէեւ
սրբացուցած
յանցանք
էլ
սա
գործեց:
Ի՞նչ
է
այս
,
ամէն
մի
կերպարանքում
(phasis)
պիտի
աղբերացնէ
{նոր}
հայեացք:
Առաջուց
գրուած
համակարգութիւնքը
կանգնու
ազատւում
է
ստրկութիւնից,
այդ
չէ
նշանակում
թէ
նա
{նոր}
բան
ստացաւ,
այլ
թէ
ինչ
որ
կորցրել
էր
գտաւ,
նորը
արչարում
էր
մի
նախազգացութիւն,
թէ
այդ
տիեզերական
{նոր}
շարժողութիւնը
տարածուելով
առաւել
եւ
առաւել
կարող
աքոյթ
ստորասական
սահմանադրութեանը
",
որի
հակառակ
{նոր}
տէրութենական
կառավարչութեանց
ներքին
աճելութեան
յա
ութիւն
ընդունած
"
պարզ
ձեւերը
",
որ
հիմնուած
էին
{նոր}
տէրութենական
կառավարչութեանց
ներքին
աճելութեան
վր
եւ
այն
ժամանակ
արդեօք
բոլորովին
կատարեա՞լ
կը
լինի
{նոր}
կարգը:
Ֆրանսիան,
որի
հողը
կտրտուած
է
մինչեւ
ման
ազանդում
է
նորան.
վերստին
փոխում
է
օրէնքը
եւ
այդ
{նոր}
օրէնսդրութիւնը
նոյն
զօրութիւն
ունի,
ինչ
որ
ունէր
անվախճանը,
նորա
բանախօսութեան
(диалектика)
եւ
{նոր}
երկմտութեան
(двусмысленность)
օգնութեամբ,
նորա
ւղեւորուեցանք
դէպի
Բօրդօ,
շոգեշարժ
կառքով:
{Նոր}
էին
լոյսն
ու
մութը
միմեանցից
բաժանւում,
որ
մէք
Բ
վին
ընթեռնուլ
աշխարհի
պատմութեան
մէջ:
Այժմ
ես
մի
{նոր}
անցք
պատմեմ,
որ
պատահեց
Հիւսիսային
Ամերիկայում:
նորան
յանձնեց
գործարանի
վերակացութիւնը:
Նա
սկսաւ
{նոր}
կարգեր
հաստատել,
արտաքսեց
բոլոր
անհմուտ
մարդ
կը
խորհուրդը
եւ
շեղուելով
հիմնադրի
մեծ
նպատակից,
մի
{նոր}
ուղղութեամբ
առաջ
է
գնում:
Սորա
պատճառն
եւս
այն
է
արցասիրութիւնը
մնար
անլցուցանելի:
Սկսենք
դարձեալ
{նոր}
վերակացուից:
Որքան
սորա
նախորդը
մի
բարեբար
այ
խօսելու
համար,
դեռ
շատ
ժամանակ
ունինք:
{Նոր}
վերակացուն
իւր
անձին
որպիսութիւնը
լաւ
իմանալով,
զգիների
համար:
Եթէ
գործարանի
հոգատարքը
չլինէին,
{նոր}
վերակացուն,
կարծու՞մ
ես
թէ
կարող
էր
այնքան
կեանք
ինելը
իւր
ձեռնարկութեան
մէջ,
որովհետեւ
կարդինալը
{նոր}
վերակացուին
պաշտպանում
էր
ֆրանսիացւոց
դեսպանի
թեւ
որան
թէ
գրով
եւ
թէ
խօսքով,
մինչեւ
անգամ
նորան
մի
{նոր}
Մեծ
Կարոլոս
ասելով
Հռոմի
բարեբաստութեան
համար,
պ
սա
իւր
քաջաքաջ
խորհրդակցութեամբք,
որ
ունէր
միշտ
{նոր}
պապացու
կարդինալի
հետ,
եւ
իւր
կիկերոնեան
լեզուով
անիրաւ
եւ
անհամար
հալածիչների
երեսից:
Վերակացուի
{նոր}
օգնականը,
որին
կարդինալը
նշանակեց
սորանից
յետոյ
լից
թշնամիքը:
Յիրաւի,
սա
իւր
քաջագործութեամբ
մի
{նոր}
Աքիլլես
հանդիսացաւ
այս
տրոյիացիների
ընդդէմ:
Եթէ
իքս
վերադառնալ,
բայց
արծաթի
պակասութեան
պատճառով
{նոր}
ի
նորոյ
ընկայ
հոգսերի
մէջ:
Իմ
բախտս
փորձելու
համ
ւ
սրբագրեց
ու
հաւատքի
մասունքները
յաւելացուց,
մի
{նոր}
եւ
պայծառ
լոյս
ծաւալելով
աստուածաբանական
գիտութեա
.
Չամուռճեանի
աստուածաբան
եւ
տրամաբան
լինելու
այս
{նոր}
ապացոյցը,
վերին
աստիճանի
տխուր
տպաւորութիւն
թողե
աւել
մերձաւոր
եւ
սիրելի
անել
իրեն,
նորան
յանձնեց
{Նոր}
քաղաքի
երեւելի
եւ
հոյակապ
տեղը,
որի
անունը
Սուրբ
էին
նորանում
եղած
մեծ
շնորհին,
այլեւ
այդ
մարդոց
{նոր}
դարձուած
աշակերտների
հետ
գայթակղեցուցիչ
եւ
անհանճ
րծարանը
չի
վառուիլ
եւ
Սուրբ
Հոգու
գանձերից
հին
ու
{նոր}
դուրս
չի
հանիլ,
մանաւանդ,
եթէ
այդ
մարդը
քարոզել
,
որպէս
նաեւ
Թղթի
անանուն
յառաջաբանը,
գալով
այս
{Նոր}
քաղաքի՝
այսպէս
է
ծանօթաբանում.
"
կամ
զՎաղարշապա
պ.
Էմինը
հիմք
չունի
Նորքի
խօսքը
հանել,
երբ
բանը
{Նոր}
քաղաքի
վրայ
է,
եւ
երբ
Նոր
քաղաքի
էլ
Վաղարշապատը
խօսքը
հանել,
երբ
բանը
Նոր
քաղաքի
վրայ
է,
եւ
երբ
{Նոր}
քաղաքի
էլ
Վաղարշապատը
լինելու
վկայութիւնը
ինքն
է
մեր
գրքերում
առաջին
անգամ
Էջմիածին
անունը։
Թէ
{Նոր}
քաղաքը
նո՛յն
Վաղարշապատն
է,
այդ
մասին
չենք
ուզու
նախ
գային
'ի
քաղաքն
Վաղարշապատ,
որ
այժմ
անուանի
{Նոր}
քաղաք"։
Այս
խօսքերից
յետոյ
ամեն
ուրիշ
վկայութիւ
խօսքերից
յետոյ
ամեն
ուրիշ
վկայութիւնք
աւելորդ
են
{Նոր}
քաղաքի
եւ
Վաղարշապատի
նոյնութիւնը
ապացուցանելու
հ
տնի
է։
Թէ
ինչ
ժամանակից
սկսուել
Վաղարշապատի՝
{Նոր}
քաղաք
կոչուիլը,
այդ
մասին
պատմութիւնը
ոչինչ
չէ
ա
,
որ
կռապաշտութեան
ժամանակից
էր
մնացած
եւ
դրել
են
{Նոր}
՝
թերեւս
խորհրդով
փոխ
առնելով
այդ
անունը
Ս.
Գրքի
իջանելոց
է
յերկնից
Աստուծոյն
իմոյ.
եւ
անուն
նորա
{Նոր}
"։
Յայտն.
գլ.
Գ.
համ.
12։
Թէ
մեր
բազմերախտ
ռնէ
ժողով
եպիսկոպոսաց
Հայոց,
Վրաց
եւ
Աղուանից
'ի
{Նոր}
քաղաքի
'ի
Սուրբ
Կաթուղիկէի
'ի
մայրն
եկեղեցեաց
Հայ
կաթ.,
Պատմ.
Հայ.,
եր.
36)։
Տեսնո՞ւմ
էք,
{Նոր}
քաղաքի
Սուրբ
Կաթուղիկէի
անունը
տալով,
իսկոյն
յար
)
նմա
(Ղազարու)
զհոյակապ
եւ
զականաւոր
տեղին
'ի
{Նոր}
քաղաքի,
որում
անուն
էր
Սուրբ
Կաթուղիկէ
եկեղեցի
"
,
որ
Փարպեցու
յանձնուած
տեղը
ենթադրել
են
տալիս
մի
{նոր}
հիմնարկութիւն։
Ահաւասիկ
այդ
տեղերը.
"
զի
ամե
ութեան
յանձնել
է
"
զհոյակապ
եւ
զականաւոր
տեղին
'ի
{Նոր}
քաղաքի,
որում
անուն
էր
Սուրբ
Կաթողիկէ
եկեղեցի
վա
տի
եւ
անհասկանալի
չէ
Փարպեցու
այն
խօսքերը,
որ
մի
{նոր}
հիմնարկութիւն
կարող
էին
համարել
տալ
նորան
յանձուա
։
Համառօտենք
մեր
խօսքը։
Փարպեցուն
յանձնուել
է
{Նոր}
քաղաքի
Ս.
Կաթողիկէ
եկեղեցին,
իսկ
Նոր
քաղաքը
Վաղ
անձնուել
է
Նոր
քաղաքի
Ս.
Կաթողիկէ
եկեղեցին,
իսկ
{Նոր}
քաղաքը
Վաղարշապատն
է,
եւ
Վաղարշապատի
Ս.
Կաթողիկ
37)։
Ո՛չ
միայն
Պաւղոսի
թղթերում,
այլ
բովանդակ
{նոր}
կտակարանում
չկան
այս
խօսքերը։
Միայն,
Պաւղոսը
Փե
անդրաշիրմեան
հրամանը
լոկ
երեւակայութեան
արդիւնք
է
{նոր}
ժամանակների,
որ,
հինգերորդ
դարում,
երեւակայութ
՛չ
միայն
Կաթուղիկեայց
թղթերում,
այլ
եւ
բո՛վանդակ
{Նոր}
Կտակարանի
մէջ
չկայ.
Հին
Կտակարանումն
էլ
միա՛յն
մ
բանի
պարզ
հասկացողութեանը,
ձախողակի,
շփոթուել
է
{նոր}
լեզուի
մէջ։
Առանց
նորան
էլ
մեր
մէջ
դերանունները
քննութիւնը
պէտք
է
պահանջել
գալոց
քերականութիւնից
{նոր}
լեզուի։
§
70.
Բնագրում,
Սեւուկ
անունի
տակ,
հան
Ղազարայ
զվերակացութիւն
Կաթուղիկէ
եկեղեցւոյ
'ի
{Նոր}
քաղաքի
"
(եր.
51)։
Մեզ
թւում
է,
որ
թէ
ուշ
գլուխ
պատուիրանին
",
-
To
dé
telos
paraggelias։
{Նոր}
լեզուի
մէջ
տեղ
տեղ
գործածուած
այս
ձեւը,
օրինակ՝
ւրքերէնի
թարգմանութիւն
է
"
բաշ
շէյ
սաղլըք
դըր"։
{Նոր}
լեզուի
մէջ
ընդհանրապէս
տանելի
չէ
այն
ձեւը,
այսին
է
թէեւ
դպրութեան
մէջ
անընդունելի։
Նոյն
այս
բայերը
{Նոր}
Ջուղայի
եւ
Հնդկաստանի
հայերի
բերանում
մի
ուրիշ
ձե
բայով
վարվում
է
տեղ
տեղ
եւ
թաց'ը-թաց
լինել.
բայց
{նոր}
լեզուն
ունի
թրչվել
բայը,
որ
ամեն
տեղ
հասկանալի
է,
ործականից
կրաւորական
դառնալու
համար
(յայտնի
է,
թէ
{նոր}
լեզուում)
միայն
մի
վեվ
է
առնում,
իսկ
թէ
անդէմ,
օր
րելագործվել։
Ո՛չ
առաջինը
եւ
ո՛չ
երկրորդը
տալիս
են
{նոր}
լեզուում
կրաւորականի
գաղափար։
Շատ
մարդիկ
ւմ
են
հին
լեզուի
չափով,
Աւետիքեան
Հ.
Գաբրիէլի
պէս
{նոր}
լեզուին
ասում
են
"աշխարհաբար"։
Չափեցէք
պարոններ,
մակբայ
եւ
ոչ
լոկ
ածական
անուն։
Բացի
սորանից,
եթէ
{նոր}
լեզուն
"աշխարհաբար"
է,
ուրեմն
հինը՝
"գրաբար"
եւ
ո
բ
գործիականը
միմիայն
"ձեռք"
բառը
հոլովելի
ժամանակ
{Նոր}
Նախիջեւանի
հին
պառաւները
ասում
էին՝
"ձեռօքս
գրի",
լ,
որ
այս
կարճութեան
համար
պահելն
էլ
իրաւունք
չէ։
{Նոր}
լեզուի
բառը
կարճ
է
թէ
երկայն,
որ
այդպէս
է
ձեւաւոր
էր
ահա։
Շուտով
սաստիկ
արիւնահոսութիւն
բացուեցաւ
{նոր}
թոքերից,
որ
խլեց
նորա
ձայնը
եւ
քամեց
վերջին
զօրո
ընկալ
ծերունի
տանուտէր
գիրկը
բաց
հանդիպում
էր
իւր
{նոր}
գնացող
զաւակներին,
նորանց
հանգստացնելու
համար
այ
ճառով
պաշտօնական
հրովարտակով
պատուիրեց
տալ
իւրեան
{նոր}
-նոր
գրեր,
հին
եւ
ամենախրթին
ոճերով
գրած,
սպիտակ
վ
պաշտօնական
հրովարտակով
պատուիրեց
տալ
իւրեան
նոր-
{նոր}
գրեր,
հին
եւ
ամենախրթին
ոճերով
գրած,
սպիտակ
թղթ
,
բայց
դորա
փոխանակ
տեսէք
ինչպէ՛ս
տպած
է,
եւ
դեռ
{նոր}
է
դուրս
եկել
տպարանից:
-
Քանի՞-քանի
անգամ
աս
ը,
միանգամայն
քանդել
այս
շինուածը
եւ
նորից
շինել
{նոր}
ձեւով....
-
Հարկաւոր
չէ՛,
-
գանչեց
սատա
ց
սատանան,
արդեօք
այն
պատճառով,
թէ
ցանկանում
էր
{նոր}
-նոր
եւ
զանազան
ծանօթութիւնք
ստանալ,
թէ
շատ
ժլատ
տանան,
արդեօք
այն
պատճառով,
թէ
ցանկանում
էր
նոր-
{նոր}
եւ
զանազան
ծանօթութիւնք
ստանալ,
թէ
շատ
ժլատ
լինե
ամար,
երեք
անգամ
պտոյտ
եկաւ
օդի
մէջ:
-
Ի՞նչ
{նոր}
բան
ունիս,
-
ասաց
խաւարի
իշխանը:
-
Հաւատար
ի
իմ
գահը:
Ասա
ինձ,
համառօտ
եւ
բացայայտ,
քանի՞
{նոր}
ապստամբութիւնք
ես
բարձրացրել:
-
Չկայ
եւ
ո՛չ
եան
համար
տպել
է
տալիս
ճառեր,
ոտանաւորներ
հին
եւ
{նոր}
բարբառներով,
յօդուածներ,
որ
ոչինչ
չեն
պարունակո
ակութիւնք,
որպէս
բացառութիւն
ընդհանուր
կանոնից:
{Նոր}
ժամանակին
հարկաւոր
է
եւ
նոր
լեզու,
հին
ժամանակը
ն
ընդհանուր
կանոնից:
Նոր
ժամանակին
հարկաւոր
է
եւ
{նոր}
լեզու,
հին
ժամանակը
տարաւ
իւր
հետ
հին
լեզուն:
լոսը
հեռացած
էր
տէր
սատանայից,
գրականութեան
դեւը
{նոր}
ի
նորոյ
սկսեց.
-
Կացցէ
մնասցէ
այս
արձան
յիշ
ատանայ
է,
նա
շատ
երեւելի
դիպլոմատ
է:
-
Ի՞նչ
{նոր}
բան
կայ,
հարց
արեց
դժոխքի
թագաւորը,
ինչպէ՞ս
են
քը
յառաջ
մտան
սատանայի
մօտ
շնորհաւորել
դժոխքի
այս
{նոր}
եկաւոր
հիւրը,
որին
այսպիսի
փառաւոր
հանդէսով
սպաս
օրութեանը.
այդ
անպատճառ
հարկաւոր
է,
պատճառ,
դա
{նոր}
է
գալիս
այստեղ,
ուրեմն
եւ
արժան
է
ծանօթացնել
նոր
դ
սիւն
աւելի
կանգնած
դժոխքի
կամարների
տակ:
Այսօր
{նոր}
դարագլուխ
է
դժոխքի
համար,
որովհետեւ
լրանում
է,
ստատուն
անխռով
Ի
քում
խաւար
զօրութեան:
{Նոր}
բնակիչն
դժոխոց
յԱրեւելից
եկաւոր,
Մերոյ
ՒԿ
Ա.
1858
թուականի
մայիս
ամիսն
էր:
Դեռ
{նոր}
լուսացել
էր
առաւօտը,
դեռեւս
նոր
վեր
բարձրացել
էր
ս
ամիսն
էր:
Դեռ
նոր
լուսացել
էր
առաւօտը,
դեռեւս
{նոր}
վեր
բարձրացել
էր
արեւը
հորիզոնի
վերայ,
ոսկեզօծել
ծելով
ամպեղէն
կաթնագոյն
սարերի
գագաթները,
դեռեւս
{նոր}
զարթնում
էին
մարդիկ
իւրեանց
քնից,
որ
մանաւանդ
շա
ներկել...
չէ,
եղբայր,
այդպէս
չէ,
ես
քեզ
մի
{նոր}
ցուցակ
դարձեալ
կը
տամ...
վա՜յ,
վա՜յ,
վա՜յ,
մենեւին
չիմանալով
իւր
գլխից
անցածը,
համարեց,
թէ
{նոր}
է
գալիս
պ.
Մարկոսը:
Այս
պատճառով
վեր
կացաւ
տեղի
ից...
բայց
թէ
գլուխ
գայ
ձեր
բանը,
չասե՞ս,
մի
{նոր}
խնջոյք
այլեւս
կը
կատարենք:
-
Ի՞նչ
մին,
ի՞նչ
ա
վերայ
ասաց,
-
Չէ՞ք
հրաւիրելու
այն
մարդուն,
որ
{նոր}
եկել
է
այստեղ
եւ
որ
ամէնուրեք
գտանւում
է,
ինչպէ՜
էր
Եւրոպայում
մի
քանի
թեթեւահաւատ
մարդիկ,
եւ
թէ
{նոր}
այժմ
մի
չար
բախտով
եօթն
ութն
դարերից
յետոյ
հասել
պիտի
ասեմ:
Բացի
սորանից,
կոմս
էմմանուէլը
մի
{նոր}
մարդ
չէ
մեր
ազգի
համար.
նա
փոքր
ի
շատէ
յայտնի
է
նութիւնը
խաղում
է
այս
խաղը
ժամանակի
հետ:
Ամէն
մի
{նոր}
գերեզման
նոր
քար
է,
որ
ստանում
է
բնութիւնը
եւ
դն
ւմ
է
այս
խաղը
ժամանակի
հետ:
Ամէն
մի
նոր
գերեզման
{նոր}
քար
է,
որ
ստանում
է
բնութիւնը
եւ
դնում
է
եւ
զանա
ալը
փչել
էր
իւր
հոգին,
նոյնպէս
պատկանում
է
մեզ.
{նոր}
հանդերձը
իբրեւ
կողոպուտ
կպատկանի
ծխատէր
քահանայի
:
-
Ինչպէս
չէ:
Զօրօրինակ
երիտասարդ
մարդիկ,
{նոր}
դեռեւս
ընտանիքի
տէր
դարձած,
նոր
տեսած
կեանքի
արե
իտասարդ
մարդիկ,
նոր
դեռեւս
ընտանիքի
տէր
դարձած,
{նոր}
տեսած
կեանքի
արեւը,
որոնք
դուռը
միշտ
բաց
է
իմ
պէ
ռանգը
աւելի
պատուաւոր
է,
քան
թէ
մի
երիտասարդ
կամ
{նոր}
հարստացած
մարդ․
այս
պատճառով
եւս,
նորա
կարծիքը
կ
,
-
ասաց
դուստրը
իւր
մօրը,
-
ահա
այն
մարդը,
որ
{նոր}
է
եկել,
երեւի
թէ
դարձեալ
գնում
է
Մահտեսի
Թովմասի
իւրեանց
առաջին
տիպը
եւ
որակութիւնքը
եւ
կազմէին
մի
{նոր}
մարմին:
Ֆիզիկապէս
միաւորուածքը,
եթէ
բաղկանում
ե
արոնը,
իսկոյն
հասկացայ,
որ
մի
փորացաւ
ունի,
մի
{նոր}
խելագարութուն
մտել
է
գլուխը,
ըստ
որում,
երբեմն
ութ
կամ
տասն
տարեկան
տղայ,
բայց
հարկաւոր
է,
որ
{նոր}
եւ
մաքուր
լինին
տղայի
հանդերձքը,
սկսած
շապիկից
մ
նք
մեք
ծովեզերքից...
Ջրեղէն
դաշտում,
դեռ
{նոր}
խաղաղած
Մի
ապառաժուտ
կղզի
երեւեց:
Ա
իմ
ստորագրութեամբ
կնքելու,
որին,
եթէ
վերստին
մի
{նոր}
ապացուցի
տեղ
չկարողանայ
ծառայել
այս
նամակս,
մի
օ
եսանում
ենք
մեռելութիւն,
բնութիւնը
սկսանում
է
մի
{նոր}
կեանք.
եւ
բնութեան
համար
միեւնոյն
է,
թէ
մի
արար
,
որ
նա
սնուցանում
է,
հաւատարիմ
գրաւականներ
էին
{նոր}
գոգումը.
եւ
գիտէ
նա,
որ
ետ
եւ
յառաջ
պիտոյ
է
իւր
ուր
նոցանից.
նորա
հագուստները
մաքուր,
գեղեցիկ,
{նոր}
եւ
արժանաւոր
պաստառներից:
Թիւթիւնճի-օղլուի
կինը
ան
չէր
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինի
կապային,
այլ
կարած
{նոր}
եւրոպական
ձեւով,
իրանը
գեղեցիկ
քաշած,
այնպէս,
առեց,
երբ
աւարտել
էին
խմելը:
Երկու
րոպէ
չքաշեց
{նոր}
լցրած
բաժակներ
յայտնուեցան
երկուքի
առաջեւում
եւս
է
ասում.
ի
հարկէ
նոցայ
աչքով
խելօքը
նա
է,
որ
մի
{նոր}
եւ
դժուարահաւատալի
բան
ասէ.
բայց
հաւատա՛յ
ինձ,
օթն
աւելի
ճիւղերի
վերայ
կապում
են
հիւանդի
հին
կամ
{նոր}
հանդերի
եօթն
տեսակ
կտորներից
մանր-մանր
դրօշակներ
ագահութիւնը
յղացնում
է
ճանապարհին
մեր
ցեղապետը
մի
{նոր}
մարդասպանութենով.
նա
միտքը
դնում
է
սպանել
խոհարա
կարը:
Թիւթիւնճի-օղլուն
ծխափողը
լցրած
թաբակով
{նոր}
ահա
վառում
էր,
իսկ
կինը
նստած
բազմոցի
վերայ,
մա
մ
էր,
թէ
պարոն
Շահումեանցը
կամենում
է
դարձեալ
մի
{նոր}
խնդրի
վերայ
խօսել,
իւրեանց
սովորական
կերպով:
Բա
որ
զգում
էր
ազգը։
Մարդկութեան
առաջեւ
բացւում
էր
{նոր}
անցքերի
տեսարանը,
մարդկային
իմացականութիւնը
միջի
թիւնը
բարւոքելու,
տգիտութեան
խաւարը
փարատելու
եւ
{նոր}
ասպարէզներ
բանալու
մարդկային
գործականութեան
համար
նում
էր
խորհրդական
ծովերի
մէջ՝
մարդկութեան
համար
{նոր}
աշխարհ
բանալու։
Միւս
տեղ
Գուտտենբերգը,
իւր
սրած
աշխատում
են,
ուսումնարաններ
շինելով
եւ
Եւրոպական
{նոր}
լեզուներից
գրեանք
թարգմանելով,
վեր
բարձրցանել
այ
ւմը,
վճիռ
էր
կապել,
որի
զօրութեամբ
արգելւում
էր
{նոր}
ի
նորոյ
հող
եւ
տեղ
տալ
հոգեւորների
եւ
վանքերի
օգտ
կ.
սեպտեմբերի
8-ին։
Այստեղ
Մխիթարը
հիմնարկեց
մի
{նոր}
եկեղեցի
եւ
մի
նոր
վանք,
որ
կայ
եւ
մինչեւ
այսօր։
ն։
Այստեղ
Մխիթարը
հիմնարկեց
մի
նոր
եկեղեցի
եւ
մի
{նոր}
վանք,
որ
կայ
եւ
մինչեւ
այսօր։
Պատմում
են,
թէ
Մ
ած
է
Վատիկանի
պատի
վերայ։
Մինչդեռ
մարդկութիւնը,
{նոր}
դեռեւս
ազատուելով
սատանայի
գերութենից
եւ
հոգեւորո
նցքը,
թէ
ինչպէս
հակապապի
մեռած
մարմինը
բերւում
է
{նոր}
պապի
առաջեւ
իւր
գահընկեցութեան
դատակնիքը
լսելու
հ
Դանեմարքացուց։
Լեհացիներից,
որ
այն
ժամանակ
դեռ
{նոր}
ընդունել
էին
պապականութիւնը,
Գրիգորը,
մէջբերելո
նիքը
զրկուեցան
կարգից,
իսկ
միւսները
հաստատուեցան
{նոր}
աթոռների
վերայ։
Ֆրանսիայի,
Սպանիայի
եւ
Գերմանիա
թարգմանեցին
ու
տպեցին
նոքա
զանազան
գործեր
հին
ու
{նոր}
Եւրոպական
լեզուներից,
եւ
այսպիսի
թարգմանութեններ
արդէն
հրատարակել
էր
իւր
անձը
պապական։
Դեռեւս
{նոր}
կազմուել
էր
Մխիթարեան
միաբանութիւնը։
Մխիթարը,
ի
ին
ժողովրդի
համար,
եւ
սա
պատրաստ
էր
ենթարկուիլ
մի
{նոր}
վերանորոգութեան։
Մեր
ասածը
ապացուցանում
է
այն
իրո
ի
չորեքտասանիցն
սկսեալ
մինչեւ
ցայս
վայր,
յորում
{նոր}
ուրեմն
բնութիւն
ինքնին
ախոյեան
յարուցեալ
ընդ
դէմ
ւրոպացոց
անմոլար
շաւղօք
ընթացեալ
տեսանեմք
զքարոզդ
{նոր}
հայախօսութեան,
որոյ
[մի
միայն
կէտ
նպատակի
է]
`
մ
նջեր
զթանձր
քուն,
մինչեւ
ցՄխիթար
Սեբաստացի,
որ
{նոր}
ուրեմն
հիմնեալ
ի
Վենետիկ
յամի
տեառն
1717
զվանս,
նթացեալ
կանոնիւք
վարեցաւ
աշխարհիկ
զարդիս
կոչեցեալ
{նոր}
հայախօսութեամբ,
թէ
եւ
հետո
զհետէ
խառնեալ
յայն
զփ
աց,
լիբրեւ
ի
ժանտախտէ
խոյս
տալ
ի
գրելոյ]
ի
լեզու
{նոր}
եւ
կենդանի,
[արժան
իցէ
զաչս
ընդդէմ
փակեալ
ճշմարտ
պէտս
ունին
առ
ի
ճանաչել
միայն
զզիարդն
եւ
զորպէսն
{նոր}
հայախօսութեան:
Եւ
արդարեւ՝
եթէ
չէր
դոցա
պակասեա
դաչէինն
անխորհուրդ
օդաբաղխութեամբ:
[Խորհուրդ]
{նոր}
հայախօսութեան
չէ՛ր
եւ
չէ
իսկ
յաղարտ
վարել
զհիմուն
յս
չիք
պաշտօն
լեզուի,
եւ
ո՞վ
այդքան
վստահ
մինչեւ
{նոր}
օրինակ
տրամաբանութեամբ
առաջարկելով
հետեւեցուցանել
ռիւ՝
զսուրբ
Նշանէն
Վարագայ,
եւ
որպէս
մեզ
թուի՝
{նոր}
ի
նորոյ
տնկէ
ի
սրտի
աբեղայամիտ
իմաստնոց
հայոց
զձգ
յցէ
կործանումն
ազգի,
մանաւանդ,
եթէ
մատենագրեսցի
{նոր}
եւ
վճիտ
հայախօսութեամբ,
որ
ունի
կեանք
եւ
կիրառու
իմաստունքն
հայոց
կործանութիւն
Ազգի
առ
շինութեամբ
{նոր}
մատենագրութեան,
ցաւ
է
ինձ
խոստովանել
աստանօր,
թ
թիւն
շնչասպառ:
Զի՞նչ
այդ
տրամաբանութիւն
ամենեւին
{նոր}
եւ
անբանական
առ
իմաստունս
Հայոց,
որք
յառաջարկութ
եւ
անհասկանալի
միանգամայն
եւ
անմերձենալի
լինելով
{նոր}
ժողովրդեանն,
պիտոյ
էր
ուղի
հատանել
լուսաւորութեա
իտութեանց.
իսկ
հայոցս՝
[թէեւ
յօտարութեան
վայրի]
{նոր}
ուրեմն
շնորհեցաւ
զհետ
ընթանալ
նոցա,
թերեւս
եւ
շն
արելով
արդարապէս
զիւր
գործ,
հրատարակէ
զառաջինն
ի
{նոր}
լեզու
երկասիրութիւն,
մակագրեալ՝
"
Առաջին
հոգեղէ
ամուխ
լինի
ի
թարգմանութիւնս
առակացն
Սողոմոնի,
եւ
{Նոր}
Կտակարանի,
եւ
գլխաւորեալ
զգործն՝
բէրէ
նշանագրօք
ի
եւ
զճիշտ
օրինակ
թարգմանութեան
եօթանասնից
Հին
եւ
{Նոր}
Կտակարանի,
զորս
առեալ
Սահակայ
եւ
Մեսրոպայ,
թարգ
ւսաղէմ,
այլ
տպեալ
աղճատ
օրինակէ,
զոր
յամին
1853
{նոր}
ի
նորոյ
տպագրեաց
յընտիր
օրինակէ
արգոյ
Մկրտիչ
Էմին
թիւն
առաջնոյ
հայկաբանից՝
նշմարին
եւ
հետք
այժմեան
{նոր}
հայախօսութեան:
Աւելորդ
համարելով
մեզ
յիշել
աս
նմա
գտանեմք.
երեւին
եւ
ի
գրածս
սորա
հետք
այժմեան
{նոր}
հայախօսութեան:
Գրիգոր
Է.
կաթողիկոս
Հայոց՝
նորո
ժամանակն
[ինքնին]
սկսանի
ճանապարհ
յարդարել
դէպ
ի
{նոր}
հայախօսութիւն՝
որոյ
հետք
ահա
նշմարեալ
եղեն
ի
մետ
եղեկութեանց,
յոյն
եւ
լատին
դպրութեան,
զոր
յետոյ
{նոր}
ի
նորոյ
տպագրեաց
յընտիր
օրինակէ
Մխիթար
վարդապետ
Ս
անց,
զգործոց
նախնի
Հայկազանց
ի
հանդէս
դնել
առաջի
{նոր}
հայոյն,
որպէս
պահանջէին
կարգք
եւ
օրէնք
պատմաբանա
ք
յայսմ
տարակոյս,
եթէ
զայս
ամ
ենայն
պիտոյ
էր
տալ
{նոր}
հայոյն
եւ
նոր
յոճ
խօսից,
հասկանալի
առ
հասարակ,
յս,
եթէ
զայս
ամ
ենայն
պիտոյ
էր
տալ
նոր
հայոյն
եւ
{նոր}
յոճ
խօսից,
հասկանալի
առ
հասարակ,
վասն
զի
հասկան
ամբ
կրեալ
զանունդ
"
Ազգասէր
"
թէ
հարթութեամբ
ոճոյ
{նոր}
հայախօսութեանն,
եւ
թէ
առողջ
դատողութեամբ,
գտաւ
ինականն
եւ
զյունականն,
բայց
նմա
պիտի
լեզու
այլ,
{նոր}
եւ
կենդանի
լեզու
աշխարհիկ,
շինեալ
եւ
մշակագործեա
իւր
փոքրիկ
տետրակս
եւ
"
Հաւատապատում
"
գրեալս
իբր
{նոր}
հայախօսութեամբ,
այլ
այդոքիկ
տետրակք,
ըստ
խղճի
մ
ցն
վկայելոյ,
չեն
այլ
ինչ
եթ
է
ոչ
խառնուրդ
հին
եւ
{նոր}
հայախօսութեան,
ոչ
սառն
իմն
եւ
ոչ
ջերմ,
այլ
գաղջ
աստի
մարմնացեալ
է
յունական
գենդաւրոս
ոչ
հին
եւ
ոչ
{նոր},
այլ
յաղագս
անուանելոյ
նորա
զմասնիկքս
ում
եւ
կը
իսի
ահարկու
կերպարանափոխութեամբ
կազմեցան
ի
հնոց՝
{նոր}
լեզուք
առանց
կրելոյ
զխժական
տիտղոսը։
Ժամ
է
արդեն
ւարն
փարատեալ,
այսինքն
հիմնարկելով
զնոր
Հաստարան
{նոր}
հայախօսութեան:
Այլ
յետ
բազմիցս
յընթացս
ճառիս
յիշ
եւ
լինել
հնար
եւ
կամուրջ
լուսաւորութեան:
Բառիւս
{նոր}
հայախօսութիւն
չիմանամք
երբէք
զխարխարեալն
եւ
զխառն
գոյն
է
քան
զկիրառականն,
իսկ
թէ
մատենագրեալ
եղիցի
{նոր}
եւ
հասարակաց
հասկանալի
բարբառով,
ժողովուրդն
մեր
ործութեան,
եւ
երրորդ՝
զի
հնար
էր
հետզհետէ
խօսիլ
{նոր}
հայախօսութեամբ
կիրթ
եւ
մշակեալ
ոճով,
եւ
զամենայն
րճուէր
եւ
զուարճանայր
ի
յոգի,
եւ
այսպէս
հետզհետէ
{նոր}
ուրեմն
հայանայր
հոգւով
եւ
մտօք:
Զկնի
այսքան
մերո
գրուածքն
մեր
լիցին
նմա
հասկանալի,
կիրթ
եւ
մաքուր
{նոր}
հայախօսութեամբ,
զոր
ընթերցեալ
եւ
աճեսցի
բարոյապէ
ճեսցի
բարոյապէս
եւ
աճեցուսցէ
զբողբոջ
լեզուին,
որ
{նոր}
ուրեմն
յետ
երեքտասան
դարուց
ձմեռոց
պտկեալ
ի
ստեղէ
ըստ
օրինակի
իրական
դպրոցաց
Եւրոպացւոց,
լինէր
գէթ
{նոր}
լեզու
ազգային,
լեզու
ռուսաց,
մասնաւոր
թուաբանու
համար
"
եւ
"
զՎարդապետարան
կրօնի
",
եւ
զայլ
ինչ
{նոր}
տպելի
նոր
հայախօսութեամբ:
Քաջայոյս
եմք
թէ
պատուե
ւ
"
զՎարդապետարան
կրօնի
",
եւ
զայլ
ինչ
նոր
տպելի
{նոր}
հայախօսութեամբ:
Քաջայոյս
եմք
թէ
պատուելի
հասարակ
աց
նոցա,
բայց
ոչ
երբէք
սատար
լինին
յառաջանալոյ
ի
{նոր}
հայախօսութեան,
եւ
որք
հետզհետէ
շինեսցին
եւ
յարդա
կ
մայր
եղեալ
երբեմն
զաւակաց
կարէին
զնոսա
հաղորդել
{նոր}
հայախօսութեան,
կորզել
ի
բերանոյ
նոցա
զօտար
բառից
մինչ
կարող
էաք
ի
գործ
դնել
զայն
մատենագրութիւն
ի
{նոր}
լեզու,
մանաւանդ
զբնական
գիտութիւնս,
որք
աւանդեն
լեզու
`
առաջնոց
Հայկազանց,
այլ
որ
ինչ
այսուհետեւ
{նոր}
եւ
հասկանալի
ժողովրդեան
համաձայն
պահանջմանց
ժաման
որով
եւ
վերականգնեց
Յիսուսեան
ապիրատ
Կարգը
հին
եւ
{նոր}
աշխարհների
մէջ։
Բայց
կործանուած
Կարգի
գործերը
եւ
ոյց
կը
տամ
յետոյ,
թէ
ինչ
կերպով
ներգործում
էր
նա
{նոր}
երկիրների
մէջ,
ուր
քաղաքականութիւն
կամ
բոլորովին
զգաց
իւր
մէջ
մի
այլ
ընդունակութիւն,
մի
բոլորովին
{նոր}
կոչումն։
Նորա
երեւակայութիւնը,
որ
դեռ
չէր
ամրաց
մի
այլ
մարդ
դարձաւ
բոլորովին,
նորա
սիրտը
յղացաւ
{նոր}
խորհուրդ
աւետարանել
Թուրքերին
եւ
առ
հասարակ
արեւե
յն
ճանապարհ
ընկաւ
դէպի
Փարիզ,
ուր
պիտոյ
է
ընկնէր
{նոր}
փորձանքների
մէջ
եւ
հանդիպէր
զանազան
արգելառիթների
այում
ասում
էր,
գործից
ձգել
էին
նորան,
վասնորոյ
{նոր}
ի
նորոյ
նստաւ
քերականութիւն
ուսանելու։
Մի
անգամ
արէզի
մէջ,
այսինքն՝
Յիսուսականութեան։
Նորա
այս
{նոր}
ուղղութիւնը
երեւում
է
մանաւանդ
իւրեան
հետեւող
ճար
միջոցին
Իգնատիոսի
աշակերտքը,
որ
Փարիզումն
էին,
{նոր}
աշակերտներ
ճարեցին՝
Կլօդ
լէ
Ժէ
(Le
Jay),
Ժան
,
եթէ
ոչ
նոցա
նախկին
մտադրութիւնքը
խանգարելու
եւ
{նոր}
նպատակին
ձեռք
զարկելու
համար,
այսինքն՝
Պապական
արիանալով
"
Հոգեւոր
Վարժութենների
"
օգնութեամբը,
{նոր}
կողմնակիցներ
ստացաւ,
որ
Պապի
դռնումը
զօրեղ
մարդի
Դանուբի
մէջ։
Իսկ
Ֆաբերը
Քեօլն
քաղաքում
ստացաւ
մի
{նոր}
անդամ
Պետրոս
Կանիզի
անունով,
որ
յետոյ
մեծ
արդիւն
ց
թիւը
անորոշ
եւ
անսահման,
իրաւունք
տուեց
Կարգին
{նոր}
օրէնքներ
եւ
կանոններ
սահմանել
իւրեան
իսկ
Կարգի
հա
պհական
օրէնքները,
կանոնը
եւ
իրաւունքը.
երեւեցաւ
{նոր}
տէրութիւն
բոլոր
եւրոպական
տէրութիւնների
մէջ
(sta
ոսը
ուրախութեամբ
կատարեց
այս
հրամանը,
որ
պիտոյ
է
{նոր}
փառքով
ծածկէր
Կարգի
երեսը։
Նա
ընտրեց
այս
մասին
Լ
առով
Պիոս
IV
Պապը
հարկադրուեցաւ
տասն
տարուց
յետոյ
{նոր}
ի
նորոյ
կազմել
մի
ընդհանուր
ժողով,
որի
համար
տեղ
անեալ
ժամանակի
մէջ
հրաւիրել
խորհրդարանի
անդամները
{նոր}
Գեներալի
ընտրութեան
համար։
Ընտրողները,
ինչպէս
Պ
ում
էր
Կարգի
բոլոր
աստիճանաւորքը,
դուրս
էր
տալիս
{նոր}
օրէնքներ,
երեւելի
գործերի
ժամանակ
հրաւիրում
էր
ի
ւմ
էր
առ
հասարակ
քննողական
հոգին,
եւ
երեւում
էին
{նոր}
նոր
յայտնագործութիւնք,
որոնցով
շատ
եւ
շատ
պարապա
ր
առ
հասարակ
քննողական
հոգին,
եւ
երեւում
էին
նոր
{նոր}
յայտնագործութիւնք,
որոնցով
շատ
եւ
շատ
պարապած
էր
ով
յոյս
ունէին,
նաեւ
աշխատում
էին
իսկ
հասանել
մի
{նոր}
լաւ
ապագայի։
Ի՞նչպէս
ուրեմն
դադարեցուցանել,
մեռ
estiones,
այսինքն՝
"
Ո՛չ
ոք
չէ
պիտոյ
յառաջ
բերէ
{նոր}
խնդիրներ"։
Այս
կանոնների
զօրութենով
բոլոր
ուսու
իրների
շրջանի
մէջ,
որից
չէր
կարելի
ուսանել
եւ
մի
{նոր}
բան։
Այն
ուսուցիչները,
որոնք
հակառակ
այս
կանոնի
Պապականութեանը
եւ
Քրիստոնէութիւն
տարածէ
Ասիայի
եւ
{նոր}
յայտնագործած
Ամերիկայի
մէջ։
Մեք
տեսանք,
թէ
Յիսո
րքը
ու
բարքը
մաքրելու
մասին,
յանձնեց
նորան
Գօայի
{նոր}
շինած
սերմնարանի
գլխաւոր
տեսչութիւնը,
որ
դարձաւ
ասաւ
մինչեւ
Եափոնիայ։
Յիսուսեանք
տեսան
այստեղ
մի
{նոր}
կրօն՝
"
Բուդդականութիւն
",
զինուորուած
սրբազան
բերի
կարգը։
Կսաւիէից
յետոյ
ծագեցաւ
Յիսուսեանների
{նոր}
ցեղ՝
կանոնադրութենով
եւ
Լայենէզի
ամենաճիշտ
քաղաք
։
Նոքա
եւս
դուրս
գալով
Հրէաստանի
միջից՝
մտան
մի
{նոր}
աշխարհ,
մի
հարուստ
եւ
հպարտ
աշխարհ,
որ
լի
էր
ոս
աշխարհին
եւ
չէ
դադարում
ծաղկիլ
եւ
պտուղ
բերել
եւ
{նոր}
աշխարհում։
Յիսուսեանք
միեւնոյն
դրութեան
մէջ
քա
նախանձելով
Յիսուսեաններին
զրպարտել
են
նորանց։
{Նոր}
Պապը
դատապարտեց
Դօմինիկեանները
եւ
արդարացուց
Յիսո
մերիկայի
անապատներումը,
կարո՛ղ
էր
փչել
իւր
հոգին
{նոր}
եւ
վայրենի
մարդերի
վերայ
ամենայն
ազատութեամբ։
Առ
խորհրդականք
եւ
քննում
էին
տարեկան
բոլոր
գործերը.
{նոր}
օրէնքներ
դնում
էին
եւ
հիները
փոխում։
Յիսուսե
տպան
էին
այս
իշխանութեններին։
Այս
ժամանակներումը
{նոր}
էին
կազմւում
Եւրոպայի
մեծ
միապետութիւնքը,
այսինք
թեան
մէջ
Ֆրանսիայում։
Մեք
տեսանք,
որ
դեռեւս
{նոր}
էր
կազմուել
Յիսուսեան
Կարգը,
մինչ
իսկոյն
Ֆրանսիա
բողոքեց
այս
բանի
ընդդէմ։
Գործը
մտաւ
Պարլամենտ։
{Նոր}
եւ
մինչեւ
այն
ժամանակ
անյայտ
փաստաբանը՝
Էտիէն
Պա
ժամանակով
եւ
թոյլ
տուեց
Յիսուսեաններին
ուսուցանել
{նոր}
բացած
Կօլլեգիումի
մէջ։
Երիտասարդ
փաստաբանի
(
կ
վրդովեց
Յիսուսեաններին։
Նոքա
տեսան
նորանում
մի
{նոր}
եւ
քանքարաւոր
հակառակորդ։
Կամենալով
ջնջել
այն
տպ
նաչափ
զօրացած
էին
Ֆրանսիայի
մէջ
եւ
1577
թուականին
{նոր}
ի
նորոյ
սկսեցին
աշխատել,
որ
ձեռք
բերեն
Փարիզի
Հա
ցա
առաջ,
իւրեանց
թշնամիները
հալածելու
համար,
մի
{նոր}
հնար.
դուրս
եկաւ
Քենելի
գիրը
(Quesnel),
որ
գր
կանեալ
մասերի
մէջ
նահանգապետները։
Պօնդիկերի
համար
{նոր}
նշանակուած
Գեբերտ
նահանգապետին
ճանապարհ
դնելով՝
ա
,
Գերապատիւ
Ստեփաննոս
Նազարեանց
վարդապետի
"Հանդէս
{նոր}
հայախօսութեան"
անունով
գրքի
մէջ։
Տե՛ս
երկրորդ
հատ
ոյ
Հայրենակից
պ.
Սըվաճեան,
Մեղուն
մի
{նոր}
քայլ
կատարեց
ազգային
յառաջադիմութեան
հանդիսում,
-
լ
իւրեանց
անձը
տխուր
անցածից
եւ
ոտք
կոխել
վճռաբար
{նոր}
սահմանագլխի
վերայ,
ուր
մանուկ
առագութեամբ
ծածանո
արում
մեռած
Երուսաղէմի
հայոց
պատրիարքի
տեղը
հայոց
{նոր}
պատրիարք
ընտրելու
հարցը:
Հայ
ժողովուրդը
պատրիարք
աժողովը
աւարտել
է
հիմա
իր
նիստերը,
եւ
նրա
կազմած
{նոր}
Կանոնադրութիւնը
թարգմանւում
է
թուրքերէն
`
հաստատմ
ժողովի
անդամների
ընտրութիւն
կայացաւ:
Այժմ,
ըստ
{նոր}
Կանոնադրութեան,
նոյն
ժողովը
պէտք
է
բաղկանայ
տասն
,
ընտրում
է
Կ.
Պոլսի
պատրիարք,
բայց
հիմա,
ըստ
{նոր}
կանոնադրութեան,
կենտրոնական
քաղաքական
ժողովը
պար
ղուած
է
դրանց
դէմ,
եւ
մտքերի
ընթացքը
խոստանում
է
{նոր}
արհաւիրք:
Յամենայն
դէպս,
եթէ
հայերը
ստիպուած
լի
.
Բժշկեանի
թարգմանութեամբ,
որ
տարբերւում
էր
այս
{նոր}
տպածից,
որպէս
իւր
լեզուովը
նոյնպէս
եւ
բովանդակու
նն
էր։
Այս
պատճառով
մեք
աւելորդ
ենք
համարում
այդ
{նոր}
տպածի
բովանդակութեան
վերայ
երկար
խօսել
մեր
կողմից
ուղղութիւն
նորա
բոլոր
աշխատութենների
մէջ.
նորա
"
{Նոր}
այբբենարանը
"
գրած
է
այնպիսի
լեզուով,
որով
չէր
խ
է
գործել։
Եթէ
ցանկալի
եւ
հոգով
չափ
ցանկալի
է
{նոր}
լեզուի
համազգային
միութիւնը,
ապա
ուրեմն
պիտի
ուր
հանուր
ուսումնասիրութեան
նիւթ
չէր
եղած.
պատճառ,
{նոր}
լեզուի
հիմնաւոր
գիտութիւնը,
նորա
մշակութիւնը
եւ
,
մի
առանձին
գործով
կը
հրատարակենք
մեր
տեսութիւնը
{նոր}
լեզուի
մշակութեան
մասին,
եթէ
միայն
աջողի
մեզ
կատ
ն
լեզուին,
առանց
ժողովրդին
ականջ
դնելու,
լեզուի
{նոր}
ծլած
ձեւերը,
որ
դեռ
թարմ
են
եւ
աճելու
վրայ,
կապ
կապելով
եւ
ճնշելով
անցածի
եւ
մեռածի
պատանքի
մէջ,
{նոր}
լեզուի
մշակութեան
գաղափարը
ազգին
համար
դառնում
է
երը
չեն
նշանակում,
թէ
հին
լեզուի
լծից
ազատելով՝
{նոր}
լեզուի
մշակութիւնը
դնել
այս
կամ
այն
գաւառական
բար
առը
ազգի
ընդհանուրի
համար
գործական
արժէք
չունի
եւ
{նոր}
լեզուն
այս
կամ
այն
գաւառական
բարբառի
տակ,
դրական
լեզուի
գաղափարը,
ինչպէս
սորա
ստրկութեան
տակ
աճած
{նոր}
լեզուի
գաղափարը։
Այս
տեսակ
մշակութիւնը
ինքն
իրեն
փարը։
Այս
տեսակ
մշակութիւնը
ինքն
իրեն
հակասում
է
{նոր}
լեզուի
մշակութեան
գաղափարին,
որ
է
որքան
կարելի
է
ութեան
հասկանալի
կերպով
խօսել։
Այս
պատճառներով,
{նոր}
լեզուն
պիտի
նայվի
եւ
մշակվի
ինքնուրոյնաբար,
առան
չ
որպէս
թլպատութիւն
կամ
անթլպատութիւն,
այլ
որպէս
{նոր}
արարած։
Այո՛,
ծանր
խնդիր
է
այս
եւ
իր
բնութեամբ
գաղափարին.
քա՛ւ
լիցի։
Մենք
ամեն
օր
ուսանում
ենք
{նոր}
լեզուն,
ամեն
օր
մշակում
ենք,
որքան
մեր
խելքը
զօ
աներեւոյթ
եղանակի,
որպէս
համօրէն
ազգի
գործածած,
{նոր}
լեզուի
մէջ
միշտ
աւելի
գեղեցիկ
եւ
աւելի
պատշաճաւոր
գեղեցիկ
եւ
աւելի
պատշաճաւոր
է,
քան
թէ
ոյ-ը,
որ
{նոր}
լեզուի
մէջ
բնաւ
հանդէս
չունի։
Երկրորդ,
ոյ-ը
ու-
կարող
է
դրուել
ե՛ւ
նախադաս,
ե՛ւ
վերջադաս,
բայց
{նոր}
լեզուի
ընդհանուր
կանոնն
է,
որ
յատկացուցիչը
լինի
եւելով,
այդ
յատկացուցչին
է
յարաբերում.
պատճառ,
{նոր}
լեզուի
մէջ
յարաբերեալի
եւ
յարաբերականի
մէջ
չկարող
առաջ
է։
Պ.
Պռօշեանցը
հին
լեզուի
համաձայն,
բայց
{նոր}
լեզուի
հակառակ
յատկացուցիչը
դրել
է
մի
տեղում
վերջ
ալով՝
յատկացուցիչը
միշտ
նախադաս
է
գործածված։
{Նոր}
լեզուի
մէջ
կան
բայեր,
օրինակ՝
տամ,
գամ,
երբեմ
,
այսինքն՝
գալու
գործողութիւնը
կատարելու
վրայ։
{Նոր}
լեզուի
մէջ
հոլովակերտ
եւ
հոլովառու
նախադրութիւնքը
լեզուի
մէջ
"
տեղիս
անապատ
է
եւ
օրս
տարաժամեալ
",
{նոր}
լեզուի
մէջ
"
գիշերս
շատ
քնեցի
",
չեն
նշանակում
ե
ս"։
Բայց
այս
մասին
այսքանը
առ
այժմ
հերիք
է։
{Նոր}
լեզուի
մէջ
կրաւորական
բայը
վ
տառը
պիտի
ունենայ
խո
սած
բայերն
էլ,
ինչպէս՝
ծնանեմ,
դատեմ
եւ
այլն,
{նոր}
լեզվում
դարձուցել
է
ներգործական,
որովհետեւ
կրաւո
եչը
ինի
փոխվելով,
օրինակ՝
գործեմ-գործիմ,
բայց
{նոր}
լեզուի
մէջ
այդ
ինիի
նախընթաց
պիտի
եւ
մէկ
վեվ
աւել
րի
առաջ
խոստովանել
է
իր
ընտիր
քերականութեան
մէջ,
{նոր}
լեզուի
սեփական
ուղղագրութեան
իրաւունքը։
"
Անո
ան
u
կամ
Յունական
y
իպիսլոնը։
Եւ
իրաւունք
ունի։
{Նոր}
լեզուի
մէջ,
եթէ
ու
վերջաւորութիւնը
հոլովվում
է,
,
lezvi։
Պ.
Աբովեանցը,
աւելի
հաւատարիմ
մնալով
{նոր}
լեզուի
իրաւունքին
եւ
արտօնութեան,
իր
"
Վէրք
Հայա
րող
արդարանալ։
Օրինակ՝
հին
լեզուում
հաշտեմ
բայը
{նոր}
լեզուի
մէջ
եղել
է
հաշտվում
եմ.
էլ
հաշտուում
եմ
գ
րող
են
ասել,
թէ
այդ
հին
լեզուի
կանոն
է,
դորանից
{նոր}
լեզուին
ի՞նչ)։
Ինչպէս
թէ
ինչ.
հին
լեզուի
բայը
ի՞նչ)։
Ինչպէս
թէ
ինչ.
հին
լեզուի
բայը
բայ
է,
{նոր}
լեզուինը
բայ
չէ՞։
Եթէ
հին
լեզուի
առաջին
լծորդութ
նողքը,
հարկաւորապէս
պիտի
խոստովանեն
նոյնպէս,
որ
{նոր}
լեզուի
մէջ,
բացի
էական
բայից,
ուիրշ
բայ
չկայ։
ի,
նորան
բայացնում
է
եւայլն։
Չպիտի
մոռանալ,
որ
{նոր}
լեզուի
մէջ,
թէեւ
գրեթէ
միակ
լծորդութիւնը
եմ
է,
,
ես,
է
բայական
վերջաւորութիւնը
էական
բայ
է,
եւ
{նոր}
լեզուի
բոլոր
բայերի
ծնող
կամ
կազմող,
ուրեմն
անհն
ծքը
անխախտելի,
անթերի
եւ
անփոփոխ,
այնպէս
չէ
մեր
{նոր}
լեզուի
բայերի
կազմութիւնը։
Նախ,
հերիք
է,
շատ
ա
երում
վառում"։
Եթէ
եմ,
ես,
է'ն
էական
բայ
է
եւ
{նոր}
լեզուի
բայերի
կազմող,
ուրեմն
առանց
նորան,
բայը
ւ
ամեն
մարդու
հասկանալի
մէկ
պատճառը
միայն
դնենք։
{Նոր}
լեզուի
բաղաձայն
բառով
վերջացած
հայցականը
կամ
որոշ
կամ
կորցնելու
ձգտում
է
մէկ
վանկ
եւ
թեթեւանում
է։
{Նոր}
լեզուի
բովանդակ
կազմութեան
մէջ
մեծ
պաշտօն
ունի
այ
ողութիւնը։
Եւ
առողջ
աչքերով
նայողը
կը
տեսնէ,
որ
{նոր}
լեզուի
մէջ,
ժամանակի
խնայողութիւը,
առոգանութեան
նք
բաւական
նիւթ
պատրաստել
ենք,
որ
վերաբերվում
են
{նոր}
լեզուի
անդամազննութեան
եւ
ֆիզեօլօգեային,
բայց
բո
նութեան
եւ
ֆիզեօլօգեային,
բայց
բոլորը
պիտի
մտնեն
{նոր}
լեզուի
մշակութեան
տեսութեանը
մէջ,
որ
մի
ներածութ
,
ո՞րը
նոցանից
ընդունէ
որպէս
հետեւելի
օրինակ։
{Նոր}
լեզուի
մէջ,
թէեւ
կան
վեց
հոլովմունք),
բայց
նո
մեր
ասածը,
թէ,
խնամով
եւ
ուշադրութեամբ
վարվելով
{նոր}
լեզուի
հետ,
հարկաւոր
է
այս
ցիր
ու
ցան
ճապաղ
ընկա
ակարգութիւն,
մի
ուղղախօսութեան
արուեստ
կազմել
եւ
{նոր}
լեզուի
ուսումնասիրութիւնը
հեշտացնել։
Բացի
սորանի
տեւ
օտար
է
ժողովրդին)
պիտի
թոյլ
տալ
երբեմն,
եթէ
{նոր}
յոգնականը
բազմավանկ
է,
մանաւանդ
եթէ
երկու
կամ
եր
ւում
սովորաբար
վերջահոլով
տրական
խնդիր
է
առնում,
{նոր}
լեզուում
բոլորովին
անգործածական
է։
Ժողովուրդը,
Հին
լեզուի
կարկատանները
այնքան
յարմարութիւն
ունին
{նոր}
լեզուին,
որքան
խաչը՝
Աթենասին,
որ
Սիքստոս
հինգ
ր
նիզակը։
Մենք
չենք
կարող
այս
դրութեան
հետեւել.
{նոր}
լեզուն
հնի
առջեւ
այնպէս
յանցաւոր
չէ,
ինչպէս
Սիքս
ատճառով,
որ
երեւցած
հակառակութիւնը
բացատրվի։
{Նոր}
լեզուի
հնից
գլխաւոր
եւ
հիմնական
տարբերութիւնը
էապ
ում,
կը
հասկանայ
մեր
գրածը,
եթէ
հաւատարիմ
մնանք
{նոր}
լեզուի
ոգուն
բաղդասութեան
եւ
օրէնքներին։
Առանձին
տաքին
ձեւերը,
նորա
բաղդասութեան
կճեպը
(կեղեւը)
{նոր}
ժողովուրդը
չի
մարսիլ.
այս
պատճառով
էլ
մենք
ընդդէ
ղջ
նախադասութիւնք
գործ
են
դրվում
այդ
ձեւով։
Բայց
{նոր}
լեզուն,
գոյանալով
ա՛յլ
պատմական
դէպքերի,
ա՛յլ
ա
նք
հին
լեզուից,
եւ
այնպէս
գաղափարների
համար,
որ
{նոր}
քաղաքակրթութեան
արդիւնք
են
եւ
բնաւ
նոցա
բուն
բառը
րէն
են
եւ
այդ
բառի
գաղափարը
հասկացնելու
համար
մեր
{նոր}
գրական
լեզուն
բառ
չունի
կամ
երկու
երեք
բառ
է
գործ
բառի
վրայ,
եթէ
ոչ
կորստաբեր
ազդեցութիւն
կունենայ
{նոր}
լեզուի
մշակութեան
եւ
առաջադիմութեան
վրայ,
գոնէ
կ
ով
եւ
հմտութեամբ
շարունակուելով,
այն
ժամանակ
մեր
{նոր}
դպրութեան
մէջ
այդ
գործն
այն
տեղը
կ՚ունենայ,
ինչ
կան
բնաւորութեանը
կերպարանագործութեամբ
եւ
նոցանից
{նոր}
ուժ
եւ
նոր
զօրութիւն
չառնու
իր
գլխաւոր
հերոսի
համ
ւթեանը
կերպարանագործութեամբ
եւ
նոցանից
նոր
ուժ
եւ
{նոր}
զօրութիւն
չառնու
իր
գլխաւոր
հերոսի
համար,
նախ
որ
ու
տարի
է,
որ
մաշում
է
նորա
սիրտը
եւ
հոգին,
դեռ
{նոր}
է
փոխել
ատամները,
դեռ
նոր
է
մտել
տասնումի
տարեկա
ա
սիրտը
եւ
հոգին,
դեռ
նոր
է
փոխել
ատամները,
դեռ
{նոր}
է
մտել
տասնումի
տարեկանութեան
մէջ:
Սորանից
եթէ
ե
ենք
մեր
պառաւներից,
որ
սորանի
60-70
տարի
առաջ,
{Նոր}
-նախիջեւանի
մէջ
էլ
եղել
են
այդպիսի
անճոռնի
պսակներ
դացողի
վրայ:
Ասես
թէ
Հայաստանի
աղջիկները
հին
կամ
{նոր}
Բաբելոնների
աղջիկներն
են,
ասես
թէ
բորբորիտոն
Շա
ի
սա.
պատճառ,
հեղինակը
նորանով
ցոյց
է
տալիս
մեզ
{նոր}
սերունդի
սկեպտիկեան
ուղղութիւնը:
Մեզ
շատ
ցանկալի
րուց
սերմանէն
զվիմի՜
հարցուք"։
Թողանք
արեւմտեան
{նոր}
ազգերին,
տեսնելով
իրենց
հին
ասպետական
ամրոցների
ագէտքը:
Միջին
դարերից
յետոյ
մինչեւ
այսօր
մի
քանի
{նոր}
դարեր
էլ
անցան,
եթէ
դարերը
զուր
չեն
անցնում,
ապ
ան,
եթէ
դարերը
զուր
չեն
անցնում,
ապա
ուրեմն
այս
{նոր}
դարերը
բնականաբար,
քիչ
շատ
թուլացուցին
միջին
դար
րլուծական
ոճով:
Թող
քրքրեն
ընդհանուր
դպրութեան,
{նոր}
եւ
լուսաւոր
ազգերի
քաղաքակրթութեան
պատմութիւնը,
թիւնը:
Բայց
այս
ուսումնասիրութիւնը
կարող
է
միայն
{նոր}
կամ
ապագայ
սերունդին
աջողիլ.
ինչ
որ
վերաբերւում
ում
ենք
այն
պատճառով,
որ
այդ
ոտանաւորի
հետքը
կայ
{Նոր}
-նախիջեւանում.
գոնէ
շատ
տարի
առաջ,
ես
լսել
եմ
պա
ոչ
մի
տեղ
չենք
տեսնում
գործածած
եւ
այդ
բոլորովին
{նոր}
բարդութիւն
է.
յայտնի
է
թէ
Ապարանը
անպարանից
դուր
ներում
աւելի
ստեպ
է
պատահել
այդ
երեւոյթը,
քան
թէ
{նոր}
ժամանակներում:
Բայց
նոյնպէս,
ենթադրւում
է,
որ
սքերը,
կ՚ասեն
թէ
"
այդ
բոլորը
մեզ
մի
անծանօթ
կամ
{նոր}
բաներ
չեն,
մենք
այդ
ամէնը
գիտենք"։
Ես
լաւ
գիտե
չունինք:
Եթէ
ցանկալի
եւ
հոգով
լափ
ցանկալի
է
{նոր}
լեզուի
համազգային
միութիւնը,
ապա
ուրեմն
պիտի
ուր
ատարուած
էր
որեւիցէ
գաւառական
բարբառով.
պատճառ,
{նոր}
լեզուի
հիմնաւոր
գիտութիւնը,
նորա
մշակութիւնը
եւ
ն
լեզուին,
առանց
ժողովրդին
ականջ
դնելու,
լեզուի
{նոր}
ծլած
ձեւերը,
որ
դեռ
թարմ
են
եւ
կերպարանագործուել
կապելով
եւ
ճնշելով
անցածի
եւ
մեռածի
պատանքի
մէջ,
{նոր}
լեզուի
մշակութեան
գաղափարը
ազգին
համար
դաոնում
է
սքերը
չեն
նշանակում,
թէ
հին
լեզուի
լծից
ազատելով
{նոր}
լեզուի
մշակութիւնը
պիտի
դնել
այս
կամ
այն
գաւառակա
ռը
ազգի
ընդհանուրի
համար
գործնական
արժէք
չունի
եւ
{նոր}
լեզուն
այս
կամ
այն
գաւառական
բարբառի
տակ,
դրական
լեզուի
գաղափարը,
ինչպէս
սորա
ստրկութեան
տակ
աճած
{նոր}
լեզուի
գաղափարը:
Այս
տեսակ
մշակութիւնքը
արդէն
իր
մշակութիւնքը
արդէն
իրենց
սկզբունքով
հակասական
են
{նոր}
լեզուի
մշակութեան
սկզբունքին,
որ
է
որքան
կարելի
ազմութեան
հասկանալի
կերպով
խօսել:
Այս
պատճառով,
{նոր}
լեզուն
պիտի
նայուի
եւ
մշակուի
ինքնուրոյնաբար,
առ
չ
որպէս
թլպատութիւն
կամ
անթլպատութիւն,
այլ
որպէս
{նոր}
արարած"։
Ծանր
խնդիր
է
այս
եւ
իր
բնութեամբ
շատ
ժ
ակների
կողմից:
Այն
նորելուկ
պատանին,
որ
տակաւին
{նոր}
իջած
մի
որպիսի
եւ
իցէ
խեղճ
դպրոցի
նստարանից
գրիչ
:
Ուզելով
մշակել,
կոկել
եւ
միութիւն
տալ
մեր
{նոր}
լեզուին
չպիտի
փոքրոգութեամբ
սրտնեղինք
թէ
ինչի՛
մէ
բանըդ
չեն
շինել...
Արշամի
բերնով
խօսում
է
{նոր}
ժամանակների
որդին:
Պարէտը
եւ
Սօսը
գուցէ
իրենց
սր
ւմ
է
արտաքին
բնութիւնը:
Այսօրուայ
օրս,
մեր
{նոր}
լեզուի
բաղդասութիւնը
մեծ
մասով
թուրքի
բաղդասութեա
որպէս
իրողութիւն,
տեսնում
ենք,
որ
չնայելով
մեր
{նոր}
լեզուի
բարբառների
տարբերութեան,
նորա
տրամաբանութ
ւի
բաղդասութեան
իրաւունքը
պաշտպանելով,
համազօր
է
{նոր}
լեզուն
սպանելու
եւ
ժամանակի
եւ
պատմութեան
արդէն
ա
երում
ազգի
մէջ
եւ
խանգարում
են
լեզուն:
Մենք,
որ
{նոր}
լեզուի
ինքնուրոյն
ազատութիւնն
ենք
քարոզում
եւ
հին
հրատարակում
ենք
մաքուր
եւ
զուտ
ֆանատիկոսութիւն:
{Նոր}
լեզուի
մէջ
գրեթէ
բոլոր
հին
լեզուի
նախադրունքը
դար
ն
եւ
պէտք
է
հին
ձեւի
տակ
շարել
եւ
կապակցել,
թէեւ
{նոր}
հոլովներով,
այժմեան
հայի
խօսքը:
Բայց
ժողովուրդի
եւ
որոնց
գաղափարը
մէկ
բառով
տուող
խօսքեր
ոչ
միայն
{նոր}
լեզուի
մէջ,
միայն
մի
որեւիցէ
գաւառական
բարբառում
իս
երեսին
լեզու,
որ
օտար
խառնուրդ
չունենայ,
մեր
{նոր}
լեզուն
չէ
կարող
բացառութիւն
լինել
բնական
կանոնից
ր
ճառի
ընթացքը,
ձեռք
զարկած
լինելով
մի
տեսութեան
{նոր}
լեզուի
մշակութեան
մասին
ընդհանրապէս,
որ
մանրամաս
ւին
այն
բոլոր
խնդիրները,
որ
վերաբերութիւն
ունէին
{նոր}
լեզուի
մշակութեան:
Այդ
աշխատութեան
շուտով
հրատար
ւեցինք,
որ
ազգային
մատենագրութիւնը
պիտոյ
է
լինէր
{նոր}
եւ
կենդանի
լեզուով,
որ
կարողանար
կամուրջ
բանալ
Ա
րը
խօսելու
ժամանակին
թէեւ
աղաւաղ,
այնուամենայնիւ
{նոր}
լեզուով
յայտնում
են
իւրեանց
միտքը.
սորանով
իրանք
միտքը.
սորանով
իրանք
իրանց
ապացուցանում
են,
որ
{նոր}
լեզուն
ունէր
կեանք
ու
գործածութիւն
ընկերութեան
մէ
է
ինչո՞ւ
հին
լեզուով
չեն
խօսում
ընդհանրապէս,
այլ
{նոր}
լեզուով,
կը
լսէիր
պատասխան,
թէ
սովորական
լեզուն
խոստովանութեան
լեզուն
կը
պղծուէր,
եւ
անհասկանալի
{նոր}
ժողովրդին
հին
լեզուն
կը
գար
հանդէս,
ինչու
որ
կամ
,
ազգի
լուսաւորութեան
ճանապարհ
չէր,
այլ
պիտոյ
էր
{նոր}
լեզուով
գործ
կատարել,
անտարակոյս
այն
սիւնը
ցած
կ
յ,
որչափ
ամենակալ
տէրը
կը
շնորհէ
մեզ
կարողութիւն
{նոր}
լեզուով
աւանդել
ազգին,
ինչ
որ
վայելում
էին
եւ
յա
էին.
այս
տգեղութիւնը,
գեղեցկացաւ
եւ
միանգամայն
{նոր}
կերպ
ստացաւ,
ինչ
ժամանակ
յոյները
փոխառին
կրօնակա
կան
ճարտար
մտքերի
տակ,
այն
ժամանակ
հոգեւորուեցաւ
{նոր}
ի
նորոյ
իմաստասիրական
գաղափարներով.
սրանում
կարե
եւ
անպիտանացած
մի
լեզու
է՝
բոլորովին
անհասկանալի
{նոր}
եւ
կենդանի
ազգին։
Մատենագրութիւնը
ամենայն
ազգերի
ատենագրութիւն
ասելով,
պիտոյ
էր
իմանալ
այն
մաքուր
{նոր}
հայախօսութիւնը,
որ
ծանօթ
էր
եւ
հասկանալի
համարեա
ով
մատենագրութիւնը
անհասկանալի
լինելով
միանգամայն
{նոր}
ժողովրդին,
կարող
էր
կամուրջ
լինել
լուսաւորութեան
եր
ժողովրդին,
կան
աւանդուած
այնքան
տեսութիւնք
եւ
{նոր}
նոր
գաղափարներ,
որ
հին
լեզուն
կարծես
դեռ
նոցա
ստ
ողովրդին,
կան
աւանդուած
այնքան
տեսութիւնք
եւ
նոր
{նոր}
գաղափարներ,
որ
հին
լեզուն
կարծես
դեռ
նոցա
ստուեր
ները
հանել
կենդանացնել,
քան
այդ
ժանգոտած
լեզուով
{նոր}
ժողովուրդը
լուսաւորել։
Խնդրում
էինք,
եթէ
միայն
ինէին
ինչպէս
տեսանում
ենք
օտար
լեզուների
մէջ։
{Նոր}
լեզուի
միջում
կայ
հիանալի
խորհուրդ։
Երանի՜
թէ
հն
բեր
այն
խորհրդից
եւ
միանգամայն
հակառակ
ինչ
որ
կայ
{նոր}
լեզուի
մէջ։
Այդ
պատուելի
պարոնները
եթէ
փոքրիշատէ
ած,
իսկ
միւսն՝
թարմ
ու
տաք,
թողնէր
այն
թարմ
եւ
{նոր}
եփած
հացը,
որ
աւել
սննդարար
էր
եւ
ձեռքը
պարզէր
դ
հաց
է
արդէն,
եւ
1300
տարի
է,
որ
թխուած
է,
իսկ
{նոր}
լեզուն
ամեն
օր
եփւում
է,
ջերմ
է
եւ
սննդարար.
ու
փառաւորուիլը,
մինչեւ
նոցա
մատենագրութիւնը
չլինի
{նոր}
լեզուով,
սուտ
է
եւ
զուր
ամեն
ջանք
ու
վաստակ
ազգը
։
Նորա
հարկաւոր
է
գիտութիւնը,
որ
կարող
է
ստանալ
{նոր}
լեզուի
միջնորդութենով,
որ
կեանք
եւ
կիրառութիւն
ո
տանել
եւ
ընթեռնուլ
այն
մատեանները,
որ
գրւում
էին
{նոր}
Հայախօսութենով,
այլ
եւ
ջանք
անէ
փոքր
առ
փոքր
մաք
անօթ
էին
միայն
մայրենի
լեզուին,
այսինքն՝
եթէ
եւ
{նոր}
լեզուն
չէին
կորուսել,
ինչպէս
Տաճկաստանումը
կամ
Ռ
րոց
լեզուի
հետ,
պատճառը
շատ
հեշտ
էր
ճանաչել.
որ
{նոր}
լեզուն
չունէր
այնպիսի
բառեր,
որ
կարողանային
յայտ
ւ
համար։
ԵՐԿՐՈՐԴ
ՀԱՏՈՒԱԾ
Գլ.
VI
{Նոր}
լեզուի
մշակութիւնը
չէ
կարելի
առաջ
տանել՝
ստրկանա
ալով
հին
լեզուի
ոգուն
կամ
ազդեցութեան,
որովհետեւ
{նոր}
լեզուով
խօսող
Հայերը
ընկած
են
ուրիշ
պատմական
եւ
բ
ոչ
ուրիշ
տեսակ
կազմութիւնը
կամ
ձեւակերպութիւնը,
{նոր}
լեզուի
կազմութիւնը
եւ
ձեւակերպութիւնը
ունի
նոյնպի
իրաւունքը,
իր
կարգով
ունի
եւ
այժմեան
Հայը
խօսել
{նոր}
լեզուով,
նոր
ոճով
եւ
նոր
քերականութեամբ։
Մերժել
ր
կարգով
ունի
եւ
այժմեան
Հայը
խօսել
նոր
լեզուով,
{նոր}
ոճով
եւ
նոր
քերականութեամբ։
Մերժել
այս
իրաւունքը
ի
եւ
այժմեան
Հայը
խօսել
նոր
լեզուով,
նոր
ոճով
եւ
{նոր}
քերականութեամբ։
Մերժել
այս
իրաւունքը
համազօր
է
պ
եւ
ժամանակի
ազդեցութեանցը
տգիտանալու,
բռնաբարել
{նոր}
լեզուն,
որ
նա
աճէ
հին
ձեւի
ազդեցութեան
տակ
համազ
զաւակը։
Աւերակների
քարերը
կարող
են
պիտոյանալ
{նոր}
շինուածքի,
ինչպէս
պահանջում
է
ժամանակի
ճարտարապե
ջ
շինուածքը
պիտի
կազմեն,
իրական
պէտքերի
յարմար,
{նոր}
ճարտարապետութեան
կանոններին
համաձայն։
Իսկ
եթէ
նո
գեղեցկութեան
եւ
այն
կատեգօրիայով
չէ
կարող
յաղթել
{նոր}
լեզուի
իրաւունքը.
պատճառ,
տգեղ
երեւցածը
չէ
տանո
.
պատճառ,
տգեղ
երեւցածը
չէ
տանում
ժամանակը,
իսկ
{նոր}
լեզուն
գնում
է
ժամանակի
հետ
զուգահեռաբար,
ուրեմն
լեզուն
գնում
է
ժամանակի
հետ
զուգահեռաբար,
ուրեմն
{նոր}
լեզուն
տգեղ
չէ։
Սորա
հակառակ
գեղեցիկ
համարուածը
էս
կ՚ուտէր
Մորժերի
եւ
ջրշունների
եղը,
եթէ
ընկնէր
{նոր}
Գրենլանդիու
կամ
թերեւս
Լաբրադօրի
Էսկիմոսների
մէջ
րջանակի
տակ
եւ
ո՛չ
Լուկուլլոսը
իր
կերակուրներով՝
{նոր}
Գրենլանդիու
կամ
Լաբրադօրի
մէջ։
Պարզ
է,
թէ
պէտքը
ւելով,
անմշակ
թողունք
կամ
ոտքի
տակ
կոխկռտենք
մեր
{նոր}
լեզուն,
որ
ինչքան
էլ
տգեղ
լինի
հնից,
թերեւս
այս
արջային
շրջանակի
տակ,
կամ
Լուկուլլոսի
կերակուրը
{նոր}
Գրենլանդիու
կամ
Լաբրադօրի
մէջ։
Ասենք
թէ
մեռած
մա
իր
թալիսմաներով
եւ
Առլեզներով
չէ
կարողանում
Արայի
{նոր}
անշնչացած
դիակը
կենդանացնել,
ես
երկու
հազար
կամ
մ
է
պարզ,
որ
հին
լեզուի
իրաւունքը
երբէք
աւելի
չէ
{նոր}
լեզուից,
հին
լեզուն
աւելի
գեղեցիկ
չէ,
քան
թէ
նո
մշակուած
ու
գործածուած
չէ։
Խոստովանում
ենք,
որ
{նոր}
լեզուի
մէջ
կան
թերութիւնք,
կամ
ճապաղութիւնք,
աւ
ասին
կորած
են
եւ
չկան
ներկայ
Հայի
համար,
բայց
եւ
{նոր}
լեզուն
ունի
իր
կենդանի
եւ
շարժուն
ձեւերը
ու
ոճերը
ր
հնումը
չկան։
Եւ
ինչո՞վ
կը
տաշուին,
կը
կոկուին
{նոր}
լեզուի
պակասութիւնքը,
եթէ
ոչ
մշակութեամբ
եւ
գրի
քիչ
խօսքով
իմացնում
է
նոյն
գաղափարը։
Յայտնի
է
թէ
{նոր}
լեզուն,
ապաստան
մնալով
միմիայն
հասարակ
ժողովրդի
րին,
թէ
ո՞րը
պիտի
նախընտիր
համարենք՝
հի՛ն,
թէ՛
{նոր}
լեզուն,
քան
թէ
այն
պատճառներին,
թէ
ինչու
համար
պատճառներին,
թէ
ինչու
համար
չէ
կարելի
առաջ
տանել
{նոր}
լեզուի
մշակութիւնը
հին
լեզուի
ազդեցութեան
ստրկանա
եւ
մշակուած
համարուիլը,
շատ
պինդ
կապուած
լինելով
{նոր}
լեզուն
բռնաբարելու
եւ
հնի
ազդեցութեան
ստրկացնելու
իկ
էր,
նոյն
այն
հին
լեզուի
գեղեցկութեան
պատճառով
{նոր}
լեզուն
էլ
քաշկռտել
եւ
ժողովրդի
իրաւունքը
բռնաբարե
տանի
լինել,
քան
թէ
նորա
մեռած
մայրը։
Այսպէս
եւս
{նոր}
լեզուն
չպիտի
ստրկանայ
հնին,
այլ
պիտի
մշակուի
ինք
ընդունակութիւն
եւ
ձգականութիւն
ստանալով,
պիտի
եւ
{նոր}
չափով
չափուի.
մեր
հնասէրի
չափը
նորա
համար
կա՛մ
կ
,
լսում
ենք,
այստեղ
բարձրանում
են
ձայները,
թէ
"
{նոր}
լեզուն
առաջացել
է
տաճկական
տրամաբանութեան
տակ,
ե
բանութիւն
եւ
այլն
եւ
այլն"։
Խոստովանենք,
թէ
{նոր}
լեզուի
տրամաբանութիւնը
շատ
մօտ
է
տաճկական
լեզուի
առջեւիս
կանգնած
մարդը
հասկանայ։
Ես,
գործ
դնելով
{նոր}
լեզուն,
կատարելապէս
հասնում
եմ
իմ
նպատակին,
եւ
ակ։
Տաճկական
տրամաբանութիւնը
կամ
բաղդասութիւնը,
{նոր}
լեզուի
վրայ
ոչ
Մարկոսը
պատուաստեց
եւ
ոչ
Կիրակոսը
տանի
ի
քաղաքիս
թէ
ոչ,
ըստ
որում
ամք
պանդխտութեան
{նորա}
չէին
աւելի
յայնժամ,
քան
զերիս.
եւ
յընթացս
նոյնք
ատենէ
կարգել
զինքն
ի
նոյն:
Առ
այնպիսի
նպատակ
{նորա},
որ
թեւակոխէ
յապահովութիւն
սննդեան
պանդխտացելոյն
վութիւն
սննդեան
պանդխտացելոյն,
ես,
իբրեւ
եղբայր
{նորա}
հարազատ,
նոյն
եւ
որդի
ծնողի
նորա,
իմոյս
երախտաւ
,
իբրեւ
եղբայր
նորա
հարազատ,
նոյն
եւ
որդի
ծնողի
{նորա},
իմոյս
երախտաւորի,
սովին
դոյզն
նամակագրութեամբ
եւ
առողջ.
գոհանամք
զաստուծոյ.
զի
մարդասիրութեան
{նորա}
ժամանեալ
կորզեաց
զողորմելի
անձն
իմ
ի
գերեզմանէ:
յլ
տեսանելով
զօր
հանապազ
զակնյայտնի
հակառակութիւն
{նորա}
ընդ
ուղղափառ
եկեղեցւոյ
Հայոց
եւ
զանարգանս,
որք
ո
ալիք
աբեղայից,
յայսոցիկ
բանաւոր
պատճառաց
շարժեալ
{նորա}
ի
թշնամութիւն
ընդ
իս,
քանզի
ո՛չ
ոք
էր
այլ
ոք
ի
մ
ղեցւոյ
մերոյ,
եւ
վասն
ստուգապէս
կաթոլիկ
լինելոյն
{նորա}
կացուցանեմ
ի
ստորեւ
զվկայութիւնս
ա)
զի
յօրէ
անտի
Մարտիրոս
քահանայն
Թորոսեան
գնացեալ
էր
ի
հարսանիս
{նորա}
եւ
ականատես
է
այդմ
հրապարակեալ
կաթոլիկութեան
Սիմո
եղբայր,
կերած-խմած
բան
չկա,
եթե
կկամենաք
եւ
եթե
{նորա}
այստեղ
ուսումն
առնելը
ձեզ
հաճո
չէ,
ինձի
սիմ
սիմ
ողջույնս
հասուցանես
պարոն
Խատամովին
եւ
ասես,
որ
{նորա}
եղբայրական
սերը
մոռացած
չեմ,
այլ
թե
մինչեւ
այժմ
ւների
ընթացքը.
առնանք
զորօրինակ
մեր
հին
լեզուն.
{նորա}
տղայությունը
կամ
մանկությունը
տեսնում
ենք
հին
երգ
րգերի
մեջ,
նորանից
հետո
հանկարծ
գալիս
է
մեր
առաջ
{նորա}
ծերացած
հասակը.
Աստվածաշնչի
թարգմանություն,
պատ
զվի
պատանեկությունը
եւ
երիտասարդությունը,
ո՞ւր
է
{նորա}
հիշատակարանքը.
այն
զարհուրելի
փոփոխությունը
դարձ
կթառամի
եւ
մեր
աչքի
առաջ
կմնա
ավել
երկար
ժամանակ
{նորա}
ծերացած
վիճակը,
իսկ
մյուս
հասակները
հողմերի
թեւե
արճատեւ,
որ
չի
երեւում
աչքի,
այլ
մնացել
է
միայն
{նորա}
մանկության
հիշատակարանքը
եւ
ծերությունը:
Հին
լեզ
ցե
հոր
նման
կամ
ավել
քաջ
կլիներ,
պատվելով
առավել
{նորա}
հոր
երեսը.
թող
հայրը
մնա
պատված,
իսկ
որդուն
պիտ
ցնել,
ըստ
որում
հայրը
այսօր
էգուց
մեռանելու
է
եւ
{նորա}
տեղը
պիտո
է
որդին
բռնե.
եթե
սերմերը
ոչնչանային,
գինի
սերմիցը
հառաջացած՝
խոստանում
էին
մեզ
պահել
{նորա}
անմահությունը,
ուրեմն
ջանք
ու
խնամ
ունենալ
նոր
լ
,
նորան
մեր
տունը
տանեիք,
որովհետեւ
օտար
երկիր
է
{նորա}
համար
եւ
իմ
բարեկամս
է,
ամիսներով
նորա
հետ
միասի
ր
երկիր
է
նորա
համար
եւ
իմ
բարեկամս
է,
ամիսներով
{նորա}
հետ
միասին
բնակվել
ենք
Պետերբուրգում:
Չգիտեմ
մին
:
Սրբազանն
Պետերբուրք
է:
Ավետիք
Խազերովը
եւս
{նորա}
մոտ
է,
զատկի
վերա
կուգան
այստեղ
եւ
կմնա
սրբազանը
են.
իհարկե
այս
ոչ
այլ
ինչ
է,
բայց
եթե
ապացույց
{նորա}
բարոյականության
հիվանդությանը:
Գիտեմ,
որ
մեր
ի
այլ
գիր,
այսինքն
երկու
շաբաթից
կամ
տասն
օրից:
{Նորա}
մեջ
կկարդաս
դու
եւս
նոր
բան
ինչպես
ինձ
դուք
քո
կո
չառածը,
սպասում
եմ
գրիդ,
որ
այն
կերպով
ընթանամ
{նորա}
հետ:
Ուրիշ
բան
չունիմ
առայժմս
գրելու,
պատճառ
կարող
ես
իմանալ
Բերբերյանից
թե
ինչպես
խնամատար
էի
{նորա}
մաքուր,
գեղեցիկ
եւ
անսխալ
տպագրությանը:
Եղբա
ը
որ
ճանաչում
էին
յուրյանց
անձը,
յուրյանց
ազգը,
{նորա}
օգուտը
եւ
վնասը
եւ
բարի
սիրտ
ունեին
օգնել
նրան:
նա
եւս
յուր
ազգասիրական
ջերմեռանդությունը
չխնայե
{նորա}
զավակների
կրթության
եւ
դաստիարակության
համար:
Մի
ւթյունը
չկա.
ձայն
կա,
որ
Լանսկոյն
պիտի
փոխվի
եւ
{նորա}
տեղը,
ասում
են,
որ
պիտի
կարգվի
Ռոստովցովը:
սքան
կարող
եմ
հայտնել,
որ
ինչ
այստեղ
կարելի
էր,
{նորա}
օգտի
համար
գործ
դրվեցավ,
բացի
դորանից
մարդ
գնայ
սիրով
ողջույնը
ես
մոռացած
չեմ
եւ
միշտ
մտածում
եմ
{նորա}
առողջության
որպիսությանը
վերա,
թե
ինչ
վիճակի
մեջ
մի
փոքր
[բաց]
աստուծով
նոր
կաթողիկոսի
նստելովը,
{նորա}
[բաց]
եւս
կըսկսե
յուր
գործակատարությունը:
Մեր
պա
վարք
է
եւ
Թիֆլիզումը
լավ
խայտառակվել
է,
նույնպես
{նորա}
պաշտպանը
Սարգիսը:
Հունվարից
Մըսըրը
կամի
"
Ճռաքաղ
էինք
ուղարկած,
այդպիսի
դիպվածում
կարող
եք
ստանալ
{նորա}
խընդիրը
եւ
հասուցանել
ինձ
նորա
հասցեն
եւս,
ուրիշ
ւմ
կարող
եք
ստանալ
նորա
խընդիրը
եւ
հասուցանել
ինձ
{նորա}
հասցեն
եւս,
ուրիշների
հետ
միասին,
աներկբա
մնալո
ույս
կա,
որ
մի
քանի
տարուց
հետո
ակնհայտնի
երեւին
{նորա}
արդյունքը
եւ
պտուղքը:
Ստորագրողների
բազմությո
ել
մեզ,
մեք
նորայն
կլսենք
եւ
կտնօրինենք,
ինչպես
{նորա}
կամքն
է,
բայց
(գրեցինք),
Այվազովսկին
ինքը
վիր
որ
գուցե
Գայանե
Նիկոլաեւնային
եւս
օգտակար
լինի:
{Նորա}
դրությունը
ինձ
հայտնես:
Ջրերը
եթե
կամենաս
ստանալ
ց,
որոնց
վերջին
ջանքն
է
ազգը
կուրացնելով
վայելել
{նորա}
բարիքը:
Ես
գիշեր
ցերեկ
մտածում
եմ
ձեր
բոլորի
մի՛
ասա,
հարկավոր
չէ,
թող
թշնամիք
չուրախանան,
{նորա}
պատիվը
մերն
է,
ուրեմն
խոստովանություն
մնա
քո
մոտ
Նիկոլաեւնային
շատ
սիրով
բարեւ.
արդյոք
ինչպե՞ս
է
{նորա}
առողջությունը.
եթե
գաս,
նորա
մասին
եւս
բաներ
ու
.
արդյոք
ինչպե՞ս
է
նորա
առողջությունը.
եթե
գաս,
{նորա}
մասին
եւս
բաներ
ունիմ
խոսելու:
Պետր
Նիկոլաեւի
ցույց
տալ
այն
պարոնին
աշխարհագրական
տախտակի
վերա
{նորա}
գնալու
տեղը
կամ
ճանապարհը:
Իսկ
ինչ
որ
կվերաբե
Բաբաջանի
թողած
կայքը
վաճառելի
բան
չէ,
այլ
միայն
{նորա}
եկամուտը
պիտի
ստացվի
կտակի
զորությամբ:
Մեզ
մինչե
րանոցը,
կդնեք
մի
ծրարի
մեջ
եւ
կուղարկեք
ինձ,
որ
{նորա}
զորությամբ
գնամ
այստեղի
երկաթուղու
իջեւանը
եւ
ստա
ց
որ
՚ի
Նոր
Նախիջեւան
եւ
՚ի
շրջակայ
գիւղօրայս
{նորա}
ի
մասին
գործոյն
զեկեղեցական
հաշուոց
եւ
դրամոց
ղեցական
օգտի
զաստիճանաւոր
Խալիբեանցն
եւ
զգործակից
{նորա}
զԱյվազովսքի
վարդապետն,
եւ
այն
թերեւս
առ
ի
զանձին
ամենայն
տարաձայնութեանց
երեւելոց
ի
յայտարարութեան
{նորա}
եւ
՚ի
քաղուածին
այնմիկ,
քանզի
տեսանել
տեսանէին,
ս
բռնակալության
ուժի
պատկերացույցից,
նույնպես
եւ
{նորա}
շրջանակից
եւ
պարագաներից:
Մարդերի
իրավունքը
թյուն
եւ
ավելի
իրավունք
ճարեց
յուր
համար,
քան
թե
{նորա}
ընկերքը
ունեին,
ասել
է
թե
ուրիշի
սեփականությունը
նկությունը
համարում
է
պատերազմական
անարգություն:
{Նորա}
փույթը
չէ,
որ
արյունաթաթավ
Իտալիան
ավելի
քան
կես
լիայի
ազատության
պատմության
մեջ
պ.
Ֆեռգուլայի
եւ
{նորա}
նմանների
անունները
պիտի
նույն
տեղը
գտանին,
ինչ
ո
ունքին,
եւ
քրիստոնեությունը
ազդեցություն
չգործեց
{նորա}
վերա:
Բայց
Իտալիայի
ներկա
վիճակը,
խելքերի
ըն
որա
հակառակ
առ
ի
սրտե
ուրախ
եմ,
սակայն
տեսանելով
{նորա}
ազատությունը
եւ
իմ
ազգի
տկարությունը,
կարծում
է
ընդհանրական
նահանգապետին
Հնդկաստանի,
գէթ
զհամար
{նորա}
եւ
զթուական:
Յայսմ,
նոյնպէս,
յուսամ
յաջողիլ,
որք
զանխուլ
յազգէն,
փոյթ
ունին
զսեպհականութեանց
{նորա},
յայնժամ,
Ձեզ
եւ
ազգին
մնայ
պատասխանատու
կալ
բա
այն
բարեպաշտ
եւ
յորո՞ց
ի
ձեռս
մնացին
կայք
եւ
գոյք
{նորա},
որպէս
եւ
գործադրութիւն
կտակին:
Ըստ
այսմ
եւ
՝
թէ
զգում
արդ
զայդ
տնտեսեալ
են
երեք
կտակակատարք
{նորա}.
-
երկու
անգլիացիք
եւ
մի
հայազգի,
արդէն
յիշատակ
երկուց
աւուրց:
՚Ի
5/17
ամսոյս
գնացի
առ
նա
եւ
{նորա}
առեալ
զպատրաստի
թարգմանութիւնն
զոյգ
ընդ
բնագրի
ե
որ
պ.
Հագն,
պահանջէ
զլիակատար
համար
տնտեսութեան
{նորա},
վերաբերեալ
եւ
առ
կառավարութիւնս
այսոցիկ
տանց՝
,
թողեալ
ի
Կատարինեայ
Խօջամալեանց
ի
ժամ
մահուան
{նորա},
եղեալ
է
2342
ռուփի:
Յիշեալ
հանգուցեալ
Էլիազն,
թեան
(акция),
որ
այժմ
՚ի
պատճառս
անյաջողութեան
{նորա},
բանկն
կամ
սեղանաւորք
գնեն
եւ
ընդունին
զտոմսակն
ն,
յայտնելով
զիրաւունս
Նախիջեւանայ
ի
վերայ
կայից
{նորա},
փոխանակ
125.
000
ռուփեաց,
զքառասուն
ամ
յառաջ
ք
ր
վախճանեալ
են
նոյնպէս
երկու
անգլիացի
կտակակատարք
{նորա}
եւ
բովանդակն
մնացեալ
է
ի
ձեռս
պ.
Կիրակոսի
Յարութ
րիմ
Կորտի
առ
՚ի
տալ
ինձ
զհրիտակն:
Զայս
պատասխանի
{նորա}
ընկալայ
՚ի
16/28
այնր
Յունիսի:
Աւելի
քան
զամի
գտանելոյ
առ
ինքն,
յաղագս
մուծանելոյ
զքանակութիւն
{նորա}
՚ի
բողոք
իմ:
Յետ
ընդերկար
պատճառաբանութեանց
եւ
թ
աջողիլ
ինձ
տիրել
տանն
եւ
ի
ստանալ
զգումար
արդեանց
{նորա}
եւ
զպաշտօնական
տեղեկութիւնս
ի
մասին
վտանգեալ
գում
ամենայն
սառնութեամբ
հարցանեմ,
թէ
զի՞նչ
արարեալ
է
{նորա}
՚ի
մասին
գործոյն:
Նա
պատասխանի
ետ,
եթէ
պատրաստ
ան,
գրել
զթուղթն
անուանելով
զայն
կտակ,
այդ
խօսք
{նորա}
չէ
վաւերական,
ուստի
բողոքեմ
առաջի
քո
եւ
հրատարա
րն,
աւելի
քան
զոր
չկարէ
պահել
եւ
՚ի
դարձուցանել
{նորա}
զայն
ամենայն
առ
օրէնսգէտն
իմ,
գործն
այն
բովանդակ
ենայն
դնեմ
ի
տեսութիւն
ազգին
եւ,
որպէս
երեսփոխան
{նորա}
եւ
որպէս
անդամ
ազգի
Հայոց,
իրաւունս
համարիմ
ինձ
անխուլ
ի
նմանէ,
գաղտագողի,
առանց
համաձայնութեան
{նորա},
առանց
գէթ
յայտնելոյ
նմա
ինչ
եւ
կատարելապէս
հակա
իմն
կերպարան,
իսպառ
անարժան
եպիսկոպոսական
կոչման
{նորա}
եւ
աստիճանի,
յայն
սակս
ստիպիմ
փութալ
մատուցանել
որպէս
քարոզէ
յառաջնորդն,
եւ
Ղազար
անուն
սպասաւոր
{նորա}
մեծագումար
դրամոց,
որպէս
թէ
ի
փոխ
տուելոց,
պահ
ս.
վանքն
Ամենափրկչեան
հռչակի
պարտապան,
առաջնորդ
{նորա}
քարոզէ
զանձն
անինչ
եւ
անարծաթ,
իսկ
սպասաւոր
առաջ
00
դահեկանի,
յանուն
ազգին
արարեալ,
իսկ
սպասաւոր
{նորա},
որ
ցարդ
իսկ
ծառայէ
նմա,
սեղանաւորութիւն
առնէ՝
կչեան
վանաց
ազգիս
ի
Ջուղա,
այլ
վասն
ստուարութեան
{նորա}
չկարեմք
արձանագրել
աստէն
մի
առ
մի,
յուսալով
ի
պա
աջնորդութենէ
Ջուղայոյ
եւ
առաքելոյ
զայլ
ոք
՚ի
տեղի
{նորա}
հնգամեայ
ժամանակօք:
Լսեմք
նոյնպէս,
եթէ
Թադթ
ն
յօրինեալ
յամբաստանեալ
եպիսկոպոսէ
կամ
յարբանեկաց
{նորա}
եւ
ձեռնագրեալ
՚ի
խղճալի
եւ
՚ի
համր
բնակչաց
Ջուղայ
ն
Ձեր
կարեկից
ելով
ազգին,
չունիցի
անտեսել
զբողոք
{նորա},
երբ
մինչ
առ
Ձեզ
բարձրանայ
ի
մղձկեալ
սրտէ:
Ս
տեսանել
զվիճակ
ազգի
մերոյ,
զաստիճան
թշուառութեան
{նորա},
զարտասուս
եւ
զտառապանս
աղքատաց,
հարստահարելոց
անամ,
իսկ
թե
գնացած՝
ուրեմն
հասցես
թողած
կլինեմ
{նորա}
մոտ
եւ
նա
այն
հասցեով
կուղարկե
ինձ
Պետերբուրգ,
ո
սեմ
իմ
սիրելի
բարեկամ
Անանիայից:
Շնորհավորում
եմ
{նորա}
բարեհաջող
գալուստը
երկարատեւ
ու
միաժամանակ
դժվարի
ը
եւ
նույն
դրոշմը,
բնականաբար,
պետք
է
ունենա
եւ
{նորա}
լեզուն:
Մեր
հին
լեզվում
չկա
"
ծեծ
խմել
"
ձեւը,
եւ
չեմ
ստանում:
-
Ափսոս,
որ
չես
կարդացել.
{նորա}
հրատարակողը՝
Մանդինեանց
Ստեփանոս
քահանան,
այնպէ
ա.
ի՞նչ
պատճառով
այդքան
շատ
հարցանում
ես:
-
{Նորա}
համար,
որ
նա
ուսումնական,
խելօք
եւ
եւրոպացի
մար
որ
նա
ուսումնական,
խելօք
եւ
եւրոպացի
մարդ
է,
եւ
{նորա}
հրատարակած
"
Մեղուն
"
ուսումնական
լրագիր
է,
որով
ողի
գրագիր
լինելը
Կաթողիկոսի
մօտ
ոչինչ
ապացոյց
չէ
{նորա}
գիտնական,
ուսումնական
եւ
եւրոպացի
մարդ
լինելուն
ն
համարէին
գլուխ
դնել,
այն
ժամանակ
"
Մեղուի
"
եւ
{նորա}
հրատարակողի
շնչառութիւնը
շատ
կը
ծանրանար,
մինչեւ
վ,
որ
սորա
վարդապետութիւնը
անվաւեր
է
համարում
եւ
{նորա}
կարծիքները
սխալական,
որոնց
գլխաւորը
Հայոց
լեզուի
ւ
Ադամի
լեզու
լինելը:
Նալբանդեանցին
խայտառակել
է
{նորա}
համար,
որ
սա
Հայոց
մի
քանի
երեւելի
ուսումնականնե
ղուի
"
հրատարակողը
համարձակուել
է
ձեռնամերձ
լինել
{նորա}
Վարդապետութեանը,
ապա
հաւատացած
կաց,
որ
դորա
համ
,
այնուամենայնիւ
իմ
մշտնջենական
կանոնը
այն
է,
որ
{նորա}
հետ
հաշիւ
տեսանելու
միջոցին,
ոչ
թէ
միայն
ես
պարտ
ջապէս
գնաց
Պ.
Խ...
Մեր
բոլոր
խօսակցութիւնքը
{նորա}
հետ
այն
եղան,
ինչ
որ
գրած
է
Յիշատակարանիս
մէջ:
կոյին
մի
անստորագիր
նամակ
ստացայ.
շատ
ծիծաղելի
է
{նորա}
բովանդակութիւնը.
այս
պատճառով
արտագրում
եմ
բառ
ա
աստանի
"
անունով
լրագիրը
եւ
շատ
անգամ
տեսանում
եմ
{նորա}
մէջ
այնպիսի
բաներ,
որ
արժանի
չէին
բերանից
հանելո
մի
չնչին
գործողութեան
վերայ
եւ,
խօսակից
լինելով
{նորա}
գործակատարների
հետ,
անպատուել
իմ
անձը:
Ես
բոլոր
գրով
յօդուածի
վերայ,
որ
տպած
էր
"
Մեղուի
"
մէջ,
{նորա}
14
համարում:
Պ.
Իսահակեանցը
իւր
գրութե
արդ
է,
բայց՝
շատ
թոյլ
դաստիարակուած,
որովհետեւ
{նորա}
գրածի
մէջ
չէ
երեւում
մի
հիմնաւոր
դաստիարակութեան
ութեան
կողմից
դնում
է
այն
բանը,
որ
բուն
հնարն
էր
{նորա}
յառաջխաղացութեան,
այսինքն՝
այն
մեղադրանքը,
որ
նքին,
դորա
հարստութեանը
եւ
կարօտութեանը,
տեղեակ
{նորա}
կարողութեանը
եւ
տկարութեանը,
բայց,
չնայելով
այս
լիս,
միեւնոյն
կշիռ
ու
յարգ
ունին
թէ՛
ազգը
եւ
թէ՛
{նորա}
պակասութիւնքը
եւ,
եթէ
աւելի
լաւը
կամիք,
պակասու
սկածաւորութեան,
պիտոյ
է
հանդէս
հանել
ազգի
առաջեւ
{նորա}
խաւար
կողմերը՝
ապացուցանելու
համար,
թէ
լաւութեա
ու
ձեզ,
եթէ
մօտ
լինէինք
Մասեաց
դարեւանդին
եւ
եթէ
{նորա}
Մուզան
խօսակից
լինէր
մեր
հետ:
Եւ
ձեր
հետ
խօսելու
են,
որ
մտանելով
դաստիարակութեան
մէջ,
կտրում
են
{նորա}
ընթացքը,
եւ
մի
մարդ,
ձեր
կերպով
դաստիարակութիւն
ռաքինութեան
համար,
որի
վարձը
իսկոյն
երեւելու
չէր
{նորա}
վերայ,
նա
շատ
նեղութեամբ
կը
բանայ
իւր
քսակը։
Նո
րա
վերայ,
նա
շատ
նեղութեամբ
կը
բանայ
իւր
քսակը։
{Նորա}
ձեռքը
սովորած
չէ
այդպիսի
բաների
համար՝
արծաթ
ձգե
նացու
անձը՝
ասելով,
որ
հանգամանքը
բռնի
խլել
էին
{նորա}
բերանից
այդ
ողբը։
Առաջինը՝
Պարո՛ն,
Խորենացին
ա
ների
պաշտպանութեանը,
մանաւանդ
որ
ոչինչ
սուտ
չկայ
{նորա}
ասածի
մէջ,
երկրորդ՝
ձեր
այդ
ընթացքով
ցոյց
էք
տա
երի
ձեռքով
ոչնչացուցած
է
երեւում,
ինչպէս
եւ
միւս
{նորա}
գործը՝
"
Շարք
կաթողիկոսաց
"
անունով։
Խնդրեմ
կար
ռելի
ծերունու
հետ,
սեղանապիղծ
ձեռքով
մօտենում
են
{նորա}
խնկելի
ոսկրներին
եւ,
հանելով
գերեզմանից,
թափում
ու
շարժառիթը
գտանւում
է
նոյն
այդ
մարդո՞ւ
մէջ,
թէ
{նորա}
շրջակայ
ընկերութեան
մէջ։
Մի
մարդ,
որ
այժմ
առաքի
կամ
տարր,
եւ
հոգու
այդ
ունակութիւնքը
հետեւանք
են
{նորա}
լաւ
կամ
վատ
շրջակայքի
ազդեցութենից:
Արտասուե
էր
իւր
բուն
յատկութիւնը,
մինչդեռ
փոփոխուելու
էին
{նորա}
վերայ
ազդող
եւ
ներգործող
արտաքին
պատճառքը,
մինչդ
երը,
ո՞չ
ապաքէն
ոչինչ
բան
աւերուած
ու
պակասած
չէ
{նորա}
ներքին
կազմակերպութեան
միջից,
ինչո՞ւ
ենթարկւում
,
ինչո՞ւ
ենթարկւում
է
այսպէս
զգալի
փոփոխութեան։
{Նորա}
համար,
որ
փոխւում
էին
արտաքին
ներգործողքը
նորա
վ
։
Նորա
համար,
որ
փոխւում
էին
արտաքին
ներգործողքը
{նորա}
վերայ,
եւ
նա,
բնական
եւ
աստուածադիր
օրէնքով,
ա
տի
մէջ,
որի
արդիւնքը
(результатъ)
համաձայն
էին
{նորա}
մտքին.
ամենեւին
այդպէս:
Առնունք
այժմ
մի
կեն
անհատի
մէջ
յեղափոխութիւն,
թէեւ
միայն
փոխուած
էր
{նորա}
արտաքին
շրջակայքը:
Մտանենք
այժմ
բարոյական
աշ
գործուէին
այդպիսի
անօրէնութիւնք.
դորա
հակառակ,
{նորա}
հոգու
մէջ
տնկել
էին
առաքինութեան
սերմերը,
որ
հետ
մենայն
ձեւ
տալ:
Երեխայն
աճում
է,
բացւում
են
{նորա}
հոգեկան
ընդունակութիւնքը,
բայց
այդ
ընդունակութիւ
քինի
կամ
վատթար
լինելը
պատահական
բան
է
եւ
կախուած
{նորա}
դաստիարակութենից
եւ
կրթութենից,
նորա
ընկերութենի
եւ
կախուած
նորա
դաստիարակութենից
եւ
կրթութենից,
{նորա}
ընկերութենից
եւ
շրջապատից,
այլապէս,
արդար
չէր
լ
որուսանելու
էր
իւր
արժանաւորութիւնը,
ըստ
որում,
{նորա}
առաքինութիւնը
իւր
վաստակը
չէր,
վասն
զի
Աստուած
ա
րհների,
բոլոր
արարածների
վերայ,
որ
քարոզում
էին
{նորա}
ամենակարողութիւնը
եւ
փառքը:
Մարդու
առաքինութ
Մարդու
առաքինութիւնը
եւ
վատթարութիւնը
կախուած
է
{նորա}
դաստիարակութիւնից.
հնձւում
է
սերմանուածը:
Մի
մա
,
երեխայն
իսկոյն
կը
նկատէ
իւր
հօր
քարոզութեան
եւ
{նորա}
գործերի
մէջ
գտանուած
հակառակութիւնը,
եւ
այդ
բանը
ջ
գտանուած
հակառակութիւնը,
եւ
այդ
բանը
կը
դառնայ
{նորա}
համար
մի
գայթակղութեան
քար:
Ամենայն
բանական
սիրո՛վ
Սիրում
էիր
այն
մարդուն:
-
"
Քնքուշ
սիրով
{նորա}
հետ
Վարւում
էի.
բայց
յաճախ
Օր
անց
կացնում
առաւել
,
զարհուրելի
չէ՞ր
Քեզ,
ամուսնուդ
հանդիպել:
-
"
{Նորա}
խելքը
թռել
էր
Սիրով
վառուած
իմ
վերայ,
Շատ
բան
տե
որովհետեւ
այդ
դաստիարակութեան
մէջ
պարունակւում
են
{նորա}
զաւակի
ապագայ
առաքինութեան,
երջանկութեան,
վատթա
մ
պիտոյ
է
նմանի
Աստուծոյ,
որ
մահից
յետոյ
ժառանգէ
{նորա}
երկնային
արքայութիւնը:
Աստուծոյ
նմանելու
համար
պ
առք,
պատիւ
գտանելով,
չէր
կարող
առաքինի
դառնալ,
{նորա}
առաքինութեան
շարժարանը
գտանւում
է
դաստիրակութեան
ութեան
համար,
որովհետեւ
դորա
մէջ
պարունակւում
էր
{նորա}
մարմնաւոր
եւ
հոգեկան
երջանկութեան
ապահով
գրաւական
մարդկութեան
ատելի,
այդպիսի
մի
զաւակի
մեղքի
համար
{նորա}
թշուառ
ծնողը
պիտոյ
է
պատասխան
տայ
Աստուծոյ
ահեղ
դ
,
իսկ
դոյն
այդ
Քնարի
չորրորդ
տետրակի
եւ
մանաւանդ
{նորա}
յառաջաբանի
վերայ
մասնաւորապէս:
Այստեղ
չկան
ն
անակ
պահանջողքը
իրաւաբանական
կարգով
արգելք
դրեցին
{նորա}
անշարժ
կայքերի
վերայ,
որ
բաւական
մեծ
գումար
արժէ
լով
հաւաքած
կողմնակից
մարդիկ,
որ
արդարացնում
էին
{նորա}
ոչ
թէ
միայն
այդ
ընթացքը,
այլեւ
բոլոր
անօրէնութիւ
սը,
մրրկի
սուլելը
եւ
ծառերի
հպատակօրէն
խոնարհելը
{նորա}
բռնութեան
տակ,
բիւր
տեսակ
սօսափիւնք
պատճառելով
ի
ւթիւն,
որ
ասէիր,
թէ
ահա
ամենայն
ինչ
վերջացած
էր
{նորա}
եւ
աշխարհի
մէջ,
թէ
մի
սատակիչ
շանթ
կարող
էր
իսկո
նուհետեւ
զուր
էր
ծագելու
գեղեցիկ
եւ
խաղաղ
առաւօտը
{նորա}
լուռ
ու
մունջ
գերեզմանի
վերայ:
Այս
անախորժ
վ
սեց
թօթափել
նորան
առանձնարանիս
մէջ։
Ես
նայում
եմ
{նորա}
վերայ,
նա
երկար
ժամանակ
չէր
եկած
իմ
մօտ,
եւ
այդ
ւն
չէիր"։
Մի՞թէ
մի
մարդ
մի
բարի
գործ
կատարում
է
{նորա}
համար,
որ
պարտական
էր,
եւ
ի՞նչպէս
կարելի
էր
այն
օտենում
է
մի
անդունդի
բերանի
եւ
պիտոյ
է
կործանուի
{նորա}
մէջ,
եւ
նա,
տեսանելով
եւ
հնար
ունենալով
փրկել
ն
օհամեդական,
որ
չունենայ
Կուրանը։
Ինչո՞ւ
համար.
{նորա}
համար,
որ
նոցա
կրօնի
աղբիւրքը
գտանւում
են
այդ
գր
որ
միշտ
զոհ
էր
բերում
Աստղկին
եւ
բուրվառ
էր
ձգում
{նորա}
որդուն...
Չդիմացայ
այս
անարգութեանը
եւ
խլելով
այ
տակ,
որ
անտեսանելի
էր
նորան,
եւ
դարձեալ
լսելով
{նորա}
յիմար
ընդդիմախօսութիւնքը՝
արձակեցի,
Հա՛յր,
քո
ւթիւնքը՝
արձակեցի,
Հա՛յր,
քո
շանթերը,
որ
այժմ
{նորա}
փորի
մէջ
պատճառում
են
այնպիսի
հրայրեացք,
որպիսի
անց
վարդապետին:
Շատ
հրաշագործութիւնք
պատմում
էին
{նորա}
կողմնակիցքը,
որպէս
թէ
խոր
գիշերի
մէջ,
նորա
մեհե
էին
նորա
կողմնակիցքը,
որպէս
թէ
խոր
գիշերի
մէջ,
{նորա}
մեհենի
մօտ
կամ
դպրոցի
մէջ
Աստղիկ
էր
ծագում...
Թէ
ով:
-
Ծնանելու
ժամանակ
այդ
բոլորը
գրել
էի
ես
{նորա}
ճակատին.
նա
Բրամինապետ
դարձաւ
իմ
ազդեցութեամբ:
շանթերը
Աթենասի
ձեռքով,
եւ
այդ
շանթերը,
լափելով
{նորա}
փորոտիքը,
պիտոյ
է
վախճան
դնէին
նորա
անարժան
Բրամ
րը,
լափելով
նորա
փորոտիքը,
պիտոյ
է
վախճան
դնէին
{նորա}
անարժան
Բրամինապետութեան
կեանքին:
Անչափ
են
դորա
րօտել
այնուհետեւ
Հիպոկրատի
շանթերին,
որ
փարատէին
{նորա}
ցաւը:
Այսպիսի
բաներ
տեսանել
կամ
լսել
շատ
ցաւ
իւր
մէջ
անպատշաճութիւնք,
բայց,
այնուամենայնիւ,
{նորա}
հիմքը
ճշմարտութիւն
էր:
Ափսո՛ս,
որ
չգիտեմ
այդ
ոտ
արդալ
որպէս
բնագրի
հաւատարիմ
պատճէնը,
նոյնպէս
եւ
{նորա}
ճիշդ
թարգմանութիւնը
մայրենի
լեզուով:
Այս
խորհրդո
ւթենից:
Ահա՛
այդ
հրովարտակի
հաւատարիմ
պատճէնը
եւ
{նորա}
հարազատ
թարգմանութիւնը:
Божиею
поспешествующ
եւ
որպէս
ամենասիրելի
զաւակներ,
հանգստացնելով
ձեզ
{նորա}
ներքոյ,
այնպիսի
չափով
երջանկացնել
ձեր
կեանքը,
ի
Չորրորդ.
Արքիմանդրիտ
Պետրոս
Մարկոսեանին
մինչեւ
{նորա}
մահը
Գերագոյն
ողորմութեամբ
յանձնում
ենք
ՄԵՔ
այս
բ
ողորմութեամբ
յանձնում
ենք
ՄԵՔ
այս
բոլոր՝
Ղրիմից
{նորա}
հետ
դուրս
եկած
Հայերի
հոգեւոր
հօտը,
եւ
թոյլ
ենք
էս
ազատ
վաճառականութիւն՝
թագաւորութենից
դուրս
եւ
{նորա}
մէջ,
եւ
նորա
առաւել
օգտի
համար
թոյլ
է
տրւում
կառ
կանութիւն՝
թագաւորութենից
դուրս
եւ
նորա
մէջ,
եւ
{նորա}
առաւել
օգտի
համար
թոյլ
է
տրւում
կառուցանել
ձեր
յա
լեւ
բաւական
մեծ
ծախքով
սարի
յետնակողմը
փորելով
եւ
{նորա}
քար
ու
հողը
շինութենների
առաջեւներումը
լցնելով,
աքի
բաւական
լաւ
է
եւ
բաւական
մաքուր
եւ
չոր.
չկան
{նորա}
մէջ
այն
անմաքրութիւնքը,
որ
երեւում
են
մօտակայ
քա
ունդեղէններով
եւ
այլն,
եւ
այլն:
Քաղաքը
կամ
{նորա}
շրջակայքը
չունին
մի
առանձին
բերք,
որ
յատկապէս
նո
ունտ
արիւն,
երբ
արիւնի
գոյնը
սկսել
էր
սպիտակիլ.
{նորա}
հոգը
չէ,
նա
ամենեւին
տգէտ
է,
որ
արիւնը,
առանց
լինում.
"
Բժիշկը
դատապարտելի
է,
անխղճմտանք
է,
{նորա}
համար
թէ
մի
մարդ
մեռած,
թե
մի
հաւ
սատակած։
Այդ
եռռեւինը:
Ի՛նչ
օգուտ,
որ
չէ
ճանաչում
ժողովուրդը
{նորա}
յարգը,
ի՛նչ
օգուտ,
որ
չգիտէ
ժողովուրդը,
թէ
խնա
Ժողովրդի
կենակցութիւնը
Թաթարի
հետ,
որպէս
եւ
{նորա}
ձեւերը
ընդունելը,
մեծ
ազդեցութիւն
է
ունեցել
եւ
հ
թական
եւ
ամենեւին
գործական
լինելով,
հետեւաբար
եւ
{նորա}
բարբառը
չունի
այն
ձեւերը,
որովհետեւ
չկային
այն
մ
ել
է
առողջարար
անունը
այն
պատճառով,
որ
տեսած
էին
{նորա}
վերայ
լոյս
իջանելը.
շատ
կարելի
բան:
Աղբիւրը
յց
ոչ
ով
սիրտ
չունի
մօտենալ
բնութեան
եւ,
փորելով
{նորա}
արգանտը,
հանել
եւ
ստանալ
նորա
անսպառելի
գանձատնի
ւթեան
եւ,
փորելով
նորա
արգանտը,
հանել
եւ
ստանալ
{նորա}
անսպառելի
գանձատնից
ոսկին
եւ
արծաթը:
Երանի՛
էր,
ծուած
է
այդ
քաղաքից
ընկերսիրութեան
հոգին,
ինչո՛ւ
{նորա}
բնակիչներից
շատերը
պարապում
են
մի
մեքենական
վաճառ
իւնքը։
Նա
մի
վերին
եւ
գերամեծար
առաքինութիւն
է,
{նորա}
ճանապարհը
նեղ
է
եւ
փշոտ,
նորա
դրօշակը
կրողի
վերա
ր
առաքինութիւն
է,
նորա
ճանապարհը
նեղ
է
եւ
փշոտ,
{նորա}
դրօշակը
կրողի
վերայ
արձակում
են
մանաւանդ
ստութեան
կը
թողու
ապագայի
դատապարտութեան
եւ
արհամարհանքին
{նորա}
եղկելի
եւ
թշուառ
յիշատակը:
Դորա
հակառակ՝
ճշմարտ
ժամանակով՝
գալոց
հայկական
սերունդի
աչքի
առաջեւ,
{նորա}
ժամանակակից
պատմութեան
հորիզոնի
վերայ:
Չկայ
այլն,
այն
ժամանակ
ա՛յլ
կը
լինէր
ճշմարտութեան
եւ
{նորա}
պաշտօնեաների
վիճակը
Նախիջեւանի
մէջ:
Միայն
մի
այդ
ի,
նա
գտանւում
է
անդադար
շարժողութեան
մէջ,
որ
է
{նորա}
կեանքը.
աշխարհի
երեսին
երկու
բան
կայ՝
այո
կամ
ո
ատը,
եթէ
նոյն
ճանապարհով
ընթանայ,
որով
գնում
են
{նորա}
ընտիր
որդիքը,
ճշմարտութեան
եւ
ազգասիրութեան
քաջ
հասարակութիւնը,
կորուսանելով
իւր
ամբողջութիւնը,
{նորա}
միաբան
ոյժը
բաժանւում
է
նախ
եւ
յառաջ
երկու
կամ
եր
պհականել
նորանց:
Ազգի
եւ
հասարակութեան
գործի
մէջ
{նորա}
անդամքը
մասնաւոր
մարդիկ
չեն։
Եթէ
դոքա
մասնաւորք
ինուէր
հասարակութեան
կամքով
եւ
գիտութեամբ,
այլեւ
{նորա}
օգտի
համար:
Մի՞թէ
մի
իմաստուն
եւ
ազգասէր
քաղաքագ
ի
դուրս
գալուց
յետոյ
Տաճկաստանի
լուծը
ծանրացած
էր
{նորա}
քրիստոնեայ
հպատակների
վերայ:
Մի՞թէ
Նախիջեւանցու
կորած
չէր.
նա
տալիս
է
այդ
գումարը
իւր
զաւակին
եւ
{նորա}
ժառանգներին
մշտնջենաւոր
ժամանակով,
դորանով
ապահո
ի
կրթութիւնը
եւ
լուսաւորութիւնը,
ապա
ուրեմն՝
եւ
{նորա}
երջանկութիւնը
աշխարհի
երեսին:
Բայց...
Ափսո՛
ւ
նշանակում
էր
մի
գիւղում
վարժապետ
եւ
հաւաքում
էր
{նորա}
մօտ
մի
քանի
աշակերտք,
ապա
պատրաստ
էին
այդ
օբսկու
,
դպրոցներ
է
բաց
անում,
ինչ
ուսեալ
մարդ
է,
ապա
{նորա}
քարոզը,
այնպէս
հրաշալի
քարոզ
ասաց
ուսումնարանի
ե
անաչէ
ճշմարտութիւնը,
ուրեմն
եւ
երկբայութիւն
չկայ
{նորա}
՝
դէպի
ինձ
բարեկամութեան
մասին,
իսկ
եթէ
չէ
հասկա
,
որովհետեւ
նա
յիմար
է,
եւ
ամօթ
էր
ինձ՝
սպասել
{նորա}
դատաստանին:
Սորան
եւ
նորան
սուտ
սուտ
գովասան
զգը
եւ,
սուտ
ու
չնչին
գովասանութեններով
ներկելով
{նորա}
աչքը,
նորա
յանցանքը
դնեն
նորա
առաջեւ
որպէս
առաքի
տ
ու
չնչին
գովասանութեններով
ներկելով
նորա
աչքը,
{նորա}
յանցանքը
դնեն
նորա
առաջեւ
որպէս
առաքինութիւն
եւ
հ
ւթեններով
ներկելով
նորա
աչքը,
նորա
յանցանքը
դնեն
{նորա}
առաջեւ
որպէս
առաքինութիւն
եւ
հեռացնեն
ժողովուրդը
ւմ
մեր
ողբալի
ազգի
մէջ,
եւ
եթէ
մեր
ազգը
կամ
գոնէ
{նորա}
մեծ
մասը
անդատողական
երեխայի
պէս
կարծում
է,
թէ
ա
ելեքտրական
հարուածով
վերջանալու
են
մարդ
լինելուց
{նորա}
խարդախ,
առաջնորդ
ձեւացած
սուտ
ազգասէրքը
եւ
միւսե
ի
երգի
տեղ
երգելով
քնած
ազգի
ականջին,
թանձրացնել
{նորա}
սարսափելի
քունը:
Փառասիրութիւնը:
Այժմ
հասար
ի
օտար
աշխարհից
եկած
ձայն:
Այդ
ձայնը,
հասանելով
{նորա}
ականջին,
վշտացնում
է
նորան,
նա
ասում
է.
"
Այս
մատենագրութիւնը
յառաջ
է
շարժւում,
տեսանելով,
որ
{նորա}
անխոնջ
գործակատարքը,
արհամարհելով
ամենայն
արգելք
ր
դարերով
ծծել
է
մեր
խղճալի
ազգի
արիւնը,
քամել
է
{նորա}
վերջին
ոյժը
եւ,
շինելով
նորան
մի
մեռեալ
դիակ,
մ
,
եթէ
մի
նշանաւոր
հիւր
գալիս
է
իմ
մօտ,
որովհետեւ
{նորա}
գնալուց
յետոյ
իսկոյն
հարստանում
է
Յիշատակարանս։
այժմ
ուր,
Հնդկաստանում՝
աշխարհի
ծայրումը,
ուր
{նորա}
ամուսինը
ուղարկուած
է
անգլիական
զօրքի
հետ
միասին
թիւն
մատուցանելու
ինձ,
որ,
յանձն
առնելով
կարդալ
{նորա}
գրածը
"
Մեղուի
"մէջ
եւ
ցոյց
տալով
այդ
գրուածքի
թե
իւն
դարձուցանել,
չկամիմ
երբէք
քննութեան
տակ
ձգել
{նորա}
թերթերը,
որովհետեւ
նա
ցած
է
ամենայն
կրիտիկայից,
ում
եմ
իմ
հարցմունքի
ճիշտ
եւ
որոշ
պատասխանը,
իսկ
{նորա}
ասածներին
կը
պատասխանեմ
մեծ
ուրախութեամբ:
Սոքա
ե
Մուզան
Մասեաց
դարեւանդիցը
հարկադրուէր
դադարեցնել
{նորա}
գոչիւնը:
Ես
խնդրում
եմ
նորանից
ցոյց
տալ
ինձ
նաքանդը:
Իմ՝
Պ.
Իսահակեանցի
սիրելու
մի
պատճառը
{նորա}
այս
սրամտութիւնն
է,
զարմանալի
սրամտութիւն:
Պարո
բարօրութեան
եւ
լուսաւորութեան
պատմութիւնը,
յետոյ
{նորա}
՞
գործ
է
գրել
այդպիսի
բան։
Սխալւում
է,
եթէ
յոյս
.
ամենեւին
խափան
չէ
իմ
Անգլիա
գնալուն:
Հաւատալով
{նորա}
բարեսրտութեան
վերայ՝
կարծում
եմ,
որ
եթէ
Ֆրանսիա
ր
աշակերտի
պէս)
եւ
գո՛նէ
այնքան
բան
ուսանէր,
որ
{նորա}
մտածութիւնքը
մարդավայել
դառնային,
եւ
խօսելու
ժամ
սայլի
եւ,
ինքեանք
լցուելով
մէջը,
հարկադրում
են
{նորա}
աւելի
մեծ
ասպարէզ
կատարել
աշխարհի
երեսին
հայկական
ուն
մարդը
կը
դատէ
իւր
ազգը,
բայց
չի
դատապարտել,
{նորա}
վէրքերը
կը
տեսնի
փաթաթելու,
չէ
թէ
արեւուն
ցոյց
տ
ոյն
յարգ
ու
արժանաւորութիւն
ունին,
թէ
ազգը
եւ
թէ
{նորա}
պակասութիւնքը։
Ասածս
դարձեալ
ապացուցանում
է
այդ
դրին,
ցանկացել
եմ
զգալի
կացուցանել
մեր
ազգին
այդ
{նորա}
տարապայման
կարօտութիւնը
եւ
յետ
մնալը
լուսաւորութե
ների
սիրտը
կարեվէր
խոցելուց
յետոյ,
ասում
եմ,
թէ
{նորա}
հետ
խօսելու
վերայ
եւս
կասկած
ունինք"։
Զարմանք,
նում
է
Պ.
Կոմս
Էմմանուէլի
կարծիքը,
մինչեւ
անգամ
{նորա}
մտքից
չանցած
բաների
մէջ,
ուստի՞
գիտէ,
որ
նա
չէր
ութիւնը:
Այդ
փոսը
իւր
խաւարովը,
որ
թագաւորում
է
{նորա}
մէջ,
կարող
է
լաւ
ապարանքի
տեղ
ծառայել
օբսկուրանտ
սեաց
դարեւանդից
Մուզան
գանչել
է
եւ
դադարեցուցել
է
{նորա}
գոչիւնը,
նշանակում
է,
թէ
Մուզայք
կան
Մասեաց
դար
եւս
ուսուցանել,
բայց
Պեդագօգիան
շատ
կարծր
բան
է
{նորա}
դիւրափխրելի
ատամների
համար:
Պ.
Իսահակեանցը
չիք
",
կամենում
է
խելքիս
նստեցնել,
որ
լուռ
մնամ
{նորա}
անկրթութեան
եւ
տեսութենից
յառաջ
աստուածաբանութեան
ամենեւին
թարմատար
նշանակութեամբ,
որ
դուրս
լինէին
{նորա}
միտք
հասկացնող
բառերից
եւ
որ
չէին
բացայայտում
այդ
ւնը
իւր
վերայ
կրելու:
Այժմեան
ժամանակումս,
թո՛ղ
{նորա}
ուրիշ
բազմամասնեայ
թերութիւնքը,
միմիայն
այն
ուղղ
որ
ամենայն
Հայի
սիրտ
օտարանայ
այդ
դպրոցից
եւ
նայի
{նորա}
վերայ,
որպէս
մի
խրտուիլակի
վերայ:
Կարծեմ,
որ
ա
Նոյնպէս
թող
յայտնի
լինի
Պ.
Իսահակեանցին,
որ
ես
{նորա}
բուն
հայագէտ
ասած
մարդերից
չեմ՝
կրած
ո՛չ
իրաւացի
ը
պատմել
են
Պ.
Իսահակեանցին,
չգիտեմ։
Միայն
եթէ
{նորա}
քարոզած
բուն
հայագէտքը
(մեր
կարծիքով՝
խաւարի
կո
լինելով,
որ
չէ
վերջանում
չարը՝
կտրատելով
միայն
{նորա}
ճիւղերը,
աշխատում
ենք
արմատը
կտրել
այդ
չարին,
ո
նի
պատասխանելու
Ղզլարի
մանկավարժը:
Ես,
հերքելով
{նորա}
այն
երախայամիտ
խօսքը,
թէ
"
հանգամանքը
բռնի
խլել
,
թէ
"
հանգամանքը
բռնի
խլել
են
Խորենացու
բերանից
{նորա}
ողբը
",
կցորդել
էի,
թէ
ամենայն
արդարութեամբ
արժ
պտուղ
չէր
մի
րոպէական
նեղսրտութեան,
մէջ
էի
բերել
{նորա}
նզովքը
կաթողիկոսների
վերայ
եւ
շարք
կաթողիկոսաց
ան
"
Հիւսիսափայլի
"
4
ամսատետրակի
338
երեսը,
ուր,
{նորա}
ասելով,
Պ.
Կոմս
Էմմանուէլը
"
Մեղուի
"
Ապրիլի
19
ր՝
չնայելով,
որ
Պ.
Խ.
գովում
էր
"
Մեղուն
"
եւ
{նորա}
հրատարակող
երեւելի
ուսումնականը
(?),
բայց
թէ
Պ
ւ
մտայ,
բայց
ինչպէս
զարմացայ,
վերահասու
լինելով
{նորա}
տիրոջ
խաբեբայութեանը.
դորա
գազանանոցի
կենդանիքը
րդ,
բայց
նա՝
սուրբ...:
-
Ինչի՞ց
գիտես
դու
{նորա}
սրբութիւնը:
-
Եթէ
սուրբ
չլինէր,
ի՞նչ
է
շինո
Այսպիսի
բաներ
պատահում
են
տարու
սկզբից
մինչեւ
{նորա}
վերջը:
Շատ
անգամ
լսւում
են
օդի
մէջ
հարստահարուած
ի
մէջ
մի
բանականութեան
դատաստան,
փա՛ռք
եւ
պարծանք
{նորա}
պաշտօնեաներին։
Այդ
տարում
խլրտուեցան
մի
քանի
միտ
նձ
ներս
չբերել
Յիշատակարանիս
մէջ
Պ.
Բէգզադէն
կամ
{նորա}
գործերը:
Այդ
իրողութիւնը,
ահա,
Պ.
Բէգզադէն
հա
ինձ
ոչինչ
չէ
ասել,
որովհետեւ
երբէք
չեմ
ներգործել
{նորա}
կամքի
ընդդէմ,
բայց
Պ.
Բէգզադէն,
իմանալով,
որ
ս
է,
որ
կայ,
Կոմս
Էմմանուէլի
հօրեղբայրը
կը
կապէ
{նորա}
բերանը:
Հրամերես,
միայն
քո
ցանկութիւնն
էր
պակաս
ը
փռեմ
եւ
լուադեղ
(персидская
ромашка)
կը
ցանեմ
{նորա}
չորս
կողմը,
որ
միջատները
չհամարձակուին
կենդանի
մ
ւմ
են
վրէժ,
վրէժ.
ուտող
եւ
մաշող
կրակը
կապում
է
{նորա}
լեզուն...
Դուստրը,
կամենալով
կատարել
իւր
մօ
,
գնում
է
մի
օր
կոմսի
տուն
եւ
գողանամ
է
օրօրոցից
{նորա}
որդին,
որ
տանի,
այրէ
կրակում
եւ
դորանով
հանէ
մօ
թահարում
է
վրիժական
հոգին:
Յանկարծ
պատկերանում
է
{նորա}
աչքի
առաջեւ
նորա
մայրը,
որ
խորովուելով
կրակի
վեր
ան
հոգին:
Յանկարծ
պատկերանում
է
նորա
աչքի
առաջեւ
{նորա}
մայրը,
որ
խորովուելով
կրակի
վերայ,
բոցերով
ամեն
գնալ։
Այս
բանը
Մանրիկօյին
յայտնում
է
մի
նամակով
{նորա}
բարեկամներից
մինը։
Նամակը
ստանում
է
նա
այն
ժաման
սը
հրաժարւում
է
փրկել
որպէս
Մանրիկօն,
նոյնպէս
եւ
{նորա}
մայրը:
Բայց
երբ
որ
շատ
աղաչում
է
Լէոնորան,
կոմս
-
Լսի՛ր
ուրեմն,
Բէգզադէի
մօր
յղութեան
ժամանակ
{նորա}
հայրը
ութ
ամսական
յղի
թողնում
է
իւր
կինը
եւ
գնում
րից
յետոյ
խեղդում
է
նորան,
անզգուշութեամբ
քնելով
{նորա}
վերայ
մահճի
մէջ:
Ողբ,
լաց,
աղաղակ,
բայց
այդ
բ
ն
մեռած
մանուկը
եւ
բաւական
շատ
արծաթ
եւ,
առնելով
{նորա}
կենդանի
զաւակը,
տանում
է,
տալիս
է
տիկին
Բէգզադէ
իմ
մօտ
գալը:
Բէգզադէի
ինձ
նամակ
գրելը,
իսկ
իմ՝
{նորա}
ազգաբանութիւնը
իմանալը...:
Ինչեւիցէ,
ուրիշ
ց
Մոսկուայում
այդ
երգը
չերգուեցաւ
այնպէս,
ինչպէս
{նորա}
եղանակն
էր,
այլ
Պ.
Վերստովսկու
"
Ах,
подруженк
որ
անձն։
Ով
կամի,
թող
լինի
նա.
ես
կատարեցի
ահա
{նորա}
սրտի
ցանկութիւնը,
ըստ
որում,
նորա
խօսքերից
երեւ
կատարեցի
ահա
նորա
սրտի
ցանկութիւնը,
ըստ
որում,
{նորա}
խօսքերից
երեւում
է,
որ
մի
բարեհոգի,
ազգասէր,
ա
րբուրգից),
որ
մեղադրում
է
ինձ,
թէ
ինչո՛ւ
համար
{նորա}
ուղարկած
մի
ոտանաւորը
չէ
ընկել
"
Հիւսիսափայլի
"
մ
ալ,
որ
ես
"
Հիւսիսափայլի
"
հրատարակողը
չեմ
եւ
ոչ
{նորա}
գլխաւոր
աշխատակիցը.
ես
պատասխանատու
եմ
այն
բաներ
շատ
հեռի
տեղեր,
եւ
ամենայն
արարած,
ենթարկուելով
{նորա}
ազդեցութեանը,
բնական
օրէնքներով
ինքը
իւր
մէջ
կեն
լ,
քան
թէ
բանտում
ապրել:
Ինչո՛ւ
համար:
{Նորա}
համար,
որ
եթէ
զրկուած
էր
մարդս
ընկերութենից,
եթ
թայակապը,
որ
Նախախնամութիւնը
կազմել
էր
մարդու
եւ
{նորա}
կազմուածքից
դուրս
գտանուած
առարկաների,
մարդերի
ե
վ
այդ
աշխարհի
անհամբոյր
բնաւորութիւնը,
տեսանելով
{նորա}
փոթորիկներից
խռովուած
թանձր
եւ
մառախլապատ
ամպերը
այից՝
երբեմն
երբեմն
հետաքրքրութեան
համար
նայելով
{նորա}
վերայ:
Բայց...
Աւա՜ղ...
Այդ
ի՛նչ
մեռելատիպ
գու
փոխութենների,
որի
հետ,
անտարակոյս,
կապակից
էին
{նորա}
շրջապատի
յեղափոխութիւնքը:
Զարմանալի
ժամանակ
է
մե
եսել
է
շատ
ցրտաշունչ
փոթորիկներ,
բայց
այս
րոպէիս
{նորա}
ճակատը
փորձում
է
արեւմտեան
խոնաւ
եւ
խառնափնդոր
քա
:
Ի՛նչ
աւելորդ
գլխացաւ
պատճառեմ՝
նկարագրելով
{նորա}
քաղաքը
կամ
տունը,
այլ
բանի
զօրութիւնը
միայն
հասկ
ատի
մօտ
մի
գեղեցիկ
սօֆայի
վերայ
նստած
էր
Շամիլը,
{նորա}
երկու
կողմում
նստած
էին
նոյնպէս
երկու
ծերունի
նայ
Շամիլը:
Ես
ողջունեցի
խոնարհաբար
եւ
կանգնեցայ
{նորա}
առաջեւ.
երկու
ծերունիքը
ոտքից
մինչեւ
գլուխս
չափե
ակ
ունիս
նորան,
իսկ
թէ
փոխես,
իսկոյն
կը
տեսանես
{նորա}
թերութիւնը:
Մի
կարճ
բան
իմ
կեանքից
պատմեմ
քեզ
օր
դաւանութիւնը
ուրացաւ
ոչ
այն
պատճառով,
որ
ճանաչեց
{նորա}
մոլորականութիւնը,
այլ,
պաշտելով
այդ
կրօնը,
երբ
ճութեան
ամպ,
ասես
թէ
փոթորիկից
հալածուած,
անցաւ
{նորա}
երեսի
վերայով:
Ճշմարիտը
պիտոյ
է
ասել,
ես
խի
ը
պիտոյ
է
ասել,
ես
խիստ
վարուեցայ՝
յանդիմանելով
{նորա}
անհաստատութիւնը
կրօնի
կամ
սրտի
վկայութեան
մէջ:
Ի
պէս
քրիստոնէի,
պարտականութիւն
էր
ներողապէս
նայել
{նորա}
յանցանքի
վերայ,
թողուլ
նորա
մեղքը,
ըստ
որում,
ն
էր
ներողապէս
նայել
նորա
յանցանքի
վերայ,
թողուլ
{նորա}
մեղքը,
ըստ
որում,
երեխայութենից
ուսել
էի
խնդրել
...
մարդկային
թուլութիւնը
շատ
անգամ
տիրապետում
է
{նորա}
բանականութեան
վերայ,
շատ
անգամ
պատահում
է
մեզ
ար
ան
արտասուք.
մոռանալ
մի
գործ,
իհարկէ՝
զզուելով
{նորա}
անպիտանութենից,
որի
գործելու
ժամանակը
համարել
էի
ն
եւ
մեր
կրօնի
վերայ,
կէս
մի
իմ
ատելութիւնը
դէպի
{նորա}
ստրկական
կրօնը,
դէպի
նորա
անձը,
որպէս
դէպի
մի
բ
մի
իմ
ատելութիւնը
դէպի
նորա
ստրկական
կրօնը,
դէպի
{նորա}
անձը,
որպէս
դէպի
մի
բռնակալ
եւ
թշնամի
Ռուսսիայի
արդիկ
եւ
վարւում
է
նոցա
հետ,
ինչպէս
հրամայում
էր
{նորա}
թշուառ
հոգին
եւ
ամայացած
սիրտը,
որ,
անիրաւաբար
մ
իւր
ոյժը
ձեռք
ձգած
մարդու
վերայ,
որ
կանգնած
էր
{նորա}
առաջեւ:
-
Հը՛մ,
-
արեց
Շամիլը,
-
դու
ուրախ
ր,
քաղաքագէտ
մարդիկ
լինելով,
մի
կերպ
վարուել
են
{նորա}
հետ,
բայց
ներկայ
ժամանակումս
բարեկամ
գտանել
Պետե
րութեան
ղեկը
Նախախնամութիւնը
հաւատացել
էր
նորան:
{Նորա}
սիրտը
միշտ
պատրաստ
է
կարեկից
լինել
իւր
մի
որեւիցէ
անզօր
մարդու
վերայ
մնում
է
առանց
մի
չար
հետեւանքի
{նորա}
համար։
Ո՞չ
ապաքէն
ձեր
ոյժը
եւ
զօրութիւնը,
որի
մ
ածութեան
մէջ.
երեւում
է,
որ
ասածներս
նստում
էին
{նորա}
խելքին:
Նայիբները,
որ
նստած
էին
նորա
մօտ,
լսել
նստում
էին
նորա
խելքին:
Նայիբները,
որ
նստած
էին
{նորա}
մօտ,
լսելով
իմ
խիստ
խօսքերը,
երբեմն
երբեմն
զարմ
սակցութիւնը,
հոգեբանաբար
ներգործելով,
թուլացուց
{նորա}
հոգին
եւ
մոռանալ
տուեց
մի
ժամ
իւր
զօրութիւնը
եւ
ի
թուլանում
է,
եթէ
յանկարծ
եւ
մեծ
ուժով
ներգործես
{նորա}
հոգու
վերայ:
Այդպիսի
դիպուածում
ազդու
հոգու
խօսք
ու
միայն
լոկ
կերպարանքը
մեծ
ազդեցութիւն
է
գործում
{նորա}
առաջեւ
կանգնած
մարդու
վերայ.
մի
հայեացք
կայծակի
րայ.
մի
հայեացք
կայծակի
պէս
թռչում
է,
մտանում
է
{նորա}
մէջ
եւ,
ասես
թէ
տեսանելով
նորա
հոգու
ամենածածուկ
ում
է,
մտանում
է
նորա
մէջ
եւ,
ասես
թէ
տեսանելով
{նորա}
հոգու
ամենածածուկքը,
զինաթափ
է
առնում
նորան:
րս
գնաց
նայիբների
հետ՝
հրամայելով
ինձ
եւս
ելանել
{նորա}
քամակից:
Երբ
ոտքս
դուրս
կոխեցի
շեմքից,
երկո
ից
համարեա
թէ
վայր
ընկնելով՝
նստաւ
արօտի
վերայ:
{Նորա}
կերպարանքը
տխուր,
եւ,
չնայելով
նորա
երիտասարդու
օտի
վերայ:
Նորա
կերպարանքը
տխուր,
եւ,
չնայելով
{նորա}
երիտասարդութեանը,
արդէն
խորշոմը
դրել
էր
նորա
ճակ
լով
նորա
երիտասարդութեանը,
արդէն
խորշոմը
դրել
էր
{նորա}
ճակատի
վերայ
իւր
կնիքը:
Հարցասիրութիւնը
բռնա
րցասիրութիւնը
բռնադատեց
ինձ
մօտենալ
այդ
մարդուն,
{նորա}
մելամաղձոտ
կերպարանքի
մէջ
գտայ
ես
մի
համակրութիւն
Նա,
որ
ասաց,
թէ
իւր
անունով
մահ
չկայ:
Ես
ունէի
{նորա}
կտակը
եւ,
ամեն
օր
եւ
ամեն
ժամ
կարդալով
նորան,
ա
ուելով
այն
կտակից,
բայց
այնուամենայնիւ
փոքր
էր.
{նորա}
գրողը
իմ
արտասուքից
շատ
արիւն
էր
թափել
այդ
կտակը
առարկան,
որ
մօտ
է
իմ
սրտին
եւ
հոգուն,
որովհետեւ
{նորա}
արիւնը
շրջանառութիւն
է
կատարում
իմ
երակների
մէջ,
Ցաւի՛ր
եւ
ողբա՛
այդ
ազգը,
աղաչի՛ր
գթած
Աստուածը
{նորա}
համար,
եւ
այդ
քո
բարեմտութեան
փոխարէն
կը
վարձատր
արիւնը
ապստամբուեցաւ
երակներիս
մէջ,
փաթաթուեցայ
{նորա}
վզին՝
աղաղակելով.
"
Եւ
ես
Հա՛յ
եմ,
եւ
ես
Հայ,
Բայց
այնպիսի
կրքով
եւ
սաստկութեամբ
փաթաթուեցայ
{նորա}
վզին
եւ
այնպէս
աղաղակեցի,
որ
իմ
նոյն
իսկ
ձայնից
ի՛
մոռանար
Շամիլի
մեծահոգութիւնը:
Դուրս
եկայ
{նորա}
սենեկից,
արձակեցին
ձեռքիս
շղթաները,
երկու
օրից
նի
բարեկամով
գնացել
էինք
օդ
վայելելու:
Գնացի՞
ես
{նորա}
հետ
ման
գալու
եւ
բնութեան
գեղեցիկ
տեսարանքը
վայել
սիրում
ես
ինձ,
-
հարցանում
է
Յիշատակարանը:
-
{Նորա}
համար,
որ
բովանդակում
ես
քո
մէջ
ամէն
մի
Հայ
մարդ
յ
յառաջ
վարել
Յիշատակարանս,
մինչեւ
որ
հանդիպեցայ
{նորա}
մեղադրութեանը:
Զարմանալին
այս
է,
որ
Բէգզադէ
ը
տեսած
ես,
ուստի
աւելո՛րդ
է
տեղեկութիւն
տալ
քեզ
{նորա}
մասին,
թէեւ
նորա
սրբագրութեան
պատմութիւնը
բաւակա
աւելո՛րդ
է
տեղեկութիւն
տալ
քեզ
նորա
մասին,
թէեւ
{նորա}
սրբագրութեան
պատմութիւնը
բաւական
ծիծաղաշարժ
բան
է
րոշ
ցոյց
տալ
իւր
անկախութիւնը,
եւ
այն
բանի
մէջ
է
{նորա}
առաջին
եւ
գլխաւոր
սխալը:
Չէ
կարելի
առանց
ծիծ
ազմութեանը
պատկանում
էր
գտած
քարը,
այլ,
քննելով
{նորա}
վերայի
եւ
աննշմարելի
գծերը,
մեկնում
է
այդ
ժամանա
կարանը:
Հայոց
պատմութեան
թերութիւնքը
գտանուել
են
{նորա}
կեանքի
մէջ
եւ
պատմութեան
բաց
մնացած
երեսները,
ու
ւ
չլինելով
մեր
կարդացած
գրքի
հեղինակին,
հարկաւ,
{նորա}
աշխատութիւնը
պիտի
նմանէր
մի
առասպելի,
որ
մի
պառա
ի
ժողովրդոց
զառատ
աջահամբոյրս,
ուստի
լոկ
հրաման
{նորա}
առանց
օրինակի
եղեալ
է
անպտուղ"։
Այստեղ
բամբ
նօթը
շրջապատող
օդը
աւելի
ճնշէր
այդ
անօթը,
քան
թէ
{նորա}
մէջ
գտանուած
օդի
ձգական
ոյժը,
այն
ժամանակ,
անտա
իմիաբար
լուծանելով
այդ
արտաշնչութիւնքը
եւ
քննելով
{նորա}
բաղկացական
տարերքը:
Մի
մարդ,
որ
չգիտէր
ֆիզի
այսպիսի
ներկայի
հետեւելու
ապագան,
երբէք
չէ
եղած
{նորա}
համար
ուսումնասիրութեան
եւ
փիլիսոփայական
մտածութե
իսկոյն
փոխում
է
բերանը
(տե՛ս
երես
504),
եւ
ահա
{նորա}
խօսքերը.
"
Ի
վերջոյ,
եթէ
Խորենացին
Մովսէս
ողբոց
նարկութիւնք
-
Հ.
Ղեւոնդ
Ալիշանեանց
(Նահապետ).
{նորա}
նուագները
(Հայրունի)
-
Գրիգոր
Վարդապետ
Կապարաճի
որների
նախանձելու
առարկան:
Վերսայլի
ճոխութիւնը,
{նորա}
ֆանտաստիկական
շռայլութիւնը,
նորա
պատշաճի
գաղափար
լի
ճոխութիւնը,
նորա
ֆանտաստիկական
շռայլութիւնը,
{նորա}
պատշաճի
գաղափարքը
երկար
ժամանակ
ազդեցութիւն
են
գո
քի
վերայ.
նա
ե՛ւ
անցողական
է,
ե՛ւ
յաւիտենական,
{նորա}
ատամները
պիտի
մաշեն
մեզ
ամեններիս...
Միայն
մի
բա
ուած
եւ
չէ
կատարւում
էապէս.
սորա
պատճառը
դրած
էր
{նորա}
նոյն
իսկ
կտակի
մէջ,
որով
նա
լինելոց
դպրոցի
կառավ
կարող
էին
նոքա
բարկացնել
անյիշաչար
Աստուածը,
այլ
{նորա}
համար,
որ
անմեղ
աշակերտների
սիրտքը
կարող
էին
վար
ութեան
համար
պարապ
ժամերում:
Բացի
ասացեալ
տնից,
{նորա}
մօտ
գտանւում
են
երկու
փոքրիկ
շինութիւնք,
ուր
բով
ուր
է
ազգը.
բ)
Դպրոցը
հիմնելուց
յառաջ
ապահովել
{նորա}
մշտնջենաւորութիւնը,
որ
ազատ
մնայ
ամենայն
պատահար
Լամարթինը
մինն
է
արժանաւոր
բանաստեղծներից,
եւ
թէ
{նորա}
գործերը
արժանացած
են
լուսաւորեալ
աշխարհի
համակրու
ազգի
մէջ,
որքան
մինչեւ
այժմ
յաջողել
է
մեզ
քննել
{նորա}
հոգեբանական
կողմերը,
շատ
առատացած
է
միստիկականու
ի
մնալ:
Մեզ
օրինակ
չէ
այս
դիպուածում
եւրոպացին.
{նորա}
բարոյական
եւ
լուսաւորութեան
ոտքերը
ադամանդից
են
շ
ը
ծանօթ
է
Հայոց
ազգին
մանաւանդ
Նահապետի
անունով:
{Նորա}
"
Աւագ
եւ
Փոքր
Մասիս
",
"
Հայոց
աշխարհիկ
",
"
Պ
նում
ենք,
որ
Հայաստանի
լուսնակը
իւր
շողը
կը
կաթէ
{նորա}
գերեզմանաքարի
վերայ,
եթէ
իւր
այսուհետեւ
երգելիքը
Փարիզում
գտանուած
մի
ծերունի
պապական
Հօր
մասին:
{Նորա}
վերտառութիւնը
այսպէս
է՝
Գրիգոր
վարդապետ
Կապարաճի
րութեան
միջնորդութեամբ
տարածել
մի
գաղափար,
մի՞թէ
{նորա}
մասին
խօսելը
է
աւելի
վտանգաւոր,
եւ
այդպիսի
դիպու
կալ
ենք
Պ.
Կըկռիկեանից
եւ,
մանաւանդ,
ուրախ
ենք
{նորա}
կատակերգական
քանքարի
վերայ,
բայց
չենք
կարող
չասե
իւն,
թէ
ամենայն
ուղարկուած
ձեռագիր
կարելի
է
տպել
{նորա}
տպարանում,
եւ
այդ
կարելութիւնը
հիմնուած
է
միայն
ւ
թէ՛
թարգմանութեան
թերութենների
վերայ՝
յարգելով
{նորա}
ազնիւ
ձգտողութիւնը
իւր
ձեռքից
եկածի
չափ
հարստացնե
ալու
համար
պատրաստ
է
կոմս
Էմմանուէլը,
եթէ
խնդրեն
{նորա}
միջնորդութիւնը:
Ազգային
խնդիրներով
պարապող
ե
յց
Բէգզադէն
համը
տարաւ:
Յիշատակարանս
պարտակա՛ն
է
{նորա}
հրաշագործութիւնքը
պատմել:
Այնպիսի
գործեր,
որպիս
իւր
ողորմելի
դրութիւնը.
այդ
վէրքերը
ճարակում
են
{նորա}
հոգին,
եւ
այս
պատճառով
եւս
Հայը
մարմնով
միայն
ապ
րելով,
յանկարծ
երեւում
է
այն
քաղաքի
մէջ,
ուր
էր
{նորա}
վաճառանոցը
կամ
գանգատաւոր
գործակատար
երիտասարդը:
ծովը
ձգած,
միեւնոյն
է:
Ո՞վ
մի
կոպէկ
կը
տայ
այժմ
{նորա}
մուրհակներին:
-
Ինչո՞ւ
այդպէս
կոտորում
էք
այ
ն
բանը
պահանջէ
իւր
ամուսնուց:
Տարակոյս
չկայ,
որ
{նորա}
ամուսինը
կարողանալու
չէ
առնել
այդ
բաները,
ուստի
ր
կնոջ
կամքը,
անշուշտ,
կորուսանելու
է
իւր
յարգը
{նորա}
աչքում...
Ինձ
հարկաւոր
է
այդ,
ես...
դեռեւս
կը
եւս
չունիք
վաճառականաթեան
վերայ.
եթէ
ես
խանութը
{նորա}
անունով
չշինէի,
նա
երբէք
կարողանալու
չէր
վճարել
ել
մի
ընկերութեան,
որ
կազմել
էին
Բէգզադէն
եւ
այլ
{նորա}
համախոհ
մարդիկ:
Պարոնը
հարցանում
է.
-
Ի՞նչ
քով:
Պօլիցմէյստերը
ասում
է
Բէգզադէին,
թէ
լաւ
չէ
{նորա}
ընթացքը
ծառայի
հետ
եւ
թէ
այդպիսի
խարդախութիւնք
կա
որան
5
մանէթ,
ասում
է,
թէ
կարգադրութիւն
էր
արել
{նորա}
մասին:
Երբ
տղան
մի
փոքր
հանդարտել
էր,
Բէգզադէն
ճոյանալու
համար
ցոյց
տուեց
իւր
քեռորդուն՝
խլելով
{նորա}
ձեռքից
Բէգզադէի
տուած
5
մանէթը:
Եթէ,
ինչպէս
ամբողջ
եւ
լիակատար
վարքագրութիւնը
(біографія)՝
{նորա}
գործած
քառասուն
հրաշքների
պատմութեամբ
հանդերձ,
ո
ի
"
Արեւմուտք
"
օրագիրը:
Մի
անգամ
ներս
է
մտանում
{նորա}
տուն
մի
աբեղայ:
Յառաջուց
պիտի
ծանօթաբանել,
որ
ա
ուրդը:
Հասարակ
ժողովրդի
երջանկութիւնը
պիտի
երեւի
{նորա}
ընտանեկան
եւ
տնտեսական
ապահովութեան
մէջ,
նորա
խղ
ւի
նորա
ընտանեկան
եւ
տնտեսական
ապահովութեան
մէջ,
{նորա}
խղճմտանքի
եւ
բանականութեան
ազատութեան
մէջ:
Մասնա
զրկողութենների
եւ
տառապանքի,
մինչ
խորտակուած
էր
{նորա}
ազգութեան
մեքենան,
քան
թէ
մասնաւոր
մարդիկ,
այո՛
էինք
զարկ
տալ
մեքենային,
մինչ
նա,
խորտակուած
եւ
{նորա}
գործարանքը՝
ցիրուցան
եւ
ժանգոտած,
չունէր
այն
ամ
ոգութիւնը
հնարաւոր
է
միայն՝
գիտակցութիւն
տնկելով
{նորա}
մէջ:
Իսկ
գիտակցութիւնը
բղխում
է
լուսաւորութենից
ացող
է
ազգութեան:
Դպրոցի
օգուտը
պիտի
հետեւի
{նորա}
ուղղութենից.
առանց
խղճի
եւ
մտքի
ազատութեան,
չկա
նում
է
կառավարութեան
վերայ,
այլ
մեծապէս
պատճառ
է
{նորա}
ապահովութեան
կամ
կործանութեան:
Մեր
ընտանեկան
տարի
կաթով,
օտարի
լեզուն
եւ
հոգին
ներս
է
մտանում
{նորա}
մէջ
այն
կաթի
հետ,
որ
սուրբ
չէ
մեզ:
Հայ
տիկինը
ա
ի
խեղճութեան
մէջ.
նա
մոխիր
է
կերել
հացի
տեղ,
եւ
{նորա}
խմելիքը
խառնուած
է
եղած
արտասուքով:
Բռնակալութեա
գաղափար,
մի
ընդհանուր
ազգային
շինութեան
գաղափար
{նորա}
մտքով
եւս
չէ
անցել:
Մեզ
մնում
է
ցանկանալ
այդ
աստ
իւր
ծուխից,
եթէ
յանկարծ
մի
տղայ
կամ
աղջիկ
երեւէր
{նորա}
ժողովրդի
մէջ,
որ
գրել
կարդալ
չգիտէր:
Քահանան
ու
գիտութիւնք,
որպէսզի
հաստատ
հիմքերի
վերայ
կանգնի
{նորա}
թէ՛
երկրագործութիւնը
եւ
թէ՛
վաճռականութիւնը:
Բայ
լ,
առանց
ճիշդ
տեղեկութիւն
ունենալու
ազգի
վերայ,
{նորա}
որքանութեան
եւ
վիճակի
մասին:
Մինչեւ
այժմ
մեք,
խ
երպով
խօսել՝
յարմարուելով
ազգի
քանակութեան
հետ,
{նորա}
նիւթական
եւ
բարոյական
կարողութեան
հետ:
Մնաս
ր
Նինուէի
դիւանին։
Բայց
Վաղարշակի
հիմք
դնելով
եւ
{նորա}
օրինակով
պիտոյ
է
մտածել,
որ
մեր
ազգի
մէջ
եւս
մի
՝
քրքրելով
եւ
մշակելով
հեթանոսական
հնութիւնը
կամ
{նորա}
մնացած
եւ
կամ
կորած
յիշատակարանքը:
Այո՛,
հն
ան:
Շնորհակալ
ենք
մեր
անծանօթ
բարեկամից
{նորա}
այս
գովելի
գաղափարի
մասին,
եւ
չենք
կարող
չուրախա
նդիրը
շատ
մեծ
յարգ
ունի
մեր
աչքում.
համաձայն
ենք
{նորա}
թէ՛
գաղափարին
եւ
թէ՛
այդ
գաղափարը
իրագործելու
կեր
թափում
էր
"
Հիւսիսափայլի
"
թէ՛
հրատարակողի
եւ
թէ՛
{նորա}
գործակիցների
վերայ:
§2.
Մեզ
գրում
են,
թէ
ի
յարգութիւն
ցոյց
տուած
պիտի
լինէինք՝
պատասխանելով
{նորա}
գրուածին։
Բայց
մեք
կարող
չէինք
յարգել
մի
մարդ,
ւռն
բերանով
հայհոյում
էր
այդ
գործի
հեղինակը:
Եթէ
{նորա}
գրածը
լինէր
մի
այնպիսի
բան,
որի
օրինակը
տեսուած
մի
գրուածի,
մինչդեռ
հասարակաց
կարծիքը
դատապարտեց
{նորա}
հեղինակը:
Ճշմարիտը
խօսելով՝
մեք
անչափ
ուրախացան
անդաստիարակ
եւ
անկիրթ
պարոնների
աչքեր,
եղած
էին
{նորա}
անյագ
չարախօսութիւնքը
այս
կամ
այն
պարոնի
վերայ՝
արդ
չէ.
համբերում
էր...
Վերջապէս
"
հատել
է
{նորա}
համբերութիւնը
",
պիտոյ
էր
տպագրութեամբ
հայհոյել
:
Նախատինք
համարելու
էինք
մեզ
"
Մեղուի
"
եւ
{նորա}
համախոհների
գովեստը,
եթէ
դոքա
մի
օր
սխալուելով
տ
տրելու
ժամանակ
արիւն
ու
թարախ
էր
զարկում
այնտեղից
{նորա}
երեսին:
Վիրաբուժի
խորհուրդն
է
դուրս
բերել
հիւանդ
թերցող
հասարակութեան
համբերութիւնը՝
ձանձրացնելով
{նորա}
սիրտը
մեր
աւելի
երկար
դադարելովը
մի
անխորհուրդ
ու
եցին
երանելի
նախնեաց
ուխտը,
նենգեցին
մեր
ազգի
եւ
{նորա}
եկեղեցու
ինքնուրոյն
գործականութիւնը:
Եզր
անունի
ել
Հայ
մատենագրերի
կարգը.
եթէ
այդպէս
լինէր,
ապա
{նորա}
աշխատութիւնքը
պիտի
լինէին
Հայերէն
եւ
հարկաւորապէս
գիրքը.
պատճառ,
ուղղել
այդ
բոլորը,
մէջ
բերելով
{նորա}
աղճատաբանութիւնքը
եւ
օրինաւոր
կարգով
հերքելով
նոր
որա
աղճատաբանութիւնքը
եւ
օրինաւոր
կարգով
հերքելով
{նորա}
բոլոր
սխալական
գաղափարը,
պիտի
հարկադրուէինք
մի
ն
եւին
չէ
կարդացել
Խորենացին,
կա՛մ
թէ
չէ
հասկանում
{նորա}
գրուածքը:
Մի
փոքր
աւելի
ընթերցանութիւնը
Պ.
Խուդ
Ասորաց
եկեղեցուց,
որպէսզի
կախողութիւն
չունենայ
{նորա}
հոգեւոր
իշխանութենից,
իսկ
այժմ
կտրելով
իւր
հաղոր
աղաքականութեան
կամ
կրօնի
մասին
երբէք
նիւթ
չէ
եղել
{նորա}
մտածութեան:
Բոլոր
Հայոց
պատմութեան
մէջ
Պ.
Խուդա
երը
գիտէին,
որ
այդ
օտար
պետութիւնքը,
ձեռք
տալով
{նորա}
կրօնին
կամ
դաւանութեանը,
կամենում
էին
վեր
առնուլ
աջ
բերել
մեզ
մի
պատմական
իրողութիւն:
Բայց
մինչեւ
{նորա}
այս
առաջարկութիւնը
ընդունելը
կամ
մերժելը,
թող
նե
թերթերը,
ոչ
մի
տեղում
չենք
գտանում
բուն
ազգի
կամ
{նորա}
հոգեւորականութեան
մէջ
միաւորութեան
ձգտողութիւն,
,
որ
սուրբ
Ներսէս
Շնորհալու
ժամանակ,
ինչպէս
նաեւ
{նորա}
եղբօր՝
Գրիգոր
Կաթողիկոսի
ժամանակ
Յունաց
Մանուէլ
էս
ստոյգ
պատմութիւն
ընդունելով
մի
յունական
գիրք՝
{նորա}
ռուս
թարգմանութենից,
որ
ունէր
ինքը,
եւ
ուր
որպէ
պարոնը
ճանաչում
է
"
կարօտ
ուղղութեան"։
Ահա
{նորա}
խօսքերը.
"
Որովհետեւ
այն
բաները,
որ
մեղադրանք
է
ւթիւն
դարձուց
այն
բաների
վերայ,
որ
աւելի
մեծ
էին
{նորա}
աչքում
եւ
որ
յիրաւի
կարօտ
էին
ուղղութեան,
որպէս
է
Շնորհալու
բերանը,
մերժում
ենք
որպէս
մերկ
սուտ
{նորա}
արտասուալի
պաղատելը
Թէորիանոսին
եւ
Հայերը
մոլորու
րից
մոռանում
եմ
յաւիտեան
որպէս
գիրքը,
նոյնպէս
եւ
{նորա}
հեղինակը:
Փոքրիշատէ
տեղեկութիւն
տալ
ազգին
այ
զգից:
Ազգը
կարօտ
չէ
նորան
եւ
երբէք
խնդրած
չէ
{նորա}
փաստաբանութիւնը։
Պարոնը
ինքնակամ,
իւր
սենեկի
ան
բաշեւին
ճշմարտութեան
երեսը՝
գուցէ
թերեւս
դրդելով
{նորա}
սեպհական
կարծիքը
իւր
(օգտակար
անուանած)
գործի
մ
էինք
համարել
մերժել.
պատճառ,
մեզ
քաջ
յայտնի
էր
{նորա}
հրատարակած
համբաւների
ստութիւնը,
գիտէինք,
որ
"
լ,
մանաւանդ
ցանկանում
էինք,
որ
մի
փոքր
յարատեւէ
{նորա}
ուրախութիւնը,
ըստ
որում,
եսականութիւն
համարում
պոսի
առակները:
Այս
բանում
եւս
չէ
կարելի
չտեսանել
{նորա}
պարկեշտութիւնը՝
իւր
ասպարէզը
սկսանելով
կէս
մատնա
պարոնին
այս
նոր
ասպարէզի
մէջ
եւ
հաւատում
ենք,
որ
{նորա}
ջանքը
կը
պսակուի՝
կատարելագործելով
եթէ
ոչ
Հայ
հե
նք
"
Հիւսիսափայլից
",
եւ
Յիշատակարանը
պիտի
երեւի
{նորա}
մէջ:
Բացակայութեան
ժամանակ
ճանապարհորդութեան
փոշ
բանասէր
ցոյց
տայ
մեր
վնասը
ազգի
ընդհանրութեանը
եւ
{նորա}
ապագայ
ճակատագրին:
Ազգի
լուսաւորութեան
եւ
հա
որ
շատ
բան
եւս
չէ
կախւում
օրագրի
հրատարակողից
կամ
{նորա}
գործակիցներից.
երկիրը
շատ
անգամ
բուսուցանում
է
դ
էորգ
Արքեպիսկոպոսի
պատրիարքական
աթոռից
իջանելը
եւ
{նորա}
փոխանակ
Բրուսսայի
առաջնորդ
Ամենապատիւ
սրբազան
Սար
օսում
են
այստեղ:
Եթէ
յոյս
ունինք
ապագայի
վերայ,
{նորա}
երեւեցուցիչը
դուք
էք,
ձեզանից
կախւում
է
ազգի
ապա
պսակեալ
գլուխը
չէ
կարող
ժխտել
վերջին
սոսկականին,
{նորա}
անձնաւոր
ազատութիւնը
եւ
իրաւունքը,
կարելի՞
բան
է
ւթիւն
ունենայ
դէպի
հարաւային
Ամերիկան,
ուրախանայ
{նորա}
յաղթութեններով
եւ
տրտմի,
երբ
յաղթահարուած
էր
ստր
զմ
ունի
իւր
մէջ,
չէ
կարող
բամբակ
տալ
Անգլիային,
{նորա}
բամբակեղէն
ապրանքի
գործարանքը
փակւում
են,
գործար
ալի:
Բայց,
որ
սովորել
է
խնդիրը
քննել,
քրքրելով
{նորա}
բոլոր
ծնուցիչ
պատճառքը,
նա
տեսնում
է,
որ
միմիայ
Ազգ
ասելով՝
պիտի
իմանալ
հասարակ
ժողովուրդը
եւ
ոչ
{նորա}
միջից,
նորա
քրտինքով
եւ
նորա
արիւնով
յառաջացած
մ
պիտի
իմանալ
հասարակ
ժողովուրդը
եւ
ոչ
նորա
միջից,
{նորա}
քրտինքով
եւ
նորա
արիւնով
յառաջացած
մի
քանի
մեծատո
ակ
ժողովուրդը
եւ
ոչ
նորա
միջից,
նորա
քրտինքով
եւ
{նորա}
արիւնով
յառաջացած
մի
քանի
մեծատունք:
Բրիտանիոյ,
ընդհանրութիւնը
հարուստ
է
եւ
ապահովեալ,
որովհետեւ
{նորա}
հիմքը
դրուած
է
բնականապէս
եւ
բնութեան
վերայ:
Եւ
ծել
եւ
վաճառել
այն,
ինչ
որ
դուրս
է
բերում
գետնից
{նորա}
մեծագոյն
մասը:
Ազգի
մեծագոյն
մասը
երկրագործութեա
ծ
մնալ,
քանի
որ
մեծագոյն
մասի
արդիւնքը
սպասում
է
{նորա}
՝
կա՛մ,
մշակութեան,
կա՛մ
վաճառականութեան.
եւ
ո
է։
Մի
ուրիշ
տեղ
ճարիր
քո
համար"։
Եւ
ֆերմերը
եւ
{նորա}
հազարաւոր
մշակները,
որ
այնչափ
տարի
ապրում
էին
այ
լիոյ
տնտեսական
գերութիւնը,
մանաւանդ,
բաղդատելով
{նորա}
՝
այլ
ճիւղերում
ունեցած,
ազատ
օրէնսդրութեանց
հետ
,
ա՛զգ,
կեանքդ
տո՛ւր
քո
հայրենիքը
պահպանելու
եւ
{նորա}
պատիւը
տեղը
բերելու
կամ
առաւել
փառաւորելու
համար
ծութիւնքը,
մեքենաները,
որ
այսօր
գրեթէ
դարձել
են
{նորա}
բնաւորութեան
յատկութիւնքը,
ամենեւին
պատահական
չե
բնականը
չկայ,
հարկը
ստիպում
է
արհեստականով
լցնել
{նորա}
պակասը:
Անգլիական
ազգի
այն
ահաւոր
գաղթականութիւն
ն
հողի
վերայ,
որ
պիտի
ազատենք,
-
ընդհատում
եմ
ես
{նորա}
խօսքը:
-
Բայց
դու
պայման
դրեցիր,
որ
գրաւ
դ
,
գրաւ
դնել,
վաճառել,
ընծայել,
ի
վերջոյ,
դու
{նորա}
անպայման
տէրն
ես,
եւ
դորա
վերայ
խօսելիք
չկայ:
Ի
Եւ
այս
իրաւունքը
պիտի
տեւէ
այնքան,
որքան
նա
կամ
{նորա}
սերունդը
պիտի
բնակուի
այն
հողի
վերայ:
Իւրաքանչիւ
անկողոպտելի
պահելով,
այդ
հասարակութեան
անդամը
եւ
{նորա}
սերունդը
հաստատում
է
իւր
կեանքը
մի
ամուր
եւ
ապահո
ունի
այս
խնդիրը,
որչափ
մարդը
անքակտելի
կապուած
է
{նորա}
հետ,
այնքան
դժբախտ
է
եղել
այդ
խնդրի
ճակատագիրը:
յ,
եւ
գրեթէ
ատելութեան
աչքով
նայում
էր
դէպ
ուղիղ
{նորա}
աչքերի
մէջ:
-
Ինչու՞
այդպէս
շփոթում
է
եւ
խռ
մինը,
երկաթի
տրամաբանութեամբ,
հարուածը
իջեցուց
{նորա}
գլխին:
-
Սեպհականութիւնը
գողութի՛ւն
է,
-
ա
որովհետեւ
երկրագունդը
անհատի
սեպհականութիւն
չէ,
{նորա}
վերայ
ապրում
են
եւ
պիտի
ապրին
բոլոր
նորա
որդիքը
ա
իւն
չէ,
նորա
վերայ
ապրում
են
եւ
պիտի
ապրին
բոլոր
{նորա}
որդիքը
անխտիր:
-
Բայց,
եթէ
ես
իմ
հողը
կիսե
՝
ստրկանալով
ուրիշին:
Բռնակալութիւնը,
եթէ
{նորա}
երեւեցուցիչը
մի
անհատ
է,
թո՛ղ
լինի
այն
անհատը
Նե
այն
անհատի
հետ
գերեզման
կ'իջնէ:
Բռնութիւնը,
եթէ
{նորա}
երեւեցուցիչը
մի
ժողով
է,
մի
ծերակոյտ,
մի
հրէակա
էս,
զարհուրելի
չէ.
ցրուեցիր
ժողովը,
կործանեցիր
{նորա}
տաճարը,
եւ
ահա
ամենայն
բան
կ'ընթանայ,
ինչպէս
իւ
այդ
հասարակութիւնը
սկսում
է
բռնանալ
իւր
վերայ
եւ
{նորա}
բռնակալական
ձգտողութիւնքը
բնաւ
իսկ
պակաս
չեն
արտա
տ
Միլը
խօսում
է
հասարակութեան
հետ,
նա
բողոքում
է
{նորա}
ընդդէմ,
եւ
նորա
ընդդէմ
դարձեալ
պաշտպանում
է
եւ
ք
ասարակութեան
հետ,
նա
բողոքում
է
նորա
ընդդէմ,
եւ
{նորա}
ընդդէմ
դարձեալ
պաշտպանում
է
եւ
քարոզում
է
տպագրու
ագրութեան
անպայման
ազատութիւնը:
Հասարակութիւնը,
{նորա}
կանխակալ
կարծիքները,
նորա
աւանդութիւնքը,
որ
դար
ւնը:
Հասարակութիւնը,
նորա
կանխակալ
կարծիքները,
{նորա}
աւանդութիւնքը,
որ
դարերով
նստել
են
նորա
ուղեղի
վ
իքները,
նորա
աւանդութիւնքը,
որ
դարերով
նստել
են
{նորա}
ուղեղի
վերայ,
արմատացել
են
նորա
ոսկերքի
մէջ,
շա
դարերով
նստել
են
նորա
ուղեղի
վերայ,
արմատացել
են
{նորա}
ոսկերքի
մէջ,
շատ
անգամ,
չէ
կարող
հաշտ
աչքով
նայ
վերայ,
պարզամիտների
միտքը
եւ
ատելութիւնը
գրգռել
{նորա}
ընդդէմ:
Այս
բոլորը
սարսափանքով
տեսաւ
Ստիւարտ
Միլ
ն
սրբազանել
է
ինքը,
հասարակութիւնը,
որ
դարձել
է
{նորա}
հոգին,
նորա
պաշտական
գաղափարը,
տեսաւ
այս
եւ
խաչ
ինքը,
հասարակութիւնը,
որ
դարձել
է
նորա
հոգին,
{նորա}
պաշտական
գաղափարը,
տեսաւ
այս
եւ
խաչակիր
արշաւանք
ի
վերջոյ,
անբարոյական
պարսաւանքը,
թոյլ
երեւեցան
{նորա}
աչքում.
նորա
վշտացած
հասկացողութիւնը
թելադրում
է
արոյական
պարսաւանքը,
թոյլ
երեւեցան
նորա
աչքում.
{նորա}
վշտացած
հասկացողութիւնը
թելադրում
էր
նորան
վրէժ,
վշտացած
հասկացողութիւնը
թելադրում
էր
նորան
վրէժ,
{նորա}
միակ
ցանկութիւնը
էր,
որ
ուսուցիչք
կորուսանեն
իւր
րից
գալու
ցօղի
վերայ:
Ցօղը
դեռ
հազիւհազ
նստում
է
{նորա}
տերեւների
վերայ,
հազիւհազ
սկսանում
է
զովացնել
նո
րա
տերեւների
վերայ,
հազիւհազ
սկսանում
է
զովացնել
{նորա}
ծարաւը,
դալարացնել
նորա
խորշակահար
տեսիլը
եւ
ահա
ւհազ
սկսանում
է
զովացնել
նորա
ծարաւը,
դալարացնել
{նորա}
խորշակահար
տեսիլը
եւ
ահա...
արեւը
ծագեցաւ:
Ցօղի
ից
զինուորութեան
առջեւ,
Նիկողայոսը
մեռաւ:
Մեռաւ
{նորա}
հետ
եւ
նորա
համակարգութիւնը:
Ինչ
կամիս,
արա՛,
թեան
առջեւ,
Նիկողայոսը
մեռաւ:
Մեռաւ
նորա
հետ
եւ
{նորա}
համակարգութիւնը:
Ինչ
կամիս,
արա՛,
բայց
ժամանակ
է
ստրուկներին
եւ
յառաջընթաց
ազնիւ
կուսակցութեան:
{Նորա}
մէջ
նոյնպէս
խմորւում
է
մի
ոգի,
եւ
այսօր
երկու
եր
ի՛նչ
է
ուրեմն
պատճառը,
որ
ժողովուրդը
չէ
տեսնում
{նորա}
երեսը,
եւ
ո՞ւր
են
այն
ոսկիքը:
Մի՞թէ
տէրութեանց
րբերութիւն:
Երկրագործը
ունի
հիմք,
նա
ունի
հող,
{նորա}
ձեռքում
կայ
նիւթ,
որ
ասել
է
ոյժ
եւ
կարողութիւն
դ
ժը
եւ
զօրութիւնը,
ինչ
որ
ունի
աշխատութիւնը,
երբ
{նորա}
հետ
զուգընթաց
է
նիւթը,
երբ
այդ
բոլորը
հաստատած
է
մար
չէ.
վարձկանի
յառաջ
բերած
արդիւնքը
վայելում
է
{նորա}
տէրը:
Ո՞վ
է
նորա
տէրը:
Վաճառականը
կամ
գործարանա
յառաջ
բերած
արդիւնքը
վայելում
է
նորա
տէրը:
Ո՞վ
է
{նորա}
տէրը:
Վաճառականը
կամ
գործարանատէրը:
Ուրեմն,
շա
եւ
տղայական:
Դրամի
արժէքը
պայմանական
մի
բան
է.
{նորա}
զօրութիւնը
կամ
անզօրութիւնը,
նորա
բարձրանալը
կամ
կան
մի
բան
է.
նորա
զօրութիւնը
կամ
անզօրութիւնը,
{նորա}
բարձրանալը
կամ
ցածնալը
կապուած
է
այն
նիւթերի
շատո
րի
նշխարեալ
ոսկին
եւ
արծաթը
բերելով
Պօլիս:
Այս
է
{նորա}
միակ
հնարը,
որով
կամենում
է
դէմ
դնել
Պօլսի
դրամա
իւն,
երբ
հասարակաց
ծանրաչափը
ակներեւ
գուշակում
է
{նորա}
կեանքի
համար
մի
մահաբեր
մրրիկ,
այն
ժամանակ
ինքը
քատ
է,
բայց
այդ
աղքատութիւնը
միայն
կարող
է
լարել
{նորա}
ջլերը,
նորա
գործունէութիւնը,
աղքատութիւնը
միայն
այդ
աղքատութիւնը
միայն
կարող
է
լարել
նորա
ջլերը,
{նորա}
գործունէութիւնը,
աղքատութիւնը
միայն
կարող
է
սթափ
իւնը
եւ
փոխէ
նորան
յառաջ,
քան
թէ
հասել
էր
մինչեւ
{նորա}
կորստական
ելքը:
Եթէ
հարուստ
լինէր
հասարակութիւնը
րօտութիւն
չկար
հնար
մտածելու,
ճանապարհ
փոխելու,
{նորա}
աղքատ
լինելը,
միեւնոյն
ժամանակ,
կարող
է
լինել
ն
ա
աղքատ
լինելը,
միեւնոյն
ժամանակ,
կարող
է
լինել
{նորա}
փրկութիւնը:
Պօլսի
մէջ,
նորա
շրջակայքում
կա
կարող
է
լինել
նորա
փրկութիւնը:
Պօլսի
մէջ,
{նորա}
շրջակայքում
կամ
այլ
քաղաքներում
բնակուելու
եւ
ձու
յ
մէջ
այնքան
անգամ
փոխւում
է,
որ
ո՛չ
առնողը
գիտէ
{նորա}
րոպէական
արժէքը,
եւ
ո՛չ
տուողը,
վաճառականութիւն
երեք
կամ
հինգ
ղուրուշ
յաւելուածից,
մինչ
չէ
մնում
{նորա}
ձեռքում:
Քաղաքի
մէջ,
համեմատութեամբ
շինական
կեա
նչ
եղաւ
արդեօք
այն
լքեալ
տունի
եւ
ընտանիքի
վիճակը
{նորա}
բացակայութեան
ժամանակ:
Վերադառնում
է
իւր
տունը,
րօտ
ընտանեաց
թիւը
յաւելցնելու
համար:
Եւ
ահա
{նորա}
տասն
եւ
ութն
կամ
քսան
տարեկան
որդին,
որ
աճել
եւ
ի
"
Հոգւոց
",
եւ
պանդուխտի
սիրտը
պաղում
է:
Բայց
{նորա}
սիրտը
պաղում
է
եւ
այն
աշխարհից,
ուր
ծնել
էր
նա.
ադառնայ:
Նա
գտանելու
չէ
իւր
տունը,
իւր
ծնողքը,
{նորա}
աչքին
պիտի
հանդիպին
երկու
գերեզման
եւ
մի
ամայի
բն
իւր
ապագայի
հորիզոնի
վերայ
մի
երջանկութեան
աստղ,
{նորա}
ներկան
եւ
ապագան
խաւար
է:
Նա
տանում
է
իւր
կեանքի
անքի
ծանր
խաչը,
մինչեւ
որ
մի
նիւթեղէն
խաչ
տնկուի
{նորա}
գերեզմանի
վերայ:
-
Իսկ
նորա
ընտանիքը՞:
եղէն
խաչ
տնկուի
նորա
գերեզմանի
վերայ:
-
Իսկ
{նորա}
ընտանիքը՞:
-
Այժմ
կենդանի
մարդիկ
չկամին
հոգ
րեանց
ընտանիքի
ապագան,
մեռածը՞
պիտի
հոգայ:
{Նորա}
ընտանիքին
սպասում
է
նոյն
թշուառութիւնը,
ինչ
որ
վ
է
նոյն
թշուառութիւնը,
ինչ
որ
վերեւում
ասացինք:
{Նորա}
պատանի
կամ
մանուկ
որդին,
շատ
անգամ
տասներկու
տաս
վարձկանութիւնը
եւ
մշակութիւնը.
սոցանից
հետեւեցաւ
{նորա}
կեանքի
աւերանքը,
որի
տակ
այսօր
ճնշւում
է
միջաբեկ
կէի
դժոխային
գօտիների
տակ
մի
կտոր
հող
ճանկելու
եւ
{նորա}
մշակութեամբ
իւր
ապագան
ապահովելու,
մեր
սիրելի
Հա
միջնորդութիւնը,
բեռնակրութիւնը
աւելի
արժէք
ունին
{նորա}
աչքում:
Շատ
դառն
է
մեզ
ասել
այս
խօսքը,
բայց
ծած
էջ,
այն
ժամանակ
ազգային
է
վաճառականութիւնը,
երբ
{նորա}
խարիսխը
դրուած
է
ազգի
հիմքի
վերայ:
Եւ
մինչե
,
կենդանութիւն
տալ
նորան,
ոյժ
եւ
զօրութիւն
դնել
{նորա}
մէջ,
որպէսզի
կարողանայ
հաստատ
պահել
իւր
վերայ
լի
.
փիլիսոփայութիւնը
երկրագունդի
վերայ
է,
մարդն
է
{նորա}
աթոռը,
մարդն
է
նորա
ե՛ւ
քննողը,
ե՛ւ
քննելին:
Բ
րկրագունդի
վերայ
է,
մարդն
է
նորա
աթոռը,
մարդն
է
{նորա}
ե՛ւ
քննողը,
ե՛ւ
քննելին:
Բայց
մարդը,
յառաջ,
ք
մանուկը
առնուլ
մեզ
օրինակ,
պատանու
համար
մինչեւ
{նորա}
խելահասութիւնը
չկայ
բարոյական
խնդիր,
բայց
մարդը
Հայոց
ազգի
հիմքը
նորոգել,
ոյժ
եւ
զօրութիւն
դնել
{նորա}
մէջ,
քանի
որ
ազգը,
հասարակ
ժողովուրդը,
կարօտ
է
ասարակ
ժողովուրդը,
կարօտ
է
օրական
հացի,
քանի
որ
{նորա}
տնտեսական
խնդիրը
կարգի
չէ
դրւում:
Հայոց
հաս
հազիւհազ
սերմանում
է
եւ
հնձում
է
այնքան,
որքանը
{նորա}
տարեկան
ապրուստը,
զիարդ
եւ
իցէ,
պիտի
կարողանար
գործունէութիւն,
երկրագործի
ապրանքը
կարող
էր
մնալ
{նորա}
ձեռքում,
որովհետեւ
չկայ
այդ
ապրանքի
վաճառականութ
թէ
ո՞վ
տայ
երկրագործին
այն
դրամը,
որ
հարկաւոր
է
{նորա}
լքեալ
բազուկները
զօրացնելու
համար:
Վաճառակա
մի
քանի
փարայ,
որի
շրջանառութեամբ
ապրում
է
նա
եւ
{նորա}
ընտանիքը:
Կարողութեան
տէր
մարդը
ո՞չ
ապաքէն
իւր
ա
պէի
մէջ
կամեցաւ
եւ
ահա
պատրաստ
են
վաճառականք
գնել
{նորա}
ապրանքը:
Այս
ճանապարհով
միայն
դրամի
շրջանառ
հակառակ
է,
եթէ
նոյն
ապրանքով
վաճառականք
բազմանան
{նորա}
չորս
կողմում,
իսկ
բնական
բերքերի
համար
այս
վտանգ
երի
մեծագոյն
մասը
կեանքի
էական
պիտոյքներ
չեն,
եւ
{նորա}
մանր
վաճառականը
պիտի
վաճառէ
իւր
ապրանքը
հասարակ
ժ
շատ
անգամ
շռայլանում
է,
այո՛,
բայց
եւ
շատ
անգամ
{նորա}
մեծագոյն
մասը
հարկադրւում
է
միմիայն
կեանքի
էական
ահման:
Եւրոպան,
իւր
ներկայ
վիճակի
մէջ,
նայելով
{նորա}
երկրագործութեան
պայմաններին,
նայելով
նորա
ձեռագո
այելով
նորա
երկրագործութեան
պայմաններին,
նայելով
{նորա}
ձեռագործութեան
աստիճանին,
նայելով
միլիոնաւոր
բազ
ելի
կամ
մշակելի
նիւթերի,
որոնց
վերայ
հիմնւում
են
{նորա}
ձեռագործութիւնքը,
նորա
գործարանքը
եւ
նորա
մեքենա
,
որոնց
վերայ
հիմնւում
են
նորա
ձեռագործութիւնքը,
{նորա}
գործարանքը
եւ
նորա
մեքենաները:
Ասացինք
վերե
ում
են
նորա
ձեռագործութիւնքը,
նորա
գործարանքը
եւ
{նորա}
մեքենաները:
Ասացինք
վերեւում,
թէ
մեր
վաճառ
ս
կողմից՝
խաղալիք
է
բիւր
հանգամանքների
ձեռքում:
{Նորա}
ապրանքը,
ինչպէս
ասացինք,
չունի
այն
ոյժը,
այն
կ
անխնայ:
Վաճառականը
շուարել
է,
շատերն
են
շուարել
{նորա}
նման։
Մնում
է
առանց
վաստակի
վաճառել
ապրանքը,
որ
սը,
որ
պիտի
վճարէ
իւր
նոր
պարտքի
համար,
կը
տանի
{նորա}
ապրանքի
վաստակը,
թէեւ
սկզբում
ծանր
թուեցաւ
նորան
ոչ
միայն
այսչափ,
այլ
առեւտուր
սկսելու
ժամանակ,
{նորա}
մէջ
բերած
գումարը
եւս
հալեցաւ,
բոլոր
ձեռքի
ապրան
պէտք
կայ,
քանզի
հացի
խնդիրը
ամեն
րոպէ
բաղխում
է
{նորա}
դուռը:
Եւ
մի
այդպիսի
վատաբաղդ
մարդու
համար
հեշտ
էս
հողի՛ց
ստանում
է
բնութեան
բերքերը,
եւ
նոքա
են
{նորա}
նիւթական
ոյժը
եւ
կարողութիւնը,
հաստա՛տ
է
իւր
ոտք
ը,
ե՛ւ
միւսը
կարօտ
կը
լինին
նորան:
Ոյժը
կ'անցնէ
{նորա}
ձեռք,
թո՛ղ
որչափ
կամի,
փոքր
լինի
նորա
ապրանքը.
ը
կ'անցնէ
նորա
ձեռք,
թո՛ղ
որչափ
կամի,
փոքր
լինի
{նորա}
ապրանքը.
ոյժը,
այնուամենայնիւ,
դրական
զօրութիւ
նի
որ
չունի
իւր
սեպհական
երկրագործութիւնը՝
բոլոր
{նորա}
ճիւղերով,
նորա
վաճառականութիւնը
է՛
եւ
կը
լինի
Եւ
սեպհական
երկրագործութիւնը՝
բոլոր
նորա
ճիւղերով,
{նորա}
վաճառականութիւնը
է՛
եւ
կը
լինի
Եւրոպացոց
համար
ծա
ելի
ախորժելի
չէ,
գոնէ՛
բնաւ
պակաս
չէ
Եւրոպայից:
{Նորա}
կախարդական
թովչութիւնը
ո՛չ
նորա
աշխարհագրական
անո
աս
չէ
Եւրոպայից:
Նորա
կախարդական
թովչութիւնը
ո՛չ
{նորա}
աշխարհագրական
անունի
մէջ
է
եւ
ո՛չ
նորա
կլիմայի
մէ
ւթիւնը
ո՛չ
նորա
աշխարհագրական
անունի
մէջ
է
եւ
ո՛չ
{նորա}
կլիմայի
մէջ:
Նորա
գործունէութիւնն
է,
որ
այսօր
պ
արհագրական
անունի
մէջ
է
եւ
ո՛չ
նորա
կլիմայի
մէջ:
{Նորա}
գործունէութիւնն
է,
որ
այսօր
պատգամ
է
տալիս
բոլոր
լխին,
իսկ
Ասիան
մոռանում
է
միշտ
երէկը.
այսօրը
է
{նորա}
Աստուածը,
որ
պաշտում
է,
վաղը
ի՛նչ
կամի
թող
լինի
ւթիւն,
որեւիցէ
կողմից,
չէ
պիտոյ
կարողանայ
փակել
{նորա}
առաջքը,
թէեւ
այսօր
հալածակա՜ն
եւ
աքսորակա՜ն
են
ա
տահարում
է
միւս
ազգը
եւ
իւր
զէնքով
սահման
է
դնում
{նորա}
հողի
վերայ,
բայց
որովհետեւ
մեր
տրտմութիւնը
ոչինչ
մեք
տեսնում
ենք
նորան,
եթէ
շատ
անգամ
գիտենք
նաեւ
{նորա}
ծագումը,
ինչպէս
ապա
ուրանում
ենք
նորա
լինելութիւ
իտենք
նաեւ
նորա
ծագումը,
ինչպէս
ապա
ուրանում
ենք
{նորա}
լինելութիւնը:
-
Մեք
ուրանում
ենք
ազգի
լինել
ջ
է:
Երբ
տեսական
ըմբռնումը
սխալ
է,
թիւր
կը
լինի
{նորա}
փորձական
հետեւութիւնը
եւ
կ'երեւեցնէ
մի
բաբելոնեան
եզուն,
իւր
սովորութիւնքը,
իւր
աւանդութիւնքը...
{Նորա}
ամեն
մի
սեպհականը
սուրբ
է
նորան,
եւ
վա՛յ
միւսին
ուրբ
է
նորան,
եւ
վա՛յ
միւսին,
որ
ձեռք
բարձրացնէ
{նորա},
այս
կամ
այն,
սեպհական
սրբութեան
վերայ:
Եւ,
ի
ւթիւն,
համարւում
է
կենդանի,
եթէ
կայ
եւ
չէ
մեռած
{նորա}
հաւաքական
անձնաւորութիւնը՝
նորա
ազգութիւնը.
համ
կայ
եւ
չէ
մեռած
նորա
հաւաքական
անձնաւորութիւնը՝
{նորա}
ազգութիւնը.
համարւում
է
դարձեալ
մեռած,
դատապարտ
ապարտուած
եւ
իրաւունքից
զրկուած,
եթէ
չկայ
այլեւս
{նորա}
ազգութիւնը:
Վերեւում
ասացինք,
որ
ազգի
մահը
Արտաքին
ոյժերը
յաղթահարում
են
նորան
եւ
լուծում
են
{նորա}
կազմուածքը:
Ազգութիւնը
ապրում
է,
եթէ
նորա
նորա
կազմուածքը:
Ազգութիւնը
ապրում
է,
եթէ
{նորա}
մէջ
կայ
արտաքին,
աւերիչ
ոյժերի
հաւասարակշիռ
զօրո
քին
ոյժերը,
յաղթահարելով
ազգութիւնը,
լուծում
են
{նորա}
կազմուածքը:
Եւ
ինչպէս
բնական
էակները,
կորուսանե
ն:
Քանի
որ
իմ
կեանքի
խոստովանելը
կապուած
չէ
{նորա}
շահի
հետ,
նա
խոստովանելու
չէ:
Ուր
թողունք,
որ
Անգլիան
կը
հասնի
իւր
դարաւոր
նպատակին,
որի
մէջ
է
{նորա}
էական
շահը"։
Այսպէս
է
եղել
ազգութեանց
ընթա
ակաս
չէ
մասնաւոր
անձնապաշտից,
որի
փոյթը
չէ,
եթէ
{նորա}
ընկերը,
նորա
աչքի
առջեւ
ընկնում
է
սովամահ:
որ
անձնապաշտից,
որի
փոյթը
չէ,
եթէ
նորա
ընկերը,
{նորա}
աչքի
առջեւ
ընկնում
է
սովամահ:
Բայց
մասնաւոր
ւնը
էական
խնդրի
մէջ
չէ.
տնտեսական
խնդրի
դուռը
եւ
{նորա}
համար
փակուած
է:
Նորա
ազատութիւնը
անուանական
է,
.
տնտեսական
խնդրի
դուռը
եւ
նորա
համար
փակուած
է:
{Նորա}
ազատութիւնը
անուանական
է,
նա
չէ
կերակրւում
նիւթո
տութիւնը
անուանական
է,
նա
չէ
կերակրւում
նիւթով,
{նորա}
կառավարութիւնը
ներկում
է
նորա
աչքը
իւր
դրօշի
փառք
կերակրւում
նիւթով,
նորա
կառավարութիւնը
ներկում
է
{նորա}
աչքը
իւր
դրօշի
փառքով,
իւր
զէնքի
յաղթութեամբ,
ի
վուած
է,
կառավարութեանց
բժժանքը
դեռեւս
ազդում
են
{նորա}
վերայ:
Նա
տանում
է
աղքատութեան
ծանր
լուծը՝
առան
,
քան
թէ
ինքը՝
Անգլիան,
բայց
Անգլիան,
հակառակ
{նորա}
կամքին,
պահում
է
նորան
իւր
ձեռքի
մէջ,
եւ
Թէյմսը
՝
Լեհաստանի
մահուան
առաջին
պատճառը,
յափշտակել
է
{նորա}
Պօզնայնի
դքսութիւնը
եւ
խեղդում
է...
-
Քաղ
ւ
մի
վամպիր,
ծծում
է
Լեհաստանի
արիւնը,
փակում
է
{նորա}
եկեղեցիքը,
դպրոցները
եւ
հրամայում
է
քար
կամ
փայտ
խրատ,
կարող
է
երեւել
մեզ
հեռուից.
ներկայ
կեանքը
{նորա}
հետ
վերաբերութիւն
չունի,
ըստ
որում
անցածը
չէ
ապր
թիւնը
ազատութիւն
չէ
ժողովրդին.
նա
փոխում
է
միայն
{նորա}
լուծը։
Մեք
դրականապէս
թշնամի՛
ենք
այդպիսի
ազգութ
ք
վհատում:
Մեք,
ուրիշ
անգամ,
դարձեալ
կը
խօսինք
{նորա}
հետ
այս
խնդիրների
վերայ
եւ
մեր
ամեն
ճիգը
կը
թափեն
,
քան
թէ
մտածում
ենք
մեք,
քան
թէ
աշխատեցանք
մեք
{նորա}
առջեւ
կերպարանել
մեր
միտքը:
Ի՛նչ
է
արդեօք
ն
ա
առջեւ
կերպարանել
մեր
միտքը:
Ի՛նչ
է
արդեօք
{նորա}
մտածութիւնը:
Աւելորդ
հարցմունք
է
այս:
Նա
մտածու
վ
էր,
նոյնպէս
եւ
իմ
ժառանգները
ապահովուած
են"։
{Նորա}
մտածութիւնը
աւելի
չէ
տարածւում,
քան
թէ
իւր
անմիջ
որից
դուրս
եկար
դու,
եւ
ազատ
կարծեցիր
այնուհետեւ
{նորա}
վիճակակցութենից
քո
սերունդը,
քանի
որ
ինքնիշխան
տ
կը
բարձրանայ
հասարակաց
ազգի
մակերեւոյթից,
բոլոր
{նորա}
սերունդը
չէ
կարող
մնալ
այն
բարձրութեան
մէջ:
Կանո
ռն
աղքատութեամբ
կնքում
է
իւր
կեանքը,
ո՛ւր
մնացին
{նորա}
ժառանգները:
-
Բայց,
դորա
փոխանակ,
եւ
աղքա
յս
հաշուին:
Կարող
են
ասել,
որ
եթէ
մարդը
եւ
{նորա}
կեանքը
դրուի
ճիշտ
մաթեմատիկական
հաշուի
տակ,
մարդ
ական
հաշուի
տակ,
մարդը
կը
դառնայ
մի
մեքենայ,
եւ
{նորա}
կեանքը՝
մի
ձանձրալի
ժամանակամիջոց:
Այն
ժամանակ
մարդը
քննէ
ներկան,
այն
ժամանակ
իսկոյն
կը
ճեղքուի
{նորա}
առջեւ
ապագայի
կարծեցեալ
վարագոյրը:
-
Չէ՛,
ղինակութեան
անունով,
որ
մեք
չենք
ընդունում:
Մեք
{նորա}
առջեւ
պիտի
դնենք
գործ,
նա
մեր
առջեւ
պիտի
դնէ
հրա
Այո՛,
մարդն
է
մեր
կատարելութիւնը
`
idéal,
եւ
{նորա}
էական
եւ
իրական
պէտքերից
աւելի,
ուրիշ
բանի
հետ
վ
չունինք:
Էական
եւ
իրական
պէտքերի
մէջ
տեսնում
ենք
{նորա}
կեանքը,
կեանքի
պայմանները:
Պայմանների
մէջ
տեսնո
Մարդը
չէ
գողանում,
բայց
եթէ
նա
չէ
գողանում
{նորա}
համար,
որ
օրէնքը
արգելում
է
գողանալ,
նա
գո՜ղ
է
ազատիչը...
Թշուա՜ռ...
յառաջ
քան
թէ
փրկեցիր
{նորա}
կեանքը,
ոտքիդ
տակ
կոխեցիր
նորա
իրաւունքը
եւ
նորա
աջ
քան
թէ
փրկեցիր
նորա
կեանքը,
ոտքիդ
տակ
կոխեցիր
{նորա}
իրաւունքը
եւ
նորա
մարդկային
արժանաւորութիւնը:
Դո
նորա
կեանքը,
ոտքիդ
տակ
կոխեցիր
նորա
իրաւունքը
եւ
{նորա}
մարդկային
արժանաւորութիւնը:
Դո՛ւ
դադարեցար
մարդ
զգացողութիւնքը,
որովհետեւ
քո
անձը
տէր
քարոզեցիր
{նորա}
կեանքին:
Հազար
կեանք
փրկէ
դու
այդ
ճանապարհո
անում
այս
գրուածքը.
ազգային
թատրոնին
է
ընծայուած
{նորա}
բովանդակութիւնը
եւ
ազգային
այս
նոր
երեւոյթի
վերայ
այսչափ,
նա
քրքրում
է
ընտանեկան
կեանքը,
քննում
է
{նորա}
եւ
ամենանուրբ
կողմերը,
եւ
մերկապարանոց
դնում
է
հ
դիմակը,
որ
աշխարհի
սուտ
դասակարգութիւնքը
դրել
են
{նորա}
երեսի
վերայ.
նա
որպէս
մի
օտար
աշխարհ
մտանում
է
թ
անցքի,
մի
գործողութեան,
որից
մի
վնաս
գալու
չէր
{նորա}
անձնական
շահին:
Բայց
թատրոնից
դուրս
գնալու
ասանը
եւ
դերասանուհին
փոքրանում
են,
ստորանում
են
{նորա}
աչքի
առաջեւ:
Ամենափո՛քր
է
նա,
որ
ուրիշին
հ
սպասաւորելու
համար.
միթէ
յաջողութեան
մեծութիւնը
{նորա}
արգելքների
եւ
խափանների
մեծութեամբ
չէ՞
չափւում:
յաջողեցուցիչ
որպիսութիւնքը
պիտի
նպաստաւոր
լինէին
{նորա}
մեծ
յառաջադիմութեան:
Եւ
այդ
թատրոնը
ներկայ
սերու
ւթական
աշխարհումս:
Այս
ողորմելի
դրութիւնը
ազգի,
{նորա}
արտասուքը
եւ
աղաչանքը
մոռացուած
չէին
նախախնամութե
եւանու
դպրոցին
եւ
այլ
աստուածահաճոյ
շինուածների:
{Նորա}
ժամանակակից
զանազան
մարդիկ
նոյնպէս
չեն
մոռանում
Ն
գաւթի
եկեղեցւոյն,
տալով
զգին
տեղւոյն
գերեզմանին
{նորա}
նման
այլոց.
եւ
զվերն
յիշեալ
իմ
տուած
գետինն
օրին
յաւիտեանս
ժամանակաց,
որպէս
վերն
յիշեալ
տներն
եւ
{նորա}
քրէհն
եւս
իմ
միւս
տներիս
քրէհի
խտուրն
բաժանեսցեն
,
ո՛չ
եւս
իշխել
այսուհետեւ
ի
վերայ
յիշեալ
տանն
եւ
{նորա}
եկամտին
իբրեւ
տէր,
այլ
միայն
ցորքան
կենդանի
մնաց
եալ
օրինին
յաջորդելով
զտեղի
իմ,
զյիշեալ
տունն
եւ
{նորա}
եկամուտն,
ամենայն
եւս
եթէ
նոր
ստացեալ
տունք
եւ
ա
Կալկաթայ
հասնելն,
նախ
քան
զամենայն՝
մկրտելոց
եմ
{նորա}
նոյնոյ
անուանակոչութեամբ
եւ
յետ
այնու
ընդունելոց
կոյս
թարիղիցն
եւ
ի
լրման
ժամանակին
վաշխով
յանձնվի
{նորա}
եւ
նա
պարտէ
՚ի
յայս
միջոց
ժամանակի
կեալ
հնազանդ
ե
յս
եւ
կտակադրել
հարկայ
ունիլ
հետեւողութիւն
ուսման
{նորա},
ի
պատճառի
զոր
ես
սիրեցի
եւ
սիրեմ
նոյն
գունօք
եւ
-
Հարցում
է
անում
Զոհը
թակարդեալ.
-
Կամ
ի՞նչ
{նորա}
փայլ:
"
Մարդաչափ
ահա
Բարձրանում
է
նա
Վեր
հորի
ար
Ջահեալ
բոցավառ
"...
-
Զի՞նչ
անուն
{նորա},
-
Հարցանէ
ցնա
Զոհն
թակարդեալ
-
Կ
Հարցանէ
ցնա
Զոհն
թակարդեալ
-
Կամ
զի՞նչ
{նորա}
փայլ:
"
Առնաչափ
ահա՝
Ի
վեր
բարձրանա
,
Յայն
հոտոտի
մեր
քերուբ.
Ի
շաղ
կրծոց
{նորա}
պասուք՝
Ո՜հ,
բժշկի
ի
մի
ումպ:
Անդ
եւ
,
Զամենայն
փակեալ
բանայ,
Զի
որ
զկնին
{նորա}
գայ՝
Ելցէ
եւ
մտցէ՝
Եւ
ճարակ
գտցէ:
Եւ
ահա
էր՝
Քո
զանդորրութիւն
հոգւոյ:
Եւ
յո՞
{նորա}
թափէիր
Զկիզելւոյ
կայծակունս
Եւ
կամ
բնա
արձ,
Կամ
զարարածս՝
զանվեհեր,
Գործս
{նորա}
զմատանց՝
Զարեւ,
լուսին
եւ
զաստեղս,
կամակար,
Զի
Արարչին
էր
պատգամ
Կամաց
{նորա}
կալ
պատկառ.
Ուստի
ոչինչ
դժդմնեալ
Ընդ
ամենակատար
Սիրել
զԱստուած
եւ
զոր
ինչ
Ի
{նորա}
կալաւ
ձեռաց
Սկիզբն
գոլոյ,
եւ
ո՛չ
ինչ
սրտի
զկազմած,
Եւ
ոչ
բնաւ
վրիպէր
Բան
ի
{նորա}
սուր
աչաց,
Ահաբեկեալ
ընդ
երդումնն,
Զ
,
կին,
առ
ի՞նչ
Տէր
օրհնեաց,
Յի՞նչ
ակնարկէ
{նորա}
բան,
ԹԷ՝
աճեցէ՛ք
"...
եւ
լռեաց:
ք
զկզակ
ի
պախուց,
Կամ
զօրութեա՞ն
դնիցէ
{Նորա}
դիմակ
զիւր
թոյլ
կուրծ:
Եւ
յի՞նչ
շարժի
բնութ
օնութեանց
պաշտամանց,
ձեռնտու
լինել
կանգուն
կալոյ
{նորա},
մինչեւ
այց
արասցե
մեզ
Վերին
Տեսչութիւն:
Ձեռնտո
:
Դաւաճանեալ
զՄատթէոս
արքեպիսկոպոսն,
կալաւ
զաթոռ
{նորա}
՚ի
վնաս
եկեղեցւոյն
հայոց,
եւ
միացեալ
ընդ
բազմավն
ենի
իւր
քաղաք
զԹէոդոսիա,
յուրում
բնակին
ազգականք
{նորա}:
Եկեղեցիքն,
ընդ
ձեռն
օրինաւոր
դատաստանի
պարտաւո
այոց
բնակելոց
ի
Նախիջեւան
եւ
՚ի
շրջակայ
գիւղօրայս
{նորա}:
Յայտնեցից
եւ
ես
զբազում
իրաց
անձամբ
անձին
յամսե
ս
ազգային
դպրոցաց
գոլ
զմատենիկն
հրատարակէ
ի
ճակատ
{նորա}:
Ընթերցեալ
զայն,
զարմանք
կալան
զիս,
թէ
զիա՞րդ
,
քա՛ջ
ճանաչեմք
զնախապատրաստութիւն
մտաց
եւ
կամաց
{նորա}:
4)
Երես
7.
Առ
հարցումն
"
ուրեմն
այս
աշխա
կոչիլ
եկեղեցւոյն
արդէն
ընդդէմ
է
ընդհանրականութեան
{նորա},
ընդ
նմին
եւ
միութեան.
քանզի
միութիւն
եւ
ընդհան
էլ
դառնայր
մտօք
յԵգիպտոս,
եւ
քաղցրանային
՚ի
քիմս
{նորա}
սոխն
եւ
խստորն
առաւել
քան
զմանանայն
երկնառաք:
ւիրան
եւ
միակ
նշան՝
որով
ճանաչիլ
ունէին
հետեւողք
{նորա}:
Ուսումն
քրիստոնէութեան
եւ
խորհուրդ
նորա
է
բարոյ
ետեւողք
նորա:
Ուսումն
քրիստոնէութեան
եւ
խորհուրդ
{նորա}
է
բարոյականութիւն.
-
"
Զոր
ինչ
կամիք,
թէ
արասցեն
անկացուցանել
զմարդկութիւն
եւ
փրկել
զհոգի
եւ
զմիտս
{նորա}
ի
ստրկութենէ,
որդեգրել
զմարդիկ
Հօր,
ի
ձեռն
արեա
նուիրման
հացին
եւ
գինւոյն
աղաչել
զմարդասիրութիւն
{նորա}:
Գոյափոխութիւն
հացին
՚ի
ճշմարիտ
մարմնին,
եւ
գին
իւն
զոհիս:
Պատուէր
ունիմք
՚ի
Քրիստոսէ
յիշել
զմահ
{նորա}
ընդ
մեր,
եւ
յիշել
զայս
մատուցեալ
զհաց
եւ
զգինի:
եցուցեալ
զհացն
եւ
զգինին՝
Հօր,
յիշեմք
զՈրդւոյ,
{նորա}
զփրկագործ
չարչարանսն,
զկենսատու
խաչելութիւն,
զե
ի
յարութիւնն,
զաստուածապէս
համբարձումն
եւ
զնստիլ
{նորա}
ընդ
աջմէ
Հօր,
յորմէ
ո՛չ
երբէք
մեկնեցաւ:
Ունայնա
մ
արիւն"։
Քրիստոս
մեռաւ
՚ի
խաչին.
բանական
հոգի
{նորա}
էջ
ի
դժոխս,
անբաժանելի
Աստուածութեամբ.
իսկ
մարմ
ինքնուրոյն
պահպանութիւն
է
կրօնի
եւ
խոստովանութիւն
{նորա}.
ձեռն
մխել
յայն
ո՛ր
եւ
է
մտօք,
առ
մեզ
համարի
սպ
շխարհի
կարճեցաւ
գութ
առ
խնամս
Օծելոյն
Մատանց
{նորա}
գործք
անբան
բողոք
կալան
սաստկագոյն։
Դժողակէզ
ապս
բարդ
միգաց
սաստիկ
վարագոյր
Շիւ
՚ի
ծուէնս
պատառոտէ
{նորա}
գուպար
լուսաճեմ,
Արի՛ք
զսոսա
որք
երկնեցիք
լուսատ
ջանքով,
Որ
իմ
փորիս
հաստութիւնը
Չափուի
{նորա}
տակառով.
Շարան
ո՞վ
է,
Ֆոյլը
ի՞նչ
է
Մէ
կվում
է
ի՛նչով։
Ես
ուզելով
նախ
եւ
առաջ
{Նորա}
խելքը
լաւ
չափել,
Ասի.
-
Բայց
դու
ի՛նչ
ես
կ
արիին՝
միշտ
մօտ
լինել"։
-
Ծիծաղեցայ
{նորա}
վերան,
Փորս
վեր-վեր
ցանկացաւ.
Գինու
մ
մ
փորն
է.
Թէ
Աստուած
է՝
միշտ
նոյն
է,
{Նորա}
համար
կեանքս
առատ
Ողջակէզ
է
միշտ
պատրաստ։
աւազան,
Աթոռը,
Թո՛ղ
սփոփէ
անոյշ
ձայնդ
{Նորա}
վիշտն
ու
սեւ
օրը։
Միթէ՞
անխիղճ
ես
դու
,
-
ասաց
Մուսան,
-
Որ
բնակիմ
Արարատ.
{Նորա}
որդիք
իմ
քընարիս
Թշնամի
են
միշտ
անհաշտ։
Հեշտ
չէ
շատ,
ունի
անհամար
պայման.
Նայելով
{նորա}
դուրսի
ընթացքին
Ուղիղ
բան
ասել
է
անհնարին։
հացեղէն
մատուցին
իսկոյն.
Ի
հարկէ
կ՚ուտէր.
{նորա}
պէս
թէ
կուշտ
Ես
էլ
քնէի՜
կ՚ուտէի
անշուշտ։
իրտը՝
լինում
է
թոյլ
ու
տկար.
"
Դու
ըսպասիր
{նորա}
գլխին
`
նա
ուշ
դնէ
քո
ոտքին
",
Սովրեցնում
գահէն
երբ
ցոլացնէ
իւր
լոյսը,
Դու
կը
տեսնես
{նորա}
լուսով
մակագիրը
արձանի:
"
Մարդուս
կ
ստուած
խօսում
էր:
Նայեցէ՛ք,
տղերք,
{նորա}
վերան,
Ինչպէ՞ս
նուաղ
ու
գունաթափ.
`
եթէ
արթուն
կը
նաւէ,
Ծովի
կատղած
բիւր
ալիքը
{նորա}
համար
ոչինչ
է:
Նա
գիտէ,
որ
սովորաբար
փոթոր
վարը
ժիր
իւր
գործին
`
շատ
է
տեսել
ալիքներ,
{Նորա}
նաւի
առագաստը՝
շատ
են
ուռցրել
գիժ
հողմեր:
ւ
նա
կատաղի
մրրկի,
Գնաց
շիջաւ
այնուհետեւ
`
{նորա}
յոյսը
ու
կեանքը,
Բայց
ով
սովոր
էր
վտանգի՝
սը
տեսանելով
արեւին.
Մայր
է
մտնում,
առանց
{նորա}
խաւար
ու
գէջ
գիշեր
է.
Ինչո՞ւ
համար
չեմ
մտա
ը
հասնի
քեզ
այգորել,
քան
մերձաւոր
սիրելիդ.
{Նորա}
լուսոյ
շառաւիղքը
այսօր
աչքդ
է
ցոլացնում,
Է
ծն
չունի
մուսայից
Մի
բան
երգելու
յատուկ
հըրաման,
{Նորա}
քնարը
միշտ
մունջ
է
մնում,
Ինքը
անհոգի,
անզօր
ու
ը
Կը
վազէ
արագ,
ինչպէս
եղջերու,
Ո՛չ
ոք
չէ
կարող
{նորա}
հակառակ
Ի
զուր
փորձ
փորձել
կամքը
կոտրելու:
Նա
ա
Մուսան
նորանով
խօսում
է
մեր
հետ,
Սիրտ
է
զմայլում
{նորա}
երգերից:
Նա
այն
միջոցին
ոչինչ
այլ
բան
չէ,
Բայց
րքին,
Որին
շատ
անգամ
պաշտեցինք,
իբր
ստրուկ
{նորա}
կամքին.
Սուրբ
ու
ազնիւ
զգացմունք
մեր
սրտիցը
Եւ
թէ
իսկոյն
նոր
ծանօթ
մեզ
պատահի
փողոցում,
{Նորա}
տեղը
աներկբայ
նա
կը
բռնէ
մեր
սրտում
Նորա
երկ
Նորա
տեղը
աներկբայ
նա
կը
բռնէ
մեր
սրտում
{Նորա}
երկու
կեղծաւոր
եւ
կամ
քաղցր
խօսքերը
Կը
զօշո
այն
շիրիմ,
կամենում
է
մտնել
հող...
Արդեօք
{նորա}
ընկե՞րն
է,
որ
իւր
սէրը
յիշելով
Եկել
է
նորա
նորա
ընկե՞րն
է,
որ
իւր
սէրը
յիշելով
Եկել
է
{նորա}
հողը
ցօղել
ջերմ
արտասուքով։
Չէ՛,
մենք
չուն
օգնեց
ուրիշներին,
ինչպէս
առիւծ,
Նոքա
եղան
{նորա}
հանդէպ
ապերախտ
ինձ:
Գայիսոնը,
գահն
ո
պատակաց
սիրող,
Արտասուքով
ու
արիւնով
թրջենք
{նորա}
շիրմի
հող:
Երանի՜
էր,
թէ
գիտնայինք
նո
րա
շիրմի
հող:
Երանի՜
էր,
թէ
գիտնայինք
{նորա}
վերջին
կտակը:
Ա՜խ,
թէ
մինը
ասէր
մեզի
նորա
նորա
վերջին
կտակը:
Ա՜խ,
թէ
մինը
ասէր
մեզի
{նորա}
սրտի
սուրբ
կամքը.
Այն
սուրբ
կամքը
կատարելո
կեղեցին
սուրբ
սեղանոյն
առաջի,
Թէ
պատրաստ
է
{նորա}
համար
թափել
վերջին
արիւնը
Ու
թշնամեաց
արեամբ
եցցէ՛
մեր
Ալեքսանդր,
օրհնեցելոյն
համանուն,
{Նորա}
ժառանգ
Նիկողայոս
լիցի
նման
իւր
հաւուն.
Կեց
յսը
գեղեցկադէմ,
Նորան
ժպտաց
միմիայն.
{Նորա}
համար
նա
ծնած
էր,
Այլք
ամենայն
չեն
արժան:
ինիս
քաջ
ներկեր,
Որ
կարենամ
նկարագրել
{Նորա}
դէմքի
ճիշտ
պատկեր:
՚Ւ
հիւսած
մազերն
թ
ր
որ
Պիոսը,
Թէ
կին
գտնէ,
պիտի
անշուշտ
պաչէ
{նորա}
ոտները,
Բարկացել
էր
նորա
վերայ,
իւր
ամօթի
պիտի
անշուշտ
պաչէ
նորա
ոտները,
Բարկացել
էր
{նորա}
վերայ,
իւր
ամօթի
փոխանակ
Աշխատում
էր
ողջ
քա
իրեն
մօտ։
Երբ
առանձին
ջերմ
համբոյրներ
{նորա}
ձեռին
տալիս
էր,
Քարտուղարը
ծառի
յետքից՝
պ
Մինչ
նա
տանը
նստած
էր,
Յանկարծ
բաղխեց
{նորա}
դուռ,
Մի
այլանդակ
չոր
պատկեր:
Տ
ը,
Թող
սուրբ
լինի
Մեզի
համար
Եւ
{նորա}
հողը:
ԳԱՐՆԱՆ
ՄՈՒՏ
Քեզ
բարով,
զուարթու
անգիստ,
Չունի
սակաւ
դիւր
անձին։
{Նորա}
կեանքը
միշտ
լեղի
է.
Դառն
է
նորա
աշխարհը.
Նորա
կեանքը
միշտ
լեղի
է.
Դառն
է
{նորա}
աշխարհը.
Նա
անդադար
սպասում
է
Նըւիրակ
Նըւիրական
վայրկենին։
Չուրախացուց
ոչ
ոք
{նորա}
Տխրադիտակ
երեսը.
Ցանկանում
է
կեանքից
պ
աղաղ
հողի
տակին
Մահու
յաւերժ
խոր
քնով։
{Նորա}
ընտանին
եւ
իւր
կեանքում
Չունէր
ապրուստ,
շոր
չտեսնուած
Կարօտակէզ
սիրելի։
Չի
վրդովիլ
{նորա}
գալը
Երբեք
սիրտը
աղքատի,
Մահը
միայն
ն
ա
գալը
Երբեք
սիրտը
աղքատի,
Մահը
միայն
{նորա}
տանջուած
Մարմնին
հանգիստ
կը
բերի։
նա
չի
տեսել
Ո՛չ
նեղութիւն
եւ
ո՛չ
ցաւ,
{Նորա}
օրը,
տարիները
Ինչպէս
րոպէ
մի
անցաւ։
ճի
մէջ,
Թափում
մահու
քիրտ
առատ։
{Նորա}
աչքը
խոժոռւում
է,
Երբ
տեսնում
է
իւր
տունը,
Հիմի
ինձ
մօտ
չի
էլ
գար:
Ողջով
ведь,
{նորա}
վերան
Վատ-վատ
բաներ
խօսեցան,
Ну,
вед
նքումը
Խիղճ
ասածը
չըգիտէր,
Աղքատները
{նորա}
դռնից
Գիշեր
ցերեկ
հալածուած.
Մի
մարդ
հք
խաբեց,
զարմացուց,
Այդ
պատճառով
Աստուած
{նորա}
Աստղի
լոյսը
խաւարցուց:
"
Հայրիկ
,
հայրիկ,
Որ
այնպէս
պարզ
վառւում
է,
{Նորա}
մաքուր
պայծառ
լոյսը
`
Չորս
կողմը
բակ
բռնել
է
Ոչինչ
վնաս
տուած
չէ.
Այն
լուսաւոր
բակն
է
{նորա}
Առաքինի
գործքերը.
Աղօթք
արա,
որ
երկա
նի
գործքերը.
Աղօթք
արա,
որ
երկարուին
{Նորա}
կեանքի
թելերը:
Շատ
օր
չանցաւ,
երկնք
:
Ժամի
դռնում
դողդողալով
Կանգնած
է
մի
աղքատ
կին.
{Նորա}
հանդերձը
պատառ
պատառ,
Չունի
շապիկ
իւր
հագին.
Ան
ւմ
էր
Մօտ
թատրոնի
պատշգամբին.
Չէր
կշտանում
նայել
{նորա}
Քնքոյշ
չքնաղ
երեսին.
Այժմ
նորան
չեն
ճանաչում,
Մ
,
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
աղքատին"։
Ամենայն
օր
{նորա}
դռնում
Կանգնած
էին
շատ
կառքեր.
Միշտ
հացկերոյթ,
ւթիւն
արէք,
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
աղքատին"։
{Նորա}
շքեղ
ննջարանում
Բնակւում
էր
Աստղիկը.
Նորա
որդին
ն"։
Նորա
շքեղ
ննջարանում
Բնակւում
էր
Աստղիկը.
{Նորա}
որդին
փայփայում
էր
Նորան
ամբողջ
գիշերը...
Ախտաբո
արդք
Իւրեանց
անձը
երջանիկ
Կը
հաշուէին,
թէ
լինէին
{Նորա}
ձեռքում
խաղալիկ...
Այժմ
փողոցում
քնում
է
նա
Խոնա
մի
դռնում
նա
կանգնած
է,
Աչքերը
կոր,
վիզը
ճուկ.
{Նորա}
նախկին
բարեկամքը
Չեն
ասում
նորան.
"
Խղճո՛ւկ,
Եկ
անքը
կանոնաւոր
ու
սիրուն,
Ոսկիամայրն
չարժէ
{նորա}
մօտ
ոչինչ.
Ծածանում
է
ուսի
վերայ
մազերը,
Երգ
երգելով,
նա
կտաւ
է
լուանում,
{Նորա}
ձայնը
կախարդում
է
թովչի
պէս.
"
Խաղա՛
աղբիւ
Մի
հաստաբուն,
բարձր
կաղնի
ահագին,
{Նորա}
տակին
նոյն
օրիորդն
է
կանգնած
Կացին
ձեռքին.
:
Օրիորդը
կտրում
է
ու
երգում
է,
{Նորա}
երգը
սիրտ
կախարդող
է
դարձեալ.
"
Կտրի՛ր,
կտ
՞ւմ
էիր
այն
մարդուն:
-
"
Քնքուշ
սիրով
{նորա}
հետ
Վարւում
էի.
բայց
յաճախ
Օր
անցկաց
Քեզ,
ամուսնուդ
հանդիպել:
-
"
{Նորա}
խելքը
թռել
էր
Սիրով
վառուած
իմ
վերայ,
,
ո՛վ
վազեց
լսել
ազգի
հռնչիւն,
Ո՛վ
ներկայ
{նորա}
մօտ,
երբ
փչում
էր
նա
հոգին:
Ո՛վ
սրբե
Փառախոտ
Ցոլակեանց
ԿՆԴՈՒԿ
ՊՈՉԱՏԻ
ԵՒ
{ՆՈՐԱ}
ՍԱՆՉՈՅԻ
ՄԿՐՏՈՒԹԻՒՆԸ
"
Կնդուկ
պոչատն
է
շիրմիդ
անապատի
Որդին
կանգնած
է
պահնակ:
{Նորա}
վերարկուն
սպիտակ
`
Գուցէ
երբէք
չքանայ,
Ձմեռան
ցուրտ
շունչ
թէեւ
դեռ
չկար,
Բայց
պարզ
{նորա}
հետք
երեւելի
էր։
Արեւն,
երբ
որ
գեղեց
։
Հայազգի
սիրտը
ի
սուգ
համակեց,
{Նորա}
խորհուրդները
հիմնովին
քանդեց,
Ազգի
վէրքերի
վազեց,
Կատաղի
դէմքով
նայեց
չոքածին
Եւ
{նորա}
կողքին
ինքն
եւս
չոքեց։
"
Հայր
իմ
հարա
։
Թոյն
խառնած
նռան
հետ
կարմիր
ջրի
{Նորա}
խորհուրդով
սուրբ
ծերին
տուի...
Նա
միւս
առա
կ
գրեցի
եղբօրս
եւ
ուղարկեցի
Կիպրիանոսին
թուղթը
եւ
{նորա}
պատճէնը,
թուղթը
ըստ
հասցէին
եւ
պատճէնը
`
տունը
խ
շարժառիթը,
պաշտպանել
չարագործ
Պօղոսը
եւ
պահպանել
{նորա}
խայտառակուած
ճակատի
վերայ
եկեղեցական
անունը:
Որչ
գտանուելով
երկրագունդի
վերայ,
ապրում
է
շատ
հեռի
{նորա}
մակերեւոյթից.
երկիրը
փոքր
է
նորա
մեծութեանը
տանե
րում
է
շատ
հեռի
նորա
մակերեւոյթից.
երկիրը
փոքր
է
{նորա}
մեծութեանը
տանելու
համար:
Շէկսպիրը,
Համլէտի
բեր
րետիկոս
եւ
անհաւատ
խօսքերը
մեր
համար
գրելու.
այդ
{նորա}
միակ
ազդու
զէնքն
է,
հասարակաց
խոստովանութեամբ
սե
եւ
մահով
չհաշտուեցաւ
այն
պատկառելի
ծերունու
հետ.
{նորա}
ոսկերքը
փորեց
հանեց
գերեզմանից
ու
գետը
թափեց:
եցած
չունեցածը
ծախելով:
Վանքից
հալածելու
ժամանակ
{նորա}
բոլոր
ինչքը
յափշտակեցին,
նաեւ
յունարէն
գիրքերը,
,
քննութեան
տակ
ձգել
Հիւսիսափայլը,
սկզբից
մինչեւ
{նորա}
վերջը
եւ
յանդիմանել
նորա
հերետիկոսականութիւնը:
սափայլը,
սկզբից
մինչեւ
նորա
վերջը
եւ
յանդիմանել
{նորա}
հերետիկոսականութիւնը:
Հրաւիրում
ենք,
որ
ասպա
ը:
Այս
Վարդապետարանն
էր
դարձեալ,
որ,
առանց
{նորա}
դատապարտութիւնը
քաջափայլ
մինիստրի
կողմից
յիշելու
արարութէան
անցից
Մուրատեան
Վարժարանին,
հռչակել
է
{նորա}
իրաւունքը:
-
Եւ
այսպէս.
-
Պ.
Այվազովսքին
ող
է
գանչում:
-
Այդ
տեղ
նա
մեղաւոր
չէ,
առանց
{նորա}
կամքին,
վանքը
յաւելացուցել
է
այդ
էջերը։
-
Պ
թիւնը,
թէեւ
"
Հիւսիսափայլի
"
բամբասուած
լեզուն,
{նորա}
հրատարակողի
եւ
գործակցի
բամբասուած
ձեւ
եւ
ոճերը
ս
"
Հիւսիսափայլի
"
լեզուախօսութեան։
Սխալ
ասում
ենք
{նորա}
համար,
որ
ներկայ
սերնդի
իրաւունքը
նոյնպէս
անբռնա
էք
չէին
կարող
հասցնել
նոր
լեզուի
մշակութիւնը
դէպի
{նորա}
ցանկալի
նպատակը։
Մեր
ընդդիմախօսքը,
օրագիր
հրատա
վ։
Եւ
ոչ
ոք
չէ
կարող
ասել,
թէ
բոլորովին
կորած
է
{նորա}
աշխատութիւնը։
"
Հիւսիսափայլի
"
գրիչքը,
"
Հիւսիս
ց
այնքան
բամբասանքների
տակ
էր
ընկնում,
որովհետեւ
{նորա}
մէջ
կար
համակարգութիւն,
իսկ
մեր
ընդդիմախօսքը
սիր
ք
եւ
խաւար
ֆանատիկոսութիւն
տալ
նորան,
այլ
մշակել
{նորա}
լեզուն,
գնալ
ժամանակի
հետ,
փարատել
կոյր
եւ
մարդ
դ
դէպի
գրասիրութին,
վասնորոյ
եւ
մնում
են
սորա
եւ
{նորա}
տանը
ընկած՝
առանց
անգամ
եւ
բացուելու,
կամ՝
քան
րտը
մի
կերպով
ջերմացնելու,
մի
կերպով
զարթեցնելու
{նորա}
մէջ
այն
ազնիւ
եռանդը
լուսաւորութեան,
որ
մարդկութ
երգործելու
համար
պիտոյ
է
այնպիսի
ձայնով
ներգործել
{նորա}
լսողութեան
վերայ,
որ
գիտակցութիւնը,
ըմբռնելով
ա
խորհուրդը
եւ
տպաւորութիւնը,
անմիջապէս
հասուցանէ
{նորա}
սրտին։
Եւ
հեղինակը
պարտական
է
գործ
ունենալ
ժողով
է
գործ
ունենալ
ժողովրդի
սրտի
եւ
հոգու
հետ
եւ
ո՛չ
{նորա}
ականջի
հետ,
որ
ինքն
ըստ
ինքեան
առաջնորդ
էր
միմիա
այնպիսի
ժողովրդի,
ինչպէս
մեր
հայոցն
է,
նայելով
{նորա}
այժմեան
վիճակին,
պիտոյ
է
ընդհանուր
եւ
հասարկ
կրթ
նակ,
եթէ
այդ
առարկայն,
այդ
ուսման
ճիւղը
հնար
էր
{նորա}
նիւթական
բարեկենդանութեանը։
Այս
պատճառների
հ
լու,
կամենում
ենք
օդի
վերայ
սանդուղք
ամրացնել
եւ
{նորա}
վերայով
բարձրանալ։
Այդպիսի
բաներ
երազում
միայն
կ
վուրդը
ուղեկից
է
ժամանակին
եւ
մնացել
է
եւ
մնում
է
{նորա}
ազդեցութեան
տակ։
Պատուելի
հեղինակները,
բացառութ
ութիւն,
եթէ
այս
անունը
եւս
կարելի
էր
տալ։
Չ'կայ
{նորա}
մէջ
կեանք
եւ
կենդանութիւն,
այլ
սկզբից
մինչեւ
այս
ետոյ
իւր
աշխատութեան
վերայ,
պարտական
չէ
հոգալ
եւ
{նորա}
տպագրութիւնը։
Նա
յանցաւոր
չեղաւ,
որ
աշխատեց։
Ն
ա
տպագրութիւնը։
Նա
յանցաւոր
չեղաւ,
որ
աշխատեց։
{Նորա}
աշխատութիւնը
պիտոյ
է
դառնայ
հասարակաց
ժառանգութիւ
նին
"
Թափառական
Հրէայ
"
վիպասանութիւնը
եւ
ճանաչած
{նորա}
ազնիւ
եւ
սուրբ
խորհուրդը,
ուրեմն
եւ՝
արժանաւորո
աբար,
թէ
ի՞նչ
է
Պապականութիւնը
առհասարակ,
քննել
{նորա}
պատմութիւնը
եւ
նորանից
կարողանալ
դուրս
բերել
մի
ա
դ՝
Պարոն
Փափազեանը
կամ,
թէ
նա
ինքը
կենդանի
չէ,
{նորա}
եղբայրակիցքը,
կարդալով
այս
գրուածը,
այսքան
միայ
.
Fulham,
Picadillia
ԳՐԵԼԻՔ
Արեւմուտք
օրագիրը
-
{նորա}
վախճանը
Մասիսը
-
Միսաքեանի
յօդուածները
Մասեաց
ա
մտածում
էին
յանձնել
աստղերին:
[Կրակով
սղոցեցին
{նորա}
այրական
համբերութիւնքը]:
Եւ
ահա
յաւիտենական
ամօ
հա
յաւիտենական
ամօթ
ժառանգած
են
նոքա,
որ
ճնշեցին
{նորա}
աչքից
արտասուքի
կաթիլներ:
պ.
Կ[ոմս]
Էմ[մանուէլ
րագիրը
հանձնառու
լինելով
ծառայել
ժողովրդի
օգտին,
{նորա}
ժամանակի
համեմատ,
պարտական
է
խոսել
ազգի
բազմությ
նակի
պակասութիւնները
երեսին
զարկելով,
ծիծաղում
է
{նորա}
վերայ
եւ
ցոյց
է
տալիս
հասարակութեանը
մի
այսպիսի
հ
դնելով,
խաբուել
էր
իւր
տգիտութեամբը,
որովհետեւ
{նորա}
հաւատը
դէպի
միւսը,
չարաչար
գործ
էր
դրել
իւր
ընկե
ր
է
Կրիտիկայի
առաջեւ,
որովհետեւ
սխալ
կարծիք
ունի
{նորա}
վերայ,
թէպէտ
նա
մի
սուրբ
բան
է։
Այո՛,
կրիտ
ում
գործին
ամենայն
հիմնաւորութեամբ,
տեղեկանում
է
{նորա}
խորհրդին
եւ
վճռում
է,
թէ՛
ի՞նչ
չափով
ու
սահմանով
է
ընթերցող
հասարակութեան
աչքը
եւ,
դարձուցանելով
{նորա}
ուշադրութիւնը
այս
թերութիւնների
վերայ,
իսկոյն
փա
ակը...
Մի
ազգի
մատենագրութեան
մէջ
երեւում
է
{նորա}
հոգին,
նորա
հայեացքը,
նորա
ընկերական
կեանքը։
Բ
Մի
ազգի
մատենագրութեան
մէջ
երեւում
է
նորա
հոգին,
{նորա}
հայեացքը,
նորա
ընկերական
կեանքը։
Բայց
կրիտիկայի
ութեան
մէջ
երեւում
է
նորա
հոգին,
նորա
հայեացքը,
{նորա}
ընկերական
կեանքը։
Բայց
կրիտիկայի
մէջ
երեւում
է
ա
ւսաւոր
ազգերի
կարգումն
էր
աշխարհի
երեսին,
կամ
թէ
{նորա}
գոյութիւնը
մի
խորհուրդ
ունէր՝
համեմատելով
ընդհան
րի
մէջ
իբրեւ
հայելու
մէջ
չէ
երեւում
ազգի
կեանքը,
{նորա}
եւ
ամենասուրբ
գծագրութիւնքը։
Այդպիսի
մի
մատենագր
ժողովուրդը
չունի
մատենագրութիւն,
որի
մէջ
երեւէր
{նորա}
կեանքը,
նորա
երեսի
եւ
ամենանուրբ
գծագրութիւնքը,
ւնի
մատենագրութիւն,
որի
մէջ
երեւէր
նորա
կեանքը,
{նորա}
երեսի
եւ
ամենանուրբ
գծագրութիւնքը,
ի՞նչ
յանցանք
ար,
է
մի
ընտիր,
պատուական
գիրք
ընթերցանութեան։
{Նորա}
միջի
յօդուածքը,
բազմօրինակ
եւ
զանազան
նիւթերի
վե
այն
բանի
վերայ,
թէ
ի՞նչ
է
մարդը,
եթէ
քննում
ենք
{նորա}
մարմնի
կազմուածքը,
փոքր
ի
շատէ
հոգեբանական
տեղեկ
,
վերջապէս՝
մի
բաւական
մանրամասն
ճառ
բնութեան
եւ
{նորա}
մէջ
եղած
երեւոյթների
վերայ,
յետոյ՝
բարոյական
առ
աւիտենական
գեղեցիկ
արձան,
որով
պիտոյ
է
անմահանայ
{նորա}
միշտ
գեղեցիկ
անունը։
Լեզուն,
որով
գրուած
է
։
Այո՛,
ցանկանում
ենք
առաւել
ժողովրդացած
տեսանել
{նորա}
լեզուն.
պատճառ,
տեղ
տեղ
աւելի
մօտ
է
հին
լեզուին
ՀԵԳԵԼԸ
ԵՒ
{ՆՈՐԱ}
ԺԱՄԱՆԱԿԸ
ԲԵՌԼԻՆԻ
ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ
ՄԷՋ
ԿԱՐԴԱՑԱԾ
ՀԱՅՄԻ
Դ
"
Ամեն
փիլիսոփայութիւն
ուրիշ
բան
չէ,
եթէ
ոչ
{նորա}
ժամանակը,
փոխադրուած
դէպի
միտք
(переведенное
в
ելի
կարգաւորապէս
ուսանել
պատմութեան
ոգին,
մինչեւ
{նորա}
մասնաւոր
երեւոյթքը
չհաւաքուին
դէպի
մի
որոշեալ
աղբ
ջ,
-
որ
(այսինքն
հասկանալը)
աշխատում
է
ցոյց
տալ
{նորա}
(այսինքն
օրէնքի)
հիմքը
մոռացուած
սովորութեանց.
գնում
են
Հեգելին
ներս
մտնել
քրիստոնէական
կրօնի
եւ
{նորա}
արարողութեանը
խորունկ
խորհրդի
մէջ:
Հրէական
ոգու
ան
գլխաւոր
նշանաբանը:
Միմիայն
նոյն
իսկ
մարդուց,
{նորա}
ամբողջ
գոյութիւնից
է
բխում
եւ
յանցանքը,
եւ
օրէնք
նը:
Մարկոսը
թող
ներէ
Կիրակոսին,
եթէ
նա
սպանել
է
{նորա}
որդին,
որպէսզի
Կիրակոսն
էլ
նորան
ներէ,
եթէ
նա
ս
՞ն
է,
կարո՞ղ
է
սանձ
գնել
մարդու
կրքերին,
մեղմել
{նորա}
եսականութիւնը:
Մարդը
յղացել
է
յանցանքը,
նա
թէեւ
ցումը
իրեն
չհասնի,
այո,
շատ
անգամ
զուր
են
գնում
{նորա}
հոգաբարձութիւնքը
եւ
մատնւում
է,
բայց
շատ
անգամ
է
արդէն
մարդու
անձին
մէջ
սանձում
է
եւ
բարեխառնում
է
{նորա}
կիրքերը,
որ
նա
չէ
կարող
այլեւս
ատել,
յափշտակութ
լիսոփան
կանգնած
է
իւր
սեփական
հողի
վրայ:
Ապա
եթէ
{նորա}
համակարգութիւնը
բացի
իր
ազգի
կեանքից
ունի
իր
մէջ
ին,
որ
ընդունելով
որպէս
նախագաղափար,
հետեւում
է
{նորա}
ազդեցութեան
տակ
տրամադրել
իւր
ազգային
կեանքից
բխա
չքի
առջեւ
ունենալով
յունական
իդէալը,
այն
ժամանակ
{նորա}
փիլիսոփայական
համակարգութեանը
իր
ամբողջութեան
մէջ
նում
է
օտար
տարրի
խառնուրդ:
Եւ
որչափ
իրական
լինի
{նորա}
համակարգութիւնը,
այնուամենայնիւ
մի
մասնով
պատկան
ւթիւնքը
կանգնում
են,
նա
մեռած
է
այն
րոպէից,
երբ
{նորա}
վերջին
միտքը
ընկել
էր
թղթի
վրայ.
կեանքը
գնում
է
լ
էր
թղթի
վրայ.
կեանքը
գնում
է
առաջ,
գնում
է
եւ
{նորա}
փիլիսոփայութիւնը:
Բայց
փիլիսոփայութիւնը
միայն
այ
մէջ
ի՛նչ
բան
ունի
փիլիսոփայութիւնը:
Կո՜յր
զքեզ.
{նորա}
փիլիսոփայութիւնն
էլ
նորա
կեանքիցն
է
բխում,
ինչպէ
այութիւնը:
Կո՜յր
զքեզ.
նորա
փիլիսոփայութիւնն
էլ
{նորա}
կեանքիցն
է
բխում,
ինչպէս
կեանքն
է,
այնպէս
է
եւ
կեանքիցն
է
բխում,
ինչպէս
կեանքն
է,
այնպէս
է
եւ
{նորա}
փիլիսոփայութիւնը.
եւ
քո
սքանչելի
փիլիսոփայութիւն
նը.
եւ
քո
սքանչելի
փիլիսոփայութիւնքը
եթէ
կամենաս
{նորա}
վրայ
պատուաստել
կը
դառնայ
նոյն
բանը,
եթէ
մտածես
զդեցութիւնք),
ապա
ուրեմն
ուսիր
քո
ազգի
կեանքը,
{նորա}
հասկացողութեանը
աղբիւրքը,
նորա
պէտքերը:
Այդ
կեա
քո
ազգի
կեանքը,
նորա
հասկացողութեանը
աղբիւրքը,
{նորա}
պէտքերը:
Այդ
կեանքի
բարւոքելը
է
ամենամեծ
եւ
ճշգր
ապա
ուրեմն
աշխատիր,
որ
այդ
ճշմարտութիւնքը
մտնեն
{նորա}
հասկացողութեան
գումարի
մէջ:
Աշխատիր
իրականապէս
բ
կեանքը
եւ
թող
քո
բոլոր
իմաստութիւնը
ուղղուի
դէպի
{նորա}
կեանքը:
Սոփեստութիւնը,
մէջէմէջ
վերացական
միգապա
արդը
ո՛րտեղից
ուսանի
ուղիղ
հասկանալ,
եւ
ամէն
բան
{նորա}
բնական
գունով
տեսնել
եւ
գնահատել:
Այդ
փիլիսո
ղբիւր,
կան
քննութեան
նիւթեր,
որ
պատուանդան
եղան
{նորա}
համակարգութեան:
Իսկ
թէ
նորա
փիլիսոփայութիւնը
չու
,
որ
պատուանդան
եղան
նորա
համակարգութեան:
Իսկ
թէ
{նորա}
փիլիսոփայութիւնը
չունի
այդպիսի
պատուանդան,
ուրեմ
հնարները
եւ
կը
դառնաս
փիլիսոփայ,
առանց
սորա
կամ
{նորա}
պատրաստած
համակարգութիւնքը
ընդունելու:
Գիտութիւն
սորվի
եւ
տեսնէ.
նոքա
սրում
են
եւ
զուարթացնում
են
{նորա}
հասկացող
ունակութիւնը
եւ
կան
այնպիսի
առածներ,
որ
արգութիւնքը:
Մարդու
էական
արժանաւորութիւնը
է
{նորա}
մտքի
անսահման
ազատութիւնը,
եթէ
այն
էլ
բռնաբարուե
քու
ազգաբանութեան
մէջ
կայ
մի
մութ
աստիճան,
անցիր
{նորա}
վրայից,
կանգնիր
բարձր:
Վերացիր
դէպի
ազնուութեան
ովմէական
ցիրկի
արիւնոտ
տեսարանները
զարթնեցնում
են
{նորա}
մէջ
նոյն
զգացմունքը,
որ
հեռացնում
էր
այդ
տեսարան
քի
համար,
դուք
մահի
տալիս
էք
մարդը
եւ
հրճւում
էք
{նորա}
հոգեվարական
տխրութեամբ:
Դուք
կ՚ասէք
ինձ,
թէ
նոք
էր
Գերմանիոյ
Մաքիաւելին
լինել
եւ
իրաւ,
որ
ինչպէս
{նորա}
վարդապետութիւնը
համեմատուելով
դէպքերին
`
կերպարան
ափել
էր
ազատութիւն
պաշտպանելու
համար,
չվախենալով
{նորա}
կերպարանքներից,
Բոռքը,
որ
իւր
հայրենիքի
անձնակա
էր
այն
ժամանակ
հոգեպէս,
որդու
կորուստը
դղրդել
էր
{նորա}
ուղեղը,
ուստի
եւ
նորա
աչքի
առջեւ
երեւում
էին
միա
,
որդու
կորուստը
դղրդել
էր
նորա
ուղեղը,
ուստի
եւ
{նորա}
աչքի
առջեւ
երեւում
էին
միայն
Լուդովիկոս
XVI-ի
եւ
իայ
Անտուանետտի
արիւնոտ
գլուխները,
այդ
դարձել
էր
{նորա}
համար
անշարժ
զաղափար
(idée
fixe).
նա
էլ
չէր
յի
պաշտպանութիւնքը
նախ
ապարքայ
Յակոբ
II-ին
եւ
վերջը
{նորա}
որդուն,
որ
70
տարի
թագ
խնդրելով
թափառեցաւ
մուրաց
ապստամբներին:
Գերմանական
ազգը
մեծ
ազգ
չէ
եւ
{նորա}
փոքրութիւնը
եւ
մեծութեան
անընդունակութիւնը
արդէն
ութեան
անընդունակութիւնը
արդէն
իրողապէս
երեւում
է
{նորա}
քաղաքական
կեանքում
պարզ
եւ
շօշափելի
կերպով:
Երես
երով,
մթնացնում
է
այն
լուսակամարը,
որ
կապել
էին
{նորա}
վրայ
Գէօթեն,
Շիլլէրը,
Լութերը:
Չնչին
եւ
ափի
չա
հողի
մէջ
այնքան
դէպքեր
պատճառելով
անվնաս
անցել
էր
{նորա}
գլխից:
-
Վերանորոգեցէք,
-
ասում
են
Ռոսսելի
բ
ու
դրութեանց,
անճոռնի
կառավարութեան
Իռլանդիոյ
եւ
{նորա}
եւ
ընկերական
յարաբերութեանց
մասին:
Ինչպէս
Հեգելը
ա
պատճառն
է
դարձեալ
գերմանական
փիլիսոփայութիւնը:
{Նորա},
որպէս
առաջադիմութիւն
ընդունած
"
պարզ
ձեւերը
",
մ
են
եւ
տակաւին
հաւան
էլ
չեն
Անգլիացին:
Տօ՛,
մի
{նորա}
չափ
ազատութիւն
ձեռք
բեր,
յետոյ
խօսիր
է.
ղարաբաղ
կողմերի
վրայ,
եւ
դոցայ
պատճառով
չէ
ուզում
տեսնել
{նորա}
մէջ
շրջան
առնող
առատ
ուժերի
հարստութիւնը:
Այստեղ
դ
պիտի
վերագրել
Հեգելի
սահմանադրական
շինուածին
եւ
{նորա}
պատահաբար
ինքնավարութիւնը
(самоуправление)
յարգ
ոչ
մի
տեղ,
այդ
չափով
եւ
այդպիսի
ուժով
չեն
երեւել
{նորա}
օրհնած
հետեւանքը,
ինչպէս
անգլիական
պառլամենտական
քը
չափով
կարելի
է
նկատել
նոյն
սահմանափակութիւնը,
{նորա}
նախապաշարմունքներով,
եւ
նոյն
հոգեկան
ախտաւոր
ամբ
ային
եւ
ընկերական
յարաբերութեանը
վերաբերութեամբ,
{նորա}
տեսութիւնքը,
հասկացողութիւնքը
եւ
հայեացքը
փոխադա
ած
լինելով
մեծ
զօրապետի
ուղեղի
վերայ,
դարձել
էին
{նորա}
համար
sine
qua
non,
նա
կարծում
էր
թէ
ինչպէս
պատե
թեան
եւ
առանց
պատուաստելու
այն
ցաւագարական
ախտերը
{նորա}
կազմուածքի
մէջ:
Պատերազմում
մի
ժամ,
մի
րոպէ
հեր
ացաւ
իրագործել
եւ
որին
յաջորդեց
ուրիշ
կերպարանքով
{նորա}
գաղթական
եղբայրը
`
Հիւսիսային
ամերիկեան
դաշնակցու
նից
պիտի
հետ
դառնայ,
կամ
բարոյապէս
պիտի
մեռնի
եւ
{նորա}
հասկացողութեանց
շրջանը
անբացուելի
պիտի
փակուին,
սկացողութեանց
շրջանը
անբացուելի
պիտի
փակուին,
որ
{նորա}
կատարելութեան
գաղափարը
մնայ
անշարժ,
բայց
եւ
այն
է
կարող
հասած
լինել
նորան,
որովհետեւ
գաղափարի
եւ
{նորա}
մարմնանալու
մէջ
կայ
ժամանակ
եւ
ուժ,
որ
պիտի
գործ
ը
եւ
մարդկային
արժանաւորութեան
ուրացողութիւնը
էին
{նորա}
ոգին:
Ի՛նչ
տեղ
էր
Գերմանիան,
երբ
մարդկային
Հենրիկոս
IV-ի
ազդեցութիւնը
քաղաքակրթութեան
վրայ.
{նորա}
յաջորդը,
Րիշելիօն,
չեմ
յիշում
անունով,
միայն
թ
:
Վերստին
կործանուեցաւ
այնտեղ
ազատութեան
աթոռը
եւ
{նորա}
աւերակների
վրայ
Բոնապարտը
մերկեց
իր
երկաթը:
Ազատ
րկրորդը.
այդ
բխում
է
բուն
անգլիական
կեանքից,
եւ
{նորա}
համար
բնական
երգը
այդ
է
միայն:
Ի՛նչ
անէ
այստեղ
վ
ի
հոգուց
եւ
հասկացողութիւնից,
ամէն
նորմուծութիւն
{նորա}
ընդդէմ
պիտի
ծանրանայ
ազգի
վրայ
որպէս
հարստահարութ
ւթեամբ,
անմիջական
յարաբերութիւն
չունի
հողի
հետ:
{Նորա}
օգուտը
եւ
վնասը,
նորա
յոյսերը
եւ
ահը,
-
այդ
բոլո
բերութիւն
չունի
հողի
հետ:
Նորա
օգուտը
եւ
վնասը,
{նորա}
յոյսերը
եւ
ահը,
-
այդ
բոլորը
կապուած
է
վաճառանոցի
նը
եւ
ոչ
իսկ
թագի
արտոնութիւնքը
ազդեցութիւն
ունին
{նորա}
վրայ.
նա
փոխում
է
օրէնքը,
սրբագրում
է
սահմանադր
բ:
Հեգելը
տեսնելով
այս
բոլորը
սարսափում
է
եւ
{նորա}
նեղսիրտ
դիւանապետական
ստամոքսը
չէ
կարող
մարսել,
ել
են
այն,
ինչ
որ
չկարողացան
անգլիական
ազգին
տալ
{նորա}
երեւեցուցիչքը:
Նախանձը
թագաւորական
իշխանութեան
կ
ն
այնպիսի
մութ
գոյներ,
որ
կարողանային
խաւարեցնել
{նորա}
անպայման
եւ
անշահախնդիր
ազատասիրութիւնը:
Հետ
դպրոց
(ուղղութիւն)
եւ
այդ
դպրոցը
ըստ
էութեան
էր
{նորա}
ստեղծուածը
եւ
մինչեւ
անգամ
նորա
փիլիսոփայութեան
մ
ցը
ըստ
էութեան
էր
նորա
ստեղծուածը
եւ
մինչեւ
անգամ
{նորա}
փիլիսոփայութեան
մի
մասը:
Այդպիսի
մի
համակարգութի
կարող
էր
շարժուել
եւ
լայնանալ
մինչեւ
անվախճանը,
{նորա}
բանախօսութեան
(диалектика)
եւ
նոր
երկմտութեան
(
նոր
երկմտութեան
(двусмысленность)
օգնութեամբ,
{նորա}
հետ
կարող
էին
բարեկամանալ
բոլորովին
միմեանց
ներհա
ոլորովին
միմեանց
ներհակ
հասկացողութեանց
մարդիկ
եւ
{նորա}
նշանակերպերի
(формула)
տակ
կարող
էին
թաքնուել
ո
տակ
կարող
էին
թաքնուել
որչափ
անկեղծ,
նոյնչափ
եւ
{նորա}
կեղծից
ոչ
ազատ
պաշտողքը:
Իր
սկզբամբ
միապետական,
ամակարգութեան
այս
յատկութեանց
հետ
միաւորուեցաւ
եւ
{նորա}
արարչի
(Հեգելի)
տրամադրութիւնը
(настроение)
ե
Պրուսիոյ
այն
ժամանակուայ
տէրութիւնը,
նոյնպէս
եւ
{նորա}
օրագիր
հրատարակելը,
նորա
նկրտմունքը
եւն
եւն,
ի
տէրութիւնը,
նոյնպէս
եւ
նորա
օրագիր
հրատարակելը,
{նորա}
նկրտմունքը
եւն
եւն,
ի
վերջոյ
վերստին
հնչեցնում
է
,
-
ասում
է
նա
(Հայմը),
-
կենդանի
պատմութեան
եւ
{նորա}
մէջ
շրջան
առնող
ոգու
ուժը,
ամէն
ուսումնական
կուս
ն
առած.
Զարգացման
վերին
աստիճանը
իր
ձեւով
նման
է
{նորա}
սկզբին:
Երկրորդ
առած.
Եթէ
մի
որեւիցէ
ազգ
հա
եւ
մեզ
անփախչելի
մահ
սպառնալով,
խորասուզում
էին
{նորա}
անդունդի
մէջ:
Այսպէս,
տեսանելով
մեր
անձը
ամեն
կ
նաւոր
Հայրը
եւ
մեր
կեանքի
փրկութեան
յոյսը
դրեցինք
{նորա}
վերայ:
Իմ
բոլոր
ընկերները
սրտաթափ
էին
եղած,
նաւ
պարհի
հանդերձով.
երկար
թափառեցանք
այնտեղ
սորա
եւ
{նորա}
դրանը
մեր
աղքատութեան
պատճառով:
Վերջումը
անճարաց
եւ
էր
նա
բարեբարոյ
եւ
ընկերասէր:
Ես
կեանք
վարեցի
{նորա}
հետ
երեք
ամիս,
մի
անվարձ
անպաճոյճ
սենեկում:
Մեք
ունների
նախախնամող
բարի
աստուածը
չէ
մոռացել
մեզ:
{Նորա}
հսկողական
աչքը
մեր
վերայ
է:
Նա
այն
խորհրդով
բացե
զօր
բազուկը
ծովի
անդունդի
մէջ,
եւ
մեզ
դուրս
խլեց
{նորա}
կոկորդից.
միթէ՞
արժան
էր
մեզ
վհատել,
տրտմահաղո՛
տ
մնալ
իւր
սուրբ
ուխտի
վերայ,
անջատուեցաւ:
{Նորա}
հեռանալուց
յետոյ
իմ
ցաւերս
բազմացան,
եւ
ես
օրէ
օ
յգ
պատանի
գալիս
է,
դէպի
ինձ
ուղղած
իւր
քայլերը,
{նորա}
պարզ
երեսի
վերայ
տարածուած
էր
տրտմութեան
վարագոյր
հոգեկան
սիրոյ
կապանքով
իմ
հետ
շաղկապուած
էր.
ես
{նորա}
հետ
երեք
ամիս
կեանք
վարեցի
մի
գեղջուկ
սենեկում.
կատարեալ
ուսում,
եւ
չունիմ
տէր,
պարտ
եմ
սորա
եւ
{նորա}
դրանը
մուրալով
ապրել:
Երկու
կողմից
եւս
պաշարուած
ը,
երբ
հանդիպում
է
իւր
նման
տարաբախտի
եւ
լսում
է
{նորա}
բերանից
մի
քանի
ցաւալի
խօսքեր,
կարծես
թէ
մի
փոքր
արեկամն
եմ,
որի
հետ
միացել
եմ
մի
անխզելի
կապով:
{Նորա}
հետ
եմ
ծնուել,
նորա
հետ
եւս
պէտք
է
թաղվիմ
միեւնո
միացել
եմ
մի
անխզելի
կապով:
Նորա
հետ
եմ
ծնուել,
{նորա}
հետ
եւս
պէտք
է
թաղվիմ
միեւնոյն
գերեզմանի
մէջ:
Իմ
աչեց
եւ
ասաց,
որ
ժողովուրդը
հարստահարուել
է,
ես
{նորա}
հետ
միասին
հարստահարուած
եմ:
Որ
ազգը
անբախտացել
ասին
հարստահարուած
եմ:
Որ
ազգը
անբախտացել
է,
ես
{նորա}
հետ
անբախտացել
եմ,
որ
ազգը
հարուածուել
է,
ես
այ
որ
ազգը
հարուածուել
է,
ես
այնպէս
եմ
կարծում,
որ
{նորա}
թշնամու
վրէժխնդիր
նետը
նախ
իմ
արիւնիցս
է
խմել:
Ո
լ:
Որ
ազգը
անհետացել
է
երկրիս
երեսից,
ես
մինչեւ
{նորա}
գերեզման
մտանելը
թափել
եմ
մի
արտասուքի
հեղեղ
նորա
նորա
գերեզման
մտանելը
թափել
եմ
մի
արտասուքի
հեղեղ
{նորա}
վերայ:
Ես
տեսայ,
թէ
ինչպէ՛ս
Նաբուգոդոնոսորը
քան
ս
Նաբուգոդոնոսորը
քանդեց
Երուսաղէմը
եւ
գերի
վարեց
{նորա}
բնակիչները:
Նոյնպէս
տեսայ
ես,
երբ
Կամբիզես
պարս
.
Լեւոն
պապի
արտասուքի
կաթիլները
հազիւ
կարողացան
{նորա}
քարացած
սիրտը
ի
գութ
շարժէլ,
որ
խնայէր
բովանդակ
ջէ
քեզ
պատմեմ,
մանաւանդ
շատ
ձանձրալի,
որովհետեւ
{նորա}
հիմնադրութենից
մինչեւ
ցայսօր,
նորա
վերայ
ներգործ
ի,
որովհետեւ
նորա
հիմնադրութենից
մինչեւ
ցայսօր,
{նորա}
վերայ
ներգործող
անձինքը
միշտ
անհամաձայն
են
եղել
մ
մեծ
ձեռնարկութիւն
էր,
եւ
Հռոմի
վիճակին
նայելով,
{նորա}
համար
մի
շատ
հարկաւոր
բան:
Նոքա
պէտք
է
լաւ
մտածէ
ածէին,
որ
նոցայ
ազգութեան
եւ
կրօնի
պահպանութիւնը
{նորա}
արդիւնքիցն
էր
կախ:
Այսպիսի
գործարանում
ծառայող
ա
ով
ցոյց
տար
պտուղ
եւ
արգասիք:
Ինչպէս
երեւում
է,
{նորա}
վերայ
ներգործող
անձինքը,
այս
սուրբ
խորհրդից
շատ
մարդերի:
Գործարանը
առաւել
արդիւնաւոր
առնելու
եւ
{նորա}
անունը
բարձրացնելու
համար,
կամեցաւ
Ֆրանսիայից
հմ
եւում
է
կարդինալի
անհաւատարմութիւնը
դէպի
պապը
եւ
{նորա}
Յիսուսեան
կարգի
հետ
ունեցած
հաղորդակցութիւնները:
ղորդակցութիւնները:
Երբ
որ
պապը
շտապում
էր
պատժել
{նորա}
ապերախտութիւնը
եւ
անհաւատարմութիւնը,
կարդինալը
դ
թիւնը,
կարդինալը
դարան
է
գործում
եւ
յանգեցնում
է
{նորա}
կեանքի
լապտերը:
Ահա
քեզ
մի
զարհուրելի
ապերախտութ
ետոյ
որպէս
ինքնակալ
տիրում
էր
բովանդակ
Հռոմին.
-
{նորա}
մահից
յետոյ
իսպառ
մոռացաւ
նորա
անունը
եւ,
ի՞նչ
ե
ովանդակ
Հռոմին.
-
նորա
մահից
յետոյ
իսպառ
մոռացաւ
{նորա}
անունը
եւ,
ի՞նչ
եմ
ասում,
այո՛
շատերը
նոցանից
ն
ա
անունը
եւ,
ի՞նչ
եմ
ասում,
այո՛
շատերը
նոցանից
{նորա}
անաղօտ
փառքի
վերայ
ստուեր
ձգելու
համար,
մեծ
մեծ
ծ
ամբաստանութիւններ
եւ
դատապարտութիւններ
յարուցին
{նորա}
յիշատակի
վերայ:
Դու
կարծում
ես,
բարեկա՛մ,
որ
ի
ւր
սուրբ
պայմանի
վրայ:
Դոյն
այդ
առաքինական
հոգին
{նորա}
անպաճոյճ
գերեզմանի
վրայ,
որ
դեռեւս
չէ
շքեղազարդա
Կարդինալին
քաջ
յայտնի
էր,
որ
Հռոմի
ժողովուրդը
{նորա}
դէմ
վեր
կը
կենաս,
եթէ
նա
առանց
որեւիցէ
օրինաւոր
գի
մարդը
իմանալով
կարդինալի
միտքը,
եւ
հասկանալով
{նորա}
դաւաճանութիւնը,
այսքան
միայն
խօսեց.
Ես
չգիտէի,
,
որովհետեւ
գիտէին,
թէ
կարդինալը
ի՛նչ
մարդ
կամէր
{նորա}
փոխանակ
վերակացու
կարգել:
Բոլոր
բարեխիղճ
մարդիկը
վերակացու
կարգել:
Բոլոր
բարեխիղճ
մարդիկը
հեռացան
{նորա}
հետ,
բացի
կարդինալի
կուսակիցներից:
Ծառայողք
եւս
է
յաւիտենական
նախատինք
լինէր
նորան
եւ
պատճառ
տար
{նորա}
անունը
դրոշմելու
չարագործների
սեւ
տախտակի
վերայ,
ալը
մի
բարի
յիշատակ
կը
թողնէր
իւրեանից
յետոյ,
եւ
{նորա}
անունը
մի
սիրելի
բան
կը
լինէր
Հռոմի
ժողովրդի
համա
,
այն
է,
որ
նա
միտ
չդնելով
ժողովրդի
տհաճութեանը
{նորա}
ընթացքի
վերայ,
մի
այնպիսի
մարդ
կարգեց
վերակացու
նումը,
որին
հոգով
չափ
ատում
էր
Հռոմայ
ժողովուրդը
{նորա}
ազգատեաց
եւ
անարժան
գործերի
համար.
սորա
վերակացո
,
եթէ
առանց
ձանձրութեան
կը
լսէք:
Այստեղ
ես
{նորա}
խօսքը
կտրեցի
ասելով.
առ
ժամանակ
թո՛ղ
այդ
բաները
ճառ
եղաւ
Հռոմին,
յետոյ
կը
պատմես
այն
անցքերը:
"
{Նորա}
մայրը
հռոմայեցի
էր,
ասաց
նա,
որին
իբրեւ
մանուկ
դրւում
է
կարդինալ:
Նա
մի
նենգահոգի
մարդ
է,
{նորա}
անունը
սեւ
տառերով
է
դրոշմած
դժոխքի
դրան
ճակատի
վ
նում
հարիւր
տեսակ
կը
փոխուի,
բոլորը
յառաջանում
է
{նորա}
հոգու
վրդովմունքից.
նորա
խարդախութիւնները
եւ
չար
ի,
բոլորը
յառաջանում
է
նորա
հոգու
վրդովմունքից.
{նորա}
խարդախութիւնները
եւ
չարիմացութիւնները
երեւան
հանե
ամար,
ես
աւելորդ
չեմ
համարում
այստեղ
յառաջ
բերել
{նորա}
գործերից
մէկ
քանիսը:
Երբ
պապը
յանձնում
է
սորան
մ
,
որ
մի
մեծատունից
բաւական
մեծ
արծաթ
առաւ,
պապից
{նորա}
համար
մի
օրհնութեան
կոնդակ
հանելու:
Ի
հարկէ,
պա
ւ
սէր,
հարկաւոր
եմ
համարում
ասել
մի
քանի
խօսք
եւ
{նորա}
ծառայապետի
համար,
որին
կարդինալը
սիրում
է
չափազա
ազանց
շողոքորթ
եւ
իւր
տիրոջ
պէս
շատ
ժլատ
մարդ
է.
{նորա}
դռանը
ո՛չ
մի
մուրիկ
հացի
երես
չէ
կարող
տեսանել
(
դռանը
ո՛չ
մի
մուրիկ
հացի
երես
չէ
կարող
տեսանել
(
{նորա}
մանուկներն
եւս
շատ
անգամ
քաղցած
են
քնում).
նորա
նորա
մանուկներն
եւս
շատ
անգամ
քաղցած
են
քնում).
{նորա}
երեսից
ո՛չ
մի
մարդ
կարող
չէ
հիւր
գնալ
կարդինալի
մ
չ
մի
մարդ
կարող
չէ
հիւր
գնալ
կարդինալի
մօտ,
թէեւ
{նորա}
շատ
մերձաւոր
բարեկամներից
լինի.
եւ
եթէ
մի
մարդ
ա
դ
առաջին
անգամը
հանդիպի,
երկրորդումը
անկարելի
էր
{նորա}
հիւրանոցի
շեմքի
վերայ
ոտք
կոխել:
Բոլոր
ծառայքը
տ
իւր
տիրոջն
եւս
հաւատարիմ
չէ
ծառայում.
որովհետեւ
{նորա}
գողութիւնը
եւ
խարդախութիւնը
շատ
բանի
մէջ
երեւեցաւ
մար
գործարանի
մասին,
ես
երեք
շրջանի
մէջ
ամփոփեցի
{նորա}
անցքը:
Առաջին
համարելով
գործարանի
հիմնադրութենից
րդինալը
այն
հմուտ
վերակացուին
եւ
թէ
ինչպիսի՛
մարդ
{նորա}
փոխանորդ
կարգեց
գործարանում
ը:
Այն
եւս
իմացա՞ր,
ց
տեսանելով
կարդինալի
անիրաւութիւնը,
տեղեկանալով
{նորա}
կարգած
վերակացուի
անհմտութեանը
եւ
անբարոյականութե
ուշակելով
այն
չարիքը,
որ
պէտք
է
իւրեանց
հասանէին
{նորա}
ներգործութեամբ,
հեռացան
այն
ազգասէր
անձի
հետ
-
ի
մարդ
եւս
նոցայ
կը
պատահէր,
՚ի
միասին
կ՚աշխատէին
{նորա}
կեանքը
կարճեցնել:
Այստեղ
չկարողացայ
համբերել,
կ
ը
կարճեցնել:
Այստեղ
չկարողացայ
համբերել,
կտրեցի
{նորա}
խօսքեր,
ասելով.
բարեկա՛մ,
ժողովուրդը
որ
տեսանո
ծ
խորամանկութեամբ
վարւում
էր
ամենեցուն
հետ:
Բայց
{նորա}
վերջին
օրերում
դուրս
երեւեցան
նորա
դժոխային
կիրքը
ուն
հետ:
Բայց
նորա
վերջին
օրերում
դուրս
երեւեցան
{նորա}
դժոխային
կիրքը,
ինչպէս
խոր
գիշերումը
խիտ
անտառի
մարտութեամբ
պէտք
է
ասած,
նոքա
երբեք
ուշադիր
չէին
{նորա}
սուտ
եւ
անտեղի
խօսքերին,
քաջ
գիտելով,
թէ
ի՞նչ
բ
չէ
կարողանում
իւր
նպատակին
հասանել,
հրամայում
է
{նորա}
անունը
երբեք
չյիշել,
ասելով
`
թէ
նա
յիսուսական
է
նա
հաւատարիմ
չէր
գործարանին
եւ
թէ
այդ
մեծ
գործերը
{նորա}
խելքի
բանը
չէին,
եւ
ուրիշ
այսպիսի
խօսքեր
շատ:
Ե
ծարանումը,
ինչքան
ունեցաւ:
Հռոմի
ողջ
ժողովուրդը
{նորա}
դէմ
վեր
կացաւ,
երբ
որ
իմացաւ
նորա
անպատշաճ
վարքը
ողջ
ժողովուրդը
նորա
դէմ
վեր
կացաւ,
երբ
որ
իմացաւ
{նորա}
անպատշաճ
վարքը
եւ
ընթացքը
եւ
նորա
յիսուսական
լինե
,
երբ
որ
իմացաւ
նորա
անպատշաճ
վարքը
եւ
ընթացքը
եւ
{նորա}
յիսուսական
լինելը
իւր
ձեռնարկութեան
մէջ,
որովհետ
մարդ
պէտք
է
եղած
լինի.
թէ
ի՞նչ
բանումն
է
երեւում
{նորա}
անհմտութիւնը,
ահա:
Նա
իւր
որպիսութեանը
քա՛ջ
տեղ
ւ
այն
եւս
լաւ
իմանալով,
որ
ժողովուրդը
անհաւան
էր
{նորա}
ընտրութեանը
եւ
նորան
չէր
սիրում,
պէտք
է
որ
այդ
գ
գործերով
իւր
անձը
սիրելի
շինէր
նոցայ
եւ
ժողովրդի
{նորա}
վերայ
ունեցած
վատ
կարծիքը
հերքելով,
իւր
անունը
ն
լի
ճանապարհով:
Յետոյ
այս
քահանայապետի
օրերումը,
{նորա}
հոգեւորական
գործերի
մէջ
խառնուեցաւ,
այնտեղ
եւս
ի
վ
մի
ճարտարամիտ
եւ
բազմարուեստ
անձն,
մանաւանդ
որ
{նորա}
հակառակորդները
ապուշ
մարդիկ
էին,
կարողացաւ
նոցայ
է
ո՛չ,
այն
նենգաւոր
հոգին
իսկոյն
սրեց
իւր
լեզուն
{նորա}
վերայ,
դուրս
ցայտեց
իւր
սրտի
միջի
ոխակալութիւննե
իջի
ոխակալութիւնները,
որ
ունէր
տարեւոր
ժամանակով
{նորա}
դէմ:
Այս
բոլորիս
պատճառն
այն
էր,
որ
պապը
մի
ժամ
որիս
պատճառն
այն
էր,
որ
պապը
մի
ժամանակ
բարկացաւ
{նորա}
յանցանքի
վերայ
եւ
կամեցաւ
նորան
դատապարտել,
բայց
նոցայ:
Երբ
մարդկութեան
ապագայ
սերունդը
կը
կարդայ
{նորա}
թերթերի
մէջ
այս
ամենը,
այն
ժամանակ
առաւել
պարզ
վ
ռացն
ելու
գործարանից
այն
ամենահարկաւոր
մարդը,
եւ
{նորա}
տեղ
կարգելու
մի
վատահամբաւ
մարդ,
խայտառակութիւն
,
խայտառակութիւն
գործարանի
անուանը,
եւ
նախատինք
{նորա}
երանելի
հիմնադրի
սուրբ
յիշատակին:
Երրորդ,
եթէ
վ
ղեցւոյ,
եւ
ուրիշ
այսպիսի
տարապայմանութիւնը,
իսկ
{նորա}
մահից
յետոյ
նորան
բարբարոս,
չարանախանձ,
անարժան
յնպէս,
ինչպէս
կը
պահանջէր
արդարադատութիւնը,
բա՛
{նորա}
այնքան
ցոյց
տուած
բարեկամութիւնը,
խնամքը
եւ
սէրը
հո՞
չէ՛
կարող
ոչինչ
առնել
այսուհետեւ
հո՞
կը
խօսեմ
{նորա}
վերայ
համարձակ:
Եթէ
այս
ճշմարտութիւնը
կ՚ուրանան
վերայ
համարձակ:
Եթէ
այս
ճշմարտութիւնը
կ՚ուրանան
{նորա}
բազմաթիւ
պաշտօնակիցքը,
վախենալով
դորայ
վրէժխնդրո
արանը
ունեցած
առնչութեններից,
սա
ինքն
կամ
եկել
է
{նորա}
փոխանակ
վերակացու
կարգուիլ,
ինչս
ես
մի
քանի
տարի
աւ
իմանում
էր,
մինչեւ
չկապուի
հզօրը,
չէ՛
կարելի
{նորա}
տունը
կողոպտել,
ուստի
իւր
ամեն
այն
զօրութիւնքը
ո
անրամասնաբար
իւր
բոլոր
գործերին,
որ
արդէն
վաղուց
{նորա}
քննութեան
տակ
մնացել
էին
հիւանդ,
զանազան
պատճառն
լ,
եւ
անց
է
կացնում:
Բոլոր
ժողովուրդը
գիտէ
{նորա}
կեանքը,
գործերը
եւ
ուրիշ
յանգամանքը,
որ
եթէ
գրո
տեղեակ
լինելով
կարդինալի
հոգուն,
եւ
քաջ
իմանալով
{նորա}
ծածուկ
եւ
յայտնի
գործերը,
միշտ
պէտք
է
հեռի
փախչէ
:
Այս
ամէնը
նորանից
է
յառաջացել,
որ
չարութիւնը
{նորա}
հոգու
մէջ
վաղուց
է
արմատացել:
Բարի
կը
լինի
սորա
ւր
կոչմանը
համաձայն
ընթացք
ունենալ:
Եւ
որովհետեւ
{նորա}
պարտականութիւնը
շատ
մեծ
է,
մի
բազմաթիւ
ժողովրդեա
Այս
կարդինալի
խորամանկութիւնն
էր,
որ
հետ
ձգելով
{նորա}
արտաքսումն,
կամենում
էր
վարագուրել
իւր
չարութիւն
,
եւ
կարդինալի
կամքին
ծառայելով,
գործի
է
դարձել
{նորա}
չարութեան:
Լաւ
կը
լինէր
սորա
համար,
եթէ
իւր
դար
նչպէս
սորա
գործարան
մտանելու
պատճառը,
նոյնպէս
եւ
{նորա}
հրաժարման:
Այս
ամեն
տեղափոխութիւններից
յետոյ
գոր
ց
նպատակին,
յետոյ
մեծամեծ
տհաճութիւններ
յարուցին
{նորա}
դէմ,
տեսանելով,
որ
նա
ճշմարտութեան
հետեւող
եւ
լի
է
մարդուն
հնազանդեցնել,
իսկ
սիրով
`
թագաւորել
{նորա}
սրտի
մէջ:
Երեւի
թէ
կային
դորայ
մէջ
այնպիսի
սկզբո
ն
արի
կը
նկատէր
այսօրինակ
ուշադրութեան
մէջ,
միշտ
{նորա}
անունը
շնորհակալութեամբ
կ՚արտաբերէր:
Իսկ
ով
որ
ա
պիսի
անարժան
մարդ,
որից
բոլորեքեան
փախչում
էին,
{նորա}
չարագործութենների
պատճառով:
Բայց
սա
ուշադիր
էր
ի
ործերումը,
ուր
պարունակւում
է
ժողովրդի
կեանքը
եւ
{նորա}
բարոյական
շրջանը,
այդպիսի
մարդիկ
միշտ
վնասակար
ե
տինք
ի
սէր
ազգին
յանձն
առնուլ.
մի
խօսքով,
միայն
{նորա}
դրօշի
տակ
զինուորուիլ
եւ
նորա
դրօշի
տակ
մտանել:
.
մի
խօսքով,
միայն
նորա
դրօշի
տակ
զինուորուիլ
եւ
{նորա}
դրօշի
տակ
մտանել:
Որ
ազգն
եւս
տեսանելով
նորա
անձ
եւ
նորա
դրօշի
տակ
մտանել:
Որ
ազգն
եւս
տեսանելով
{նորա}
անձնուրաց
գործերը
եւ
նահատակութիւնքը,
կանգնեցնէ
անձնուրաց
գործերը
եւ
նահատակութիւնքը,
կանգնեցնէ
{նորա}
գերեզմանի
վերը
իւր
երախտագիտութեան
արձանը,
եւ
դր
իւնքը
հասնում
են
իւրեանց
նպատակին,
եւ
որոշւում
է
{նորա}
բարոյական
օգնականի
հրաժարուիլը
գործարանից:
Այն
օ
ու,
որ
յաղթութեան
դափնին
ինքն
ստանայ
Այս
կռւումը
{նորա}
կողմից
շատ
քաջութիւն
ցոյց
տուեց
հաշուապահը,
որ
տ
,
բայց
չէր
գործ
դնում
նորան,
բաւականանալով
միայն
{նորա}
շողիւնով
ահաբեկել
սպառնալից
թշնամիքը:
Յիրաւի,
ս
ղորմելի
դրութենից.
չէ՞
որ
մէք
Հռոմի
որդիքն
ենք,
{նորա}
ստինքի
կաթով
սնուցած
եւ
նորա
մայրենի
գրկումը
զարգ
ք
Հռոմի
որդիքն
ենք,
նորա
ստինքի
կաթով
սնուցած
եւ
{նորա}
մայրենի
գրկումը
զարգացած:
Մնացածները
ի՞նչ
ե
ւրելի
տեսարան
եւ
կամ
գնում
է
նրանից
փախչել,
բայց
{նորա}
վաստակած
ծունկերը
նորան
չեն
հնազանդում
եւ
նորա
ձա
յց
նորա
վաստակած
ծունկերը
նորան
չեն
հնազանդում
եւ
{նորա}
ձայնը
կտրւում
է,
եւ
նա
իզուր
է
աշխատում
ազատուել
ւս
անքաղաքավարութիւն
համարելով
ստիպել
նորան,
առա
{նորա}
հրաժարական
ողջոյնը,
նա
ինձանից
լուսի
թռչողական
ա
է
միտքս
իմացաւ,
եւ
ինձ
ճանապարհի
ծախս
տուեց:
Եւ
{նորա}
անունը
շնորհակալութեամբ
եմ
յիշում
այս
տեղ.
այսպէ
ամբ
եմ
յիշում
այս
տեղ.
այսպէս
հասայ
իմ
հայրենիքը
{նորա}
ձեռնտուութեամբ:
Բոլոր
գերդաստանս
տեսանելով
ինձ,
բեւիցէ
շարժուած
են
այս
չնաշխարհիկ
պարոնի
ընդդէմ:
{Նորա}
այսքան
տարու
խորամուխ
քննութեան
հետեւանքն
է,
որ
ն
Տէր
Բէհեղզեբուղի
քաղաքական
սկզբունքներին,
որով
{նորա}
թագաւորութիւնը
ամենափառաւոր
եւ
անսայթաք
կերպով
կա
ան
լսողների
հոգիները
ծաղկում
էին
այն
շնորհից,
որ
{նորա}
բերնից
էին
դուրս
գալիս).
եւ,
բանական
գիտութեա
՝
չար
նախանձով
լցուած
մարդիկը
սուտ
խօսքեր
հանեցին
{նորա}
վանքի
եւ
նորա
ուսումի
մասին,
որ
նորա
բարձր
անուն
լցուած
մարդիկը
սուտ
խօսքեր
հանեցին
նորա
վանքի
եւ
{նորա}
ուսումի
մասին,
որ
նորա
բարձր
անունը
կարողանան
ցա
քեր
հանեցին
նորա
վանքի
եւ
նորա
ուսումի
մասին,
որ
{նորա}
բարձր
անունը
կարողանան
ցածցնել։
Լսելով
այս
բո
աբեբայական
խօսքերի
եւ
իրաւունքը
ճանաչել,
որպէսզի
{նորա}
առջեւը
արդարացնէ
իւր
անձը
այս
թղթի
ձեռքով։
Եւ
յա
ւն
բուն
պատճառը
դարձաւ,
որ
մարդիկ
միւսանգամ
խմեն
{նորա}
գիտութեան
աղբիւրից
եւ
արդարութիւն
պտղաբերեն
Աստու
լի
Ղազարը
գրեց.
այս
պատճառով,
այդ
գրքի
մէջ
մենք
{նորա}
այս
Թուղթն
էլ
գրեցինք,
որ
ընթերցասէրքը,
Պատմութ
,
Պատմութիւնը
կարդալով,
այս
Թուղթն
էլ
կարդան
եւ
{նորա}
խօսքի
արժանաւորութիւնը
փորձով
հասկանան։
՛
ձեռքով
անմեղ
Յովսէփին
դէպի
ստրկութիւն
վաճառեցին
{նորա}
խելացնոր
եղբարքը։
Նախանձի՛
ձեռքով
Ահարոնին
եւ
Մ
։
Երբեմն,
գինեմո՛լ
եւ
ուտող
խմող
էին
անուանում՝
{Նորա}
աշակերտների
ասելով.
"
Ինչի՞
ձեր
Վարդապետը
մեղաւո
մանակ
ատելի
դարձած
լինելով
իր
եղբօրը,
սպանուեցաւ
{նորա}
ձեռքով։
Ուզո՞ւմ
են
դեռ
Մովսիսի
գրած
պատմութիւնի
էս
եւ
մարգարէների
մէջ
մեծը՝
Մովսէ՛սը.
այսպէս
էլ
{նորա}
պաշտօնեայ
եւ
կուսութեամբ
պատուած
Յեսո՛ւն։
Իսկ
այ
նայի
կին
մարդու
վերայ,
արդէն
իր
սրտի
մէջ
շնացաւ
{նորա}
հետ։
Այլեւ
հեթանոսաց
վարդապետի
քարոզութիւնն
կարդում
են,
թէ
"
ո՛վ
որ
Հոգին
Սո՛ւրբը
հայհոյէ,
{նորա}
մեղքը
չթողուի՛,
ո՛չ
այս
եւ
ո՛չ
գալու
աշխարհում
"
որը
եւ
ինչ
որ
նոցա
մօտ
եղած
մարդո՛ցը
վերաբերեալ,
{նորա}
ծառաները,
Աղեքսանդրացի
Արիոսի,
Գատիկեցի
Ապողին
որ
յետոյ
Մանի
անուանեց
իրեն,
եւ
այս
պատճառով
էլ
{նորա}
հետեւողքը
Մանիքեցիք
կոչուեցան)
բոլո՛ր
գրուածքներ
՛չ
հրեշտակ
եմ
եւ
ո՛չ
վարդապետ,
երբէք
էլ
սորա
կամ
{նորա}
կամքը
հարցնողներից
չեմ
եղած,
որ
մի
իշխանութեան
գ
Ղազարին
չպիտի
թողում
հանգչել
այդ
տեղում,
թո՛ղ
թէ
{նորա}
մարդոցը"։
Եւ
լսողքը,
այսպիսի
խօսքերից
թուլանալ
՛ք
եւ
այնպէս
կատարեցէք
Քրիստոսի
օրէնքը"։
Իսկ
դա
{նորա}
հակառակն
է
աղաղակում.
"
Ո՞ւր
ես
գալիս,
չե՛մ
ուզ
ղանալով
ասել,
միայն
այս
պատասխանը
տուին,
թէ.
"
{Նորա}
հալածուելու
պատճառը
բնա՛ւ
մենք
չենք.
բայց
ինչ
որ
հալածուելու
պատճառը
բնա՛ւ
մենք
չենք.
բայց
ինչ
որ
{նորա}
գիտութեան
մասին
էք
խօսում,
ստո՛յգ
է,
առաջ
շատ
հ
քարոզում,
իսկ
այս
վերջի
ժամանակները
իսպառ
վատ
էր
{նորա}
քարոզը"։
Եւ
այսքանը
չկարողացան
հասկանալ,
թէ
իր
թո՛ղ
թէ
փոքր
ինչ
ուսումնականի,
միտքը
չի
զարթիլ,
{նորա}
մտածութեան
գործարանը
չի
վառուիլ
եւ
Սուրբ
Հոգու
գա
ների
մէջ
գրուած
է,
այս
երկուքը՝
Սէր
եւ
Նախանձ,
{նորա}
կայծերը,
կրակի
բոցի
կայծեր
են,
որոնցից
ամեն
մէկ
յքը
այստեղից
այնտեղ
հալածական
արին
նորան։
Չէ՞
որ
{նորա}
լուսաւորող
եւ
տգիտութիւն
հալածող
գրքերը
տգիտութեա
գալիս
էր
եւ
սոքա
լսեցին,
ինչպէս
մի
թշնամու
վրայ
{նորա}
ընդդէմ
զինուեցան՝
"
էլ
ո՞ւր
է
գալիս
միւս
թարգման
ան
կենցաղոյս
իմոյ։
Այլ
յաղագս
իմաստաւոր
բանի
ըստ
{նորա}
տեառն
մեծ
հրահանգին,
շահեալ
'ի
նմանէն
հանգոյն
մե
շադրութեամբ
մտածէ.
արդար
Աբէլի
արիւնից
ասաց.
որ
{նորա}
սպանուելու
ժամանակին
նայելով,
երկիւղով
հասկանայ
իրոջդ
արած
լաւութեան
տեղը
բարի
չհատուցանէին,
այլ
{նորա}
հակառակը։
Իսկ
վերին
արդարատես
Աչքը
չէ
նայում
չա՛
ներին.
§
2.
Այս
անանուն
յառաջաբանը,
ինչպէս
{նորա}
բովանդակութիւնը
տեղիք
է
տալիս
ենթադրել,
գրել
է
մ
ք
է
արել,
որ
Փարպեցու
Պատմութեան
քամակում
դնէ
եւ
{նորա}
այս
Թուղթը,
որ,
մորմոքուելով
ենք
ասում,
մի
քան
բանը
կարդացողքը
պէտք
չէ՛,
որ
հակասութիւն
համարեն
{նորա}
մէջ
հարեւանցի
յիշուած,
բայց
Թղթում
իսպառ
չեղած
բ
դառը
հանգամանքը,
որոնց
մէջ
փակուած
էր
Փարպեցին։
{Նորա}
Թուղթը
եւ
յառաջաբանը,
պարզ
երեւում
է,
որ
պահել
նագրի
խօսքը.
"
'ի
շնորհացն
որ
ելանէին
'ի
բերանոյ
{նորա}
"
(եր.
36)
յիշեցնում
է
մեզ
"
ընդ
բանս
շնորհացն
է
մեզ
"
ընդ
բանս
շնորհացն,
որ
ելանէին
'ի
բերանոյ
{նորա}
",
Աւետ.
Ղուկ.
գլ.
Դ.
համար
22։
§
6.
Պ
օրոց
հայկական
ընդհանուր
Քրիստոնէութեան,
փոխել
են
{նորա}
անունը,
որ
կռապաշտութեան
ժամանակից
էր
մնացած
եւ
նելով
այդ
անունը
Ս.
Գրքից։
"
Եւ
գրեցից
'ի
վերայ
{նորա}
զանուն
Աստուծոյ
իմոյ,
եւ
զանուն
քաղաքի
Աստուծոյ
,
որ
իջանելոց
է
յերկնից
Աստուծոյն
իմոյ.
եւ
անուն
{նորա}
Նոր"։
Յայտն.
գլ.
Գ.
համ.
12։
Թէ
մեր
բազմեր
ի
օրով
է
եղել
այդ
անուանափոխութիւնը.
ըստ
որում,
{նորա}
սկսածը
կատարելագործեցին
նորա
առաքելանման
որդիքը
ե
ւթիւնը.
ըստ
որում,
նորա
սկսածը
կատարելագործեցին
{նորա}
առաքելանման
որդիքը
եւ
թոռները։
Վաղարշապատ
քաղ
կեղեցեաց
Մայրը
բնա՛ւ
Վաղարշապատի
մէջն
էլ
չէ,
այլ
{նորա}
հարաւային
կողմում,
առանձին
եւ
շէնից
մեկուսի։
Բա
կէ
Էջմիածինը
Վաղարշապատ
քաղաքից
դուրս
չէր,
այլ՝
{նորա}
մէջ։
Բայց
ի՛նչ
հարկաւոր
են
մեզ
հողեղէն
վկայու
զմեծ
մի
բլուր
եւ
բարձր
մինչեւ
յոյժ,
եւ
'ի
վերայ
{նորա}
սիւն
մի
հրեղէն
եւ
'ի
վերայ
նորա
թակաղաղ
մի
ամպեայ
ոյժ,
եւ
'ի
վերայ
նորա
սիւն
մի
հրեղէն
եւ
'ի
վերայ
{նորա}
թակաղաղ
մի
ամպեայ
եւ
խաչ
լուսոյ
'ի
վերայ
նորա"։
րայ
նորա
թակաղաղ
մի
ամպեայ
եւ
խաչ
լուսոյ
'ի
վերայ
{նորա}
"։
(Ագաթանգեղ.
եր.
329)։
Սորանից
մենք
պա
հրեղէն
եւ
թակաղաղն
անպեայ
եւ
խաչ
լուսեղէն
ի
վերայ
{նորա}
։
Ոսկի
խարիսխն
վէմն
հաստատութեան
անշարժութիւն
է
ե
արդանի
դրօշի
պարծանքը,
որ
այն
միջոցին
գտնւում
էր
{նորա}
սիրելի
եղբօր
որդու
ձեռքում։
Վաղարշապատի
մէջ
հ
Լեւոնեան
խարտաւանակ
տումարի
ծանծաղներից,
ուղղեց
{նորա}
ընթացքը
նո՛յն
գծի
վրայ,
ուր
կանգնեցրել
էր
նորան
եղեցին.
ըստ
որում
այսպէս
է
ասում.
"
Քանզի
յոլով
{նորա}
արբանեկեալ
էր
զպէտս
տեղւոյդ,
հարցցի
թէ
կայ
ուրէք
Մենք
չենք
հասկանում
միայն,
թէ
ո՞ւմ
է
վերաբերում
{նորա}
դերանունը։
Իսկ
թէ
Փարպեցին
վերջին
կառավարիչը
,
միմիայն
մարդ
կայ,
որ
կարող
է
Փարպեցուց
առնուլ
{նորա}
առաջնութիւնը,
եւ
այդ
մարդը
է
անզուգական
Մովսէս
Խ
րեշտակ
լուսոյ.
եւ
ոչինչ
է
մեծ,
թէ
եւ
պաշտօնեայք
{նորա}
կերպարանին
իբրեւ
զպաշտօնեայս
արդարութեան,
որոց
կ
անդակաւ
կանխեցայ
ընդ
պարիսպն,
եւ
փախեայ
'ի
ձեռաց
{նորա}
"։
Թուղթ
Պաւղ.
առ
Կորնթ.
երկր.
գլ.
ԺԱ,
համ
ց
աշակերտ
է
ասում
Փարպեցուն,
այլ,
ուրիշների
հետ
{նորա}
անունն
էլ
տալով
եւ
պատմագիր
անուանելով,
շարունակ
ինելով
Վարդան
վարդապետի
գիրքը,
չէ
կամեցել
կրկնել
{նորա}
ասածները։
Սոքան
են
այս
րոպէիս
մեր
ձեռքում
եղա
ր
Աղանը,
Վահանին
քեռի
լինելով,
ընդունել
է
սիրով
{նորա}
խաղակիցը
եւ
այլն
եւ
այլն,
որ
մեզ
պարապ
ժամերի
ար
ահանը
յետ
եկաւ
Պարսկաստանից
իր
երկու
եղբարց
հետ,
{նորա}
մայրը՝
Ձուիկը,
տարաւ
նորան
Աշուշայի
տունը,
ուր
կացած
վանքում
մնալուց
յետոյ
գնացել
է
Յունաստան
(
{նորա}
հայրն
էլ
եւ
հօրեղբարքն
էլ
գնացին
Վարդանանց
պատերա
,
որովհետեւ
Թովմա
Արծրունին
(եր.
91),
խօսելով
{նորա}
հօր
եւ
հօրեղբարց
մասին,
ասում
է.
"
կացեալ
անդ
մ
խաւոր
ուղղիչը,
այնուամենայնիւ
Փարպեցին
ունեցել
է
{նորա}
ձեռքի
տակ
թերեւս
եւ
ուրիշ
ուսուցիչք,
երբ
յոքնակա
րն
էր,
թէ՛
ազգին
եւ
թէ՛
սուրբ
ուխտին,
այնպէս
էլ
{նորա}
որդիքը
մինչեւ
վերջը
հաւատարիմ
մնացին
Մեծ
Վահանին
մինչեւ
վերջը
հաւատարիմ
մնացին
Մեծ
Վահանին
եւ
եղան
{նորա}
թեւը
եւ
թիկունքը։
Փարպեցին
սոցա
մօտ
է
կեցել
այն
արականքը։
§
20.
Վահանի
նուաճումը,
այսինքն՝
{նորա}
հաշտութիւնը
Պարսից
տէրութեան
հետ,
եղաւ
484
թուին
ել
տուեց
Պարսից
տէրութեան,
թէ՛
Հայոց
ազգի
եւ
թէ՛
{նորա}
եկեղեցու
իրաւունքները։
Այս
հաշտութեան
մանրամասն
ղած
են
Մուշէներ։
Պատճառ
չունինք
չընդունելու,
որ
{նորա}
օրով
էլ
կային։
Պ.
Էմինը,
թէեւ
առանց
հիմքի
գ
չասենք
անքաղաքավարի,
որ
Մարզպանին
գրած
Թղթում,
{նորա}
ազգականի
եւ
իր
բարեկամի
եւ
երեւելի
մարդու
անունը
ոք
հոգ
չէ
տարել
Խուժիկի
անունը
իմանալու,
որ
ինքը
{նորա}
անո՛ւնը
գրէր
եւ
ոչ
Խուժիկ,
որ
անարգական
անուն
էր
յսպէս
է
խօսում.
"
Թէեւ
անյայտ
է
մեզ
անուն
ծնողաց
{նորա}.
սակայն՝
որպէս
երեւի,
ականաւորք
ոմանք
էին
եւ
հ
ը
երեւելը
կարող
էր
ունենալ
խիստ
շատ
պատճառ,
բացի
{նորա}
ծնողների
ականաւոր
եւ
հարուստ
լինելուց։
Պատմութիւ
ի
է,
թէ
այս
խօսքերը
չէ
կարելի
առնուլ
բացառոցաբար
{նորա}
ծագման
վերաբերութեամբ,
այլ
մանաւանդ
նորա
այն
ժամ
ռոցաբար
նորա
ծագման
վերաբերութեամբ,
այլ
մանաւանդ
{նորա}
այն
ժամանակի
վիճակին
վերաբերութեամբ,
երբ
Մեծ
Վահ
միկոնեանց
տան
ծառայքը
կամ
Աւագը
չպիտի
համարձակէին
{նորա}
վրայ
բանսարկութիւնք
անել
Վահանին
եւ
աչքից
հանել։
րորդ,
թէ
Փարպեցու
աղքատ
չլինելը
վերաբերում
է
լոկ
{նորա}
անձին,
ոչ
նորա
ծնողաց,
երեւում
է
նաեւ
նորանից,
ու
աղքատ
չլինելը
վերաբերում
է
լոկ
նորա
անձին,
ոչ
{նորա}
ծնողաց,
երեւում
է
նաեւ
նորանից,
որ
երբ
վանքից
հ
որ
երբ
վանքից
հալածեցին
նորան՝
յափշտակելով
բոլոր
{նորա}
ունեցածը,
այն
ժամանակ
Ղազարը
ստիպուեցաւ
բարեպաշտ
ն
Բէեղզեբուղ
կոչեցին.
ո՛րչափ
եւս
առաւել
զընտանիս
{նորա}
"
(Մատթ.,
գլ.
Ժ.
համ.
15)։
§
41.
"
Տե
տաց
նմա
ուխտ
խաղաղութեան.
եւ
եղիցի
նմա
եւ
զաւակի
{նորա}
յետ
նորա
ուխտ
քահանայութեան
յաւիտենական.
փոխանակ
ւխտ
խաղաղութեան.
եւ
եղիցի
նմա
եւ
զաւակի
նորա
յետ
{նորա}
ուխտ
քահանայութեան
յաւիտենական.
փոխանակ
զի
քինախ
երբ
մարդ,
ճանաչելով
ճշմարտութիւնը,
մեղանչում
է
{նորա}
ընդդէմ,
որովհետեւ
ասում
է.
"
Զի
կամակար
մտօք
եթ
յ
եւ
զայլսն
ամենայն
եւ
զորս
առ
նոսա
արանցն
ծառայք
{նորա}
",
եւ
այլն.
(եր.
48)։
Մենք,
ինչպէս
կարո՛ղ
է
պատճառ,
չէ
հասկացվում,
թէ
որ
ասում
է՝
"
ծառայք
{նորա}
"։
Ո՛վ
է
այս
նան,
կամ
որի՛
ծառայքն
են,
որ
ունի
՝
յետոյ
յիշում
է
եւ
մեր
Ս.
Լուսաւորչին։
Արդեօք
{նորա}
՞
ծառայքը
պիտի
հասկանալ.
կամ
թէ
նորա
ի
տեղ
պէտք
է
չին։
Արդեօք
նորա՞
ծառայքը
պիտի
հասկանալ.
կամ
թէ
{նորա}
ի
տեղ
պէտք
է
նոցա՞
կարդալ
եւ
բոլոր
յիշուած
սրբերի
ս
'ի
վերայ
Սաւուղայ
եւ
'ի
վերայ
Յովնաթանու
որդւոյ
{նորա}...
Մի՛
պատմէք
'ի
Գէթ,
եւ
մի՛
տայք
զայդ
աւետիս
յ
նպէս։
Երբ
Սաւուղը
իր
վերջին
պատերազմում
մեռաւ
եւ
{նորա}
մահի
լուրը
Դաւթին
հասաւ,
այն
ժամանակ
սա
պատռեց
ի
հասաւ,
այն
ժամանակ
սա
պատռեց
իր
շորերը
եւ
ողբաց
{նորա}
մահը։
Փարպեցին,
իր
Թղթում
բերելով
այս
ասացուածը
լ
առաքեաց
զհրեշտակս
իւր...
արհամարհէին
զհրեշտակս
{նորա}
եւ
անգոսնէին
զբանս
նոցա
"
(Երկր.
Մնացորդ.,
գլ
կս
եւ
զմարգարէս
իւր...
եւ
արհամարհեցին
զհրեշտակս
{նորա}
"
(Առաջ.
Եզր.,
գլ.
Ա,
հ.
50-51)։
"
Եւ
աս
։
§
66.
Հայոց
ազգի
մեղքից,
այս
բանը
ասես
թէ
{նորա}
եկեղեցու
ճակատումն
է
գրուած։
Այսօր
էլ
Կիլիկիոյ
մ
ը
յիշեցինք
այստեղ
ոչ
այն
պատճառով,
որ
ասինք,
թէ
{նորա}
պարտիզումն
է
անցել
յիշուած
անցքը.
հեռի՜
մեզանից
վերաբերւում
է
նաեւ
գո՛նէ
Սուրբ
Ղեւոնդին,
եթէ
ոչ
{նորա}
ընկեր
միւս
բոլոր
քահանաներին։
Անտարակոյս,
պ
յարգ
ու
արժանաւորութիւն
ունի
ազգի
բուն
օգուտը
եւ
{նորա}
յառաջադիմութեան
շարժառիթքը։
Խնդրում
ենք
այդ
պարոն
յէլ
Նալբանդեանի
այս
յիշած
բաները
մենք
բնաւ
չգտանք
{նորա}
թղթերում,
թէեւ
ամենայն
մտադրութեամբ
աչքէ
անցուցին
ւրբ
եպիսկոպոսը
քաղկեդոնական
հռչակել՝
առիթ
առնելով
{նորա}
րոպէական
ակամայ
սխալը։
Ահաւասիկ
բուն
ճշմարտութիւն
նելով
այս,
նզովքով
դատապարտեց
թէ՛
գրուածքը
եւ
թէ՛
{նորա}
հեղինակը՝
ցոյց
տալով
եթէ
որքան
սխալական
եւ
մեղանչ
իկ
Գէորգ
կաթողիկոսի
հետ
եւ
դաւաճանութիւն
հնարելով
{նորա}
ընդդէմ,
երբ
նամակ
էր
գրել
Մաշտոցին,
որ
նա
եւս
միա
դունում
Վարդանի
խօսքը։
Փարպեցու
Թղթից
իմանում
ենք
{նորա}
յարաբերութիւնը
Ձուիկի
հետ,
այնտեղից
մենք
տեսնում
է
Ձուիկը
տարուած
լինէր
Պարսից
Դուռը,
անհնար
է,
թէ
{նորա}
պէս
ժրագլուխ
կինը
հանդէս
չունենար
այն
անցքերի
մէջ
դ
առաջ
պատերազմաւ.
այլ
այր
մի
Անատօլ
անուն,
որ
էր
{նորա}
սպարապետ
արեւելից,
առաքեաց
առ
նա
բազում
գանձիւք։
եան
եւ
էին
'ի
քաղաքին
կայսեր,
կալաւ
եւ
ետ
'ի
ձեռս
{նորա}
(Յազկերտի)։
Եւ
զամենայն
զոր
ինչ
ասաց
ի
ժամանակին՝
ականի
իշխանութիւնը
ստացաւ
եւ
այս
այն
ժամանակ,
երբ
{նորա}
երկու
երանելի
եղբարքը՝
Սահակը
եւ
Համազասպը,
դահճի
կիրը,
Վան
քաղաքում
նստող
Մամիկոնեան
Դաւիթ
իշխանը,
{նորա}
առաջը
դուրս
գալով,
Վասպուրականի
տեղ
դժոխք
ուղարկե
կանի
տեղ
դժոխք
ուղարկեց՝
նոյն
իսկ
հանդիպած
տեղում
{նորա}
պատանը
ձեւելով։
Ցաւելի
է,
որ
մի
քանի
չքերի
պատ
նութեան
տակ։
Գէորգ
Գեղամեանցը,
ինչպէս
վկայում
է
{նորա}
ծննդաբանական
թուղթը,
Կայսերական
Համալսարանի
դիւա
եւ
կրակոտ
ազգասէր
սիրտը,
որ
Աբովեանը
աշխատում
էր
{նորա}
վերայ,
որպէս
իւր
հարազատ
զաւակի
վերայ։
1846
կաթողիկոսին։
Սա
հանդիպեցաւ
Աբովեանին
եւ
խօսելով
{նորա}
ուսումնական
գործունէութեան
վերայ՝
հարց
էր
արել,
մ
է
եւ
օրհնում
է
Աբովեանին
եւ
խոստանում
է
կատարել
{նորա}
խնդիրը,
մանաւանդ
թէ
իւր
հայրապետական
խոստմունքը
նակ
չունի
մտածելու
ազգային
լուսաւորութեան
վերայ,
{նորա}
ձեռքը
պարապած
չէ
զանազան
վիճակային
գործերի
մասին
ձուցանել
Հայոց
ազգի
նախապատիւ
հոգալի
օգտի
վերայ,
{նորա}
թանգագին
զաւակների
իմացական
բարօրութեան
վերայ։
Մայր-Վանքին,
այնքան
եւս
զօրանում
է
երկմտութիւնը
{նորա}
մէջ,
նորա
հոգին
գուշակում
է
գալոց
անյաջողութիւնը
ն,
այնքան
եւս
զօրանում
է
երկմտութիւնը
նորա
մէջ,
{նորա}
հոգին
գուշակում
է
գալոց
անյաջողութիւնը։
Շատ
մեծ
ի
տխուր
գծագրութիւնը
եւ
արտասուքը,
որ
փայլում
են
{նորա}
աչքերում։
Այն
օրը
սուգի
օր
է
եղած
ե՛ւ
վարժապետի
անգուցեալ
Գեղամեանցի
հօրեղբայրը,
ինչպէս
լսած
ենք
{նորա}
բերանից,
շատ
ընդդիմութիւն
է
ցոյց
տալիս։
Տիկին
Գ
ն
հանդիսում
մեծ
յառաջադիմութիւն
հանգուցելու
մէջ.
{նորա}
ժրաջան
աշխատութիւնը
շատ
բան
էր
խոստանում
ապագայու
ն
լինում
պատանի
Գեղամեանցի
Թիֆլիս
ուղարկուելուն։
{Նորա}
հօրեղբայրը
ստիպանքով
առել
էր
նորա
մօր
հաւանութիւն
ուղարկուելուն։
Նորա
հօրեղբայրը
ստիպանքով
առել
էր
{նորա}
մօր
հաւանութիւնը,
որ
նորա
որդին
ծառայէ
քաղաքական
այրը
ստիպանքով
առել
էր
նորա
մօր
հաւանութիւնը,
որ
{նորա}
որդին
ծառայէ
քաղաքական
Պօլիցիայի
մէջ,
որպէս
պարզ
էջ։
Բայց
այս
ծառայութիւնը
չէր
կարող
զովացնել
{նորա}
հոգեկան
ծարաւը,
այս
պատճառով,
մօր
գիտութեամբ
եւ
ջ
ընթացքը
անցեալ
1857
թուականի
Մայիս
ամսումը։
{Նորա}
ազգասէր
եւ
միշտ
վառ
հոգին,
թէեւ
շատ
պարապած
լինէ
ր
բարերերի
յիշատակին,
փոքր
ի
շատէ
պարտավճար
լինի
{նորա}
հոգու
առաջեւ։
Բայց
այս
երկրորդական
պարապմուն
յց
այս
երկրորդական
պարապմունքը
երբէք
արգելք
չեղան
{նորա}
յառաջադիմութեանը
իւր
առանձին
բժշկական
գիտութեան
մ
ական
մտածութիւնքը
մանաւանդ
մեծ
ազդեցութիւն
ունէին
{նորա}
սրտի
եւ
հոգու
վերայ.
այս
էր
պատճառը,
որ
չխնայել
ին
կոմս
Շերեմետեվի
գիւղում։
Բայց
մեք,
տեսանելով
{նորա}
առողջութեան
թուլութիւնը,
հեռացնում
էինք
նորան
այ
ւթիւնը,
հեռացնում
էինք
նորան
այդ
խորհրդից։
Բայց
{նորա}
վառ
հոգին
եւ
ազնիւ
ձգտողութիւնքը
չկամէին
ներել,
ր
գլուխ
բերելու
այն
դիտաւորութիւնը,
որ
յղացել
էր
{նորա}
աննիւթ
հոգին։
Նա,
լաւ
ճանաչելով
իւր
անձը,
բարո
փայլ
Պարոն
Վլադիմիր
Պետրովիչ
Բուտկովը,
տեսանելով
{նորա}
արժանաւորութիւնը
եւ
յառաջադիմութիւնը,
պաշտօնական
կ
արիւնահոսութիւն
բացուեցաւ
նոր
թոքերից,
որ
խլեց
{նորա}
ձայնը
եւ
քամեց
վերջին
զօրութիւնքը։
Փետրուարի
լեւս
չկար
նա
կենդանի
մարդերի
կարգում.
մայրը
մտաւ
{նորա}
արեւը...
Մահից
քանի
օր
յառաջ,
մինչ
տկարութիւ
առաջ,
մինչ
տկարութիւնը
զայրանալով
զայրանում
էր,
{նորա}
մտածութիւնը
էր
միայն
իւր
մայրը,
որի
մասին
խնդրու
ձաւոր
բարեկամքը
եւ
ուսանողքը
ձեռքի
վերայ
հասուցին
{նորա}
դագաղը
մինչեւ
Հայոց
եկեղեցին։
Ճաշու
ժամերգութ
անից,
այն
ժամանակ,
երբ
քահանայն
դրեց
խաչի
կնիքը
{նորա}
մարմնի
յաւիտենական
օթեւանի
վերայ...
Այսպէս
վե
պէս
վերջացաւ
մեր
բարեկամի
կեանքը
աշխարհի
երեսին,
{նորա}
աշակերտութեան
եւ
առհասարակ
կենդանութեան
միջոցին
ս
եան
եւ
առհասարակ
կենդանութեան
միջոցին
սրտացաւ
էին
{նորա}
համար
Պ.
Նազարեանց
վարդապետը,
Պ.
Մարկոսեան
բժի
ւն
մարդու
մարմին
մեծարել
պատուով
ու
յարգութեամբ,
{նորա}
մահից
յետոյ,
դժուար
բան
չէ.
բայց
մի
աղքատ
եւ
չք
անգուցելու
մասին.
յիշում
էինք
զանազան
դիպուածներ
{նորա}
կեանքից,
նորա
խօսքերը
եւ
գործածական
զուարճալի
առ
ն.
յիշում
էինք
զանազան
դիպուածներ
նորա
կեանքից,
{նորա}
խօսքերը
եւ
գործածական
զուարճալի
առածները.
պատմու
ալի
առածները.
պատմում
էինք
միմեանց
ո՛վ
ինչ
գիտէր
{նորա}
վարքից,
մի
խօսքով՝
բոլոր
ընկերութիւնը
ոգեւորուա
ից,
մի
խօսքով՝
բոլոր
ընկերութիւնը
ոգեւորուած
էր
{նորա}
քաղցր
եւ
բարի
յիշատակովը։
Այս
միջոցին,
նորա
նորա
քաղցր
եւ
բարի
յիշատակովը։
Այս
միջոցին,
{նորա}
ըստ
պաշտօնի
ընկեր,
բժշկականութեան
վարդապետ
Պ.
Օ
քը,
թէ
մարդը
վայրի
ծաղկի
պէս
ծաղկում
է.
փչում
է
{նորա}
վերայ
քամին,
եւ
ահա
չկար.
չէր
երեւում
եւ
նորա
տ
է
նորա
վերայ
քամին,
եւ
ահա
չկար.
չէր
երեւում
եւ
{նորա}
տեղը
եւս։
Ստոյգ
է
այս
նմանութիւնը
նիւթական
կողմի
,
ապա
զուր
էր
Քրիստոսի
մահը
մեր
համար,
անարդիւն
{նորա}
փրկարար
արիւնը.
քա՛ւ
լիցի
մեր
կողմից
այսպիսի
անա
դրած
է
այս
րոպէիս,
չէ՛
նա,
որին
կորուսինք
մեք՝
{նորա}
բարեկամքս,
այլ
միայն
մի
հողեղէն
թանձր
պատեան,
ո
իջոց՝
սկսած
հոգու
թանձրանալուց
մարմնի
մէջ
մինչեւ
{նորա}
բաժանուիլը։
Բայց
մի՛թէ
մի
իր,
մի
էակ՝
զգայուն
ւմ
է
մարդը
ծաղկի
այն
ժամանակամիջոցում
միայն,
երբ
{նորա}
հոգին
ներգործում
էր
մի
նիւթական
շրջապատի
մէջ,
եր
է
մեր
կորուստը
եւ
բարեկամական
անկեղծ
սրտի
կսկիծը
{նորա}
հետ
միասին։
Բայց,
որպէս
Քրիստոնեայ
հասկանալով
մ
համար
այն
օթեւանում,
որ
վաղուց
ահա
պատրաստել
էր
{նորա}
որդին
նոցա
համար,
որ
ճանաչել
էին
ճշմարտութիւնը,
՝
այդ
տանուտիրոջ
միածին
որդին
Յիսուս
Քրիստոս։
{Նորա}
համար,
որ
ճանաչել
էր
ճշմարտութիւնը,
ի՞նչ
մահ.
է
ածում
ղահուէի
տեղ,
եւ
միւս
կաթսայից
յաւելացուց
{նորա}
վերայ
ծծմբային
թթւուտ,
որ
սովորական
է
կաթի
տեղ
գ
յս
տեսակ
պաքսիմատները
եւ
ուտելիքը,
ծանրացնում
են
{նորա}
ստամոքսը.
այս
պատճառով
պաշտօնական
հրովարտակով
պա
ր
բաւական
լաւ
կազմով
գրքեր,
որ
համեղ
էին
երեւում
{նորա}
աչքումը,
թաթախեց
իւր
ղահուէի
մէջ,
դրեց
բերանը
ե
եւ
խածեց
կէսը.
երբ
որ
ծամել
էր,
իսկոյն
թթուեցաւ
{նորա}
երեսը.
Ո՞ւր
է
Անասնագլուխը,
-
գոռաց
նա
բարկացած
երկայն,
եւ
խոնարհադէմ
գլուխ
տուեց
սատանային.
սա
{նորա}
ուսումնական
գրապետն
էր,
որ
յառաջ
Նադիր
Շահի
մօտ
Գրապետը
մօտեցաւ
նորան
ահ
ու
դողով:
Սատանան
բռնեց
{նորա}
ականջից,
բարձրացրեց
օդի
մէջ
իբրեւ
մի
փետուր,
դր
ւցեալ
Իգնատիոս
Փափազեանի
մատենադարանից,
եւ
նստաւ
{նորա}
վերայ:
Այն
ահագին
հսկայի
ծանրութեան
տակ,
տարաբա
որը
սկսեց
տակառը
խառնել,
լաւ
պաքսիմատ
որոնելով.
{նորա}
բաղդից
հանդիպեցան
նորա
ձեռքին
Իգնատիոս
Փափազեանի
,
լաւ
պաքսիմատ
որոնելով.
նորա
բաղդից
հանդիպեցան
{նորա}
ձեռքին
Իգնատիոս
Փափազեանի
Եկեղեցական
պատմութիւնը
ն
անյայտանում
է
աշխարհի
երեսից
այդ
գրքի
պատիւը
եւ
{նորա}
հեղինակի
անունը.
այս
պատճառով
ահա
մոռացւում
են
ա
ոլոր
պալատականքը
անչափ
հետաքրքրութեամբ
նայում
էին
{նորա}
վերայ,
հանեց
տակառից
Տեցելի
ձեռքով
Գերմանիայում
առուած
Լեւոն
X-ի
ինդուլգենցիաներից
մինը,
նայեցաւ
{նորա}
վերայ
եւ
ձգեց
դէպի
ճարտարապետի
ճակատը,
ասելով.
արո՛ղ
է
երկինքը
փակել.
տարակոյս
չկայ
ուրեմն,
որ
{նորա}
ձեռքի
գիրը
կարող
է
փակել
դժոխքի
մի
ծակը.
մանաւան
բռնեց
առաջինի
մազերից,
բարձրացրեց
օդի
մէջ,
փչեց
{նորա}
քթումը
եւ
ասաց:
-
Գնա՛,
անպիտան,
դէպի
գեհե
փայ,
-
ասաց
նա
դառնալով
դէպի
երկրորդը,
-
նստի՛ր
{նորա}
մօտ
եւ
ամենայն
փռնգալուն
առողջութիւն
ասա՛
նորան:
իզում,
իսկոյն,
տեսածի
պես,
այս
դեւը
կը
ճանաչէր
{նորա}
դէմքից,
թէ՛
սա
չար
ոգի
էր
խռովութեան,
ապստամբու
ոտել
նորան:
Աստարօտը
սկսեց
փախչել,
սատանան
{նորա}
քամակից:
Միւս
դեւերը,
որ
ներկայ
էին
հանդիսին,
ողաշարժութեամբ
պրծնում
էր
սատանայից
`
համարեայ
թէ
{նորա}
ձեռքի
տակից
դուրս
սահելով:
Այս
անկարգ
գործողութի
իւրեանց
հեռադիտակները
Աստարօտի
վերայ
եւ
տեսանելով
{նորա}
պոչը,
ընդունեցին
նորան
այն
մեծ
մոլորակի
տեղ,
որ
թեան
մէջ,
որ
պատճառուել
էր
ռումբի
ճայթելուց,
որ
{նորա}
գովական
իտալացիք
պատրաստել
էին
Ֆրանսիայի
թագաւորի
,
որ
տարաւ
ռումբի
բեկորը,
որ
բացեց
եւ
զայրացուց
{նորա}
առաջին
վէրքը:
Սատանան,
ձգելով
Աստարօտը
դէպի
ի
մէջ
յայտնի
է
եւ
ընդունւում
է
որպէս
պաշտօնական:
{Նորա}
մէջ,
խաւարի
որդին
իւր
զուարճութեան
համար
տպել
է
անդիման
լինել
ձեզ...
Սատանան,
ընդհատելով
{նորա}
խօսքը,
պատասխանեց
-
Սիրական
Բուբանդուս,
սկս
ւրս
գալով
այս
բոցը
սատանայի
կոկորդից,
լուսաւորեց
{նորա}
բերանը
եւ
կոկորդի
մի
մասը,
ուր
որպէս
մատենադարան
ից
թղթեայ
գդակը,
դրեց
յատակի
վերայ
եւ
թռաւ
նստաւ
{նորա}
դրօշակի
ծայրումը
եւ
այնպէս
յաջող,
որ
հանդիպեցաւ
սնզի....
-
Կանգնի՛ր,
-
գոռաց
սատանան
եւ
{նորա}
աչքերը
վառուեցան
ինչպէս
փայլակն,
-
կանգնի՛ր,
հե
ն
վերայ
հարկաւոր
է
լաւ
մտածել,
մինչեւ
լաւ
իմանաս
{նորա}
միտքը:
-
Բայց
ես,
նոյն
այդ
վիպասանութեան
վե
ի
մարդու
պատահէիր,
որ
խօսում
էր
քո
հետ,
փոխանակ
{նորա}
խօսքին
պատասխանելու,
պիտո՞յ
է
ասէիր,
թէ
գնա
դու
պատասխան
չստանալով
գրականութեան
դեւից,
աչքը
ձգեց
{նորա}
վերայ
եւ
տեսաւ,
որ
գուճ
եկած
գրում
է
այնպէս
դողդ
տել
բաւակա՜ն
մեծ
բան
է։
Ո՞վ
է
աշխատութեան
չափողը
{նորա}
արժանաւորութեամբը
եւ
որակութեամբը,
քանի՛
մարդիկ
Յայնմհետէ
իմաստնասցի
ժողովուրդն.
իսկ
յիմաստնանալ
{նորա},
յերկիր
կործանին
փառք
մեր
ամենեցուն:
Ճիգն,
զոր
ալեալ
է
հիմն
ի
վեր,
կործանեալ
է
Արամազդ
եւ
ի
գահ
{նորա}
ամբարձեալ
էք
Դուք,
մռայլագոյն
սատանայ:
Առ
ի
բար
ընդդէմ
դժոխաց
փոքր
մի
եւս
ի
հող
բնակեցուցին
զփառս
{նորա}:
Ձերում
հրամանի
անսան
տպագրատունք,
պատուէր
տուք
ացող
ամուսնացած
մարդերի
երեք
բաժինը
արդէն
ծանօթ
է
{նորա}
հետ.
այսքան
միայն
պիտոյ
է
ասել,
որ
Ֆիֆիքոքոյ
դե
յի
կնոջ
գաղտնիքը....
սատանան
թէեւ
կասկած
ունի
{նորա}
վերայ,
բայց
բան
չէ
խօսում
քաղաքավարութիւն
պահելո
խը
կոխելով
հնոցի
մէջ,
փառավար
կերպով
ոսկեզօծեցին
{նորա}
կոտոշները,
յետոյ
արձակեցին
դարձեալ
աշխարհի
երեսը
արի,
Ձեր
մռայլութիւն,
ես
երէկի
արդէն
յանձնել
էի
{նորա}
գործերի
մատեանքը
քարտուղարին,
որ
ծանօթութիւնք
հա
նքը
քարտուղարին,
որ
ծանօթութիւնք
հաւաքէ
այնտեղից
{նորա}
մասին:
-
Ժապաւինա՞ծ
են
այդ
մատեանքը,
կամ
ամ
նայն
տարի
այդ
մատեանքը,
որ
ժապաւինած
ու
կնքած
են
{նորա}
կնիքով:
-
Ուրեմն
քաղիր
այդ
մատեաններից
ամեն
գլուխ
տուեց
տէր
սատանային,
համբուրեց
պատկառանքով
{նորա}
պոչի
ծայրը
եւ
սկսեց
կարդալ:
Թ
ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ
,
բայց
Ասմոդեյը
առաւել
խորամանկ
լինելով,
ստացաւ
{նորա}
հոգին,
առանց
պարգեւ
տալու,
թէ
ինչպէ՛ս
պատահեցաւ
ներկայումը.
տարակոյս
չկայ,
որ
այդպէս
չէ,
բայց
{նորա}
հարազատութիւնը
եւ
ջերմեռանդութիւնը
դէպի
ձեր
գահը
ս
էր
պատճառը,
որ
առանց
Ասմոդեյի
կողմից
պարգեւի,
{նորա}
հոգին
եկած
է
ձեր
խաւար
տէրութեան
մօտ,
որպէս
արժա
ւ:
Մահադեղից
պատճառուած
փրփուրը
դեռեւս
թափում
էր
{նորա}
չորացած
շրթունքի
վերայից.
գլուխը
գտանւում
էր
ակա
րակաձեւ
սեւացած
գահը
եւ
դեւերի
անհամար
բազմութիւն
{նորա}
չորս
կողմում.
ծայրագոյն
Բրամինը
իւր
հասակի
կարճո
այրագոյն
Բրամինը
այն
օթեւանի
մէջ,
ուր
բնակւում
է
{նորա}
նախահայր
Քամը,
արժանի՛
զաւակ
արժանի
հօր.
գնա՛,
ջոյք
կը
լինի:
Այս
խորհրդածութենից
յետոյ,
որ
{նորա}
կեանքի
մէջ
բաւական
մեծակշիռ
բան
էր,
սկսեց
հագնել
,
սորա
ժլատութիւնը
խայտառակելու
մտքով:
Այսպէս
էր
{նորա}
հոգու
տրամադրութիւնը
նամակը
կարդալուց
յետոյ:
Երբ
նչպէս
ուրիշները,
ինչպէս
մի
բարի
հայ
քրիստոնեայ:
{Նորա}
շատ
խմելու
վերայ
երեւակայելը
եւ
երազելը,
պ.
Շաք
նքան
շատ
պատուելի
է
նա,
այնքան
փառք
ու
պարծանք
է
{նորա}
համար:
Շատ
ժամանակ
չէ,
ես
պատահեցայ
Կունցով
ագ
ւնը
ծածկելու
համար:
Իմ
ազգասէրը
պատուելի
է
միայն
{նորա}
համար,
որ
օդով
ամենայն
բան
ցանկանում
է,
ամենայն
ով:
Նա
գովում
է
ազգը,
նա
օտարի
առաջեւ
ծածկում
է
{նորա}
պակասութիւնքը:
Նա
այնքան
սիրում
է
Հայոց
ազգը,
ո
ակասութիւնքը:
Նա
այնքան
սիրում
է
Հայոց
ազգը,
որ
{նորա}
պակասութիւնքը
խայտառակողներին
ատելով
ատում
է,
բա
մ
կաւիճ,
մի
բոլորշի
գիծ
էր
քարշում
գետնի
վերայ:
{Նորա}
ծառայքը,
շատ
անգամ
գտել
են
ախոռի
մէջ,
այդ
բոլոր
է
կէս
գիշերին
պ.
Շաքարեանցի
ախոռը
եւ
ծունկ
չոքած
{նորա}
առաջեւ,
աչքը
արտասուք
խնդրել
է...
Ահա
այս
յետոյ
հարց
արեց
ծառայից,
թէ
վաղո՛ւց
է
արդէն,
որ
{նորա}
պարոնը
գնացել
էր
ախոռ:
Ծառան
պատասխանեց,
թէ
բաւ
ելացրեց
նա,
-
ես
չկարծեմ,
որ
այսօր
շուտ
աւարտուի
{նորա}
հանդէսը,
պատճառ,
շատ
պատրաստութիւնք
տեսաւ
ախոռը
ր
ուրիշ
ժամանակ
չէր
գործ
ածում:
-
Ես
կ'երթամ
{նորա}
մօտ
եւ
կ'ասեմ,
որ
թողու
այժմ
այդ
բանը
մի
այլ
ժամ
գիր
կարդալ
մի
այլ
աղօթք,
որ
աւելի
ներգործական
էր
{նորա}
աչքում:
Պ․
Շաքարեանցը
քնեց...
Դեռեւս
ամբոխուա
ւմ:
Պ․
Շաքարեանցը
քնեց...
Դեռեւս
ամբոխուած
էր
{նորա}
շնչառութիւնը,
սիրտը
մի
առանձին
խռովութեամբ
բաբախ
իտոյ
է
կատարուած
լինի
դիւահարցութիւնը,
ներս
մտաւ
{նորա}
մէջ:
Ախոռի
յատակի
վերայ
քարշած
էր
կաւիճով
մի
շրջ
խոռի
յատակի
վերայ
քարշած
էր
կաւիճով
մի
շրջանագիծ․
{նորա}
մէջտեղում
մի
ահագին
սեւ
կատու
թաթերով
բռնելով
մի
,
տեսաւ,
որ
ջրով
լիքն
է,
շրջեց
պտուկը,
եւ
ահա
{նորա}
միջից
դուրս
ընկան
չղջկի
կուրծքի
կարթաձեւ
ոսկրը
եւ
ոսի
վերայ,
բայց
չկարողացան
դրականապէս
պատասխանել
{նորա}
հարցասիրութեանը,
թէ
ի՛նչ
դիպուածով
յատկապէս
ընկե
.
Մարկոսի
ներս
մտանելուց․
առատ
քրտինքը
թափւում
էր
{նորա}
ճակատից,
եւ
ամենեւին
չիմանալով
իւր
գլխից
անցածը
ւս
կողմից,
որովհետեւ
նա
նկարել
գիտէ...
այո՛,
{նորա}
բանն
է,
անիծածը
երէկ
երեկոյեան
երեւի
լսել
է
իմ
ձ
ի
ձեւ
ցոյց
տուեց
պ.
Մարկոսին,
որ
սա
կարծեց,
թէ
{նորա}
հաւատալու
գաղտնիքը
մի
քաղաքական
մեծակշիռ
բան
է․
վ
ազում
մի
գեղեցիկ
աղջիկ
տեսանելով,
սիրահարուել
էի
{նորա}
վերայ,
այնպէս,
որ
ո՛չ
ցերեկս
ցերեկ
էր,
ո՛չ
գիշ
որովհետեւ
ինձ
թւում
էր,
թէ
ստեղծուած
եմ
միմիայն
{նորա}
համար,
եւ
միմիայն
նորա
հետ
ամուսնանալով,
կարծու
,
թէ
ստեղծուած
եմ
միմիայն
նորա
համար,
եւ
միմիայն
{նորա}
հետ
ամուսնանալով,
կարծում
էի,
թէ
կարող
էի
երջան
արդու
հետ
խօսելու
ժամանակ,
շատ
անգամ
չհասկանալով
{նորա}
խօսածը,
որովհետեւ
միտքս
թռչում
էր
այն
աղջկայ
քամ
շապիկով,
դուրս
էր
գալիս
գետից:
Ջուրը
թացացնելով
{նորա}
շապիկը
շինել
էր
բոլորովին
թափանցիկ,
եւ
այդ
պատճա
ցիկ,
եւ
այդ
պատճառով
աչքերս
վերստին
կախարդուեցան
{նորա}
գեղեցկութենից...
-
Այսօր
առաւօտ
ուղարկեցի
օրի
ջրով
լցրած
պտուկի
մէջ,
եւ
հարցանէի
նորանից,
{նորա}
ո՛վ
եւ
ինչ
լինելը:
-
Քեզ
արդէն
յայտնի
է,
որ
կերպարանքը
ժպտում
էր...
բայց
այնպէս
ահարկու
էր
{նորա}
տեսիլը,
որ
մահու
սարսափ
բերեց
վերաս:
Իմ
գեղեցիկ
մբ
խօսեց
այս
բաները,
որ
պ.
Մարկոսը
շարժուեցաւ:
{Նորա}
երեսի
մեռելատիպ
կերպարանքը,
վշտահար
աչքերը,
դող
ողուր
իւր
վհկական
արարողութիւնը,
ապա
երեւելու
էր
{նորա}
յաւերժահարսը
եւ
ինքը
հասանելու
իւր
փափագելի
նպատա
,
այս
դիպուածում,
այնպէս
խօսեց,
որ,
ասես
թէ,
{նորա}
բոլոր
շարժողութիւնքը,
դէմքը,
աչքերի
փայլը,
ձայ
ցիկ
եւ
սուր
ձայն
ունենայ․
նա
եզրափակում
էր
այսպէս
{նորա}
աղաղակից,
որ
արձակել
էր
անտառի
մէջ,
պ.
Շաքարեա
նալ,
որ
ուրախութիւնը
ուրախութիւն
չէ
լինում,
եթէ
{նորա}
շինուածքը,
հաստատ
պահող
հիմքերը
չկային,
այն
չոր
ակայքը
եւ
հանգամանքները,
որ
ուրախութիւնը
համ
տայ
{նորա}
բերանին:
Խօսքը
մեր
մէջ
մնայ,
մարդը
այդպիսի
ժամա
ք
մինչեւ
այժմ
չէ
տեսել,
մարդու
մեռանելու
ժամանակ
{նորա}
հոգու
դուրս
գնալը
մարմնի
միջից:
Երկրորդ,
միթէ՞
բայց
ցաւը
այս
է,
որ
նա
հազիւ
թէ
ժամանակ
ունենայ․
{նորա}
պարապմունքը
կը
ներե՞ն
արդեօք
ժամանակ
կորուսանել
ա
ժամ
հետ
դնել
իւր
պարապմունքը:
-
Ճշմարի՛տ
է,
{նորա}
բուն
գործը
մի
երեւելի
բան
չէ,
ինչպէս
քեզ
եւս
յայ
յնպէս
հարուստ
կը
դառնայ,
որ
Րօթշիլդը
կոպեկ
չարժէ
{նորա}
առաջեւ:
-
Ի՛նչ
ես
խօսում:
-
Լսի՛ր,
նա
վ
միւս
սենեակը,
բացեց
պահարանը
եւ
սկսեց
որոնել:
{Նորա}
պահարանի
անկարգութիւնը
անցել
էր
Օսմանեան
սուլթանի
-
պատասխանեց
պ.
Մարկոսը
ջերմութեամբ:
Եւ
արդարեւ
{նորա}
անդադար
Նարեկ
կարդալը
շատ
ձեռնտու
էր
եղել
նորան
ը
նքը
Ալքիմիայի
մասին,
ինչքան
եղած
էին
դոքա
մինչեւ
{նորա}
օրը:
Այղ
աշխատութեան
խորհուրդը
է,
բանալ
մետալնե
ուսումն
է
առած
նախ
Օքսֆորդում,
յետոյ
Փարիզում:
{Նորա}
աշխատութիւնքը
կարդալով
չէ
կարելի
չզարմանալ
հեղինա
գիտութեան
վերայ,
յայտնի
բան
է
հաշուի
տակ
ձգելով
{նորա}
դարու
անկրթութիւնը
եւ
տգիտութիւնը,
որի
մէջ
երեւե
ւթիւնը
եւ
տգիտութիւնը,
որի
մէջ
երեւել
է
Բեքոնը:
{Նորա}
Opus
majus
գործը
հաստատում
է
մեզ,
թէ
մի
քանի
Ալ
րիւր
տարիներ
ապրել:
Ֆրանսիսկեան
կարգի
աբեղայքը,
{նորա}
նախանձոտ
եղբայրակիցքը,
դատապարտեցին
նորան
որպէս
տութիւն
Ալքիմիայի
մասին,
բայց
այդ
աշխատութիւնը,
{նորա}
բոլոր
միւս
աշխատութենների
նման
պատած
է
ծածկախօսու
մ.
եղանակը
ձմեռն
էր:
Յայտնի
բան
է,
որ
կոմսը
եւ
{նորա}
մարդիկը
զարմացան
Ալքիմիկոսի
այս
գործողութեան
վերա
կ
մարդը
ծնած
է
1493
թուականին
Ցիւրիխ
քաղաքի
մօտ:
{Նորա}
հայրը,
որպէս
բժիշկ
ուսուց
նորան
Ֆիզիկա
եւ
Խիրուր
նիրաւ
վճռահատութեան
վերայ.
այս
բանը
պատճառ
տուեց
{նորա}
ընդդէմ
մի
մեծ
թշնամութիւն
յառաջանալու,
որ
եւ
ապա
րաստելու
համար,
եւ
հետեւեալ
տարումը
պիտի
վճռուէր
{նորա}
գաղտնիքի
գործը,
բայց
Ալքիմիկոսը
չկամենալով
յայտն
փորձն
էր,
որ
կատարել
է,
երկու
փորձը
ի՛նչ
բան
է
{նորա}
համար:
-
Ինչու
համար
քեզանից
խնդրում
էր
կէս
եսանում
եմ,
որ
դու
մի
ընկերութեան
նման
բան
ունիս
{նորա}
հետ.
Աստուած
տայ,
Աստուած
տայ,
ես
ուրախ
եմ,
հ
ւ
շեմքի
վերայ
երեւեցաւ
քիթը
բերանը
մրոտ
մի
մարդ:
{Նորա}
հին
սերտուկը
շատ
տեղ
ծակոտուած
էր
կրակի
կայծերից
,
կազմում
էին
զանազան
ուղղութենով
սեւ
գծեր:
{Նորա}
ալեխառն
մազերը
համարեա
թէ
դեղնած
էին
բոլորովին
եւ
ը,
իւրեանց
անսովոր
փայլողութեամբ,
հաստատում
էին
{նորա}
հոգու
անհանգիստ
բնաւորութիւնը:
Ճակատը
ճաղատացած
րցմունքին,
աչքով
միայն
ստորասաբար
նշանացի
արեց.
{նորա}
ինքնաբաւականութիւնը
երեւեցաւ
եւ
դէմքի
ուրախ
ցուցա
անթուխեանցը
վեր
առաւ
ցուցակը
եւ
հարեւանցի
նայելով
{նորա}
վերայ
ասաց,
-
Չէ՞ք
հրաւիրելու
այն
մարդուն,
որ
ն
լ
է
այստեղ
եւ
որ
ամէնուրեք
գտանւում
է,
ինչպէ՜ս
է
{նորա}
անունը...
-
Ո՜ր
մարդը,
-
կրկնեցին
բարեկամք
րս
բացեց
սիրուն
քուէր
անուն
լսածի
պէս:
-
Այն
{նորա}
քոյրը
չէ,
-
շարունակեց
Մանթուխեանցը.
-
եթէ
այն
օ
է
այն
օրիորդի
համար
էք
ասում,
որ
միշտ
պատահում
է
{նորա}
տնում.
բայց
այսքան
պիտի
իմանալ,
որ
շատ
օրիորդք
քան
պիտի
իմանալ,
որ
շատ
օրիորդք
մուտ
եւ
ել
ունին
{նորա}
տան
մէջ,
եւ
այդ
օրիորդքը
թատրոնախաղ
աղջիկներ
են
ախնդիր
անտես
չառնել,
ամենայն
կերպ
հնար
գործ
դնել
{նորա}
սիրական
օրիորդը
որոնելու
համար,
մեծ
ախորժանքով
լ
ճառ
ծանօթանալ
կոմսի
հետ,
որպէսզի
յետոյ
կարողանայ
{նորա}
միջնորդութեամբ
ծանօթանալ
եւ
թատրոնական
աղջիկների
-
Ինչ
բաներ
էք
խօսում.
ես
շատ
ուրախ
եմ,
որ
չկայ
{նորա}
անունը.
եւ
եթէ
դուք
հրաւիրելու
միտք
ունենայիք,
ն
հրաւիրում
են
նորան,
-
խօսեց
Շաքարեանցը:
-
{Նորա}
համար...
-
պատասխանեց
Մանթուխեանցը,
-
նորա
հա
-
Նորա
համար...
-
պատասխանեց
Մանթուխեանցը,
-
{նորա}
համար,
որ
նա
մի
անտանելի
մարդ
է:
-
Ինչո՛վ,
էք
ինձ,
մի
մարդ
չկայ,
որին
հաւանէր
այդ
պարոնը,
{նորա}
աչքումը
ամենեքեան
յիմար
են,
ամենեքեան
օբսկուրանտ
եցուցել
է
ժողովուրդը
այնպէս,
որ
ոչ
ոք
չկամի
լսել
{նորա}
խօսակցութիւնը:
Չէ՛,
եղբայր,
նա
մեր
ընկեր
մարդ
ութիւն
գործեցին
պ.
Մարկոսի
վերայ
եւ,
վշտացնելով
{նորա}
անձնասիրութիւնը,
որովհետեւ
նորան
եւս
հաւանելու
չ
վ
բամբասանքի
եւ
նախանձու
օձին,
որ
վաղուց
նստել
է
{նորա}
փորի
մէջ,
վատաբանում
է
ինձ:
Մարկոսը,
որ
չէ
ճան
էք.
մեք
կը
հարբեցնենք
նորան
եւ
յետոյ
կը
ծիծաղենք
{նորա}
վերայ:
Այդպիսի
մարդիկ,
որ
չխմած
ժամանակ
այդպիսի
քարը...
Կորչի
գնայ...
մեզ
հարկաւոր
չէ.
{նորա}
խունկ
ու
մոմը
պէտք
չէ,
միայն
թէ
մեր
եկեղեցին
թող
,
մի
աման
արիւն
գլխին
դրած
ման
է
գալիս,
սորա
կամ
{նորա}
վերայ
թափելու
համար,
-
կցորդեց
շուտով
Մանթուխեան
ը,
ծանօթանալու
կոմս
էմմանուէլի
հետ,
է
ծանօթանալ
{նորա}
սիրուն
բարեկամ
օրիորդների
հետ:
-
Ես
կամէի
մե
րկոսը,
-
ես
այնպիսի
բաներ
հարցանէի,
որ
բաց
մնար
{նորա}
բերանը,
զօր
օրինակ.
"
Որ
'ի
լերինն
այլակերպէալ
ւն,
-
հարց
արեց
պ.
Մարկոսը:
-
Սատանան
գիտէ
{նորա}
խորհուրդը․
ո՛վ
գիտէ,
թէ
ինչ
օձեր
նստած
կան
նորա
նորա
խորհուրդը․
ո՛վ
գիտէ,
թէ
ինչ
օձեր
նստած
կան
{նորա}
փորում,
նա
ասում
է,
թէ
պիտոյ
է
հետեւել
եւրոպակա
,
-
պատասխանեց
Մանթուխեանցը:
-
Ինչպէս
է
ապա
{նորա}
կարծիքը
գուշակողների
մասին,
կամ
նոցա
գործած
գերբ
ն
զօրութիւն
ցոյց
տայ
իւրեանից,
որպէսզի
տեսանելով
{նորա}
կարողութիւնը
հետեւաբար
կշիռ
տայ
նորա
ասածներին
կա
զի
տեսանելով
նորա
կարողութիւնը
հետեւաբար
կշիռ
տայ
{նորա}
ասածներին
կամ
ընդունէ:
Առհասարակ
ստրկութեան
մէջ
նցը:
-
Ո՛ր
անզգամը
խելացնոր
չէ.
եթէ
մի
մարդ
{նորա}
ասածներին
նայելու
լինի,
անտարակոյս
տարու
մէջ
տաս
նգամ
համբուրելով
Մանթուխեանցի
երեսը,
շնորհաւորեց
{նորա}
յառաջադիմութիւնը,
որ
իւրեանց
պայմանի
զօրութեամբ
ոյն
դեղին
մետալի
կտոր
եւ
դրեց
սեղանի
վերայ:
Բայց
{նորա}
սիրտը
եւ
հոգին
այնպէս
ջերմացած
էին
այդ
մետալի
վեր
եմ,
ո՛ր
դպրոցի
աշակերտը
տեսար,
որ
ազգը
սիրէր
ու
{նորա}
օգուտը
պաշտէր:
Ամենայն
ոք,
որ
փոքր
ի
շատէ
ուսու
,
ո՛չ
թողութիւն:
Եթէ
մի
փոքր
մեղադրես
այդպիսուն
{նորա}
սխալների
պատճառով,
կը
տեսանես
ահա,
որ
յիմար
ֆան
դ:
Մեր
ազգը
ինչպէս
որ
Լուսաւորչից,
(մատաղ
գնամ
{նորա}
զօրութեանը),
ստացել
է
իւր
կրօնը,
ինչպէս
պաշտու
ը
մատուցանուի
այդ
տեղերում,
այդ
արծաթը
տուողի
եւ
{նորա}
բոլոր
ննջեցեալների
անունը
պիտի
յիշատակուի:
Երանի
ղ
դրած
լինելով
Մանթուխեանցին,
իսկոյն
հնազանդեցաւ
{նորա}
ասածներին,
մանաւանդ
ինքը
պարապելով
դիւթական
բանե
,
ուր
անցան
նախընթաց
գլուխներում
պատմած
անցքերը:
{Նորա}
անձնական
տկարութիւնքը
հարկադրել
էին
նորան,
օդափո
ցէ
մարդու
կամք
ստանալու,
տպագրութեամբ
հրատարակել
{նորա}
վարքագրութիւնը.
այս
պատճառով
համարձակութիւն
չուն
նձին
վերայ,
հերիքանալով,
որ
թոյլտւություն
ունիմ
{նորա}
կողմից
ասել
այնքան,
որքան
ասացի
կամ
որքան
դեռեւս
ստուածային
հոգին:
Եսական
հոգով
բան
չէ
յառաջանում
{նորա}
համար,
որ
նա
կենդրոնացած
է
իւր
մէջ.
նա
մեռած
է
ին,
մեք
այժմ
կը
հնձէինք,
ներկայումս
չենք
հնձում
{նորա}
համար,
որ
մեր
նախնիքը
չեն
սերմանած,
բայց
մեք
եւ
վ
եւ
սպիտակ
մազերով,
բահը
ձեռքին
փորում
էր...
{Նորա}
խոշոր
դէմքի
գծագրութեան
հանդարտութենից
երեւում
էր
միայն
օգուտ,
որ
կարո՛ղ
էր
քաղել
նորանից,
այդ
էր
{նորա}
կաշուցը,
որ
սատակելուց
յետոյ
կարող
էր
վաճառել,
որ
սատակելուց
յետոյ
կարող
էր
վաճառել,
ըստ
որում
{նորա}
կենդանութիւնը
չէր
արժում
եւ
նորա
կաշուն:
-
Ա
առել,
ըստ
որում
նորա
կենդանութիւնը
չէր
արժում
եւ
{նորա}
կաշուն:
-
Այն
մարդը,
որի
համար
փորում
ես
այ
եցին
շինողը
եւ
պահողը
է
ժողովուրդը,
սորա
վերայ
է
{նորա}
ծանրութիւնը.
եթէ
եկեղեցին
քանդուի,
ժողովուրդն
է
էրը
հաշիւ
տար
նորան,
թէ
որքա՛ն
արդիւնք
էր
ստացել
{նորա}
բուրդից
եւ
կաթից,
եւ
թէ
ո՛ւր,
կամ
ի՛նչ
բանի
համ
ւ
թէ
ի՛նչ
բանի
վերայ
խօսում
էին,
նոյնպէս
չգիտէ.
{նորա}
խելքը
չէ
հասանում
այդպիսի
բաների:
Նա
ապրում
է
քա
տասարդ
կամ
նոր
հարստացած
մարդ․
այս
պատճառով
եւս,
{նորա}
կարծիքը
կամ
խօսքը
աւելի
մեծակշիռ
է:
Սակայն
այս
է
յց
եթէ
առանձնապէս
պատահեն
երիտասարդին,
գովում
են
{նորա}
կարծիքը
եւ
համաձայնում
են
նորա
հետ.
իսկ
թէ
բախտը
սարդին,
գովում
են
նորա
կարծիքը
եւ
համաձայնում
են
{նորա}
հետ.
իսկ
թէ
բախտը
բերէ
պատահել
ծերին,
նորանից
ե
բերէ
պատահել
ծերին,
նորանից
եւս
չեն
հրաժարւում,
{նորա}
ասածները
եւս
ճշմարիտ
են,
եւ
այս
պարոնները
պատրաս
երկու
ձեռքը
դնելով
գերեզմանի
ափերին,
դուրս
եկաւ
{նորա}
միջից:
-
Հերիք
է
այսքանը,
-
ասաց
նա
ինքն
իւ
տը,
եւ
արտասուքի
երկու
խոշոր
կաթիլներ
դուրս
թռան
{նորա}
լցուած
աչքերից
եւ
թաղուեցան
գետնի
փոշու
մէջ:
Այո
բաղդին,
այն
թշուառին,
որ
մնաց
իւր
տեղում,
գոնէ
{նորա}
արտասուքը
կը
թափուին
հայրենիքի
աւերակների
կամ
իւր
:
-
Դո՞ւք
էք,
-
ասաց
կոմսը
փոխուած
ձայնով:
{Նորա}
կիրքը
նստած
չէր
դեռեւս,
եւ
արիւնը
ալեկոծւում
էր
գործարանը,
համարեա
թէ
սառչում
է,
եւ
այն
րոպէին
{նորա}
վերայ
ընկած
ճառագայթը
մի
առարկայից,
չէ
հասանում
ւորութիւնք,
մինչեւ
մի
դղրդեցուցիչ
խթան
չներգործէ
{նորա}
վերայ:
Բայց,
սատանայական,
այնպէս
է
պատահում,
է
երկար
միջոց.
տիրացուն
հանդիպեցաւ
կոմսին,
երբ
{նորա}
միտքը
հասել
էր
խռովութեան
մինչեւ
հնարաւոր
ծայրը.
կարող
խօսել
այլ
բանի
մասին,
քան
թէ
նիւթ
էր
եղած
{նորա}
ամբոխմունքին:
Տիրացուի
լռութիւնը
յառաջանում
էր
ն
ասաց
նա,
-
Առաքել․․․
պատմագիրը,
Քեօռ-օղլուն
եւ
{նորա}
աւազակ
ընկերները
անուանում
է
Ջալալիք,
այս
մարդիկ
տակ
տանիցն
է
լսւում...
Մահտեսի
Թովմասի
տանից,
{նորա}
դուստրն
է
ածողը"։
Արդարեւ
մի
վայրկենից
յետոյ
լս
վերջինը,
ամենաթեթեւը
մեծ
ազդեցութիւն
էին
գործում
{նորա}
վերայ:
Մի
րոպէի
մէջ
ուղղելով
իւր
այլայլուած
դրու
փոքր
կարմրելով:
Բայց
բոլորովին
սուտ
էր
խօսածը.
{նորա}
կարծիքը
իւր
երգածի
մասին
ամենեւին
այնպէս
չէր,
ին
ինչպէս
կամէր
հաւատացնել
Կոմսին:
Այս
էր
լաւը,
որ
{նորա}
առաջեւ
կանգնողը
եւս
շատ
խաբուելու
պտուղ
չէր.
նա
արկեշտութիւն,
հազար
չքմեղութիւն
չէին
կարող
փոխել
{նորա}
կարծիքը:
-
Ամենեւին
զուր
էք
խօսում,
-
պատաս
րծէր
իւր
վերայ
Հայոց
երգը,
ես
խոստացայ
լցուցանել
{նորա}
ցանկութիւնը:
Մի
փոքր
նստելուց
եւ
քաղաքի
որպիսութ
ժշտութեան
հետ,
այլեւ
չէին
հասկանում
տաղի
խօսքերը
{նորա}
լեզուի
հնութեան
պատճառով։
Ցաւելի
է
մեր
ազգի
գիտէ
հայերէն
․
միակ
տպաւորութիւն,
որ
պիտի
գործէր
{նորա}
վերայ,
այդ
էր
տաղի
երաժշտութիւնը
-
եղանակը,
բայ
եղանակը,
բայց
դուք
եւս,
ինչպէս
ես,
գիտէ՛ք,
որ
{նորա}
եղանակը
հայկական
չէ:
Անտարակոյս,
նա
ցանկացած
էր
մէջ:
Ինչպէս
ազգն
է,
ազգի
կեանքն
է,
այնպէս
է
եւ
{նորա}
պատմութիւնը,
իսկ
ինչպէս
պատմութիւնն
է,
այնպէս
է
մութիւնը,
իսկ
ինչպէս
պատմութիւնն
է,
այնպէս
է
եւ
{նորա}
բանաստեղծութիւնը:
-
Մի՛
նայէք
այն
արտաքին
զա
տ․
աչքի
տակ
առնունք
մեր
ազգի
պատմութիւնը,
քննենք
{նորա}
քաղաքական
եւ
հոգեբանական
կողմերը:
Բայց
արի
տե՛ս
տե՛ս,
որ
մեր
ժողովուրդը
պատմական
ժողովուրդ
չէ
եւ
{նորա}
կեանքը
չէ
եղած
պատմաբանական,
կապակից
եւ
լոգիկակա
ֆիզիկապէս
մեքենականութեան
վերայ
հիմնուած
լինելով
{նորա}
տեսութիւնքը,
կեանք
տեսանել
համարելով
միմիայն
սահ
րծարանների,
միմեանց
վերայ
բարդելով
կուտակելով
եւ
{նորա}
միաւորութեան
ապահովութիւնը
այդ
միաւորուածների
քար
ց
Հայ
է
միայն
նորանով,
որ
ծնել
է
հայ
ծնողներից,
{նորա}
երգը
չէ
եւ
չէ
հայերէն,
երեք
բառ
Թուրքի,
Թաթարի
ոցաթաղ
խեղդւում
ենք,
նուիրական
է,
որովհետեւ
մեք
{նորա}
մէջ
ենք...
Ո՛վ
բաբելոնեան
խառնակութեանս
մտքերի
չը
ծանօթ
է
արդէն
իմ
ընթերցողներին:
-
Շաքարեանց
է
{նորա}
ազգանունը,
-
յաւելացրեց
Մահտեսին,
-
մի
վերին
աս
րուականը,
մի
ջրով
լցուած
պտուկի
մէջ,
որ
դրած
էր
{նորա}
ախոռում,
այլ
եւ
պիտի
խոսէր
նորա
հետ
եւ
այլն:
Ես
մէջ,
որ
դրած
էր
նորա
ախոռում,
այլ
եւ
պիտի
խոսէր
{նորա}
հետ
եւ
այլն:
Ես,
որովհետեւ
չեմ
հաւատում
այդպիսի
միջից
Յուլիա
Պաստրանայի
պատկերը,
ցած
իջայ
պատից
{նորա}
բակը
եւ
որովհետեւ
միշտ
համարեա
բաց
են
նորա
ախոռի
պատից
նորա
բակը
եւ
որովհետեւ
միշտ
համարեա
բաց
են
{նորա}
ախոռի
դուռերը,
խնամով
ընկղմեցի
պատկերը
պտուկի
մէ
նամով
ընկղմեցի
պատկերը
պտուկի
մէջ
եւ
լաւ
զետեղեցի
{նորա}
պտուկի
յատակի
վերայ:
Չգիտեմ
տեսաւ
թէ
չէ,
կամ
թէ
բանը
երբեք
դուրս
գալու
չէ
Հայոց
ազգի
սրտից,
քանի
{նորա}
լուսաւորութիւնը
գտանւում
է
այդպիսի
վիճակում,
ինչ
ին
եւ
պառաւական
աւանդութիւնը:
-
Ես,
որ
մտայ
{նորա}
ախոռը,
հերիք
չէր,
որ
դրեցի
վերասացեալ
պատկերը,
սուրբ
մնաս
անկողնուց:
Առ
մի
կլայեկած
աման,
դի՛ր
{նորա}
մէջ
մի
հայելի,
յետոյ
այնքան
ջուր
լի՛ց
ամանի
մէջ
:
-
Այն
ժամանակ
կ'ասեմ,
երբ
լսեմ
ձեր
կարծիքը
{նորա}
մասին:
Այս
ասելով
օրիորդ
Մարիամը
մօտ
քարշեց
Եւ
ահա
լուսին
ամպերի
տակից
Դուրս
սողաց
տեսնել
{նորա}
երեսը:
Ես
շատ
նայեցայ...
բայց
մեր
նա
րիամը,
ամենի,
աչքը
դարձան
կոմսի
վերայ,
որ
լսեն
{նորա}
կարծիքը
այդ
երգի
մասին:
Բայց
կոմսը
ոչինչ
չասաց,
ր
զուարճութիւն,
դորա
հակառակ
մթնում
եւ
մթնում
էր
{նորա}
դէմքը,
որքան
երգը
մօտենում
էր
վերջանալուն:
Նորա
նորա
դէմքը,
որքան
երգը
մօտենում
էր
վերջանալուն:
{Նորա}
հեղինակը
էր
ինքը
կոմսը,
եւ
երգի
բովանդակութիւնը
րտականութիւն
ենք
համարում
մի
փոքր
տեղեկութիւն
տալ
{նորա}
մասին,
որ
յետոյ
կարողանանք
ներս
տանել
մեր
ընթերց
ն,
որ
յետոյ
կարողանանք
ներս
տանել
մեր
ընթերցողքը
{նորա}
տունը,
այն
րոպէին
երբ
կոմս
էմմանուէլը
անձնատուր
ն,
խուլը
կարողանում
է
հասկանալ,
թէ
ինչ
էր
ասում
{նորա}
հանդէպ
կանգնած
մարդը:
Այն
օրէնքը,
բնական
եւ
բժշ
ներ
պատրաստելու
պարտականութիւնք:
Ո՛ւր
մնացին
{նորա}
նախկին
պարոնը
կամ
ընկերակիցքը.
նա
սկսեց
նայել
նո
թութեան
մասին:
Պարոնը
ապրում
էր
բաւական
լաւ,
եւ
{նորա}
մօտ
ել
ու
մուտ
ունէին
ոչ
թէ
միայն
նորա
նման
մարդի
ն
լաւ,
եւ
նորա
մօտ
ել
ու
մուտ
ունէին
ոչ
թէ
միայն
{նորա}
նման
մարդիկ,
այլեւ...
զանազան
խորհուրդներով:
թեան
մէջ
կամենում
էր
խելացի
մարդու
պաշտօն
վարել:
{Նորա}
ամէն
մի
քայլը,
ամէն
մի
շարժուածքը
հաշուած
ու
համ
տարեկան,
միջահասակ,
հաստափոր
եւ
ճաղատ
ճակատով.
{նորա}
յօնքերի
եւ
ընչանցքների
սեւութիւնը
մանաւանդ
աւելի
ն
անասնական
անհոգութենից
ուռած
թշերը
կարմրում
էին
{նորա}
անխորհուրդ
երեսի
վերայ:
Եթէ
ինձանից
հարցանէի
էր
շահաստացութեան
վերայ.
առաւօտը
զարթնում
էր
եւ
{նորա}
կիսաբաց
աչքերին
երեւում
էին
ոսկեղէն
սարեր:
Նա
հա
,
որ
միեւնոյն
ժամանակ
պատկանում
էր
երկու
փողոցի.
{նորա}
պատուհանքը
նայում
էին
դէպի
արեւելք
եւ
արեւմուտք:
թէ
նա
հոգաբարձու
չէր
իւր
ընտանիքի
երջանկութեանը.
{նորա}
այսպիսի
տուն
ընտրելը
արդէն
հիմնաւորապէս
ապացուցան
գս
էր
առնում
իւր
ընտանիքի
մասին:
Մի
խուլ
տան
մէջ
{նորա}
ընտանիքը
կարող
էին
ձանձրանալ,
բայց
մի
այդպիսի
տա
էր
ուրիշին,
գլխաւոր
պատճառն
է
այս
բոլոր
բաների:
{Նորա}
կինը,
թէեւ
գեղեցիկ
հռչակուած,
սակայն
իմ
ընտանիք
-
Չէ
կարելի
գովել,
-
պատասխանեց
բժշկապետը:
-
{Նորա}
հիւանդութիւնը
խճճւում
է
վերահաս
ախտաւոր
յայտնութե
,
երբ
նա
կարօտեցաւ
իմ
մանկաբարձական
օգնութեանը:
{Նորա},
յառաջուց
ունեցած
հիւանդութեան
մասին
այսքան
միայ
չէ
երեւում,
սակայն
ստեպ
ստեպ
սաստիկ
ծանրանում
է
{նորա}
շնչառութիւնը:
Ինչ
ասեմ.
եթէ
բժիշկ
կամ
թէ
բն
խօսքը:
Պ.
Յովնաթանեանցը
իւր
կարգով
ընդհատեց
{նորա}
խօսքը:
-
Պարո՛ն
բժշկապետ,
ես
բարերար
եւ
գոր
ապատուած
է
հրապոյրներով,
ամենայն
օր
բորբոքուած
է
{նորա}
ուղեղը...
ես
կարճ
եմ
ասում
ձեզ,
որ
եթէ
դուք
չ
տութեան:
-
Դուք
չափից
դուրս
էք
գնում:
-
{Նորա}
համար,
որ
դուք
երբեք
չէք
եղած
չափի
տակ.
եւ
ձեր
ց...
Հերիք
չէր
այս,
դուք
հետ
էք
պահել
ձեր
մօտ
{նորա}
ամուսինը,
որ,
աստուածային
եւ
քաղաքական
օրէնքներ
րէնքներով,
պարտական
էր
հնազանդուիլ
նորան
եւ
գնալ
{նորա}
քամակից:
Միթէ՞
այս
անբնական
գործողութեան
հետեւան
ը
ծածկուեցաւ
կարմրութեամբ,
տհաճութիւնը
կաթում
էր
{նորա}
մեռած
աչքերից:
Նա
վերջին
ջանքը
գործ
դրեց
իւր
անձ
րժանաւորութիւնը,
եթէ
կամք
չունի,
եթէ
դադարում
է
{նորա}
մէջ
ձգտողութիւնը:
Մեր
պարտականութիւնն
է
պատերազմ
գորը
գլխաւոր
գործակատար
էր
պ.
Յովնաթանեանցի,
եւ
{նորա}
ձեռքում
էին
բոլոր
գործերի
հաշիւքը:
Շտապելով
աթանեանցը
չտեսաւ
եւ
չնկատեց
այս
կերպարանքը.
բայց
{նորա}
պատահական
հայեացքից
դէպի
դռան
կողմը
սարսափեցաւ
կե
եան,
հարիւրներով
զարկում
էր
այդ
կերպարանքի
մէջ:
{Նորա}
սրտի
եւ
հոգու
խռովութիւնը
անցել
էր
չափից,
յուսահ
ն
եւ
նա
յառաջ
եկաւ
ոտքի
մատների
վերայ
երեք
քայլ:
{Նորա}
այդ
երեք
քայլափոխութիւնը
կատարուեցաւ
հինգ
րոպէում
եմ
ամենայն
յարակցութիւն,
բորբոքում
էք
զուր
տեղը
{նորա}
թշնամութիւնը
դէպի
ինձ:
Թէ
ի՛նչ
է
ձեր
փաստը,
եւ
.
ինձ
այդպէս
հաւատացուցել
էին
Մահտեսի
Քուշարը
եւ
{նորա}
երախտապարտ
սանը:
Բայց
արի
տե՛ս,
որ
ներկայումս,
է
վախեցնում:
Ես
այսուհետեւ
աւելի
զայրացած
կխօսիմ
{նորա}
վերայ,
եւ
պատահած
տեղը
կ'աշխատեմ
իսպառ
խայտառակե
երայ,
եւ
պատահած
տեղը
կ'աշխատեմ
իսպառ
խայտառակել
{նորա}
ե՛ւ
անունը,
ե՛ւ
անձը:
Լաւ,
ապա
եթէ
այդ
նզովեալ
նամակ
կարող
էր
ցածացնել
պ.
Յովնաթանեանցի
պատիւը
{նորա}
ընտանիքի
աչքում:
-
Առաւօտը
ես
գնում
եմ
ամառա
բեմն
մի
բարակ
դող
եւ
երբեմն
ջերմութիւն
խաղում
էին
{նորա}
մարմնի
մակերեւոյթի
վերայ.
վերջապէս
քուն
եղաւ..
վերայ.
վերջապէս
քուն
եղաւ...
քուն
եղաւ,
բայց
{նորա}
աչքին,
երազում,
երեւեցան
կոմս
էմմանուէլը
եւ
Բեգ
դրեց
Շահումեանցի
դէմքի
փոփոխութիւնը.
պատճառ,
նա
{նորա}
հարցմունքը
եւս
համարում
էր
ոչ
այնքան
արժանի
ուշադ
ումեանցի
հարցմունքից.
պատճառ,
թթու
երեսով
նայեց
{նորա}
վերայ
եւ
երկու
ձեռքերով
գլխի
ետնակողմից
յառաջ
շփե
օղլուն
մի
կերպ
հանգստութեամբ:
-
Բայց,
-
կտրեց
{նորա}
խօսքը
Շահումեանցը,
-
մի
այնպիսի
բան
է,
որ
կամք
ո
ի
ժամանակ,
թէեւ
չկար
մի
պատճառ,
որ
տարաժամ
խլէր
{նորա}
կեանքը:
-
Միթէ՞
քո
աչքումը
մարդը
եւ
ճրագը
հաւ
ելը,
կարճ
ծանօթութիւն
տամ
քեզ
Թիւթիւնճի-օղլուի,
{նորա}
տան
եւ
Շահումեանցի
մասին:
Տունը,
որի
մէջ
նստ
սակ,
բաւական
հաստ
մարդ
էր,
եւ
ինչպէս
երեւում
էր
{նորա}
ալեխառն
մազերից,
ճաղատ
ճակատից
եւ
խորշոմեալ
երես
անութիւն
լսելով
Թիւթիւնճի-օղլուից,
որ
կանգնած
էր
{նորա}
քամակում,
շատ
սիրել
էր
նորան,
այդպէս
պարզ
սրտով
սրտով
մարդ
եղածի
համար,
այնուհետեւ
ծանօթացել
էր
{նորա}
հետ,
միշտ
գալիս
էր
գնում
էր
Թիւթիւնճի-օղլուի
տու
երս
մտած
տեսանելով,
որ
Մանուշակը
չկար,
չհարցրեց
{նորա}
ուր
լինելը,
կարելի
է
այն
պատճառով,
որ
Թիւթիւնճի
երպարանք
է,
բայց
այստեղ
խօսքը
իրի
վերայ
է
եւ
ո՛չ
{նորա}
ձեւի:
-
Ի՞նչ
առնես,
որ
դու
իր
ասելով
ձեւ
ու
սաց
Շահումեանցը,
որ
քաջ
տեղեակ
էր
քիմիայի,
-
այլ
{նորա}
մէջ
կան
զանազան
բաներ,
զօր
օրինակ,
փայտանիւթ,
ն
է,
թէ
մի
արարած
ապրել
է
այս
կամ
այն
ձեւի
տակ,
{նորա}
կանոնը
միայն
այս
է,
որ
կեանքը
յաւիտեան
շարունակո
ունակում
է.
եւ
բնութիւնը
մեղաւոր
չէ,
եթէ
մարդիկ
{նորա}
արարածների
կերպարանափոխութիւնքը
մահ
են
համարում:
րդը
մեռանելով,
չէ
ապրում
այլեւս
իւր
համար,
թէեւ
{նորա}
մարմինը,
ճշմարիտ,
հող
դառնալով,
չէ
կորուսանում
ր
ստացուել
էին
մի
այլ
մարմնի
մնացորդից,
կազմեցին
{նորա}
ոսկերքը,
մորթ
ու
ջիլ
պատեցին
նորա
վերայ:
Մարդկա
դից,
կազմեցին
նորա
ոսկերքը,
մորթ
ու
ջիլ
պատեցին
{նորա}
վերայ:
Մարդկային
մարմինը,
երբ
շիջել
էր
նորանում
ղների
ազդեցութեան
տակ.
օդը
մի
կողմից
ծանրանում
է
{նորա}
վերայ,
երբ
սա
չունէր
իւր
մէջ
այն
ընդդիմադրող
ոյժ
ը,
օդի
թթուածինը
եւ
այլն,
եւ
այլն,
ներգործելով
{նորա}
վերայ,
սկսանում
են
ահա
խմորել
մարմինը,
լուծանել
ել
մարմինը,
լուծանել
նորան
եւ
լուծանելով
նորոգել
{նորա}
բաղկացուցիչ
տարերքի
եւ
նիւթերի
գործունէութիւնը,
ս
պատճառով
շատ
ճիշտ
է
տուածը
պահանջելու
ժամանակ.
{նորա}
գանձարանը
երբեք
չէ
վնասւում.
կը
պահանջէ
այնքան,
ստանայ.
եւ
դու
եթէ
կամենայիր,
չէիր
կարող
վատնել
{նորա}
նիւթը,
պատճառ,
շրջապատած
էիր
նոյնպէս
բնութեան
օ
որ
նոյնպէս
կերակուր
դաոնալով
մարդուն,
մտանում
էր
{նորա}
կազմուածքի
մէջ
եւ
նիւթ
էր
դառնում
նորա
կերպարանագ
մտանում
էր
նորա
կազմուածքի
մէջ
եւ
նիւթ
էր
դառնում
{նորա}
կերպարանագործութեանը:
Բնութիւնը
մի
այնպիսի
զուգա
բնութեան
վերայ,
աշխատում
են,
եթէ
կարելի
է
խլել
{նորա}
իրաւունքը
մեր
մարմնի
վերայից.
մեր
անձնասիրութիւն
ոյ
է
սառն
աչքով
նայի
այս
բանի
վերայ
եւ
պիտի
օրհնէ
{նորա}
Արարիչը,
որի
ձեռագործքը
անմահ
են,
որ
ամենայն
բա
սում
եմ
ես,
ուր
ամբողջ
ընկերութիւններ
կան,
սորա
{նորա}
անցքը
իմանալու,
խօսելու
եւ
շատ
անգամ
պատգամախօսի
ում
է
եւ
նորանցից
ստացած
արծաթովը
ապրում
է.
բայց
{նորա}
Նախիջեւան
գալը
արդէն
տասն
եւ
եօթն
տարի
էր.
պատճա
ի
էր,
որ
Թիւթիւնճի-օղլուի
ապրուստը
շատ
պարզ
էր,
{նորա}
կեցութիւնը
շատ
հասարակ.
մարդ
եւ
կին
տարին
երկու
թէ
"
մա՛րդ,
մէք
աղջիկ
ունինք
հարս
տալու,
պէտք
է
{նորա}
համար
պատրաստութիւն
տեսանել"։
Այս
խօսքը
Թիւթիւն
եւ
այնչափ
ազդու,
որ
իսկոյն
անգործ
էր
կացուցանում
{նորա}
բորբոքուած
դրական
էլեկտրականութիւնը:
Բայց
թէ
րժան
էր,
որ
ամենայն
ծնող
օրինակ
առնուր
նոցանից.
{նորա}
հագուստները
մաքուր,
գեղեցիկ,
նոր
եւ
արժանաւոր
պ
աստամարմին
եւ
յիսուն
տարեկան
հասակը
արդէն
դրել
էր
{նորա}
նեղ
ճակատի
եւ
դուրս
ընկած
թուխ
թշերի
վերայ
իւր
կն
ւրս
ընկած
թուխ
թշերի
վերայ
իւր
կնիքը
-
խորշումը:
{Նորա}
հագուստը,
ինչպէս
առհասարակ
նախիջեւանցի
կնիկ-մարդ
ից
եւ
մեծ
յարգ
ունի
այնտեղ.
սորա
տակից
երեւում
է
{նորա}
բաշը
(փերչամը)
մէջտեղից
ճեղքած,
որ
ծերութեան
ն
երպասեայ
թաշկինակով,
եւ
կապան
հագնելով
վերայից,
{նորա}
կուրծքի
սէգմենտը
ցոյց
կը
տայ
քեզ
այն
շատ
անգամ
թո
ներից
մինը.
պատճառ,
ձմեռը
շուտով
փակելու
էր
ահա
{նորա}
բերանը
մինչեւ
մարտ
ամիսը:
Այս
տխուր,
լուռ
ու
մո
ի
մէջ
մանաւանդ
զգալի
էր
Մանուշակի
գեղեցկութիւնը.
{նորա}
գլուխը
ծածկած
էր
գեղեցիկ
թաւիշեայ
ֆէսով,
որի
շրջ
,
ինչպէս
մօր
գէսը,
մի
նկարչական
ստուեր
էր
ձգում
{նորա}
թարմ
վարգա-շուշանագոյն
երեսի
վերայ,
նորա
խարտեաշ
ր
ձգում
նորա
թարմ
վարգա-շուշանագոյն
երեսի
վերայ,
{նորա}
խարտեաշ
աչքերը
թէպէտ
եւ
ուղղեցած
էին
դէպի
իւր
կար
քը,
եւ
լաւ
ուշ
դնողի
համար
կարելի
էր
նկատել,
որ
{նորա}
կուսական
սիրտը
զարկում
էր
մի
րոպէում
ո՛չ
առաւել,
եւ
գեղեցիկ
ոսկի
խաչը
բարձրանում
էր
եւ
ցածանում
էր
{նորա}
շնչառութեան
հետ
միասին:
Դուռը
բացուեց
յանկարծ
ի
վերայից,
հարցրեց
նորանից,
թէ
տա՞նն
էին
արդեօք
{նորա}
ծնողքը:
Մանուշակը
այս
հարցմունքի
վերայ
շփոթու
մինչ
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինը
յայտնուեցաւ
տան
մէջ.
{նորա}
հագուստի
վերայ
շատ
զգալի
էր
փոփոխութիւնը.
պատճառ
ծնողքի
համար,
փեսայի
նոցայ
տուն
գալը,
-
ընդհատեց
{նորա}
խօսքը
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինը,
-
ամենայն
ժամանակ
բ
ր
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինը
իւր
խօսքը.
իսկոյն
բռնեց
{նորա}
մսի
աւիշկով
եւ
իւղով
տոգորուած
ձեռքը
եւ
ջերմ-ջերմ
տուծոյ,
-
շարունակեց
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինը,
-
ես
{նորա}
հետ
եւս
կը
խօսեմ
եւ
կը
յայտնեմ
ձեզ
մեր
վճռական
հա
ու...
-
Անպատճառ,
ես
կը
հոգամ
եւ
կ՚աշխատեմ
{նորա}
եւս
խօսք
հասկացնել։
-
Մնաք
բարեաւ:
-
Երթա
ի
ծայրումը
մի
հեկեկանք,
որ
բռնութեամբ
դուրս
թռաւ
{նորա}
կուսական
կուրծքից:
Ի՛նչ
լալու
բան
կար
այստեղ
լ
չկամէր
անգամ
պարոն
Մկրտիչը,
որին
պիտոյ
է
տային
{նորա}
ծնողքը:
Պարոն
Մկրտիչը
շատ
հասարակ
եւ
անկիրթ
մ
,
եւ
Մանուշակին
խօսել
էր
իւր
կին
առանց
հարցանելու
{նորա}
կամքը,
եւ
Մանուշակի
ծնողքը
եւս,
ի՞նչ
մեղքս
պահե
վաճառական
մարդ
էր:
Մանուշակը
սիրում
էր...
{Նորա}
հոգու
առաջեւ
մի
խելքի
եւ
հարստութեան,
սէրի
եւ
մա
ր
էր
Շահումեանց
Գէորգը.
նա
ամենայն
օր
մտածում
էր
{նորա}
վերայ
եւ
շատ
անգամ
երկու
արտասուքի
կաթիլներ
գիծ
ք
ւ
շատ
անգամ
երկու
արտասուքի
կաթիլներ
գիծ
քարշելով
{նորա}
թաւիշեայ
երեսի
վրայից,
գլորւում
էին
նորա
կարի
վե
արշելով
նորա
թաւիշեայ
երեսի
վրայից,
գլորւում
էին
{նորա}
կարի
վերայ.
նա
երեւակայում
էր
ամուսնութեան
այն
թ
մարհում
էր
նորան
իւր
մտքումը
եւ
ուխտ
էր
դրել,
թէ
{նորա}
ծնողը
հարկադրելու
լինէին,
Դօնը
ընկնիլ
խեղդուիլ,
ական
սովորութեանը,
եթէ
դու
չփրկես
ինձ"։
Այս
էր
{նորա}
ամենօրեայ
աղօթքը,
որ
յետոյ
մի
փոքր
լալով
հանդարտ
որ
բանը
իւր
վերայ
է
առաւել
եւ
առաւել
զայրանում
էր
{նորա}
սրտի
ցաւը:
Մանուշակը
Աղուանեանց
Մկրտչի
երկչո
նամակը:
Աւարտելուց
յետոյ
մի
անմեղ
ժպիտ
փայլեցաւ
{նորա}
փոքրիկ
բերանի
վերայ,
եւ
մաքուր
սպիտակ
մարգարիտնե
չէ
կատարել
այս
գործը,
մէք
նորանից
ծածուկ
կարդանք
{նորա}
նամակը
եւ
տեղեկանանք
կուսական
գաղտնիքին:
տանը
ոչ
ոք
չկար,
վրդովեց
իմ
սրտի
ուրախութիւնը.
{նորա}
անհամարձակ
եւ
ստորաքարշ
ներս
մտանելը
զօրացուց
իմ
ասկանում
ես,
թէ
ո՛վի
մասին
խօսում
եմ,
չկամիմ
եւ
{նորա}
անունը
գրել,
եւ
երանելի
կը
լինէի,
եթէ
հարկադրու
ել,
եւ
երանելի
կը
լինէի,
եթէ
հարկադրուած
չլինէի
{նորա}
մասին
եւս
գրել.
բայց
ես
շատ
թշուառ
եմ,
ձուկի
նմ
ո՞վ
գիտէ,
կարելի
է,
որ
մայրը,
որոնելով
աղախինը
{նորա}
բացակայութեան
ժամանակ,
հարցանէր
նորանից
նորա
գալ
ինը
նորա
բացակայութեան
ժամանակ,
հարցանէր
նորանից
{նորա}
գալուց
յետոյ,
եւ
աղախինը
սխալմամբ,
կամ
իւր
անձը
էք
ոչինչ
նշան
չտեսանք
Մանուշակի
մէջ,
որ
ցոյց
տար
{նորա}
նամակը
ուղարկելու
պատրաստութիւնը,
նա
թէեւ
ամբոխո
ն
ձեռքը,
գիտե՞ս...
չիցէ՛
թէ
ծառայի
կամ
մի
այլ
{նորա}
տանը
եղող
մարդու
տաս,
ժամուց
չի
լինի:
-
Շատ
ր
այդքան,
մինչ
հարկաւորութիւն
կար
շուտով
խօսելու
{նորա}
հետ:
Մկրտիչը
եկել
էր...
Մանուշակը
դողաց
ա
ածել,
մեք
ամենայն
բան
կը
հոգանք,
հայրդ
կը
գայ,
{նորա}
հետ
կը
խօսենք,
տեսանենք
ի՞նչ
կը
տայ
Աստուած:
ւ
հետ
էին
ամուսնանում,
չտեսած,
չխօսած,
չիմացած
{նորա}
բնաւորութիւնը,
վարքը,
բարքը,
մի
խօսքով
որպիսու
նչ
ուխտ
է,
որ
դնում
է
աղջիկը
մի
մարդու
հետ
առանց
{նորա}
երեսը
անգամ
տեսանելու:
Մարդ,
մի
ասեղ,
մի
մատնո
մի
չոր
գլուխ,
ծառայքը
կանգնած
պատրաստ
սպասում
են
{նորա}
մի
նշանացի
առնելուն,
որ
իսկոյն
կատարէին
նորա
հրա
են
նորա
մի
նշանացի
առնելուն,
որ
իսկոյն
կատարէին
{նորա}
հրամանը:
Շատ
խօսակցութիւնք
արեցինք
այնտեղ,
ճ
չեմ
Շահումեանցը:
-
Ինձ,
-
ասաց,
-
պատմել
էին
{նորա}
հասակը,
աչքերը...
Հագուստը:
-
Ո՞վ
էր
պատմ
ուն
առեց
ծխաքարշը,
լցրեց
թաբակով
եւ
սկսեց
ծխել.
{նորա}
դէմքի
վերայ
երեւում
էր
իսկոյն
մի
տղայական
հպարտու
ես,
կան
րոպէներ
մարդու
կեանքի
մէջ,
որ
նման
չէին
{նորա}
ամբողջ
կեանքի
բնաւորութեանը:
-
Այսօր
մեր
փեսա
որ
դու
այս
եօթն
շաբաթի
մէջ
ամուսնացնես
Մանուշակը
{նորա}
հետ:
-
Ի՞նչ
շտապելու
բան
կայ,
-
հարցրեց
Թիւթի
ը,
աչքը
մին
ձգեց
Մանուշակի
վերայ,
որ
հանդիպելով
{նորա}
հայեացքին
իմաց
տայ,
թէ
ամբողջ
ստացած
էր
նորա
նամ
լով
նորա
հայեացքին
իմաց
տայ,
թէ
ամբողջ
ստացած
էր
{նորա}
նամակը.
այնպէս
եւս
պատահեցաւ,
թէեւ
Մանուշակը
տա
էս
եւս
պատահեցաւ,
թէեւ
Մանուշակը
տարակոյս
չունէր
{նորա}
ստանալու
վերայ,
պատճառ,
հայրը
պատմել
էր
աղքատ
պ
թէ
մարդու
արժանաւորութեան
վերայ
է
հարցմունքդ,
թէ
{նորա}
կազմուածքի:
-
Ես
հարցանում
եմ
մարդը,
նորա
ին
թէ
նորա
կազմուածքի:
-
Ես
հարցանում
եմ
մարդը,
{նորա}
ինչ
լինելը,
նորա
կազմուածքը
քեզ
պէտք
չէ
եւ
հանդէ
:
-
Ես
հարցանում
եմ
մարդը,
նորա
ինչ
լինելը,
{նորա}
կազմուածքը
քեզ
պէտք
չէ
եւ
հանդէս
չունի
մեր
խօսակց
ասես
մարդու
ինչ
լինելը,
այն
ժամանակ
պիտոյ
է
ասես
{նորա}
եւ
արժանաւորութիւնը
եւ
պակասութիւնը:
-
Իմ
կար
ենդանի
է,
բայց
հոգի
ունի,
բանականութիւն
ունի
եւ
{նորա}
արժանաւորութիւնը
այս
է
գլխաւորապէս,
այլեւ
պատկեր
հարցանելով,
կամենում
եմ,
որ
դու
պատասխանես
ինձ
{նորա}
մասին
կատարելապէս,
նորա
արժանաւորութիւնքը
եւ
պակ
,
որ
դու
պատասխանես
ինձ
նորա
մասին
կատարելապէս,
{նորա}
արժանաւորութիւնքը
եւ
պակասութիւնքը,
ոչ
թէ
համեմա
որոնք
ստոր
էին,
քան
թէ
մարդը,
այլ
ընդհանրապէս,
{նորա}
վախճանը
եւ
նպատակը,
մի
խօսքով
մարդը
ամենայն
կողմ
պատճառը
այն
է,
որ
դու
չգիտես,
թէ
ի՞նչ
է
մարդը,
{նորա}
արժանաւորութիւնը
եւ
պակասութիւնը.
եթէ
այս
գիտենա
,
որպէսզի
վերջինս
այսպիսի
քաղաքավարութենով
ներկէ
{նորա}
աչքերը:
-
Մէք
միշտ
պարտական
ենք
հասակը
պատուե
Շահումեանցը,
փոքրիկ
արծաթի
դրգալով
թէյը
խմելով,
{նորա}
քաղցրութիւնը
փորձելու
համար.
բայց
երբ
խմեց,
խնդ
,
որ
կիսով
չափ
դատարկել
էր
Մանուշակը
բաժակը,
եւ
{նորա}
փոխանակ
յաւելացրել
էր
ջուր
եւ
թէյ,
որով
հազիւ
թէ
էս
բան
չգործէ,
որ
խղճմտանքը
խածատէր
եւ
վիրաւորէր
{նորա}
հոգին:
-
Այս
բոլոր
կանոնները
ծնուցանում
են
մի
եթէ
կամենում
ենք
նմանել
Աստուծոյ,
ապա
պիտոյ
է
եւ
{նորա}
գործերը
եւս
գործէինք:
Մարդը
կը
հասանէ
եւ
կը
ճանա
աղագաւ,
ինքը
մեռել
է
խաչի
վերայ
աւազակների
մէջ:
{Նորա}
քարոզութիւնը,
աւանդած
կրօնը
հիմնուած
է
սիրու
վեր
ի
շինել,
-
սէրը
եւ
միաբանութիւնը,
այս
է
մարդը
եւ
{նորա}
արժանաւորութիւնը.
այսպիսի
դիպուածում
նա
Աստուծոյ
ասածդ,
-
խօսեց
Շահումեանցը,
-
բայց
ես
դուք
ասացի
{նորա}
համար,
որ
դուք
եւս
գնում
էք
ղահուէտուն,
եւ
ոչ
ն
ա
համար,
որ
դուք
եւս
գնում
էք
ղահուէտուն,
եւ
ոչ
{նորա}
համար,
որպէս
թէ
դուք
եւս
կցորդ
էիք
այդ
դատարկաբա
լ:
Թիւթիւնճի-օղլուն
ինը
ժամին
քնած
էր
արդէն,
{նորա}
տիկինը,
նոյնպէս,
զարթուն
մնացողը
էր
միմիայն
Ման
աջին
անգամ
Շահումեանցը
տեսածովը
մեղադրել
սաստիկ,
{նորա}
նամակ
սառնութեան
մասին,
բայց
յետոյ
լաւ
էր
համարո
նութեան
մասին,
բայց
յետոյ
լաւ
էր
համարում,
լսել
{նորա}
մի
քանի
ասած
խօսքը,
եւ
եթէ
տեղիք
կը
լինէր
այդպիս
լինէր
այդպիսի
մեղադրանքի,
ապա
յիշել
Շահումեանցին
{նորա}
նամակի
սառնութիւնը:
Նշանակած
ժամանակը
մօտենում
է
:
Մանուշակին
շատ
ահարկու
երեւեցաւ
այս
գիշեր...
{Նորա}
սիրտը
թրթռում
էր,
ոտքերը
ծալւում
էին.
վերջապէս
խշխշոց...
Մի
սպիտակ
բան,
նետի
նման
անցանում
է
{նորա}
մօտից
եւ
անյայտանում
է
պարսպի
միւս
կողմում,
որ
դ
թիւնը
եւ
նախապաշարմունքը
կաթի
հետ
միասին
մտել
էին
{նորա}
մէջ:
Թէեւ
նա
փոքր
ի
շատէ
հասկացողութենովը
կարողա
աչքը
բացած,
տեսաւ
Շահումեանցին
իւր
առաջեւը,
որ
{նորա}
ձեռքից
բռնած
աշխատում
էր
վերայ
բերել
Մանուշակի
ու
վերջին
աշխատութիւնը
գործ
էր
դնում,
որ
ետ
դարձնէ
{նորա}
զգայութիւնը:
Վերջապէս
Մանուշակը
մի
խոր
հառաչանք
անը
կանգնած
էր
ձեր
պարտիզի
պարսպի
տակ,
այնպէս
որ
{նորա}
ներկայութիւնը
խափանարկու
էր
ինձ
ցած
իջանելու
այստ
ում
էր
այսպէս,
Մանուշակը
պայծառ
երեսով
նայում
էր
{նորա}
վերայ,
պատճառ,
մաքուր
էր
նորա
խիղճը,
եւ
հոգու
երեսով
նայում
էր
նորա
վերայ,
պատճառ,
մաքուր
էր
{նորա}
խիղճը,
եւ
հոգու
յօժարութենով
ցանկանում
էր
ամուսն
ս
նայեց
մի
վայրկեան
թանձր
եւ
խաւար
ամպերի
տակից.
{նորա}
լուսով
տեսանելի
էր
Շահումեանցի
եւ
Մանուշակի
գրկախ
հետ
եւ
կ՚աւարտեմ
գործը:
Մանուշակը
թրթռում
էր
{նորա}
գրկի
մէջ,
նորա
թուլացած
գլուխը
հանգչած
էր
Շահում
մ
գործը:
Մանուշակը
թրթռում
էր
նորա
գրկի
մէջ,
{նորա}
թուլացած
գլուխը
հանգչած
էր
Շահումեանցի
ուսի
վրայ
վրայ,
իսկ
եղանակի
թացութիւնը
անխնայ
տամկացրել
էր
{նորա}
զգեստը
եւ
մազերը:
Շահումեանցը
տեսանելով
Մանու
ւ,
սիրական,
-
պատասխանեց
Մանուշակը
`
բաժանուելով
{նորա}
գրկից:
Մանուշակը
հազիւ
թէ
դուրս
էր
եկել
պարտի
նք,
Մանուշակը
առողջ
վեր
չկացաւ
իւր
անկողնից:
{Նորա}
չափազանց
թուլութիւնը
երեւում
էր
նորա
գունաթափ
երե
նկողնից:
Նորա
չափազանց
թուլութիւնը
երեւում
էր
{նորա}
գունաթափ
երեսից
եւ
աչքերից,
որ
կորուսել
էին
իւրե
ետոյ
փոխւում
էր
դէպի
նոյն
չափով
ջերմութիւն,
որով
{նորա}
տկարութիւնը
համարեա՛
թէ
կրում
էր
իւր
ճակատին
ջերմ
ւն
այնպէս
սիրում
էր
իւր
դուստրը,
այնպէս
սուրբ
էր
{նորա}
համար
Մանուշակի
խօսքը,
որ
թէեւ
աչքով
տեսանում
էր
համար
Մանուշակի
խօսքը,
որ
թէեւ
աչքով
տեսանում
էր
{նորա}
թուլութիւնը,
այնուամենայնիւ
մեղք
էր
համարում
հակ
րը,
բայց
իւր
ամուսնու
բարկութիւնը
չշարժէլու,
եւ
{նորա}
թոյլտւությունը
ստանալու
համար,
յաւելացրեց
այն
վե
,
որովհետեւ
ոչինչ
դեղ
եւ
ոչինչ
բան
մտանելու
չէին
{նորա}
կազմուածքի
մէջ,
այլ
միմիայն
կատարուելու
էին
մի
ք
թեթեւ
անունը:
Ինչեւիցէ.
մէք
ծանօթութիւն
կը
տանք
{նորա}
պատրաստութեան
մասին,
եւ
թէ
ինչպէ՞ս
էր
կատարւում
ւարտուած
էր
այս,
հանում
է
ջրից
սառած
արճիճը,
եւ
{նորա}
զանազան
կերպարանք
ստանալուցը
մեկնում
է
հիւանդի
ցա
ւանդին
մաղի
միջի
փոքրիկ
հայելին,
որ
հիւանդը
նայի
{նորա}
մէջ.
այստեղ
մաղի
մէջ
գտանուած
սանրով,
սանրում
ե
,
եւ
առաջարկում
են
հիւանդին,
երեք
անգամ
անցանել
{նորա}
վերայով.
սորանից
յետոյ
արդէն
առնում
են
նորա
մրգե
անել
նորա
վերայով.
սորանից
յետոյ
արդէն
առնում
են
{նորա}
մրգերը
եւ
առհասարակ
այն
բաները,
որ
պիտի
ձգուէին
ւնքը,
որ
ստացել
էին
շատ
անառողջանալի
հիւանդներ.
{նորա}
մեծ
վկայութեան
մինը
եւս
այս
է,
թէ
թափել
էր
եւ
վա
րողութիւնը
իւր
վերայ,
հնազանդուելով
մօր
կամքին:
{Նորա}
խելքը,
միտքը
կապուած
էր
Շահումեանցի
հետ.
նա
մտք
գիշերուայ
լռութեան
մէջ,
որ
մեծ
ազդեցութիւն
ունէր
{նորա}
ապագայ
վիճակի
վերայ:
Մանուշակին
թեթեւ
թափելը
արծաթի
ոսկեզօծ
աման,
ջրով
լիքը:
Դայեկը
ձգում
է
{նորա}
մէջ
արօտը
եւ
նայելով
նորան
աւետիք
է
տալիս,
թէ
ծն
նուշակ
դայեկը
համարել
է
ծննդականի
մայրը,
գալիս
է
{նորա}
մօտ,
ասում
է,
բռնի՛ր
գոգնոցդ,
եւ
ածում
է
նորա
նորա
մօտ,
ասում
է,
բռնի՛ր
գոգնոցդ,
եւ
ածում
է
{նորա}
մէջ
սխտորի
փեճեկներ
շատ.
յետոյ,
այն
երկու
լաւ
հ
եւ
երբեմն
երրորդ
պառաւի
երեսին,
հասկանալ
կամելով
{նորա}
միտքը
նորա
դէմքի
շարժողութենից:
Նոցա
ձեռքի
թա
րրորդ
պառաւի
երեսին,
հասկանալ
կամելով
նորա
միտքը
{նորա}
դէմքի
շարժողութենից:
Նոցա
ձեռքի
թաթերը,
չոր
ուկին.
գլխաւոր
պառաւի
դէմքը
առաւել
զարհուրելի
էր
{նորա}
գլխի
անդադար
ցնցուելուց:
Նա
մի
քանի
վայրկեան
նայ
աչքը
կուրանում
էր
նոցայ
վերայ
նայելով.
մանաւանդ
{նորա}
մէջտեղում
նստածը
փայլում
էր
մի
առանձին,
սքանչելի
ատուական,
մաքուր
սառն
ջրով,
ամենեքեան
հետեւեցան
{նորա}
օրինակին,
նա
բարձրացրեց
բաժակը
օդի
մէջ
եւ
ասաց.
,
որ
շուտով
կամենում
էր
ամուսնանալ,
այլ
մանաւանդ
{նորա}
համար,
որ
ամուսնանալով
Թիւթիւնճի-օղլուից
դստեր
հ
նել
նորան
իւր
առուտուրի
մէջ
Ղրիմ
գնալու
միջոցին:
{Նորա}
ցաւը
հարսանիքի
ուշանալը
չէր,
այլ
այն,
որ
արծաթի
ղլուի
նամակը,
որ
տուեցին
Աղուանեանցին,
հաստատեց
{նորա}
կարծիքը.
Թիւթիւնճի-օղլուն
բոլորովին
հրաժարւում
է
սեց
ճեմել
տան
մէջ:
Աւելորդ
եմ
համարում
նկարագրել
{նորա}
փոքրիկ
փայտեայ
տունը,
որի
մէջ
բնակում
էր
նա
իւր
երկու
սենեակից,
որի
մինը
առանձնապէս
պատկանում
էր
{նորա}
քրոջը:
Աղուանեանցի
քոյրը
շիլ
աչքերով,
թուխ
ե
նորանից
լաւ
բան
դուրս
չէ
գալիս:
Պէտք
է
ասես,
թէ
{նորա}
ցեղը
շատ
խելօք
չեն,
եթէ
այդպէս
դատելու
լինիս,
դ
եւ
պէտք
չէ,
որ
կինը
իւր
սեփական
խելքը
ունենայ,
{նորա}
խելքը
մարդն
է,
եւ
մարդը
պէտք
է
կառավարէ
իւր
կնոջ
նամակ
կը
գրէմ
Թիւթիւնճի-օղլուին
եւ
կը
հրաժարուիմ
{նորա}
դստեր
ամուսնութենից.
ո՜հ,
ինչպէս
լաւ
կը
լինէր
ի
վերայ,
իբրեւ
քո
հարսի
ապայ
այն
օրից
պիտի
փոխեմ
{նորա}
վարքը,
բարքը,
մտածութիւնը,
ապրելու
կերպը,
եւ
նողը
զարմանայ,
քաղաքավարի,
հնազանդ:
Առաջինն
ես
{նորա}
մի
տարի
լեզու
պահել
կը
տամ,
բայց
դորայ
փոխանակ
յրը
նայում
էր
եղբօր
վերայ
մի
անորոշ
զգացմունքով,
{նորա}
կերպարանքից
կարելի
էր
եզրափակել,
թէ
սառել
ու
կապ
նքից
կարելի
էր
եզրափակել,
թէ
սառել
ու
կապուել
էր
{նորա}
զգայականութիւնը:
Նա
մի
փոքր
ժամանակ
այս
անորոշ
դ
յց
տուեց
իւր
բերանի
վերայ
մի
խորամանկ
ժպիտ,
որով
{նորա}
առհասարակ
տգեղ
կերպարանքը,
առաւել
եւս
այլանդակու
առաւել
եւս
այլանդակուեցաւ,
մանաւանդ
երբ
երեւեցան
{նորա}
երկայն
եւ
կանաչ
ժանգով
պատած
ատամները:
Այս
ժպիտը
աղութեանը,
որ
երբեմն
երեւում
է
կին
մարդերի
մէջ.
{նորա}
մազերը
կարծես
թէ
պատերազմի
բարձրացան
գլխի
վերայ,
ւեցան
եւ
երեսի
ցնցողական
շարժուածքը
ցոյց
էր
տալիս
{նորա}
հոգու
վերին
աստիճանի
ամբոխմունքը:
Նա
մի
քանի
քայ
այ,
որ
այդ
մատանին
ընծայել
էր
հայրս
իմ
ամուսնուն
{նորա}
համար,
որ
նա
մեռանի
եւ
համարուի
այն
եօթնի
կարգու
կտրել
քրոջ
խօսքը,
եւ
որքան
կարելի
է
հանդարտեցնել
{նորա}
ալեկոծուած
բանականութիւնը:
-
Հանգի՜ստ
կացիր,
երայ
Վարդ-խաթունը
ցած
դրեց
ձեռքից
ջրի
շիշը,
բայց
{նորա}
կատաղութիւնը
չէր
նստել
բոլորովին:
Վարդ-խաթուն
այց
ի՞նչ
պատճառով.
սաստիկ
բարկութենից
կապւում
էր
{նորա}
մաղձատար
խողովակի
ճանապարհը,
վասն
որոյ
մաղձը
մտա
ւառ
Մկրտիչը
գերի
էր
իւր
քրոջ
ձեռքին,
քոյրը
գիտէր
{նորա}
բոլոր
առեւտրական
հաշիւները
անգամ
եւ
շատ
էր
պատահո
,
այնպիսի
տխմար
եղբայր.
բերան
կար,
լեզու
չկար.
{նորա}
սաստիկ
բարկանալը
երեւում
էր
նորանից,
որ
անդադար
-խանի
պատերազմական
պատրաստութիւնը,
մի
օր
գնում
է
{նորա}
փառաւոր,
ծառերով
եւ
շատրուաններով
զարդարած
պալատ
անի
այսպիսի
բարեհոգութենից,
կամենում
է
վարձատրել
{նորա}
այս
հիւրասիրութիւնը
մի
թանկագին
բանով.
նա
ընծայ
ել
է
գանձապետին
մեծ
արծաթ
վճարել
բարերար
դերվիշին
{նորա}
այս
նուէրի
փոխանակ:
Խանը,
վահանափակելով
իւր
ական
խստութիւնը
այնպէս,
որ
ասպատակութեան
ժամանակ
{նորա}
ճանապարհը
լուացւում
է
եղած
արիւնով:
Մի
օր
մեր
վ
մօտեցած
խնդրում
է
նորանից
մի
շնորհ,
պատճառելով
{նորա}
այսքան
յաղթութիւնքը,
որ
տարել
էր
թշնամիների
վերա
շտարակի
ծայրումը,
այնպէս,
որ
քո
գլուխը
կը
կազմէ
{նորա}
սրածայրը:
Մեր
ցեղապետը
սարսափած
այս
մահագուշ
մ
է
աղաղակ
բառնալ,
բայց
սրածայր
դաշնակը
կապում
է
{նորա}
լեզուն:
Մեր
ցեղապետը
եւ
խոհարարը
կողոպտում
են
վուում
է
մի
դերվիշ,
սա
գալիս
է
Կոստանդնուպոլսում
{նորա}
մօտ
եւ
ասում
է,
թէ
երկինքը
բարկացած
է
նորա
վերայ
լսում
նորա
մօտ
եւ
ասում
է,
թէ
երկինքը
բարկացած
է
{նորա}
վերայ,
եւ
թէ
նա
պիտի
պատժուի
չարաչար
իւր
եղեռնագ
ճառով:
-
Ո՛չ,
մայրիկ,
ասեղով
ծակեցի
ձեռքս,
{նորա}
համար
աչքերս
լցուեցան,
-
պատասխանեց
Մանուշակը,
հ
կարդաց
բարձր
ձայնով.
Մանուշակի
ասեղը
դադարեց
եւ
{նորա}
բոլոր
զգայարանքը
լսելիք
դարձան:
Պատուելի
ր
եւ
ամենաչնչին
բանի
համար
եւս
պատրաստ
էր
կատարել
{նորա}
խնդիրը:
Նախիջեւան
քաղաքի
նման
տեղում,
մի
հար
եւ
անուանի
մարդ,
ինչպէս
Շահումեանցը
էր,
թողումք
{նորա}
ուսումը
եւ
կրթութիւնը,
ոչ
թէ
այսպիսի
քաղաքավարի
րակ
մարդ,
վերջինս
մի
պատիւ
կը
համարի
իւրեան
գնալ
{նորա}
տուն
եւ
լսել
նորա
ասելիքը,
թէեւ
Թիւթիւնճի-օղլուի
մի
պատիւ
կը
համարի
իւրեան
գնալ
նորա
տուն
եւ
լսել
{նորա}
ասելիքը,
թէեւ
Թիւթիւնճի-օղլուի
յարաբերութիւնը
այ
վեր
առեց
եւ
գնաց,
խոստանալով
ուղղակի
տուն
դառնալ
{նորա}
մօտից:
Մնացին
տան
մէջ
տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուն
ած
Շահումեանցին,
երջանիկ
եւ
ուրախ.
հարստութիւնը
{նորա}
աչքում
բան
չէր
թւում,
որովհետեւ
անմեղ
էր
նորա
կո
նը
նորա
աչքում
բան
չէր
թւում,
որովհետեւ
անմեղ
էր
{նորա}
կուսական
սիրտը
աշխարհի
չնչին
եւ
անմարդի
կեղտերից
ստացուածքը:
Բայց
աւա՜ղ,
սորա
հակառակ
գալիս
էին
{նորա}
աչքի
առաջեւ,
որպես
թէ
հայրը
հրաժարւում
էր
պարոն
ւ
միմեանց
ներհակ
խորհուրդների
մէջ
ալեկոծուելով,
-
{նորա}
շնչառութիւնը
շուտացել
էր,
սիրտը
արագ-արագ
զարկու
ութիւնը
չհեռանայ
այն
առարկայից,
որ
պիտոյ
է
վճռէր
{նորա}
կեանքի
բոլոր
որպիսութիւնը:
Մի
ժամ
անցաւ,
Թիւ
ոն
Շահումեանցի
հետ:
Բացի
սորանից,
ի՞նչ
կը
լինէր
{նորա}
վիճակը,
այս
մտածելու
ժամանակ,
որ
պարոն
Շահումեա
նենալով,
որքա՞ն
պիտոյ
է
ատէր
եւ
նախատէր
իւր
կինը
{նորա}
այս
յարակցութենների
մասին
մի
օտար
մարդու
հետ։
Նա
Շահումեանցի
թափելու
արտասուքը
կարող
էին
մխիթարել
{նորա}
ոսկերքը
եւ
այն
անշուք
եւ
աննշան
գերեզմանի
մէջ,
ե
ը
որ
առնու,
հայրը
մի
անթարգմանելի
կերպով
նայելով
{նորա}
վերայ,
ասաց
նորան,
որ
հեռանայ
իւր
սենեակը
եւ
մի
ուեցաւ
հօր
հրամանին
եւ
հեռացաւ
իւր
սենեակը,
բայց
{նորա}
սիրտը
կարո՞ղ
էր
մի
րոպէում
հարիւրներով
չզարկել,
մացած
եմ,
թէ
ի՞նչ
տեղից
գլուխն
է
եկել
այս
բանը,
{նորա}
նման
հարուստ,
ուսումնական
մարդու
համար
աղջի՞կ
է
այնպէս,
որ
լաւ
նկատողը,
դուռից
կարող
էր
իմանալ
{նորա}
կուրծքի
խռովութեան
աստիճանը.
նա
սպասում
էր
վերջի
արձողը
չէր.
բայց
Թիւթիւնճի-Օղլուի
պատասխանը
ցրեց
{նորա}
կասկածները
եւ
երկիւղը,
ինչպէս
սաստիկ
մրրիկները
մ
վ
համբուրում
էր
Աստուածածնի
պատկերը,
որ
կախած
էր
{նորա}
ննջարանի
անկիւնում
մահճակալի
վերայ,
չէ
կարելի
նկ
բ
դուռը
բացուեց,
այս
ձայնը
տպաւորութիւն
գործելով
{նորա}
ջլերի
վերայ,
ետ
բերեց
նորա
զգայութիւնը:
Նա
տեսա
տպաւորութիւն
գործելով
նորա
ջլերի
վերայ,
ետ
բերեց
{նորա}
զգայութիւնը:
Նա
տեսաւ
իւր
հօրը
կանգնած
ննջարանի
ցուցանում
մեզ
մեր
աղջիկը
առնելով.
նորան
նայի՛ր,
{նորա}
սրտին...
Այդպիսի
նեղսիրտ
փեսայ
մեզ
հարկաւոր
չէ
:
Քահանան
ճանաչեց
պարոն
Մկրտչին
եւ
շնորհաւորեց
{նորա}
գալուստը:
-
Միթէ՞
դուք
գիտէիք
մեր
գալը,
Տէր
ի
հատ
է
Նախիջեւանում
Թիւթիւնճի-օղլու,
շատ
չկայ.
{նորա}
Մանուշակ
դստեր
հետ
ամուսնացաւ,
եւ
ահա
նոցայ
որդի
բաժանուեց
քահանայից:
Քահանան
չկարողացաւ
հասկանալ
{նորա}
այս
շփոթութեան
պատճառը:
ի
Մխիթարը
արժանի
է
մեր
առանձին
ուշադրութեանը,
եւ
{նորա}
վաստակքը
իրաւունք
ունին
պահանջելու
մեզանից
մի
անկ
մարդու
մօտ
եւ,
յայտնելով
իւր
խորհուրդը,
խնդրեց
{նորա}
օգնականութիւնը։
Կամենալով
դեռեւս
խունկ
ծխել
Խաչա
րայ։
Պապականութիւնը
վաղուց
ահա
արմատացած
լինելով
{նորա}
մէջ
Հայութեան
փոխանակ՝
նա,
աշակերտ
լինելով
մոլե
այտնելով
իւր
խորհուրդը
Մարգար
վարդապետին,
խնդրեց
{նորա}
ձեռնտուութիւնը։
Բայց
եւ
այս
եպիսկոպոսը
չէր
կամեն
Սուրբ
Լուսաւորիչ
եկեղեցումը,
ուր
օրէ
օր
բազմացան
{նորա}
լսողքը։
Արդէն
իւր
առաջին
տարու
կեցութեան
միջոցին
լով
մի
Վենետիկեան
նաւ,
որ
գնալու
էր
Մօրէա,
մտաւ
{նորա}
մէջ
եւ
անցաւ
շուտով
դէպի
Մօրէա։
Մի
քանի
ժամանակ
երութեան
հետ
միասին։
Բայց
այն
յաջող
լուրերը,
որ
{նորա}
բարեկամները
տուած
էին
նորան
Մօրէայից,
պատճառ
տու
բոլոր
Մօրէայի
վերայ,
պարգեւ
ստացաւ
մի
կտոր
հող՝
{նորա}
վերայ
վանք
ու
եկեղեցի
շինելու
համար։
Այս
ժամանակ
ակիս
կամ
թէ
մի
փոքր
յառաջ
պիտոյ
է
պատահած
լինի
եւ
{նորա}
յատկապէս
փոխանցութիւնը
դէպի
Պապական
եկեղեցու
հետ
կառավարութիւնը
այն
խորհրդով
շնորհել
է
Մխիթարին
եւ
{նորա}
միաբանութեանը
հող,
բնականութիւն
եւ
պաշտպանութիւն
պատահել
է
կրօնական
մտքով,
ապա
ուրեմն
Մխիթարը
եւ
{նորա}
դեռահաս
միաբանութիւնը
ընդունած
էին
արդէն
այդ
միջո
ամբ
Մարկոսեան
հրապարակից,
դէպի
Լիդօ։
Մխիթարը
եւ
{նորա}
աշակերտքը
տեղափոխուեցան
դէպի
այդ
կղզին,
ուր
եղած
րպարանքով
մարդ
էր՝
հեզ
ու
խաղաղ
հոգով։
Բայց
այս
{նորա}
հեզութիւնը
եւ
խաղաղասիրութիւնը
առիթ
է
եղել,
որ
Հ
ւ
չէ։
Մխիթարի
գեղեցիկ
յատկութեններից
մինն
էր
{նորա}
համբերութիւնը,
այլեւ
հաստատութիւնը
իւր
կամքի
վեր
յ.
արդարեւ
այնպիսի
յատկութիւնք,
որ
հեշտ
ճարեցին
{նորա}
համար
բոլոր
բարեացակամների
սէրը
եւ
յարգութիւնը։
կամների
սէրը
եւ
յարգութիւնը։
Եւ
այսպէս
թափուեցան
{նորա}
մօտ
ամենայն
կողմից
առատաձեռն
պարգեւներ,
եւ
Վենետ
զում
եւս
տեսած
լինէր,
թէ
պիտոյ
է
գայ
մի
օր,
երբ
{նորա}
միաբանութեան
գլխաւորը
կամ,
աւելի
ուղիղ,
իւր
յաջ
եկեղեցին
եւ
այդ
ճանապարհով
շահէր
Պապի
սիրտը,
երբ
{նորա}
միաբանութեան
անդամները
աշխարհին
հրատարակէին,
թէ
վերայ,
հարկադրուել
է
սկզբումը
Պապական
ձեւանալ։
{Նորա}
մեղքը
չէ,
որ
նորա
միաբանութիւնը
նորանից
յետոյ,
լ
է
սկզբումը
Պապական
ձեւանալ։
Նորա
մեղքը
չէ,
որ
{նորա}
միաբանութիւնը
նորանից
յետոյ,
նախապատիւ
համարելով
է
հասկանալ
նորան։
Մեղաւոր
չէ
ո՛չ
Մխիթարը
եւ
ո՛չ
{նորա}
յաջորդքը,
այլ
միայն
արժանի
մեր
խորին
ցաւակցութեա
հի
վերայ
ապրիլի
16-ին՝
1749
թուակ.,
74
տարօք։
{Նորա}
մարմինը
թաղուած
է
Ս.
Լազարու
վանքի
եկեղեցու
մէջ
որ
կարողացաւ
եւ
ինչպէս
միայն
հնար
էր
նորան։
Բայց
{նորա}
պարծանքը
ուրանալ,
որովհետեւ
այլապէս
կարողացած
չէ
թիւնքը
յանձն
է
առել
Հայկական
դպրութեան
համար։Թ՛ղ
{նորա}
բամբասողքը
առաւել
լաւ
գործ
կատարեն,
թո՛ղ
խրատ
քա
սողքը
առաւել
լաւ
գործ
կատարեն,
թո՛ղ
խրատ
քաղելով
{նորա}
արածների
հետեւանքներից՝
հաստատեն
իւրեանց
մէջ
մի
ի
միաբանութենէ
քաղեալ
յընդարձակ
պատմութենէ
վարուց
{նորա},
որ
պահի
'ի
նոյն
վանս
շարադրեալ
'ի
Հ.
Մատթէոս
վ
Մատթէոս
վարդապետէ
Եւդոկիացւոյ
ձեռնասուն
յաշակերտէ
{նորա}
։
Սա
ինքն
Մխիթար
աբբայ
'ի
տիս
մանկութեան
յետ
ամաց
ն
եւ
զայլ
ուսմունս,
զի
զնոյն
յառաջ
վարեսցեն
զկնի
{նորա},
միայն
գիտեալ
զօգուտ
ազգին։
Եւ
եկեալ
'ի
Կոս
ր
'ի
Ղալաթիա,
եւ
հալածանաց,
որպէս
պատմի
'ի
վարս
{նորա},
եւ
յետ
բազում
ծանօթութեանց
զոր
ստացաւ
առաջոյ
եւ
ւ
իսկ։
Եւ
ահա
մինչեւ
ցայսօր
անդ
բնակին
աշակերտքն
{նորա},
թո՛ղ
եւ
զայլ
վանատունս
նոցա
աստ
եւ
անդ։
Արդ,
լիթիքայի
նոյն
իսկ
Մխիթարայ
աբբայ
հօր
եւ
հետեւողաց
{նորա}.
իբր
զի
'ի
կառուցանել
անդ
թէ
զկրօնն
եւ
թէ
զվանս
ոց,
իբր
նուիրակ
հանելով
աստ
եւ
անդ
որպէս
եւ
զկնի
{նորա},
եւ
թղթովք
օրհնութեանց
առաքելով
առ
մեծամեծս
'ի
ն
օր
յաջորդեաց
նմա
Ստեփանոս
առաջին
աբբայ
յաշակերտաց
{նորա},
որ
եւ
առաւել
ջատագով
երեւէր
Հայոց։
Ի
ժամանակի
եղիս
եւ
'ի
Հայոց
ստացաւ
բազում
բարեկամս.
եւ
բանք
{նորա}
եղեն
միշտ
համաձայն
'ի
բարեհաճել
զմին
եւ
զմիւսն
եւ
ժամանակի
գլխաւոր
ծանօթն
էր
տէրութեան
եւ
խորհրդոց
{նորա},
այսու
ճանապարհաւ
կամեցաւ
զերծուցանել
զուղղափառս
ր
տալ
մեր
սիրելի
ազգին,
թէ
ի՞նչպէս
էր
Մխիթարի
եւ
{նորա}
ընկերութեան
յարաբերութիւնը
դէպի
մեր
ազգը
կամ
դէպի
պէս
խօսելով
այստեղ
Մխիթարի
վերայ՝
անցանենք
քննել
{նորա}
ընկերութիւնը,
որ
շատ
յեղափոխութենների
ենթարկուեց
ց
յօդուածի
մէջ
խօսեցինք
Մխիթարի
վերայ,
պատմեցինք
{նորա}
վարքը
եւ
իւր
անունով
ասած
ընկերութեան
հիմք
դնելը
ը,
այս
գործունէութեան
շարժառիթքը
դէպի
մեր
ազգը,
{նորա}
ներկայ
դրութիւնը,
որից
անշուշտ
երեւում
էր,
թէ
ո
ը,
որից
անշուշտ
երեւում
էր,
թէ
ո՛րքան
ապահով
էր
{նորա}
ապագան,
ընկերութեան
կառավարութեան
կերպը,
այդ
տե
նելի
երանութիւնը։
Այս
կեանքի
կենտրոնը
որոնելը
եւ
{նորա}
գոյութեան
եւ
լինելութեան
վերայ
յոյս
եւ
հաւատ
ունե
դեցութիւնը,
յաղթահարելով
եւ
ընկճելով
մի
վայրկեան
{նորա}
կամակոր
եւ
մոլորական
հասկացողութիւնը
եւ
ազատելով
մարդու
նիւթական
շրջապատի
տպաւորութիւնքը,
ազդելով
{նորա}
զգացողութեան
վերայ,
յետ
են
գանչում
այդ
ազատութիւ
արկելով
իւր
անձը
կրօնի
ազդեցութեանը,
ընդունում
է
{նորա}
կանոնքը
եւ
պայմանքը,
որոնց
խորհուրդը
է
առնել
տալ
րդ,
որ
այնքան
վատաբաղդ
չէր
գտանուած,
որ
շիջանէր
{նորա}
սրտի
մէջ
կրօնի
ճրագը,
իւր
գործողութիւնքը
կատարել
ոյժը
եւ
զօրութիւնը
իսկոյն
հասկացւում
է՝
նայելով
{նորա}
կրօնի
որպիսութեանը։
Ասա
ինձ՝
ո՞ր
կրօնի
խոստովան
կան
հոգի
երեւում
է
իւր
ահարկու
մեծվայելչութեամբ.
{նորա}
համար
չկայ
ոչինչ
քննութիւն,
ոչինչ
դատաստան,
նա
է
միայն
եւ
չէ
ընդունում
ոչինչ
պատճառաբանութիւն։
{Նորա}
գլխաւոր
էական
մասունքը
բաղկանում
են
ամուլ
եւ
անպտ
օնի
մէջ.
կրօնի
զօրութիւնը
եւ
ոյժը
կենտրոնանում
է
{նորա}
պաշտօնեաների
մէջ,
որ
վարւում
են
ազգերի
հետ
ամենե
ս
վարւում
է
մի
հովիւ
իւր
ոչխարների
հետ՝
ստանալով
{նորա}
կաթը
եւ
խուզելով
բուրդը։
Ահա,
այս
անբնական
եւ
բ
ստեղծագործել
էին,
թէ
անմօտենալի
է
Աստուածը
եւ
թէ
{նորա}
յարաբերութիւնը
դէպի
մարդկութիւնը
ամենեւին
այնպէս
,
որոնց
հետեւանքը
էր
ժողովրդի
ստրկութիւնը,
այլեւ
{նորա}
կոյր
հաւատը
դէպի
կրօնի
պաշտօնեայքը,
որոնց
ձեռքով
ւերացուց
իւր
ուսումը,
որպէսզի
մարդիկ,
տեսանելով
{նորա}
հաստատութիւնը
իւր
վկայութեան
վերայ
մինչեւ
Գոլգոթա
,
պատրաստական
սրտով
եւ
աներկմիտ
հաւատով
ընդունեն
{նորա}
ճշմարտութիւնը
եւ
ազատուին
սատանայի
եւ
ստութեան
ծա
ազատուին
սատանայի
եւ
ստութեան
ծառայութենից։
{Նորա}
փրկարար
արիւնն
էր,
որ
լուաց
տարաւ
մեր
վերայից
ստ
րաւ
մեր
վերայից
ստրկութեան
եւ
ծառայութեան
կնիքը։
{Նորա}
խաչն
էր,
որ
խորտակեց
մարդկութեան
պարանոցի
ծանր
ե
,
որի
տակ
հազարաւոր
տարիներով
ահա
չարչարուել
էր։
{Նորա}
մահի
արդիւնքն
էր,
որ
մարդիկ
ճանաչեցին
ճշմարիտ
Աս
ինքը՝
Քրիստոնէութեան
հեղինակը,
Յիսուս
Քրիստոս։
{Նորա}
վերջին
կտակն
էր
սէր,
ընկերսիրութիւն,
որ,
նորա
Նորա
վերջին
կտակն
էր
սէր,
ընկերսիրութիւն,
որ,
{նորա}
բերանից
ընկնելով
մքուր
սրտերի
մէջ
եւ
ոռոգուելով
ն
ա
բերանից
ընկնելով
մքուր
սրտերի
մէջ
եւ
ոռոգուելով
{նորա}
արիւնով,
պտղաբերեց
մարդկութեանը
ազատութիւն,
երջ
երջանկութիւն,
խաղաղութիւն
եւ
յաւիտենական
կեանք։
{Նորա}
վարդապետութեան
հիմքի
վերայ
պայծառացան
ազգեր,
կազ
հնազանդութիւն,
երախտագիտութիւն,
յոյս
եւ
հաւատ։
{Նորա}
արդիւնքն
էր,
որ
գերդաստանների
մէջ
թագաւորեց
խնամ
ք,
դարմանատարութիւն
եւ
խաղաղութիւն.
մի
խօսքով՝
{նորա}
մահը
գրաւական
եւ
ապահովութիւն
եղաւ
ամենայն
կերպով
ասունների
արիւնը,
նա
չէ
հոտոտում
զոհերի
սեղանը,
{նորա}
առաջեւ
ոչինչ
է
ամենայն
փարիսականութիւն.
նա
կամի
է
մարդու
հոգին
եւ
բանականութիւնը,
եւ
այս
կրօնն
է
{նորա}
հոգեկան
եւ
բանական
գործունէութեան
աղբիւրը
եւ
շարժ
րով,
մի
անմերձենալի
վարագուրի
տակ
ծածկած
լինելով
{նորա}
աչքից
պապականութեան
ստոյգ
ինչութիւնը,
միւս
կողմի
պի
միջնորդութեամբ,
որովհետեւ
արքայութեան
բանալին
{նորա}
ձեռքումն
էր։
Այնտեղ,
ուր
կրօնի
բոլոր
ազատու
ամբ,
բաց
աչքով
անմեղանչական
եւ
անսխալելի
ճանաչել
{նորա}
անձը,
ուր
ժողովուրդը
իրաւունք
չունի
ընթեռնուլ,
եմատութեամբ
առաջին
նպատակին,
որին
կամի
հասանել։
{Նորա}
մտացածին
եւ
կարծիքական
տիեզերական
հոգեւոր
իրաւասո
ութիւնը։
Նա
յայտնում
է
Ֆրանսիացոց
թագաւորին,
թէ
{նորա}
տէրութեան
մէջ
գտանուած
իւրաքանչիւր
գերդաստան
պարտ
ւատալով
եւ
կամակորուելով,
գահընկէց
է
լինում,
եւ
{նորա}
յաջորդը՝
Վլադիսլաւ,
աւելի
խոհեմ
գտանուելով,
հր
կու
հարիւր
մարկա
արծաթ
հարկ
վճարէ
Գրիգոր
պապին
եւ
{նորա}
օրինաւոր
յաջորդներին,
սոցա՝
Դալմաթիու
վերայ
ուն
զիջանելով
երիտասարդ
արքայազնի
խնդրին,
ընդունել
է
{նորա}
՝
դէպի
սուրբ
Պետրոսը
եւ
դէպի
նորա
յաջորդքը
հաւատա
ին,
ընդունել
է
նորա՝
դէպի
սուրբ
Պետրոսը
եւ
դէպի
{նորա}
յաջորդքը
հաւատարմութեան
երդումը՝
առանց
երկբայելո
յի
վերայ
որպէս
իւր
սեպհականութեան
վերայ,
պիտոյ
է
{նորա}
պաշտպանը
լինի"։
Պապը
միեւնոյն
երդումը
պահանջեց
րակով
ու
սրով
կապեցին
պապերը
մարդկութեան
բերանը,
{նորա}
բանականութեան
ազատ
հոսանքը,
եւ
միլիոնակոր
անդամք
գաղափարների
հետեւելով,
կարելի՞
է
համաձայնիլ,
թէ
{նորա}
կրօնը
եւ
Քրիստոնէութեան
պաշտպան
ձեւանալը
չէր
մի
դ
իզիկական
եւ
հոգեբանական
կողմից՝
նկատում
ենք,
որ
{նորա}
կազմուածքը
ցոյց
է
տալիս
մի
այնպիսի
կենտրոն,
արար
ն
մեզ,
թէ
մարդը
ստեղծուած
է
ազատ
լինելու
համար.
{նորա}
ազատութիւնը
հետեւանք
է
նորա
ֆիզիկական
կատարեալ
կա
ազատ
լինելու
համար.
նորա
ազատութիւնը
հետեւանք
է
{նորա}
ֆիզիկական
կատարեալ
կազմութեանը
եւ
աննիւթ
եւ
իմացա
մարուած
չէ
եւ
համարուելու
չէ
ազատութեան
պաշտպան։
{Նորա}
կանոնադրութիւնքը,
հոգեւոր
կարգերը
եւ
այլ
անհամար
քը,
իւր
մէջ
կազմել
է
մի
ազատութեան
շտեմարան,
եւ
{նորա}
ծայրացեալ
ազատութիւնը
ամենայն
բանի
մէջ
մարդկեղէն
նուանւում
է
պապական
անմեղանչականութիւն։
Ինչո՞ւ։
{Նորա}
համար,
որ
նա
ազատ
է,
որ
նա
վերադաս
է
համարում
ի
յն
բանի
վերայ։
Աշխարհի
ընդհանուր
լուսաւորութիւնը
{նորա}
համար
չէ,
եթէ
լաւ
գնահատենք
լուսաւորութիւն
բառիս
տական
է
խոստովանել
այս
գերմարդկային
իրաւասութիւնը
{նորա}
։
Նոքա,
հոգեւոր
իրաւասութեան
հետ
բոլորելով
իւրեա
րաբար
լսել
այս
հովուի
ձայնին
միայն
եւ
պաշտպանուիլ
{նորա}
հովանաւորութեան
տակ։
Պապական
զանազան
կարգերը
(o
քը։
Հենրիկոս
չորրորդը
խոստացաւ։
Պապը
լուծեց
{նորա}
ամուսնութեան
կապը
Մարգարիտի
հետ
եւ
թոյլ
տուեց
ամո
տութիւնը
ցոյց
տուեցին
Հենրիկոս
չորրորդին՝
ցցելով
{նորա}
կուրծքի
մէջ
Րավայլեակի
դանակը։
Պապականութիւն
քննուելով
Փարիզի
պարլամենտի
մէջ,
դատապարտուեցան
{նորա}
վճռահատութեամբ,
որ
յայտնի
է
անունովս
"
Recueil
m
րի
եւ
ընթացքի
մէջ
արդարացնում
են
եւ
իրաւացնում
են
{նորա}
խօսքերը,
եւ
մի
այնպիսի
մարդու,
որ
կասկածում
էր
հ՝
ուսումնասիրելու
հին
լեզուի
յիշատակարանքը,
որ
{նորա}
աշակերտքը,
հետզհետէ
ձեռք
բերելով,
սկսեցին
ուսու
.
ընդհանուր
լուսաւորութիւն
տարածել
մեր
ազգի
մէջ,
{նորա}
գործը
չէր
եւ
նա
բոլորովին
ապարդիւն
գտանուեցաւ։
Մ
ջ
գնահատել
այդ
գործունէութիւնը՝
քննելով
յառաջուց
{նորա}
շարժառիթքը։
Մեք
հանդիպեցանք
Մխիթարին
Հայաստա
խիթարին
Կոստանդնուպօլսի
ճանապարհի
վերայ,
լսեցինք
{նորա}
խօսակցութիւնը
Մարգար
վարդապետի
եւ
Կարնեցի
Խաչատու
արգար
վարդապետի
եւ
Կարնեցի
Խաչատուրի
հետ։
Տեսանք
{նորա}
փախստականի
պէս
դուրս
գնալը
Տաճկաստանից
դէպի
Մօրէա
իտաւորութեամբ
ենթարկուեցաւ
նա
պապական
լուծի
տակ։
{Նորա}
ամեն
մի
քաջալերական
խօսքերից,
որ
տալիս
է
իւր
աշա
իաբանութիւնը
պապական
իշխանութեան
տակից
եւ
ուրանալ
{նորա}
իրաւասութիւնը։
Աւելորդ
է
վերստին
կրկնել
այս
թարի
միաբանութեան
բուն
խորհուրդը։
Մխիթարը
եւ
{նորա}
մանուկ
միաբանութիւնը
Հայոց
ազգի
մէջ
լուսաւորութիւ
պականութեանը։
Ծառայում
է
Հայոց
ազգին՝
աշխատելով
{նորա}
լեզուի
վերայ,
ծառայում
է
պապականութեանը՝
հալած
ը
եւ
ձեռք
բերած
արծաթովը
մէջ
մտանել
այլ
գործերի։
{Նորա}
աշակերտքը
հետեւում
են
իւրեանց
վարդապետին։
Բայց
մ
անութիւնը
պապականութեան
լուծի
տակից,
թուլանում
է
{նորա}
աշակերտների
մէջ.
երեւում
են
մարդիկ,
որ
մտածում
թարը
պապականութիւնը
դրեց
իւր
երեսին
որպէս
դիմակ,
{նորա}
ապագայքը
ծնանում
են
արդէն
դիմակով,
բայց՝
հայկակ
մեծ
չէ
Մխիթարեանց
մատենագրական
գործունէութիւնը.
{նորա}
աշակերտների
օրից
սկսանում
է
նա
շարժուիլ։
Բայ
ըստ
օրէ
օտարանում
է
ազգից
եւ
սա
(ազգը)
նայում
է
{նորա}
(Մխիթարեան
միաբանութեան)
վերայ,
որպէս
մի
հերձո
ւ
շարժառիթքը
Մխիթարեանց
ձեռքով,
Մխիթարի
մահից
եւ
{նորա}
անմիջական
աշակերտներից
յետոյ
էին
նախ
եւ
յառաջ
դոյ
ռակ,
եթէ
յիմ
կոյս
եւս
չիցէ,
ո՛չ
երկնչիմ,
զի
ես
{նորա}
եմ
որդի,
նա
իմ
մայր
եւ
իմ
պաշտպան.
եթէ
կամիցի
ե
նդութիւն
սորա,
աւասիկ
օր
ասելով
արձակեցին
ընդդէմ
{նորա}
արս
եօթանասուն
հազար.
զայն
տեսեալ
Իսկենտերայ
նստ
ւ
զտուն
քո,
զի
թոյլ
տուեալ
է
յարքայէ.
յոչ
կարել
{նորա}
զայս
առնել,
յանդիմանակցացն
յաւել
յարկ
մի
եւս
եւ
Յաւուր
միում
'ի
ժողովն
Մանուկեանց
եհարց
եղբայր
{նորա}
Մաթոս
աղայն-
'ի
Վահանի-
ասէ-
որպէս
լսեմ,
գրեալ
է
անալ
Հռովմի
պապին։
Ահա
գերապատիւ
Չամչեանը
եւ
{նորա}
գործերը.
գրում
է
Վահան
հաւատոյ
գիրքը
Հայոց
եկեղե
քը
հպատակում
են
Հռովմի
պապին,
այստեղ
ճանաչում
են
{նորա}
գլխաւորութիւնը,
այնտեղ
Հայոց
ազգի
մեծ
մասը
ընդու
ունենալ,
որքան
գործ
պատահել
են
կամ
պիտի
պատահեն
{նորա},
մանաւանդ
թէ
այդ
գործը
յարակցութիւն
ունենայ
մի
ն
ւթական
օգտի
հետ։
Ճիզուիթը
մի
անբարոյական
էակ
է,
{նորա}
համար
չկայ
ոչինչ
սուրբ
բան.
նորա
սուրբ
բանը
է
նո
րոյական
էակ
է,
նորա
համար
չկայ
ոչինչ
սուրբ
բան.
{նորա}
սուրբ
բանը
է
նորա
նպատակը,
իսկ
նորա
նպատակը՝
նի
րա
համար
չկայ
ոչինչ
սուրբ
բան.
նորա
սուրբ
բանը
է
{նորա}
նպատակը,
իսկ
նորա
նպատակը՝
նիւթ։
Նպատակին
հասա
սուրբ
բան.
նորա
սուրբ
բանը
է
նորա
նպատակը,
իսկ
{նորա}
նպատակը՝
նիւթ։
Նպատակին
հասանելու
համար
ամենայն
նեց
Յովհաննէս
Մկրտչի
քարոզութիւնքը
եւ
մկրտւում
էր
{նորա}
ձեռքով։
Քահանայապետներին
եւ
միւս
այլ
վերեւումը
յի
ռնալ
ազգին,
խնամել
եւ
հովուել
ժողովուրդը՝
հոգալով
{նորա}
հոգեկան
պիտոյքը։
Երանի՛
էր
մեզ,
եթէ
ապառաժի
վերայ
նէր։
Տարակոյս
չկայ,
որ
մեծապէս
ներգործել
է
այստեղ
{նորա}
զառամելութիւնը։
Մերայնոց
ասելով՝
իմանու
զհինն
դպրութիւն,
եւ
թէ
[առ
ոչինչ]
համարիւր
յաչս
{նորա}
փառքն
էին
հայախօսութեան,
(որոց
չգոյր՝
այլ
[խոր
իրաւունս
ընթանալ
զնոյն՝
որ
[բաց
եւ
արձակէ]
առաջի
{նորա},
մի՞թե
ուրասցի
զերախտապարտութիւն
առ
առաջնորդն՝
եւ
եթէ
ջովացեալ
պարարտասցի
անդաստան
բանականութեան
{նորա}
կենդանի
բարբառովն,
որով
վարին
հայք
առհասարակ
յըն
ացեալ
բանականութիւնն,
առանց
յղկելոյ
զտեսողութիւն
{նորա},
վասն
զի՝
լուսաւոր
մտածութիւն
է,
որ
նախակարգէ
ոյս
ընձեռել
Ազգային
մանկտւոյն
եւ
բառնալ
զնախատինս
{նորա},
ըստ
որում
մուրողաբար
օտարին
ապրի
ողորմութեամբ,
հոգալոյ
զգիւտ
դպրութեան
Հայոց,
եւ
յիրազեկ
առնել
{նորա}
զժողովն
բանիցն
Աբելի՝
աղաչի
չլինել
անփոյթ,
վասն
այլ
եւ
հանգամանք
ամենայնին
որպէս
յաման
ինչ
ի
միտս
{նորա}
հաւաքեցաւ:
Եւ
յարուցեալ
յաղօթիցն՝
եստեղծ
զնշանա
գել
զՍահակ՝
ի
կարգի
կացուցանելով
զվարդապետութիւն
{նորա},
եւ
զդպրութիւն
Մեսրոպայ
զառաջինն
մերժեալ
եւ
զծախ
եւ
սքանչանալ
ընդ
այրն
եւ
ընդ
բազմավաստակ
արդիւնս
{նորա}:
Յետ
զամս
եօթն
յԱլեքսանդրիա
վարժելոյ
ընկերօք
հան
ուտ
զնա
գոլ՝
ուսաք
ի
նորին
իսկ
գրուածոց
եւ
այլոց
{նորա}
ժամանակցաց:
Յօրինէ
[վասն]
ի
հայցուածոց
ուրումն
Թ
արարին:
Ո՞չ
զԼուսաւորիչն
եւ
զտգիտահալած
զգրեանն
{նորա}
առ
անգիտութեան
"
փաթաղիկէս
"
կոչէին.
եւ
այլ
բազո
է
ոք
վերահասու
լինել
կամիցի՝
կարէ
տեսանել
ի
Թղթի
{նորա}
առ
Վահան,
տէրն
Մամիկոնէից,
տպեալ
ի
Մոսկվա
յամի
ագրատունեաց,
որք
բազմօք
սատարեցին
լուսաւորութեան
{նորա}
՝
երեւեցուցանէ
ի
միջի
այլոց
զՅովհաննէս
կաթողիկոս
եցական
երգք
ի
զանազան
դէպս:
Յարձակ
շարադրութիւնս
{նորա}
զառաջին
տեղի
ունի
"
Գիրքն
կոչեցեալ
Ընդհանրական
"
եան,
տպագրեալ
է
ի
Մխիթարեան
հարց,
իսկ
միւս
ճառք
{նորա}
ի
վերայ
Հոգւոյն
Աստուծոյ
եւ
Համբարձման
Քրիստոսի
գ
ցաւ
ի
լուսաւորութիւն
ազգին,
նսեմացուցանեն
ընթացք
{նորա},
այն
է՝
հերձիչ
նորա
յեկեղեցւոյն
Հայոց
եւ
անկանի
զգին,
նսեմացուցանեն
ընթացք
նորա,
այն
է՝
հերձիչ
{նորա}
յեկեղեցւոյն
Հայոց
եւ
անկանիլ
ի
գոգ
պապին
Հռովմայ
ք
նոյնպէս
մոռանալ
զՄիքայել
Չամչեան
եւ
զպատմութիւն
{նորա}
յերիս
մեծամարմին
հատորս,
այլ
եթէ
ուսաք
զճշմարտու
լխավորութիւն
պապին
Հռովմայ
եւ
զանտեղի
իշխանութիւն
{նորա}
ի
վերայ
ընդհանուր
եպիսկոպոսաց
իբրեւ
փոխանորդ
Քրիս
լ
ի
թերութիւնս
Չամչեանին,
թէ
զրկեալ
է
Պատմութիւն
{նորա}
առ
հասարակ
ի
պատմաբանական
կարգաց
(systema),
այ
ութիւն
ընկերին:
Ըստ
ազգին
լինի
եւ
պատմութիւն
{նորա},
որպէս
եւ
ի
պատմութիւնէ
անտի
մակաբերել
հարկիմք
զ
յն
անցք
ընդ
մարդկութիւնս
եւ
դատաւոր
նստիլ
ի
վերայ
{նորա},
հանգամանաց
աշխարհի,
եւ
ո՛չ
իբրեւ
ի
վեր
գերաշխա
ք
թողուլ
անբասիր
զկրօնամոլ
եւ
զաբեղայամիտ
յաջորդս
{նորա}
եւ
զաշակերտս,
որք
անպատկառ
եւ
աներկիւղ
յԱստուծոյ
,
զի՞նչ
գործ
վճարեսցէ
վասն
Հայոց
ազգի:
Պաշտօն
{նորա},
ջանք
եւ
վաստակք,
եթէ
ըստ
խղճի
մտաց
վկայեսցուք
ուսումնականի
չէր
ամենեւին
համաձայն
ազնիւ
նպատակի
{նորա},
գրոցդ
այդ
լեզու
անհասկանալի
էր
հասարակ
ժողովրդե
արժանաւորութիւն
եւ
ո՛չ
նսեմացուցանեն...
անուան
{նորա}
մատենագրութիւնք
նորա
ծերացեալ
հայախօսութեամբ,
զի
չ
նսեմացուցանեն...
անուան
նորա
մատենագրութիւնք
{նորա}
ծերացեալ
հայախօսութեամբ,
զի
ոչ
ոք
ի
հեղինակաց
18
զի
ոչ
կարացաք
ցայս
վայր
ժամանակի
ճանաչել
զնպատակ
{նորա}:
Օրագիր
այդ
յաւէտ
քան
զայլս
թուի
մեզ
զարմանալի,
"
ԶԲազմավէպ
"
օրագիրդ
ի
սկզբանէ
անտի
գոյութեան
{նորա}
մինչեւ
ցնոր
աւուրս
ընթերցեալ
եմք
անընդհաւո,
եւ
ծ
նդդէմ
լատինահայոց՝
այսմ
անկաշառ
վկայք
են
գրուածք
{նորա},
Կրօնագիտութիւնն
եւ
այլ
կրօնական
յօդուած
ինչ
ի
գ
իտեն
եւ
չխոստովանիցեն
ընդ
մեզ,
թէ
երկասիրութիւնք
{նորա}
թաղեալ
եւ
թաքուցեալ
պահեն
ի
խորշս
մատենադարանաց
ի
ք
էին.
գործեալ
է
դորա
այդ
արդարեւ,
այլ
խորհուրդ
{նորա}
իրագործեալ
է
ոչ
նորոգութեամբ
հին
լեզուի,
այլ
նոր
ենդաւրոս
ոչ
հին
եւ
ոչ
նոր,
այլ
յաղագս
անուանելոյ
{նորա}
զմասնիկքս
ում
եւ
կը
խժականս,
աւելորդ
համարիմք
մա
եսչի
Տեարց
Լազարեանց
Ճեմարանի։
ԶՔերականութենէ
{նորա},
որ
արտագրութիւն
էր
ի
Սալլանթեան
եւ
ի
Գաբրիէլեան
գործելոյն,
այլ
արժան
էր
խօսիլ
ի
մասնէ
զքննութենէ
{նորա}
"
Վէպք
հնոյն
Հայաստանի
",
տպեալ
ի
Մոսկվա
յամի
18
պատուական
հեղինակին:
Ոչ
ուրանամք
բնասիրութիւն
{նորա},
զորոյ
ապացոյց
կարեմք
ի
մէջ
բերել
զՅովհաննէս
կաթ
իւն
նոցա,
զբազմութիւն
ժողովրդեան,
զգրասիրութիւն
{նորա}
եւ
զբիւր
հանգամանս,
յորոց
զրկեալ
եմք
առ
հասարակ
եւ
սիրող
ազգի
եւ
ճշմարիտ
ցաւող
ընդ
ողորմ
դրութիւն
{նորա}
ասեմք
թէ
մի՞թէ՝
եթէ
չէր
մարթ
զմեծն
կատարել
եւ
զփ
ցա
զօրհանապազն
գանգատ
ժողովրդեան
առ
ոչ
հասկանալոյ
{նորա}
գրուածս
ի
լեզու
Հայ.
մի՞թէ
չգիտեն
պատուելի
հեղին
յթ
երկրի
քամէ
զմրուր
բաղդին,
զոր
խառնեցին
նախնիք
{նորա}
բնաւորեալ
անմիաբանութեամբ,
նախանձու,
քսութեամբ
ուսանիմք
ի
ծերունւոյն
Խորնոյ,
այլ
այս
ցրտութիւն
{նորա}
ջեռցի
տակաւ
առ
տակաւ
եւ
աստիճան
առ
աստիճան,
իսկ
հայախօսութիւն,
արժան
համարիմ
ք
խօսիլ
զկազմութենէ
{նորա},
թէ
զիա՞րդ
արժան
էր
գործանաւորել
եւ
լինել
հնար
ե
այլ
ի
սեպհական
հին
լեզուէ,
եթէ
վերահասու
լեալ
էր
{նորա}
կազմութեան
Հռովմէական
լեզուաց,
չեմք
յերկբայս
թէ
րքրել
զպատմութիւն
նորոգութեան
լեզուին
եւ
զարձակել
{նորա}
ի
Սլաւոնական
կապանաց
իննեւտասն
դարուց,
կարեմք
հա
ինակք
բամբասել
զժողովուրդն
առ
անուսումնասիրութենէ
{նորա},
որպէս
թէ
չէ
կարող
նա
դատել
եւ
ճանաչել
զարժանաւո
ծս,
այլ
ի
հեզս
եւ
ի
խոնարհս
եւ
որք
դողան
ի
բանից
{նորա}.
ուսումնական
եւ
ուսանողն
ողբան
զանձինս
գիտակցութ
նացն
արտաքսեցաք
յափշտակեալ
եւ
զգրեանն
եւ
զայլ
ինչ
{նորա}
սեպհական,
եւ
այժմեան
հակառակորդք
լուսաւորութեան
նպատակի
հիմնողին,
անդատապարտ
է
նա,
եւ
խիղճ
մտաց
{նորա}
ջինջ
է
քան
զհայելի
սուրբ,
արար
նա,
զոր
ինչ
կարա
,
որ
վերջին
եւ
միակ
հնար
է
պահելոյ
զկենդանութիւն
{նորա}:
Հայք
հարուածեալ
են
յետ
բազում
հարուածոց
եւ
պատժ
ոյութիւնս
ի
լսող
դարձուցեալ
գործարան
լսել
զգանգատ
{նորա}
զհինն
լեզուէ,
զհին
հեղինակաց,
որոց
տեղեակ
է
մտա
լ
զհայրենակիցս
պատարագեալ,
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
{նորա}
արժանաւորութեան
ոչինչ
կարէր
վճարել,
չեւ
ստացեալ
գործ
է,
ատեայ
զլոյսն,
զի
մի
յանդիմանեսցին
գործք
{նորա}
"։
նքը,
թագուցանում
էին
Փրկչի
կրած
չարչարանքները
եւ
{նորա}
աշխարհի
երեսին
ունեցած
աղքատ
ու
ապաշուք
կեանքը.
ները,
որոնք
Պապի
երեսն
էին
տեսանում,
լիզում
էին
{նորա}
ոտքերը
եւ
կեղծաւորաբար
ցոյց
էին
տալիս,
թէ
ինքեան
ւելով
մահով
դատապարտուած
Կարգին,
չէր
կարող
ջնջել
{նորա}
անցեալ
ապիրատութենների
յիշատակը
Ազգերի
սրտից,
որ
ոյապէս։
Ոչինչ
տեղում
չ'ընդունեցին
այս
Կարգը,
եւ
{նորա}
անդամների
առաջեւ
փակած
մնացին
աշխարհների
դուռերը
թիւն
ունենալ
այս
Կարգի
մասին,
ճանաչել
եւ
շօշափել
{նորա}
հոգին։
Այս
խորհրդով,
ես
ցոյց
կը
տամ
Կարգի
ծ
Կարգի
ծագումը
եւ
արագ
տարածութիւնը,
կը
նկարագրեմ
{նորա}
ներքին
կազմութիւնը,
որի
մէջ
երեւում
է
նորա
հոգին
ագրեմ
նորա
ներքին
կազմութիւնը,
որի
մէջ
երեւում
է
{նորա}
հոգին
եւ
որից
բղխում
է
նորա
յարատեւութիւնը,
այն
ը,
որի
մէջ
երեւում
է
նորա
հոգին
եւ
որից
բղխում
է
{նորա}
յարատեւութիւնը,
այն
ժամանակ,
երբ
ինքը
Պապականու
անիայի
Գվիպուսկօյա
գաւառում,
Լօյոլա
ամրոցի
մէջ։
{Նորա}
ծնողքը
թէպէտեւ
երեւելի
մարդիկ
էին,
բայց
ո՛չ
հարո
պերճ
պալատի
ճոխութենով,
չ'կարողացաւ
յագեցուցանել
{նորա}
վառ
երեւակայութիւնը
եւ
եռանդուն
գործունէութիւնը,
ջումը
հրազէնքի
գնտակից,
վայր
ընկաւ
մեռելի
նման։
{Նորա}
այս
վիրաւորութիւնը
դատակնիք
եղաւ
պաշարեալներին.
ւ
մինչ
կատարում
էին
այս
սոսկալի
վիրաբուժութիւնը,
{նորա}
մօտ
գտանուած
մարդիկը,
ինչպէս
պատմիչները
վկայում
մարդիկը,
ինչպէս
պատմիչները
վկայում
են,
չ'տեսան
{նորա}
երեսում
երկիւղի
կամ
չարչարանքի
նշան։
Երկար
ու
ձի
մեքենայ,
որ
կամաց
կամաց
ձգելով՝
երկարացնում
էր
{նորա}
ոտքը,
թէ
եւ
այսպիսի
բժշկութիւնը
մեծ
ցաւ
էր
պատճա
ի
այլ
ընդունակութիւն,
մի
բոլորովին
նոր
կոչումն։
{Նորա}
երեւակայութիւնը,
որ
դեռ
չէր
ամրացած
սաստիկ
հարին
իւր
անձը
իւր
ծառայութիւնը
նուիրել
Աստուածածնին
եւ
{նորա}
անունի
վերայ
պատերազմիլ
անհաւատների
հետ,
որոնց
ե
եղաւ՝
սուրբ
տեղերին
երկրպագելու.
բայց
որովհետեւ
{նորա}
վէրքը
բոլորովին
առողջացած
չէր,
վասնորոյ
նստաւ
ձի
գալիս
փողոցներում՝
ողորմութիւն
հաւաքելով։
Ոչ
ոք
{նորա}
մօտ
չէր
գալիս,
ամենեքեան
փախչում
էին,
իսկ
երեխա
մենեքեան
փախչում
էին,
իսկ
երեխայքը
քար
էին
ձգում
{նորա}
վերայ։
Այսուամենայնիւ
Մանրէզի
մէջ
շուտով
տարածու
մի
աղբիւրի
մօտ
կիսամեռ
ընկած
եւ
չ'բերէին
Մանրէզ։
{Նորա}
ջլերը
բոլորովին
թուլացած
էին,
նորան
փոփոխակի
երե
րակներում
քարոզել
ժողովրդին։
Ինչպէս
ասում
են
{նորա}
պատմիչքը,
Իգնատիոսը
այս
միջոցին
գրել
է
իւր
շարադ
։
Չ'նայելով
այս
գրքի
խորհրդական
պարունակութեանը,
{նորա}
մէջ
երեւում
են
ջանք
եւ
աշխատութիւն
Կարգի
օգտի
համ
լ.
երեւի
թէ
նա
գրել
է
այս
գիրքը
Փարիզի
մէջ,
երբ
{նորա}
երեւակայութիւնը
եւ
հոգին
ստացել
էին
փոքր
խորամանկ
ւթենով,
այսինքն՝
մուրացկանութենով։
Դժուար
եղաւ
{նորա}
այս
ճանապարհորդութիւնը.
բոլոր
Իտալիա
ամայացած
էր
եղից։
Գիշերները
անցուցանում
էր
պարզ
երկնքի
տակ.
{նորա}
օտարութիւնը
ժողոված
էր
ո՛չ
թէ
մի
բնակութեան
յարկի
ր.
նա
համարում
էր,
թէ
այն
նեղութիւնքը
քաւում
են
{նորա}
մեղքերը,
վասնորոյ
առաւել
զօրանում
էր
հոգով։
իշերները
հանգչում
էր
սուրբ
Մարկոսի
հրապարակումը։
{Նորա}
ծանօթութիւնը
հռչակաւոր
Սպանիացիների
հետ
նորան
այն
սաւորներին
քարոզում
էր
շատ
խիստ
բարոյականութիւն։
{Նորա}
քարոզները
փոքր
մնաց,
որ
գլխին
փորձանք
դառնային.
ն,
փոխուեցաւ.
նա
մի
այլ
մարդ
դարձաւ
բոլորովին,
{նորա}
սիրտը
յղացաւ
նոր
խորհուրդ
աւետարանել
Թուրքերին
եւ
րանել
Թուրքերին
եւ
առ
հասարակ
արեւելեան
ազգերին։
{Նորա}
անսանձ
երեւակայութիւնը
փոքր
առ
փոքր
հանդարտեց,
ե
երեւակայութիւնը
փոքր
առ
փոքր
հանդարտեց,
երեւեցաւ
{նորա}
մէջ
մտածողութիւն
եւ
անապատականը
դարձաւ
Քաղաքագէտ
յս
կողմ
քարշել
երկրպագութեան
համար։
Այս
օրից
ահա
{նորա}
գաղափարը
կազմած
է,
կարգը
(systema)
պատրաստ,
ա
մեկնում
էր
նորան
լատինի
քերականութեան
կանոնները,
{նորա}
երեւակայութիւնը
պատկերացնում
էր
զանազան
բաներ։
Վ
Մինչեւ
անգամ
երկու
երեւելի
տիկիններ,
համոզուելով
{նորա}
քարոզներից,
ծպտեալ
կերպարանքով
ման
էին
գալիս
նոր
որա
քարոզներից,
ծպտեալ
կերպարանքով
ման
էին
գալիս
{նորա}
քամակից
եւ
գտանւում
էին
նորա
աշակերտների
համարում
րանքով
ման
էին
գալիս
նորա
քամակից
եւ
գտանւում
էին
{նորա}
աշակերտների
համարում։
Այս
պատճառով
նորան
յափշտակ
լ,
մինչ
դեռ
ոչինչ
չգիտէր։
Վանահայրը,
տեսանելով
{նորա}
տգիտութիւնը,
իսկոյն
հրամայեց
բռնել
նորան
եւ
իբրե
իսկոպոսը
իսկոյն
հրամայեց
բանդ
դնել
նորան
եւ
բոլոր
{նորա}
աշակերտքը։
Իգնատիոսը
եւ
աշակերտքը
բանդումը
նստած
ամարեա՛
թէ
այնքան
բան
գիտէր,
որքան
Բարսելոնում։
{Նորա}
քարոզները,
որ
Սալամանկայում
ասում
էր,
գործից
ձգ
ի
նորոյ
նստաւ
քերականութիւն
ուսանելու։
Մի
անգամ
{նորա}
ընկերներից
մինը
գողացաւ
նորա
վերջին
արծաթը,
որ
բ
ուսանելու։
Մի
անգամ
նորա
ընկերներից
մինը
գողացաւ
{նորա}
վերջին
արծաթը,
որ
բերել
էր
իւր
հետ
Սպանիայից։
Ա
նոցա
կամաւոր
աղքատութեան
ուխտը,
որ
իսկոյն
գնացին
{նորա}
քամակից
հիւանդանոցները
եւ
սկսեցին
ապրել
մուրացկան
ր
պատրաստ
ունելով
նորան
ծեծելու
համար,
ներգործեց
{նորա}
վերայ
մի
զարմանալի
ազդեցութիւն։
Մի
կողմից
նա
սաս
ւս
կողմից՝
լաւ
հասկանում
էր
բանի
զօրութիւնը,
որ
{նորա}
ընկերքը
եւ
բոլոր
վարդապետները
պիտոյ
է
գործ
դնէին
ւթիւն
եւ
խիստ
բարոյականութիւն
քարոզել
ժողովրդին։
{Նորա}
քարոզութեան
ձեւը
շատ
զարմանալի
էր։
Ահա՛
նորա
մի
ն։
Նորա
քարոզութեան
ձեւը
շատ
զարմանալի
էր։
Ահա՛
{նորա}
մի
օրինակը։
Իգնատիոսը
գիտէր,
որ
իւր
ընկերներից
ա
իւր
ասպարէզի
մէջ,
այսինքն՝
Յիսուսականութեան։
{Նորա}
այս
նոր
ուղղութիւնը
երեւում
է
մանաւանդ
իւրեան
հետ
Իգնատիոսի
վերայ
եւ
ոչինչ
զուարճութիւն
չէր
գտանում
{նորա}
կրօնամոլութեան
մէջ.
պատճառ,
ինքը
շատ
հաստատ
չէր
ւմ
էր
Կսաւիէի
առաջեւ,
վերջապէս
կարողացաւ
ճանաչել
{նորա}
թոյլ
կողմը։
Կսաւիէի
ապրուստը
շատ
շռայլ
էր,
վասն
որհրդով
խոստացան
նոքա
ընկնել
Պապի
ոտքերը,
խնդրել
{նորա}
օրհնութիւնը,
մատուցանել
նորան
իւրեանց
ծառայութիւ
թէ
գրուած
է
այն
Փարիզում
այն
ժամանակ,
երբ
արդեն
{նորա}
վառ
աշխոյժը
եւ
եռանդը
փոխւում
էր
դէպի
մի
սառն
քաղ
հարթ
կամ
անհարթ
(viam
planam
aut
arduam),
եթէ
{նորա}
Գեթսեմանի
պարտէզումը
աղօթելու
վերայ,
պիտի
երեւակ
erta
magnitudine,
figura
et
habitudine),
չափել
{նորա}
երկայնութիւնը
եւ
լայնութիւնը։
Փրկչի
յաղթութեան
ե
բերելով
հիանալու,
պարապում
ես
պարտէզը
չափելով,
{նորա}
ճանապարհների
կարգը
զննելով.
դու,
Թափորի
ստորոտո
մանելի
րոպէում,
նայում
ես
սարի
ձեւին,
զննում
ես
{նորա}
բարձրութիւնը,
լայնութիւնը,
արգաւանդութիւնը...
գու
այսպիսի
խառնափնդորուած
վիճակը
սաստիկ
խանգարեց
{նորա}
առողջութիւնը։
Աշակերտքը
բժիշկներ
կանչեցին,
որոն
Իգնատիոսը
երկար
չմնաց
հայրենիքի
մէջ.
զուր
տեղը
{նորա}
ծերունի
հայրը
եւ
մանաւանդ
եղբայրը
ծունկ
չոքած
նոր
որա
ծերունի
հայրը
եւ
մանաւանդ
եղբայրը
ծունկ
չոքած
{նորա}
առաջեւը
աղաչում
էին
մնալ։
Նա
հերքեց
նոցա
խնդիրը
ր
ճարել։
Հոգեւորականութիւնը
լաւ
աչքով
չէր
նայում
{նորա}
վերայ
եւ
մինչեւ
անգամ
դատապարտում
էր
իբրեւ
հերետի
րձաւ՝
Պաւլոս
IV
անունով)
եւ
բոլորովին
արդարացաւ
{նորա}
օգնութենով։
Բայց
եպիսկոպոսի
բարեհաճութիւնը
դէպի
։
Նա
յոյս
ունէր
միաւորել
իւր
Կարգի
հետ
Լօյոլան
եւ
{նորա}
աշակերտքը։
Բայց
Իգնատիոսը
կարո՞ղ
էր
արդեօք
իւր
ն
եւ
մանաւանդ
ողորմութիւնը.
պատճառ,
Իգնատիոսը
եւ
{նորա}
ընկերքը
ոչինչ
չունէին։
Այս
խորհրդով
նա
իւր
աշակե
լ
մնալով
Պապի
մարդասէր
ընդունելութենից,
ստանալով
{նորա}
օրհնութիւնը
եւ
երկու
հարիւր
դուկատը,
որ
հաւաքուա
րոյ
չէր
կարողանում
յայտնապէս
հետեւել
Լօյոլային
եւ
{նորա}
աշակերտների
կարգումը
լինել։
Բայց
դորա
փոխանակ
գո
,
թէ
այդ
անկիրթ
Իգնատիոսի
գրածը
լինէր.
երեւի
թէ
{նորա}
աշակերտներից
մինը
եւ
մանաւանդ
Լայենէզն
էր
գրել։
ը,
ե՛ւ
Քրիստոնէութեանը
եւ
Պապական
իշխանութեանը։
{Նորա}
երկու
ընկերքը
համաձայնեցան
նորա
հետ
եւ
առաջարկութ
ան
իշխանութեանը։
Նորա
երկու
ընկերքը
համաձայնեցան
{նորա}
հետ
եւ
առաջարկութիւնը
մնաց
առանց
հաստատուելու։
իւնը
մնաց
առանց
հաստատուելու։
Բայց
Լօյոլա
եւ
{նորա}
ընկերքը
չ'վհատեցան
ամենեւին։
Նոքա
առաւել
եւս
սկս
տպանութիւնը,
որ
իւր
կոնդակովը
սրբեց
Իգնատիոսի
եւ
{նորա}
ընկերների
արատաւորուած
պատիւը։
Այս
միջոցին
Յ
յի
մէջ։
Զուր
տեղը
Լեւոն
X
Պապը
աշխատում
էր
փակել
{նորա}
առաջը
"
Նզովքի
կոնդակովը"։
Ինքը՝
Կայսրը,
մի
կ
ամայն
ոչնչացնէ
ժողով
կազմելու
դիտաւորութիւնը,
եւ
{նորա}
յաջորդը,
երբ
նստաւ
Հռովմի
գահի
վերայ,
տեսաւ,
ո
եւ
թոյլ
տալ,
որ
ժողովքը
լինի։
Բայց
զուր
գնացին
{նորա}
աշխատութիւնքը
այն
մասին,
որ
ժողովը
լինի
Իտալիայո
տութեան)։
Աւելորդ
եմ
համարում
դուրս
գրել
այստեղ
{նորա}
բոլոր
ճառը,
որ
ամբողջ
գրուած
գտանւում
է
Paolo
Sa
ոպոսները
լցուել
էին
արհամարհանքով
դէպի
նա
եւ
դէպի
{նորա}
գոված
Պապը։
Մանաւանդ
Փարիզի
Արքեպիսկոպոսը
մի
առա
ատահեցաւ
եւ
հզօր
հակառակորդների,
որ
ճանաչում
էին
{նորա}
հոգին
եւ
ուղղութիւնը։
Պորտուգալիայում
դատապարտու
եց
նա
իւր
խոստմունքը,
երբ
արդէն
Փարիզ
էր
հասել։
{Նորա}
միջնորդութենովը
Հենրիկոս
II-ը
հրամայեց
Պարլամենտի
սահատուին,
այլ
շարունակեն
իւրեանց
աշխատութիւնը։
{Նորա}
հետեւողութենով
խուզարկու
ատեանը
դատապարտեց
Փարիզե
խորհրդաւոր
դարագլուխը,
այսինքն՝
Լօյոլայի
մահը։
{Նորա}
կեանքում
պատահած
անօրինակ
անցքերը,
նորա
անդադար
ի
մահը։
Նորա
կեանքում
պատահած
անօրինակ
անցքերը,
{նորա}
անդադար
հոգսը
եւ
աշխատութիւնքը,
որ
կրում
էր
Կարգ
գը
ընդարձակելու
եւ
տարածելու
համար,
հետեւեցուցին
{նորա}
մարմնի
նուազութիւն,
որ
թուլացուց
Իգնատիոսի
ի
բնէ
ը
խօսելով
եթէ
ասենք,
նա,
ո՛չ
այն
է
եւ
ո՛չ
այն.
{նորա}
հռչակուած
սրբութիւնը
ո՛չ
այլ
ինչ
էր,
եթէ
ո՛չ
կամ
անքի
վերջին
ժամանակներումը
չ'մնացին
Իգնատիոսի
մէջ
{նորա}
առաջուայ
աշխուժի
եւ
ոգեւորութեան
մինչեւ
անգամ
եւ
ավարութեան
մասին,
բնականաբար,
պիտոյ
է
հեռացնէին
{նորա}
միտքը
երկնային
տեսիլքներից,
երազներից
եւ
դարձուց
երախտապարտ
է
Լօյոլային,
որովհետեւ
նորանից
ստացաւ
{նորա}
զինուորական
հոգին։
Լայենէզի
եւ
Ակուաւիու
Մաքիաւե
ր
նորան
հասանելու։
Միմիայն
կրօնական
մոլութիւն
էր
{նորա}
խորհուրդը
եւ
նպատակը,
որին
հասանելու
համար
ոչինչ
աշքներ։
Միմիայն
Րիբադանէյրա,
խոստովանելով
միայն
{նորա}
սրբութիւնը,
հերքում
է
նորան
վերագրած
շնորհքները
ցանկալի
էր
Յիսուսեաններին,
որ
գրէր
հեղինակը,
եւ
{նորա}
առաջին
տպագրած
օրինակները
ջնջուեցան
որքան
կարելի
երի
Կարգը,
եւ
Նիդերլանդիայի
Յիսուսեանները
գրեցին
{նորա}
մահարձանի
վերայ
հետեւեալ
արժանի
ուշադրութեան
խօսք
ւ
համար
բաւական
չէր
ամբողջ
աշխարհի
տարածութիւնը,
{նորա}
մարմինը
պահւում
է
այս
անշուք
եւ
նեղ
բլուրի
տակ։
արածուելու
պատմութիւնը,
հետեւում
է
այժմ
ցոյց
տալ
{նորա}
ներքին
կազմակերպութիւնը,
որ
ինչպէս
պատճառ
էր
Կար
ութեան
օրինակական
գործ։
Իգնատիոսը
անգիտաբար
դրեց
{նորա}
հիմքը
եւ
հաւաքեց
նիւթեր,
որ
կարգի
դրուեցան
յետոյ
եւելի
գործերի
մասին։
Գեներալի
մահից
յետոյ
իսկոյն
{նորա}
տեղը
բռնում
էր
Գեներալ
յաջորդը,
որ
վաղուց
արդէն
յսինքն՝
խաբեբայական
շարժողութենով
դադարեցուցանեն
{նորա}
ճշմարիտ
աճեցականութիւնը,
ուժաթափ
առնեն
նորան
դպր
ոքա
հաստատւում
էին,
իսկոյն
շինում
էին
եկեղեցի
եւ
{նորա}
մօտ
հոյակապ
դպրոց՝
հարուստ
ամենայն
տեսակ
բաներով
ւն
ունէր
այս
գիտութիւնը
Յիսուսեան
դպրոցների
մէջ.
{նորա}
բոլոր
ուսման
շրջանը
կատարւում
էր
չնչին
բաների
մաս
rsona
Daphnydic
et
Lycidae
"
(Սուրբ
Իգնատիոսը
եւ
{նորա}
առաջին
ընկերը՝
Պետրոս
Ֆաբեր
իբրեւ
Դաֆնիս
եւ
Լիցի
իւր
բոլոր
պարագաներով
անցնում
է
դէպի
Ակուաւիու
եւ
{նորա}
յաջորդների
հոգին.
մինչեւ
անգամ
եւ
այժմ
ամենայն
տ
նած
մինչեւ
մանուկը,
խուռն
բազմութենով
վազում
էին
{նորա}
մօտ,
որ
տեսանեն
այս
հրաշալի
մարդու
երեսը։
Կսաւի
նը,
Եափոնիայն
կը
հետեւի
Չինաստանին,
ըստ
որում՝
{նորա}
կրօնի
կենդրոնը
այնտեղ
էր։
Կսաւիէ
չ'ընդունեց
այն
ականներին,
եւ
թէ
դեսպանք
միայն
կարո՛ղ
էին
մտանել
{նորա}
մէջ։
Բայց
այս
դժուարութիւնը
արգելք
չեղաւ
Կսաւիէի
տուգալացի
հարուստ
վաճառական։
Կսաւիէն
գտանւում
էր
{նորա}
մարդերի
մէջ։
1552
թուականին
դեսպանութիւնը
հասաւ
վ
կապել
բոլոր
դեսպանութիւնը։
Կսաւիէն
հազիւ
փախաւ
{նորա}
ձեռքից
մի
հասարակ
նաւակով
մինչեւ
Սայքամ։
Այստեղ
առանձին
ներգործելով
Կարգից,
չ'սեպհականեց
ինքեան
{նորա}
բնաւորութիւնը,
այլ
մնաց
այն
ոգեւորութեամբ,
որով
դուրս
էր
եկել
Լօյոլայի
"
Հոգեւոր
Վարժութենից"։
{Նորա}
կոյր
եւ
ամենայն
վտանգ
արհամարհող
ջերմեռանդութիւնը
դարերի
Քրիստոնէական
քարոզիչներին,
այլ,
նայելով
{նորա}
անհամբերութեանը
եւ
ինկուիզիտորական
բնաւորութեանը
սուսեանները,
Քրիստոս
քարոզելով,
թագուցանում
էին
{նորա}
չարչարանքը,
նորա
մահը,
մի
խօսքով՝
այն
ամենայն
տոս
քարոզելով,
թագուցանում
էին
նորա
չարչարանքը,
{նորա}
մահը,
մի
խօսքով՝
այն
ամենայն
բանը,
որ
սեպհական
եծ
հանդէսով
երաժշտական
նուագներով,
ման
էին
ածում
{նորա}
տան
չորս
կողմումը
կուսական
չափահասութեան
խորհրդակ
ոքա
ցոյց
էին
տալիս
Աւետարանական
Վարդապետութիւնը՝
{նորա}
բոլոր
Աստուածային
պարզութենով։
Եւ
այս
էր
պատճառը
րեւ
անդամների
միեւնոյն
մարդկութեան,
որ
ներկայ
էր
{նորա}
Աստուածայնութեան
առաջեւը,
ահա
թէ
ինչ
բան
յաղթեց
էին
Քրիստոնէութեան
առաջին
քարոզիչքը
Հռովմում
դէպի
{նորա}
հաստատ
եւ
հզօր
քաղաքականութիւնը,
որի
հիմքը
ստրկո
ներկայութեամբը
ոտքի
տակ
կոխել
խաչը
որպէս
ապացոյց
{նորա}
անքրիստոնէութեանը։
Ամենայն
ոք
այս
անարգութիւնը
չ
ռաւ
անտանելի
չարչարանքի
մէջ,
մինչդեռ
ջարդում
էին
{նորա}
ոսկերքը
գաւազանով։
Բայց
շատ
չ'քաշեց
Յիսուսեա
,
ինչ
ժամանակ
ներկայանալով
Կայսրին,
ծունկ
չոքեց
{նորա}
առաջեւը
Չինացոց
սովորութեամբ։
Յիսուսեանք,
Մանդա
դակը
գործ
դրուի,
եւ
կատարուի
այն,
ինչ
որ
գրած
է
{նորա}
մէջ,
այն
ժամանակ
Չինաստանի
մէջ
Քրիստոնէութիւն
չէ
որ
երբէք
տեսած
չէր
եւ
ոչինչ
հասկացողութիւն
չունէր
{նորա}
մասին։
Ի՞նչ
կ'ասէին
իմ
համար,
թէ
եւ
ես
երկնքի
ո
ծ
եւ
անհաւատարմութիւն
կար
Մեցցաբարդայի
վերայ,
որ
{նորա}
բնակարանի
դուռի
մօտ
պահապանք
էին
կանգնած,
եւ
ո՛չ
քան
սիրում
էր
Յիսուսեանները,
վախճանեցաւ
շուտով,
{նորա}
ժառանգը,
առ
հասարակ
քրիստոնեաներին
չ'սիրելով,
խ
րգը,
հիմնարկելով
Պարագուայի
Հասարակապետութիւնը,
{նորա}
կազմուածքի
մէջ
ցոյց
տուեց
կատարելապէս
իւր
քաղաքակ
,
բացի
այն
բաներից,
որ
կարող
էր
կերպարանագործել
{նորա}
միտքը
եւ
հասակաւոր
մարդ
շինել
երեխայից։
Այն
ձեւը
ժողովրդական
իրաւունքի
անունով՝
ի
հարկէ
խառնելով
{նորա}
հետ
իւրեանց
Աստուածապետական
Հասարակութեան
տեսութի
Կամենալով
ջնջել
այն
տպաւորութիւնը,
որ
գործել
էր
{նորա}
ճառը,
գրեցին
ճառի
պատասխանը
հայհոյանքի
եւ
զրպարտ
այլ
ոք
կազմէ
Հասարակութեան
համար
Համախմբութիւն։
{Նորա}
յիմարութենների,
ցանցառութենների,
իշութենների
(
ց
պիտոյ
է
թռչին,
հասանեն
ագռաւները
եւ
անգղները՝
{նորա}
մարմնի
հոտը
առած,
գերեզման,
որին
չէ
պիտոյ
կարող
,
եզն,
էշ,
անարժան
այն
ջրին,
որով
լուանում
են
{նորա}
գլուխը,
այնպիսի
ծաղրածու,
որի
գլխին
պիտոյ
է
դնե
աշխարհը։
Ինչպէս
Մեզերիէ
ասում
է,
Յիսուսեանք
էին
{նորա}
քարոզիչքը
եւ
փողարքը։
Նոցա
միջից
մանաւանդ
երեւել
I-ի
հետ,
որովհետեւ
սա
պաշտպան
էր
Հուգենօտներին։
{Նորա}
հետ
միացաւ
եւ
մի
այլ
Յիսուսեան
աբեղայ՝
Կլօդիոս
Մ
արդինալ
Բուրբոնին
թագաւորեցուցանելու
համար,
բացի
{նորա}
բոլոր
մերձաւոր
ժառանգաւորներից,
որ
ընկել
էին
հեր
աւորը
արեան
մէջ
թաւալուած,
իսկ
աբեղայն՝
կանգնած
{նորա}
մօտ
արիւնոտ
դանակը
ձեռքին,
յարձակուեցան
Կլեմանի
քանի
դրամների
վերայ,
որ
այն
ժամանակ
կտրուել
էին
{նորա}
պատկերով։
Ֆրանսիայն
շփոթութեան
մէջ
էր,
թէ
ո
կը
քարոզէ
նորան
նեռն,
սուտ
Քրիստոս
եւ
կ'ունենայ
{նորա}
հետ
մշտնջենական
եւ
անհաշտ
պատերազմ...
Եթէ
առաջ
անհաշտ
պատերազմ...
Եթէ
առաջուայ
ժամանակներումը
{նորա}
նախորդ
թագաւորները
գիտէին՝
ինչպէս
պատժել
այսպիսի
վը
վրէժխնդիր
լինել
այն
անպատւութեանը,
որ
բերեցին
{նորա}
արիւնի,
նորա
տան
եւ
բոլոր
Ֆրանսիայի
Պարլամենտներ
ինել
այն
անպատւութեանը,
որ
բերեցին
նորա
արիւնի,
{նորա}
տան
եւ
բոլոր
Ֆրանսիայի
Պարլամենտների
վերայ"։
։
Այս
միջոցին
վախճանեցաւ
Սիկստոս
V-ը։
Շուտով
{նորա}
քամակից
մեռաւ
եւ
Գրիգոր
XIV-ը,
որ
անցել
էր
Պապակ
նով։
Յիսուսեանների
համար
մեծ
աշխատանք
չէր
արժում
{նորա}
խելքին
նստեցնել,
թէ
ով
որ
սպանէ
Հենրիկոս
IV-ը,
խոնարհեցաւ,
որ
վեր
առնու,
եւ
այս
դիպուածը
փրկեց
{նորա}
կեանքը։
Ի՞նչպէս։
Շատէլ
դուրս
եկաւ
թագնուած
տեղի
,
որ
վեր
առնու
թաշկինակը,
վասն
որոյ
դանակը
հասաւ
{նորա}
երեսին
եւ
թեթեւ
վէրք
դրեց
շրթունքի
վերայ
եւ
կոտրե
ռեց
քանդել
այն
տունը,
ուր
բնակւում
էր
Շատէլ,
եւ
{նորա}
տեղում
մի
բուրգ
շինել
թագաւորի
փրկութեան
եւ
Յիսու
ով
խոստացաւ
Պապին
մի
քանի
ժամանակից
յետոյ
կատարել
{նորա}
պահանջածը,
այսինքն՝
յետ
գանչել
աքսորից
Յիսուսեա
չունէր
իւրեանց
վերայ։
Նոքա
որոշեցին
ուղղել
դէպի
{նորա}
սիրտը
Րավալեակի
սուրը
այն
ժամանակ,
երբ
Հենրիկոսի
14ին,
թագաւորը
Լուվրից
գնում
էր
կառքով
զինարան։
{Նորա}
կառքի
մէջ
նստած
էին
դ'Էբերնօն,
Մօնբազօն,
Լեւարդ
կարո՛ղ
էր
տեսանել
նորան։
Կօտօնը,
որ
դրած
էր
{նորա}
մօտ,
նորան
մեռանելու
պատրաստելով
համոզում
էր
չ'զ
լին
եւ
հանգուցեալ
թագաւորի
դէպի
այլ
հաւատարիմքը,
{նորա}
շարունակ
հրաժարուելը
Րավալեակի
խորհրդակիցքը
գտանե
հարկադրէ
նա
Րիշիէին
հրաժարուիլ
իւր
գրքից
եւ
գրել
{նորա}
հակառակ,
մի
խօսքով
հերքել
իւր
ասածները։
Րիշիէ
չ
րոշեցին
հնազանդ
լինել
նորան
եւ
ծառայել
նորան,
որ
{նորա}
ձեռքով
կարողանան
օգուտ
քաղել
եւ
առաջին
ներգործողը
իսուսեան
կարգը
հասաւ
վերին
աստիճանի
կարողութեան.
{նորա}
անդամքը
տարածուած
էին
աշխարհի
ամենայն
կողմը,
հար
,
որ
ատում
էր
Յանսէնին
այն
պատճառով,
որ
վերջինս
{նորա}
գործերի
ընթացքը
անուանել
էր
Մաքիաւելական
եւ
դատապ
կանջի
համար
լսելու
անպատեհ։
Պապը
պատասխանեց,
թէ
{նորա}
կոնդակը
բացայայտ
է
եւ
պարզ,
եւ
թէ
ինքը
չէ
կարո՛ղ
նելու
այսուհետեւ
եւս։
Քենելը
բանդ
դրուեցաւ,
{նորա}
բոլոր
կայքը
գրուեցան
գրաւեցան,
այն
գումարը,
որ
ր
բարեկամները
նուիրում
էին
նորան,
գործ
էր
դրւում
{նորա}
պահապանները
եւ
բանդապետները
կերակրելու
համար։
Նո
վերայ,
մեծացուցած
եւ
հակառակ
կերպով
նկարագրելով
{նորա}
առաջեւ
երիտասարդութեան
ժամանակ
գործած
մեղքերը,
ո
անի
դուռնի
մօտ,
զղջում
էիք,
որ
այնպէս
վարուեցաք
{նորա}
հետ
եւ
կ'արդարացնէք
նորա
անձը"։
"
Բայց
ես
չունի
իք,
որ
այնպէս
վարուեցաք
նորա
հետ
եւ
կ'արդարացնէք
{նորա}
անձը"։
"
Բայց
ես
չունիմ
ոչինչ
ատելութիւն
դէպի
ն
Յիսուսեանների
խռովարարութեան
պտուղը
այն
եղաւ,
որ
{նորա}
երեւելի
թագաւորներից
մինը,
իւր
կեանքի
վերջին
օրե
Ժիրարը
Լիօն
քաղաքում։
Յիսուսեանք
փառաւորում
էին
{նորա}
անունը՝
իբրեւ
զրպարտուած
մարդու
անուն,
եւ
վերագ
րերում
նա
իւր
մերձաւոր
մարդերով,
որ
բաժանորդ
էին
{նորա}
կարծիքներին,
եկեղեցի
էր
գնում,
ժողովուրդը
յայտն
էր
գնում,
ժողովուրդը
յայտնի
յայտնի
քրթմնջում
էր
{նորա}
մասին
եւ
շատ
անգամ
աղաղակով
վիրաւորում
էր
նորան։
մէջ
ախտերը,
եւ
Աբբայն
այս
կերպով
կարողացաւ
շահիլ
{նորա}
հաւատարմութիւնը
եւ
սիրելի
մնաց
նորան
մինչեւ
մահը
ակաց
ծախսով։
Ժողովուրդը
ամենայն
օր
գումարւում
էր
{նորա}
գերեզմանի
վերայ,
որպէս
թէ
նորանով
գործուած
զանազ
լ
դը
Նոյալը
շուտով
վախճանեցաւ
խոր
ծերութեան
մէջ։
{Նորա}
փոխանակ
Յիսուսեանների
խորամանկութենով
Փարիզի
Արքե
հանելու։
Զինուորքը
յափշտակեցին
այս
մարդը
եւ
գտան
{նորա}
գրպանի
մէջ
երկու
երկսայրի
դանակներ,
մինը՝
մեծ,
երի
մատնեց
նորան.
տաքացրած
ագցաններով
բոկում
էին
{նորա}
մարմինը
եւ
տաք
իւղ
էին
լցնում
բացուած
վէրքերի
վեր
եւ
այլն
եւ
այլն։
Ոչինչ
բան
չ'կարողացաւ
ներգործել
{նորա}
վերայ.
նա
չ'տուեց
իւր
խորհրդակիցների
անունը։
Թղ
րհրդակիցների
անունը։
Թղթեր
եւս
չէր
կարելի
գտանել
{նորա}
մօտ,
ըստ
որում
Յիսուսեանք
իւրեանց
կանոնի
զօրութե
ուրեմն
ո՛չ
թէ
ամբողջ
Կարգը,
այլ
վերեւումը
յիշած
{նորա}
մի
մասնը
պարտաւոր
է
վճարել
Լաւալլետի
պարտքը։
Պար
ափելի
չարչարանքների։
Կլեմենտ
XIII-ը
վախճանեցաւ,
{նորա}
տեղ
նստաւ
Պապական
աթոռը
Կլեմենտ
XIV
շատ
ուսումնակ
ակայել
իւր
անձը
եւ
այն
առարկաները,
որ
գտանւում
են
{նորա}
մէջ։
Պարբերութիւն
(Punctum)
երեւակայած
պատկերը
մա
Սպանիական
կորստաբեր
ընկերութեան
կործանողին,
{նորա}
ողջութեան
եւ
հայրասպանների
վրէժխնդրութեան
վերայ
ո
հայրասպանների
վրէժխնդրութեան
վերայ
ուրախացողքը
եւ
{նորա}
մեծութեան
պատուասիրողքը։
Կրկնապատիկ
եղաւ
ճակատագր
քին,
ուրեմն
հրապարակ
կանչել
խելքերը,
խոստովանել
{նորա}
իրաւունքը
եւ
այս
կերպով
ուսուցանել,
որ
ազգի
մէջ
ազգը,
նոյն
չափով
պարտակա՛ն
է
նշաւակել
եւ
սպանել
{նորա}
պակասութիւնքը,
որպէսզի
ազգութիւնը,
աւելի
մաքուր
նուիրած
են
իւրեանց
անձը,
խօսքը
եւ
գրիչը
սորա
կամ
{նորա}
պակասութիւնքը
ծածկելու:
Ոչ
երբեք
պիտի
չառաջ
ազգասէրքը,
որ
իւրեանց
սէրը
դէպի
ազգը
յայտնում
են
{նորա}
պակասութիւնքը
քօղարկելով,
որով
անուղղակի
կերպով
խայտառակուած
չարագործի
անձը,
հերիք
է
որ
բորբոքէ
{նորա}
վերայ
արդարադատութեան
փայլակները,
ո՛չ
միայն
ժամա
քա
բարոյականք
են.
այլեւ
քաղաքականապէս
ենթարկելու
{նորա}
անձը
այն
պատիժներին,
որ
սահմանւում
են
քրէական
ոճ
Մեղուի
վճռին,
այլ
աւելի
եւս:
Մեղուն
հրատարակեց
{նորա}
անձը
միմիայն
քահանայութենից
զրկուած.
իսկ
ես
ասու
քաւէ
իւր
մեղքերը,
չեմ
կարող
հաղորդութիւն
ունենալ
{նորա}
հետ
"
ի
հոգեւորս
",
որպէս
լոկ
քրիստոնեայ
եղբօր
հ
րս
",
որպէս
լոկ
քրիստոնեայ
եղբօր
հետ:
Ո՛ւր
մնաց
{նորա}
քահանայութիւնը:
Պօղոսի
պէս
հոգեւորք,
եթէ
կ
իտ
լուսաւորութեանը
տեղի
գտանել
իւր
փառահեղութեամբ
{նորա}
կենտրոնումը
բնակող
հայ
սրտերի
մէջ.
այսպէս
ես
եւս
րութեանը,
այն
աւետաբեր
եւ
բարեգուշակ
ձայնին,
որ
{նորա}
ճակատին
առաջին
անգամ
հնչեց
դէպի
մեզ,
"
այսուհետե
ղողի
ջրից...
Բայց
այդ
եւս
ներելի
է,
որովհետեւ
{նորա}
նման
ուսուցիչները
կտակ
ունին
Նոյ
նաւապետից:
պիտոյ
է
հրամանակատար
լինէր.
եթէ
ո՛չ,
նոյն
ուղտը
{նորա}
դրանը
կը
չոքէր.
միեւնոյն
ժամանակին
աշակերտի
շալա
էրի
պիտի
ճարես.
այսինքն
էրիի
ոսկորը,
որ
սկիզբը
{նորա}
վերայ
գրես,
մինչեւ
որ
ձեռքիդ
մատները
գրչին
սովոր
անի
թէ
ես
եւս
օգնող
լինել
այդ
գործակատարութեանը,
{նորա}
համար,
որ
Հայաստանի
ծխեալ
աւերակների
մէջ
բաւական
ստումը
մոռանալով:
-
Չէ՛,
սխալ
է
քո
ասածդ,
{նորա}
համար,
որ
պ.
Շահբէգը
իւրեան
ամրացնելով
այն
դրօշ
նծայէր
նորան,
որ
զբօսեցուցիչ
եւ
օգտակար
կը
լինէր
{նորա}
երեխային
եւ
որ,
չնայելով
մաքուր
եւ
լաւ
թղթի
վերա
ւմ,
մեք
չենք
տեսանում
որպէս
ընդհանուր
ուղղութիւն
{նորա}
բոլոր
աշխատութենների
մէջ.
նորա
"
Նոր
այբբենարանը
հանուր
ուղղութիւն
նորա
բոլոր
աշխատութենների
մէջ.
{նորա}
"
Նոր
այբբենարանը
"
գրած
է
այնպիսի
լեզուով,
որով
թէ
Պ.
Գամառ-Քաթիպայի
սրտի
վկայութիւնը
համաձայն
է
{նորա}
գործածած՝
Կառամզինի
իմաստուն
խօսքին,
ապա
ի՞նչպէ
զինի
իմաստուն
խօսքին,
ապա
ի՞նչպէս
պիտոյ
է
մեկնել
{նորա}
գործակատարութիւնը,
որ
անհամաձայն
է
այդ
առածին,
նզօն
Կռուզօի
պատմութիւնը
",
եթէ
սորան
համեմատենք
{նորա}
տետրակների
հետ,
տեսանում
ենք,
որ
հեղինակը
փոքր
եզուի
վերայ։
Այնուամենայնիւ
պիտի
խոստովանել,
որ
{նորա}
լեզուի
մէջ
անխտիր
երեւում
են
տարերքը
երկու
գլխաւո
ուրդը
կամ
չէ
արտաբերում.
ի՞նչ
հարկաւոր
է
հետեւել
{նորա}
աղճատանքին։
Մեք
կը
համաձայնինք
այն
ժամանակ
զոհել
թիւնը,
մշակել
այդ
լեզուն՝
ներս
բերելով
դորա
մէջ
{նորա}
մարդավայել
եւ
արժանի
Եւրոպական
անունի
գաղափարներ
ինէին
նորան
մեր
բարեմիտ
փոքր
ի
շատէ
ծանօթութիւնքը
{նորա}
աշխատութեան
վերայ,
նորա
ապագայ
ասպարիզումը։
ոքր
ի
շատէ
ծանօթութիւնքը
նորա
աշխատութեան
վերայ,
{նորա}
ապագայ
ասպարիզումը։
1858
թ.
մայիս
օս
եւ
Վարդիթերը
"
առնունք
որպէս
բանաստեղծութիւն,
{նորա}
տկար
եւ
թոյլ
կողմերը
այն
տեղերումն
են,
ուր
հեղին
ւ
ջլերի
անխոտոր
եւ
առողջ
պաշտօնակատարութիւն։
Եթէ
{նորա}
ուղեղը
եւ
ջլերը
այն
վիճակում
են,
որ
նա
հանգիստ
խ
իս
"
տեսնում
են
նորան
Ապարանցիք։
Մի
շաբաթ
է,
որ
{նորա}
քամակից
ման
են
գալիս
Աշտարակի
տղաքը,
տեսնում
են
յետոյ
Գարեգինն
է
նորան
տեսնում,
եւ
Սօսը
գալիս
է
{նորա}
մօտ։
Գարեգինը
խրատում
է,
համոզում
է
տուն
դառնալ
սառուցի
վրայ
թեք
ընկնելով,
սոված
եւ
ծարաւ,
բնաւ
{նորա}
երեսի
գոյնը
չէ
թռչում,
նորա
առողջութիւնը
չէ
սասա
ոված
եւ
ծարաւ,
բնաւ
նորա
երեսի
գոյնը
չէ
թռչում,
{նորա}
առողջութիւնը
չէ
սասանում։
Իսկ
երբ
տանը
նստած
լսո
ործը
հեղինակի
մտքում
եւ
սրտում
արդէն
վերջացած
է,
{նորա}
ոգին
էլ
բան
չունի
այս
գործի
հետ։
Բայց
երբ
բռնադա
ր
կարդացողը
ոչ
միայն
Աշտարակի
վարքի,
բարքի,
այլ
{նորա}
լեզուի
վրայ
էլ
տեղեկութիւն
ստանայ,
ոչ
միայն
ազատ
որեւիցէ
գաւառական
բարբառ
քննել,
սորվել,
տեսնել
{նորա}
արժանաւորութիւնքը
եւ
թերութիւնքը,
բայց
այսչափ
մի
թեան
ազդեցութեան
տակ,
պատմական
դէպքերը
չեն
անցել
{նորա}
վրայից
առանց
իրենց
հետքը
խոր
դրոշմելու,
եւ
բարբա
կամ
ծաղրելի,
եթէ
մի
սարսափելի
աւերանքի
տակ
ընկել
{նորա}
լեզուն։
Այս
դրութիւնից
պարզ
երեւում
է,
թէ
որ
աս
եղած.
պատճառ,
նոր
լեզուի
հիմնաւոր
գիտութիւնը,
{նորա}
մշակութիւնը
եւ
ապագայ
միութեան
գաղափարը
առանց
այդ
եւով,
բայց
այդ
մի
քանի
տողից
էլ
պարզ
տեսնում
ենք
{նորա}
ուղղութիւնը
նրա
լեզուի
մշակութեան
մէջ,
եթէ
միայն
քանի
նկատողութիւնքը
կարող
են
նորան
օգտակար
լինել
{նորա}
ապագայ
ասպարիզում,
մանաւանդ
եթէ
ուխտ
չէ
արել
միշ
գրելու։
Թէեւ
ճշմարտութեան
անունով
ասում
ենք,
որ
{նորա}
բնագրի
(Աշտարակի)
լեզուն
համեմատաբար
աւելի
կատա
թիւնը
եւ
շատ
անաջող
յառաջաբանը։
Անաջող
ածականը՝
{նորա}
յառաջաբանին
տրված,
նորա
բովանդակութեանն
է
վերաբե
աբանը։
Անաջող
ածականը՝
նորա
յառաջաբանին
տրված,
{նորա}
բովանդակութեանն
է
վերաբերւում,
որ
լեզուի
մասին
մ
"
այս
է
կարգը
կանգնելոյ
"
(եր.
181)։
Մենք
{նորա}
համար
այս
մէկ
հատ
բանը
մէջ
բերինք,
որ
իրեն
իսկ
հ
ս,
նայելիս,
օրինակ՝
"
նորան
տեսնելիս
ասա
",
"
{նորա}
վրայ
նայելիս
զարմացան
".
ինչ
են
այս
նայելիսը,
տ
կամ
ւ,
որ
ծուռ
հնչիւնը
հաստատել
չերեւնայ
"
(Տես
{նորա}
քերական.
179
եր.
)։
Ծուռ
հնչում
ասում
է
այն
ի
նոյնպէս
ում
մասնիկի
հետ։
Եթէ
ասենք
կամ
գրենք
"
{նորա}
ձեռքերը
ներկում
են
"
եւ
այս
ենը
ընդունենք
որպէս
է
նդիր
եւ
ուրիշ
բան
չէ
հասկացնում,
եթէ
ոչ
այս
թէ
"
{նորա}
ձեռքերը
ներկի
մէջ
են"։
Իսկ
եթէ
գրենք
"
նորա
ձեռ
է
"
նորա
ձեռքերը
ներկի
մէջ
են"։
Իսկ
եթէ
գրենք
"
{նորա}
ձեռքերը
ներկումեն
",
այս
տեղ
ենը
ընդունելով
որպէ
իւն,
ումի
հետ
միացած,
իսկոյն
հասկանում
ենք,
թէ
{նորա}
ձեռքերը
ոչ
թէ
ներկի
մէջ
են,
այլ
ներկելու
գործողո
եթէ
անորոշ
է
ներկը,
իսկ
թէ
որոշեալ,
այն
ժամանակ
{նորա}
ծայրին
կպչում
է
ը
տառը,
որով
փարատվում
է
ամեն
մթ
կարող
է
ժողովրդի
խօսած
լեզուն
մաքրել,
մշակել
կամ
{նորա}
վրայ
ազդեցութիւն
ունենալ։
Եւ
ինչպէս
կարնայ
ժողով
տ-ի
խնդիր
դարձած
բառը
առնում
է
սեռական
հոլովով
եւ
{նորա}
մօտ
դնում
է
կամ
չափ
խօսքը՝
գործիական
չափով,
կամ
ոս
հինգերորդը
տուեց
Աթենասի
արձանի
ձեռքը՝
խլելով
{նորա}
նիզակը։
Բայց
նա
իր
խելքով
ասում
էր,
երբեմն,
Հռ
ը
յաղթական
կանգնի
Աթենասի
ձեռքում,
եւ
թո՛ղ
փշրվի
{նորա}
մահաբեր
նիզակը։
Մենք
չենք
կարող
այս
դրութեան
հետ
շատ
անգամ
առանց
բառարանի
օգնութեան
հասկանում
ենք
{նորա}
նշանակութիւնը,
որովհետեւ
ամբողջ
բանի
զօրութիւնը
ռարանը։
Այս
պատճառով
հին
լեզուի
առտաքին
ձեւերը,
{նորա}
բաղդասութեան
կճեպը
(կեղեւը)
նոր
ժողովուրդը
չի
մ
ւթեան
եւ
առաջադիմութեան
վրայ,
գոնէ
կը
դանդաղեցնէ
{նորա}
ընթացքը։
Կան
բառեր
կամ
ձեւեր,
որ
Արարատեան
Հայն
ւ
մեր
անաչառ
քննութիւնը
բնաւ
երբեք
չպիտի
նսեմացնէ
{նորա}
արժէքի
եւ
քանքարի
փայլը,
այս
պատճառով
մենք
հաստա
փայլը,
այս
պատճառով
մենք
հաստատ
որոշում
ենք
ամէն
{նորա}
արժանաւորութիւնը
խոստովանելով,
տեղ-տեղ
երեւցած
ա
նք
ինչ
որ
ցոյց
էր
տայիս
նա.
եւ
ծանօթ
լինելով
մեզ
{նորա}
ցոյց
տուած
բնութիւնը,
վկայում
ենք
հայելու
արժանա
.
Պռոշեանցը
պրծաւ
իր
պարտքից,
այժմ
մերն
է
կարգը
{նորա}
համար
հայելի
դառնալ
եւ
ցոլացնել
հեղինակին
նորա
սե
գը
նորա
համար
հայելի
դառնալ
եւ
ցոլացնել
հեղինակին
{նորա}
սեփական
գործը,
այս
իր
տեսակի
"
ճառագայթների
կրկի
ունինք,
որ
մեր
ապակու
երեսը
նոյնպէս
հարթ
լինի
եւ
{նորա}
թանձրութիւնը
զուգահեռաբար
հաւասար,
յոյս
ունինք,
,
թէ
ի՛նչ
տեսակ
հեղինակի
հետ
է
կարդացողի
գործը.
{նորա}
հոգու
ոսկեդարեան
անմեղութիւնը
փայլում
է
ամէն
տողի
թիւնը
կարող
են,
գոնէ՛
մասնաւորապէս,
համեմատուիլ
{նորա}
պարզ,
անզարդ
եւ
բոլորովին
անխարդախ
եւ
բնական
նկա
այն
գլխաւոր
բնաւորութիւնը,
յայտնի
է
թէ
պարտք
կայ
{նորա}
վերա
`
բնութեան
սահմանից
դուրս
չբերել
նորան:
ուշադրութեամբ
նայենք
այս
գործին,
կը
տեսնենք,
որ
{նորա}
մէջ
դիւցազուն
եւ
դիւցազնուհի
ասուածները
իսկի
միւս
ան,
եթէ
հաւատարիմ
մնայ
իր
քանքարի
բնաւորութեան,
{նորա}
ստորագրութեանքը
այն
աստիճանի
ուղիղ,
կենդանի
եւ
հ
օն,
եւ
որի
սէրը
արդէն
երկու
տարի
է,
որ
մաշում
է
{նորա}
սիրտը
եւ
հոգին,
դեռ
նոր
է
փոխել
ատամները,
դեռ
ն
յն
միջոցին
աւելի
հասակաւոր
եղած
լինէր
Վարդիթերը,
{նորա}
հայրը
`
Հեթումը,
անատամ
ծերունի
է,
իսկ
նորա
մայ
ը,
նորա
հայրը
`
Հեթումը,
անատամ
ծերունի
է,
իսկ
{նորա}
մայրը
`
պառաւ:
Եւ
որպէս
թէ
հերիք
չէր,
որ
այս
ծե
ն
ընկել
է
այս
հակասութեանը
մէջ:
Եթէ
մտածենք,
թէ
{նորա}
դիտաւորութեանը
եղել
է
պախարակել
այդ
կողմերի
վաղ
ա
լով
նորանից
զգում
է,
թէ
"
օխտը
թիզ
եղ
է
կանգնում
{նորա}
սրտին
"
(եր.
26):
Պէտք
չէ
նոյնպէս
մոռանալ,
ո
աճելութիւնը
եւ
սորա
օրէնքը,
քայլ
առ
քայլ
երթալով
{նորա}
իւրաքանչիւր
գլխաւոր
մոմենտների
քամակից
մինչեւ
այն
է
տեսնել
եւ
Արշաւրի
բնաւորութիւնը,
կամ
մանաւանդ
{նորա}
պաշտօնը:
Գործի
կատաստրոֆը,
եթէ
ուղիղն
ասենք,
գ
խօսքից
եւ
էլ
չէ
ուզում:
Արշաւրի
խօսքը
փոխելը
եւ
{նորա}
դրժողութիւնը
մեծ
պաշտօն
են
վարում
գործի
մէջ
եւ
եղ
րջի
թելերը
մի
մասնով
լարւում
են
եւ
կառավարուած
են
{նորա}
ձեռքով,
կամ,
նորա
ազդեցութեամբ.
բայց,
չնայելո
լարւում
են
եւ
կառավարուած
են
նորա
ձեռքով,
կամ,
{նորա}
ազդեցութեամբ.
բայց,
չնայելով
այս
բոլոր
բաների
վ
սքը,
քան
թէ
մի
բնական
երեւոյթի
պատճառ
կեանքի
կամ
{նորա}
նկարագրութեան
մէջ:
Մենք
չենք
ուզում
իբրեւ
թ
:
Երկու-երէք
տեղ,
իբրեւ
մի
անհագագ
բան
երեւում
է
{նորա}
մայրը,
եղբօր
անունն
ենք
միայն
լսում,
հարսի
անու
երկու-երէք
անգամ
տեսնում
ենք
Անոյշին
եւ
լսում
ենք
{նորա}
խօսքերը
ծաղկազարդի
օրը
եկեղեցում
եւ
տերեւ
տարած
ժ
`
Պարէտը,
հազիւ
մի
երկու
անգամ
հանդէս
է
գալիս,
{նորա}
կինը
բնաւ
չի
երեւում,
իսկ
փոքր
եղբայրը
`
Արշամը
ւթիւն
շնորհեսցէ"։
Գարեգինը
շատ
է
գովուած.
{նորա}
գործերը
գովեստի
չափով
չեն:
Հեղինակը
իր
կողմ
Հեղինակը
իր
կողմից
խօսելով
հակամէտ
է
զարդարել
{նորա}
գլուխը,
բայց
ինքը
Գարեգինը
իր
ներգործութեամբ
դաւ
դ
մի
դիպուածում
բռնաբարելով
կեղծ
յատկութիւնը
դնել
{նորա}
վրայ:
"
Սոս
եւ
Վարդիթերի
"
մէջ
կան
տեղեր,
":
Ինչպէս
հասկանանք
Տիրանի
տուած
թըլիսմը,
{նորա}
բովանդակութիւնը
եւ
գործի
վերջը
հա՛ր
ու
նման
այդ
բ
ն
մառախուղը,
բանալ
ազգի
աչքը
եւ
աւելի
հաւատ
դնել
{նորա}
մէջ
իր
վրայ,
իր
մարդկային
արժանաւորութեան
եւ
իր
ւթեան,
երբ
Վարդիթերի
մահից
յետոյ,
դուրս
է
գալիս
{նորա}
ծոցից
այն
ծակ
մարգարէութիւնը,
եւ
երբ
նորա
բովանդ
գալիս
նորա
ծոցից
այն
ծակ
մարգարէութիւնը,
եւ
երբ
{նորա}
բովանդակութիւնը
ուրիշ
բան
չէ,
եթէ
ոչ
ներկայ
անցք
.
Պռոշեանցը
իր
բերնից
է
խօսում
այս
բաների
վրա
եւ
{նորա}
նկարագրութիւնը,
որ
վերաբերւում
էր
մեր
յիշած
անցք
ւ
ջլերի
անխոտոր
եւ
առողջ
պաշտօնակատարութիւն:
Եթէ
{նորա}
ուղեղը
եւ
ջլերը
այն
վիճակում
են,
որ
նա
հանգիստ
խ
իս
"
տեսնում
են
նորան
ապարանցիք:
Մի
շաբաթ
է,
որ
{նորա}
քամակից
ման
են
գալիս
աշտարակցի
տղաքը
․
տեսնում
են
ւց
յետոյ
Գարեգինն
է
նորան
տեսնում
եւ
Սօսը
գալիս
է
{նորա}
մօտ:
Գարեգինը
խրատում
է,
համոզում
է
տուն
դառնալ
այ
թեք
ընկնելով,
սոված
եւ
ծարաւ,
բայց
եւ
այնպէս
{նորա}
երեսի
գոյնը
բնաւ
չէ
թռչում,
նորա
առողջութիւնը
չէ
բայց
եւ
այնպէս
նորա
երեսի
գոյնը
բնաւ
չէ
թռչում,
{նորա}
առողջութիւնը
չէ
սասանում.
իսկ
երբ
տանը
նստած
լսո
ործը
հեղինակի
մտքում
եւ
սրտում
արդէն
վերջացած
է,
{նորա}
ոգին
էլ
բան
չունի
այս
գործի
հետ,
բայց
երբ
բռնադա
շնչելով,
հերիք
է,
որքան
թմրեցուցիչ
թոյն
մտել
է
{նորա}
մէջ,
մեզ
մնում
է
այժմ
դեղթափներ
գործ
դնել:
իսի
պարոնները
լաւ
սորվին
ընդհանուր
պատմութիւնը
եւ
{նորա}
հետ
կապակից
մեր
ազգի
պատմութիւնը,
Մխիթարեանց
տպա
նա
ազգի
հասկացողութեան
մէջ
եւ
մեծ
վարկ
ունի
ազգը
{նորա}
մասին:
"
Էս
մեր
կոտորուած
երեխեքն
էլ
"-
երաշտութ
սկսածը:
Մենք
քաջ
որ
Սօս
եւ
Վարդիթերը
չէ
հատցրել
{նորա}
պաշարը.
մանաւանդ,
որ
դեռ
շատ
բան
մնում
է,
որին
մանաւանդ
քաշում
է
այն
սքանչելի
կանթեղը
Արագածի
եւ
{նորա}
մասին
ուզում
ենք
մի
երկու
խօսք
ասել:
Մեզ
մի
ւանդութիւնը
գրեթէ
անարատ
մնալով
էապէս,
փոխւում
է
{նորա}
ժամանակը.
այսինքն
մի
անցք,
կամ
մի
իրողութիւն,
ուսել
է
նա
բնութիւնը,
համեմատ
այդ
չափին
կը
լինի
{նորա}
գաղափարների
եւ
հասկացողութեանց
ազնուութիւնը:
Ահա
է
մանաւանդ
ստիպում
է
մեզ
մի
փոքր
տեղեկութիւն
տալ
{նորա}
մասին,
որպէսզի
ընթերցողք
մի
գերբնական
բան
չհամար
"
Երկինք
պատմեն
զփառս
Աստուծոյ
եւ
զարարածս
ձեռաց
{նորա}
պատմէ
հաստատութիւն"։
Արարիչը,
մէկ
անգամ
ստեղծե
ի
ցանեաց:
Արկանէ
զսառն
որպէս
պատառոտ
առաջի
ցրտոյ
{նորա}
կարէ
կալ"։
Ի՛նչ
վսեմ
նկարագրութիւն:
Բայց
այս
բ
րել
բնութիւնը.
"
զերկինս
եւ
զերկիր
զգործս
մատանց
{նորա},
զլուսին
եւ
զաստեղս
զորս
նա
հաստատեաց
",
ո՛չ.
.
հերիք
չէ
այս,
այլեւ
արգելում
է,
որ
ուրիշն
էլ
{նորա}
կամաւոր
կուրութեան
հետեւելով
չտեսնէ
եւ
չուսանի.
մի
այդպիսի
գիրք
թարգմանելու
ժամանակ,
պարտակա՛ն
է
{նորա}
բոլոր
գրութիւնքը
համեմատել
գիտութեան
այն
վիճակի
հ
եան
այն
վիճակի
հետ,
ինչ
վիճակում
որ
գտնւում
է
սա
{նորա}
թարգմանութեան
միջոցին:
Մեր
յիշած
ֆիզիկայի
բնագիր
ոփոխութեանց,
աւելուածքների
եւ
ծանօթաբանութեանց:
{Նորա}
ռուս
թարգմանիչը
բաւական
մշակել
է
այդ
գիրքը,
բայց
եռ
Արագածի
վրայ
երեւացած
լոյսը
իրողութիւն
է,
իսկ
{նորա}
բնական
պատճառը
նորան
անյայտ:
Սոսկալի
վնասներ
եւ
մէջ:
Հայաստանից
այնքան
բազմութեան
դուրս
գնալն,
{նորա}
թափառական
պանդխտութիւնը
Արեւմտեան
Եւրոպայի
մէջ,
թափառական
պանդխտութիւնը
Արեւմտեան
Եւրոպայի
մէջ,
{նորա}
քաշածները
եւ
այդ
պատճառով
Շիրակի
գաւառի
ամայանալը
հալածուեցաւ
տմարդի
ինկվիզիցիոնից
եւ
չարչարուեցաւ
{նորա}
խաւար
բանտերում:
Այնտեղ
ստիպեցին
նորան
գլխաբաց
ե
մարհելի
եւ
պժգալի
երդմնագիր,
-բոլորովի՜ն
արժանի
{նորա}
շարադրողներին,
-
եւ
հրաժարուիլ
իր
սրտի
վկայութիւն
ծային
խօսքով
"
(Յուստոս
Լիբիղ,
նամակ
4.
տես
եւ
{նորա}
աւելուածը):
Դառը
բողոք.
բայց
որքան
տող,
է
պատճառը,
որ
Արարատի
ձիւնական
գօտին,
չնայելով
{նորա}
աշխարհագրական
դրութեան,
այսինքն
հիւսիսային
լայնո
բարձր
է,
քան
թէ
կարող
էր
կամ
թէ
պիտի
լինէր,
եթէ
{նորա}
շրջապատը
ընդարձակ
եւ
արեւակէզ
դաշտ
եղած
չլինէր:
ի
ճառագայթքը
էլ
այնպէս
չէին
տաքացնում
դաշտը,
երբ
{նորա}
օդը
կամաց-կամաց
կորցնելով
իր
ձգականութիւնը
սկսում
ետեւ
իւրը
աւելի
վատ
առաջնորդ
լինելով
ջերմութեան,
{նորա}
օդը
աւելի
խիտ
է,
քան
թէ
նաւահանգստի
կամ
քաղաքի
օ
ոպիտ
ուժի,
եթէ
սա
որեւիցէ
կերպով
կամենար
վրդովիլ
{նորա}
ընտանեկան
խաղաղութիւնը:
Եւ
մեզ
թւում
է,
թէ
թուր
թադրել
այդ
բաների
մէջ:
Յայտնի
է
թէ
հնարողը,
կամ
{նորա}
քարոզը
հռչակւում
է
խոր
փիլիոսփայ.
պատճառ,
նա
մի
յ.
պատճառ,
նա
միայն
գիտէ
այդ
բոլորի
գաղտնիքը
եւ
{նորա}
ձեռքին
է
խորհրդաւոր
եւ
գերբնական
գիտութեանը
բանալ
չենք
ուզում
քննութեան
տակ
ձգել
հեղինակի
լեզուն
եւ
{նորա}
շատ
ձախ
յառաջաբանութիւնը,
վերջինս
եթէ
չլինէր,
ա
առի
մէջ
օտար
ձեւ,
օտար
ոճ,
կամ,
բնաւ
ո՛չ,
այլ
{նորա}
յառաջաբանի
լեզուն:
Եւ
հեղինակը,
ուզելով
իր
գործ
որ
կարդացողը
ոչ
միայն
Աշտարակի
վարքի
բարքի,
այլ
{նորա}
լեզուի
վրայ
էլ
տեղեկութիւն
ստանայ,
ոչ
միայն
մեղա
որեւիցէ
գաւառական
բարբառ
քննել,
սորուիլ,
տեսնել
{նորա}
արժանաւորութիւնքը
եւ
թերութիւնքը,
բայց,
այսչափ
եան
ազդեցութեանց
տակ.
պատմական
դէպքերը
չեն
անցել
{նորա}
վրայից,
առանց
իրենց
հետքը
խոր
դրոշմելու,
եւ
բար
բառով.
պատճառ,
նոր
լեզուի
հիմնաւոր
գիտութիւնը,
{նորա}
մշակութիւնը
եւ
աոաջատարութիւնը,
որպէս
նաեւ
ապագա
երես
յառաջաբանի
մէջ
կայ
մի
առողջ
կտոր,
եւ
այս
է
{նորա}
միտքը,
թէ
ցանկալի
է,
որ
ամէն
գրագէտ
իր
երկրում
,
նա
յանցանք
չէ
գործել,
որ
ներողութեան
կարօտի,
{նորա}
աշխատութեան
էական
արժանաւորութիւնքը
շատ
եւ
շօշափե
նգամ
արատաւորելով
ոչ
միայն
հեղինակի
գործը,
այլեւ
{նորա}
անձը:
Պ.
Պռոշեանցը
չէ
կարող
բացառութիւն
լինելով
Եթէ
այն
պատճառով
պիտի
մեղադրուի
հեղինակը,
որ
{նորա}
գործի
մէջ
անկատարութիւնք
կան,
հարցնում
ենք.
"
ո
արելութեան
գաղափարը
մէկ
անհատի
մէջ,
հետեւաբար
եւ
{նորա}
գործի
մէջ.
բնութեան
զուգակշռող
հիմնական
դէմ
է
այ
մահկանացուներիը.
այնուամենայնիւ
բաւական
չէ
տանել
{նորա}
մեծութիւնը.
կատարելութեան
բնակարանը
է
բովանդակ
մ
շինուածքը:
Յայտնի
է
թէ
ազգն
էլ
մեղաւոր
չէ,
եթէ
{նորա}
կեանքը
չէ
երեւեցնում
այսօր
այնպիսի
բնաւորութիւնք
նու
այդ
գիրքը
եւ
ինքը
կարդայ,
որովհետեւ
անհնար
է
{նորա}
բովանդակ
արժանաւորութիւնը
մի
քանի
երեսի
մէջ
տեղակ
տում
է
Վարդիթերին,
այն
խեղճ
կնանիքը
մեղադրում
են
{նորա}
բարկութիւնը
եւ
անպատշաճ
են
համարում.
"
Քա՞,
ընչ
բերնից.
այնչափ
բնական
եւ
այնչափ
հարազատ
են
նոքա
{նորա}
հասկացողութեան,
մտքերին
եւ
տրամաբանութեան:
խնամի
Յարութիւնի
գլխիցը
շատ
պինդ
է:
Սօսի
խօսքերը
{նորա}
պէսին
ի՞նչ
կ՚ազդէ:
Եւ
իրաւ,
որ
տեսէք,
թէ
ի՞նչ
ան
առանձնութեան
մէջ
բողոքել,
երբ
ոչ
ոք
չէր
լսում
{նորա}
բողոքը...
Սօսի
կարծիքը
այս
տեսակ
բամբասու
ու
բարութիւնիցն
ես
տանում,
աբարանցին
էլ
տանում
ա
{նորա}
ձիանոնց
տարեկան
գարին,
քուրդը
`
նրա
գառն
ու
ոչխա
Ծառի
տէրը
խնայում
է
իր
լաւ
թթենու
տերեւը.
(թէեւ
{նորա}
լաւ
կարծած
կարմիր
թթենին
երկրորդական
է
շերամաբուծ
միջատները
աւելի
բարակ
մետաքս
են
տալիս,
բայց
բանը
{նորա}
խնամելն
է),
եւ
ուխտ
է
անում,
որ
հետեւեալ
տարին
Եւ
որովհետեւ
չգիտենք,
ուստի
եւ
իրաւունք
չունինք
{նորա}
օգտի
կամ
նորա
ընդդէմ
բան
խօսել:
Իսկ
ինչ
որ
վերաբ
չգիտենք,
ուստի
եւ
իրաւունք
չունինք
նորա
օգտի
կամ
{նորա}
ընդդէմ
բան
խօսել:
Իսկ
ինչ
որ
վերաբերւում
է
Մարին
վստահ
ենք,
հայ
կանանց
ձեռքի
շնորհքի
վրայ,
որ
թէ
{նորա}
ձեռքին
օրինաւոր
գործիք
լինի
եւ
մի
քանի
անգամ
այդ
եցկանայ
այդ
լիճը,
որչա՞փ
աւելի
զուարճալի
կը
լինի
{նորա}
շրջանում
ման
գալը,
որչա՞փ
կը
կենդանանայ
օդը,
եթ
զրկում
է
խեղճ
միաբանին
մի
պատուական
ծառաստանից,
{նորա}
զովարար
շուքից
եւ
տերեւների
քաղցր
խշխշոցից:
շատ
միջատների
նման
ծառերի
վրայ
չէ
ածում
իր
ձուն.
{նորա}
ձու
ածելու
տեղը
ջուրն
է
եւ
ջրոտ
ցեխերը,
սոքա
են
ձու
ածելու
տեղը
ջուրն
է
եւ
ջրոտ
ցեխերը,
սոքա
են
{նորա}
օրօրոցը,
որ
այնտեղ
կայ:
Սառը
բնաւ
վերաբերութիւն
մեր
միաբանին,
թէ
ինչի՞
չգիտէ
նա
մոծակի
կեանքը,
{նորա}
որպիսութիւնը,
նորա
օրէնքները:
Մոծակն
ի՞նչ
է,
ո
նչի՞
չգիտէ
նա
մոծակի
կեանքը,
նորա
որպիսութիւնը,
{նորա}
օրէնքները:
Մոծակն
ի՞նչ
է,
որ
մարդ
նորա
կեանքը
ս
ւթիւնը,
նորա
օրէնքները:
Մոծակն
ի՞նչ
է,
որ
մարդ
{նորա}
կեանքը
սորուի:
Ընդունում
ենք,
մոծակը
մի
զզուեցո
չնայելով
մեր
նոր
լեզուի
բարբառների
տարբերութեան,
{նորա}
տրամաբանութիւնը,
եւ
բաղդասութիւնը
ամէն
տեղ
մէկ
է
վրայ.
ինչպէ՞ս
կարելի
է,
որ
այդ
դրոշմը
չցոլանար
{նորա}
լեզուի
եւ
մտածելու
ձեւերի
վրայ:
Հայոց
ազգը
գեդէո
բոլորը
քերել
հանել
հինգ
միլիոն
ժողովրդի
վրայից
եւ
{նորա}
տեղ
բուն
հայկական
տրամաբանութիւնը
կամ
բաղդասութիւ
ր
սերունդքը
հազարաւոր
տարիներով
մասնակից
էին
եղել
{նորա}
ճակատագրին,
նորա
ցաւին
եւ
ուրախութեան,
եւ
որոնք
ւոր
տարիներով
մասնակից
էին
եղել
նորա
ճակատագրին,
{նորա}
ցաւին
եւ
ուրախութեան,
եւ
որոնք
բացի
հայից
ուրիշ
ղուած
բնական
եւ
պատմական
ազդեցութիւնը
ուրանալով,
{նորա}
հազար
տարի
որպէս
սեփական
գործ
դրած
բաղդասութիւնը
որպէս
սեփական
գործ
դրած
բաղդասութիւնը
մերժելը
եւ
{նորա}
տեղ
հինը
դնելու
փորձը
ինչ
զանազանութիւն
ունի
վերը
էջը
մտնել,
ապա
ուրեմն
այդ
դատապարտուած
ձեւերը
են
{նորա}
ապահով
անցագիրը
եւ
առանց
նորա
ազգի
կեանքի
դուռերը
ապարտուած
ձեւերը
են
նորա
ապահով
անցագիրը
եւ
առանց
{նորա}
ազգի
կեանքի
դուռերը
փակ
են
հեղինակի
առջեւ:
Յայտն
խօսում.
ժողովուրդը
խանգարել
է
իր
բաղդասութիւնը,
{նորա}
լեզուն
ստրկացել
է
թուրքի
բաղդասութեան...
միայն
սկանալի,
խօսք
ենք
տալիս,
որ
մենք
առաջինը
վազենք
{նորա}
դրօշի
տակ:
Բայց
ցաւելին
այս
է
եւ
մանաւանդ
ց
ոգու
եւ
ձեւի
հետ:
Օրինակի
համար
գնում
ենք
այստեղ
{նորա}
"
Ջան
գիւլումը
"
(եր.
74).
Խնձոր
ունիմ
կծած
արձակութիւն
եւ
աւելի
կերպարանագործութիւն
մաղթելով
{նորա}
պայծառ
ընդունակութեանը:
Մեզ
էլ
շնորհաւորում
եւ
կշռէր
ազգի
խորին
տգիտութեան
վիճակը,
մինչեւ
որ
{նորա}
անունով
միայն
ուսումնականներին
մի
պարզ
եւ
յայտնի
ր,
որ
ազգի
հոգին,
լուսաւորութիւնը,
մի
խօսքով՝
{նորա}
բոլոր
արժանաւորութեան
հանդէսը
կարելի
էր
քննել
նոր
որա
բոլոր
արժանաւորութեան
հանդէսը
կարելի
էր
քննել
{նորա}
կրօնից.
պատճառ,
որ
որքան
լուսաւոր
էր
ազգը,
այն
,
որ
որքան
լուսաւոր
էր
ազգը,
այնքան
մաքուր
էր
եւ
{նորա}
կրօնը,
այնքան
ճշդած
էին
չափով
եւ
քանօնով
կրօնի
վ
թէ
ամբողջ
ազգի
հոգին
կրթւում
է
եւ
դաստիարակւում
է
{նորա}
կրօնի
ուսման
առաջնորդութեամբը։
Բայց
կրօնի
վարդապ
ի
սոված
հոգին
եւ
սա
աւելի
հիւթ
եւ
արիւն
կը
դառնար
{նորա}
մէջ,
քան
թէ
այն
չորացածը
եւ
քարացածը,
որ
չունի
ակական
ստամոքսը,
եւ
այս
կերպով
սնունդ
ստանալով՝
{նորա}
ազգութիւն
եւս
կը
լինի
մի
խայտաճամուկ
բան,
անարմա
եթէ
ես
տեսնում
էի
մի
հարուստ
մարդ
եւ
մասնակից
չէի
{նորա}
հարստութեանը։
Այսպէս
ինչ
օգուտ
է
օտարի
առողջութի
ն
օգնական
գտանուիլ,
թէ
ո՛չինչ
ազգ
չի
կորչի,
եթէ
{նորա}
լեզուն
պատշաճաւոր
կերպով
ճոխանայ,
արմատանայ
եւ
հ
։
Բայց
հայոց
ազգը
իւր
լեզուն
թողել
է
անմշակ,
եւ
{նորա}
մատենագիրքը
եւ
հեղինակքը,
մինչեւ
այսօր
ասիացի
դա
վ
եւ
կենդանի
գաղափարներով
կը
լուսաւորուի.
այս
էր
{նորա}
ներքին
օգուտը,
իսկ
այդ
մեքենապաշտութիւնը,
որ
յա
ածէ
հարկաւոր
գաղափարներ
ստանալու
մասին։
Չէ
պիտոյ
{նորա}
հինգ
դարու
հայախօսութիւնը.
այդ
նորան
հաց
ու
ջուր
ւ
հայախօսութիւնը.
այդ
նորան
հաց
ու
ջուր
չի
տայ։
{Նորա}
հարկաւոր
է
գիտութիւնը,
որ
կարող
է
ստանալ
նոր
լեզ
իմիայն
մի
չոր
լեզու
գիտենալը
փոր
չի
կշտացնի,
եթէ
{նորա}
հետ
կապակից
չէին
այն
յագեցուցիչ
եւ
սննդարար
հիւթե
ր
համար
դատաւոր
գտանել
հասարակութեան
մէջ,
արդեօք
{նորա}
գրածը
հասկանալի
էր
ժողովրդին,
այն
ձայները,
ինչ
առնուլ
գերապատիւ
Ստեփանոս
վարդապետի
գրուածքը,
թէ
{նորա}
լեզուն
ոչինչ
քաղաքի
սեպհական
չէ,
թէ
գրոց
բառերով
ինէին
վաղուց,
հին
չէր
լինէին.
ինչ
որ
մնացել
է,
{նորա}
պահպանութիւնը,
նորա
մշակութիւնը
եւ
նորան
ծաղկեցն
ր
լինէին.
ինչ
որ
մնացել
է,
նորա
պահպանութիւնը,
{նորա}
մշակութիւնը
եւ
նորան
ծաղկեցնելը
պիտի
լինի
ամեն
խե
ն
խելքը
գլխին
մարդու
գործը։
Մեռնողին
սիրողը
պիտի
{նորա}
ժառանգին
խնամ
տանի,
սորանից
աւելի
հզօր
ապացոյց
չ
ան
չկենդանացնելուց
յետոյ
բարոյապէս
մեռցնում
ես
եւ
{նորա}
զաւակը։
Աւերակների
քարերը
կարող
են
պիտոյանալ
ի
ճիւղը
որ
կտրես
եւ
բերես,
ապրող
ծառն
էլ
կտրելով
{նորա}
տեղը
պատուաստես,
կամ
ապրող
ծառը
կտրես
ու
տանես
չ
նդ
կը
մնայ
դատարկ,
եւ
ոչ
ոք
չի
գնալ,
որ
բնակուի
{նորա}
մէջ,
որովհետեւ
այժմեան
ժամանակում
անպիտան
են
այն
։
Ամբողջ
աշխարհը
չէ
կարող
իր
ամեն
բանը
ուրանալ
եւ
{նորա}
սիրականի
ետեւից
վազել,
ինչպէս
սիրահարը
վազում
է
ախտով։
Հին
լեզուի
ջատագովեալ
գեղեցկութիւնը,
{նորա}
աւելի
մշակուած
լինելը,
նոյնպէս
իրաւունք
չեն
տալի
չափուի
բնութեան
չափով։
Բայց
մարդկային
խօսքը
կամ
{նորա}
ձեւը
անտեսանելի
եւ
մտքով
միայն
հասկանալի
բան
է,
ութեամբ
մտքի
ձեւն
է
բնութիւնը.
պատճառ,
միտքը
եւ
{նորա}
ձեւը
կերպարանագործւում
են
մարդու
մէջ
բնութեան
ազդ
ոչ
մտքի
յայտարարը,
բնականապէս
պիտի
նմանի
մտքին,
{նորա}
ձեւը
ուրիշ
բան
չէ
կարող
լինել
եւ
չպիտի
լինի,
եթէ
քը։
Եթէ
բաց
աչքով
տեսնում
ենք
շորի
նոյնութիւնը,
{նորա}
անփոփոխութիւնը,
ինչպէս
էր
տասը
տարի
առաջ,
ապա
ո
անակը,
իսկ
հին
լեզուն
վաղուց
թողել
է
նա,
ուրեմն
{նորա}
համար
հին
լեզուն
գեղեցիկ
չէ։
Բայց
բոլորովին
աւել
հովել
էր
իր
կեանքը,
այն
ժամանակ
միայն
զարթում
են
{նորա}
մէջ
միւս
հոգեկան
քաղցերը
կամ
ցանկութիւնքը,
որոնց
ով
այս,
հերիք
պատճառ
է,
որ
նորան
գերի
լինելով,
{նորա}
վրայ
սիրահարուելով,
անմշակ
թողունք
կամ
ոտքի
տակ
եղեցիկ
էր,
բայց
այս
իրաւունք
տալի՞ս
է
մեզ
սպանել
{նորա}
թէեւ
տգեղ
զաւակը։
Ասենք
թէ
մեր
նախնիք
շատ
ազնիւ
այելով
սորա
վրայ,
կարո՞ղ
ես
իբրեւ
դրամ
գործ
դնել
{նորա}
մետալիօնները։
Բազար
որ
տանիս,
շինականը
քեզ
ալիւ
իկս
շատ
էլ
տգեղ
է,
գիտեմ,
բայց
երբ
որ
իմ
կեանքը
{նորա}
կեանքի
հետ
անքակտելի
կապերով
կապուած
է,
երբ
նա
ի
ը
ձգե՞մ
նորան,
երբ
գաս
ու
քարոզես
ինձ
մէկ
կողմից
{նորա}
տգեղութիւնը,
միւս
կողմից
"
Հայոց
աշխարհի
փափկասո
։
Բայց
հին
լեզուն
նոյնպէս
չունի՞
իր
թերութիւնքը։
{Նորա}
մէջ
կան
բառեր,
ձեւեր,
որ
նորի
մէջ
չկան,
որովհե
եամբ
եւ
գրի
տակ
ձգելով։
Ինչո՞վ
կը
սահմանափակուին
{նորա}
ճապաղութիւնքը,
ինչո՞վ
կ՚ազնուանան
նորա
ձեւերը
եւ
նափակուին
նորա
ճապաղութիւնքը,
ինչո՞վ
կ՚ազնուանան
{նորա}
ձեւերը
եւ
ոճերը,
եթէ
ոչ
ուսումնասիրելով
այդ
լեզո
վհետեւ
գրի
մէջ
չմտնելով՝
ճշտուած
եւ
սխմուած
չէին
{նորա}
ձեւերը
կամ
ոճերը։
Կարող
են
մեզ
ասել,
թէ
մինչ
ում
է
կենդանի
զաւակի
սպանելու,
այն
պատճառով,
որ
{նորա}
մեռած
մայրը
աւելի
գեղեցիկ
էր,
նոյն
այն
հին
լեզու
բայց
կենդանի
մանուկի
քիթը
աւելի
երկայն
է,
քան
թէ
{նորա}
մեռած
մօր
քիթը,
մտածող
լինի
կտրել
դանակով
աւելոր
չնմանելով
աւելի
գեղեցիկ
լինել
իր
տեսակի
մէջ,
երբ
{նորա}
կազմուածքը
պնդանայ
եւ
ծաղկի,
կարող
է
նա
եւ
գեղեց
ամ
նախընտիր
եւ
հարիւր
անգամ
պիտանի
լինել,
քան
թէ
{նորա}
մեռած
մայրը։
Այսպէս
եւս
նոր
լեզուն
չպիտի
ստրկանա
լով,
պիտի
եւ
նոր
չափով
չափուի.
մեր
հնասէրի
չափը
{նորա}
համար
կա՛մ
կարճ
է,
կա՛մ
երկայն։
Բայց,
լսում
ւն
առաջացել
է
տաճկական
տրամաբանութեան
տակ,
եւ
թէ
{նորա}
մշակութիւնը
առաջ
չտարուի
հնի
ազդեցութեան
ստրկացնե
անգամ
հիմնաւորապէս
հասկացել
է
լեզուի
խորհուրդը,
{նորա}
պաշտօնը,
այնպիսին
երբէք
չէ
կարող
այսպիսի
ոչինչ
բ
ը,
երբ
խօսօղը
չէ
հասնում
իր
նպատակին,
որովհետեւ
{նորա}
խօսակիցը
չէ
հասկանում
նորա
միտքը
այն
ձեւերի
տակ։
ր
նպատակին,
որովհետեւ
նորա
խօսակիցը
չէ
հասկանում
{նորա}
միտքը
այն
ձեւերի
տակ։
Տաճկական
տրամաբանութիւնը
կ
կարդում
են։
Մենք
էլ
այս
պատճառով
դիմում
ենք
դէպի
{նորա}
օգնութիւնը։
Ինչի՞
համար,
լորը
եւ
մանանան
թողած
գիպտոս
մնալով,
ընտանացել
էր
եգիպտական
բնութեան,
{նորա}
ճաշակը
եւ
հասկացողութիւնը
գոյացել
եւ
զարգացել
էին
խընտիր
համարուած
լորը
եւ
մանանան
չէին
կարող
բռնել
{նորա}
համար
Եգիպտոսի
սոխի
եւ
սխտորի
տեղը։
Կարո՛ղ
ես
քո
շափելի
Աստուած։
Կարելի՞
է
դատապարտել
նորան,
եթէ
{նորա}
հասկացողութիւնը
գոյացած
եւ
աճած
լինելով
եգիպտական
դարաւոր
ժամանակամիջոցում,
Եգիպտոսի
ազդեցութիւնը
{նորա}
վրայից
կտրեց
եւ
դորա
հակառակ
Եհովայի
ազդեցութեան
ի
եւ
շօշափելի
աստուածների
հնազանդուիլ,
որովհետեւ
{նորա}
իմացական
հասակը
բարձր
էր
այժմ,
քան
թէ
Նաբուգոդոն
ջնում
է
սարից,
կարգելուի՞,
եթէ
մտածես
պատ
քաշել
{նորա}
առջեւ
եւ
քո
տունը
այդ
ճամփով
փրկել.
չէ՞
որ
աւելի
րել
եւ
հեղեղի
յորցանքը
այն
սահմանի
մէջ
ուղղելով՝
{նորա}
ապականող
եւ
աւերող
ուժերից
փրկուել։
Բնութիւնը
կր
,
կը
մաշէ,
եթէ
անմիջապէս
եւ
կոպտութեամբ
վարուիս
{նորա}
հետ,
բայց,
չնայելով
սորա
վրայ,
բնութիւնը
անյաղ
ժ
էլ
դէմ
անէիր
կայծակին,
կարո՞ղ
էիր
քեզ
ապահովել
{նորա}
հարուածից։
Բայց
տե՛ս,
բնութիւնը
դարձեալ
զէնք
տո
ն
վրայ,
այլ
ուղղութիւն
տալ
նորան
եւ
սահմանափակել
{նորա}
կարողութիւնը,
որ
իբրեւ
ելեքտրականութեան
լաւ
առաջ
գունդի
ելեքտրական
կենդրոնը,
որ
նոյն
պիտի
լինի
եւ
{նորա}
երկրաչափական
կենդրոնի
հետ,
որովհետեւ
ջերմութիւնը
կրակով
եւ
բարձրաստիճան
ճնշողութեամբ
դրոշմում
էին
{նորա}
փափուկ
սրտի
վրայ,
եթէ
նորա
կեանքը
ենթարկուած
էր
ղութեամբ
դրոշմում
էին
նորա
փափուկ
սրտի
վրայ,
եթէ
{նորա}
կեանքը
ենթարկուած
էր
այն
ազգերի
անպայման
ազդեցութ
ր
մեզ
պէս
ազգի
կորած
շուարած
որդիքը
կարողանում
են
{նորա}
կենդանի
խօսքով
երկու
տող
գրել։
Այո՛,
մենք
շատ
խ
տահել
են
եւ
իրենց
հետքն
էլ
թողել
են
ազգի
կեանքի,
{նորա}
մտքի
եւ
նորա
լեզուի
վրայ,
կարելի՞
է
այս
բոլորը
ո
րենց
հետքն
էլ
թողել
են
ազգի
կեանքի,
նորա
մտքի
եւ
{նորա}
լեզուի
վրայ,
կարելի՞
է
այս
բոլորը
ուրանալ
եւ
քեր
պուել
է
կամ
թաքուն
խօսել,
որ
իր
չարչարողը
չտեսնէ
{նորա}
խօսածը
ու
գլխին
չզարկէ,
կամ
պարապ
միջոց
գտած
ժամ
ձեռքն
է,
որ
պիտի
բարձրանայ
մի
գաւազան
էլ
այստեղ
{նորա}
գլխին
հասցնելու՝
"
ձայնդ
կտրի՛ր,
տաճիկ
տրամաբան
բանէ
առ
Աստուած,
ամենայն
ինչ
նովաւ
եղեւ
եւ
առանց
{նորա}
եղեւ
եւ
ո՛չինչ
որ
ինչ
եղեւն.
նովաւ
կեանք
էր"։
Ստո՛յգ
է,
չեն
սոքա,
որպէս
կարող
էին
սպասաւորել
{նորա}
սեփականքը,
բայց
եւ
այնպէս
ի՜նչ
համեմատութիւն
կայ
այրկեան
արտաքին
աշխարհի
տպաւորութիւնքը
թափւում
են
{նորա}
զգացողութեան
վրայ։
Բայց
պիտի
մնան
նոքա
այնտեղ,
նթակայ
է
նա,
բայց
չգիտէ։
Իմացական
աշխարհը
փակ
է
{նորա}
դիմաց։
Ահա
այն
սոսկալի
վատաբաղդութիւնը։
Ոչ
մի
գ
փար,
որ
մարդկութիւնը
արիւնի
գնով
մշակել
էր,
չեն
{նորա}
համար։
Նա
չգիտէ
մինչեւ
անգամ,
թէ
ի՛նչ
է
ինքը,
ն
աստիճանի
կերպարանագործուած
կենդանիքը,
եւ
այս
է
{նորա}
էութեան
գագաթնակէտը։
Նորա
համար
չկայ
բարոյական
խ
ծ
կենդանիքը,
եւ
այս
է
նորա
էութեան
գագաթնակէտը։
{Նորա}
համար
չկայ
բարոյական
խնդիր։
(Եթէ
գիտեն
սորանից
շխարհի
լոյսը
եւս
մի
միջնորդ
է,
որ
բնութեան
մէջ,
{նորա}
ձեռքով
կատարուին
այս
ու
այն
պաշտօնակատարութիւնքը
է
այն
ազգի
մասին,
որին
ինքը
եւս
անդամ
է,
ինչպէս
{նորա}
ընթերցողքը,
մի՛
դատապարտէք
նորան,
եթէ
նա
այն
ծա
այ,
անկողմնապահ
ճշմարտութեան
անունով։
Պակա՞ս
էր
{նորա}
սէրը
դէպի
իր
ազգը,
քան
ձեր
սէրը.
դժուար
թէ
կարո
նց
ստութեան
եւ
խաւարի
պաշտօնեայ
դառնալու։
Սխալ
է
{նորա}
տեսութիւնը՝
ապացուցէք.
բայց
եւ
ո՛չ
այդ
դիպուածո
աւին
այն
գնահատութիւնը,
որ
արժանի
էր
նորան
միայն
{նորա}
անկեղծ
եւ
անխարդախ
լինելու
համար։
Թո՛ղ
նորա
ուրի
իայն
նորա
անկեղծ
եւ
անխարդախ
լինելու
համար։
Թո՛ղ
{նորա}
ուրիշ
արժանաւորութիւնքը։
Ո՜րքան
սաստիկ
է
խաւարի
եկեալ
յանուն
Տեառն
"
ասելով,
ծունկ
կը
չոքեմ
նաեւ
{նորա}
առջեւը։
Պարոն,
լեզուի
խնդիրը
ծանր
խնդիր
է
եւ
որ
եր
կարճ
կեանքում
եւ
մեր
արած
փորձերից
տեսնում
ենք
{նորա}
յեղափոխութիւնքը։
Իջնո՞ւմ
են
այդ
յեղափոխութիւնքը
պէս
մի
չարագո՛րծ
եւ
մարդասպան,
այսինքն՝
խա՛չի.
{Նորա՛ն},
որ
արարի՛չ
էր
եւ
նորոգիչ,
կեա՛նք
տուող
եւ
մահ
ինչպէս
երբեմն
խօսում
է՛իր
սուրբ
Պաւղոսի
ձեռքով։
{Նորա՛ն}
իմացուր
քո
հաշտ
լինելը
քո
ծառաների
հետ։
Մեր
մեղք
ունենար,
ապա
ուրեմն
անշուշտ
խեղդելու
էր
Իտալիայի
{նորաբողբոջ}
ազատությունը
դեռեւս
խանձարուրքի
մեջ:
Իտալիայի
եօլնքը:
Անշուշտ,
հեղինակի
անփորձութիւնը
եւ
{նորաբողբոջ}
երիտասարդութիւնը
պիտի
թողուին
իրենց
հետքը
այդ
գոր
Սամաթիա,
Վեդի-Կուլե,
Այ-Ստեֆանո,
եւ
այլն,
ըստ
{նորագույն}
հետազոտությունների՝
ապրում
են
450,
000
հայեր.
Վ
ամ
թե՝
առանց
կողմնացույցի
նավարկություն:
Թեկուզ
{նորագույն}
փիլիսոփայությունը,
համենայն
դեպս,
ժխտում
է
քաղա
նութիւն
ուղարկեցին
Հռովմ,
որի
մէջ
կային
երեք
հատ
{նորադարձ}
իշխաններ։
Պիոս
IV
Պապը
շատ
փաղաքշանքով
ընդունեց
մէջ
հեթանոսական
արարողութիւններ,
թոյլ
էին
տալիս
{նորադարձերին}
խոստովանելուց
յառաջ
մոխիր
ցանել
գլխների
վերայ,
ո
ր
չէր,
որքան
երեւում
էր.
պատճառ,
Յիսուսեանները
{նորադարձերին}
թոյլ
էին
տալիս
կատարել
համարեա՛
թէ
բոլոր
հեթանոսա
օծութեան
կաթողիկոսին.
նոյնպէս
հայցեմ
գրել:
{Նորալուր}
համբաւ
ոչ
գոյ
ի
քաղաքիս,
այլ
միայն
փախուստի
Սերկ
մբ
կ՚ընթեռնուք
նորանոր
անցքեր,
եւ
սիրում
էք
լսել
{նորալուր}
դէպքեր,
աւելորդ
չհամարեցի
ուղարկել
Ձեզ
մի
յօդուա
,
որ
նա,
կամենալով
ուժ
եւ
զօրութիւն
դնել
մայրենի
{նորախօս}
լեզուի
մէջ,
դրել
էր
այդ
լեզուն
մի
ճիշտ
համակարգո
ւսել
այդ
առարկաները։
Իսկ
մեր
միջումը
եթէ
կան
եւս
{նորախօս}
մատեանք,
նոցա
բովանդակութիւնքը
մեծ
մասով
ուսումն
կան
սեպհական
լեզուախօսութեամբ,
պէտք
գոն
հայկական
{նորախօս}
մատենից,
յորս
աւանդեալ
լիցին
այն
ամենայն
գիտութի
ը
չի
հասկանայ։
Մեք,
խօսելով
մի
աշխարհաբառ
եւ
{նորախօս}
լեզուի
վերայ,
երբէք
չենք
մտածել,
որ
այդ
լինի
մի
գոնեա՛
զայս
լսեմք
զօր
հանապազ
ի
հնասիրաց,
եւ
թէ
{նորախօսութեամբ}
կործանի
հոյակապ
շինուած
հին
հայկաբանութեան:
Զարմ
լի
"
առաջին
անգամ
երեւցած
օրից
ուշ
դնելով
մայրենի
{նորախօսութեան},
միշտ
չափի
ու
կշռի
տակ
առաջ
տանելով
սորան,
գիտց
հարցմանս
(որ
իբրու
վէմ
անվանելի
յառաջընթացն
լինի
{նորախօսութեան}
),
թէ
ո՞ւմ
ումէք
ի
հայոց
հասկանալի
է
հեղինակութի
վրայ
կամաց
կամաց
մաքրել,
մշակել
եւ
կոկել
մայրենի
{նորախօսութիւնը}.
մեր
կարծիքով
ուրիշ
տեսակ
անհնար
է։
Անհնար
է,
ւնը
վաղուց
ցոյց
է
տուել
մեզ,
թէ
"
Հիւսիսափայլի
"
{նորախօսութիւնը}
ոչ
միայն
չէր
կորած
յաւիտենականութեան
անդունդի
մէջ
,
այո՛,
չափել
ու
կշռել
ուրիշների
գրչով
առաջացած
{նորախօսութիւնն}
էլ
եւ
այս
վերջինի
քննութիւնը
վաղուց
ցոյց
է
տուել
դը
նախ
եւ
առաջ
կենդանի
է,
եւ
ապա
բարոյական
էակ:
{Նորածին}
մանուկի
համար,
ինչ
հարկաւոր
է
նորածին
մանուկը
առ
ական
էակ:
Նորածին
մանուկի
համար,
ինչ
հարկաւոր
է
{նորածին}
մանուկը
առնուլ
մեզ
օրինակ,
պատանու
համար
մինչեւ
ատանքելը
նմանում
է
այն
բանին,
թէ,
տեսնելով,
որ
{նորածին},
բայց
կենդանի
մանուկի
քիթը
աւելի
երկայն
է,
քան
երը
կամ
գոյնը։
Պարզ
է,
թէ
այնպիսի
գործողութիւնք
{նորածին}
մանուկի
կազմուածքի
վրայ,
անշուշտ
մահառիթ
են,
եւ
ը:
Բայց
դայեկը
վերմակ
կամ
այլ
պաստառներ
խնդրելով
{նորածինը}
փաթաթելու
համար,
բերում
են
նորան
թանկագին
դիպակի
եցած
անուններն
ալ
ետեւէն
կարգաւ
շարուած:
Այսպիսի
{նորակերպ}
տողի
մը
նշանակութիւնն
ի
միտ
առնելը
մեր
կարողութեն
ղարկում
եմ:
Ես
շատ
կկամենայի
ծառայել
Մոսկվայի
{նորահաստատ}
կենդանաբանական
այգու
բարգավաճման
գործին,
մատակար
շոտուեցան
եւ
ծխոտուեցան
սենեակները
եւ
առագաստները
{նորահարսների},
եւ
սարդի
ոստայն
պատեց
նոցա
նախկին
շքեղութեան
վե
ւնել
այս
կանոնը,
բայց
ոչ
դրականապէս։
Տաճկաստանի
{նորահիւս}
հայ
հեղինակները
շատ
տեղ
գործ
են
դնում
այս
առքական
դովիկոս
տասն
եւ
չորսերրորդի
օրերում.
տարուց
տարի
{նորաձեւութիւնը}
հարկադրում
է
մեզ
բաց
ձգել
այն
զգեստը,
որ
մի,
եր
նչ
այլ
բան
չէ,
Բայց
եթէ
թարգման
մուսայի
խօսքին,
{Նորայ}
ասածը,
որ
նա
լսում
է,
Մեզի
բաշխում
է
զինչ
գոհար
ար
ոգիների
-
փերիների
գործակցութեամբ
պիտի
տեսաներ
{նորայ}
պատկերը
կամ
ուրուականը,
մի
ջրով
լցուած
պտուկի
մէ
ածնի
պատկերի
տակ,
աղաչում
էր
նորան
եւ
խնդրում
էր
{նորայ}
պաշտպանութիւնը.
նա
ասում
էր.
"
Տիրածի՛ն,
ես
չե
այ
եւ
կամենալով
փոքր
ի
շատէ
տեղեկութիւն
տալ
ազգին
{նորայ}
մասին,
պէտք
էր,
որ
մենք
աչքի
տակ
առնուինք
բնութ
ամարհել
զնորին
աղանդ
միանգամայն
եւ
զխաբեբայութիւն
{նորային}
դասալիք
աբեղայից,
յայսոցիկ
բանաւոր
պատճառաց
շարժ
րած,
թո՛ղ
ինքը
Սինոդոսը
նկատել
եւ
գրել
մեզ,
մեք
{նորայն}
կլսենք
եւ
կտնօրինենք,
ինչպես
նորա
կամքն
է,
բայց
որ
ի
նմա,
եւ
զքաղց
սովալլուկ
հայկական
մանկտւոյ
ի
{նորայն}
անշքացեալ
աշխարհի,
յառաջ
խաղալով
անդրէն
ի
կարգի
ուղարկեմ։
Ես
իմ
պարտականությունս
կատարեցի,
բերի
{նորան}
այստեղ
հասուցի,
մի
ճանապարհի
վերա
կանգնեցուցի,
ր
դուք
երբեք
չունեիք
դեպի
նա
այն
սերը,
թեեւ
դուք
{նորան}
թուրքի
կամ
չերքեզի
հավասար
կկարծեիք
ձեր
աչքումը:
նմշտնջենականությունը
մի
անհատի
մեջ՝
հարկադրում
է
{նորան}
թողուլ
հաջորդի
սերմը,
այսպես
ներգործում
է
եւ
լեզ
դրել
էի,
որ
թե
այդ
պատվական
տղան
գար
Նախիջեւան,
{նորան}
մեր
տունը
տանեիք,
որովհետեւ
օտար
երկիր
է
նորա
հա
,
այսուամենայնիվ
դարձյալ
խնդրում
եմ,
որ
թե
գա,
{նորան}
ընդունեք
եւ
մեր
տունը
կամ
մեր
մոտ
ազգականաց
տանել
է,
թե
ոչ
եւ
խնդրես
որ
պատասխանն
շուտով
գրի,
ես
{նորան}
եւս
գիր
պիտի
գրեի,
բայց
չկարծեցի,
թե
քաղաքումդ
Չգիտեմ
Մատվեյ
Խրիստոֆորիչը
այդտեղ
է
թե
ոչ.
ես
{նորան}
գիր
պիտի
գրեի,
բայց
կարծելով
թե
գիրս
չի
հասնիլ,
համար
ջոկ
ռոճիկ
նշանակել,
հոժարացել
ենք
ինքներս
{նորան}
տարեկան
բավականություն
տալ
եւ
խնդիրի
մեջ
գրել
ենք
ամեն
բանի
մասին:
Օդդենը
չկամի
ամենեւին
առնուլ
եւ
{նորան}
մեծ
օյինի
բերել
են,
մի
մարդ
8000
մանեթը
երես
քաշ
ր
Նալբանդյանցը
ոչ
թե
առանց
ստորագրության
սորան
եւ
{նորան}
նամակ
գրող
է,
այլ
յուր
գրածի
տակ
կարող
է
ստորագր
ն
գործակցության
մասին
օրագրի
հետ,
ճանապարհ
տալով
{նորան}
Ձեր
բարձր
սրբազնության
հավատացած
թեմի
մեջ:
Խն
ընդդեմ
հոգեւորականության
ընդհանրապես,
իսկ
ընդդեմ
{նորան}
(Այվազովսկիին)
մասնավորապես,
մեք
բողոքեցինք
այ
տեսանում
եմ,
այժմ
պիտի
մի
մարդուց
առնուլ
եւ
տալ
{նորան},
պատճառ,
շուտով
գնալու
է,
միգուցե
քո
ուղարկելո
ն.
մարդը
ասում
է,
որ
106
մանեթ
դահա
պիտի
հասանի
{նորան}.
տակի
գրերը
հոգացի,
միամիտ
եղիր:
25
մանեթը
տ
թողեցի,
փողը
106
մանեթ
ուղարկիր
Սահակին
վերա,
{նորան}
երես
արի,
միամիտ
կաց,
որ
անտարակույս
կկատարվին
"
Արեւմուտք
"
անուն
օրագիրը
սաստիկ
խայտառակում
է
{նորան},
ես
այդ
օրագրից
ասացի
հրատարակողին
ուղարկել
մի
ք
ի
աստվածատուր
ազատությունը
եւ
իրավունքը,
խլում
է
{նորան}
սեղանապիղծ
ձեռքով,
եւ
ուրիշները
աղքատացնելով,
հ
եկել
ներկայից,
ապագայի
մեծ
ճանապարհը
ընկնելու՝
{նորան}
հեշտ
չէ
հասկանալ
եւ
արժանապես
գնահատել
յուր
մեջ
հ
ունով
լվանալ
յուր
անարգությունը:
Թե
ուր
տարին
{նորան}
եւ
ինչ
եղավ
վերջը,
չիմացա,
ըստ
որում
թատրոնական
եզ
մի
համառոտ
բան,
աղաչելով,
որ
մի
փոքր
տեղ
տաք
{նորան}
Ձեր
լրագրի
մեջ:
Հավատացած
եմ,
ոչ
չպիտի
մերժվ
ցի
եւ
եւրոպացի
մարդ
չլինէր,
Կաթողիկոսը
կը
պահէ՞ր
{նորան}
իւր
մօտ:
Ես
չգիտեմ,
թէ
ինչ
մտածեմ
քո
մասին.
յա
տեսանելու
միջոցին,
ոչ
թէ
միայն
ես
պարտական
չմնամ
{նորան},
այլեւ
մի
քանի
հարիւր
մանէթի
մուրհակ
առնում
նորա
ս,
թէ
նա
ստացել
էր
աւելորդ,
քան
թէ
պատկանում
էր
{նորան}.
ահա
իմ
վաճառականութեան
գլխաւոր
սիւնը,
գլխաւոր
րծանուելով
մի
այդպիսի
մարդու
գլխի
վերայ,
չքացնէր
{նորան}:
Ցաւելի
մտածութիւն.
արդեօք
կա՞յ
մի
բնական
պատճա
դիկը,
որ
անարգում
էին
ազգը
եւ
թքում
ու
մրում
էին
{նորան}
։
Ոչ
ոք
չէ
կատարել
այդպիսի
գործ։
Ես
տեսանում
եմ
սայլի
եւ,
ինքեանք
լծուելով
մէջը,
հարկադրում
են
{նորան}
աւելի
մեծ
ասպարէզ
կատարել
աշխարհի
երեսին,
հայկակ
չարութենից,
այլ,
դորա
հակառակ,
պիտոյ
է
յաղթէր
{նորան}
եւ
կանգնեցնէր
առաքինութեան
դրօշակը
ջարդ
ու
փշուր
խապարտութեան
սիւնը
(էշաֆօդ),
շատ
անգամ
հանել
է
{նորան}
փայտակուտի
վերայ:
Իհարկէ,
կարդացած
կը
լինիք
Լեր
այն
վիճակի
մէջ,
ինչ
վիճակում
բարեա՛ւ
մնա
էր
ասել
{նորան}:
Արշակունեաց
թագաւորութիւնը
եւ
Հայրապետութիւնը
Լ
է,
բուսանում
էր
Հայաստանում,
եւ
բերենք,
տնկենք
{նորան}
Ռուսսիայի
հողի
վերայ
եւ
նկատենք,
թէ
այդ
բոյսը
պա
ի
պէս
որակրութիւն
տալու
համար
մի
բոյսի,
կարող
էր
{նորան}
պահել
այնպիսի
շրջապատի
մէջ,
որի
արդիւնքը
(резул
քանի
տարի
վերայովը
անցանելուց
յետոյ,
հանդիպելով
{նորան},
արդեօք
տեսանելու
չէի՞նք,
որ
նա
եւս
դարձել
էր
մ
եւ
տայինք
առաքինի
դաստիարակի
ձեռք,
յետոյ
դնէինք
{նորան}
մի
բարեկարգ
եւ
բարոյական
դպրոցի
մէջ,
այնուհետեւ
գ
եւ
բարոյական
դպրոցի
մէջ,
այնուհետեւ
շրջապատէին
{նորան}
առաքինի
մարդիկ,
այդ
մանուկը,
չափահաս
լինելով,
եան
սերմերը,
որ
հետզհետէ
աճում
ու
զօրանում
էին։
{Նորան}
անդադար
քարոզել
էին,
թէ
ի՞նչ
աստիճանի
զզուելի
եւ
եւ
գարշելի
բան
է
մի
այդպիսի
անօրէն
գործողութիւն,
{նորան}
ուսուցել
էին
ճանաչել
իւր
անձը,
իւր
ընկերը,
իւր
վատթարութեան
մասին,
որովհետեւ
Աստուած
ստեղծել
էր
{նորան}
վատթար
լինելու
համար.
քա՛ւ
լիցի
այսպիսի
ամբարշտո
վաստակը
չէր,
վասն
զի
Աստուած
առաքինի
էր
ստեղծել
{նորան}:
Ամենակալ
Տէրը
արդա՛ր
է
եւ
հաւասար
աչքով
նայում
ճառականութեան
ընթացքը,
թէ
ագահութիւնը
ստիպում
էր
{նորան}
ձեռքից
չհանել
այդ
գանձը,
չգիտեմ։
Միայն,
երբ
վե
մէջ,
թէ
մի
սատակիչ
շանթ
կարող
էր
իսկոյն
չքացնել
{նորան},
եւ
այնուհետեւ
զուր
էր
ծագելու
գեղեցիկ
եւ
խաղաղ
էր
այդ
մարդը,
վասնորոյ
եւ
չէր
կարողացել
ճանաչել
{նորան}:
Իսկոյն
հասկացայ,
որ
հիւրը
մի
քաղաքավարի
մարդ
պ
ւնը
եւ
ո՛վ
լինելը
ծառայիս
յայտնելու,
հրամայել
էր
{նորան}
յայտնել
ինձ
իւր
ցանկութիւնը:
Ինչեւիցէ,
հրամայեց
նկութիւնը:
Ինչեւիցէ,
հրամայեցի
ծառայիս
ընդունել
{նորան}.
նախասենեակի
եւ
առանձնարանիս
դուռերը
բացուեցան
ե
գլխարկը
եւ
ամենայն
քաղաքավարութեամբ
սկսեց
թօթափել
{նորան}
առանձնարանիս
մէջ։
Ես
նայում
եմ
նորա
վերայ,
նա
ե
հետ.
ոչինչ
մարդու
ծառայ
չէ
իմ
Յիշատակարանը,
ես
{նորան}
չեմ
տպում,
օտարի
չեմ
ցոյց
տալիս,
ունիմ
երկու
հա
դու
ստացած
լինէիր
Աստուծուց
դուստր
եւ
դաստիարակած
{նորան},
նա
պիտոյ
է
ապագայումը
օրհնէր
քո
յիշատակը
եւ
աղօ
ա
մէջ,
եւ
նա,
տեսանելով
եւ
հնար
ունենալով
փրկել
{նորան},
գործ
չէր
դնում
իւր
հնարը,
եւ
այն
խեղճը
կորչում
.
Բէգզադէ,
եթէ
ունիս
կարողութիւն,
արի
գործ
դիր
{նորան},
բարի
օրինակ
դարձիր
մեր
միւս
կարող
եղբայրակիցներ
արծաթ
եմ
վաստակել՝
քրտինք
թափելով,
եւ
կը
ծախեմ
{նորան}
իմ
բաւականութեան
համար
միայն
եւ,
եթէ
սիրտս
տայ,
,
շանթերդ
պահել
էի
վահանիս
տակ,
որ
անտեսանելի
էր
{նորան},
եւ
դարձեալ
լսելով
նորա
յիմար
ընդդիմախօսութիւնքը
փրփրածին
Աստղկից...
Մի
մարդ
տիրութիւն
էր
առնում
{նորան}
երեխայ
ժամանակին.
կարծիք
կար
այդ
մարդու
եւ
երեխա
ի:
Կարդացի
այդ
ոտանաւորը
եւ,
երբ
կամէի
արտագրել
{նորան}
Յիշատակարանիս
մէջ,
հօրեղբայրս
ներս
մտաւ:
Իմ
հօր
աւորի
հեղինակը։
Եթէ
այդ
պարոնը
հնար
տար
ինձ,
ես
{նորան}
կ'ուղարկէի
մի
նամակ,
որ
հօրեղբօրիցս
ծածուկ
շարադ
չ
շատ
հեռի,
եւ
նոքա,
քաղաք
շինելով,
անուանեցին
{նորան}
Նախիջեւան:
Այդ
ԲԱՐՁՐԱԳՈՅՆ
հրովարտակով
ՄԵԾ
ԿԱՅՍՐՈ
ը՝
թագաւորութեան
մէջ
բնակողների,
թոյլ
ենք
տալիս
{նորան}
վայելել
մշտնջենաւոր
ժամանակով
եւ
ժառանգաբար
այն
ա
ւաթուղթը
սեպհական
ձեռքով
ստորագրեցինք
եւ
ամրացնել
{նորան}
Թագաւորական
կնքով
հրամայեցինք:
Տրուած
է
Սանկտպետ
րա
շրջակայքը
չունին
մի
առանձին
բերք,
որ
յատկապէս
{նորան}
պատկանէին:
Նոր
ժամանակներումս
լսւում
է,
թէ
ձկնո
եւ
իւր
երեսի
ջրով
ծառայէ
մի
մարդու
մօտ.
Աստուած
{նորան}
երեք
աւուր
մահ
տայ,
այդ
բանը
չտայ:
Վաճառակա
յի
այդ
լուսաւոր
եւ
առատ
սեղանին՝
առանց
վայելելու
{նորան},
Նախիջեւանի
դրութիւնը
կը
մնայ
այնպէս,
ինչպէս
որ
նի
բողոքելու,
եթէ
մի
քանի
մարդիկ,
հարստահարելով
{նորան},
կամէին
ինքեանց
միայն
սեպհականել
նորանց:
Ազգի
ե
աղաքների
եւ
գիւղերի
շէմքերը՝
սորան
վատաբանելու,
{նորան}
պարսաւելու,
իւրեանց
սուտ
արժանաւորութիւնը
սուրբ
օթ
էր
ինձ՝
սպասել
նորա
դատաստանին:
Սորան
եւ
{նորան}
սուտ
սուտ
գովասանութիւններ
եւ
տաղեր
գրելով՝
չկամ
ձր
ամպերով
պատել
ժողովրդի
տեսութիւնը,
չզարթեցնել
{նորան}
այդ
մահանման
քնից,
որով
քնում
է
նա
հազար
տարիներ
ւտով
կը
ստանայ
մի
գիրք,
մի
լրագիր,
որ
գովում
էր
{նորան}.
փոյթ
չէ,
որ
այդ
սուտ,
խարդախ
եւ
երեխայական
գո
ով
այժմեան
ժամանակումս
ճշմարտութեան
ձայնը
թւում
է
{նորան}
որպէս
մի
օտար
աշխարհից
եկած
ձայն:
Այդ
ձայնը,
հա
Այդ
ձայնը,
հասանելով
նորա
ականջին,
վշտացնում
է
{նորան},
նա
ասում
է.
"
Այս
ինչ
բան
է,
մեզ
մինչեւ
այժմ
արմինը,
աշխատում
է
վերջապէս
բոլորովին
մեռուցանել
{նորան}:
Եւ
այդպիսի
անկարգութիւնք
եղել
են
եւ
լինելու
են
գի
արիւնը,
քամել
է
նորա
վերջին
ոյժը
եւ,
շինելով
{նորան}
մի
մեռեալ
դիակ,
մի
անշարժ
եւ
անկենդան
էակ,
զուա
ն
մարդիկ,
որ
սիրեցին
ճշմարտութիւնը
եւ
ընդունեցին
{նորան},
թէեւ
փոքր
էր
այդ
մարդերի
թիւը,
այնուամենայնիւ
լ
տարի
տեսանք
Մարիենբադումը,
անցեալները
պատահեցի
{նորան}
Տրապիզոնտի
մէջ.
ինչպէ՞ս
ուրախացանք՝
տեսանելով
մ
միածինը,
եւ
խնդրեց
ինձանից,
որ
ես
ուղեկից
լինիմ
{նորան}
այս
ճանապարհորդութեան
մէջ:
Տեսանեմ՝
ինչպէս
յարմ
,
ամենայն
բարեմտութեամբ
աշխատել
էի
օգտակար
լինել
{նորան},
փոխանակ
խոստովանելու
իւր
արտասուելի
դրութիւնը
ո
ին
ուղղակի
պատասխանելուց.
երեւի
թէ
ձեռք
չէ
տալիս
{նորան},
եւ,
խառնափնդորելով
խնդիրները,
կարծում
է
իւր
ա
սահակեանցի
հոգու
խաղաղութիւնը
եւ
պատճառ
էին
տուել
{նորան}
այնքան
խօսելու,
մինչեւ
որ
Մուզան
Մասեաց
դարեւանդ
ճանապարհ
լինէր,
անպատճառ,
կնքահայր
եւս
կը
շինէի
{նորան},
մանաւանդ՝
բամբասողների
սրտերը
պատառելու
համար
եծահոգութեան
առաջեւ
սեւերես
չմնալու
համար
պիտոյ
է
{նորան}
մի
բարի
խորհուրդ
տալ.
արդեօք
աւելի
օգտակար
չէ՞ր
ոչ
թէ
միայն
չես
անարգում
ազգը,
ոչ
թէ
դառնում
ես
{նորան}
թշնամի,
այլ
բուն
բարեկամ,
ըստ
որում
ցանկացել
էի
բարեկամ,
ըստ
որում
ցանկացել
էիր
ազատուած
տեսանել
{նորան}
ամենայն
պակասութեններից:
Եւ
այդ
պակասութիւնքը
ար
ազնիւ
կը
լինի,
որ
նախ
եւ
յառաջ
ինքը
կը
հրապարակէ
{նորան}
՝
ցանկանալով
աւելի
կատարելութեան
մէջ
տեսանել
իմ
ա
մի
այդպիսի
փոս,
ապա
ուրեմն
Հայաստանը
պատրաստել
է
{նորան}
իւր
վսեմութիւնը
եւ
պարծանքը
ուրացող
մուրացկան
որդ
ւթենից
յառաջ
աստուածաբանութեան
վերայ:
Ո՛վ
է
ասել
{նորան},
որ,
կրթութիւն
ստանալով,
պիտոյ
էր
անպատճառ
սէր
ր
գործ
դնել
սուրբ
գիրքը,
բոլորովին
հրաժարւում
եմ
{նորան}
իմ
զաւակի
կնքահայր
շինելու
մտքից,
որովհետեւ
կնքա
ձգուելով
որեւիցէ
ջրի
մէջ,
սաստիկ
սառուցանում
են
{նորան},
երեւի
թէ
Պ.
Իսահակեանցը
փոստով
ստանում
է
Մասեա
,
անուն
ժառանգել,
այնտեղ
գողը
եւ
աւազակը,
սորան
{նորան}
ճաշերով
եւ
ընթրիքներով
իւր
մօտ
քարշելով,
կազմում
ն
ընկերութենից,
որպէսզի
այդ
միայնութիւնը
չդառնայ
{նորան}
յանցանքի
ցուցակ
ամեն
մի
աչք
ունեցող
մարդու
համար
ի
ձայնով
բողոքում
է
դէպի
իւր
դուստրը,
յանձնում
է
{նորան}
իւր
մահու
վրիժառութիւնը...
Ազուչենայի
ականջին
դա
ւցանում
է
կոմսի
որդին
իւր
զաւակի
պէս՝
անուանելով
{նորան}
Մանրիկօ,
եւ
ոչ
ոքի
չէ
յայտնում
իւր
գաղտնիքը:
իւր
հակառակորդը,
բայց
մի
ձայն
վերեւից
կանչում
է
{նորան}.
"
Խնայի՛ր,
խնայի՛ր"։
Այդ
րոպէից
կոմսի
որ
նրիկօյի
տան
առաջեւից
դէպի
բանտ,
որդին
տեսանում
է
{նորան}
եւ
վազում
է
փրկել,
բայց
եւ
ինքը
ընկնում
է
թշնամո
բաղդութիւնը:
Մանրիկօն
բանտի
աշտարակից
յայտնում
է
{նորան},
թէ
ոչինչ
միւս
փափագ
չունէր,
բայց
միայն
իւր
սիր
չենան
եւ,
չտեսանելով
իւր
որդին,
աղաղակում
է...
{Նորան}
ասում
են,
թէ
տարան
Մանրիկօն
գլխատելու։
Նա
գանչո
ն,
մի
որդի
ծնանելով,
երկու
օրից
յետոյ
խեղդում
է
{նորան},
անզգուշութեամբ
քնելով
նորա
վերայ
մահճի
մէջ:
Ող
օտ
եւ,
յայտնելով
հասած
թշուառութիւնը,
աղաչում
է
{նորան}
մի
հնար
գտանել,
որով
կարողանայ
ազատուիլ
իւր
տղամ
րբ
ծնել
էր
եւ
տիկին
Բէգզադէն:
Մանկաբարձը
տալիս
է
{նորան}
մեռած
մանուկը
եւ
բաւական
շատ
արծաթ
եւ,
առնելով
ն
ում
է
Թուրքի
զաւակը
որպէս
իւր
որդին՝
անուն
տալով
{նորան}
Բէգզադէ:
Լսելով
այս
պատմութիւնը՝
ասում
եմ
Գ
պիտանութիւնք
գործել։
Սուրբ
Ներսէսը
յանդիմանում
է
{նորան}:
Պապը
բարկացած,
բայց
սուտ
բարեկամ
կեղծաւորուելո
լով,
ճաշի
հրաւիրում
է
իւր
մօտ
Սուրբը
եւ
դեղում
է
{նորան}:
Այս
էր
եղերերգութեան
բովանդակութիւնը:
Առհասարա
ւ
մեք
աւելի
յարմար
ենք
տեսանում
նկարագիր
անուանել
{նորան}
-
картины,
քան
թէ
водевиль:
Այդ
բանի
մէջ
ներգոր
էջ,
եւ
թէ
ինչո՛ւ
մի
գրաւոր
տեղեկութիւն
չեմ
տուել
{նորան}
չտպուելու
պատճառի
մասին:
Պիտի
իմանալ,
որ
ես
"
Հ
բանի
վերայ,
չենք
կարող
ոչ
մի
բանի
հետ
փոխանակել
{նորան}:
Եթէ
թոյլ
կը
տաք
մի
փոքր
համարձակախօսել,
ես
տես
րծիքը:
-
Ուղիղ
է
թւում՝
որքան
ժամանակ
ունիս
{նորան},
իսկ
թէ
փոխես,
իսկոյն
կը
տեսանես
նորա
թերութիւն
ց
կառավարութեան
ղեկը
Նախախնամութիւնը
հաւատացել
էր
{նորան}:
Նորա
սիրտը
միշտ
պատրաստ
է
կարեկից
լինել
իւր
մի
նան
մի
ատելի
եւ
անպիտան
մարդ
անարգել,
կ՚անուանեն
{նորան}
ձեր
անունով:
Այս
խօսքերի
վերայ
Շամիլը
ընկաւ
թափուելով
դիմացը
կանգնած
մարդու
վերայ,
ձգում
են
{նորան}
մի
կաշկանդուած
վիճակի
մէջ:
Աւազակի
հոգին
մոռանու
նելով
նորա
հոգու
ամենածածուկքը,
զինաթափ
է
առնում
{նորան}:
Խաբեբայ
մարդիկ
այս
հոգեբանական
երեւոյթը
մեկ
ը։
Նա
չնկատեց
ինձ,
որովհետեւ
ծառը
խափանարկու
էր
{նորան}
՝
ինձ
տեսանելու:
Թուլութենից
համարեա
թէ
վայր
ընկ
իրաւունք
էր
ստացել,
որ
ամենայն
մարդ
կարեկից
լինի
{նորան}:
Մօտեցայ
եւ
ողջունում
եմ:
Նա,
փոխանակ
իմ
ո
ը,
թէ
"
անիրա՛ւ
եւ
բռնակալ
մարդիկ
հարստահարել
են
{նորան}
",
դղրդեցին
իմ
հոգին,
թէեւ
երազում
չէի
զգում,
վերայ,
վրէժխնդի՞ր
եղաւ
նոցանից,
որ
հասուցել
էին
{Նորան}
այդ
անարգ
մահը:
Նա
չէ՞ր,
որ
դեռեւս
Հօրից
ներողո
յի
մէջ։
Բժշկութիւնը
ճար
չունի
ընդդէմ
այդ
ցաւին,
{նորան}
կարող
է
բժշկել
միմիայն
Նա,
որ
ասաց,
թէ
իւր
անու
ւնէի
նորա
կտակը
եւ,
ամեն
օր
եւ
ամեն
ժամ
կարդալով
{նորան},
ասես
թէ
մոռանում
էի
իմ
ցաւերը,
ասես
թէ
մի
զովա
ղ
հեկեկանքը
եւ
արտասուքը
թոյլ
չտուեցին
շարունակել
{նորան}
իւր
խօսքերը:
Մի
փոքրից
յետոյ,
մի
սպիտակ
թաշկինա
այդ
կտակը,
ինձ
ասացին,
թէ
ես
չեմ
կարող
հասկանալ
{նորան}
ինքս
ինձանով,
թէ
կարօտ
է
նա
մեկնութեան,
թէ
առան
տեց
կապոցը
իմ
առաջեւ՝
նշանացի
առնելով,
որ
բանամ
{նորան}:
Երբ
բացեցի,
ո՛վ
խայտառակութեանս,
գտայ
կապ
իպտական
աստուածուհու
երեսը՝
առանց
քօղով
ծածկելու
{նորան}:
-
Այդ
ե՞րբ
է
լինելու:
-
Ինձ
չէ
տուած
գ
եան:
Այդ
կողմից
հեշտութեամբ
կարելի
է
հանգստացնել
{նորան},
որ
ոչինչ
յարակցութիւն
չկայ
իւր
աշխատութեան
եւ
պ
եւ
թէ
վանքերի
միաբանքը
քանի՞
պատարագ
խոստացել
են
{նորան}:
Հնախօսութիւնը
մի
առանձին
եւ
հոյակապ
գիտութի
ում
կան
նաւթի
հանքեր։
Եթէ
փոքրիշատէ
ծանօթ
լինէին
{նորան}
Հանքաբանութիւնը
եւ
Քիմիան,
այն
ժամանակ,
գուցէ
ա
ի
հետ,
այնուամենայնիւ
այդ
գրչագիրը
չէր
պատկանում
{նորան},
ըստ
որում,
ուրիշի
աշխատութեամբ
էր
օրինակուած,
սի
հիմնաւոր
քննութիւն
եւ
հասկացողութիւն
դժուար
էր
{նորան}
առանց
ձեռքում
ունելու
բաղդատող
կշիռը
եւ
չափը:
կեանքը
անցած
է
եւ
անցնում
է
այնպէս,
որ
դժուար
էր
{նորան}
չընկնել
միստիկականութեան
մէջ:
Չարաչար
խաբուած
է
ողորմութիւն
հաւաքէին,
որ
ապրէր:
Մի՞թէ
ծանր
չէր
{նորան}
ընդունել
ապերախտ
բռնակալից
14000
ֆրանկ
որպէս
ողոր
՝
որպէս
մի
անօրինակ
բան.
նա
գործում
է
հրաշքներ,
{նորան}
ցանկանում
են
ստանալ,
ամենայն
տեղից
յառաջանում
են
նա
ընթերցողներին
իւր
տաղանդը,
ամենեւին
անարժան
է
{նորան}:
Հոգով
չափ
ցանկանում
ենք,
որ
արգոյ
հեղինակը
իւր
Քանի
մի
տարի
սորանից
յառաջ
բարձրացած
մրրիկը
խլեց
{նորան}
իւր
տեղից
եւ,
բաւական
միջոց
պտուտելով,
ձգեց
վեր
ւն
աւելի
հիմնաւոր
է
եւ
հաստատ,
եթէ
յարակից
լինին
{նորան}
այնպիսի
հանգամանք,
որ
աղբիւր
էին
եւ
նիւթական
շահ
ստրկութիւն,
այնտեղ
չկայ
կեանք:
Հայոց
ազգը
առանց
{նորան}
եւս
քաղաքականապէս
մեռած
է
ներկայումս.
մի
վերանոր
ր
մօտ
մի
պատուական
երիտասարդ՝
տարեկան
վարձ
տալով
{նորան}
եւ
խանութի
բոլոր
ապրանքը
հաշուով
յանձնելով:
Երիտ
նչ
պարոնի
այսքան
արծաթի
ապրանք
հաւատացի,
բայց
թէ
{նորան}
վաճառած,
թէ
ծովը
ձգած,
միեւնոյն
է:
Ո՞վ
մի
կոպէ
կան
բաների
մէջ
չկայ
մի
այնպիսի
բան,
որ
կարողանար
{նորան}
ամաչեցնել:
Բէգզադէի
երեսը
վաղուց
դարձել
է
շինակա
ատարին,
որի
մասին
վերեւում
յիշեցինք՝
անուանելով
{նորան}
անկախ
վաճառական:
Եւ
այսպէս,
60
կոպէկանոց
բանը
մ
թիւն
է:
Մեք
հաւաքւում
ենք,
որ
սորան
բամբասենք,
{նորան}
հայհոյենք,
միւսին
դաւ
դնենք,
սորա
տունը
քանդենք
հասնում,
որ
Բէգզադէն
ասում
է,
թէ
չկամէր
ունենալ
{նորան}
իւր
խանութի
մէջ:
Տղան
աղաղակում
է,
եթէ
չկամիս
ի
ր
դրականապէս
ասել
էր
պատանուն,
թէ
չկամէր
ունենալ
{նորան}
իւր
խանութի
մէջ,
այլեւ
հրաժարւում
էր
յետ
իւր
տեղ
է
կա՛մ
հետդ
տար
քո
ծառան,
կա՛մ
իւր
տեղը
ուղարկիր
{նորան}:
Բէգզադէն
պատասխանում
է,
թէ
չէր
կարող
գողը
եւ
ա
օրից
յետոյ
գալիս
է
Բէգզադէն
տղայի
մօտ
եւ,
տալով
{նորան}
5
մանէթ,
ասում
է,
թէ
կարգադրութիւն
էր
արել
նորա
ղիղ
գնալով
իւր
բնակարանը,
ուր
պատրաստ
սպասում
էր
{նորան}
սուրհանդակի
կառքը,
նստում
է...
Եւ
կառքը
յառաջ
է
,
ժողովում
են
մի
քանի
մանէթ
եւ
ճանապարհ
են
ձգում
{նորան}
դէպի
այն
քաղաքը,
ուր
էր
Բէգզադէն:
Եօթներորդ
դուրս
է
գնում
աբեղան
եւ
պաշտօնական
թղթով
զրկում
է
{նորան}
իւր
ծուխից
եւ
ուղարկում
է
մի
այլ
քաղաք,
որի
ժողո
Այս
խնկի
բուրումը
ընկալ
նորանից,
Մաղթէ՛
{նորան}
կեանք
որպէս
նահապետ,
Սիրական
լեզուիդ
իբրեւ
ա
էջ:
Հա՛յ
կանայք,
մեր
ազգը
աւերուել
է
այժմ,
{նորան}
պիտոյ
է
վերանորոգել։
Նա
թմրել
է
մի
խոր
քնով,
նո
ան
պիտոյ
է
վերանորոգել։
Նա
թմրել
է
մի
խոր
քնով,
{նորան}
պիտոյ
է
զարթեցնել։
Բայց
այս
երկու
դիպուածում
եւս
կարող
իսկոյն
հասկանալ
ազգութիւնը
եւ
պտղաբեր
շինել
{նորան}.
այս
մեր
հասարակաց
վատաբաղդութիւնն
է։
Բայց,
դո
տարակելով
Յիշատակարանիդ
մէջ,
մօտենալի
կացուցանել
{նորան}
մեր
ազգի
անդամներին,
որոնց
չեմ
կարող
ամեն
մինին
րքեզեանից.
հասարակութիւնը
ստուգապէս
ճանաչեց
այժմ
{նորան}
իւր
գրուածից:
Վարագոյրը
յետ
քարշուեցաւ,
եւ
հերո
Պ.
Խուդաբաշեւի
գիրքը,
մեք
հարկադրուեցանք
կարդալ
{նորան}
ակամայ,
ակամայ
կարդում
էինք՝
յառաջուց
ճանաչած
լ
աբաշեւից,
թէ
Խորենացու
ո՞ր
բանը
իրաւունք
է
տուել
{նորան},
որ
նա
Խորենացին
անուանէ
թեթեւամիտ:
Խորենացին
ար
լեզուով,
մինչ
եւրոպական
գիտութիւնը
ընդունել
է
{նորան}
եւ,
օրինաւոր
քննութիւն
առնելով,
հատուցել
է
արժա
ունէր
Կեսարիա
դիմելու,
թէ
եւ
պարոնը
չէ
ուղարկում
{նորան}
Կեսարիա՝
հրատարակելով
նորան
անձնական
շահասիրութե
պարոնը
չէ
ուղարկում
նորան
Կեսարիա՝
հրատարակելով
{նորան}
անձնական
շահասիրութեամբ
վարակուած
մարդ:
Ինչպ
,
որ
կամ
դրացի
էին
Հայաստանին,
կամ
տիրապետել
էին
{նորան}:
Հայերը
գիտէին,
որ
այդ
օտար
դրացու
կամ
հարստահա
ից,
ծածկուեցաւ
ամբոխի
մէջ,
եւ
երբ
կայսրը
գանչեց
{նորան}
եւ
յանդիմանեց,
նա
ուրիշ
այլ
բաների
մէջ
պատասխանե
ազգային
հեղինակների
գործերը
եւ
խորհուրդ
ենք
տալիս
{նորան}
մի
փոքր
ուսումնասիրել
այդ
հեղինակութիւնքը:
Յոյս
դպիսի
ուսումնասիրութիւնը
աւելի
մխիթարական
կը
լինի
{նորան}
իւր
երեկոյացեալ
հասակում,
քան
թէ
նոր
տպած
գործի
լով
Թէորիանոսի
հետ,
արտասուքը
աչքերում,
յանձնեց
{նորան}
խնդրել
թագաւորից,
որ
Կոստանդնուպօլսի
մէջ
իւրեանց
1170
թուականի
Դեկտեմբերի
մէջ)՝
Ներսէսը
յանձնեց
{նորան}
երկու
նամակ
Կայսեր
անունով.
մինը՝
ծածուկ,
իսկ
երը
մոլորուած
ճանաչելը,
մերժում
ենք
սաստկութեամբ
{նորան}
վերագրուած
երկդիմի
բնաւորութիւնը,
մերժում
ենք
եւ
ղինակական
քանքարը
Հայոց
ազգից:
Ազգը
կարօտ
չէ
{նորան}
եւ
երբէք
խնդրած
չէ
նորա
փաստաբանութիւնը։
Պարոնը
,
ըստ
որում,
եսականութիւն
համարում
էինք
լուծանել
{նորան}:
Թո՛ղ
եթէ
կամի,
այսուհետեւ
եւս
հրապարակէ
այդպիս
դնելու
իրաւունք
չունենալը
բնաւ
չէ
կարող
վշտացնել
{նորան}
կամ
յետ
կացնել
գործից,
եթէ
կերպարանագործես
նորան
նորան
կամ
յետ
կացնել
գործից,
եթէ
կերպարանագործես
{նորան}
պայմանիդ
խորհուրդը:
Եւ
այսպէս,
դնենք,
թէ
խօսու
ծագոյն
մասը
ամուր
նստած
է
հողի
վերայ
եւ
գործում
է
{նորան}:
Այն
ազգը,
որ
չունի
հող
եւ
երկիր,
երբեք
չ
շափում
է
նա
իւրեան
հարկաւոր
առարկան...
Կը
ստանայ
{նորան}...
Բայց
չէ.
ստանալը
այնպէս
դիւրին
չէ,
որովհետե
ել
ազատ
հրապարակախօսութեան
երեսին:
Նա
հալածում
է
{նորան},
ոչ
թէ
օրէնքով
կամ
որեւիցէ
կառավարչական
ոյժով
կա
չքում.
նորա
վշտացած
հասկացողութիւնը
թելադրում
էր
{նորան}
վրէժ,
նորա
միակ
ցանկութիւնը
էր,
որ
ուսուցիչք
կո
օրութեամբ
ընկաւ
մէջտեղը.
հարկը
ստիպում
էր
լուծել
{նորան}
այս
անգամ:
Եւ
ահա
ժողով
ժողովի
քամակից,
խո
ւր,
ուրիշ
տուող
կայ
",
-
ասում
է
նա,
եւ
եթէ
ես
{նորան}
չտամ
հարիւր,
ուրիշ
տեղ
եւս
պակաս
գնով
չէ
պիտոյ
գ
.
դրամը
կենդրոնացած
է,
եւ
ժողովուրդը
պիտի
քարշէ
{նորան}
այդ
կենդրոնից։
Ինչո՞վ,
միմիայն
իւր
աշխատութեամբ
րդը,
իւր
պատրաստած
նիւթերի
զօրութեամբ,
կը
ցրուէ
{նորան},
որով
ոչ
միայն
դրամի
շրջանառութիւնը
կը
մտանէ
ժող
պանք,
մինչեւ
այստեղ
աշխատեցանք
միմիայն
մերկացնել
{նորան}:
Ի՛նչ
է
մեր
խնդիրը:
Ո՛չ
Ամերիկայի
պատերազմը,
ո
է
վախենում:
Նա
վստահ
է,
որ
մարդիկ,
եթէ
դադարին
{նորան}
իբրեւ
դրամ
գործ
դնելուց,
թերեւս
չէ
պիտոյ
իսպառ
մ
ւնէութիւնը,
աղքատութիւնը
միայն
կարող
է
սթափեցնել
{նորան}
իւր
թմրութենից,
որպէսզի
նշմարէ
իւր
մինչեւ
այժմ
բ
ր
մինչեւ
այժմ
բռնած
ճանապարհի
ուղղութիւնը
եւ
փոխէ
{նորան}
յառաջ,
քան
թէ
հասել
էր
մինչեւ
նորա
կորստական
ելք
նտրոնանում
է
քաղաքներում:
Աղքատութիւնը
ստիպում
է
{նորան}
թողուլ
իւր
տունը,
իւր
ընտանիքը,
իւր
ամուսինը,
տութենից
ազատուելու
համար:
Բայց
այդ
տեղերում
եւս
{նորան}
հանդէպ
է
դուրս
գալիս
էապէս
նոյն
աղքատութիւնը,
գո
ացին,
նոյն
եգիպտական
ծառայութիւնը,
որ
սպասում
է
{նորան}:
Չկայ
այն
ընտանեկան
մխիթարութիւնը,
ամուսնու
եւ
որ
քեզ
այդ
օրը
ձգեց:
Պանդխտակիցքը
գալիս
են
{նորան}
մխիթարելու:
Մի
երկու
բաժակ
գինի...
մի
քահա
ոլորովին
մեքենայացած,
մանում
է
իւր
կեանքի
թելը,
{նորան}
չէ
գգւում
մի
հրապուրիչ
յոյս,
նա
չէ
տեսնում
իւր
ա
ից:
Ի՞նչ
կը
լինի
այն
շինուածքի
վիճակը,
եթէ
{նորան}
կազմող
մասերը
օրըստօրէ
ընկնին,
եւ
մնացողը
եւս
առ
կին
կացութիւնը:
Հողը
եւ
երկրագործութիւնը
կարող
է
{նորան}
փրկել:
-
Ուրեմն
բոլոր
ազգը
երթայ
երկրագո՞րծ
թէ
գտնւում
է
գաղթականութեան
եւ
պանդխտութեան
մէջ,
{նորան}
հրաւիրում
ենք
վերադառնալ,
մանաւանդ՝
Փոքր
Ասիա,
ազգը
չգիտէ
այս:
Բայց
միանգամ
սովորութիւն
է
եղել
{նորան}
այն
ճանապարհը,
որով
գնում
է
եւ
այժմ
ծանր
է
շարժո
Հարկաւոր
է
հիմքը
նորոգել,
կենդանութիւն
տալ
{նորան},
ոյժ
եւ
զօրութիւն
դնել
նորա
մէջ,
որպէսզի
կարողա
րդը
ապրում
է
եւ
օդ
է
շնչում,
մեք
հրատարակում
ենք
{նորան}
իմաստակութիւն
եւ
խաբէութիւն:
Մարդն
է
փիլիսոփայու
ւթեան,
եգիպտական
առեղծուածներով
պատգամ
էին
տալիս
{նորան},
անցան
այն
ժամանակները,
երբ
մտածում
էին
պարզամի
յ
մինը,
որ
ապրանք
խնդրէ
նորանից,
ապրանք
ապսպարէ
{նորան},
եւ
եղածը
առնու՝
արծաթ
վճարելով
փոխարէն:
Ապա
ե
մ
նիւթեր
առնուլ
հայ
երկրագործից,
ապրանք
ապսպարել
{նորան},
մանր
մունր
գումարներ
տալ
յառաջուց
այս
եւ
այն
շի
նքեանք
կրկին
անգամ
աւելի
պիտի
կարողանային
վաճառել
{նորան},
դրամ
ուղարկել
Եւրոպա
մի
այնպիսի
տեղից,
ուր
ոսկ
նի
այն
ոյժը,
այն
կարեւորութիւնը,
որ
մարդը
առանց
{նորան}
չկարողանայ
ապրել:
Ապրանքը
մնում
է
անվաճառ,
կամ
նորա
ապրանքի
վաստակը,
թէեւ
սկզբում
ծանր
թուեցաւ
{նորան}
ապրանքը
առանց
վաստակի
վաճառել
եւ
պարտքը
վճարել:
յ...
Միւս
կողմից,
այն
մարդիկը,
որ
պարտական
էին
{նորան},
չեն
վճարում
իւրեանց
պարտքը,
առեւտուրը
ընկած
է
մութիւնը
ընկած
է,
ոչ
ոք
ապրանք
կամ
դրամ
չէ
տալիս
{նորան},
եւ
եթէ
տային
եւս,
հարիւրին
իննսուն
անօգուտ,
ք
:
Ի՛նչ
գործէ,
ուրեմն,
այդ
վաճառականը:
Մնում
է
{նորան}
իբրեւ
վարձկան
ծառայել
ուրիշի
մօտ,
բայց
այս
հեշտ
ից,
թէ
մի
անյաջող
վայրկենում
կարող
են
նոքա
ճմլել
{նորան}:
Բայց,
չնայելով
այս
բոլորի
վերայ,
կախողութիւնը
առեւտրական
նաւաբեկութենից
յետոյ,
հարկը
ստիպում
է
{նորան}
երթալ
ենթակայանալ
մի
կոպիտ
յարաբերութեան,
որ
լին
,
որոնց
դարմանելու
համար
ոչ
մի
պարոն
չէ
կարող
տալ
{նորան}
բաւական
վարձ,
թողունք
եւ
այս,
ի՞նչպէս
երթայ
նոր
հեշտ
չէ
նաեւ
գտնել
մի
պարոն,
որ
յօժարէր
ընդունել
{նորան}
իւր
մօտ:
Յիսուն-վաթսուն
տարեկան
մարդու
առաջարկեա
նալ,
նա
հաւատում
է,
թէ
վաճառականութիւնը
կարող
է
{նորան}
փրկել,
բայց
չկամի
մտածել,
թէ
ունէ՞ր
արդեօք
իւր
ամար.
ազգի
վիճակը
առնում
ենք
իբրեւ
իրողութիւն
եւ
{նորան}
դարձեալ
իբրեւ
վկայ
դնում
ենք
ազգի
առջեւ:
Այսքան
եւ
ազատել
ազգը
աղքատութենից,
այլեւ
մեծ
զարկ
տալ
{նորան}
յառաջադէմ
ուղղութեան
մէջ:
Բնութեան
մէջ
չկան
կարօտ
չէ
ուրիշին.
դորա
փոխանակ,
ուրիշը
կարօտ
է
{նորան}:
Մանր
վաճառականը
իւր
ընթացքի
մէջ
կարօտ
է
մեծ
վաճ
գործարանը,
ե՛ւ
միւսը,
ե՛ւ
միւսը
կարօտ
կը
լինին
{նորան}:
Ոյժը
կ'անցնէ
նորա
ձեռք,
թո՛ղ
որչափ
կամի,
փոքր
պելու,
իսկ
բնականի
մէջ՝
նոյնքան
հաւանականութիւն
{նորան}
չհանդիպելու:
Այլ
խնդիր
է
ջուրը
մտնել՝
թոյլ
տալո
ւթիւնը
կը
գրաւէ
իւր
կողմը,
քանզի
Եւրոպան
կարօտ
է
{նորան},
քանզի,
երկրի
բերքերը
դուրս
տալով,
իւր
մէջ
պիտ
լ,
թէեւ
բանականութիւնը
երբեք
չէ
կարող
արդարացնել
{նորան}:
Մարդը
մինչեւ
այժմ
չէ
հասել
այնտեղ,
որ
առանց
եր
տնից
բուսան:
Եթէ
մարդը
կայ,
եթէ
մեք
տեսնում
ենք
{նորան},
եթէ
շատ
անգամ
գիտենք
նաեւ
նորա
ծագումը,
ինչպէս
ազգը
չէ
մեռնում
ֆիզիկապէս:
Ազգը
մեռնում
է,
բայց
{նորան}
կազմող
անհատները
կենդանի
են,
նոքա
չեն
կորչում,
աւանդութիւնքը...
Նորա
ամեն
մի
սեպհականը
սուրբ
է
{նորան},
եւ
վա՛յ
միւսին,
որ
ձեռք
բարձրացնէ
նորա,
այս
կ
րոպէին
մեռնում
է:
Արտաքին
ոյժերը
յաղթահարում
են
{նորան}
եւ
լուծում
են
նորա
կազմուածքը:
Ազգութիւնը
ա
ազմուածքի,
այնպէս
եւս
ազգութիւնը
մեռնելուց
յետոյ
{նորան}
բաղկացնող
անհատները
ընդունում
են
այլ
բարոյական
կե
ւ
ստրկութեան
շղթայի
ամենածանր
օղի
մինը:
Հերիք
չէ
{նորան}
իմ
կենդանութիւնը,
նա
չկամի
նորան
ընդունել
որպէս
մինը:
Հերիք
չէ
նորան
իմ
կենդանութիւնը,
նա
չկամի
{նորան}
ընդունել
որպէս
իրողութիւն.
նա
ակամայ
պիտի
յօժարի
'առնու
իւր
դրօշի
փառքից,
եթէ
այդ
փառքը
չէ
բերում
{նորան}
երջանկութիւն
եւ
հանգիստ
կեանք,
եթէ
ամեն
մինը
այդ
ն,
բայց
Անգլիան,
հակառակ
նորա
կամքին,
պահում
է
{նորան}
իւր
ձեռքի
մէջ,
եւ
Թէյմսը
շատ
ժամանակ
չէ,
որ
հրա
առաջարկութիւնք
առաջարկութեանց
քամակից
հասնում
են
{նորան},
թողուլ
այս
աշխարհի
թագաւորութիւնը,
նա
չէ
յօժար
ային,
եւ
ոչ
միայն
այսչափ,
այլեւ
սաստիկ
թշնամի
է
{նորան},
խնդրում
է
իւր
անկախութիւնը,
բայց
Ռուսիոյ
կառավ
,
բայց
Ռուսիոյ
կառավարութիւնը
շղթաներով
կապում
է
{նորան}
եւ
ազատութեան
մարգարէներին
պատասխանում
է
բանտով,
իմ
վերաբերութեամբ
ինչի՞
համար
ոտքի
տակ
ես
կոխում
{նորան}
եւ
անիրաւում
ես
չարաչար:
Այսօր
ճնշուած
մարդ
մոլեգնի,
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
ժամանակը
կը
մաշէ
{նորան},
որովհետեւ
մի
կիրք
կարող
է
տեղի
տալ
միւս
կիրքերի
նակը
մի
անգամ
է
անցնում,
եւ
նա,
որ
ընթացակից
չէ
{նորան},
յետ
է
մնում:
Մեք
կարող
ենք
բռնել
ժամանակի
այն
ղովուրդ
ստրուկ
է,
եթէ
նա
հող
չունի
եւ
եթէ
յաջողի
{նորան}
հող
ձեռք
բերել,
իրաւունքը
եւ
ժամանակը
պահանջում
աւ,
մեք
մեր
շնորհակալութիւնը
կանխիկ
յայտնում
ենք
{նորան}:
Իսկ
ընդհակառակը,
եթէ
աւելի
նեղսրտեցաւ,
չենք
վ
կաթն
եւ
մեղր
բղխող
երկիրը,
ըստ
որում
անծանօթ
էր
{նորան}
աւետեաց
աշխարհը,
մեք
ընթերցողներից
եւ
առհասարակ
ընկերութիւնը
դէպի
համերաշխութիւն,
կարող
է
ազատել
{նորան}
մեքենայ
դառնալուց:
Մարդը
ստուգապէս
մեքենայ
է
այն
ժամանակ
անշուշտ
պիտի
լեղի
խառնէ
իւր
կեանքի
մէջ,
{նորան}
սիրելի
չէ
այս,
նա
չէ
քննում,
նա
թողնում
է
եւ
առ
տեսածով
ապրում
է
այսօր,
վաղը
ինչ
կամի
թող
լինի:
{Նորան}
աւելի
թեթեւ
է
թւում
վաղուայ
գալիքը,
քան
թէ
այսօր
նդիր
առնում
ենք
տնտեսական
խնդիրը
եւ
անուանում
ենք
{նորան}
"
մահու
եւ
կեանքի
խնդիր"։
Այս
բաւական
է,
որ
մի
,
այլ
եթէ
գիտակցութիւնը
եւ
համերաշխութիւնը
դրել
է
{նորան}
այն
կէտի
վերայ,
որ
նա
եւ
յղանալ
չէ
կարող
այդ
յան
է,
թէ
փոխարէն
պիտի
ստանայ...
Մեք
չենք
ընդունում
{նորան}
որպէս
բարոյական,
որովհետեւ
եթէ
չհաւատար,
թէ
փոխ
անելով,
որ
միւսը
մեռնում
է
սովից,
որպէս
թէ
ասէր
{նորան}.
"
Տե՜ս,
ահա
մեռնում
ես,
քո
կեանքը
կախւում
է
ա
սանելով
եւ
հասկանալով
ճշմարտութիւնը,
քարոզում
են
{նորան}
մարդասիրական
անձնազոհութեամբ,
մինչ
ազգի
բարեմիտ
նագէտ
եւ
հարազատ
մարդ
ընտրէ
իւր
միջից
եւ
ուղարկել
{նորան}
արեւելեան
Հնդկաստան
օրինաւոր
վերադասութիւն
գործել
ումը։
Հայր
Աստուածը
երբ
բարկացած
{Նորան}
քըշեց
շանթահար,
Դու
Պառնասի
աստուածները
Մահ
էր
խընդրում
ճարակըտուր,
Սփոփեցիր
դու
{նորան}
։
Ծառ
ու
անտառ,
լերին,
գազանք
Քու
ձայ
իմ
քնարին,
Դեռ
Հայաստանն,
լսի՛ր
ինձ,
{Նորան}
չի
լինիլ
խընայել,
Քանի
փախչում
է
լուսից։
անարգ,
խեղճ,
կնճռադէմ
Ինչպէ՞ս
անարգում
են
{նորան}
"։
ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ
(II)
Ա՜խ,
փոքրոգ
ւն
Մի
բան
ասելում
`
թէ
չար,
թէ
բարի:
Ողջ
մին
է
{նորան}
`
եթէ
թագակիր,
Եթէ
սոսկական
քաղաքացի
լոկ.
Պատճա
ու
գէշ
հողի
տակ
նա
միայնակ
պառկած
է,
Ոչ
ոք
{նորան}
այց
չերթալ,
որ
մի
նորան
հարցանէ,
Արդեօք
ս
ակ
պառկած
է,
Ոչ
ոք
նորան
այց
չերթալ,
որ
մի
{նորան}
հարցանէ,
Արդեօք
սիրտը
չէ՞
նեղւում
մնալ
այն
ընդհատում
գերեզմանի
լռութիւն,
Չի
ուղարկում
{նորան}
լոյս
երկնից
արեւը
սիրուն...
Անբաղդի
դին
թա
Անբաղդի
դին
թաց
չեղաւ
ընկերի
արտասուքով,
{Նորան}
մոռցան...
Պարում
են
տօնի
շքեղ
զգեստով.
Ա
խոպան,
անշեն,
Բայց
թողնում
եմ
քաջ
մշակեալ
{նորան}
անդրէն.
Ինչ
որ
կարո՛ղ
էի
առնել,
կատարեցի,
շան
դրօշակս
ես
բաց
արի
Ու
փորձանքից
ազատեցի
{նորան}
շուտով:
Նիկողոսը
չծերացաւ
իզուր
տեղը,
աղթէ:
Նա
այս
բանը
կտակ
թողեց,
կնքեց
{նորան}
իւր
մահով,
Յանձնեց
կտակը
իւր
ժառանգին
իւր
տակը
իւր
ժառանգին
իւր
աթոռով
ու
սրով:
Ասաց
{նորան}.
որդի
լինել
արժանի,
հօր
`
արժանի,
Ինքն
է
որդի
լինել
արժանի,
հօր
`
արժանի,
Ինքն
էլ
{նորան}
օգնական
է,
քանի
որ
սա
է
կենդանի"։
Ժ
շխոյժ
կրքով
Տեսնում
է
այս
աստղը:
{Նորան}
տուեց
բամբիշն
իւր
սէրը,
Նորան
ասաց.
"
ես
ք
:
Նորան
տուեց
բամբիշն
իւր
սէրը,
{Նորան}
ասաց.
"
ես
քո՛
եմ"։
Ամիրեանն
էր
այն
պատան
որ
նա
տուեց
Ուսանող
Ամիրեանին:
{Նորան}
կոյսը
գեղեցկադէմ,
Նորան
ժպտաց
միմիայն.
անին:
Նորան
կոյսը
գեղեցկադէմ,
{Նորան}
ժպտաց
միմիայն.
Նորա
համար
նա
ծնած
էր,
տնւում
էր
տան
մօտին։
Իմ
պապը
երբ
տեսաւ
{նորան},
տեսաւ
չքնաղ
երեսը,
Եփ
էր
գալի
երակներում
փոխանորդ,
Սակայն
բռնեց
ձեռքը
տիկնոջ,
քաշեց
{նորան}
իրեն
մօտ։
Երբ
առանձին
ջերմ
համբոյրներ
րն,
որ
մեր
հոգին
Միօրինակ
կրկնում
է,
{Նորան}
սուրբ
գիրք
ու
հաւատ
Յոյս
մեծ
անուն
տալիս
է:
դի
մօտը,
Նա
իւր
դանդաղ
քայլերով
Տուեց
{նորան}
մի
նամակ,
Ծրարը
կնքած
սեւով:
Բացեց
խ
անքից
պրծնել
Ու
հետեւել
օրհասին։
{Նորան}
այն
էլ
դիւր
է
սրտին,
Որ
անտրտում,
անվրդով
Գիշեր
ցերեկ
հալածուած.
Մի
մարդ
չըկար
{նորան}
ծանօթ,
Որ
չըլինէր
վշտացած:
"
Հ
էր
կշտանում
նայել
նորա
Քնքոյշ
չքնաղ
երեսին.
Այժմ
{նորան}
չեն
ճանաչում,
Մոռացել
են
բնաւին.
"
Ողորմութիւն
ուագարան
ու
տաղեր.
Ամենայն
ոք
ցանկանում
էր
Լինել
{նորան}
բարեկամ.
Ամենայն
ժամ
նորան
բաց
էր
Շռայլ
քսակը
մե
ոք
ցանկանում
էր
Լինել
նորան
բարեկամ.
Ամենայն
ժամ
{նորան}
բաց
էր
Շռայլ
քսակը
մեծատան.
Այժմ
զրկուած
ամէն
բա
ում
Բնակւում
էր
Աստղիկը.
Նորա
որդին
փայփայում
էր
{Նորան}
ամբողջ
գիշերը...
Ախտաբորբոք
երիտասարդք
Իւրեանց
ա
կոր,
վիզը
ճուկ.
Նորա
նախկին
բարեկամքը
Չեն
ասում
{նորան}.
"
Խղճո՛ւկ,
Եկ
դու
մեր
մօտ,
մեք
կ՚ամոքենք
Քո
վ
լսել:
Ես
սիրում
եմ
հայրենիքը,
{Նորան}
միշտ
ու
միշտ
գովում
եմ.
Օտար
ազգի
առաջեւը
եմ:
Թէ
մի
աղքատ
կը
գայ
իմ
մօտ,
{Նորան}
կը
տամ
ողորմութիւն.
Բայց
թէ
ո՞րքան,
կամ
ի
Որ
կայ
մի
վկայ
եւ
խաւար
գործքի.
Որ
երկնքիցը
{նորան}
նայում
է
Մի
դատապարտող
խիստ,
անմերժելի:
մարտութեան
անպատճառ:
Մինչդեռ
եւ
առանց
{նորան},
Մինչ
լոկ
սուտի
շնորհքով
Այս
աշխարհի
բ
ազելի,
իմ
սիրական,
ասա՛
ինձ,
Մօտենում
եմ
{նորան}
դարձեալ
ասելով.
Ասա՛,
ո՛վ
ես
եւ
կամ
ուստի
ին.
Մօտ
վազեցի,
դարձեալ
տեսայ.....
ես
{նորան},
Մի
գունաթափ,
տխուր
դէմքով
ուրուական:
,
մի
գրկաչափ
գետնափոր"։
Մօտենում
եմ
{նորան}
դարձեալ
խնդրելով.
-
Իմ
նազելի,
իմ
սիրական
ի՛
հնչեր
ինձ,
Ապոլլոն,
յե՛տ
առ
դարձեալ
դու
{նորան},
Տո՛ւր
մի
այլ
մարդու,
որ
ընդունակ
է
,
Թէ՞
զգալով
չարչարուիլ
Ու
չքանալ
վայրապար:
Ա՛ռ
{նորան}
յետ,
ինձ
պէտք
չէ,
Տո՛ւր
ուրիշի,
ում
կամիս.
Քե
այ,
Արտասուքով
լուացի:
Նայի՛ր
{նորան},
երեք
գունով,
Նուիրական
մեր
նշան,
Թ
Այս
խնկի
բուրումը
ընկալ
նորանից,
Մաղթէ՛
{նորան}
կեանք
որպէս
նահապետ,
Սիրական
լեզուիդ
իբրեւ
րգեւեց՝
Կեանք
տուեց
Հայոց
լեզուին
Ազգը
{նորան}
զլացաւ
Գիր
պարգեւել
անշուք
շիրմին։
առ,
Թող
գան,
երթան
բիւր
բիւր
դարեր,
{Նորան}
չի
տիրիլ
խաւար:
Եո՜ւհա՜,
ծթռած
իմաստ
տուի...
Նա
միւս
առաւօտ
չկար
երկրումս
{Նորան}
այն
մահով
մեծ
փառք
հասուցի։
Բայց
արձա
իցս,
նոյն
թուականից:
Այսօր
աւելորդ
շորերը
տուին
{նորան}:
27-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Լ[ազար]
Ի[լյիչի]
եւ
Վ
ԵՐԿՈՒ
ՏՈՂ
Ճշմարտութիւնը
կրօն
է,
{նորան}
միայն
խնդրեցէք,
իսկ
նորանից
ոչինչ:
Robert
Owen
ակաւոր
Ֆօքսը
դրեց
մի
անգլիական
Լօրդի,
որ
գրել
էր
{նորան}
հայհոյութեամբ
լցուած
մի
նամակ:
"
Sir,
ձեր
նա
Աղջկայ
կուսութիւնը
խախտել,
յետոյ
ամուսնացնել
{նորան}
իւր
մանուկ
փոքրաւորի
հետ,
յետոյ
ստիպուելով
առեւա
Ի՞նչ
ունի
մեզ
ասելու
Կրօնական
ժողովը,
եթէ
ասենք
{նորան},
թէ
Կրօնական
ժողովի
գործը
եւ
պաշտօնը
է
քննել
եւ
եկեղեցական
է,
մեր
փոյթը
չէ.
մեք
կը
դատապարտենք
{նորան}
պատմութեան
առաջեւ,
իսկ
Պ.
Չամուռճեանը
եթէ
կամի
իւնը
կապուած
է
երկրագունդի
հետ.
փորձերը
ուսուցին
{նորան},
իւր
երջանկութեան
եւ
թշուառութեան
պատճառները
գտա
րդարացի
իրաւունքով
գրաւում
է
մեր
ուշադրութիւնը
եւ
{նորան}
դարձեալ,
առանց
եւ
վայրկենական
երկմտութեան,
նուի
եւ
դաւանաբանութեան
հետ
բնաւ
վերաբերութիւն
չունի:
{Նորան}
հերիք
է,
եւ
իւր
պարտքը
չի
կշռով
կատարած
պիտի
համ
ծիք
դառնալով,
ճղակտոր
հանեց
ազգը,
անդարձ
կորուց
{նորան},
հետեւաբար
եւ
ամենայն
արդարութեամբ
ինքը
եւս
կորա
ք,
իւր
ժամանակին,
աոանձին
ծրարի
մէջ
կ՚ուղարկենք
{նորան}
մի
օրինակ:
Ո՜հ,
ի՛նչ
ցաւալի
պաշտօններ,
ի՜նչ
ի
ուրիշ
բանի
վերայ
յարձակուիլ,
քան
թէ
դատապարտել
{նորան}
որպէս
կրօնադրուժ:
Եւ
ո՛վ
է
այս
դատապարտողը,
ս
ասացինք,
տարապայման
մաքրասիրութեամբ
ստրկացնենք
{նորան}
հին
լեզուին։
Անհնար
է,
թէ
աններելի
անհոգութեամբ
յետ
մնացած
գաղափարք
եւ
խաւար
ֆանատիկոսութիւն
տալ
{նորան},
այլ
մշակել
նորա
լեզուն,
գնալ
ժամանակի
հետ,
փա
րել
եւ
տրամադրել
էր
միայն
նիւթական
բաների
համար,
{նորան}
ի՞նչ
կը
ներգործէ
երկու
տարին
մի
անգամ
կամ
տարին
մ
գտանել
այնտեղ,
որ
եւ
մտքի
կողմից
հասկանալի
լինէր
{նորան}
եւ
գրաւիչ։
Ուսումնական
բաները
հասարակ
ժողովրդի
հ
ուրդը
ընթացք
տայ
այսպիսի
մատենագրութեան,
ընդունի
{նորան}
սիրով
սեղանով։
Բնական
աշխարհի
մէջ
ոչինչ
բան
ողիկոսի]
թղթ[ով]
116
Հայրապետեանցին
117
դարձեալ
{նորան}
[Տրապիզոնից]
Նոյեմբեր
16
118
Միանսարեանցին,
25
մեր
տունը
8/20
26
Հայրապետեանցին
27
դարձեալ
{նորան}
6/18
28
Խաֆաֆեանցին
29
Մատթ[էոս]
սրբազանին
13
ալիբեանցին
5/17
32
Կովայլսկուն
11/23
33
դարձեալ
{նորան}
15/27
34
Մարիա
Նիկոլաեւնային
35
Րուդնեւին
36
նցին
68
Ստանիսլաւին
69
Սուաճեանին
70
դարձեալ
{նորան}
71
Uանասարեանցին
72
Բուդաղեանցին
73
Խաֆաֆեա
12/24
88
Հայրապետեանցին,
պաշտօնական
89
դարձեալ
{նորան},
հասարակ
90
Խաֆաֆեանցին,
Պ[ետեր]բուրգ
91
մե
թեանց
37
Ս.
Հ.
Աբգար
Մարտ
3
38
Պապային
39
{նորան}
դարձեալ
8
40
Քեաթիպեանցին
11
41
Քեաթիպեանցին
1
նցից
առել
էի
`
43.
22
2.
1
41.
21
Պիտի
ուղարկեմ
{նորան}
այժմ
41
տալեր
21
զիլբեր
գրոշ:
իզվոշ[չիկ]
30
մի
ու
առաջեւ,
որ
ծարավելով
իմաստության,
մոտենում
է
{նորան}
եւ
կամք
ունի
ճանաչելու
յուր
անձը,
բնությունը
եւ
րդը,
եթէ
մեր
պատուելի
սխօլաստիկները
հասկացրել
են
{նորան},
թէ
կրիտիկայն
բամբասանք
է
կամ
նախատինք
(пасквил
մարդիկ,
ցոյց
տալով
մի
արագիլ,
հաւատացրած
լինէին
{նորան},
թէ
այս
է
ահա
սիրամարգը։
Այսպիսի
վատաբաղդ
դիպու
աշխատողի
ճակատի
քրտինքը
եւ
քաջալերութիւն
է
տալիս
{նորան}
յառաջ
խաղալ
այդ
ազնիւ
ասպարիզի
մէջ։
Սոյնպէս
ց
է
տալիս
թերութիւնները
մի
աշխատութեան,
քաւ
լիցի
{նորան},
պախարակելու
համար
միայն
հանդէս
հանել
մի
հեղինակ
ական
ուժով,
մերկացնում
է
գործի
շապիկը
եւ
տալիս
է
{նորան}
այլ
կերպարանք՝
երբեմն
այնքան
տարբեր
առաջին
կերպա
եցութեան
տակ
լուսաբանած,
սկզբումը
իհարկէ
պիտոյ
է
{նորան}
օտար
թուին
դոքա,
որովհետեւ
Հայը
ո՛չ
գաղափարներին
եթէ
նա
սպանել
է
նորա
որդին,
որպէսզի
Կիրակոսն
էլ
{նորան}
ներէ,
եթէ
նա
սպանէ
սորա
որդին:
Բայց
կարգ
ու
կան
ը,
եթէ
հատուցումի
երկիւղը
չլինի,
ուրիշ
բան
չկայ
{նորան}
բռնող:
Հիմի
տեսնենք,
թէ
երկիւղը
բաւակա՞ն
է,
կա
ամեմատական
էր,
այն
ժամանակ
յայտնի
է,
թէ
թափելով
{նորան}
աւելի
շահուեցաւ,
քան
թէ
համեմատականը
ընդունելով
մարդու
գրքի
մէջ,
եւ
ուրիշները
պատրաստ
գտնում
են
{նորան}
եւ
առանց
վերստին
իրենց
անձը
աշխատութեան
տալու
ընդ
վերստին
իրենց
անձը
աշխատութեան
տալու
ընդունում
են
{նորան}
որպէս
ծայր
գիտութեան,
դառնում
են
այն
հեղինակի
ար
ելերը
իր
մտքի
մէջ
որպէս
մի
կենտրոնի
մէջ
ամփոփել,
{նորան}
միօրինակ
անօգուտ
են
պատրաստ
համակարգութիւնքը:
Հայմը
Հեգելի
թոյլ
լարը.
նա
ասում
է.
"
Կարելի
է
{նորան}
չարչարում
էր
մի
նախազգացութիւն,
թէ
այդ
տիեզերակա
ց
միեւնոյն
ժամանակ
ամէն
ուրիշից
պակաս
է
ընդունում
{նորան}:
Մանրամասնութեանց
`
խոր
յարգութեան
արժանի
գիտութ
լի
է:
Հա,
շատ
ընտիր
գաղափար,
բայց
որ
չես
կարող
{նորան}
մարմնացնել,
չես
կարող
գործ
դնել,
օգուտը
ինչ
է:
է
տալիս
ոչ
ստոյգ
ազատութեանը
աճել
եւ
ոչ
իսկ
յիշել
{նորան}:
Ազատութեան
դիմակի
տակ
գոյացել
է
շահասէր
եւ
ագահ
էտք,
ոչինչ
յարաբերութիւնք,
ոչինչ
վիճակ
չէ
կարող
{նորան}
պատահել:
Իսկ
մարդկային
առողջ
կեանքը
իր
լայն
ճանա
բայց
եւ
այն
ժամանակ
տակաւին
չէ
կարող
հասած
լինել
{նորան},
որովհետեւ
գաղափարի
եւ
նորա
մարմնանալու
մէջ
կայ
իրաւամբ
պարծեցած
ազատութիւնը:
Բացի
սորանից,
թող
{նորան}
դատապարտէ
մի
աւելի
ազատ
եւ
աւելի
վսեմ
սահմանադրու
՛վ
է
Վոլթէռը
եւ
միայն
անունն
է
լսել
եւ
ճանաչում
է
{նորան}
որպէս
արդիւնք
ճիզուիթական
դպրոցին,
այնպիսին
պիտի
երով
եւ
մօտից
սորվեցան
ազատութիւնը
եւ
համեմատելով
{նորան}
իրենց
հայրենիքի
ստրկութեան
հետ,
յղացան
այն
մեծ
կ
աւանդը
Ֆրանսիոյ
ձեռք,
բայց
նա
չկարողացաւ
պաշտել
{նորան}
նպատակի
յարմար
ձեւով:
Վերստին
կործանուեցաւ
այնտե
,
ինքը
դնում
է
օրէնք
եւ
ինքը
դարձեալ
հնազանդում
է
{նորան}.
վերստին
փոխում
է
օրէնքը
եւ
այդ
նոր
օրէնսդրութիւ
ջ,
ինչպէս
Գերմանիայում,
այլ
միայն
ցոյց
են
տալիս
{նորան}
ֆրանսիական
վերացականութեան,
անուրջի
վտանգաւոր
կե
համակարգութեան
մէջ,
նոյն
այն
բանը,
որ
շինում
է
{նորան}
համակարգութիւն
եւ
հնար
է
տալիս
նորան
դպրոց
կազմել
որ
շինում
է
նորան
համակարգութիւն
եւ
հնար
է
տալիս
{նորան}
դպրոց
կազմելու,
պատկանում
է
կրթութեան
արդէն
անցա
մ,
հոգով
միշտ
մօտ
եմ
քեզ:
Գնա՛,
ասացի
ես
{նորան},
տարաբախտութեան
ընկեր,
գնա՛
բարեաւ,
բայց
չմոռա
աշ
եւ
ինքը
խորասուզած
մտայածութեան
անդունդի
մէջ:
{Նորան}
այնպէս
տեսանելով,
ես
մոռացայ
իմ
բոլոր
ցաւերը:
Մ
,
ի՞նչ
պատճառով
եւ
ո՞ւր
ես
գնում:
Ա՜խ,
ասացի
ես
{նորան},
ազնիւ
բարեկամ,
քո
հարցմունքը
դարձեալ
կենդանացն
ին
մխիթարութիւնը:
Մեր
ոխերիմ
թշնամիքը
գտան
միջոց
{նորան}
եւս
իմ
գրկից
հանելու:
Ա՜խ,
իմ
փլատակուած
օրերի
րթուած
էր
Եւրոպիոյ
հռչակաւոր
գործարաններումը,
եւ
{նորան}
յանձնեց
գործարանի
վերակացութիւնը:
Նա
սկսաւ
նոր
կ
այն
ժողովուրդը,
որ
ովսաննայ
գոչելով,
բազմեցրեց
{նորան}
հռոմէական
եկեղեցւոյ
քահանայապետութեան
աթոռի
վերայ
վհետեւ
կարդինալը
դիտաւորուել
էր
անպատճառ
հեռացնել
{նորան},
որ
կարողանայ
իւր
նպատակին
հասանել:
Տեսաւ
կարդի
նալով,
մի՛
գուցէ
տհաճութիւն
ծնանի
ժողովրդի
մէջ,
{նորան}
խաբեց
սուտ
խոստմունքով:
Կարդինալը
փոխանակ
մ
ան
ընտրութեան,
պէտք
է
յաւիտենական
նախատինք
լինէր
{նորան}
եւ
պատճառ
տար
նորա
անունը
դրոշմելու
չարագործների
ր
ազգօգուտ
ձեռնարկութիւնը
ի
գլուխ
տանել,
եւ
ինքը
{նորան}
գործակից
լինելով,
հսկէր
գործարանի
պիտոյքի
եւ
բար
ած
վնասները
շատ
զգալի
եղան
Հռոմայ
համար.
ինչ
որ
{նորան}
առաւել
զզուելի
է
կացուցանում
հռոմայեցոց,
այն
է,
ններով
երկար
ժամանակ
պարապելով:
Հետ
ուրեմն
պապից
{նորան}
յանձնած
մի
քանի
գործերում
հաւատարիմ
եւ
մտերիմ
երե
ու,
եւ
պապի
աչքում
երեւելու
հաւատարիմ:
Եթէ
պապը
{նորան}
ասում
էր,
ուստի՛
է
քեզ
այդ
արծաթը,
այն
ժամանակ
՚ասեմ,
թէ
դու
ինչպիսի՛
մարդ
ես
",
պատասխանել
էր
{նորան}
փիլիսոփան:
Քեզ
փոքրիշատէ
տեղեկութիւն
տալու
համար
րձրեց
ժողովրդի
տրտնջանքին
եւ
դժկամակութեանը,
այլ
{նորան}
գործարանումը
վերակացու
կարգեց,
երկու
մարդ
եւս
նո
ան
գործարանումը
վերակացու
կարգեց,
երկու
մարդ
եւս
{նորան}
օգնական
տալով.
որոնցից
մէկը
բաւական
հմուտ
էր
մետ
հոգատարների
բոլոր
թերութիւնների
պատճառը
ընծայելով
{նորան}.
բայց
ճշմարտութեամբ
պէտք
է
ասած,
նոքա
երբեք
ուշ
ղի
խօսքերին,
քաջ
գիտելով,
թէ
ի՞նչ
բան
դրդում
էր
{նորան}
այդպիսի
բաների
վերայ
խօսել:
Երբ
տեսաւ,
որ
սորան
ով,
որ
ժողովուրդը
անհաւան
էր
նորա
ընտրութեանը
եւ
{նորան}
չէր
սիրում,
պէտք
է
որ
այդ
գործը
յանձն
չառնուր,
գուտ
ունենար
դորանից:
Իսկ
յանձն
առնելուց
յետոյ,
{նորան}
պէտք
չէ՞ր
այսպիսի
անարգ
ճանապարհներով
աշխատել
ամե
իտէր
այսպիսիներին
ցոյց
տալ
սէր
եւ
խնամք,
հաւատաց
{նորան}
եւ
բարի
յուսով
թոյլ
տուեց
մինչեւ
անգամ
մօտենալ
իւ
ի
ժամանակ
բարկացաւ
նորա
յանցանքի
վերայ
եւ
կամեցաւ
{նորան}
դատապարտել,
բայց
դարձեալ
գթալով,
ներել
էր
մարդա
երել
էր
մարդասիրաբար,
բաւական
համարելով
արտաքսել
{նորան}
իւր
երեսից
եւ
հոգեւոր
գործերի
պաշտօնից:
Այն
պապի
ւթ
էր
եղել
եւ
հնձում
էր
նոցայ
գովութեան
դափնիքը,
{նորան}
չէր
հաւանում
սա:
Այն
պապին,
որ
մոռացութեան
տալո
ր
տուել
այնքան
ներողամտութիւն
եւ
մարդասիրութիւն,
{նորան}
չարանախանձ
էր
կոչում:
Այն
պապին,
որ
անբախտ
Հռոմ
կաւին
մի
անբուժելի
խոց
է
Հռոմէական
սրտերի
համար
-
{նորան}
բարբարոս
էր
կոչում:
Այն
պապին,
որ
Հռոմի
նախկին
ր,
մոռացել
էր
փառք,
պատիւ
եւ
մարդկային
երկիւղ,
{նորան}
կործանիչ
ժողովրդի
բարօրութեան
էր
կոչում:
Թող
պատ
ւթեան
ժամանակը
պէտք
չէր
այնքան
չափազանցօրէն
գովել
{նորան}
թէ
գրով
եւ
թէ
խօսքով,
մինչեւ
անգամ
նորան
մի
նոր
ն
գովել
նորան
թէ
գրով
եւ
թէ
խօսքով,
մինչեւ
անգամ
{նորան}
մի
նոր
Մեծ
Կարոլոս
ասելով
Հռոմի
բարեբաստութեան
հա
այսպիսի
տարապայմանութիւնը,
իսկ
նորա
մահից
յետոյ
{նորան}
բարբարոս,
չարանախանձ,
անարժան
քահանայապետութեան
ւք
թէ
նա
կարծում
էր,
թէ
պապը
անիրաւութիւն
է
արել
{նորան},
որ
չէ
դատապարտել
այնպէս,
ինչպէս
կը
պահանջէր
ար
ւր
ամեն
այն
զօրութիւնքը
ուղղեցրեց
դէպի
այդ
կէտը:
{Նորան}
փոքր
չօգնեց
եւ
իւր
գեղեցիկ
համբաւը,
որ
ստացել
էր
ինելու:
Իսկ
սա
իւր
գործերը
կարգի
դնելով,
ստիպեց
{նորան},
մնաք
բարեաւ
ասել:
Ահա՛
այստեղ
կատարուեցաւ
մարգ
եան
տակ
մնացել
էին
հիւանդ,
զանազան
պատճառներով:
{Նորան}
քարտուղարութիւն
տալով,
կարծեց
անշուշտ,
թէ
խաբեց
քարտուղարութիւն
տալով,
կարծեց
անշուշտ,
թէ
խաբեց
{նորան}.
բայց
նա
իւր
գիտեցածը
գործ
կը
դնէ,
եթէ
կարդինալ
բայց
նա
իւր
գիտեցածը
գործ
կը
դնէ,
եթէ
կարդինալը
{նորան}
մի
փոքր
կը
դիպչի:
Ինչ
չարութիւն
որ
մարդուս
մտքից
ւ
ժողովրդեան
կենդանի
օրինակ
համարուելով,
պիտոյ
է
{նորան}
մեծ
մեծ
առաքինութիւններ
ունենալ,
որ
կարողանայ
իւ
ան
պտուղը
քաղել,
որովհետեւ
երկու
շաբաթից
յետոյ,
{նորան}
եւս
դուրս
արեցին
գործարանից:
Այս
կարդինալի
խորամ
ր
առաջին
անգամը
այսպիսի
պատուով
եւ
գովաբանութեամբ
{նորան}
ներկայացուցին
ծառայողներին,
կարծելով,
որ
նորան
նորան
ներկայացուցին
ծառայողներին,
կարծելով,
որ
{նորան}
եւս
կարող
են
ծառայեցնել
իւրեանց
նպատակին,
յետոյ
ձն
առնուր:
Երկրորդ,
լաւ
իմանալով,
որ
կարդինալը
{նորան}
լաւ
աչքով
չէ
նայում,
պարտ
էր
ամեն
կողմից
աշխատել
րի
հետ,
ապա,
նախ
սխալ
է
այն
պատճառով,
որ,
երբ
{նորան}
արձակում
էին,
է՛ր
աղագաւ
չէր
ասում,
որ
ես
իմ
վե
դիցո՛ւք
թէ
վերակացուն
անբարոյական
անձն
լինելով,
{նորան}
հրամայել
էր
այդպէս
առնել,
միթէ՞
նա
չկարողացաւ
այ
ր
արմատախիլ
առնել
իւր
սրտից,
որ
բարոյական
մարդիկ
{նորան}
սիրէին:
Վարպետը
Սա
մի
պատանի
մարդ
էր,
մեղմ
տաբերէր:
Իսկ
ով
որ
այս
մասին
անփոյթ
էր
երեւում,
{նորան}
կը
գրէր
իւր
սրտի
մէջ,
որպէս
մի
մարդ,
որին
պէտք
զունքը:
Թէպէտ
եւ
չէր
անզէն,
բայց
չէր
գործ
դնում
{նորան},
բաւականանալով
միայն
նորա
շողիւնով
ահաբեկել
սպառ
ը
զարգացած:
Մնացածները
ի՞նչ
եղան,
ասացի
ես
{նորան},
պատմիր,
որ
լաւ
հասկանալով
բանի
որպիսութիւնը
կա
ա՛,
ո՞ր
կողմն
է
արդար,
եւ
որը՞
դատապարտելի:
Ես
{նորան}
պատասխանեցի.
թո՛ղ
այդ
բանը
քննել
մարդկութեան
ապա
նչպէս
մարդու
շատ
անգամ
պատահում
է
երազի
մէջ,
երբ
{նորան}
պատկերանում
է
մի
զարհուրելի
տեսարան
եւ
կամ
գնում
ում
է
նրանից
փախչել,
բայց
նորա
վաստակած
ծունկերը
{նորան}
չեն
հնազանդում
եւ
նորա
ձայնը
կտրւում
է,
եւ
նա
իզ
խօսքը:
Ես
եւս
անքաղաքավարութիւն
համարելով
ստիպել
{նորան},
առա
նորա
հրաժարական
ողջոյնը,
նա
ինձանից
լուսի
նները
ամեն
ժամանակ
խնդացին
եւ
ուրախացան
նորանով.
{նորան}
լսողների
հոգիները
ծաղկում
էին
այն
շնորհից,
որ
նո
նը՝
Հայոց
զօրավար
եւ
Մամիկոնէից
Տէրը,
կամենալով
{նորան}
առաւել
մերձաւոր
եւ
սիրելի
անել
իրեն,
նորան
յանձն
նալով
նորան
առաւել
մերձաւոր
եւ
սիրելի
անել
իրեն,
{նորան}
յանձնեց
Նոր
քաղաքի
երեւելի
եւ
հոյակապ
տեղը,
որի
,
նախանձելով
կործանեց
նախաստեղծին
եւ
հո՛ղ
դարձուց
{նորան}
։
Իմաստութեան
մէջն
էլ
վկայում
է
Աստուածաշունչը,
շակերտքը
չեն
պահում
եւ
խառն
ուտում
են
"
ասելով։
{Նորան}
"
դիւահա՛ր
"
էլ
կոչեցին.
"
Չէ՞
որ
ճշմարիտ
ենք
աս
Պիղատոսը
ճանաչելով,
թէ
նախանձի
պատճառով
մատնեցին
{նորան},
ձեռքերը
լուանալով,
ասաց.
"
Ես
անպա՛րտ
եմ
այդ
,
դո՛ւք
առէք
եւ
ձեր
օրէնքով
դատեցէք"։
Եւ
ձգեց
{նորան}
օրէնքի
եւ
ժողովրդի
ձեռքը,
որ
երկո՛ւքն
էլ
մահապար
քա՛,
չդիմանալով
դիւամոլ
նախանձին,
մահի
մատնեցին
{Նորան},
եւ
ո՛չ
արդարների,
այլ՝
անիծուա՛ծ
մահի,
որպէ
ալով,
Սուրբ
Հոգու
խօսքը
իմ
վրայ
բերէ,
թէ՝
վա՜յ
{նորան},
որ
չար
ագահութիւն
է
պահում
իր
տանը"։
Դարձե
արդ,
որ
գովում
էր,
ծա՛ղր
անելով՝
ամաչեցնում
են
{նորան}
։
"
Միանգամ
թէ
խօսեց,
էլ
լռել
չգիտէ,
-
ասում
են
այդ
Հայոց
աբեղայքը
այստեղից
այնտեղ
հալածական
արին
{նորան}
։
Չէ՞
որ
նորա
լուսաւորող
եւ
տգիտութիւն
հալածող
գր
տ
լաւ
տեղեկացած
լինելով,
գիտէք...
տիրոջ
մասին.
{նորան}
անչափ
անհանգիստ
աշխատութեանց
եւ
գիշեր
ցերեկ
Հայոց
մ
Ղազար
Փարպեցու
արժանաւորութիւնը։
Անտարակո՛յս,
{նորան}
ենք
պարտական,
որ
այս
հրաշալի
Թուղթը
կարդում
ենք
ստէպ
յիշելով
Վաղարշապատի
եկեղեցին,
անուանում
են
{նորան}
Կաթուղիկէ։
Սեբէոս
եպիսկոպոսը
եօթներորդ
դարում
ան
։
Սեբէոս
եպիսկոպոսը
եօթներորդ
դարում
անուանում
է
{նորան}
Կաթողիկէ։
Յովհաննէս
կաթողիկոսը
իններորդ
դարում
ա
Յովհաննէս
կաթողիկոսը
իններորդ
դարում
անուանում
է
{նորան}
Կաթողիկէ։
Ասողիկը
տասն
եւ
մէկերորդ
դարում
անուան
իկէ։
Ասողիկը
տասն
եւ
մէկերորդ
դարում
անուանում
է
{նորան}
Կաթողիկէ.
նոյնպէս
եւ
ուրիշ
հեղինակներ,
Կաթողիկէ
ժողովը,
դարձեալ
հեռատես
իմաստութեամբ
նաւապետելով
{նորան}
եւ
փրկելով
Բիւզանդեան
ճախիններից
եւ
Լեւոնեան
խարտ
ց
նորա
ընթացքը
նո՛յն
գծի
վրայ,
ուր
կանգնեցրել
էր
{նորան}
մեր
բազմերախտ
Հայրը,
որ
մնա՛ց
ինչպէս
որ
կար
սկզբ
ը,
որ
մի
նոր
հիմնարկութիւն
կարող
էին
համարել
տալ
{նորան}
յանձուած
վանքը։
Աւելորդ
է
ասել,
որ
մենք
չգիտենք
տալիս
է
Ղազար
Փարպեցու
անունը՝
ճարտասան
կոչելով
{նորան},
բայց
այնտեղ
Փարպեցին
երեւում
է
ոչ
որպէս
աշակերտ
իր
երկու
եղբարց
հետ,
նորա
մայրը՝
Ձուիկը,
տարաւ
{նորան}
Աշուշայի
տունը,
ուր
ուսում
էին
տալիս
Փարպեցուն։
նից
յետոյ,
որովհետեւ
ասում
է,
թէ
Աղանը
ընդունեց
{նորան}
որպէս
իր
ազգակցի
խաղակից։
Մենք
չգիտենք,
թէ
ո
իւն
արած
ընդունելով,
յետոյ
Յունաստան
է
ուղարկում
{նորան}
Մեծ
թարգմանչաց
հրամանով։
Մեզ
թւում
է,
թէ
մեծ
ժամանակ
Աղանից
է
ուսել
Սուրբ
հաւատը,
թէ
Աղանն
է
{նորան}
պարեգօտ
հագցրել։
Փարպեցին,
եթէ
նաեւ
մի
ամիս
լին
։
Բացի
սոցանից,
մենք
չգիտենք,
թէ
ո՛վքեր
էին
{նորան}
ուսում
տալիս
Աշուշայի
տանը,
եւ
հարկ
է,
թէ
կային
քահանայապետ
աշխարհին
"
խօսքը,
որով,
յատկացնելով
{նորան}
Սիւնեաց
երկրին,
պարզացնում
է
բանը
եւ
էլ
պատճառ
չ
բանը
եւ
էլ
պատճառ
չէ
թողում,
որ
ո՛վեւիցէ
համարէ
{նորան}
Հայոց
կաթողիկոս։
Բացի
սորանից,
Փարպեցին
վկայ
է
րութեամբ,
երբ
Մեծ
Վահանը
Սիւնեաց
երկրից
հրաւիրեց
{նորան}
վերադառնալ։
Իսկ
Թէ
Սիւնեաց
երկրում
նա
աղքատ
մի
մ
երեւում
է
նաեւ
նորանից,
որ
երբ
վանքից
հալածեցին
{նորան}
՝
յափշտակելով
բոլոր
նորա
ունեցածը,
այն
ժամանակ
Ղ
նը,
ձախողակի,
շփոթուել
է
նոր
լեզուի
մէջ։
Առանց
{նորան}
էլ
մեր
մէջ
դերանունները,
սեռ
չունենալով,
ծանուց
վրայ,
երբ
սոքա
Վահանի
այն
նեղ
ժամանակը
գնում
էին
{նորան}
Պարսից
ընդդէմ
օգնելու։
Թո՛ղ
խօսի
ինքը՝
Փարպեցին
հարցասիրութեան
արժանի
տեղեկութիւնը։
Ո՛վ
է
արդեօք
{նորան}
պատմում,
թէ
Փարպեցին,
Սիւնեաց
երկրից
վերադառնալ
Թղթում
յիշուած
Սեւուկի
մասին.
մենք
ոչինչ
ունինք
{նորան}
ասելու,
որովհետեւ
պատմութիւնը
մեզ
չէ
ասում
եւ
չգ
ւրբ
Կարապետի՝
Գլակայ
վանքի,
վրայ
խօսելով
կոչում
է
{նորան}
եւս
"Մայր
եկեղեցեաց
ամենայն
Հայաստանեայց",
բայց
ա
ալով
գրգռել
Մաշտոցի
վրէժխնդրութիւնը,
յիշեցնում
էր
{նորան}
կաթողիկոսի
նզովքը։
Ահա
Մաշտոցի
խօսքերը.
"բայց
իմ
րազմում
Հայոց
սպարապետ
հոյակապ
Սմբատ
ասպետը
բռնեց
{նորան}
եւ,
կրակի
նման
տաքացրած
կարմիր
շամփուրը
պսակ
շինե
կ
մարդ
կամ
մի
բոզ
յայտնուէր,
իսկոյն
քարկոծում
էին
{նորան}
առանց
խնայելու։
Էլ
ի՞նչպէս
ուրեմն
կարող
էր
յատուկ
ւթիւնը։
Այս
անգամ
շատ
սառն
կերպով
ընդունում
է
{նորան}
Կաթողիկոսը,
որպէս
երբէք
չէր
ընդունած,
եւ
Աբովեա
այն
լուսաւորութեան
աստիճանի
վերայ,
ուր
հանել
էր
{նորան}
ճեմարանը,
այլ
ցանկանալով
աւելի
եւս
յառաջ
գնալ
իւ
սման
ընթացքը,
բայց
զանազան
պատճառներ
հարկադրեցին
{նորան}
դառնալ
Մոսկուա
եւ
այնտեղ
ուսանել
Կովկասեան
Կօմիտե
Դէկան
եւ
ուսուցչապետ
Անքէ
վարդապետը
իսկոյն
սիրեց
{նորան}
՝
միտ
դնելով
այն
բանագիտութեանը,
որ
ցոյց
տուեց
հ
պարէզի
առաջին
ընթացքում,
այնպէս,
որ
անհնար
եղաւ
{նորան},
տարու
վերջումը
ենթարկուիլ
հարցափորձութեան,
տեղ
խատութիւնը,
սպասում
էր
մի
յարմար
ժամանակի,
տպել
{նորան}
երկու
խորհրդով.
առաջինը՝
որ
ժառանգութիւն
դարձու
րծը
եւ
հայ
մարդկութեան,
երկրորդ՝
որ,
նուիրելով
{նորան}
հանգուցեալ
Դաւիկ
Թամամշեանի՝
իւր
բարերերի
յիշատա
լով
նորա
առողջութեան
թուլութիւնը,
հեռացնում
էինք
{նորան}
այդ
խորհրդից։
Բայց
նորա
վառ
հոգին
եւ
ազնիւ
ձգտող
տ
սիրելով
հանգուցեալը,
բարեմտաբեր
խորհուրդ
տուեց
{նորան}
մի
քանի
ժամանակ
յետ
դնել
այդ
դիտաւորութեան
իրագոր
ռաջադիմութիւնը,
պաշտօնական
թղթակցութեամբ
յանձնեց
{նորան}
բժշկականութեան
եւ
վիրաբուժութեան
երեւելի
վարդապետ
չապետ
Պարոն
Ֆէօդօր
Իվանովիչ
Ինոզեմցովին,
որ
կրթէ
{նորան}
հանքային
ջրերով
բժշկուելու
մէջ,
որովհետեւ
իշխանո
մէջ,
որովհետեւ
իշխանութիւնը
մտածում
էր
ուղարկել
{նորան}
Կովկասու
Բորջոմ
ասացեալ
տեղը,
ուր
դիմում
են
անհա
ամար
զանազան
ցաւերից։
Պ.
Ինոզեմցովը,
ճանաչելով
{նորան}
որպէս
ընտիր
ուսած
աշակերտ,
այլեւ
միտ
դնելով
Դեկա
տ
դնելով
Դեկան
Անքէ
վարդապետի
վկայութեանը,
սիրեց
{նորան}
իբրեւ
մի
բարի
անդամ
մարդկութեան
բարեկամ
ընկերութե
ւթեանը,
եւ
առաջարկեց
Պ.
Կրէյզէր
բժշկին
ընդունել
{նորան}
իւր
հիւանդանոցի
մէջ,
ուր
բժշկւում
են
սառը
ջրով,
առաւել,
մինչեւ
որ
Պ.
Ինոզեմցովը
խորհուրդ
տուեց
{նորան}
տեղափոխուիլ
դէպի
Կայսերական
համալսարանի
հիւանդանո
ւթիւն
Յովհաննիսեան
Մարկոսեանից,
որ
անխնամ
չթողու
{նորան}
։
Փետրուարի
18ին,
առաւօտեան
ինն
ժամին,
բոլոր
օն
Նիկոլայոսեան
Կանդինեանցը,
որոնք
եւ
օգնում
էին
{նորան}
ամենայն
կերպ։
Այստեղ
պարտականութիւն
ենք
համար
վերարկուն,
այլ
այն
օրերը
միայն,
երբ
հարկաւոր
էր
{նորան}
պաշտօնական
կերպով
հանդէս
դուրս
գալու.
եւ
այսպէս
ամ
տպած
չէին:
Այս
տեսակ
պաքսիմատներ
պատուիրել
էր
{նորան}
պալատական
արհի
բժիշկ,
երեւելի
վարդապետ
եւ
վիրաբո
ան
պատուէրներով,
որի
համար
եւս
մարդիկ
անուանեցին
{նորան}
հայր
բժշկութեան,
եւ
սատանան
ընդունեց
նորան
իւր
մ
նեցին
նորան
հայր
բժշկութեան,
եւ
սատանան
ընդունեց
{նորան}
իւր
մօտ
պալատական
արհի
բժշկի
պատուանունով:
կութեամբ.
-
ե՛կ
մի
րոպէ
իմ
մօտ:
Գրապետը
մօտեցաւ
{նորան}
ահ
ու
դողով:
Սատանան
բռնեց
նորա
ականջից,
բարձրա
անջից,
բարձրացրեց
օդի
մէջ
իբրեւ
մի
փետուր,
դրեց
{նորան}
Մխիթարի,
ահագին,
Մատթէոսի
Աւետարանի
մեկնութեան
նալով
այս
գրքից,
մտածում
է
այդքան
տարի
եւս
պահել
{նորան},
բայց
զուր
է.
դարձեալ
բան
չէ
հասկանալու.
պատճա
հալածելու
համար.
երբ
նա
շնորհ
կը
բերէ
մեր
մօտ,
{նորան}
անշուշտ,
հանձնիր
այդ
պաշտօնը.
նորանից
արժանաւոր
ւերի
վերայ.
կարծես
թէ
մի
բան
անհանգիստ
էր
առնում
{նորան}:
Նա
իւր
աչքերում
զգաց
մի
անհանգիստ
կսկիծ.
յանկա
՛ր
նորա
մօտ
եւ
ամենայն
փռնգալուն
առողջութիւն
ասա՛
{նորան}:
Գնացէ՛ք
կորէ՛ք,
յիմարներ:
Uատանան
սորանից
ի
զարհուրելի
թագաւորը:
-
Նախ,
որ
դու
արժանի
չես
{նորան},
երկրորդ,
որ
ինձ
հարկաւոր
ես.
քաղաքական
գործեր
ճանկերը
բացած,
որպէս
թէ
պատրաստւում
էր
պատառոտել
{նորան}:
Աստարօտը
սկսեց
փախչել,
սատանան
նորա
քամակ
իլիոսը...
Եւ
ամենասաստիկ
բարկութեամբ
պտուտելով
{նորան}
իւր
գլխի
վերայ,
ձգեց
սարսափելի
զօրութեամբ:
ստարօտի
վերայ
եւ
տեսանելով
նորա
պոչը,
ընդունեցին
{նորան}
այն
մեծ
մոլորակի
տեղ,
որ
այս
տարիներումս
երեւելո
,
սկսիր
շուտով
քո
յայտարարութիւնը.
միայն
կատարիր
{նորան}
համառօտ
եւ
խելացի:
Այս
ասելով
յօրանջեց
սաստ
յատակին
խազերը:
Առաջին
անգամ,
որ
տեսանէիք
դուք
{նորան},
կը
կարծէիք
երեւելի
պատմաբան.
բայց
նա
այնպիսի
պ
եւ
յաջող
փորձիչ:
Սա
էր,
որ
խաբեց
Եւային,
տալով
{նորան}
բարու
եւ
չարի
գիտութիւնը.
այն
ժամանակներումը
այս
-
ցոյց
տուր
ինձ
քո
ցուցակը:
Ֆիֆիքոքոն
տուեց
{նորան}
ամուսնական
գործերի
ցուցակը
մի
երկայն
թղթի
վերայ.
նտեղ
որպէս
պահակ,
վեր
առեցին
Ֆիֆիքոքոն,
տարեցին
{նորան}
գեհեանը
եւ
այնտեղ
գլուխը
կոխելով
հնոցի
մէջ,
փառա
տածի
պէս,
կարդաս
այդ
յայտարարութիւնը,
եւ
ես
տամ
{նորան}
արժանի
վարձը.
թող
չասեն
մահկանացուք,
թէ
ես
վարձ
նոր
է
գալիս
այստեղ,
ուրեմն
եւ
արժան
է
ծանօթացնել
{նորան}
մեր
դժոխային
անիծեալների
հետ:
-
Մռայլագոյն
տ
ան
ասել,
բայց
մօտի
կանգնած
դեւերը
նշանացի
արեցին
{նորան},
թէ
մինչեւ
ինքը
սատանան
չհարցանէ,
չէ
կարելի
բան
ղում
էր
պարիաների
ցեղից:
Ճակատագիրը
պատրաստել
էր
{նորան}
անօթ
ընտրութեան
լինիլ
դժոխքի
համար:
Նա
լինելով
ա
ացել
էր
Ասմոդեյին
հոգին
տալ,
եթէ
Ասմոդեյը
կը
տար
{նորան}
մի
պարգեւ,
բայց
Ասմոդեյը
առաւել
խորամանկ
լինելով
մի
որեւիցէ
դժուար
գործից,
իմ
որդին
կը
հասուցանէ
{նորան}
իւր
փրկարար
խորհուրդը
եւ
կը
սրբէ
տէր
սատանայի
տգի
ում
նոցա
մէջ,
որովհետեւ
հանդիսապետը
հրամայել
էր
{նորան}
ծունկ
չոքել
տէր
սատանայի
գահի
ոտքումը:
Ոչինչ
տեղ
ու
ներս
մտանելու
պատճառը:
Այս
միջոցին
մօտեցել
էր
{նորան}
աղախինը
եւ
յառաջ
քան
թէ
պ.
Մարկոսը
աւարտել
էր
իւ
րեան,
իսկ
միւսը
բարձր
բարձր
գոռալով
հայհոյում
էր
{նորան}
եւ
ասում
էր,
որ
եթէ
չափը
չճանաչէ,
ոչ
միայն
այսչ
է.
Նոյ
նահապետը
ջրհեղեղից
յետոյ
իսկոյն
գործ
դրեց
{նորան}...
ի՞նչ
կ'առնուս
գորտի
նման
ջուր
խմելուց.
ջու
նան․
իմ
պատուելի
ազգասէրը
հանգիստ
թող
նստի
տանը,
{նորան}
թող
անհանգիստ
չառնեն,
միթէ՞
նա
երեսփոխան
է
ամբող
ասէրը
մասնաւոր
մարդ
է,
փորը
կուշտ,
արծաթը
շատ,
{նորան}
ինչ
փոյթ,
որ
ազգի
զաւակները
իւրեանց
անդաստիարակո
.
Մարկոսը,
ներս
մտանելով
Շաքարեանցի
տուն,
չգտաւ
{նորան}
այնտեղ:
Հարցանելով
ծառայից,
իմացաւ,
որ
դիւթութ
դիպուածներում
արգելում
է
մտանել
ախոռը
եւ
մօտենալ
{նորան},
որովհետեւ
չար
ոգիների
ազդելուց
կարելի
էր
խեղանա
փոքր
ջուր
սրսկելով
Շաքարեանցի
երեսին,
զգաստացուց
{նորան}:
Պ.
Շաքարեանցը
վեր
կացաւ
եւ
կովի
նման
նայու
հետեւ
ճակատագիրը
այսպէս
է
բերել,
որ
դու
իմանայիր
{նորան}:
Փո՛յթ
չէ,
դու
եւս
մի
կարդացող
մարդ
ես,
այսօր
կամ
այն
կողմը
ձգելու
ժամանակ,
անդադար
տեսնում
էի
{նորան}:
Թուլացայ,
մաշուեցայ.
մարդու
հետ
խօսելու
ժաման
դարձեալ
սրբում
եմ
աչքս...
եւ
դարձեալ
տեսանելով
{նորան}
վազում
եմ
դէպի
նա...
բայց,
աւա՛ղ...
աղջիկը
ակելով,
անյայտացաւ
ծառերի
քամակում:
Շատ
որոնեցի
{նորան}
անտառի
մէջ,
այնուամենայնիւ
չկարողացայ
գտանել:
Ա
եւ
եթէ
այդ
մարդը
չէ
կարող
ուրիշները
եւս
հաղորդել
{նորան}:
Գիշերը,
երազում
տեսայ
իմ
յաւերժահարսը,
որ,
մ
ռքով
եւ
բաւական
կոպիտ
նկարած
էր.
հանեցի
եւ
ձգեցի
{նորան}
յատակի
վերայ...
-
Ի՞նչ
բան
ունի
այդ
հրէշի
հրէշի
պատկերը
իմ
պտուկի
մէջ,
ո՞ր
սատանան
ձգել
է
{նորան}
այդտեղ,
եւ
միթէ՞
ճշմարիտ
է
այդ,
միթէ՞
ես
երկիւղ
զուտ
ճշմարտութիւն
է,
ինչպէ՛ս
կարելի
է
ընդդիմանալ
{նորան},
ամենայն
ժամանակ
ուսումնականութիւն
հա
ուսումնակա
յնպիսի
դրութեան
մէջ
է,
որ
ժամանակը
շատ
թանգ
արժէ
{նորան}:
Ես
քեզանից
գաղտնիք
չունիմ,
-
յաւելացրեց
պ.
Շա
եւ
նորա
անդադար
Նարեկ
կարդալը
շատ
ձեռնտու
էր
եղել
{նորան}
ընթերցանութեան
մէջ
վարժուելու:
Պ.
Շաքարեանց
Ալքիմիայի
սկիզբը
յայտնի
չէ.
չէ
պիտոյ
որոնել
{նորան}
ո՛չ
Յունաց,
ո՛չ
Եգիպտացոց,
ոչ
Հնդկացոց
եւ
ո՛չ
Չ
ղայքը,
նորա
նախանձոտ
եղբայրակիցքը,
դատապարտեցին
{նորան}
որպէս
կախարդ,
երեւի
թէ
պղնձեայ
գլխի
համար,
որ
խ
ւ
զանազան
փորձեր
եւ
նկատողութիւնք,
որ
յաջողել
էր
{նորան}
կատարել:
Երկրորդի
առարկան
են
հանքերը,
որ
ցոյց
ե
բերտոսը
ունի
մի
գերբնական
գործակից,
որ
օգնում
էր
{նորան}
աշխատութեան
մէջ,
այլեւ
յաղթելու
այն
բոլոր
դժուար
ւրիխ
քաղաքի
մօտ:
Նորա
հայրը,
որպէս
բժիշկ
ուսուց
{նորան}
Ֆիզիկա
եւ
Խիրուրգիայ,
բայց
Ալքիմիան
սիրական
գիտո
Վասիլիոս
չորրորդին,
որ
իւր
որդու
հետ
ուղարկել
էր
{նորան}
Կոստանդնուպօլիս:
Պարացելսոսը
երկար
ժամանակ
չ
էր
եւ
գործական
բժշկութեամբ:
Մի
անգամ
հրաւիրեցին
{նորան}
գնալ
մի
վտանգաւոր
ցաւով
հիւանդ
աբեղայի
մօտ:
Պարա
մեծ
թշնամութիւն
յառաջանալու,
որ
եւ
ապա
հարկադրեց
{նորան}
հեռանալ
Բազըլից:
Նա
զրկուած
ամենայն
օգնութենից,
վրէժխնդրութեանը,
որոնք
մի
խնջոյքի
մէջ
դեղել
էին
{նորան}:
1703
թուականին.
երեւեցաւ
Անգլիայում
մի
մեծ
բերեց
մի
քանի
այլ
պատճառք:
Ժողովը
ժամանակ
տուեց
{նորան}
փոշիներ
պատրաստելու
համար,
եւ
հետեւեալ
տարումը
պ
րողութիւնը
անսահման
է:
Ոչինչ
չէ
յառաջանում
առանց
{նորան}.
իսկ
նորանով
ամենայն
բան
կարելի
է:
Կրակի
օգ
նից
է
ստանում
հարկաւոր
արծաթը,
ես
արդէն
տուել
եմ
{նորան}
մօտ
իբր
երեք
հարիւր
մանէթ.
երեք
հազար
եւս
կը
հաւ
ացուիս.
այն
ժամանակ
ինչ
բան
է
մեր
համար
արծաթը:
{Նորան}
այն
ժամանակ
ծանր
է
դուրս
գալ
գրպանից,
եթէ
ճարել
րպանից,
եթէ
ճարել
ես
ճակատիդ
դառը
քրտինքով,
եթէ
{նորան}
հաւաքելու
համար
կոտրել
ես
մէջքիդ
օղը.
բայց
եթէ
ո
չ
յարգ
ոսկուն
կամ
արծաթին:
Թո՛ղ
ուրիշները
որոնեն
{նորան}
Ուրալեան
սարերում,
Բրազիլիայի
եւ
Կալիֆորնիայի
մէ
րնիայի
մէջ,
մեք
Մանթուխեանցի
քուրայից
կը
ստանանք
{նորան},
-
պատասխանեց
պ.
Շաքարեանցը
ինքնաբաւական
կերպով
կան
աղջիկների
հետ:
-
Եթէ
արժան
է,
հրաւիրենք
{նորան}
եւս,
-
յաւելացրեց
պ.
Շաքարեանցը,
-
ես
ծանօթ
չլ
:
-
Ինչո՛ւ
համար,
եթէ
ամենեքեան
հրաւիրում
են
{նորան},
-
խօսեց
Շաքարեանցը:
-
Նորա
համար...
-
պ
եւ,
վշտացնելով
նորա
անձնասիրութիւնը,
որովհետեւ
{նորան}
եւս
հաւանելու
չէր
կոմս
էմմանուէլը,
թշնամական
ուղ
ընկերութեան
մէջ"։
-
Մի
բան
ասեմ.
մանաւանդ
{նորան}
պիտոյ
է
հրաւիրել,
որովհետեւ
այդպիսի
բնաւորութեան
.
Մարկոսը:
-
Ին՛չ
մի
խայտառակութիւն
է.
մեր
{նորան}
հրաւիրելը
արդէն
մի
մեծ
պատիւ
էր,
որ
ցոյց
էինք
տա
արեկամքը:
-
Սխալւո՛ւմ
էք.
մեք
կը
հարբեցնենք
{նորան}
եւ
յետոյ
կը
ծիծաղենք
նորա
վերայ:
Այդպիսի
մարդիկ
տ:
Միթէ՞
խաղ
է,
կամ,
կատա՞կ
է
իմ
հետ
խմել.
ես
{նորան}
այն
օրը
ձգեմ,
որ
շունը
ձեռքից
հաց
չառնու,
-
պատ
ի
հետ:
-
Ես
կամէի
մեր
խնջոյքի
մէջ
խայտառակել
{նորան},
-
շարունակեց
պ.
Մարկոսը,
-
ես
այնպիսի
բաներ
հ
թուաբանական
յարաբերութիւն,
եւ
պատրաստ
է
ստրկանալ
{նորան},
եթէ
նա
կարողանայ
մի
զօրութիւն
ցոյց
տալ.
նա
չու
ոյքը:
Պ.
Մարկոսը
խնդրեց
յատկացնել
խնջոյքի
օրը.
{նորան}
պատասխանեց
Շաքարեանցը,
թէ
լինելու
է
մայիսի
20-ին
:
Վերջապէս
սառեցաւ
խառնուրդը
եւ
կարելի
եղաւ
քննել
{նորան}...
Ո՛վ,
բաղդիս,
գործողութիւնը
յաջողուել
էր
ա
իքը
այս
է,
որ
շատ
ոսկի
շինելուց
յետոյ,
վաճառենք
{նորան}
եւ
գոյացնենք
մի
մեծ
արծաթագլուխ,
որ
եւ
դնելով
մի
նցքերը:
Նորա
անձնական
տկարութիւնքը
հարկադրել
էին
{նորան},
օդափոխութեան
համար
դուրս
գալ
իւր
մռայլոտ
բնակար
տոյքին:
-
Մեր
ժողովուրդը
այդպիսի
բան
չգիտէ:
{Նորան}
վաղուց
արդէն
հաւատացուցել
են,
որ
ժողովուրդը,
ազ
վ,
իրաւո՛ւնք
ունի
պահանջելու,
որ
տէրը
հաշիւ
տար
{նորան},
թէ
որքա՛ն
արդիւնք
էր
ստացել
նորա
բուրդից
եւ
կաթ
ը
մեզ
է
պատկանում,
եւ
մեք
աւելի
լաւ
ճանաչում
ենք
{նորան}
քան
թէ
դուք,
ձեր
ժամանակը
անցաւ,
հերիք
է
որ
ձեր
նունը,
-
հարց
արեց
տիրացուն,
-
դուք
ճանաչու՞մ
էք
{նորան}:
-
Այո՜,
-
պատասխանեց
կոմսը,
-
ես
այսօր
առ
յց
Մահտեսի
Թովմասը
յառաջ
տանելով
իւր
խօսքը
չթողեց
{նորան}
բերան
բանալ:
-
Ձեր
խօսակցութիւնը,
որի
մէջ
յ
ենայն
կարեկցութեան
արժանի.
ճշմարիտ,
եթէ
պատահէի
{նորան},
կը
խրատէի,
որ
հետ
կենար
այսպիսի
անօգուտ
եւ
յիմ
ար
պահեմ
Եումը
մեր
մօտ,
այնպէս
որ
դո՛ւք
հանդիպէք
{նորան}
այստեղ:
-
Լսելու
համար
այդ
երգը,
ինչ
պիտոյ
ւմ
էր
ուրախ,
անհոգ,
միայնակ։
Ես
տեսայ
{նորան},
բայց
մի
այլ
տեղում,
Յաւերժահարսնի
ունէր
կե
անգամ,
Մինչ
անհոգ,
ուրախ
խաղացած
տեղից
{Նորան}
բռնեցին,
որպէս
մահապարտ․
Ինչ
անմեղութիւն,
ի
րսում,
սրտով
համարձակ:
Նա
խոստանում
էր
{նորան}
անմահ
կեանք.
Նորան
սիրելը
էր
անմահութիւն.
Նա
խոստանում
էր
նորան
անմահ
կեանք.
{Նորան}
սիրելը
էր
անմահութիւն.
Ես
տեսայ,
ինչպէս
ձկն
յոյս
փրկութեան:
Նաւորդների
մէջ
ես
տեսայ
{նորան},
Բռնել
էր
կայմից
խելքը
կորուսած,
Ինչպէս
հարկէ
ոչ
առանց
անձնական
օգտի,
վերջապէս
դարձել
էր
{նորան}
ընկերակից:
Բնութեան
մէջ
կայ
մի
օրէնք,
եթէ
վնասւ
:
Պ.
Յովնաթանեանցի
բաղդից,
ժամանակը
ձեռնտու
էր
{նորան},
բաների
կարգը
եւս
յաջողում
էր...
Մի
քանի
ժամա
հից
հանեց
իմ
դուստրը,
եթէ
ոչ
նա.
ո՛վ
սովորեցուց
{նորան}...
ա՛հ,
մտածելը
անգամ
դառն...
իսկ
որդիքս,
ստմունքը,
որ
արել
էիք
ձեր
փեսային,
հարկադրել
էք
{նորան}
հեռանալ
ձեր
ընտանիքի
միջից...
Հերիք
չէր
այս,
եւ
քաղաքական
օրէնքներով,
պարտական
էր
հնազանդուիլ
{նորան}
եւ
գնալ
նորա
քամակից:
Միթէ՞
այս
անբնական
գործողո
եր
դստերը
այստեղ,
բայց
մոռացաք,
որ
պակասելու
էր
{նորան}
մի
մարդ,
որի
պաշտօնը
օրինաւոր
կերպով
ոչ
ոք
չէր
կ
ընդունելուց
յետոյ
մի
բան
դարձեալ
պիտոյ
է
սեւցնել
{նորան}:
-
Այո՛,
իմ
պարոն.
բայց
դուք
շատ
լաւ
իմանո
ւթիւնը
անցել
էր
չափից,
յուսահատութիւնը
սրտապնդեց
{նորան}
եւ
նա
յառաջ
եկաւ
ոտքի
մատների
վերայ
երեք
քայլ:
Ն
նուլ
իմ
անունը.
դուք
չէք
կարող
ծամել
եւ
կուլ
տալ
{նորան},
նա
կփշրէ
ձեր
ժանգոտ
ատամները:
Կարծեմ,
որ
ցրեց
Շահումեանցը,
-
եթէ
մի
ճրագ
վառէիր
եւ
թողուիր
{նորան}
հանգիստ,
եւ
ամենեւին
ոչ
ոք
նորան
ձեռք
չտար,
այս
ռէիր
եւ
թողուիր
նորան
հանգիստ,
եւ
ամենեւին
ոչ
ոք
{նորան}
ձեռք
չտար,
այսուամենայնիւ
նա
մարելու
չէ՞ր
մի
ժամ
ուից,
որ
կանգնած
էր
նորա
քամակում,
շատ
սիրել
էր
{նորան},
այդպէս
պարզ
սրտով
մարդ
եղածի
համար,
այնուհետեւ
որ
ոչինչ
բան
աշխարհի
երեսին
չէր
կարող
ընդդիմանալ
{նորան},
եւ
թէ
աշխարհի
ամենայն
նիւթական
փոփոխութիւնքը
կա
Ապա
մի
փայտ
տո՛ւր
ինձ,
ես
կ՚այրեմ
եւ
կը
չքացնեմ
{նորան},
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլուն:
-
Մի՞թէ
մոխիր
լուսաւորում
է
մարդը,
կրթում
է
եւ
դաստիարակում
է
{նորան}.
այս
երկուքը
հակառակ
են
միմեանց,
եւ
այս
պատճառո
թէ
պահանջելու
լինէր
քեզանից,
որ
դու
աւելի
սիրէիր
{նորան},
քան
թէ
միւսերը,
դու
եւ
քո
միւս
որդիքը
ասելու
չ
ան
թէ
միւսերը,
դու
եւ
քո
միւս
որդիքը
ասելու
չէիք
{նորան},
որ
նա
անձնասէր
է:
Այս
հիման
վրայ
միթէ՞
բնութիւ
պատճառ,
բնութեան
օրէնքներն
էին,
որ
բաղկացուցին
{նորան},
այն
սկզբնական
տարերքն
էին,
որ
զանազան
բաղադրու
վերայ,
սկսանում
են
ահա
խմորել
մարմինը,
լուծանել
{նորան}
եւ
լուծանելով
նորոգել
նորա
բաղկացուցիչ
տարերքի
եւ
նք
նորանից,
օրինակ
առնուինք
նորանից
եւ
հետեւէինք
{նորան}:
Բայց
ափսոս,
մեր
կամքը,
մեր
զգացողութիւնը,
որ
ծ
լսում
էր
Շահումեանցին
բոլորովին
զարմացած,
ասաց
{նորան}:
-
Ես
անչափ
շնորհակալ
եմ
այդ
գեղեցիկ
խուսակցո
ած
տանը.
երեւի
թէ
զանազան
պատճառներ
ուշացրել
էին
{նորան}
Խաչատուր
աղայի
ղահուէտնումը,
եւ
յետոյ
ճաշի
ժաման
նը
եւ
շուտով
փակեց
քամակից
իւր
դուռը,
ամրացնելով
{նորան}
փոքրիկ
երկաթի
կարթով,
որ
կախած
էր
դուռի
վերայից
նա
միայն
ամաչել
էր,
ի՞նչ
առնես,
աղջիկ
տղայ
է,
{նորան}
այնպէս
կը
վայելէ:
-
Չէ.
ես
ձեզ
տեսանելու
եւ
ակը
ոչ
թէ
միայն
չէր
սիրում,
այլեւ
արհամարհում
էր
{նորան}
իւր
մտքումը
եւ
ուխտ
էր
դրել,
թէ
նորա
ծնողը
հարկա
ծունկ
չոքած
Աստուածածնի
պատկերի
տակ,
աղաչում
էր
{նորան}
եւ
խնդրում
էր
նորայ
պաշտպանութիւնը.
նա
ասում
էր
որգի
-
իւր
սիրականի
վերայ,
որ
քանի
անգամ
գրել
էր
{նորան}
անստորագիր
նամակով,
թէ
սա
հոգս
չառնէ,
թէ
նա
ինք
օսակցութիւնը
Աղուանեանց
Մկրտչի
հետ,
չարչարում
էր
{նորան},
բայց
մի
բնական
ազդեցութեամբ
հասկանալով,
որ
բան
քերից
եւ
քթից
թափուելով
նամակի
վերայ,
ապականեցին
{նորան}:
Վերջապէս
յաջողեցաւ
նորան
աւարտել
իւր
նամակը
վերայ,
ապականեցին
նորան:
Վերջապէս
յաջողեցաւ
{նորան}
աւարտել
իւր
նամակը:
Աւարտելուց
յետոյ
մի
անմեղ
ժպ
նի
միջից.
նա
համբուրում
էր
նամակը,
փայփայում
էր
{նորան},
մի
խօսքով,
այնպէս
էր
վարւում
այն
անշունչ
նամակ
ով
առեց
մկրատը
եւ
շինելով
մի
քնքուշ
ծրար,
կընքեց
{նորան}
եւ
հրեց
հասցէն
այսպէս.
Պարոն
Գէորգի
Բալդա
թէ
բանը
հասաւ
յուսահատութեան,
որտե՞ղ
կը
դիմանայ
{նորան}
այր
մարդը:
Նամակը
կնքելուց
յետոյ,
մէք
ոչինչ
ում
երկար
ժամանակ
թողուլ
եւ
ճաշից
յետոյ,
բայց
ես
{նորան}
խնդրեցի,
որ
ինքը
այս
երեկոյ
մեր
մօտ
շնորհ
բերէ
թ
ր
կամենում
էր
գնալ,
ես
եւս
չկամեցայ
այլեւս
բռնել
{նորան},
թողեցի,
որ
տանի
ինքը
տայ
նամակը:
Բայց
նամակ.
պարոն
Շահումեանցի
նման
մարդը
ճաշով
պատուասիրել
էր
{նորան}:
Թէպէտ
Թիւթիւնճի-օղլուն
շատ
այն
տեսակ
մարդերից
չ
-
Շատ
լաւ
ես
ասել.
եթէ
միւս
անգամ
գայ,
ասա՛
{նորան},
որ
ամառից
յառաջ
չենք
կարող,
եւ
արդարեւ
չենք
կա
երական
արժանաւորութիւն
է,
եթէ
համեմատելու
լինենք
{նորան}
այլ
կենդանիների
հետ,
որ
չունէին
այդ
բաները,
բայ
եց
իւր
ազատութիւնը,
եթէ
ճանաչելով
չարը
հետեւեցաւ
{նորան},
այն
ժամանակ
մարդ
չէ,
այլ
գազան,
պատճառ,
գազա
ւթեան
Փրկիչը,
այնքան
սիրել
է
մարդկային
ազգը,
որ
{նորան}
ծառայութենից
փրկելու
համար
չէ
խնայել
իւր
արիւնը
ե
երի
բայց
Շահումեանցը
քիչ
մնաց,
որ
պիտի
բարկացնէր
{նորան}
մի
բանով,
բայց
այդ
բանի
մէջ
արդարեւ
մեղաւոր
չէր
թենից,
եւ
քան
թէ
այդպիսի
բաներով,
այսինքն
սորան
{նորան}
բամբասելով,
մանաւանդ
պարապին
մտածելով
օգուտը
իւր
ը
վերջին
անգամ։
-
Երթաք
բարեա՛ւ,
-
պատասխանեց
{նորան}
Թիւթիւնճի-օղլուն,
դուռը
փակելով:
Մանուշակը
ճ
արճ
մուշտակի
մէջ,
մօտեցաւ
պարտիզի
դուռին,
բացեց
{նորան}
այնպիսի
երկիւղով,
ինչպէս
մի
գող
բանում
է
օտարի
դ
գին,
եւ,
այս
քննութենից
յետոյ,
յարմար
գտանելով
{նորան}
իմ
սրտին
եւ
հոգուն,
ցանկանում
էի,
որ
այս
երկու
իմ
սիրտը,
այսուհետեւ
նա
իմը
չէ,
այլ
քոնը,
ա՛ռ
{նորան}
եւ
միացուր
քո
ազնիւ
սրտի
հետ,
թո՛ղ
այս
գիշերուայ
ն
ժամանակ
էր,
քանի
նա
դուրս
էր
եկել
տանից,
ասաց
{նորան}.
-
Այժմ
տու՛ն
գնայ,
սիրական
Մանուշակ,
ժաման
կարութիւնը,
այլ
առաւել
ստոյգ
համարելով
պահում
էր
{նորան},
գործ
դնել
նեղութեան
մէջ,
եթէ
Աստուած
մի՛
արասց
նախ
եւ
առաջ
առնում
է
մաղի
միջից
արճիճը,
տանում
է
{նորան}
խոհարան,
եւ
ձգելով
իւր
կասկարայի
մէջ
հալեցնում
է
ողը,
թեթեւը
ձգելուց
յետոյ
գալիս
է
հիւանդի
տուն,
{նորան}
հարցանում
են.
"
ի՞նչ
բերեցիր
",
նա
երեք
անգամ
ղ
ւրեան
կամ
ո՞րի
տուն,
պատասխանում
են,
թէ
փոյթ
չէ
{նորան}
եւ
թէ
նա
ստանալու
էր
իւր
կրկին
վարձը:
Վերջապէ
նանելը,
խնդրում
է
մի
ջրով
լցրած
աման,
բերում
են
{նորան}
մի
արծաթի
ոսկեզօծ
աման,
ջրով
լիքը:
Դայեկը
ձգում
վ
լիքը:
Դայեկը
ձգում
է
նորա
մէջ
արօտը
եւ
նայելով
{նորան}
աւետիք
է
տալիս,
թէ
ծնանելու
զաւակը
արու
էր:
ներ
խնդրելով
նորածինը
փաթաթելու
համար,
բերում
են
{նորան}
թանկագին
դիպակից
վերմակներ,
հոլանդեան
կտաւից
սփռ
տեղ,
գնում
են
սայլի
մէջ
եւ
անվնաս
հասուցանում
են
{նորան}
իւր
տուն:
Դայեկը
հասկացած
լինելով,
թէ
ընկած
օրիորդ
Թիւթիւնճի-օղլուի
անունով,
ես
պարգեւում
եմ
{նորան}
առողջութիւն:
Խմեցին
եւ
միւս
բոլոր
օրիորդները,
կ
հինգ
հարիւր
մանէթ,
որ
շատ
օգտակար
կարող
էր
լինել
{նորան}
իւր
առուտուրի
մէջ
Ղրիմ
գնալու
միջոցին:
Նորա
ցաւը
ւն
այժմ
չէ
կամենում
տալ
իւր
աղջիկը,
թող
թթու
դնէ
{նորան},
մեզ
հարկաւոր
չէ.
ես
քեզ
ուրիշ
աղջիկ
կը
գտտնեմ
այ
փոխանակ
խօսելու
վարձ
մի
տարուց
յետոյ
կ՚ընծայեմ
{նորան}
այն
մատանին,
որ
հայրս
ընծայել
էր
իմ
ամուսնուն
փե
,
ինչպէս
առողջ,
քաջ
եւ
ուժեղ
տղայ
էր,
մի
ոչխարը
{նորան}
հազիւ
թէ
նախաճաշիկ
կը
լինէր,
բայց
յետոյ
ընկաւ
բա
ր
սեղանի
վերայից
ջրի
շիշը
եւ
սպառնալով
շարժում
էր
{նորան},
երեւի
թէ
եղբայրը,
եթէ
բացասական
պատասխան
տալու
կ
երաշխաւոր
եմ,
որ
հայրս
անգիտութենով
նուիրել
էր
{նորան}
քո
փեսային,
չկարողանալով
որոշել,
թէ
երկու
մատան
ռերով
եւ
շատրուաններով
զարդարած
պալատը,
օրհնելու
{նորան}:
Խանը
ընդունում
է
այս
հոգեւոր
անձը
բաւական
յարգո
արգութենով,
եւ
հրամայում
է
թաբակ
եւ
ղահուէ
բերել
{նորան}:
Դերվիշը,
սիրտը
շարժուելով
Խանի
այսպիսի
բարե
րասիրութիւնը
մի
թանկագին
բանով.
նա
ընծայ
է
տալիս
{նորան}
մի
մատանի
եւ
ասում
է,
քանի
այդ
մատանին
խանի
մատո
ն
խանի
մատումն
է,
թշնամիք
չեն
կարողանալու
յաղթել
{նորան},
եւ
եթէ
այս
բանը
իմանալով
մի
մարդ
չարագործութենո
թողնել
ու
փախչել,
բայց
մեր
ցեղապետը
քաջալերում
է
{նորան}
եւ
ասում
է,
թէ
մտանելուց
յետոյ
դատարկ
դուրս
գնալ
,
իսկոյն
գրում
են
մի
ճանապարհաթուղթ,
եւ
կնքելով
{նորան}
Խանի
կնիքով,
անյայտանում
են
նոյն
գիշերը
Բաղչէ-Սա
ընծայես
այն
իմ
հարսին
խունկ
ծխելու
վարձ,
որպէսզի
{նորան}
չպատժի
այդ
մահը
իսկոյն
հարսնացած:
Վարդ-
Խաթու
Ինչ
գուցէ,
ի՞նչ
է.
ես
կամեցայ
իմ
Մանուշակս
տալ
{նորան},
իսկ
նա
դեռեւս
պիտի
կոտրատուի՞.
նա
չեղաւ,
ուրի
այն
մարդուն,
այն
միջնորդին,
որ
այս
րոպէիս
ասէր
{նորան}
իւր
հօր
համաձայնութեան
լուրը:
Այսպիսի
զանազան
մեանցը
համոզել
կամենալով
Թիւթիւնճի-օղլուին,
ասէր
{նորան},
որ
ինքը
շատ
վաղուց
ստացած
էր
Մանուշակի
համաձայն
մի
անթարգմանելի
կերպով
նայելով
նորա
վերայ,
ասաց
{նորան},
որ
հեռանայ
իւր
սենեակը
եւ
միայն
թողու
իւր
հայրը
նա
սպասում
էր
վերջին
րոպէին,
որ
պիտոյ
է
յայտնէր
{նորան}
կամ
աւետիք
կամ
բօթ:
-
Ի
հարկէ
հրաժարուեցա՛ր,
չքերում
փաթաթուեց
հօր
վզին,
բիւր
անգամ
համբուրեց
{նորան},
յետոյ
վազեց
դէպի
մայրը,
նորան
եւս
նոյնպէս
գրկա
անգամ
համբուրեց
նորան,
յետոյ
վազեց
դէպի
մայրը,
{նորան}
եւս
նոյնպէս
գրկախառնեց
եւ
քանի
անգամ
փոխ
առ
փոխ
կ
ծ,
որ
շնորհ
է
ցուցանում
մեզ
մեր
աղջիկը
առնելով.
{նորան}
նայի՛ր,
նորա
սրտին...
Այդպիսի
նեղսիրտ
փեսայ
մ
քան
խոր
տգիտութեան
մէջ
թաղուած
ազգը
եւ
ներս
բերել
{նորան}
Եւրոպական
քաղաքաշինութեան
շրջանակի
մէջ։
Բայց
ցաւ
եծարւում
է
այս
եւ
միւս
կողմից։
Ոմանք
համարում
են
{նորան}
մի
մեծ
արդիւնաւոր,
համաշխարհական
պատմութեան
պատկ
ի
եւ
դպրութեան
ժանգոտած
դուռը։
Ոմանք
համարում
են
{նորան}
մի
անհաւատարիմ,
վատթար
որդի,
որ,
բաժանուելով
ի
արգելառիթք
մէջ
բերելով,
հրաժարուեցաւ
նպաստ
լինել
{նորան}
։
Կտրած
էր
այնուհետեւ
Մխիթարի
յոյսը
մարդերից
այն
յաջող
լուրերը,
որ
նորա
բարեկամները
տուած
էին
{նորան}
Մօրէայից,
պատճառ
տուեցին
նորան
գնալ
այնտեղ,
որո
կամները
տուած
էին
նորան
Մօրէայից,
պատճառ
տուեցին
{նորան}
գնալ
այնտեղ,
որովհետեւ
գրում
էին
նորան
աշակերտքը
ռ
տուեցին
նորան
գնալ
այնտեղ,
որովհետեւ
գրում
էին
{նորան}
աշակերտքը,
թէ
այնտեղի
իշխանքը
պատրաստ
էին
տալու
ւ
մնալ
այդտեղ.
քաղաքական
իրողութիւնք
հարկադրեցին
{նորան}
տեղափոխ
լինել
շուտով։
Արդարեւ,
Վենետկեցոց
անյաջ
ռիթ
է
եղել,
որ
Հայաստանի
աբեղայքը
մականուանել
են
{նորան}
"
լաւ
չէ
".
պատճառ,
Մխիթարը,
տեսանելով
մի
անպա
անելով
Մխիթարի
պապականութեան
վերայ,
Հռովմ
գանչել
{նորան}
՝
արդարանալու
համար։
Եւ
այն
Կարնեցին
Խաչատուր
վա
այսինքն՝
բանական
կարգ
է.
միայն
պիտոյ
է
հասկանալ
{նորան}
։
Մեղաւոր
չէ
ո՛չ
Մխիթարը
եւ
ո՛չ
նորա
յաջորդքը,
ա
ր
ազգից
հեռանայ
ու
օտարանայ,
այլեւ
վնասակար
լինի
{նորան}
։
Այսպէս
է
մարդկութեան
կարգը՝
կա՛մ
իւր
ազգի
թեւե
ը
արեց,
ինչ
որ
կարողացաւ
եւ
ինչպէս
միայն
հնար
էր
{նորան}
։
Բայց
նորա
պարծանքը
ուրանալ,
որովհետեւ
այլապէս
իմքի
վերայ
մի
առողջ
գործ
հիմնարկեն
եւ
յառաջ
տանեն
{նորան}
միաբան
զօրութեամբ,
որպէս
արժան
էր
Լուսաւորչի
լու
ւր
հայրը։
Նա
սովորեցուց
Հոգի
ճանաչել
Աստուածը
եւ
{նորան}
երկրպագութիւն
տալ
ո՛չ
թէ
միայն
Սամարիայի
սարի
վեր
բան,
եւ
տուեց
ժողովրդի
ձեռքը՝
պատուիրելով
քննել
{նորան}
։
Այս
երկնային
եւ
աստուածային
Վարդապետը
իւր
ս
ի
եւ
հոգու
գիտակցութեամբ
հիմնաւորապէս
ընդունուի,
{նորան}
ընդունելի
չէ
անասունների
արիւնը,
նա
չէ
հոտոտում
րադարձաւ
շուտով,
հալածեց
իւր
յաջորդը
եւ
խեղացուց
{նորան}
ամենագարշելի
կերպով։
Պատմութեան
թերթի
մի
երեսի
վ
իւր
անձը
պապի
գործակալ
եւ
համաձայնում
է
հարկ
տալ
{նորան}
՝
որպէս
տէրութեան
իսկական
տիրոջ։
Կօրսիկա
դեսպան
բռնանալ
մարդկութեան
վերայ,
գերի
եւ
ստրուկ
շինել
{նորան}
։
Նոյնիսկ
վերեւում
յիշուած
Գրիգոր
եօթներորդի
պահա
ւթեան,
սորա
իւրաքանչիւր
անդամը
հաւասարաչափ
ունէր
{նորան},
եւ
այլապէս
մեծանալու
ծովանալու
չէր
մի
անդամի
ազ
ք,
որովհետեւ
Մխիթարեանց
պապական
լինելը
զրկում
էր
{նորան}
ամենայն
ստոյգ
լուսաւորութենից։
Եւ
ո՛չ
միայն
Մխիթ
ն
ու
ծաղկեցուցին
Հայոց
հին
լեզուն
եւ
վեր
քարշեցին
{նորան}
այն
ողորմելի
վիճակի
միջից,
ինչ
վիճակի
մէջ
մնացած
րելու
համար,
այլ
այսքանը,
թէ
այլապէս
չյաջողեցաւ
{նորան}
տեսանել
այդ
միաբանութիւնը
ոտքի
վերայ,
եթէ
ոչ
այն
վարդապետքը
համախոհ
են
Չամչեանին
եւ
պաշտպանում
են
{նորան}
վատիկանի
դատաստանի
առաջեւ,
ուրեմն
համաձայն
են
Չա
,
փրկեց
Հրէական
ժողովուրդը
կռապաշտութենից,
ազատեց
{նորան}
եգիպտական
գերութենից
եւ
քարոզելով
ճշմարիտ
Աստուած
ողովրդից,
որովհետեւ
սա
որպէս
մարգարէ
ընդունում
էր
{նորան}
։)
Մատթէոսի
15,
6.,
Մարկոսի
7,
13։
եսանելով
մի
բարոյեական
խոց
մեր
ազգի
վերայ,
ծածկել
{նորան}
։
Դիցուք
թէ
վարագուրում
էին
առ
ժամանակ
այդ
վէրքը
օ
ի
կոնդակ,
որով
եւ
ջնջեց
այս
Կարգը՝
դատապարտելով
{նորան}
որպէս
վնասակար
Պապական
դաւանութեան։
Բայց
Յիսուսե
շատակը
Ազգերի
սրտից,
որ
ամենայն
րոպէ
սպանում
էին
{նորան}
բարոյապէս։
Ոչինչ
տեղում
չ'ընդունեցին
այս
Կարգը,
վկայում
է
Պետրոս
Րիբադայները,
որ
ժամանակակից
էր
{նորան}
եւ
անդամ
Իգնատիոսի
Յիսուսեան
Կարգի։
Իգնատիոս
(tyloma),
որ
մանաւանդ
անհանգստութիւն
էր
տալիս
{նորան}
։
Քաջասիրտ
Իգնատիոսը
հրամայեց
սղոցել
այս
մասնը
եւ
,
թէ
եւ
այսպիսի
բժշկութիւնը
մեծ
ցաւ
էր
պատճառում
{նորան}
։
Ցաւի
մեծը
այն
էր,
որ
այս
բաները
օգուտ
չ'տուեցի
ւններ,
բայց
այնտեղ
չ'կար
ոչինչ
աշխարհական
գիրք.
{նորան}
տուեցին
Պապական
վանքերի
աւանդութիւնքը։
Աշխոյժ
Իգ
,
ընտրէ՞
այս
ասպարէզը,
թէ
ո՛չ,
յանկարծ
երեւեցաւ
{նորան}
Աստուածամայրը։
Ծունկ
չոքած
Աստուածածնի
պատկերի
ա
դուրս
ընկան,
Սատանայն,
որ
մինչեւ
այժմ
կապել
էր
{նորան}
աշխարհի
հետ,
թողեց
յաւիտեան։
Իգնատիոսի
առաջ
իւր
ճանապարհորդութիւնը։
Ճանապարհի
վերայ
պատահեց
{նորան}
մի
Մաւր,
որի
հետ
սա
կրօնական
վէճ
բաց
արեց։
Մաւր
։
Մաւրը,
չ'ընդունելով
Իգնատիոսի
ասածները,
թողեց
{նորան}
ճանապարհի
վերայ
եւ
հեռացաւ։
Իգնատիոսը,
բարկանալ
իպէր
Մաւրին։
Բաղդը
յաջողեց
եւ
Մաւրը
ոչինչ
տեղում
{նորան}
չ'հանդիպեց։
Իգնատիոսը
հասաւ
շուտով
Մանրէզ
քաղաքը
նա
օրէ
օր
աւելանում
էր,
որ
բազմութենով
գալիս
էին
{նորան}
տեսանելու։
Իգնատիոսը,
կարծելով,
թէ
սատանայն
փո
ա
կը
մեռանէր
այնտեղ
քաղցածութենից,
եթէ
չ'գտանէին
{նորան}
մի
աղբիւրի
մօտ
կիսամեռ
ընկած
եւ
չ'բերէին
Մանրէզ։
րէին
Մանրէզ։
Նորա
ջլերը
բոլորովին
թուլացած
էին,
{նորան}
փոփոխակի
երեւում
էին
երբեմն
Աստուածամայրը,
երբեմ
նապարհը։
Սպանիացիք
ճանապարհի
համար
արծաթ
տուեցին
{նորան},
բայց
նա
բոլորը
բաժանեց
աղքատներին
եւ
ինքը
ապրու
անդութենից,
ոչինչ
տեղում
չէր
գտանում
մի
օթեւան.
{նորան},
ախտացած
համարելով
ժանտախտով,
հալածում
էին
ամեն
բնակութեան
յարկի
մէջ,
այլ
կապոյտ
երկնակամարը
էր
{նորան}
տունի
փոխանակ։
Օրերով
ոչինչ
չէր
ուտում,
պատճառ
ապարհորդութեան
մէջ,
ասում
են,
որպէս
թէ
երեւել
է
{նորան}
Քրիստոս
եւ
խոստացել
է
ապահով
մուտք
տալ
Վենետիկ։
մը։
Նորա
ծանօթութիւնը
հռչակաւոր
Սպանիացիների
հետ
{նորան}
այնքան
օգտակար
եղաւ,
որ
հնար
ունեցաւ
նստել
այն
զ
լով
թափառական
քարոզչից,
կամենում
էին
ցամաք
հանել
{նորան}
առաջին
անմարդաբնակ
կղզու
վերայ։
Հակառակ
քամին,
տ
փոքր
օգուտ
ստացաւ
նա.
երբ
վարժապետը
մեկնում
էր
{նորան}
լատինի
քերականութեան
կանոնները,
նորա
երեւակայութ
մբ,
որ
ժողովուրդը
խուռն
բազմութենով
հաւաքւում
էր
{նորան}
լսելու։
Մինչեւ
անգամ
երկու
երեւելի
տիկիններ,
հա
ւում
էին
նորա
աշակերտների
համարում։
Այս
պատճառով
{նորան}
յափշտակեցին
եւ
բանդ
դրեցին։
Նա
դուրս
չ'եկաւ
բանդ
իրելի
լինելուն
ժողովրդի
մէջ,
մի
անգամ
հրաւիրեցին
{նորան}
իւրեանց
վանքը։
Վանահայրը
մի
քանի
Աստուածաբանական
եսանելով
նորա
տգիտութիւնը,
իսկոյն
հրամայեց
բռնել
{նորան}
եւ
իբրեւ
խաբեբայ
կամ
ժողովրդի
մոլորեցուցիչ
տարեց
սի
առաջեւը։
Եպիսկոպոսը
իսկոյն
հրամայեց
բանդ
դնել
{նորան}
եւ
բոլոր
նորա
աշակերտքը։
Իգնատիոսը
եւ
աշակերտքը
այնպէս
գրաւեց
բոլորի
սիրտը,
որ
իսկոյն
արձակեցին
{նորան}
բանդից
իւր
աշակերտների
հետ
միասին։
Վշտանալով
երը,
որ
Սալամանկայում
ասում
էր,
գործից
ձգել
էին
{նորան},
վասնորոյ
նոր
ի
նորոյ
նստաւ
քերականութիւն
ուսանե
ական
աղքատին
մի
բան
ողորմութիւն՝
լրտես
համարելով
{նորան}.
ըստ
որում
Պաւիա
քաղաքի
մօտ
եղած
պատերազմը
դեռ
չ
յստեղ
չ'հրաժարուեցաւ
նա
իւր
քարոզութեններից։
{Նորան}
հետեւողներից
շատերը
կիրակէ
եւ
տօնի
օրերը
պահք
էին
ւծոյ
փառքին
նախանձաւոր
լինելով։
Բայց
երբ
բերեցին
{նորան}
ժողովքի
մէջ,
հանդէսը,
այսինքն՝
ժողոված
վարդապե
րդապետները,
ձեռքերում
գաւազաններ
պատրաստ
ունելով
{նորան}
ծեծելու
համար,
ներգործեց
նորա
վերայ
մի
զարմանալի
րդապետները
պիտոյ
է
գործ
դնէին
ամենայն
աշխատութիւն
{նորան}
Համալսարանից
արտաքսելու։
Այսպիսի
խայտառակութենից
Կառավարչին
եւ
պատշաճաւոր
խոնարհութենով
կարողացաւ
{նորան}
համոզել,
որ
յետ
ձգէ
այս
պատիժը։
Նա
խոստացաւ
ջեր
արիզից
շատ
հեռի
չէր։
Որպէս
զի
կարողանայ
յետ
ձգել
{նորան}
այս
անմաքուր
սիրուցը,
մի
օր
ձմեռուայ
սաստիկ
ցրտի
արշել
խելօք
եւ
ուսումնական
մարդիկ։
Բաղդը
յաջողեց
{նորան}.
նա
հանդիպեց
Պետրոս
Ֆաբերին
(Le
feve),
որ
շատ
ին
դէպի
թափառական
Հոգեւոր
Ասպետութիւնը։
Վերջապէս
{նորան}
յաջողեցաւ
մինչեւ
ամենավերին
աստիճան
շարժել
այս
ու
նահարկաւոր
բաների
համար։
Իգնատիոսը,
արծաթ
տալով
{նորան},
որ
հաւաքում
էր
մուրացկանութենով,
վերջապէս
կարո
հաւաքում
էր
մուրացկանութենով,
վերջապէս
կարողացաւ
{նորան}
դէպի
իւր
կողմը
շրջել։
"
Հոգեւոր
Վարժութիւնքը
"
խ
ապի
ոտքերը,
խնդրել
նորա
օրհնութիւնը,
մատուցանել
{նորան}
իւրեանց
ծառայութիւնները
եւ
կատարել
կուրօրէն
ամենա
ւթիւն
տուեցին
այս
հասարակութեանը,
եւ
հարկադրեցին
{նորան}
նշանաւոր
հանդիսանալ
ընդհանուր
պատմութեան
մէջ։
վերջին
անգամ)
ցնորման
մէջ։
Վերստին
երեւում
էին
{նորան}
սուրբեր
ու
հրեշտակներ,
երբեմն՝
դժոխք
ու
սատանան
ւեց
միանգամայն,
եւ
Կարաֆֆայն
այս
պատճառով
դարձաւ
{նորան}
թշնամի։
Այս
միջոցին
Իգնատիոսի
աշակերտքը,
որ
ողջից
յառաջ
գնացին
Օրտիցի
մօտ
եւ
կարողացան
շրջել
{նորան}
իւրեանց
կողմը։
Օրտիցը
ինքը
Պապին
ներկայացրեց
նոր
էզը
գնան
Հռովմ,
ընկնեն
Պապի
ոտքերը
եւ
մատուցանեն
{նորան}
իւրեանց
ծառայութիւնը,
իսկ
մնացեալ
ընկերքը
ցրուին
ժամանակ
տեսիլք
է
տեսել
եւ
ձայն
է
լսել,
որ
ասել
է
{նորան}
"
Romae
tibi
propiturus
ero"։
Իգնատիոսը,
Հ
դդէմ,
որ
ժողովուրդը
կատաղելով
կամենում
էր
խեղդել
{նորան}
Դանուբի
մէջ։
Իսկ
Ֆաբերը
Քեօլն
քաղաքում
ստացաւ
մի
ել
Պապականութիւնը,
բայց
վերահաս
մահը
արգելք
եղաւ
{նորան}
իւր
ցանկութիւնը
կատարելու։
Պապական
Աթոռը
զանազան
տութիւնքը
այն
մասին,
որ
ժողովը
լինի
Իտալիայում.
{նորան}
հարկադրեցին,
որ
լինի
այն
Տրիդենտի
մէջ։
Պապը
կամ
ր,
որ
փոխեն
ժողովքի
ուղղութիւնը,
պարապեցուցանեն
{նորան}
զանազան
Աստուածաբանական
չնչին
բաներով
եւ,
այս
կե
,
ամենայն
հնար
գործ
էր
դնում,
որ
Պապի
կողմը
շրջէ
{նորան}
։
Երբ
այս
անօգուտ
եղաւ,
նա
լրտես
դարձաւ
եւ
Ֆերդի
րեւելի
մարդ
էր
Ֆրանսիայի
մէջ։
Կարդինալը
խոստացաւ
{նորան}
պաշտպան
լինել
Ֆրանսիայի
տէրութեան
մօտ,
եւ
ճշմարի
րով
բաժանուէր
Կարգը
աշխարհականներից,
թէ
տուել
են
{նորան}
աւելորդ
արտօնութիւնք,
որ
վնասակար
էին
եպիսկոպոսա
մարդիկ
զանազան
բաներ
ասացին։
Ոմանք
սրբացնում
են
{նորան},
ոմանք
վերագրում
են
մի
առանձին
քանքար։
Ճշմարիտը
րմանալի
փոփոխութենների
միջնորդութենովը,
ձգում
էր
{նորան}
զանազան
կարգից
դուրս
գործերի
մէջ,
որոնք
մինչեւ
ա
երկնային
տեսիլքներից,
երազներից
եւ
դարձուցանէին
{նորան}
իրական
գործերի
վերայ։
Իգնատիոսը,
բնակուելով
Պապ
արկողին,
ժամանակի
հանգամանքներին,
որոնք
փրկեցին
{նորան}
առաջուայ
ուխտերից,
այսինքն՝
աղքատութենից
եւ
հեզ
չէր
անգամ
դորա
մասին,
եւ
կարողութիւն
եւս
չունէր
{նորան}
հասանելու։
Միմիայն
կրօնական
մոլութիւն
էր
նորա
խո
նութեան։
Իգնատիոսի
վարքը
գրողքը
ընծայում
են
{նորան}
շատ
հրաշքներ։
Միմիայն
Րիբադանէյրա,
խոստովանելով
,
խոստովանելով
միայն
նորա
սրբութիւնը,
հերքում
է
{նորան}
վերագրած
շնորհքները։
Բայց
XVII
դարու
սկզբումը,
"
probabilis։
Միմիայն
Պապի
պաշտպանութիւնը
փրկեց
{նորան}
Յիսուսեանների
ենթադրեալ
վրիժառութենից,
որոնց
համ
ինչ
բանով
չէր
սահմանափակւում
եւ
ո՛չինչ
արգելք
չէր
{նորան},
ո՛չ
տեղը,
ո՛չ
ազգութիւնը
եւ
ո՛չ
մինչեւ
անգամ
հ
ձգտողութեանը,
կասկած
'չկար,
որ
դարը
չէր
լսելու
{նորան}
։
Յիսուսեանք
լաւ
ճանաչեցին
այս
ճշմարտութիւնը,
վա
անեն
նորա
ճշմարիտ
աճեցականութիւնը,
ուժաթափ
առնեն
{նորան}
դպրոցական
շարժողութիւններով
եւ
խեղդեն
գիտութիւնը
ւմ
էր
մինչեւ
չորս
տարի։
Յիսուսեանք
անուանում
էին
{նորան}
կազուիստիկա։
Արդէն
միմիայն
այս
անունը
ցոյց
է
տալ
լ
իւրեանց
հասարակութիւնը,
զօրացնել
եւ
հարստացնել
{նորան}
։
Ոչինչ
աբեղայական
Կարգ
չունեցաւ
այնքան
առաքե
ոնէութիւնը
զանազան
աշխարհների
մէջ,
յարմարում
էին
{նորան}
ժամանակի
պահանջողութեանը,
աղճատում
էին
եւ
փոփոխո
ժողովրդոց
վարքը
ու
բարքը
մաքրելու
մասին,
յանձնեց
{նորան}
Գօայի
նոր
շինած
սերմնարանի
գլխաւոր
տեսչութիւնը,
սները
Քրիստոնեայ
շինելով։
Շուտով
օգնութիւն
հասան
{նորան}
նոյնպէս
եւ
այլ
Յիսուսեանք,
որոնց
մէջ
երեւելի
դար
սեան
Կարգը
Քրիստոնէութեան
առաջին
նահատակ
անուանեց
{նորան},
եւ
խնդրելով
Պապից՝
դասել
տուեց
նորան
սուրբերի
անուանեց
նորան,
եւ
խնդրելով
Պապից՝
դասել
տուեց
{նորան}
սուրբերի
կարգը։
Կսաւիէ
մի
փոքրիկ
նաւով
անցաւ
արը,
որ
Պօրտուգալացոց
վաճառականները
ընծայում
էին
{նորան}
եւ
շտապեց
հասանել
Սայքամ
կղզին,
որ
Չինաստանի
եզե
,
չ'կամեցաւ
լսել
ամենեւին
ոչինչ։
Կսաւիէեն
նզովեց
{նորան},
բայց
նահանգապետը,
նզովքներից
վախեցող
մարդ
չ'լի
ռականի,
որ
յօժարեցաւ
գիշերով
եւ
շատ
ծածուկ
հանել
{նորան}
Կանտօն
քաղաքը։
Բայց
Կսաւիէն
չ'յաջողեցաւ
հասանել
էութիւն
տարածելու
համար
շատ
անգամ
դուրս
էր
հանում
{նորան}
չափից
ու
սահմանից,
շատ
անգամ
գործել
էր
տալիս
անխ
ութեանը
եւ
ինկուիզիտորական
բնաւորութեանը,
շուտով
{նորան}
կարելի
էր
Դոմինիկեան
ասել։
Սորա
մահից
երկու
6-ին
1623
թուականին
Ուրբանոս
Ութերորդ
Պապը
դասեց
{նորան}
սուրբերի
կարգը։
Կսաւիէից
յետոյ
ծագեցաւ
Յիսուսեան
Պապական
իշխանութեանը,
որ
թեւ
ու
թիկունք
դառնային
{նորան}
ամենայն
տեղում,
որ
մինչդեռ
աւելի
զօրութիւն
չունէ
րում
էր
անպատճառ
խաչի
գործածութիւնը,
ծածկում
էին
{նորան}
ամենայն
կողմից
ծաղիկներով
այնպէս,
որ
ներկայ
գտան
որների
եւ
իմաստունների
մէջ,
որոնք
երկրպագում
էին
{նորան}
։
Յառաջ
քան
թէ
Յիսուսեանք,
եկել
էին
այստեղ
Կ
էին
շատ
վերացական
կերպով՝
առանց
ամենեւին
կապելու
{նորան}
Հնդկաստանի
հասարակաց
կարգի
հետ։
Այս
էր
պատճառը,
նտիոս
X-ի
յաջորդ
Ալեքսանդր
VII
Պապը
եւ
հաւատացնել
{նորան},
թէ
Դօմինիկեանք
ինքեանք
են
մեղաւոր,
թէ
նոքա
նախ
ծ
դրեցին
այնուհետեւ
իւրեանց
բոլոր
խորամանկութիւնը
{նորան}
կորուսանելու
համար։
Նոցա
որոգայթներով
կարդինալ
Տ
խորամանկութեամբը։
Բայց
Յիսուսեանք
տեղիք
չունէին
{նորան}
աշակերտել
խորամանկութեան
մասին,
ըստ
որում
ինքեան
ի
մէջ
անմեղանչականութեան
վերայ,
Կայսրը
համեմատեց
{նորան}
որսորդի
հետ,
որ,
բաղդի
վերայ
յուսալով,
նետում
իսուսեանք,
խրախուսուելով
այս
բանից,
առաջարկեցին
{նորան}
Քրիստոնէական
Հասարակապետութեան
գաղափարը,
որից
պի
նուիլ,
բայց
Պարագուայի
ժողովուրդը
կենդանացնում
է
{նորան}
իւր
անմատչելի
սահմաններում՝
լինելով
օր
ըստ
օրէ
ա
ւ
հերետիկոսական
կարծիքների,
որ
այս
բաներից
շինեն
{նորան}
գերեզման,
որի
մէջ
կենդանի
կենդանի
կը
թաղուի.
այ
յոյս
ունի,
թէ
հրեշտակները
օգնութիւն
կը
հասանէին
{նորան}
երկնքից,
սուրբ
գործը
կատարելու
համար,
կամ
թէ
գո
,
որ
այն
միջոցին
նստած
էր
աթոռի
վերայ,
եւ
տուեց
{նորան}
նամակների
ծրարը։
Ինչ
ժամանակ
Հենրիկոս
կարդում
էր
,
յարձակուեցան
Կլեմանի
վերայ
եւ
կտոր
կտոր
արեցին
{նորան}
նոյն
րոպէին։
Յակոբ-Կլեմանը
ժամանակ
չ'գտաւ
իւր
խո
եց
իւրեան։
Այն
թագը,
որ
ժառանգաբար
պատկանում
էր
{նորան},
պիտոյ
է
նա
պատերազմով
ստանար։
Յիսուսեան
աբեղայ
մանակին
չէր
ցոյց
տուել
մի
առանձին
խելք,
եւ
փակեց
{նորան}
Պուատուի
Շատինիէ
անունով
ամրոցի
մէջ,
ուր
հետեւեա
նոնները,
այն
ժամանակ
թագաւոր
Հենրիկոսը
կը
քարոզէ
{նորան}
նեռն,
սուտ
Քրիստոս
եւ
կ'ունենայ
նորա
հետ
մշտնջեն
անցել
էր
Պապական
աթոռը
արդէն
խոր
ծերութեան
մէջ։
{Նորան}
յաջորդեց
Կլեմենտ
VIII-ը,
որի
մօտ
ուղարկուեցան
շո
այս
մարդասպանութիւնը),
միւս
օրը
խոստովանեցրել
է
{նորան}
եւ
հաղորդել
Յիսուսեան
Կօլլեգիումի
մէջ։
Բարրիերը
որ
գնում
էր
կամաց
դէպի
դուռը,
իսկոյն
կանգնեցրեց
{նորան}
եւ
ասաց.
"
Երկուսիցս
մինը
վիրաւորեց
թագաւորին՝
IVը
ամենեւին
չէր
սիրում
իւր
կինը,
շատ
ընդդէմ
էր
{նորան}
Մարգարիտայն,
որի
հետ
պսակուած
օրը
Փարէզը
արիւնով
անց
վերայ
թագաւորի
բարեհաճութիւնը
եւ
համոզում
էին
{նորան}
խոստանալ
երկու
ամսից
յետոյ
թոյլ
տալ
Յիսուսեանների
ադառնան
Յիսուսեանք։
Երբ
Սիւլլի
խորհուրդ
էր
տալիս
{նորան}
չ'առնել
այս
գործը,
Հենրիկոսը
պատասխանեց.
"
Գիտե
թողնէր
իսկոյն
դանակը
եւ
անհետանար,
չէին
գտանելու
{նորան}
։
Բայց
նա
բռնուեցաւ
արիւնոտ
դանակը
ձեռքին
եւ
խոստ
անօթ
մարդիկ,
որոնք
ասացին,
թէ
հարկաւոր
է
սպանել
{նորան},
եւ
անյայտացան
բազմութեան
մէջ։
Դուքս
դ'Էպիրնօնը
,
տուեց
Րաւալեակը
Մօնտինի
ասպետի
ձեռքը,
որ
փակեց
{նորան}
դը-Րէ
անունով
պանդոկի
մէջ,
ուր
ամենայն
մարդ
ազատ
այն
մարդ
ազատ
մուտք
ունենալով՝
կարո՛ղ
էր
տեսանել
{նորան}
։
Կօտօնը,
որ
դրած
էր
նորա
մօտ,
նորան
մեռանե
եսանել
նորան։
Կօտօնը,
որ
դրած
էր
նորա
մօտ,
{նորան}
մեռանելու
պատրաստելով
համոզում
էր
չ'զրպարտել
պատո
ժամանակ
ցոյց
տուեց
նա,
թէ
տեսիլքներ
երեւում
էին
{նորան},
որոնք
հրամայում
էին
սպանել
թագաւորը,
թէ
նա
այս
Յիսուսեանք
իւրեանց
սովորական
կերպով
դատապարտեցին
{նորան}
իբրեւ
հերետիկոս,
բայց
այս
օգուտ
չ'բերեց։
Րիշիէի
րտաքին
կերպով
հաշտուեցաւ
Րիշիէի
հետ,
եւ
հրաւիրեց
{նորան}
ճաշ
ուտելու
իւր
մօտ։
Ճաշից
յետոյ
առանձին
մնալով
հուրելի
թշնամի,
վասն
որոյ
որոշեցին
հնազանդ
լինել
{նորան}
եւ
ծառայել
նորան,
որ
նորա
ձեռքով
կարողանան
օգուտ
վասն
որոյ
որոշեցին
հնազանդ
լինել
նորան
եւ
ծառայել
{նորան},
որ
նորա
ձեռքով
կարողանան
օգուտ
քաղել
եւ
առաջին
ընթացքը
անուանել
էր
Մաքիաւելական
եւ
դատապարտել
էր
{նորան}
իւր
շարադրութեններից
մինի
մէջ,
հրամայեց
դահճի
ձե
ձակաբար
զինուորուիլ
այս
գրքի
ընդդէմ
եւ
դատապարտել
{նորան},
որ
առ
հասարակ
Յիսուսեանների
սովորութիւնն
էր,
վ
ւեցան,
այն
գումարը,
որ
բարեկամները
նուիրում
էին
{նորան},
գործ
էր
դրւում
նորա
պահապանները
եւ
բանդապետները
մեղքերը,
որ
Լուդովիկոսը
բոլորովին
անձնատուր
եղաւ
{նորան}.
եւ
այս
սրբակաց
ծերութեան
ժամանակ
ո՛չ
ոք
չէր
կար
կողմը։
Լուդովիկոսը
մեռանելու
ժամանակ
միտքը
բերեց
{նորան}
եւ
յայտնեց,
որ
ցանկանում
է
տեսանել,
բայց
Հ.
Լե
նա,
-
պատասխանեց
Լուդովիկոսը.
-
ես
միշտ
սիրել
եմ
{նորան}
։
Եթէ
չէ
կարելի,
որ
նա
գայ
ինձ՝
մեռանողիս
մօտ,
գայ
ինձ՝
մեռանողիս
մօտ,
թո՛ղ
իմ
ատենադպիրը
գրէ
{նորան}
մի
նամակ,
եւ
ինչքան
կարելի
է
քաղցր
ոճով"։
Կնճռ
լի
մահճին
եւ
բարձր
ձայնով
աղօթելով
համբուրում
էին
{նորան}
։
Այսպիսի
հանդէս
չէր
տեսնուած
ամենեւին
Պալատի
մէջ
թէ
միայն
օտարացաւ
ժողովրդից,
այլ
եւ
ատելի
դարձաւ
{նորան}
։
Լուդովիկոսը
սկսած
այն
պատերազմից,
որ
արեց
Սպան
տութիւնը
եւ
Յիսուսեանների
ներգործութիւնքը
փրկեցին
{նորան}
։
Է
քաղաքի
Պարլամենտը,
ուր
տարուել
էր
գործը,
փո
անակ
Ժիրարը
դէպի
մահ
դատապարտելու,
վճռեց
աքսորել
{նորան}
այն
նահանգից,
ուր
պատահել
էր
գործողութիւնը։
Զար
նների
հետեւողութեանը,
որ
կամենում
էին
դատապարտել
{նորան}
որպէս
զրպարտող։
Այն
մասնակցութիւնը,
որ
ամբո
իբրեւ
զրպարտուած
մարդու
անուն,
եւ
վերագրում
էին
{նորան}
զանազան
հրաշագործութիւնք.
մինչեւ
անգամ
համոզում
ւթիւնք.
մինչեւ
անգամ
համոզում
էին
Պապին
ընդունել
{նորան}
սուրբերի
կարգը։
Օրլէանեան
Դուքսը
իւր
գործակա
էր
նորա
մասին
եւ
շատ
անգամ
աղաղակով
վիրաւորում
էր
{նորան}
։
Չ'նայելով
իւր
փայլուն
շնորհքների
վերայ՝
Դուքսը
նում
էր
իւր
նախկին
աշխոյժը.
հեշտախտ
կեանքը
քամեց
{նորան}
։
Գիշերային
թատրոնական
խաղարկութիւնքը
պալատի
մէջ
րողացաւ
շահիլ
նորա
հաւատարմութիւնը
եւ
սիրելի
մնաց
{նորան}
մինչեւ
մահը։
Դիւբուա
առաջին
նախարար
լինելուց
յետ
եւ
իբրեւ
մի
սուրբ
նշխար
պահում
էին
իւրեանց
մօտ։
{Նորան}
մեծ
հանդէսով
թաղեցին
հասարակաց
ծախսով։
Ժողովուրդ
անք,
մանաւանդ՝
Կարդինալ-դը
Նոյալը,
ջատագով
էին
{նորան}
։
Նոքա
ինքեանք
տարածում
էին
այսպիսի
լուրեր
եւ
պաշ
թեան
մէջ
կրօնական
հաւատալիք
չէ,
սակայն,
պիտոյ
է
{նորան}
հնազանդուիլ
",
բ.
"
Հոգեւոր
եւ
մարմնաւոր
դատարա
պատահել,
որ
մի
ծանօթ
կրօնաւոր
պատահաբար
մօտենար
{նորան}
։
Բայց
բանը
այս
էր,
որ
Դամիէնը
իւր
պատասխանների
լինել
ճշմարտութեանը,
սաստիկ
չարչարանքների
մատնեց
{նորան}.
տաքացրած
ագցաններով
բոկում
էին
նորա
մարմինը
եւ
րկիւղ
կրելով
Յիսուսեաններից,
որոնք
վերագրում
էին
{նորան}
ամենայն
տեսակ
չարագործութիւններ,
մինչեւ
անգամ
Լո
քի
դրածը
այս
Կարգի
մասին,
որ
եւ
շուտով
յաջողեցաւ
{նորան}
տեսանել։
Լավալլետ
անունով
Յիսուսեանը,
որ
վա
անալ
ջնջուած
Կարգի
գաղտնիքը։
Րիկչի,
ինչ
ժամանակ
{նորան}
հարցնում
էին,
չ'կամեցաւ
ցոյց
տալ
գանձերի
տեղը
եւ
զղջում,
ես
առաջի
Աստուծոյ
պարտական
էի
դուրս
տալ
{նորան}
"։
Արդարեւ
Կարգի
ջնջուելուց
ութ
ամիս
յետոյ
առոյգ
յետոյ
մեռաւ՝
բոլորովին
սեւացած։
Տարակոյս
չ'կար
{նորան}
դեղամահ
առնելու
մէջ։
Յիսուսեան
կողմնակիցքը
համբա
վ
այդպիսու
անարժանութիւնը,
կտրում
է,
բաժանում
է
{նորան}
իւր
հետ
հաղորդութենից,
երբ
ազգը,
զզուելով
այդպի
ազգը,
զզուելով
այդպիսու
գործերից
եւ
պարտաւորելով
{նորան},
իրաւունք
է
ստանում,
որ
լուսաւորեալ
աշխարհը
պատ
,
պիտի
պաշտպանի
իրաւադատութիւնը,
որովհետեւ
առանց
{նորան}
ինքը
այդ
մարդը
չէ
կարող
երեւիլ
եւ
ապրիլ
մի
ընկերո
է
ժողովուրդը
դատապարտելով
մի
քահանայ,
համարում
է
{նորան}
քահանայութենից
լուծուած,
եթէ
ժողովուրդը
ամենայն
ում
է,
եթէ
քո
եղբայրը
մեղանչէ
քո
ընդդէմ
`
խրակիր
{նորան}
առանձին.
եթէ
չլսէ
`
մի
երկու
վկայի
առջեւ.
եթէ
դ
ից.
եւ
թէ
Կրօնական
ժողովը
այսուհետեւ
պիտի
ճանաչէ
{նորան}
քահանայ,
ապա
ուրեմն
պիտի
հակառակի
Քրիստոսի
հրամա
ւելու
իւր
զաւակին,
Ռօբինզօնի
պատմութիւնը
ընծայէր
{նորան},
որ
զբօսեցուցիչ
եւ
օգտակար
կը
լինէր
նորա
երեխայի
հակալութիւնը։
Կը
ցանկանայինք,
որ
օգտակար
լինէին
{նորան}
մեր
բարեմիտ
փոքր
ի
շատէ
ծանօթութիւնքը
նորա
աշխատո
քօքերը
ձնի
տակից
հանելիս
ու
ծամելիս
"
տեսնում
են
{նորան}
Ապարանցիք։
Մի
շաբաթ
է,
որ
նորա
քամակից
ման
են
գ
։
Վերջապէս
երկու
շաբաթ
անցնելուց
յետոյ
Գարեգինն
է
{նորան}
տեսնում,
եւ
Սօսը
գալիս
է
նորա
մօտ։
Գարեգինը
խրա
ն
դանակի
տակ
ձգել.
այդ
շատ
երկար
կը
լինի։
Առանց
{նորան}
էլ
երկարում
է
մեր
հատուածը։
Գուցէ
աւելորդ
էլ
լին
աւելի
առաջ
տանել,
դորանով
ներկայ
վիճակը
չէ
կարող
{նորան}
գոհացնել
աւելի
փոքր,
կատարելութիւն
համարուիլ։
Ս
վ,
կ՚արժէ՞
այդ
քանի
մի
տողերի
համար
ատեան
կանչել
{նորան}
։
Իրա՛ւ,
պ.
Պռօշեանց
միայն
յառաջաբանը
եւ
ծանօթո
յուսալով,
թէ
մեր
մի
քանի
նկատողութիւնքը
կարող
են
{նորան}
օգտակար
լինել
նորա
ապագայ
ասպարիզում,
մանաւանդ
ե
աւելի
վսեմութի՞ւն
տալ,
թէ՞
աւելի
հասկանալի
անել
{նորան}
ժողովրդեան։
Նախ
որ
ոյ-ը
ու-ից
ոչ
գեղեցիկ
է
եւ
ոչ
ոյց
տուող
է
այն
թարմատար
համարված
Ս
տառը
եւ
առանց
{նորան},
տալի
եմ
ասելով,
չենք
կարող
ցոյց
տալ
այն
գործող
ւոյթ
եղանակները՝
տեսնելիս,
նայելիս,
օրինակ՝
"
{նորան}
տեսնելիս
ասա
",
"
նորա
վրայ
նայելիս
զարմացան
".
րէն
ազգի
հանրական
կանոն
է
եւ
ոչ
մի
տեղ
չենք
լսում
{նորան}
առանց
վեվի։
Պ.
Պռօշեանցը
նոյնպէս
ընդունում
է
այ
սում
են,
որովհետեւ
էական
բայը
ինչ
բայի
որ
կպչի,
{նորան}
բայացնում
է
եւայլն։
Չպիտի
մոռանալ,
որ
նոր
լեզու
ւնենք
որպէս
էական
բայ,
ուրեմն
ներկումը
դառնում
է
{նորան}
խնդիր
եւ
ուրիշ
բան
չէ
հասկացնում,
եթէ
ոչ
այս
թէ
թիւ
ցոյց
տուող
վերջաւորութիւնը
մէկ
անգամ
երեւի,
{նորան}
հետեւող
բայերը
կարելի
է
դնել
առանց
այդ
վերջաւորու
բայ
է
եւ
նոր
լեզուի
բայերի
կազմող,
ուրեմն
առանց
{նորան},
բայը
չպիտի
բայ
լինի,
բայց
մենք
վերի
օրինակից
տ
է
ընդունվում
որպէս
առանձին
առնված
բայ
եւ
ներկումը
{նորան}
խնդիր,
այլ
երկուքը
միասին
մէկ
բայ,
թէեւ
բայական
ստծու
սիրուն,
խնայեցէք
ժողովրդին,
իրաւունք
երէք
{նորան}
։
Նախ՝
որ
ոչ
մի
տեղ
այդպիսի
խօսակցութիւն
չէ
լսվո
ժողովուրդը,
չնայելով,
որ
երբեմն
հարկից
ստիպուած
{նորան}
անծանօթ
բառեր
ենք
գործ
դնում,
կը
հասկանայ
մեր
գր
որ
միայն
Տաճկաստանի
առաջնակարգ
հայ
գրագէտի
բան
է
{նորան}
թարգմանելը,
չլինի
թէ
ռուսիացի
հայերը
փորձ
փորձեն
փակուելու
ազատօրէն
վազում
է
դէպի
ուր
որ
քաշում
է
{նորան}
բնութեան
օրէնքը,
հովութիւն,
զովութիւն
եւ
պտղաբե
տք
կայ
նորա
վերա
`
բնութեան
սահմանից
դուրս
չբերել
{նորան}:
Նկարագրութիւնը
կեանքի
այնպիսի
երեւոյթների
կայութեանը
եւ
հնարագիտութիւնը
օգնութիւն
չեն
տալիս
{նորան}:
Պ.
Գ.
Տէր
Յովհաննիսեանցի
"
Տեր
Սարգիս
"
ծը
համեմատենք
նկարչութեան
հետ,
պիտի
պեյզաժ
ասենք
{նորան}:
Հեղինակի
գլխաւոր
գաղափարը
Սօսը
եւ
Վարդիթերը
չէ
կան
եւ
հոգեբանական
յատկութիւնքը,
որ
վերագրւում
է
{նորան}
եւ
որ
անշուշտ
հարկաւոր
էր
տալ
նորան,
ամոլների
մէ
վերագրւում
է
նորան
եւ
որ
անշուշտ
հարկաւոր
էր
տալ
{նորան},
ամոլների
մէջ
սիրու
գործի
զուգակշիռը
պահելու
համ
մ
էր
Սօսի
առաջարկութիւնը,
սրտանց
երդնում
էր,
որ
{նորան}
տայ
իր
քոյրը,
յանկարծ
փոխւում
է
եւ
դառնում
է
Սօս
ւց
յետոյ,
այնուհետեւ
ի՛նչ
աղջիկների
կարգ
է
դնում
{նորան}.
սորա
վրայ
հարկաւոր
էր
մի
փոքր
մտածել:
Այն
էլ
Հ
իր
եղբօր
ընդդէմ,
եթէ
չկարողանար
յայտնի
դէմ
դնել
{նորան},
գէթ
ծածուկ
տեղեկութիւն
կը
տար
իր
եղբօրը,
առանց
քան
ստիպուած
ենք
ասել,
որ
Սօսը,
որքան
մենք
այժմ
{նորան}
ճանաչում
ենք,
շատ
հեռու
է
այդ
տեսակ
բաներից:
Եւ
ւմ
են
բանը.
Արշաւրի
նենգութիւնը
ձեռնտու
է
լինում
{նորան},
բայց
հասարակ
ժողովուրդը,
որ
առանց
նորան
էլ
տրա
լինում
նորան,
բայց
հասարակ
ժողովուրդը,
որ
առանց
{նորան}
էլ
տրամադրուած
է
կախարդութեան
եւ
չար
ոգիների
հաւա
ունքը,
իր
վրէժը
հեղինակից
հանելու
համար,
ձգել
է
{նորան}
մի
տրամաբանական
հակասութեան
մէջ:
Սուրբ
Խաչի
պասի
քօքերը
ձնի
տակից
հանելիս
ու
ծամելիս
"
տեսնում
են
{նորան}
ապարանցիք:
Մի
շաբաթ
է,
որ
նորա
քամակից
ման
են
գ
Վերջապէս,
երկու
շաբաթ
անցնելուց
յետոյ
Գարեգինն
է
{նորան}
տեսնում
եւ
Սօսը
գալիս
է
նորա
մօտ:
Գարեգինը
խրատո
ն
դանակի
տակ
ձգել,
այդ
շատ
երկար
կը
լինի,
առանց
{նորան}
էլ
երկարում
է
մեր
հատուածը:
Գուցէ
աւելորդ
էլ
լին
դորա
նման
արժէք:
Անշուշտ,
հեղինակը
չէ
շարադրել
{նորան}
`
նա
առնում
է
ազգի
հասկացողութիւնից,
բայց
մենք
մ
մ,
այլ
մանաւանդ
աւելի
փոքր
բաժինը
կարող
է
հասնիլ
{նորան},
քանի
որ
նա
ուրիշների
պէս
իմաստական
դոնկիխոտութե
)
թէ
գուցէ
անպարան
բառի
կրճատուածը
լինի,
կապելով
{նորան}
այն
սքանչելի
կանթեղի
հետ,
մենք
իսպառ
մերժում
ենք
,
-
եթէ
հասկանալի
չլինին
ժողովրդին
եւ
չբացատրուին
{նորան},
կարող
են,
այո՛
չարաչար
մոլորութեանց
պատճառ
լին
նի
այնուհետեւ,
իսկ
թէ
երկու
հատ,
այդ
դիպուածում
{նորան}
ասում
են
Կաստորը
եւ
Պոլլուկս,
-
նաւաստիքը
ուրախա
ստիպուի
ընդունել
ամէն
մարդ,
որ
ուսումնասիրում
է
{նորան}:
Բնութիւնը
միայն
կարող
է
հասկացնել
մեզ
արարչի
մե
Արարիչը,
մէկ
անգամ
ստեղծելով
բնությսւնը
տուել
է
{նորան}
անխախտելի
եւ
սուրբ
օրէնքներ,
որ
բնաւ
եւ
մէկ
մազի
ի
համար,
մինչեւ
որ
չենթադրուի
թէ
ֆիզիկան
ծանօթ
է
{նորան}
փոքր
ի
շատէ:
Բայց
ինչպէս
մի
անգամ
արդէն
ասա
ացած
լոյսը
իրողութիւն
է,
իսկ
նորա
բնական
պատճառը
{նորան}
անյայտ:
Սոսկալի
վնասներ
եւ
աւերածութիւնք
բերում
րչարուեցաւ
նորա
խաւար
բանտերում:
Այնտեղ
ստիպեցին
{նորան}
գլխաբաց
եւ
ծնկաչոք
կարդալ
մի
արհամարհելի
եւ
պժգալ
,
բայց
նուաստացնում
են
Սուրբ
գիրքը,
հնար
շինելով
{նորան}
իրենց
անձնական
շահասիրութեան:
Բայց,
առանց
լսելո
նկերութեան
առջեւ
պաշտպանել
իր
ընտանիքը,
կերակրել
{նորան}
եւ
առհասարակ
դէպ
դնել
մի
կոպիտ
ուժի,
եթէ
սա
որեւ
յս
սքանչելի
բժշկութեան
մասին
մինչեւ
այժմ
չեն
ձգել
{նորան}
ուսումնական
քննութեան
տակ.
ստուգելու
համար
նախ,
ցի
յառաջաբանի
անունը
տալով
ձախ
ածականով
մկրտեցինք
{նորան},
բայց
այդ
ութ
երես
յառաջաբանի
մէջ
կայ
մի
առողջ
կ
նենալով
մի
արժանաւորութիւն
համարում
են
ձեռք
բերել
{նորան}
ուրիշների
արժանաւորութիւնքը
ուրանալով,
այո,
շատ
ը,
բայց
իր
սեռի
սեփական
ամօթխածութիւնը
ստիպում
է
{նորան}
յողդյողդուել:
"
Լաւ,
տու՛ր
տեսնեմ,
-
ասում
է
նա
մտերմաբար
խօսելուց
յետոյ,
երբ
Անոյշը
յայտնում
է
{նորան}
մանուշակների
մասին
եւ
ասում
է,
թէ
ինքը
չէր
յօժար
մէն
թաք
ու
մուրն
էլ"։
Տեղն
է,
որ
մէկը
ասէ
{նորան},
"
քո
հօրն
ողորմի,
թէ
դա
Գարեգնի
հրամանը
կատարե
եւանը
գիտէ,
որ
Հեթումը
սուտ
է
խօսում.
աղաչում
է
{նորան},
"
Հեթո՛ւմ
ափեր,
-
ասում
է
ողորմելին,
-
քեզ
արքա
տանքի
վրայ,
կամ
գոնէ
բարոյապէս,
երբ
յիշեցնում
է
{նորան}
աշխարհի
երեսին
մահ
լինիլը:
Ո՛հ,
եթէ
կրօնը
ազդէր
ծ
գնում
է
տուն
(եր.
71-72).
հայրը
հանդիպում
է
{նորան}
ճանապարհի
վրայ
եւ
այսպէս
է
խօսում,
"
Էդ
տերեւը
ո
նակ
Հեթումն
ուզում
է
այգին
բանալ
(թաղը
վեր
տալ)
{նորան}
գնում
են
օգնելու
տասը-քսան
երիտասարդք
եւ
մի
օրում
վ,
թէ
վայ,
թուրքը
որովհետեւ
այսպէս
է
ասում,
ես
{նորան}
չնմանելու
համար
պէտք
է,
որ
գործ
չդնեմ
այդ
ձեւը,
իտոյ
էր
ազգի
հետ
մտածել
եւ
խօսել
այն
լեզուաւ,
որ
{նորան}
հասկանալի
էր։
Մեք,
երկար
ժամանակ
փորձելով,
ճան
ղ
է
տեսնուած,
որ
մի
սառած
մարդ
ջերմացնելու
համար
{նորան}
դնէին
սառուցի
մէջ։
Այն
ողորմելին
ի՞նչ
ջերմութիւն
տուող
հիւթը,
որ
եթէ
դնէիր
այն
սառուցեալ
մարդին,
{նորան}
կենդանութիւն
հաղորդէր։
Մեք,
այսքան
քննելով
այդ
ն։
Չէ
պիտոյ
նորա
հինգ
դարու
հայախօսութիւնը.
այդ
{նորան}
հաց
ու
ջուր
չի
տայ։
Նորա
հարկաւոր
է
գիտութիւնը,
լ
ենք,
որ
նա
չունի
այդ
բաները։
Մեք
տեսանում
ենք
{նորան}
միմիայն
իբրեւ
պահարան
հայոց
հինգ
դարու
լեզուախօսո
րդի
հետ
այնպիսի
մի
լեզուով,
որ
նա
չէր
ուսել,
որ
{նորան}
անծանօթ
էր.
այսքան
պարզ
եւ
լուսապայծառ
ճշմարտութ
տոյ
է
մարդ
այնպիսի
լեզուով
խօսի,
որ
դիմացի
մարդը
{նորան}
չհասկանայ,
եւ
որչափ
խրթին
եւ
մութը
կը
խօսէր,
այ
ծը,
եթէ
դուրս
էլ
գալու
լինի
գերեզմանից,
ժառանգը
{նորան}
իբրեւ
օտարոտի
մի
երեւոյթ,
իբրեւ
մի
ճիւաղ
կը
հալա
ացել
է,
նորա
պահպանութիւնը,
նորա
մշակութիւնը
եւ
{նորան}
ծաղկեցնելը
պիտի
լինի
ամեն
խելքը
գլխին
մարդու
գործ
է
մեռածին
եւ
ոչ
սէր,
որովհեհետեւ
քո
լաց
ու
սգով
{նորան}
չկենդանացնելուց
յետոյ
բարոյապէս
մեռցնում
ես
եւ
նո
,
ի՞նչպէս
ուրեմն
կարելի
է,
որ
երեւելի
բնութիւնը
{նորան}
չափ
դառնայ։
Մենք
արդէն
խօսած
ենք
բնութեան
ազդ
նպէս
կը
լինի
եւ
մարդուն
կեանքը
եւ
ինչպէս
կեանքը,
{նորան}
համեմատ
կը
լինի
միտքը։
Եւ
լեզուն,
որ
ուրիշ
բան
բանը
ցոյց
են
տալիս
առաջ
մեզ
գեղեցիկ,
ներկում
են
{նորան}
զանազան
հրապուրիչ
գոյներով,
յետոյ,
ասես
թէ
աչքի
ւնը,
թերեւս
թոյլ
տալով
այս,
հերիք
պատճառ
է,
որ
{նորան}
գերի
լինելով,
նորա
վրայ
սիրահարուելով,
անմշակ
թ
ռավարիչը,
ի՞նչպէս
ես
կարծում,
ես
դուրս
կը
ձգե՞մ
{նորան},
երբ
գաս
ու
քարոզես
ինձ
մէկ
կողմից
նորա
տգեղութի
,
եթէ
ոչ
ուսումնասիրելով
այդ
լեզուն,
գործ
դնելով
{նորան}
եւ
օրէ
օր
աճեցնելով։
Իրաւունք
ունի
Բէկոնը,
մինչ
միտքը,
խօսելու
մէջ
վարժուելը
յաջողագիւտ
է
անում
{նորան},
իսկ
գրելը
սովորեցնում
է
ճշտութիւն"։
Իրաւ
որ,
մօրից,
կրթութիւնը
եւ
դաստիարակութիւնը
պիտի
օգնեն
{նորան},
որ
նա
դառնայ
ընկերութեան
պիտանի
անդամ։
Բայց
իր
անութեամբ
եւ
այդ
բաղդասութեամբ
է
խօսում։
Մոռցնել
{նորան}
այդ
բոլորը
եւ
քաշել
տանել
հին
լեզուի
տրամաբանութե
պատմական
դէպքերը
եւ
հազարամեայ
ժամանակները
տուին
{նորան}
այն
ձեւ
ու
կերպարանքը,
կարո՛ղ
ես
անցած
գնացած
բա
նելի
եւ
անշօշափելի
Աստուած։
Կարելի՞
է
դատապարտել
{նորան},
եթէ
նորա
հասկացողութիւնը
գոյացած
եւ
աճած
լինելո
ամփով,
դարձեալ
բնական
հնարներով
ընդդէմ
դուրս
գաս
{նորան}
։
Մինչեւ
Ֆրանկլինի
շանթարգելը,
որ
հազար
տարի
Մաս
եր
մէկ
թիզ
Մասիսը։
Բայց
երկաթը,
որ
դէմ
ես
անում
{նորան},
այնտեղ
քո
խորհուրդը
բռնանալ
չէ
բնութեան
վրայ,
րդը
բռնանալ
չէ
բնութեան
վրայ,
այլ
ուղղութիւն
տալ
{նորան}
եւ
սահմանափակել
նորա
կարողութիւնը,
որ
իբրեւ
ելեք
սքանչելի
որակութիւնքը
չէր
կարող
ունենալ,
որ
ցօղը
{նորան}
չթրջէր
կամ
կրակը
չէրէր։
Դեռ
մեծ
տղամարդութիւն
է
անդամ
է,
ինչպէս
նորա
ընթերցողքը,
մի՛
դատապարտէք
{նորան},
եթէ
նա
այն
ծանր
վճիռը
դնում
է
իր
ազգի
վրայ,
ան
վ
բնականապէս
կապուած
է
նա
իր
ազգի
հետ,
ստիպում
է
{նորան}
խոստովանել
այս
արտասուելի
ճշմարտութիւնը։
Կարելի
այս
արտասուելի
ճշմարտութիւնը։
Կարելի
էր
քարոզել
{նորան}
այն
ժամանակ,
եթէ
նա,
սեւը
սեւ
եւ
սպիտակը
սպիտակ
իւնն
է
խոստովանում,
իրաւունք
չունիք
եւ
չէք
կարող
{նորան}
քարկոծել՝
առանց
ստութեան
եւ
խաւարի
պաշտօնեայ
դառ
ց
եւ
ո՛չ
այդ
դիպուածում
իրաւունք
ունիք
դատապարտել
{նորան},
եթէ
նա
այդպէս
էր
ճանաչում
իր
հոգու
կարողութիւնք
չէ
գտել
տակաւին
այն
գնահատութիւնը,
որ
արժանի
էր
{նորան}
միայն
նորա
անկեղծ
եւ
անխարդախ
լինելու
համար։
Թո՛
ցութեան
տակ,
քայքայւում
է
կազմուածքը,
ցնդում
են
{նորան}
կազմող
տարերքը։
Հարկ
չկայ
ասել,
որ
առաջին
մահաց
մութեան,
խոնաւութեան
լուսի
եւ
օդի,
մէկ
խօսքով՝
{նորան}
շրջապատող
արտաքին
աշխարհի
ազդեցութիւնից,
քանի
որ
ւում
է
լեզուի
մշակութեանը՝
աշխատելով
օրէ
օր
դնել
{նորան}
մի
կարգի
տակ։
Կարգ
ասելով՝
չենք
իմանում
բացարձա
ւնը
կամ
մանկությունը
տեսնում
ենք
հին
երգերի
մեջ,
{նորանից}
հետո
հանկարծ
գալիս
է
մեր
առաջ
նորա
ծերացած
հասակը
իս
չի
հավատալ,
ահա
կգա
Մարտին
Մակարիչը,
կարող
է
{նորանից}
լսել
ճշմարիտը:
Սիրելի
Գայանե
քրոջս
եւ
Ռափայել
Գա
երա,
բայց
այդպիսի
բամբասանքներ
լսելով
սորանից
եւ
{նորանից},
հոժարակամ
պատրաստ
է
անտես
առնել
ամենայն
ազգօգու
էին
մեր
անձնական
ծախքերից,
նշանակված
արծաթի
կամ
{նորանից}
արած
ծախքի
հաշիվը
քաղաքին
ցույց
տալու
հանձնառու
ե
տանաս
Ղազարոս
եղբորս
ձեռքովը
եւ
ամեն
բանը
կիմանաս
{նորանից}.
ինձի
գիր
ալ
գրել
պետք
չէր,
բայց
այս
քանի
տողը
վարդապետական
աստիճանին,
որ
ոչ
ոք
չէ՛
կարող
խլել
{նորանից},
եւ
եթէ
ստուգապէս,
ինչպէս
դու
ասում
ես,
"
Մեղո
որան,
այլեւ
մի
քանի
հարիւր
մանէթի
մուրհակ
առնում
{նորանից}
այն
արծաթի
հանդէպ,
որ
ցոյց
էի
տալիս
իմ
իմաստուն
ակից
չառնես
այդ
բարութեան
մի
ուրիշը,
որ
զուրկ
էր
{նորանից}
։
Մի՞թէ
Քրիստոսը
պարտական
էր
մարդկութեանը
իւր
անմ
Այդպիսի
դիպուածում
ոչ
թէ
միայն
ազգը
ուրանալու
էր
{նորանից}
իւր
յարգութիւնը,
այլեւ
անարգելու
եւ,
խայտառակել
ն
մի՛
արէք
այդ
պատուի
մէջ,
մի
փոքր
բաժին
տուեցէք
{նորանից}
եւ
ձեր
միականի
նախագահներին...
Նոքա
եւս
թող
մասն
րուէր
դադարեցնել
նորա
գոչիւնը:
Ես
խնդրում
եմ
{նորանից}
ցոյց
տալ
ինձ
ազգի
գիտութեան
եւ
յառաջադիմութեան
տո
եմ,
եւ
հաւաստի
եմ,
որ
շնորհակալութիւն
կը
ստանամ
{նորանից}:
Պ.
Իսահակեանցը
ասում
է,
թէ
չգիտէ
մի
այնպի
ստին
տեսութիւն,
որովհետեւ
ես
չեմ
կարող
բաժանուիլ
{նորանից}.
միանգամ
սիրել
եմ:
Եւ
ես
մի
վատ
սովորութիւն
ուն
ձ
ո՛չ
մի
բան
չէ
կարող
ուրախութիւն
պատճառել,
բացի
{նորանից},
որ
եղած
էր
կամ
լինում
էր
մեր
տարաբաղդ
ազգի
օգտի
չէ
մոռանում
ինձ:
Երեք
ամիս
է՝
ոչինչ
լուր
չունէի
{նորանից},
երէկ
ստացայ
մի
նամակ,
որի
բովանդակութիւնը,
ար
հզօր
մարդերի
համար,
միւս
անզօր
մարդիկ
զրկուած
են
{նորանից}:
Եւ
այդ
է
պատճառը,
որ
միները
տիրողք
են,
իշխող
իւր
պատահական
դրութիւնը,
մոռանում
է
օգուտ
քաղել
{նորանից}
՝
որպէս
թէ
յաղթահարուելով
այն
ազդու
հոգուց,
որից
վաղուց
սրբացած
է
իմ
եւ
քո
համար:
Սկսանում
եմ
{նորանից},
որ
այս
օրերումս
ձեռքս
հասաւ
Թիֆլիզի
առաջնորդի
Ճ
մեծ
բան
են
երեւում
հեղինակին,
եւ
այս
հետեւում
է
{նորանից},
որ
նեղ
հայեացք
ունենալով՝
եւ
ամենափոքրը
հսկայ
սպետութեններով,
բայց
չորս
հինգ
հարիւր
տարի
անցան
{նորանից}
յետոյ,
եւ
նոր
պատմութիւնը
(16
դարուց)
պատնէշ
է
տասուաց"։
Այս
հակառակաբանութիւնքը
ծագում
են
{նորանից},
որ
հեղինակի
գրուածքը,
խակ
մտածութեան
արդիւնք
լ
չիւր
գծերից
դուրս
է
երեւում
բուն
հայութեան
տիպը:
{Նորանից}
ոչ
շատ
հեռի
կանգնած
էր
Միհրդատի
արձանը:
Ես
ն
լիս
էի
անդադար,
Մօրս
քունը
խանգարած,
Խնդրում
էի
{նորանից}
Բազուկներս
արձակել.
Ես
այն
օրից
ուխտեցի
Ազատութի
հետ՝
աշխատելով
խաբել,
կամենալով
մի
մուշտակ
գնել
{նորանից}:
Երկրորդ՝
Բէգզադէն
սովորութիւն
ունէր
ապրանք
տենական
քո
օթեւանից,
Այս
խնկի
բուրումը
ընկալ
{նորանից},
Մաղթէ՛
նորան
կեանք
որպէս
նահապետ,
Սիրա
րրիկը
կամ
հարաւի
այրող
տօթը
չկարողանային
չորացնել
{նորանից}
ծլելու
բոյսը:
Զաւակների
մայրը
է
գերդաստանի
մայր
նոցա
զաւակները:
Նոցա
Հայութիւնը
գուցէ
երեւում
է
{նորանից},
որ
տարին
մի
քանի
անգամ
գնում
են
Հայոց
եկեղեցի
ե
ի
յառաջ,
ուրեմն՝
2428
տարի
նախքան
Լուսաւորիչը:
{Նորանից}
յետոյ
Պարոյր
նահապետի
թագ
կապելով
Քրիստոսից
749,
,
թէ
ի՛նչ
չափով
պիտանի
էր
այդ
գործը
ապսպարողին:
{Նորանից}
խնդրում
են
կօշիկ,
նա
կարում
է.
մանաւանդ
եթէ
ապս
արան,
մեք
միմիայն
Ընդհանրական
գիրքը
ունինք,
իսկ
{նորանից}
աւելի՝
ոչինչ.
այս
պատճառով
եւս
այդ
անցքերի
պատմ
ւնքը,
ամենեւին
պատահական
չեն,
այլ
յառաջանում
են
{նորանից},
որ
հասարակ
ժողովուրդը
հող
չունի:
Որովհետեւ
բնա
ելել
է
այդ
հողը,
իսկ
իմ
ցեղը
միշտ
զուրկ
է
մնացել
{նորանից}:
Այսօր
դու
կքանդուիս,
բայց
վաղը
մեր
երկուքի
սեր
քի
վաճառականութիւնը,
չկայ
մինը,
որ
ապրանք
խնդրէ
{նորանից},
ապրանք
ապսպարէ
նորան,
եւ
եղածը
առնու՝
արծաթ
վ
յոյս
ունի,
թէ
ահա
կ'առնու
ապրանքը,
կը
վաճառէ,
{նորանից}
կը
վճարէ
ապրանքի
տիրոջ
իւր
պարտքը
եւ
աւելորդ
շահո
ջ
կը
ցնդին,
մէջտեղում
կը
մնայ
պարտքի
մուրհակը
եւ
{նորանից}
յետոյ
գալու
հոգեվարի
ժամանակ,
օսմանեան
լիբրէն
կը
.
Յնշի՛ր,
քանի՛
դէպի
Պառնաս
Իռիս
հասաւ
{նորանից}
։
Խնդրեց
Մուսայիդ
քընարը,
Խնդրեց
,
Ու
անշարժ
աշխարհը
մեռեալ
ծով
ասեց,
{Նորանից}
դէն
դաշտումը
դեղնագոյն
Նեղոս
`
Թագաւորների
ատութեան
փոխանակ,
Նա
փոքր
արծաթ
չէր
ստանում
{նորանից}.
Բրիտանացին
տեսանելով
այս
ծառան,
Մտք
լիս
էի
անդադար,
Մօրս
քունը
խանգարած,
Խնդրում
էի
{նորանից}
Բազուկներս
արձակել.
Ես
այն
օրից
ուխտեցի
Ազատութի
ենական
քո
օթեւանից,
Այս
խնկի
բուրումը
ընկալ
{նորանից},
Մաղթէ՛
նորան
կեանք
որպէս
նահապետ,
Ս
Ճշմարտութիւնը
կրօն
է,
նորան
միայն
խնդրեցէք,
իսկ
{նորանից}
ոչինչ:
Robert
Owen
Ազատութիւ՜ն,
գոչ
եան
շօշափելի
չքաւորութիւնը
յայտնելուց,
այլեւ
եթէ
{նորանից}
հրաւիրուած
Կրօնական
ժողովը
դիմէ
դէպի
նզովքը,
այդ
երական,
բայց
բոլորովին
հակառակ
բովանդակութեամբ:
{Նորանից}
ծագելու
հետեւանքը,
յանցանքը
եւ
մեղքը,
այս
օրից
էի
հետ
հաւասար
է
իւր
մտքումը,
Փարպեցին
շատ
ցած
է
{նորանից}
։
Եւ
հետեւում
է,
որ
ոճերի
ամփոփութեան
կողմից
Խոր
ականութիւնը
առհասարակ,
քննել
նորա
պատմութիւնը
եւ
{նորանից}
կարողանալ
դուրս
բերել
մի
անկողմնապահ
եւ
ճշմարիտ
ե
ւնը,
եթէ
նա
մի
հոգեւոր
շինութիւն
չէ
կարող
ստանալ
{նորանից},
ի՞նչ
յանցանք
է
ասել,
թէ
մատենագրութիւնը
դանակո
այլ
դարձեալ
զարմանալու
արժանի
մարդ
է,
որովհետեւ
{նորանից}
առաջ
ուղեղի
համար
քար
էլ
է
ասող
չէ
եղած,
պատրաստ
իւ
ամբոխի
խոր
յարգութիւնը
կատարելապէս
վայելելով:
{Նորանից}
յետոյ
մնաց
ոչ
միայն
մի
հզոր
համակարգութիւն,
այլե
մի
կշիռ
ունենալ
ժողովրդի
մէջ:
Իհարկէ,
այս
բանը
{նորանից}
է
յառաջացել,
որ
նոքա
խելօք
մարդիկ
չեն
եղած,
որ
մի
քանի
գործերում
հաւատարիմ
եւ
մտերիմ
երեւելով,
{նորանից}
ձեռնադրւում
է
կարդինալ:
Նա
մի
նենգահոգի
մար
չմանը,
այդպիսի
անպիտան
մարդ
(որպէս
թէ
կարդինալը
{նորանից}
լաւ
մարդ
էր)
այդքան
երկար
ծառայ
պահել,
բայց
նա
երից
մէկը
մի
անառակ
մարդու,
երբ
որ
սա
հարցրել
էր
{նորանից}.
թէ
ես
ինչպէ՞ս
մարդ
եմ:
"
Յառաջ
ասա՛
դու
ինձ,
ածուկ
եւ
յայտնի
գործերը,
միշտ
պէտք
է
հեռի
փախչէր
{նորանից},
եւ
այդ
մեծ
պաշտօնը
յանձն
չառնուր.
եթէ
բարոյակա
երել,
եւ
ոչ
թէ
մէկմէկու
վերայ
բարդել:
Այս
ամէնը
{նորանից}
է
յառաջացել,
որ
չարութիւնը
նորա
հոգու
մէջ
վաղու
եց:
Շատ
կը
խոսէր,
սակաւ
կը
հասկացնէր,
այս
{նորանից}
էր,
որ
նա
ո՛չ
մի
բանի
կանոնաւոր
տեղեակ
չէր:
Սոր
էպէտ
ես
շատ
աշխատեցի
իմանալ
մի
փոքր
որոշակի
բաներ
{նորանից},
բայց
նա
չկամեցաւ
յառաջ
տանել
խօսքը:
Ես
եւս
անք
ռովութեանց
ժամանակները
մինչեւ
ձեր
հնազանդուիլը։
{Նորանից}
յետոյ,
ձանձրացած
լինելով
այդ
շփոթների
նեղութիւնի
նք.
թէեւ
Վաղարշապատից
մնացած
գեղը
հեռացել
է
այժմ
{նորանից}
։
Էջմիածինը
հիմնուած
է
Ս.
Լուսաւորչի
ձեռքով
բո՛ւ
շինած
կաթողիկէ
եկեղեցին
էր
Վաղարշապատի
մէջը
եւ
ոչ
{նորանից}
դուրս,
ինչպէս
այսօր
նոյն
սուրբ
եկեղեցին։
Մեր
ատասխանենք
կարճառօտ.
Փարպեցու
ժամանակ,
որպէս
եւ
{նորանից}
յետոյ
մեր
կաթողիկոսքը
նստում
էին
Դուին
քաղաքում,
ացու
կեանքը
439-ի
սեպտեմբերի
9-ին,
Ս.
Մեսրոպը՝
{նորանից}
վեց
ամիս
յետոյ,
այսինքն՝
440-ի
փետրուարի
19-ին
սկոպոսը
միայն
եղած
չէ,
որ
Մուշէ
անուն
էր
կրում.
{նորանից}
առաջ
էլ,
յետոյ
էլ
եղած
են
Մուշէներ։
Պատճառ
չուն
լոկ
նորա
անձին,
ոչ
նորա
ծնողաց,
երեւում
է
նաեւ
{նորանից},
որ
երբ
վանքից
հալածեցին
նորան՝
յափշտակելով
բոլ
այն
մտադրութեամբ
աչքէ
անցուցինք,
ինչ
որ
մնացել
էր
{նորանից}
։
Անշուշտ,
պէտք
է
կարծել,
որ
դոքա
եւս
կորած
անհետա
է
մեր
մօտ,
նորան
անշուշտ,
հանձնիր
այդ
պաշտօնը.
{նորանից}
արժանաւորը
չկայ.
նա
աշխարհի
երեսին
անցաւոր
բռնակ
ց
սատանան,
-
ի՞նչ
բանից
պատճառուեցաւ
այդ:
-
{Նորանից},
Ձեր
մռայլութիւն,
որ
ես
երկար
ժամանակ
խաբեցի
նո
եան
առաջին
թշնամիքն
են
օրագիրները
եւ
լրագիրները,
{նորանից}
օգուտ
չունի
իմ
հայրենի
գահը:
Բացի
սորանից,
ինչ
ք
ոչ
թէ
միայն
հաւասարուիլ
տակառին,
այլեւ
անցանել
{նորանից}...
գինին
երկնքի
արքայութեան
ցօղն
է.
Նոյ
նահապ
,
եօթն
ջրհօրի
ջրով
լցրած
պտուկի
մէջ,
եւ
հարցանէի
{նորանից},
նորա
ո՛վ
եւ
ինչ
լինելը:
-
Քեզ
արդէն
յայտնի
նը․
կանաչ
ու
կապտագոյն
-
բաց
կարմիր
բարձրանում
էր
{նորանից}:
Սիրտս
կոտրած
էր
բոլորովին,
որովհետեւ
համարում
է
եւ
չէ
երեւում
նիւթական
կերպարանքի
տակ:
Հեռի
է
{նորանից}
այն
հասկացողութիւնը
եւ
վարդապետութիւնը,
թէ
ամենա
իու,
որի
տէրը
միմիայն
օգուտ,
որ
կարո՛ղ
էր
քաղել
{նորանից},
այդ
էր
նորա
կաշուցը,
որ
սատակելուց
յետոյ
կարող
մ
են
նորա
հետ.
իսկ
թէ
բախտը
բերէ
պատահել
ծերին,
{նորանից}
եւս
չեն
հրաժարւում,
նորա
ասածները
եւս
ճշմարիտ
են
ա
ամբոխմունքին:
Տիրացուի
լռութիւնը
յառաջանում
էր
{նորանից},
որ
չգիտէր,
թէ
ինչպէս
խօսք
բանայ
եւ
ինչ
բանի
հա
նք
տալով
ձեր
դիտողութեանը,
կ'աշխատեմ
օգուտ
քաղել
{նորանից},
սակայն
այս
է
բանը,
որ
չեմ
հաւատում,
թէ
կարող
գողի
այլեւ
ֆօրտօպիանոյի
ձայնը:
Այս
յառաջանում
էր
{նորանից},
որ
իբրեւ
ասիացիք
ոչինչ
հասկացողութիւն
եւ
համակր
ն
լսելով
կոմս
էմմանուէլի
գովեստը,
շնորհակալ
եղաւ
{նորանից},
կատարելով
մի
խորին
րեւերանս:
-
Տեսանենք,
,
-
բայց
ի՛նչ
արժէ
ինձ
այդ
օգուտը
եւ
ի՞նչ
է
մնում
{նորանից}
ինձ
սեփական:
Այս
մինին
բերանը
ծեփիր,
այն
միւսին
թիւնք.
Կոմսը
ո՛վ
է,
որ
Յովնաթանեանցը
երկիւղ
կրէ
{նորանից}.
ի՛նչ
պիտոյ
է
առնէ,
որի՞ն
է
վախեցնում:
Ես
այսո
ց
իմ
անհաւատութիւնը,
-
հարցրեց
Շահումեանցը:
-
{Նորանից},
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
որ
դու,
մարդը
րծ
դնում,
այո՛,
արժան
էր,
որ
մէք
եւս
ուսանէինք
{նորանից},
օրինակ
առնուինք
նորանից
եւ
հետեւէինք
նորան:
Բա
,
որ
մէք
եւս
ուսանէինք
նորանից,
օրինակ
առնուինք
{նորանից}
եւ
հետեւէինք
նորան:
Բայց
ափսոս,
մեր
կամքը,
մեր
ւած,
առանց
յառաջ
խաղալու
շեմքի
վերայից,
հարցրեց
{նորանից},
թէ
տա՞նն
էին
արդեօք
նորա
ծնողքը:
Մանուշակը
ր:
Բայց
մինչդեռ
նա
չէ
կատարել
այս
գործը,
մէք
{նորանից}
ծածուկ
կարդանք
նորա
նամակը
եւ
տեղեկանանք
կուսական
լով
աղախինը
նորա
բացակայութեան
ժամանակ,
հարցանէր
{նորանից}
նորա
գալուց
յետոյ,
եւ
աղախինը
սխալմամբ,
կամ
իւր
ատ
կին
եմ...
Հետաքրքրութիւնս
ստիպեց
հարցնել
{նորանից},
թէ
ինչի՞ց
գիտէր,
որ
ես
չեմ
Շահումեանցը:
-
իկ
առանց
ներս
մտանելու,
կարճ
խօսքերով
խնդրում
են
{նորանից},
որ
շուտով
պատրաստուի
եւ
գայ
իւրեանց
հետ,
մի
ծն
ւ
գիր
կարդալ
չիմանալը,
քան
թէ
իմանալը,
պատճառ,
{նորանից}
լաւ
բան
դուրս
չէ
գալիս:
Պէտք
է
ասես,
թէ
նորա
ցե
ր,
լեզու
չկար.
նորա
սաստիկ
բարկանալը
երեւում
էր
{նորանից},
որ
անդադար
ծխում
էր
թաբակը,
փակուած
իւր
սենեակ
ց
մատանու
պատմութիւնը:
-
Շատ
տարիներ
են
անցել
{նորանից}
յետոյ,
երբ
մեր
ցեղապետը
ապրել
է
աշխարհի
երեսին
Ղ
ի
ուրախ
ժամանակը
ահ
ու
սարսափով
մօտեցած
խնդրում
է
{նորանից}
մի
շնորհ,
պատճառելով
նորա
այսքան
յաղթութիւնքը,
որգի
միւս
նամակը,
որ
Մանուշակը
ստացել
էր
առաւօտը
{նորանից}.
որով
խոստանում
էր
սիրականը
այսօր
իսկ
վերջացնել
ն
ձեւանալ։
Նորա
մեղքը
չէ,
որ
նորա
միաբանութիւնը
{նորանից}
յետոյ,
նախապատիւ
համարելով
այս
ձեւաւորութիւնը,
անրապէս,
եւ
առանց
մանրմասն
քննութեան,
երեւում
է
{նորանից},
որ
մարդը
չէ
կարող
ապրել
աշխարհի
երեսին
առանց
կր
արելու
ժամանակ
դիմում
է
դէպի
կրօնը
եւ
հարցանում
է
{նորանից}
խորհուրդ՝
արդեօք
այս
կամ
այն,
որ
իւր
սիրտը
յղաց
,
պատճառ,
չէր
գտանում։
Ամենայն
մարդ
փախչում
էր
{նորանից}
՝
երկիւղ
կրելով
իբրեւ
ախտացած
մարդուց,
որպէս
զի
ոբեանների
մօտ
Աստուածաբանական
դասեր,
բայց
շուտով
{նորանից}
յետոյ
սկսեց
դարձեալ
ապաշխարութիւն
եւ
խիստ
բարոյակ
երին
աստիճանի
անկիրթ
մարդ
էր։
Եթէ
արդարութենով,
{նորանից}
սահմանուած
Կարգը
իւր
քաղաքականութեամբ
կարելի
է
նշ
ար
միայն
Կարգը
երախտապարտ
է
Լօյոլային,
որովհետեւ
{նորանից}
ստացաւ
նորա
զինուորական
հոգին։
Լայենէզի
եւ
Ակուա
նչպէս
պատճառ
էր
Կարգի
արագ
տարածութեանը,
նոյնպէս
{նորանից}
էր
կախւում,
որ
Յիսուսեանք
մեծ
հանդէս
եւ
նշանակու
րութեններից,
յայտնեց
Գօայի
Եպիսկոպոսին
եւ
ստացաւ
{նորանից}
եւս
թոյլտւութիւն
իւր
իրաւունքներին
համեմատ
ներգոր
րամինի
հագուստ
եւ
անուանուեցաւ
Եւրոպական
Բրամին։
{Նորանից}
օրինակ
առին
եւ
այլ
Յիսուսեանք.
նոքա
թողում
էին
Ք
"
(մեք
այնպէս
ենք,
ինչպէս)։
Կառավարիչը
խնդրեց
{նորանից}
բացայայտել
այս
խօսքերը։
Աբեղան
պատասխանեց.
"
Յի
նձ"։
Այս
խօսքերից
առաւել
ոչինչ
չ'կարողացան
լսել
{նորանից}
։
Հենրիկոս
IVի
թաղումը
կատարուեցաւ
մեծ
հանդէս
ութիւնքը,
որ
Յիսուսեանների
օգտի
համար
խլուել
էին
{նորանից}
։
Բաստիլիայում
փակած
արգելած
Յանսէնեանքը
ազատութի
տեցաւ
Դամիէնին
եւ,
մի
քանի
խօսք
ասելով,
հեռացաւ
{նորանից}
։
Բայց
այս
բանը
դեռ
հաստատ
ապացոյց
չէր.
պատճառ,
ն,
չպիտի
թոյլ
տուած,
թէեւ
մինչեւ
այժմ
ազատ
չենք
{նորանից}
եւ
կարճութեան
համար)
ստիպվում
ենք
երբեմն
գործ
դ
կի
միւս
ներգործողներից
աւելի
պաշտօն
չունին,
բացի
{նորանից},
որ
փոթորիկը
նոցայ
գլխին
է
գալիս:
"
Սոս
եւ
Վարդ
այս
ծերունիքը
տասնումի
տարեկան
աղջիկ
ունէին,
դեռ
{նորանից}
յետոյ
էլ
ծնել
են
Փափակը,
որ
Գարեգինի
մօտ
է
սորվո
ղջիկը
ընկնելով
իր
սիրականի
գիրկը
եւ
համբուրուելով
{նորանից}
զգում
է,
թէ
"
օխտը
թիզ
եղ
է
կանգնում
նորա
սրտին
ն
պատճառով
կամենայ
վնասել
Սօսին,
կամ
վրէժ
առնուլ
{նորանից},
բայց,
բանը
այս
է,
որ
ընթերցողը
նաեւ
այն
չնչին
ր
Տիրանին
եւ
մինչեւ
այն
աստիճան,
որ
կապոց
առնուր
{նորանից}
որպէս
թըլիսմ
եւ
Գարեգնից
ծածուկ
ուղարկէր
Վարդիթեր
րեւում
է
Անոյշի
մէջ
մի
հայ
աղջիկ:
Սօսը
խնդրում
է
{նորանից}
ծաղկազարդ
կիրակի
օրը
իր
քաղած
մանուշակները
Վարդիթ
կը
չէ.
Աշտարակը
երջանիկ
գեղերից
մինն
է
տակաւին,
{նորանից}
անհամեմա՛տ
աղքատները
եւ
խեղճերը
կան:
Ահա,
թէ
ին
ը
պիղծ
էր
մեր
աչքումը,
ո՞րչափ
եւս
այն
ջուրը,
որ
{նորանից}
բղխում
էր։
Ուրեմն
նոյն
արհամարհանքը
ամենայն
րոպէ
իկեայից։
Մինչեւ
Տրոյացւոց
պատերազմը
կամ
300
տարի
{նորանից}
յետոյ՝
մինչեւ
Հոմերոսի
ժամանակը,
կրօնը
բաւական
օր
դռնէդուռ
մա
գալով՝
կը
յագեցուցանէ
սորանից
եւ
{նորանից}
իւր
իմացակական
ստամոքսը,
եւ
այս
կերպով
սնունդ
ստ
ինքեան
ոչ
մեծ
է
եւ
ոչ
փոքր,
մինչեւ
որ
մի
ուրիշ՝
{նորանից}
մեծ
կամ
նորանից
փոքր
բանի
հետ
չբաղդատուի
եւ
այդ
բ
եւ
ոչ
փոքր,
մինչեւ
որ
մի
ուրիշ՝
նորանից
մեծ
կամ
{նորանից}
փոքր
բանի
հետ
չբաղդատուի
եւ
այդ
բաղդատութեամբ
չափ
գոյն
ներկերով
ներկում
են,
որ
մենք
հրաժարւում
ենք
{նորանից}
։
Եւ
այս
խաղը
խաղում
է
դիտակը
միեւնոյն
բանի
հետ
ե
մարդկութիւնից,
որ
մունջ
մարդ
լինելով՝
անմասն
է
{նորանից}
։
Բանն
էլ
այս
է,
որ
մունջը
բարոյապէս
մարդ
չէ,
վ
այժմ,
թո՛ղ
փոքր
ինչ
համբերէ,
երբեւիցէ
Մանուշակս
{նորանն}
է:
Այս
խօսքերի
վերայ
Մանուշակի
կուրծքիցը
դուր
ւոր
Մկրտչին:
Մանուշակը
ոչինչ
չունէր,
բայց
թէ
{նորանն}
էին
եղած
աշխարհի
բոլոր
հարստութիւնը,
նա
բոլորը
մ
նշանուեցար.
նա
տալիս
է
քեզ
այս
գրաւական,
որ
դու
{նորանն}
էիր,
իսկ
ես
քո
կողմից
երաշխաւոր
եմ
կացած
իմ
ազնի
ղութիւն,
քան
թէ
սովորականը:
Այս
բանը
լինելով
մի
{նորանշան}
երեւոյթ՝
նաւապետը
ծանօթութիւն
տուեց
Սինոպի
ծովապ
արեւմուտք,
երկինք
ու
երկիր,
սար
ու
ձոր...
Այս
{նորանշան}
իրաւունքի
օրինակը
չենք
տեսանում
ոչ
մի
ներկայ
տէրո
րի
եւ
նորատիպ
մատյանների
մեջ:
Եվ
ես
պարծենում
եմ
{նորանով},
որ
այդ
տպարանը
եւ
օրագիրը
պարտական
է
յուր
գոյու
-
"
Մեղուի
"
հրատարակողը
խայտառակել
է
Նազարեանցին
{նորանով},
որ
սորա
վարդապետութիւնը
անվաւեր
է
համարում
եւ
ն
դէմ
ճշմարտութեան:
Ձեր
յօդուածը
վերջացնում
էք
{նորանով},
որ
ազգը
վատաբանելը
եւ
ազգի
վերայ
կոծելը
եւ
ողբ
շինէ
իւր
համար
մի
չարութեան
գործիք,
եւ
կ'աշխատի
{նորանով}
ծնուցանել
եւ
կերպարանագործել
այն
չարութիւնքը,
որ
ւնը
պահում
ես
ձեռքումդ,
որ
չարութիւնք
յառաջացնես
{նորանով},
ուրեմն
գնա,
այդ
երեք
հազար
մանէթը
մածունի
տուր
կատարում
իմ
երակների
մէջ,
որովհետեւ
գիշեր
ցերեկ
{նորանով}
զբաղուած
է
հոգիս:
Ցաւի՛ր
եւ
ողբա՛
այդ
ազգը,
աղա
այներ
լսել
մեր
կողմից:
Չկամիմ
նամակս
սկսանել
{նորանով},
թէ
ողջ
եւ
առողջ
էի.
մաշուած
ձեւ
է,
եւ
նամակը
ն
պատմութիւնը
բաւական
ծիծաղաշարժ
բան
է,
մանաւանդ
{նորանով},
որ
սրբագրութեամբ
եւս
չէ
մաքրուել
սխալներից:
Կա
յլ
սպասաւորում
ենք
ազգի
օգտին։
Գուցէ
մեղաւոր
ենք
{նորանով},
որ
մեր
աչքի
առաջեւ
են
Հայոց
ազգի
համար
սորանից
տեց
մեզ
եւ
երկրորդ
կարծիքը:
Առաջին
կարծիքը՝
{նորանով},
որ
պարոնը,
ապացուցանել
կամելով
Հայաստանում
մոգ
կաւոր
եւս
չէր
այս
բանի
համար
ապացոյց
ներս
բերել)
{նորանով},
որ
նոյն
այդ
յառաջ
բերած
"
Երկնէր
երկին
եւ
երկիր
երջանկութեան,
եթէ
ազգի
փոքրագոյն
մասը
պարապում
է
{նորանով},
եթէ
միւս
մեծագոյն
մասը
ամուր
նստած
է
հողի
վերայ
քո
հետ,
ես
կը
քանդուիմ,
ես
մինչ
ցարդ
ապրում
եմ
{նորանով}.
ի՛նչ
կը
լինի
յետոյ
իմ
ժառանգների
եւ
իմ
սերունդի
ութիւն
ունէին
այդ
գաւառները,
որ
կարողացած
լինէին
{նորանով},
իւրեանց
մէջ
դարձնել
դրամի
շրջանառութիւնը:
Գաւա
ը.
եւ
մեք
խօսեցանք
միայն
այն
խնդրի
վերայ,
քանզի
{նորանով}
միայն
կարող
է
պահպանել
մարդը
իւր
նիւթական
գոյութի
ունիս
բաւական
գումար,
ունիս
տուներ
եւ
այլն,
եւ
{նորանով}
կարծում
ես
թէ
քո
ժառանգները
ապահով
են,
իսկ
մեք
ա
ւնի
հատու,
Կըրակ
է
թափում
այրող
բերանից.
Մուսան
{նորանով}
խօսում
է
մեր
հետ,
Սիրտ
է
զմայլում
նորա
երգերից:
,
կամ
թէ
որչա՛փ
մարդիկ
դեռեւս
առ
թարթափ
գնում
են
{նորանով},
շատ
անգամ
առաջնորդուած
Պ.
Չամուռճեանի
նման
մի
իւնները,
որ
զանազանւում
են
մինը
միւսից
շատ
անգամ
{նորանով},
որ
մինը
տասը
հոլով
է
ընդունում,
միւսը՝
իննը,
ելով
իւրեան
սեփականել
առաջին
տեղը
գործարանումը
եւ
{նորանով}
մի
կշիռ
ունենալ
ժողովրդի
մէջ:
Իհարկէ,
այս
բանը
ուսումնարանները
ամեն
ժամանակ
խնդացին
եւ
ուրախացան
{նորանով}.
նորան
լսողների
հոգիները
ծաղկում
էին
այն
շնորհից
ին
դերանունի
տեղ
դերանուն
դնել
դարձեալ,
ինչպէս,
{նորանով},
բանը
պիտի
շփոթուէր
եւ
ընթերցողը
պիտի
դժուարանար
ւտ
երկրի
վերայ:
-
Ոչնչով,
Ձեր
մռայլութիւն.
{նորանով}
վերջացաւ,
որ
մեզ
ջարդեցին
ու
հալածեցին,
եւ
այն
ի՛նչ
բանով
գերազանց
է,
քան
թէ
անասունքը,
միթէ՞
{նորանով},
որ
խելօքները
եւ
ուսումնականքը
գոռում
են,
թէ
մա
նսահման
է:
Ոչինչ
չէ
յառաջանում
առանց
նորան.
իսկ
{նորանով}
ամենայն
բան
կարելի
է:
Կրակի
օգնութեամբ,
հան
մէջ
էր
ամէն
բան
-
երգիչը
Հայ
է:
Բայց
Հայ
է
միայն
{նորանով},
որ
ծնել
է
հայ
ծնողներից,
նորա
երգը
չէ
եւ
չէ
հա
ւմ
էին
այսպիսի
խօսակցութիւնք,
նա
վրէժը
հանում
էր
{նորանով},
որ
չէր
լսում,
այլ
քանի
մի
անգամ
բերանը
բանալու
վ
հիւանդանոցների
մէջ՝
նոքա
սկսեցին
իւրեանց
գործը
{նորանով},
որ
կեղծաւորուելով
այնտեղի
հոգեւոր
իշխանների
առա
ք
ուխտերի
ուխտապահքը
զանազանւում
էին
ժողովողներից
{նորանով},
որ
չէին
կարող
քահանայանալ
կամ
վարժապետ
լինել
եւ
որձուած
էին։
Սոցա
ուխտը
զանազանւում
էր
միւսներից
{նորանով},
որ
սոքա
երդում
էին
ուտում
կատարեալ
հնազանդութիւ
որութիւն,
զանազանւում
էր
այլ
աբեղայական
Կարգերից
{նորանով},
որ
Գեներալը
կարո՛ղ
էր
արձակել
Կարգից
այն
անդամն
իէ
չէր
հասկանում
նոցա
լեզուն։
Նա
սկսեց
իւր
գործը
{նորանով},
որ
Պօրտուգալացոց
օգնութեամբ
ջարդեց,
կործանեց
ն
օր
գումարւում
էր
նորա
գերեզմանի
վերայ,
որպէս
թէ
{նորանով}
գործուած
զանազան
հրաշքների
պատմութիւն
էին
լինում
ութիւն
է
այս
կամ
այն
գաւառական
բարբառը
ծաղրելը
եւ
{նորանով}
խօսողի
վրայ
որպէս
մի
ստոր
եւ
խեղճ
էակի
վրայ
նայել
ք
չունի,
բայց
հասարակ
բայանուններից
տարբերվում
է
{նորանով},
որ
բայի
լծորդութեան
արմատը
ունի
իր
մէջ՝
գործել
եւ
աներեւոյթ
եղանակը
տարբերվում
է
այդ
անուններից
{նորանով},
որ
միայն
դէմք
ցոյց
տուող
տառեր
առնելով՝
իր
վեր
որ
այսպէս
փոքր
հանդէս
ունի
սա.
պատճառ,
հեղինակը
{նորանով}
ցոյց
է
տալիս
մեզ
նոր
սերունդի
սկեպտիկեան
ուղղութի
թիւն
է
այս
կամ
այն
գաւառական
բարբառը
ծաղրելը,
եւ
{նորանով}
խօսողի
վրայ,
որպէս
մի
ստոր
եւ
խեղճ
էակի
վրայ
նայ
ին
համարւում
է
նախընտիր.
գիտութիւնը
ասում
է,
թէ
{նորանով}
կերակրուած
միջատները
աւելի
բարակ
մետաքս
են
տալիս
մար
մեռած
բառեր:
Կարող
ենք
մխիթարուել
միայն
{նորանով},
որ
շատ
սահմանափակ
են
այդ
տեսակ
բառերի
թիւը:
Չկ
Եւ
արդարեւ,
բանը
Աստուած
է,
արդարեւ
ամեն
բան
{նորանով}
է
եղել,
նորանով
է
լինում
եւ
պիտի
լինի։
Լեզուն
է
անը
Աստուած
է,
արդարեւ
ամեն
բան
նորանով
է
եղել,
{նորանով}
է
լինում
եւ
պիտի
լինի։
Լեզուն
է
այն
սարսափելի
ու
արութիւնդ
ի
քննել
առ
ի
զգրողն
ածել
ի
յայտ
եւ
ո՛չ
{նորանոր}
ճարտասանութեամբ
անասելի
հեգնութեամբ
որ
ո՛չ
է
վայե
ողութենից
գրիչ
ձեռք
վեր
առնուլ:
Միւս
կողմից
բիւր
{նորանոր}
տպաւորութիւնք,
պատերազմ
բանալով
ուղեղիս
մէջ,
աշ
Ես
քաջ
իմանալով,
որ
դուք
հաճութեամբ
կ՚ընթեռնուք
{նորանոր}
անցքեր,
եւ
սիրում
էք
լսել
նորալուր
դէպքեր,
աւել
ո՛չինչ.
մեռեալն
լատինաբանութիւն
ո՛չ
եւս
բաւելով
{նորանոր}
հանգամանաց
եւ
որպիսութեանց
ժամանակին,
յար
եւ
նմա
ան
առ
հայս՝
տեղի
ետ
ծնելութեան
նորոցն,
եւ
մի՛թէ
{նորանոր}
բարբառքն
Հռովմէականք
վնասեցին
ինչ
մեռեալն
լատինախ
քարոզել
Աւետարանը
անհաւատներին։
Բայց
Գերմանիայի
{նորանոր}
անցքերը,
որոնցից
ահ
կար,
թէ
կործանելու
էին
Հռով
վրայ,
այլ
միշտ
առաջ
է
գնում.
ամէն
օր
լինում
են
{նորանոր}
յայտնագործութիւնք
եւ
նորանոր
պարզաբանութիւնք
գիտո
.
ամէն
օր
լինում
են
նորանոր
յայտնագործութիւնք
եւ
{նորանոր}
պարզաբանութիւնք
գիտութեան
մութը
եւ
շատ
անգամ
անհա
ցանեն
ասելով,
-
այսչափ
ամք
են,
զի
Աբբայեանք
գիրս
{նորանորս}
հանեն
եւ
զազգն
լուսաւորեն,
դուք
զի՞
գործէք,
դատ
դ
զրկելու
ծարաւը
(տարու
մէջ
366
անգամ
զարթնում
է
{նորանում}
այս
կիրքը),
1118
վերստ
ճանապարհ
կատարելով,
յան
ի
մարդկութեան
մէջ,
օրհնած
է,
որովհետեւ
հոգի
կայ
{նորանում},
որովհետեւ
կեանք
ունի:
Աւարտելով
մեր
խօսքը
եր
քաջաբաղդ
գործերը՝
գովելով
ուրախանար.
Թէ
{նորանում}
տեսնէինք
հայելւոյ
մէջ
տիպը
մեր,
Թէ
մեր
հոգւ
Մի
այլանդակ
չոր
պատկեր:
Տեսաւ
դժբաղդն
{նորանում}
Մի
ծեր
մարդու
կերպարանք,
Ձեռին
բռնած
եղանալով
երբեմն
այն
մարդոց
վրայ,
որ
նախանձել
էին
{նորանում}
եղած
մեծ
շնորհին,
այլեւ
այդ
մարդոց
նոր
դարձուած
ր,
որ
միմիայն
ծիծաղի
մարդու
վերայ,
եթէ
տեսել
էր
{նորանում}
մի
պակասութիւն,
այլ
երեխայութենից
բռնած,
ստացած
ցին
նորա
վերայ:
Մարդկային
մարմինը,
երբ
շիջել
էր
{նորանում}
անձնապահական
զօրութիւնը,
ընկնում
է
բնութեան
շրջա
է
յարատեւել
առանց
այլայլութեան,
որովհետեւ
չ'կայ
{նորանում}
փոփոխութեան
սկիզբն,
այսինքն՝
չ'կայ
կեանք,
որ
ա
,
շատ
սաստիկ
վրդովեց
Յիսուսեաններին։
Նոքա
տեսան
{նորանում}
մի
նոր
եւ
քանքարաւոր
հակառակորդ։
Կամենալով
ջնջել
էր
այս
յանցանքը։
Խելագարութիւն
եւս
չ'նկատուեցաւ
{նորանում}
։
Հասարակաց
ձայնը
դատապարտում
էր
Յիսուսեանքը.
աս
չէ
կարող
բնութեան
մէջ
լինել
կենդանի,
եթէ
չկային
{նորանում}
հոգի.
այս
հոգին
լեզուն
էր։
Բայց
հայոց
ազգը
իւր
,
որոնց
անունը
տակերումը
նշանակած
է,
կամենում
էի
{նորանց}
չմատնել
հավերժական
կորուստի,
ինչպես
մինչեւ
այսօր
թե
անգլիական
մեծամեծների,
պիտի
գնան
նոցա
մոտ
եւ
{նորանց}
պիտի
ընդունեն
յուրյանց
մոտ
եւ
այսպես
անդադար
գործ
իասին
կուղարկե
Ձեր
հարգության,
իսկ
դուք
ստանալով
{նորանց},
կգրեք
Ձեր
մատենի
մեջ
եւ
յուրաքանչյուր
ստորագրող
որ
ասել
չէ
կարելի:
Հաւատա՛
ինձ,
այն
օրն
է
ձգել
{նորանց},
որ
կարծեմ
թէ
այդ
երկուքը
եւս
զղջացած
լինին
իւրե
դ
պակասութենների
կուռքերին
եւ
չէիք
ազգացուցանելու
{նորանց}:
Ազգը
էապէս
անարգողքը
չեն
նոքա,
որոնցից
գա
բերանով
եւ
գրչով
ազգի
պակասութիւնքը,
հրապարակել
{նորանց}
այնքան,
մինչեւ
որ
ազգը,
տեսանելով
իւր
վերայի
կե
նական
որդիք
ծնուցանելու
համար,
թո՛ղ
կաթ
պատրաստէ
{նորանց}
սնուցանելու
համար,
թո՛ղ
հաց
պատրաստէ
նոցա
ապրուս
նոնաւոր,
սիրուն
ոտք"։
-
Եւ
դու
մեծ
մայր,
դու
{նորանց}
Սիրու՞մ
էիր,
ինչպէս
քեզ
Պաշտում
էին
սիրողքդ,
Որ
՛ւ
զգեստաւորելով,
ե՛ւ
վերջապէս
ամուսնացուցանելով
{նորանց},
համարում
էին,
թէ
լիովին
ահա
կատարած
էին
իւրեան
լու
գետի
մօտ,
բայց
աւազակներից
երկիւղը
ստիպել
էր
{նորանց}
հեռանալ
այդտեղից:
Պիտոյ
է
կարծել,
որ
անհիմն
է
ա
տահարելով
նորան,
կամէին
ինքեանց
միայն
սեպհականել
{նորանց}:
Ազգի
եւ
հասարակութեան
գործի
մէջ
նորա
անդամքը
մա
ն
տեղը
բռնել
Յիշատակարանումս,
բայց
ես
թողնում
եմ
{նորանց},
մինչեւ
որ
մի
փոքր
նստի
նոցա
ջերմութիւնը,
որպէս
ջերմութիւնը,
որպէսզի
սառն
աչքով
կարողանամ
նկատել
{նորանց},
մանաւանդ
որ
այդ
բաները
համարեա
թէ
յարակցութիւն
ձեռքերս
սրտերիս
վերայ
դրած,
ոչ
միայն
զոհում
ենք
{նորանց},
այլ,
որպէս
քաղդէական
սերմից
յառաջացած
ծնունդնե
րազգիներից
հետզհետէ
զանազան
ապրանք
եւ,
վաճառելով
{նորանց},
կարողութիւն
կը
ստանայ
վճարել
ինձ
իմ
33.
000
ման
ւներ
խօսեցնելով
ազգի
զաւակներին,
պիտի
վարժեցնէին
{նորանց}
այդ
լեզուների
մէջ։
Առաջին
հարկաւոր
բանը
չէ,
որ
քրինօլինի
հարուստ
պաշարներով
օր
յառաջ
ամուսնացնէք
{նորանց},
որքան
կարելի
է,
մի
հարուստ
մարդու
հետ:
Շատ
այ
ագրական
մամուլի
տակ
եւ
այս
ճանապարհով
դարձուցանել
{նորանց}
հասարակաց
ժառանգութիւն:
2.
Այն
գործերը,
որ
կագրութեան
վերաբերեալ
յիշատակներ
եւ
լոյս
կը
հանէր
{նորանց}
տպագրութեամբ:
4.
Կը
փորէր
եւ
կը
քրքրէր
այն
Խուդաբաշեւը,
զենդական
խօսքերի
անունը
յիշելով
եւ
{նորանց}
ապացոյց
բերելով
Հայոց
կրակապաշտութեան,
ապացուցան
եւ
պաշտպաններից,
որ
միմիայն
կարող
էին
պաշտպանել
{նորանց}
կրակապաշտ
պարսկի
նեղութեններից
"
(տե՛ս
երես
110
ր
Հայոց
եպիսկոպոսներին
եւ
դէպի
ժողովը
կը
հրաւիրեմ
{նորանց}
այս
գործի
համար
եւ,
երբ
նոքա
հաւաքուին,
կ՚առաջա
սեմ
բանալ
նոցա
իւրեանց
մոլորութիւնքը՝
մեղադրելով
{նորանց}
եւ
Յովհաննէս
Կաթողիկոսի
գրուածներով:
Մի
խօսքով,
եր,
բայց
եւ
շատ
անգամ
հիւսիսի
ցուրտը
պաղեցնում
է
{նորանց}
արեւագալից
յառաջ...
Նայելով
մեր
ներկայ
վիճակ
ան
հաց
ճարել,
աղքատութիւնը
եւ
սովը
պիտի
հարկադրէ
{նորանց}
դէպի
յափշտակութիւն
եւ
կողոպուտ,
մի
խօսքով,
բաբե
րամագլխի
տէր
մարդոց։
Իսկ
այն
օրից,
երբ
նա
թողեց
{նորանց}
եւ
դէմքը
դարձուց
դէպի
բնութեան
հիւրընկալ
գիրկը,
կենդանութիւնը
պահելու
համար
պէտք
եղած
կարիքը
կամ
{նորանց}
լցնելու
հնարները:
-
Եւ
այստե՞ղ
հանեցիր
տնտե
ուրիշ
ազգութիւնք
սպանելու
եւ
իւրեանց
դրօշի
փառքին
{նորանց}
եւս
մասնակից
առնելու:
Մինչեւ
այժմ
բռնակալ
ա
չ,
քա՛ւ
լիցի,
մարդկութեան
սէրն
է,
որ
ստիպում
է
{նորանց}
ստրկացնել
զանազան
ազգեր,
որովհետեւ
այդ
ազգերը
յե
անկել
է
Վրաստանը
եւ
Հայաստանի
մի
մասը
եւ
ճնշում
է
{նորանց}
իւր
ծանրութեան
տակ:
-
Քաղաքակրթութիւն
է
տար
իւրեանց
վերայ
արած
ազդեցութեան
հետ,
եւ
յաղթելով
{նորանց}
հրապարակ
իջան:
Կեցցէ՜ն:
Մինչեւ
այժմ
ներկա
ասարակութեան
քաջալերական
ընդունելութիւնքը
չգլօրէն
{նորանց}
հպարտութեան
վիհը,
ուր
գահավէժ
անհետացել
են
շատ
ե
բել
իւրեանց
ազգակիցների
աչքի
արտասուքը,
մխիթարել
{նորանց}
որպէս
թէ
ասելով.
"
սիրական
եղբարք,
դուք,
եթէ
ա
րուն
ոտք"։
-
Եւ
դու,
մեծ
մայր,
դու
{նորանց}
Սիրո՞ւմ
էիր,
ինչպէս
քեզ,
Պաշտում
էին
արք,
Թափենք
նոցանից
հնութեան
փոշին.
{Նորանց}
յիշելով
արդեօք
մի
նոր
կեանք
Առնու
Հայաստան
եւ
միւս
կողմից՝
Ազգի
կարողքը
օգնութիւն
չ'առնէին
{նորանց},
սուտ
է
ամենայն
լուսաւորութիւն,
եւ
առանց
ամենայ
ւն
բոլոր
ընթերցողների
հոգու
վերայ,
ազատ
է
թողում
{նորանց},
որ
իւրաքանչիւրքը
անձամբ
կարդալով,
զգան
զանազան
ը
եւ
աստիճանը,
սորա
գործն
է
սահմանել
եւ
գնահատել
{նորանց}
։
Այն
ազգը,
որ
չունի
կրիտիկա,
չունի
եւ
մատե
հետեւ
այդ
համակարգութեանց
պաշտողքը,
ընդունում
են
{նորանց}
որպէս
դրական
կէտ.
որպէս
α
եւ
ω:
Բացի
սորանից,
տնալու
եւ
զգալու:
Կորցուած
ազատութիւնը
երեւում
է
{նորանց}
որպէս
գտնուած
ազատութիւն,
հեղինակութեան
հպատակու
իսոփայական
այլանդակութիւնքը
եւ
անմիջապէս
մերժելով
{նորանց},
աշխատում
է
թուլացնել
անախորժ
տպաւորութիւնը
այդ
ռավարութեան
սահմանադրութեան
վրայ,
նա
չէ
գոհանում
{նորանց}
պախարակելով,
այլ
որպէս
թէ
աւելի
ծանրացնելու
համա
աւելի
ծանրացնելու
համար
իր
պատասխանատուութիւնը,
{նորանց}
պախարակելու
չափով
դրուատներ
եւ
տաղեր
է
երգում
գեր
միջին
ծայրագոյն
իշխանութիւն,
որ
կարողանար
բռնել
{նորանց}
եւ
հաշտեցնել:
Միմիայն
կառավարութենական
իշխանութե
ել
ծառայողներին
գոնէ
իւր
անձը
սիրելի
ընծայել,
որ
{նորանց}
ջատագով
ունենալով,
կարողանաք
այնտեղ
երկար
կեանք
լուսաւորում
է
արդարութիւն
սիրողներին
եւ
մանաւանդ
{նորանց},
որ
սորվելով
Քրիստոսից,
որ
ասում
է
"
քննեցէք
գր
ամեն
ժամանակ
այնպէս
ապրին,
որ
նոցա
խիղճը
չտանջէ
{նորանց}
"),
աղօթք
էր
անում՝
ասելով,
թէ
Աստուծուց
խնդ
նճար
բաներ
խօսելու
համար,
սո՛ւտ
մշակներ
անուանեց
{նորանց}
),
եւ,
չկարողանալով
դիմանալ
եղած
գայթակղութեան
խնդրութեան
պատճառով,
ոչինչ
բաներ
էին
խօսել
տալիս
{նորանց},
եւ
իրենք
ուրախացած
բացագանչում
էին
դատողների
ա
գործ
մարդ
է.
վանք
ունի
այնտեղ
Ղազարը
եւ
սիրում
է
{նորանց}
"։
Այս
բաները
ասողների
գործերի
մասին
ես
ահա
լուռ
ն
"
եւ
կարո՛ղ
ենք
աւելցնել,
թէ
եւ
ոչ
իսկ
տեսել
է
{նորանց}
։
Մինչեւ
Փարպեցու
թղթի
յայտնուիլը
ներելի
էր
տա
ւռը
տարաւ,
երբ
աշուշան,
Պարսկաստանից
յետ
բերելով,
{նորանց}
յանձնում
է
նոցա
մօրը՝
Ձուիկին,
մենք
չենք
ընդունու
րի
զօրութիւնը՝
մեծապէս
աշխատելով
եւ
աշխատեցնելով
{նորանց}
գերմանական
լեզուի
վերայ։
Անցանում
է
համարեա
թ
իրկը
բաց
հանդիպում
էր
իւր
նոր
գնացող
զաւակներին,
{նորանց}
հանգստացնելու
համար
այն
օթեւանում,
որ
վաղուց
ահա
նների
հեղինակը,
այլ
որպէս
գրապետ
ես
ընդունում
եմ
{նորանց}
մատենադարանի
մէջ
եւ
շարում
եմ
կարգով,
ինչպէս
հար
յետոյ
ի՞նչ
եղաւ:
-
Չորրորդ
օրը
ես
հաշտեցուցի
{նորանց}
այն
պայմանով,
որ
նոցա
թագաւորը
պիտոյ
է
լինի
արքա
ւ
միւս
ճախնային
ժողովրդի
հետ.
բայց
ես
կռուեցուցի
{նորանց}
միմեանց
հետ,
եւ
առաջին
ճախնային
ժողովրդին
տուեցի
բեք
պատահած
չէի:
Ես
այնպիսի
ճարտարութեամբ
լարեցի
{նորանց},
շրջեցի
գլուխները,
խառնափնդորեցի
մտքերը,
որ
նո
նում
եմ
ընծայել
Ձեր
մռայլութեանը:
-
Ընծայիր
{նորանց}
քո
բարեկամին,
-
ասաց
սատանան
թթու
դէմքով.
-
ինձ
-
Ինչ
շինեմ
ես
գերմանացոց
հետ,
մինչ
չէ
կարելի
{նորանց}
շարժէլ
ու
դղրդել...
Բարեհաճեցէք
տեսանել,
ահա
ովանդակ
Գերմանիայում,
բայց
գերմանացիք
կարդում
են
{նորանց}
նոյն
յուսահատեցուցիչ
սառնութեամբ,
որով
խմում
են
ն
են,
որ
դժոխքի
բոլոր
կրակով
չէ
կարելի
ջերմացնել
{նորանց},
թո՛ղ
թէ
խորովել...
-
Ապա
ի՞նչ
շինեցիր
Իտ
ից,
Ձեր
մռայլութիւն,
որ
ես
երկար
ժամանակ
խաբեցի
{նորանց},
խոստանալով
գեղեցիկ
գալոց
օրեր,
հարստութիւն,
բ
թիւն,
մահ
եւ
կործանութիւն:
Այժմ
չես
կարող
խաբել
{նորանց},
որպէս
յառաջ.
նոքա
շատ
խելօքացել
են
այժմ...
ը
մարդկային
ազգի
վերայ,
աւելի
յարմար
ձեւով
փակել
{նորանց}
մեր
որոգայթների
մէջ,
ինձ
ենթադրեալ
օրագիրները
աշ
մռայլութիւնը
շատ
տտիպային
նիւթ
տեսանելով
թողել
էր
{նորանց},
ուտելու
համար
այն
ժամանակ,
երբ
կը
շատանար
Ձեր
ս
չէ,
կարող
էք
գնել
քանի
մի
այգու
խաղող
եւ
ճմլել
{նորանց},
ձեր
ձեռքով
պատրաստելով
մի
քաղցրահամ
խմելիք
ացել
էին,
որ
մի
տուն
այրելու
ժամանակ,
գործ
դնեն
{նորանց}
լուցկիքի
տեղ:
Ես
վաղուց
կը
փոխէի
քեզ,
բայց
համա
ներին
ատելով
ատում
է,
բամբասում
է
եւ
հայհոյում
է
{նորանց}
եւ...
ինչ
այլեւս
կամիք,
օրհնում
է
օտար
աշխարհ
,
ագռաւը,
կամ
շունը
կը
սպասե՞ն,
որ
դու
զարկէիր
{նորանց}:
Եւ
ինչ
տեղից
գիտենք,
որ
այդ
անասունքը
չեն
խօսո
յլն,
ազնուացնել,
այսինքն
ոսկի
եւ
արծաթ
փոխարկել
{նորանց}:
-
Միթէ՞
կարելի
է
այդպիսի
բան:
-
Անտարա
տանելով
այդ
մազի
նման
երակների
մէջ,
լայնացնում
է
{նորանց},
այս
ընդլայնողութեանը
ձեռնտու
է
լինում
եւ
ջերմու
Նոքա
ինչո՛վ
մեղաւոր
են,
ո՛վ
կրթեց
ու
դաստիարակեց
{նորանց},
եւ
նոքա
իւրեանց
անընդունակութեամբ
չլուսաւորուեց
քող
զօրութեան
մէջ.
եւ
օտար
ազգերի
տիրելը
ասել
չէ
{նորանց}
սեփականել
-
իւրացուցանել
բարոյապէս:
Այդ
մի
ֆիզիկ
,
Սայաթ-Նովա,
Ադամ
աղբար,
Շիրին
եւ
այլն,
բայց
{նորանց}
ազգային
երգ
անուանողը
եւ
այդպիսի
մտաւորական
հրէշն
քը,
հրաւիրուած
փերիքդ
կը
գան,
եւ
տղան
կը
տեսանէ
{նորանց}
հայելու
մէջ:
Իսկ
թէ
չգան,
միւս
անգամ
կրկնիր
ընթ
րմութեամբ:
Երբ
աւարտեցիր
հարց
ու
փորձդ,
պիտոյ
է
{նորանց}
արձակել,
որ
գնան,
ապա
թէ
ոչ,
պարտակա՛ն
են
մնալ
ն
պատճառով,
դուրս
քշուեցան
դպրոցից,
ուր
դրել
էր
{նորանց}
նոցա
հայրը,
ո՛չ
այն
դիտաւորութեամբ,
որ
բան
ուսա
էպի
որեւիցէ
արարած,
բայց
դորա
փոխանակ
յարգում
եմ
{նորանց}
իւրեանց
տեղում.
մարդկային
պատկերի
տակ
անասնութիւ
ռը
բացուեց
եւ
ներս
մտան
տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուն
եւ
{նորանց}
մի
հատիկ
Մանուշակը:
II
Եօթը
շաբաթը
սկսուել
է
մբ
յանձնել
է
այդ
աղքատին,
որ
պատահմամբ
գնացել
էր
{նորանց}
տուն,
որ
նա
տանի
եւ
քանի
կոպեկ
շահուի,
-
պատասխա
ը
ունենային:
Ճշմարի՛տ
է,
նա
երբեմն
մեղադրում
էր
{նորանց}
վատ
սովորութիւնքը,
բայց
այդ
սովորութիւնքը
Թիւթիւ
այլ
բաներ
են,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլուն.
-
նա
{նորանց}
փոխանակ
պատիժ
կը
ստանայ,
բայց
Աստուծոյ
պատկեր
լի
ր
անցանում,
չնայելով,
որ
Շահումեանցը
սեղմում
էր
{նորանց}
իւր
ջերմ
ձեռների
մէջ:
-
Քեզ
անպատճառ
մի
բան
պ
,
դողդոջուն
ձեռքով
կը
հաւաքէր
ոսկիքը,
եթէ
գտանէր
{նորանց}
ճանապարհի
վերայ:
Մանուշակը
այնպէս
էր
ուրախացած
ա
յս
խօսքերից,
պատճառ,
հարկաւոր
էր,
որ
լսէիր
դու
{նորանց}
յառաջուց,
քան
թէ
կատարուած
էր
մեր
ամուսնութեան
խ
ից.
ճակատի
ոսկրը,
որպէս
մի
հովանոց,
ծածկում
էր
{նորանց}:
Աչքերի
կոպերը,
ծածկած
սպիտակ-դեղնագոյն
ճպռով,
մինը
կրում
էր
իւր
վերայ
դատապարտութիւն,
անէծք
եւ
{նորանց}
պտուղ
ապաբախտութիւն:
-
Քո
ամուսնու
մահը
չիման
են
կարող
վատ
խօսել,
այսինքն
ճշմարտապէս
նկարագրել
{նորանց}.
վերին
աստիճանի
անզգամ,
ասում
եմ
այն
պատճառով,
որդ
լինելով
երկու
հակառակ
կողմերի
մէջ,
հաշտեցուց
{նորանց}
։
Եթէ
Վենետիկեան
հասարակապետութիւնը
չէր
յօժար
ն
ծառայութեան,
այդպիսի
փաղաքշանքով
ներս
ընդունեց
{նորանց}
՝
ապացուցանելու
համար
իւր
նախանձաւորութիւնը
Պապակ
եղերում,
ինչպէս
Ռուսսիա
եւ
Պրուսսիա,
ընդունեցին
{նորանց},
շուտով
զղջալով
իւրեանց
մարդասիրութեան
վերայ,
ո
երի
ժրութիւնը
եւ
հնարագիտութիւնը։
Թէպէտ
եւ
հասան
{նորանց}
ընդհանուր
արհամարհութիւնք
եւ
հալածանք,
այսուամեն
աբնակ
կղզու
վերայ։
Հակառակ
քամին,
որ
մղեց
տարաւ
{նորանց}
մինչեւ
Կիպրոս
կղզու
եզերքը,
արգելառիթ
եղաւ
այս
զ
կրթուելու
համար։
Զուր
տեղը
պատիժներ
էին
սպառնում
{նորանց},
որովհետեւ
լսողը
չ'կար։
Այս
պատճառով
կառավարիչը
աբեբայութեամբ
այս
բանը
նորանցից
իմանալով՝
մատնեց
{նորանց}
խուզարկու
ատենին։
Այս
կերպով
փոքր
առ
փոքր
յառաջա
ղքատ,
ռամիկ
եւ
անուսումն
մարդիկ,
եւ
չէ
համոզում
{նորանց}
իւր
ոգեւորեալ
սրբութենովը.
նա
լաւ
գիտէր,
որ
այդ
,
միաւորուեցան
Իգնատիոսի
հետ։
Որպէս
զի
կարողանայ
{նորանց}
միանգամայն
աշխարհքից
հրաժարել,
կամեցաւ
Իգնատիոսը
յոյսերից
հրապուրուելով,
մնային
այնտեղ,
հրամայեց
{նորանց}
մնալ
Փարիզի
մէջ,
իսկ
ինքը
ճանապարհ
ընկաւ
դէպի
Սպ
ում
էին
մնալ։
Նա
հերքեց
նոցա
խնդիրը,
հրաժարուեց
{նորանց}
օգնութենից
եւ
շտապեց
դէպի
Վենետիկ,
ուր
եւ
հասաւ
աստւում
էր
բորբոքուիլ
Ֆրանսիայի
եւ
Սպանիայի
մէջ,
{նորանց}
հարկադրեց
թողնել
Փարիզը
դեռ
1536
թուականում։
Նոք
րան
իւրեանց
կողմը։
Օրտիցը
ինքը
Պապին
ներկայացրեց
{նորանց},
որ
տուեց
իւր
օրհնութիւնը
եւ
ճանապարհի
համար
յիս
դուկատ։
Բացի
դորանից,
նա
թոյլ
տուեց
նոցա
միջից
{նորանց},
որոնք
չունէին
դեռ
քահանայական
կարգը,
ձեռնադրու
ժամանակ
Իգնատիոսը
հաւաքեց
իւր
ընկերքը
եւ
յայտնեց
{նորանց},
թէ
Աստուած
ուրիշ
բանի
համար
չէ
բորբոքել
այս
պատ
աղաքին՝
Հռովմին։
Բայց
Իգնատիոսը
շուտով
արիացրեց
{նորանց}.
նա
ճանապարհի
վերայ
փոքր
ինչ
հեռացաւ
նորանցից
դէ
վազեց
մատուռից
եւ
եկաւ
աշակերտների
մօտ,
յայտնեց
{նորանց},
թէ
աղօթքի
ժամանակ
տեսիլք
է
տեսել
եւ
ձայն
է
լսել
ընկերները
տարեց
Պապի
մօտ,
որ
շատ
սիրով
ընդունեց
{նորանց},
առաջին
հարկաւոր
դէպքումը
խոստացաւ
գործ
դնել
նոց
յց
Լօյոլա
հրաժարեց
իւրեանից
այդ
պատիւը
եւ
համոզեց
{նորանց}
անուն
տալ
Կարգին
"
Յիսուսեան
"
(societas
Jesu)
ը
դարձուց
անպարկեշտ
կանանց
վերայ.
նա
հաւաքում
էր
{նորանց}
մի
յատուկ
նոցա
համար
պատրաստուած
տան
մէջ
եւ
քարոզ
նակ
Սպանիայի
մէջ
առանձին
պաշտպանութիւն
ցոյց
տուեց
{նորանց}
Ֆրանսիսկոս
Բօրջիայն,
որ
այն
միջոցին
Կարոլոս
V-ի
աւոր
քաղաք
չ'կար,
ուր
չ'լինէր
Յիսուսեան։
Շուտով
{նորանց}
թիւը
բարձրացաւ
մինչեւ
ութսուն։
Պապը,
օրէ
օր
համ
րտօնութիւնը
իւր
անսխալելի
կոնդակներովը??
Նա
շինեց
{նորանց}
թիւը
անորոշ
եւ
անսահման,
իրաւունք
տուեց
Կարգին
ն
եղի
հոգեւոր
իշխանների
առաջեւ,
աշխատում
էին
շրջել
{նորանց}
իւրեանց
կողմը։
Այս
Կարգի
Պատմիչքը
ասում
են
կար
չոր
ու
ցամաք
վիճաբանութենից
յետոյ
հարկադրեցին
{նորանց}
լռել
եւ
դադարիլ
այդ
անօգուտ
խօսակցութենից։
Հաւաս
շակերտներին
ընդունել
ուխտը,
կա՛մ
յետ
դարձուցանէր
{նորանց}
իւրեանց
տունը։
Որովհետեւ
այս
բանը
համաձայն
չէր
Յ
(jésuites
extêrnes)։
Այս
աստիճանը
հաստատուեցաւ
{նորանց}
համար,
որոնք
ստիպուած
իւրեանց
հանգամանքներից
չէի
րհամարհանքների
փոխանակ
Սուրբ
Ինկվիզիցիօն
ընդունեց
{նորանց}
իւրեան
պաշտպանութեան
տակ,
եւ
Լօյոլան
կարողացաւ
վ
ւրբ
Յովհանն
երուսալեմայու
Ասպետների
նման
ուղարկել
{նորանց}
Ասիա։
Յիսուսեանները,
ջարդ
ու
փշուր
եղած
Սրբազան
պարգեւած
արտօնութեան
զօրութենովը։
Իգնատիոսը
գրեց
{նորանց},
որ
չի
յուսահատուին,
այլ
շարունակեն
իւրեանց
աշխ
էին
նոցա
վերայ,
եւ
նոքա
պարտական
էին
խոստովանել
{նորանց}
իւրեանց
մեղքերը,
պատմել
ինչ
որ
բոլոր
կեանքերումը
ր,
որոնք,
թէ
լինէին
մի
մարդի
վերայ,
զրկում
էին
{նորանց}
Կարգին
անդամ
լինելու
իրաւունքից։
Բայց
այս
բանի
վ
ատ
կամքին։
Գեներալը
կարո՛ղ
էր
նուիրել
(օրհնել)
{նորանց}
ուխտապահ
չորս
ուխտերին,
որոնց
յայտնի
էին
Կարգի
բ
,
որ
չէին
կարող
քահանայանալ
կամ
վարժապետ
լինել
եւ
{նորանց}
ուխտապահական
երդումը
չէր
լինում
հրապարակով,
թէ
ե
ւթիւն
ունենալ
դէպի
Պապը,
ուր
եւ
ուղարկելու
լինէր
{նորանց}
Աւետարանի
քարոզութեան
համար։
Բայց
այս
երդումը
մի
ապի
տուած
արտօնութեան
զօրութենովը
կարելի
էր
բռնել
{նորանց},
ուր
եւ
լինէին
նոքա,
եւ
դատել
դատապարտել
Կարգի
ճառով,
որ
իմացուի
Յիսուսեանների
գաղտնիքը,
որքան
{նորանց}
միմեանցից
հեռացնելու
համար.
ըստ
որում,
իւրաքանչ
պան
դուրս
գալով
Պապական
իշխանութեանը,
շատացուցին
{նորանց}
գանգատաւորների
թիւը
եւ
դորանով
իսկ
պատճառ
տուեցին
Վերանորոգութեանը
յաղթանակելու։
Այժմ
կը
տեսանենք
{նորանց}
իբրեւ
շատ
զօրացած
մարդիկ
Պապական
կոնդակներով,
որ
հետ
քարշել
Հնդկաստանի
անթիւ
բնակիչքը
եւ
հարկադրել
{նորանց}
թողուլ
իւրեանց
հին
կրօնը,
որի
վերայով
անցել
գնաց
դարձնեն
Հնդկացիքը
իւրեանց
հաւատից,
քարոզում
էին
{նորանց}
սուտ
Աւետարան՝
ըստ
ամենայնի
յարմար
հնդկաց
ճաշակի
տ
Աւետարան՝
ըստ
ամենայնի
յարմար
հնդկաց
ճաշակին՝
{նորանց}
կամենալով
հաճոյանալ,
քան
թէ
Քրիստոսի
վարդապետութ
ան
հաշիւների
հետ,
եւ
այս
էր
պատճառը,
որ
ամենայն
{նորանց}
գոյացուցածը
աստիճան
առ
աստիճան
քանդւում
էր
Կարգի
չէ՛,
որ
այսպիսի
գործողութեններից
յետոյ
թշնամացան
{նորանց}
Բօնզերը
եւ
հակառակորդ
դուրս
եկան՝
տեսանելով
իւրե
րը,
որոնք
մի
Կայսրի
հպատակ
էին,
եւ,
խոստանալով
{նորանց}
Պօրտուգալացոց
օգնութիւնը,
հարկադրում
էին
ընդունե
ողովուրդը
Քրիստոնէացնելով,
ինքեանց
սեպհականեն
եւ
{նորանց}
վերայ
իշխանութիւնը,
ընդդէմ
դուրս
եկան
քարոզիչներ
անոսական
արարողութիւնքը,
համարեա՛
թէ
թողնում
էին
{նորանց}
իւրեանց
հին
կրօնի
մէջ՝
քարոզելով
այնպիսի
Աւետարա
ր,
թէ
նոքա
նախանձելով
Յիսուսեաններին
զրպարտել
են
{նորանց}
։
Նոր
Պապը
դատապարտեց
Դօմինիկեանները
եւ
արդարացու
քարոզիչների
կամակորութիւնը,
նզովքով
դատապարտեցին
{նորանց}
։
Բայց
այս
միջոցին
Սպանիական
եւ
Ֆրանսիական
Տէրութ
ձեւեր,
վասնորոյ
չէր
կարելի
բոլորովին
դատապարտել
{նորանց}
։
Նոցա
կողմնակիցքը
օրէ
օր
առաւելանում
էին։
Կ
թեանը
մի
մեծ
ծառայութիւն,
նոքա
բացին
Անգլիայի
եւ
{նորանց}
ձեռքով
Հիւսիսային
Ամերիկայի
միացեալ
նահանգներին,
Յիսուսեան
Կարգի
ազդեցութեան
տակ,
վասն
որոյ
տուեց
{նորանց}
Պարագուայն
իբրեւ
Տէրութիւն՝
ամենեւին
անկախ
Սպանի
։
Յիսուսեանք
մի
հրաշալի
ճարտարութեամբ
քարշում
էին
{նորանց}
իւրեանց
կողմը,
բաժանում
էին
մինը
միւսից
եւ
յաւիտ
ստատ
Սէր
դէպի
բարեկարգութիւն,
եւ
ընտելացնում
էին
{նորանց}
բնակութեան
եւ
անասնադարմանութեան
հետ։
Պարագ
ւսեաններին
դժուար
չէր
այն
ազգը,
որ
երախտապարտ
էր
{նորանց}
իւր
հանգստութեան
համար,
ընտելացնել
այն
մտքի
հետ
ր,
որ
ուսուցանեն
Պարագուայեցիներին
կարգ
եւ
պահեն
{նորանց}
կատարեալ
տգիտութեան
մէջ։
Այս
պատճառով
հեռացնում
իչը
եւ
Համալսարանական
ծերակուտի
անդամքը,
յայտնեց
{նորանց},
թէ
Պապը
եւ
թագաւորը
ցանկանում
էին
տեսանել
Յիսու
ն
պապական
թագաւորի
մօտ՝
աշխատելով
պատերազմել
տալ
{նորանց}
Հենրիկոս
III-ի
հետ,
որովհետեւ
սա
պաշտպան
էր
Հուգ
ուրհանդակ
Սուրբ
Լիգայի"։
Վերջապէս
յաջողեցաւ
{նորանց}
համոզել
Ֆիլիպպ
II-ը
դաշնակից
լինել
Պապական
թագաւո
է
ես
հալածում
եմ
աբեղայքը
եւ
չեմ
կամենում
տեսանել
{նորանց}
"։
Յակոբ-Կլեմանը
ներկայացաւ
թագաւորին,
որ
ա
ատելով
ատում
էր
Յիսուսեանները
եւ
թէ
թոյլ
էր
տալիս
{նորանց}
մնալ
Ֆրանսիայի
մէջ,
միայն
այն
մասին
էր,
որ
չ'աս
ին
անգամ
հակառակ
ներգործութենովը,
կարող
էր
ջնջել
{նորանց}
Ֆրանսիայի
միջից
եւ,
Պապի
հետ
մօտ
լինելով,
կարո՛
քա
իւրեանց
կողմը
շրջել
զինուորները,
հաւատացուցին
{նորանց},
թէ
հաւատը
կորչում
է,
եւ
թէ
մեծ
ասպարէզ
կայ
նոց
ւտրական
գործեր,
կալուածներ
ստանալ
կամ
կորուսանել
{նորանց}
առանց
Գեներալի
հրամանին,
ուրեմն
ո՛չ
թէ
ամբողջ
Կա
բանը
ձեզ
կ'առնեն
Վերսայլումը,
ինչպէս
դուք
այնտեղ
{նորանց}
հետ
կը
վարուիք,
այնպէս
եւս
ձեզ
հետ
այստեղ
կը
վարո
նաց
անձը
այսպիսի
Կայսերական
շնորհին,
որ
բաշխել
էր
{նորանց}
։
Խոստովանում
եմ
իմ
ընթերցողներին,
մի
այլ
ժամ
տին
խօսել
Յիսուսեանների
մասին՝
սկսած
Պիոսի
ձեռքով
{նորանց}
Կարգի
վերականգնելուց
մինչեւ
մեր
օրերը։
-----
հասարակաց
է.
աւելի
խմբերը
հանդէս
ունին,
քան
թէ
{նորանց}
կազմող
անհատքը:
Պաշտօն
ունին
սովորութիւնքը
եւ
ծէ
արտուած
խեղճերից,
որ
անողորմաբար
դատապարտում
էին
{նորանց}
դէպի
մահ:
Բայց
պ.
Պռոշեանցը
իր
բերնից
է
խօսում
ներից)
եղած
բոլոր
կրակները
կամ
լոյսերը,
քննէինք
{նորանց},
համեմատէինք
կանթեղի
աւանդութեան
եւ
դորայ
պարագա
կործանել
գիտութիւնքը,
այլ
ուզում
ենք
լուսաւորել
{նորանց}
եւ
ստոյգ
հիմք
տալ
նոցայ:
Մեր
հակառակորդքը
սուտ
ե
կիրթ
հասարակութիւնից:
Այս
խօսքերը
թող
չվհատեցնեն
{նորանց},
մենք
ոչ
թէ
չենք
ոզում,
որ
շատանան
մեր
հեղինակք
օսքեր
"
Սոս
եւ
Վարդիթերի
"
վրայ:
Տակաւին
ներելով
{նորանց}
չենք
ուզում
վերագրել
նոցա
անհաւանութիւնը
մի
կամաւ
ն
չունէին
այսօր,
այդ
տոհմական
հայերը,
ասում
ենք
{նորանց}
էլ
պիտի
մերժէին
որպէս
ոչ
բնիկ
հայեր:
Հազար
տարի
հնամոլների
ցանկութիւնը,
որ
կամենում
են,
թէ
մեք
{նորանց}
արհամարհենք։
Ահա
սորանով
հասած
թող
ճանաչեն
իւրեա
չարչարեն
այն
զոհը,
որ
հնար
չունէր
դուրս
թափելով
{նորանց}
՝
թեթեւանալ
իր
բեռներից։
Այս
է
գէթ
այն
ցաւը
եւ
թ
խորհրդով
հիմնուեցան
մեծ
կամ
փոքր
ընկերութիւններ,
{նորանցից}
ոմանք
ընկան
դէպքերի
հարուածի
տակ,
ոմանք
տեւում
ե
մ-րամ
մարդիկ
կ'երթան
այնտեղ,
Բայց
ո՞վ
տեսաւ
{նորանցից}
Այն
անտառների
թագուհին,
Որ
ծածկած
է
ա
աժանւում
է
իւր
բաղկացուցիչ
նիւթերից
եւ
տարերքից,
{նորանցից}
ջրածինը,
միանալով
օդի
մէջ
գտնուած
թթուածնի
հետ,
էր
Նախիջեւան,
որպէս
թէ
կամաց-կամաց
վաճառում
է
եւ
{նորանցից}
ստացած
արծաթովը
ապրում
է.
բայց
նորա
Նախիջեւան
գա
ցոյց
տալ
ծնողքին
իւր
պարկեշտութիւնը
եւ
տխրութիւնը
{նորանցից}
բաժանուելու
համար,
լաց
կը
լինէր.
լաւ
որ
մի
օտար
թան,
ինչպէս
նաեւ
գնալու
ժամանակ
Սուրբ
Թորոս:
{Նորանցից}
մինը
միջահասակ,
թուխ,
սեւ
աչքերով,
սեւ
մօրուքո
էին
այս
բանին։
Իգնատիոսը
խաբեբայութեամբ
այս
բանը
{նորանցից}
իմանալով՝
մատնեց
նորանց
խուզարկու
ատենին։
Այս
կ
ցրեց
նորանց.
նա
ճանապարհի
վերայ
փոքր
ինչ
հեռացաւ
{նորանցից}
դէպի
մի
մատուռ՝
աղօթք
կատարելու
պատճառով։
Քիչ
ժ
ձին
առանձին
պարտական
են
հնազանդուել
Պապին,
եւ
թէ
{նորանցից}
մինը
չ'հնազանդուի,
հերետիկոս
կը
համարուի,
ուրեմ
որոնց
յայտնի
էին
Կարգի
բոլոր
գաղտնիքը,
կամ
շինել
{նորանցից}
աշխարհական
ժողովողներ,
որոնք
կատարում
էին
ամենաս
յնպէս
հոգի
էր
տալիս
Մանրէզեան
անապատականին,
բայց
{նորանցից}
յետոյ
ամենայն
բան
փոխւում
է։
Լայենէզի
սառն
քաղաք
թիւն
կանչել
Պօրտուգալացիքը՝
համոզելով,
թէ
ոչ
ոք
{նորանցից}
լաւ
չ'գիտէ
թնդանօթի
գործածութիւնը,
որով
միմիայն
եփ
կամ
բամբակ,
որ
պարտական
էին
մաքրել
կամ
գործել
{նորանցից}
զանազան
պաստառներ
մի
շաբաթուայ
մէջ։
Երեխայք
մինչ
արեալ
տգիտութեան
մէջ։
Այս
պատճառով
հեռացնում
էին
{նորանցից}
ամենայն
գիտութիւն,
որ
դէպի
չարը
կարելի
էր
գործ
դ
։
Գուցէ
դեռ
ասեն
եւ
իմ
մասին,
թէ
ես
վախենում
եմ
{նորանցից}
։
Բայց
եթէ
բանը
մահի
կերպի
վերայ
մտածելու
գայ,
ե
ննշան:
Այո՛,
կան
մարդիկ,
եւ
մենք
իսկ
մի
քանիսը
{նորանցից}
տեսել
ենք,
որ
ուրիշի
արժանաւորութիւնը
խոստովանել
արեպաշտ
հայերի
սիրտը,
օգնութիւն
հասուցանելու
այդ
{նորաշէն}
քաղաքին:
Հայերի
կեանքը,
նոցայ
դրութիւնը
ա
տանց
մինն,
այսինքն
է
մեր
եկեղեցւոյ
սահմանակից
իմ
{նորաշէն}
մեծ
բալախանայ
տունն
իւր
ամենայն
սահմանօքն,
հանեց
ան,
այլեւ
ամօթ
եմ
համարում
փողոցներ
չափել
դատարկ
{նորասիրութեան}
պատճառով:
Ես
չտեսած
հաւատում
եմ,
որ
կայսրների,
տեսաք,
կտեսնեք
միշտ
օրագրի
հետեւյալ
համարների
եւ
{նորատիպ}
մատյանների
մեջ:
Եվ
ես
պարծենում
եմ
նորանով,
որ
անցեալները
Ձեր
նախաճաշիկի
համար
բերել
էին
մի
քանի
{նորատիպ}
պաքսիմատներ,
որոնց
մէջ
Ձեր
մռայլութիւնը
շատ
տտիպ
մէջ,
այն
հողը,
որի
վերայ
պիտոյ
է
աճէր
եւ
ծաղկէր
{նորատունկ}
ընկերութիւնը։
Ուրեմն
այստեղ
մնում
է
մեզ
քննել
նա
հաբար"
ասելը,
աշխարհաբառ
ասելու
տեղ։
Շատ
{նորելուկ}
գրողներ
այնքան
սիրահարուած
են
վեվի
տեղ
ու
գործածե
այդ
եւ
ոչ
պատահականութեան
արդիւնք.
որովհետեւ
շատ
{նորելուկ}
գրողներ,
առանց
սկզբունքի,
առանց
ուղղութեան
հանդ
ուսումնասիրութիւն
մշակող
հեղինակների
կողմից:
Այն
{նորելուկ}
պատանին,
որ
տակաւին
նոր
իջած
մի
որպիսի
եւ
իցէ
խե
ցված
չէ,
KCI)
Փարիզում
եղած
ժամանակ
խոսում
է
մի
{նորեկ}
հայի
հետ՝
Փարիզի
վայրերի
անունները
թարգմանելով
հ
էս
դադարելով
երգելուց
եւ
ածելուց,
սկսեց
ողջունել
{նորեկ}
հիւրը:
Կոմս
էմմանուէլին
շատ
անախորժ
երեւեցաւ
այս
նույնիսկ
իր
գերմաներեն
"
Donner
Wetter
"-ը,
իսկ
{նորեկը},
բնականորեն,
ոչինչ
չի
հասկանում:
Ափսոս,
որ
ռո
Անցնում
է
սորա
վերայով
մի
քանի
տարի։
Յանկարծ
այս
{նորեկը}
լուր
է
առնում,
որ
իւր
ծերունի
հայրը
վախճանել
է,
կարծել
է,
թե
միմիայն
Վենետիկը
եւ
Վիեննան
կամ
թե
{նորերումս}
Փարիզը,
թե
դոքա
պիտո
է
կամ
կարող
են
միայն
ազգը
դ
ւ:
Հա՛,
մոռացա,
ես
լսել
եմ,
որ
դու
լինում
ես
{նորերումս}
Նախիջեւան
ժամանած
Անդրեաս
եպիսկոպոսի
մոտ,
հաղորդ
յառաջխաղացութեան,
այսինքն՝
այն
մեղադրանքը,
որ
{նորերումս}
լսւում
է
մի
քանի
պարոնների
գրչի
բերանից,
ինչպէս
իտակից
ազատութեանը:
Սեւ
ծով
ասացի,
միտքս
եկաւ.
{նորերումս}
այդ
ծովի
մէջ
մի
նաւ,
անցանելով
Սինոպի
առաջեւից,
րժական
գահ
է
սատանայի
եւ
բոլոր
դժոխքի
զօրութեան.
{նորերումս}
ձեռքերը
ներկեց
մի՞
ծերունու
արիւնով...
Արամա
ւնքս
եւ
նամակներս։
Բացի
սորանից,
պիտի
ասել,
որ
{նորերումս}
հանդիպեցայ
Պ.
Բէգզադէին,
որ
նոր
էր
եկել
մի
այլ
ով
քո
փառքի
համար,
ես
դարձեալ
վիրաւորուեցայ,
եւ
{նորերումս}
յատկապէս
Փարիզի
մէջ:
Եթէ
Ձեր
մռայլութիւնը
չհաւատ
:
Բացի
սորանից
Անգլիան
պարապած
է
Չինաստանի
հետ,
{նորերումս}
տիրել
է
Կանտոնին
եւ
յոյս
ունի,
յառաջ
գնալով
այդ
երից,
որոնց
ժամանակ
առ
ժամանակ
հպատակեցան
Հայք:
{Նորերումս}
դուրս
եկան
ազգային
երգերի
անունով
մի
քանի
անալի
ո
,
հիմա
նոյնը
նորոգող
եւ
ընծայի
հագուստով
դռներնիս
{նորէն}
չալող
կաշիերես
համախոհը
կատակէն
ուրիշ
ի՞նչ
պատուո
ւնք
պիտի
տայ
ափեղ
ցփեղ
Աստուածաբանութեանց
թերթերը
{նորէն}
դարձնելու
եւ
մեր
մոլորութեան
տարեգրացը
վերջի
հատո
նը
վատ
է
կամ
այլանդակ
է
նորից,
կամ
ընդհակառակը՝
{նորը}
լավ
է
եւ
գեղեցիկ
է
հնից,
այլ
նրա՛
համար,
որ
հնա
նխորհուրդ
անցած
չլինելով
մեր
սիրական
ազգի
համար՝
{նորը}
բարի
բարի
յոյսեր
խոստանում
է
մեզ:
Անցեալ
տարում
864-ն
էլ
վերջացուցինք,
բայց
տխրութեամբ.
տեսնինք
{նորը},
որ
ահա
զարկում
է:
Շնորհաւոր
նոր
տարի,
1865,
ղութեամբ
տեղի
տալ
նոր
գաղափարներին,
գիտէինք,
որ
{նորը}
պատերազմով
պիտի
կանգնեցնէր
իր
դրօշակը
հնութեան
աւ
նոր
բան
ստացաւ,
այլ
թէ
ինչ
որ
կորցրել
էր
գտաւ,
{նորը}
տակաւին
առջեւումն
է:
Բայց
ինչպէս
է
եւ
ինչ
պիտի
լ
առջեւումն
է:
Բայց
ինչպէս
է
եւ
ինչ
պիտի
լինի
այդ
{նորը}:
Եթէ
մենք
քեզ
հետ
ապրենք
մինչեւ
այն
ժամանակ,
եթ
նակ
միայն
կարող
եմ
քեզ
ասել,
թէ
ինչպէս
բան
է
այդ
{նորը},
բայց
մինչեւ
այն
ժամանակ
ինձնից
պատասխանի
մի
սպա
ւ
է,
չէ
իմանում,
որ
մի
ժանգոտ
դրամ
լաւ
է
քան
թէ
{նորը}
եւ
փայլունը,
ինչպէս
ամենայն
առողջամտութեամբ
հաստ
ւ
այլն
եւ
այլն,
բայց
տեսանում
ենք,
նոյնպէս,
որ
{նորը}
եւս
պահուած
է
շատ
տեղ,
այս
պատճառով
կարծում
ենք
այերէն
սորված
ենք,
ոչ
միայն
հին
լեզուն,
այլեւ՝
{նորը},
որքան
մեզ
կարելի
է
եղել,
եւ
մի
քանի
էլ
գաւառակ
խոստովանիլ
հին
լեզուն
տիրապէս
եւ
աղճատանք
համարել
{նորը}
դրականապէս:
Ի՞նչ
պիտի
պատասխանեն
մեզ,
եթէ
հարցն
որ
լեզուից,
հին
լեզուն
աւելի
գեղեցիկ
չէ,
քան
թէ
{նորը},
հին
լեզուն
աւելի
ուժով
չէ,
քան
թէ
նորը,
թէեւ
քան
թէ
նորը,
հին
լեզուն
աւելի
ուժով
չէ,
քան
թէ
{նորը},
թէեւ
սա
հին
լեզուի
եւ
հարիւրում
մասի
չափ
էլ
մշա
։
Որովհետեւ,
եթէ
հին
լեզուն
նախընտիր
համարելով՝
{նորը}
անարգելը
եւ
ոտնակոխ
անելը
նմանում
է
կենդանի
զաւակ
ողից
կը
խնդրենք,
որ
իր
չափը
ծոցը
դնէ,
որովհետեւ
{նորը},
ընդունակութիւն
եւ
ձգականութիւն
ստանալով,
պիտի
ի
մէջ
կարգել
էր
ստորին
եկեղեցական
պաշտօնեաների
եւ
{նորընծայ}
քահանաների
վերայ
վարժապետ,
որ
Բարձր
Սրբազան
ՄԱՏԹ
րութիւնս,
եւ
զո՞
կամի
խաբել
Այվազովսքին.
չե՛մ
ք
{նորընծայ}
ի
տպագրութեան
կամ
՚ի
դպրութեան,
եւ
ի
կեանս
մեր
ո
էին
'ի
վանս
ընդ
այս
դիպուած,
որպէս
եւ
պատանի
ոմն
{նորընծայ}
եկեալ
'ի
վանացն
վկայեաց
այսմ.
Հ.
Էմմաննուէլ
Ջախ
խարէն
այն
բարերարութեանը,
որ
արեց,
պահանջում
էր
{նորընծայ}
Կարդինալից,
որ
հարկադրէ
նա
Րիշիէին
հրաժարուիլ
իւ
ստացան։
Յիսուսեանք
չէին
յուսահատւում։
Նոքա
{նորընծայ}
չէին
քաղաքագիտութեան
մէջ.
նոքա
գիտէին,
թէ
ի՛նչ
մուրալով։
Բայց
թէ
գտանուէին
Կօլլեգիումներում
եւ
{նորընծայական}
տներում,
այն
ժամանակ
ստանում
էին
նոքա
իւրեանց
ապ
արակութեններից
(corporatio)՝
I
Կօլլեգիաներից,
{Նորընծայական}
տներից
եւ
երեւելի
մարդերի
բնակարաններից,
II
Ուխտ
կանին
Կարգը
ունէր
612
Կօլլեգիա,
340
ապարանք,
59
{նորընծայական}
տուն,
200
առաքելական
ժողով
եւ
20,
000
Յիսուսեան
չ
բանի
տիրել։
Բայց
ապարանքները,
Կօլլեգիաները
եւ
{նորընծայական}
տները
առաջինների
նման
գլխաւոր
պաշտօն
չունէին
Կարգ
նքը
կառավարում
էին
Կօլլեգիաները,
ուխտապահական
եւ
{նորընծայական}
տները,
այլեւ՝
առաքելութիւնքը։
Բացի
սորանցից,
ր
ողջախոհութեան
ընդդէմ,
II)
եթէ
Կօլլեգիաների
եւ
{նորընծայական}
տների
կայքը
անցուցանէր
օտարի
ձեռքը,
առանց
Կարգի
նաչում
նոցա
բնաւորութիւնը
եւ
այս
կերպով
դնում
էին
{նորընծաների}
վերայ
այնպիսի
պարտականութիւնք,
որոնց
մանաւանդ
յա
ստիճանակարգերից,
այսինքն՝
I)
Ունկնդիրներից
կամ
{նորընծաներից},
II)
Աշակերտներից,
III)
Ժողովողներից
(coacto
ւն
չունիմ
քեզ
յայտնելու.
լսւում
է
միայն,
որ
մեր
{նորընտիր}
Վեհափառ
Հայրապետը
Ապրիլի
մէջ
գալու
է
մեր
կողմերը
րիզու
մեր
ազգային
դպրոցի
վիճակը,
եւ
թէ
վեհապատիւ
{նորընտիր}
Հայրապետ՝
Մեծ
քահանայ
Մատթէոսը,
Պօլսից
ելանելու
կան
գլխարկը:
Մեծ
յոյս
ունինք
վեհափառ
Մատթէոս
{նորընտիր}
ծայրագոյն
պատրիարք
Կաթողիկոսից,
որ
նա
իւր
Հայրապ
այերի
օգտի
համար:
Եւ
մեզ
այնպէս
է
թւում,
որ
մեր
{նորընտիր}
Հայրապետը
չթողու
այս
խնդիրը
առանց
ուշադրութեան:
րեփոխության
մի
փորձ
",
շարադրել
հնի
քայքայման
եւ
{նորի}
կազմավորման
ընթացքը,
եւ
ըստ
հնարավորության,
նոր
եւ
ապականութեան
ծովի
մէջ
լողալ:
Չէ
կարելի
{նորի}
շինութիւնը
սկսանել
եւ
անցածի
հիւանդանոցից
օգնական
ն
պիտի
քննենք
եւ
քրքրենք
ազգի
բարոյական
տարրերը.
{նորի}
շինութեան
պիտանին
պիտի
առնունք,
իսկ
փտածները,
ո
ոստովանելով
հին
լեզուի
դրական
գեղեցկութիւնը,
կամ
{նորի}
դրական
տգեղութիւնը,
ո՛չ,
այլ
միայն
թոյլ
տալով,
իր
թերութիւնքը։
Նորա
մէջ
կան
բառեր,
ձեւեր,
որ
{նորի}
մէջ
չկան,
որովհետեւ
շատ
այդպիսիների
գաղափարքը
պէ
չենք
իմանում
բացարձակաբար
ստրկանալ
հին
լեզուին՝
{նորի}
անժխտելի
իրաւունքները
բռնաբարելով,
որ
բնաւ
չէ
ար
արտինիչի,
տէր
Մարտիրոսի
փեսին
եւ
զկնքեալն
զկրպակ
{նորին}
արքունի
կնքով:
Բազումք
համարեն
զնա
լինել
ի
Տփղիս
,
ի
Հայրենական
տան։
5.
ՄԱՏԹԵՈՍ
ՎԵՀԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
{ՆՈՐԻՆ}
ԲԱՐՁՈՒ
ՍՐԲԱԶՆՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷԻ
ԹԵՄԱԿԱԼ
ԱՐՔԵՊԻՍԿ
միածին
եւ
յառաջ
քան
զքահանայանալն
իւր
մատուցեալ
է
{նորին}
վեհափառութեան
զքանի
մի
գրութիւնս
յանուն
իւր
գրեցե
եմ
այժմ
զի
այնոքիկ
թուղթք
իբր
ըստ
յանձնարարութեան
{նորին}
վեհափառութեան
հասեալ
են
առ
Նախիջեւանայ
քաղաքական
աղայ
Յարութիւն
Խալիպովն
սակս
քննութեան,
որպէս
եւ
{նորին}
ազնուութիւնն
պահանջեալ
է
ի
դմին
Ատենէ
յիմմէ
կողմա
դպիսիս
եւ
վերջապէս
հասուցանել
եւ
ի
մաքուր
լսելիս
{նորին}
աստուածարեալ
վեհափառութեան,
որ
գտանիմ
ըստ
ամենա
կ
հրամայեաց
ինձ
իրազեկ
առնել
զձեզ,
ահա
եւ
ես
ըստ
{նորին}
պաշտելի
հրամանի,
ծանուցի
ձեզ
յուրախութիւն
սրտից
առաքեմ
ընդ
այսմ
իսկական
գիրն
դիրեկտօրին
զոր
գրեաց
{նորին}
գերամբարձ
քահանայապետութեան,
յաղագս
ընդունելոյ
զ
ն
Յիսուսի
Քրիստոսի:
13.
ՄԱՏԹԷՈՍ
ՎԵՀԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
{ՆՈՐԻՆ}
ԳԵՐԱՄԲԱՐՁ
ՍՐԲԱԶԱՆ
ՔԱՀԱՆԱՅԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍ
ւորչեան
Սինօդին
սրբոյ
Էջմիածնի,
հիմնեալ
ի
կոնդակ
{նորին}
վեհափառութեան
սրբազնագոյն
կաթուղիկոսի
ամենայն
Հայ
ի
ամենայն
Հայոց
տեառն
Ներսիսի,
որով
բարեհաճեալ
է
{նորին}
սրբութիւնն
յառաջադրել
Սինօդին
կոչել
զիս
յէջմիածին
րամայեաց
չուել
գնալ
յէջմիածին,
համաձայն
հրամանաց
{նորին}
սրբութեան
եւ
Սինօդին:
Ի
հետեւումն
այսունակ
հ
արել
զհրաման
վիճակային
ատենին,
հիմնեալ
ի
հրամանն
{նորին}
սրբութեան
եւ
Սինոդին
Էջմիածնի:
ա.
յամի
1845
նոյն
Մկրտչէն
Սիմոնեան:
Բայց
ո՛չ
կարեմ
ասել,
թէ
{նորին}
վեհափառութիւնն
գիտէր
զլինել
նորին
Սիմոնեանի
յաղան
կարեմ
ասել,
թէ
նորին
վեհափառութիւնն
գիտէր
զլինել
{նորին}
Սիմոնեանի
յաղանդոյ
կաթոլիկաց,
քանզի
նոյն
նա
Սիմո
թափուր
յուսուցչական
իրաւանց,
այլ
յորժամ
գալուստ
{նորին}
սրբութեան
բարեբաղդ
կացոյց
զՆախիջեւան,
յայնժամ
եւ
ւթեան
հայ
կաթոլիկաց,
(զորոց
բարեհաճեալ
է
վկայել
{նորին}
սրբազնութիւնն
ի
գրութեան
իւրում
առ
տէր
փոխարքայն
եւ
զանարգանս,
որք
ո՛չ
մի
անգամ
վիժէին
ի
բերանոյ
{նորին}
ի
վերայ
ամենասուրբ
անուան
Առաքելական
եկեղեցւոյ
Հա
Առաքելական
եկեղեցւոյ
Հայոց,
նոյնպէս
եւ
զապարդիւն
{նորին}
դաստիարակութիւն,
որ
առեալ
էր
յանձին
միմիայն
առ
ի
Նախիջեւանայ
հոգեւոր
կառավարութիւնն
առ
բան
հարցման
{նորին},
կամ
յամի
1846,
կամ
1847,
զորոյ
չունիմ
օրինակն
ւոր
նախատինս
կաթոլիկաց,
ծագեալ
ի
յանդիմանութիւնէ
{նորին}
վեհափառութեան
ի
Ղարասու-բազար
ի
գլուխ
հ.
Մինասայ
հասոյց
զիւր
բողոք
(որպէս
ինքն
պարծէր)
ի
լսելիս
{նորին}
վեհափառութեան,
ի
հարկէ
թէ
առանց
յիշելոյ
զայն
ամե
դատապարտ
ըստ
ամենայնի
զիս
հանդիսացուցեալ
յանդիման
{նորին}
վեհափառութեան,
յետ
որոց
յատենի
հոգեւոր
կառավարու
նչ
պէտս,
որ
եւ
չգիտեմ
ո՞րպիսի
կերպիւ
մատուցեալ
ի
{նորին}
վեհափառութեան
զայն
ամենայն
գրութիւնս,
որոց
վասն
յինէն
այդ
գրութիւնք,
մանաւանդ
զի
ստորագրութիւնք
{նորին},
որպէս
երեւի
ի
գրութեանց
նորին
վեհափառութեան,
չ
զի
ստորագրութիւնք
նորին,
որպէս
երեւի
ի
գրութեանց
{նորին}
վեհափառութեան,
չէին
իսկ
եւ
ըստ
իմոյ
մականուան,
ոյացեալ
ընդ
մէջ
իմ
եւ
կաթոլիկ
Սիմոնեանին,
է
վասն
{նորին}
հակառակութեանց
ընդ
ուղղափառ
եկեղեցւոյ
մերոյ,
եւ
եմ
ի
ստորեւ
զվկայութիւնս
ա)
զի
յօրէ
անտի
չուելոյ
{նորին}
վեհափառութեան
ի
Նախիջեւանայ,
այսինքն
սկսեալ
ի
18
լ
եւ
հաղորդեալ
է,
որպէս
ինքն
ըստ
այնմ
եւ
ընտանիք
{նորին}
ընդ
ձեռն
Թաղանրօգու
լատին
քահանային,
այսմ
կարեն
ութիւն:
Երկրորդ՝
զայն
ամենայն
գրութիւնս,
զորոց
{նորին}
վեհափառութիւնն
բարեհաճեալ
է
յիշել,
չեմ
ես
բնաւ
գ
ինակ
անվաւեր
զրպարտութեանց:
Իսկ
թէ
կամք
իցեն
{նորին}
վեհափառութեան
անպատճառ
իմով
ներկայութեամբ
տալ
զայ
ի,
ի
Քիշնեւ
13ա.
ԵՓՐԵՄԱՅ
ՎԱՐԴԱՊԵՏ
ԱԼԹՆԵԱՆՑԻՆ
{ՆՈՐԻՆ}
ՍՐԲՈՒԹԵԱՆ
ՀԱՅՐ
ԵՓՐԵՄԱՅ
ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ
ԱԼԹՆԵԱՆՑ
ԱՆԴԱՄՈՅ
ւոր
Կառավարութեան
տեղւոյդ
զկնքափակ
ծրար
մի
յանուն
{Նորին}
Գերամբարձ
Սրբազան
Քահանայապետութեան
գրեալ
որպէս
մբարձ
Սրբազան
Քահանայապետութեան
գրեալ
որպէս
թէ
ի
{նորին}
գերազանցութենէ
աղայ
Խաչատրոյ
Լազարեանց.
ի
նմին
ի
ղ
զծանօթութիւն
զստացմանէ
այնորիկ
գրութեան
ուղղակի
{նորին}
վեհ
գերազանցութեան
աղայ
Խաչատրոյ
Յովակիմեան
Լազար
նցութեան
աղայ
Խաչատրոյ
Յովակիմեան
Լազարեանց։
Այլ
{Նորին}
Բարձր
Սրբազնութիւնն
բարեհաճեցաւ
հրամայել
ոչ
տալ
տ
զնութիւնն
բարեհաճեցաւ
հրամայել
ոչ
տալ
տեղեկութիւն
{Նորին}
գերազանցութեան
զստացմանէ
այնորիկ
նամակի
ի
պատճառս
եալ
յանուն
ձեր։
Ի
հետևումն
այս
եղանակ
հրամանի
{նորին}
Գերամբարձ
Սրբազան
քահանայապետութեան՝
դիւանատունս
ԷՋՄԻԱԾՆԻ
Միքայէլ
դպրի
Նալբանդեանց
Խնդիր
{Նորին}
բարձր
սրբազնութիւնն
տէր
Մատթէոս
վիճակաւոր
արքեպիս
անելոյ
իմոյ
ի
հոգեւոր
կոչումն,
ըստ
բարեհաճութեան
{նորին}
սրբազնութեան
ծայրագոյն
պատրիարք
կաթուղիկոսի
ամենա
ահընկալութիւն
ի
վերայ
հիման
այնր
հաստատութեան,
ի
{նորին}
բարձր
սրբազնութենէ
վիճակաւոր
արքեպիսկոպոսէ
թէմիս
չի
աւագ
եկեղեցւոյ
տեղւոյն,
իսկ
յամի
1848,
ի
գալ
{նորին}
բարձր
սրբազնութեան
տեառն
Մատթէի
արքեպիսկոպոսի
նոր
ախիջեւան
յիշեալ
հոգեւոր
կառավարութիւնն
առաջարկեաց
{նորին}
բարձր
սրբազնութեան
շնորհել
եւ
ինձ
ի
թիւս
այլոց
հո
է
վասն
պատկանաւորն
հաստատութեան,
որ
եւ
մատուցեալ
{նորին}
բարձր
սրբազնութեան
խնդրեաց
զարժանին
տնօրինութիւն
յ
եղծեալ
խաչագծիւ:
4
Ի
1848
ամ
է
(1852
ամն,
{նորին}
բարձր
սրբազնութիւն
թեմակալ
արքեպիսկոպոսն
Մատթէոս
նէ
Նախիջեւանայ
յամի
1851
զարձակման
վկայագիր,
զոր
{նորին}
բարձր
սրբազնութիւն
յանդիման
կացուցեալ
Սինօդին
սրբ
ել
զիս
ի
հոգեւոր
կոչման:
5
Յետ
իբր
ութն
ամսոյ
{նորին}
բարձր
սրբազնութիւն
կոչեալ
զիս
առ
իւր,
յայտնեաց
ի
ով
ծանուցանէր
նոյն
իշխանութիւնն
թէ
զառաջարկութիւն
{նորին}
բարձր
սրբազնութեան
ունի
թողուլ
առանց
ընթացից
մինչ
ացից
մինչեւ
գործն
ծագեալ
ըստ
անձամբ
կարգադրութեան
{նորին}
սրբութեան
ծայրագոյն
պատրիարքին
վասն
իմ
ո՛չ
առցէ
զ
ւոր:
Այլ
այն
ամենայնիւ
ես
ի
դէմս
պահանջողութեանց
{նորին}
սրբութեան
տուեալ
եմ
զիմ
պատասխանի
ընդ
ձեռն
բարձր
Ն
Ողորմածագոյն
տէր,
յԵրեկի
աւուր
ընկալայ
ի
{նորին}
բարձր
սրբազնութենէ
զապահովեալ
նամակ,
որով
հրամայ
անութեան
զանձնէ
իմմէ,
արդէն
բազմապատիկ
նամականիք
{նորին}
բարձր
սրբազնութեան
յանուն
վեհազնեայ
աղայ
Յովհաննո
ղայ
Յովհաննու
եւ
Ձեր
գերազանցութեան
եւս
եւ
յանուն
{նորին}
գերազանցութեան
Իւան
Դաւիթիչի
կարեն
խօսիլ
փոխանակ
վարժապետական
կոչման.
վասն
զի
ըստ
յատուկ
հրամանի
{նորին}
բարձր
սրբազնութեան
գոլով
պատրաստեալ՝
ունիմ
մտանե
,
1854
г.
ՄՈՍԿՎԱՅԻ
ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ
ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ՝
{ՆՈՐԻՆ}
ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅԱՆ
ՊԱՐՈՆ
ՌԵԿՏՈՐԻՆ
`
Լազարյան
Ճեմար
քո
Մ.
Նալբանդյանց
46.
ՄԱՏԹԷՈՍ
ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ
{ՆՈՐԻՆ}
ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ
ԵՒ
ԱՅԼՆ
ԵՎ
ԱՅԼՆ
Միքայել
Նալբանդե
Նալբանդյանց
50.
ՄԱՏԹԷՈՍ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ
{ՆՈՐԻՆ}
ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ,
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ՍՐԲԱԶՆԱՍՈՒՐԲ
ԳԱՐԵԱՆ,
՚Ի
վերայ
հիման
յայտարարութեան
Ձերով,
{նորին}
վեհափառութիւնն
սրբազնակատար
կաթողիկոսն
ամ[ենայն]
ոմանք
անբարեմիտք
առ
ազգն,
թիւր
մտօք
գրեալ
էին
առ
{նորին}
վեհափառութիւնն,
առաքելով
զպատճէն
գրութեան
իւրեան
ան
խորհրդարանն,
զորմէ
քաջ
գիտէք,
յայն
միտս,
զի
{նորին}
սրբազնակատար
քահանայապետութիւնն
մի՛
հաստատեսցէ
զմ
մի՛
հաստատեսցէ
զմեզ
եւ
այլն,
եւ
այլն,
եւ
այլն,
{նորին}
վեհափառութիւնն
հաճեցաւ
հաստատել
զասացեալ
եզրակացո
ս
ամ[ենայն]
այսպէս
հաստատելոյ
եւ
վաւերացուցանելոյ
{նորին}
վեհափառութիւնն
ընդ
փոյթ
գրելոց
է
զառանձին
զթուղթ
ն
ի
քաղաքիդ
եւ
երեսփոխանական
թղթոյ,
խնդրելոց
է
ի
{նորին}
պայծառափայլութենէ,
ընդ
ձեռն
որոց
անկն
իցէ,
տալ
ամ
երից
ելանեմ
[Էջմիածնէ
՚ի
Թիֆլիս,
ըստ
գրութեան
{նորին}
վեհափառութեան
ներկայանալ
պայծառափայլ
փոխարքային
Կ
անաւորն
տնօրէնութիւն:
Չիք
տեղի
տարակուսի,
թէ
{նորին}
պայծառափայլութիւնն,
տէր
փոխարքայն
Կովկասում,
հա
տէր
փոխարքայն
Կովկասում,
համաձայն
միջնորդութեան
{նորին}
վեհափառութեան,
հաճեսցի
զգացուցանել
զտէրութիւնն
Ա
տեմբ[երի]
1860
ամի
՚ի
սուրբն
Էջմիածին
{Նորին}
յարգութեան
պ.
քաղաքական
գլխոյ
Նոր
Նախիջե
ամսեանն
օգոստոսի
ներկայ
ամի,
որ
համաձայն
կոնդակի
{նորին}
վեհափառութեան
առ
Ձեզ
ի
6-էն
Յուլիսի
համարաւ
370,
քաղցի
պարտականութիւն
համարեցի
ինձ
յանդիման
լինել
{նորին}
սըրբազնակատար
քահանայապետութեան
ի
մասին
գործոյն
զ
նխղճօրէն
մեռուցին
արք
մեղմեխք
եւ
անբարեմիտք:
{Նորին}
վեհափառութիւնն,
ժողով
արարեալ
սինօդական
սրբազան
նդդէմ
դարձող
պարբերական
բանից
թղթոյն:
Այլ
յորժամ
{նորին}
վեհափառութիւն
հաճեցաւ
կոնդակաւ
իւրով
պատուիրել
Սի
րոյ
բնակելոյ
ի
քաղաքիդ
զհաւատարիմ
պատճէն
գրութեան
{նորին}
վեհափառութեան
տեառն
Մատթէոսի
աստուածարեալ
կաթողիկ
այն
Հայոց
ի
14-էն
այսր
Հոկտեմբ.
համարաւ
504,
առ
{նորին}
պայծառափայլութիւնն
գլխաւոր
հրամանատարն
կովկասեան
այոց,
որպէս
նա
եւ
զբնագիրն
երեսփոխանական
թղթոյ,
{նորին}
պայծառափայլութեան,
պարտականութիւն
ինձ
համար
իմ
յ
,
պարտականութիւն
ինձ
համար
իմ
յայտ
առնել
Ձեզ,
թէ
{նորին}
պայծառափայլութիւնն
հրամայեաց
տալ
ինձ
զվաւերական
թ
ան
Նախիջեւանայ,
ի
մասին
Հնդկական
հրիտակաց
{Նորին}
յարգութեան
պ.
քաղաքական
գլխոյ
Նոր
Նախիջե
հնդկական
հրիտակացն
Յայտարարութիւն
Զհաստատելոյ
{նորին}
վեհափառութեան
զերեսփոխանական
զթուղթն
եւ
զպատճէն
ե
եալ
եմ
Ձեզ
ի
Թիֆլիսէ,
պաշտօնական
գրութեամբ:
{Նորին}
պայծառափայլութիւն
տէր
փոխարքայն
Կովկասում,
համաձ
նցուցեալ
եղեւ
ի
մատեան
դիւանին
համարաւ
1302:
{Նորին}
պայծառափայլութիւն
տէր
փոխարքայն,
առանձին
պաշտօնա
ական
հրիտակացն.
Յայտարարութիւն
Զհաստատելոյ
{նորին}
վեհափառութեան
զերեսփոխանական
զթուղթն
եւ
զպատճէն
ե
ուցեալ
եմ
Ձեզ
ի
Թիֆլիսէ
պաշտօնական
գրութեամբ:
{Նորին}
պայծառափայլութիւն
տէր
փոխարքայն
Կովկասու,
ի
վերա
նցուցեալ
եղեւ
՚ի
մատեան
դիւանին
համարաւ
1302:
{Նորին}
պայծառափայլութիւնն,
՚ի
յարգանս
միջնորդութեան
վեհ
այսերական
կնքոյն
Ռուսսիոյ,
ընդ
ձեռն
դեսպանութեան
{նորին}
յԱնգլիա,
հաստատեաց
եւ
վաւերացոյց
զերեսփոխանական
որովհետեւ
յանձնարարութիւն
ազգին,
յանձնարարութիւն
{նորին}
վեհափառութեան
տեառն
Մատթէոսի
սրբազնակատար
կաթողիկ
Բաբաջանեանի,
որք,
ըստ
զօրութեան
երկրորդ
կտակի
{նորին},
ստորագրելոյ
յամի
1795,
՚ի
1
Ապրիլի,
սեպհականք
առ
ժամս
զ300
ռուփիս
՚ի
պէտս
թղթոց
եւ
տպագրութեան
{նորին},
որպէս
՚ի
վերոյ
յիշեցի,
եւ
զգործն
այն
ընդ
աւուր
1862
68.
ՄԱՏԹԷՈՍ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ
{ՆՈՐԻՆ}
ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ,
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ՍՐԲԱԶՆԱԿԱՏԱՐ
23
դեկտեմբերի
1860
ամի,
ի
մետասաներորդ
յօդուածոյ
{նորին}
տեսանի,
թէ
՚ի
վաղ
ժամանակաց
հետէ
մնացեալ
կայ
՚ի
մբ
անդամոց
եւ
դրութեամբ
կնքոյ
վկայեսցէ
այսպես.
"
{Նորին}
վեհափառութեան
իսկական
ձեռամբ
ստորագրեալ
է
կոնդակս
Միքայել
Նալբանդյանց
72.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
{ՆՈՐԻՆ}
ՅԱՐԳՈՒԹԵԱՆ
ՄԵԾԱՐՈՒ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
дов
1863,
Հունվարի
18
Ս.
Պետերբուրգ
{ՆՈՐԻՆ}
ԲԱՐԵԾՆՆԴՈՒԹՅԱՆ
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ
ՔԱՂԱՔԱԳԼՈՒԽ
ՊԱՐՈՆ
ԿԱՐԱՊ
Այդ
գիտե
մինչեւ
անգամ
Համլետը:
A
propos,
այսօր
{նորին}
գերազանցության,
Սեմյոն
Գրիգորեւիչի,
անվանակոչու
ժողովածուն,
որի
համար
ես
անձնապես
նեղություն
տվի
{նորին}
գերազանցության
պ.
պարետին,
որ
նա
քեզ
հաղորդի
այ
վանդակությունից
պարզ
էր,
որ
այն
գրված
էր
15-ին՝
{նորին}
գերազանցություն
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահի
անվանակոչութ
լավ
ընկերների
զգացմունքների
նկատմամբ:
Ողջունեցեք
{նորին}
գերազանցություն
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին
եւ
շնորհակա
կներ,
հյուրեր
"
եւ
այլն:
Կրկին
շնորհակալություն
{նորին}
գերազանցություն
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին
եւ
երկու
սե
տեսնենք
վաղն
ինչպես
կլինի:
Ողջույնս
հաղորդիր
{նորին}
գերազանցություն
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին,
Անանիային
ծադիր
թղթի,
մնամ
հավետ
քո
եղբայր
Միշել
{Նորին}
գերազանցության
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին,
Անանիային
ս
չունեմ:
Խնդրում
եմ
անկեղծ
հարգանքս
հաղորդեք
{նորին}
գերազանցություն
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին
եւ
երկսեռ
բ
շանակված
ժամանակը
շատ
հեռու
չէ:
Շնորհակալություն
{նորին}
գերազանցությանը
գրքերի
եւ
ողջույնի
համար.
խնդրեմ
երեքշաբթի,
եթե
ինքդ
մոտ
օրերս
ստանաս:
Ողջունի՛ր
{նորին}
գերազանցություն
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին։
Եղբորս՝
րեկամներիս.
Հուսով
եմ,
մյուս
երկուշաբթի
կտեսնեմ
{նորին}
գերազանցություն
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին,
որն
անցյա
մը
11-ին:
Դա
ամենահարմար
ժամանակն
է,
մանավանդ,
{նորին}
գերազանցություն
պ.
պարետի
շնորհիվ
մինչեւ
ժամը
11
ր
այստեղից,
երեկ
չէ
մյուս
օրը:
Շնորհակալություն
{նորին}
գերազանցության
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին
նա
-
ինձ
ուղ
ում։
Բարեւիր
երկու
սեռի
բոլոր
բարեկամներիս
եւ
{նորին}
գերազանցություն
Սիմյոն
Գրիգորեւիչ
Սուլթան-Շահին:
թ
կետի
մասին,
որոնց
վերաբերյալ
հարկավոր
է
խնդրել
{նորին}
սրբության
վեհափառ
մեր
հայրապետին.
այդ
կետերի
մաս
февраля
1864
года.
ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ
ԲԵՐԴԻ՝
{ՆՈՐԻՆ}
ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅՈւՆ
ՊԱՐՈՆ
ԿՈՄԵՆԴԱՆՏԻՆ
Ալեքսեեւսկի
еулке,
дом
Меняева,
на
квартире
Хафафова
{ՆՈՐԻՆ}
ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅՈՒՆ
Ն.
Վ.
ՄԵԶԵՆՑՈՎԻՆ
1862
թ
ՀԱՊԵՏՅԱՆԻՆ
1856
թ.
մայիս,
Նոր
Նախիջեւան
{ՆՈՐԻՆ}
ԲԱՐՁՐ
ՍՐԲԱԶՆՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ՎԻՃԱԿԱՒՈՐ
ԱՐՔԵՊ
ԱՃՅԱՆԻՆ
1860,
օգոստոսի
14,
Նոր
Նախիջեւան
{ՆՈՐԻՆ}
ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ
ՏԵԱՌՆ
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ԱՍՏՈՒԱԾԱՐԵԱ
ստանեայցս
առաքելական
եկեղեցւոյ:
Երեսփոխանակից
{նորին},
պ.
Աջեմեանցն
յաւուրս
յայսոսիկ
հասանք
նոյնպէս
'
ենայ
պատմական
արժանաւորութիւն:
Այսօր
ձեռքս
ընկաւ
{ՆՈՐԻՆ}
ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ
ՄԵԾՈՒԹԵԱՆ
ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ
ԵՐԿՐՈՐԴ
Ռուսաց
ԿԱՅ
Թագաւորութեան
18-երորդ
տարումը:
Բնագրի
վերայ
{ՆՈՐԻՆ}
ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ
ՄԵԾՈՒԹԵԱՆ
սեպհական
ձեռքով
ստորագրած
է
Թագաւորութեան
երկրորդ
տարումը:
Բնագրի
վերայ
{ՆՈՐԻՆ}
ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ
ՄԵԾՈՒԹԵԱՆ
սեպհական
ձեռքով
ստորագրուած
ն,
Թագաւոր
Կայսեր
եւ
Թագուհի
Կայսրուհուն,
այլեւ
{Նորին}
Կայսերական
բարձրութեան,
Թագաւոր
Ժառանգի
Տէրութեա
եւ
կամ
նոցա
օրդնի
յիշեալ
Տէր
Ստեփանոսի
եւ
ապագայ
{նորին}
տեղակալ
յիշեալ
կառավարչաց
օրդնուն,
այսու
պայմանա
[ԱՅՎԱԶՈՎՍԿՈՒ
ՎԱՐԴԱՊԵՏԱՐԱՆԻ
ՄԱՍԻՆ]
{ՆՈՐԻՆ}
ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ՝
Տեառն
Տեառն
Մատթէոսի
աստուածարեալ
ցոյց
տուած
հոյակապ
ծառայութիւնը
ժխտել
`
ընդդէմ
էր
{Նորին}
Մռայլութեան
Տէր
Բէհեղզեբուղի
քաղաքական
սկզբունքնե
Ոստիկանի
ձեռքով
`
յանդիման
եղաւ
Տէր
Անդնդապետին,
{Նորին}
Մռայլութիւնը
ուշադրութիւն
դարձուցանելով,
որ
այս
կաթի
եկեղեցին։
"
Որոյ
սեան
խարիսխն
ոսկի
էր
եւ
{նորին}
սիւնն
հրեղէն
եւ
թակաղաղն
անպեայ
եւ
խաչ
լուսեղէն
ի
մն
սրբազան
տառից
առ
ոտս
սրբակրօն
առնս
ըստ
հրամանի
{նորին}
եւ
վարդապետացն
իւրոց
Սահակայ
եւ
Մեսրովպայ
գնաց
'ի
մն
սրբազան
տառից
առ
ոտս
սրբակրօն
առնս
ըստ
հրամանի
{նորին}
եւ
վարդապետացն
իւրոց
Սահակայ
եւ
Մեսրովպայ
գնաց
'ի
ին
դուքսի
եւ
օրագրութեան
ոստիկանի,
որ
ծառայում
է
{Նորին}
մռայլութեան
մօտ:
Բուբանդուսը
շատ
սիրական
է
դժոխք
ասաց
վէզիրը,
որ
երբեք
բացասաբար
չէր
պատասխանում
{նորին}
մռայլութեանը:
`
Այս
անցքի
միջոցում,
գրական
նորհ
բերեց
մեր
մօտ,
որի
մասին
այս
րոպէիս
խօսեցաւ
{նորին}
մռայլութեան
խաւարափայլ
վէզիրը:
Եթէ
դուք
ամենեքին
իբրեւ
[տկարամիտ
համբակս
կոյր
զկուլայն]
զհետ
միտեն
{նորին}
ընթացից:
Աղաչեմք
զառողջամիտ
ընթերցանելիսն,
յորո
պագրութեամբ
յամի
Տեառն
1851
ի
յառաջաբանութեան
անդ
{նորին}
լեզու
իմաստասիրական
ոճով
բանից
զայս
ամենայն
ի
լսե
րչացս,
յաշակերտաց
անտի
իւրեանց
զՅովսէփ
եւ
զընկեր
{նորին}
ի
նմին
Կողբ
գեղջէ
Եզնիկ
անուն
առաքեն
ի
Միջագետս
յ
րձանագրութեանց,
որոց
քաջ
հմուտ
զնա
գոլ՝
ուսաք
ի
{նորին}
իսկ
գրուածոց
եւ
այլոց
նորա
ժամանակցաց:
Յօրինէ
[վ
կենդանի
հայեցողութիւնք,
առ
եւ
ո՛չ
մի
ընկերակիցս
{նորին}
գտանեմք:
Յատկութիւնք
հոգւոյ
առնս
մեծի՝
նկար
ճառս
ընդդէմ
Յովհաննու
Մայրոյ
վանեցւոյ
եւ
աշակերտի
{նորին}
Սարգսի
Բուխարացւոյ:
Մովսէս
Սիւնի
եպիսկոպոս
ք
չէ
առ
տեղեաւս
պատշաճաւոր
գրել,
այլ
ի
պատմութենէ
{նորին}
զայս
եւ
եթ
արժանի
համարիմք
ծանօթութեան,
զի
ի
ման
րճուանս,
զի
զգայութիւն
մեր
ոչ
ենթարկի
կրաւորաբար
{նորին},
ներգործութեան,
եւ
երրորդ՝
զի
հնար
էր
հետզհետէ
ցին
մարդկութեան,
հեռացան
հին
դրութենից,
բայց
եւ
{նորին}
չհասանելով
պատկերացուցին
մի
խղճալի
վիճակ
վեհերոտո
րդի:
Չորս
տող
միայն
յիշում
եմ.
ահաւասիկ.
{Նորին}
Նորին
Նազարէթ
Նորինը
բաղջան
էկիլ
է
Շալէ
շապիկ
հա
Չորս
տող
միայն
յիշում
եմ.
ահաւասիկ.
Նորին
{Նորին}
Նազարէթ
Նորինը
բաղջան
էկիլ
է
Շալէ
շապիկ
հագիլ
է
յիշում
եմ.
ահաւասիկ.
Նորին
Նորին
Նազարէթ
{Նորինը}
բաղջան
էկիլ
է
Շալէ
շապիկ
հագիլ
է
Կարմիր
գօտին
կապ
եցուցել
պառաւներին,
որ
պատմեն
ինձ,
թէ
ո՛վ
է
այս
{Նորինը}
կամ
Նազարէթը,
բայց
ոչինչ
չեմ
լսել
նոցանից,
որով
տու
կլինիք,
եթե
Մոսկվա
փակվի
"
Հյուսիսափայլը
",
{նորից}
ուրիշ
տեղ...
վերանորոգելու
եւ
բոլոր
մեր
գլխից
տանաս
դու
այս
նամակը,
բայց
ես,
այնուամենայնիվ,
{նորից}
շնորհավորում
եմ
քեզ
գալիք
նոր
տարին
եւ
Քրիստոսի
մ
:
Իհարկե
նախադասում
եմ
առաջինը:
Այսպես
ուրեմն,
{նորից}
կրկնում
եմ՝
գրքեր,
գրքեր
եւ
գրքեր:
Եզյանից
խնդ
ցնելու
վրա
եմ.
այնուհետեւ
կսկսեմ
Շլոսսերը
եւ
ապա
{նորից}
Ֆոշեն:
Մակոլեյն,
իր
մշտական
հումորով
ինձ
մեծ
հա
՛չ
թե
նրա
համար,
որ
առաջինը
վատ
է
կամ
այլանդակ
է
{նորից},
կամ
ընդհակառակը՝
նորը
լավ
է
եւ
գեղեցիկ
է
հնից
անց
կատակի
զբաղվի
դրանով,
եթե
չի
ցանկանում
մի
օր
{նորից}
այնպիսի
վիճակի
մեջ
ընկնել,
որպեսզի
առաքյալի
նման
լիստների
մազերը
կդիզանան,
իսկ
Իսպանիայում
թերեւս
{նորից}
կբորբոքեն
ինկվիզիցիայի
խարույկները...
Ես
նր
ешок)
Զմյուռնիայից
է:
Սպասում
եմ
պատասխանի:
{Նորից}
Հ.
Գ.
Ի՞նչ
բույս
է
խավ
տվող
կոնը
(ворсовальная
ղջ
եղեք"։
Բոկը
շատ
խնդիրներում
իրավացի
է:
Բայց
{նորից},
իր
հերթին,
այնպիսի
ծայրահեղությունների
մեջ
է
ը
64
հազար
ռուբլի,
պարզ
է,
որ
նա
այդ
64.
000
ռ.
{նորից}
վճարելու
չէ,
իսկ
ո՞ւր
է
այդ
գումարը:
Երկրորդ,
յն
աստիճան
աղճատ
էր,
որ
օրինաւոր
սրբագրութիւնը,
{նորից}
գրելու
աշխատութեան
հետ
հաւասար
լինելով,
թեթեւ
աչ
Մեր
ազգի
մէջ
ոչինչ
չկայ,
ամենայն
բան
հարկաւոր
է
{նորից}
սկսանել,
բայց
թող
չվհատուին
փոքրոգի
մարդիկ,
թէ
ը
տայ
որդիներ,
աւա՜ղ,
Մինչեւ
ամառը
թուխս
նստեմ
{նորից}
`
Ծածկիր,
խնդրում
եմ,
դու
ինձ,
աքաղա՛ղ
".
Աս
ցող
սեղանից,
Եւ
դէպ
երկիրը
`
արագ
Ճանապարհւում
է
{նորից}.
Ադամն
ոչինչ
չգիտէ,
Նա
դեռ
քնած
է
հանդարտ,
Զի
էր
երդումից
Եւ
ակնարկում
Ադամին
`
Խնդրել
ներումն
{նորից}
`
Երդման
համար
դժուարին:
"
Գնա՛,
կորի՛ր,
սերով
Արեւը
ցած
խոնարհում
է
կամաց-կամաց,
Կեանքս
{նորից}
հետ
դառնալու
յոյս
չմնաց:
Ե՛կ,
Ալեքսանդր,
,
եղ
ստացայ
եւ
մերժեցի.
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
{նորից}
ուղարկէ
ինձ
կէս
ֆունտ
եղ:
2-3
id[em]
3-ին
ընդ[ո
թիւնը
վերանորոգելու
համար:
Տեսնելով
այս,
Հեգելը
{նորից}
պուպլիցիստ
է
դառնում:
Նա
հրատարակում
է
Պրուսիոյ
մռայլութեանը,
միանգամայն
քանդել
այս
շինուածը
եւ
{նորից}
շինել
նոր
ձեւով....
-
Հարկաւոր
չէ՛,
-
գ
մարդ։
Կասկած
ունենալով,
թէ
մի
գուցէ
այս
մարդիկը
{նորից}
հեթանոս
դառնային
(ինչպէս
եւ
պիտոյ
է
լինէր.
պատճ
ոլորի
վրայ,
այն
խեղճի
հեռանալուց
յետոյ,
Հեթումը
{նորից}
քանդում
է
ջրի
ճանապարհը
եւ
հարեւանի
ջուրը
կտրում
Բայց
սորա
ընդդէմ
մենք
ասում
ենք,
որ
հին
լեզուն
{նորից}
նախընտիր,
գեղեցիկ
եւ
մշակուած
համարուիլը,
շատ
պ
ան
բոսորում
`
Հպարտանում
է,
ցնծում
Իբրեւ
փեսան
{նորհարսի},
Իսկ
դեւը
դառն
հեծեծում
Հեռու
կանգնած
մեկուսի
թե
մինչեւ
անգամ
իսկականը
ներկայացնեն
չաղճատված
եւ
{նորմալ}
տեսքով,
այդ
ժամանակ
եւս
նա
ավելի
ուժ
չունի,
քան
արկվում
են
փոփոխության
եւ
ավելի
կամ
պակաս
շեղվում
{նորմայից},
որը
թերեւս
(իմ
անձնական
ենթադրությունն
է),
կ
՝
ժամանակը
ոչնչով
չնախատելով
նախորդների
ընդունած
{նորման},
նրան
բոլորովին
թողնի
եւ
ստեղծի
մեկ
ուրիշը՝
նոր
թէ
վէճ
բացուելու
լինէր,
այն
ժամանակ
սպառնացած
էր
{Նորմանդացոց}
ասպատակութիւնը։
Յայտնի
է
նոյնպէս,
որ
պապը
պարգե
է
ուժ
հաղորդում
ամբողջ
մեխանիզմին:
Ո՞ր
սաքսը
կամ
{նորմանը},
կամ
բրետոնը
միջին
դարերում
կխիզախեր
բողոքի
դրոշ
քը
բխում
է
ազգի
հոգուց
եւ
հասկացողութիւնից,
ամէն
{նորմուծութիւն}
նորա
ընդդէմ
պիտի
ծանրանայ
ազգի
վրայ
որպէս
հարստահ
րած
յառաջադիմութիւնը,
թէեւ
ըստ
երեւոյթին
կարծուի
{նորմուծութիւնք},
այնուամենայնիւ
ըստինքեան
եւ
էականապէս
ուրիշ
բան
ութ
սամն
նոյն
յառաջակայ
ջանէր
ամսումն
առաքեսցեն
ի
{Նորն}
Նախիջեւան
բարեկարգութեանց
կառավարչաց
ձեռն,
եւ
եր
որչափ
համեղական
եւ
ազդոյ
հինն
է,
այնչափ
անհամ
է
{նորն},
թոյլ,
տգեղ,
անհեթեթ,
աղխազուր...
։
Տեսանե
անեալ
զսուրբ
մատեանն
եւ
զԱւետարանն
ի
հին
լեզուէ
ի
{նորն}
եւ
հասկանալին
ժողովրդեան:
[Զայսպիսի
ամեն
հարկաւո
դ
զի
անհասկանալի
է
ազգին
հինն
եւ
նուիրականն,
իսկ
{նորն}
առ
նոսա
աղճատեալ
ցայն
վայր,
զի
դժուար
էր
ականջաց
Հայոց
զանգիտեալ
ի
կերպարանափոխութեանց,
զորս
ունի
{նորն}
բարբառ,
երկնչին
եւ
երկուանան
թէ
մա՞րթ
էր
արդեօք
տութիւն
յօժարին
փոշիանալ
հնախտութեամբ,
ըստ
որում
{նորն}
լեզու
չէր
կազմ
եւ
պատրաստ,
ասացին
հնամոլքդ
այդոք
ել,
թէ
ազգն
կործանի
եւ
չքանայ
մինչ
ի
սպառ,
եթ
է
{նորն}
լեզու
լիցի
կիրառական
ի
մատենագրութեան,
ուրեմն
եւ
սնանին
եւ
ուռճանան
հոգւով,
եւ
թէ
զի՞արդ
կրթին
ի
{նորն}
բարբառ
մշակեալ,
յոր
թէեւ
գտանին
ինչ
ինչ
անսովոր
իտութեան
կամ
այլովք
բառիւք
ասել
լեզուն
գործական՝
{նորն},
հասկանալի
ամենայն
ումեք,
մի
երբէք
յուսասցին
հա
յունուարի
1852
Քիշնեւ
Շնորհաւոր
եղիցի
մուտ
{նորոգ}
տարւոյս
եւ
տօն
հրաշափառ
ծննդեան
եւ
յայտնութեան
տե
րին
բարձր
սրբազնութեան
տեառն
Մատթէի
արքեպիսկոպոսի
{նորոգ}
վիճակաւորի
ի
Նախիջեւան
յիշեալ
հոգեւոր
կառավարութի
ւք
ի
ստորեւ:
"
Հայաստան
աշխարհի
վերակենցաղեալ
{նորոգ}
հոգեւոր
ծննդեամբ
տանի
ի
գլուխ
հինգերորդ
դարու
զեր
ալականօք,
զորմէ
ինքնին,
որպէս
գիտեմք,
վկայեսցէ
{նորոգ}
տպագրութեամբն
ուղղագործելոյն,
այլ
արժան
էր
խօսիլ
մեծ
կաթուղիկէ
եկեղեցին
որ
'ի
Հայս
վերստին
մեծապէս
{նորոգեաց},
զդասս
կրօնաւորացն
բազմացուցանել,
որ
Սուրենայ
ա
զմեծ
Կաթողիկէ
եկեղեցին
որ
'ի
Հայս
վերստին
մեծապէս
{նորոգեաց}
"
(Ասողիկ,
եր.
82)։
Ի՞նչ
ուրիշ
եկեղեցու
հ
ոյց
(Կոմիտաս)
եւ
զփայտակերտս
Սրբոյ
Կաթողիկէին.
{նորոգեաց}
եւ
զխախուտ
որմոյն.
շինեաց
զքարայարկսն
"
(Սեբէոս
ագս
'ի
սուրբ
եկեղեցւոյն
Կաթուղիկէի
զոր
հիմնարկեալ
{նորոգեաց}
մեծապայծառ
շքեղութեամբ,
ըզհնացեալ
գործ
նախնեացն
երջապես
պատշաճ
համարեցի
գրել
այս
նամակը,
որով
եւ
{նորոգել}
մեր
խզած
նամակագրությունը:
Հույս
ունիմ,
որ
օրագ
չպէս
կարող
է
կանգուն
մնալ:
Հարկաւոր
է
հիմքը
{նորոգել},
կենդանութիւն
տալ
նորան,
ոյժ
եւ
զօրութիւն
դնել
նում
ենք
դարձեալ:
Եւ
անկարելի
է
Հայոց
ազգի
հիմքը
{նորոգել},
ոյժ
եւ
զօրութիւն
դնել
նորա
մէջ,
քանի
որ
ազգը,
՛ր
է
շինել
Վաղարշապատի
Կաթողիկէ
եկեղեցին,
այլ
թէ
{նորոգել}
է
հիմն
ի
վեր։
Երկրորդ՝
Թղթի
յառաջաբանը
մեզ
ասու
ահա
խմորել
մարմինը,
լուծանել
նորան
եւ
լուծանելով
{նորոգել}
նորա
բաղկացուցիչ
տարերքի
եւ
նիւթերի
գործունէութիւ
ն:
Զայս
առնելով
ոչ
իմանամ
թէ
Հայք
իսկ
եւ
իսկ
ընդ
{նորոգել}
գրականութեանն
մերկացին
զանսիրելութիւն
իմաստութեան
ազգութեան
եւ
լուսաւորութեան
անունով,
աշխատում
են
{նորոգել}
եւ
հաստատել
ազգի
վրայ
այդ
խաւար
ուղղութեան
տիրապե
:
Հայոց
եկեղեցին
Բաբկէնին
ըրածը
տարուէ
տարի
{նորոգելէն}
շատոնց
դադրեցաւ,
իսկ
Մխիթարեան
համախոհաց
սեւաներ
մեզ,
երբ,
Մեծ
Վահանի
Կաթուղիկէ
եկեղեցին
մեծապէս
{նորոգելը}
պատմելով,
յարում
է.
"
զդասս
կրօնաւորացն
բազմացո
ած
լինի,
այնուամենայնիւ
մեծ
եւ
մեծ
խորհուրդ
ունի
{նորոգելու}
եւ
կենդանացնելու
թէ՛
ճաշակը,
թէ՛
քաղաքային
կամ
ը
ղախել
քեզ
հողի
հետ
եւ
աղիւս
շինել
Գեհենի
հնոցները
{նորոգելու}
համար...:
Անիծեալը
կրկնեց
իւր
երկրպագութի
մ
սիրտս,
եւ
ես
իմ
այս
օտարությանս
մեջ
ամենայն
օր
{նորոգեմ}
իմ
սրտիս
խոցերը,
որոնց
համարը
աստուծո
միայն
հայտ
լ
իւր
վերայ
լինելոց
շինութիւնը:
Ինչո՛վ
պիտի
{նորոգենք}
այս
հիմքը.
լուսաւորութի՞ւն
տարածելով:
Ո՞ւր
են
մ
Է՛լ
Հայկ,
Տիգրանին
յիշենք
մենք,
եղբարք,
{Նորոգենք}
նոցա
փառքը
սուրբ
անուան,
Գուցէ
այս
կերպով
իւր
եւ
ընկերին,
եւ
այսպէս
աջակից
գտեալ
միմեանց՝
{նորոգէին}
փոքր
մի
զհոգեկան
կենդանութիւն
իւրեանց,
ի
սպառ
կո
նին.
"
Իսկ
Վահան
զեկեղեցիս
Աստուծոյ
լուսազարդեալ
{նորոգէր},
զպաշտօնեայս
ուխտին
մեծարելով,
բարեշէն
զաշխարհս
պան,
այսինքն՝
խա՛չի.
Նորա՛ն,
որ
արարի՛չ
էր
եւ
{նորոգիչ},
կեա՛նք
տուող
եւ
մահ
սպանող,
ամենի՛
երախտաւոր,
նոր
հայախօսութեան:
Գրիգոր
Է.
կաթողիկոս
Հայոց՝
{նորոգիչ}
տովմարի
մերոյ
ըստ
տովմարի
Յունաց
եւ
Լատինացւոց:
սկվայում
եւ
որն
այժմ
գտնվում
է
Կամենշչիկովի
մոտ,
{նորոգման}
կարիք
ունի:
Հո
չպետք
է
Մոսկվայում
թողնենք,
իսկ
ասացին
հնամոլքդ
այդոքիկ.
թէ
ո՞ր
լեզու
անդստին
ի
{նորոգման}
է
իւրմէ
յայտնեցաւ
յական
թօթափել՝
լրացեալ
կատարել
տպարանի
մամուլներուն
տակէն
ելած
էին,
հիմա
նոյնը
{նորոգող}
եւ
ընծայի
հագուստով
դռներնիս
նորէն
չալող
կաշիերես
ա
այդ
արդարեւ,
այլ
խորհուրդ
նորա
իրագործեալ
է
ոչ
{նորոգութեամբ}
հին
լեզուի,
այլ
նորոյն
հնագործութեամբ,
յերկուց
ժ
եւ
անդամալուծեալ:
Այն
օրից
պիտի
թուենք
ազգային
{նորոգութեան}
դարագլուխը,
երբ
ազգը
դիմէ
դէպի
բնութիւնը,
որ
ոչ
լինելով,
համարեա
թէ
ամենայն
րոպէ
փոփոխութեան
եւ
{նորոգութեան}
տակ
է։
Մեր
խղճմտանքը
մաքուր
է,
եւ
մեք,
հետ
նայն
օր
ահագին
հաշիւներ
ցոյց
ես
տալիս
իմ
ապարանքի
{նորոգութեան}
համար,
բայց,
որ
կողմը
եւ
նայես,
ամենայն
տեղ
եր
է
կարող
համարուիլ
մեծ
պտղաբեր
հեղինակ
այս
վերստին
{նորոգութեան},
որովհետեւ
նա
չէր
ստացել
ո՛չ
այն
դաստիարակութիւն
զմիաբանութիւն,
զուսումնարան
եւ
զտպարան,
տեղի
ետ
{նորոգութեան}
հին
հայախօսութեանն
յորմէհետէ
շարունակաբար
փոքր
քա
ին
եւ
հնոյն
ո՛չ
կարէր
սատար
լինել
կենդանութեան
եւ
{նորոգութեան}
նորոյն,
որ
ի
շրթունս
յածէր
ռամկին
տարաձայն
կերպա
առանց
իրիք
նեղութեան
քննել
եւ
քրքրել
զպատմութիւն
{նորոգութեան}
լեզուին
եւ
զարձակել
նորա
ի
Սլաւոնական
կապանաց
ինն
[կորովի]
մտացն
[հնարագիտութեամբ
տքնէր],
ճգնէր
ի
{նորոգութիւն}
հայկականս
դպրութեան,
ուշի
ուշով
միտ
եդեալ
ժամանա
ցանութեան
համար։
Հայոց
ազգի
փոքր
ի
շատէ
իմացական
{նորոգութիւնը}
պիտոյ
է
կատարուէր
ոչ
թէ
բուն
Հայաստանի
հողի
վերայ
Ֆրանսիսկոս
II-ի
թագաւորութենից
սկսած
մինչեւ
Կարգի
{նորոգութիւնը}
Պիոս
VII-ի
ձեռքով։
Առաջին
յօդուածի
մէջ
ես
ար
կոպոսը,
պատմելով
Կոմիտաս
կաթողիկոսի
վերը
յիշուած
{նորոգութիւնքը},
ասում
է.
"
Այս
եղեւ
յամս
Յովհանկան
վանուց
երից
ստված,
որ
դա
մեզ
ամեններիս
համար
հոգու
եւ
մարմնի
{նորոգություն}
լինի։
Հայտնում
եմ
եղբայրությանդ,
որ
ապրիլի
3-ին
ի՛գուցէ
անձրեւային
եղանակի
խոնաւութենից
ոսկրացաւս
{նորոգուի},
կրկնապատկեցի
արաղով
շինած
դէքոքտիս
չափը
յառաջ,
արութիւնը
եւ
տնօրէնութիւնը,
յետոյ
կ'ուղղուի,
կը
{նորոգուի}
եւ
այլն,
եւ
այլն:
Չէ՛,
այս
տղայութիւն
է.
ց
մինչեւ
այսօր
հինգ
կամ
վեց
ամիս
անցավ,
վասն
որո
{նորոգում}
եմ
իմ
առաջարկությունս,
հարակցելով
թե,
եթե
դուք
տուցի
զբովանդակ
գործն
վարեալ
առ
ի
ձէնջ,
յաղագս
ի
{նորոյ}
արկանելոյ
զայն
ի
ներքոյ
մանրակրկիտ
քննութեան
եւ
յ
յանդիմոց
Սինօդին
ի
Նախիջեւան
առ
ի
քննել
զգործն
ի
{նորոյ},
գործակից
ինքեան
ունելով
զնախկին
թեմակալ
արհին
մ
ողովի
երկոքին
անդամք
պնդեցին
եթէ
նախ
քան
զկարգելն
{նորոյ}
քննութեան
ընդ
ձեռն
առանձին
քննչաց
արժան
իցէ
պահան
բառերը
(տե՛ս
երես
462).
"
Ուսումնարանն
Հայոց
ի
{նորոյ}
կառուցաւ
աղիւսակերտ,
եռայարկ
եւ
բազմասենեակ,
ար
շռում
է
եւ
չափում
է
ազգերը,
կը
վայելէ՞
մեզ
նոր
ի
{նորոյ}
քրքրել
հին
կրօնական
վէճերի
քուրան,
որին
այնքան
զ
ւական
վարձ,
թողունք
եւ
այս,
ի՞նչպէս
երթայ
նոր
ի
{նորոյ}
ծառայ
դառնայ
այդ
հասակում:
Բայց
այստեղ
ընտրութիւ
եշտ
բաներ
չեն,
եւ
համարձակ
կարելի
է
ասել՝
նոր
ի
{նորոյ}
ձեռք
բերելուց
աւելի
դժուար:
Ուրիշների
փորձերից,
րադառնալ,
բայց
արծաթի
պակասութեան
պատճառով
նոր
ի
{նորոյ}
ընկայ
հոգսերի
մէջ:
Իմ
բախտս
փորձելու
համար,
գնա
եռացած
էր
տէր
սատանայից,
գրականութեան
դեւը
նոր
ի
{նորոյ}
սկսեց.
-
Կացցէ
մնասցէ
այս
արձան
յիշատակի
եր
վճիռ
էր
կապել,
որի
զօրութեամբ
արգելւում
էր
նոր
ի
{նորոյ}
հող
եւ
տեղ
տալ
հոգեւորների
եւ
վանքերի
օգտի
համար
դէմ
ողորմ
տգիտութեան՝
բանայ
ոսկեղէն
մատամբ
զմուտ
{նորոյ}
աշխարհին
որոյ
կենդանութեան՝
առաջի
Հայկական
մանկտ
ր
միակ
աղբիւր
ճանաչի
առ
ի
լցուցանել
զպակասութիւնս
{նորոյ}
լեզուին:
Ո՞րով
հիմամբ
մարթ
է
մտածել՝
որպէս
թէ
ա
զսուրբ
Նշանէն
Վարագայ,
եւ
որպէս
մեզ
թուի՝
նոր
ի
{նորոյ}
տնկէ
ի
սրտի
աբեղայամիտ
իմաստնոց
հայոց
զձգտողութիւ
անալի
առ
հասարակ
այլ
ի
սմին
հակառակ
է
գտեալ
զմուտ
{նորոյ}
աշխարհի,
ծաղկեցան
եւ
ծաղկին
օր
ըստ
օրէ
լուսաւոր
,
այլ
տպեալ
աղճատ
օրինակէ,
զոր
յամին
1853
նոր
ի
{նորոյ}
տպագրեաց
յընտիր
օրինակէ
արգոյ
Մկրտիչ
Էմին
ի
Մոսկվ
թեանց,
յոյն
եւ
լատին
դպրութեան,
զոր
յետոյ
նոր
ի
{նորոյ}
տպագրեաց
յընտիր
օրինակէ
Մխիթար
վարդապետ
Սեբաստացի
ասում
էր,
գործից
ձգել
էին
նորան,
վասնորոյ
նոր
ի
{նորոյ}
նստաւ
քերականութիւն
ուսանելու։
Մի
անգամ
նորա
ընկ
իոս
IV
Պապը
հարկադրուեցաւ
տասն
տարուց
յետոյ
նոր
ի
{նորոյ}
կազմել
մի
ընդհանուր
ժողով,
որի
համար
տեղ
նշանակո
զօրացած
էին
Ֆրանսիայի
մէջ
եւ
1577
թուականին
նոր
ի
{նորոյ}
սկսեցին
աշխատել,
որ
ձեռք
բերեն
Փարիզի
Համալսարան
րտար
մտքերի
տակ,
այն
ժամանակ
հոգեւորուեցաւ
նոր
ի
{նորոյ}
իմաստասիրական
գաղափարներով.
սրանում
կարելի
էր
տե
,
կո՛յս,
յի՛ս
ցօղեա՛
Կուսութիւնս
առատ
{Նորոյդ}
Սանիրայ
Զուղխս
անարատ,
Լիցի՜
ի
թերափ
ո՛չ
կարէր
սատար
լինել
կենդանութեան
եւ
նորոգութեան
{նորոյն},
որ
ի
շրթունս
յածէր
ռամկին
տարաձայն
կերպաւորութե
աջի
կայցէ
կործանումն
հնախօս
լեզուին
առ
շինութեամբ
{նորոյն},
ուսցուք
ի
լուսաւորեալ
ազգաց,
եթէ
չզօրեմք
մեզէն
որա
իրագործեալ
է
ոչ
նորոգութեամբ
հին
լեզուի,
այլ
{նորոյն}
հնագործութեամբ,
յերկուց
աստի
մարմնացեալ
է
յունակ
ց,
որպիսիք
էին
պատմաբանք
Յունաց
եւ
Հռոմայեցոց
եւ
{նորոյս}
Եւրոպիոյ:
Եւ
խուց
աբեղայից
չէ
երբեք
այն
դիտանոց
ստնոյն
Դանթեայ.
հալածանք
առ
ի
դպրոցականաց
ընդդէմ
{նորոյս}
իտալախօսութեան
ոչ
այլ
ինչ
պտղաբերեցին,
եթէ
ոչ
քա
ւթության
հետեւանքով:
Վերջերս
ինձ
ասացին,
որ
պ.
{Նորովը},
Ա.
Ս.,
նախկին
մինիստրը,
Սինայում
հայտնաբերե
ան
էին
հայախօսութեան
առ
հայս՝
տեղի
ետ
ծնելութեան
{նորոցն},
եւ
մի՛թէ
նորանոր
բարբառքն
Հռովմէականք
վնասեցին
ռաջին
խօսքը
այն
եղաւ,
որ
հարցանէ
ինձանից
զանազան
{նորութենների}
մասին.
ես
ոչ
մի
այնպիսի
ուշադրութեան
արժանի
բան
"
Սրտի
մեծ
ուրախութեամբ
յայտնում
եմ
ձեզ
Մոսկուայի
{նորութեններից}
ամենապատուականը:
Համալսարանի
Հայ
ուսանողքը
առաջի
Զ.
Օգոստոսի
23.
ոչինչ
արժանի
ուշադրութեան
{նորութիւն}
չեմ
կարող
արձանագրել
Յիշատակարանիս
մէջ,
որովհետե
Բացի
սորանից,
կը
բողոքեմ
եւս
ձեր
վերայ,
որ
դուք
{նորութիւն}
կամիք
ներս
բերել
մեր
ազգի
մէջ,
եւրոպացոց
պէս
ամե
ար
ստացայ
այս
նամակը
քեզ
գրելու:
Ուրիշ
ոչինչ
{նորութիւն}
չունիմ
քեզ
յայտնելու.
լսւում
է
միայն,
որ
մեր
նո
յց
աւելի
անշուք
կերպարանքով
հանդէս
հանել
որպէս
մի
{նորութիւն}.
գոնէ
աւելի
հաճութեամբ
կը
կարդայինք
դորան:
Ամեն
ին։
Այսպէս
ահա՛
մեր
դպրութեան
մէջ
չկայ
ոչինչ
{նորութիւն}.
միեւնոյն
բաները
կրկնւում
են
ամենայն
օր,
չեմ
աս
կից,
գիտեմ,
որ
կը
ցանկանայիր
իմանալ
որեւիցէ
մէկ
{նորութիւն},
եթէ
վաղուց
լսած
լինէիր:
Անցեալ
1860
թուականի
յ
նալը
միայն
բառ
հասկանալով
չէ
լինում.
գաղափարների
{նորութիւնը}
եւ
անծանօթութիւնը
մեծ
արգելք
է
ժողովրդին
հասկանալ
ա
յառաջաբանի
վերայ
մասնաւորապէս:
Այստեղ
չկան
{նորութիւնք},
որոնց
մասին
կարողանայի
ծանօթութիւն
տալ
ձեզ.
վա
մնում
հասարակութեանը,
որ
միշտ
որոնում
է
զանազան
{նորութիւնք}
եւ
առհասարակ
այնպիսի
բաներ,
որ
զգալի
ազդեցութիւն
ոդդի
տիլա
Սանտան
եւս
գնաց:
Այժմ
այստեղ
ոչինչ
{նորություն}
չկա,
ողջ
եղիր.
սպասում
եմ
ստրախավոյ
գիրիս
պատաս
՝
"
ավելի
շատ
գրել"։
Ոչ
ոքի
չեմ
տեսնում,
ոչ
մի
{նորություն}
չգիտեմ,
որ
ձեզ
հաղորղակից
դարձնեմ.
ինձ
համար
այ
համար:
Խնդրիր
Անանիային,
որ
քո
նամակում
որոշ
{նորություններ}
գրի
(քանի
որ
դու
ռուսերեն
չես
գրում)
Մոսկվայի
մ
:
Գրկում
եմ
քեզ:
Քո
Միշել
Հ.
Գ.
Ի՞նչ
{նորություններ}
կան
Մոսկվայի
թատերական
աշխարհում:
Հարցնում
եմ
ձա
եր
շատ
են
լինում:
Չկա՞ն
արդյոք
մեր
լեզվով
գրական
{նորություններ},
բացի
պարբերականների
համաճարակից:
Ես
հավատացած
րի
cornage-ը:
Ոչ
պակաս
հետաքրքրական
են
թատերական
{նորությունները}:
Մոխրագույն
մազեր,
անագե
աչքեր
եւ
հետեւապես
ասում
եմ
ձեզանից
լավ
եւ
ուրախ
խաբարիկների
եւ
թարմ
{նորությունների}:
Ողջունիր
երկու
սեռի
բոլոր
ծանոթներիս,
յուրաքան
ւն
չունի
հին
լեզուի
ոլորուն
ոճերը,
եթէ
չէ
կարելի
{նորում}
միմեանց
քամակից
շարել
ասիական
փքուռոյց
հռետորութե
")։
Միշտ
ներելի
է
հին
լեզուից
փոխ
առնուլ,
եթէ
{նորում}
չկայ
այդ
ձեւը
կամ
այդ
բառը,
բայց
միշտ՝
խնայելով
ացեալ
է
մինչեւ
ցայսօր
ժամանակի
առանց
օծման:
Ի
{նորումս}
ի
քաղաքիս
աստիճանաւոր
Խալիբովն
հրաման
գրեաց
Հոգեւ
ասասցուք,
աստէն],
զի
նա,
որպէս
վկայեաց
այսմ
ի
{նորումս}
"
Եւրոպա
"
լրագիր
Վիեննայի,
1853
առաջին
թերթ
յու
թիւն
վարդապետ
Ալամդարեանց
եւ
պարոն
Երիցփոխեանցն
ի
{նորումս},
թէեւ
չէր
ախորժելի
ասել
վասն
վերջնոյս,
թէ
բազու
Սահակ
եւ
Մովսէս
քերթողահայր
եւ
եւ
Մամբրէ
վերծանող
{նորուն}
եղբայր,
Եզնակ
եւ
Կորիւն,
Սուրբն
Եղիշէ,
Դաւիթ
փ
մի
տպարանում
թողում
են
կիսակատար
եւ
այլ
տպարանում
{նորուց}
պիտի
սկսանեն
տպել:
Այս
անբնական
գործողութեան
ստո
ասացին,
թէ
աւելի
դիւրագին
կը
լինի
այլ
տպարանում
{նորուց}
տպել,
քան
թէ
Պ.
Արամի
տպարանում
սկսուածը
շարունա
րի
եւ
այլոց
ժառանգութեամբ
Թագաւոր
եւ
Տէր,
Ժառանգ
{Նորվեգիու},
Դուքս
Շլեզուիդ-Հօլստինեան,
Ստորմանեան,
Դիդմար
Ես
ու
Բաքոս
մենակ
մնալով
Սեղան
նստանք
մենք
{նորց}
։
Յանկարծ
Աստղիկը
իւր
որդւով
Աչքիս
առաջ
ե՛ս
Պատմ.
Ղազարայ,
եր.
307)
եւ
կամ
զմերձակայն
{Նորք}
"։
Մեզ
թւում
է,
թէ
պ.
Էմինը
հիմք
չունի
Նորքի
խ
ւ
թոյլ
է
տալիս
երկու
տեղ
Վաղարշապատ
եւ
"
մերձակայ
{Նորք}
"։
Թէ՛
Փարպեցու
Թղթի
բնագիրը
եւ
թէ՛
մեր
թարգմ
ձոր
են
ձգել՝
"
կամ
զՎաղարշապատ
եւ
կամ
զմերձակայն
{Նորք}
"
ասելով։
Մեզ
գուցէ
ասեն
(իհարկէ՝
ոչ
պ.
Էմ
"
կամ
զՎաղարշապատ
իմանալ
պարտ
է
եւ
կամ
զմերձակայն
{Նորք}
"։
§
7.
Բնագրում
այսպէս
է
ասած.
"
յիշելով
զ
յն
Նորք"։
Մեզ
թւում
է,
թէ
պ.
Էմինը
հիմք
չունի
{Նորքի}
խօսքը
հանել,
երբ
բանը
Նոր
քաղաքի
վրայ
է,
եւ
երբ
ուած
Սուրբ
Կաթուղիկէ
եկեղեցու՝
Վաղարշապատում
կամ
{Նորքում}
լինելու
վրայ,
ասել
է,
թէ
պարզ
ըմբռնողութիւն
չու
յին
գրեցինք
պատկերը
չօծվելու
համար,
մենք
գիտեինք
{նոցա}
սիրտերն
ցավելուն,
ամմա
ինչ
անինք,
որ
օրենքը
չի
իս
իրենց,
որ
ատոր
համար
սիրտերն
թող
չի
ցավի,
նա
{նոցա}
շատ
կսիրե
եւ
այլն:
Մեր
ամենայն
ընտանյացը
եւ
ւթիւն),
որք
գիտեն
մանաւանդ
զի
էին
սովորութիւն
է
{նոցա},
ընդ
ենթարկիլն
որպիսի
եւ
իցէ
նեղութեան,
ցուցանե
թին,
զի
մի՛
խտրութիւն
ինչ
ծագեսցի
ընդ
մէջ
իւր
եւ
{նոցա}:
Յետ
այսր
ամենայնի
ես
ընդ
այլոց
հոգեւորականաց
ան
լատին
եկեղեցւոյ
Թաղանրօգու,
որպէս
եւ
քահանայն
{նոցա}
յաւուր
միում
ասացեալ
է
արժանապատիւ
Պօղոս
քահանայի
Խազարոս
աղաչէն
գիր
առի
Յակոռիցկիէն,
եթէ
գիր
գրիք
{նոցա},
բարեւ
արեք,
ես
ժամանակ
չունիմ
գրելու:
Ողջ
լեր
ղներն
ինձ
ասեին,
թե
Ղազարոսը
հայի
սեր
չունի,
ես
{նոցա}
խոսքով
քեզ
այդպիսի
նամակ
չէի
գրեի,
պատճառ,
որ
ի
չսիրելս
կարելի
է
այն
բանից
են
դուրս
բերել,
որ
ես
{նոցա}
մոտ
գնացած
եկած
չեմ,
ես
չեմ
կարող
ամեն
օր
ամենի
իմ
ծնողացս
տրտմության,
ինչո՞վ
ես
անարժան
եմ
եղել
{նոցա}
որդիությանը
-
օտար
տեղ
գեշ
անունս
լսե՞լ
են,
թե
ն
ա
որդիությանը
-
օտար
տեղ
գեշ
անունս
լսե՞լ
են,
թե
{նոցա}
անունը
կոտրել
եմ
կամ
բամբասանքի
տեղիք
եմ
տվել:
Կ
ը,
որ
նոքա
ինձ
չեն
տեսնուլ
այստեղ,
երկրորդ,
ես
{նոցա}
մոտ
գնալ-գալ
չունիմ:
Ողջ
եղեք
եւ
աստված
քեզ
կատա
՞նչ
հնար
կար,
որ
առանց
նվիրական
երգերի
կատարվեին
{նոցա}
պաշտամունքը:
Այժմուս
մեր
լեզվի
վերանորոգությա
Սիրելի
Գայանե
քրոջս
եւ
Ռափայել
Գավրիլիչին,
բոլոր
{նոցա}
աղջիկներուն:
Լսել
եմ,
երկու
աղջիկ
ունին
որպես
թ
մեջ
պիտո
է
փտած
պապական
աբեղաների
ձեռքով
մտանե:
{Նոցա}
լույսը
խավարից
շատ
վատ
է,
վասն
որո
թող
յուրյանց
տալ,
որ
այդ
հարվածը
ստանանք.
հայտնի
բան
է,
այդ
{նոցա}
աչքը
ծակում
է
եւ
ծանր
բան
է
հրապարակով
ծրագրի
մեջ
ուր
կարծիքը
թշնամիների
խայտառակության
համար:
{Նոցա}
միակ
հույսն
է,
որ
օրագիրը
խափանվի,
բայց
դուք
պի
նն
մանեթ
եւ
կես:
է
Որքան
տոմսակ
կարողանաք
ցրել,
{նոցա}
բոլորի
հասցեքը
եւ
ստորագրության
գները
կարող
եք
ու
ղ
այնտեղ
տեսանեն
նոքա
խայտառակության
հանդեսը,
ես
{նոցա}
ցույց
կտամ
յուրյանց
հոր
հարսանիքը.
հանգիստ
կացի՛
րակության
եւ
թե
անգլիական
մեծամեծների,
պիտի
գնան
{նոցա}
մոտ
եւ
նորանց
պիտի
ընդունեն
յուրյանց
մոտ
եւ
այսպե
նեն
յուրյանց
մոտ
եւ
այսպես
անդադար
գործ
ունենալով
{նոցա}
հետ,
չեն
կարող
խոզի
նման
բնակվել
Հնդկաստանում,
յքերի,
թե
կառավարության
եւ
թե
յուրաքանչյուր
տարի
{նոցա}
եկամուտը
ստանալու
վերաբերյալ
հաստատ
տեղեկությունք
գծագրված
էր
ուրախություն
եւ
խղճի
հանգստություն.
{նոցա}
ճակատը
փայլում
էր
արժանավոր
պարծանքով:
Կեցցե
մնացած
Ֆրանսիսկոս
Երկրորդին,
փակված
են
այնտեղ
եւ
{նոցա}
առաջնորդում
է
մայոռ
Ֆեռգուլան:
Մեսսինայի
քաղա
անց
ամենայն
բացառության,
խորտակված
են
այժմուս
եւ
{նոցա}
փոխանակ
դրվում
է
Վ.
Էմմանուելի
անվանագիրը:
Ամեն
ն
պաշտոն
վարելուց,
կան
դեռեւս
յուրյանց
տներում:
{Նոցա}
եկեղեցին
խլված
է
եւ
գտանվում
է
այլ
կրոնավորների
ձ
ետութեանն
Անգլիոյ,
ամենայն
գործ
սկսանի
ընդ
ձեռն
{նոցա}
եւ
նոցա
քննութեամբ
եւ
դատողութեամբ
մտանէ
յատեանն
ն
Անգլիոյ,
ամենայն
գործ
սկսանի
ընդ
ձեռն
նոցա
եւ
{նոցա}
քննութեամբ
եւ
դատողութեամբ
մտանէ
յատեանն
՚ի
լուր
ն
ելանել
յանդիման
դատաւորաց
Սուպրիմ
Կորտի,
քանզի
{նոցա}
գործ
է,
ասէր,
վճռել
կտա՞կ
իցէ
թուղթն
այն,
թէ
պ
բայց
անդր
քան
զայս
արժանի
զարմանաց
անյաջողութիւն
{նոցա}:
Որ
ինչ
զհրիտակէ
Սարգիս
Ծատուր
Աղաւելեանի,
նազան
եպիսկոպոսաց
եւ
զառաջնորդաց
իւրեանց,
ի
թիւս
{նոցա}
զաւելու
այժմիկ
եւ
բողոք
մերազանց
պանդխտելոց
ի
Կալ
թշուառացելոյ
եւ
առաթուր
կոխելոյ,
քանզի
ուխտեալ
է
{նոցա}
սպաս
հարկանել
ազգին,
կամենայն
թողուլ,
այլ
զնա
ո
անաց
յիմում
ներկայութեան
հաստատեաց
եւ
վճռեաց
տալ
{նոցա}
ըստ
պատկանելոյն
զառանձին
թուղթ
լրացեալ
երեսփոխանո
եմ
դոցա
վերայ,
կամ
պախարակելով
անցանեմ
հարեւանցի
{նոցա}
մօտով.
ոչ,
այդ
պակասութիւնքը
ծակում
են
իմ
սիրտը
րութեամբ
վաստակում
են,
եւ
ամենակալ
Տէրը
օրհնել
է
{նոցա}
վաստակը:
Երբ
աւարտեցի
խօսքս,
Պ.
Խ.
վեր
կա
հաց
ուտել
հանգիստ,
ամեն
մի
չնչին
բան
վրդովում
էր
{նոցա}
փոքրիկ
հոգու
խաղաղութիւնը,
ծառի
տերեւների
շարժող
ուղղութիւն
հոգու:
Եւ
այդ
պատճառը
պիտոյ
էր
որոնել
{նոցա}
կազմուածքի՞
մէջ
ֆիզիկաբար,
թէ
լոկ
բարոյական
պատճ
զրպարտութեան
պարսաքարեր
եւ
թուք
ու
մուր
արձակուեն
{նոցա}
վերայ։
Ո՛վ
Պարոններ,
ազգը
այս
տեսակ
կրթութիւն
չ
աստէ
նորանց
սնուցանելու
համար,
թո՛ղ
հաց
պատրաստէ
{նոցա}
ապրուստը
ապահովելու
համար,
ապա
թէ
իրաւունք
կը
ստ
մնում
անտարբեր
վիճակի
մէջ.
զարթած,
թէ
չզարթած,
{նոցա}
հոգեկան
ընդունակութիւնքը,
այնուհետեւ
շատ
անգամ
պ
ում
եմ
այն,
ինչ
որ
կայ
շինականների
մէջ
եւ
ինչ
որ
{նոցա}
կենդանի
լեզուովը
լսում
եմ
նոցանից:
Աւանդութիւնը
ս
կարող
եղբայրակիցներին,
ջերմացո՛ւր
քո
կրակով
եւ
{նոցա}
սիրտը
մեր
անտէր
ազգի
վերայ
եւ
հաւատա՛,
որ
շնորհա
չունենայ
Կուրանը։
Ինչո՞ւ
համար.
նորա
համար,
որ
{նոցա}
կրօնի
աղբիւրքը
գտանւում
են
այդ
գրքերի
մէջ,
իսկ
մ
ն
գանձարանից
առանց
վճարի,
իսկ
ունեւորքը
կարող
են
{նոցա}
տրուած
հողերի
վերայ
շինել
տներ,
խանութներ,
շտեմ
ններ,
գործարաններ
եւ
ամենայն
բան,
որ
ցանկալի
էր
{նոցա},
իւրեանց
ծախքով,
ամենեքեան
առհասարակ
ազատ
մնալո
ուրս
եկած
Հայերի
հոգեւոր
հօտը,
եւ
թոյլ
ենք
տալիս
{նոցա}
եկեղեցիք
ու
զանգակատունք
շինել՝
ազատութեամբ
կատա
ցիք
ու
զանգակատունք
շինել՝
ազատութեամբ
կատարելով
{նոցա}
մէջ
իւրեանց
օրէնքի
պէս
բոլոր
եկեղեցական
կարգերը,
ստանական
գործողութենների
մէջ,
ունէին
միայն
լինել
{նոցա}
պաշտպանքը
եւ
հովանաւորքը:
Բայց
երբ
որ
այս
կամ
այ
զիրեանի
ձեռքով
տուեց
ՄԵԶ
ամենահպատակագոյն
խնդիր,
{նոցա}
իրաւունքները
եւ
առանձնաշնորհութիւնքը,
պարգեւած
ի
rosis),
եւ
դորա
յառաջանալու
պատճառը
ճանաչւում
է
{նոցա}
նստողական
կեանքը,
որից
պատճառւում
է
եւ
արիւնի
ան
րիմում
կենակից
լինելով
Թաթարների
հետ,
վեր
է
առել
{նոցա}
շատ
սովորութիւնքը,
որ
մինչեւ
այսօր
եւս
պաշտում
է
ցած
են,
եւ
Յիշատակարանիս
գրողը
շատ
անգամ
խօսած
է
{նոցա}
հետ:
Այժմ
գուցէ
մի
կամ
երկու
մարդ
ծերունիք,
մնա
իմիայն
Ֆրանսիայի
Մարսէյլ
քաղաքի
մէջ,
այն
ժամանակ
{նոցա}
շահաստացութիւնը
կրկնապատկուելու
էր,
անշուշտ:
Եւ
եւ
միաբան
ուժով
սկսէին
գործ
կատարել,
այն
ժամանակ
{նոցա}
հաշուատունքը
Նախիջեւանի
եւ
Մարսէյլի
մէջ,
առանց
ա
առասիրութիւնը
եւ
խաւարասիրութիւնը
մեծ
էր,
քան
թէ
{նոցա}
Հայութիւնը
եւ
ազգասիրութիւնը:
Պարզ
երեւում
է
ահա
տակը:
Դորա
հակառակ՝
ճշմարտութեան
զինուորների
եւ
{նոցա}
առաջնորդի
անունները
վառվռուն
աստղերի
նման
փայլելո
րկու
հակառակող
բաժինները՝
ճշմարտութիւն
քարոզելով
{նոցա},
որ
նուիրելով
իւրեանց
անձը
ստութեան
եւ
խաւարի
սպ
ւգութեամբ
պատասխանելով՝
արդեօք
բորբոքելու
չէի՞նք
{նոցա}
դէպի
մեզ
ատելութեան
փայլակները։
Ի՛նչ
փոյթ,
միան
ր
յարգութիւնը,
այլեւ
անարգելու
եւ,
խայտառակելով
{նոցա}
խարդախութիւնը,
հալածելու
եւս:
Սուտ
ազգասէրքը,
մէջ:
Շահասիրութիւնը:
Սուտ
ազգասէրքը
եւ
միւս
{նոցա}
ընկերքը,
որոնց
անունները
քանի
անգամ
կրկնեցի,
լա
լով
սուտ
ազգասէրների
ուղղութեամբ,
առաջնորդուելով
{նոցա}
ձեռքով,
արդարեւ
այս
րոպէիս
բացարձակում
է
իւր
խար
մ
էք
ձեր
համար,
եկէք
մեր
մօտ...
Ձեզ
հարկաւոր
չէ
{նոցա}
դեղը...
Թանգագին
է,
մեք
աւելի՛
դիւրին
գնով
մկնդ
էջ
վաստակում
են
Հայոց
ազգի
սուտ
ազգասէրքը
եւ
միւս
{նոցա}
ընկերքը.
փառք
եւ
պարծանք
դոցա:
Եւ
մատենագրո
րոզիչներից,
որպէս
ազգի
անարգողներից
եւ
չընդունել
{նոցա}
գիրը
կամ
բանը"։
Բայց
ազգի
մէջ,
փա՛ռք
Աստուծոյ
ին,
եւ
դուք
աշխատում
էիք՝
ամրացնելով
ձեր
ոտքերը
{նոցա}
ձիւթապատ
ուսերի
վերայ:
Իսկ
մեք
կը
փառաւորենք
ոտաբոբիկ
եւ
ըստ
մեծի
մասին
մերկ
տղայքը
որոնում
են
{նոցա}
մէջ
կաղին,
որ
դեռեւս
ընկած
չէին
հաւաքողի
ձեռքը:
ի
հետեւանքը
շատ
անմխիթար
են,
վերաբերութեամբ
դէպի
{նոցա}
գործադրութիւնը
որոշեալ
ցաւերի
մէջ։
Լինդմանը
հանգ
լուսաւորութեան
աւազան:
Բայց
թէ
ո՛րչափ
յաջողեցաւ
{նոցա}
իրագործել
իւրեանց
գաղափարը,
թէ
ի՛նչ
հանգամանքներ
սրոպ
խնկելի
թարգմանիչքը
հոգաբարձու
եղած
չլինէին,
{նոցա}
աշակերտքը
ինքեանք
գնացած
լինէին
Եւրոպա
եւ
Ալեքսան
թշնամութիւնը
դէպի
ինձ.
ոչինչ
յարակցութիւն
չունիմ
{նոցա}
հետ,
եւ
եթէ
ինքը՝
Պ.
Իսահակեանցը՝
որպէս
մանկա
է՝
Հայաստանի
Մուզաները
չեն,
որ
ողբում
են,
այլ
{նոցա}
անմահ
յիշատակները:
Այսպէս
չէ
կարելի
խօսել,
որով
եւ
հոգու
համար
ոչինչ
հոգաբարձութիւն
չենք
տեսանում
{նոցա}
կողմից:
Եւ
Պ.
Իսահակեանցից
ջատագոուած
գործերը
ա
ւստ
են
եղած
դոյն
այդ
աբեղաների
ձեռքով,
որովհետեւ
{նոցա}
մասին,
բայց
ոչ
նոցա
օգտի
համար,
խօսում
էր
այնտե
աբեղաների
ձեռքով,
որովհետեւ
նոցա
մասին,
բայց
ոչ
{նոցա}
օգտի
համար,
խօսում
էր
այնտեղ
Ղազարը,
ինչպէս
երե
նում
է
երանաշնորհ,
բազմերախտ
եւ
սրբազնագործ,
եւ
{նոցա}
գործը՝
յիշատակ
ճշմարիտ
ազգասիրութեան:
Իմ
աչքում
ը
են
բազմերախտ,
երանաշնորհ
եւ
սրբազնագործ,
թո՛ղ
{նոցա}
բարեխօսութիւնը
անպակաս
լինի
պարոն
Իսահակեանցի
գլխ
՞նչ
պիտոյ
է
առնել.
երեւի
այդպէս
նախասահմանուած
է
{նոցա}
վիճակը:
Պարոնը
իւր
ներկայ
յօդուածի
վերջումը,
կա
է,
թէ
միայն
սիրու
գնով
կարող
էր
Լէոնորան
ստանալ
{նոցա}
փրկութիւնը:
Լէոնորան
երկբայում
է...
Բայց,
մտած
Իսկոյն
գնում
է
նա
բանտ
եւ
յայտնում
է
Մանրիկօյին
{նոցա}
ազատութիւնը։
Մանրիկօն,
իմանալով
ազատութեան
պայմ
Առհասարակ,
շնորհակալութիւն
այդ
ուսանողներին
{նոցա}
գովանի
ցանկութեան
համար
եւ
թէատրոնական
բեմից
դաստ
տեսանել
եւ
լսել
թէատրոնական
բեմից։
Այդ
կը
լինէր
{նոցա}
համար
մի
նոր
զարկ,
մի
նոր
շարժառիթ
յառաջադիմութե
նձինք
եւ
թեւ
ու
թիկունք
դառնան
մեզ,
որպէս
եւ
մեք
{նոցա}:
Դարձեալ
մի
այլ
նամակ
ստացայ
Պ.
Գամառ-
ինձ
նամակ
գրել,
եթէ
ես
եւս
յանձն
առնում
նոյնպէս
{նոցա}
գրել,
բայց
արի
տե՛ս,
որ
նոքա
շատ
են,
իսկ
ես՝
է.
ապա
ի՛նչ
կը
լինէր
իմ
վիճակը,
եթէ
ես
չիմանայի
{նոցա}
լեզուն,
եթէ
հարկադրուած
լինէի
մի
միայն
կովի
նման
,
եթէ
հարկադրուած
լինէի
մի
միայն
կովի
նման
նայել
{նոցա}
երեսին:
Այսպէս
ութ
ժամը
կը
լինէր,
մի
պատանի
լ
արիւնահեղութեան,
բանտի,
հալածանքի,
կապանքի,
{նոցա}
համար,
որ
ընկել
էին
այդ
իւրեանց
չպատկանած
իրաւու
լով
մի
անցքում,
ձեռք
է
ձգում
մարդիկ
եւ
վարւում
է
{նոցա}
հետ,
ինչպէս
հրամայում
էր
նորա
թշուառ
հոգին
եւ
ամ
բան
է,
մի՞թէ
Հայք
լեզու
չունին:
-
Անպիտան
է
{նոցա}
լեզուն,
անկիրթ
եւ
անմշակ,
բայց
մեր
լեզուն՝
կոկ
այց
ես
թողնում
եմ
նորանց,
մինչեւ
որ
մի
փոքր
նստի
{նոցա}
ջերմութիւնը,
որպէսզի
սառն
աչքով
կարողանամ
նկատել
երմանիայի
մտածող
եւ
փիլիսոփայական
պատկերից,
մինչ
{նոցա}
հետ
միասին
աչքիս
առաջեւ
են
գալիս
աւերակ
Հայաստանը
նւում
է
օդը՝
քննելով
մի
որոշած
տեղի
շրջակայքը
եւ
{նոցա}
յատկութիւնքը
եւ
որակութիւնքը,
որ
անմիջապէս
ազդեց
րծանութիւնը
եւ
ամայութիւնը,
բայց
չենք
լսում,
թէ
{նոցա}
շինութիւնը
այժմեան
ժամանակումս
ինչ
խորհուրդ
ունէր
կամ
լինելութեան
չլինելու
հաւասար
վիճակը
նիւթ
լինի
{նոցա}
ողբերին
եւ
լացին:
Թո՛ղ
աշխատին
դպրոց
շինել,
աշա
այ
Փարիզում
եւ
Հայկական
Մուրադեան
վարժարանին,
եւ
{նոցա}
մասին
միտք
ունիմ
առանձնապէս
խօսել,
մանաւանդ՝
այ
Այն
ամայացած
տները,
որոնց
մէջ
մնացել
են
այժմ
{նոցա}
նախկին
բնակիչների
պատկերքը
եւ
կահ
կարասիքը,
այն
դովիկոս
Տասնեւվեցերորդը
եւ
Մարիա
Անտուանետտան...
{Նոցա}
կտրուած
գլուխների
յար
եւ
նման
մոմեղէնքը
տեսած
էի
նուած
անկարգութեան
պատճառով:
Շատ
եւ
շատ
ցաւելի
է
{նոցա}
վիճակը
եւ
ցանկալի
էր,
որ
ազգը
մի
փոքր
կարեկից
լի
ակը
եւ
ցանկալի
էր,
որ
ազգը
մի
փոքր
կարեկից
լինէր
{նոցա}
՝
վճռելով
նոցա
ապագան
եւ
կորզելով
այն
վհատական
դր
էր,
որ
ազգը
մի
փոքր
կարեկից
լինէր
նոցա՝
վճռելով
{նոցա}
ապագան
եւ
կորզելով
այն
վհատական
դրութեան
միջից,
ցաւում
ենք
եւ
Խորէն
վարդապետի
վերայ՝
քաջ
գիտելով
{նոցա}
դրութիւնը
եւ
հայեացքի,
շատ
անգամ
գուցէ
ակամայ,
ար
Հայ
մատենագրաց
"
մակագրութեամբ
եւ
բաժանւում
են
{նոցա},
որոնք
յառաջուց
գրուած
էին
այս
հրատարակութեան
բա
տ,
ինչպէս
ուրիշ
կառավարութենների
հետ,
ուրեմն
եւ
{նոցա}
օգուտը
կապուած
չէ
մի
վնասի
հետ,
որ
պիտի
վերաբերո
չափ
սիրելի
Հայերը
չկամին,
որ
եղբայրաբար
խօսելով
{նոցա}
հետ,
խնդրէինք
վերացնել
այն
տգեղութիւնքը,
որոնց
ս
չեմ
կերել,
չեմ
վատնել,
այլ
որքան
վաճառել
եմ,
{նոցա}
բոլորի
արծաթը
քեզ
հասացանելով
եւ
այն
քսան
հազարին
անալու
չէ
առնել
այդ
բաները,
ուստի
պիտի
բորբոքուի
{նոցա}
մէջ
անմիաբանութեան
եւ
գժտութեան
բոցը...
Այդտեղ
ո
...
Ինձ
հարկաւոր
է
այդ,
ես...
դեռեւս
կը
ծիծաղեմ
{նոցա}
երկուքի
վերայ
եւս:
Չորրորդ՝
Բէգզադէն
բարերա
ո
կողմից.
այդքան
տարի
ծառայելու
վարձը...
-
{Նոցա}
ծնունդը
չորանայ,
նոքա
իմ
տունն
են
քանդել,
-
ասե
անչում
է
իւր
ապրանքի
համար
վարձուած
սայլորդները,
{նոցա}
եւս
պատուիրում
է,
որ
չհամարձակուին
ապրանքների
հե
այն
ժամանակ
սուրբ
պարտականութիւն
կը
համարենք
դնել
{նոցա}
առաջեւ
Բէգզադէի
ամբողջ
եւ
լիակատար
վարքագրութիւնը
նաների
հետ՝
ամենայն
րոպէ
իշխանութիւն
գործ
դնելով
{նոցա}
վերայ:
Apropos.
մի
անգամ
հարցուցի
մի
աբեղայից,
propos.
մի
անգամ
հարցուցի
մի
աբեղայից,
թէ
ինչ
է
{նոցա}
իրաւասութիւնը
քահանաների
վերայ,
ինչո՞վ
բարձր
են
թէ
միայն
չեն
կորուսել
իւրեանց
բարօրութիւնը,
երբ
{նոցա}
ազգը
ենթարկուել
է
մի
թշուառ
յեղափոխութեան,
այլ
մ
ը
պարտական
են
բանալ
մանուկների
միտքը,
պինդ
տնկել
{նոցա}
մէջ
ազգութեան
սերմը,
վառել
նոցա
սրտում
Հայութեան
տքը,
պինդ
տնկել
նոցա
մէջ
ազգութեան
սերմը,
վառել
{նոցա}
սրտում
Հայութեան
կրակը,
մի
խօսքով՝
կատարել
այն
եր:
Հայ
կանա՛յք,
ձեր
պէս
չէին
ձեր
մայրերը.
{նոցա}
սիրտը
զարկում
էր
ազգութեան
համար։
Ազգին
հասած
հա
նացի
կերպարանքի
տակ
եւ
երբէք
չկամեցան,
որ
նայէին
{նոցա}
վերայ
որպէս
մի
խաղալիկի
կամ
որպէս
մի
հագնուած,
զ
Հայոց
ընտիր
որդիքը
զոհ
գնացին
պարսկական
վիշապին,
{նոցա}
մայրերը,
կանայքը,
քոյրերը
եւ
դստերքը
պակաս
չերե
նց
պիտոյքը
եւ
աղախիններից
չպաշտուեցան.
մարդ
չկար
{նոցա}
ձեռքին
ջուր
ածող
կամ
այն
պարզ
կերակուրը
եփող,
որ
առագաստները
նորահարսների,
եւ
սարդի
ոստայն
պատեց
{նոցա}
նախկին
շքեղութեան
վերայ:
Շատ
ձմեռներ
անցան,
շատ
վերայ:
Շատ
ձմեռներ
անցան,
շատ
գարուններ
եկան,
{նոցա}
հետ
միասին՝
եւ
գարնան
ծիծեռնակներ,
բայց
նոցա
տղ
,
նոցա
հետ
միասին՝
եւ
գարնան
ծիծեռնակներ,
բայց
{նոցա}
տղամարդիկը
յետ
չդարձան,
նոքա
իւրեանց
այրիութիւնը
ոքա
վաղ
ուրեմն
կորա՛ծ
են
մեր
համար,
կորա՛ծ
են
եւ
{նոցա}
զաւակները:
Նոցա
Հայութիւնը
գուցէ
երեւում
է
նորան
րա՛ծ
են
մեր
համար,
կորա՛ծ
են
եւ
նոցա
զաւակները:
{Նոցա}
Հայութիւնը
գուցէ
երեւում
է
նորանից,
որ
տարին
մի
մ
են
օտարի
լեզուով:
Մեք
վերջացրել
ենք
մեր
հաշիւը
{նոցա}
հետ։
Թողնում
ենք,
որ
նոքա
լողան
իւրեանց
քրինօլի
ւ
անմերժելի
պարտականութիւն
կայ
ձեր
վերայ՝
նմանել
{նոցա}
եւ
հասկանալ
ձեր
խորհուրդը:
Դուք
ստեղծուած
չէք,
տունկը
եւ
ծնողական
սուրբ
իրաւունքներով
պարտք
դնել
{նոցա}
վերայ
նոյնը՝
աւելի
աճեցուցած,
տալ
իւրեանց
զաւակ
լ
նոցանից
եւ
ազգութիւնը,
լեզուն
եւ
կրօնը
յանձնել
{նոցա}
որպէս
մի
սրբազան
եւ
անկողոպտելի
աւանդ՝
կտակելով
ստկութիւնը,
այս
դարու
մարդասէր
հոգին
դարմանում
է
{նոցա}
վէրքերը
եւ,
բռնելով
ցանկացողի
ձեռքից,
հանում
է
երը։
Ձեր
պարծանքը
եւ
յիշատակը
են
ձեր
զաւակները:
{Նոցա}
ձեռքով
եւ
նոցա
արժանաւորութեամբ
պիտի
փառաւորուին
նքը
եւ
յիշատակը
են
ձեր
զաւակները:
Նոցա
ձեռքով
եւ
{նոցա}
արժանաւորութեամբ
պիտի
փառաւորուին
եւ
անմահանան
ձե
րուին
եւ
անմահանան
ձեր
անունները.
սորա
հակառակ,
{նոցա}
անարժանութեամբ
պիտի
մեռանին
եւ
ոչնչանան:
Երա
ինք
յարգել
մեր
ազնուամիտ
թղթակիցքը՝
պատասխանելով
{նոցա}
հարցմունքին,
բայց
ֆիզիկական
անկարելութիւնը՝
առա
ահպանեցին
ազգի
գոյութիւնը,
եւ
մեր
համար
սուրբ
են
{նոցա}
յիշատակքը:
Այս
երախտագիտական
զգացմունքի
չափով,
,
որ
իւրեանց
կրօնը
կամ
դաւանութիւնը
վնասակար
չէր
{նոցա},
որ
կամ
դրացի
էին
Հայաստանին,
կամ
տիրապետել
էին
անում
էր
միմեանցից
այդ
ազգերը,
որպէսզի
հեշտ
լինի
{նոցա}
այնուհետեւ
կուլ
տալ
խե՜ղճ
Հայաստանի
որդիքը:
Այս
գործի
համար
եւ,
երբ
նոքա
հաւաքուին,
կ՚առաջարկեմ
{նոցա}
այն
բոլոր
վկայութիւնքը,
որոնց
վերայ
մտածում
են
Հ
աստիճան
առ
աստիճան
եւ
զգուշութեամբ
կը
սկսեմ
բանալ
{նոցա}
իւրեանց
մոլորութիւնքը՝
մեղադրելով
նորանց
եւ
Յովհ
ը
չընդունելով)
մեռածների
համար,
որ
Աստուած
ներէ
{նոցա}
անգիտութեան
մեղքը:
Հրաժարական
ողջոյն
տալով
Թ
ազգայնութեան
նեղ
շրջանակը,
միւս
կողմից
չէ
պիտոյ
{նոցա}
ձեռքից
թողուլ
ընդհանուր
լուսաւորութեան
լայն
ասպար
գամս
ուրիշ
բաների
վերայ
խօսել,
ըստ
որում,
առանց
{նոցա}
եւս
բաւական
ձգուեցաւ
բանի
ընթացքը:
Բայց
եւ
այնպէ
Թողէ՛ք
մեռելներին
թաղել
իւրեանց
մեռելները.
{նոցա}
արեւը
մտած
է,
իսկ
դուք
կենդանի
էք
եւ
ապագայի
արշ
իւրեանց
ֆերմերից,
քանզի,
եթէ
սա
զլանայ
գործ
տալ
{նոցա},
մշակը
պիտի
սովամահ
մեռնի.
ո՞ւր
գնայ
եւ
ի՞նչ
գո
ատ
է,
թո՛ղ
լինի
այն
անհատը
Ներոն,
Կալիգուլա
կամ
{նոցա}
աշակերտ
մի
պոլիտիկական
աւազակ,
բնաւ
սարսափելի
չէ
ս
լուծել՝
առանց
հող
տալու
շինականին:
Երկիր
չտալ
{նոցա},
ասել
է
23
միլիոն
ժողովուրդ
օրական
հացի
կարօտ
ձգ
,
պիտի
պատերազմի
սարսափելի
զօրութեամբ:
Երկիր
տալ
{նոցա},
ասել
է
բովանդակ
ազնուականութիւնը
յարուցանել
կառ
ր
գիւղական
հասարակութեան
եւ
ընկերութեան,
համեմատ
{նոցա}
թուին,
այնպէս,
որ
այդ
հասարակութիւնքը,
մինչեւ
մբութիւն
անուանել:
Կառավարութիւնը
զէնք
գործ
դրեց
{նոցա}
վերայ,
բայց
սպանուածների
արիւնը
ոռոգեց
եւ
աճեցու
իշ
զօրութեամբ
շարժին,
վարձկան
են
այդ
զօրութեան:
{Նոցա}
շահը
այն
է,
որ
հազիւ
հազ
ապրում
են,
բայց
նոցա
կ
:
Նոցա
շահը
այն
է,
որ
հազիւ
հազ
ապրում
են,
բայց
{նոցա}
կեանքը
զոհուած
է
զօրութեան
շահին:
-
Կա՛ց,
գլուխ
ես
եղած,
որ
մինչեւ
այժմ
չհասկցար:
Ապրանքը
{նոցա}
ապրանքը
չէ՞...
-
Հերիք
է,
լսիր:
Քո
բոլոր
մ
վաճառականութեան՝
պանդխտանալով
օտար
աշխարհում:
{Նոցա}
կեանքի
շաւիղի
վերայ
եւս
չկան
ծաղիկներ
եւ
վարդեր,
մ
ենք
այս
թշուառութեանց
պատկերները
նկարագրելուց:
{Նոցա}
ահարկու
կերպարանքը
սարսափ
են
բերում
մեր
վերայ:
Ա
իւն,
միմիայն
այն
պատճառով,
որ
ինքեանք
Հայ
էին:
{Նոցա}
վաճառականութիւնը
ազգային
չէ՛,
եւ
ազգի
ընդհանուրի
հարստանան:
Զուգահեռաբար
սորա
հետ
կը
լայնանայ
եւ
{նոցա}
գործունէութեան
ասպարէզը:
Եւ
որքան
ասպարէզը
լայնա
րծարանատիրոջ
եւ
կամ
միջնորդի
ձեռքում:
Զօրութիւնը
{նոցա}
մօտ
է,
որովհետեւ
նոցա
մօտ
է
վաճառականի
պարտքի
մա
նորդի
ձեռքում:
Զօրութիւնը
նոցա
մօտ
է,
որովհետեւ
{նոցա}
մօտ
է
վաճառականի
պարտքի
մատեանը
կամ
մուրհակը:
Մի
բազմութիւնը
ազգ
ճանաչելով՝
շատ
անգամ
ուրանում
են
{նոցա}
սերունդի
գոյութիւնը:
Փիւնիկեցիք
չկան,
կամ
այնին
աւերիչ
ոյժերի
ազդեցութեան
եւ
քանի
որ
կարողանում
է
{նոցա}
դէմ
դնել,
պահպանում
է
իւր
անձը՝
ապրում
է:
Բայց
արուելով
արտաքին
ոյժերից,
մեռնում
են,
եւ
ինչպէս
{նոցա}
կազմուածքի
մէջ
մտած
նիւթերը,
լուծուելով
կազմուած
եւ
առհասարակ
գլխիվայր
հասկացողութիւնք
պաշտելի
են
{նոցա},
խորամանկութեամբ
օգուտ
են
քաղում
նոցա
թուլութենի
պաշտելի
են
նոցա,
խորամանկութեամբ
օգուտ
են
քաղում
{նոցա}
թուլութենից,
տիրում
են
նոցա
վերայ
եւ
նոցա
անունո
եամբ
օգուտ
են
քաղում
նոցա
թուլութենից,
տիրում
են
{նոցա}
վերայ
եւ
նոցա
անունով
ներգործում
են,
միմիայն
իւր
քաղում
նոցա
թուլութենից,
տիրում
են
նոցա
վերայ
եւ
{նոցա}
անունով
ներգործում
են,
միմիայն
իւրեանց
անձնապահո
ելով,
պիտի
իմանալ
որեւէ
աշխարհի
պաշտօնեա՞յքը
կամ
{նոցա}
գահերէ՞ցը:
-
Ճի՜շդ:
-
Ինչո՞վ
ապահովու
ուսանել,
թէ
ոչ:
Սակայն
չէ
պիտոյ
աչքից
հեռացնել
{նոցա}
քաղաքակրթութեան
տարբերութիւնը
մեր
հասկացած
քաղաքա
ւթիւնը
մեր
հասկացած
քաղաքակրթութենից:
Բանդերը
են
{նոցա}
դպրոցները,
պօլիցականք
եւ
ժանդարմը՝
դաստիարակներ
ն
կշիռը
եւ
նոյն
իրաւունքը
պիտի
լինի
տէրութեանց
եւ
{նոցա}
ստրկացած
ազգերի
մէջ:
Դու
կամենում
ես
քո
հաւասարա
ր:
Այսօր
ճնշուած
մարդերի
համար
ազգութիւնն
է
{նոցա}
միակ
դրօշը,
որ
կարող
է
բացուիլ
բռնակալութեան
ընդ
ր
փոշով
ծածկուած
յիշատակարանների
վերայ
բաբախում
է
{նոցա}
կուրծքը,
եթէ
նոցա
ազգութեան
հասկացողութիւնը
իւր
շատակարանների
վերայ
բաբախում
է
նոցա
կուրծքը,
եթէ
{նոցա}
ազգութեան
հասկացողութիւնը
իւր
սկիզբը
առնում
է
անց
աստ
աճում
է,
ապրում
է
եւ
բազմանում
է,
հետեւաբար
{նոցա}
բերքը
եւս,
այսինքն
բուրդը,
մորթը,
միսը,
կաթը
մեր
քարոզութիւնը:
Երկիրը
եւ
բերքերը
քաջ
ծանօթ
են
{նոցա},
եւ
անծանօթների
համար
պատրաստ
են
իւրեանց
գոյութե
նձին
պիտի
կազմեն
քո
նման
գերդաստան:
Իւր
կարգով,
{նոցա}
քեզնից
ստացած
բաժինքը
պիտի
բաժնուին
նոցա
զաւակներ
կարգով,
նոցա
քեզնից
ստացած
բաժինքը
պիտի
բաժնուին
{նոցա}
զաւակների
մէջ,
որ
ասել
է,
թէ
քո
թոռներին,
քո
ո
անչիւրը
կը
հասնի
իմ
կարողութեան
չափին.
այնպէս
եւ
{նոցա}
որդիքը
եւ
այլն
եւ
այլն:
-
Եթէ
հանգամանքները
գուցէ
ուղիղ
լինէր
քո
ասածը,
գուցէ
քո
որդիքը
կամ
{նոցա}
սերունդը
ապահով
լինէին:
Բացի
սորանից,
ուր
չկայ
ռանգները
նոյնպէս
հարստանային,
ինչպէս
հաստացել
էր
{նոցա}
հայրը,
այն
ժամանակ
բիւրաւոր
պիտի
լինէին
հարուստն
այնքան
բարձր
կանգնած
են,
որ
մարդը
հող
եւ
մոխիր
է
{նոցա}
առջեւ։
Բռնակալները
սեպհականութիւն
են
պահանջում
նը,
այլ
քրիստոնէավայել
բարի
նախանձով
հետեւում
են
{նոցա}
օրինակին:
Բայց
այն
խնկելի
մարդերի
բարի
խորհ
տնի
է:
Արդ,
աստանօր
վերն
յիշեալ
սամատէրերիցն
եւ
{նոցա}
կողմանէ
տեղս
եղեալ
վէքիլներիցն,
որ
իմ
կտակակատար
ուրեք,
բայց
գուցէ
ոմանք
յայտնեսցին,
յայնժամ
եւ
{նոցա}
իւրաքանչիւրոցն
հինգ
ռուփի
սքայ
սալամաթի
տացեն
մի
ն
ի
ներքոյ
կառավարութեանս
պահելով
իբրեւ
ի
կողմանէ
{նոցա}
գործակալ,
հաւատարմաբար
զամենայն
եկամուտն
ժողովեց
տարն
ժառանգն
անուանեալն
յիշեալ
կառավարչացն
եւ
կամ
{նոցա}
օրդնի
յիշեալ
Տէր
Ստեփանոսի
եւ
ապագայ
նորին
տեղակա
կամ
իմ
օրդնին,
եւ
այլն
յիշեալ
կառավարչաց
եւ
կամ
{նոցա}
օրդնուն,
Արդ
եւ
զայս
յայտնեմ,
զի
այսու
զյի
ըստ
ամենայնի.
այս
ինքն
յիշեալ
կառավառիչքն
եւ
կամ
{նոցա}
օրինին
իմ
կտակակատարաց
զգործսն
առ
իմ
ստատն
քննեսց
ց,
բայց
կտակակատարն
իմ
ոչ
երբեք
յապաղէ
յայտնելով
{նոցա}
զկերպն
եւ
զաջողակ
ճանապարհն,
որով
նոքա
կարեւոր
լ
ահ
պատահիցի,
յայնժամ
ժառանգութիւնս
զոր
տուեալ
եմ
{նոցա},
փոխարկվի
այսու
կերպիւ
որպէս
ի
վայր:
Բաժին
նն
երկու
հարազատ
եղբարցս
օրինաւոր
նախկին
զաւակացն
{նոցա}
ուստեր
կամ
դստեր՝
ֆի
ոմն
մին
բաժին:
Բաժին
բաժինն
երկու
հարազատ
եղբարցս
նախկին
արու
զաւակացն
{նոցա}.
թէ
ունիցի
ոչ,
իւրեանք
ընկալցին,
այլ
եթէ
կտակա
րեանց
զոր
կրեն
ի
վերայ
բանին
իմոյ,
տէր
հատուցանէ
{նոցա}
ի
հանդերձելումն:
Ի
յաւարտմանէ
գրեցեալ
կտակո
ց
սիրոյն
հանեն
ձօն
"...
-
Մի՛
մեղիցէ
{Նոցա}
՝
անսէրն
անկրօն:
Բ.
ԱՆՑՔ
Ը
տու
լինել
մեզ,
հիմնելով
զդպրոցս
եւ
պաշտպան
կալով
{նոցա}
աննախանձաբար,
առանց
թեւակոխելոյ
յամբիոնն
ուսուցչ
արու
անտի,
ուրեք
ուրեք
՚ի
գործ
եդին
աստուածաբանք
{նոցա}:
Եթէ
ժամանակաւոր
առաքումն
Հոգւոյն
յՈրդւոյ
կամ
հա
ի
Քրիստոս,
եւ
երկու
բնութիւն
կը
դալան
ենք
ընդդէմ
{նոցա},
որ
աստուածութիւնն
ու
մարդկութիւնը
շփոթեալ
ըսին
ցիք
կարեն
համարիլ
ուղղափառս,
ըստ
որում
պահեալ
էր
{նոցա}
միշտ
եւ
ընդ
ամենայն
տեղիս
զմի
եւ
նոյն
վարդապետութ
չ
կամիք,
թէ
արասցեն
ձեզ
մարդիկ,
արարե՛ք
եւ
դուք
{նոցա}.
ասէր
երբեմն
վարդապետն
տիեզերաց:
Քրիստոնէութիւն
,
եւ
սովին
ստրկասցի
անբնական
կամաց
եւ
ցանկութեանց
{նոցա},
ուսանելով
ընդ
նմին
լռելեայն,
եթէ
ամեն
այն
օրէն
ցանկութեանց
ազգին,
այլեւ
ի
վերայ
գոյից
եւ
ընչից
{նոցա}:
Ըղձանայաք,
սապէս
տեղեկանալ,
որո՞վ
արդեօք
զանա
կ
այդպիսեաց
արձանագրեմք
՚ի
պատմութիւն
՚ի
նախատինս
{նոցա},
՚ի
համար
Հերոստրատեանց:
Զայս
նամակ,
ուղղ
են
զիս
բնաւ
թէ
եւ
եղէց
յաւիտեան։
Այլ
մինչ
աւուրց
{նոցա}
օձ
զիւր
տուտ
խածեալ
բոլորակ
Զառամութեամբ
պար
Ծաղկում
են
ճոխ
աւաններ.
Թէ
զինուորն
է
{նոցա}
պաշտպան,
Կան
այն
տեղ
խաղ,
պար,
երգեր.
.
Բայց
որ
գո՛նէ
մի
գաղափար
Դու
ունենաս
{նոցա}
վրան,
(Թէ
եւ
այս
տեղ
իւր
տեղը
չէ)
Բա
են,
Թէ
ուսանողներն
դատարկ
մարդիկ
են,
{Նոցա}
պատասխան
ես
կ՚ասեմ
այսօր,
-
Այդ
կարծեաց
տէր
Այդ
պատճառով
էլ
ուսանողները
Դատարկ
մարդիկ
են
{նոցա}
աչքումը։
ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ
(I)
Անցան
օ
Ունին
կտաւ
լոկ
պատանք։
Երանի՜
թէ
{նոցա}
համար
Այս
գէթ
լինէր
մշտական.
Չէ՛,
կը
իշելով
արդեօք
մի
նոր
կեանք
Առնու
Հայաստան
-
{նոցա}
խե՜ղճ
այրին:
Կեցցէ՛
յաւիտեան
այրին
Հա
կ,
Տիգրանին
յիշենք
մենք,
եղբարք,
Նորոգենք
{նոցա}
փառքը
սուրբ
անուան,
Գուցէ
այս
կերպով
մի
ստ
ն
սրտիս
բիւր
հազար
նետեր.
Իմ
պաշտօն
թուեցաւ
{նոցա}
հակառակ
Երբ
սփռում
էի
սուրբ
սիրոյ
սերմեր։
վ,
տխրութեամբ,
կարծես
բազմեցան.
Իսկ
{նոցա}
մէջտեղ
մի
մարդ
էր
բազմած,
Պաշտօնին
յարմար
զ
թեամբ,
իւր
հակառակորդը
դատապարտել,
մանաւանդ
եթէ
{նոցա}
հայեացքը
օգտակար
չէին
ինքեան:
Թող
Հ.
Սարգսի
համ
մանաւանդ
այդպէս
շատերի
վրայ
եւ
թող
չկարծուի,
թէ
{նոցա}
կարծիքները,
ինչպէս
այժմ,
նոյնպէս
եւ
առաջ
կշիռ
ո
կշիռ
ունէին
մեր
աչքում։
Չէ՛,
առաջ
էլ
նայել
էինք
{նոցա}
վրայ
որպէս
դատարկ
հողմարածութեան
վրայ։
Որքան
մեզ
զդել
նաեւ
մեր
ընդդիմախօսների
լեզուի
վրայ,
թերեւս
{նոցա}
կողմից
բոլորովին
ակամայ
եւ
առանց
գիտնալու։
"
Հիւ
եւ,
զարմանք
չէ,
եթէ
ժողովուրդը
աւելի
հասկացել
է
{նոցա}
գռեհիկ
լեզուն,
որովհետեւ
այն
բոլոր
բաները,
որի
դ
իրենց
սքանչելի
լեզուով։
Կը
տեսնենք
այն
ժամանակ
{նոցա}
ուժը
եւ
կարողութիւնը։
Լեզու
հասկանալը
միայն
բառ
նք
եւ
կարող
ենք
ցոյց
տալ
մեր
ընդդիմախօսներին
նաեւ
{նոցա}
անոճ
եւ
խեղճուկ
գրութեանց
մէջ,
երբ
նոքա
թարգմանո
Ասացինք
որպէս
թէ,
որովհետեւ
իրողապէս
այդ
բոլորը
{նոցա}
վերջին
աստիճան
մայրենի
լեզուի
մէջ
խեղճութեան
արդի
ն,
թէ
մենք
չենք
ուզում
կամ
ծուռ
աչքով
նայում
ենք
{նոցա}
գրքին
կամ
օրագրին,
քաւ.
Մովսիսի
հետ
ենք
ասում,
։
Ուրա՜խ
ենք,
եթէ
այդ
կերպով
եւս
օգուտ
է
բերում
{նոցա}
մեր
բամբասված
"
Հիւսիսափայլը"։
"
Հիւսիսափայլի
"
նխորհուրդ
զեվզէկութեամբ,
այլ
եւ
օգտակար
կը
լինէր
{նոցա}
աշխատութիւնը
լեզուի
մշակութեան։
Մինչեւ
այժմ
նոքա
ս
եւ
Վարդիթեր
",
բայց
դոքա,
սրտանց
խոստովանելով
{նոցա}
արժանաւորութիւնը,
ասում
ենք,
ոչ
միայն
ինչ
որ
մա
պէս
երեւում
է,
արդարացի
պատճառները։
Առաջին՝
թէ
{նոցա}
գրածները՝
հին
եւ
մեռեալ
լեզուով,
անմօտենալի
էին
պեցուցանել
ընթերցողները,
որ
ե՛ւ
հասկանալի
լինէին
{նոցա},
ե՛ւ
ազդեցութիւն
ունենային
նոցա
հոգեղէն
զարգացմա
հասկանալի
լինէին
նոցա,
ե՛ւ
ազդեցութիւն
ունենային
{նոցա}
հոգեղէն
զարգացման
վերայ։
Իսկ
թէ
Ազգայինքը
այդ
խօ
րը
հասարակ
ժողովրդի
համար
չեն.
նա
չէ
կարող
տանել
{նոցա}
ճշդութեանը,
նա
չէ
ուսել
այդ
առարկաները։
Իսկ
մեր
ը։
Իսկ
մեր
միջումը
եթէ
կան
եւս
նորախօս
մատեանք,
{նոցա}
բովանդակութիւնքը
մեծ
մասով
ուսումնական
են։
Չեմ
ա
իւնքը
մեծ
մասով
ուսումնական
են։
Չեմ
ասում
այստեղ
{նոցա}
պակասութիւնքը՝
թէ՛
լեզուի
եւ
թէ՛
կարիքների
կողմի
նոյնպէս
քաջալերել
իւրեանց
համար
աշխատողքը,
սրբել
{նոցա}
ճակատի
քրտինքը
եւ
բարի
եւ
Ազգաշէն
գործերով
օրինակ
իսուսեաններին,
)
հաւանական
եւ
շատ
բնական
է,
որ
{նոցա}
ձեռքը
չէր
համարձակուելու
այսպիսի
գործ
կատարել,
մ
ի
քանի
անուսումն
եւ
ռամիկ
Հայերի
հետ
եւ
շօշափելով
{նոցա}
տգիտութիւնը,
կարծում
են,
թէ
մեր
բոլոր
Ազգը
առան
հանդէսը,
Մուրադեանցի
Օրագիրների
ներկայ
վիճակը,
{նոցա}
ինչպէս
լինելու
պարտականութիւնը
Վարդապետարան
Քրիս
է
ընթերցողների
հոգին,
գրգռում
է
եւ
ջերմացնում
է
{նոցա}
սիրտը
դէպի
այդ
գործի
ընդունելութիւնը։
Երկրորդ,
ու
գաղտնիքը:
Այս
պատճառով,
շատ
անգամ
պատահում
է
{նոցա}
խօսել
յունական
արուեստի
յաւիտենական
գեղեցկութեան
անալու:
Իրաւունք
ունի
հռչակաւոր
Բոկլը
դատապարտել
{նոցա}
այս
նեղսիրտ
ըստ
էութեան,
բայց
գերմանական
հասկացո
անադրութիւնքը,
ինչպէս
կարելի
է
`
դադարել
միմիայն
{նոցա}
թերութեանց
վրայ,
նետելով
միանգամայն
բոլոր
հաստար
ծող
փիլիսոփաներին
աւելի
մօտից,
նա
տեսնում
է,
որ
{նոցա}
բոլորի
փիլիսոփայութիւնը
փոխառնուած
է
Անգլիուց,
ո
,
միտ
դնելով
պատմութեանը,
փախցնում
է
մի
մարդ.
{նոցա}
զուգաւորութենից
ծնում
է
այս
կարդինալը:
Սա
իւր
մա
քեմ
եւ
ձեր
վերայ
լաւ
հոգացողութիւն
կ՚ունենամ:
Եւ
{նոցա}
սիրտը
գրգռելու
համար
միշտ
նախատում
էր
նախկին
վերա
նաւորութեամբ,
որ
միայն
իւրայիններին
էր
սիրում
եւ
{նոցա}
նաեւ
ամենամեծ
յանցանքը
ծածկում.
իսկ
միւսերի
ամեն
ադառնում
են
դէպի
գործարանը:
Վերակացուն
տեսանելով
{նոցա}
անհամեմատ
սէրը
դէպի
նա
եւ
ատելութիւնը
դէպի
ինքը,
Թո՛ղ
աստուածասէրքը
ամեն
ժամանակ
այնպէս
ապրին,
որ
{նոցա}
խիղճը
չտանջէ
նորանց
"),
աղօթք
էր
անում՝
ասելո
թեան
եւ
կերպարանքի
պատկերը
այս
թղթի
ձեռքով
յայտնէ
{նոցա},
որով
եւ
լուսափայլէ
վաստակը
իր
քարոզութեան,
որ
ւսափայլէ
վաստակը
իր
քարոզութեան,
որ
առաջ
արել
էր
{նոցա}
մէջ,
որպէսզի
չարախօս
մարդոց
լեզուն
կարճանայ,
որ
Աստուծու
որդիքը
մարդոց
աղջկերքին
եւ
խառնակուեցան
{նոցա}
հետ"։
Ի՞նչ
բանի
համար,
որդոց
որդի,
մինչեւ
ով
գրելու
համար
ես
շա՛տ
աղտեղի
եմ
համարում։
Բայց
{նոցա}
հայհոյանքի
խորհուրդը,
մի
փոքր
առաջ
յիշուած,
դար
ոյանքի
խորհուրդը,
մի
փոքր
առաջ
յիշուած,
դարձեալ
{նոցա}
ասած
բաներին
նման
էր,
ինչպէս
պոռնիկների
մեղքը
թե
րդապետութիւնքը
հնարողների
սրտերին
դէմ
դարձնելով,
{նոցա}
աղեղները
փշրեցին,
եւ
իրենց
փրկարար
վարդապետութի
ահատակ
Հայոց
վարդապետ
Գրիգորի
մասի՛ն
է
խօսքս,
եւ
{նոցա}
՛
նմաններին,
որ
նո՛յն
առողջամտութեան
ճանապարհին
հ
ապետեցին։
Այս
պատճառով
եւ
մի՛ւս
բոլորը
եւ
ինչ
որ
{նոցա}
մօտ
եղած
մարդո՛ցը
վերաբերեալ,
նորա
ծառաները,
Ա
նայելով
այն
տգիտութեանը
եւ
անկարգ
վարքին,
որ
կայ
{նոցա}
մէջ,
արդա՛րեւ
արժա՛ն
էր,
որ
ա՛յդպիսի
մի
աղանդ
բ
,
այն
չարաթոյն
մարդիկը,
կարծո՛ւմ
էին,
թէ
ե՛ս
էլ
{նոցա}
նման
եմ։
Բայց
ես
չէի
դատապարտում
ա՛յն
պատճառով
ո
պաշտօնների
հասցնել,
ինչպէս
եպիսկոպոսութեան,
կամ
{նոցա}
մէջ
առաջին
պաշտօնի
եւ
կամ
եկեղեցու
դատաւորութեան
ւ
մի
այդպիսի
խօսք
ինձ
չուղարկէին։
Անզգամութիւն
է
{նոցա}
արածը.
բայց
ես
այսպիսի
քրտինքով
առաջ
բերած
մեծ
վ
ուրի
պէս
սրեցին
իրենց
լեզուները
եւ
իժերի
թոյն
կար
{նոցա}
շրթունքի
տակ։
Եւ
ես,
չկարողանալով
Սաղմոսերգո
լ
թէ
խելքով
եւ
թէ
քաջութեամբ
լցուած
եւ
կատարեալ։
{Նոցա}
հետ
միասին
եւ
Աբեղենից
տիրոջը
(ինձ
բարեկամ
էին
ա
.
չէ՞
որ
ախորժանքով
անկաջ
դնողների,
լսողների
եւ
{նոցա}
խնդրուածքի
համար։
Նայեցէ՛ք
Յունաց
ժողովրդի
վրան
համար,
խրատի
խօսք
կամենայ
տալ
քարոզչին,
նայելով
{նոցա}
դառն
խորհուրդներ
որոճալուն,
իր
մէջ
քաշելով
արգել
ն
էլ
"
ասելով։
Եւ
այն
օրհնուածը,
հեռուից
լսելով
{նոցա}
մահաձայն
աղեղների
աղմուկը,
աղօթեց
Աստուծուն
եւ
շ
անի
եղան
ընդունելու։
Նոյնպէս
յարմար
եմ
դատում
{նոցա}
հետ
յիշել
եւ
տէր
Աբրահամ
եպիսկոպոսը,
որում
ըստ
ձ
եամբ
լցուած
հմտութիւնը,
որ
պարգեւել
է
եւ
բերել
է
{նոցա}
շքեղութիւն
եւ
պարծանք,
եթէ
կարելի
լինէր,
նախանձ
զմացուցանել,
որ
Սուրենայ
անապատն
ասի,
վերակացու
{նոցա}
կարգեալ
զՂազար
Փարպեցին
-ճարտասան
եւ
պատմագիր"։
ւմ
ենք
այսօր
մենք՝
մեր
նախահարց
օրերից
հեռացած,
{նոցա}
սրտերից
օտարացած,
կորած
եւ
շուարած
որդիքս։
Այս
ը
Հռիփսիմեանց
նահատակուած
տեղերում,
եւ
երրորդը՝
{նոցա}
բնակարանի
տեղում,
հնձանի
մօտ,
ուր
նահատակուեցաւ
ար
խառնելով
Թադդէոս
եւ
Բարթողիմէոս
առաքեալների
եւ
{նոցա}
հարազատ
յաջորդների
արիւնով՝
ոռոգել
էին
Հայաստանի
է
միայն
վերաբերենք
այդ
աշխատութեանց
ժամանակին
կամ
{նոցա}
բովանդակած
անցքերի
ժամանակին։
Իսկ
թէ
կամենանք
գո
ենանք
գործի
արժանաւորութեամբ
դասակարգել,
նայելով
{նոցա}
վրայ
որպէս
պատմական
աշխատութեանց
վրայ,
ապա
ուրեմ
ոսա
եւ
'ի
տղայութեան
ուսեալ
էր
ինչ
ինչ
'ի
դպրատան
{նոցա},
եւ
յետ
մահու
նոցին
աշակերտեալ
եղեւ
երանելւոյն
Ա
,
ո՛չ
աշակերտ
է
եղել
Մեծ
Թարգմանչաց,
ո՛չ
ուսել
է
{նոցա}
դպրոցում
"
ինչ
ինչ
'ի
տղայութեան
"
եւ
կարո՛ղ
ենք
անց
պատերազմից
անմիջապէս
յետոյ,
գուցէ՝
Աղանն
էլ
{նոցա}
հետ)
եւ
Յունաստանից
վերադարձել
է
457-ից
յետոյ,
տոյ
եղաւ՝
433
թուականին։
Ո՛ւր
կը
մնայ
Փարպեցուն
{նոցա}
աշակերտ
եղած
լինելը,
կամ
Չամչեանի
թէ
Վռամշապուհի
մանչաց
տեսել
էր
եւ
տղայութեան
ժամանակ
մի
քանի
բան
{նոցա}
դպրոցում
ուսել
էր
ասելը։
Ո՛ւր
կը
մնայ
պ.
Էմինի
Փարպեցին
Մեծ
Թարգմանչաց
ո՛չ
աշակերտ
է
եղել
եւ
ո՛չ
{նոցա}
հրամանով
Յունաստան
գնացել.
թո՛ղ
այսուհետեւ
ո՛վ
ի
Կամսարականների
յարգը,
շա՛տ
անգամ
վայելած
լինելով
{նոցա}
մարդասիրութիւնը,
չէր
կարող
այն
աստիճանի
ծո՛յլ
լի
...
Եւ
եղեւ
բարկութիւն
սրտմտութեան
Տեառն
'ի
վերայ
{նոցա}
՝
եւ
գնացին...
Եւ
ահա
Մարիամ
բորոտեալ
էր
իբրեւ
զ
ձեռագործի։
Սակայն
եւ
այնպէս
չէր
նման
վկայութիւնն
{նոցա}
"
(Մարկ.,
գլ.
ԺԴ.
հ,
55-58)։
"
Խռովէ
զժող
զո՛հս
կռոց
իւրեանց,
եւ
եկեր
ժողովուրդն
'ի
զոհից
{նոցա}
։
Եւ
նուիրեցաւ
Իսրայէլ
Բէլփեքովրայ,
եւ
բարկացաւ
կացուցին
զնա
'ի
գործս
իւրեանց,
յաճախեաց
'ի
վերայ
{նոցա}
բեկումն
"
(Սաղմ.,
ՃԵ,
համ.
28-29)։
§
44
)։
§
46.
"
Եւ
օրհնեաց
Աստուած
զՆոյ
եւ
զորդիս
{նոցա},
եւ
ասէ
ցնոսա,
աճեցէք
եւ
բազմացարուք
եւ
լցէք
զե
§
58.
Սաղմոսիցն
է
փոխ
առնում
այս
ձեւը.
"
Սուրք
{նոցա}
մտցին
'ի
սիրտս
նոցա
եւ
աղեղունք
նոցա
փշրեսցին
"
(
փոխ
առնում
այս
ձեւը.
"
Սուրք
նոցա
մտցին
'ի
սիրտս
{նոցա}
եւ
աղեղունք
նոցա
փշրեսցին
"
(Սաղմ.,
ԼԶ,
համ.
ւը.
"
Սուրք
նոցա
մտցին
'ի
սիրտս
նոցա
եւ
աղեղունք
{նոցա}
փշրեսցին
"
(Սաղմ.,
ԼԶ,
համ.
15)։
§
59.
ծառայքը
պիտի
հասկանալ.
կամ
թէ
նորա
ի
տեղ
պէտք
է
{նոցա}
՞
կարդալ
եւ
բոլոր
յիշուած
սրբերին
վերաբերել,
մենք
լ.
Ժ,
հ.
39)։
"
Եւ
առաքեաց
Տէր
Աստուած
հարցն
{նոցա}
'ի
ձեռն
մարգարէիցն.
կանխեալ
առաքեաց
զհրեշտակս
իւ
...
արհամարհէին
զհրեշտակս
նորա
եւ
անգոսնէին
զբանս
{նոցա}
"
(Երկր.
Մնացորդ.,
գլ.
ԼԶ,
համ.
15-16)։
.
ԼԶ,
համ.
15-16)։
"
Եւ
առաքեաց
Աստուած
հարցն
{նոցա}
զհրեշտակս
եւ
զմարգարէս
իւր...
եւ
արհամարհեցին
զհ
ն,
յանկարծակի
յանզգաստից
եկեալ
հասանէին
'ի
վերայ
{նոցա}
իշխանն
Անձեւացեաց
Սեւուկ
անուն
եւ
իշխանն
Մոկաց
Յո
ին
Սիւնիք
եւ
ո՛ւր
Անձեւացիք.
ուրիշ
ամենը
թողած,
{նոցա}
մօտակայ
Գեղամայ
ծովակը
եւ
Վարագայ
սարը
շատ
անգամ
իւրեանց
որպէս
զօձի
եւ
թոյնք
իժից
'ի
ներքոյ
շրթանց
{նոցա}
"
(Սաղմ.
ՃԼԹ,
համ.
4)։
§
74.
Բնագիրը.
ր.
136)
մինչդեռ
անժխտելի
է,
որ
սարկաւագ
էլ
կար
{նոցա}
մէջ,
ինչպէս
միաբերան
վկայում
են
ե՛ւ
Եղիշէն,
ե՛ւ
այն
թուրքերից
փոխ
են
առնում,
այլ
եւ
ծաղկեցնում
են
{նոցա}
լեզուն։
Սոցանից
մինը
պէտք
է
որ
տպագրութ
ւշան,
Պարսկաստանից
յետ
բերելով,
նորանց
յանձնում
է
{նոցա}
մօրը՝
Ձուիկին,
մենք
չենք
ընդունում
Վարդանի
խօսքը։
նայն
զոր
ինչ
ասաց
ի
ժամանակին՝
կատարեաց
ըստ
կամաց
{նոցա}...
"
(Եղիշ.
եր.
13-14)։
Թէեւ
այս
բանը
Հայոց
օգնութ
լ
իւր
աշակերտքը
գերմանական
լեզուի
մէջ՝
քարոզելով
{նոցա},
թէ
այդ
լեզուն
մանաւանդ
լինելու
էր
նոցա
համար
բա
արոզելով
նոցա,
թէ
այդ
լեզուն
մանաւանդ
լինելու
էր
{նոցա}
համար
բանալի
մի
այնպիսի
լուսաւոր
տաճարի,
որի
լոյ
օթեւանում,
որ
վաղուց
ահա
պատրաստել
էր
նորա
որդին
{նոցա}
համար,
որ
ճանաչել
էին
ճշմարտութիւնը,
որ
էր
ինքը
րգելի
էին
սատանայի
աչքումը,
փառաւորուած
նեռներ,
{նոցա}
հետ
միասին
գտնւում
են
եւ
նոքա,
որոնք
փառաւորեցին
վ
աղաղակեցին
միաձայն,
-
ապրի՛
տէր
սատանան.
բայց
{նոցա}
ձայնը
ոչ
ոք
ձեզանից
չէր
կարող
լսել,
որովհետեւ
նո
չէր
կարող
լսել,
որովհետեւ
նոքա
ուրուականք
են
եւ
{նոցա}
ձայնը
ուրուականի
ձայն,
այսպիսին
ձայներ
լսելու
հա
որրորդ
օրը
ես
հաշտեցուցի
նորանց
այն
պայմանով,
որ
{նոցա}
թագաւորը
պիտոյ
է
լինի
արքայ,
իսկ
ժողովուրդը
թագա
գերմանացիք.
հաւատացնում
եմ
Ձեր
մռայլութեանը,
եւ
{նոցա}
ամէնից
շատ
նզովեալը
եւս
պիտանի
չէ
Ձեր
դժոխային
թա
:
Բայց
իտալացիք
միանգամայն
կանայք
են:
Ես
կապեցի
{նոցա}
մէջ
մի
գեղեցիկ
դաշնադրութիւն.
նոքա
երդում
կերան
եցին
գնացին
իւրեանց
աբեղաների
մօտ
եւ
խոստովանեցան
{նոցա}
մեր
բոլոր
դաշնադրութիւնը:
Իսկոյն
բոլոր
այդ
երկչո
.
իմ
մեծ
ու
ահագին
տպած
թերթերը
ծակում
են
անդադար
{նոցա}
մարմինքը
ախտերի
աքցանով,
կապում
են
նոցա
միտքը
խո
անդադար
նոցա
մարմինքը
ախտերի
աքցանով,
կապում
են
{նոցա}
միտքը
խոստմունքով
եւ
փառքով,
ինչպէս
շունը
մի
կտո
ռքով,
ինչպէս
շունը
մի
կտոր
կաշիով,
թելադրում
են
{նոցա}
հակառակուիլ
ամենայն
բանի
եւ
ամենայն
մարդու,
զօշո
ծ
ժամանակը
ապականում
են
աչքերը
ցեխով.
գրգռում
են
{նոցա}
մէջ
գործունէութիւն
եւ
գրգռելուց
յետոյ
չեն
թողում
որ
մարդ
հանեցի
խաղաղ
եւ
օգտակար
գործերից
եւ
ձգեցի
{նոցա}
այս
բաբելոնեան
խառնակութեան
մէջ,
ուր
անտարակոյս
ղայական
անմտութենից:
Տե՛ս
ամբողջ
աշխարհը,
քննիր
{նոցա}
լեզուախօսութեան
ձեւ
ու
ոճը
եւ
վերահասու
եղիր,
որ
ն
ի
խուռն
աղաղակով
գալիս
էին
դէպի
սատանայի
գահը:
{Նոցա}
մէջ
երեւում
էր
Լուկուլլոսը,
որ
ինչպէս
ասացինք,
ժմ
ի
ժողովրդենէն,
կարճեսցի
անշուշտ,
ընդ
շօշափել
{նոցա}
զմեր
ամենեցուն
զանօգուտ
եւ
անշահ
արարս:
Յայնմհետ
եկան
մեր
մօտ:
-
Եթէ
շատ
հեշտ
է
որոգայթ
լարել
{նոցա}:
-
Ինչպէս
եւ
իցէ,
բայց
ես
պարտական
եմ
գնահա
մարդ
էր.
կողոպտեց
բոլոր
մեհեանները
եւ
յափշտակեց
{նոցա}
կալուածքը,
իւր
պաշտօնակալութեան
մէջ
դորա
ձեռքը
չ
եւ
բոլոր
գողութեան
եւ
կաշառքի
արդիւնքը
վատնում
էր
{նոցա}
վերայ:
Թէպէտ
շատ
մարդիկ
կան,
որ
ունին
իւրեանց
մ
րագոյն
Բրամինը
իւր
հասակի
կարճութեամբ
չէր
երեւում
{նոցա}
մէջ,
որովհետեւ
հանդիսապետը
հրամայել
էր
նորան
ծո
.
իսկ
ինքը
տղամարդի
պէս
գինու
թասը
ձեռքին
կանգնած
{նոցա}
մօտ,
ծաղր
առնելով
նոցա
թուլամորթութիւնը:
Յետոյ
գինու
թասը
ձեռքին
կանգնած
նոցա
մօտ,
ծաղր
առնելով
{նոցա}
թուլամորթութիւնը:
Յետոյ
երեւակայում
էր,
որ
իւր
ում
է
ոգիների
եւ
փերիների
հետ
խօսակից
լինել
միշտ․
{նոցա}
բան
ապսպարել,
եւ
շատ
անգամ
հաւատացուցած
է
իւր
ըն
ինձ,
այժմ
դարձել
էին
իմ
աչքում
փսխողական
փոշի.
{նոցա}
իմ
մօտ
ներս
մտանելը
ատելի
էր
ինձ,
որովհետեւ
ընդհ
ւած
մարդերին,
արդէն
հերիք
պատճառ
են
դառնում,
որ
{նոցա}
հոգին
ուրախութենից
դէպի
տրտմութիւն
փոխադրուի:
Եւ
ւնքը
չեն
խօսում
միմեանց
հետ
իւրեանց
լեզուով,
մեր
{նոցա}
լեզուն
չհասկանալուց
կարելի՞
է
եզրափակել
նոցա
անբա
մեր
նոցա
լեզուն
չհասկանալուց
կարելի՞
է
եզրափակել
{նոցա}
անբանութիւնը,
ոչ
ապաքէն
մեր
խօսածը
եւս
նոցա
համա
ակել
նոցա
անբանութիւնը,
ոչ
ապաքէն
մեր
խօսածը
եւս
{նոցա}
համար
այնպէս
անհասկանալի
է,
որպէս
նոցանը
`
մեր
հ
յ
է,
որ
Արաբացիք
համարուին
ամենահին
Ալքիմիկոսք,
{նոցա}
մէջ
միայն
այդ
գիտութեան
խորհուրդը
էր
Ոսկի
շինել
ո
թէ
սարսափելի
տարաբաղդութիւն
անպատճառ
հասանելու
էր
{նոցա},
գաղտնիքը
բանալու
համար:
Ութերորդ
դարու
մօտ
ի
մետալ,
իսկ
կերպարանափոխութիւնը,
որ
գործւում
է
{նոցա}
մէջ
կրակի
ազդեցութենից,
է
մի
ապացոյց,
թէ
այդ
մե
նչպէս
է
ապա
նորա
կարծիքը
գուշակողների
մասին,
կամ
{նոցա}
գործած
գերբնական
գործերի
մասին,
-
շարունակեց
պ.
ով,
լաւ
ուսած
լինելով
ազգերի
ներկայ
դրութիւնքը,
{նոցա}
հիման
վերայ
գուշակում
էին
նոցա
համար
գալոց
օրերը
երկայ
դրութիւնքը,
նոցա
հիման
վերայ
գուշակում
էին
{նոցա}
համար
գալոց
օրերը:
Արեւելեան
ազգերը,
շատ
անձնատ
ամ
բնական
կերպով
կատարուելու
իրողութիւնը
մեկնուէր
{նոցա}
գերբնական
կերպով,
կամ
դրուէր
ֆանտաստիկական
շրջան
ական
ժամանակ
մնացին
առանց
խօսելու:
Այդ
միջոցին,
{նոցա}
միտք
հասկացնող
միջնորդը
չէր
աստուածեղէն
խօսքը
եւ
ալ
մետալները
հալեցնելու
համար:
Բաւական
չէր
միայն
{նոցա}
հալուիլը,
այլ
եւ
հարկաւոր
էր,
որ
եռ
գային․
այս
րովին
փշրուել,
այնպէս,
որ
ոչինչ
նիւթ
մնացած
չէր
{նոցա}
մէջ:
Երկաթի
գաւազանով
խառնելով
քուրան,
հասկացայ
ժմ.
Աստուած
կեանք
տայ
մեր
հոգեւորներին,
Աստուած
{նոցա}
շուքը
մեր
վերայից
անպակաս
առնէ:
Այսպէս
էր
Մա
քը
չեն
կարող
ասել
ինձ,
թէ
խօսում
էի
մի
բոլորովին
{նոցա}
անծանօթ
մարդու
մասին:
Ինչեւիցէ:
Ահա
այս
քաղ
,
եթէ
մկրտութիւն
կամ
մի
այլ
հոգեւոր
պէտք
կատարուի
{նոցա}
տանը,
նոյնպէս
չեն
մոռանում
ժամակոչը:
Որքան
եւ
ի
համար,
որի
օգուտը
անմիջական
յարակցութիւն
չունէր
{նոցա}
անձնական
շահասիրութեանը:
Տեսուա՞ծ
բան
է
Հայերի
մ
ւ
իրաւունքը
պատկանում
է
միայն
պարոնների,
այսինքն
{նոցա},
որ
շատ
արծաթ
ունին:
Միջին
դասակարգի
մարդիկը,
մենայն
բանի
վերայ
նայում
են
այն
աչքով,
ինչ
աչքով
{նոցա}
հայրերը
նայում
էին,
կամ
ամենայն
բան
չափում
էին
հ
մտանէ
հասարակութեան
գանձարանը,
միթէ
օգո՞ւտ
ունի
{նոցա}
անձնական
շահասիրութեանը,
ուրեմն
ի՜նչ
հարկաւոր
է
սի
Թովմասի
տուն,
առաւօտ
եւս
այնտեղ
էր,
ես
տեսայ
{նոցա}
տանից
դուրս
գնալը:
-
Շատ
կարելի
է,
-
պատաս
ցի
վերեւումը,
պատուհանից
տեսել
էին
կոմսի
մտանելը
{նոցա}
տուն:
Հայերի
մէջ
մի
անսովոր
բան
չէ,
մանաւանդ
կա
սին
եւս
չունին
ոչինչ
տեղեկութիւն:
Այսպէս
լինելով
{նոցա}
դրութիւնը,
ի՛նչ
զարմանք,
որ
մի
տաղ
կամ
մի
կանոն
ր
մի
տաղ
կամ
մի
կանոնաւոր
երաժշտութիւն
տեղ
չգտանէ
{նոցա}
սրտումը.
ի՛նչ
զարմանք,
եթէ
սառն
աչքով
նայեն
այս
-
Ապա
հնուց
մնացած
տաղերը՞
եւ
խաղերը՞:
-
{Նոցա}
եղանակների
մեծ
մասը
թուրքերից
է
առած․
միւսները,
կամ
շարականների
մասին
ի՛նչ
է
ձեր
կարծիքը:
-
{Նոցա}
բոլորի
արմատական
բնաւորութիւնը
բիւզանդական
է,
որ
:
Մեր
թարգմանիչքը
ստացան
Յունաստանում,
եւ
ինչպէս
{նոցա}
բոլոր
գրուածների
ու
թարգմանութենների
մէջ
տեսանւու
կեց
կոմսը:
Ազգերի
բանաստեղծութեան
միակ
աղբիւրը
է
{նոցա}
ազգային
պատմութիւնը,
այսինքն
ազգի
կեանքը:
Ազգայ
օր:
Թողած
ուսանել
բնութիւնը,
որով
պիտի
մեկնուէր
{նոցա}
մի
ամբողջ
կարգ
հրաշքների
եւ
պիտի
փարատուէին
այնու
րա
նախկին
պարոնը
կամ
ընկերակիցքը.
նա
սկսեց
նայել
{նոցա}
վերայ
այնպէս,
ինչպէս
մի
մարդ
կը
նայէր
բարձր
աշտա
տելի
հպարտութեամբ
նայում
էին
ուրիշների
վերայ,
եւ
{նոցա}
հայեացքի
մէջ
կար
մի
թունաւոր
բան,
որ
հանդիպողի
ե
ռով,
դուրս
քշուեցան
դպրոցից,
ուր
դրել
էր
նորանց
{նոցա}
հայրը,
ո՛չ
այն
դիտաւորութեամբ,
որ
բան
ուսանէին
ոցների
վերայ
եւ
բերան
սերտած
բառերով
հաստատում
էր
{նոցա}
օգուտը,
առանց
ամենեւին
գաղափար
ունենալու,
թէ
ի՛
զգացողութեան
ընթանալով
ձեր
դստեր
եւ
փեսայի
հետ,
{նոցա}
հոգու
անդորրութիւնը
փոխանակեցիք
արծաթի
հետ:
կամելով
նորա
միտքը
նորա
դէմքի
շարժողութենից:
{Նոցա}
ձեռքի
թաթերը,
չոր,
ինչպէս
ոսկր,
մատննրը
եւ
եղո
",
իսկոյն
այս
խօսքի
վերայ
կատուն,
որ
քծնում
էր
{նոցա}
ոտքերին,
երկրորդ
անգամ
մլաւեց:
Պառաւները
այս
մլ
րտարութիւնը:
Երեւում
էր,
որ
նա
երեքից
մեծն
էր:
{Նոցա}
մազերը
խարտեաշ,
երկայն,
թափւում
էր
գանգուրներով
որ
համարում
էին,
թէ
աշխարհը
պարտական
է
շարժուիլ
{նոցա}
չնչին
եւ
խելացնոր
կամքով,
եւ
թէ
նոքա
կարող
են
ամ
այն
մարդու
վերայ
դատաստան
կատարել,
իսկ
ուրիշները
{նոցա}
վերայ
բացի
լաւ
խօսելուց
չեն
կարող
վատ
խօսել,
այս
ին
երկու
ձիաւոր
մտան
Սուրբ
Գէորգի
եկեղեցու
բակը.
{նոցա}
փոշոտուած
հանդերձներից,
երկայնացած
մօրուքներից
ե
ից
եւ
իւր
աշակերտների
ձեռքով
բացել
է
Հայերի
համար
{նոցա}
մայրենի
լեզուի
եւ
դպրութեան
ժանգոտած
դուռը։
Ոման
նա
սիրով
յիշել
իւր
ծերութեան
օրերումը՝
ընծայելով
{նոցա}
իւր
կեանքի
բոլոր
ուղղութիւնը։
Մխիթարը
տասն
եւ
չո
ի
քարոզութիւն
'ի
մէջ
Հայոց,
'ի
վանս
եւ
յեկեղեցիս
{նոցա}
հանապազորդելով
իբր
զմի
'ի
վարդապետաց
նոցա.
եւ
յե
կեղեցիս
նոցա
հանապազորդելով
իբր
զմի
'ի
վարդապետաց
{նոցա}.
եւ
յետ
բազում
դիպուածոց
ո՛րպէս
եկն
'ի
միտս
ժողո
՛րպէս
եկն
'ի
միտս
ժողովել
զաշակերտս
եւ
ուսուցանել
{նոցա}
զուղղափառութիւն
եւ
զայլ
ուսմունս,
զի
զնոյն
յառաջ
նդ
բնակին
աշակերտքն
նորա,
թո՛ղ
եւ
զայլ
վանատունս
{նոցա}
աստ
եւ
անդ։
Արդ,
որպէս
նոյն
ինքն
Մխիթար
աբբայ,
տուրք
հայրենեաց
եւ
միանգամայն
ստիպող
չքաւորութիւն
{նոցա}
'ի
սկզբան
անդ,
առիթ
եղեւ
փօլիթիքայի
նոյն
իսկ
Մխի
ն,
եւ
ասել
զժամ
յեկեղեցւոջ
ըստ
կրօնի
եւ
ըստ
ծեսի
{նոցա}
եւ
'ի
գործ
ածել
զժամագիրս
նոցա
թարգմանաբար
եւ
այլ
կրօնի
եւ
ըստ
ծեսի
նոցա
եւ
'ի
գործ
ածել
զժամագիրս
{նոցա}
թարգմանաբար
եւ
այլն։
Զնոյն
ճանապարհ
կալաւ
եւ
'ի
մենեսին
գիրք
սոցա
եւ
արձակ
համարձակ
ջատագովութիւն
{նոցա}
զազգէն
Հայոց
եղեւ
քար
գայթակղութեան
նոյն
կրօնի։
ոցին
իրաց,
պատճառն
էր
նոյն
իսկ
հոմաձայն
փօլիթիքա
{նոցա},
որք
ոչ
յայտ
յանդիման
ցուցանել
կարէին
յերկիւղէ
ն
ա,
որք
ոչ
յայտ
յանդիման
ցուցանել
կարէին
յերկիւղէ
{նոցա}
եւ
ոչ
'ի
բաց
վտարել
զայն,
ազգասիրութիւն
առդնելով
բանիլ
ընդ
նոսա.
եւ
վասն
այսորիկ
գրեաց
'ի
բերանոյ
{նոցա}
եւ
'ի
վանս
զի
յանձն
առցեն.
եւ
թէ
նեղիցին
'ի
Հռով
անկունս
'ի
դեռափթիթ
հասակէ
անտի
լցուցանելով
զմիտս
{նոցա}
այնու
պաշարմամբ,
եւ
ոչ
իսկ
պարտ
էին
դրոշմել
'ի
գ
անամ
զուսումնասիրութիւն
իւրեանց
եւ
մի
միայն
շինել
{նոցա}
զուսումնարան
ազգային,
որոյ
նման
ո՛չ
ուրէք
երեւի
իւնքը
անտարակոյս
պիտոյ
է
ազդեցութիւն
ունենային
եւ
{նոցա}
հոգու
ուղղութեան
եւ
յարաբերութեան
վերայ
դէպի
մեր
լու
համար,
բայց
եթէ
այդ
վշտերն
ու
ցաւերը
երեւէին
{նոցա}
մէջ
հոգեւորապէս,
տարակոյս
չկայ,
որ
նիւթական
հնա
կից
լինելով
ազատական
կրօնին։
Արդեօք
հանդիպո՞ւմ
է
{նոցա}
մէջ
այն
բարոյական
մեծութիւնք,
որին
կարող
է
հասնե
լով
միայն
նիւթական
հնարներով,
որով
պահպանւում
էր
{նոցա}
մարմնի
շինուածքը։
Ի՛նչ
կերպով
կատարւում
է
այս։
թիւն
եւ
ամենայն
կեանք։
Դոցա
փոխանակ
տարրացնում
է
{նոցա}
սրտի
եւ
հոգու
մէջ
ստրկութիւն,
անգործութիւն
եւ
հո
դէպի
այս
միջնորդ
անուանուած
տղամարդերը՝
թափելով
{նոցա}
ոտքումը
իւր
պղինձը,
արծաթը
եւ
ոսկին։
Փրկիչը,
ա
ամենեցուն
միեւնոյն
չափով
իրաւունք
եւ
ազատութիւն։
{Նոցա}
գլխաւոր
հաստարանը
ճշմարտութիւն
լինելով,
ապահովու
լինելով,
ապահովում
է
մարդկային
ընկերութիւններ՝
{նոցա}
փոխադարձ
միմեանց
վերայ
ունեցած
հաւատով։
Քրիս
նախամեծարութիւնը
ազգերի,
որպէս
եւ
դորա
հակառակ,
{նոցա}
յետ
մնալը
եւ
թշուառութիւնը,
այդ
բոլորը,
ասում
ե
նը,
այդ
բոլորը,
ասում
ենք,
շատ
բնական
կերպով,
{նոցա}
կրօնի
հետեւանքն
է։
Կրօնի
մէջ
կերպարանագործւում
է
որ,
օգուտ
քաղելով
ազգերի
տգիտութենից,
փակում
են
{նոցա}
աչքերը։
Պիտոյ
է
տեսանենք
մորմոքուելու
համար,
թէ
ոխան։
Շատ
ժամանակ
էր,
որ
քարոզում
էին
պապերը
եւ
{նոցա}
արբանեակքը,
թէ
երկնքի
արքայութեան
բանալիքը
կախու
եցու
գլխի
վերայ.
երկրորդ,
որ
ազգերը
եւ
մանաւանդ
{նոցա}
իշխանքը,
զբաղուելով
այդ
անվերջանալի
արշաւանքներո
չին
եւ
սնոտի
կանոնների
թանձր
մառախուղով,
որպէսզի
{նոցա}
աչքը
չկարողանայ
տեսանել
պապականութեան
գործերը։
լ
ազգերին,
որոնց
ոտքի
վերայ
հաստատ
պահելու
համար
{նոցա}
արարիչը
կանգնել
էր
Հռովմէական
դատաւորի
առաջեւ։
,
Գրիգորը,
մէջբերելով
իւր
ծայրագոյն
իշխանութիւնը
{նոցա}
աշխարհի
վերայ,
տարեկան
հարկ
պահանջեց
հարիւր
մարկ
ր
պապականութեան
աչքումը
այսքան
մարդերի
կորուստը.
{նոցա}
արիւնով
ոռոգում
էր
նա
եւ
աճեցնում
էր
կոյր
հնազանդ
րքը
որոնելու
համար
դարձեալ
պիտոյ
է
մեզ
դիմել
դէպի
{նոցա}
կրօնը,
որ
է
պապականութիւն։
Թէ
ի՛նչ
է
պապականութ
նէին
այդ
գիտութենների
վերայ՝
յարաբերութեամբ
դէպի
{նոցա}
յառաջադիմութիւնը։
Պատմութիւնը
պատասխանւոմ
է՝
քա
ոգեւորների
աշխատութենից,
հրաժարուեցան
այնուհետեւ
{նոցա}
առաջնորդութեան
տակ
մնալուց.
ինքեանք
սկսեցին
լինե
յառաջխաղացութեան
մասին.
այդ
բոլորը
աւանդւում
են
{նոցա}
գրականութեան
պատմութեան
մէջ։
Բայց
քերուելով
անցա
եւ
հեռաւոր
աշխարհների
մէջ,
միւս
կողմից՝
իսկոյն
{նոցա}
քամակից
կրակը
եւ
երկաթը
բարձրացնում
էին
պապականու
նոններով
դաստիարակւում
էին
Յիսուսեանք
եւ
սոքա
էին
{նոցա}
լուսաւորութեան,
բարոյականութեան
եւ
քաղաքականութե
ց
ազգին
եւ
կամ
պապականութեան.
սոցա
մէջ
երեւում
է
{նոցա}
Յիսուսականութիւնը։
Այսքանը
թող
բաւական
համարուի
լու
համար։
Հետեւեալ
գլուխների
մէջ
հանդիպելու
ենք
{նոցա}
բարոյականութեան
մասնաւոր
նկարագրութեանը,
որ
գործ
յժմ
դէպի
ճառիս
երրորդ
գլուխը,
ուր
պիտոյ
է
քննուի
{նոցա}
գործունէութիւնը
Հայկական
լեզուի
մէջ։
Գ.
Մ
ան
կրակների
լուսին։
Ասածներիս
ապացոյցը
երեւում
է
{նոցա}
մի
քանի
ձախ
ու
ծուռ
պատմաբանական
գրքերից,
որ
բոլ
,
այլեւ
մեր
կաթողիկոսների
կիսասիրտ
գործակցութիւնը
{նոցա}
հետ,
չէին
կարող
խոստանալ
մի
լաւ
ապագայ
հայկական
վ։
Մխիթարի
արտաքինը՝
պապականութիւնը,
դառնում
է
{նոցա}
համար
ներքին,
Մխիթարի
ներքինը՝
հայութիւն,
դառն
Մխիթարեանց
ժողովուրդ
է
հարկաւոր.
ուրեմն
մնում
է
{նոցա}
որսալ
Հայոց
ազգի
սիրտը
եւ
բարեացակամութիւնը։
Ինչ
ու
համար,
թէ
արդեօք
բուն
ազգի
սէ՞րն
էր
հարկադրել
{նոցա}
կատարել
այդ
գործը,
թէ
մի
այլ
պատճառ,
եւ
ահա
սրտ
ց)
զամենայն
զբանսդ,
ընդ
որ
ոչ
սակաւ
ուրախ
լեալ
{նոցա},
փառս
մատուցին
տեառն։
Իսկ
ես
յառաւելն
բերիմ
լսե
աչս
իմ
եւ
ոչ
յաչս
այլոց.
"
Նետք
տղայոց
եղեն
վէրք
{նոցա}
եւ
այլն
եւ
այլն"։
Եթէ
սուրբ
ժողովն
յիմ
կոյս
է,
դոկի,
եկին
անդ
եւ
ոմանք
յՕսմանեանց
անտի,
յըմպել
{նոցա}
եւ
յարբենալ
'ի
պանդոկի
անդ,
մին
յՕսմանեանց
քար
ա
յայնժամ
տասնապետն
իւր,
եւ
ել
հրաման
մենամարտելոյ
{նոցա}
առ
'ի
մահ
նահատակեալ։
Յայնժամ
ծերոյն
ել
ընդդէմ
ե
տեսեալ
Իսկենտերայ
նստաւ
'ի
պատգարակ
եւ
ել
ընդդէմ
{նոցա}
։
Իբրեւ
լուան
նոքա
թէ
Իսկենտեր
ինքնին
գայ
պատգարա
եղեն
ձեռնամուխս,
վասն
զի
ասեն
-
տպագրեալ
գրեանք
{նոցա}
լի
են
մոլորութեամբք։
"
Յո՞ր
գիրս
արդեօք
".
-
Աւա
ցուցանում
են
մի
ուրիշ
բան։
Այդ
մի
ողբալի
բան
է՝
{նոցա}
կամակոր
եւ
ֆանատիկոս
պապականութիւնը։
Այդ
գործերի
ապականութիւնը։
Այդ
գործերի
մէջ
մեք
հանդիպում
ենք
{նոցա}
որպէս
իտալական
ճիզուիթների,
բայց
ոչ
աւելի։
տարակենք
մեր
հայեացքը
Մխիթարեանց
վերայ,
կը
քննենք
{նոցա}
գործունէութիւնը
եւ
սորա
շարժառիթքը,
յետոյ
ցոյց
կը
ր.
քահանայապետութիւնը,
որ
ստանում
էին,
թանգ
արժէր
{նոցա}
։
Վերջին
ժամանակներումը,
Հրէաների
այն
քաղաքական
եւ
զգն
ենք,
որի
մէջ
առաջին
անգամ
հայոց
նշանագիրքը
եւ
{նոցա}
ուսուցիչը
պիտոյ
է
Բիւզանդական
գայիսոնի
ուժով
բռնո
ուրախութեամբ
փառաւորելու
էինք
այս
իրողութիւնքը
եւ
{նոցա}
միջի
ներգործող
անձինքը։
Այն
Հայերից,
որ
նեղսրտելո
անձին
փառասիրութենէ
սայթաքեցան
եւ
մոռացան,
թէ
են
{նոցա}
եւ
եղբարք
զուրկ
եւ
ամայի՜
ի
հոգեղէն
կերակրոց,
որ
,
բայց
ոչ
բուն
եւ
հարազատ
հայկական]:
Եւ
գրուածք
{նոցա}
որպէս
աւանդեն
նոքին
իսկ
պատմիչք
կէս
մի
ի
հուր
դատ
նորդեալ
էր
լեզուախօսութեամբ,
որով
եւ
այս
աւանդէր
{նոցա}
զնշխարս
հնութեանց
առաջնոց
Հայկազանց:
Ո՞ր
անձն
բա
իլ
ի
միջոյ
թարգմանչաց
եւ
նոցին
աշակերտաց
եւ
այլոց
{նոցա}
հետեւողաց
դպրութիւնն
հայկական
ննջեր
զթանձր
քուն
ցք
սոցա
ընթացից
թարգմանչաց
կամ
այլոց
ժամանակակցաց
{նոցա},
ցուցանեմք
ահա:
Թարգմանիչք
մեր
լոյս
առեալ
ի
տասխանի
տալոց
են
մեզ
իմաստունքդ
մեր՝
եթէ
ի
բանից
{նոցա}
առեալ
հարցցուք
զնոսա,
թէ
վասն
է՞ր
ո՛չ
կործանեցան
արութեան
վայրի]
նոր
ուրեմն
շնորհեցաւ
զհետ
ընթանալ
{նոցա},
թերեւս
եւ
շնորհեսցի
Ամենակալ
Տեառնէ՝
եթէ
հնասէ
ոնի,
գէթ
այլապես,
որչափ
զօրեցինն,
սակայն
գոլով
{նոցա}
մատենագրեալ
ի
լեզու
էին
եւ
անմատչելի
հայոց
ժողովր
նալի
է
հինն
բարբառ,
[բայց
եթէ
սմին
հակառակ]
ջանք
{նոցա}
միտեալ
էին
ի
լուսաւորութիւն
ժողովրդականացն
առ
հաս
ողովրդականացն
առ
հասարակ,
[հարկ
էր
ապա]
ընթանալ
[
{նոցա}
զայն
ճանապարհ],
զոր
ընթացան
ցարդ
ամենայն
քրիստոն
Մեսրոպ
եւ
զՎարդան
զթոռն
իւր
ի
Բիւզանդիոն,
տուեալ
{նոցա}
տանել
զթուղթս
առ
Թէոդոս
կայսր,
առ
Ատտիկոս
եպիսկո
եւ
ի
գրել:
Նախանձաւոր
գործոցս
գտեալ
աշակերտակցաց
{նոցա},
որոց
անուանքն
Ղեւոնդ
եւ
Կորիւն,
ինքնակամ
իջանե
ոն
մեզ
ի
ծանօթութիւն
անուամբ
եւ
եթ,
այլ
զի
գործք
{նոցա}
ծածկին
ընդ
փոշեաւ
վանօրէից
Հայաստանի,
կամ
ընդ
փլ
բրեւ
դեղ
մահու
հեղձուցանեն
ի
նմին,
եւ
զի
ընդ
այս
{նոցա}
ամօթալի
խաբէութիւն
արդարապէս
ցասուցեալ
սրբոյն՝
ի
ի
ղադ
թարգմանեալ
եւ
զֆ
(f)
ի
փիւր,
ահա
վաստակ
{նոցա},
իսկ
ի
կրօնամոլութեան
մասին
եւ
ազգատեցութեան
վատ
րութիւն,
քննեսցեն
զհոգի
եւ
զուղղութիւն
հեղինակաց
{նոցա}
եւ
զկնի
բարօք
վերահասու
լինելոյ
ասասցին
մաքուր
խղ
քաջ
թէ
ի
դէմս
ածիցեն
մեզ
զքաղաքական
կենդանութիւն
{նոցա},
զբազմութիւն
ժողովրդեան,
զգրասիրութիւն
նորա
եւ
որութիւն
հեղինակաց
Սինէացւոց
մինչ
չգիտէին
զլեզուն
{նոցա},
ապա
իրաւունք
էին
դատապարտել
զժողովուրդ
մեր
առ
ա
ճառական,
քաղաքացի
եւ
գիւղական,
լսել
ապա
կարծեաց
{նոցա}
իւրաքանչիւրոց,
եւ
տեսանել,
թէ
դոքա
իբրեւ
անդամ
կրթութեանց,
զի
պատուելի
հեղինակք
մեր
խօսին
վասն
{նոցա}
Սինէական
հայախօսութեամբ,
զոր
եւ
փոքր
եւս
եւ
ինքե
վուրդն
գիտութեանց,
տալով
զայնս
ի
լեզու
հասկանալի
{նոցա},
յայնժամ
այր
իւրաքանչիւր
ճանաչէր
զյարգ
եւ
զպարտա
րստեամբ
լեզուի,
զոր
չկամին
եւ
մանաւանդ
իմաստունք
{նոցա}
չկամին
յետս
դարձուցանել
զնորն
յարդարեալ
եւ
մշակեա
փտեալ
ի
բառս
հին
հայախօսութեան,
որք
ըստ
կարծեաց
{նոցա}
կարեն
փոխանակել
զամ
ենայն
ազգ
գիտութեանց,
որովք
թերցանութիւն
եւ
զգրութիւն
ազգային
անպատճառ
եւ
տալ
{նոցա}
ի
վերածնութիւն
զերկասիրութիւնս
գերապատիւ
Ստեփաննո
ամանակաց
ինքնին
զփորձ
առնուցու
թէ
ո՞րպէս
աղջկունք
{նոցա}
օր
ըստ
օրէ
սնանին
եւ
ուռճանան
հոգւով,
եւ
թէ
զի՞ա
մշակեալ,
յոր
թէեւ
գտանին
ինչ
ինչ
անսովոր
ականջաց
{նոցա},
բայց
ոչ
երբէք
սատար
լինին
յառաջանալոյ
ի
նոր
հայ
ոսա
հաղորդել
նոր
հայախօսութեան,
կորզել
ի
բերանոյ
{նոցա}
զօտար
բառից
խառնմունս,
ի
բաց
վտարել
միանգամայն
զ
դարձան
բոլոր
Եւրոպական
թագաւորներին,
տիրապետեցին
{նոցա}
խղճի
վերայ
եւ
այս
ճանապարհով
սկսեցին
ներգործել։
թիւնը,
ինչպէս
կը
տեսանենք
յետոյ
մանրամասն։
Բայց
{նոցա}
խորամանկութիւնը
վերջապէս
յայտնուեցաւ,
եւ
նոքա
աք
ց
ո՞վ
էր
Պապական
կոնդակների
ականջ
դնողը,
թէպէտեւ
{նոցա}
անդամները,
որոնք
Պապի
երեսն
էին
տեսանում,
լիզու
յական
ուղղութիւնը,
մանաւանդ
աչքի
առջեւ
ունենալով
{նոցա}
ապստամբութիւնը
Պապական
հրամաններին
եւ
կոնդակներին
կան
համարելով՝
չեմ
հրաժարւում
այլեւս
ուրիշ
անգամ
{նոցա}
վերայ
խօսելուց։
Իգնատիոս
Լօյոլա՝
Յիսու
ն։
Բացի
դորանից,
խուզարկու
ատեանը
սկսեց
հետեւել
{նոցա}
քամակից։
Դոմինիկեան
աբեղաները,
նախանձելով
Իգնատ
եր
ճարել։
Նա
այնպիսի
գեղեցկախօսութենով
նկարագրեց
{նոցա}
կամաւոր
աղքատութեան
ուխտը,
որ
իսկոյն
գնացին
նորա
կ
չոքած
նորա
առաջեւը
աղաչում
էին
մնալ։
Նա
հերքեց
{նոցա}
խնդիրը,
հրաժարուեց
նորանց
օգնութենից
եւ
շտապեց
դ
աւատ
ընծայել
Յիսուսեան
կարգի
պատմիչներին,
ուրեմն
{նոցա}
նախանձաւորութիւնը
այս
պաշտօնը
լրութենով
կատարելու
ամար
յիսուն
դուկատ։
Բացի
դորանից,
նա
թոյլ
տուեց
{նոցա}
միջից
նորանց,
որոնք
չունէին
դեռ
քահանայական
կարգ
րիշ
բանի
համար
չէ
բորբոքել
այս
պատերազմը,
եթէ
ոչ
{նոցա}
նախկին
մտադրութիւնքը
խանգարելու
եւ
նոր
նպատակին
ձ
անց,
առաջին
հարկաւոր
դէպքումը
խոստացաւ
գործ
դնել
{նոցա}
ծառայութիւնը,
Ֆաբերին
եւ
Կսաւիէին
շնորհեց
della
իցներ
ստացաւ,
որ
Պապի
դռնումը
զօրեղ
մարդիկ
էին։
{Նոցա}
մէջ
էին
նաեւ
Կարդինալ
Կօնտարինի
եւ
Օրտիցը։
Այս
վ
ր
աբեղայական
Կարգերի
անօգտութիւնը
եւ
մինչեւ
անգամ
{նոցա}
վնասակարութիւնը
դէպի
Պապական
իշխանութիւնը։
Այս
պ
ի
սրբութիւն
եւ
հնազանդութիւն
դէպի
Պապական
աթոռը։
{Նոցա}
բարեպաշտութեան
համբաւը
տարածուեցաւ
մինչեւ
շատ
հեռ
կ
չոքած,
աղաչում
էին
յանձն
առնուլ,
համաձայնեցաւ
{նոցա}
աղաչանքին
եւ
յանձն
առաւ
Յիսուսեան
Կարգի
Գեներալու
լուց
յետոյ,
ինչքան
Հռովմումը
Կարդինալներ
կային,
{նոցա}
բոլորի
ներկայութեամբը
հրապարակով
ու
հանդիսով
ուխտ
շտ
կանանց
վերայ.
նա
հաւաքում
էր
նորանց
մի
յատուկ
{նոցա}
համար
պատրաստուած
տան
մէջ
եւ
քարոզում
էր
ապաշխարո
ածում
կարո՞ղ
էր
արդեօք
նա
մոռանալ
Յիսուսեանները,
{նոցա}
կոյր
հնազանդութիւնը
Պապական
իշխանութեան,
ատելութ
տեղափոխեց
ժողովը
Բօլոնեա։
Պապական
կողմնակիցքը,
{նոցա}
կարգում
եւ
երկու
Յիսուսեանները,
գնացին
այս
քաղաք
եցան
այս
ժողովքի
մէջ
իբրեւ
Պապական
Աստուածաբանք։
{Նոցա}
գլխաւոր
միտքը
այն
էր,
որ
փոխեն
ժողովքի
ուղղութիւ
սուսեանների
թագաւորական
խոստովանահայր
դառնալու
եւ
{նոցա}
խղճմտանքին
տիրելու
համար
աշխատութենների
գլխաւոր
հ
ն
նոյնպէս
Յիսուսեանների
հետ՝
մտքերումը
ունենալով
{նոցա}
ամենասաստիկ
աշխատութիւնը
Տրիդենտեան
ժողովի
մէջ,
ւնէր
ատելու
Յիսուսեանները,
Տրիդենտեան
ժողովի
մէջ
{նոցա}
առաջ
բերած
խնդիրների
եւ
կարծիքների
մասին,
հաստատ
ամար.
այլ
մարդերի
համար
մի
անմօտենալի
գաղտնիք
էր
{նոցա}
Կարգը
ու
կանոնը։
Կարգը
բաղկանում
էր
այս
հետե
տարիներ
փորձուած
էին։
Գլխաւոր
անդամք
իշխում
էին
{նոցա}
վերայ,
եւ
նոքա
պարտական
էին
խոստովանել
նորանց
իւ
դէն
նուիրեալ
Յիսուսեանները
քննում
էին
եւ
ճանաչում
{նոցա}
բնաւորութիւնը
եւ
այս
կերպով
դնում
էին
նորընծաների
մարդիկ
ընդունում
էր
Կարգի
անդամ՝
հաշիւ
չ'դնելով
{նոցա}
մեղքերը,
որչափ
եւ
մեծ
լինէին
սոքա։
Ունկնդիրները
դպրոցների
մէջ,
կամ
դեռեւս
ուսանում
էին
ինքեանք։
{Նոցա}
դեռ
յայտնի
չէր,
թէ
ի՞նչ
կամ
ո՞ր
աստիճանակարգի
մէ
խտը
կատարւում
էր
հրապարակով,
բայց
ո՛չ
հանդէսով։
{Նոցա}
խոստմունքը
այս
էին՝
ողջախոհութիւն,
աղքատութիւն
մքին
եւ
կատարէին
այն
գործը,
որ
Կարգը
յանձնում
էր
{նոցա}
։
Սոքա
էին
ողջից
վտանգաւոր
Յիսուսեանքը։
Բայց
ը
անհամար
էր
Եւրոպայի,
Ասիայի
եւ
Ամերիկայի
մէջ։
{Նոցա}
պատկանում
էին
եւ
շատ
երեւելի
մարդիկ,
ինչպէս
Ֆրան
րի
ժամանակ
հրաւիրում
էր
իւր
չորս
օգնականքը։
Բայց
{նոցա}
խօսքը
ոչինչ
ազդեցութիւն
չունէր.
Գեներալի
կամքիցն
րին,
գիտէր
զանազան
տէրութենների
վիճակը
եւ
ոյժը,
{նոցա}
մտքի
ուղղութիւնը,
եւ
շատ
անգամ՝
առաւել
լաւ,
առ
եւ
շատ
անգամ՝
առաւել
լաւ,
առաւել
ճիշտ,
քան
թէ
{նոցա}
թագաւորները
եւ
նախարարները։
Նա,
օգուտ
քաղելով
ա
տ
հեշտ
էր
Յիսուսեաններին
խլել
ողորմելի
երեխաներից
{նոցա}
անգէտ
համաձայնութիւնը։
Ահա՛
այսպէս
էր
այս
հռ
ւմ
եւ
ո՛չ
Աֆրիկայում
կարո՛ղ
էր
հաստատուիլ՝
առանց
{նոցա}
գործակցութեանը,
եւ
թէ
շատ
Յիսուսեանք
մարտիրոսակա
տեղի
բնակիչքը
հեթանոսք
էին,
Կսաւիէ
չէր
հասկանում
{նոցա}
լեզուն։
Նա
սկսեց
իւր
գործը
նորանով,
որ
Պօրտուգա
վ,
որ
Պօրտուգալացոց
օգնութեամբ
ջարդեց,
կործանեց
{նոցա}
կուռքերը,
կռատունները,
թափեց
բոլորը
ծովը
եւ
նոց
ոցա
կուռքերը,
կռատունները,
թափեց
բոլորը
ծովը
եւ
{նոցա}
փոխանակ
կանգնեց
եկեղեցիներ
եւ
ժամատուններ։
Այս
ծ
)
հաւատում
էին
հոգեփոխութեան.
կովը
համարւում
էր
{նոցա}
մէջ
այնպիսի
կենդանի,
որի
մէջ
մտանում
էին
բարեպաշ
ի
վերայ՝
Կապուսինեանք
ստացան
մի
քանի
ունկնդիրք։
{Նոցա}
քարոզութեան
մեծ
պակասութիւնը
այն
էր,
որ
նոքա
Քրի
անց
հաւատի
անարգութիւնը։
Շատ
Յիսուսեանք
զոհ
եղան
{նոցա}
վրէժխնդրութեանը։
Բայց
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
Յիսո
սեանների
անքրիստոնեայ
խորամանկութեանը,
ըստ
որում
{նոցա}
հնարներով
բանդ
դրուեցաւ
եւ
մեռաւ
մարտիրոսական
մահ
մ
էր
Մանդարիններին,
իւր
անձը
սիրող
էր
ցոյց
տալիս
{նոցա}
հպարտութեանը
եւ
սովորութեններին,
որոնց
օգնութեամ
նդարինի
առաջարկութեանը,
սարսափելի
հալածանք
հանեց
{նոցա}
վերայ,
որի
պատճառները
չ'բացայայտելու
համար
Յիսու
ոսի
ասածի
նման,
թէ
ահա
մեղաւորք
են
եւ
յաջողեալ
է
{նոցա},
սոցա
եւս
բաղդը,
մարդկութեան
այն
ոխերիմ
թշնամին
իսուսեանների
վերայ
մինչեւ
այն
աստիճան
մեծ
էր,
որ
{նոցա}
համար
տէրութենական
հիմնաւոր
օրէնքներին
հակառակ
գո
արդապետութեններովը
շինել
Չինացոց
սիրտը
եւ
աշխատիլ
{նոցա}
հոգու
փրկութեան
համար,
այլ
յարմարում
էին
Աւետարա
ուղարկեց,
որ
քննէ
Յիսուսեանների
յանցանքը
եւ
ջնջէ
{նոցա}
առաքելութիւնը
Արեւելքից։
Յիսուսեանք,
չ'կարո
բոլոր
խորամանկութիւնը
նորան
կորուսանելու
համար։
{Նոցա}
որոգայթներով
կարդինալ
Տուրնոնը
դրուեցաւ
Մակաօ
քաղ
ն,
որ
առ
հասարակ
դուրսից
նայելով
երեւում
էր,
որ
{նոցա}
գործերը
ունէին
օրինական
ձեւեր,
վասնորոյ
չէր
կարե
վասնորոյ
չէր
կարելի
բոլորովին
դատապարտել
նորանց։
{Նոցա}
կողմնակիցքը
օրէ
օր
առաւելանում
էին։
Կլեմենտ
էս
խօսում
էին
Յիսուսեանք,
որ
Փեքինումն
էին,
իսկ
{նոցա}
Գեներալը,
որ
Հռովմում
նստած
էր,
միեւնոյն
ժամանա
ւ։
Բայց
Կարգի
հոգին
անտեսանելի
կերպով
հետեւում
է
{նոցա}
քամակից
եւ
աստիճան
առ
աստիճան
չորացնում
է
այն
հող
զիչքը։
Պարագուայի
բնակիչքը
ծունկ
չոքած
լսում
էին
{նոցա}
հրամանը
եւ
մեծ
երջանկութիւն
էին
համարում
համբուրե
ել
Պարագուայեցիների
երեւակայութեան
վերայ
եւ
տնկել
{նոցա}
հոգու
մէջ
սէր
եւ
հնազանդութիւն
դէպի
իւրեանց
տիրող
կախւում
էին
նոցանից
եւ
գտանւում
էին
ըստ
ամենայնի
{նոցա}
իշխանութեան
տակ։
Շատ
փոքր
յանցանքի
համար,
ըստ
մ
վաճառելի
ապրանքները՝
ոսկի,
արծաթ,
գոհարեղէնք։
{Նոցա}
երեւելի
վաճառատեղիքը
էին
Սանտա-Ֆէ,
Բուէնոս-Այրէս
են
ամենայն
տեղ
իբրեւ
թագաւորների
խոստովանահայր
եւ
{նոցա}
ձեռքով
ներգործում
են
իւրեանց
Կարգի
օգտի
համար։
ն
մէջ,
այլ
եւ
բովանդակ
Քրիստոնեայ
աշխարհներում՝
{նոցա}
խորամանկութենով,
կեղծաւորութենով,
նենգութենով,
ինէ
Մետիչիսի
պալատումը,
Սպանիացիք
ներգործում
էին
{նոցա}
ձեռքով։
Նոքա,
ինչպէս
երեւում
է
դը-Տու
նախագահի
ւմ
է,
Յիսուսեանք
էին
նորա
քարոզիչքը
եւ
փողարքը։
{Նոցա}
միջից
մանաւանդ
երեւելի
եղաւ
Հենրիկոս
Սամմիէ
անուն
ձնել
էին
մի
Օգոստինեան
աբեղայի,
որ
պատարագում
էր
{նոցա}
համար,
եւ
խնդրել
էին
այս
աբեղայից
հասուցանել
նամ
չք
աշակերտների
բարոյականութեանը,
որ
ուսանում
էին
{նոցա}
դպրոցներում,
իբրեւ
հասարակաց
հանգստութեան
վրդովի
ւ
արդարեւ
Յիսուսեանք
դուրս
եկան
Ֆրանսիայից,
բայց
{նոցա}
մի
մասնը
մնաց
Հիեննայում
եւ
Լանգեդօկում,
ուր
դեռ
մասնակից
եղած
լինելը
եւ
այլ
թագաւորութենների
մէջ
{նոցա}
ձգած
խռովութիւնքը
հարկադրեցին
թագաւորին,
որ
իւր
իմ
կեանքս
վտանգի
մէջ
եմ
ձգում,
բայց
եթէ
չ'թողում
{նոցա}
Ֆրանսիա
մտանել,
այսուամենայնիւ
չեմ
կարող
իմ
կեան
րուց
յետոյ,
այսինքն՝
1609
թուականին,
յաջողեցաւ
{նոցա}
հրաման
ստանալ
Աստուածաբանական
ուսման
ընթացք
բանալ
փողոցից
դէպի
միւսը
շուռ
գալու
ժամանակ
դուրս
եկան
{նոցա}
առաջեւը
մի
քանի
սայլեր՝
խոտով
բեռնաւորած։
Թագաւ
ւորի
մարմինը
թաղելու
այն
պատճառով,
որ
ժողովուրդը
{նոցա}
սուտ
տխրեցուցած
երեսների
վերայ
չ'նկատէ
նոցա
ներքի
ուրդը
նոցա
սուտ
տխրեցուցած
երեսների
վերայ
չ'նկատէ
{նոցա}
ներքին
ուրախութիւնը։
Երեք
ժամից
յետոյ,
զկնի
թագ
զանից
մի
քանիսը
ժամանակ
կը
խնդրեն
մտածելու,
բայց
{նոցա}
մտածողութիւնը
այժմեան
ժամանակումը
անտեղի
է.
ինչ
նաւոր
էր
հանճարեղ
Րիշիլիէն։
Ես
ցոյց
կը
տամ
միայն
{նոցա}
այն
ներգործութիւնը,
որ
ունեցան
(այսպէս
անուանու
րով
Յիսուսեանք
կարո՛ղ
էին
ամենայն
բանի
ձեռք
տալ.
{նոցա}
հարկաւոր
էր
միայն
մի
պատճառ,
որ
բոլորովին
ջնջէին
հերիք
չէր
Յիսուսեանների
համար։
Շուտով
բացուեցաւ
{նոցա}
առաջ,
իւրեանց
թշնամիները
հալածելու
համար,
մի
նո
անց,
թէ
հաւատը
կորչում
է,
եւ
թէ
մեծ
ասպարէզ
կայ
{նոցա}
առաջեւը,
այսինքն՝
պահպանել
հաւատը
Ֆրանսիայի
մէջ
ւատալիք։
Յանսէնեանք
համարւում
էին
մարտիրոսք,
եւ
{նոցա}
վերագրւում
էին
զանազան
հրաշագործութիւնք։
Այն
,
որ
պիտոյ
է
զայրացնէր
Յիսուսեանները։
Արդարեւ,
{նոցա}
ատելութեան
հետեւանքը
շուտով
դուրս
երեւեցան։
1757
Յիսուսեանքը.
ասում
էին,
թէ
Դամիէնը
ներգործել
է
{նոցա}
թելադրութենովը,
եւ
ճշմարիտ
կային
մի
քանի
բաներ,
Յիսուսեանք
քաշուեցին
դէպի
Հռովմ,
բայց
եւ
այնտեղ
{նոցա}
համար
պատրաստ
էր
հալածանքը,
նոքա
եւ
այնտեղ
պիտոյ
սսիայի
մէջ,
բայց
շուտով
եւ
այս
տեղերում
երեւեցան
{նոցա}
վնասակար
ազդեցութիւնքը,
եւ
նոքա
այն
միջոցին
հալա
,
որ
դորա
գումարը
կտակով
թողել
էր
Յիսուսեաններին,
{նոցա}
կողմնակից
Հիյլեօմ
Դիւպրա,
Կլերմոնդի
Եպիսկոպոսը,
ո
որ
է
տալ
Գաղղիացոց,
ինչ
որ
կարող
էր
փրկաւէտ
լինել
{նոցա},
եւ
պահպանել
Գաղղիացոց
համար,
ինչ
որ
նա
տուած
էր
,
եւ
պահպանել
Գաղղիացոց
համար,
ինչ
որ
նա
տուած
էր
{նոցա}
շատ
պատուականներից։
Ես
յիշում
եմ
Բարթո
երկելի
բանի
եւ
իւր
ներկի
քիմիական
որակութիւնքը
եւ
{նոցա}
փոխադարձ
հակադրութիւնքը՝
խելք
է
գործ
դրել
եւ
չէ
փ
ր.
այս
աշխատութեան
11
երեսում,
փոխանակ
ասելու
"
{նոցա}
կամքից
",
ասում
է՝
"
նոցա
կամքէն"։
53
երես,
ւմ,
փոխանակ
ասելու
"
նոցա
կամքից
",
ասում
է՝
"
{նոցա}
կամքէն"։
53
երես,
փոխանակ՝
"
այս
վայրենի
անաս
ց
առանց
իրենց
հետքը
խոր
դրոշմելու,
եւ
բարբառները
{նոցա}
խօսողի
անցուցած
կեանքի
արդիւնքն
են։
Յայտնի
է,
թ
նը
երիտասարդ
գրողներից
այնքան
խիստ
չէ,
որովհետեւ
{նոցա}
մեծագոյն
մասը
հին
լեզուն
չգիտէ,
բայց
ի՞նչ
ասենք
եւերը
կարելի
սկզբունքների
վրայ
ամրացնել,
որպէսզի
{նոցա}
միջնորդութեամբ
կարելի
լինի
մի
համակարգութիւն,
մի
համար,
որ
նոր
քաղաքակրթութեան
արդիւնք
են
եւ
բնաւ
{նոցա}
բուն
բառը
հին
լեզուում
էլ
չունինք,
պիտի
նաեւ
օտա
շան
են,
բայց
եւ
այնպէս
բարակ
քննութիւնը
բացում
է
{նոցա}
տարբերութիւնը։
Այդ
բառերը
պիտի
գործ
ածել
իրենց
բ
կած
է
ժողովրդի
բերնից.
այդ
բառերը
փոխանակել
է
նա
{նոցա}
բայերի
աներեւոյթ
եղանակով,
ինչպէս
ընկնել,
հերքե
լխաւոր
(համարուած)
ներգործողների
մէջ
եւ
անդադար
{նոցա}
մօտ
ուզելով
պտուտ
գալ,
հեղինակը
ոչ
միայն
շատ
տեղ
նհաստատը,
փոփոխութեան
եւ
աղճատանքի
ենթարկուողը
է
{նոցա}
ժամանակը:
Շատ
անգամ
աւանդութիւնը
գրեթէ
անարատ
մն
gur)
օգուտ
քաղելով
ամէն
կարգից
դուրս
երեւոյթից,
{նոցա}
վրայ
իրենց
գուշակութիւնքը
հիմնելով
եւ
ժողովրդին
խ
"
ինքնակիզութիւնը
"
եւ
չէ
բնաւ
պաշտպանում,
բայց
{նոցա}
ընդդէմ
կային
բաներ,
որ
ուսումնական
գերմանացին
զա
ւանդների
լուռ
ու
անխօս
գնալու
մասին
(Փարպի)
կամ
{նոցա}
գլխին
ձիու
սանձ
փաթաթելու
վերաբերութեամբ
(արդեօք
րայ:
Տակաւին
ներելով
նորանց
չենք
ուզում
վերագրել
{նոցա}
անհաւանութիւնը
մի
կամաւոր
կուրութեան,
վատ
խորհրդ
ի
արդէն
ասել
էինք,
գուցէ
այս
կրկնութեամբ
բժշկուի
{նոցա}
միտքը:
Եթէ
այն
պատճառով
պիտի
մեղադրուի
հեղի
եւ
երեւոյթք,
որ
չկան
"
Սոս
եւ
Վարդիթերի
"
մէջ:
{Նոցա}
աճելութեան
համար
հարկաւոր
է
հող,
հարկաւոր
են
պայ
որ
աշտարակցիք
այգեգործութեամբ
են
պարապում,
այդ
է
{նոցա}
ապրուստի
միակ
ճանապարհը:
Տեսէ՛ք
այժմ,
թէ
ինչ
աջ
ւ
դոցա
օգուտը
ճանաչէ,
որ
յետոյ
համոզուի
եւ
գնա՛յ
{նոցա}
քամակից:
Առանց
սոցա
ոչ
միայն
չեղած
օգտակարը
չէ
կ
ները
քիչ
կամ
շատ:
Այսօր,
այս
տողերի
գրողը,
կամ
{նոցա}
ամէն
մի
կարդացողը,
չէ՞
որ
հայ
է:
Լաւ
որ
հնար
չկ
կարողանայ
այդ
բառերը
առնուլ
ժողովրդի
շրթունքից
ու
{նոցա}
տեղը
գնել
թէեւ
սեփական,
բայց
ազգի
համար
մեռած
բա
քանի
մի
հին
լեզուի
մեռեալ
բառեր,
եւ
այս
դարձել
է
{նոցա}
համար
մի
սիւն,
թէեւ՝
շատ
խախուտ,
որին
թիկն
տալ
ամենայն
րոպէ
հասանում
է
եւ
պիտոյ
է
հասանի
եւ
դէպի
{նոցա}
անհիմն
բամբասանքը
եւ
երեխայական
դատաստանը։
Իսկ
մ
ոքա
ճանաչել
ամբողջ
յունաց
ազգի
հոգին,
ինչ
որ
կար
{նոցա}
մէջ
այն
ժամանակ,
եւ
այդ
շատ
ուղիղ
մի
բան
էր.
պա
նագրութիւնը
ամենայն
ազգերի
մէջ
միշտ
համեմատուել
է
{նոցա}
դրութեանը
եւ
նոցա
իւրաքանչիւր
դարու
լեզուին
եւ
խօ
ն
ազգերի
մէջ
միշտ
համեմատուել
է
նոցա
դրութեանը
եւ
{նոցա}
իւրաքանչիւր
դարու
լեզուին
եւ
խօսուածքին։
Այս
միա
եւ
նոր
նոր
գաղափարներ,
որ
հին
լեզուն
կարծես
դեռ
{նոցա}
ստուերի
մին
քառորդն
եւս
չունի
իւր
մէջ։
Ուրեմն
ամ
իւն
եւ
հին
հեղինակի
անունով
փառաւորուիլը,
մինչեւ
{նոցա}
մատենագրութիւնը
չլինի
նոր
լեզուով,
սուտ
է
եւ
զու
գումը
երեւէին
հին
լեզուով
գրողների
միջին,
քան
թէ
{նոցա}
գրածիցը
ազգի
անբաղդ
զաւակները
օգուտ
ստանային։
Թէ
մեր
սիրելի
բարեկամ
պարոններն
եւս
անհոգս
մնան,
որ
{նոցա}
փառասիրութիւնն
եւ
հեղինակի
անուն
ժառանգելու
յիմար
չեն
կարող
մեր
պէտքերին
ծառայել։
Միմիայն
նայելով
{նոցա}
սառը
եւ
անկենդան
գեղեցկութեան
վրայ
կամ
զարմանալով
ւմալարի
եւ
Դաւալագիրի
հսկայութիւնքը,
ուր
է
մնում
{նոցա}
հետ
համեմատելով
մեր
մէկ
թիզ
Մասիսը։
Բայց
երկաթը
շխարհում։
Լեզուն
է
ազգութեանց
դրօշակը,
լեզուն
է
{նոցա}
որպիսութեան
եւ
վիճակի
յայտարարը։
Չկայ
աշխարհիս
ե
իրները,
եւ
ահա
ճշմարիտ
էր
այն
սարսափելի
վճիռը
եւ
{նոցա}
վրայ,
որպէս
մի
մունջ
անհատի
վրայ։
Նոքա,
որ
եւ
Կ.
Պօլսի,
լաւ
ու
վատ
գործ
են
կատարում։
Թող
{նոցա}
ներքին
բազմամասն
ճիւղաւորութիւնքը,
բայց
արդեօք
ո
րտի
համար
անգամ
իսպառ
հասարակաց
դարձած
չլինելով,
{նոցա}
միաւորութեան
խնդիրն
ենք
բարձրացնում։
Այդ
խորիմաս
տաքին
ձեւերը
չեն
եւ
չեն
այնպէս
անխորտակելի
արգելք
{նոցա}
միաւորութեան,
ինչպէս
կարծւում
է
առաջին
անգամ
ակը
անի
մասին
պէտք
էր
հոգ
տանել.
պատճառ,
մե՛րն
էլ,
{նոցա՛նն}
էլ
գովելի
բան
չէ։
Այս
բաների
մանրամասն
քննութիւն
այլ
յարաբերութեան
մէջ
լինելով
դէպի
ազգը,
քան
թէ
{նոցայ}
ամուլ
նախնիքը,
յղացան
այս
մեծ
խորհուրդը,
ճգնեցա
նոքա.
ո՛չ
միայն
գովում
ենք,
այլ
եւ
աղօթում
ենք
{նոցայ}
վերայ,
մոռանալով
մի
քանի
թերութիւնք,
որ
գրեթէ
ա
իտի
կացուցաներ
ազգը,
ուրիշների
առաջեւ
ցոյց
տալով
{նոցայ},
ազգի
բարոյական
զօրութեան
եւ
մի
ապացոյցը:
յախօս
թատրոնը.
այստեղ
յաջող
ենք
համարում
եւ
դէպի
{նոցայ}
ուղղել
մեր
առ
ի
սրտէ
շնորհակալութիւնը
եւ
ընթացք
ո
նելու
այդ
նորաշէն
քաղաքին:
Հայերի
կեանքը,
{նոցայ}
դրութիւնը
աշխարհի
երեսին,
արդէն
մի
մեծ
շարժառիթ
ա
խնայելով
Նախիջեւանի
հասարակութեանը,
յառաջացնել
{նոցայ}
մէջ
մի
գործունէութեան
եռանդ
այդ
արծաթագլուխքը
ձեռ
,
ըստ
որում,
ինչպէս
քանի
անգամ
ասած
ենք,
նեղ
է
{նոցայ}
հանդէսը
այդ
բանում,
եւ
այժմեան
լուսաւորեալ
ազգեր
հանգիստ
գլուխը
դրած
սիրուն
կուuի
ծունկերին:
{Նոցայ}
համար
անծանօթ
է
փոթորիկի
օգուտը,
Չգիտեն,
աւաքուած
են
պատանիներ
Ամենայն
ազգից:
{Նոցայ}
անունն
ուսանող
է,
Թէեւ
անունն
`
Շատ
ժ
ետեւ
բարոյական
հիւանդութիւնը
մինչեւ
ի
մահ
տիրելով
{նոցայ}
վերայ,
պատճառ
էր
եղել
այդ
ցնցողական
եւ
անգիտակից
ենալով
եզուիտների
հետ
եւ
շատ
անգամ
գործիք
լինելով
{նոցայ}
ձեռքում,
ամենայն
քաղաքական
իրաւադատութեան
մէջ
տե
կանութեամբ,
բռնաբարեցին
ուրիշները
եւ
յափշտակելով
{նոցայ}
զօրացուցին
իւրեանց
չարաչար
գործադրութիւնը
ազատութ
արկուեցան
անանցանելի
պատին,
որ
խաչաձեւ
կտրում
էր
{նոցայ}
ճանապարհը,
կանգ
առին
եւ
սկսան
մտածել:
Թէ
որչա՛փ
եւ
Կրօնական
ժողովը
եղած
են
եւ
կան
ազգի
համար,
եւ
{նոցայ}
յարուցանողը,
պահողը
եւ
դարմանողը
ազգն
է
դարձեալ
իլ
ազգի
համակրութիւնը,
փորձ
են
փորձում
բռնանալու
{նոցայ}
վերայ,
կոպիտ
ուժի
օգնութեամբ,
կամ
իւրեանց
խաւար
ձկան
պորտաբոյծ
եւ
ոչ
հովիւ
հօտաբոյծ,
մինչեւ
այժմ
{նոցայ}
համար
բողոքել
է
մարգարէն.
"
Ո՛հ
հովիւք,
որք
զան
վաղուց
արդէն
լսում
ենք
զանազան
հոգեւորներից,
թէ
{նոցայ}
արդիւնքն
է,
որ
հայոց
ազգը
ապրում
է
մինչեւ
այժմ
ա
ւ
յետախաղացութեան
եւ
ռէակցիօյի
անպարծանք
դրօշները
{նոցայ}
գլխի
վերայ
են
փողփողում
մասնաւորապէս:
Մեր
դրօ
էմ,
չէ
վերաբերւում
մեր
տօնելի
թարգմանիչներին
կամ
{նոցայ}
հետեւող
փոքրագոյն
մասին:
Ինքեանք,
այդ
սուրբ
Շատ
ազգեր
պատահեցան
անբախտութեան,
բայց
այդ
չեղաւ
{նոցայ}
համար
յաւիտենական
մեռելութիւն:
Աքսորուեցան,
ցան,
կախուեցան,
գլխատուեցան
եւ
այրուեցան,
բայց
{նոցայ}
հոգին
կենդանի
մնաց,
իւրեանց
ամայացած
հայրենիքի
փ
ւ
բերանը
լցուած
էր
փորձութեան
բաժակը,
այնուհետեւ
{նոցայ}
սգազգեստ
ժառանգների
վերարկուների
տակից
դուրս
շողա
,
ի՜նչ
սարսափ
մեր
համար),
Հիւսիսափայլը
կը
կշռէ
{նոցայ}
արժանի
պատասխանը
(sic!):
30
Միքայէք
Նալբա
ակցել
մասնաւոր
երեւոյթքը
եւ
մի
ամբողջութիւն
տալով
{նոցայ},
յաջորդ
երեւոյթքը
ընդունել
որպէս
կրաւորական
արդի
խուզարկութեանը
խորհուրդը
քո
ազգի
վրայ
գործ
դնել
է
{նոցայ}
համակարգութիւնքը:
Մնաց
որ
չէ
կարելի
ճշմարտու
ճշմարտութիւնք,
որ
համեմատաբար
դրականք
են,
քննիր
{նոցայ}
որակութիւնքը
եւ
եթէ
օգտակար
եւ
յարմար
են
քո
ազգի
ւթիւնքը
ընդունելու:
Գիտութիւնքը
առաջ
են
գնում
եւ
{նոցայ}
ընթացքը
զարմանալի
կերպով
լծորդուած
է
իրար
հետ:
Տ
է
ասող
չէ
եղած,
պատրաստ
գիտութիւնքը
ժառանգել
եւ
{նոցայ}
լուսով
անցածը,
որ
գործուած
է
խաւարում
դատապարտել
ւստներ,
որ
այժմ
մեր
հասկացողութեամբ
կորուստ
են,
{նոցայ}
աչքում
եղած
են
որպէս
վնասակար
բաների
մերժողութիւն
նք:
Եւ
գիտէին
նոքա,
որ
նոցանից
հարիւր
տարի
ետքը
{նոցայ}
ժառանգները
արիւն-քրտինքով
պիտի
աշխատեն
վերստին
որ
տիեզերական
կեանքի
բոլոր
երեւոյթների
մէջ,
սկսելով
{նոցայ}
շատ
ընդհանուր
վիճակից
մինչեւ
էութեան
իւրաքանչիւր
մեզ
յետոյ,
կարեկից
չէին
մեր
աղէտքին
եւ
տհաճ
էին
{նոցայ}
վերայ,
որոնք
դիմում
էին
օգնելու
մեզ,
տառապեալնե
արոյական
մարդերի
ներգործութենիցն
է
մեզ
հասանում,
{նոցայ},
որ
մեր
նաւաբեկութեան
աղէտքի
մեջ
մեզ
անտես
էին
ա
երը
անհետ
կորան
մշտնջենաւորութեան
ովկիանոսի
մէջ.
{նոցայ}
աւետաբեր
լոյսը
շուտով
ծածկուեցաւ
մարդերի
չարութեա
վ
ծածկուեցաւ
մարդերի
չարութեան
ամպերի
տակ
-
միայն
{նոցայ}
տխուր
յիշատակներն
են
մնացել
այժմ,
որ
անմոռանալի
իս
վիշտը,
այնուհետեւ
դէպի
սարերն
էի
փախչում
ես,
{նոցայ}
մեջ
պատսպարան
որոնելու
իմ
թշուառութեան
երեսից:
Ի
մբ
խաբուած
անզէն
մարդիկը:
Երբ
լցուեցան
փողոցները
{նոցայ}
դիակներով,
սկսան
ճանկերով
ետ
քաղել
դիակները
եւ
տ
շատ
խոստանում
են,
բայց
փոքրն
եւս
չեն
կատարում.
{նոցայ}
անիրաւութիւնը
եւ
չարութիւնը
անասելի
է:
Ես
քեզ
ո՞
խօսքերը,
որ
յաւէրժացնես
քո
յիշատակարանների
մէջ
(
{նոցայ}
հետ
միասին
պէտք
է
յաւէրժանայ
եւ
իմս):
Ցոյց
տուր
ի
շատ
հարկաւոր
բան:
Նոքա
պէտք
է
լաւ
մտածէին,
որ
{նոցայ}
ազգութեան
եւ
կրօնի
պահպանութիւնը
նորա
արդիւնքիցն
ել,
արտաքսեց
բոլոր
անհմուտ
մարդ
կը
գործարանից
եւ
{նոցայ}
պաշտօնը
յանձնեց
արժանաւոր
մարդերի:
Գործարանը
առա
այնքան
մեծարանք
ու
պատիւ,
որքան
չէին
ցոյց
տուել
{նոցայ}
նախահարքը
մշտնջենաւոր
Կեսարին,
երբ
նա
Պոմպէոսին
աղելու
մեծ
տղամարդերի
պատմութիւնը
եւ
արատաւորելու
{նոցայ}
ճշմարիտ
պատիւը:
Միայն
երախտագիտութիւնն
է,
ց
յետոյ,
անց
են
կենում
դէպի
կարդինայի
կողմը,
եւ
{նոցայ}
հետ
միանում
են
հոգատարք
եւս:
Կարդինալը
իւր
կուսա
նաւոր
պատճառի
արձակ
է
վերակացուն.
այս
պատճառով,
{նոցայ}
պարզմտութիւնը
պղտորելու
համար,
ասում
էր,
թէ
վեր
րքը"։
Թէպէտ
այն
բարեբարոյ
անձին
շատ
դժուարին
էր
{նոցայ}
հետ
մասնակցութիւն
ունենալ,
բայց
յօգուտ
իւր
հայրե
այց
սուտ
էր
այդ
խօսքը.
պապի
ասութեամբ
քեզ
պարտ
է
{նոցայ}
իշխանութեան
տակ
ստորադրուիլ,
եւ
նոքա
ինչ
որ
քեզ
նալի
կուսակիցներից:
Ծառայողք
եւս
կամեցան
հետեւել
{նոցայ}:
Բայց
կարդինալը
վախենալով,
մի՛
գուցէ
տհաճութիւն
վերայ
մտածող
անձինք
էին:
Եւ
եթէ
մի
լավ
մարդ
եւս
{նոցայ}
կը
պատահէր,
՚ի
միասին
կ՚աշխատէին
նորա
կեանքը
կար
չէին
արգելում:
Նա
ինձ
այսպէս
պատասխանեց.
{Նոցայ}
միջի
նախագահ
մարդերը
կարդինալը
իւր
պատուի
մեծութե
ռաջին
վերակացուին,
գիտես
թէ
ի՛նչ
մեքենաներ
լարեց
{նոցայ}
դէմ,
եւս
առաւել
պաշտօնաւորներին:
Միշտ
յուսադրու
մարդերի
կեանքը
վաղուց
է
վերջացել
աշխարհիցս,
բայց
{նոցայ}
յաղթութիւնը
քանի
գնում
է
ընդարձակում
է
իւր
ասպարէ
":
Գիտես,
ի՞նչ
սուրբ
զգացմունք
էին
խաղում
{նոցայ}
հոգիների
մէջ:
Նոքա
ելեւելք
առնելով
միմեանց
վերայ
րբեք
լռել
այն
ճշմարտութիւնը,
որ
մերկապարանոց
կար
{նոցայ}
աչքի
առաջեւ:
Ամենայն
ժամանակ
անվեհեր
հոգով
պատեր
ացքով
եւ
արժանաւոր
գործերով
իւր
անձը
սիրելի
շինէր
{նոցայ}
եւ
ժողովրդի
նորա
վերայ
ունեցած
վատ
կարծիքը
հերքել
ա
վերայ
ունեցած
վատ
կարծիքը
հերքելով,
իւր
անունը
{նոցայ}
մեծարելի
կացուցաներ:
Խորհրդական
անդամը
Նա
ի
նորա
հակառակորդները
ապուշ
մարդիկ
էին,
կարողացաւ
{նոցայ}
դիւրեաւ
յաղթել,
այսինքն,
մօտենալով
քահանայապետի
եւրոպացոց
խօսակցութեան
նիւթ
էր
եղել
եւ
հնձում
էր
{նոցայ}
գովութեան
դափնիքը,
նորան
չէր
հաւանում
սա:
Այն
պ
աւորը,
քննէ
վատթարների
գործերը
եւ
վրէժխնդիր
լինի
{նոցայ}:
Երբ
մարդկութեան
ապագայ
սերունդը
կը
կարդայ
նորա
կաւոր
ուսումնարաններում
մեծաքայլ
յառաջ
են
գնում,
{նոցայ}
ամեն
մէկը
տարաբախտ
Հռոմի
համար
մի
բարեբախտութեան
ը:
Բայց
քահանայապետն
եւս
չէր
մեղաւոր,
որովհետեւ
{նոցայ}
յանձնողքը
այս
գործերս,
գրեթէ
գլխաւորապէս
աւագ
մա
թ
ժողովեց:
Որովհետեւ
աւազակների
ընկեր
էր
եղել
եւ
{նոցայ}
գողութեան
կէս
բաժինը
ինքն
էր
ստանում,
փոքր
գողու
արողացաւ
մի
քանի
շահասէր
մարդիկ
բարեկամ
ստանալ
եւ
{նոցայ}
միջնորդութեամբ
հոգատար
կարգուիլ
պպապի
գործարանում
մայում
է
գործարանի
դուռները
փակել
այն
կէս
գիշերին
{նոցայ}
դէմ:
Սոքա
աշխատում
են
ներս
թափուիլ,
նոքա
ընդդիմ
ճրագների
լուսով:
Ներս
են
գալիս
նոքա
կարգով,
եւ
{նոցայ}
հետ
փողոցների
գիշերաշրջիկ
սրիկաները
եւ
սկսում
են
գալիս
հոգատարքը
վերակացուի
հետ,
եւ
առաջնորդելով
{նոցայ}
այն
վարձկան
մարդիկը,
որոնց
մասին
քեզ
վերեւում
աս
կանատես
էի,
երբ
սոքա
դատում
էին
այն
անմեղներին,
{նոցայ}
ձայնարկութիւնքը
հոգիս
մաշեցին,
նոցայ
կողկողանքը
նմեղներին,
նոցայ
ձայնարկութիւնքը
հոգիս
մաշեցին,
{նոցայ}
կողկողանքը
դէպի
երկինք
էր
բարձրանում,
նոցայ
հառա
ին,
նոցայ
կողկողանքը
դէպի
երկինք
էր
բարձրանում,
{նոցայ}
հառաչանքն
անգամ
գործարանի
պատերը
դղրդում
էին,
բա
մի
դափնեայ
պսակ
կը
փայլեցնէ
սոցայ
ճակատի
վերայ
եւ
{նոցայ}
գործերը
բարձր
ի
գլուխ
կպանծան
պատմագրութեան
մէջ:
որ
կամեցայ,
գոնէ
զայրացմամբ
դադարեցնել
ընտանիքս
{նոցայ}
անօգուտ
եւ
ձանձրալի
լացից,
եւ
ահա
նոյն
րոպէին
ար
գով:
Ողջից
յառաջ
գնում
էին
հետեւակ
դեւերը,
{նոցայ}
քամակից
`
ձիաւոր
ասպետները,
ձեռքերին
բռնած
այն
կ
բնութեան
փոփոխականութեան
օրէնքներին,
հասկանալով
{նոցայ}
նպատակը,
պիտի
պահանջէ,
որ
իւր
մարմինը
ազատ
մնար
զոքանչի
համար
եւ
առհասարակ
ծնողքի
համար,
փեսայի
{նոցայ}
տուն
գալը,
-
ընդհատեց
նորա
խօսքը
Թիւթիւնճի-օղլու
հետ,
որ
այսքան
ուշացաւ:
Է՜հ,
այր
մարդիկ
չե՞ն,
{նոցայ}
ի՞նչ
փոյթ
է,
բոլոր
տան
կառավարութիւնը
մեր
գլխին
ին
խօսում,
այն
էր
պատճառը,
որ
ծնողքը
կապում
էին
{նոցայ}
բերանը,
ինչպէս
այս
րոպէիս
դու,
մինչդեռ
ոչինչ
խօ
սում
են
րոպէ
առ
րոպե.
սպասում
է
եւ
ամբողջ
քաղաքը
{նոցայ}
հետ:
Մի՞թէ
այդպիսի
դատարկաբանութիւնը
սէր
է,
քաւ
երջը:
Ամենայն
մարդ
իւր
կարծիքն
է
ասում.
ի
հարկէ
{նոցայ}
աչքով
խելօքը
նա
է,
որ
մի
նոր
եւ
դժուարահաւատալի
,
Աստուած
սիրելու,
մարդկութիւնը
սիրելու
համար,
{նոցայ}
խորհուրդը
այն
չէ,
որ
այդ
մտաւորութենից
մի
բարոյա
ով,
որ
հանդարտեցնէ
ծնողաց
սիրտը,
որ
մաքուր
մնայ
{նոցայ}
խղճմտանքը
այն
բանի
մէջ,
թէ
անխնամ
չէին
մնացած
դէ
թն
տարեկան
աղջիկներ,
որ
մարդու
աչքը
կուրանում
էր
{նոցայ}
վերայ
նայելով.
մանաւանդ
նորա
մէջտեղում
նստածը
փա
պաստառից
լայն
զգեստ,
որ
երբեք
չէր
ծածկում
աչքից
{նոցայ}
մերկութիւնը...
Աջ
ուսերի
վերայից
դէպի
մէջքի
լով
պարոն
Շահումեանցին,
անպատճառ
պիտոյ
է
կտրուէր
{նոցայ}
բարեկամութիւնը
եւ
եթէ
սա
ուխտաւոր
Մկրտչին
գնար,
կայ.
նորա
Մանուշակ
դստեր
հետ
ամուսնացաւ,
եւ
ահա
{նոցայ}
որդին
է
մկրտելին:
Պարոն
Մկրտիչը
գունաթափուեց
թիւն
ունենալ
հետը
եկեղեցաբար,
թող
ընդունին,
այդ
{նոցայ}
գործն
է:
Խնդրեմ
ընդունել
իմ
անկեղծ
յարգութե
են
միմեանց
հետ.
եթէ
կը
հասկանան
ինչպէ՛ս
պիտոյ
էր
{նոցայ},
ապագայ
օրերը
աւելի
լաւ,
աւելի
խելացի
կերպով
հո
ականութիւնը
չեն,
այլ
բովանդակ
մարդկութեան,
թէեւ
{նոցայ}
մշակողքը
միայն
մի
քանի
առաջադէմ
ազգեր
եղած
լինէին
ծ
լինէին:
Ազգերի
սեփական
դպրութեան
մէջ,
այսինքն
{նոցայ}
բանաստեղծական
գործերի
մէջ
երեւում
է
նոցայ
հոգին,
այսինքն
նոցայ
բանաստեղծական
գործերի
մէջ
երեւում
է
{նոցայ}
հոգին,
նոցայ
վարք
ու
բարքը
եւ
այլ
այնպիսի
բարակ
բանաստեղծական
գործերի
մէջ
երեւում
է
նոցայ
հոգին,
{նոցայ}
վարք
ու
բարքը
եւ
այլ
այնպիսի
բարակ
եւ
քնքուշ
բանե
որութեանքը
ներգործում
են
առանձին
առանձին
եւ
ուր,
{նոցայ}
ներգործութիւններից
աւելի,
ընթերցողը
պիտի
իր
հայե
,
այլ
մարդիկ
է
հանում
մեր
առջեւ,
ներգործել
տալով
{նոցայ},
-
նա
ցոյց
է
տալիս,
էլ
տեսնելուց
յետոյ
լսելու
կա
ործողների
ձեռքով,
այլ
երբեմն
իր
բերնից
է
պատմում
{նոցայ}
մասին,
նա
լսեցնում
է,
որի
տպաւորութիւնը
աւելի
թ
աւելի
պաշտօն
չունին,
բացի
նորանից,
որ
փոթորիկը
{նոցայ}
գլխին
է
գալիս:
"
Սոս
եւ
Վարդիթերի
"
մէջ
կեանքը
հ
կանանց
ողորմածաց
եփեցին
զմանկունս
իւրեանց
եւ
եղեւ
{նոցայ}
ի
կերակուր
",
ասում
է
պատմիչը
(Յովհ.
կաթ.,
Պ
ց
եւ
Փափակից,
մնում
են
բոլորովին
մութի
մէջ,
իսկ
{նոցայ}
կնանիքը
յայտնի
է,
թէ
"
չխօսքան
"
են:
Կ՚ուզ
ւնոյն
վիճակախօսքն
են
դուրս
գալիս,
որ
գուշակում
է
{նոցայ}
գլխի
գալիքը:
Ի
հարկէ
կարելի
է
ասել,
որ
պատահմու
ք,
որ
մեր
ազգը
ինչպէս
նաեւ
ամէն
ազգ,
եթէ
հանենք
{նոցայ}
միջից
լուսաւորեալ
բաժինը,
հաւատում
է
կախարդութեա
երբ
գտան
հեղուկ
եւ
օդանման
մարմինների
օրէնքը
-
թէ
{նոցայ}
ճնշողութիւնը
ամէն
կողմ
հաւասար
է,
երբ
օդի
ճնշողո
են
այդ
դարերի
հետ
եւ
սոցայ
ժանգը,
եթէ
երեւում
է
{նոցայ}
վրայ,
նոքա
դեռ
կարող
են
պատմական
իրաւունքով
արդա
եւ
մահ:
Սոքա
են
մեզ
համար
միջին
դարերի
բերածը
եւ
{նոցայ}
բեռի
տակ
ճնշուած
է
այսօր
հայ
մարդը:
Թափել
այդ
կր
այլ
դորայ
հակառակ
այդ
մերժողութիւնը
միակ
պայման
է
{նոցայ}
առաջադիմութեան:
Քաջ
Լամբրոնացին
մի
ուրիշ
դիպուա
դարերի
խաւարին,
չենք
կարող
քաղցր
յիշատակ
ունենալ
{նոցայ}
մասին
նայելով
մեր
ամրոցների,
քաղաքների
եւ
տաճարն
"
աւերածի
պղծութիւնը
"
անխտիր
սրբացնե՞լ,
անխտիր
{նոցայ}
առջեւ
ծունկ
չոքել
ու
խո՞ւնկ
ծխել,
որովհետեւ
մինը
ան
պատմութիւնը,
այդ
քաղաքակրթութեան
օրէնքները
եւ
{նոցայ}
կերպարանագործութեան
յարակից
եղած
հանգամանքները,
,
այնպէս
եւ
ապագայի
հետ
մասն
ու
բաժին
չունին,
եւ
{նոցայ}
հետ
չէ
մեր
խօսքը:
Մենք
եւ
ոչ
իսկ
ուզում
ենք
վրդո
չէ
մեր
խօսքը:
Մենք
եւ
ոչ
իսկ
ուզում
ենք
վրդովել
{նոցայ}
քունը.
"
ննջեցէք
եւ
հանգերուք
",
-
ասում
ենք
նոց
ցայ
քունը.
"
ննջեցէք
եւ
հանգերուք
",
-
ասում
ենք
{նոցայ}:
Միջնադարեան
անշահ
ուղղութիւնը
իր
ամլութեամ
հասկանալ
կամ
մեկնել,
բայց
եւ
այնպէս
անհնար
է
թէ
{նոցայ}
հիմքը
եղած
չլինի
կամ
մի
ստոյգ
պատահած
իրողութիւն
ւնը
վերջի
սերունդը
ընդունում
է
պատկերաբար,
առանց
{նոցայ}
մէջ
թաքնուած
ճշմարտութեան
կամ
փիլիսոփայութեան
վեր
ութեան
մէջ
միանում
են
իրար
հետ,
մենք
տեսնում
ենք
{նոցայ}
լոյսը
`
փայլակ,
եւ
լսում
ենք
նոցայ
միաւորութիւնի
ք
տեսնում
ենք
նոցայ
լոյսը
`
փայլակ,
եւ
լսում
ենք
{նոցայ}
միաւորութիւնից
առաջացած
ձայնը
`
որոտ:
Բայց
այժմ
լուց
մի
քանի
ակնթարթ
առաջ,
նոքա
տեսան,
որ
բոլոր
{նոցայ}
հալաւները
(շորերը)
կրակուած
են:
Այդ
կրակը
անցն
ւած,
բաւական
քիմիական
մանրամասնութեամբ,
մինչդեռ
{նոցայ}
ընդդէմ
մերժողութիւնքը
առանց
բացատրութեան,
լոկ
Լա
ձանից
լաւ
իմացողներ
էլ
կան,
բայց
այդ
աւելի
վատ
է
{նոցայ}
համար,
որ
ինձ
պիտի
ասեն,
թէ
իրենք
վաղուց
գիտեն
յլ
ուզում
ենք
լուսաւորել
նորանց
եւ
ստոյգ
հիմք
տալ
{նոցայ}:
Մեր
հակառակորդքը
սուտ
եւ
անաստուածական
են
համար
ի
որսորդութեանը
յիշատակը,
շատ
անգամ
դատապարտելով
{նոցայ}
զբօսասիրութիւնը
եւ
ազգային
կառավարութիւնը
երեսի
վ
այք
որսորդութեամբ.
կամ,
աւելի
լաւ,
ե՞րբ
է
մտել
{նոցայ}
մէջ
երկրագործութիւնը,
որպէս
ընդհանուր
ժողովրդի
պ
ով
արդարեւ
Փարպի
գնալով
բժշկւում
էին,
ապա
ուրեմն
{նոցայ}
բժշկութեան
բնական
պատճառը,
որ
անհնար
է
թէ
չլինի
,
առանց
իրենց
հետքը
խոր
դրոշմելու,
եւ
բարբառները
{նոցայ}
անցուցած
կեանքի
բնական
արդիւնքն
են:
Յայտնի
է,
թ
ր
հատուածի
նեղ
շրջանակը
չէ
ներում
ազատ
ընթացք
տալ
{նոցայ}:
Բայց
այսչափ
անհրաժեշտ
ենք
համարում
ասել,
որ
ստ
բարքը,
սովորոյթքը,
ծէսերը,
հասկացողութիւնքը,
{նոցայ}
բարոյական
եւ
այլն
եւ
այլն
վիճակը
լոյս
հանէ
ու
ազգ
:
Սարերը,
դաշտերը,
այգիքը,
տարու
եղանակները,
{նոցայ}
ազդեցութիւնքը
լեզու
են
առել
հեղինակի
գրչի
տակ:
ական
անմեղութիւնքը,
հեղինակը
չէ
մոռանում
տեղ-տեղ
{նոցայ}
բարոյական
խոցերն
էլ
բանալ,
չէ
մոռանում
խարազանել
րաւ
իր
տունը
(եր.
107-109):
Նա,
խաղող
դնելով
{նոցայ}
առջեւը,
ներողութիւն
է
խնդրում,
որ
մի
ուրիշ
բանո
նդները
շատ:
Թէեւ
արգոյ
հեղինակը
ցոյց
է
տալիս
մեզ
{նոցայ}
ծուլութեան
վրայ,
բայց
մինչեւ
այդ
աստիճանի
ծուլու
ցայ
վերանալը
կամ
մնալը,
որեւիցէ
կապով
կապուած
չէ
{նոցայ}
էական
խորհրդի
հետ...
"
Մեր
տէրտէրներին
էլ
տութեան
երեսփոխան
եւ
երկրորդ,
զգործն
վարեալ
առ
ի
{նոցանէ},
յորում,
մանաւանդ
ի
վճռի
պատգամաւորացն,
որպէս
մի՛
նեղեսցին
՚ի
մտատանջութենէ,
անկելոյ
յոմանս
ի
{նոցանէ},
ի
ձեռն
ոմանց
խռովասիրաց
ոչ
անյայտ
եղելոց
ձեզ
եւ
ն
մերկանալոց
են
խարդաւանութիւնք
պաշտպանելոցն
առ
ի
{նոցանէ}
գործք
քստմնելի
սեղանակապտութեան:
Թէ
եւ
վեհափառ
կ
ի
վերոյ
յիշելոց,
տեսանէ
զի
ամսականն
արդիւնք,
ի
{նոցանէ},
հասանէ
ց215
ռուփիս:
Ընդ
այնմ
գրութեան,
քահան
հիւպատոսս
Ֆրանսիոյ
եւ
Բելգիոյ
խորհուրդ
հարցանել
ի
{նոցանէ}
որպէս
ի
բարեկամաց,
ընդ
որս
ծանօթացեալ
էի
այսր,
քան
զչորս,
տեսի
զքահանայս
ի
Ջուղայոյ,
ոմանք
՚ի
{նոցանէ}
ինքնահալածք
եւ
ոմանք
հալածեալք
յերեսաց
եպիսկոպոս
վէքիլներիցն,
որ
իմ
կտակակատարն
պետք
է
լինին,
ի
{նոցանէ}
եւս
խնդրում
եմ
եւ
պատուիրում
եմ,
որ
մշտապես
հաւա
Մադրու
որբոց
սնդուկին
եւ
մնասցէ
վաշխի,
մինչեւ
ի
{նոցանէ}
լինիցի
հոգացողութիւն
տանելոյ
առ
իւրեանց,
բայց
կտ
ւարիմք
ընտրութիւն
առնել
ընդ
բարին
եւ
ընդ
խոտանն
ի
{նոցանէ}:
Եւ
զի՞նչ
ապագայ
ազգի
միոյ
ընկճելոյ,
որոյ
տայ
այսօր
քահանայութիւն
եւ
եկեղեցին
-
ուրեմն
եւ
ի
{նոցանէ}
բղխի
Հոգին:
Ո՜վ
հայհոյութեանս:
Զժամանակաւոր
առա
մահուչափ
ուսուցին
մեզ,
բայց
Այվազովսքին
զոմանս
ի
{նոցանէ},
հայեցեալ
աստիճան
թեթեւութեան,
համարի
ներելիս:
ազգաց,
դնեալ
արեամբ
Յիսուսի
Քրիստոսի,
խլեալ
՚ի
{նոցանէ},
պնդեցին
ի
զարհուրելի
շղթայս
ստրկութեան,
եւ
զնե
)։
"
Եւ
մի՛
պոռնկիցուք
որպէս
ոմանք
պոռնկեցան
'ի
{նոցանէ}
եւ
անկան
'ի
միում
աւուր
քսան
եւ
չորք
հազարք
"
(Թ
ա,
եւ
թղթովք
օրհնութեանց
առաքելով
առ
մեծամեծս
'ի
{նոցանէ},
եւ
առաւել
եւս
'ի
հեռաւոր
վայրս,
գուցէ
յակնածու
,
գուցէ
յակնածութենէ
եւս
Քօլլեճեանց,
ժողովեաց
'ի
{նոցանէ}
արդիւնս,
որով
կարող
եղեւ
յառաջ
վարել
զսկսեալ
գոր
ինեօր
հրաման
ետ
երթալոյ,
երբ
նա
ինքն
առաքեցաւ
'ի
{նոցանէ}
առ
Մօնսինեօր
Քորեսսի
հարցանել
զնա
վասն
այսորիկ։
ւնս
իւրեանց
նովին
տոգորմամբ,
որով
եւ
կրթեալքն
'ի
{նոցանէ}
զնոյն
շաւիղ
կալան
եւ
նովին
մտօք
զուսումն
իւրեանց
ղ
կալան
եւ
նովին
մտօք
զուսումն
իւրեանց
ուսեալք
'ի
{նոցանէ}
'ի
գործ
արկին
պարզ
մտօք
եւ
առանց
փօլիթիքայի։
Աստուածաբան
վերաձայնեալք.
զարմանք
են
զի
ոչ
ոք
'ի
{նոցանէ}
իշխեաց
ցայժմ
ախոյեան
ելանել
ընդդէմ
իմ
յետ
բազում
ալ,
առ
եւ
ո՛չ
մի
հեղինակ
գտանեմք,
թո՛ղ
զոմանս
ի
{նոցանէ}
երեւեալս
երբեմն
ի
[վաստակս՝
առաջնոց
մատենագրաց,
,
թէ
եւ
ըստ
ժամանակին
անգթանալոյ
զրկիմք
զարդիս
ի
{նոցանէ},
շատացեալ
յիշատակութեամբքն,
զորս
ի
մէջ
բերէ
Խոր
ճառագայթից
արեւը,
որոց
[1
անընթ.
]
էին:
Մինն
ի
{նոցանէ}
վերամբարձեալ
զինքն
ըստ
Հայկական
առակին
ի
[կոկիւսո
ւն
ի
լուսաւորութիւն
ազգի,
այլքն
որ
տարանջատ
են
ի
{նոցանէ}
ամենայնիւ
որպէս
ի
վերոյ
թուեալ
եմք,
զծաղու
գան
թ
օսածը
եւս
նոցա
համար
այնպէս
անհասկանալի
է,
որպէս
{նոցանը}
`
մեր
համար:
Այդ
փիլիսոփայութիւնը
եւ
գիտութիւնքը
ամ
իմ
մեղքս,
որ
մյուս
անգամ
չանեմ:
Եթե
հեռու
եմ
{նոցանից}
տեղով,
այդ
պահանջում
է
հարկը,
ես
այստեղ
բժիշկ
դ
բոլոր
սիրականքը
Յիմար
չէին,
այլ
գիտուն,
Բայց
ես
{նոցանից}
խելօք
Գտանուեցայ,
հաստատուն,
Եկեղեցու
միջումը
Օ
ան
է
բացել
իւր
պարտապահանջների
հետ
եւ
պահանջում
է
{նոցանից}
իւր
չկրած,
մտացածին
վնասը,
նա
կամի
այդ
գումարով
ների
մէջ
եւ
ինչ
որ
նոցա
կենդանի
լեզուովը
լսում
եմ
{նոցանից}:
Աւանդութիւնը
ասում
է.
"
Եթէ
կայծակից
մեռած
կնո
ը
հայհոյելու
էին
քո
անունը,
ո՞չ
ապաքէն
ամեն
մինը
{նոցանից}
երախտագիտական
արտասուքով
պատուելու
էին
քո
գերեզմա
ով
ստանում
է
Մասեաց
դարեւանդից
այդպիսի
Մուզայք
եւ
{նոցանից}
իմանում
է
ամենայն
բան...
Պ.
Իսահակեանցը
ան
Ո՛հ,
ահա
երեսուն
նոր
տարիք
անցուցել
եմ
ես,
{նոցանից}
մինչեւ
քսանը
նոյնպէս
ուրախացուցել
են
ինձ,
ինչպէս
դկութեան
համար
մեռաւ
խաչի
վերայ,
վրէժխնդի՞ր
եղաւ
{նոցանից},
որ
հասուցել
էին
Նորան
այդ
անարգ
մահը:
Նա
չէ՞ր
դէմ
մարդիկ"։
Բայց
ականջ
դնող
չեղաւ
իմ
բողոքին։
{Նոցանից}
մինը,
համարեա
թէ
բռնութեամբ
յափշտակելով
իմ
մօտ
գ
հանդերձներ՝
հարիւր,
հազար
կարկատաններով։
Բացի
{նոցանից},
ուրիշ
այլ
ոչինչ:
-
Տեսանո՛ւմ
ես,
-
ասաց
առայելու:
Դուք
պարտակա՛ն
էք
նոր
հայրեր
պատրաստել
{նոցանից}
եւ
ազգութիւնը,
լեզուն
եւ
կրօնը
յանձնել
նոցա
որպէ
արդարացի
նկատողութիւնք
այդ
գործի
վերայ։
Չտպեցինք
{նոցանից}
եւ
ոչ
մինը
եւ
տպելու
եւս
չէինք,
եթէ,
ինչպէս
Յիշ
երազմին
ձեզ
հետ.
այս
բնական
է,
բայց
առիթ
կայ
եւ
{նոցանից}
օգուտ
քաղելու։
Ոյժը
չէ
կարելի
զգալ,
եթէ
չկայ
դի
վհետեւ
գիտէր,
թէ
որոնց
որ
պարտք
ունի,
կախւում
է
{նոցանից},
թէ
մի
անյաջող
վայրկենում
կարող
են
նոքա
ճմլել
նո
ելով
իւրեանց
հողի
մէջ
եղած
բոլոր
ածուխի
հանքերը,
{նոցանից}
դուրս
եկած
ածուխը
եւ
Անգլիոյ
տարեկան
ածուխի
պէտքը
,
մի
մաս:
Թո՛ղ
նոքա
այն
հիմքի
վերայ
աշխատին,
եւ
{նոցանից}
իւրաքանչիւրը
կը
հասնի
իմ
կարողութեան
չափին.
այնպ
՛վ
գիտէ,
դեռեւս
ինչ
ութիւն:
Մեք
չենք
կարող
{նոցանից}
ամեն
մինին
պատասխան
տալ.
ո՛չ
թէ
ասելիք
չունինք,
փում,
կորուսանելով
իւրեանց
հարստութիւնը,
շատերը
{նոցանից}
եւ
ապրուստի
հնարը,
պատերազմական
ծուխի
եւ
թափառակ
իս
Իմ
քընարի
թելը
կտրել.
Ես
փախչում
եմ
{նոցանից}
։
Արարատը
սառուցապատ
Զըրկըւած
է
կ
նքը
Յիմար
չէին,
այլ
գիտուն,
Բայց
ես
{նոցանից}
խելօք
Գտանուեցայ,
հաստատուն,
Եկեղեցո
կ
ու
Տիգրանին
յիշենք
միշտ,
եղբարք,
Թափենք
{նոցանից}
հնութեան
փոշին.
Նորանց
յիշելով
արդեօք
մի
ն
հայերը
Լեհաստան
գաղթեցին
ահագին
բազմութեամբ.
եթէ
{նոցանից}
մի
մասը
փրկուեցաւ
եւ
այսօր
հայութեան
անունը
կրում
գ-տասը
հոգի
միասին
էին
գալիս
վրաս)
ես
խնդրում
էի
{նոցանից}
ցոյց
տալ
ուղիղ
ճանփան,
եթէ
մոլորական
էր.
բայց
ե
ոքա
լեզու
չեն
մշակած
եւ
նոր
լեզուն
ոչ
համ
է
տեսել
{նոցանից}
եւ
ոչ
հոտ։
Եւ
այս
է
մանաւանդ
պատճառը,
որ
"
Հիւս
արակոյս
չկայ,
որ
ամենայն
ընթերցող
կարող
էր
քաղել
{նոցանից}
օգտաւէտ
ուսումն
եւ
քաղցր,
ազնիւ
զբօսանք։
Այդ
խո
ասակար
բաների
մերժողութիւնք:
Եւ
գիտէին
նոքա,
որ
{նոցանից}
հարիւր
տարի
ետքը
նոցայ
ժառանգները
արիւն-քրտինքով
ները),
գերմանական
ուսումնականք
չեն
ուսել
առնուլ
{նոցանից}
գեղեցիկ
եւ
կենդանի
ձեւով
աւանդելու
գաղտնիքը:
Այս
սիական
ազգի
հարստահարելը,
նա
մոռացել
էր,
որ
XVI
{նոցանից}
ոչ
միայն
պակաս,
այլեւ
աւելի
էր
անցել
ամէն
չափ
ու
նց
թշուառ
կեանքի
պիտոյքը
հայթայթելու:
Միայն
{նոցանից}
մէկը
իմ
մօտ
մնաց,
որ
մի
հոգեկան
սիրոյ
կապանքով
ի
,
որոնցից
երկուքը
եղել
են
պապի
քահանաներից:
{Նոցանից}
եւ
ո՛չ
մինը
իւր
պարտականութիւնը
չէր
ճանաչում.
եր
ացաւ
նորա
անունը
եւ,
ի՞նչ
եմ
ասում,
այո՛
շատերը
{նոցանից}
նորա
անաղօտ
փառքի
վերայ
ստուեր
ձգելու
համար,
մեծ
ղ
ոչ
առաջինի
եւ
ոչ
երկրորդի
պաշտօն
լցուցանել:
Սա
{նոցանից}
գերազանց
է
երեք
բանով,
որպէս
քեզ
կը
պատմեմ
կարգ
քանիսին
հռոմայեցուոց
աւագ
մարդերից
եւ
հառաչանքով
{նոցանից}
օգնութիւն
են
խնդրում,
ասելով.
Ազատեցէ՛ք
մեզ
ի
ս
ցու
դատաւորութեան,
այլ
քորեպիսկոպոս
էլ
չարաւ
ինձ
{նոցանից}
մինը,
որ
Պարսիկները
եւ
անարժան
մարդիկ
այսօր
էլ
ա
զ
մարգարէներ,
իմաստուններ
եւ
կարդացողներ
եւ
դուք
{նոցանից}
կ'սպանէք,
կը
խաչէք
եւ
ձեր
ժողովարանների
մէջ
կը
տ
է
իրենց
ժամանակին,
իսկ
հին
բաները,
թէեւ
շատերը
{նոցանից}
Ադամից
են
սկսում,
այնուամենայնիւ
առանց
քննութեան
վարած
կեանքիս
որպիսութիւնը
նոքա
գիտեն,
կարո՛ղ
էք
{նոցանից}
տեղեկանալ։
Իսկ
երբ
պատերազմները
վերջանան,
եւ
ես
Յովհաննէս
Աւետարանիչը
մի
քանի
անուն
ունի.
գուցէ
{նոցանից}
մինը
գրած
էր։
Բայց
երաշխաւոր
ենք,
որ
թէ
ինչ
էլ
դը
`
"
դարձման
",
իսկ
հինգերորդը
`
"
միջական"։
{Նոցանից}
մինը
ձգում
է
խելքերը
յառաջ,
միւսները
քարշում
են
րջեր,
որ
թաւալւում
էին
սոֆայի
վերայ,
թէպէտ
մինը
{նոցանից}
կարծում
էր
իւր
անձը
երեւելի
դիւթ
(чародей,
կախա
արուստներից
ոմանք
նոյնպէս
խօսում
են
իւրեանց
մէջ:
{Նոցանից}
մինը
կամ
երկուքը
պահում
են
երիտասարդի
կողմը,
միւ
ն
է,
որ
Ջալալիների
ժառանգները
չեն
դոքա,
թո՜ղ
որ
{նոցանից}
Րահան
արաբը
Արաբիայից
Կոստանդնուպօլիս
գալով
միացե
արդայ,
անպատճառ
կը
գան:
Ինչ
որ
ունիս
հարցանելու
{նոցանից},
պիտի
լինի
տղայի
միջնորդութեամբ,
դու
կ'ասես
տղա
երից,
որոնք
մեծ
յարակցութիւն
ունին
միմեանց
հետ.
{նոցանից}
մինը
խանգարուելով,
խանգարում
է
միւսը,
որով
շատ
ը,
-
դու,
եթէ
ունեցած
էիր
չորս-հինգ
որդի,
միթէ՞
{նոցանից}
իւրաքանչիւրը
իրաւունք
չունէին
քո
հայրական
սէրը
եւ
րկութիւնը
հաւասարաչափ
ստանալու.
մի՞թէ
քո
աչքումը
{նոցանից}
մինը
սիրելի
կը
լինէր
առաւել
քան
թէ
միւսը,
չէ՞
որ
արդարեւ
արժան
էր,
որ
ամենայն
ծնող
օրինակ
առնուր
{նոցանից}.
նորա
հագուստները
մաքուր,
գեղեցիկ,
նոր
եւ
արժա
ն:
Դայեկը
իսկոյն
ճանաչում
է
այս
բաները,
թէ
որը՞
{նոցանից}
տեսել
է
որ
ծննդկանի
մօտ...
Փաթաթում
է
երեխա
են
եղած
եւ
մի
երեւելի
հեղինակութիւն
չէ
յառաջացել
{նոցանից}
որեւիցէ
ուսումնական
հանդիսում։
Առհասարակ
այն
ների
մէջ
ուսուցիչք։
Նոյնպէս
աննշան
մարդերի
համար
{նոցանից}
էին
նշանակւում
խոստովանահարք։
Աշխարհական
ժողովող
ք
կարգւում
էին
Յիսուսեանների
ձեռքով,
կախւում
էին
{նոցանից}
եւ
գտանւում
էին
ըստ
ամենայնի
նոցա
իշխանութեան
տակ
էին
տալիս
շնութիւն,
անառակութիւն,
երեսուն
վեցը
{նոցանից}
թոյլ
էին
տալիս,
մարդասպանութիւն,
երկու
Յիսուսեա
դ
բառը
տարբեր
ձեւերով
է
գործ
ածվում
այնտեղ,
ո՞րը
{նոցանից}
ընդունէ
որպէս
հետեւելի
օրինակ։
Նոր
լեզուի
մէջ
որ
լեզուի
մէջ,
թէեւ
կան
վեց
հոլովմունք),
բայց
{նոցանից}
առաջինը
իր
տակ
քաշել
է
բառերի
ամենամեծ
մասը,
այն
երկրորդական
բնաւորութեանը
կերպարանագործութեամբ
եւ
{նոցանից}
նոր
ուժ
եւ
նոր
զօրութիւն
չառնու
իր
գլխաւոր
հերոսի
վ
է
այս
Նորինը
կամ
Նազարէթը,
բայց
ոչինչ
չեմ
լսել
{նոցանից},
որովհետեւ
իրենք
էլ
չգիտէին:
Դեռ
զարմանալի
է,
ամպի
մէջ
առաջացած
էլեկտրականութիւնքը
զանազան
են,
{նոցանից}
մինը
անուանւում
է
դրական,
իսկ
միւսը
բացասական:
յն
այլասեռ
էլեկտրականութիւնքը
եւ
երբ
իւրաքանչիւրը
{նոցանից}
օդի
միջնորդութեամբ
առանձնացած
լինելով
գտնւում
է
լ
ւնը,
որոնք,
այո՛,
թէ
թագաւորների
ժամանակ
եւ
թէ
{նոցանից}
յետոյ,
ընկնում
են
դարերի
ազդեցութեան
տակ:
Հարկ
ոնք
գրեթէ
ամէն
տեղ
գործ
են
ածւում
ազգի
մէջ,
թէեւ
{նոցանից}
մի
քանիսը
ոմանք
թուրքից
առնուած
համարելու
միշտ
հա
տել
իւր
ամանից
զանազան
մրգեր
եւ
այլ
կերակուրներ,
{նոցանիցը}
իւրաքանչիւրքը
խօսում
էին
միմեանց
հետ.
ծիծաղում
է
ւնէութեան
եռանդ
այդ
արծաթագլուխքը
ձեռք
բերելու
եւ
{նոցանով}
իւր
բարոյական
վիճակը
բարւոքելու:
Առաջին
հո
ւրս
է
երեւեցնում
աշխարհատնտեսի
աներեւոյթ
աջը,
որ
{նոցանով}
զգուշացնէ
պարզամիտները,
արթնեցնէ
թմրածները
եւ
խր
այդ
ցուցակներից,
եւ
լրագիրներով
եւ
օրագիրներով:
{Նոցանով}
սուտ
են
խօսում,
գողանում
են,
սպանում
են,
խարդա
զգի
լեզուի
գլխից
չէ
անցել։
Հաւաքել
այդ
բոլորը
եւ
{նոցանով}
խճողել
ու
հաստացնել
մեր
աշխատութեան
փորը
ձանձրալի
պարտականութիւնք,
որոնց
մանաւանդ
յարմար
էին։
Եթէ
{նոցանում}
չ'երեւէին
ոչ
մի
բանի
ընդունակութիւն,
որ
Կարգին
հ
երները
այս
ու
այն
կողմը
ցրուեցան
Հնդկաստանի
մէջ:
{Նոցանցից}
իմ
մօտ
մնաց
մինը
միայն,
որ
ամէնից
առաւել
քնքուշ
ն
հայրն
յերեկի
աւուր,
որ
էր
8
ամսոյս,
ընկալաւ
ի
{նոցին}
գերազանցութեանց
զնամակ,
որով
ծանուցանեն
անմահ
բա
լ
ի
տեսանել
ի
թուղթս
անդ
զանուն
եւ
զստորագրութիւն
{նոցին}
իսկ
չարաչար
հարստահարելոց,
որոց
ազգականք
՚ի
Հնդկ
էր
Կոստանդնուպօլսից,
շնորհ
է
գտել՝
մատուցանելու
{Նոցին}
Կայսերական
Մեծութեններին,
Թագաւոր
Կայսեր
եւ
Թագո
ովին
անկարող
լինիցի
ի
զօրութենէ
իւրեանց.
փոխանակ
{նոցին}
այժմս
կտակս
այս
ձեռամբ
իմով
գրեցի
եւ
կարգելով
ինձ
ի
յաւելու
վարդապետն
"
եւ
մեք
պարտական
եմք
հետեւել
{նոցին}
ճանապարհի"։
Ուրեմն,
եթէ
կանոնադրութիւն
"
ո՛չ
յ
ուսեալ
էր
ինչ
ինչ
'ի
դպրատան
նոցա,
եւ
յետ
մահու
{նոցին}
աշակերտեալ
եղեւ
երանելւոյն
Աղանայ"։
(Հատ.
Ա.
ցանել
առ
որ
պարտն
էր,
այլ
ամենայն
ինչ
'ի
գլխաւոր
{նոցին}
ամփոփեսցի
եւ
այլն։
Ի
վախճանի
բանիս
յայտնի
իմ
էն
եւ
հռոմէաբար
գրել
եւ
խօսել
յունկն
ժողովրդեան:
{Նոցին}
շրջանկատ
եւ
առողջամիտ
Եւրոպացոց
անմոլար
շաւղօք
ըն
աց,
թէ
ո՞յր
աղագս
ի
բառնիլ
ի
միջոյ
թարգմանչաց
եւ
{նոցին}
աշակերտաց
եւ
այլոց
նոցա
հետեւողաց
դպրութիւնն
հայկ
եալ
[յոճ
խօսից
յունականին],
զնոյն
կալան
շաւիղ
եւ
{նոցին}
առաջնորդեալ
տեսութեամբ,
եւ
առանց
միտ
դնելոյ
սեպհ
ակս
հայոց
ո՛չ
գովեմք
մեք,
այլ
ամենեւին
հաւան
եմք
{նոցին}
իմաստուն
մտածողացն,
որ
ուշի
ուշով.
միտ
եդեալ
ժա
ն,
զորոյ
ապացոյց՝
կարեմք
քաղել
ի
գովաբանութեանց
{նոցին}
իսկ
վանեցւոյն
հետեւողաց,
որ
առանց
[մտացն
լծակալ
ինչ
դեռ
հարկ
է
վերայ
կայր
խնամով
հոգաբարձու
լինել
{նոցին},
արշաւին
ի
մարտ
պատերազմի
ընդդէմ
առողջ
դատողութե
ւթեան,
երկրորդն՝
ընդդէմ
դենին
Պարսից
եւ
քաւդէից
{նոցին},
երրորդն՝
ընդդէմ
իմաստնոց
յունաց,
եւ
չորրորդն
դարձուցանել
ի
վերայ
ժամանակակից
աբեղենին
Հայոց
եւ
{նոցին}
գլխաւորացն
յետ
մահու
Մեծին
Սահակայ
եւ
Մեսրոպայ,
օտարաց,
յորս
ըստ
իս,
որչափ
պատահեալ
եմ
գրուածոց
{նոցին}
առ
հասարակ,
կորովաբան
թուին
հարք՝
Վրթանէս
Ասկեր
ար
ի
սկզբանէ
անտի,
որ
ինչ
ցայսօր
հեղինակք
մեր
եւ
{նոցին}
հեղինակութիւնք,
յորս
հազիւ
ուրեք
գտանեմք
զայնպիս
ասն
այսր,
արդէն
անժխտելի
ճշմարտութիւն
է
գործող
ի
{նոցին}
կողմանէ,
զի
զոր
չհասկանայ
ոք,
զնոյն
անկարանայ
ն
"
Զի
եթէ
ի
սակաւատառ
հնամաշ
դրամոց
եւ
ի
կեղակարծ
{նոցունց}
դրոշմատիպ
պատկերաց
իմաստունք
շահս
մեծ
քաղեն
ի
լոյ
Հայր
յանձն
է.
Որդի
՚ի
Հօրէ.
իսկ
Հոգին
սուրբ
՚ի
{նոցունց}
",
եւ
կամ
՚ի
Շնորհալին
"
առող
յՈրդւոյ
անճառաբար
ովանութեանց
Շնորհալւոյն
այլուր:
Դերանունս՝
"
՚ի
{նոցունց}
"
ի
կիր
առեալ
ի
Լուսաւորչէն,
ածական
անուն
է.
նո
որչէն,
ածական
անուն
է.
նոյնպէս
կամելով
ասել
է՝
{նոցունց}
էութենէ:
Դաւանութիւն
պապականաց,
թե
Հոգին
սուրբ
։
Այս
ըթը,
որ
բառի
վրայ
մէկ
վանկ
է
աւելցուցել,
{նու}
է
փոխվում,
եթէ
հետեւեալ
բառը
ձայնաւոր
տառով
է
սկ
են
",
այն
ժամանակ
ձեռքերը
խօսքը
չէ
կարող
իր
ըթը
{նու}
փոխել
եւ
եթէ
այդպէս
խօսող
էլ
լինի,
ինչպէս
կան
մի
այստեղ
մէջ
բերված
խօսքերը։
Խորենացու
հնչեցուցածը
{նուա՞գն}
է,
թէ
բամբիռը։
Եթէ
հնչեցուցածը
նուագ
է
(ինչ
աս
պարտս
ազգի
եւ
եկեղեցւոյ
ոչինչ
աւելի
մարթացայ
յայս
{նուագ}
կատարել:
Եթէ
ոչ
էր
ազգին
եդեալ
յիմ
վերայ
զգոր
ժամանակի
չկարեմք
զբազմաց
ճառել,
յայն
սակս,
յայս
{նուագ}
ի
նիւթ
առցուք
խօսից
մի
միայն
զԱյվազովսքի
Գաբրիէլ
բազում
անգամ
նենգեալ
՚ի
պապականաց,
գտաւ
եւ
յայս
{նուագ}
անխրատ,
եւ
իբրեւ
զանդատաստան
ոք
մանուկ
փառաց
ի
փ
ր
օրինակ
բուրուառ
եւ
բուրվառ,
երիվար
եւ
երիւար,
{նուագ}
եւ
նըվագ.
թուական
եւ
թվական։
Ասոնցմով
կիմանաս
պ
ի
լեզուի
վրայ։
"...
Խորենացին...
ախորժանօք)
{նուագ}
է
հնչեցնում
հասարակ
ժողովրդեան
հետ
նրա
բամբիռը
"
եցուցածը
նուա՞գն
է,
թէ
բամբիռը։
Եթէ
հնչեցուցածը
{նուագ}
է
(ինչ
ասել
է՝
նուագ
հնչեցնել),
ուրեմն
հնչեցն
բամբիռը։
Եթէ
հնչեցուցածը
նուագ
է
(ինչ
ասել
է՝
{նուագ}
հնչեցնել),
ուրեմն
հնչեցնել
բայը
հասել
է
իր
դադա
որի
պատմածը:
Այդտեղ
լինում
էին
երբեմն
երաժշտական
{նուագածութիւնք},
որ
կարգում
էր
ֆրանսիական
թագուհիներից
ամենաթշու
էին
շատ
կառքեր.
Միշտ
հացկերոյթ,
ընթրիք,
գինի,
{Նուագարան}
ու
տաղեր.
Ամենայն
ոք
ցանկանում
էր
Լինել
նորան
բա
մ
մի
այլ
հանդէս
կատարելը:
Շատ
անգամ
նոքա
իւրեանց
{նուագարանների}
անուշ
ձայնով
մոլորեցրել
են
մօտից
անցանողքը
եւ
քար
ինձ
զգիր
եւ
յայտնել
զայն
ամենայն,
զոր
յառաջնում
{նուագի}
գրութեանս
գրեալ
էի,
եւ
եթէ
ձերդ
եղբայրութիւնն
ո՛
որեսսի
հարցանել
զնա
վասն
այսորիկ։
Եւ
յերկրորդում
{նուագի}
չոքան
պարտաւորեալք
'ի
բանից
Մաթոս
աղայի
Ալլահվերտ
,
ուրեմն
հնչեցնել
բայը
հասել
է
իր
դադարման
կէտին
{նուագի}
մէջ,
այսինքն՝
Խորենացու
առարկան
նուագն
է
կամ
Չա
ան
կէտին
նուագի
մէջ,
այսինքն՝
Խորենացու
առարկան
{նուագն}
է
կամ
Չամչեանի
խօսքերով՝
"
նուագն
է
խնդիր
սեռի
բ
ենացու
առարկան
նուագն
է
կամ
Չամչեանի
խօսքերով՝
"
{նուագն}
է
խնդիր
սեռի
բայիս
հնչեցուցանէ
",
ուրեմն
խեղճ
բա
ւթիւնք
-
Հ.
Ղեւոնդ
Ալիշանեանց
(Նահապետ).
նորա
{նուագները}
(Հայրունի)
-
Գրիգոր
Վարդապետ
Կապարաճի
Կարապետեա
էր
իւր
կատարեալ
հասակը,
մեծ
հանդէսով
երաժշտական
{նուագներով},
ման
էին
ածում
նորա
տան
չորս
կողմումը
կուսական
չ
լինի,
-
Ասում
եմ
արբած
Եւ
զիլ
ու
հպարտ
`
ձայնով
{նուագուն}
`
Հնչեցնում
եմ
ես
իմ
կուկուրի
կուն:
ԱՐԿԱԾՔ
ՆԱԽ
ր,
որ
Էն,
Լի՛
են
երկինք
փառօք
քովք,
{Նուագս}
յօրինէ
սերովբէն,
Եւ
մատուցեալ
ունելեօք
եւս
չտպուած
տաղերգութիւնքը
տպել
է
առանձին՝
որպէս
{Նուագք},
Հայրունի
մակագրով:
Հին
լեզուով
գրուածների
մէջ
ւթեան
",
ըստ
իրին
հրատարակէ
զմատեան
ինչ,
ո՛չինչ
{նուազ}
քան
"
զվարժութիւն
հոգեւոր
պաշտեալ
առ
ճիզվիթս,
յո
ի
երեւում,
թուխպ
ամպերը
ծածկեցին,
Արուսեկի
{նուազ}
լոյսն
էլ
իմ
աչքիցը
խլեցին.....
Ով
բնու
պատկերի
առաջեւ
վառած
կանթեղը
սկսել
էր
արձակել
մի
{նուազ}
եւ
գունաթափ
լոյս
շրջակայ
առարկաների
վերայ:
Մա
հիկ,
զանազան
ըստ
տեղեաց
եւ
աշխարհաց,
եւ
շատ
կամ
{նուազ}
մօտ
յստակ
հայախօսութեան,
թէպէտ
առ
հասարակ
պիտոյ
քան
զհռովմէական
եկեղեցին,
չէր
եւ
ոչ
ինչ
ստոր
կամ
{նուազ}
քան
զայն:
Եւ
զի՞արդ
մարթիցէ
մեզ
լուեալ
զայսպիսի
չէ
փոյթ
գալուստ
գայլոյն,
նա
զի
եւ
ինքեանք
ոչինչ
{նուազ}
փողոտեն
զգառինս
մակաղեալս
ի
վայրի
հանգստեան
Հայկա
ազարեանց
Ճեմարանի:
Մանրամասն
պատմություն
առնս
ոչ
{նուազ}
երեւելոյ
ի
խումբս
եկեղեցականաց
մերոց
չէ
առ
տեղեաւ
ֆրանսիական
կառավարութեան
զօրեղ
հովանաւորութիւնը.
{նուազ}
եռանդով
չեն
գործում
նաեւ
ամերիկեան
միսիոներները:
երբեմն
բաղկացած
է
մօտ
իբր
60
անդամից,
որոնց
թիւը
{նուազած}
է
այժմ,
եթէ
առնունք
միմիայն
Վենետիկեան
Ս.
Լազար
զի
ամենայն
կահիւ
եւ
կազմածով
եթէ
սակաւ
մի
երեւէի
{նուազեալ}
քան
զայնոսիկ
որք
յերկերիւր
ամէ
շինեալ
վանորայքն
չ
երաբերելով,
աւելացնում
է.
"
եթէ
սակաւ
մի
երեւէի
{նուազեալ}
քան
զայնոսիկ,
որք
յերկերիւր
ամէ
շինեալ
վանորայքն
իմ,
եւ
այն
ժամանակ
քո
հարստութիւնը
անպատճառ
պիտի
{նուազի}:
-
Ինչպէ՛ս,
-
բացականչում
է
նա:
-
Աւ
զոր
կարծէք,
եւ
անկեալ
'ի
յիշողութենէ
եւ
օրէ
յօր
{նուազիմ},
ստիպիմ
զձեզ
կանգնել
եւ
կանգնեալ
իսկ
այսօր
իմ
փո
լու
եւ
տարածելու
համար,
հետեւեցուցին
նորա
մարմնի
{նուազութիւն},
որ
թուլացուց
Իգնատիոսի
ի
բնէ
բիրդ
եւ
առողջ
կազմ
չկամէին
ներել,
որ
իւր
մարմնի
նիւթական
զօրութեան
{նուազութիւնը}
արգելք
լինէր
գլուխ
բերելու
այն
դիտաւորութիւնը,
ո
Նայեցէ՛ք,
տղերք,
նորա
վերան,
Ինչպէ՞ս
{նուաղ}
ու
գունաթափ.
`
Ինչպէ՞ս,
անարգ,
խեղճ,
կն
ճիրանաց
անագորոյն
ախտիս
թալկութիւն
եւ
մինչ
անգամ
{նուաղումն}
սրտի
մնաց
ի
վերայ
իմ,
զոր
զկնի
ամսօրեայ
ժամանակի
ապէս
գործակից
էին
Կամսարականքը։
§
20.
Վահանի
{նուաճումը},
այսինքն՝
նորա
հաշտութիւնը
Պարսից
տէրութեան
հետ
եւ
եթէ
այդպէս
խօսող
էլ
լինի,
ինչպէս
կան
մի
քանի
{նուասէր}
մարդիկ,
դարձեալ
բառի
կազմութեան
մէջ
վանկի
տնտեսո
Մարտի
11-ին,
որ
է
նիրհան
26-ում,
գրեցաւ
ձեռամբ
{նուաստ}
Կարապետիս
Յովհաննէսեան,
ըստ
համեմատ
ձեռնագրեալ
ի
՚ընդունի
Սոս
եւ
Վարդիթերը,
որպէս
մի
տկար
պատանու
{նուաստ}
երկասիրութիւն"։
Ո՛հ,
երանի՜
թէ
մեր
ամէն
պ
անւում
են
կրօնի
կեղծաւոր
նախանձաւորութեամբ,
բայց
{նուաստացնում}
են
Սուրբ
գիրքը,
հնար
շինելով
նորան
իրենց
անձնակա
աւորացն,
որով
յայտնեն
տէրութեանդ
զկարգելոյ
իմոյս
{նուաստութեան}
երեսփոխան
եւ
երկրորդ,
զգործն
վարեալ
առ
ի
նոցանէ
իր
շնորհը
ձեր
վրայէն
պակաս
չանի,
նույնպէս
եւ
իմս
{նուաստութիւն}
որքան
որ
կարողանամ
միշտ
վասն
ձեր
լավութեան
աշխատո
մարտութիւնը,
որի
դրօշակի
տակ
զինուորուած
է
եւ
իմ
{նուաստութիւնը},
է
Աստուծոյ
ճշմարտութիւնը՝
անմասն
ամենայն
ստութ
պիտոյ
է
երգէին
"
ժողովեալքս
ի
հրաժարումն
",
մեր
{նուաստութիւնը}
նոյնպէս
կարդաց
մի
դամբանական
ճառ՝
տալով
հանգուցե
ջեւան
կստանաք
Դուք,
պ.
Հայրապետյանցը,
պ.
Էմմա[
{նուել]}
Պոպովը
եւ
պ.
Խլթճիյանցը:
"
Մասյաց
Աղավնին
"
վե
սել
դառնալու
մերկ,
բոկ:
ՖԻԶԻԿԱՅԻ
ՔՆՆՈՒԹԻՒՆ
{Նուեր}
Անանիա
Սուլթանշահի
Հասաւ
մեծ
ուրախութի
լիս
(Սիրական
եղբօր,
Խ.
Պ.
ՕՏ...
ԻՆ
{ՆՈՒԵՐ}
)
Միթէ
որ
ննջիցէն
այլ
ո՞չ
եւս
յաւելուց
գոյափոխութեան,
ընդէ՞ր
ապա
անուան
՚ի
պատարագ
կամ
{նուէր}.
ո՞վ
պատարագի
եւ
ո՞ւմ
նուիրի,
եւ
զի՞նչ
պատճառ
՝
հաղորդութեան,
քանզի
որոշակի
հրամայեցաք
բերել
ի
{նուէր}
զհաց
եւ
զգինի
՚ի
յիշել
զմահ
Տեառն:
Բաց
յայսմանէ
ը
քաշելով
գլխին
յաւիտեան
լռեց:
ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ
(
{Նուէր}
պարոն
Կարապետեանի
եւ
Բերբերեանի)
Գարնա
րցախից
եկաւ
քեզ
մօտ
Գասպարեանցը
ընտիր
հիւր:
{ՆՈՒԷՐ}
ԱՄԻՐԵԱՆԻ
Ասա՛,
Մուսայ
́,
ինչպէս
երգե
ՈՐՊԷՍ
ՄԻ
ԱՌԱՒԵԼ
ԸՆՏԻՐ
ԵՒ
ԱԶՆԻՒ
ԱՆԴԱՄԻ
ՄԵՐ
ԱԶԳԻ
{ՆՈՒԷՐ}
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
Քո
եռանդուն
ազգասիր
ապետին
մեծ
արծաթ
վճարել
բարերար
դերվիշին
նորա
այս
{նուէրի}
փոխանակ:
Խանը,
վահանափակելով
իւր
անձը
այս
կէ
արքը
մի
քանի
օր
մնացին
այնտեղ
եւ
իրենց
ուխտերը
եւ
{նուէրները}
կատարեցին
նախ
Կաթողիկէ
եկեղեցու
մէջ
եւ
ապա
կոյսեր
Հինգ
հարիւր
ռուպլի
սրբոյ
Էջմիածնայ
աթոռոյն
{նուէրք}
։
Հինգ
հարիւր
ռուպլին
Երուսաղէմայ։
Ո
մեկ
ամիս
առաջ
ես
ալ
շատ
հույս
չունեի,
բժիշկն
ալ
{նութխը}
բռնված՝
մայիս
չէ,
մարտին
թարաքը
կելլիս,
կկանչե
շատ
տեղ
գործ
են
դնում
այս
առքական
անունները
առանց
{նուի},
ինչպէս՝
հերքում,
մերժում,
հոլովելով
հերքումի
զաւակները
սնուցանելու
եւ
կրթելու,
եթէ
նա
աշխատի
{նուիրաբեր}
լինել
մարդկութիւնը
լուսաւորող
գանձանակին:
Այս
այ,
չտեսանելով
իւր
աշխատութեան
թուլութիւնը,
դեռ
{նուիրաբերութեան}
մէջ
գրքի
ճակատում
գրում
է.
"
Զի
եթէ
ի
սակաւատառ
տով:
Եկեղեցական
եւ
վանական
եկամուտները,
կամաւոր
{նուիրաբերութիւնները},
նմանապէս
եւ
ազգային
հիմնարկութիւնների
վրայ
արու
իւն
չէ
վճարեալ
լոկ
օդաբաղխությամբ,
այլ
զոհիւք
եւ
{նուիրագործութեամբք}
ըստ
պիտոյից
հանգամանաց:
Լուսաւորութիւն
լուսաւորե
ւրոպայում
գտանուած
դպրոցներից
եւ
մասնաւոր
մարդերի
{նուիրագործութենից},
անհաւատալի
մեծ
էին։
Այսպիսի
հնարներով
Յիսուսեա
նդ՝
այն
խնդրի
վերայ,
թէ
արժանայիշատակ
Մուրադը,
{նուիրած}
լինելով
մի
ժառանգութիւն
ընդհանուր
Հայոց
ազգի
զաւա
մ
ի
կախաղան,
նշաւակ
մարդկան,
Միայն
թէ
չտալ
{նուիրած}
հողի։
Ծերունի
մարդու...
այս
իմ
պիղծ
վերաբերում
է
այնպիսի
օրագիրների,
որ
մասնաւորապէս
{նուիրած}
չեն
իրենց
գործունէութիւնը
այս
կամ
այն
յատուկ
ասպա
ռոմի
եղած
չեղած
յոյսն
էր,
որի
կեանքը
գիշեր
ցերեկ
{նուիրած}
էր
արթուն
հսկողութեան
իւր
ժողովրդի
երջանկութեան
վ
վերայ,
մանաւանդ
մի
այնպիսի
անդամի,
որ
իւր
անձը
{նուիրած}
լինելով
եկեղեցու
սպասաւորութեան,
յետեւաբար,
մեծ
սարսափին
պարկեշտ
ականջները
մի
տեսակ
մարդերի,
որ
{նուիրած}
են
իւրեանց
անձը,
խօսքը
եւ
գրիչը
սորա
կամ
նորա
պա
նձ
նման
անծանօթները,
որոնք
անմիջապէս
մեծարանք
են
{նուիրած}
ձեր
ճշմարիտ
աշխատասիրութեանը
եւ
ազգօգուտ
գործակատ
Tiens!
կացեալ
առ
դուրս
տան
Ձայնէ
առ
իս
{նուիրակ},
Եւ
ես,
յանգէտս
ի
մթան,
Կտրեմ
զուղի
ց,
որոց
ոմանք
էին
բուն
իսկ
վարդապետք
Հայոց,
իբր
{նուիրակ}
հանելով
աստ
եւ
անդ
որպէս
եւ
զկնի
նորա,
եւ
թղթովք
ի
այդպիսի
ապականութիւն
պահել
եկեղեցու
մէջ,
որ
մի
{նուիրակա}
՜
ն
սրբութիւն
է,
ուր
հաւատում
ենք,
թէ
սերովբէներ
,
Հայաստանի
սարեր,
Հայաստանի
ձորեր
եւ
Հայաստանի
{նուիրակա՛ն}
անտառներ:
Այրարատից
մինչեւ
Տօրոս,
ստիպուած
էք
դ
էք
միայն
ի
բարեբարիլ.
եւ
այս
իսկ
է
անստերիւր
եւ
{նուիրական}
նշան
տեարց
Լազարեանց
ազգի:
Ձերոյին
գերազանցու
րս
վանել
ստութեան
եւ
խաբեբայութեան
դեւը
Հայաստանի
{նուիրական}
աւերակներից
եւ
կը
հասնենք
մեր
հոգով
չափ
ցանկալի
ն
հոգով
չափ
ցանկալի
նպատակին,
որ
է
կանգնեցնել
այդ
{նուիրական}
աւերակների
մէջ
դրօշակ,
որի
վերայ
ոսկեղէն
տառերով
դ
որ
այդ
բաները
համարեա
թէ
յարակցութիւն
չունին
իմ
{նուիրական}
ազգային
խնդիրների
հետ:
Ի՛նչ
օգուտ
ինձ
Լոնդոնի
հս
ան,
բայց
թեթեւամիտ
ազգի
պարծանքը:
Ֆրանսիացին
մի
{նուիրական}
հպարտութեամբ
ցոյց
էր
տալիս
Վերսայլը
օտարներին՝
կ
յերի
որդիքը՝
չնայելով
կտակողի
վերջին,
ուրեմն
եւ
{նուիրական}
կամքին,
որով
աւանդում
էր
կտակը
համօրէն
ազգի
օգտի
էր...
Նոյն
իսկ
մեր
եղբարք
թշնամի
էին
Այն
{նուիրական}
քո
սուրբ
աւանդին:
Բայց
արդ
բարձրացաւ
՝
կտակելով,
որ
տասնապատիկ
շահեցուցած
յետ
տան
այդ
{նուիրական}
աւանդը
իւրեանց
զաւակներին:
Հա՛յ
կանայք,
մեր
մի
բազմութիւն,
որ
արիաջան
փութով
պարապում
էր
այն
{նուիրական}
գործով:
Ո՞ւր
արդեօք
կարող
են
անվաճառ
մնալ
նով
գործեցիր,
վշտացուցիր
քո
ընկերի
ամենասուրբ
եւ
{նուիրական}
զգացողութիւնքը,
որովհետեւ
քո
անձը
տէր
քարոզեցիր
շատ
անգամ
պատրաստ
է
դափնիներով
պսակել
այնտեղ
այդ
{նուիրական}
տաճարի
քուրմերը
եւ
քրմուհիքը.
այո՛,
եւ
պսակում
ղն
Այն
տաճարի
բաց
մուտքում
Իր
շորերը
թաթախելով
{Նուիրական}
բոսորում
`
Հպարտանում
է,
ցնծում
Իբրեւ
փեսան
նո
պա,
եւ
առ
ի
պահպանութիւն
բարոյական՝
ընդ
նմին
եւ
{նուիրական}
անօթոցս,
արեամբ
չափ
ճգնի
անձնիւր
յանդամոց
լուսաւ
,
ողբայր
երանելի
փիլիսոփոսն
Մովսէս,
որոյ
եւ
ընդ
{նուիրական}
ոսկերս
մարտ
եդեալ
աբեղենին
մերոյ,
կապտեալ
ի
հանգ
շնամի
Տե՛ս,
չեչէնն
է
ման
գալիս։
{Նուիրական}
ջրի
ափին
Ծաղկում
են
ճոխ
աւաններ.
Թէ
զ
ի:
Նայի՛ր
նորան,
երեք
գունով,
{Նուիրական}
մեր
նշան,
Թո՛ղ
փողփողի
թշնամու
դէմ,
...
Նոյն
իսկ
մեր
եղբարք
թշնամի
էին
Այն
{նուիրական}
քո
սուրբ
աւանդին:
Բայց
արդ
բարձրացաւ
նցանում
է
Մինչեւ
Վարդգէսի
աւանը։
{Նուիրական}
այն
հին
գետին՝
Յանձն
արա
ալիքներին
Հաս
եւս
գրուածքի
սկզբում
գործ
դնէ
Պ.
Չամուռճեանը
իւր
{նուիրական}
վերացեալ
եւ
թանձրացեալ
բառերը,
անշուշտ,
կամելով
ներ
են,
որ
ոչ
բնաւ
հանդիպում
են
միմեանց:
Մեր
{նուիրական}
պարտականութիւնն
է,
որչափ
մեր
ուժը
կը
տանի,
սպաս
տոյ
երեւին
ուրիշին,
սա
իրաւունք
չունի
նկատել
այդ
{նուիրական}
գաղտնիքի
ազդեցութեան
հետեւանքը,
այդ
մի
սուրբ
բան
հետ,
իւր
հոգու
հետ,
իւր
Աստուծոյ
հետ:
Այդպիսի
{նուիրական}
րոպէներում
մարդը
հրաժարւում
է
նիւթական
աշխարհից,
հոտած
ճահիճը,
որի
մէջ
պարանոցաթաղ
խեղդւում
ենք,
{նուիրական}
է,
որովհետեւ
մեք
նորա
մէջ
ենք...
Ո՛վ
բաբելոնե
իւր
հետ
մետաքս
երեխայի
պորտը
կապելու
համար,
եւ
{նուիրական}
արօտը,
նստում
է
սայլը
եւ
գնում
են...
Գնում
ե
ընդ
փոշեաւ
վանօրէից
Հայաստանի,
կամ
ընդ
փլատակօք
{նուիրական}
հայրենեաց՝
վասնորոյ
արժան
համարեմք
զյայտնիսս
մեզ
նաւոր
յոյժ
անձանց,
որք
ըստ
իս
պաշտօնեայք
համարին
{նուիրական}
տաճարի
հնոյն
հայախօսութեան,
եւ
ո՞վ
արդեօք
յերկու
յն
կարեն
պատահիլ
եւ
ամենայն
դարս,
զի
ի
հինգերորդ
{նուիրական}
դարու
ոչ
ամէն
ոք
Եղիշէր
ոչ
ամեն
ոք
Խորենացի
եւ
այ
շի
իրաւունքին,
կամ
դրժել
ընկերական
կամ
ընտանեկան
{նուիրական}
պայմաններին:
Իրաւադատութեան
մէջ
է
ազգի
կեա
էր
թմրութենից:
Արդէն
ժամանակ
է
որոնելու
քո
նախնի
{նուիրական}
աւանդը,
քեզ
տուած
քո
նախահարքից,
սրբութեամբ
սահ
մեր
ուրանալ
զիւր
լեզու,
է
այն,
զի
չունի
զմուտ
ի
{նուիրականդ}
այդ
տաճար,
որոյ
փականք
ըստ
գեղեցիկ
ասելոյ
գերապա
ժառանգը:
Ես
հետեւեցայ
ձայնին՝
տեսանելու
Աթենասի
{նուիրականը}:
Նա
թռել
էր
մի
հոյակապ
արձանի
վերայ,
որ
կանգնեց
ղի
արած
էր
մայրենի
լեզուն՝
մեր
Արամ
քաջ
նահապետի
{նուիրականը}
։
Այս
գլխի
մէջ
պիտոյ
է
տեսանենք
շարժողութիւն
Հայկ
բաւական,
մանաւանդ
զի
անհասկանալի
է
ազգին
հինն
եւ
{նուիրականն},
իսկ
նորն
առ
նոսա
աղճատեալ
ցայն
վայր,
զի
դժուար
զարիւն,
որով
եւ
ունայնացուցանէ
զխորհուրդ
կրկնակի
{նուիրանաց}
նիւթոց,
այն
է
հացին
եւ
գինւոյն:
Մարմին
հոգով
եւ
կութեան,
եւ
ո՛չ
իբրեւ
խորհուրդ
կամ
գաղտնիք՝
յոր
{նուիրեալ}
[էին
սակաւք
ոմանք,
յորոց]
կազմի
միաբանութիւն
ուս
ոյ
վիճակ
ո՞րպիսի.
ասասցէ՛
որ
գոնեայ
ժամ
մի
եւ
եթ
{նուիրեալ}
այդպիսի
խնդրոց
[վերահասու
եղեալ
իցէ]
ճշմարտութեան
եանքերումը
գլխներից
անցել
էին։
Այսպէս
ահա՛
արդէն
{նուիրեալ}
Յիսուսեանները
քննում
էին
եւ
ճանաչում
նոցա
բնաւորո
ել
եւ
այլն"։
Ահա
այն
պայմանքը,
որի
վերայ
{նուիրեալը}
ստանում
է
քահանայութեան
աստիճանը,
եւ
եթէ
մի
սոսկ
րուելով
Կարգի
հարկաւորութեններին,
տնօրինում
էր։
{Նուիրեալների}
ընդունակութիւնքը
եւս
շատ
բան
էին
նշանակում
այս
տն
եաց
Հոգեւոր
կառավարութեան
քաղաքիս
օծանել
զպատկերս
{նուիրեալս}
ի
զանազան
անձանց,
ստացեալ
ի
տեարց
պատկերաց
յիւրա
նում
այնպիսի
մարդերի
համար,
որ
իւրեանց
ծնած
օրից
{նուիրել}
էին
իւրեանց
անձը
ստութեան
սպասաւորութեանը,
բայց
նուլ
մեր
ձեռքը
եւ
մինչեւ
այժմ
քարոզած
ազատութիւնը
{նուիրել}
եւ
սրբել
մեր
արիւնով:
Ահաւասիկ
մեր
դաւանութիւ
մ
էր
մասնաւորապէս
այն
նիւթով
կամ
առարկայով,
որին
{նուիրել}
էր
օրագիրը
իւր
գործունէութիւնը։
Եւ
որովհետեւ
հաս
նոյն
ժամանակ
երաշխաւոր
եմ,
որ
հայրս
անգիտութենով
{նուիրել}
էր
նորան
քո
փեսային,
չկարողանալով
որոշել,
թէ
եր
տար
ազգից
հատուածեալ
միաբանութիւն,
որ
պատրաստ
էր
{նուիրել}
իւր
կրօնը,
կեանքը,
գոյքը
եւ
զօրութիւնը
պապական
եւ
շատ
այն
է
կամակոր
տգիտութեամբ,
չունի
նա
զհնար
{նուիրել}
զանձն
ի
գիտութիւն
իւրոյ
լեզուի,
զի
պիտին
նմա
ամբ
երի
առաջեւ
երդում
կերաւ
իւր
անձը
իւր
ծառայութիւնը
{նուիրել}
Աստուածածնին
եւ
նորա
անունի
վերայ
պատերազմիլ
անհա
ւրեանց
մարդկային
ազատ
կամքին։
Գեներալը
կարո՛ղ
էր
{նուիրել}
(օրհնել)
նորանց
ուխտապահ
չորս
ուխտերին,
որոնց
որ
նա
ուրիշների
պէս
իմաստական
դոնկիխոտութեանց
չէ
{նուիրել}
իր
անձը
(եւ
ուրա՛խ
ենք,
եւ
փա՛ռք
աստուծու)
քան
ակող
բաժինները՝
ճշմարտութիւն
քարոզելով
նոցա,
որ
{նուիրելով}
իւրեանց
անձը
ստութեան
եւ
խաւարի
սպասաւորութեանը,
Այն
շարժառիթը,
որ
ստիպում
է
սուտ
ազգասէրներին,
{նուիրելով}
իւրեանց
անձը
ստութեան
սպասաւորութեանը,
ամուր
պահ
ն
տօնախմբութիւնն,
զոր
մեծածախ
կատարեն
յամի
ամի՝
{նուիրելով}
եւ
հոգեւորականաց
զառատ
աջահամբոյր.
ես
բազմիցս
ջա
Կաթուղիկէի
վանքը՝
ընծաներ
եւ
ամեն
հարկաւոր
բաներ
{նուիրելով},
որոնցից
ամեն
մէկի
տուածը
յայտնի
էր
եւ
գրով
մնաց
արժանի
գործը
եւ
հայ
մարդկութեան,
երկրորդ՝
որ,
{նուիրելով}
նորան
հանգուցեալ
Դաւիկ
Թամամշեանի՝
իւր
բարերերի
մենաթանկագին
ադամանդ,
շատ
հազուագիւտ
իւր
գնովը,
{նուիրելով}
Սուլթանին,
ստանում
է
Բասրայի
մօտ
շատ
գիւղեր,
եր
ռքով:
Այդ
շատ
սխալ
դրութիւն
է,
ամենեւին
հակառակ
{նուիրելու}
ձեռնադրութեան
պայմանին:
Այո՛,
կարգը
տալիս
րպով
չէ
կարող
տալ,
եթէ
եկեղեցին
չխնդրէ
եւ
չվկայէ
{նուիրելու}
արժանաւորութեանը,
իսկ
արդ,
ո՛վ
է
եկեղեցին,
ո՛չ
ստուածային
եւ
երկնաւոր
շնորհը
",
եւ
վկայ
բռնելով
{նուիրելու}
եւ
ամենայն
ժողովրդեան
վկայութիւնը,
դնում
է
ձեռքը
եւ
ամենայն
ժողովրդեան
վկայութիւնը,
դնում
է
ձեռքը
{նուիրելու}
գլխին:
Եւ
ինչպէ՞ս,
միթէ՛
ձեռնադրութեանը
գո
ԻՐԵՑԵԱԼ
ԵՂԲԱՐՑ
ԻՄՈՑ
ԳՐԻԳՈՐԻ
ԵՎ
ՂԱԶԱՐՈՍԻ
ԽԱԶԱՐԵԱՆՑ
{ՆՈՒԻՐԵՄ}
ԵՂԲԱՅՐԱԿԱՆՆ
ՈՂՋՈՅՆ,
Ձեր
գրած
գիրերն
եւ
Կայանո
որ
հրաժարուին
աշխարհի
ամենայն
բարութեններից,
եւ
{նուիրեն}
իւրեանց
անձը
Աստուծոյ
բանի
քարոզութեանը
անհաւատնե
գործունէութիւնը,
վասնորոյ
թողեց
նա
այս
կեանքը
եւ
{նուիրեց}
իւր
անձը
զինուորական
ծառայութեան։
1521
թուակ
ց
իւրեանց,
եւ
եկեր
ժողովուրդն
'ի
զոհից
նոցա։
Եւ
{նուիրեցաւ}
Իսրայէլ
Բէլփեքովրայ,
եւ
բարկացաւ
սրտմտութեամբ
Տէ
նի
փիլիսոփայական
խնդիրների
վերայ:
Այդտեղ
վերստին
{նուիրեցի}
իմ
անձը,
իմ
կեանքը
մարդկութեան
օգտին,
այդ
միջոց
,
եւ
այս
վերջինից
դէպի
առաջինը:
Մեք
ազատակամ
{նուիրեցինք}
մեզ
հասարակ
ժողովրդի
իրաւունքը
պաշտպանելու:
Մեր
որան
դարձեալ,
առանց
եւ
վայրկենական
երկմտութեան,
{նուիրեցինք}
մեր
բոլոր
կարողութիւնը:
Պաշտպանել
այն
Հայի
առ
Ուստայեանց
Տիրացու
Գէորգ
Պետրոսեանն
ողջոյն
{նուիրէ}
եւ
ամենայն
ընտանիք
ձեր
ողջ
եւ
առողջ
են:
Խնդրեմ
զ
:
Երանի՜
այն
մարդուն,
որ
իւր
անձը
եւ
գրիչը
կը
{նուիրէ}
դոցա
անբնական
իշխանութիւնը
ազգի
վերայ
պահելու
համ
նուան
՚ի
պատարագ
կամ
նուէր.
ո՞վ
պատարագի
եւ
ո՞ւմ
{նուիրի},
եւ
զի՞նչ
պատճառ
անարիւն
զոհիս:
Պատուէր
ունիմք
եան,
ընդ
որս
եւ
հաւանեալ
եւ
այլ
արք
ճշմարտութեան
{նուիրիչք}
գնային
խառնիլ
'ի
գունդն
զօրավարին
Հայոց
Վահանայ
Մ
արիւն
իւր"։
Ո՛չ
այսպէս:
Խորհուրդով
պատարագին,
{նուիրմամբ}
մարմնոյ
իւրոյ
եւ
արեան,
դադարեցոյց
Քրիստոս
զհեղո
ւծոյ
զմահ
Որդւոյն
միածնի,
եւ
ընդ
ձեռն
յիշմանս
եւ
{նուիրման}
հացին
եւ
գինւոյն
աղաչել
զմարդասիրութիւն
նորա:
Գո
ՄԱՆԻԿԵԱՆ
ՀԱՅԿԱԿԱՆ
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹԵԱՆ
ՋԵՐՄ
ՍԻՐՈՎ
{ՆՈՒԻՐՈԻՄ}
Է
ՀԵՂԻՆԱԿԸ
ԻՄ
ՔԱՂՑՐ
ԵՂԲԱՐՔ
ւսիսափայլը
"
եւ
կը
տեսանես,
որ
նա
ամենայն
կերպով
{նուիրուած}
է
Հայոց
ազգի
ճշմարիտ
օգտին
եւ
դաստիարակութեանը:
որանից
քանի
տարի
յառաջ
գրում
էր
հետեւեալ
տողերը՝
{նուիրուած}
Արամ
նահապետի
սուրբ
յիշատակին.
Քեզ
քո
սիրակա
ի
մէջ,
թէ՛
իւր
անդամների
եւ
թէ՛
յատուկ
այս
բանին
{նուիրուած}
առաքեալների
ձեռքով,
այն
բոլոր
գործերը,
որոնց
ան
ԻՄ
ՔԱՂՑՐ
ԵՂԲԱՐՔ
Կենդանութեան
{նուիրուած}
այս
փոքրիկ
գործի
ճակատը
կենդանի
մարդերի
անունով
ց
Դու
յանձնեցիր
ինձ
յիշատակ,
Հայրենիքի
{նուիրուած}:
Թէ
մեռանիմ,
դու
մի՛
սգար,
Իմ
այնպիսի
օրագիր
կամ
պարբերական
հրատարակութիւն,
որ
{նուիրուած}
լինէր
մասնաւորապէս
այս
կամ
այն
նիւթին։
Այս
խօսքը
ցողք
ունենայ,
մինչդեռ
այս
կամ
այն
մասնաւոր
նիւթի
{նուիրուած}
օրագիրը
կարող
է
միայն
աչքի
տակ
ունենալ
մի
փոքր
հա
մ,
այս
պատճառով
էլ
ասացինք,
թէ
մասնաւոր
խորհրդի
{նուիրուած}
օրագիր
չէ
կարող
գոյանալ
կամ
շարունակուիլ
մեր
մէջ
մատեանների
մէջ,
եւ
թէ
Եգիպտացոց
ձեռքով
Վուլկանին
{նուիրուած}
տաճարը
կանգնեցուցած
էր
Ալքիմիայի
պատուի
համար.
ո
բան
է
աշխարհիս
փոփոխութիւնը.
այն
մարդիկը,
որոնք
{նուիրուած}
էին
միմիայն
այն
բանին,
որ
պաշտպան
լինէին
Պապական
Եթէ
ստոյգը
ասենք,
մեր
քննութեան
այն
մասը,
որ
{նուիրուած}
էր
թերութիւններին
"
Սոս
եւ
Վարդիթեր
"
գործի,
որպ
րաւունքը,
որով
այդ
տետրակներից
մի
քանիսը
պիտոյ
է
{նուիրուէին}
մեր
անունին
եւ
մի
քանի
ուրիշների
մէջ
մեր
անունը
ա
ակ
ժողովուրդը:
Այն
մարդը,
որ
սիրում
է
ազգը,
որ
{նուիրում}
է
իւր
անձը
ազգի
բարոյական
սպասաւորութեան,
պարտակ
ինչո՛ւ
համար
Յիշատակարանս
կամ
"
Հիւսիսափայլը
"
չէ
{նուիրում}
այնքան
ուշադրութիւն
բուն
ազգային
խնդիրների,
որքա
քաղաքի
վայրենի
եւ
բարբարոսական
սովորութեանը:
Ես
{նուիրում}
եմ
քեզ
իմ
սիրտը,
բայց
դորայ
փոխանակ
պահանջում
եմ
գրուեցան
գրաւեցան,
այն
գումարը,
որ
բարեկամները
{նուիրում}
էին
նորան,
գործ
էր
դրւում
նորա
պահապանները
եւ
բա
Եթէ
ստոյգ
ասենք,
մեր
քննութեան
այն
մասը,
որ
{նուիրված}
էր
թերութիւններին
Սօս
եւ
Վարդիթեր
գործի,
որպէս
վ
մինն
Կալկաթու
եւ
երկուսն
Հալաբայ
սուրբ
եկեղեցեացն
{նուիրվի}
վասն
յիշատակի
իմոյ:
Հարիւր
եւ
յիսուն
ռուպլի
ւյց
են
տալիս
շատ
մարդասիրություն,
ուրեմն
մեք
եւս
{նույն}
բանը
պետք
է
ուրիշներին
առնենք:
Սիրելի
ծնողացս
պես
եւ
այլ
արեւելյան
լեզուները
եւ
այժմ
վարժապետ
է
{նույն}
ճեմարանի
մեջ:
Գիտելով,
որ
տերությունը
հանձնառու
:
Սույն
ուղղումներն
իմ
կողմից
կատարված
են
այդ
{նույն}
էջերի
վրա,
բացառությամբ
18
եւ
29
հոդվածների,
որ
որոնք
տեղադրված
են
տետրակի
վերջում՝
47-րդ
էջում
{նույն}
թվահամարներով:
Եվ
այսպես.
29
հոդվածներից
իմ
չէ
ապրանքը
եւ
փողը
տված
չէ:
Սրբազանի
բաները
{նույն}
դրության
մեջ
են՝
գրագրություն
շատ,
բայց
դեռ
բան
Ես
հուսով
եմ,
որ
մեր
եղբայրական
անխարդախ
սերը
{նույն}
է
եւ
նույն
պիտի
մնա,
չնայելով
որ
երբեմն
նամակներ
վ
եմ,
որ
մեր
եղբայրական
անխարդախ
սերը
նույն
է
եւ
{նույն}
պիտի
մնա,
չնայելով
որ
երբեմն
նամակներս
ուշանում
սանիլ,
այնտեղ
մնալ
մի
երկու
ամիս
եւ
հետո
դարձյալ
{նույն}
գումարով
վերադառնալ:
Ովի
աչքում
որ
մեծ
բան
է
անձներ
մեզ
էլեկտրական
հեռագրով
դատաստան
սկսանել,
{նույն}
օրին
եվրոպական
հաշվատան
ձեռքով
Լոնդոնի
վերա
փոխան
յքերի
հաստատված
վկայագիրքը,
Նախիջեւանի
անունով,
{նույն}
քաղաքի
գլխին
եւ
հասարակության,
նույնպես
եւ
առձեռ
եջ
պ.
Ֆեռգուլայի
եւ
նորա
նմանների
անունները
պիտի
{նույն}
տեղը
գտանին,
ինչ
որ
մեր
պատմության
մեջ
Վասակը,
որվեցա
դեպի
Նեապոլիս:
Նեապոլսի
մեջ
համարյա
թե
{նույն}
չափով
կան
այն
երեք
միմյանցից
տարբեր
հասկացողությո
Պ.
ԿԱՐԱՊԵՏԻ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ
Երեսփոխան
{նույն}
քաղաքի,
՚ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն,
Միքայել
Ն
ԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ԿԱՐԱՊԵՏԻ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
Երեսփոխան
{նույն}
քաղաքի
՚ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն
Միքայել
Նա
տերբուրգ
ստացվեն
այն
բոլորը,
եթե
ես
չպատահիմ
եւս
{նույն}
միջոցին
հիշյալ
քաղաքում:
Եթե
մինչեւ
նշանակյալ
վանդ
քեզ
հետ,
եթե,
տերը
մի՛
արասցե,
քո
աչքերիդ
{նույն}
դժբախտությունը
պատահի,
ինչ
1856
թվականին:
Զգուշ
որեւէ
Բարտոլդ,
ո՛չ
ինքը
միսիան,
որն
աշխատում
է
{նույն}
սկզբունքներով,
ինչ
սկզբունքներով
պատվարժան
Ֆրանս
ժամանակ-դարաշրջան
իր
բնույթըն
ու
իր
դրոշմն
ունի:
{Նույն}
բնույթը
եւ
նույն
դրոշմը,
բնականաբար,
պետք
է
ուն
իր
բնույթըն
ու
իր
դրոշմն
ունի:
Նույն
բնույթը
եւ
{նույն}
դրոշմը,
բնականաբար,
պետք
է
ունենա
եւ
նորա
լեզու
ու
համար,
որ
դու
արդեն,
հավանաբար,
ստացել
ես:
{Նույն}
օրը
քեզանից
մի
նամակ
էլ
ստացա
մոլորված
Անանիայի
ն
նա
կատարում
է
մեզնից
հեռու
եւ
գաղտնի:
Հավանորեն
{նույն}
կերպ
կարելի
է
նաեւ
ստերլյադ
բազմացնել,
հետեւապես
պատճառով
խնդրում
եմ,
որ
դու
երկուշաբթի
բերես
ինձ
{նույն}
տեսակի
մի
ծխափող,
միայն
թե
առանց
օղակի:
Վերջին
Իմ
սիրելի
եղբայր,
Երեկ
երեկոյան
ստացա
{նույն}
երեկվա
թվով
գրած
նամակդ:
Այն
գրքերը,
որ
դու
ուղ
յն
գրքերը,
որ
դու
ուղարկել
ես
ինձ
երեքշաբթի,
ես
{նույն}
օրն
էլ
վերադարձրի
պ.
պարետին,
ենթադրելով,
որ
ա
էլ
ընդունի,
եթե
մինչեւ
անգամ
այն
կատարված
լիներ
{նույն}
պարոնների
կողմից
առավել
ձեւականությամբ:
Ինչո՞ւ:
ն
հետեւանքով
պետք
է
ընդմիշտ
անհետանան,
ինչպես
եւ
{նույն}
այդ
պարոնները՝
գերեզմանափորի
բահի
տակ,
այնպես,
կայսն
Արեւելից"։
Ուրիշ
"
Ճառընտիրների
"
մեջ
եւս
{նույն}
ողբի
զանազան
հատվածները
ցիր
ու
ցան՝
դարձյալ
վերա
աց
որ
պատշաճ
բան
էլ
չէ.
հույս
ունիմ,
որ
դուն
ալ
{նույն}
ոգվույն
կհետեւիս
եւ
օր
առաջ
այս
գործը
վերջանալուն
ւ
ո՛չ
կամին
զգալ,
թէ
որ
ինչ
ընդ
եւրոպացիս
էանց,
{նույն}
կարէ
անցանել
ընդ
հայս,
ըստ
որում
եւ
հայոց
ազգ
չէ
մբ
բաւիմ
ք
ճանաչել,
գրոցս
այս
լեզուի
հարկ
էր
գոլ
{նույն}
ինքն
ոստանիկ
անուանեալ,
զի
զսա
գտանեմք
յերգս
վիպ
այն
բանից
հետո,
երբ
ես
արդեն
կարդացել
եմ
Գիզոյի
{նույնանման}
պատմությունը
Փարիզում
եւ
բելգիական
ակադեմիայի
անդ
յին
ծախսերը
եթե
չեն
ավելացել,
ապա
գոնե
մնացել
են
{նույնը}.
հարց
է
ծագում,
թե
ինչո՞ւ
Ձեր
օրոք
դիվիդենդ
էլ
,
եւ,
ինչպես
մի
կողմից
լեզուն,
մյուս
կողմից
եւ
{նույնինքյան}
դպրության
ոգին
եւ
ուղղությունը
որքան
կարելի
է
շին
իր
վրա
կրի
տեղական
ավանդությունների,
բարքերի
եւ
{նույնիսկ}
կլիմայի
դրոշմը"։
Մի
րոպե
այստեղ
կանգ
առնենք:
Ե
ի
մասին:
Ինչո՞ւ
եք
ծիծաղում:
Այո՛,
լավ
հնագետը
{նույնիսկ}
դրանով
էլ
չի
բավականանում:
Նա
անպայմանորեն
կորոշ
տկին
եւ
քեզ
հետ
տեսակցելուն,
բայց
հազիվ
թե,
եթե
{նույնիսկ}
թույլատրեն,
հաջողվի
առաջին
օրը.
գուցե
երկուշաբթ
րքան
հնարավոր
է,
մշակել
եմ
(իհարկե,
մտովին),
{նույնիսկ}
ամենափոքր
մանրամասնություններով՝
գրել
"
Մեր
լեզվ
Եթե
չկա
ավելի
գեղեցիկը,
մարդ
արարածը
չի
հրաժարվի
{նույնիսկ}
ամենաայլանդակ
կնոջից
միայն
այն
պատճառաբանությամբ
՝
Փարիզի
վայրերի
անունները
թարգմանելով
հայերեն
եւ
{նույնիսկ}
իր
գերմաներեն
"
Donner
Wetter
"-ը,
իսկ
նորեկը,
որ
ես
ողջ
եմ
եւ
առողջ
եւ
հետեւում
եմ
իմ
գործիս,
{նույնպես}
Ավտուշն
ողջ
եւ
առողջ
է,
այս
բարեկենդանի
օրերն
ին
:
Տեսնում
ենք
ամբողջի
օրինակը
մեր
մասնավորումը,
{նույնպես}
մասնավորինը
ամբողջի
մեջ
փոխադարձ
եւ
իմանում
ենք,
ության
դարումը
կարծես
թե
ամենայն
կողմից
պահվում
է
{նույնպես}
այս
կանոնը,
ամենայն
տեղից
լսվում
են
երգերի
ձայնե
ած
են
բնության
առհասարակ
կանոններին,
իմանում
ենք
{նույնպես},
որ
մարմինները
անմահ
են
մնում
յուրյանց
հաջորդներ
ամանակս
աստուծո
ողորմությունովը
ողջ
եւ
առողջ
եմ,
{նույնպես}
Ավետիքը
եւ
Մարտին
Մակարիչը,
որ
տեսա
առաջին
անգամ
Լսել
եմ,
երկու
աղջիկ
ունին
որպես
թե:
Շատ
բարեւ
{նույնպես}
Մանուկ
խնամիին
եւ
կնոջը,
նացա
մորը
եւ
այլ
հարցան
ն
ամսական
տետրակի
վերա
պիտո
է
տպվի
որպես
անունը,
{նույնպես}
այս
փայլողության
պատկերը:
Հույս
ունինք,
որ
տերո
անացել
է
12-երորդ
աստիճանին,
գիտե
ինչպես
հայոց,
{նույնպես}
եւ
այլ
արեւելյան
լեզուները
եւ
այժմ
վարժապետ
է
նու
եւ
թույլ
տա
սկսանել
մեր
գործը:
Պարոն
Նազարյանցը
{նույնպես},
մի
պրոֆեսոր
Մուխլինսկիից
խնդրել
է,
որ
նա
եւս
ա
ացի
կերպով
քաջությամբ
գործ
կատարելուց,
պիտի
չափե
{նույնպես}
վնասը,
որ
կարո՛ղ
էր
հասանել
անխելութենով
եւ
երկչ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Գրած
նամակներդ
ստացել
եմ,
{նույնպես}
եւ
Ֆեոդր
Միխ[այլովիչի]
հարյուր
մանեթ
գումարը,
Նա
անցի
հանդեսը
տպվեցավ
ստորագրությամբ
նվիրաբերեաց,
{նույնպես}
Դուք
հանձնառու
լինիք
ի
սեր
ազգի
եւ
իմ,
բանալ
մի
ատությունը
պիտի
կենդանանա
ազգի
համար,
հավաստի
եմ
{նույնպես},
որ
բավական
կմնաք
իմ
աշխատությունից,
որովհետեւ
իմ
"
Թափառական
Հրեան
"
մինչեւ
ապրիլի
10
կավարտվի
{նույնպես},
եւ
այն
ժամանակ
պիտո
էր
մի
հոգաբարձություն
իմ
մյ
չեք
խնայելու:
Եղբայր,
մեք
առանց
ձեր
ոչինչ
ենք,
{նույնպես}
եւ
դուք
առանց
մեր.
պետք
է
ձեռք
ձեռքի
տալ
եւ
միաբ
ւն
"
հոգեվարք
է
եւ
Թիֆլիզումը
լավ
խայտառակվել
է,
{նույնպես}
նորա
պաշտպանը
Սարգիսը:
Հունվարից
Մըսըրը
կամի
"
Ճ
եւ
կյանքը՝
տիվ
եւ
գիշեր
մաշվելով
այդ
բանի
վերա,
{նույնպես}
եւ
Դուք,
որպես
երեւելի
անդամ
մեր
ազգի
եւ
եղբայր
տվի:
Ամենեւին
վատ
չէր
լինելու,
եթե
մի
քանի
մարդ
{նույնպես}
մի
քաղաքավարի
նամակ
գրեիք
Այվազովսկուն,
որ
մի
փո
մ
տեր
Մովսիսին,
նա
պոդրյադչիկի
ձեռքով
կուղարկե,
{նույնպես}
այն
ջուրերը,
որ
մի
մարդ
25
մանեթ
տվեց
ինձ,
անու
կոլաեւնային
սիրով
ողջույն,
Պետրոս
Նիկողայոսյանին
{նույնպես}:
Այսքանը
առայժմս
բավական
է,
միայն
աղաչում
եմ
արել
դեռեւս
յուր
խորհուրդը
ազգին
վերաբերությամբ,
{նույնպես}
համարձակվում
ենք
ասել,
թե
անօգուտ
չէր
նա
ազգին:
նալով
քաղաքի
կողմից,
չեն
կարող
գուշակել
այժմեն,
{նույնպես}
եւ
քաղաքը
չէ
կարող
գուշակել
եւ
սահմանել,
թե
ո՛րք
ի
անունով,
նույն
քաղաքի
գլխին
եւ
հասարակության,
{նույնպես}
եւ
առձեռն
պատրաստ
գումարը,
եթե
լինի,
քաղաքը,
յ
զզվել,
որպես
բռնակալության
ուժի
պատկերացույցից,
{նույնպես}
եւ
նորա
շրջանակից
եւ
պարագաներից:
Մարդերի
իր
ների
ձեռքում:
Նեապոլսի
ծովածոցում
կանգնած
են
{նույնպես}
զինվորյալ
ֆրանսիական
եւ
անգլիական
նավեր:
Այս
ցե
ես
այն
նամակը
կաթողիկոսին
գրելուց
հետո,
գրեցի
{նույնպես}
Թիֆլիս
եւ
Էջմիածին
իմ
հավատարիմ
բարեկամաց,
որք
ա
եւ
Էջմիածին
իմ
հավատարիմ
բարեկամաց,
որք
անշուշտ
{նույնպես}
կգրեն
եւ
կխոսեն
կաթողիկոսին՝
դարման
մատուցանել
Ջ
խորհուրդին
եւ
կատարե
նրա
բոլոր
պատվերները:
Գրիր
{նույնպես},
որ
չտխրեն
իմ
մասին
ու
լաց
չլինեն:
Ես
շատ
եմ
նե
բախտը,
իսկ
դա
երկրորդական
խնդիր
չէ:
Հանգստացրու
{նույնպես}
մեր
ծնողներին:
Ներքին
զգացմունքս
ասում
է,
որ
ես
եթե
կա,
ապա
առնել
2-3
մսխալ,
հետո
Մոսկվայում,
{նույնպես}
2-3
մսխալ,
այնպես
որ
ընդամենը
լինի
4-6
մսխալ:
Ե
եք
օրվա
ընթացքում
պատրաստել
հաշվետվություն,
Դուք
{նույնպես}
չէիք
կարող
ժողով
գումարել
այդ
խնդրի
մասին,
թեեւ
վի
ցուցակները
Sorghum
Saccharatum-ի
նմուշների
հետ
{նույնպես}
հասան
իմ
ձեռքը,
եւ
որ
ամենից
շատ
ինձ
ուրախացրեց
պարտեզ
զբոսնելու
ու
մնացի
երեք
քառորդ
ժամ.
երեկ
{նույնպես}
զբոսնել
եմ,
բայց
ավելի
քիչ:
Առողջությունս
իմ
-
լ
գրաշարները.
բայց
եթե
հանդիպումն
այդ
բառերի
հետ
{նույնպես}
նման
լինի
Սանչոյի
հանդիպմանը
Դուլսինեայի
հետ
Տոբո
եմ
համարում
նկատել,
որ
վերոհիշյալների
հետ
ստացա
{նույնպես}
ռնգեղջյուրի
հարցին
վերաբերող
հայտնի
նամակների
պատ
ունեմ,
որ
կուղարկեք
Գերվինուսի
շարունակությունը
{նույնպես}:
Ի
դեպ,
ում
միջոցով,
որ
հարկ
է,
ուղարկեցեք
մի
delaine-ի
առողջությունը:
Պետք
է
ենթադրել,
որ
նա
{նույնպես}
առողջացել
է,
քանի
որ
դու
ոչինչ
չես
գրում,
տա՛
ա
են,
որը
եւ
քեզ
եմ
ցանկանում:
Փառք
աստծո,
ես
{նույնպես}
առողջ
եմ
եւ
միայն
քո
տեսության
եմ
փափագում։
Երեկ
ովիչի
տխուր
մահվան
մասին:
Այսպիսով,
այժմ
նա
{նույնպես}
մենակ
է
ազատության
մեջ,
ինչպես
ես
մենակ
եմ
կալան
կեղծ
առաքյալներին:
1861-62
թվականների
Times-ում
{նույնպես}
կարելի
է
ցույց
տալ
մի
շարք
հոդվածներ,
որոնց
մեջ
անում
են
ժողովրդից:
Նոր
լեզվի
մի
քանի
ձեւերը
{նույնպես}
արհամարհվում
էին
այն
պատճառաբանությամբ,
թե
դրանք
՞
համար
են
այդ
բոլորը:
Ավելին
ասել
ex
post
facto
{նույնպես}
ոչ
մի
արդյունքի
չի
հասցնի,
եւ
դրա
համար
էլ
անցնո
եր
ու
ցերեկ
կենդանաբանական
այգում
կանցկացներ:
{Նույնպես}
շատ
ուրախ
եմ,
որ
Անանիային
զբաղեցնում
է
սաղմնաբա
ա
տեսակցության
մասին
եւ
ես,
միանգամայն
պատրաստ,
{նույնպես}
եւ
պ.
վերակացուն,
սպասում
ենք
միայն
ձեր
գալստյա
լի
այստեղ
մշակել
առանց
նյութերի,
թերեւս
կարելի
է
{նույնպես}
մի
բան
անել,
բայց
շատ
դժվար
է.
հաճախ
հիշողությո
ովանսի
ձեթ,
պղպեղ,
եւ
այլն:
Ես
կարծում
եմ,
որ
{նույնպես}
աննշան
է:
Մինչդեռ
ձեր
հետաքրքրական
տեղեկությ
ությունը
գործարանային
բանվորների
նկատմամբ,
որոնք
{նույնպես}
մտնում
են
Ռուսաստանի
բնակիչների
կազմի
մեջ,
ինչպե
հում
նյութերի
համեմատությունը
եւ
հարաբերությունը
{նույնպես}
չափազանց
մխիթարական
է:
Նամանավանդ
որ,
Նախիջեւան
արիք
էլ
թափելու
լինի
գլխիդ.
երեւի
իմ
բարեկամները
{նույնպես}
չեն
ընդունի
նրան,
երբ
այս
նամակից
իմանան,
թե
ին
ոչ
մի
քաղաքացիական
կաստաներ
եւ
մենք
մաթեմատիկաբար
{նույնպես}
հավասար
ենք
իրար,
ինչպես
հավասար
են
նման
եռանկյո
ես
է,
ապա
ուրեմն
ինձ
այժմ
հալածող
դժբախտությունը
{նույնպես}
վերջ
ունի:
Ես
քեզ
խնդրում
եմ
հանգստացնել
մեր
ծնո
.
շնորհակալ
եմ.
Նախիջեւան
գրած
նամակներիդ
համար
{նույնպես}:
Ես
ինքս
մտածում
եմ
մի
փոքրիկ
նամակ
պատրաստել
Խա
րորդ
պրակը,
Մակոլեյի
երկրորդ
հատորը:
Հարցնել
{նույնպես}
՝
լո՞ւյս
է
տեսել
արդյոք
Պրուդոնի
"
Պատերազմ
եւ
խա
ությունը:
Բ.
Լիակատա՞ր
է
բնագիր
ասորերենը,
թե՞
{նույնպես}
թերի
եւ
ի՞նչ՝
վերնագիր
ունի:
Գ.
Չէ՞
կարելի
արդ
ի
մեջ,
որ
այսօր
այս
թղթիս
հետ
փոշտ
տվի,
գրած
եմ
{նույնպես},
որ
եղբորս
Ղազարոսին՝
Սերոբեն
ստացած
700
մանեթը
չունիմ,
մարդուդ
շատ
եւ
շատ
բարեւ
արա,
Գաբրիելին
{նույնպես}.
նարա
ալ
ջոկ
գիրեր
գրելու
սիրտ
չունիմ,
հիմա
մեծ
մեռնելեն
ետքը,
3
աղբար,
1
քուր
եւ
մայրս
մնաց.
{նույնպես}
խնդրիլ
եմ,
որ
քո
եւ
մորս
իրավունքները
տեղը
բերին
ազան
հայրն
միշտ
իր
շնորհը
ձեր
վրայէն
պակաս
չանի,
{նույնպէս}
եւ
իմս
նուաստութիւն
որքան
որ
կարողանամ
միշտ
վասն
եռն
միսդր
Բարօս
եւ
Շայ
կօնսլերացն
յառաջացուսցեն:
{Նույնպէս}
եւ
իմ
հաւատարիմ
հեթանոս
Մօհանայ
բաբուն
եւ
իմ
սարք
ության
հարաբերությունը
կայսրության
եվրոպական
մասի
{նույնպիսի}
դասերի
վերաբերմամբ
համարյա
այնպես
է,
ինչպես
1:
4
նք:
Որեւէ
բարբառի
հին
ձեւերը
նոր
լեզվի
համար
{նույնքան}
են
պետքական,
որքան
դեղձենու
կեղեւը
փշատերեւ
ծառե
եւ
իր
զզվելի
թերթի
հրատարակության
համար
ստանում
է
{նույնքան}
աննշան
մի
գումար
Թուրքիայի
անգլիական
դեսպանատնից
է
հետեւեալ
բառը
ձայնաւոր
տառով
է
սկսվում,
եւ
այդ
{նուն}
հնչվում
է
այդ
հետեւեալ
ձայնաւորով
սկսած
բառի
առաջ
ենք,
այն
ժամանակ
ենը
իր
հաշուով
է
հնչում
ձեռքերի
{նուն},
ինչպէս
ձեռ-քեր-ն
են-ներ-կում,
որով
ձեռքերը
խօս
նհնար
է,
-
դարձյալ
ոչինչ
անել
չես
կարող:
Դա
շատ
{նուրբ}
խնդիր
է:
Լեզուն
տրակտատ
չէ՝
չի
շարադրվում:
Լեզ
.
Եւ
բուրաւէտ
ու
ծիծղուն
Ծաղիկներից
բազմերանգ
{Նուրբ}
մատներով
իր
սիրուն
Կազմած
բուրեան
մի
պսակ
`
Պճնո
սանութիւն:
-
Ձեր
մռայլութիւնը
միշտ
ունեցել
է
{նուրբ}
եւ
դիւական
ճաշակ:
-
Կարդա՛,
-
ասաց
սատանան
նցին
44
Պապային,
ա,
բ
45
Սուաճեանցին
18
46
{Նուրիճանին}
47
Հայրապետեանցին
48
Խաֆաֆեանցին
49
Բերբերե
լով
ասում
են
աշտարակցիք
իրենց
մէջ
(եր.
66)
-
"
{Նուրին}
(Լազարէ)
էլ
չեն
ման
ածում,
բալքի
աստուծոյ
սիր
"
Երեխեքն
էլ
"-
պատմում
է
հեղինակը
(եր.
69)-
"
{Նուրին}
շինեցին
ու
ման
ածեցին,
երկուսը
կռնից
բռնեցին,
րը,
որ
դրան
առաջին
կաննում
են,
ասում
են.
{Նուրին}
Նուրինն
էկել
ա
Աջբայ
հուրին
էկել
ա
Շիլայ
շապիկ
հ
է
այդ.
աշտարակցոց
կարծիքով
ո՛վ
է
կամ
ի՛նչ
է
այդ
{Նուրինը}.
ցաւում
ենք,
որ
հեղինակը
ոչինչ
չէ
ասում
մեզ:
Ա
սօր
պարտական
ենք
մնացել:
Երաշտութեան
ընդդէմ
{Նուրինի}
աւանդութիւնը,
թէեւ
իսպառ
չգիտենք
թէ
ինչ
բան
է
այ
Եղ
բերէր
պորտը
քսենք,
Զար
բերէք
գլխին
ածենք
Մեր
{Նուրինի}
փայը
տուէք,
Ուտենք
խմենք
քէֆ
անենք"։
ւմ
է
հեղինակը,
-
մի
աման
ջուր
բերում
են
լցնում
էդ
{Նուրինի}
գլխին,
ու
երեխեքանցը
բրինձ,
կամ
եղ,
կամ
ձու
տա
էլ
կար:
Նախիջեւանի
մէջ
բնաւ
աւանդութիւն
չկայ
այս
{Նուրինի}
մասին.
լաւ
գիտեմ,
որ
տղայութեանս
ժամանակ
շատ
եմ
:
Արդեօք,
Աշտարակը,
որ
պահել
է
մինչեւ
այժմ
{Նուրինի}
արարողութիւնը,
պահե՞լ
է
նոյնպէս
մի
աւանդութիւն
կ
նոյնպէս
մի
աւանդութիւն
կամ
հասկացողութիւն
նոյնիսկ
{Նուրինի}
անձնաւորութեան
կամ
այդ
օտարոտի
արարողութեան
մասին
դրան
առաջին
կաննում
են,
ասում
են.
Նուրին
{Նուրինն}
էկել
ա
Աջբայ
հուրին
էկել
ա
Շիլայ
շապիկ
հագել
ա
Կ
այն
մարդերին,
որոնց
մի
անգամ
միայն
տեսել
եմ,
եւ
{նոքա}
իմ
հայ
չսիրելս
կարելի
է
այն
բանից
են
դուրս
բերել
այս
գիրս
լավ
մը
կարդաս
հորս
եւ
մորս
առաջեւն,
որ
{նոքա}
եւս
իմանան
իմ
արդարությունը
այս
բանի
միջում:
րած
մարդոցմե
ինձ
վերա
բան
չհարցնել.
առաջինը,
որ
{նոքա}
ինձ
չեն
տեսնուլ
այստեղ,
երկրորդ,
ես
նոցա
մոտ
գն
ազգը
մոլորեցնում
ենք
եւ
այլ
այսպիսի
բաներ:
Այժմ
{նոքա}
ամեն
ջանք
գործ
պիտի
դնեն,
որ
մենք
ստորագրող
չգտն
ուղարկեմ
"
Հյուսիսափայլին
",
թո՛ղ
այնտեղ
տեսանեն
{նոքա}
խայտառակության
հանդեսը,
ես
նոցա
ցույց
կտամ
յուրյ
քաղաքի
լրացյալ
երեսփոխան
կարգել
այդ
մարդիկը,
որ
{նոքա},
որպես
պատկեր
քաղաքի,
կարողանան
դատաստան
մտանել
են
երեւում
մարդու
աչքի
եւ
եթե
կանխատես
չէիր,
ապա
{նոքա}
կծառայեն
քեզ
հուսահատության
եւ
անտանելի
նեղության
ոն
լինել
վերջաւորութեան
գործոյն,
յայնժամ
երկոքին
{նոքա}
ի
միասին
ընդ
պաշտօնակատարին
պրոկուրօրի,
ի
մէջ
բե
Խալիբեանէ,
կամ
ի
պատգամաւորացն,
այլ
թէ
յօժար
են
{նոքա},
առանց
դատաստանական
վիճմանց
վերջաւորել
զգործն
այ
հավելանում
են՝
լսվում
է
մի
խուլ
ձայն,
որպես
թե
{նոքա}
կամին
կազմել
այստեղ
մի
զինվորյալ
լեհական
լեգեոն
ե
ին
Գրիգորիապօլսի,
զոր
կարծեմ
թէ
եւ
ստացեալ
իցէն
{նոքա},
մասամբ
գէթ,
ընդ
ձեռն
Վրթանիսի
եպիսկոպոսի,
յաւ
նոջն
Յովհանջան
Էլիազ,
որպէս
զի
եթէ
հաւան
իցեն
եւ
{նոքա},
օրենսգէտն
իմ
տացէ
տպել
զայնս:
Այլ
օրէնսգէտն
պ
կուիլ
մի
քանի
Պարոնների
վերայ,
այն
պատճառով,
որ
{նոքա},
ճշմարտութիւն
քարոզելով,
բամբասանքի
տակ
էին
ձգո
ցուցանելու
նորանց:
Ազգը
էապէս
անարգողքը
չեն
{նոքա},
որոնցից
գանգատ
ունիք,
որովհետեւ
մերկացնում
էին
երմանէիր:
Այսպիսի
երեխայքը,
մանաւանդ
դոցա
միջից
{նոքա},
որ
աւելի
հոգի
ունէին
(энергія),
երկար
չեն
մն
ից
լսւում
էր
մի
այլ
առասպել,
որով
մխիթարւում
էին
{նոքա},
որ
չկամէին
անձրեւի
տեւողութիւնը,
թէ
կղմինտր
եւ
ալիս,
ունիմ
երկու
հարիւր
ութսուն
բարեկամ,
միայն
{նոքա}
են
տեսանում:
Եւ
այն
մարդը
կամ
այն
անցքը
կ'ընկնի
ա
պատճառը
մեք
չենք՝
Էֆիմերդէ
չընդունողներս,
այլ
{նոքա},
որ
ընդունում
են,
ինքեանք
իւրեանց
տգիտութեամբ
մ
իմից
դէպի
Դօն
գետի
ափը՝
Ազովից
ո՛չ
շատ
հեռի,
եւ
{նոքա},
քաղաք
շինելով,
անուանեցին
նորան
Նախիջեւան:
Այ
արդերից
պահանջել
այսպիսի
շուտափոյթ
գործողութիւն.
{նոքա}
անհաւան
են
նոյնպէս,
որ
բժշկի
տուած
դեղերը
հիւանդ
էջ
որքան
կարելի
է
շատ
գործ
ածել
Ռուսի
բառեր:
{Նոքա}
մտածում
են,
թէ
որքան
այլանդակեն
իւրեանց
լեզուն
օ
կամ
բաղանիքում:
Օրիորդների
վերայ
խօսք
եւս
չկա.
{նոքա}
տարին
մի
անգամ՝
Ծաղկազարդի
օրը,
գնում
են
եկեղեց
ւ
հոգով
տոգորուած
մարդերի
գործակատարութեանը:
Թող
{նոքա},
ինչպէս
մինչեւ
այժմ
եւ
այսուհետեւ
եւս,
աշխատեն
ն
տուեցէք
նորանից
եւ
ձեր
միականի
նախագահներին...
{Նոքա}
եւս
թող
մասնակից
լինին
այդ
Հերոստրատոսեան
պարծանք
:
Ես
ասել
էի,
թէ
"
ազգը
էապէս
անարգողքը
չեն
{նոքա},
որոնցից
գանգատ
ունի
Պ.
Իսահակեանցը,
որովհետեւ
որ
ազգը
պակասաւոր
լինելու
համար
անարգում
են,
թող
{նոքա}
որոնեն
իւրեանց
համար
մի
այլ
անբիծ
աշխարհ
եւ
այլն
որ
դայեակ
վարձեց
մեր
համար:
Ինչպէս
կարող
էին
{նոքա},
պատճառ
դնելով
Հայաստանում
համալսարան
չլինելը,
էին
Եւրոպա
եւ
Ալեքսանդրիա
ուսանելու,
այն
ժամանակ
{նոքա}
եւս
կարող
էին
ասել
այն,
ինչ
որ
ասում
ենք
այժմ
մե
խական
բացագանչութիւնը:
Յաւիտենակա՜ն
ամօթի
ժառանգ
{նոքա},
որ
ճնշում
են
անզօրի
աչքերից
մի
քանի
արտասուքի
կ
կենդանացնէին
այդ
եղերերգութիւնը,
բայց
ինչ
օգուտ,
{նոքա}
ունին
իւրեանց
պատճառները.
առաջին
անգամն
է,
անփո
ք
չեն
ազգի
անդամք,
այլեւ
հոգեւորականք,
ուստի
եւ
{նոքա}
եւս
ազգին
համար
գործելու
պարտական
են:
Բայց
այսպէ
Բայց
այսպէս
չէ.
ազգի
ուսումնական
զգացմանը
համար
{նոքա}
չեն
գործում,
ազգային
մարմնոյ
բարոյական
կենդանութ
,
ազգային
մարմնոյ
բարոյական
կենդանութիւնը
պահելու
{նոքա}
գործակից
չեն
լինում,
Սաղմոսի
գուբղաները
այս
մարմ
նձն
առնում
նոյնպէս
նոցա
գրել,
բայց
արի
տե՛ս,
որ
{նոքա}
շատ
են,
իսկ
ես՝
միայն,
ժամանակը՝
փոքր.
ո՛ր
մ
մարդերի,
որոնք
դարձան
ինձ
շատ
լաւ
ծանօթք,
բայց
{նոքա}
պարապում
էին
կամ
իւրեանց
ազգային
գործերով
կամ
ընդ
երել
իմ
առ
ու
տրական
գործերիս
ընթացքը,
որովհետեւ
{նոքա}
ոչինչ
յարակցութիւն
չունին
այն
բանի
հետ,
որ
վաղու
Հայերի
որբերի
եւ
հանգուցեալ
Մուրադի
շնորհի
մէջ։
{Նոքա}
պիտոյ
է
կամակար
հրաւիրէին,
որ
բուն
Հայոց
կողմից
կողմից
գտանուի
վարժարանի
մէջ
կրօնական
դաստիարակ:
{Նոքա}
չեն
արել
այս
եւ
չեն
առնելու.
ապա
եթէ
Հայոց
ազգը
այն
պատճառով,
որ
այս
անբնական
աղօթքով
կարող
էին
{նոքա}
բարկացնել
անյիշաչար
Աստուածը,
այլ
նորա
համար,
ո
գործիք:
Բայց
թող
հեռի
մնան
այդ
դժոխային
հնարքը.
{նոքա}
սեպհական
են
օբսկուրանտներին
եւ
ճիզուիթներին,
որո
են
դատել
եւ
ճանաչել
սեւը
եւ
սպիտակը.
մինչեւ
այժմ
{նոքա}
դատել
են
միայն
գինու
եւ
պանրի
արժանաւորութիւնը:
եթէ
"
Հիւսիսափայլի
"
մէջ
գրուի,
թէ
Աստուած
կայ,
{նոքա}
պատրաստ
են
եւ
այդ
ուրանալ:
Մի
քանի
հոգեւորների
կ
ծառայելու
վարձը...
-
Նոցա
ծնունդը
չորանայ,
{նոքա}
իմ
տունն
են
քանդել,
-
ասելով
լցնում
է
քիթը
թաբակ
Ազգին
հասած
հարուածներին
քաջութեամբ
մասնակից
եղան
{նոքա},
իւրեանց
ամուսինների
հետ
միասին:
Նոքա
չուրացան
ակից
եղան
նոքա,
իւրեանց
ամուսինների
հետ
միասին:
{Նոքա}
չուրացան
ազգի
օգուտները,
նոքա
այրութիւն
ցոյց
տու
նների
հետ
միասին:
Նոքա
չուրացան
ազգի
օգուտները,
{նոքա}
այրութիւն
ցոյց
տուեցին
իւրեանց
կանացի
կերպարանքի
ւթեան
համար
քաջութեամբ
ընկան
պատերազմի
դաշտումը:
{Նոքա}
մոռացան
իւրեանց
կանացի
տկարութիւնը,
իւրեանց
փափկ
ապրում
էին:
Իւրեանց
ձեռքի
արուեստով
կերակրուեցան
{նոքա}
եւ
տէրութենից
նշանակուած
ռոճիկը
ամբողջ
հասուցին
ի
ծիծեռնակներ,
բայց
նոցա
տղամարդիկը
յետ
չդարձան,
{նոքա}
իւրեանց
այրիութիւնը
նախատինք
չհամարեցին
ինքեանց,
մասին
բարոյապէս։
Մեք
պատասխանում
ենք՝
ո՛չ:
{Նոքա}
դեռ
նոր
աշխարհ
բերած
մանուկը,
ըստ
մեծի
մասին,
յ
ասել
մայրաքաղաքներում
գտանուած
Հայ
կանանց
մասին.
{նոքա}
վաղ
ուրեմն
կորա՛ծ
են
մեր
համար,
կորա՛ծ
են
եւ
նոց
ջացրել
ենք
մեր
հաշիւը
նոցա
հետ։
Թողնում
ենք,
որ
{նոքա}
լողան
իւրեանց
քրինօլինների
մէջ՝
մոլորութեան
մի
վ
ւ
դժուարաւ
կը
ներգործեն
ձեր
զաւակների
վերայ,
եթէ
{նոքա}
ստացած
չէին
ձեզանից
մի
ընդունական
դաստիարակութիւն
մասին
եւս
աւելի
լաւ
չէ
եղել
ձեր
հոգաբարձութիւնը.
{նոքա},
ազգի
եւ
ազգութեան
անունը
անգամ
չլսած
ձեզանից,
մեզ
յաջորդք
պատրաստել
եւ
ուխտելով
նզով
առնել,
որ
{նոքա}
աշխատեն
իրագործել
ա՛յն
անդրդուելի
հոգով
եւ
ցանկու
ան
չլինելով,
այժմէն
իսկ
կորած
էին
Հայերը։
Ո՛չ,
{նոքա}
կորած
չեն,
այլ
միայն
գտանւում
են
մի
այնպիսի
չար
անց
քաղաքականութեան
կամ
մի
այլ
ապահովութեան:
{Նոքա}
լաւ
էին
հասկանում,
որ
կրօն
ասացեալը,
դաւանութիւ
ողովը
կը
հրաւիրեմ
նորանց
այս
գործի
համար
եւ,
երբ
{նոքա}
հաւաքուին,
կ՚առաջարկեմ
նոցա
այն
բոլոր
վկայութիւն
արքը
միայն
եզրակացութիւնք
են,
փաստերի
հետեւանք,
{նոքա}
ըստ
ինքեան
գաղափարք
չեն,
այլ
կերպարանած,
կենդան
եան.
կանանց
մասին
այլ
խօսք
չէ
մնում:
Մեր
որդիքը
{նոքա}
փոխեցին
շունի
հետ:
Չէ՛
անհնար
է,
որ
այլեւս
մնան
ծ.
եւ
պարտքը
այսպիսի
դիպուածում
սնանկութիւն
չէ:
{Նոքա}
ունին
երկաթուղիք,
ունին
հսկայ
նաւատորմ,
զինարան
ում
է
նոցանից,
թէ
մի
անյաջող
վայրկենում
կարող
են
{նոքա}
ճմլել
նորան:
Բայց,
չնայելով
այս
բոլորի
վերայ,
հետէ
գրեթէ
բոլոր
Հայոց
ազգը,
որի
համար
դարձել
են
{նոքա}
կատարելութիւն՝
idéal,
ոչ
միայն
լոկ
բացառութիւն
միայն
հնարաւոր
է
վաճառականութիւնը:
Այն,
ինչ
որ
{նոքա}
անուանում
են
վաճառականութիւն,
թո՛ղ
ներուի
մեզ
հր
անապէս
կան),
օդին
ապաստան
արած
իւրեանց
կեանքը:
{Նոքա}
գալիս
են
եւ
գնում
են,
"
որպէս
հողմ,
որ
շնչէ,
ո
անմիջապէս
հողի՛ց
ստանում
է
բնութեան
բերքերը,
եւ
{նոքա}
են
նորա
նիւթական
ոյժը
եւ
կարողութիւնը,
հաստա՛տ
է
վերայ
կրած
չլինէին
Փիւնիկեցի
յատուկ
անունը,
եթէ
{նոքա}
ապրած
լինէին
մարդու
անունով,
նոքա
չպիտի
վերջանայ
կ
անունը,
եթէ
նոքա
ապրած
լինէին
մարդու
անունով,
{նոքա}
չպիտի
վերջանային,
որովհետեւ
մարդը
կայ:
Բայց,
ո
րջանային,
որովհետեւ
մարդը
կայ:
Բայց,
որովհետեւ
{նոքա}
իբրեւ
Փիւնիկեցի
երեւեցան,
ուստի
եւ
իբրեւ
Փիւնիկե
նում
է,
բայց
նորան
կազմող
անհատները
կենդանի
են,
{նոքա}
չեն
կորչում,
չեն
չքանում
եւ
մարդերի
թիւը
չէ
սակա
ինքնուրոյնութիւնը
այդ
անձնաւորութեան
օգտի
համար.
{նոքա}
չեն
երեւում
որպէս
մարդ,
այլ՝
որպէս
անդամ
այս
կա
պաշտօնական
կերպով
չեն
համարւում
կենդանի։
Այո՛,
{նոքա}
ստրուկ
են
ուրիշներին։
Բայց
եւ
այն
մարդիկը,
որոն
ներկայ
սերունդի
եւ
ներկայ
պայմանների
վերայ,
եթէ
{նոքա}
մտածում
են
երեւեցնել
իւրեանց
ազգութիւնը
այն
շրջան
սը,
կամ
քառորդը,
կամ,
ի
վերջոյ,
մի
մաս:
Թո՛ղ
{նոքա}
այն
հիմքի
վերայ
աշխատին,
եւ
նոցանից
իւրաքանչիւրը
լ-բարերարից:
Միստիկները
չկամին
այս
տեսնել,
{նոքա}
վերացականութիւն
են
խնդրում,
նոքա
այնքան
բարձր
կա
ին
այս
տեսնել,
նոքա
վերացականութիւն
են
խնդրում,
{նոքա}
այնքան
բարձր
կանգնած
են,
որ
մարդը
հող
եւ
մոխիր
է
ռջեւ։
Բռնակալները
սեպհականութիւն
են
պահանջում,
{նոքա}
կենդրոնացած
են
իւրեանց
մէջ,
իւրեանց
գոյութիւնը
ք
կայացուցուած
թատրերգութեանց
մէջ
բաւական
յաջողեցան
{նոքա}.
ո՛չ
միայն
գովում
ենք,
այլ
եւ
աղօթում
ենք
նոցայ
պաշտօն
կատարելու
ժամանակ:
Յոյս
ունենք,
որ
{նոքա}
հասարակութեան
կողմից
պատահելով
մի
վարդավառ
ընդուն
ի
կառավարութեան
համար,
այնպէս,
որ
միշտ
շէն
մնան
{նոքա},
որպէսզի
կարողանան
գոնէ
հարիւրին
8
տոկոս
բերել,
րոն
Դիոնիսիոս
Հայրապետեանն,
վասնորոյ
հաստատեմ
զի
{նոքա}
եղիցին
ինձ
առաջին
կտակակատար
եւ
կատարեալ
վէքիլ:
յայտնելով
նոցա
զկերպն
եւ
զաջողակ
ճանապարհն,
որով
{նոքա}
կարեւոր
լինիցին
ամենայն
հեշտութեամբ
ստանալոյ
եւ
յ
ս,
թէ
օրինաւոր
ուստր
եւ
կամ
դուստր
զաւակ
ունիցեն
{նոքա},
լինին
ժառանգ
ինձ
փոխանակի
ի
տէր
հանգուցեալ
հօրն
,
յորում
դեդեւին:
Շատ
իսկ
է
մեզ,
եթէ
մարթասցին
{նոքա}
զանձինս
դաստիարակել,
զառաջինն
ուսանել
զգիր,
լեզ
Կըտամ
բաժին
ամենքին.
Միայն
քնարս
հնչեն
{նոքա}
Իւրեանց
հոգուն
առանձին։
Արարատի
քո
տերեւքը
հիւսում
էին,
Յուշիկ
աղօթք
արդեօք
{նոքա}
Կամ
հին
տաղեր
երգեցին:
Միթէ
կա
ւնը
չգիտես,
Իմացի՛ր,
որ
ջոկ-ջոկ
տեղ
{Նոքա}
կշռում
են
պէս-պէս:
Թէ
մոռացար
բեւեռը
թեւան...
Դու
ընկեր
ես
վշտերին...
Քազ
հետ
{նոքա}
կը
խօսեն,
որ
պատահմամբ
հիւր
եկան
Ահա
ինչպէս
Թէ
նա
օգնեց
ուրիշներին,
ինչպէս
առիւծ,
{Նոքա}
եղան
նորա
հանդէպ
ապերախտ
ինձ:
Գայիսոն
մ,
Բայց
չկամինք
խոստովանել.
Պատճառ՝
{նոքա}
շփոթում
են
Մեր
երջանիկ
կեանքի
թել:
ու
յիշատակներ
Ինձ
ես
յիշեցնում.
Բայց
{նոքա}
ոչ
միշտ
Քաղցր
են
ինձ
հետ,
Այլ
շատ
այ
թեան
անգութ
ճանկերը.
Ձեզանից
յետոյ
ծանրացան
{նոքա},
Ո՛հ,
անիծում
եմ
ես
այս
օրերը:
շ
մեր
ազգասէրը.
"
Բահ
ու
հրացան,
ի՞նչ
եղան
{նոքա},
Թէ՞
քշում
էիր
դու
ուրջուները...
"
Այլ
իմ
խօսքերին
ընդդէմ
ու
ներհակ
Շինեցին
{նոքա}
մի
չար
ամբարտակ.
Դարձան
թշնամի
անհաշտ
ազգու
Ազգութեան
հիմքը,
նաեւ
հաւատքի
Խախտեցին
{նոքա}
մինչ
ցայսօր
իսպառ։
Սոցա
գործերը
չէր
մ
ու:
Մեր
անձը
եւ
գրիչը
չնուիրեցինք
հարուստներին,
{նոքա}
իւրեանց
արծաթի
թումբերի
տակ
միշտ
անխոցելի
են,
նա
էպի
ազգը
ունեցած
յարաբերութեան
մէջ:
Պարտակա՛ն
են
{նոքա}
ուղղել
իւրեանց
ընթացքը.
մինչեւ
այժմ,
վարձկան
պո
րարկուների
տակից
դուրս
շողացին
պողովատիկները:
{Նոքա}
ապրեցան
եւ
քրտնեցան
ընդհանուրի
օգտի
համար,
լաւ
հ
աբախտութիւնը,
առանց
ընդհանուրի
երջանկութեան:
{Նոքա}
չկաշառուեցան
օտարներից...
Նոքա
չնենգեցին
իւրեա
ջանկութեան:
Նոքա
չկաշառուեցան
օտարներից...
{Նոքա}
չնենգեցին
իւրեանց
ազգին,
նոքա
չվաճառեցին
իւրեանց
ան
օտարներից...
Նոքա
չնենգեցին
իւրեանց
ազգին,
{նոքա}
չվաճառեցին
իւրեանց
գրիչը...
Նոքա
արհամարհեցին
րեանց
ազգին,
նոքա
չվաճառեցին
իւրեանց
գրիչը...
{Նոքա}
արհամարհեցին
օտարի
տուած
պատիւը
եւ
աշխատեցան
դժպհ
միանգամ:
-
Այո՛,
որքա՛ն
շատ,
այնքա՛ն
լաւ.
{նոքա}
բարոյապէս
աճեցնում
են
մարդու
հասկացողութիւնը..
առածը
ասում
է.
"
Լեզուն
ոսկոր
չունի
",
ուստի
եւ
{նոքա}
էլ,
օգուտ
քաղելով
իրենց
մարմնեղէն
լեզուի
ճկունու
րին
նաեւ
նոցա
անոճ
եւ
խեղճուկ
գրութեանց
մէջ,
երբ
{նոքա}
թարգմանում
էին
մի
որպիսի
եւ
իցէ
ֆրանկի
կամ
ռուսի
նոցա
աշխատութիւնը
լեզուի
մշակութեան։
Մինչեւ
այժմ
{նոքա}
լեզու
չեն
մշակած
եւ
նոր
լեզուն
ոչ
համ
է
տեսել
նոց
րութիւնքը]:
Եւ
ահա
յաւիտենական
ամօթ
ժառանգած
են
{նոքա},
որ
ճնշեցին
նորա
աչքից
արտասուքի
կաթիլներ:
պ.
եան
գաղափարին,
արժեն,
որ
մարդը
սորվի
եւ
տեսնէ.
{նոքա}
սրում
են
եւ
զուարթացնում
են
նորա
հասկացող
ունակու
ն
որպէս
վնասակար
բաների
մերժողութիւնք:
Եւ
գիտէին
{նոքա},
որ
նոցանից
հարիւր
տարի
ետքը
նոցայ
ժառանգները
ար
շխատեն
վերստին
որպէս
մի
կորած
բան
փնտրել,
ինչ
որ
{նոքա}
կամքով,
թուլութեամբ
կամ
անխոհեմութեամբ
մերժել
ու
որա
հոգեվարական
տխրութեամբ:
Դուք
կ՚ասէք
ինձ,
թէ
{նոքա}
յանցաւորք
են
եւ
մահի
արժանի
դատուածք.
համաձայն
ե
իս
պոլիտիկական
կուսակցութեանց
դատողութեանցը,
երբ
{նոքա}
խօսում
էին
իրենց
հակառակ
կուսակցութեանը
մասին:
Պ
նդամների
իրեն
անձնական
դրութեանը
բացատրութեամբ
եւ
{նոքա}
առաջարկում
են
իրենց
կարծիքները
ոչ
որպէս
գործին
պա
ան
սկզբունքին,
այս
պատճառով,
հազիւ
թէ
կարողանան
{նոքա}
իրագործուել
առանց
տէրութեան
եւ
հասարակութեան
շաղկ
տ,
իմ
երկրացիներին
ծիծաղելի
կը
լինիմ,
որովհետեւ
{նոքա}
մի
անգոսնելի
բնութեան
տէր
մարդիկ
են:
Եթէ
մնամ
Հն
մէջ:
Իհարկէ,
այս
բանը
նորանից
է
յառաջացել,
որ
{նոքա}
խելօք
մարդիկ
չեն
եղած,
որ
գործարանի
խորհուրդը
լա
իճակին
նայելով,
նորա
համար
մի
շատ
հարկաւոր
բան:
{Նոքա}
պէտք
է
լաւ
մտածէին,
որ
նոցայ
ազգութեան
եւ
կրօնի
քեզ
պարտ
է
նոցայ
իշխանութեան
տակ
ստորադրուիլ,
եւ
{նոքա}
ինչ
որ
քեզ
առաջարկեն,
այն
եւս
կը
լցուցանես
դու
իւրին
բան
է.
մնում
էին
մի
քանի
հասկացող
մարդիկ.
{նոքա}
եւս
լաւ
իմանալով,
որ
Ֆրանսիայի
դեսպանը
շատ
մօտիկ
նծայելով
նորան.
բայց
ճշմարտութեամբ
պէտք
է
ասած,
{նոքա}
երբեք
ուշադիր
չէին
նորա
սուտ
եւ
անտեղի
խօսքերին,
սորա
սրովը
գօտեւորուած,
նա
ի՞նչ
բանից
կ՚երկնչի:
{Նոքա}
երբ
մտաբերում
էին
սորա
վատթար,
անիրաւ
ընթացքը,
չ
սուրբ
զգացմունք
էին
խաղում
նոցայ
հոգիների
մէջ:
{Նոքա}
ելեւելք
առնելով
միմեանց
վերայից,
ժողովուում
էին
վերայից,
ժողովուում
էին
ճշմարտութեան
դրօշի
տակ:
{Նոքա}
կարող
չէին
երբեք
լռել
այն
ճշմարտութիւնը,
որ
մերկ
ութեամբ
էր
վարւում
ծառայողների
հետ,
այս
պատճառով
{նոքա}
բողոքեցին
կարդինալին,
որով
չափաւորեց
սա
իւր
անձը
:
Հոգատարների
գործերից
երեւում
է,
որ
գրեթէ
{նոքա}
միշտ
կամեցել
են
եւ
իւրայինների
հետ
կատարել
բոլորե
ա
շատ
հեռի
են
եղել
այդպիսի
սուրբ
դիտաւորութենից:
{Նոքա}
կամեցել
են
միայն
սնափառութեամբ
կշիռ
ունենալ
գործա
ղել,
ինչպէս
առհասարակ
ապացուցանում
է
փորձը:
Եթէ
{նոքա}
կամեցած
լինէին
հայրենիքին
ծառայել,
կարող
էին
իւր
մ
է.
չմոռանաք,
որ
ես
ձեր
սիրոյ
զոհն
եմ
լինում:
{Նոքա}
շատ
ցաւում
են,
դէպի
կարդինալն
են
դիմում,
օգնութ
շերին
նոցայ
դէմ:
Սոքա
աշխատում
են
ներս
թափուիլ,
{նոքա}
ընդդիմանում
են:
Այստեղ
բորբոքւում
է
մի
զարհուրել
ղշողիւնը
բազմաթիւ
ճրագների
լուսով:
Ներս
են
գալիս
{նոքա}
կարգով,
եւ
նոցայ
հետ
փողոցների
գիշերաշրջիկ
սրիկա
ն,
որ
երբ
գերիներին
քաղաքական
բանտն
էին
տանում,
{նոքա}
պատահում
են
մի
քանիսին
հռոմայեցուոց
աւագ
մարդերից
,
բայց
այդ
խաբեբայութիւնը
բնա՛ւ
չի
ծածկուիլ,
եւ
{նոքա}
է՛լ
աւելի
շատ
յաւելուածներով
բարկութիւն
են
հաւաքո
խանիդ
գլխաւոր
բանը
այս
արիր,
թէ
"
պէ՛տք
էր,
որ
{նոքա}
մտածէին
եւ
մի
այդպիսի
խօսք
ինձ
չուղարկէին։
Անզգա
,
մեղաւորի
ձեռքից
եւ
չա՛ր
մարդուց
փրկէ՛
ինձ
",
{նոքա}
ընկան
այնուհետեւ
քամակիցս,
իմ
գնացքը
խափանեցին
ե
ց
ամենքն
էլ
ողջ
են
եւ
մէջտեղում,
թո՛ղ
հարցանուին
{նոքա},
իմ
ըստ
աշխարհի
որպէս
հայր
տուած
խրատներիս
եւ
ըս
ի
մօտ
էի,
այդ
միջոցին
վարած
կեանքիս
որպիսութիւնը
{նոքա}
գիտեն,
կարո՛ղ
էք
նոցանից
տեղեկանալ։
Իսկ
երբ
պատ
մանրամասն
ծանօթութիւնք
ենք
դնում
ամեն
քայլափոխ.
{նոքա}
ազա՛տ
են
չկարդալ.
մենք
հասարակ
ժողովրդի
համար
են
յանդիման
ամենայն
ժողովրդեան
որդւոցն
Իսրայէլի,
եւ
{նոքա}
լային
առ
դրան
խորանին
վկայութեան։
Եւ
տեսեալ
Փենէ
առ
Կորնթ.
Առաջ.
գլ.
Ժ,
համ.
8)։
"
Պղծեցան
{նոքա}
'ի
Բէլփեգովր...
բարկացուցին
զնա
'ի
գործս
իւրեանց
նդկաստանի
հայերի
բերանում
մի
ուրիշ
ձեւ
են
ստացել։
{Նոքա}
ասում
են
"գալման
եմ",
"գոլման
եմ"
(Գալը
գոլ
է
եղե
ել։
Երբ
առաջին
անգամ
լսեցի
այբի
ո
կամ
ե
փոխուելը
(
{նոքա}
չեն
ասում՝
լաւ,
այլ՝
լեւ),
անգլիական
այբի
ազդեցու
առաւորուած
նեռներ,
նոցա
հետ
միասին
գտնւում
են
եւ
{նոքա},
որոնք
փառաւորեցին
այս
նեռների
անունը
իւրեանց
յա
ցա
ձայնը
ոչ
ոք
ձեզանից
չէր
կարող
լսել,
որովհետեւ
{նոքա}
ուրուականք
են
եւ
նոցա
ձայնը
ուրուականի
ձայն,
այս
ես
այնպէս
խառնափնդորեցի
յիմար
մարդերի
գլուխը,
որ
{նոքա}
մինչեւ
այժմ
ման
են
գալիս
արբեցածի
կամ
կատաղածի
նմ
ը
դադարէին,
բայց
այժմ,
այս
պայմանի
զօրութեամբ,
{նոքա}
ամենայն
օր
պիտոյ
է
կռուին,
ամենայն
օր
միմեանց
սպ
նց,
շրջեցի
գլուխները,
խառնափնդորեցի
մտքերը,
որ
{նոքա}
քանի
ամիս
շարունակ
կտրատում
էին
միմեանց.
կորան,
վեալը
եւս
պիտանի
չէ
Ձեր
դժոխային
թագաւորութեանը:
{Նոքա}
մինչեւ
այն
աստիճան
սառն
են,
որ
դժոխքի
բոլոր
կրակ
ն:
Ես
կապեցի
նոցա
մէջ
մի
գեղեցիկ
դաշնադրութիւն.
{նոքա}
երդում
կերան,
որ
երեւելի
ապստամբական
քանքարով
գե
իւն:
Այժմ
չես
կարող
խաբել
նորանց,
որպէս
յառաջ.
{նոքա}
շատ
խելօքացել
են
այժմ...
-
Լռի՛ր,
յիմար
գ
գործողութիւնը
շարունակուեցաւ
մի
քանի
րոպէ,
երբ
{նոքա}
2000
ասպարէզ
տեղ
վազեցին
զանազան
ուղղութենով:
Վե
ծ
մոլորակի
տեղ,
որ
այս
տարիներումս
երեւելու
էր.
{նոքա}
իսկոյն
հաշուեցին,
թէ
քանի՞
ժամանակում
կատարում
է
չղջիկները
չեն
կարող
թաքչել
աստեղաբաշխների
աչքից,
{նոքա}
այդ
բոլորը
դասում
են
երկնքի
լուսաւորների
կարգը:
ցէ՛ք
այս
բոլորը
իմանալ,
մռայլութիւն
ձեր,
ինչպէս
{նոքա}
խաբուած
են,
որ
աշխատելով,
վասնզի....
-
,
չգիտեն
ինչ
մտածեն,
որին
հաւատան
եւ
ինչ
առնեն.
{նոքա}
ամենայն
րոպէ
սպասում
են
կորստական
դիպուածների,
վ
,
կամենում
են
փախչել
եւ
կամենում
են
պաշտպանուիլ.
{նոքա}
չեն
հասկանում
ով
է
թշնամին
եւ
ո՞վ
է
բարեկամը,
որ
կամը,
որի՞
վերայ
յարձակուին
եւ
ովի՞ն
պաշտպանեն.
{նոքա}
ցերեկը
չեն
աւարտում
իւրեանց
ճաշը,
երեկոյին
վախեն
խառնակութեան
մէջ,
ուր
անտարակոյս
անհետ
կը
լինին
{նոքա}:
-
Կարճը
ասել,
այս
թերթերի
օգնականութեամբ
ե
Պ.
Մարկոսը
հոգեկից
բարեկամ
էր
պ.
Շաքարեանցին:
{Նոքա}
երեխայութենից
սկսած
դրացի
էին
միմեանց,
եւ
համարե
թէ
աստուածակոյս
կողմից
յայտնուած
է
նա
մարդերին.
{նոքա}
Ադեպտք
անուանում
էին
իւրեանց
եւ
ամենեւին
կամք
չու
զգին
յարգելի
մարդերի
վերայ․
թէեւ
վաղուց
մեռած
էին
{նոքա},
զզուեցուցել
է
ժողովուրդը
այնպէս,
որ
ոչ
ոք
չկամ
յեացքով
աւելի
վերհամբարձ
քան
թէ
խաժամուժ
ամբոխը:
{Նոքա},
այն
ժամանակի
հայեացքով,
լաւ
ուսած
լինելով
ազգե
լինելու
մասին․
եթէ
կամիս,
տա՛ր
ոսկերիչների
մօտ,
{նոքա}
կը
վկայէն
քեզ,
որ
ստուգապէս
ոսկի
էր:
-
Ոսկի
,
առաջնորդներ.
վանքերը
լի
են
վարդապետներով,
թող
{նոքա}
մտածեն
այդ
բաները,
եւ
մտածել
են
եւ
մտածում
են
եւ
են
եւ
մտածում
են
եւս:
Դու
ի՛նչ
ես
կարծում,
եթէ
{նոքա}
չլինէին,
մեր
լոյս
հաւատը
կը
պահպանուէ՞ր
մինչեւ
ա
՞յ
էին:
-
Միթէ՞
չգիտէք,
որ
մահմետականք
էին
{նոքա},
-
պատասխանեց
կոմսը:
-
Ապա
որտեղի՛ց
է
Հայեր
ցէ
գաղափար
ունենալու
ազատական
արուեստների
մասին:
{Նոքա}
ինչո՛վ
մեղաւոր
են,
ո՛վ
կրթեց
ու
դաստիարակեց
նորա
մեղաւոր
են,
ո՛վ
կրթեց
ու
դաստիարակեց
նորանց,
եւ
{նոքա}
իւրեանց
անընդունակութեամբ
չլուսաւորուեցան,
կամ
մ
-
Տեսանո՛ւմ
էք,
-
ասաց
Մահտեսի
Թովմասը,
-
ահա
{նոքա}
եւս
ցանկանում
են
լսել,
Մարիամս
եւս
հեռի
չէ
փախչե
՛չ
կան
եւ
ո՛չ
եւս
լինելու
են,
բայց
համաձա՛յն
էին
{նոքա}
ազգի
հասկացողութեանը,
եւ
այդ
ֆանտաստիկական
գաղափ
այմաններ
էին
հարկաւոր,
որ
մի
երգ
լինէր
ազգային:
{Նոքա}
ունին
միայն
մի
պայման
եւ
համարում
են,
թէ
դորա
մէ
հարցանելու,
պիտոյ
է
հարցանել,
-
ինչ
ազգից
էք:
{Նոքա}
կը
յայտնեն
իւրեանց,
որ
ազգից
լինելը,
այն
ժամանա
Կարծում
ենք,
թէ
այժմ
կը
հասկանան
մեզ,
մանաւանդ
{նոքա},
որ
փոքր
ի
շատէ
գաղափար
ունին
կլայեկի
եւ
արճըճի
շատ
սակաւ
երեք,
թէեւ
կան
բաղադրեալ
հանքեր,
բայց
{նոքա}
տարրական
չեն,
զոր
օրինակ,
երկու
հանք,
որ
բաղկա
զաւակները
միեւնոյն
են,
չէ՞
որ
մի
աչքով
կը
նային
{նոքա}
իւրեանց
զաւակների
վերայ.
եւ
միթէ՞
քո
որդու
մինը
բորբոքուած
դրական
էլեկտրականութիւնը:
Բայց
թէ
{նոքա}
ինչպէ՞ս
էին
հագցնում
իւրեանց
մի
հատիկ
Մանուշակը,
չ
փոյթ
է,
բոլոր
տան
կառավարութիւնը
մեր
գլխին
է,
{նոքա}
միայն
գնելը
գիտեն,
բայց
այդ
գնած
բաները
ինչո՞վ
գ
ն
ժամանակը
անցել
է,
այժմ
թող
մատաղահասքը
նային,
{նոքա}
թող
աշխատին,
որ
լինին
քաղաքավարի,
խելօք,
ուսու
կ
բաներ
են,
-
կտրեց
խօսքը
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
թող
{նոքա}
իւրեանը
թէյովը
պարապին,
մէք
մեր
բաներիցը
խօսենք
ւմ
է
ղահուէտան
մէջ,
սէր
կամ
ընկերասիրութիւն
չէ:
{Նոքա}
հաւաքուած
են
այնտեղ,
դատարկարանութենով,
բամբասա
ւսինքը
չէին
սիրում
մինը
միւսին,
եթէ
պատրաստ
չէին
{նոքա}
կեանքները
զոհել
միմեանց
համար:
Ես
իմ
կողմից.
սի
ի
հարսանիք
կամ
մի
այլ
հանդէս
կատարելը:
Շատ
անգամ
{նոքա}
իւրեանց
նուագարանների
անուշ
ձայնով
մոլորեցրել
են
նցանում
է
բոլոր
հանդիսականների
մէջ,
եւ
սկսում
են
{նոքա}
մինը
միւսի
ականջին
շշնջել
Մանուշակ
դայեկի
վարժ
լի
ի
հողից
եւ
եօթն
աղբիւրի
ջրից.
թուով
երեք
հատ
էին
{նոքա}.
որոնց
մէջ
ամփոփուած
էին
թալիսմանական
հրաւիրանք
եան
նշան,
որ
միայն
արգելք
էին
արձակ
մազերին,
որ
{նոքա}
չէին
ծածկում
հրեշտականման
երեսները:
Իւրաքանչիւրք
,
նստում
էին
իւրեանց
տեղերը:
Բայց
այնքան
շատ
էին
{նոքա},
որ
եւ
այսպէս
թափանցիկ
մարմիների
շարժողութեան
հա
,
կրկնելով
այս
խօսքերը:
Սորանից
յետոյ
սկսեցին
{նոքա}
բոլորը
միասին
քաղցր
եւ
զմայլեցուցիչ
երգեցողութիւն
էս,
եւ
սա
խելքի
կողմից
մեծ
կարօտութեան
մէջ
էին.
{նոքա}
իւրեանց
ցեղով
մի
օր
մի
խելօք
բան
չէին
գործել.
մա
,
թէ
ո՛ր
մատանին
էր
այն.
պատճառ,
երկու
հատ
էին
{նոքա}.
ինչպէս
քեզ
եւս
յայտնի
է,
ամենեւին
միմեանցից
ան
է
շարժուիլ
նոցա
չնչին
եւ
խելացնոր
կամքով,
եւ
թէ
{նոքա}
կարող
են
ամենայն
մարդու
վերայ
դատաստան
կատարել,
ասակ,
թուխ,
սեւ
աչքերով,
սեւ
մօրուքով...
{Նոքա}
մտան
եկեղեցին,
բայց
ժամասացութիւնը
արդեն
աւարտու
երտք
ու
բարեկամք,
որոնց
թիւը
շուտով
հասաւ
իննի։
{Նոքա}
բնակւում
էին
մի
տան
մէջ,
որ
Մխիթարը
վարձել
էր
Պե
եւ
զաւուրս
ազգին
Հայոց
եւ
տօնել
ընդ
Եւրոպացոց
զոր
{նոքա}
տօնէին,
եւ
ասել
զժամ
յեկեղեցւոջ
ըստ
կրօնի
եւ
ըստ
օսելիքը
երեւելու
էին
մի
օտար
աշխարհից
եկած
ձայն։
{Նոքա}
զարմացած
ապշելու
էին,
եթէ
մեք,
համարձակ
ձեռքով
պապերը
իւրեանց
տիեզերական
իրաւասութեան
գաղափարը։
{Նոքա}
հաստատուած
ծնանում
էին
այն
մտքի
վերայ,
թէ
ոչխարք
խոստովանել
այս
գերմարդկային
իրաւասութիւնը
նորա։
{Նոքա},
հոգեւոր
իրաւասութեան
հետ
բոլորելով
իւրեանց
մէջ
ն
Հայ
հեղինակներից,
այո՛,
թարգմանեցին
ու
տպեցին
{նոքա}
զանազան
գործեր
հին
ու
նոր
Եւրոպական
լեզուներից,
ադրուած
են
վարագուրել
պապական
իշխանութեան
աչքից.
{նոքա}
երեւում
են
բոլորովին
այլ
զգեստով՝
որպէս
քարոզիչ
նստաւ
'ի
պատգարակ
եւ
ել
ընդդէմ
նոցա։
Իբրեւ
լուան
{նոքա}
թէ
Իսկենտեր
ինքնին
գայ
պատգարակաւ,
'ի
փախուստ
փո
է՞ր
ապա
ոչ
ներէք
կարողաց։
"
Զի
խոչընդակ
են
մեզ
"
{նոքա}
"։
Յաւանն,
Վարշարհէյ
անուանեալ
'ի
Թրանսիլվա
րդ
ոչ
նշմարեն
զայսն
նշմարողք,
ինքեանց
է
գիտելի.
{նոքա}
լսել
ախորժեն
զայսպիսիս
եւ
զբօսնուն
եւս.
(զեֆքին
ց,
միշտ
ապահով
կացուցանեն
իւրեանց
բարեկեցութիւնը։
{Նոքա}
խլել
էին
ժողովրդից
եւ
այն
ազատությունը,
որ
Մովսէս
միակ
շատ
արար
են
համեմատութեամբ
առ
ազգն
ողջոյն,
{նոքա}
զառաջինն
բացին
զԱթենեան
տաճար
առաջի
հայկական
զաւա
րեանց
ներգործութեան
համար
ընտրեցին
այլ
ճանապարհ։
{Նոքա}
զանազան
խորամանկութեններով
խոստովանահայր
դարձան
բ
յց
նոցա
խորամանկութիւնը
վերջապէս
յայտնուեցաւ,
եւ
{նոքա}
աքսորուեցան
եւ
հալածուեցան
բոլոր
Եւրոպական
թագաւո
րական
մտածութիւնքը
եւ
խորհուրդը։
Ինչ
ժամանակ
{նոքա}
առաքելութեան
պատճառով
գնում
էին
հեռաւոր
աշխարհներ
նուր
արհամարհութիւնք
եւ
հալածանք,
այսուամենայնիւ
{նոքա}
չեն
վհատում.
բաց
ի
շատ
սակաւ
եւ
այն
թոյլ
Յիսուսե
եւ
հնարագիտութեան
վերայ,
մնում
էին
կամակորուած։
{Նոքա},
իսկոյն
յարմարուելով
ժամանակի
հանգամանքներին,
փ
ետը։
Նա
այս
բանը
յայտնեց
իւր
աշակերտներին,
բայց
{նոքա},
ձանձրացած
լինելով
անորոշ
եւ
անհանգիստ
կեանքից,
ոզութեանը
անհաւատների
մէջ։
Այս
խորհրդով
խոստացան
{նոքա}
ընկնել
Պապի
ոտքերը,
խնդրել
նորա
օրհնութիւնը,
մա
ուէտ
եւ
այլ
մի
քանի
խելացի
եւ
քանքարաւոր
մարդիկ։
{Նոքա}
իւրեանց
վարդապետի
հրամանի
զօրութենովը
պիտոյ
էր
15
անց
հարկադրեց
թողնել
Փարիզը
դեռ
1536
թուականում։
{Նոքա}
ճանապարհ
ընկան
ուխտաւորների
հագուստներով,
ձեռքեր
ի
հոգեւոր
տաղեր
երգելով։
Այս
կերպով
Վենետիկ
մտան
{նոքա}
1536
թուականի
դեկտեմբերի
վերջերումը։
Այստեղ
1536
թուականի
դեկտեմբերի
վերջերումը։
Այստեղ
{նոքա},
ողջը
միասին
հետեւելով
Իգնատիոսի
օրինակին,
մտան
կամաւոր
աղքատութեան
եւ
ողջախոհութեան
ուխտը։
{Նոքա},
քահանայ
ձեռնադրուելով
Արդէնեան
Եպիսկոպոսից
պահք
Բայց
Լօյոլա
եւ
նորա
ընկերքը
չ'վհատեցան
ամենեւին։
{Նոքա}
առաւել
եւս
սկսեցին
գործ
դնել
իւրեանց
ջերմեռանդութ
երայ,
եւ
բացի
այն
ուխտերից,
որ
արեց
Իգնատիոսը,
{նոքա}
յաւելացուցին
մի
այլեւս
ուխտ,
այսինքն՝
հնազանդ
լ
յս
բանը
արդէն
հերիք
պատճառ
էր
կարգի
թշնամիներին.
{նոքա}
յանցաւոր
էին
համարում
այս
եւ
սորա
նման
գործերի
մէ
թուականին։
Բնակուելով
հիւանդանոցների
մէջ՝
{նոքա}
սկսեցին
իւրեանց
գործը
նորանով,
որ
կեղծաւորուելով
ւին
այնտեղ
եկեղեցական
գործերը։
Վերջապէս
կորուսին
{նոքա}
իւրեանց
համբերութիւնը,
սպառնացան
Պապին,
որ
թէ
ն
որտուգալիայում
դատապարտում
էին
Յիսուսեանները,
թէ
{նոքա},
ուսուցանելով
Կօիմբրեան
Կօլլեգիումի
մէջ,
սերման
)
եւ
IV)
Ուխտապահերից։
Ունկնդիրք
անուանւում
էին
{նոքա},
որոնք
արդէն
երկու,
երեք
կամ
աւելի
եւս
տարիներ
ծ
էին։
Գլխաւոր
անդամք
իշխում
էին
նոցա
վերայ,
եւ
{նոքա}
պարտական
էին
խոստովանել
նորանց
իւրեանց
մեղքերը,
ռաջիններից
պահանջւում
էր
լաւ
կրթութիւն.
պատճառ,
{նոքա}
քահանայք
էին
եւ
դպրոցների
մէջ
ուսուցիչք։
Նոյնպէս
եւ
նորընծայական
տներում,
այն
ժամանակ
ստանում
էին
{նոքա}
իւրեանց
ապրուստ
այս
շինուածների
եկամուտից։
Ժողով
անձնական
օգուտների
մեռուցումն։
Կարգի
օգտի
համար
{նոքա}
պիտոյ
է
ոչնչացնէին
իւրեանց
ազատ
կամքը
եւ
կոյր
հնա
օրութենովը
կարելի
էր
բռնել
նորանց,
ուր
եւ
լինէին
{նոքա},
եւ
դատել
դատապարտել
Կարգի
դատաստանովը։
Եւ
եթէ
սուսեանների
անհամար
հարստութիւնը՝
չ'նայելով,
որ
{նոքա}
երդում
էին
կերել
աղքատութեան
ուխտը
պահելու։
ւ
են
հասկացել
իւրեանց
դարու
բանական
ուղղութիւնը։
{Նոքա}
յայտնւում
են
այն
ժամանակ,
երբ
Վերանորոգութեան
կա
եցին
իւրեանց
պաշտպան
ամենայն
ուսման
եւ
արուեստի։
{Նոքա}
տալիս
էին
մարդկային
խելքին
եւ
բանականութեանը
բոլո
ուր
որ
հասանում
էր
Յիսուսեանների
ոտքը,
որ
տեղում
{նոքա}
հաստատւում
էին,
իսկոյն
շինում
էին
եկեղեցի
եւ
նոր
էս,
որ
ներկայ
գտանվողքը
չէին
կարողանում
նկատել։
{Նոքա}
տեսանում
էին
միայն
Քրիստոսի
պատկերը՝
ոսկիով
արծա
նք,
եկել
էին
այստեղ
Կապուսինեան
քարոզիչքը,
բայց
{նոքա}
շատ
փոքր
յառաջադիմութիւն
ունեցան.
պատճառ,
այս
Ա
էջ
մտանում
էին
բարեպաշտ
եւ
սուրբ
մարդերի
հոգիքը։
{Նոքա}
մեծ
երջանկութիւն
էին
համարում
մեռանել՝
ձեռքերում
ղջախոհութեան
Աստուծոյ
պատկերը,
այն
խորհրդով,
թէ
{նոքա}
պատրաստ
էին
արդէն
ամուսնական
կեանքի
համար։
Չնայե
ք։
Նոցա
քարոզութեան
մեծ
պակասութիւնը
այն
էր,
որ
{նոքա}
Քրիստոնէական
ճշմարտութիւնքը
քարոզում
էին
շատ
վերա
Յիսուսեանք
միանգամայն
ջոկ
ճանապարհով
ընթացան.
{նոքա}
սկսեցին
քարոզել
Աւետարանը
այնպէս,
որ
արդէն
յարմա
Բրամին։
Նորանից
օրինակ
առին
եւ
այլ
Յիսուսեանք.
{նոքա}
թողում
էին
Քրիստոնէական
եկեղեցու
մէջ
հեթանոսական
հաւատի
նախկին
քարոզիչքը
չէին
ներգործում
այսպէս.
{նոքա}
ցոյց
էին
տալիս
Աւետարանական
Վարդապետութիւնը՝
նոր
տարածւում
էր
հրաշալի
զօրութենով
եւ
շուտութենով։
{Նոքա}
եւս
դուրս
գալով
Հրէաստանի
միջից՝
մտան
մի
նոր
աշխ
,
այն
Աստուածային
մանուկը
մսուրի
մէջ
խանձարրած։
{Նոքա}
Յաւիտենական
Քաղաքին,
որ
անչափ
շռայլութենով
յղփաց
ք
չ'հետեւեցին
այս
սուրբ
եւ
ճշմարիտ
քարոզիչներին.
{նոքա}
գործ
էին
կատարում՝
յարմարուելով
իւրեանց
քաղաքակա
սեանք
Հնդկաստանի
մէջ,
Եափոնիայում
եւ
Չինաստանում
{նոքա}
պահում
են
միեւնոյն
ուղղութիւնը,
միեւնոյն
որսողակ
ւնը
չէր
յագենում
միայն
քարոզութենով
եւ
մկրտելով.
{նոքա}
շատ
անգամ
կործանում
էին
հեթանոսական
մեհեանները,
անների
խորամանկութեամբ
գործ
կատարելը
յաղթանակեց.
{նոքա}
ճարտարութենով
կարողանում
էին
կռուեցնել
միմեանց
հե
իսուսեանք
անհաւան
գտանուեցան
ամենեւին
այս
բանին,
{նոքա}
գործ
դրեցին
ամենայն
հնար,
որ
կորուսանեն
Սօտելօ՛ն
ըստ
օրէ
մեծանալը
եւ
երկիւղ
կրելով,
որ
մի՛
գուցէ
{նոքա},
ժողովուրդը
Քրիստոնէացնելով,
ինքեանց
սեպհականեն
նպատճառ
հարկաւոր
է
շահել
Յիսուսեանների
սիրտը,
որ
{նոքա}
միջնորդ
լինին
Չինացոց
եւ
Պօրտուգալացոց
մէջ։
Կայս
սեանք
առանց
օգուտ
քաղելու
չ'թողեցին
եւ
այս
բանը.
{նոքա}
սկսեցին
քարոզել,
թէ
իւրեանց
աղօթքի
զօրութենովը
կ
ներում։
Հօլլանդացիք
եւս
հետեւում
էին
այս
բանին։
{Նոքա}
մեծագին
ընծաներով
եկան
Կանտօն
քաղաքը,
բայց
խարդա
վ
տարածուած
աղճատեալ
Քրիստոնէութեան
մասին,
եւ
թէ
{նոքա},
քարոզելով
Քրիստոսի
Աւետարանը,
չէին
մտածում
Քրի
ել
նորան,
թէ
Դօմինիկեանք
ինքեանք
են
մեղաւոր,
թէ
{նոքա}
նախանձելով
Յիսուսեաններին
զրպարտել
են
նորանց։
Նո
։
Յիսուսեանք
արհամարհում
էին
պապական
կոնդակները.
{նոքա}
Ասիայի
եւ
Եւրոպայի
մէջ
այնչափ
զօրացած
էին,
որ
կա
ան,
դաւաճանութեան
եւ
այլ
սարսափելի
յանցանքների։
{Նոքա}
հաւատացուցին
Կայսրը,
թէ
Մեցցաբարդայի
խորհուրդը
ա
ութեան
ժամանակ
խաղալիք
էր
դարձած
Յիսուսեաններին.
{նոքա}
հաւատացնում
էին
Կայսրին,
թէ
դեսպանը
կամենում
է
խ
շարադրելու
համար։
Նայելով
բաների
հանգամանքներին
{նոքա}
դադարեցին
Չինացիները
Քրիստոնեայ
շինելուց
եւ
հոգս
միայն
ընդհանուր
պատմութեանը
մի
մեծ
ծառայութիւն,
{նոքա}
բացին
Անգլիայի
եւ
նորանց
ձեռքով
Հիւսիսային
Ամերիկ
գանգատում
էին
Սպանիական
նահանգապետների
վերայ,
թէ
{նոքա}
իւրեանց
խստութենովը,
որ
գործ
էին
դնում
դէպի
այնտ
աղաքշանքով
եւ
խրատական
պատիժներով
ներս
էին
բերում
{նոքա}
այս
վայրենի
Ազգի
մէջ
հաստատ
Սէր
դէպի
բարեկարգութի
անների
Քաղաքական
եւ
հոգեկան
օրէնսդրութեան
հիմքը։
{Նոքա}
ինքեանք
դառնում
էին
դաբիրայ
այն
Աստուծուն,
որ
քա
աքական
կառավարութիւնը
յանձնած
էր
վերատեսուչների
(
{նոքա}
այսպէս
էին
կոչւում)
կամ
հոգաբարձուների,
որոնք
կ
սեանների
յաղթականութիւնը,
այստեղում
ցոյց
տուեցին
{նոքա}
կատարելապէս
իւրեանց
բնաւորութիւնը։
Բայց
այս
խորհ
մերօն
եւ
Էմմանուէլ
Սպա։
Եւ
ո՞վ
կարող
էր
մտածել.
{նոքա}
ընդդէմ
դուրս
եկան
ժողովրդական
իրաւունքի
անունով՝
ութեան
տեսութիւնը։
Կերպարանագործելով
այս
միտքը՝
{նոքա}
ամենայն
իշխանութեան
հիմք
ընդունում
են
թագաւորութե
ջողութիւնը,
վեր
առեցին
այլ
ուղղութիւն։
Այս
օրից
{նոքա}
յայտնւում
են
ամենայն
տեղ
իբրեւ
թագաւորների
խոստով
ւոր
Դիւպէնը,
շատ
սաստիկ
վրդովեց
Յիսուսեաններին։
{Նոքա}
տեսան
նորանում
մի
նոր
եւ
քանքարաւոր
հակառակորդ։
սեան
աբեղաների
ճշմարտութիւնը։
Այսպէս
կամենում
են
{նոքա}
ապացուցանել
իւրեանց
իրաւունքը
եւ
հերքել
հոյակապ
Պ
պացուցանելու
համար
հայհոյել
եւ
նզովել.
եթէ
ունին
{նոքա}
իրաւունք,
փաստ
եւ
պատճառ,
թո՛ղ
հանդէս
բերեն,
թ
ալատումը,
Սպանիացիք
ներգործում
էին
նոցա
ձեռքով։
{Նոքա},
ինչպէս
երեւում
է
դը-Տու
նախագահի
խօսքերից,
առա
էոսեան
գիշեր
կամ
Փարիզի
արիւնաշաղախ
հարսանիք)։
{Նոքա}
արդէն
բաւականաչափ
զօրացած
էին
Ֆրանսիայի
մէջ
եւ
15
յց
ո՛չ
բոլորովին
կատարեալ,
այլ
այս
պայմանով,
թէ
{նոքա}
աշխարհականանում
էին
հրապարակով
ուսուցանելով
մանու
ive
et
offensive)։
Այս
դաշնադրութեան
զօրութենով
{նոքա}
բոլորը
պարտաւորուեցան
գործ
դնել
ամենայն
զօրութիւն
Այն
օրը,
որ
Հենրիկոս
III-ը
սպանեցին
Փարիզի
մէջ,
{նոքա}
կամենում
էին
Բօրդօի
մէջ
մորթել
Մարշալ
Մատինեօնը
ե
(de
tels
galants),
ինչպէս
Սիկստոս
Պապն
է,
երբ
{նոքա}
մոռանում
էին
իւրեանց
պաշտօնը
եւ
խառնւում
էին
աշխա
եւ
հինգ
օրից
յետոյ՝
Ֆրանսիական
Տէրութեան
միջից։
{Նոքա},
որ
դուրս
չ'գնան,
կամ
միւս
անգամ
ոտք
կոխեն
Ֆրան
երկուսը
եւս
ճարտար
խռովարար
եւ
յաջող
Պալատականք։
{Նոքա}
կարողացան
դարձուցանել
իւրեանց
վերայ
թագաւորի
բարե
ւելի
երկար
էք
կրում
ձեր
յղացածը,
քան
թէ
կանայք.
{նոքա}
ինն
ամսից
արդէն
ծնանում
են"։
"
Իմ
բարեկա՛մ,
-
պ
իւն
ունին,
ամենայն
տեղ
ընկերներ
եւ
խորհրդակիցք,
{նոքա}
ամենայն
ժամանակ
կը
տանեն
ինձ։
Գուցէ
դեռ
ասեն
եւ
տարուայ
աքսորից,
1603
թուականի
սեպտեմբերի
25ին։
{Նոքա}
ստացան
դարձեալ
Փարիզի
մէջ
ուխտապահական
տունը
եւ
Կ
որի
վերայ,
որ
երբէք
հաւատ
չունէր
իւրեանց
վերայ։
{Նոքա}
որոշեցին
ուղղել
դէպի
նորա
սիրտը
Րավալեակի
սուրը
ա
գերը։
Միմիայն
Յիսուսեանք
էին,
որ
չէին
երեւում։
{Նոքա},
ինչպէս
ասում
են,
Տացիտ,
Տիվերի
եւ
Լիվի,
չէին
ելով,
կարո՛ղ
էր
վնասել
եւ
բոլոր
հասարակութեանը։
{Նոքա}
երբէք
չէին
ցանկանում
ունենալ
մի
այնպիսի
զարհուրել
ժամանակում
չունէին
այս
մարդավայել
յատկութիւնքը։
{Նոքա}
Յանսէնը
ատում
էին
մանաւանդ
այն
պատճառով,
որ
նա
գ
յց
միթէ
մի
բան
կ՚ազատուէ՞ր
Յիսուսեանների
ձեռքից։
{Նոքա}
հրաման
հանել
տուեցին
Հռովմի
մէջ,
որով
արգելք
դրո
հարկաւոր
է
իմանալ,
որ
Յանսէնական
էին
անուանւում
{նոքա}
բոլորը,
որ
ընդունում
էին
մաքրեալ
հաւատալիքը՝
հե
ս
աստիճանի
սաստկութեան,
ինչպէս
այս
դիպուածումը։
{Նոքա}
ինքեանք
Եւրոպայի
ամենայն
աշխարհներից
հալածուելուց
սուսեանների
սովորութիւնն
էր,
վասն
որոյ
ձեռք
առին
{նոքա}
իւրեանց
խորամանկութիւնը,
որ
խաբեն
ե՛ւ
Պապը,
ե՛ւ
թիւնը,
որ
խաբեն
ե՛ւ
Պապը,
ե՛ւ
Լուդովիկոս
XIVը։
{Նոքա}
հաւատացուցին
Կլեմենտ
XIին,
թէ
Ֆրանսիայի
թագաւորը
կաբար
Պապի
իշխանութեան
եւ
հերետիկոսութեան
վերայ,
{նոքա}
վերջումը
զետեղեցին
քսան
չորս
անարգական,
ըստ
մեծի
րա
պահապանները
եւ
բանդապետները
կերակրելու
համար։
{Նոքա}
բոլորը,
որ
համարձակւում
էին
գրել
կամ
հրապարակով
ւթիւն
ստացան։
Յիսուսեանք
չէին
յուսահատւում։
{Նոքա}
նորընծայ
չէին
քաղաքագիտութեան
մէջ.
նոքա
գիտէին,
ատւում։
Նոքա
նորընծայ
չէին
քաղաքագիտութեան
մէջ.
{նոքա}
գիտէին,
թէ
ի՛նչ
է
նշանակում
թագաւորութեան
մէջ
զի
ունդը։
Խոստովանութեան
միջնորդութենով,
կարողացան
{նոքա}
իւրեանց
կողմը
շրջել
զինուորները,
հաւատացուցին
նո
աջեւը,
այսինքն՝
պահպանել
հաւատը
Ֆրանսիայի
մէջ։
{Նոքա}
մինչեւ
անգամ
հասարակութիւն
հիմնեցին
զինուորների
մ
նաւանդ՝
Կարդինալ-դը
Նոյալը,
ջատագով
էին
նորան։
{Նոքա}
ինքեանք
տարածում
էին
այսպիսի
լուրեր
եւ
պաշտպանում
,
նա
միշտ
պատասխանում
էր.
"
Եթէ
ունիմ
եւս,
բայց
{նոքա}
այստեղ
չեն"։
Պարլամենտը,
կամելով
վերահասու
լին
ւթենով
ունենալ,
մինչեւ
անգամ
եւ
Տէրութեանց
հետ։
{Նոքա}
խոստմունք
էին
տալիս
ինքեանց,
իսկ
ուրիշից
առնում
բայց
եւ
այնտեղ
նոցա
համար
պատրաստ
էր
հալածանքը,
{նոքա}
եւ
այնտեղ
պիտոյ
է
հանդիպէին
նեղութենների
եւ
սարսա
եղերում
երեւեցան
նոցա
վնասակար
ազդեցութիւնքը,
եւ
{նոքա}
այն
միջոցին
հալածուեցան
այս
աշխարհներից,
երբ
Պիո
աստամորթ
արջեր
կան
ներկելու:
Բայց
աւաղ
ասելոյս,
{նոքա}
շատ,
եւ
ես
միայն
եւ
կարասներս
սակաւ
եւ
ներկիս
գո
վում
պահում
ենք
բառերի
ամբողջ
ուղղականը,
մինչդեռ
{նոքա},
ընդհանուր
կանոնով,
տառ
պիտի
կորցնէին
իրենց
միջ
ված
բայ
չեն,
բայացուցիչ
մասնիկներ,
այնպէս
որ
թէ
{նոքա}
չմիանան
մէկ
բայարմատի
հետ,
իրենք
իրենց
ոչինչ
նշա
շատ
եւ
թէ՛
քիչ։
Լեզուի
հարստութիւնը
բառերով
է,
{նոքա}
են
այն
ամանները,
որոնց
միջնորդութեամբ
մեր
միտքը
Այո՛,
սարսափելի
յանցանք
է
ծնողքի
կողմից,
երբ
{նոքա}
անառակութեան
են
ծախում
իրենց
զաւակը,
բայց
աւելի
նք
պահել:
Կան
ազգեր,
որ
միջին
դարերում
ծնեցան,
{նոքա}
ամուր
կապուած
են
այդ
դարերի
հետ
եւ
սոցայ
ժանգը,
ի
հետ
եւ
սոցայ
ժանգը,
եթէ
երեւում
է
նոցայ
վրայ,
{նոքա}
դեռ
կարող
են
պատմական
իրաւունքով
արդարացնել,
ժան
իրաւունքով
արդարացնել,
ժանգոտ
օրօրոցի
մէջ
բացին
{նոքա}
իրենց
աչքերը:
Մեր
յարաբերութիւնը
միջին
դարերի
հե
ել
միջին
դարերը,
եթէ
միայն
կարող
էին,
որովհետեւ
{նոքա}
էլ,
թէեւ
Հռովմից
ազատուած,
այնուամենայնիւ,
ոչ
ն:
Գիտենք
զուր
չեն
անցնում
դարերը,
այսինքն
{նոքա}
իրենց
ազդեցութիւնը
անում
են
ազգերի
վրայ.
ընդունո
աջողիլ.
ինչ
որ
վերաբերւում
է
մեր
իմաստուններին,
{նոքա}
ինչպէս
ներկայի
լուսին,
այնպէս
եւ
ապագայի
հետ
մաս
մի
տեսական
գաղափար,
մնային
մարդու
գլխում,
ո՛չ.
{նոքա}
շատ
անգամ
մարմին
են
առնում
Շիւայի,
Դուրգայի
եւ
Վ
կտրականութիւնքը
այլասեռ
են,
ուստի
բնական
օրէնքով
{նոքա}
քաւում
են,
որ
միանան
իրար
հետ:
Եթէ
ամպի
էլեկտրա
ը
յիշուած
երկու
այլասեռ
էլեկարականութիւնքը
եւ
երբ
{նոքա}
իրենք
այդ
օդեղէն
բարձրութեան
մէջ
միանում
են
իրար
րենց
ներկայութիւնը
յայտնել
քննողին
եւ
այն
Ժամանակ
{նոքա}
յայտնի
են,
իսկ
երբ
միացան,
էլ
չեն
ընկնում
զգացո
երեւել
է,
կամ
առանձին-առանձին
զինուորների,
կամ
{նոքա}
ամբողջ
լեգէոնի
նիզակների
սլաքներից,
նոյնպէս
խօսւ
,
սնապաշտ
նաւաստիքը
շատ
բարկանում
են,
որովհետեւ
{նոքա}
հաւատում
են
թէ
մրրիկ
կը
լինի
այնուհետեւ,
իսկ
թէ
յիշուած
կայծակի
զարկելուց
մի
քանի
ակնթարթ
առաջ,
{նոքա}
տեսան,
որ
բոլոր
նոցայ
հալաւները
(շորերը)
կրակո
ն
համարում
այն
բանը,
որ
իրենք
չեն
կարող
հերքել:
{Նոքա}
պաշտպանւում
են
կրօնի
կեղծաւոր
նախանձաւորութեամբ,
այ
ձգելը,
բայց
թէ
երբեմն
երբեմն
մէնամարտո՞ւմ
էին
{նոքա}
զուարճութեան
համար.
այդ,
առաջին
անգամ
լսում
ենք
այնիւ
տալիս
են
դարերի.
ազդեցութեան
իրենց
հարկը,
{նոքա}
զրկւում
են
իրենց
ներքին
խորհրդից
եւ
դառնում
են
մի
կնոջ
բերնից.
այնչափ
բնական
եւ
այնչափ
հարազատ
են
{նոքա}
նորա
հասկացողութեան,
մտքերին
եւ
տրամաբանութեան:
ից
լաւ
չէ
եւ
կարբեցոց
եւ
հանավանքցոց
վիճակը,
երբ
{նոքա}
այգեքաղի
ժամանակ
5-6
հարիւր
հոգի
գալիս
են
Աշտարակ
այսինքն
այն
ընկերական
պայմանները,
որոնց
մէջ
էին
{նոքա}
իրենց
գեղում.
ուստի,
եւ,
ինչպէս
առաջ
ասացինք,
զուի
մէջ,
բայց
եւ
այնպէս
այնքան
խոր
ներս
են
մտած
{նոքա}
ազգի
մէջ,
որ
հայ
դպրութիւնը
եթէ
200
տարի
էլ
ներգ
Յունաստանի
հին
կրօնագիտութիւնը.
նրանով
կարող
էին
{նոքա}
ճանաչել
ամբողջ
յունաց
ազգի
հոգին,
ինչ
որ
կար
նոց
ինակքը
իւրեանց
նպատակը
չդնեն
ազգի
օգուտը.
մինչեւ
{նոքա}
չմոռանան
սնապարծութիւն
եւ
հին
հեղինակի
անունով
փա
եւ
սորանով
հետզհետէ
օտարանում
են,
այսուամենայնիւ
{նոքա}
չեն
մեղաւոր,
ժամանակի
հարկաւորութիւնքը
անխնայ
պա
հասկացուել
եւ
ամենայն
տեղ
գտանուած
հայերից,
եթէ
{նոքա}
ծանօթ
էին
միայն
մայրենի
լեզուին,
այսինքն՝
եթէ
ե
են
թէ՛
Պոմպէյի
եւ
թէ՛
Հերքուլանումի
տները։
Բայց
{նոքա}
միշտ
կը
մնան
անմարդաբնակ,
որովհետեւ
ներկայ
հայեա
ափւում
են
նորա
զգացողութեան
վրայ։
Բայց
պիտի
մնան
{նոքա}
այնտեղ,
որպէս
մի
անելանելի
վիրապում
եւ
պիտի
մաշե
ռը
եւ
նոցա
վրայ,
որպէս
մի
մունջ
անհատի
վրայ։
{Նոքա},
որ
արդէն
գուշակեցին,
թէ
ինչ
էր
մեր
ասելիքը,
տ
որք
փորձինն,
սանձել
զլեզու
կամ
զգրիչ
բանականաց:
{Նոքին}
ոչ
կամիցին
՚ի
բողոքելոյ
եւ
՚ի
պաշտպանելոյ
զիրաւու
զառանձին
թուղթ
լրացեալ
երեսփոխանութեան,
որպէսզի
{նոքին}
շարժեալ
յազգասիրական
ոգւոյ
դէմ
դիցեն
չուել
'ի
Հնդ
ճախրեն
՚ի
վեր
լուսաւորաց
՚ի
կայան,
Թագ
կապեսցեն
{նոքին}
փառաց
՚ի
քոյդ
գլուխ
դաբնիդեայ,
Պսակեսցեն
զանուն
եանց
եւ
'ի
ծածկել
զկեղծ
արարս
իւրեանց
եւ
որպէս
թէ
{նոքին}
իսկ
չէին
գլխաւոր
ջատագովք
Հայոց,
եւ
'ի
վանս
իւրե
քն
է,
զոր
'ի
ժողովն
երեք
ամօք
յառաջ
առաջի
արարին
{նոքին}
իսկ
չարախօսք,
թէ
բովանդակեալ
կայ
'ի
նմա
ճշմարիտ
հարազատ
հայկական]:
Եւ
գրուածք
նոցա
որպէս
աւանդեն
{նոքին}
իսկ
պատմիչք
կէս
մի
ի
հուր
դատեալ
եւ
կէս
մի
մատնեա
]
կազմի
միաբանութիւն
ուսումնականաց:
Գանգատին
ապա
{նոքին}
իսկ
ուսումնականք
հայոց՝
թէ
չիք
առ
հայս
լուսաւորո
ւն
եւ
կամակոր
ղադասիրութեամբ
եւ
փիւրասիրութեամբ.
{նոքին}
հայացուցին
քանի
մի
հատակոտոր
գրեանս
զեւրոպէական
լ
օրագրացդ
չկարեմ
ք
ժխտել
զմեր
շնորհակալիս,
զի
եւ
{նոքին}
իսկ
ըստ
պարոն
Պալդազարեանի
փոյթ
տարան
զնոր
բարբառ
ան։
§
3.
"
Քննեցէ՛ք
զգիրս.
զի
դուք
համարի՛ք
{նոքօ՛ք}
ունել
զկեանսն
յաւիտենականս"։
Աւետ.
Յովհ.
գլ.
ս,
զանազան
արգելառիթք
մէջ
բերելով,
հրաժարուեցաւ
{նպաստ}
լինել
նորան։
Կտրած
էր
այնուհետեւ
Մխիթարի
յոյ
մարութիւնը
եւ
այլ
յաջողեցուցիչ
որպիսութիւնքը
պիտի
{նպաստաւոր}
լինէին
նորա
մեծ
յառաջադիմութեան:
Եւ
այդ
թատրոնը
արց
է.
ըստ
էության,
բանն
այն
է,
որ
գիտությունը
{նպաստի}
մարդու
կենցաղը՝
իր
տունն
ու
բունը
բարելավելուն.
,
գոլով
ամենեւին
աղքատ
իւրովքն
հանդերձ
պէտս
ունէր
{նպաստից},
եւ
առ
այս
ոչ
ոք
այնպէս
կարող
էր
օգնել
ուղղափառ
տ
տէր
Գաբրիելի,
զիա՞րդ
համբերեցից
այսմ:
Այժմ
{նպատակ}
գրութեանս
է
այս.
ի
բազմաց
հետէ
շարադրեալ
եմ
"
զՄ
հոգեւոր
ատենէ
կարգել
զինքն
ի
նոյն:
Առ
այնպիսի
{նպատակ}
նորա,
որ
թեւակոխէ
յապահովութիւն
սննդեան
պանդխտաց
մարթ
ինչ
իցէ,
չխնայել
զձեր
ներգործութիւն
առ
այն
{նպատակ}
Պատկանեանին,
որով
ունիք
պարտաւորել
զիս
յանչափս:
եւոր
եւ
կալ
մնալ
ի
սպաս
տաճարին
աստուծոյ:
առ
այս
{նպատակ}
ուղղեալ
ես
զիմ
մտադրութիւն,
ընկալայ
վերստին
ի
հա
համար,
մանավանդ
որ
նրա
հիմքում
դրված
է
գործնական
{նպատակ},
որը
զարմանալիորեն
գիտությունը
մոտեցնում
է
հասար
ւնի
իւր
համար
մի
ուխտեալ
խորհուրդ,
առաջեւումը
մի
{նպատակ},
որին
հասանէր.
դա
մի
առօրեայ
բան
է,
եւ
ճակատագ
ններին:
Շնորհակալութիւն
դորա
հեղինակին:
Թէեւ
մի
{նպատակ}
կամ
մի
վճռողական
կէտ
չունէր
այդ
գործը,
ուստի
եւ
ղ
է,
թէ
այդ
կատարելութիւն
ասուածը
արդեօք
անշա՞րժ
{նպատակ}
է,
դէպի
որը
մօտեցնէր
ամէն
մի
յաջող
քայլափոխ,
ամ
ւուղիղ:
Այդ
մեքենային
մի
շարժողութիւն
եւ
դէպի
մի
{նպատակ}
ձգտող
ընթացք
տալու
համար,
այս
պատուական
անձը
վեր
նկարող
են
ջիլքդ
զտպաւորութիւն
խօսիցն
հասուցանել
ի
{նպատակ}
իւր,
այսինքն
յիմացարան
ուղղոյ:
-
Միթէ՞:
եզ
զարմանալի,
մինչեւ
ինքնին
ոչ
բացայայտեսցէ
զիւր
{նպատակ}
եւ
պատճառ
այդունակ
ուղղութեանն:
Եկեսցուք
այժմ
ի
թէ
դոքա
իբրեւ
անդամ
միոյ
ազգի
ունէին
ամենեքին
զմի
{նպատակ}
վերաբերութեամբ
առ
լուսաւորութիւն
ազգին,
քաւ
լիցի
անագէտ
մարդիկ
զիւրեանց
միտս,
այս
է
մի
միակ
եւ
եթ
{նպատակ}
ազգային
լուսաւորութեան.
հեղինակն
առանց
ժողովրդեա
գի
օգուտը
ունենալով
իւրեանց
համար
իբրեւ
հասարակաց
{նպատակ}
՝
խափանեցին
ժողովրդի
մտաւոր
աճեցականութիւնը
եւ
կե
հետեւանք
կը
ծագի.
նիւթական
տպաւորութիւնքը
վերջին
{նպատակ}
շինելը
արդեօք
չէ՞
նշանակում
ասել,
թէ
հաւատ
չ'կայ
ւրիշների
պատվաստումը
պետք
է
կատարվի
շատ
զգույշ
եւ
{նպատակահարմար}
կերպով,
որպեսզի
գործողության
արդյունքը
դյուրամար
Կանոնադրութեան
ներկայ
հակառակորդներից
գլխաւորները
{նպատակայարմար}
էին
համարում
"
Սահմանադրութիւն
"
անունը
եւ
հաւանո
ատ
խոսքը
բռնաբարելու
եւ
մեր
գաղափարքը
ոչնչացնելու
{նպատակավ}:
Ինձ
արգելված
է
հայոց
լեզվով
նամակներ
գրել,
պետ
ափանել
զայն
սովորութիւն,
բայց
վերջացեալ
էր
յիրոց
{նպատակաց},
ըստ
որում
կատարեալ
է
ինքն
յամի
ամի
զիւր
տօնախմբ
պատիւ
Գաբրիէլ
քահանայի
Պատկանեանին,
որ
գտանի
այդ
{նպատակաւ}
մտանելոյ
յակադեմիայն,
ըստ
ժամուն
սադրելոյ,
պարտ
մենքը
ժողովէ
Վենետիկ
ղրկէ...
Բայց
ինչո՞ւ
մեր
{նպատակէն}
շեղելով՝
ուխտերնուս
դէմ
ըրինք.
մեր
գրութեան
հիմ
երից:
Մեր
նկարագրած
այդ
բոլոր
կոր
գծերը,
որ
կետ-
{նպատակը}
տանող
ամենակարճ
ուղիղ
ճանապարհից
շեղվում
են,
հան
ման
եղանակի
մասին,
որ
եւ
կազմում
է
փորձի
գլխավոր
{նպատակը},
այն
է,
իմանալ՝
ա)
թե
յուրաքանչյուր
սերմ
քանի
չւում
է
մեզանում:
Ծնողի
գլխաւոր
խորհուրդը
եւ
{նպատակը}
չէ
պիտոյ
այն
լինի,
որ
աշխատի
իւր
մահից
յետոյ
յետ
ս
ասում
է
Պ.
Իսահակեանցը,
թէ
իմ
քարոզութիւնը
եւ
{նպատակը}
ամենեւին
համաձայն
չէ
իմ
խօսքերին,
ուրեմն
իմ
քարո
մաձայն
չէ
իմ
խօսքերին,
ուրեմն
իմ
քարոզութիւնը
եւ
{նպատակը}
այլ
բան
են
եւ
խօսքերս՝
այլ։
Շատ
բարի։
Ինչ
տեղի
չ
տեղից
իմացաւ
Պ.
Իսահակեանցը
իմ
քարոզութիւնը
եւ
{նպատակը},
եթէ
ոչ
իմ
խօսքերից,
եւ
ո՞չ
ապաքէն
այդ
իմ
խօսքե
ն
այդ
իմ
խօսքերից
բաղկանում
էր
իմ
քարոզութիւնը
եւ
{նպատակը}
։
Այլապէս
չէր
կարելի.
պատճառ,
ի՛նչ
խօսքեր
կարող
սկացնող
բառերից
եւ
որ
չէին
բացայայտում
այդ
մարդու
{նպատակը}:
Մի՞գուցէ
Պ.
Իսահակեանցը
Պ.
Դիւմայի
կոմս
Ֆենիք
անել,
մանաւանդ՝
ոտանաւորը,
բայց
մի՞թէ
հեղինակի
{նպատակը}
պիտի
լինի
հեշտ
կերպով
կատարել
մի
գործ,
երբ
այդ
ե
ի
բառը՝
ազգասպանութիւն:
Եթէ
դպրոցի
խորհուրդը
եւ
{նպատակը}
համաձայն
չէ
ազգի
էական
օգուտներին,
եթէ
նա
մի
մեք
:
Երկրորդ,
որ
հող
եւ
երկիր
տիրաբար
ձեռք
բերելու
{նպատակը}
եւ
խորհուրդը
փառք
չէ,
պատիւ
չէ,
դոքա
երեխայական
ւթեամբ
վկայելու
մեր
ասածին:
Մեր
քարոզութեան
{նպատակը}
եւ
մեր
աշխատութեան
խորհուրդը
այն
է
միայն,
որ
ազգ
կոխուած
իրաւունքը
է
մեր
կեանքի
բուն
խորհուրդը
եւ
{նպատակը}:
Եւ
այս
նպատակին
հասանելու
համար
չէ
պիտոյ
ընկրկի
հասցնել
նոր
լեզուի
մշակութիւնը
դէպի
նորա
ցանկալի
{նպատակը}
։
Մեր
ընդդիմախօսքը,
օրագիր
հրատարակելով
կամ
գիրք
ւ
բանագէտ
մարդերի
համար
բացադրութեան
կարօտ
չէ՛
իմ
{նպատակը},
իսկ
մեր
միւս
եղբայրակիցներին,
որ
կէս
մի
բաղդի
համագործակցել
իր
գրական
ձեռնարկությանը,
ամսագրի
{նպատակը}
նշում
է
հետեւյալ
կերպ.
նա
մտադիր
է
Ռուսաստանի
հա
,
ինչ
ճամփով
կ՚ուզես
գնայ,
միայն
թէ
խորհուրդը
եւ
{նպատակը}
այն
լինի:
Յայտնի
է,
թէ
աւելի
կարճ,
աւելի
բնակա
ող
մարդը,
եթէ
հետեւում
է
այն
վարդապետութեան,
թէ
{նպատակը}
կը
սրբէ
հնարը,
ապա
ուրեմն
շատ
հեշտութեամբ
կարող
գործակից
լինելու
ամէն
մի
բանի,
որի
խորհուրդը
եւ
{նպատակը}
էր
մեր
ազգի
բուն
եւ
ստոյգ
օգուտը,
վաղուց
ահա
պար
եան
փոփոխականութեան
օրէնքներին,
հասկանալով
նոցայ
{նպատակը},
պիտի
պահանջէ,
որ
իւր
մարմինը
ազատ
մնար
այս
օրէ
քան
թէ
մարդը,
այլ
ընդհանրապէս,
նորա
վախճանը
եւ
{նպատակը},
մի
խօսքով
մարդը
ամենայն
կողմից,
դարձեալ
կրկնւմ
ւցել
է
եւ
մի
վնասակար
նպատակի։
Բայց
այդ
վնասակար
{նպատակը},
այդ
տտիպ
պտուղները,
որ
բերել
է
շատ
մասներով
Մխ
վ
յառաջ
գնաց
դէպի
իւր
դատապարտելի
եւ
անքրիստոնեայ
{նպատակը}
՝
բռնանալ
մարդկութեան
վերայ,
գերի
եւ
ստրուկ
շինե
մար
չկայ
ոչինչ
սուրբ
բան.
նորա
սուրբ
բանը
է
նորա
{նպատակը},
իսկ
նորա
նպատակը՝
նիւթ։
Նպատակին
հասանելու
հա
բ
բան.
նորա
սուրբ
բանը
է
նորա
նպատակը,
իսկ
նորա
{նպատակը}
՝
նիւթ։
Նպատակին
հասանելու
համար
ամենայն
բան
ներ
ողեց
յաւիտեան։
Իգնատիոսի
առաջին
խորհուրդը
եւ
{նպատակը}
Երուսալեմ
ճանապարհորդել
եղաւ՝
սուրբ
տեղերին
երկր
այս
եւս
յաւելացնելով,
թէ
որովհետեւ
Կարգի
գլխաւոր
{նպատակը}
այն
է,
որ
քարոզէ
անհաւատներին
Քրիստոսի
Աւետարանը
։
Միմիայն
կրօնական
մոլութիւն
էր
նորա
խորհուրդը
եւ
{նպատակը},
որին
հասանելու
համար
ոչինչ
բան
չէր
խնայում։
Ան
թոյլ
էր
տուած,
սուրբ
նպատակին
հասանելու
համար
(
{նպատակը}
կը
սրբէ
հնարը??..
)։
Այս
աներկիւղ
մարդը
ճանապա
դական
ներգործողքը
շատ
շիկանում
են.
թէեւ
հեղինակի
{նպատակը}
է
ընդհանուրի
վարքն
ու
բարքը
ցոյց
տալ,
բայց
երբ
ա
ու
համար։
Մինչեւ
հայոց
Ազգի
հեղինակքը
իւրեանց
{նպատակը}
չդնեն
ազգի
օգուտը.
մինչեւ
նոքա
չմոռանան
սնապարծո
իսի
պատշաճաւոր
միաբանութիւններ
չկային,
եթէ
ամենի
{նպատակը}
ազգի
լուսաւորութիւնը
չէր
ուղիղ
ճանապարհով,
եթէ
հ
եալն
են,
թերեւս
եւ
ուղղափառ
Հայ,
որպէսզի
հասցեն
{նպատակի}
իւրեանց,
յոր
սերտ
բեւեռեալ
ունին
զմտադրութիւն,
ը
Ֆրանսիոյ
ձեռք,
բայց
նա
չկարողացաւ
պաշտել
նորան
{նպատակի}
յարմար
ձեւով:
Վերստին
կործանուեցաւ
այնտեղ
ազատու
հաստատել,
որ
դնէր
իւր
առաջեւ,
որպէս
գլխաւոր
կէտ
{նպատակի},
տարածել
ազգի
մէջ
բոլոր
հարկաւոր
եւ
օգտակար
տեղե
րի
ծուռ
ու
սխալ
ընթացքը
հասուցել
է
եւ
մի
վնասակար
{նպատակի}
։
Բայց
այդ
վնասակար
նպատակը,
այդ
տտիպ
պտուղները
եռքով
բոլորովին
անխորհուրդ
եւ
առանց
որեւիցէ
ազնիւ
{նպատակի}
։
Թողունք,
որ
Մխիթարեանք
մինչեւ
այս
օրս
լոկ
թարգ
մք
զքարոզդ
նոր
հայախօսութեան,
որոյ
[մի
միայն
կէտ
{նպատակի}
է]
`
մշակել
զանշէն
մնացեալ
բանականութիւնն
ընդ
նմի
ենագիրք
մեր
ի
գրելն
զայսպիսիս
ունին
[իւրեանց
կէտ|
{նպատակի}
կրթել
զուխտ
եկեղեցւոյն,
որոց
[շատ
թէ
սակաւք
հասկ
իւն
առնդ
ուսումնականի
չէր
ամենեւին
համաձայն
ազնիւ
{նպատակի}
նորա,
գրոցդ
այդ
լեզու
անհասկանալի
էր
հասարակ
ժող
աջի
հայկական
զաւակաց,
այլ
թէ
հետեւանքն
չիցեն
ըստ
{նպատակի}
հիմնողին,
անդատապարտ
է
նա,
եւ
խիղճ
մտաց
նորա
ջի
անք
պիտի
գործ
դնեն,
որ
դուք
ամենեքին
հասանեք
ձեր
{նպատակին},
եւ
թշվառացյալ
Ջուղան
ազատվի
բարբարոսության
ձեռք
ի
հանգամանքներին
է
վերաբերվում,
որպես
նաեւ
կրկին
{նպատակին},
այդ
մասին
տեղեկություն
կտա
Ձեզ
հայտարարությունս
վիշտը.
նման
բաներն
առավել
եւս
չեն
հասնում
իրենց
{նպատակին},
քանի
որ
դրանք
սահմանված
են
ինձ
մխիթարելու
համար
ւմ
այդ
հարցի
վրա
եւ
խնդրում
եմ
լարել
բոլոր
ուժերը
{նպատակին}
հասնելու
համար:
Այն
խեժը,
որ
գիտության
մեջ
հ
ւմ
է
Արամազդը:
-
Քո
շանթերը
հասած
են
իւրեանց
{նպատակին},
-
ասում
է
Աթենասը:
-
Ի՛նչպէս:
-
Ի՛նչ
գործը,
ամենայն
ապահովութեամբ
աշխատում
էր
հասանել
{նպատակին}:
Նախիջեւանցիք
սովոր
են
բժիշկ
մարդերից
պահանջել
ա
ն
աւերակներից
եւ
կը
հասնենք
մեր
հոգով
չափ
ցանկալի
{նպատակին},
որ
է
կանգնեցնել
այդ
նուիրական
աւերակների
մէջ
դր
պի
չարը
գործ
դրուելով,
չեն
հասանում
իւրեանց
բուն
{նպատակին}:
Ներկայ
տարու
Ապրիլի
14
թուականից
ուղարկել
էի
Պ
եան
մէջ,
ապա
ուրեմն,
Յիշատակարանս
կը
հասանի
իւր
{նպատակին},
եւ
ես
կատարած
կը
լինիմ
իմ
խորհրդաւոր
պարտականու
վ
դեռ
ազգը
չլուսաւորեցինք,
եթէ
հասանէինք
եւս
այդ
{նպատակին},
բայց
դա
այն
առաջին
աստիճանն
է
լուսաւորութեան
սա
իսակտուր
հնարները
ոչ
թէ
միայն
չեն
հասուցանում
այս
{նպատակին},
այլ
մեծապէս
վնասակար
են
ե՛ւ
նիւթական,
ե՛ւ
բարո
-
Բայց
արդեօք
այդ
գրուածովը
հասա՞ւ
գրողը
իւր
{նպատակին},
կարողացա՞ւ
բժշկել
մի
քանի
սրտի
խոցուածք:
-
լով
մերժեց
եւ
դատապարտեց,
մեք
հասանք
մեր
վճռական
{նպատակին}:
Մեր
սիրտը
եւ
հոգին
վկայում
է
մեզ
մեր
գործի
ռեւս
կառավարութեանց
ձեւերը,
բայց
ցարդ
չհասաւ
իւր
{նպատակին},
որովհետեւ
միշտ
աշխատեցաւ
ճանապարհը
լայնացնել,
Եւ
այն
ժամանակ
միայն
Անգլիան
կը
հասնի
իւր
դարաւոր
{նպատակին},
որի
մէջ
է
նորա
էական
շահը"։
Այսպէս
է
եղե
տ
կտակակատարքը
մինչեւ
այս
րոպէս
չեն
հասել
իւրեանց
{նպատակին},
զգում
ենք
մի
մեծ
ցաւ
մեր
ազգի
շատ
վնասակար
անհո
ը
է
մեր
կեանքի
բուն
խորհուրդը
եւ
նպատակը:
Եւ
այս
{նպատակին}
հասանելու
համար
չէ
պիտոյ
ընկրկինք
ոչ
բանտի
եւ
ոչ
տիւ
հեղինակը,
շատ
յաջողութեամբ
հասած
լինելով
իւր
{նպատակին},
կարո՛ղ
է
մխիթարուիլ,
որ
իւր
աշխատութիւնը,
իւր
առաւել
քաղաքացութիւն
եւ
օր
ըստ
օրէ
կը
մօտենայ
իւր
{նպատակին}
՝
գեղեցիկ
եւ
ընտիր
գործիք
դառնալու
ժողովրդի
դաստի
ւել
էր
անպատճառ
հեռացնել
նորան,
որ
կարողանայ
իւր
{նպատակին}
հասանել:
Տեսաւ
կարդինալը,
որ
բանը
ծանր
ընթաց
է
ել:
Երբ
տեսաւ,
որ
սորանով
եւս
չէ
կարողանում
իւր
{նպատակին}
հասանել,
հրամայում
է
նորա
անունը
երբեք
չյիշել,
իւր
կիկերոնեան
լեզուով
վերջապէս
հասաւ
իւր
վերջին
{նպատակին}:
Կենսորինեան
Կատոնից
աւելի
ահաւոր
խորամանկութիւն
րծելով,
որ
նորան
եւս
կարող
են
ծառայեցնել
իւրեանց
{նպատակին},
յետոյ
մեծամեծ
տհաճութիւններ
յարուցին
նորա
դէմ
երբ
վերակացուի
դաւաճանութիւնքը
հասնում
են
իւրեանց
{նպատակին},
եւ
որոշւում
է
նորա
բարոյական
օգնականի
հրաժարուի
արիսխ
չունէին
եւ
մենք
մէջ
չբերինք,
որովհետեւ
մեր
{նպատակին}
յարմար
չէր,
Վաղարշապատից
դուրս
էին՝
մինը
Գայիան
նորա
յաւերժահարսը
եւ
ինքը
հասանելու
իւր
փափագելի
{նպատակին}:
Պ.
Մարկոսի
կարեկցութիւնը
ստացաւ
մի
գործունեայ
ւր
դեղի,
раnасеа,
եւ
կենսական
կաթիլի
մէջ:
Իւր
{նպատակին}
հասնելու
համար,
նա
կատարեց
շատ
փորձեր.
Բայց,
-
թ
խնդրէ:
Այդ
միջոցին
ասաց
ինձ,
թէ
փոքր
է
մնացել
{նպատակին}
հասանելու
համար,
որովհետեւ
արդէն
եօթանասուն
հինգ
Եթէ
այդ
ընդունում
ես,
մեք
շուտով
կը
հասանենք
մեր
{նպատակին},
-
ասաց
Շահումեանցը,
յաւելացնելով
այս
հարցմունքը
ուրախութեանը
սահման
չկար,
որովհետեւ
հասած
էր
իւր
{նպատակին}:
XI
18...
օգոստոսը
վերջանում
էր:
Առաւօտե
այց
դոքա
երկրորդական
բան
են
համեմատութեամբ
առաջին
{նպատակին},
որին
կամի
հասանել։
Նորա
մտացածին
եւ
կարծիքական
ներւում
էին
մի
հասարակ
Յիսուսեան
աբեղայի
ձեռքով,
{նպատակին}
հասանելու
համար։
Մնացել
էր
պապին
սեպհական
թողութ
բանութիւնը,
խորթանալով
ազգից,
չհասանէր
իւր
բուն
{նպատակին}
։
Մխիթարը
սաստիկ
սխալուեցաւ
իւր
հաշւում։
Մինչդեռ
բ
բանը
է
նորա
նպատակը,
իսկ
նորա
նպատակը՝
նիւթ։
{Նպատակին}
հասանելու
համար
ամենայն
բան
ներելի
է,
մարդասպանը
փորձութիւնքը։
Վերջապէս
տեսանելով,
որ
իւր
սուրբ
{նպատակին}
հասանելու
համար
հարկաւոր
է
առողջութիւն,
իսկոյն
մ
նի
մօտ
աղօթելու։
Իգնատիոսը
հազիւ
թէ
հասել
էր
իւր
{նպատակին},
փոխուեցաւ.
նա
մի
այլ
մարդ
դարձաւ
բոլորովին,
ն
ցել,
եթէ
կամակորութենով
սկսէր
աշխատել
իւր
նախկին
{նպատակին}
հասնելու
համար,
այսինքն՝
քարոզել
Աւետարանը
անհա
թէ
ոչ
նոցա
նախկին
մտադրութիւնքը
խանգարելու
եւ
նոր
{նպատակին}
ձեռք
զարկելու
համար,
այսինքն՝
Պապական
իշխանութե
բեմն
իբրեւ
Սուրբ,
եւ
վերջապէս
հասաւ
իւր
ցանկացած
{նպատակին}
։
Պաւլոս
III
Պապը
իւր
կոնդակովը,
որ
գրած
էր
1540
ւն
Արքեպիսկոպոսի
բերանով։
Վերջապէս
հասան
իւրեանց
{նպատակին}
՝
զանազան
ազգերի
Եպիսկոպոսները,
մանաւանդ՝
ֆրանս
այս
կերպով
ժողովը
չ'կարողացաւ
հասանել
իւր
գլխաւոր
{նպատակին},
որ
էր
Պապական
Աթոռի
եւ
Տէրութեան
վերանորոգութիւ
շատ
դարեր։
Սոքա
խորամանկութենով
կամենում
էին
այս
{նպատակին}
հասանել
եւ
որպէս
զի
հեշտութեամբ
դարձնեն
Հնդկացիքը
երը
Յիսուսեան
Կարգի
կանոնով
թոյլ
էր
տուած,
սուրբ
{նպատակին}
հասանելու
համար
(նպատակը
կը
սրբէ
հնարը??..
)։
ն
զարմանալի
ճարտարութենով
աշխատում
էր
հասանել
իւր
{նպատակին},
այսինքն՝
ջնջել
կալուածական
իշխանութեան
մնացորդ
րութեամբ
եւ
գաւազանի
բարեխօսութեամբ
իմ
վախճանական
{նպատակին}.
այսինքն,
աւարտեսցի
բովանդակ
այբբենարանը:
լու
նմանօրինակ
դրութիւնից
դուրս
գալու
համար:
Այդ
{նպատակին}
հասնելու
միակ
միջոցը
համարուեց
այն
Կանոնադրութեան
միայն
"
Լուսաւորչու
քամուն"։
Մենք
հասած
ենք
մեր
{նպատակին}:
Առաջ
ենք
գնում:
Առհասարակ
պ.
Պռոշեա
ր
կամ
մի
երկրի
յատկացեալ
բարբառ.
պատճառ,
որ
մեր
{նպատակին}
առաջին
արգելքը
կը
լինէր
այդ,
այլ
միշտ
իմացել
ենք
ործ
դնելով
նոր
լեզուն,
կատարելապէս
հասնում
եմ
իմ
{նպատակին},
եւ
այն
մարդը
հասկանում
է
իմ
միտքը։
Բայց
ձեւերը
արում
վարել
իր
պաշտօնը,
երբ
խօսօղը
չէ
հասնում
իր
{նպատակին},
որովհետեւ
նորա
խօսակիցը
չէ
հասկանում
նորա
միտքը
իղճ
իմ
յապագայ
կեանս
իմ,
եթէ
այլ
ազգ
լիցի
վախճան
{նպատակիս}:
Պատկառ
ակնածութեամբ
աղաչեմ
զՍինօդն,
իբրու
ողոր
բան
ընկնի
ձեռքս։
Եւ
ճշմարիտն
ասեմ,
եթէ
հասանէի
{նպատակիս},
такъ
и
быть,
была
ни
была,
ինչպէս
ասում
է
Ռու
ժողովրդի
կենդանի
լեզուին։
Բայց
արդեօք
հասե՞լ
եմ
{նպատակիս}
։
Այդ
խնդիրը
իմ
գործ
չէ
լուծանել։
Նոր
լեզու
եւս
կենդանի
լինի
աշխարհի
երեսին։
Ես
հասած
եմ
իմ
{նպատակիս}
։
1857
թ.
եցի
իմ
արարողութիւնը,
որ
գուցէ
հասուցաներ
ինձ
իմ
{նպատակիս}:
Պ.
Շաքարեանցը,
այս
խօսքերը
ասելով,
սկսեց
որցնում
է
իւր
խորհուրդը
եւ
շեղուելով
հիմնադրի
մեծ
{նպատակից},
մի
նոր
ուղղութեամբ
առաջ
է
գնում:
Սորա
պատճառն
ա
աշակերտքը։
Բայց
Իգնատիոսը
կարո՞ղ
էր
արդեօք
իւր
{նպատակից}
հրաժարուիլ,
որին
հասանելու
համար
արդէն
այնքան
գո
ների
օրինակով:
Եթե
նրանց
հարուցած
աղմուկն
այդ
{նպատակն}
է
հետապնդում,
ապա
կարելի
է
նրանց
դրականապես
ասել
շված
լինելով
քրիստոնեության
կողմից,
որի
հիմնադրի
{նպատակն}
է
եղել
զրկվածների
ազատությունը
եւ
հանգստությունը
ն
վերցրած
դեմքը
նկարված
լինի
գերազանց
կերպով.
իմ
{նպատակն}
այն
է՝
որպեսզի
յուրաքանչյուր
դեմք
իր
տեղում
լինի
մասին
քուսպից,
որ
մեզ
չի
վերաբերում.
իմ
գլխավոր
{նպատակն}
է՝
շաքար
ցանել
մեկ
քառակուսի
սաժենի
վրա,
որպեսզ
"
վարդապետութիւնը,
յայտնի
է,
թե
քրիստոնէութեան
{նպատակն}
է
ընկերական
կեանքի
բարւոքումը,
մինչդեռ
մովսիսակա
տակ:
Կարող
են
ասել,
թէ
փիլիսոփաների
ճիգը
եւ
{նպատակն}
էլ
այն
է,
ինչ
որ
դու
ասում
ես
ուրիշ
խօսքերով,
է
եց
այն
բոլոր
աոաջարկութիւնքը,
որոնց
խորհուրդը
եւ
{նպատակն}
էր
մօտ
մնալ
եկեղեցուն
եւ
հոգեւորներին,
որոնց
միջ
ել
զժողովուրդն,
տալ
նմա
զայնպիսի
ուղղութիւն,
զի
{նպատակն}
լինէր
լուսաւորութիւն
ազգի,
անժխտելի
բան
է
թէ
ժող
ու
խարդախությունից՝
ճշմարտությունը
խեղաթյուրելու
{նպատակով},
ո՛չ,
այլ
անտեղյակ
լինելուց,
ու,
թերեւս,
մաս
վերաբերող
հայտնի
նամակների
պատճենները:
Բայց
ի՞նչ
{նպատակով}
են
այդ
պատճեններն
ինձ
ուղարկված:
Քո
նամակում
դու
էր
խցկվել
թատրոն,
իհարկե
նրան
առաջ
տանելու
վսեմ
{նպատակով},
բայց
հետո,
վերջապես,
դարձավ
գանձվող
դրամի
հսկ
Այս
վերջին
օրերումս
մի
քանի
մարդ,
չգիտեմ
ինչ
{նպատակով},
աշխատում
են
փոքր
ցոյց
տալ
Հայերի
թիւը,
այսինքն
յն
միջոցին
ճնշուած
է
նեղ
շրջանակի
մէջ
եւ
որոշուած
{նպատակով}
-
մեռցնել
կամ
մեռնել:
Բայց
այնպէս
նեղ,
որոշ
ցանկանում
էր
ամուսնանալ
Շահումեանցի
հետ,
ոչ
այն
{նպատակով},
որ
հարստի
կին
դառնայ,
այլ
որպէսզի
գտանէ
Շահում
ստատումը
ծայրագոյն
պատրիարքի
կողմից,
որի
մօտ
այդ
{նպատակով}
յատուկ
սուրհանդակ
էր
ուղարկուել
Երուսաղէմի
նոյն
ա
նոնադրութիւնը
թարգմանւում
է
թուրքերէն
`
հաստատման
{նպատակով}
Դռան
ներկայացնելու
համար:
Հետեւեալ
կէտերը
կ
չ
այս,
ոչ
այնտեղ
յոյսեր։
Թոյն
խառնած
{նռան}
հետ
կարմիր
ջրի
Նորա
խորհուրդով
սուրբ
ծերին
տ
Ճնշեալ
զվարդագեղ
պտկունս՝
Ուռուցելոց
ըստ
{նռանց}
Ստեանց,
ի
փայլ
ի
գոյն
ձեան,
Կրծովք
ի
հագուստի
տակից,
Որպէս
երկու
հասունացած
մեծ
{նռներ},
Թաւիշապատ.
խելք
է
թռցնում
գլխից:
յր
գթութեան
-
Վարդի
հետ
քո,
անչա՜փ
բարի
`
Զոյգ
{նռներըդ}
տաս
նրան.
Եւ
կեանք
տուող
այգուդ
գինու
Խառնարան
ւ
մերթ
կրծքով
իր
ուժգին
Ճմլում
փափուկ,
ձիւնափայլ
{Նռների}
պէս
կաթնագեղ
Ստինքների
լուսափայլ
Պտուկները
վարդագ
ուցանեն,
թէ
կործանի
ազգն,
եթէ
ո՛չ
թարթափեսցի
առ
{նսեմ}
լուսով
հնոյն
մատենագրութեան
եւ
եթէ
ջովացեալ
պարար
լ:
Նրանց
կարճատեւ
ինքնուրույն
գոյությունն
ինքնին
{նսեմանում}
է
հազարամյակներ
տեւող
ստրկության
առջեւ
Եգիպտոսում
որովհետեւ
մեր
անաչառ
քննութիւնը
բնաւ
երբեք
չպիտի
{նսեմացնէ}
նորա
արժէքի
եւ
քանքարի
փայլը,
այս
պատճառով
մենք
որ
անձնագրաւ
նահատակեցաւ
ի
լուսաւորութիւն
ազգին,
{նսեմացուցանեն}
ընթացք
նորա,
այն
է՝
հերձիչ
նորա
յեկեղեցւոյն
Հայ
ն
ո՛չ
երբէք
կորուսանէ
զիւր
արժանաւորութիւն
եւ
ո՛չ
{նսեմացուցանեն}...
անուան
նորա
մատենագրութիւնք
նորա
ծերացեալ
հ
յգը
այս
է,
որ
անձրեւը
անդադար
թափւում
էր,
եւ
ես
{նստած}
իմ
սենեկի
մէջ
միայնակ,
նայում
էի
պատուհանիցս
դէպ
ը,
խաբեբայութիւնը
արծաթ
ունի,
նա
կաշառքը
ձեռքին
{նստած}
է
պատրաստ,
նա
կարող
է
դորանով
հաճոյանալ
մարդերին
մենայն
անասունք
եւս
ունին),
որ,
իւր
քաղաքի
մէջ
{նստած},
վայելելով
ամենայն
ազատութիւն
ամենայն
նեղութեննե
րքը
ջարդելու
համար,
եւ
այդ
տիրացուի
առաջեւ
կային
{նստած}
մի
քանի
երեխայք՝
այբբենարանները
ձեռքերին,
շատ
ո
այդ
անխորհուրդ
այցելութեններին,
վասնորոյ,
տանը
{նստած},
առաւել
լաւ
եմ
համարում
մի
փոքր
մտածել
քո
հետ,
քայլ
մօտենալով
գերեզմանի
բերանին,
աչքս՝
դուռը,
{նստած}
եմ,
թէ
ո՛վ
արդեօք
շնորհ
կը
բերէ
իմ
մօտ
կամ
ո՛ր
բ
ենեկի
հիւսիսային
պատի
մօտ
մի
գեղեցիկ
սօֆայի
վերայ
{նստած}
էր
Շամիլը,
նորա
երկու
կողմում
նստած
էին
նոյնպէս
սօֆայի
վերայ
նստած
էր
Շամիլը,
նորա
երկու
կողմում
{նստած}
էին
նոյնպէս
երկու
ծերունի
նայիբներ:
Պատանին,
որ
դեց
ինձ,
ցոյց
տուեց
աչքով
երկու
ծերունու
մէջտեղը
{նստած}
մարդու
վերայ՝
առանց
ձայնի
հասկացնելով,
թէ
նա
է
ասածներս
նստում
էին
նորա
խելքին:
Նայիբները,
որ
{նստած}
էին
նորա
մօտ,
լսելով
իմ
խիստ
խօսքերը,
երբեմն
եր
կում
ծառի
տակ՝
մի
փայտեայ,
շինականի
աթոռի
վերայ
{նստած}
լցնում
էի
քո
էջերը:
Շատ
հեռի
հարկաւոր
չէ
գնալ,
պական
Հայերին:
Ինչո՞ւ
համար
ազգը,
լուռ
ու
մունջ
{նստած},
սառն
հանդիսատես
է
այդ
անիրաւութեանը
եւ
այն
ծայր
պարապում
է
նորանով,
եթէ
միւս
մեծագոյն
մասը
ամուր
{նստած}
է
հողի
վերայ
եւ
գործում
է
նորան:
Այն
ազգը,
e!"։
Քսան
երեք
միլիոն
ստրուկ,
որ
մինչեւ
ցարդ
{նստած}
հայրենիքի
հողի
վերայ
ծառայում
էր
եւ
հարկ
էր
տալիս
'ապրի
դեռեւս,
այդպիսի
մարդը,
բնականապէս
եւ
ծանր
{նստած}
իւր
տեղում,
կէս
մի
թթուեցնում
է
դէմքը,
տհաճութի
:
-
Դէպի՜
Փարիզ,
դէպի՜
Փարիզ...
Եւ
շտապում
են
{նստած}
կառքերում
Դէպ
ազատութեան
չքնաղ
օրօրան,
Դէպի
սո
Դ.
ՏԽՐՈԻԹԻՒՆԸ
ՏԵՂԻ
Է
ՏԱԼԻՍ
Զով
ծառի
տակ
կոյսն
է
{նստած}
հառաչում,
Մինչ
ցերեկը
մութ
գիշերն
է
հալածում.
է
Անմահարար
նեկտարով.
Երբ
տակառի
վերայ
{նստած}
Նա
բաժակն
է
ինձ
տալիս,
Գլխից
բռնած
մին
արկ
է
թէ
քաղցած),
Դեռ
իմ
դատաւորն
տեղերում
{նստած}
Ջերմ-ջերմ
փորում
է
գըլուխը
փըտած։
ը:
ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ
(III)
Պատուհանում
{նստած}
միայն
զմայլում
է
իմ
հոգին,
Հորիզոնում
պայծ
աւել
աչքիս՝
յետքից
կարմիր
գոյն
թողեց:
Ես
{նստած}
եմ
դարձեալ
նոյն
տեղ
նկատում
եմ
աշխարհի
Մեքե
ն:
Սպասելով
այն
յոյսին,
Մինչ
նա
տանը
{նստած}
էր,
Յանկարծ
բաղխեց
նորա
դուռ,
Մի
այլ
Գերեզմանական
լռութիւն
խորին
Պատել
էր
{նստած}
մարդերի
սրտին.
Մի
մարդ
սեւագլուխ
հասակով
մի
ւ
արիւն
վազեց:
27-ին
առաւօտ
ուռոյցը
շատ
եւ
շատ
{նստած}
է,
եւ
ցաւ
գրեթէ
չկայ:
Եղնջ[եան]
տենդը
տակաւին
կ
կյանքի
խորհուրդը,
եւ
լուսավորության
աղբյուրի
մոտ
{նստած},
միշտ
ծարավի
գտանվիլ:
Ո՞ր
հայը
կարող
է
այ
որպէս
չնչին
փոխանակիչք
(замен)
իմաստութեան,
որ
{նստած}
էր
կանաչ
մահուդի
առջեւ
եւ
որ
երեւցնում
էր
իր
ենթա
ւ
ժամանակ։
Որոնց
պարտքն
էր,
սենեկում
չորս
կողմս
{նստած},
լալ
իմ
վրայ,
որպէս
մի
վիրաւորի
վրայ
եւ
ճա՛ր
ան
,
բայց,
նախանձ
ձգող
դեւի
գրգռելով,
միմենաց
մօտ
{նստած},
ուրիշներին
լսելի
կերպով
յիմար
յիմար
խօսում
են
բ
երայ
մի
քանի
ամիս,
եւ
կաթողիկոսը
արդէն
օծուած
ու
{նստած}
լինելով
հայրապետական
աթոռը,
Աբովեանը
դիմում
է
դէ
մէջ.
"
Դորա
համար
արեւը
մայրն
է
մտել՝
գրքի
մօտ
{նստած},
քրտնելով,
ուսանելով,
նկատելով,
եւ
առաւօտու
լ
ապտակ,
որի
զօրութենից
գեղեցկախօս
ճարտասանը,
որ
{նստած}
էր
գդակի
դրօշակի
առանցքի
վերայ,
սկսեց
այնպիսի
սա
ասանեցան
դժոխքի
պատերը:
Այս
ձայնի
վերայ
վեր
թռաւ
{նստած}
տեղից
գրականութեան
դեւը,
եւ
այս
շփոթութեան
մէջ
շ
վերայ
բարձած
մի
ասորու
սրածայր
աշտարակ,
որի
մէջ
{նստած}
տէր
սատանան
գնում
էր
ծայրագոյն
Բրամինի
ընդառաջ:
այից
ասորու
սրածայր
եւ
սեւացած
աշտարակը,
որի
մէջ
{նստած}
էր
տէր
սատանան։
Իսկոյն
վէզիր
Բէհեղզեբուղը,
եւ
մ
ւ,
սատանան
ահուդողով,
որ
ոչ
ոքին
չէր
յայտնում,
{նստած}
էր
գահի
վերայ:
Երկու
դեւ
մտած
երկու
թեւերի
տ
տէր
սատանային:
Եւ
ահա
վեր
կացաւ
անդնդապետը
{նստած}
տեղից.
նա
իւր
ներքին
ուրախութիւնը
ծածկում
էր
երե
աջ
ձեռքը,
աշխատում
է
բռնել
մի
մեծ
թիթեռնակ,
որ
{նստած}
մի
թուփի
վերայ,
շարժում
էր
իւր
պայծառ,
ծաղկանկա
ա՛ռ
գետնիցը
մի
քար
եւ
տես
թէ
քեզանից
ոչ
շատ
հեռի
{նստած}
ճնճղուկը,
ագռաւը,
կամ
շունը
կը
սպասե՞ն,
որ
դու
ած
էր
մի
քանի
ոտնաչափ
ձիւն:
Բայց
Ալբերտոսը
սեղան
{նստած}
չնստած,
անյայտացաւ
ձիւնը,
մի
ախորժ
ջերմութիւն
փ
տանան
գիտէ
նորա
խորհուրդը․
ո՛վ
գիտէ,
թէ
ինչ
օձեր
{նստած}
կան
նորա
փորում,
նա
ասում
է,
թէ
պիտոյ
է
հետեւել
րայ:
Երկու
բարեկամքը
եւս
մի
փոքր
հանդարտելով
{նստած}
աթոռների
վերայ,
Շաքարեանցը
լցրեց
արաղը
բաժակների
՞ւք
էք,
-
ասաց
կոմսը
փոխուած
ձայնով:
Նորա
կիրքը
{նստած}
չէր
դեռեւս,
եւ
արիւնը
ալեկոծւում
էր
սրտի
եւ
թոքե
պարանքներ,
որ
մի
ձանձրալի
միօրինակութեամբ
անշարժ
{նստած}
նայում
էին
այս
երկու
գնացողների
վերայ:
-
Մայ
որութիւն
գործեց
կոմսի
վերայ,
այդ
էր,
որպէս
հիւր
{նստած}
կանանց
միմեանց
հետ
բարձր
ձայնով
խօսելը
եւ
ծիծաղել
էր
ցոյց
տալիս,
վկայում
է
ոչնչութիւնը
հոգու,
որ
{նստած}
էր
մի
կազմուածքի
մէջ:
Ես
գերադասում
եմ
չքութիւնը
դէն
բաւական
ուշ
էր,
եւ
պ.
Յովնաթանեանցը
միայնակ
{նստած}
իւր
առանձնարանում
նայում
էր
ճրագին,
որ
չգիտէ
ոչի
որա
տան
եւ
Շահումեանցի
մասին:
Տունը,
որի
մէջ
{նստած}
էին
այս
երկու
մարդիկը,
ինչպէս
ասացի,
պատկանում
առատ
էր
եղել
իւր
անձրեւներովը:
Սենեակը,
որի
մէջ
{նստած}
էին,
զարդարած
էր
շատ
հասարակ
եւ
աղքատ
կարասիքներ
ւ
ամբոխուած,
այնուամենայնիւ
կարում
էր
իւր
կարը,
{նստած}
պատուհանի
տակ:
-
Ողորմութիւ՜ն
արէք,
ողորմաթե
:
Ո՞վ
կար,
որ
նկատէր:
Հայրը
Շահումեանցի
հետ
{նստած}
էին
սեղանի
մի
ծայրը
սոֆայի
վերայ,
իսկ
Մանուշակը
է
ընկած
էր
մեզիմեն
աղեկների
մէջ,
սայլումը
դեռեւս
{նստած},
առանց
ձայն
հանելու,
կամաց
թափում
է
գոգնոցից
սխ
ւ
թաւիշով
կարած
աթոռներ,
որոնց
վերայ
երեւում
էին
{նստած}
երեք
այնպիսի
գեղեցիկ,
մատաղահաս,
տասնեւուեց
կամ
ք
օրիորդքը,
նստեցին
իւրեանց
տեղը:
Երբ
բոլորը
{նստած}
էին,
երեք
օրիորդներից
մեծը
վեր
կացաւ
տեղից
եւ
աս
Մանուշակը,
առողջ
եւ
մի
անսովոր
ուրախութենով,
{նստած}
էր
իւր
տեղում
պատուհանի
տակ
եւ
կարում
էր
իւր
կարը
խափողը
լցրած
թաբակով
նոր
ահա
վառում
էր,
իսկ
կինը
{նստած}
բազմոցի
վերայ,
մաքրում
էր
մի
ունդեղէն,
պահոց
կե
թիւն։
Մի
մարդ,
սնանելով
այսպիսի
կրօնի
մէջ,
{նստած}
լինելով
այսպիսի
կենդանարար
աղբիւրի
մօտ,
ուստի
բղ
ակ
առնուր
Իտալիայի
երկնքի
տակ։
Եւ
Հայերը,
անհոգ
{նստած}
իւրեանց
աշխարհում,
թողեցին
պանդխտական
Մխիթարեան
նորա
աշակերտքը։
Իգնատիոսը
եւ
աշակերտքը
բանդումը
{նստած}
երգում
էին
հոգեւոր
տաղեր,
եւ
երբ
միւս
մարդիկը
հն
ր
Փեքինումն
էին,
իսկ
նոցա
Գեներալը,
որ
Հռովմում
{նստած}
էր,
միեւնոյն
ժամանակում
ընկնում
էր
Պապի
ոտքերը
ե
կոբ-Կլեմանը
ներկայացաւ
թագաւորին,
որ
այն
միջոցին
{նստած}
էր
աթոռի
վերայ,
եւ
տուեց
նորան
նամակների
ծրարը։
Լուվրից
գնում
էր
կառքով
զինարան։
Նորա
կառքի
մէջ
{նստած}
էին
դ'Էբերնօն,
Մօնբազօն,
Լեւարդէն
եւ
Րօկլօր
դու
նապարհը
յստակելու,
իսկ
վերան
բաց
կառքը,
որի
մէջ
{նստած}
էր
թագաւորը,
մնաց
կանգնած։
Այս
միջոցին
Րաւալեակ
ւմ,
նորա
առողջութիւնը
չէ
սասանում։
Իսկ
երբ
տանը
{նստած}
լսում
է
Վարդիթերի
մահը,
խոր
հոգոց
է
քաշում
մէջքի
ւմ,
նորա
առողջութիւնը
չէ
սասանում.
իսկ
երբ
տանը
{նստած}
լսում
է
Վարդիթերի
մահը,
խո՛ր
հոգոց
է
քաշում,
մէ
վարդապետի
նզովքի
եւ
այդ
աւանդութիւնը
մինչեւ
այսօր
{նստած}
չէ՞
ազգի
մէջ:
Հայաստանից
այնքան
բազմութեան
դուրս
մենք
չենք
կարող:
Այո,
մի
հեղինակ
իր
սենեկի
մէջ
{նստած},
կամեցածի
պէս
կարող
է
գրել
եւ
խօսել,
ինչ
ձեւ
ու
էր
նոցայ
վերայ
նայելով.
մանաւանդ
նորա
մէջտեղում
{նստածը}
փայլում
էր
մի
առանձին,
սքանչելի
գեղեցկութենով,
մ
է
անարգ
հացկատակներին,
Մինչ
ստրուկ
մարդիկ
{նստան}
մեր
գլխին
Եւ
մեզ
կարծում
են
հող
իրենց
ոտքի,
ակցութիւնքը.
երբ
որ
վերջացան,
իսկոյն
բոլորեքեան
{նստան}
իւրեանց
տեղերը
եւ
կոմսը
աթոռը
մօտ
քարշելով,
Մահտ
նք
ահա,
որ
քսան
եւ
չորս
պապերից,
որ
այս
միջոցին
{նստան}
Հռովմէական
եկեղեցու
աթոռի
վերայ,
երկուքը
սպանուե
խօսքից.
Ես
ու
Բաքոս
մենակ
մնալով
Սեղան
{նստանք}
մենք
նորց։
Յանկարծ
Աստղիկը
իւր
որդւով
ությամբ
կվճարեմ՝
առաջին
հնարավորության
դեպքում:
{Նստատեղի}
եւ
կառապանի
տեղի
տակի
արկղները
պակասում
են,
բայց
ողոցն
էր
նայում:
Խեղճ
Մանուշակը
ուշաթափ
ընկաւ
մի
{նստարանի}
վերայ,
որ
թացացել
էր
անձրեւից
եւ
խոնաւ
մառախուղի
նցը
պարտէզն
իջած
ու
տեսած
Մանուշակը
ուշաթափ
ընկած
{նստարանի}
վերայ,
վերջին
աշխատութիւնը
գործ
էր
դնում,
որ
ետ
որ
տակաւին
նոր
իջած
մի
որպիսի
եւ
իցէ
խեղճ
դպրոցի
{նստարանից}
գրիչ
է
առնում
ձեռքը
եւ
ազգի
դժբախտութիւնից
լցնում
է
Բարսելոնի
եւ
Սալամանկայի
դպրոցների
աշակերտական
{նստարանների}
վերայ։
Մանրէզի
անապատականը,
Քրիստոսի
գերեզմանի
ել,
եթե
հավաքես
ամբողջ
ժողովուրդը
եւ
աշակերտական
{նստարաններին}
նստեցնես,
-
մի
բան
որ
անհնար
է,
-
դարձյալ
ոչինչ
այդ
ծովի
մէջ
մի
նաւ,
անցանելով
Սինոպի
առաջեւից,
{նստաւ}
ցամաքի
վերայ:
Երբ
մի
այլ
նաւից
օգնութիւն
ստանալո
եսանելու:
Թուլութենից
համարեա
թէ
վայր
ընկնելով՝
{նստաւ}
արօտի
վերայ:
Նորա
կերպարանքը
տխուր,
եւ,
չնայել
աղեց
անխնայ
Մեռցնող
ձնի
մէջ.
Կարօտ
շատ
{նստաւ}
Դալար
արօտի,
Ծով
դարձաւ
թափած
Ար
տէրութեան
հետ,
եղաւ
484
թուին,
երբ
Պերոզի
տեղը
{նստաւ}
Վաղարշ
թագաւորը։
Բայց
պետք
չէ
մոռնալ,
որ
Մեծ
Վա
՝
այս
այն
Մուշէն
է,
որ
Սամուէլից
յետոյ
կաթողիկոս
{նստաւ}
502
թուականին։
Թէպէտեւ
չգիտենք,
թէ
այս
երկու
տալիս։
ա)
Սուրբ
Յովհան
Մանդակունին
կաթողիկոս
{նստաւ},
ինչպէս
ինքը՝
պ.
Էմինն
էլ
խոստովանում
է,
480ի
հանգուցեալ
Իգնատիոս
Փափազեանի
մատենադարանից,
եւ
{նստաւ}
նորա
վերայ:
Այն
ահագին
հսկայի
ծանրութեան
տակ,
տ
ւր
գլխից
թղթեայ
գդակը,
դրեց
յատակի
վերայ
եւ
թռաւ
{նստաւ}
նորա
դրօշակի
ծայրումը
եւ
այնպէս
յաջող,
որ
հանդիպ
նթերցանութեան
մէջ
վարժուելու:
Պ.
Շաքարեանցը
{նստաւ}
իւր
բարեկամի
մօտ:
Պ.
Մարկոսը
սկսեց
կարդալ:
դառնալով
դէպի
պ.
Մարկոսը,
եւ
քարշելով
մի
աթոռ,
{նստաւ}
սեղանի
մօտ:
-
ճշմարիտը
պիտոյ
է
ասել,
այսօր
որա
արս
եօթանասուն
հազար.
զայն
տեսեալ
Իսկենտերայ
{նստաւ}
'ի
պատգարակ
եւ
ել
ընդդէմ
նոցա։
Իբրեւ
լուան
նոքա
տեւ
նորա
վէրքը
բոլորովին
առողջացած
չէր,
վասնորոյ
{նստաւ}
ձիու
վերայ,
կապեց
թամքին
գօտին,
ճանապարհի
պարկը
Երուսալեմ
սուրբ
տեղերին
երկրպագութիւն
տալու,
նաւ
{նստաւ}
Բարսելոնումը
եւ
հասաւ
Գայէդ,
որ
տեղից
ոտքով
գնաց
էր,
գործից
ձգել
էին
նորան,
վասնորոյ
նոր
ի
նորոյ
{նստաւ}
քերականութիւն
ուսանելու։
Մի
անգամ
նորա
ընկերների
վ
կազմելու
դիտաւորութիւնը,
եւ
նորա
յաջորդը,
երբ
{նստաւ}
Հռովմի
գահի
վերայ,
տեսաւ,
որ
արդէն
բանը
բանից
ա
ուարի
5ի
երեկոյեան
ժամը
վեցին
Լուդովիկոս
XVը
կառք
{նստաւ},
որ
գնայ
Տրիանօն։
Յանկարծ
սաստիկ
զարկ
զգաց
կողք
չարանքների։
Կլեմենտ
XIII-ը
վախճանեցաւ,
նորա
տեղ
{նստաւ}
Պապական
աթոռը
Կլեմենտ
XIV
շատ
ուսումնական
եւ
լաւ
ՏԵՂԻ
ՏԱՆ
ՏԽՐՈՒԹԻՒՆՔ
Ընդ
վարսագեղ
ծառով
{նստեալ}
հառաչէր,
Այն
ինչ
տակաւ
տիւն
զգիշեր
հալածէր
ալ
խորհրդոցս
եւ
իջեալ
ի
Հնդիկս,
հարկեցայց
անգործ
{նստել}
անդէն
զամիսս
չորս,
մինչեւ
հասցի
պատասխանին
ի
Լոն
,
որովհետեւ
ոչ
մի
դեպքում
հնարավոր
չէր
մարդու
պես
{նստել}
եւ
աշխատել
քիչ
թե
շատ
կռացած.
ստիպված
էի
շիփշիտա
ւ
աշխատել
քիչ
թե
շատ
կռացած.
ստիպված
էի
շիփշիտակ
{նստել},
կարծես
օխլով
կուլ
տված
լինեի:
Այսօր
միայն
չորր
իս,
դուրսը
բոլորովին
ջրհեղեղ
է,
իսկ
դու
հանգիստ
{նստել}
ես
տանդ:
-
Է՛հ,
քեզ
ո՞վ
է
ասել,
որ
այսպիսի
ւթիւն
է.
մի
բան
էր,
ասացի,
գնաց,
ի՞նչ
էք
վզիս
{նստել}
՝
անհաւատ
մարդերի
պէս
ապացոյց
պահանջելով,
տեսուա
րեկամ
Պ.
Բէգզադէն,
որ
քիթը
բերանը
թթուեցուցած,
{նստել}
էր
ուրիշ
շատերի
կարգում:
Շինած
էր
դահլիճի
ճակատո
ք
կարողանալու
չէր
տիրապետել
այդ
գահին,
որի
վերայ
{նստել}
էին
երբեմն
մեծ
մարգարէի
հաւատարիմքը:
Այս
պատուել
դէն
ազատութիւնը,
հաւասարութիւնը
եւ
եղբայրութիւնը
{նստել}
էին
արքայական
գահի
վերայ,
երբ
բոլոր
փողոցները
եւ
ակալ
կարծիքները,
նորա
աւանդութիւնքը,
որ
դարերով
{նստել}
են
նորա
ուղեղի
վերայ,
արմատացել
են
նորա
ոսկերքի
տակ
Հրեշտակներով
շուրջպատուած,
Տխուր
`
Ադամն
էր
{նստել}
Եւ
տրտնջում
էր
յուզուած.
"
Ինչո՞ւ
ստեղծեց
տէրն
ի
Որ
յանցանքի
կարգում
չէ:
Թէ
չեն
{նստել}
գլխումդ
Ցոլացմունքը
շողերին:
Ուսիր
գո
եան
գլխաւոր
ցոյց
դէպի
այն
մարդը,
որ
հրաւիրում
էր
{նստել}:
Բուբանդուսը
նայելով
չորս
կողմը
եւ
ոչինչ
տեղ
չտե
ւ
ոչինչ
տեղ
չտեսանելով
աթոռ,
որի
վերայ
կարելի
էր
{նստել},
հանեց
իւր
գլխից
թղթեայ
գդակը,
դրեց
յատակի
վերա
ուր
տալով
բամբասանքի
եւ
նախանձու
օձին,
որ
վաղուց
{նստել}
է
նորա
փորի
մէջ,
վատաբանում
է
ինձ:
Մարկոսը,
որ
ա
փոխանակ,
դուք
հարստացել
էք.
բայց
արծաթի
ժանգը
{նստել}
է
ձեր
ուղեղի
վերայ:
Երբեք
ցանկանալու
չէի
այդպիսի
ք,
այդ
զանազան
ժամանակ,
տեսակ-տեսակ
մարդերի
հետ
{նստել}
վեր
կենալուցն
էր,
մանաւանդ
Նախիջեւան
գալուց
յետո
ի:
Ես
տեսել
եմ,
եւ
այդ
բանը
ինձ
բաւական
արծաթ
է
{նստել},
որ
տանս
կտրի
կղմինդրները
անձրեւից
քայքայուելով
տանը
ոչ
ոք
չկար
բացի
Մանուշակից,
որ
միայն
մնացած
{նստել}
էր
պատուհանի
տակ
եւ
կարում
էր
իւր
կարը:
Տան
լ
րտիչը
բակի
դուռը
չէր
բացած,
մինչ
կարմրած
աչքերով
{նստել}
էր
իւր
տեղումը
Մանուշակը
պատուհանի
տակ,
երբ
որ
բ
դրեց
ձեռքից
ջրի
շիշը,
բայց
նորա
կատաղութիւնը
չէր
{նստել}
բոլորովին:
Վարդ-խաթունը
այն
վերին
աստիճանի
կա
ց
Գրիգորը,
որի
խելքով
եւ
կառավարութեամբ
հինգ
պապ
{նստել}
էին
պապական
գահը,
որ
մի
զարմանալի
յաջողութեամբ
ա
ի
հետ
նորան
այնքան
օգտակար
եղաւ,
որ
հնար
ունեցաւ
{նստել}
այն
զինուորական
նաւը,
որ
նաւում
էր
Պալեստին։
Բա
եծութեանը,
բ)
կիսափակ
պատուհաններով
սենեակի
մէջ
{նստել}
փակուած
(januis
ac
fenestris
clausis
tantisper)
հուրդ
ունենայ
մեր
համար:
Միջին
դարերի
ժանգը,
որ
{նստել}
է
մեր
վրայ,
մենք
պարտական
չենք
պահել:
Կան
ազգեր
կների
վերայ
գնալով
եւ
մոռնալով
ազատութեան
թագաւոր
{նստելը},
կամեցաւ
մի
ակնթարթ,
բռնանալ
խօսողի
կարծիքի
վեր
ի
վրայ
այր
եւ
կին
իրենց
մի
քանի
երեխաներով
միասին
{նստելը},
իրենց
կեցութիւնը
երկու
երեք
օր
Ղազարապատի
դրսու
տխրութեան
խաւարատեսիլ
թանձր
ամպերը,
որ
շատ
անգամ
{նստելով}
ծանրանում
են
սրտիս
վերայ:
Ո՛հ,
ահա
երեսուն
այտառակութեան
դրոշմը
ճակատին
աւազակի
վերայ,
որ,
{նստելով}
մի
անցքում,
ձեռք
է
ձգում
մարդիկ
եւ
վարւում
է
նոց
յս
է,
որ
Մխիթարեան
գերապատիւ
Հարք,
ինքեանք
միշտ
{նստելով}
կանգնելով
մի
քանի
անուսումն
եւ
ռամիկ
Հայերի
հետ
ե
ւմ,
մանաւանդ,
որ
Բաբգէն
կաթողիկոսը,
ինքն
Դուին
{նստելով},
ժողովը
չէր
կարող
ուրիշ
մտքով
գումարել
Վաղարշապա
սեղանի
վերայ:
Պ.
Մարկոսը
սկսեց
թէյ
պատրաստել
եւ
{նստելով}
աթոռի
վերայ,
զանազան
պատկերներ
երեւակայել
իւրեան
մ
կօշիկները
այնպէս,
որ
իւրաքանչիւրը
ինձ
մի
մանէթ
{նստելով},
կէս-կէս
մանէթ
զուտ
օգուտ
բերէին:
Եւ
այսպէս
նի
էր
միայն
պալատականներին
եւ
Խանին,
եւ
ուր
Խանը
{նստելով}
լսում
էր
իւր
դատաւորների
կատարած
դատաստանը
փառաւո
նի
վերա
թող
մի
փոքր
[բաց]
աստուծով
նոր
կաթողիկոսի
{նստելովը},
նորա
[բաց]
եւս
կըսկսե
յուր
գործակատարությունը:
անարար
լինի
շառաւիղաց
լուսոյն
ցոլանալ
ի
լոյս
աչաց
{նստելոցն}
ի
տան,
սապէս
ամբողջ
դարք
խափանաբար
լինին
ժողովրդ
նը
ես
պարտական
էի
հատուցանել
կառավարութեանը,
ինձ
{նստելու}
էր
մի
մանէթ
եւ
մի
քառորդ,
եւ
այս
կերպով
ամէն
մի
հետեւելով,
կենդանացնելու,
գրելու,
կանգնելու,
{նստելու}
եւ
այլն
ասելու
տեղ,
գրում
է
կենդանեցնելոյ,
գրել
ես
խոստացայ
լցուցանել
նորա
ցանկութիւնը:
Մի
փոքր
{նստելուց}
եւ
քաղաքի
որպիսութեան
մասին
այս
եւ
այն
տեղեկութիւ
սով,
պատճառ,
խոնաւ
տեղում
երկար
ժամանակ
կորացած
{նստելուց}
արիւնը
թանձրացել
էր
գլխի
մէջ:
Նա
բանալով
դուռը,
ինձ
կը
տայ
որդիներ,
աւա՜ղ,
Մինչեւ
ամառը
թուխս
{նստեմ}
նորից
`
Ծածկիր,
խնդրում
եմ,
դու
ինձ,
աքաղա՛ղ
ետք
է
աշխատել.
թո՛ղ
արիստոկրատները
ձեռքերը
ծալած
{նստեն},
իսկ
մենք
կոչված
ենք
աշխատելու:
Ինչ
վերաբերում
,
եւ
այդ
պատճառով
եւս
խնդրել
եմ
քեզ
իմ
մօտ.
արի՛
{նստենք}
եւ
կատարենք
մեր
գործը:
-
Շատ
բարի,
բայց,
ի
նի
մէջ
մտաւ
մի
վաճառականի
մօտ,
միւսը
վերստին
նաւ
{նստեց},
իւր
հայրենիքը
վերադառնալու:
Երրորդը
գրագիր
մտա
լ
Թիւթիւնճի-օղլուի
աղջիկը,
իսկ
պարոն
հայրը
նա՞զի
{նստեց},
ես
մի
քանի
օր
յառաջ,
եւ
առանց
այս
բանին
եւս,
ւմը
եւ
ինքը
երեք
աշակերտով
վաճառականի
զգեստով
նաւ
{նստեց}
եւ
գնաց
Զմիւռնիա,
ուր
գտանելով
մի
Վենետիկեան
նաւ
տճառով
Մխիթարը
11
աշակերտներով
1715
թուականին
նաւ
{նստեց}
ու
գնաց
Վենետիկ՝
միւս
աշակերտքը
թողնելով
Մօթոնէ
պիտի
նեղութիւն
պատճառէի
քեզ.
խնդրեմ,
հրամայեցէք
{նստեցէք},
շատ
ուրախ
եմ:
-
Բարով,
-
Մանթուխեանցը,
դ
ը
վեր
առած,
իմ
տասն
եւ
մի
ընկերներիս
հետ
շոգենաւ
{նստեցի}
Բօրդօ
քաղաքից
գնալու
դէպի
արեւմտեան
Հնդկաստան:
Ա
ինչեւ
որ
բոլորը,
կարգով
ողջունած
երեք
օրիորդքը,
{նստեցին}
իւրեանց
տեղը:
Երբ
բոլորը
նստած
էին,
երեք
օրի
կու
աջ
կարկառեցինք,
եւ
իրեար
ողջունելուց
յետոյ,
{նստեցինք}
գետի
ափումը
կանաչ
խոտի
վերայ:
Խօսակցութեան
թելը
տարոտիս
եւ
պէսպէսս
դանդաչիք
",
կամենում
է
խելքիս
{նստեցնել},
որ
լուռ
մնամ
նորա
անկրթութեան
եւ
տեսութենից
յառ
եանների
համար
մեծ
աշխատանք
չէր
արժում
նորա
խելքին
{նստեցնել},
թէ
ով
որ
սպանէ
Հենրիկոս
IV-ը,
մեծ
պաշտօն
կը
լի
քես
ամբողջ
ժողովուրդը
եւ
աշակերտական
նստարաններին
{նստեցնես},
-
մի
բան
որ
անհնար
է,
-
դարձյալ
ոչինչ
անել
չես
ծ
չլինեի,
աշխարհի
եւ
ոչ
մի
բարիքի
համար
էժան
չէի
{նստեցնիլ}
պ.
Պատկանյանին
նրա՝
հայոց
պատմության
վերաբերյալ
է,
բայց
բորբոքուած
կրակի
վրայ
ջուր
ածելու
պէս,
{նստեցնում}
է
օդի
ելեքտրականութեան
գործունէութիւնը
եւ
ապահովո
,
որ
մի
աղօթքով
բան
չդարձաւ,
բռնեց
Շաքարեանցին,
{նստեցուց}
բռնութեամբ
աթոռի
վերայ
եւ
սկսեց
անգիր
կարդալ
մի
ա
ի
հաւանութիւն
տալ:
-
Եւ
դու
կարծեցիր,
թէ
խելքիս
{նստեցուցի՞ր}
ասածներդ...
-
Ի՛նչ
կայ:
-
Դու
ասացիր
թէ,
Մասիսը
դէմ
դնելով
կայծակին,
մի
անգամ
խելքիդ
{նստեցրել}
էիր,
որ
պիտի
կարողանաս
այն
ահագին
հսկայի
ուժով
յ
Հրէայ
ազգ
չթողուր,
ամենուն
ալ
"
սըկէց
ելի
հունա
{նստէ}
",
"
այդ
կուժը
ձգէ,
միւսն
առ
"
եւ
ասոր
նման
հազ
գլուխս
ջուր
լինէր
եւ
աչքերս
արտասուքի
աղբիւր
"
եւ
{նստէի}
լայի
մեր
աշխարհի
թշուառութիւնը։
Նոյնպէս
ասում
որ
բարակացաւական
բլրակները
բաժանուէին
արիւնից
եւ
{նստէին}
թոքերի
կազմուածքի
վերայ:
Բաւական
յաճախ
երեւում
է
ընդ
ծառովն
կենաց
Ի
սերովբէից
ամրափակ
{Նստէր}
Ադամ,
եւ
դիմաց
Տեսիլ
էր
տխրադիտակ.
"
ն
այն
ժամանակ
այն
ժայռից
կ՚անցնեն,
Ուր
կը
{նստէր}
միայն
մէգ
ու
թագաւոր
արծուին.
Մարդիկ
շատ
խո
ը
խօսում
էին
այդ
մասին,
աղջիկը
լուռ
եւ
տրտում
կը
{նստէր},
կամ,
եթէ
կամենար
առաւել
ցոյց
տալ
ծնողքին
իւր
պ
լին,
եւ
ապագային
այս
լռութիւնը
իրենց
շատ
թանգ
կը
{նստի}:
Աւելի
լաւ
էր
պատասխան
տալ
եւ
բամբասանքի
առի
ս,
բայց
ես
թողնում
եմ
նորանց,
մինչեւ
որ
մի
փոքր
{նստի}
նոցա
ջերմութիւնը,
որպէսզի
սառն
աչքով
կարողանամ
ն
ն
տարրը:
Կարծեց,
որ
եթէ
մի
մարդու
տեղ
քսան
հոգի
{նստի},
բոլոր
բանը
կը
փոխուի,
մոռցաւ,
որ
քանի
իւր
հաս
երովբէն
հասանէր:
Եւ
առ
Ադամ
մատուցեալ
{Նստի}
յահեկէ
կուսէ
Եւ
զարտաշեկն
փայակեալ
Ի
ն
,
այնուհետեւ
այդ
եկեղեցականութիւնը
պիտի
դատաւո՞ր
{նստի}
ուրիշի
խղճմտանքին,
պիտի
յանդգնի
բերա՞ն
բանալ,
մ
ոչնչով
գոյանան․
իմ
պատուելի
ազգասէրը
հանգիստ
թող
{նստի}
տանը,
նորան
թող
անհանգիստ
չառնեն,
միթէ՞
նա
երես
րեւի
այդպէս
պատահել
է...
ինչեւիցէ,
խնդրեցի
որ
{նստի},
արդէն
ժամը
տասներկուսն
էր,
իսկոյն
ղահուէ
մատու
աղաքի
մէջ,
ուր
եթէ
գիշերով
մի
տան
վերայ
մի
չղջիկ
{նստի},
բոլոր
քաղաքը
կ՚իմանայ,
այսպիսի
քաղաքի
մէջ,
աս
ով
դէպի
Բարսելոն,
որպէս
զի
այնտեղ
նաւ
գտանելով՝
{նստի}
եւ
նաւէ
Պալեստին։
Բայց
ճանապարհին
իմանալով,
որ
քը։
Ինչ
ժամանակ
կառքը
բերեցին
թագաւորին,
որ
{նստի},
մի
Յիսուսեան
աբեղայ
մօտեցաւ
Դամիէնին
եւ,
մի
քա
ը
մեղաւո՞ր
եղաւ,
որ
հետախոյզ
բանասէր
դարձաւ,
որ
{նստի}
ծանր
ու
բարակ
ոճերի
բառարան
շինէ։
Ասենք
թէ
գլուխ
մեանց
հետ
ունին
ոգու
բնական
ազգակցութիւն,
քան
թէ
{նստի}
բառ
արուեստակէ,
ձեւ
շինէ,
կամ
այս
ու
այն
ազգից
ով
իր
ածած
բոլոր
ձուերից,
եւ
բնական
ազդեցութեամբ
{նստի}
իր
ձու
ածած
տեղում
(այն
քարէ
ձուն
էլ
չլինի
կը
նս
տի
իր
ձու
ածած
տեղում
(այն
քարէ
ձուն
էլ
չլինի
կը
{նստի}
)
խելքդ
ի՛նչ
է
կտրում,
այն
քարից
ձագ
դուրս
կը
գա
ը
մեղաւո՞ր
եղաւ,
որ
հետախոյզ
բանասէր
դարձաւ,
որ
{նստի}
ծանր
ու
բարակ
ոճերի
բառարան
շինէ:
Ասենք,
թէ
գլո
փիլիսոփայ,
-
ասաց
նա
դառնալով
դէպի
երկրորդը,
-
{նստի՛ր}
նորա
մօտ
եւ
ամենայն
փռնգալուն
առողջութիւն
ասա՛
նո
բանդուսը
պատրաստւում
էր
կարդալ,
սատանան
ասաց.
-
{Նստի՛ր},
իմ
պատուական
Բուբանդուս,
որ
քեզ
աւելի
հեշտ
ու
աբերին
առ
առաջնորդութիւն
յիշեալ
եպիսկոպոսի:
Ի
{նստիլ}
իմ
ի
Կալկաթա,
զամիսս
աւելի
քան
զչորս,
տեսի
զքահ
երը
10
օր
է
խափաթմիշ
արել
են
ինձի,
տանը
մեռելկոխ
{նստիլ}
իմ,
դուրսը
մարդ
մարդու
չի
տեսնուլ,
օրը
2
անգամ
թագուհւոյն
եկն
դեսպան
'ի
Պէջ
քաղաք
յՕսմանեանց։
Ի
{նստիլ}
տասնապետի
միոյ
ծերոյ
'ի
պանդոկի,
եկին
անդ
եւ
ոմա
ոց
կախին
ամենայն
անցք
ընդ
մարդկութիւնս
եւ
դատաւոր
{նստիլ}
ի
վերայ
նորա,
հանգամանաց
աշխարհի,
եւ
ո՛չ
իբրեւ
դարս
ներկայ
չէր
հինգերորդ,
այլ
իննեւտասաներորդ:
{Նստիլ}
ի
տան,
յորում
ճրագն
եդեալ
էր
ընդ
գրուանաւ,
նշան
ան,
յորում
ճրագն
եդեալ
էր
ընդ
գրուանաւ,
նշանակէ
{նստիլ}
ի
խաւարի
եւ
չունել
զլոյս,
այսպէս
եւ
ունել
լեզուի
նեալ
է
ի
նոսայ...
պատատեալ
եւ
քօղարկեալ
երեսօք
{նստին},
որպէս
առ
հոտեալ
դիական,
պապանձեալ
իբրեւ
զհամր
նական
վէճերի
պատճառով,
շատ
մեծ
շարժառիթք
են,
որ
{նստիս}
ու
լաս,
մինչեւ
որ
թաղման
գերեզմանդ
լցուի
աչքիդ
ա
Մարսողութեան
լաւ
ժամին
Դու
դատաւոր
մի՛
{նստիր}
Խրատներով
մեր
գլխին:
Վշտաբեր
ակ
րդ՝
Սամուէլ
կաթողիկոսից
յետոյ
502
թ-նի
կաթողիկոս
{նստող}
Մուշէն
Երեւանի
մօտ
Կոտայի
նահանգից
էր,
գեղի
անու
թիւնը
առած
վերադառնում
էր
իր
երկիրը,
Վան
քաղաքում
{նստող}
Մամիկոնեան
Դաւիթ
իշխանը,
նորա
առաջը
դուրս
գալով,
լի.
կանայք
եւ
աղջիկները
վարում
են
մի
վնասակար
եւ
{նստողական}
կեանք,
դոցանից
շատը
զոհ
է
լինում
բարակացաւ
ասացե
),
եւ
դորա
յառաջանալու
պատճառը
ճանաչւում
է
նոցա
{նստողական}
կեանքը,
որից
պատճառւում
է
եւ
արիւնի
անկարգ
շրջան
ի
տակ։
Ո՛վ
չգիտէ
Բենվենուտտօ
Չելլինու
հոյակապ
{նստոյցների}
արժանաւորութիւնը,
յայտնի
է,
թէ
եւրոպական
մուզէօ
եւ
2
ժամը
լինում
եմ
ամեն
օր
Համալսարանումը,
հետո
{նստում}
եմ
տանս
իմ
գործերովս
պարապած,
այդ
ասողների
գլխու
ձ
զրկում
են
պարապելու
հաճույքից:
Դժվարությամբ
եմ
{նստում}
մի
հասարակ
նամակ
գրելու
համար:
Հիվանդությունս
բանով
ես
պարապած.
դու
զուր
տեղը
երեք
օր
տանը
չես
{նստում}.
երեւի
թէ
հարստացնում
ես
Յիշատակարանդ:
Լա՛ւ
նայ
ռատունկ,
որոնց
ստուերների
տակ
օդ
վայելելու
համար
{նստում}
են
Նախիջեւանից
եկաւորքը:
Վանքի
ամենաբազմամար
ղերից,
ոմանք
վանքի
պարսպի
մէջ,
ոմանք
պարտէզումը
{նստում}
են
իւրեանց
շինած
կտաւեղէն
տաղաւարների
տակ:
Վանքը