Պատմութիւն թագայորի Պարսից

Յամին հազարերորդի հարիւրերորդի եօթանասներորդի երկրորդի հայկազեանս թուականի [1724], ի վեցերորդում աւուրն նոեմբերի, եհաս հրովարտակ յօսմանցւոց սուլտանէն առ Աբդուլլա փաշայն` երթալ ի վերայ Թաւրէզու: Եւ սկսաւ կարգել զզօրսն ամենայն պիտոյից պատրաստութեամբ: Եւ ի լրանալ ամենայն պատրաստութեանցն ել ի ճանապարհ` գնալ ի վերայ Թաւրիզու յամսեանն փետրուարի յամին Ռ երորդիՃ երորդի ՀԴ երորդի [1725]: Եւ յառաջ եհաս նա ի գաւառն Խոյայ: Եւ եղեւ ի մերձենալ նորա ի Խոյ` ամենայն պարսիկք գիւղօրէիցն նորա փութացեալ մտին ի բերդն Խոյոյ, ուր էին մտեալ եւ հայք բազումք: Եւ յորժան ի պաշարման եղեալ նեղեցան եւ տագնապէին, ոմանք յառաջակայիցն հայոց կամէին, զի տացի բերդն, իսկ պարսիկք բարկացեալ ընդ այն` խորհէին զհայսն կոտորել եւ կորուսանել ի միջոյ իւրեանց. զի ասէին, թէ «Ոչ կամիմք օսմանցւոց տալ զբերդնե: Եւ լուռ եղեն հայքն: Ապա օսմանցին զդոբսն կառոյց ընդդէմ բերդին եւ զաւուրս Խ [40] արձակեալ` զբազում աւերս եւ զկոտորումն էած ի վերայ նորա: Ապա զզօրսն յառաջ մղեաց միանգամայն եւ եմուտ ի քաղաքն եւ էառ զբերդս: Եւ մինչեւ ցվեց ժամ կոտորելով զհակամարտսն, որք էին պարսիկք, սրով սուսերի ելից դիակամբ զբերդն. եւ զքրիստոնեայսն գերի վարեաց: Եւ յետ նուաճելոյ զբերդն Խոյայ` զԻԸ [28] օր եկաց անդ փաշայն օսմանցւոց եւ յետ այնորիկ ի մասնէ զօրաց իւրոց պահապանս կացուցեալ ի բերդի անդ` խաղացոյց անտի զզօրսն` գնալ ի վերայ Թաւրիզու:

Ընդ այն աւուրսն Հասան փաշայն առաքեցաւ ի Համատան, որպէս ցուցանէր զայս հրովարտակն, որ եհաս Աբդուլլա փաշային ի սուլտանէ իւրմէ, յորում գրեալ էր, թէ «Հրաման ետու Հասան փաշային` երթալ ի վերայ Համատանայե: Եւ ինքն Աբդուլլայն, որ ուղղեցաւ գնալ ի Թաւրէզ, երթայր յուշիկ` նուաճելով` զգաւառսն, յորս հասանէր: Եհաս ի Մարանդ գիւղաքաղաք, որոյ բնակիչքն համբաւեն, թէ անդ թաղեալ կայ մայրն Նոյի, զՄարանդ անունն ստուգաբանելով` մայր-անդ. եւ էառ զգաւառն զայն բովանդակ: Եւ անտի յառաջ խաղայր գնայր, եւ գնալով եհաս ի Սօֆիա գիւղաքաղաք, եգիտ զնա անմարդի, ամայի լեալ ի բնակչաց իւրոց, զի բնակիչք նորա առեալ զլուր կոտորածի եւ գերութեան Երեվանայ` փախուցեալ էին ի Թաւրէզ: Յետ սորա եհաս ի տեղի մի Շօր-Ջուր անուանեալ, որ մերձ է Թաւրէզու: Ազդ եղեւ իշխանին Թաւրէզու, որոյ անունն էր Ալայ-ղուլի. ել ընդդէմ նմա բազում զօրօք եւ մարտեաւ ընդ Աբդուլլա փաշային, ի պարտութիւն մատնեցաւ նա, եւ անկան ի զօրաց նորա իբրեւ տասն Ռ [10. 000]: Եւ ինքն մնացեալ զօրօքն ի փախուստ դարձեալ` եմուտ ի Թաւրէզ քաղաքն եւ անդ ամրացաւ:

Իսկ զօրքն օսմանցւոց յառաջ խաղացեալ` եկին պատեցին պաշարեցին զԹաւրեզ եւ կարգեալ կառուցին զդոբսն` արձակել ի վերայ քաղաքին: Եւ զԿ [60] օր հանապազ հրացանօք եւ դոբիւք հրձիգ արարեալ զշինուածսն նորա զփայտակերտս եւ կավակերտսն քանդեալ կործանեցին: Եւ յետ Կ [60] աւուր, իբրեւ ետես Աբդուլլայն, զի տակաւին յամառեալ պնտեալ ընդդէմ կան, հրաման ետ ամենայն զօրացն առ հասարակ յառաջ խաղեալ եւ ի քաղաք անդ մխիլ եւ միանգամայն զդոբսն ի վերայ արձակել: Եւ նոցա ամենեցուն առ հասարակ գազանաբար յարձակեալք` մխեցան ի քաղաք անդ եւ զաւուրս եօթն մարտ եդեալ ընդ հակամարտսն` զութսուն եւ հինգ Ռ [85. 000] զօրս կոտորեցին, եւ առին նուաճեցին զքաղաքն: Եւ զժողովուրդ քաղաքին եւ զկանայս եւ զմանկունս նոցա գերեցին, եւ յաւար առին զստացուածս նոցա: Իբրեւ դադարեցան ի կոտորելոյ, եւ խաղաղեցաւ քաղաքն, հանդէս արար զօրաց իւրոց Աբդուլլա փաշայն, եւ ետես զի ի հարիւր յիսուն եւ ութ հազարացն քառասուն եւ երկու հազար միայն մնացեալ էր: Իբրեւ անցին աւուրք ամսոյ միոյ յետ նուաճելոյ գաւառին Թաւրիզու, անկաւ հիւանդութիւն մահու ի զօրսն օսմանցւոց, քանզի եհար զնոսա բարկութիւնն Աստուծոյ յաղագսս անպատմելի եղեռնագործութեան նոցա, զոր արարին եւ առնէին անողորմութեամբ իւրեանց եւ շնաբարոյ զազրագործութեամբ: Եւ ի հիւանդութենէ աստի բազումք սատակեցան եւ բազումք եւս գաղտագնաց փախստական եղեալ` ցրուեցան, եւ եղեւ յոյժ նուազութիւն զօրացն օսմանցւոց: