Պատմութիւն

Եւ յետ կարգաւորելոյ զամենայն եկեալսն զիւրաքանչիւրոցն յատուկ յատուկ հովանոցս սահմանադրեցին: Եւ եկեալքն ժողովէին անդ ի վրանացն իւրեանց հովանոցս եղեգնեայ, որ մերձ էր օդախի մեծի Խանին, ընդ ծագել արեգականն:

Եւ երկրորդ կամ ի յերրորդ ժամու ելանէր Խանն ի դիւանխանան եւ նստէր: Եւ չաւուշքն մեծաձայն գոչելով, որք են Լ (30) ամէն օր ի դիմացն կանգնեալք, կատարէին զտուայն: Եւ ապա գրոհ տուեալ ճազայիրչիք, որք են Խանի թֆանկչիքն՝ ԳՌ (3000)՝ իւրեանց հազարապետօքն, եւ գնային ի մէջ եղեգնեայ պարսպին եւ կարգաւ շրջապատեալ կանգնէին երկտակ եւ երեքտակ ունելով ի ձեռս իւրեանց զհրահանելիս իւրեանց մեծամեծ թֆանկներն որոյ ծանրութիւն միոյ թֆանկին լինէր ԺԵ (15) օխայ եւ այլ աւելի, ունելով զբերանս թֆանկաց ի վեր կէս մի արծաթեայք եւ կէս մի ոսկեայ պլազուկով: Եւ որպէս գաւազան յենուին ի նոսա: Եւ ի գլուխս իւրեանց եւ թաղէ գտակ, որ է քէչէ ղալփաղ: Եւ գտակին Բ (2) կողմի իրթմաջն երկայն պոչերով, գրեալ ի վերա գտակացն. «Ալլահ Եալլահե ԳՌ (3000) աց Գ (3) կերպ գրեալ: Եւ այսպէս կից միմեանց կանգնեալ սոսկումն էր տեսողացն:

Այլ եւ ընթեր մեծի Խանին մերձ ինքեան կանգնէր իւր եղբայրն՝ Իպրահիմ խանն, յետ որոյ՝ մեծի Խանին մեծ որդին Րիզայղուլի խանն: Եւ ապա եղբօր որդին, որ էր այլ փոքր, որ էր Մուրդուզայղուլի խանն: Եւ ապա կրկին մեծ Խանի որդին, այլ փոքրագոյն, Մէհմէտ-Ալի խան: Եւ ապա միւս խաներն՝ ամենեքեան ըստ կարգի եւ ըստ պատուոյ:

Այլ եւ դիմացն պար առեալ կանգնէին Բ (2) կարգ: Որոց մի կարգն էր չանտաուլք, որք ունին ի գլուխ իւրեանց ճղայս, որպէս զագի աքաղաղին, որպէս եւ էր իսկ թէպուր աքաղաղեաց:

Եւ երկրորդն՝ նասախչիք: Որ եւ մեծաւորն իւրեանց ունի Գ (3) հատ ճղայ ի վերա ճակատին ի գտակն իւր: Եւ անդ ի ծայրս եւ ի մէջս ճղային՝ թէպուրք:

Զինուորքն իւր բազումք՝ պղնձէ կամ արծաթէ շինեալ եւ ոսկեջրեալ, նման նետին պատուանդանին՝ Գ (3) ժեռի կամ Դ (4), ժեռի նման նետից, զոր շինեն թէպրով, որպէս թզաչափ: Եւ ունին ի ձեռս իւրեանց միշտ նաճաղս դմըշխեայ երկաթէ արծաթապատ կոթով: Եւ է գործ չանտաուլոցն պահել զճանապարհներն որպէս պօստանչի պաշին՝ զանցս ճանապարհաց, զկիրճս, զծործորս, այլեւ ի բանակետղն արտաքոյ բանակին պահեն ի գիշերի: Եւ յորժամ սպանանելոյ իցէ զոք, տայ ի ձեռս նոցա, եւ նոքա սպանանեն ըստ հրամանի իւրում:

Իսկ նասախչոցն է գործ, ի պատերազմի, զոր ինչ հրամայէ, ծանուցանել զօրացն եւ ղատաղայ անել, որ է եասախ անել, եւ վարել զզօրս ի յետուստ ի պատերազմ: Եթէ ոք թիկունս դարձուցանէ՝ սպանանել: Եւ յորժամ կամի զոք կոչել, զնոսա առաքէ: Եւ ի հեռաւոր տեղիս առաքէ զնոսա՝ իբրու անողորմ դահիճս, որ վաղվաղակի կատարումն տան հրամանին: Եւ ի մէջ բանակին պահեն զտիւ եւ զգիշեր, եւ ի վերա գողոց եւ աւազակաց սոքա իշխեն: Եւ զոր ինչ գողք գողանան ի բանակն, ընչից տեարքն ի սոցանէ պահանջեն եւ առնուն:

Այլ ունի եւ ճարչիք, որ ամենայն օր, զոր ինչ հրամայէ մեծ Խանն, կանչելով ծանուցանեն ամենայն բանակին, նոյնպէս՝ եւ ի ժամ պատերազմին:

Այլ եւ ունի ԶՌ (6000) քէշիկչի, որ սպիտակ սարուխ փաթաթեն ի վերա գտակին: Բայց գտակն ամենեւիմբ ոչ երեւի, այլ սպիտակ սարուխ է փաթաթեալ ղիւրեւ: Եւ սոքա եւս ունին թֆանկս հասարակաց եւ պահեն նօպաթով զբնակութիւնն Խանին ի տըւէ եւ ի գիշերին՝ ԲՌ (2000) աւ, որ Գ (3) օր մի նօպաթ քէշիկ քաշեն: Չանտաւուլք են ԳՃ (300), նասախչիք՝ ԳՃ (300) եւ էլիաղաճլի՝ ԳՃ (300):

Եւ են էլիաղաճլիքն որդիք խաներաց կամ եղբայրք խաներաց, որ միշտ առաջի իւր կան ի սպասու: Եթէ բարկանայ ումեմն եւ հրամայէ ծեծել, սոքա ծեծեն՝ պրկելով ի վերա երեսաց ի յերկիր: ԵւԵ (5)-Զ (6) էլ[ի]աղաճլի կանգնեալ անողորմ հարկանեն, մինչեւ ասասցէ. «Բաւական է: Թողէքե: