Իսկ
յետ
գնալոյն
նոցա
ես
մնացի
միայն՝
խեղճ
եւ
ողորմելի,
միայնակ
ի
մէջ
անհուն
դաշտին
եւ
ի
մէջ
խուղիցն
բազմութեան
իմ
միաբանօքս
հանդերձ,
որպէս
բու
աւերակի
եւ
որպէս
ճնճղուկ
միայն
ի
տանիս:
Վասն
զի
գերիք
բազում
թափեցի
ի
պարսից
գերչաց
խորասանցոց,
զոմանս
թանկագին
զոմանս
աժանագին
եւ
զոմանս
ձրի
բերէին
եւ
տային
ցիս,
թէ՝
«Ի
տեղիս
եւ
ի
տեարս
իւրեանց
հասցուր»:
Կային
եւ
կանայք
յղիք
ի
միջի
իւրեանց՝
յղիացեալք
ի
տանց
եւ
յարանց
իւրեանց,
քանզի
Է
(7)
ամիս
էր
գերութիւնք
նոցա:
Որ
եւ
ոմանք
ծնան
ի
Մուղան,
եւ
հրամայեցի
Ագուլեաց
աւագիրիցու,
որ
էր
ընդ
իս՝
տէր
Թումայ
անուն,
որ
մկրտեսցէ
զերեխայսն
ի
գետն
Եփրատ
եւ
անուանեսցէ
զանունս
նոցա
Մուղան:
Ծնաւ
եւ
կին
մի
ի
Մեղրի,
եւ
անուանեցին
զանուն
նորա
Մեղրիկ՝
մինչ
տանէին
զնոսա
Ագուլիս
եւ
Աստապատ:
Կային
եւ
աղջկունք,
մանկունք
եւ
տղայք՝
Զ
(6),
Ը
(8)
եւ
Ժ
(10)
տարեկան
եւ
այլք
մեծագոյն
տղայքն՝
ԺԵ
(15)
եւ
Ի
(20)
տարեկան,
աւելի
կամ
պակաս:
Լուայ
որք
բազումք
փախեան,
օգնականութեամբն
Աստուծոյ,
եւ
զերծան:
Եւ
Գ
(3)
անգամ
ջորօք
եւ
ուղտօք,
մէկ
մէկ
ի
միաբանից
իմոց
վերակացու
եդեալ
ի
վերա
նոցա,
յղեցի.
նախ՝
յորժամ
ուղտէրն
տարան
ըղտաբանք
ի
յԷջմիածին,
քանզի
այլ
ոչ
էր
մեզ
պիտոյ:
Ընդ
նոսա
գնացին
դաս
մի:
Իսկ
զայլս
ի
յԱստապատ
եւ
Ագուլիս
առաքեցի,
վասն
զի
էր
սղութիւն
եւ
նուազութիւն
հացի,
որ
եւ
իմ
ջորօքս
հասուցանէին
ի
Դուզախն:
Եւ
գրեցի
նոցա,
զի
նոքա
հասուցանիցեն
ի
յԱստապատ
եւ
Ագուլիս,
վասն
զի
էր
անդ
Ներսէս
կաթողիկոսն
Աղուանից
Գանձասարու
եւ,
զոր
ինչ
գրէի,
վաղվաղակի
տայր
կատարումն:
Եւ
անտի
բարձեալ
զգրաստքն
մեր
ալիւր
եւ
գարի,
եւ
այլ
հարկաւոր
խուրակք
եւ
դառնային
անդրէն
առ
մեզ,
վասն
զի
ոչ
գտանիւր
հաց
եւ
ցորեան
ի
բանակն:
Եւ
թէպէտ
թային
տային
մեզ,
բայց
աւուրն,
յորում
մուրախաս
արար
զմեզ,
կտրեցին
զթայինն:
Եւ
ոչ
եթէ
միայն
ի
Մուղան
էր
նուազութիւն
հացի,
այլ՝
ամենայն
տեղիս
Թարվիզու
եւ
այսր.
եւ
Տուզախ,
ի
Կէնճէ,
ի
Ղազախ,
ի
Լօռի,
ի
Վրաց
տուն,
ի
Գեղամայ
ծովն
եզերեայքն,
ի
Ծաղկնուձորն,
ի
Ղափան,
ի
Նախչուան
եւ
Երեւան:
Այս
գրեալ
նահանգներն
օսման
օխասին
Ա
(1)-Ա
(1)
շահի
ցորեան,
եւ
այն
եւս
ոչ
գտանիւր:
Որ
եւ
մեք
ի
Մուղան՝
ի
պակասել
հացին
եւ
ալիւրին,
զոր
բերեալ
էաք
ի
սուրբ
Էջմիածնայ,
շաբաթ
մի
եւ
այլ
աւելի
խարշեալ
եւ
խանձեալ
ցորեան
կերանք:
Եւ
վասն
այս
պատճառի
աստ
եւ
անդ
բաժանէին
զազատեցեալ
գերիքն:
Որ
եւ
Գ
(3)
անգամ
Ա
(1)
-
Ա
(1)
պօլուկ
յղեցի:
Նախ՝
ընդ
ուղտոցն
յղեցի
պօլուկ
մի:
Վերակացու
եդի
զշաթիր
Մաղաքիայն
եւ
Բ
(2)
սայիք,
որք
եկեալք
էին
յԵրեւանայ
եւ
յԷջմիածնայ:
Երկրորդ
անգամ
ղրկեցի
պօլուկ
մի
գերի,
վերակացու՝
աստապատցի
ամբարտար
Սարգիս
վարդապետն
եւ
Հնձուց
վանից
Եղիայ
վարդապետն՝
որ
տարին
ի
Տուզախ
ընդ
մեր
ջորոցն:
Եւ
գրեցի
Գանձասարու
կաթողիկոսին,
զի
աւանակաւ
եւ
կամ
եզամբ
հնարիցէ
եւ
յղիցէ
մինչեւ
ցԱգուլիս,
եւ
զմեր
ջորիքն
խորակ
բարձեալ
դարձուսցէ
զմեզ
Եղիայ
վարդապետն,
եւ
Սարգիս
վարդապետն
գնասցէ
ընդ
գերեացն:
Եւ
այս
միջոցս,
մինչ
գնային
ի
Տուզախ,
եղեւ
բաժանումն
խիլային
եւ
հրաման
մեզ՝
գնալ
յԵրեւան,
զի
Ե
(5)
աւուր
ճանապարհ
է
Տուզախին
ի
Մուղանու:
Այլ
եւ
զոմանս
ի
ջորոցն
յղեալ
էի
ի
Շամախի
ընդ
Տաթեւու
Մկրտիչ
վարդապետին
Ղափանցւոյ,
զի
բերցէ
եւ
նա
խորակ
մեզ
եւ
անասնոցն,
զի
յետի
օրերն
թանկացաւ
ցորեանն
եւ
գարին
ի
Մուղան:
Եւ
եղեւ
Թարվիզի
լիտրն
Ա
(1)
զօլաթա
եւ
Ժ
(10)
թիմին
որ
է
ԹՃ
(900)
դրամ:
Եւ
ի
փետրվարի
ԻԱ
(21)
եկն
Մկրտիչ
վարդապետն՝
բարձեալ
Դ
(4)
ջօրօք
ալիւր,
եփած
հաց,
գարի
եւ
գինի,
ունելով
ընդ
իւր
եւ
զԻսրայէլ
վարդապետն,
Մեսարու
վանից
Բ
(2)
քահանայք
եւ
Ե
(5)-Զ
(6)
իշխանք:
Որում
խնդիրք
ուզէին
ի
մէնջ
վասն
Բ
(2)
իրաց:
Մի՝
վասն
ճզիէյին,
զոր
շատ
պահանջէին,
խնդրեցին՝
ըստ
առաջի
սահմանին.
տնով
մարդու
Գ
(3)
ղուռուշ
եւ
ազապ
տղայոց
ղուռուշ
եւ
կէս:
Այլ
եւ՝
վասն
բնակութեան,
զի
զՇամախին
աւերեալ
էր
եւ
քակեալ
Վալինամաթն,
յորժամ
էառ՝
յառաջ
քան
զգալն
ի
Կէնճէ,
եւ
Ը
(8)
ժամու
ճանապարհ
հեռու
ի
Շամախուցն
հողէ
բերդ
մի
շինեալ,
հրամայեաց
զմնացեալ
շամախեցիքն
անդ
բնակեցուցանել:
Եւ
զի
էր
օդն
ապականեալ,
եւ
տեղն՝
շողային
եւ
ջուրն՝
պակաս
եւ
տաճկունք,
որք
են
լակզիք
եւ
սուննիք,
վշտացուցանէին
եւ
նեղացուցանէին
զտառապեալսն,
այսինքն՝
զազգն
մեր,
վասն
որոյ
խնդրեցին
բազում
անգամ
կրկին
բնակիլ
ի
աւերեալ
Շամախու
քաղաքն,
որ
եւ
բարկացեալ՝
իսպառ
քանդեաց:
Վասն
որոյ
անճարացեալ
եկին
առ
իս
աղերս:
Որ
եւ
ես
սրտապնդեալ
արզ
արարի
մեծի
Վալինամաթին
եւ
խնդրեցի
ի
նմանէ
տալ
հրաման՝
շամախեցի
հայոց
արտաքոյ
նոր
շինած
բերդին,
ժամու
մի
ճանապարհ
հեռի
ի
բերդէն,
ի
տեղի
մի
վայելուչ,
զոր
նոքա
խնդրեցին,
զի
շինեսցեն
վասն
իւրեանց
բնակութիւն,
եւ՝
հող
ըստ
պիտոյից
զի
տնկեսցեն
այգիս
եւ
արասցեն
արտս:
Այլ
եւ՝
ի
գետոյն,
զոր
գտանիւր
անդ
մերձ,
առու
մի
ջուր,
զի
առոգանիցի
գեղն
եւ
արտորայքն
եւ
այգիքն
իւրեանց:
Այլեւ՝
շինելոյ
եկեղեցի
մի,
զի
անհնար
է
հայոց
ազգին
առանց
եկեղեց[ւ]ոյ
բնակիլ
ի
տեղի
մի՝
թեեւ
դրախտ
իցէ:
Եւ՝
վասն
ճիզիյէին,
եւ
այլազգիքն
զիւրեանք
մի
նեղացուցանեն
եւ
մի
խ[ո]ւիցեն:
Եւ
առժամայն
շնորհօքն
Աստուծայ
քաղցրացաւ
սիրտն,
եւ
զիջաւ
ի
խնդիրս
իմ:
Եւ
վաղվաղակի
շնորհեաց
զրախամն՝
ընդարձակ
բանիւք
գրեալ
զպույրուլթուն,
առաւել
քան
զխնդիրն
իմ:
Յորմէ
առեալ
գնացին
մեծաւ
ուրախութեամբ
եւ
շնորհակալութեամբ,
օրհնելով
զԱստուած:
Իսկ
ի
Տուզախ
գնացող
Եղիայ
վարդապետն
եկաւ
փետրվարի
ԻԲ
(22)
օրն
կիրակի:
Եւ
ի
նոյն
գիշերն
գողացան
զՂուլայ
ձիակն
իմ
եւ
ածին
ինձ
տրտմութիւն
մեծ,
զի
էր
յոյժ
հանդարտ
եւ
հաւասարագնաց
ձի՝
ըստ
իմում
սրտի:
Եւ
կրկին
թափեցի
ի
գերեացն,
որքան
որ
կարողացա:
Եւ
կարացի
հնարել
եւ
գտանել՝
փոխ
ըստակ
առի
եւ
տուի
գին
գերեացն:
Եւ
այն
էր
մեծ
փորձութիւն,
զի
հետիոտս
ոչ
կարէին
գնալ,
եւ
ըստ
բաւականին
գրաստ
ոչ
գտանիւր: