ԻԲ.
Եւ
իբրեւ
խաւսեցաւ
երանելին
Գրիգորիոս
զայս
ամենայն՝
առ
հասարակ
զձեռս
զաւձիւք
արկեալ՝
զպատմուճանսն
պատառէին
թագաւորն
եւ
նախարարքն,
եւ
այլ
իջեալ
ի
ընդ
առ
հասարակ
իբրեւ
ընդ
մի
բերան.
«Արդ
կայցէ՞
ինչ
մեզ
յոյս
թողութեան
յԱստուծոյ.
զի
մեք
կորուսեալ
էաք
ի
տգիտութեան
մերում
եւ
ի .
արդ՝
իցէ՞
թէ
թողցին
մեղքս
այս
մեր
»։
2
Ետ
պատասխանի
Գրիգորիոս
եւ
ասէ
Մարդասէր
է
Տէր,
երկայնամիտ
եւ
բազումողորմ .
գթած
առ
ամենեսեան
որ
կարդան
առ
նա,
եւ
խնդրեն
ի
նմանէ՝
թողու
։
3
Իսկ
նոքա ,
«Ծանո՛
մեզ,
եւ
հաստատեա՛
զմիտս
մեր,
զի
մարթասցուք
աղաչել
զերեսս
Արարչին
մերոյ
զոր
ոչն .
դարձեալ
արդարեւ
դարձցի՞
եւ
ընկալցի՞
զմեզ
յապաշխարութիւն.
եւ
եւս
տեղի
դարձի,
եւ
չիցէ՞
արդեաւք
հատեալ
յոյս
կենաց
մերոց
ի
։
4
Կամ
դու
արդեաւք
ո՞չ
յիշեսցես
զչարիսն,
զոր
մեք
ընդ
քեզ
արարաք.
եւ
մեզ
վարդապետութիւն,
եւ
ո՞չ
կալեալ
ընդ
մեզ
ոխս
եւ
ո՞չ
չարակնիցես
զմեզ,
եւ
ո՞չ
արկանիցես
զմեզ
ճանապարհէն»։
5
Եւ
առ
հասարակ
գոչիւն
բարձեալ
ի
գոչիւն
լալոյ
թագաւորաւն
հանդերձ՝
ամենայն
անկեալ
թաւալէին
առաջի
նորա.
զի
սակաւիկ
մի
ոչ
կարէին
մեկնել
ի
նմանէ,
վասն
անհնարին
տանջանացն։
6
Զի
թէ
լինէին
երբեք
ուրեք
ի
նմանէ՝
անդէն
դիւացն
ի
վերայ
հասեալ
զայրագնեցուցանէին
անդէն
իւրեանց
ուտել
զմարմինս
իւրեանց։
7
Արդ՝
իբրեւ
լուաւ
սուրբն
Գրիգորիոս
զայս
ամենայն
բանս
զոր
խաւսեցան
առաջի
նորա,
նա
յարտասուս
հարեալ
ասէ
ցնոսա.
«Դուք
ինքնին
գիտէք
ամենայն
չարիս,
զոր
ընդ
արարէք.
կարիցէ
մարդ
յայնչափ
չարչարանաց
վերայ,
կամ
գո՞յր
հնար
ժամ
մի՝
լոկ
ի
տեսլենէ
աւձի
միոջ
բացուստ
ի
բաց,
թող
թէ
ի
մէջ
բազմութեան
լինել
ամս ,
եւ
ողջ
ապրել,
եւ
տոկալ
եւ
բնակել
եւս
հանապազ
ի
մէջ
նոցա։
8
Նախ
յայդմ
իսկ
տեսէք
Արարչին,
զի
որ
զամենայն
արար՝
զիարդ
եւ
կամի,
յորժամ
եւ
կամի,
յորժամ
եւ
կամի
կարող
է
զիւրաքանչիւր
բարս .
զի
եւ
զթունաւոր
գազանս
որ
յանհնարին
գբի
անդ՝
ընդ
իսկ
ընդ
իւրում
ծառայիս
քաղցրացուցանէր։
9
Զի
թէպէտ
եւ
մեք
անարժանք
սակայն
վասն
աւգտի
զմեզ
պահեալ՝
զիւրոց
զաւրութիւն
զի
զմեզ
պահեալ
ածեալ
եւ
ի
ձեր
մշակութեան
գործն
եկեալ,
եւ
զաւգուտն
զձեր
բերեալ,
Աստուծոյ
մեաւք
առ
ձեզ
։
կամ
է՞ր
արդեաւք
հնար
միոջ
ունել
սկայի
որպէս
իսկ
աչաւք
ձերովք.
զիա՞րդ
էր
հնար
այդմ
լինել,
եթէ
ոչ
էր
տուեալ
զիրաւունս
յաղթութեանն՝
զիւր
ի
ձերոց
յանցուածոց
։
վասն
մահուան
այնոցիկ
սրբոց
երանելեացն,
որոց
արիւն
նոցա
հեղեալ
ձերում,
որք
արժանի
եղեն
շնորհացն ,
վասն
որոյ
եւ
ձեզ
այց
եւ
խնդիր
Հայաստան
աշխարհիս.
վասն
նոցա
արդար
հեղլոյ
եւ
ձեզ
քաւութիւն
շնորհի
աւադիկ
Աստուծոյ։
Իսկ
վասն
իմ՝
արդեաւք
ես
ո՞չ
էի
ի
հրամանէ
Աստուծոյ
ձեզ
քարոզ,
այլ
ի
կամս
մտա՞ց
իմոց
եւ
զիա՞րդ
հնար
էր
այնմ
լինել։
Իսկ
արդ
գո՞յր
ինձ
արդեաւք
հնար
իշխանութեան՝
բան
մի
ի
ձէնջ
թաքուցանել
թո՛ղ
թէ
հրաման
առեալ
յԱստուծոյ։
Զի
եւ
ես
ի
խոր
անդ
զամենայն
աւր
տեսեալ
աչաւք
բացաւք
Աստուծոյ,
զի
հանապազ
քաջալերէր
զիս
եւ
ասէր,
որպէս
եւ
այժմ
իսկ
զնոյն
տեսիլ
տեսանեմ
որ
ասէ
ցիս,
թէ ,
պինդ
կաց,
զի
Տէր
Աստուած
պահեաց
զքեզ
եւ
արժանի
համարեցաւ
իւրոյ
եւ
ետ
քեզ
զգործս
մշակութեան
իւրոյ,
զի
եւ
դու
ընդ
այլ
մշակսն
վարձս
առցես
զանապական
պարգեւացն
Քրիստոսի»։
15
Զի
եւ
ձեր
զիս
ի
խոր ,
յանհնարին
տեղին
մահուան,
եւ
ելեալ
ողջանդամ
կամաւքն
Աստուծոյ։
16
Իբրեւ
ոչ
եթէ
զայս
ասելով՝
անձինս
պարծանս
տամ,
այլ
ոչ
հնար
է
թաքուցանել
Աստուծոյ
քանզի
ոչ
թաքչի,
այլ
պատմի։
17
Վասն
զի
ի
մահուանէ,
որ
յաչս
ձեր
մեռեալ
համարեալ
էի,
որպէս
եւ
դուք
իսկ
վկայէք
ինձ
եւ
դուք
զի
մեռեալ
էիք
ի
մեղս
ձեր՝
ի
ձեռն
։
18
Վասն
զի
տուաւ
ի
ձեռս
իմ
պատմել
ձեզ
զհրամանս
Աստուծոյ
դարձուցանել
զձեզ
ի
ստուգութիւն
ի
ճշմարտութեան ,
ի
բաց
լինել
ձեզ ,
ի
քարեղէն,
ի , ,
ի
պղնձագործ
պատկերաց
այտի,
որ
ոչ
ինչ
իսկ
են
եւ
ոչ
ումեք
պիտանացու .
առ
Աստուած
կենդանի,
որ
արար
զերկինս
եւ
զերկիր
եւ
զծով
եւ
զամենայն
որ
է
ի
նոսա
եւ
ի
Բան
նորա՝
յՈրդին
միածին,
եւ
ի
Հոգին
կենդանի
եւ
կենդանարար,
սրբիչ
եւ
քաւիչ
երկրպագուաց
եւ
փառաւորչաց
իւրոց։
19
Իսկ
եթէ
զձեզ
յորդոր
յաւժարութեամբ
առ
Աստուածութիւն
անդր՝
յաւժարութեամբ
սկիզբն
արասցուք
ձեզ
պատմելոյ
վասն ,
թէ
զիա՛րդ
բարի
աշխարհս
ստեղծաւ
ի
բարերարէ
անտի,
զիա՛րդ
վարեցան .
զի
ոմանք
ի
մարդկանէ
զհաճութիւն
կամաց
կատարեցին
առ
Աստուած
թէ
զչարն
գործեցին՝
աստէն
պատժեցան .
թէ
զիա՛րդ
եկն
Որդին
Աստուծոյ
մարմնով
անարգութեամբ.
թէ
զիա՛րդ
գալոց
է
ի
վախճանի
նովին
եւ
փառաւք
Հաւր,
եւ
վասն
բարեացն
եւ
հանդերձեալ
դատաստանին.
եւ
թէ
առ
այժմ
զիա՛րդ
աւրէն
է
գնալ
ըստ
կամացն
Աստուծոյ
եւ
թէ
զիա՛րդ
ապաշխարութիւն
գտանել
ընդ
նմին
եւ .
եւ
թէ
զիա՛րդ
զմեղուցեալսն
տգիտութեամբ՝
քաւել,
եւ
ըստ
կամացն
Աստուծոյ
փախչել
ի
չարէ
եւ
զբարիս
գործել
եւ
խոստացելոց
բարեացն
հասանել
եւ
թէ
զիա՛րդ
արժան
է
գնալ
ի
։
20
Զայս
ամենայն
կարգաւ
մի
ըստ
միոջէ ,
անաշխատ
լեզուաւ
եւ
անհանգիստ
բերանով.
զի
Տէր
ըստ
իւրում
ընկալցի
զձեր
ապաշխարութիւնդ,
եւ
դուք
արժանի
մտանել
ի
շնորհս
ի
ձեռն
Տեառն
մերոյ
Յիսուսի
Քրիստոսի։
մեք
ի
սկզբանցն
սկիզբն
արարեալ՝
սկսցուք
ցուցանել
զաշխարհի
զարարչութիւնն
բարերարութեան
բարեացն
ի
բարերարէն,
եթէ
դուք
սրտի
մտաւք
ունկնդիր
լինել
եւ
հաւատալ։
Սակայն
մեք
անտուստ
ի
բնէ
սկիզբն
արասցուք
նախ՝
վասն
մեծի
միոյ
միայնոյ
բարերարին
եւ
ապա՝
ամենեցուն
ի
նմանէ։
23
Այլ
զամենայն
ի
յաւգուտ
փութամք
կատարել
ըստ
հրամանի
Աստուածութեանն.
կարեւորագոյն
համարեցաք
ընդ
նորա
եւ
վասն
նորին
եւ
նմանագոյն
բանիւք .
զի
վասն
են .
քանզի
գիտեմք,
նա
է
ճշմարիտ
Աստուած։
24
Այլ
ոչ
եթէ
զանհաս
բնութենէն
կարիցէ
ոք
ճառել,
եւ
որպէս
էն՝
զայն
կարիցէ
ոք
պատմել.
զի
անհաս
եւ
անբաւ
եւ
անբաւանդակ
անքնին ,
անմատոյց
եւ
անիմաց
է
յամենայն
արարածոց,
աներեւոյթ
ի
տեսլենէ
եւ
մաւտ
առ
ամենեսին
խնամով
տեսչութեամբ
գթութեամբ
շնորհաւք
մարդասիրութեան
իւրոյ.
ոչ
տեսաւ
երբեք
ի
մահկանացու
մարմնաւորաց,
նա
եւ
ոչ
ի
հոգեղինաց
եւ
ի
հրեղինաց
զուարթնոց։
Միայն
փառաւորեալ
արարածոց.
քանզի
ամենայն
ինչ
ի
նմանէ
է,
բայց
նա
միայն
ինքնութեամբ։
Սակայն
արք
արդարք
ի
մարդկանէ,
արժանի
ճանաչել
զարարչութիւն
նորա,
եւ
կամացն
եւ
աստուածամերձ
կենացն
պատմող
մարգարէք
անուանեցան
ի
Եբրայեցւոց,
յԱբրահամեան
զաւակէն,
որ
ընտրեալ՝
ամենայն
ազգաց
հայր .
զի
ի
գլուխ
հաւատոց
արդարութեան
ամենեցուն
ելեալ
յառաջահաւատն
պարծանաւք,
արդարեւ
իսկ
հայր
անուանեալ
յորոյ
աւրինակ
եւ
ծնունդքն
սերեալք
ի
նմանէ՝
ժողովուրդ
առաջին
եւ
սեպհական
անուանեալ։
Յորոց
եւ
մարգարէքն
իբրեւ
լուսաւորք
աստուածապայծառ
ծագեցին,
որք
Հոգւոյն
շնորհաց
Աստուածութեանն
արժանի
եղեն՝
ուսուցանել
ամենեցուն
Աստուծոյ
եւ
եւ
նորուն
ուղղութեան
երկնաւոր
ամենայն
առաջի
դնելով
որպէս
նոցուն
իսկ .
որ
յամենեցունց
մինչ
ի
վախճան ,
լի
արարեալ
զտիեզերս
յաւրինեալ
յանդիման
կացուցանել
զարուեստն
աստուածեղէն
բանիցն
որպէս
զի
հնար
լիցի
ամենայն
հնազանդելոցն
բանից
նոցա՝
զԱստուած
ինքնին
գլխովին
յանդիման
տեսանել
ըստ
տեսչութեանն։
28
Արդ՝
ի
մէջ
աստուածապաշտ
գնդաց
մարգարէիցն
ոմն
յարուցեալ
մեծ
մարգարէ,
անուն
Մովսէս
կարդացեալ,
արժանի
եղեալ
Աստուածութեան .
որոյ
սկիզբն
արարեալ
ուսուցանելոյ
յամենաստեղծ
յսկզբնագործ
ժամանակէն՝
աշխարհահամար
աշխարհապատում
մարգարէութեամբ՝
ամենեցուն
աւանդեաց
զճշմարիտ
գիտութիւն։
29
Ըստ
նմին
աւրինակի
եւ
մեր
անտի
սկիզբն
արարեալ՝
ամենուսոյց
շնորհաւք
Հոգւոյն
ի
գործ
արասցուք
վարդապետել
ձեզ
փոյթ
կալեալ
վասն
երկուց
աշխարհաց
ի
բարերարէն
Աստուծոյ
վասն
սկզբան
եւ
կատարածի,
վասն
անցաւորիս
եւ
վասն
։
30
Մեզ
բանք
ի
բերան
մեզ՝
ցուցանել
զաւգուտն,
եւ
ձեզ՝
լսել,
ընդունել
եւ
հաւատալ,
եւ
քակել
ի
գործոց ,
եւ
աստուածամուխ
կենացն
լինել
ժառանգորդ։
սկսցուք
շնորհաւքն
Քրիստոսի
ձեզ
պատմել
մի
ըստ
միոջէ
մանրապատում ,
եւ
դուք
ունկնդիր
եղեալ
սրտի
մտաւք