Պատմութիւն Հայոց

ՃԻԶ. * Յայնմ ժամանակի լու եղեւ այս յերկիրն Հայոց Մեծաց ի դուռն թագաւորութեանն Արշակունեաց առ Տրդատ արքայ Հայոց Մեծաց։ 2  Որ իբրեւ լուաւ զայս՝ բազում փառաւորութիւն ամենատեառնն մատուցանէր խնդութեամբ եւ մեծաւ ուրախութեամբ գոհանայր զայնմանէ որ ընդ ամենայն երկիր զիւր սուրբ անունն * փառաւոր առնէր։
       3  Ապա * իբրեւ լուաւ զայս ամենայն մեծ արքայն Հայոց Տրդատ՝ * խորհուրդ առնոյր վասն ճանապարհացն այնոցիկ հանդերձէր կազմէր առնոյր ընդ իւր զմեծ արքեպիսկոպոսն զԳրիգորիոս եւ զնորին որդին զԱրիստակէս եպիսկոպոս եւ * զմիւս եպիսկոպոսն զԱղբիանոս ։ 4  Եւ ի զինուորական կողմանէն՝ զչորեսին գահերէցսն իւրոյ տաճարին որ * բդեաշխքն կոչին զառաջին սահմանակալն ի Նոր Շիրական կողմանէն եւ զերկրորդ սահմանակալն յԱսորեստանեայց կողմանէն եւ զերրորդն՝ յԱրուաստան կողմանէն * զչորրորդն՝ ի Մասքթաց կողմանէն զմեծ իշխանն Անգեղ տան եւ զթագադիր ասպետն եւ զսպարապետն մեծ եւ զիշխանն Մոկաց եւ զիշխանն Սիւնեաց եւ զիշխանն Ռշտունեաց եւ զիշխանն Մաղխազութեան տանն եւ զշահապն Շահապիվանի եւ զիշխանն սպասկապետութեանն ։ 5  Եւ այլ բազում մեծամեծաւք եւ եաւթանասուն հազարաւ ընտիր ընտիր զաւրու հանդերձ՝ խաղայր գնայր յԱյրարատ գաւառէ ի Վաղարշապատ քաղաքէ՝ անցանել ի սահմանս Յունաց։
       * Զանց առնէր * զբազում աւթեվանաւք մեծաւ ուրախութեամբ» ։ 7  Եւ բազում պատիւս պատրաստութեան հպարտութեան ըստ քաղաքաց քաղաքաց դիպելոց * եւ իշխանաց իշխանաց պատահելոց գտանէին մեծարանս ընդունելութեան։ 8  Ընդ ցամաք եւ ընդ ծով փութացեալ աճապարէին * մինչ երթային հասանէին յաշխարհն Իտալիացւոց * յերկիրն Դաղմատացւոց * ի թագաւորակաց քաղաքն Հռովմայեցւոց ։
       9  «Զորմէ * իսկոյն պատմեալ յարքունական պաղատանն զոր իբրեւ լուաւ * աստուածակարգ թագաւորն պատուակալ աթոռոյն Կոստանդիանոս եւ հայրապետն մեծ արքեպիսկոպոսն աշխարհամուտ դրանն որում անուն կոչէր Եւսեբիոս՝ մեծաւ սիրով * պատիւ արարեալ՝ * ընդ առաջ ելանէին * եւ տուեալ միմեանց զհանգիտապատիւ ողջոյնն ուրախ լինէին։ 10  Եւ եղեալ ժամանակս ինչ անդէն ի տիեզերական քաղաքին»՝ ապա զարմացեալ աստուածասէր կայսրն Կոստանդիանոս հարցանելով զարքայն Տրդատ թէ * Զիա՞րդ կամ ո՞րպէս եղեն առ քեզ Աստուծոյ սքանչելիքն »։
       11  Իսկ նա կաց պատմեաց առաջի կայսերն զամենայն արարեալսն * Աստուծոյ * առ նա զբարերարութիւնսն։ 12  Եւ զանհնարին զպատուհասն զլինել ի կերպարանս անասնոյ ոչ ամաւթ համարեցաւ պատմել նմա ։ 13  Եւ զհամբերութիւն նահատակեալ վկայիցն քաջութեան եւ ո՛ր գործք գործեցան * եւ ո՛րպէս բնութիւն զաւրութեան նոցա։ 14  Կամ զոր անդէն իսկ * յանդիման ցուցանէր կայսերն * զտարեալն ընդ իւր * զԳրիգոր եթէ Այս այն այր է ասէ * յոյր ձեռն ծանեաք մեք * զմարդասիրութիւնն Աստուծոյ * եւ զնորին ժուժկալութիւն համբերութեանն նշանաւոր զարմանագործութեանցն ։ 15  Վասն որոյ զարմացեալ կայսրն Կոստանդիանոս խոնարհեցուցեալ * զանձն՝ անկանէր առաջի Գրիգորի զի աւրհնեսցի ի նմանէ եւ բազում վայելուչ մեծարանաւք * պատիւ արարեալ նմա իբրեւ խոստովանողի Քրիստոսի * ըստ արժանաւորութեան նորա։
       16  Սոյնպէս եւ արքային Տրդատայ իբրեւ եղբաւր սիրելւոյ սէր ցուցեալ * ուրախութեամբ մեծաւ * մանաւանդ վասն աստուածածանաւթութեան նորա՝ * առաւել դաշինս կռէր ընդ նմա միջնորդ կալեալ զհաւատսն * որ * ի Տէր Քրիստոսն էր * զի անշուշտ մինչ ի բուն զհաւատարիմ սէրն ի մէջ թագաւորութեանցն պահեսցեն զի եւս * քան զեւս առաւելագոյն * զարքայն Հայոց հաստատեսցէ յԵրրորդութեան հաւատսն։ 17  Իսկ Տրդատիոս պատմէր եւ վասն վկայիցն Աստուծոյ թէ ո՛րպէս կամ զի՛նչ աւրինակ վկայեցին ։
       * Ապա եւ կայսրն Կոստանդիանոս սկսաւ պատմել նմա վասն ազնուական վարուց նոցա զոր յառաջագոյն գիտէր՝ * մինչդեռ էին անդէն յիւրեանց աշխարհին * թէ ո՛րպէս հաճոյ վարուքն էին եւ կամ ո՛րպէս ազնուականք ի մարմնաւոր կողմանէ տոհմակցաց իւրեանց։ 19  Եւ զգործսն զաւրութեան * յաղթութեանն՝ * յԱստուծոյ նմա տուեալ՝ պատմէր առ ամենայն թշնամիսն ճշմարտութեանն յաղթող երեւեալ։ 20  Ասէ. «Գիտեա՛ եղբայր զի Աստուած յամենայն երկրի երեւեցուցանէ զիւր * ողորմութիւն զաւրութեանն զի ամենայն արարածք նորա ծանիցեն զնա * եւ լինիցին նորա փառաւորիչք ճշմարտութեամբ քանզի այնպիսի երկրպագուս իւր * խնդրէա»։
       * յետ այսորիկ * մեծարեալ լինէին դարմանաւք * եւ մեծապատիւ շքեղութեան կարգաւք * յարքունեացն եւ յեկեղեցեացն եւ ի պատուական իշխանաց քաղաքին * եւ մեծամեծ պատարագաւք եւ * երեւելի պարգեւաւքն պատուեալ սիրով» ։
       * Եւ ապա հրաժարեալ ի ծիրանափառ աւգոստականացն եւ ի սրբոյ կաթողիկոսէն ընկալեալ ողջոյն յեկեղեցւոյն եւ յերեւելի իշխանաց քաղաքին եւ ամենայն իրաւք յաջողեալք՝ ելանէին յոսկիապատ կառս արքունատուրս եւ մեծաւ շքով եւ բազում վայելչութեամբ ունէին զճանապարհս արքունականս» ։
       23  «Եւ ամենայն քաղաքաց պատահելոց * պայծառագոյն երեւէին * եւ * մեծամեծս ըստ արժանաւորութեան արքայութեանն պատուեալ անդստին մինչեւ գային հասանէին» յերկիրն Հայոց յԱյրարատեան գաւառ * ի Վաղարշապատ քաղաք * ի հանգստակայս սրբոցն։
       24  Եւ բերէին զպարգեւսն տուեալս անդստին զոսկին եւ զարծաթն եւ զպատուական կարասին * ի նուէր սպասու * եկեղեցւոյն Աստուծոյ * եւ ի տունս նուիրաց սրբոյ վկայիցն դնէին * նաեւ զտուեալ զոսկի սպասս կայսերն ի նոյն հանգիստ սրբոցն դնէին ։ 25  Եւ առաւել զիւրեանց եկեղեցիսն * շինեալ հաստատէին։
       26  Եւ մեծն * Գրիգոր առ շրջել ընդ աշակերտեալսն յառաջագոյն եւ հաստատէր զնոսա * ի ճշմարիտ վարդապետութեանն։