Անգիտաց Անպէտ

ՆԱՐՃԻԼ

որ է հնտի ընկուզն. լաւն այն է որ նոր լինի. տաք է Բ տարաճան, եւ չոր է Ա տարաճան. զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ թէ զհնտի ընկզին մէջն ծեծես, եւ շաղայիղին մէջն լնուս, եւ Խ աւր յաղբն թաղես, եւ ետեւ հանես, յիրմէն մէկ աղէկ մազի ներկ ելանէ զարմանալի: Եւ իր դալարն՝ զանձն աղէկ կերակրէ, եւ զսերմն յաւելցնէ, եւ զգոզին կաթնիլն կտէ, եւ զիրիկամն տաքցնէ, եւ զհովութիւնն տանի, եւ կռնակին ցաւուն աւգտէ, եւ արծուոց՝ որ ի հովութենէ լինի՝ աւգտէ. եւ իր եղն աւգտէ հով քամուն. եւ զստամոքն վատուժցնէ. զիր չարութիւնն տանի ֆանիտն. եւ իր փոխանն՝ Բ իր չքաւքն՝ շուշման, եւ Բ իր չքաւքն՝ խաշխաշն, եւ իր չքաւքն՝ զանճապիլն է: Ասէ Պտ, թէ յ. նարճիլ, եւ ըռանիճ այլ կասեն, եւ ինքն հնտի ընկուզն է, եւ պ. նարկիլ կասեն, եւ ի Շիրազ՝ կիրտու ի հնդի կասեն. լաւն այն է որ թաժայ լինի եւ սպիտակ, եւ քաղցր. բնութիւնն տաք է Բ տարաճան, եւ գճ է յառաջի տարաճան. եւ զանձն աղէկ կերակրէ. եւ լաւն այն է որ զկեղեւն տաշես եւ հապա ուտես. եւ չի մարսել կեղեւն. եւ այն որ հին է, զտափակ ճճին հանէ: Ասէ Գրոցս շինողն, թէ հնտի ընկզին ծառն նման է ամպրուի ծառին տերեւին եւ ճղին. եւ յամէն ճուղ Ե Զ պտուղ կունենայ. եւ իր պտուղն լիֆ ունի. եւ յամէն տարի պտուղ կուտայ. եւ իր ջրին՝ յատվախ կասեն. քաղցր կու լինի, բայց մինչեւ ի կէս տարի չի դիմանալ:

ՆԱՐՖԱՐՍԻՆ.

ինքն ի մարուրին «մարվինե ցեղերուն է եւ սուգծու է. եւ խառնել են յինքն եթողներուն. եւ ինքն վնասակար եւ սպաննող է խիստ:

ՆԱՂԻՇՏ.

ինքն խոտ մըն է որ ի սղին կայիկին եղջուրն կու նմանի, եւ այնոր նման կու բուսնի. եւ մէջն ի լիք կու լինի. եւ մանտր հատկներ ունի. եւ թեթեւ լինի. եւ համն ի ղարանֆուլին համն կու նմանի. եւ ոմանք այսոր՝ վայրի նուռ կասեն. աւգտէ լերդին եւ ստամոքցաւին. զհայզն բանայ, եւ զգոզն յորդորէ, եւ զգիճութիւնն չորացնէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է:

ՆԱՐՔԻՎԵԱՅ

ինքն խաշխաշին Ա ցեղն է. եւ ոմանք ասեն թէ սեւ խաշխաշն է. եւ թէ զկեղեւն ի ճղէն բաժնես, եւ չորացնես, եւ լոսես, եւ թանծր շտերուն վրայ ցանես, կակղացնէ. եւ թէ հռ. ձիթով խառնես եւ աւծես՝ շահն յաւելի լինի. թէ զամէնն այրես եւ մաղես եւ յանձն աւծես զերդ խրզմա՝ զմազն ի վայր թափէ, եւ այլ չի բուսնի. եւ թէ մանին աւծես՝ աւգտէ. եւ թէ զհատն եւ զտերեւն եփես, եւ տաս պալղամի ցաւերուն տիրոջն, որ երբ աւծնէ՝ (sic) զպալղամն եւ զքամին հանէ. եւ թէ զհունտն մանտր ծեծեն, եւ մեղր խառնեն եւ ուտեն, այրած սավտայէ եղած ջերմերուն աւգտէ. եւ արծուոց աւգտէ. եւ ի հովութենէ լուծմանն այլ աւգտէ. եւ սնկանն այլ, եւ յէրղնիսային, եւ ճռան ցաւուն այլ աւգտէ «եւ կռնակին ցաւութեան այլ աւգտէե. փորձիւ է:

ՆԱՐԴԻՆ

որ է սնպուլ ի ըռումին (Nard grec): Եւ Գրոցս շինողն ասցել է թէ ինքն տակ է, որպէս մամիրան. եւ բարակ եւ դեղին է, որպէս ասարոն. եւ շատ մազմզուկ ունի. եւ բարակ է այսոր մազմզուկն քան զասարոնին. եւ լաւն այն է որ գէր եւ նոր լինի, եւ անուշահոտ է. եւ այնոր գունն որ սպիտակութիւն քշտէ՝ չէ աղէկ. եւ նարդինին բնութիւնն տաք է Բ տարաճան, եւ չոր է Գ տարաճան. եւ թէ զերդ ծարուր յաչքն քաշես՝ զարտեւանունքն բուսցնէ. զգոզն եւ զհայզն բանայ. եւ արգանտին ուռէցին աւգտէ, յորժամ աւազան առնես. թէ Ա դրամ տան ֆալիճին եւ լակուային, աւգտէ. եւ Սահակն ասէ, թէ թոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի քիթրան. եւ իր փոխանն հնտի սնպուլն (Nard indien) է: (ֆու կասեն, մանր քօք մըն է. ի յայս նարդինս կու նմանի: )

ՆԱՖՈՒԽ.

որ է տիլեաւսն. յիշած է իր համարն:

ՆԱՐԿԻՎԵԱՅ

ըռումման ի յասալ ասեն, ինքն խաշխաշն է. յիշած է: Եւ ասեն թէ սեւ խաշխաշն է:

ՆԱՂԸՍՏ

յ. Նարքասիս). մր է նարմուշքն. յիշած է իր համարն, Աստուծով:

ՆԱՊ ԸԼ ԿՈՒԼԱՊ.

նէշ ի սակ ի տիվանա, եւ այն որ չէ կատղած, յէզմ «յէզսամե (Platane ?). յիշած է:

ՆԱՐԻՆՃ «Նարինջե

լաւն այն է որ գունն խիստ դեղին լինի. եւ կեղեւն տաք եւ չոր է, եւ նուրբ. զհով քամեստանն հանէ. եւ հոտն ի յըղեղն ելանէ. եւ զմաւրուքն շուտ բերէ, յորժամ զկեղեւն աւծես. եւ ձէթն աւգտէ ըռահշային, եւ ակռային հով ցաւերուն. եւ թէ թթուն՝ որ միս է՝ աւգտէ տաք խաֆաղանին. եւ իր թթու ջուրն զսաֆրան կտրէ. եւ զփսխելն այլ. եւ զստամոքն կու լուանայ, եւ կերակուր ուտել կու տայ, զճիճին եւ զաւձն կու հանէ, եւ ոսկրացաւին աւգտէ. եւ կեղեւին ձէթն աւգտէ իր խէժովն. զհերքունն տանի. եւ ի կտէն կէս մխթալ (տուր). բայց ջղերուն եւ կրծոցն զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն եւ ամպրաւն. եւ իր փոխանն թուրինջն (Orange amՌre) է: Ասէ Պտ, թէ իր կեղեւն տաք է Բ տարաճան, եւ իր թթու ջուրն հով եւ չոր է յառաջի տարաճան. եւ ինքն քան զթուրինճն նուրբ է. եւ նման իր. եւ իր ծառն յայտնի է. եւ իր ուժն Բ բնութիւնն խանուած է, որ մէկ մէկի հակառակ է. եւ իր դեղին կեղեւն տաք եւ նուրբ է, եւ իր թթուութիւնն հով եւ չոր է Գ տարաճան. եւ հունտն եւ տակն տաք եւ չոր է. թէ զիր դալար կեղեւն Գ շաբաթ ի հռ. ձէթն թրջես եւ յարեւն դնես, իր ուժն եւ աւգտութիւնն որպէս նարդինին ձէթն է. եւ թէ Բ մխթալ յիրմէն խմեն՝ աւգտէ կարճահարին եւ ամենայն գազանահարին, որ ի բնութիւնն հով լինի. եւ իր կուտն այլ զայս բանս կառնէ. եւ իր թթուն որ խմեն անաւթուց՝ զլերդն վատուժցնէ, եւ հով ստամոքին զեն կառնէ, եւ տաք բնութեան լաւ է. եւ թէ ի հալաւն սեւ իրք թաթխի՝ տանի. եւ թէ յինքն քար թրջես՝ հալէ. եւ թէ իր մազմզուկէն լոսես եւ գինով խմես՝ շատ աւգտէ ամենայն մահացու դեղոց, Աստուծով. ամէն:

(ՆԱՐ Ի ՂԱՅՍՈՒՐ.

որ է ըռուման ի ղայսուր. ԸՌուֆուսն ասէ թէ ինքն ցեղ մըն բոյս է, որ իւրն նար ի խանդան ասեն. բնութիւնն տաք է եւ չոր. եւ աւգտէ հով ստամոքին, եւ զհով քամին յանձնէն հանէ. եւ թէ զինքն յանձն աւծես՝ շատ աւգտէ: )

ՆԱՆԽՈՒՀ

յ. Նանախահ). տաք եւ չոր է Գ տարաճան. բացող է. եւ նուրբ կառնէ. աւգտէ ղարապին որ ի աչքն լինի. եւ թէ յաչիցն ներքեւ սեւութիւն լինի՝ տանի. քալաֆին եւ պարաշին այլ աւգտէ. թէ զջուրն յաչքն կաթեցնես՝ զուռէցն տանի. եւ զկաթն պակսեցնէ. եւ աւգտէ հով լերդին եւ ստամոքին. եւ զսրտին խառնիլն տանի. զգոզն յորդորէ. եւ զքարն հալէ. եւ արծուոց աւգտէ. զճիճին եւ զաւձն եւ զտափակ ճիճին հանէ. որ կաւ ուտէ՝ կտրէ. պահակին եւ պարասին դեղերուն է. եւ թէ մեղրով տաս պալղամի ջերմերուն, եւ կռնակին ցաւուն, (աւգտէ). եւ զմադն կու նիհարացնէ. եւ զգունն դեղին առնէ. թէ խմեն եւ թէ աւծեն՝ աւգտէ կարճահարին. եւ իր առնելուն չաքն Ա դրամ է. եւ իրիկամաց զեն կառնէ. եւ իր փոխանն քամունն է: Ասէ Պտ, թէ նանիայ, եւ նանխուեայ, եւ նանխահ կասեն. եւ ի Շիրազ՝ նանիան կասեն «եւ ի Սպահան՝ սարնիեան կասեն. ե եւ այս ամէն անուանքն՝ նանխուին պ. անուանքն են. եւ յ. տալիպ ըլ խուպզ կասէ, որ թարգմանի հ. ՝ հացի դեղ, եւ կամ հաց ուզող: Լաւն այն է որ նոր լինի եւ ուժով, կարմրժեռ, եւ կամ ոսկէգուն: Եւ Ֆօլոսն ասէ թէ զստամոքն ուժովցնէ, եւ զքամին վարէ յանձնէն. եւ զճիճիքն այլ կու սպաննէ. եւ իր առնելուն չաքն Ա մխթալ է. եւ Սահակն ասէ թէ զկաթն կու պակսեցնէ. զիր չարութիւնն տանի թրմուսն եւ մեղրն. եւ զուռէցնին տանի. եւ թէ հուկնայ առնես՝ աւգտէ արգանտին գիճութեան, եւ սրբէ:

ՆԱՐՄՈՒՇՔ

լաւն այն է որ նոր լինի. տաք է Ա տարաճան, չոր է Բ տարաճան. լատիֆ է. աւգտէ ստամոքին եւ լերդին հովութեան. զթանծր խլտն կու նաւսրացնէ. եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ թէ յանձն աւծես՝ զանձն դեղին առնէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս դամ է. եւ լերդին զեն է. զիր չարութիւնն տանի տապաշիրն. եւ իր փոխանն ֆստուխն է եւ սնպուլն: Ասէ Պտ, թէ ինքն պաղիսն է, եւ հնտի նռան կոթն է. եւ Մինհաճին տէրն ասէ թէ պպլուկ է, եւ կեղեւ է, եւ կոթ է, որպէս պասպասէ. եւ Գրոցս շինողն ասցել է թէ ինքն պպլուկ է կարմիր, որպէս հունտ. եւ քիչ մի տեեւ ունի մէջն. եւ Սահակն ասէ թէ ի Խորասան կու լինի. եւ իր աւգտութիւնն ի սնպուլ կու նմանի. եւ աւգտութիւն եւ զաւրութիւն զսնպուլին առնէ:

ՆԱՊԽ

սիթր ասեն խոտ մի կայ, այնոր միրգն է. լաւն այն է որ խոշոր լինի եւ հասուն. հով է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. կապող է եւ չորացնող. թէ եփեն եւ զջուրն խաղաչ առնեն՝ որոյ փողն ի տաքութենէ ուռի, աւգտէ. եւ թէ տերեւին ջրովն զմազն լուանան՝ ամուր եւ ուժով առնէ. եւ զստամոքն կու կապէ եւ կուժովցնէ. եւ զան լուծումն կտրէ՝ որ ի ստամոքին վատուժութենէն լինի. եւ զնազաֆն կտրէ. թէ ջրովն հուկնայ առնես՝ զնիգն եւ զգանեն աղէկցնէ եւ կտրէ. եւ թէ սֆուֆ առնես՝ աւգտէ արուն թքնելուն. եւ շուտ չի մարսիլ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն փշատն է որ է իկտան: Ասէ Պտ, թէ նապխն Բ ցեղ է. Ա՝ դալար, եւ Ա՝ չոր. եւ պ. քանար ասէ. եւ այն որ դալար է՝ քանար ի թար ասէ. եւ այն որ չոր է՝ քանար ի խուշք ասեն. եւ այն որ քաղցր է՝ հովութիւնն պակաս է. եւ այն որ տըտիպ է՝ հովութիւնն խիստ է, եւ կաող է խիստ. զարունն կտրէ ամենայն դիմաւք:

ՆԱՊԹ ԸԼ ՅԱՐԶ.

որ է հապ ի սանաւպարն (Fruit du Pin). յիշած է իր համարն ի վերայ հոյին:

ՆԱՊԱԹ

լաւն այն է որ սիտակ, եւ պայծառ, եւ յիստակ, եւ թեթեւ լինի. բնութիւնն մուհթատիլ է. աւգտէ խռչկին, եւ հազին, եւ չորուծեան, եւ թոքին. բայց ստամոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մրգերն:

ՆԱՊԱԹ ՃՈՒԼԼԱՊ

լաւն այն է որ սպիտակ եւ յիստակ լինի. բնութիւնն մուհթատիլ է. կակղացնող է եւ ճլէ տուող. եւ զաչից սպիտակն ճլէէ, եւ զխռչակն յիստկէ, զձայնն բանայ եւ զղուլինճն կտրէ. եւ զգոզին այրիլն այլ կտրէ. եւ բշտին այրելուն աւգտէ. լաւն այն է որ ի բերանն պահեն. եւ ստամոքին զեն կառնէ, որ սաֆա լինի եւ ամենայն թթու իրուի. եւ իր փոխանն շաքարի տապարզատն է:

ՆԱՀԼԱ

յ. Նօխալա). որ է թեփն. լաւն այն է որ աղուոր ալրէ լինի. տաք եւ չոր է Ա տարաճան. կակղացնող է, եւ ճլէ տայ. եւ ականջն որ ցաւի նա՝ թեփով թաքմիտ առնեն, զցաւն տանի. եւ թէ մալէզ առնեն՝ զկուրծքն կակղացնէ, եւ զհազն տանի. թէ գինով սպեղանի առնես եւ ի վերայ ծծին դնես՝ անցնէ զհազն, եւ տանի. եւ զկաթն որ պաղել է՝ հալէ եւ յորդորէ. թէ տաքցնես եւ ի վերայ փորուն դնես՝ զմաղասն կտրէ. եւ թեփին ջուրն աւգտէ այն խոցին՝ որ ի բուշտն լինի. եւ թէ զթեփին ջուրն եւ զսիսեռն եփես, որ ուտէ՝ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. թէ քիմատ առնեն՝ զքամին ցրուէ. եւ թէ զմարդ զձեռքն թեփին ջրովն լուանայ՝ կակուղ առնէ. եւ թէ քացխով եւ աղով խառնես եւ աւծես ի յանձն՝ աւգտէ բորին. զիր չարութիւնն տանի նիշան. եւ իր փոխանն գարուն ալուրն է:

ՆԱՏԻՖ.

որ պ. ղափիտա կասէ. եւ այն որ շաքրով շինուի՝ մուհթատիլ է. աւգտէ ամենայն ցեղ բնութեան եւ հազին, որ ի տաքութենէ լինի. եւ այն որ խաշխշով լինի՝ աւգտէ նաղլային տիոջն. եւ այն որ մեղրով լինի՝ աւգտէ տաք բնութեան եւ ծերոց. եւ գլուխ կու ցաւցնէ. եւ զսաֆրան կաւելցնէ. եւ այն որ ընկզով լինի՝ խիստ տաք լինի. եւ աւգտէ գիճութեան խիստ:

ՆԱՊԻԹ

որ է խաւշապն. զստամոքն ուժովցնէ, եւ զփորն կապէ, եւ շատ կերակուր լինի, եւ աւգտէ սավտայի մալխուլիային, եւ փայծղան ուռէցին: Մեղրին գինին խիստ տաքցնող է. եւ շուտ սաֆրայ կու լինի. եւ տաք բնութեան մարդոց զեն կառնէ. եւ ծերոց եւ պալղամի բնութեանց շատ աւգտէ. եւ հով հիւընդութիւններուն զեն է: Եւ ի նա գինին որ ի մէջն լինի նուշ լինի խառնած՝ խիստ տաքցնող է. եւ խուլնջին, եւ իրիկամն քար ունողին, եւ ի լերդին կալուած ունողին, եւ ի փայծաղն ուռէց ունողին աւգտէ. եւ բայց շուտ սաֆրայ լինի. զգլուխն եւ զաչքն կու ցաւցնէ: Եւ այն գինին որ շաքրէ կու լինի՝ աւգտէ բշտին եւ իրիկամաց, եւ զգոզին այրիլն կտրէ. եւ զկալուածն այլ բանայ. բայց գլուխ կու ցաւցնէ: Եւ այն գինին որ մուքարրար շաքրէ լինի՝ աւգտէ կրծոց, եւ թոքին, եւ կռնակին ցաւուն. եւ զբնութիւնն լուծէ. եւ չի թողու որ խուլինճ լինայ: Եւ այն գինին որ ի թզէն լինայ՝ աւգտէ կրծոց եւ թոքին, եւ իրիկամաց եւ բշտին. եւ զանձն գիրացնէ, եւ զխլտերն տանի. բոր եւ քոր առնէ: Եւ ցորենէն եւ գարուն եւ կորեկէն եղած գինուն ուժն ցած է, եւ լուծում կառնէ, եւ զգոզն յորդորէ: Եւ հնտի ընկզին գինին տաքցնող է եւ կակղացնող. եւ հով խլտերուն զչարութիւնն տանի. եւ զկռնակին ցաւն այլ տանի: Եւ այս գինեստանս՝ որ ի յարեւն լինի շինած, զարունն կու տաքցնէ, եւ զբոցն ի յանձն կու ճապղէ, եւ ջերմեր կառնէ, եւ զգլուխն ցաւցնէ, եւ քամի կու առնէ:

ՆԱՊԻԹ ՉԱՄՉԻ

որ է յ. զապիպի ասեն, եւ պ. մավիզապ ասէ. բնութիւնն տաք եւ գէճ է. եւ թէ անուշահոտ դեղեր խառնեն ի մէջն՝ աւգտէ ամենայն թանծր քամեստնու, եւ հով բնութեան մարդոց. եւ պալղամի զիրիկամն եւ զբուշտն սրբէ. եւ իր աւգտութիւնն զերդ զգինին չէ. եւ յիրմէն հոտած արուն ընձայի, եւ թանծր. եւ շուտ փոխի ի բնութենէն. եւ թանծր եւ սեւ եւ պեղծ խլտ ընձայէ:

ՆԱՐ

որ է կրակն. կրակով խարածն լաւ է. եւ թէ զգլուխն խարեն՝ ի հովէ եւ ի գիճէ եղած ցաւերուն աւգտէ, որ հին լինի. եւ հին եւ նոր կէս գլխուն ցաւուն աւգտէ. լակուային, եւ սաքթային, եւ մոռացկոտին, եւ ֆալիճին, եւ ըխտաւորին, եւ մալխուլիային. թէ զերկու քունքն խարեն՝ աւգտէ այն ջրին որ ի յաչքն կամի իջնուլ. եւ թէ զարծուիքն խարեն՝ աւգտէ:

ՆԱՄՐ

որ է հ. ունծն, եւ թ. ղափլան ասեն, եւ պ. փալանկ ասեն. եւ թէ զարունն աւծեն մանին՝ աւգտէ. եւ կենալ կու պիտի մինչեւ չորանայ, տանի. եւ թէ զըղուղն զամբաղի ձիթով տրորեն եւ զերդ շաֆ առնեն եւ յառջեւէն վերցնեն՝ աւգտէ արգանտին ցաւուն. եւ թէ զճրագուն աւծեն ֆալճին՝ աւգտէ: Ասէ Պտ, թէ այս փալանկին ուժն վատուժ է. ոսկր չունի. եւ փաթուտ է. եւ թէ մարդ զինքն հեղ մըն զարնէ՝ ԺԴ աւր ի մուկն չի հայիր եւ չի բռներ: Գրոցս շինողն ասցել է թէ զմեռածն չորացնեն, հումազի եւ ութրուճի ջրով տրորեն, եւ աւծեն պահակին եւ պարասին՝ աւգտէ. եւ թէ զիր մազն ի տունն ծխեն՝ կորն ի տնէն փախչի. եւ թէ մարդ զան բաշով գալուն ճրագուն ի յանձն աւծէ եւ երթայ փալանկին դիմաց նստի նա՝ այնչափ ուժ չունի որ ժաժի եւ մարդու կպչի. եւ իր լեղին մարդ կսպաննէ. մահացու դեղոցն է:

ՆԱՃՊ

որ է սալիխային կեղեւն. եւ ամենայն ցեղին՝ սալիխա կասեն. յիշած է:

ՆԱՃՄ

նաճլ, եւ նաճիր, որ է սիլն. յիշած է ի վերայ սէին:

ՆԱՍՐ

որ թ. կարքազ ասէ, եւ հ. ոսկրկուլ (Ossifrage). եւ այսոր պատմութենէն մէկն այն է որ քան զայս բարձր թռչող ձագ չկայ. եւ մէկ աւրն՝ յարեւելից յարեւմուտք կերթայ, եւ այլուի կու դառնայ. եւ այլ զարմանալի իմն այլ այս է, որ քանի հեռու տեղ մեռածի միս ուտէ նա՝ այն աւրն պիտի որ երթայ զիր բունն, եւ զիր ձագերն գտնու. եւ թէ զիր միսն ուտեն՝ աւգտէ թաշանուճին. եւ թէ զլեղին Է հեղ ջրով յաչքն քաշես, եւ ի չորեք դեհն աւծես, աւգտէ ան աչիցն՝ որ ջուր լինի իջել. եւ թէ իր չքաւքն մեղր խառնեն եւ յաչքն մթնալուն աւծեն՝ շատ աւգտէ. եւ զկոպին թանծրութիւնն եւ զբորն տանի. եւ թէ զճրագուն հալեն եւ տաք ի յականջն կաթեցնեն՝ զխլութիւնն տանի: Ասէ Պտ, թէ այս ձագս մեծ եւ ծանդր թռչուն է, որ պասկերէն կարքազ ասէ. եւ կու թռչի, եւ յարեւելք կերթայ, եւ այլուի յետ դառնայ. եւ ինքն զարմանալի է, որ միսն տաք եւ չոր է. թէ ուտեն՝ աւգտէ թաշանուճին:

ՆԱՏՀ

որ է վայրի ծաթրինն. յշծ է իր հմրն:

ՆԱՐՏ.

ինքն աւծելիք է. սուգծու է ի կարմիր սանդալէ, եւ հայկաւ, եւ ֆուֆէլ, եւ աղաղիա, հազազ, եւ սպիտաճ, եւ մուրտասանկ. աւգտէ ամենայն տաք ուռէցնուն, Աստուծով:

ՆԱՖԱԼ

այն փուշն է որ ուղտն զինք կուտէ եւ կու արծի. հունտն զգոզն յորդորէ եւ աւգտէ փայծղան:

ՆԱՀՄԱԼ.

դեղնգուն կու լինի. տերեւնին կարմիր կարմիր ծաղիկ կունենայ, որպէս տղտի ծաղիկ լինի. բայց տերեւնին բոլոր լինի, եւ ծաղիկն ի պնակ կու նմանի. եւ մարդու յերկանութենով յերկանքն. թէ ծխես՝ աւգտէ զուքամին. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես հով ուռէցնուն՝ աւգտէ:

ՆԱՏ.

կաշտայ է ասցած. ինքն սուգծու է ի յաւտէն եւ յանպարէն եւ մշքէն. եւ թէ ծխես՝ զսիրտն ուժովցնէ, եւ զմահացու դեղին զչարութիւնն տանի:

ՆԱԽԼԼ

լաւն այն է որ ամպրաւն աղէկ լինի. հով եւ չոր է Ա տարաճան. կապող է. եւ յիրմէն միսվաք կառնեն, զակռան կու պնդէ. եւ ի ջուրն աւգտէ գլխուն ցաւուն, որ ի տաքութենէ լինի. եւ զքթին արունն կտրէ. եւ թոքին խոցին աւգտէ. եւ զարուն թքնուլն կտրէ. եւ իր քամուքսն զնազաֆն կտրէ. եւ թէ ջրով հուկնայ առնեն՝ աւգտէ աղեց գաներուն. եւ թէ յիրմէն Ա դրամ ծխեն՝ աւգտէ որոյ մուրուացն մազն ճեղքի. եւ թէ զջուրն նուտուլ առնեն՝ աւգտէ վատուժութեան զաւդուածին, եւ ուժովցնէ:

ՆԱՐՃԻՍ

որ է նռճէսն. Ա տարաճան տաք է, եւ մուհթատիլ, եւ հալող է. եւ զըղեղան կալուածն բանայ. եւ այն գլխուն ցաւն որ ի գիճութենէ լինի՝ եւ ի սավտայէ լինի՝ տանի. եւ իր սոխն՝ զմանն յերեսէն տանի եւ զերեսն պայծառ կառնէ, եւ աւգտէ տայուսայլապին. թէ զիր սոխն ի կերակրէն յետեւ ուտեն՝ փսխել կուտայ. եւ իր ձէթն աւգտէ արգանտին պնտութեան, եւ ի մարձաւորութիւն շարժէ. եւ իր սոխն ի խորու տեղաց զխլտն աշէ, եւ պահակին ճլէ կուտայ, զփուշն եւ զսլաքն ի յանձնէն հանէ, եւ զխոցերն բանայ եւ յիստկէ. եւ իր ձէթն աւգտէ սնկան, եւ ծնկան ցաւուն, եւ յէրղնիսային. եւ տաք գլխուն զեն է. զիր չարութիւնն տանի նիլուֆարն. եւ իր փոխանն խիրն է: Ասցեր է Պտ, թէ իրենն յապհար կասեն, եւ պ կերկիս կասէ, եւ ի Շիրազ՝ հաֆթզար կասեն. եւ լաւն այն է որ մէջն դեղին եւ դուրսն սպիտակ լինի. աւգտէ զուքամին՝ որ ի հովութենէ լինի. եւ գլխու ցաւութեան՝ որ ի գիճութենէ լինի՝ աւգտէ. եւ ամենայն տաք բնութեան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մանուշակն եւ քաֆուրն: (Այսոր սոխին՝ պասալ ի նարճիս. գրած ի վերայ պէին, գի՛տ: - Ներկիս կասեն այս ծաղկիս: )

ՆԱԶԱՐ

որ է գազին առն. յորժամ ի լեառն բուսնի նազար ասեն. յորժամ գետինն բուսնի՝ իսլ ասեն. յշծ է:

ՆԱՄԻՍՂԻՆ

որ է կուրշաննան, որ է քուշնան. եւ ինքն յիշած է ի վերայ քէին համարն:

ՆԱՍՐԻՆ

սպիտակ ծաղիկ է, եւ հոտն սուր է, եւ բնութիւնն մուհթատիլ է, եւ խոց կառնէ. թէ զաֆրանով աւծես՝ զմանն տանի, եւ զաչից խոցն եփէ եւ չորացնէ, եւ չի թողուլ որ իջուածք լինի. եւ թէ յերեսն աւծեն՝ չթողու որ արեւն զեն առնէ. եւ հազին եւ արուն թքնեուն աւգտէ եւ յորժամ չորացնես՝ աւգտէ աղեց գաներրուն. զլուծումն եւ զարունն կտրէ. եւ թէ տլէ այնես՝ աւգտէ աւձահարին. եւ առնելուն չաքն Բ դրամ է. եւ կալուած կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն նշի կեղեւն է: Ասէ Պտ, թէ ինքն Բ ցեղ է. պ. Ա ցեղին՝ կուլ ի մուշկին ասէ, եւ Ա ցեղին՝ նասրին ասէ. եւ իր ուժն մաւտիկ է եասամանին ուժին. եւ իր ձէթն ի նռճէսին ձէթն կու նմանի. բնութիւնն տաք եւ չոր է յառաջի տարաճան. եւ ասցած է թէ Բ տարաճան եւ կամ Գ. լուացող էեւ նուրբ այնող. եւ աւգտէ ջղաց հովութեան. եւ որդ՝ որ ի յականջն մտէ, սպաննէ. եւ աւգտէ մանին եւ զքթին կալուածն բանայ. եւ զգլուխն տաքցնէ. եւ զըղեղն այլ տաքցնէ. թէ լոսեն եւ յանձն աւծեն՝ զանձին հոտն անուշ առնէ, եւ զքրտնացն այլ. եւ թէ չորացնեն եւ յամէն աւր կէս մխթալ ուտեն Ա քանի աւր հետ մէկ մէկի՝ զկտրճութիւնն աղէկ պահէ, եւ յուշ ծերացնէ զմարդն: Ասցել է Գրոցս շինողն թէ ի Խորասան տեսայ որ այս ծաղիկս կուլ ի նասրինն էր, Ա դրամէն մինչեւ Գ դրամ կու տային. հետ դեղին՝ յուժով լուծումն կառնէր եւ թէ յիրմէն կուլանկուպին առնեն՝ աղէկ լուծում առնէ:

ՆԱՏՐՈՒՆ

եւ ասցել են թէ պորա՛ ի արմէնին (Nitre d'Armռnie) է. սպիտակ եւ կարմիր լինի. լաւն այն է որ սպիտակ լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. եւ ճլէ տայ. եւ զքալաֆն տանի. եւ զերեսին յշտկներն այլ տանի. եւ թէ իր ջրովն զմարմինն լուանան՝ զոջիլն սպաննէ. եւ աւգտէ աչից սպիտակին. եւ զթանծր խլտն նաւսր առնէ. եւ խուլնջին աւգտէ եւ թէ տմէտ առնես՝ զփայծաղն հալէ. թէ թզով հուկնայ առնես՝ աւգտէ ղուլինջին. թէ եղով աւծես՝ զմերձաւորութիւնն շարժէ. եւ թէ մեղրով աւծես՝ զմերձաւորութիւնն շարժէ եւ ֆաթխին քամին տանի. եւ թէ նանխուհով եւ կաղըմբով տլէ առնես՝ զֆաթխին ջուրն քաշէ. եւ իր փոխանն պուրան է: Ասէ Պտ, թէ ինքն պորայ ի արմէնին է. յշծ է ի վերայ պէին:

ՆԱՀՂ

Մինհաճին տէրն ասցել է թէ ինքն ճարճիր ըլ մայն է, որ է ջրկոտիմն. եւ Իպն ասէ թէ ճարճիր ըլ պարրին է. եւ զերկուքն այլ ասցած եւ ստուգած է. եւ յշծ իր համարն:

ՆԱՅԱՅԻՄ

յ. Նա ամ). որ է ջալամն, որ պ. ղթուր մուրղն ասէ, որ է թ. տավա ղուշին. եւ ինքն ձագ մըն է, տաք բնութիւն. եւ իր հաւկթին կեղեւն աչաց ճլէ տայ եւ զսպիտակն տանի, եւ զջղերն տաքցնէ. եւ թէ զոսկրն այրես, զայս գործս կառնէ. եւ միսն զանձն ուժովցնէ, եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ, եւ լերդէն զճիճիքն հանէ, եւ լուծում առնէ: Եւ Իպն ասէ թէ միսն թանծր է. յուշ կու հալէ. եւ թէ զիր ճրագուն ի յամռան աւուրքն ի յառաջի աւրերն առնուն, ի տեղ մըն դնեն, անկից քարբ աւձն փախչի. եւ թէ աւձերն հոտան՝ փախչին, եւ կամ խելքն անցնի, եւ ո՛վ որ լինայ՝ զիրենք բռնէ. եւ թէ զճրագուն աւծեն պալղամի ուռէցնուն՝ աւգտէ եւ կակղացնէ թէ խմեն եւ թէ աւծեն՝ աւգտէ կարճահարին, եւ պալղամի ուռէցնուն:

ՆԱՀՇ

յ. Նէհշել). որ է ճազար ի պարրին. յիշած է. որ է վայրի ստեպղինն. յիշած իր համարն:

ՆԱՎԱՅ Ի ՔԱՊԻԼԻ.

եւ լաւն այն է որ խոշոր լինի. հով եւ չոր է Բ տարաճան. աւգտէ գոզագելուն. եւ իր առնելուն չաքն Ա մխթալ է. ասցած է թէ փայծղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի գինին:

ՆԱՎԱՅ Ի ԹՄՐ

որ է ամպրաւին կուտն. թէ այրեն եւ ցանեն ի վերայ պեղծ եւ պինտ խոցերուն՝ ողջացնէ. եւ թէ այրելուն յետեւ լուանան, եւ մլով զերդ ծարուր ի յաչքն քաշեն, զարտեւանունքն բուսցնէ, եւ աւգտէ աչից շտկներուն. եւ թէ սնպուլով խառնես եւ յաչքն քաշես, շատ աւգտէ թէ եռցնես եւ զջուրն խմես, զքարն որ ի բուշտն եւ ի յիրիկամն լինի՝ հալէ եւ բանայ:

ՆԱՎԱՐԻՇ

յ. Նավարէս). որ թ. յապպաս մուսվաքի ասէ. ինքն խոտ մըն է որ ի ծառ կու նմանի. եւ յերկան բարակ ճղեր ունի. եւ մանտր տերեւնի ունի, բոլորկեկ բոլորկեկ. եւ դեղին ծաղիկ ունի. եւ սերկեւլի հոտ ունի. եւ Հոռմնին՝ Քրիստոսի մուսվաքն է կասեն. զխէժն ծեծեն եւ սպեղանի առնեն եւ դնեն ի վերայ խոցերուն՝ ողջացնէ. եւ թէ խմեն՝ աւգտէ ջղացաւութեան:

ՆԱՄՄԱՄ

որ է նամմամ ըլ մլուքն, եւ նամմամ այլ կասեն. եւ ինքն սիսանպարն է. լաւն այն է որ կանանչ լինի եւ սուր. բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաճան. ինէայ Որդին ասցել է թէ զյուֆունաթն խափանէ, զլուն եւ զոջիլն սպաննէ, եւ աւգտէ հով ուռէցնուն, եւ զպինտ ֆայղամունին բանայ, եւ զտափակ ճիճին հանէ, եւ մեռած տղան ի փորուն հանէ, եւ բշտէն զքարն կտրատէ եւ հանէ. եւ թէ քացխով եւ վարդի ձիթով եփեն եւ ի գլուխն աւծեն՝ աւգտէ գլխուն ցաւուն, եւ խելքին խառնակելուն. եւ թէ գինով խմես՝ աւգտէ ֆուվախին եւ իմթիլատին. եւ թէ մեղուին խաթածին տմէտ առնես՝ աւգտէ. եւ թէ Ա մխթալ սքնջպինով խմես՝ աւգտէ հով գլխացաւութեան, եւ զաւելի պալղամն ի գլխուն իջցնէ, եւ յըղեղն յիստկէ. եւ իր փոխանն պատրանճպուէն է: Եւ Գրոցս շինողն ասել է թէ շատ եղել է որ սիսանպարն նանայ է դարձեր եւ փոխեր ի բուսած տեղն. եւ այս խաւսքս հակառակութիւն չկայ որ սիսանպարն նանայ եղաւ:

ՆԱՆԱՅ

որ է անուխն. յիշած է ի վերայ այբին. եւ ինքն ածուոց եւ վայրի լինի. լաւն ածուոցն է. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. նուրբ այնող է. թէ սպեղանի առնես՝ աւգտէ հով գլխու ցաւութեան. լեղուով տրորեն՝ զսխտորին եւ զսոխին հոտն խափանէ. եւ թէ ծամեն այլ՝ կու տանի. եւ աւգտէ խաֆաղանին. եւ թէ սպեղանի առնես՝ ծծին կաթն որ ի մէջն պաղել լինի, հալէ. եւ զստամոքն տաքցնէ եւ ուժովցնէ. զործկալն եւ զփսխելն կտրէ. եւ աւգտէ եարաղանին. եւ զճիճին սպաննէ. եւ զթուխման կու տանի. եւ աւգտէ մաղասին. զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ զարունն կտրէ. եւ սպեղանին՝ զշտերն բանայ. եւ կատղած շան խածածին աւգտէ. եւ զխռչակն կսկծցնէ. զիր չարութիւնն տանի ղայսումն. եւ իր փոխանն՝ կէս իր չքաւք՝ ղայսումն է. եւ չէ հանց՝ ծաթրինն է: Ասէ Պտ, թէ հռ. մապթի ասէ, եւ տահիզայ ասեն ի Շիրազ. եւ ուժովն եւ աղէկն այն է որ ածուոց լինի եւ ըաժայ. ի շուքն չորնայ. եւ ինքն տաքցնող է եւ կապող: Դս ասէ թէ առնուս զիր քամուքսն, եւ քացխով խմես, զարուն թքնուլն կտրէ. եւ թէ կանայք քան զմերձաւորութիւնն յառաջ վերցնեն՝ չի պատեղւորին. եւ որ մարդն որ մեղու եւ կամ կորն խայթէ, ի վերայ աւծես՝ աւգտէ. եւ թէ խանազիրին տիրոջն Գ հեղ ի քիթն կաթեցնես՝ ամէն հեղ Դ կուտ՝ իր տերեւին քամուքսէն, ձիթով, աւգտէ այն խանազիրին որ ի վիզն լինի. զիր չարութիւնն տանի կարաւսն. եւ իր փոխանն վայրի դաղձն է իր չքաւքն:

ՆԱՖԹ

ինքն ի Պարսկաց երկիրն լինի. սեւ եւ սպիտակ է. լաւն այն է որ սպիտակ եւ յիստակ լինի. տաք եւ չոր է ի Դ տարաճան. աւգտէ ակնջին ծանտրութեան եւ ձայն հանելուն. եւ աւգտէ ֆալիճին, եւ զակռային, եւ ջղերուն հով ցաւերուն. եւ թէ ի յաչքն քաշես՝ զսպիտակն կու ճլէէ, եւ չի թողուր որ յաչքն ջուր իջնու. եւ ըռուպուին եւ հին հազին աւգտէ. զկալուածն բանայ. եւ զմաղասն խաղեցնէ. թէ խմես եւ թէ վերցնես՝ զտղան ձգէ. եւ հով արգանտին զհովութիւնն տանի. եւ զերկու ազգ ճիճին հանէ. եւ թէ աւծես՝ աւգտէ գազանահարին, եւ ոսկրացաւութեան, եւ ճռանցաւուն, եւ ծնկան ցաւուն, եւ թէ՛ խմես եւ թէ՛ աւծես: Զանդամալուծ մարդիքն տեսաք որ խմեցին, եւ ողջացան: Եւ իր առնելուն չաքն Բ դրամ է. զիր չարութիւնն տանի պզրղատունէն, եւ իր լուապն լինի. եւ իր փոխանն ղաթրանն է: Ասցել է Պտ, թէ նաֆտն Բ ցեղ է, սեւ եւ սպիտակ. լաւն սպիտակն է. զտափակ ճիճին հանէ եւ սպաննէ. եւ Սահակն ասէ, թէ թոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի քացախն եւ քիթրան. եւ իր փոխանն սեւ նաֆթն է եւ ղաթրանն:

ՆԱՂՏ

որ է յասֆուրն. յշծ է ի վրյ յիին:

ՆԱԼԱՔ

որ է շաճար ի զարուրն. յիշած է ի վերայ զային, Աստուծով:

ՆԱՎԻԿ

հ. Նուիկ). լուֆ. յիշած է:

ՆԱՄԼ

որ է մրջիմն. լաւն այն է որ թռչի. տաք եւ չոր է բնութիւնն. եւ թէ զմրջման հաւկիթն եղով խառնես եւ աւծես մազին՝ աւգտէ եւ աղէկ այնէ. եւ թէ զծածուկ մարմինն յիրմով աւծես՝ մերձաւորութիւն այնել տայ. եւ զիր հաւկիթն ո՛ր տեղ որ մազ կայ՝ աւծես, չթողու որ մազ բմոսնի. եւ թէ զմեծ մրջիմն գինով քմես՝ աւգտէ ըռիթալային հարածին, եւ իր փոխանն մրտին ձէթն է: Ասէ Պտ, թէ պ. մուր ասէ: Եւ Թէատուխն ասէ, թէ այն մեծ մրջիմն որ ի գերեզմներն կու լինի, աւծես պարասին՝ աւգտէ. եւ լուծման դեղեն յետեւ շատ աւգտէ. եւ այլ ասցած է թէ հարուր հատ այս մրջմէն Ե դրամ զամբաղի ձիթով ծեծես, եւ Գ շաբաթ կենայ, յետոյ ի ծածուկ մարմինն աւծես՝ խիստ պինտ ուռեցնէ եւ ամուր առնէ. եւ թէ ջրով տրորես, եւ յանթտակն աւծես ածիլելուն յետեւ, այլ մազ չի բուսնիր:

(ՆԸԳԱՏԱԿՆ.

կապուտ ձիւն ծաղկին տակն է. նգին շաֆ արա՛, եւ սնկան աւգտէ. եւ փորցաւուն՝ մեղրով ուտել տուր, աւգտէ: )

ՆՈՒՌՆ

որ է յ. ռուման, եւ պ. անառ, եւ թ. նառ. Գ ցեղ լինի. քաղցր, եւ թթու, եւ մուզ. լաւն այն է որ քաղցր լինի, եւ ուժովցնող է. եւ թթու նուռն աւգտէ ակնջին՝ որ խոց լինի. եւ ծեծես ճրագուով եւ յականջն կաթեցնես, շատ աւգտէ. եւ եարաղանին այլ աւգտէ. եւ թէ զջուրն ի յաչքն քաշես՝ աւգտէ սուլախին, եւ սայֆային. եւ թէ հնտին զտիմէտն վարտունաճին վերայ դնես՝ շատ աւգտէ. եւ տերեւն զմազն ամուր առնէ: Եւ քաղցրն աւգտէ խաֆաղանին. եւ զխռչակն կակղացնէ. եւ թէ ճրագուովն քամես՝ զստամոքն ուժովցնէ. եւ թթուն զսաֆրան կտրէ. եւ զործկալն եւ զվերաբերութիւնն այլ. եւ իր տակին կեղեւն զճիճին կու հանէ. եւ զաւձն այլ ի փորուն հանէ: Եւ թթուն աւգտէ սաֆրային ջերմերուն. եւ թէ զիր կեղեւն թզով տիմէտ առնես՝ աւգտէ տախիսին, եւ սաֆրայի ջերմերուն, եւ ֆաթխին. եւ իր շարապէն առնելուն չաքն Ի դրամ է. եւ թթուն ջղերուն եւ կրծոցն զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի շաքարն. եւ թթուին փոխանն ազոխն է:

ՆԱՄԱՔՍՈՒՏ

ինքն ապուխտն է. եւ այն աղի միսն՝ որ աղեն եւ պահեն. յիշած է ի վերայ այբին, Աստուծով:

ՆԻՀԱՄ

որ է հ. շնաւրաւր, եւ թ. անղտ ասէ, որ է ջրին ձագն. եւ ասցած է թէ ինքն ձագ մըն է որ ի ջուրն կու սնի, եւ ի բադ կու նմանի. բայց կարմիր է. եւ ինքն տաք է եւ եղլի. զաչիցն լուսն յաւելցնէ. եւ զսերմն այլ յաւելցնէ. եւ զանձն եւ զբնութիւնն մարդուն աղէկ շինէ: Եւ Մինհաճին տէրն ասէ, թէ մուշ մարսէ. եւ լաւն այն է որ անուշ դեղերով եփես, եւ ի վերայ գինի խմեն, եւ ճուարիշ ուտեն:

ՆԻՇԱՅ

որ հռ. ամուլին ասէ, եւ պ. նիշաշթայ (=Նիշաստա). եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի, որ այնոր սարապ ասեն. բնութիւնն հով եւ չոր է Ա տարաճան. եւ ասցած է թէ Բ տարաճան հով եւ գէճ է եւ թէ զաֆրանով խառնես եւ յերեսն աւծես՝ զմանն տանի. եւ թէ յիրմէն փալութա եփեն եւ նշի ձէթ եւ շաքար խառնեն եւ ուտեն՝ աւգտէ հազին եւ կրծոց խոշրութեան եւ թոքին. յորժամ տապկես եւ տաս՝ զփորն կապէ. եւ թէ գինով աւձահարին աւծես աւգտէ. եւ նշան զանձն աղէկ կերակրէ բայց քիչ կերակուր լինի. եւ այն որ ի ցորենէն լինի՝ յուշ հալի եւ կալուած առնէ. եւ ասցած է թէ սավտայի ընձայէ. զիր չարութիւնն տանի քաղցր իրուին. իր փոխանն ջաղջաց փոշին է:

ՆԻԼ

որ է լեղակն. Բցեղ է. Ա՝ ածուոց, եւ Ա՝ վայրի. լաւն այն է որ շուտ տրորի. տաք է Ա տարաճան, չոր է Բ տարաճան. կապող եւ չորացնող է. եւ աւգտէ քալաֆին եւ տայուսայլապին. եւ թէ յաչքն քաշես՝ ուժովցնէ զաչքն եւ զարցունքն կտրէ. եւ ի բերնին հովացնող դեղերն կու մտէ. եւ տերեւն զմազն ներկէ. եւ ասցած է թէ՝ աւգտէ տղոց հազերուն. եւ զնազաֆին արունն կտրէ: Եւ ասցած է թէ արծուոց տէրն խիարշամբով խմէ՝ աւգտէ. եւ ամենայն հոտած եւ պեղծ քոցերուն աւգտէ. եւ տայունին այլ աւգտէ. եւ հերքունին այլ. եւ զուռէցնին տանի. եւ փայծղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի ըռուպի սուսն. եւ իր փոխանն կարմիր սանդալն է եւ մուղլի ազրախն: Ասէ Պտ, թէ ինքն խոտ մըն է որ ի քամուքսին նիլաճ եւ ի ծառին յաղլամ ասեն. լաւն այն է որ տերեւն կանանչ լինի, որ ի կարմրութիւն քշտէ. եւ զայլ աւգտութիւնն ի վերայ գրած է, կամաւքն Աստուծոյ:

ՆԻԼԱՃ

որ է լեղակն. եւ տերեւն ի ջղախոտին տերեւն կու նմանի, եւ ի գետնէն ի վեր մէկ թիզ կելանէ, եւ տերեւն սեւ կու լինի. եւ թէ զտերեւն սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ ուռէցին եւ կերուածին՝ աւգտէ. եւ ի վերայ խոցերուն դնես՝ զարունն կտրէ: Եւ ցեղ մըն այլ կու լինի որ վայրի է, եւ տերեւն նման է հազրին տերեւին, եւ գագաթն զերդ լեզու կու նմանի. եւ աման ունի, եւ մէջն հունտ ունի. եւ այսոր այլ աւգտութիւնն զերդ զառաջինն է. թէ խմեն եւ կամ սպեղանի առնեն՝ աւգտէ փայծղան. եւ թէ լեղակն Դ գարէչաք ծանտրութիւն ջրով տրորեն եւ խմեն՝ զուռէցնին խաղեցնէ, եւ զարաղանին աւելուածն խաղեցնէ. եւ զսիրոյ տրութիւնն տանի եւ հովցնէ. եւ տղաքներուն հազին աւգտէ. եւ կրծոց շտերուն, եւ զխնաֆասին. եւ զհայզին զարունն կտրէ. զմանն եւ զպիսակն կտրէ. եւ տայուսայլապին, եւ կրակին այրածին աւգտէ. եւ թէ զԲ դրամն ԺԲ դրամ կուլպայ շաքարով ուտեն, աւգտէ մէն կենալուն, եւ խաֆաղանին. եւ թէ կիսուն չաք մուրտասանկ, եւ քիչ մի վարդի ձէթ եւ մոմ խառնես՝ աւգտէ կերուած խոցերուն, ի վերայ աւծելով. եւ թէ յառաջն ջղախոտի ջուր եւ մեղր խառնես եւ յառաջն լուանաս եւ ապա աւծես՝ շատ աւգտէ, փորձած է. եւ թէ մէկ քանի աւր խանազիրին սպեղանի առնես՝ բուսուցանէ, եւ զպնտութիւնն տանի. եւ թէ չի գտնուի՝ իր փոխանն գարուն ալուրն է:

ՆԻԼՈՒՖԱՐ

Գ ցեղ է. լաւն այն է որ անուշահոտ լինայ եւ նոր. հով եւ գէճ է Բ տարաճան. քուն բերէ, եւ խաղեցնէ. եւ աւգտէ այնոր՝ որ քուն չի լինի. եւ թէ զջուրն ի գլուխն աւծես՝ աւգտէ տաք գլխացաւութեան. եւ իր ձէթն այլ զգլխուն ցաւն խաղեցնէ. եւ իր շարապն աւգտէ սարսամին. եւ զկուրծքն կու կակղացնէ. եւ աւգտէ հազին. եւ զթոքին խոցերն չորացնէ. եւ զհոգին ուժովցնէ եւ հանգիստ կառնէ. եւ բշտին ցաւուն եւ գոզին այրելուն աւգտէ. եւ զլուծումն կտրէ. եւ զմերձաւորութիւնն այլ կտրէ. եւ տակն՝ կապէ զփորն. եւ տիմէտն՝ աւգտէ պիսակին. եւ շարապն՝ աւգտէ տաք ջերմերուն. զիր չարութիւնն տանի սնուցած ստեպղինն. եւ իր փոխանն մանուշակն է: Ասէ Պտ, թէ Ասորիք այսոր քարնապ ի մայի կասեն, եւ հռ. նիմիղա ասէ, (եւ Հայն շուշան ասէ. ) եւ իր հապին՝ հապ ըլ յարուս ասեն. եւ ասցած է թէ չէ ստուգ. եւ լաւն եւ աղէկն այն է որ ի պաղտատ լինի. եւ ծաղիկն կապուտ եւ ասմանի կու լինի. բնութիւնն հով եւ գէճ է Բ տարաճան. եւ իր հովութիւնն յաւելի է քան զմանուշկին. եւ ասցած է թէ Գ տարաճան հովութիւնն. եւ տակին ջուրն աւգտէ պահակին. եւ նիլուֆան աւգտէ տաք ուռէցնուն. եւ իր վարդն քուն բերէ, եւ զմերձաւորութեան ուժն կտրէ. եւ թէ Ա դրամ յիրմէն շարապ խաշխշով խմես՝ զսերմն կապէ. (մենին շարապն է, զի սաֆրայ էլ կու փոխի. ասոր շարապն չի փոխիր ի սաֆրայ. ) եւ իր տակն եւ հունտն աւգտէ բշտին ցաւուն. զիր չարութիւնն տանի նաւպաթն. եւ իր փոխանն մանուշակն է, եւ սպիտակ տուղտն, եւ հնդի նիլուֆարին տակն որ ֆուլ ասեն. եւ այս որ ասի թէ Գ ցեղ է. եւ այն որ Պաղտատին է՝ գունն կապուտ է. եւ այն որ Հոռմաց յերկիրն բուսնի՝ դեղին է գունն եւ սպիտակ. եւ քան զամէնն լաւն խիստ դեղինն է:

ՆԻԼՈՒՂՆ «Նիշուղնե

որ է իտրաքն «տարաքնե. յիշած է:

(ՆՈՒԽՈՒ.

որ է թրջած դեղ. եփած լինի: )

(ՆԻՇԱՏԻՐ

որ է անուշատրն. Ա՝ մատանի է, եւ Ա՝ սուգծու. լաւն այն է որ իստակ՝ զերդ պիլօր՝ լինի. տաք եւ չոր է յԳ տարաճան. կապող է եւ չորացնող. աչից սպիտակին եւ ճարապին աւգտէ. եւ նասուրին, եւ խնախի պալղամին, եւ լեզուին ծանտրնալուն. եւ աւգտէ ձուին կծալուն. եւ զարունն կու չորացնէ. եւ զխոցերուն զաւելի միսն կուտէ. եւ թէ աւծես՝ աւգտէ պահակին եւ պարասին. եւ զմազն յուշ կու բուսցնէ. եւ աղեց եւ լերդին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի կաթն եւ վարդի ձէթն: Եւ ասեր է Պտ, թէ լաւն այն է որ Խորասանի լինի, եւ գունն որպէս պիլօր լինի. եւ թէ ջրով տրորես եւ տունն ցանես՝ աւձն փախչի. եւ թէ աւձին կեցած ծակն լնուն զայն ջուրն նա՝ սպաննէ զաւձն. եւ թէ սազապի ջրով տրորեն եւ խմեն՝ զտզրուկն հանէ, որ ի փողն կպեր է. եւ թէ ծամեն զնշատիրն եւ աւձին բերանն թքնուն՝ սպաննէ շուտով. եւ պարասին աւգտէ, յայնժամ որ լուծման դեղ խմելուն յետեւ աւծեն: Եւ ԸՌազկան Որդին ասէ թէ իր փոխանն՝ իր չքաւքն՝ շիպն է, եւ կամ անդարանի աղն:

ՆՈՒՇԱՐԱՅ

ծարին ալուրն է. եւ թէ դնես ի վերայ խոցին՝ աւգտէ եւ բուսցնէ, սպեղանի առնելով. եւ թէ իր մէկ չքաւքն անիսոն խառնես եւ քացխով շաղես, եւ մէկ քթան լաթի մէջ դնես եւ այրես, եւ ի վերայ խոցին դնես, աւգտէ, եւ չի թողու որ յանձն ճապղի. եւ թէ ալուրն ի հինան խառնես եւ դալար խոցին վերայ աւծես՝ աւգտէ. եւ բորոտին այլ աւգտէ. եւ թէ ծխեն՝ ամենայն գազանք եւ սողունք փախչին: Ասէ Պտ, թէ ինքն ծառին թեփուկն է որ փտած է եւ զերդ ալուր է եղել, եւ այն ծառին զբնութիւնն ունի:

ՆՈՒՀԱՍ ԸԼ ԱՈՒՀՐԱԽ

յ. Ն. մահրուք). որ է ըռաստուխն. յիշած է:

ՆՈՒՀԱՍ

որ է պղինծն, որ թ. պախըր ասեն. եւ իր աւգտութիւնն ի այրած պղինձն է, որ է ըռաստուխն, յիշած է: Եւ այլ աւելի աւգտութիւնն այն է, որ պղնձէ ամանէ ո՛չ ջուր խմէ, եւ ո՛չ կերակուր կեր. թէ չէ՝ տայուլֆիլ կառնէ: Ասէ Պտ, թէ ինքն շատ ցեղ է. Ա ցեղն՝ կարմիր է, որ դեղնութիւն քշտէ. եւ իր մատանն ի Կիպրոս է. այն՝ լաւ է քան զամենայն ցեղն. եւ Ա ցեղն՝ կարմիր եւ պայծառ է, եւ ի սեւութիւն քշտէ. եւ զինքն արուեստով կու դեղնեցնեն. եւ Ա ցեղն՝ լատիֆնուն է, որ յիշած է. եւ թէ պղինծն այրեն նա՝ ըռաստուխ լինի. եւ ինքն սուր լինի. եւ լաւն այն է որ ամենայն իրք պղնձէ աման չի դնեն եւ պահեն. զերդ որ եփես՝ հան ի մջէն. թէ՛ թըթու, թէ՛ լեղի, թէ՛ քաղցր, թէ՛ եղլի, ամենայն ինչ որ լինի՝ մի՛ պահեր ի մէջն. զի վնաս կառնէ:

ՆՈՒԽԱՀ

յ. Մօխահ). որ այն ըղուղն որ ողոշարին մէջն լինի. սպիտակ եւ կպչտուկ է. բնութիւնն հով եւ չոր է:

ՆՈՒՐՎԱՔ.

ասեր է Գրոցս շինողն, թէ Մինհաճին տէրն եւ Իպն զայսոր կերպն չեն խօսեր: Եւ ինքն տերեւ մըն է, որ խիարզային տերեւն կու նմանի. եւ իր տակին՝ տովայի նամր կասեն. եւ ասած է թէ յորժամ փալակն կու ընծայէ զտղան, դժաութենով կու ծնի. եւ արարիչն Աստուած հրամայեր է, թէ ո՛վ որ Ա հեղ աս խոտիս տակէն ուտէ՝ այլ չի լինիր նորա ծնունդն, որ իր ընծայումն լինի. եւ կերթայ զայս խոտիս տակն կու գտնու, եւ կու հանէ եւ կուտէ, եւ այլ չի պատեղւորի, ստուծոյ հրամանուն: Եւ ասցած է թէ նորայ ագուն ներքեւն զերդ քար իրք մըն կայ, որ այնոր հաճարի նամր ասեն. շատ խասսայ կայ ինքն. եւ աւգտէ ամենայն նասուր խոցերուն, յորժամ տրորես եւ աւծես. եւ թէ կանայք զինքն տրորեն եւ լիզեն՝ այլ չի պատեղւորին. եւ որ այր մարդ զինքն ի հետն վերցնէ՝ կանայք զինքն չի կարնան կապել: Եւ զինքն այսպէս կու փորձեն. թէ ոչխարին կաթին մէջն թրջեն՝ կաթն կապէ. եւ թէ մարդ զինքն հետն վերցնէ եւ ի խապզին (= հացագործ) խանութն մտնու՝ ամենայն հացերն ի թոնիրն վաթի: Եւ նուրվանքն քան զառուծին աչքն մեծ է. եւ ոմանք ասեն թէ փոքր է, եւ շատ երկնի կայ ի վերայ: Եւ Լօրցիքն զինքն սուգծու այլ կու շինեն. եւ այն որ սուգծու է՝ դանկով կու տաշուի. եւ այն որ նուրվանքն է՝ դանկով չի տաշուիր. եւ գիտացիր որ նուրվանքին գունն փալանկին գունն կու նմանի:

ՆՈՒՇ

լավզ. յիշած է:

ՆՈՒՀ

որ է լապլապն. յշծ է:

ՆՈՒՐԱՅ

որ թ. քիրաճ կասէ. լաւն այն է որ մազն շուտ կտրէ. տաք եւ չոր է Բտարաճան. եւ այրող է. որոյ ակռային միսն փտի եւ ակռան վաթի, աւծես՝ աւգտէ. եւ աւգտէ տայուսայլապին, եւ գլխուն խոցերուն. եւ հերքունին աւծես գնձի ջրով՝ աւգտէ. թէ մեղրով ի ծծն աւծես, զցաւն տանի. եւ թէ տիմէտ առնես՝ զփայծաղն վատուժցնէ, եւ զարունն կտրէ, եւ զաւելի միսն ուտէ. թէ ճրագ եղով խառնես՝ զխոցերն բանայ. եւ աւգտէ պահակին, եւ պարասին. եւ լուացածն՝ եղով աւգտէ կրակին այրածին. զիր չարութիւնն տանի վարդի ձէթն. եւ իր փոխանն զռնեխն է: Ասէ Պտ, թէ ինքն քիլսն է, եւ ի Շիրազ՝ ահակ կասեն. լաւն այն է որ սպիտակ լինի եւ թեթեւ, եւ ջուր յինքն չի հասնի. եւ այն որ ջուր է հասել յինքն՝ Բ Գ հեղ եւ կամ Բ Գ աւր ի ջուրն թրջես, չի այրել. կու տաքցնէ. եւ իր լուացածն չորացնող է, եւ զաւելի միսն ուտէ, եւ կրակին այրածին աւգտէ. եւ չոր կիրն՝ ո՛ր տեղաց որ արուն երթայ, յորժամ ի վերայ դնես՝ կտրէ. եւ ինքն զենարար է. եւ թէ ի բաղանիսի աւծես, յետոյ պիտի որ վարդի ձէթ աւծուին, եւ կամ մանուշկի ձէթ, եւ կամ յասփուրին փեճրունքն, եւ սեխի կուտ, եւ բրնձի ալուր աւծեն. եւ թէ զանձն կսկծցնէ եւ հատ հատ բշտեցնէ՝ վարդի ձէթ, եւ ոսբան ալուր, քացախ, եւ վարդեջուր աւծեն, շատ աւգտէ. եւ թէ ուտեն՝ կու սպաննէ. եւ զբերանն այրէ, եւ զստամոքսն ցաւցնէ, եւ զգոզն կապէ, եւ արուն շռէ, եւ զաղիքն խոցնէ. զիր չարութիւնն՝ վերաբերութիւնն տանի, տաք ջրով եւ եղով ճուլլապ խմէ, եւ գէր հաւու շուրվանի ուտէ, եւ լուապնի գործ արկանեն:

ՆՈՒԱՐՏԱԿ

շէյտարաճ. յշծ է: