Անգիտաց Անպէտ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ՊԱՏՐԱՆՃՊՈՒ	(Mռlisse).	որ հ. թուռինջխոտ կասէ, եւ թ. աւղուլ աւթի ասէ. ինքն Բ ցեղ է. լաւն այն է որ հոտն անուշ լինի. տաք եւ չոր է Բ տաաճան. եւ ինքն նուրբ այնող է եւ հալող. աւգտէ ըղեղան կալուածոցն. եւ զբերնին հոտն աղէկ առնէ. եւ ամենայն պալղամի ցաւերուն աւգտէ. եւ զմիտքն սրէ. զսիրտն խնդացնէ եւ զաւրացնէ. եւ աւգտէ ամենայն սավտայի ցաւերուն. զանդոհիլն եւ զխաֆաղանն կու տանի. եւ զստամոքն կու տաքցնէ. եւ զքամին կու ցրուէ. զկերակուրն հալէ. եւ զլերդն յուժովցնէ. եւ աւգտէ թթու ձգռտալուն. զպալղամն կտրէ. եւ զբորն այլ տանի. եւ իր տալուն չաքն Ա դրամ է. եւ լերդին զեն առնէ. զիր չարութիւնն տանի ըռիպասն. եւ իր փոխանն՝ իր չաք՝ ապրշումն է, եւ Գ բաժնէն Ա չաք՝ թուռնջին կեղեւն է: Իպն ասէ թէ ազգ մըն այլ կու լինի՝ որ հոտն թուռընջի հոտ կու նմանի. թէ ի տակէն եւ ի տերեւէն եւ ի հնտէն առնուն եւ չորացնեն եւ ի լաթն կապեն եւ ի վերայ ապրշում փաթտեն եւ ի ճէպն դնեն, որ է գրպանդն, եւ ի հետ վերցնեն նա՝ խիստ սիրուն եւ պատուական լինի ի մէջ մարդկաց, եւ ո՛ւմ խէչ որ լինայ՝ խնդիրքն կատարի, եւ ուրախութիւնն չերթայ՝ քանի որ այս ի հետն լինայ. եւ թէ կէս մխթալ ուտեն եւ կամ տերեւին ջրովն ի բաղնիքն ի միջնատունն ծխես՝ զմազին շփանալն եւ փշանալն եւ զջերմն տանի: Ասէ Պտ, թէ պատրանճպուէ, որ է պատրան, որ է թարանճան, որ է թապլուա, եւ ութրուճիայ այլ կասեն, եւ պ. պալանկու կասեն. եւ իր ջրէն Ի դրամ խմէ, աւգտէ:
ՊԱՊՈՒՆԱՃ	(Camomille).	որ է բաբունաճն. յիշած ի վերայ բենին, Աստուծով:
ՊԱՏՆԱՃ	(Coco).	որ է ռանիճ, որ է նարճիլն, որ է հնդի ընկուզն. յիշած իր համարն:
ՊԱԶԱՀՐ	(Bռzoard).	որ է հաճար ի թէսն. յշծ իւր հմրն:
ՊԱՒԶԱ.		միրզ (= Միզր, թ. Բօզա). չշծ ի վրյ մենին:
ՊԱՐԶԱՏ	(Galbanum).	որ է ղինարն, որ է բարզատ. յիշած ի վերայ բենին:
ՊԱՏՐՈՒՃ	(Basilic).	որ պ. հավաք ասեն. ինքն ըռահան մըն է որ տերեւն լայն է. լաւն այն է որ տերեւն կապուտ լինի. տաք է Բ տարաճան, չոր է Ա տարաճան. եւ հալող է. թէ զինքն քամեն եւ առնուն զջուրն, եւ քաֆուր խառնեն, եւ ի քիթն կաթեցնեն՝ զարունն կտրէ. եւ թէ զիր ջուրն ի քիթն կաթեցնեն՝ աւգտէ ըխտաւորին. թէ յաչքն կաթեցնեն՝ զաչքն սուր առնէ. զսիրտն ուժովցնէ եւ խնդացնէ, եւ աւգտէ եւ անդոհութեան եւ խաֆաղանի. թէ ուտեն՝ զգոզն յորդորէ. եւ աւգտէ ստամոքցաւութեան. եւ զկերակուրն մարսէ. եւ զեփած խլտն լուծէ եւ հանէ. թէ հում լինի՝ խլտն կապէ. թէ զիր հունտն չորացնես եւ տաս՝ աւգտէ նգին. եւ թէ զիր ջուրն քամեն եւ խմեն՝ չթողու որ կինն պատեղւորի. թէ կարիճն հարէ կամ մեղուն, ի վերայ դնես՝ աւգտէ եւ զցաւն խաղեցնէ. եւ ասցած է թէ ո՛վ Ա դրամ պատրուճ ուտէ, այն աւրն որ կորն զինքն խայթէ՝ շատ զեն առնէ մադուն. զհունտն սֆուֆ կառնեն, եւ հնտէն Բ դրամ կուտան, զմարդն մոռացկոտ կառնէ. զիր չարութիւնն տանի փրփրեմն. եւ իր փոխանն պատրանճպուան է: Իպն ասէ թէ այսոր թ. թարայ ի խորասանի կասէ. ինքն մերձաւորութեան համ կուտայ. թէ ջրէն խմես՝ զարուն թքնուլն կտրէ. թէ մեղուն խաթէ՝ աւգտէ, որ ի խաթած տեղն դնեն. եւ թէ ի գարնան աւուրն Ա Բ տարպայ ծամեն՝ այն տարին ակռան չցաւի. թէ զթաժան ծամեն եւ զջուրն յականջն կաթեցնեն՝ զծանտրութիւնն տանի, եւ զցաւն խաղեցնէ: Ասէ Պտ թէ յորժամ Արեգակն ի Խոյն մտէ, այն աւրն քիչ մի պատրուճ ծամես, մինչեւ ի բոլոր տարին՝ ա՛յլ ակռի ցաւ չի տեսնու. փորձած է:
ՊԱՂԼԵՂ	(Alun).	որ է շիպն, որ է շապն. յշծ իր հմրն:
ՊԱՔՄԱՍ	(Rob).	որ է տիպս. յիշած:
ՊԱՆ	(Guilandina Moringa L. )	որ է բան. ինքն հատ մըն է, ոսկէգուն կու նմանի. լեղութիւն եւ կապողութիւն ունի. լաւն այն է որ անուշահոտ լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. ճլէ տուող եւ կակղացնող է. եւ իր հատն աւգտէ մանին, որ ի յերեսն լինայ. եւ իր կեղեւն զքթին զարունն կտրէ. եւ զմազն կարմրացնէ իր եղն, եւ զունաց ոազն աղէկ այնէ. եւ քթին խոցերուն աւգտէ, որ սապռ խառնեն եւ ի բան տանին. եւ իր ձէթն զգլուխն եւ զջղեն տաքցնէ. եւ իր հատն զպալղամն լուծէ, եւ զլերդին եւ զփայծղան կալուածն բանայ, եւ զարգանտին պնտութիւնն տանի. եւ իր ձէթն զստամոքն ուժովցնէ. թէ աւծեն ի վերայ ստամոքին՝ ուժովցնէ եւ տաքցնէ. եւ թէ ի ձուքն աւծեն՝ զկաշին տաքցնէ, եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ ծաղիկն զխոցին տեղն սրբէ. եւ թէ զիր ձէթն խառնես ի տիզկանէփատին ձէթն, եւ աւծես նկրիսին՝ աւգտէ. եւ զպինտ ուռէցնին կակղացնէ. զհերքունն եւ զբորն տանի. եւ զշտերն այլ ողջացնէ. եւ զսեւ պահակն տանի. եւ իր ձէթն ի բան կու մտէ. եւ տալուն չաքն Ա դրամ է. բայց ստամոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի ըռզիանան. եւ իր փոխանն՝ կէս իր չքաւք՝ սալիխան է: Իպն ասէ թէ ինքն ծառ մըն է, որ նման է մաւշու ծառին. եւ միրգն ի կաղին կու նմանի. եւ աւգտէ բորին որ ի յանձն լինի, եւ մանին որ ի յերեսն լինի. թէ զմիգն չորացնես եւ ի քիթն փչեն՝ զքթին արունն կտրէ. թէ ի ակռատակերն աւծեն՝ զակռատակերն ամրացնէ, եւ չի շարժի բնաւ:
ՊԱՏԱՎԱՐՏ	(Spina alba).	ինքն փշով խոտ մըն է. մեծ տերեւնի ունի. եւ հունտ ունի, նման է ասփրի հնտի. եւ լաւն այն է որ տերեւն լինի սպիտակ. ինքն հով եւ չոր է Ա տաաճան. եւ չորացնող է. եւ իր հունտն աւգտէ ջղեուն յիրար քաշուելուն. թէ զինքն եփեն եւ ակռին մազմատայ առնեն՝ զցաւն տանի. եւ արուն թքնելուն այլ աւգտէ. եւ զստամոքն ուժովցնէ. եւ իր հունտն ուժ ունի հալողութեան. եւ զլերդին վատուժութիւնն տանի. եւ թէ աւծես զանձն՝ զաւրացնէ. եւ զհին ջերմերն տանի, որ ի պալղամէ լինի. եւ աւգտէ ամենայն պալղամի ուռէցնուն. եւ որ կորն եւ կամ վնասակար գազանն խայթէ՝ եւգտէ. եւ թէ եփեն՝ աւգտէ նկրիսին. եւ իր տալուն չաքն Ա մխթալ է. բայց գլխուն զեն առնէ. զիր չարութիւնն տանի հազրին հունտն. եւ իր փոխանն շահթարաճն է: Իպն ասէ թէ զհունտն որ տղաքներն խմեն՝ աւգտէ տղոց ցաւուն, եւ ամենայն գազանահարի որ վնաս առնէ. թէ զայս խոտն ի տունն կախեն՝ վնաս առնող գազանքն փախչին ի տանէն. եւ թէ զտակն աւծեն տայուսայլապին՝ աւգտէ. փորձած է. թէ զտակն եռցնեն եւ զջուրն խմեն՝ աւգտէ հին ջերմերուն, եւ զլուծումն որ ի ստամոքէն լինի՝ կտրէ. եւ ի ջերմերն՝ իր փոխանն շահթառաճն է: Ասէ Պտ թէ իրեն շավքաթ ըլ պայզա կասեն. եւ ի լերունքն եւ ի աւզոտ տեղեր կու բուսնի. եւ իր որձային հաստութիւնն մատի մի չաք լինի, եւ այլ հաստ. եւ յերկանութիւնն Բ կանկուն, այլ յաւելի, եւ պակաս այլ լինի. գունն սպիտակ. եւ ծաղիկն մանուշկին գունովն լինի. եւ հունտն նման է ասփրին հնտին. եւ փուշ ունի. լաւն այն է որ տերեւն սպիտակ լինի:
ՊԱՐՈՒՏ	(SalpՍtre).	որ է հաճար ըլ Ասեօշն, որ է թ. գոհարչիլէն. յիշած իր համարն:
ՊԱՆԻՐ	(Fromage).	հ. է, եւ յ. ճիպն ասէ. Բ ազգ է. յիշած է իր համարն ի վեայ ճէին:
ՊԱՊԼԻՍ	(Euphorbia Peplos).	որ է պապլասն, որ է ինքն վայրի խաշխաշն. յիշած իր համարն: Ասցած է թէ տերեւն նման է պեղանոսին տերեւին. եւ իր տերեւին տակերն բոլորկեկ կու լինի. ի պարտէզնին եւ ի էգէստնուն մէջն շատ կու լինի. եւ թէ ավմալիի շարապով քմես՝ զսաֆրան եւ զպալղամն լուծէ զանձնէն, եւ հանէ:
ՊԱՐՈՒԽ	(Cռruse).	որ է սպիտաճն, որ արճիճէ լինի շինած. յիշած իր համարն:
(ՊԱՏԻԱՆ	(Badiane).	որ է ըռզիանն (Fenouil): )
ՊԱՏՍ	(Ronce,	յ. Օլլայք). որ է յալախն (Sangsue). ինքն տզրուկին «տզրուկն եւ իրե ցեղերուն է. յիշած է իր համան:
ՊԱԽԻԼԱ	(FՌve).	որ է բակլան. յիշած ի վերայ բենին:
ՊԱԽԻԼԱ Ի ՀՆՏԻՆ	(Ricin).	ինքն մեծ եւ բոլոր է զերդ զղուրս. եւ կեղեւն պինտ է. եւ ի մէջն զերդ բակլայ հատ կայ. ինքն Բ ցեղ կու լինի. եւ լաւն այն է որ նոր լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. լուծում կայնէ. եւ վերաբերութիւն այլ կուտայ այնել. եւ աւգտէ ըղեղան հով ցաւերուն. զթանծր եւ զլազիճ պալղամն յիստկէ, եւ աւգտէ սարյին, եւ ֆալիճին, եւ լաքուային, եւ սաքթային. թէ բնութիւնն աղէկ լինի եւ ուժն հահանդ՝ զթանծր պալղամն կու լուծէ, եւ վերաբերութիւն կու տայ այնել. եւ ի զւդուածոցն զթանծր պալղամն հանէ. եւ զճռանցաւութիւնն ուժով կուտանի. պարասին, եւ գոդութեան, եւ տայուլֆիլին եւ տավալիին տիրուըտոցն աւգտէ. թէ խմցնես՝ զթանծր պալղամն հանէ. եւ իր տալուն չաքն Ա կուտ է. եւ զպորտն ոլրել տայ. եւ իր վնասն այն է. եւ զիր չարութիւնն տանի թթու մավծունն. եւ իր փոխանն տանդն է, որ է հապի սալատինն:
ՊԱԽԼԱՅ Ի ՂՊՏԻ	(Nymphaea nelumbo).	վայրի բակլան է. ի կանկնման ջրերուն մէջն բուսնի. եւ իր յերկանութիւնն Գ թիզ է, եւ հաստութիւնն մատի մի չաք. եւ գունն կարմիր կու լինի. եւ թէ ծեծեն եւ խմեն՝ աւգտէ լուծման եւ աղեց գաներուն. եւ թէ զկեղեւն ավմալի շարապով որ խմեն՝ աւգտէ հազին որ հին լինի. եւ թէ տրորեն եւ յականջն կաթեցնեն՝ զծանտրութիւնն տանի եւ խալսի, Աստուծով:
ՊԱԽԻԼԱՅ Ի ՂՊՏԻ ՄԸՆ ԱՅԼ.	(Cerise ?	Ջարասիա). որ է ճարսա. յիշած է:
ՊԱԽԻԼԱՅ Ի ՄՍՐԻ	(Lupin).	որ է թրմուսն. յշծ իր հմրն:
ՊԱԽԼԱԹ ԸԼ ՀԱՄՂԱՅ	(Pourpier).	որ է փրփրեմին հունտն. լաւն այն է որ նոր եւ դալար լինի, եւ տերեւն լան. հով եւ գէճ է Գ տարաճան. զսաֆրան կտրէ. եւ հունտն զբերնին վեր տալն փարատէ. թէ եփն եւ ջրովն զգլուխն լուանան՝ զթեփուկն ի գլխուն տանի եւ շատ աւգտէ. եւ հունտն աւգտէ տաք խաֆաղանին. եւ աւգտէ այն հազին որ ի տաքութենէ լինի եւ ի չորութենէ. եւ աւգտէ ստամոքին եւ լերդին, աւծելով եւ խմելով. եւ իր քամուքսն զտափակ ճիճին հանէ, եւ զծարաւն կտրէ, զկաւկերութիւնն եւ զհողկերութիւնն կտրէ, աւգտէ որոյ գոզին ճանբան այրի, եւ գաներուն՝ որ ի յաղիքն լինայ, եւ զլուծումն այլ կտրէ. եւ աւգտէ տաք ուռէցնուն, աւծելով եւ խմելով. եւ թէ զհունտն ծեծես եւ զկաթն հանես, աւգտէ տաք ուռէցնուն. եւ ասցած է թէ ով որ զփրփրեմին տերեւն ի բարձին ներքեւն դնէ, գիշերն երազափորձութիւն չի տեսնու. բայց աչաց զեն է. զիր չարութիւնն տանի կարաւսն. եւ իր փոխանն հազարն է: Իպն ասէ թէ տաք բնութեան մարդիքն զինք ուտեն՝ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ, զլերդին եւ սրտին եւ զստամոքին զտաքութիւնն տանի, եւ զծարաւն կտրէ. թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի յայն տեղն՝ զտաքութիւնն տանի եւ փարատէ: Ասէ Գրոցս շինողն թէ պ. պարսիանտարու կասեն, եւ ի Շիրազ՝ քասթա կասեն, եւ ցեղ մըն այլ անուն՝ որ սուրխ մուրտի կասեն:
ՊԱԽԼԱԹ ԸԼ ԵԱՄԱՆԻԱՅ	(Blette).	կանաչ եւ կարմիր այլ լինի որձան. եւ ի յԱմասիա այս խոտիս թ. փրփրեմ աւնաշի կասէ. լաւն այն է որ դեռ հունտ չէ բռնել. եւ հունտն սեւ եւ մանտր է, եւ պսպղուն. հով եւ գէճ է Բ տաաճան. եւ կակղացնող է. թէ զիր քամուքսն վարդի ձիթով խառնես եւ աւծես՝ աւգտէ այն գլխացաւուն որ ի յարեգականն ի տաքութենէն լինի. եւ տաք ուռէցին որ ի յականջն լինի. եւ հին հազին աւգտէ նշի ձիթով. եւ զկուրծքն կակղացնէ. եւ զծարաւն կտրէ. եւ զբնութիւնն կակղացնէ. եւ ստամոքին հովութիւն եւ գիճութիւն տայ. եւ հալաբշտին եւ իրիկամաց խոցերուն աւգտէ. եւ գոզին փանբան այրելուն. եւ մարդ որ ի մերձաւորութենէ կտրի, որ պատճառն ի տաքութենէ եւ ի չորութենէ լինի. եւ տաք ուռէցնուն, եւ հումրային, եւ ճամրային աւգտէ. եւ սաֆրային ջերմերուն աւգտէ. բայց զստամոքն վատուժցնէ. զիր վնասն տանի քացախն եւ կամ ապքաման:
ՊԱԽԼԱԹ ԸԼ ԶԱՆԱՊ	(Melissa Calamintha L. ).	որ է վայրի պատրանփպէվէն. յիշած իր համարն:
ՊԱԽԼԱԹ ԸԼ ՂԱԶԶԱԼ	(Dictame).	որ է մուշքդրամշէհն. յիշած իր համարն ի վերայ մենին:
ՊԱԽԼԱԹ ԸԼ ՄԼՈՒՔ	(Fumeterre).	որ է շահթառաճն, որ է ածխոտն. յիշած իր համարն:
«ՊԱԽԼԱԹ ՈՒԼ ՈՒԹՐՈՒՃԻ	(Mռlisse).	որ է թուռինճխոտն, որ է պատրանճպուէն. յիշած է: ե
ՊԱԽԼԱԹ ԸԼ ՊԱՐՏԱՅ	(Lierre).	որ է լապլապն. յիշած իր համարն:
ՊԱԽԼԱԹ ԸԼ ԵԱՀՈՒՏԻԱՅ	(Sonchus).	որ է հնտուպէ վայրին. եւ ոմանք ասեն թէ խուպազուն ցեղերուն է:
ՊԱԽԼԱԹ ԸԼ ԶԱՀԱՊԻԱՅ	(Arroche).	որ է ղաֆէթն (Eupatorium Diosc., ուրեմն կարդա՝ Ղատաֆ, Քաթաֆ = Arroche). որ է սարմախն. յիշած իր համարն:
ՊԱԽԼԱԹ ԸԼ ԽԱՏԱՏԻՖ	(Chռlidoine).	որ է յէրղսֆրն. եւ ստուգ այն է որ տավա ի խատատիֆն է. ինքն մամիրան ի չինին է. յիշած իր համարն:
ՊԱԽԼԱԹ ԸԼ ՅԱՏԱՍ	(Pouliot sauvage).	որ է ֆութանաճ ի պարրին. յիշած իր համարն:
ՊԱԽԼԱԹ ԸԼ ՅԱՆՍԱՐԻ	(Chou).	որ թ. քալամ ասէ. թէ ուտեն եւ կամ ի ճառահաթնուն վերայ դնեն, եւ պեղծ խոցերուն, եւ շարային, խիստ աւգտէ. թէ զհունտն խմեն՝ զճիճին ի փորուն հանէ եւ սպաննէ. եւ թէ ծեծեն եւ ի վերայ մանին դնեն, տանի. եւ թէ եփեն եւ քիչ եռցնեն՝ լուծում առնէ. եւ թէ կրկին եփեն մէկ քանի ջրով, եւ տան՝ զփորն կապէ. եւ զաչաց վատուժութիւնն տանի. եւ գլխուն դողալուն աւգտէ. եւ թէ մախմուր մարդն ուտէ՝ տանի զցաւն մախմուրութեան. եւ թէ զմէջն ուտեն՝ աւգտէ ստամոքին, եւ զգոզն յորդորէ. թէ զինքն թուռշի այնեն աղի ջրով՝ ստամոքին զեն կառնէ, եւ զփորն կակղացնէ. թէ զիր ծաղիկն կանայք վերցնեն՝ ի փորուն զտղան ձգէ եւ սպաննէ. եւ թէ զինք եփեն եւ տղոց կերցնեն՝ շուտ քայլեցնել տայ:
ՊԱԽԼԱԹ ԸԼ ՌԱՄԼ	(Plante des sables).	որ իրեն աւզի բակլայ ասեն, այնոր համար որ՝ ի աւղոտ տեղեր կու բուսնի. աւգտէ ստամոքին եւ լերդին. եւ ուժովցնէ զփորոքն. եւ զխաֆաղանն տանի. զսիրտն ուժովնէ. եւ զբենին համն աղէկ առնէ. եւ թէ ծխեն՝ աւգտէ ըռիպ ջերման եւ պալղամի ջերման, եւ քրտինք բերէ. թէ Ա կտոր ի բարձին ներքեւն դնեն՝ քուն լինի, եւ աղէկ երազ տեսնու:
ՊԱՀՍՊԱՀԱՍ	(Polygonum,	յ. Բատբատ). որ է յասա ի ռաի, որ է փարսիանտարու, որ է պատսի անտարու, որ է հ հովիւի գաւազան, որ է մատիտեղն. յիշած է:
ՊԱՏԼԻՍՈՆ	(Bdellium).	որ է մուղլն. յիշած է, Աստուծով:
ՊԱՏԸՆՃԱՆ	(Aubergine).	որ է անապ, մուղտու, հիսլ, վայատ «վատայե, հատաղ. եւ հռ մանծան ասէ. լաւն այն է որ ծաղիկն կակուղ լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. եւ չորացնող. եւ թէ եփեն զինքն գէր մսով՝ աւգտէ հին հազերուն. եւ թէ ի ջրին մէջն եփեն եւ խմեն՝ զսավտան ի գոզին ճանբէն հանէ «եւ լուծէե. եւ թէ քացխով եփեն՝ զլերդին եւ զփայծղան կալուածն բանայ, եւ զսաֆրան խաղեցնէ, եւ զստամոքին գիճութիւնն տանի. եւ թէ աղտորով լինի՝ զփորն կապէ. եւ թէ զիր կոթն եւ զտերեւն չորացնեն, եւ ի վերայ սնկան ցանեն, աւգտէ. եւ իր ձէթն աւգտէ ձեռաց եւ ոտաց ուռէցին, որ ի հովութենէ լինի. եւ իր այրած մոխիրն աւգտէ կերուածին, եւ զշտկներն տանի. բայց սավտայ յաւելցնէ. զիր չարութիւնն տանի եղն: Իպն ասէ թէ զպատինճանին զդեղինն առնուն, եւ դդմի ձիթով զմէջն լնուն, եւ իր փուռն դնեն որ եփի, եւ յետեւ քամեն, եւ զան ձէթն հանեն եւ պահեն, եւ յականջն որ ցաւի՝ կաթեցնեն, յայն պահն խաղեցնէ. եւ թէ զմանտրն ի յաղի ջրին մէջն եփես, եւ զան ջուրն քամես, եւ այն ջրին չաք հոռոմ ձէթ խառնես, եւ այնչափ եփես որ ջուրն հատնի եւ ձէթն մնայ, եւ եփած պատինճանով ծեծես եւ կոծիծնուն վերայ դնես, տանի. բայց գիշերն դնեն, մինչեւ ի լույս կենայ, եւ ցերեվն այլ դնեն, շատ աւգտէ. փորձած է. եւ թէ զպատինճանն որ դեղին լինայ՝ կտաւտի ձիթով եփես եւ քամես, եւ ի այն ձէթն դեղին մոմ խառնես, եւ որոյ կրունկն եւ մատնմջերն եւ ի ձեռքն աւծեն, աւգտէ ճղքածին. եւ թէ զիր հունտն Բ դրամ, եւ լեղի նշի ձէթ Բ դրամ, ծեծեն եւ մանուշկի եղ խառնեն եւ աւծեն սնկան՝ շատ աւգտէ. փորձած է, Ատուծով:
ՊԱՐԱՆՃԱՍԻՖՆ	(Armoise).	որ է բրանճասիֆն. յիշած ի վերայ բենին:
ՊԱՐԻՍԵԱՒՇԱՆՆ	(Capillaire).	որ է ձարխոտն. յիշած է:
ՊԱՐՊԱՐԻՍ	(Berbռris).	որ է ծորն, որ է զրիշքն. յշծ է:
ՊԱՏԱԽԱՆ	(Spartium juncrum).	որ է պատսականն, որ է պատշաֆան, որ է ղաթըլ ի լապի, եւ քաֆ ըլ քալպ ասեն:
ՊԱՐՀԻԼԻԵԱՅ	(Fenouil).	որ է ըռնզիանային հունտն. յիշած իր համարն:
ՊԱՐՍԻԱՆՏԱՐՈՒ	(Polygonium).	որ է յասայ ի ռայւ. յիշած իր համարն:
ՊԱՐՂԱՍԻ	(Dentelaire ?).	որ է թամլուլ, եւ յամլուլ, եւ ֆուհալ կասեն, եւ ինքն ղինա պարրին է, եւ շաճար ըլ պախն է. յիշած ի վերայ ղատին:
ՊԱՐԱՆՃԱՄՈՒՇՔ	(Acinos Diosc. ).	որ է ֆարանճամուշքն, որ հռ. ֆլուսկուն կասէ:
ՊԱՐՏՈՒՍԱԼԱՄ	(Plantain).	որ է լիսան ըլ համալն. յիշած ի վերայ լիւնին:
ՊԱՐՂԱՒՆԻ.		որ է պզր ղատունէն. յիշած է յիւր համարն, կամաւքն Աստուծոյ. ամէն:
ՊԱՐՂՈՒՂ	(Abricot).	որ է մշմիշն. յիշած իր համարն:
ՊԱՐԱՊԱՐԱՆ.	(Hellռbore blanc ?	= Սատրոսիոն, Ստրութիոն). որ է սատարնիոն. յիշած ի վերայ սէին իր համարն:
ՊԱՐՂՈՒՂԻ	(Equisetum).	որ է ամսուսն (= Ամսուխ). յիշած ի վերայ այբին:
ՊԱՐՆԻՍ	(ChՍne).	ինքն ի պալլուտին ցեղերուն է, որ է կաղնին. յիշած իր համարն:
ՊԱՐՀԱՆԱՆԻՃ	(Marum).	ինքն մրտին ցեղերուն է, որ մարմահուզ ասեն. յիշած է իր համարն:
ՊԱՐՆԱ	(Arganier).	որ է էրղանն. յիշած իր համարն:
ՊԱՐՊՈՒՂ	(Conyza odora,	յ. Բարնուֆ). որ է շապանկն, որ է շապանաճն, որ է շահեանաճն. յիշած:
ՊԱՐՎԱՆԻԱՅ	(Bryone).	որ է քարմաթ ըլ պայզա. եւ ինքն ֆաշարայ է. յիշած (է ի) ֆէն:
ՊԱՍՊԱՅԻՃ	(Polypode).	որ թաշթիոն կասեն, եւ ասրաս ըլ խալպ կասեն, եւ թաշթիմիր այլ կասեն, եւ սապիթ ըլ հաճար այլ կասեն, եւ աքսար ըլ ըռիճլ այլ կասեն. լաւն այն է որ համն ղարանֆուլի համովն լինի. եւ ինքն Խ ոտաւք սողուն կու նմանի. եւ ինքն մեծ եւ փոքր այլ կու լինի. եւ լաւն այն է որ կանանչ լինի եւ հաստ. տաք է յառաջի տարաճան, եւ չոր է Բ եւ լուծող է. եւ թէ տըլէ այնես՝ չթողու որ նազլան ի յաչքն իջնու. եւ ինքն զսավտան կու հանէ. եւ զպալղամն կու լուծէ. թէ զիր ջուրն խմեն՝ զսաֆրան հեշտութեամբ կու լուծէ. եւ թէ սքնճուպինով տաս որ խմէ՝ զճիճիքն այլ ի փորուն հանէ. եւ իր լաւ աւգտութիւնն այն է որ զպեղծ կաթն պակսեցնէ եւ զաղէկ կաթն յաւելցնէ. եւ թէ աւծես՝ զջղերն ուժովցնէ. զձեռաց եւ զոտաց զճղքիլն տանի, թէ աւծես. եւ իր տալուն չաքն Ե դրամ է. բայց իրիկամաց զեն է. զիր չարութիւնն տանի վարդն. եւ իր փոխանն սինէմաքին է, եւ ասփրին հունտն: Իպն ասէ թէ յիրմէն Բ դրամ՝ Լ դրամ խիարշամպրով մինչեւ Է աւր խմեն, աւգտէ մալխուլիային, եւ գոդութեան, եւ սավտային, եւ զհոգսն տանի. եւ ասցել են թէ իր փոխանն՝ կէս իր չքաւք՝ աֆթիմոնն է:
ՊԱՍՊԱՍԱՅ	(Macis).	զերդ տերեւնի է մէկ մէկի մէջ. եւ ճավզպուէին կեղեւն է. լաւն այն է որ լեզուն հասցնես՝ սրութիւն ունենայ. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. եւ նուրբ է. եւ զհոտն անուշ առնէ. եւ գունն դեղին է. եւ գոլոշին աւգտէ. զսոխին եւ զսխտորին հոտն կտրէ. եւ զգինուն հոտն այլ կտրէ. թէ զինքն ի քիթն կաթեցնես՝ աւգտէ հով գլխացաւութեան, եւ շակիկային, եւ զջղերն ուժովցնէ, եւ զսիրտն այլ ուժովցնէ եւ խնդացնէ. եւ աւգտէ արգանտին ցաւուն, եւ գոզին կաթնելուն. եւ թէ մանուշկի ձիթով եւ ջրով խառնես եւ ի քիթն կաթեցնես՝ աւգտէ գլխուն ցաւուն. եւ իր փոխանն ճավզպուէն է:
ՊԱՐՐԱԽ	(AsphodՌle,	յ. Բարուաք). խունսա. յիշած ի վերայ խէին:
ՊԱՐՍԻՆԱՅ	(Chenopodium ?	յ. Բարսիանա). ինքն բուս մըն է, որ ի հունտն կարաւսի հունտ կու նմանի. ինքն ի բորի դեղ կու մտէ, եւ ի Շիրազ այս դեղիս՝ թալկարտ ասեն:
ՊԱՍԱՐ ԸԼ ՊԱԼԻՃ		այն է որ ի ամպրաւին ծառին պտուղ մըն է, «պալիճի ամբրաւին ծառն է. պտուղ մըն էե, որ ի ազոխ կու նմանի. ինքն ցեղ ու ցեղ է. լաւն այն է որ կապողութիւն քիչ լինայ. հով եւ չոր է Բ տարաճան. կապող է. եւ աւգտէ այն շուկակին՝ որ ի բերանն լինի. եւ զքթին արունն կտրէ. եւ զակռային միսն ամրացնէ, եւ զարունն կտրէ. եւ զկրծոց խոցն այլ կտրէ. եւ զարուն թքնուլն այլ. եւ զփորն կապէ. զստամոքն զաւրացնէ. եւ զխծկումն տանի. եւ չի թողու որ իջուածք լինի. եւ ինքն ամենայն դիաւք կապող է. եւ թէ առնուս զիր ըռուպն՝ աւգտէ այն խոցին որ ի կրծոց մաշկին վերայ լինի. եւ սնկան զարունն այլ կտրէ. եւ զաւդուածոց թուլութիւնն պնտացնէ. եւ չթողու որ ի յանձն իրք իջնու, երբ աւծեն. եւ յիրմէն շարապ կառնեն, եւ ըռուպ կայնեն. եւ իր շարպէն տաս ժ մուն Ժ դրամ. բերնին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի սքնճուպինն. եւ իր փոխանն խառնուպն է որ է եղջուրն:
ՊԱԼԱՀ	(Datte verte,	յ. Բէլահ). որ է ինքն ամպրաւին ազոխն. ի վերն յիշել եմ եւ հիմա այլուի կու յիշեմ. թէ գինով խմեն՝ զլուծումն կտրէ, եւ արգանտին զգիճութիւնն կտրէ. եւ զսնկան արունն այլ կտրէ. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ խոցին՝ աւգտէ. եւ զստամոքն ամրացնէ. եւ շատ կենայ ի ստամոքն. եւ զակռային միսն այլ ամրացնէ. եւ թոքին զեն կառնէ. եւ կալուած կառնէ. եւ պեղծ խլտեր կու ընձայէ. թէ շատ ուտեն՝ զգոդութեան ցաւն կտրէ. եւ զգոզն յորդորէ, եւ զկաթն շատցնէ:
ՊԱՐՏԱՅԻՖԻ	(Britannica,	հռ. յ. էրտանիքա). որ է պարտանիֆի. Մինհաճին տէրն ասցել է թէ պօսթանաֆրաւզն է. յիշած է. եւ ի հոս այլ կամիմ յիշել. ինքն Բ ցեղ է. լաւն այն է որ ծաղիկն հասնի. հով եւ չոր է յառաջի տարաճան. կապող է. եւ իր քամուքսն աւգտէ բերնին խոցերուն. եւ ակնջին եւ զըղեղան կալուածն բանայ. եւ թէ քացխով եւ վարդի ձիթով աւծես՝ աւգտէ գլխացաւութեան. թէ զիր տերեւն եփեն եւ յակնջին տլէ այնեն՝ աւգտէ. եւ իր քամուքսն աւգտէ արուն թքնելուն. զստամոքն եւ զաղիքն ուժովցնէ. եւ թէ զիր հունտն տապկեն եւ տան որ ուտէ՝ աւգտէ աղեց գաներուն, եւ սահճին, եւ հին փորացաւութեան. եւ թէ սքնճպինով տաս որ խմէ՝ աւգտէ ստամոքին, եւ լերդացաւութեան, եւ տաքութեան. եւ իր տերեւն զխոցերն կեփէ, եւ զտաք ուռէցնին հովցնէ. եւ աւգտէ հումրային եւ տաք նկրիսին. եւ կրակին այրածին այլ աւգտէ. թէ ուտելու տաս ի հնտէն՝ Ա մխթալ տուր. բայց փայծղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի ըռազիանան. եւ իր փոխանն հումազն է: Իպն ասէ թէ ինքն խոտ մըն է որ տերեւն նման է այն խոտին տերեւին որ թ. ղուզիղուլաղի ասէ. եւ տերեւն զաղապ կունենայ. եւ թէ չորացնեն եւ ցանեն ի վերայ խոցերուն՝ աւգտէ. թէ եփեն, եւ զջուրն ի բերանն առնուն, զբերնին խոցերն քաշէ եւ աղէկ առնէ. եւ զուռէցնուն տանի, եւ աւգտէ, Աստուծով:
ՊԱԽՒՃԻ.		ինքն ծառ մըն է որ Գ կանկուն երկանութիւն ունի. ի պառակ տեղեր կու բուսնի. եւ կարմիր ծաղիկ ունի. եւ սպիտակ սիսռան չաք միրգ ունի. եւ թ. նորա տալուճա նաւխուտ կասեն. թէ զմիգն ծեծեն, եւ հոռոմ ձիթով խառնեն, եւ ի վերայ կոծիծնուն դնեն մէկ քանի հեղ, տանի. եւ թէ զտերեւն քամեն ձեռաւք, եւ տան արուն թքնողին, աւգտէ եւ կտրէ. Ա տարպա խմէ. այլ յաւելի չի խմէ:
ՊԱՐԻԼՈՒՄԱՅԻՆ	(Lonicera etrusca Fras,	հռ. յ. արիքլումէնոն). ինքն խոտ մըն է որ թ. կաւզլուճա աւթ ասեն. մանդրկիկ ճապղած տերեւնի ունի, եւ ճուղ չունի. եւ տերեւին վերայ միրգ ունի. եւ պինտ կու լինի. եւ իր կտրիլն յուշ կու լինայ. եւ ի փոս տեղրանք կու բուսնի. թէ ի հնտէն եւ տերեւին ջրէն խառնեն ի հոռոմ ձէթն, եւ ի յանձն աւծեն, աւգտէ փայծղան. թէ զԱ մխթալ գինով խմես՝ աւգտէ զխնաֆասին. բայց զսերմն չորացնեն. եւ թէ մէկ քանի աւր խմեն՝ դուստր եւ որդի չի լինի մարդուն. եւ թէ ԼԷ աւր մարդ խմէ՝ արուն շռէ յառաջի աւրէն մինչեւ ի վերջքն. թէ իր հասած մրգէն ի շուքն չորցնեն մինչեւ Խ աւր, եւ յաւրն Ա դրամ խմես գինով՝ աւգտէ փայծղան ուռէցին, եւ անձին թուլութեան, եւ շնչին նեղանալուն աւգտէ, եւ զաւրծկալն կտրէ. եւ զտղայ բերելն հեշտ կառնէ. եւ թէ եղով աւծես ի ջերմնոտին յանձն, յորժամ ջերմն բռնէ եւ մազն դիզանայ, աւծես՝ թողու:
ՊԱՐՊԻՆԱ	(Coriandre sauvage).	ինքն խոտ մըն է որ յերկան տերեւնի ունի. եւ գունն խիստ կանանչ է. եւ չորեքզռէն ճղեր ունի. եւ յերկանքն մէկ մէկ կանկուն է. եւ ի ծարն ծաղիկ ունի, նման գնձի ծաղկին. եւ իրեն վայրի գինձ այլ կասեն. թէ տերեւէն խմեն՝ աւգտէ լայիճ պալղամին. եւ փսխել տայ, եւ քուն բերէ. եւ զքամին յանձնէն ցրուէ, եւ աւգտէ ըռահշային. թէ եփեն եւ տան որ խմէ, զան տաքութիւնն որ ի յարենէ լինի՝ տանի. եւ թէ քամեն եւ զջուրն խանազիրին աւծեն՝ հալէ:
ՊԱԼԽԻԱՅ	(Saule de Balkh).	նռան ծառին պէս ծառ մըն է. ծաղիկն եւ տերեւն զաֆրանին եւ լեղի նշին ծաղիկն կու նմանի. եւ ոմանցն՝ ի ձագու փետուր կու նմանի. եւ հոտն նման է դաղձի հոտին. ի պարտիզնուն մէջն կու լինի. եւ զքամին վարէ, եւ զըղեղան կալուածն բանայ. յորժամ հոտվրան զինքն, աւգտէ:
ՊԱՐՂԱ ՄԻՍՐ.		ինքն բակլայ մըն է, որ տերեւն նման է մանեխի տերեւին. եւ հոտն նման է ըռազիանի հոտին. եւ բուսնի ի քարաւս նմանի. եւ ի տակն կանանչ հունտ ունի. եւ այսոր՝ վայրի մանեխ այլ ասեն. եւ աղէկ է ստամոքին. եւ իր հունտն աղէկ է անխել մարդոց. եւ լերդին ցաւուն աւգտէ. եւ հովութենէ լինի՝ հանապազ ուտեն, աւգտէ. թէ ի հնտէն ծամեն Ա դրամի չաք՝ զգինու խումարութիւնն տանի, եւ զանձն խիստ աղէկ առնէ, եւ զերեսին գունն աղէկ առնէ, զլերդին եւ զփայծղան պնդութիւնն տանի, եւ զգոզն յոդորէ, եւ զիրիկամն տաքցնէ, եւ գիրացնէ եւ պարարտ առնէ, եւ զբուշտն յիստկէ. եւ թէ վարդի տերեւով եւ կիպեռիսով սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ ստամոքին՝ աւգտէ. եւ ըղեղան զթանծր քամին ցրուէ, թէ հոտան եւ թէ ուտեն. եւ թէ սպեղանի առնեն, աւգտէ սնկան:
ՊԱՂԱՄ	(CampՌche).	ինքն ցեղ մըն է. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. լաւն այն է որ խիստ կարմիր լինի. չորացնող է. եւ զակռաքն ամրացնէ. եւ զարունն կտրէ. եւ աւգտէ պիսակին, աւծելով. թէ ծեծեն եւ եփեն եւ աւծեն՝ զտեղն յիստկէ եւ տանի, եւ զգունն աղէկ այնէ. փայծղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի աստուխօտոսն. եւ իր փոխանն տորունն է:
ՊԱՐՆՈՒՖ	(Cnyza odora).	ինքն նռան ծառ կու նմանի. եւ տերեւն նման է ալուճին տերեւին. եւ ծաղիկն նման է բարձուենու ծաղկին. եւ թէ զտերեւն քամես եւ ջրովն աւծես զտղին զամենայն զաւդուածքն՝ զամենայն ազգ ցաւն տանի. եւ զըխտաւորութիւնն այլ տանի. եւ զլեղին յիստկէ. եւ զկալուածն բանայ. եւ թէ մաւր՝ այսոր ջրէն Լ դրամ խմցնեն, զառաջի աւգտութիւնն առնէ. եւ զստամոքն ուժովցնէ. եւ զշողիքն կտրէ. եւ այն ցաւն որ ի պալղամին այրելուն լինի՝ կտրէ. թէ այրիկ եւ կնիկ զայսոր ջուրն քիչ մի ճավշիր խառնեն եւ խմեն, զխուլինճն կտրէ եւ զբնութիւնն կակղացնէ. թէ հոտան՝ աւգտէ զուքամին:
ՊԱՐՍԻՆԱ ՄԸՆ ԱՅԼ	(Chenopodium ?	յ. Բէրսիանա). ինքն խոտ մըն է որ անուշ հոտ ունի. եւ գագաթն հունտ ունի. եւ ծաղիկ չունի. եւ յուլիսին առաջի աւրերն կու բուսնի. եւ մարդու զանձն կու փառաւորէ. եւ զստամոքն տաքցնէ. եւ զլերդն այլ ուժովցնէ. զքամին ցրուէ. եւ աչաց ճլէ տայ. եւ զըղեղն ուժովցնէ. եւ զսիրտն խնդացնէ. թէ ի ջուրն վարդի տերեւ խառնես եւ Գ տարպա ի բաղանիքն աւծես՝ զարկուց որ յանձն սեւցել լինի, տանի. թէ ի քիթն կաթեցնեն՝ զըղեղն յիստկէ. թէ զպատրանճպուէի ջուն հանեն եւ ի գործ արկանեն՝ զսիրտն խնդացնէ եւ ուրախ առնէ:
ՊԱՇԱՄ	(Amyris Opobalsamum Forsk. ).	որ է պալասանն. ի տեղն պիտի յիշուի, թէ տէր Աստուած կամի:
ՊԱՂԱՍ	(Buis).	որ թ. շիմշէր աղաճի ասեն, որ հ. տաւսախ փայտ ասեն, եւ պ. տրախտ շիմշատ ասէ, եւ հռ. աղսիս ասէ. եւ տերեւն նման է մրտին տերեւին. եւ հունտն նման է մրտին. թէ մրգէն ուտեն՝ զփորն կապէ, եւ զան գիճութիւնն որ ի աղիքն լինի՝ տանի. թէ խարտեն եւ զխարտուքն հինան խառնեն եւ գլուխն դնեն՝ զմազն ամրացնէ, եւ զճապաղ մազն ժողվէ եւ թէ հաւկթի սպիտկուց եւ ջաղջի փոշի խառնէ եւ եախու առնէ՝ աւգտէ ջղեուն ցաւուն շատ:
(ՊԱԼԱՄՈՒՏ	(Gland de ChՍne).	որ է խոզկաղինն, որ մեծ կեղեւ ունի եւ թանծր. ի յԱնդ(ր)իանուպօլիս՝ կաշի գործողնին շատ կու բանին, ու կը գտուի հաստատ: )
ՊԱԼՍՈՒՂՈՒՍՈՒՆ	(Empetrum?).	ինքն խոտ մըն է. տերեւն նման է ջրկոտիմին տերեւին. չորեքզռէն ճղեր ունի. եւ ծաղիկն նման է վասիլիկոնի ծաղկին. եւ հունտն նման է քուռաթի հնտին. եւ վայրի քուռաթ այլ կասեն. տակն սեւ եւ բոլոր, զերդ խնծոր կու լինի. եւ հոտն ի գինու հոտ կու նմանի. եւ ի քարոտ տեղրանք կու բուսնի. եւ թէ գարու ալուրով սպեղանի առնես եւ ուռէցնուն վերայ դնես՝ տանի. եւ զկոծիծն ի տեղացն հանէ. թէ մրգէն Ա դրամ խմեն՝ ցեղուցեղ երազ տեսնուլ տայ, եւ զսաֆրան ալ լուծէ. թէ ի տակն Բ դրամ խմես մայուլ ղարատինով՝ զսաֆրան լուծէ, եւ շատ աւգտէ:
ՊԱՍՊԱՍ	(Fenouil).	որ է ինքն Մաղիպցոց բառովն. ռազիեանաճն է. յիշած իր համարն:
ՊԱՆԹՈՒ ՄԱՅ	(Loranthus).	որ թ. պուռճ ասէ. ձիթենոյ ծառի վերայ կու բուսնի. ինքն խոտ մըն է՝ որ տերեւն ձիթենու տերեւ կու նմանի. եւ կանանչ ճղեր ունի. եւ իր վերայ ձագերն հաւկիթ կածեն. ի նշին եւ ի տանծին ծառն այլ բուսնի. եւ թէ զայս խոտս ծեծեն, եւ զջուրն քամեն, եւ ոսկրնուն կոտրածին՝ որ ի տեղացն ելնէ, եւ արուն թքնողին, աւգտէ. թէ թզով եփեն եւ զջուրն խմեն՝ աւգտէ հազին. եւ թէ զտերեւն չորցնեն եւ ծեծեն եւ մաղեն, եւ ի քալ գլուխ խրզմա դնեն, յատոյ ի վերայ ցանեն՝ լաւացնէ. եւ թէ յառաջն զգոզն եւ զաղն զայս ծեծած դեղս խառնես եւ ի գլուխն շփես՝ աւգտէ Աստուծով:
ՊԱՆԱԹ ԸԼ ՎԱՐԱՏԱՆ	(Blattes. )	ինքն յայտնի խոտ մըն է. թէ հոռոմ ձիթով տրորես կամ եփես եւ յականջն կաթեցնես՝ զցաւն խաղեցնէ. եւ արգանտին եւ իրիկամաց ցաւին աւգտէ. զգոզն եւ զարունն յորդորէ. եւ թէ հռ. ձիթով եւ մոմով եւ հաւկթի սպիտկուցով խառնեն եւ ի գործ արկանեն՝ աւգտէ սնկան եւ գազանահարի. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես այն խոցին վերայ որ ի ջղերն լինայ՝ աւգտէ. եւ զըղնկան խոցերն տանի. զիր չարութիւնն տանի հինան. եւ իր փոխանն նապխն է. եւ այլ ասցել են թէ զիր չարութիւնն տանի նապխն. եւ իր փոխանն հինան է իր չքաւքն:
ՊԱՀԱՐ ԸԼ ԱՊՀԱՐ	(Buphthalme).	որ եզի աչք ասեն. խոտ մըն է. եւ այն որ դեղին ծաղիկ ունի՝ ազգ մըն այլ ունի, ա՛յն է. թէ մոմով եւ եղով սպեղանի առնէ եւ դնէ ի վերայ պինտ ուռէցին, աւգտէ. եւ պալղամի ուռէցին այլ. թէ բաղնեց ելած՝ իր եռցած ջրէն խմես, աւգտէ եարաղանին, եւ զերեսին գունն աղէկ առնէ, եւ ջուր փսխել տայ. եւ ո՛վ հոտվրայ՝ զգլխուն թանծր քամին հանէ. եւ թէ զծաղիկն ժողվեն եւ ի յաչից դեղերն խառնեն՝ զմթնալն տանի, եւ զաչից աստառն ուժովցնէ, եւ զջուր իջնուլն խափանէ:
ՊԱՀՄԻ	(Lollium perenne).	ինքն խոտ մըն է որ ի յերդեստանն կու բուսնի. եւ տերեւն նման է գաու տերեւի. եւ չաւտարի գլխու պէս գլուխ ունի, Է Ը գլուխ. եւ ճուղ կու ելանէ. թէ սերկեւելի շարպով խմեն՝ զլուծումն կտրէ եւ զարունն այլ. եւ զշատ գոզելն այլ կտրէ. եւ թէ կտոր մի կարմիր զըֆին կտորն կապեն եւ ի վիզն կախեն՝ յո՛ր տեղաց որ արուն երթայ, աւգտէ խասիաթովն:
ՊԱՀՄԱՆ	(Behen).	որ է բահմանն. յիշած ի վերայ բենին իր համարն, Աստուծով: (Պէհման մի այլ ի Կոստանդինուպօլիս. գէր ու հաստ, բութ մատի չաք. զայն ի գործ կու արկանեն. գրած է ի վերայ ճէին, ճումճում. գի՛տ ակ կարդա՛: )
ՊԱՍԹԱՃ	(Encens).	որ է լուպանն. յիշած է:
ՊԱՍԹԻՊԱՃ	(Tribulus terrestris,	յ. Բէստինաջ). որ է հասակն. յիշած:
ՊՈՐԱՅ	(Chrysocolle, Borax եւ Sesquicarbonate de Soude).	պավրախ. յիշած:
ՊՈՍԹԱՆԱՖՐԱՒԶ	(Amarante,	յ. Բոստան աբրուզ). որ է պօստան երաւզն, որ թ. սուլտան պաւրկի ասէ. լաւն այն է որ ի շուքն չորնայ. բնութիւնն հով եւ չոր է. զստամոքն եւ զաղիքն սրբէ, եւ զտաքութիւնն տանի, յորժամ եփես եւ սքանճպինով խմես Բ դրամի չաք. եւ Սահակն ասէ թէ բշտին զեն է. զիր չարութիւնն տանի խունկն:
ՊԱՇՄԱՅ.		որ է չամիզաճն, որ է չաշմակն. յշծ իր հմրն:
ՊԱՇՈՒԼԻՈՆ	(Psyllium).	որ է պազուր ղատունէն. յիշած ի պէն:
ՊԱՇԼԻՇԿԱ	(Gentiane).	որ է չնդիանայ. յշծ ի վրյ չային:
ՊԱՏ	(Canard).	որ է սագն (Oie). շատ ցեղ է ինքն. տաք եւ գէճ է. միսն գիրացնող է. եւ իր եղն աւգտէ ակնջին ցաւուն. եւ զուռէցն այլ տանի. եւ զանձն կակղեցնէ. եւ զերեսն պայծառ առնէ. եւ զպռկնաց ճղքելն տանի. թէ զմիսն ուտեն՝ զձայնն բանայ. եւ զմիսն զմերձաւորութիւնն կու յաւելցնէ: Եւ ասցել են թէ ի սագուն մսէն մաս մի առնուն եւ վարդի եղով տապկեն՝ կամ տաքցնե՝ եւ ի յարանքն աւծեն, եւ յան պահն մերձաւորութիւնն այնեն նա՝ կինն պատեղւոր լինի. եւ այսոր ճրագուն աւգտէ այն ցաւեր(ու)ն որ ի ճուռն լինի՝ խաղեցնէ. թէ զմիսն ուտես՝ զմարմինն պայծառ առնէ. եւ այն մարդն որ սպիտաճ եւ կամ մուրտասանկ ուտէ՝ աւգտէ. եւ այսոր ճրագուն՝ զոտացն եւ զձեռացն շուկակն տանի. թէ ուտես՝ խորոված կեր, եւ կամ տապկած. եւ իր զենն այն է որ շատ խլտ լինի յիրմէն եւ սավտայ. եւ լաւն այն է որ տաք դեղերով ուտեն. եւ իր փոխանն բադն է: Իպն ասէ թէ ամենայն զաւդուածքն յուշ կու մարսի. եւ թեւերն շուտ մարսի. եւ բժշկապետքն ասցել են թէ սագուն միսն զձայնն եւ զերեսին գունն աղէկ առնէ. եւ գէր սագուն լերդն խիստ աղէկ է եւ անուշահամ, եւ աղէկ արուն կու ընձայէ. թէ զծիրտն ի վերայ խանազիրին դնես՝ հալէ. թէ զըղեղն ի վերայ նստատեղին ուռէցին դնես՝ աւգտէ. եւ թէ իր ճրագուովն զանձն աւծես՝ աւգտէ եւ զցաւն տանի եւ խաղեցնէ. եւ ասցած է թէ իր թրիթն լաւ է քան զմիսն:
ՊԱՏՊԱՏ	(Polygonum Diosc. ).	որ է յասայ ի ռնյի. յիշած է ի վերայ յիին:
ՊԱՍԱԼ	(Oignon).	որ պ. փիազ ասէ, եւ հ. սոխ ասեն, եւ հռ. կրաւմիտաս ասէ, եւ թ. սողան կասէ. ինքն Դ ցեղ է. լաւն այն է որ սպիտակ լինի. տաք եւ չոր է Դ տարաճան, եւ ասցած եւ թէ Գ տարաճան, եւ ասցած է թէ Բ տարաճան. եւ այս Դ ցեղ սոխն յաւելի պակաս լինի բնութիւնն. կտրող եւ նուրբ այնող է. թէ աւծեն տայուսայլապին՝ աւգտէ. թէ զջուրն յականջն կաթեցնես՝ աւգտէ ակնջին ձայն հանելուն. եւ որոյ ի յաչքն ջուր կամի իջնուլ, թէ կաթեցնես՝ խափանէ զջուրն եւ աչաց ճլէ տայ, եւ սրացնէ զաչքն. թէ վարդի ձիթով տապկեն եւ ուտեն՝ աւգտէ հազին որ ի պալղամէ լինի. եւ լաւ աւգտութիւնն այն է որ կերակուր կուտեցնէ, եւ զբնութիւնն կակղացնէ, զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ, եւ զդեղնութիւնն տանի. թէ զսպիտակ եղով տապկես եւ սլին ուռէցին տլէ այնես՝ աւգտէ, եւ զերկնուն զբերանն բանայ, եւ զարունն քայլեցնէ, եւ զարունն ի յանձինն դուսի դեհն քաշէ, զհերքունն, եւ զսպիտակն, եւ զպարասն տանի որ ի ըղունկն լինի. եւ որ կատղած շունն խածնէ՝ դնես ի վերայ, տանի. եւ գազանահարի աւգտէ. եւ ազգի ազգի ջրերուն զչարութիւնն տանի եւ զմահացու դեղն խափանէ. եւ լաւն այն է որ կամ տապկած լինի եւ կամ եփած. բայց գլխուն զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի քացախն եւ թթու թանն. եւ իր փոխանն շամի քուռաթն է: Իպն ասէ թէ ջրովն խաղաչ առնես՝ աւգտէ պալղամէ եղած խնախին. թէ զջուրն ի քիթն կաթեցնես՝ զըղեղն յիստկէ. եւ թէ իր ջրին չաք մարազի, եւ քիչ մի նուպաթ շաքար խառնես եւ տրորես եւ յաչքն քաշես՝ զաչաց կիծն տանի. թէ աղով խառնեն եւ դնեն ի վեայ կոծիծնուն՝ տանի. թէ ի ճանապարհն ուտեն՝ զջրերուն եւ զաւդին զչարութիւնն տանի. եւ թէ ի քացախն ձգեն որ մէկ քանի աւր կենայ, եւ ուտեն, զստամոքն ուժովցնէ, եւ զսրտին խառնակիլն որ ի սաֆրայէ եւ ի պալղամէ լինի՝ տանի. թէ այն մարդն որ լուծման դեղ խմէ, եւ զսոխն հոտվրայ, զսրտին խառնակիլն տանի, եւ զդեղն փսխել չտայ, եւ զստամոքն ուժովցնէ. թէ ի կրակն թաղես որ եփի աղուոր, եւ տաք տաք ուտես, զհայզն բանայ, զպալղամն կտրէ, եւ զկուրծքն կակղացնէ:
ՊԱՍԱԼ ԸԼ ԶԷՊ	(Bulbe comestible).	որ թ իթ քասարի ասէ. թէ շատ ուտեն՝ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ եւ թէ մանին եւ պիսակին քսեն՝ աւգտէ. թէ շտերուն կաշին սեւնայ՝ տանի, յորժամ աւծես. թէ հաւկթի դեղնուցուն ի կոծիծնին քսես՝ աւգտէ. թէ ձկան գլխով եփես եւ ի վերայ շտերուն դնես՝ աւգտէ. թէ մեղրով շաղես եւ աւծես որոյ ջեղն յիրար քաշուի՝ աւգտէ. որոյ գլուխն պատռի՝ դնեն, եւգտէ. եւ ոսկրացաւի եւ նկրիսի այլ. թէ մեղրով սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ նկրիսին, եւ կատղած շան խածածին, թէ պղպեղով տրորեն եւ սպեղանի առնեն եւ դնեն ի վերայ ստամոքին, աւգտէ թէ նատրունով եփես եւ գլուխն քսես՝ զթեփուկն եւ զշտերն տանի: Ասէ Պտ թէ ինքն պալպուսն է, եւ պասալ ի մաքուլա այլ ասեն, եւ պասալ զէպ այլ ասեն. ինքն սոխ մըն է, որ ի Շիրազ՝ փիազ ի թալքայ ասեն, եւ ի Թաւրէզ՝ զիզի. զիր չարութիւնն տանի թաժայ կաթն. եւ փոխանն իսկիլն է:
ՊԱՍԱԼ ԸԼ ԶԻԶ	(Bulbe comestible).	որ է պալպուսն, որ է պասալ ի մայքուլն. յիշած է իր համարն:
ՊԱՍԱԼ Ի ՅՈՒՆՍՈՒԼՆ	(Scille).	որ է իսխիլն. յիշած է:
ՊԱՍԱԼ Ի ՆԱՐՃԻՍՆ	(Bulbe de Narcisse).	որ է նռճէսին սոխն. բնութիւնն տաք է. թէ քացխով աւծես տայուսայլապին՝ աւգտէ. թէ Դ դրամ մեղրաջրով խմեն՝ զտղան ի փորուն ձգէ. թէ Բ մխթալ մեղրաջրով խմես՝ փսխեցնէ, եւ զճիճին ի փորն սպաննէ, եւ զտաք ուռէցնին եփէ. թէ զնռճէսին սոխն առնուս եւ ի ծածուկ մարմինդ աւծես՝ շատ ամրացնէ. թէ Գ սոխ ի այս սոխէս ի կաթն թրջես Ա աւր եւ Ա գիշեր, եւ տրորեն, եւ ի ծածուկ մարմինն աւծեն, եւ ի ծայրն չհասցնեն եւ աւծեն, եւ թէ մարդն չէզոք այլ լինի նա՝ զաւրացնէ եւ խիստ աղէկ աւգտութիւն առնէ: Վասն գովելու համար ասցել են զայս:
ՊԱՍԱԼ ԸԼ ՖԱՐ	(Scille maritime).	որ է իսկիլն. յիշած:
ՊԱԼՊՈՒՍ	(Bulbe comestible).	թ. իթ քասարի ասէ. յշծ:
ՊԱՏՐԱԽԻՈՆ	(Renoncule).	որ է քապիքաճն. քէին վրյ յշծ:
ՊԱՏՐՍԱԼԻՈՆ	(Petroselinum).	որ է հռ. պէտրուսէլինաւ. յիշած ֆէին վերայ՝ ֆատրասալիոն:
ՊԱՏԱՐԻՍ	(FougՌre).	որ է Հելինացոց բառովն. սարախսն է. յիշած սէին վերայ:
ՊԱՏՐԱԼԱՅՈՒՆ	(Pռtrole).	որ է տաւհն ըլ հաճարն, որ է նաֆտն. յիշած իր համարն:
ՊԱՅՐ ԸԼ ԶԱՅԻՊ	(Fiente de Loup).	որ է պ. սարկինսաւսմար. լաւն այն է ո սպիտակ լինի. տաք եւ սուր է. աւգտէ քալաֆին, եւ պիսակին, եւ սպիտակ որ յաչքն լինի՝ տանի, եւ աչաց ճլէ տայ, եւ զտեսութիւնն յաւելցնէ. եւ աւգտէ բորին:
ՊԱՅՐ ԸԼ ՄԱՂԱՐ	(Fiente de ChՌvre).	որ է ածու սպտուրն. տաք է եւ չոր. զխոզքն հալէ յուժով. եւ Բ դրամն զփայծաղին պինտ ուռէցն տանի. յորժամ չորացնեն եւ ի բուրդն թաթխեն, եւ կանանց յարգանտն դնեն, զգիճութիւնն կտրէ եւ արգիլէ. թէ չորացնեն, գինով տրորեն, եւ աւծեն ոսկրացաւուն, եւ գազանահարին, եւ աւձահարին, աւգտէ. յորժամ այրեն եւ քացխով տրորեն եւ աւծեն կատղած շան խածածին՝ աւգտէ. եւ վայրի ածուն սպտուրն աւգտէ աղուեսցաւուն. եւ զպնտութիւնն հալէ. եւ ոսկրացաւուն եւ ուռէցնուն աւգտէ. եւ արծուոցն այլ, յորժամ աւծեն եւ յարեւն նստին. եւ քացխով աւգտէ գազանահարին, եւ մեղուին հարածին:
ՊԱՅՐ ԸԼ ԶԱՆ	(Fiente de Mouton).	որ է ոչխրին սպտուրն. թէ քացխով տրորես եւ դնես ի վերայ կոծիծնուն՝ աւգտէ. թէ ի վերայ կրակին այրածին դնես՝ աւգտէ. թէ մումռուղանով յաւելի մսին վերայ դնես՝ ուտէ եւ սրբէ:
ՊԱՅՐ ԸԼ ՃԱՄԱԼ	(Fiente de Chameau).	որ է ըղտուն ըսպտուրն. թէ ծխես՝ աւգտէ սնկան. եւ զքթին արունն այլ կտրէ, յորժամ չորացնես եւ բարակ մաղես եւ ի քիթն փչես. թէ ըխտաւորն խմէ՝ աւգտէ. եւ զխանազիրն հալէ. եւ ոսկրացաւուն աւգտէ, յորժամ ի վերայ սպեղանի առնես:
ՊԱՅՅԱՐ	(Chameau).	որ է ուղտն. ինքն ցեղ ու ցեղ լինի: Իպն ասէ թէ ըղտուն լաւն այն է որ կարմիր լինի. թէ զմիսն ղալիայ առնես հռ. ձիթով, եւ պղպեղով, եւ քամունով, եւ աղէկ եփեն որ տրորի, եւ ուտեն, զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ, եւ զծածուկ մարմինն ամուր առնէ եւ զաւրացնէ. եւ զմերձաւորութիւն առնելուն յետեւ այլ ուժով լինի, եւ չի թուլնայ. երբ ուտեն՝ լաւն այն է որ ի ձախ դեհուն վերայ պառկին, որ շուտ հալի. թէ զըղտուն սպտուրն չորացնես, որոյ քիթն արունի՝ փչեն, կտրէ զարունն. թէ զգոզն խմեն՝ աւգտէ լերդին ուռէցին. թէ հարբածին խմցնեն՝ յայն պահն լրջանայ եւ գինին թափի. եւ արծուոց եւ փայծղան աւգտէ. եւ թէ ըղտուն աչքն Զոհալ աստղին դէմ հանդիպի նա՝ յայն պահն մեռնի. եւ թէ ուղտն փրփրայ՝ ի քիթն ֆութանաճի ջուր կաթեցու, խաղուի. թէ զիր բուրդն այրես եւ ծեծես եւ մաղես եւ այն տեղացն որ արուն երթայ՝ ցանես, կտրէ. եւ թէ զսիրոյ տէր ըղտուն զտիզն առնուս, եւ սիրոյ տէր մարդուն ի թեզնիքն կապես, իր սիրոյ տէրութիւնն խափանի, եւ այլ չի միրէ զայն մարդն: (Եւ պ. շիդար ասէ: )
ՊԱՔՊՈՒՐ	(Cassia fistula).	որ է խիարշանպարն. հնդի բառաւքն այս:
ՊԱԼԼՈՒՏ	(Gland de ChՍne).	որ է կաղնուն պտուղն. մանտր եւ մեծ կու լինի. լաւն այն է որ մեծ լինի եւ քաղցր. հով է Դ տարաճան, չոր է Բ տարաճան. կապող է. եւ աւգտէ լնդոց եւ ակռացաւի. եւ արունն կտրէ. եւ իր դրուսի կեղեւն ի մազին ներկն կու մտէ, եւ կու սեւացնէ, եւ պայծառ կառնէ. եւ աւգտէ արուն թքնելուն, եւ թոքին խոցերուն. թէ եփն եւ դնեն ի վերայ ծծին ուռէցին՝ աւգտէ. եւ զստամոքն ուժովցնէ եւ լուանայ. եւ զփորն կապէ. եւ զկանանց արունն կտրէ. եւ զհալաբշտին զթմրութիւնն տանի. եւ զգոզին կաթնիլն այլ կտրէ. եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ թէ զտերեւն խոցեուն տլէ այնես՝ աւգտէ. թէ ուլի ճրագով պինտ ուռէցին տլէ այնես՝ աւգտէ. եւ ամենայն մահացու դեղոցն աւգտէ. եւ իր խէժն աւգտէ պիսակին. փորձած է. եւ թէ զինքն ծեծեն եւ տլէ այնեն՝ աւգտէ ֆաթխին. թէ այրես եւ աւծես՝ չթողու որ խոցն յաւելնայ. եւ առնելուն չաքն Բ դրամ է. եւ յուշ հալի: Ասէ Պտ թէ իր կեղեւն որ ի վրան է, այնոր՝ ճիֆտ պալլուտ կու ասեն. լաւն այն է որ հասուն լինի. եւ կեղեւն յաւելի կապողութիւն ունի. լաւն այն է որ յիրմէն շատ չուտուի, որ զեն չառնէ բշտին. եւ տապկէ, եւ շաքար խառնէ, եւ ապա կեր, շատ աւգտէ:
ՊԱԼԼՈՒՏ ԸԼ ՄԼՈՒՔ	(Chataigne).	որ է շահպալլուտն. յիշած իր համարն, Աստուծով:
ՊԱԼԼՈՒՏ ԸԼ ՅԱՐԶ	(Teucrium chamaedrys).	որ է Հելինացոց բառովն՝ քամատարիուն. յիշած ի վերայ քէին:
ՊԱԼԱՆՃԱՍ	(Armoise,.	յ. Բէլէնջասէֆ). որ է պարանճասիֆն. յիշած իր համարն:
ՊԱԼՍԻՏՈՒՆ	(Balaustes).	որ է ճուլինարն. յշծ ի վրյ ճէին:
ՊԱԼԻՄՈՒՆ.		որ է վայրի յարֆաճն, եւ խավխ աղվահ կասեն. ինքն սատէճ ի հնտին (Malabathrum) է. յիշած իր համարն:
ՊԱԼԱՃ	(Datte verte,	յ. Բէլահ). որ պ. ղօրայի խուրմա ասեն:
ՊԱԼԱՍԱՆ	(Baumier).	որ է բալասանն, յիշած իր համարն ի վերայ բենին:
ՊԱՆՊԱՐ	(Sռbeste).	որ է սպըստանն. չշծ ի վրյ սէին:
ՊԱԼՏՐԱՆ	(Ciguս).	շային վերայ՝ շաւքրան. յիշած:
ՊԱՆԱՍՈՒԹ	(Rռsine de Tռrռbinthe).	որ է յէլք ըլ պուտմն. յիշած ի վերայ յիին:
ՊԱԼԻԼԱՃ	(Belliric).	որ է բէլիլաճն. ինքն ի հալիլաներուն ազգէն է. լաւն այն է որ դեղին լինի եւ ամուր. հով է Ա տարաճան, եւ չոր է. կապող է. աւգտէ գլխուն ցաւերուն. թէ ծարուր այնես եւ յաչքն քաշես՝ զաչքն սրացնէ եւ ուժովցնէ, եւ զարցունքն կտրէ. թէ այրես եւ աւծես՝ զարտեւանունքն բուսցնէ. թէ զինքն ուտեն՝ զջղերն ուժովցնէ, եւ չթողու որ մարդն շուտ ծերանայ. թէ զինքն չամչով ծեծես եւ դնես ի վերայ ծծին՝ աւգտէ. եւ զստամոքն ուժովցնէ. եւ զվատուժութիւնն տանի. եւ զգիճութիւնն կտրէ. եւ շողիքն որ բերնէն թափի՝ կտրէ. թէ ծեես եւ աղնձես՝ աւգտէ այնոր որ արիւն երթայ ի նեքսեւացն, կտրէ. եւ սնկան այլ աւգտէ. եւ ամենայն աղեց ցաւուն աւգտէ. եւ զանձն ուժովցնէ. եւ ինքն ի խտրիֆիլն ի բան կու մտէ տալուն չաքն կէս դրամ է. բայց կրծոց զեն կառնէ. զիւր չարութիւնն տանի եղլի հնտերն. եւ իր փոխանն ամլաճն է:
(ՊԱԼՂ ՕԹԻ	(Menispermum Cocculus).	յիշած՝ մահի զահրան: )
ՊԱԼԱՏՈՒՐ	(Anacarde).	ինքն սեւ սեւ միրգ մըն է. փոքր շահպալլուտ կու նմանի, եւ ձագու սիրտ կու նմանի. եւ լաւն այն է որ մեծ լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. այրող է. պալղամի եւ գիճութեան եւ աւելուածոց աւգտէ. սարյին եւ ֆալճին եւ լակուային եւ ամենայն հով ցաւերուն այլ. եւ զմոռացկոտութիւնն տանի, եւ զմիտքն սրացնէ. եւ զջղերուն վատուժութիւնն տանի. եւ զմերձաւորութիւնն աւելցնէ, յորժամ ի մաճուննին մտէ. թէ զիր մեղրն հանեն եւ քացխով խառնեն եւ ի արանքն աւծեն՝ զաւրացնէ. եւ թէ ծխես՝ աւգտէ սնկան եւ զերեսի գունն պայծառ առնէ. եւ աւգտէ պիսակին, աւծելով եւ ուտելով. եւ զաւդուածոց շատ աւգտէ. եւ զերեսին գունն կարմիր առնէ. եւ ճռան եւ ծնկան ցաւուն աւգտէ. եւ իր մեղրն զշտերն բանայ. եւ զկոծիծնին կտրէ. եւ իր տալուն չաքն կէս դրամ է. բայց ըղեղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի ընկզին ձէթն. եւ իր փոխանն զանճապիլն է, եւ խարտալն: Իպն ասէ, թէ իր մեղրն դնես ի վերայ «կոծիծնունե, տանի. եւ աղուեսցաւուն՝ աւծելով՝ աւգտէ. զիր չարութիւնն տանի ընկզին ձէթն, եւ շաքարն, եւ պախրու արդար եղն. եւ իր փոխանն՝ Ե իր չքաւքն՝ ֆնտուխն է, եւ Դ բաժնէն Ա՝ պալասանին ձէթն է, եւ Զ բաժնէն Ա՝ սպիտակ նաֆթն է:
ՊԱՆՇՈՒՄԱՅ	(Loranthus,	յ. Բօնտումա). ինքն հարֆտան կասեն. ասեր է Գրոցս շինողն թէ ինքն ծառ մըն է, որ ձիթենոյ, եւ նշի, եւ տանծի ծառն կու փաթուվի որպէս քշուշ. բնութիւնն հով եւ չոր է:
ՊԱՆԱԹՌԱԹ	(Truffes,	յ. Բանատ էր-րա ադ). որ է քամահն. յիշած է:
ՊԱՆԱԹ ԸԼ ՆԱՐ	(Ortie).	որ է անճիրան, որ է եղիճն, յիշած է:
ՊԱՆՃԱՇԿԻԶՎԱՆ	(Fruit du FrՍne,	պ. Բօնջօշկ-զուբան). ինքն լիսան ըլ ասաֆիրն է. յիշած է:
ՊԱՎՐԱԽ	(Chrysocolle, Borax եւ Sesquicarbonate de Soude).	հ. պորայ կասէ. կարմիր կու լինի, եւ հողի գունով այլ լինի. լաւն այն է որ սպիտակ լինի եւ թեթեւ. տաք է Բ տարաճան, եւ չոր «է յԳ տարաճանե. ճլէ տուող է եւ կտրող. թէ աւծես՝ զմազն տանի, եւ զերեսն կարմրցնէ. եւ զմազն քնքուշ կառնէ. եւ զոջիլն կու սպաննէ. եւ զականջն կու յիստկէ, եւ աւգտէ խլութեան. եւ աչաց սպիտակին ճլէ տայ. եւ աւգտէ ակռացաւութեան, եւ սպիտակ այլ կառնէ. եւ զգլխուն թեփուկն կտրէ. եւ զփորն լուծէ. եւ թէ մայի փուխթաճով խմես՝ զքամին վարէ. եւ աւգտէ այն ցաւուն որ մաղաս ասեն. եւ զճիճին ի փորուն հանէ. եւ վերաբերութիւն անել տայ. եւ թէ թզով տլէ անես՝ աւգտէ արծուոց. եւ այլ ասած է թէ աւգտէ արանքին խոցուն. եւ զանձն եւ զերեսն կարմիր առնէ. զպահակն եւ զպարասն եւ զբորն կու տանի, եւ պայծառ կու անէ. եւ թէ մեղրով տաս կարճահարին՝ աւգտէ. եւ թէ շատ ի բան տանին՝ զանձն կու աւաղցնէ. եւ զջուրն եղով անձն աւծես՝ աւգտէ. եւ այն ջերմանն որ ղիպ ասեն՝ աւգտէ. եւ իր փոխանն աղն է. եւ թէ զինքն ի խմորն խառնեն աղի տաղ, եւ տան որ ուտէ, աւգտէ լեզուին ծանտրութեան. եւ թէ Գ դրամ առնեն, եւ ի զամպաղի ձէթն խառնեն, եւ ի աճուկն աւծեն, տաքցնէ եւ զմերձաւորութիւնն աւելցնէ. եւ թէ մեղրով եւ շիրիկ ձիթով խառնես եւ աւծես՝ զառաջի զաւրութիւնն առնէ:
ՊԱՀՐԱՄԱՃ	(Saule de Balkh).	որ է զունֆ (= Րատէֆ) կասեն, եւ զումիրան այլ կասեն, եւ յատֆալ այլ կասեն, եւ կուլ ի պէտ ի պալխի այլ կասեն, եւ պ. պէտմուշք կասեն, «եւ ի Թաւրէզ՝ կուլ ամուք կասենե, եւ ի Քրման՝ կարիկու կասեն, եւ յԱսպահան՝ կալահի կասեն: Բնութիւնն մուհթատիլ է. եւ թէ նուտուլ առնէ՝ ամենայն զաւդուածին աւգտէ. եւ հալող է. աւգտէ ամենայն տաք բնութեան. եւ աւգտէ այն գլխացաւութեան՝ որ ի սաֆրայէ լինի. եւ թէ զիր ձէթն հանեն՝ որպէս մանուշկի ձէթ՝ շատ աւգտէ:
ՊԱՆՃԱՆԿՈՒՇ	(Vitex,	պ. Բէնջէնկիւշտ). որ թ. այի տակաճի կասէ. եւ տերեւն նման է կանափի տերեւին. եւ հունտն նման է գնձին հնտին. եւ հոտն սուր է. եւ ինքն ծառ է. եւ թէ հունտն ուտեն՝ աւգտէ փայծղան, զլերդին կալուածն բանայ, եւ հայզին արիւնն քայլեցնէ, եւ մերձաւորութիւնն վատուժ առնէ, եւ զփորոքն տաքցնէ, եւ զգլուխն ցաւցնէ. թէ ծեծես եւ վատուժ զաւդուածին վերայ դնես եւ աճռես՝ շատ աւգտէ. եւ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ պինտ ուռէցին՝ աւգտէ. թէ Բ դրամ գինով խմես՝ զկաթն եւ զհայզն քայլեցնէ. եւ աւգտէ ամենայն գազանահարին. եւ փայծղան ուռէցին եւ խեւութեան աւգտէ. թէ եփեն եւ ջուրն կանայք աւազան առնեն՝ զարգանտին ցաւն եւ զուռէցն տանի. թէ սպեղանի առնես քացխով, եւ հռ. ձիթով խառնես, զցաւն տանի. եւ թէ ի տունն փռեն՝ ամենայն գազանք եւ սողունք փախչին, եւ թռչունք այլ. թէ սպեղանի առնեն եւ դնեն ի վերայ գազանահարին՝ աւգտէ. թէ խաղողի տերեւով սպեղանի առնեն եւ դնեն ի վերայ ձուի պինտ ուռէցին՝ աւգտէ եւ կակղացնէ. թէ ջրով սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ նստատեղին որ ճղքել է, աւգտէ. եւ թէ զտերեւն բարակ ծեծեն եւ ցանեն ի վերայ խոցին՝ աւգտէ եւ բուսցնէ. եւ ջղին քաշուելուն եւ խոզից աւգտէ, սպեղանի առնելով. եւ թէ ի փայտէն գաւազան առնեն, եւ հովիւքն եւ ճամբորդքն վերցնեն, քանի որ հետեւակ քայլեն՝ չաւգնին: Ասէ Պտ, թէ այս խոտիս յ. խամսաթ ըլ աւրաղ ասէ, եւ խամսաթ ըլ ասապէհ. չէ ըստոյգ. ինքս ծառ է. ի ջրեզերք եւ գետեզերք լինի. եւ աւզոտ տեղեր այլ բուսնի. եւ իր տերեւն նման է կանափին տերեւին. եւ ծաղիկն եւ տերեւն եւ հունտն բան կու մտէ. եւ լաւն այն է որ նոր լինի. տաք է Ա տարաճան, եւ չոր է Գ տարաճան. կապողութիւն ունի. եւ բացող է. սքնճպինով աւգտէ փայծղան. թէ զիր հունտն կռնակին ներքեւ փռէ՝ եւ կամ տերեւն՝ զմերձաւորութիւնն եւ զերազափորձութիւնն խափանէ. եւ թէ կանայք մերձաւորութիւն ուզենան, թէ ի ներքեւն ծխեն՝ խափանի խնդիրքն. եւ իր մուխն փախցնէ վնասակար գազանքն. եւ աւձահարին եւ ամենայն կատղած շան խածածին թէ տիմէտ առնես՝ շատ աւգտէ եւ խափանէ զվնասն:
ՊԱՆԴԱՖԼԻՆ	(Quintefeuille).	ինքն խոտ մըն է որ Ե Ե տերեւ ունի. եւ յերկանութիւնն թիզ մըն է. եւ ինքն ցեղ մըն է. լաւն այն է որ հաստ լինի. հով է Ա տարաճան. չոր է Բ տարաճան. կապող է թէ քացխով եփեն եւ մազմատայ առնեն՝ զակռային ցաւն խաղեցնէ, եւ ամրացնէ, եւ զարիւնն կտրէ. թէ զտերեւն եփես եւ աւծես մազերուն՝ պայծառ առնէ. եւ զլերդն եւ զստամոքն եւ զաղիքն ուժովցնէ, զջուրն խմելով. եւ աւազան առնելով՝ զլուծումն եւ զկանաց արիւնն կտրէ. եւ աւգտէ յարգանտին ցաւուն՝ յորժամ աւազան առնես եւ ի մէջն նստիս. եւ իր տերեւն աւգտէ ջղերուն խոցին, աւծելով. եւ աւգտէ ճամրաին եւ տախիսին եւ գազանահարին. թէ աղ խառնես եւ աւծես բորին՝ աւգտէ. թէ զտակն եփես ջրով եւ յանձն լուանաս՝ աւգտէ բորին. եւ վնասակար դեղերուն այլ աւգտէ. եւ տալուն չաքն Ա մխթալ է. բայց իրիկամաց զեն կու առնէ. զիր չարութիւնն տանի կարաւսն. եւ իր փոխանն ճուլինարն է: Իպն ասէ թէ այս խոտիս Ե մատն ասէ. ինն խոտ մըն է որ Բ ճիւղ ունի, եւ Բ ճիւղ կու բուսնի. եւ Ե Ե տերեւ ունի, եւ նման է անուխին տերեւին. եւ թէ զիր տերեւն աւմալի շարապով «եւ պղպեղովե քիչ մի խմեն՝ աւգտէ ըռիպ ջերմանն «եւ ղպին. բայց ըռիպ ջերմանն Դ տերեւե տուր, եւ ղպին՝ Գ, եւ ամէն աւր ջերմանն՝ Ա տերեւ, աւգտէ. եւ թէ մինչեւ Լ աւր ըխտաւորն այս տերեւէս խմէ՝ աւգտէ. թէ ի տերեւէն անկողնուն ներքեւն դնես եւ ի վերայ պառկիս՝ գիշերն ի քուն լինի, սատանայի փորձութիւն չի լինի:
ՊԱՆՃ	(Jusquiame).	որ է պազր պանճ, որ է աղվէշբակն եւ իր հունտն. ինքն Գ ցեղ է. սպիտակ, սեւ, եւ կարմիր. լաւն այն է որ սպիտակ լինի. հով է Գ տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. թմրեցնող է. եւ իր քամուքսն աւգտէ յակնջին ցաւուն, յորժամ կաթեցնես թէ քացխով եւ եղով սպեղանի առնես՝ աւգտէ ակռացաւութեան. եւ տերեւն զմազն ամրացնէ. եւ իր ձէթն աւգտէ այն մարդուն՝ որ քուն չի լինի, քուն երէ. եւ աւգտէ գլխուն խոցերուն որ ի սաֆրայէ լինայ. եւ թէ իր հունտն խառնես հետ սուր դեղին՝ շատ աւգտութիւն առնէ. եւ թէ աւծեն տաք ուռէցին որ ծիծն լինի՝ շատ աւգտէ. եւ սպիտակ հունտն աւգտէ արիւն թքնելուն, յորժամ խառնես այլ դեղերով. եւ թէ զինքն խառնես որ նման է իր, եւ տաս, զկանանց արիւնն արգիլէ. եւ թէ ծխես՝ աւգտէ սնկան. եւ զտակն խուլինճոտ մարդն ի վիզն կախէ՝ խատ աւգտէ. եւ ըմպելիքն եւ սպեղանիքն՝ աւգտէ ամենայն ցաւոց, եւ նկրիսին, եւ ոսկրացաւուն. եւ զաւդուածքն ուժովցնէ. եւ չի թողուր որ իջուածք իջնու. եւ իր քամուքսն ալրով, եւ տերեւովն այլ աւգտէ. եւ իր տալուն չաքն Բ դրամ է. եւ մարդոյ միտքն կաւիրէ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն լուֆահին տակին կեղեւն է, թէ չգտուի նա: Իպն ասէ թէ Գ դրամ կամ Դ իր տերեւէն գինուն մէջն ձգեն եւ խմեն՝ ամենայն ազգ ջերմանն աւգտէ եւ խալըսի, Աստուծով:
ՊԱՀԱՐ	(Buphthalme).	որ է ախհաւանն. չիշած է:
ՊԱՀՐԱՄ վե ՊԱՀՐՄԱՆ	(Carthame).	ինքն ասֆուրն է. յիշած է:
ՊԱՀԱՇ	(ChՍne-liege).	ասած է թէ ինքն պալուտին ցեղէն է, եւ գղխթսր կու նմանի. եւ ստոյգ է որ մուղլին պտուղն է. յորժամ դալար է՝ պահաշ կասեն, եւ իր կերպն ի մուղլն յիշած է:
ՊԱՀՊԱՏ	(Asperge).	որ է հալիոնն. յիշած է:
ՊԱՆԿ	(Nascaphthon Diosc. ).	ինքն կեղեւնի է. յԵամանու կու գայ. եւ ի մրտենու ճուղ կու բուսնի. եւ հոտն անուշ կու լինի. տաք եւ չոր է Ա տարաճան. կապողութիւն կայ յինքն. եւ իր հոտն զըղեղան կուժովցնէ. եւ աւգտէ այն գլխուն՝ որ ցուրտ անցել լինի. եւ ստամոքին եւ լերդին լաւ է աւծելով. զինքն նարդի ձիթով աւծեն. եւ զաւդուածքն ուժովցնէ. եւ զմորթն յիստկէ. եւ զգիճութիւնն տանի. եւ զմարմնուն հոտն անուշ առնէ. եւ զանձն պայծառ առնէ. բայց տաք ըղեղան զեն է. զիր վնասն տանի վարդէջուրն. եւ իր փոխանն սնպուլն է: Ասցեր է Պտ, թէ ինքն ումի ղալիեանուն տակէն կու ելանէ. լաւն այն է որ դեղին լինի եւ թեթեւ. եւ այն որ սպիտակ է եւ գէր է, չէ աղէկ:
ՊԱՎԼ	(Urine).	որ է գոզն. ամէն անասնի գոզ իր բնութենովն է. լաւ գոզն տղակնեուն գոզն է. տաք է եւ չոր է Բ տարաճան. ճլէ այնող է. ածու գոզն աւգտէ ջղացաւութեան, եւ թաշանուճին որ իմթիլատն աւգտէ. եւ ըղտուն գոզն աւգտէ անձինն եւ ակնջին խոցերուն. եւ մարդուն գոզն աւգտէ քանչլին. եւ գոզին աղն աչաց սպիտակին ճլէ տայ. եւ մարդուն գոզն աւգտէ որոյ փողն ուռի. եւ թոքին խոցին. եւ ածուն գոզն խմելն աւգտէ արծուոց. եւ ի պախրուն գոզին մէջն նստիլն աւգտէ սնկան. եւ թէ զխոզին գոզէն խմեն՝ զքարն հալէ. եւ մարդուն գոզն զնազաֆն կտրէ. եւ որ փայծաղ ունի՝ զմարդուն գոզն խմէ, զարմանալի է. եւ ըղտուն գոզն զհերունն տանի. եւ ձիուն գոզն զհերքունն տանի եւ զշտկներն. եւ մարդուն գոզն աւգտէ բորին, եւ քորին, եւ պարասին, եւ որ կատղած շունն խածնէ, եւ կարճահարին աւգտէ: Իպն ասէ թէ մարդ մի կայր որ փայծաղն ուռել էր, եւ շատ դեղ արին, չի ողջացաւ. եւ յետոյ գիշերն ի յերազն տեսաւ թէ մարդ մի եկաւ ասաց, թէ՝ Յամէն աւր վաղվնկուց տուն զքո գոզն Գ տարպայ կուլ տուր, ողջանաս. արաւ այսպէս նա՝ ողջացաւ. թէ առնուն զէգ եզանն զգոզն եւ դնեն ի տեղ մըն որ թանծրանայ, թէ այնով զսպիտակ մազն լուանան նա՝ սեւնայ խիստ եւ ներկի:
ՊԱՎԼ Ի ՍԻՊԵԱՆ	(Urine d'enfants).	որ է տղակնեուն գոզն. թէ զինքն ի պղնձէ աման մեղրով եփես՝ աւգտէ աչաց սպիտակին. եւ շատ աւգտութիւն կայ, որ չէ գրած. եւ աւգտէ ըռամատին, եւ աչաց մթնալուն:
ՊԱՎԼ ՈՒ ՇԹՈՒՐ Ի ՅԱՐԱՊԻ	(Urine de Chameau).	որ է ըղտուն գոզն. տաք եւ չոր է. կապող է. ավգտէ թեփուկին որ ի գլուխն լինի, յորժամ լուանան. եւ լերդին ուռէցին եւ մերձաւորութեան աւգտէ, յորժամ խմեն. եւ աւգտէ արծուոց եւ աչից, եւ փայծղան ուռէցին, եւ ակնջին խոցերուն, յորժամ կաեցնեն. փորձիւ է:
ՊԱՎԼ ԸԼ ՔԱԼՊ	(Urine de Chien).	որ է շան գոզն. Ա՛ռ շան գոզն, եւ թող որ թանծրանայ. երբ զմազն այնով լուաս՝ սեւ դառնայ. եւ ինքն ի աղէկ մազի ներկերուն է. եթէ աւծես ի վերայ կոծիծին՝ աւգտէ եւ կտրէ:
ՊԱՎԼ Ը ՊԱԽԱՐ	(Urine de Boeuf).	որ է պախրուն գոզն. աւգտէ հազազին, որ է թեփուկն, եւ պահակին. թէ մուռով տրորես եւ յականջն կաթեցնես՝ զցաւն խաղեցնէ, որ ի հովութենէ լինի եւ աւգտէ. եւվթէ աւազան առնես եւ ի մէջն նստիս՝ աւգտէ սնկան:
ՊԱՎԼ ԸԼ ՃԱՄՈՒՇ	(Urine de Buffle).	որ է գոմշին գոզն. եւ թէ մուռ եւ սապռ խառնեն եւ յականջն կաթեցնեն՝ զցաւն տանի, որ ի հովութենէ լինի. եւ աւգտէ:
ՊԱՎԼ ԽՆԶԻՐ ԸԼ ՊԱՐՐԻ	(Urine de Sanglier).	վայրի խոզուն գոզն է. աչաց սպիտակին շատ աւգտէ. թէ խմեն, խասիաթով զքարն՝ որ ի բուշտն է, հալէ եւ կտրատէ. փորձիւ է:
ՊԱՎԼ ԸԼ ՀՆՄԱՐ	(Urine d'Թne).	որ է իշուն գոզն. ասցած է թէ ո՛վ զնք խմէ՝ զիրիկամաց ցաւն տանի. եւ շատ աւգտութիւն կայ յինքն, որ չէ գրած: Պէերուն մնացածն: Ի վերայ հապերուն, (որ է) Պզր (Graine):
ՊԶՐ ԽՈՒՊԱԶԻ	(Graine de Mauve).	որ պ. այսոր թուխմ ի խարու կասեն, եւ ի Քիրման՝ փանիաք ասեն. բնութիւնն բուհթատիլ է, ի տաքութիւն եւ ի գիճութիւն. եւ քան զտղտին հունտն լաւ է. եւ զկրծոց չորութիւնն տանի. եւ զաղեց գաներն տանի. եւ ըռաթիլային այլ աւգտէ. թէ ի հուկնային դեղերն խառնես՝ զսուր դեղոց զչարութիւնն տանի. եւ տղտին հունտն է իր փոխանն, իր չքաւքն:
ՊԶՐ ԽԱԹՄԻ	(Graine de Guimauve).	որ է տղտին հունտն. լաւն այն է որ սեւ լինի եւ հասած. բնութիւնն հով եւ չոր է. եւ ասցած է թէ մուհթատիլ է. ի տաքութիւն եւ ի չորութիւն հաւասար է. թէ քացխով աւծէ եւ յաեւն նստի՝ տանի զչորութիւնն. եւ տաք հազին այլ աւգտէ. եւ թէ փորուն արուն երթայ՝ կապէ, եւ զքարն իրիկաման հալէ. եւ իր փոխանն խուպուզուն հունտն է:
ՊԶՐ ՀԱՆԴԱՂՈՒՂ	(Graine de Lotus sauvage).	որ պ. հուխմ ի անրաղուղու ասեն, եւ տէվասպ կասեն, եւ հանղավարաղ այլ կասեն. լաւն այն է որ վայրի լինի, եւ ի լի լինի, աղէկ է. բնութիւնն տաք եւ չոր է. եւ զստամոքն սրբէ. եւ տուր կէս դրամ. աւգտէ գազանահարին, որ տայ սքնճպինով որ խմէ. եւ ինքն ի մերձաւորութեան դեղերուն է, եւ շարժէ զմերձաւորութիւնն. եւ իր խոտն այլ զայս գործ կառնէ. եւ բոր կառնէ. զիր չարութիւնն տանի քիթրան. եւ իր փոխանն շիլամն է, իր չքաւքն:
ՊԶՐ ԸԼ ՄԱՐՎՆ	(Graine de Marum).	որ է պ. քունճա «քանուճաե եւ հ. ալվորկի հունտն, եւ ի Շիրազ՝ մարվ ըռաշք ասեն. լաւն այն է որ դալար եւ գէր լինի, եւ գունն ի կարմրութիւն քշտէ. բնութիւնն տաք եւ գէճ է. թէ տապկեն եւ տան տուսանդարիային՝ աւգտէ, եւ զսահճն կտրէ, եւ զփորն կապէ, եւ զուռէցնին եփէ, եւ զխոցերն այլ. թէ տապկած չի լինի՝ քիչ մի պալղամ լուծէ. եւ իր առնելուն չաքն Բ դրամ է. եւ թոքին զեն է. զիր չարութիւնն տանի ճուլինարն. եւ իր փոխանն պզր ղատունէն է:
ՊԶՐ ՃԱՐՃԻՐ	(Graine de Roquette).	որ պ թուխմ ի քիքիզ կասեն, եւ ի Շիրազ՝ քամազք կասեն. եւ լաւն այն է որ արծուոց լինի, եւ ի լի լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. եւ ասցած է թէ Բ տարաճան աւգտէ գոզարգելին. թէ սքնճպինով եւ տաք ջրով խմեն՝ պալղամ փսխեցնել տայ. բայց գլուխ ցաւցնէ. եւ զսերմն յաւելցեէ, եւ զգոզն յոդորէ, եւ զաչքն մթնցնէ. թէ եծես եւ քալաֆին աւծես՝ տանի. եւ թէ աղի տեղ թերխորով հաւկթի վերայ ցանես՝ զմերձաւորութիւնն շարժէ բայց դժար կուտուի, եւ բշտին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի քիթրան: ԸՌազին ասցել է թէ իր փոխանն՝ իր չաք՝ առ(ւ)ոտն է. եւ ասցած է թէ թուտարին է. եւ Մաճուսն ասցել է թէ քուրասին հունտն է. եւ Դս ասցել է թէ իր փոխանն մանանեխն է:
ՊԶՐ ՀՈՒՄԱԶ	(Graine de Patience).	որ պ. հապ ի թուրշա կասէ, եւ ի Շիրազ՝ թարշանիշք կասեն. լաւն այն է որ ի լի լինի եւ նոր, եւ կարմրժեռ լինի. բնութիւնն հով եւ չոր է. եւ խիստ կապող է, եւ զսաֆրան խաղեցնէ, եւ զաղիքն սրբէ, եւ զփորն կապէ, եւ զլուծումն կտրէ, եւ իրիկամաց զեն է. զիր չարութիւնն տանի շաքարն: Եւ գրած է ի Խասիաթին գիրքն, թէ որ կնիկ որ զհումազին հունտն ի լաթ մըն կապէ, եւ այն լաթովն զան հունտն ի ձախ թեւն կապէ, քանի որ այն ի թեւն կապած լինի՝ այն կինն չի պատեղւորի: Եւ ԸՌազին ասցել է թէ վայրի հումազին հունտն կառիճ հարած մարդուն ի խէչն լինի, յորժամ կարիճն հարէ՝ իսկի այն մարդուն զեն չի լինի եւ չի հասնի. եւ այն որ ածուոցն է՝ լաւն այն է, որ ի սեւութիւն քշտէ. եւ աւգտէ սաֆրային ջերմերուն, եւ արեան ջերմերուն. եւ տալուն չաքն Բ դրամ է. փայծղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի ըռազիանն:
ՊԶՐ ՍԱՐՄԱԽ	(Graine de d'Arrche).	որ է պազր ղատֆն, ւր է հոռմցի սպաննախն. յիշած իր համարն:
ՊԶՐ ՆԱՄՄԱՄ	(Graine de Thymus Serpyllum).	որ է պ. սիսանպարին հունտն. լաւն այն է որ ածուոց լինի եւ սեւութիւն քշտէ. բնութիւնն տաք եւ չոր է. զհայզն բանայ, եւ զտղան հեշտութեամբ բերել տայ. եւ առնելուն չաքն Բ դրամ է. եւ աւգտէ այն քամուն՝ որ ի փորն լինի. եւ ործկալուն այլ աւգտէ, որ ի լիութենէ լինի. բայց թէ թոքին զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի քիթրան. եւ իր փոխանն անուխն է, եւ կամ հունտն է, եւ պատրանպուէին հունտն է:
ՊԶՐ ՏԱՆԴ ԱՍՎԱՏ	(Graine de Rռsռda).	որ է ճապալհանկն. յիշած իր համարն:
ՊԶՐ ԽԱՍՍ	(Graine de Laitue).	որ է պ. թուխմ ի քահու, եւ հ. հազրի հունտ. լաւ այն է որ ածուոց եւ սեւ. եւ բնութիւնն հով եւ չոր է. եւ քուն բերէ, եւ թմրեցնէ. եւ զմերձաւորութիւնն խափանէ, յորժամ ուտեն. եւ աւգտէ այնոց՝ որ գիշերն շատ երազափորձութիւն լինի. զսերմն կտրէ եւ չորացնէ. եւ տալուն չաքն Ա դրամ է կամ Բ դրամ. թէ աւծես գլխուն ցաւուն՝ աւգտէ. եւ զաչաց արցունքն կտրէ, յորժամ ի ճակատն աւծես. եւ թմրութիւն բերէ. եւ իր փոխանն մազտաքէն է, եւ ասցած է թէ աղբրաց արունն է:
ՊԶՐ ՂԱՏՈՒՆԷ	(Graine de Psyllium).	որ պ ասպաղուլ ասեն, եւ հռ. ֆասլիոն ասէ, եւ իր թարգմանիլն պալղավնի, եւ ի Շիրազ՝ նեքու ասեն, եւ ի Սպահան՝ ասփարզայ, եւ ի Խորասան՝ ասպաղուլ ասեն. ինքն Բ ցեղ է. սպիտակ եւ կարմիր եւ այլ ասած է թէ լաւն այն է որ ի ջրին յատակն իջնու. հով եւ գէջ է Բ տարաճան. ինքն ըռատեհ է. եւ զբերնին չորութիւնն կակղացնէ. եւ թէ տլէ այնես՝ աւգտէ աչաց տաք ուռէցին. եւ զցաւն տանի. թէ զմազն այնով լուանան՝ կակղացնէ. եւ աւգտէ հւն հազերուն եւ կրծոց. եւ զլերդն այլ աղէկցնէ. թէ քացխով աւծեն՝ չթողու որ մեծնայ. եւ իր խոտն որ դալար լինի՝ աւգտէ արուն թքնողին, եւ հին հազին այլ. եւ զտաքութիւնն խաղեցնէ, եւ զնեղսրտութիւնն տանի, եւ զլերդն հովցնէ, եւ զսաֆրան լուծէ. եւ աւգտէ գոզին այրեցին. եւ թէ աղնձեն եւ տան՝ աւգտէ նգին, եւ աղեց գաներուն. եւ իր լուապն աւգտէ տաք ջերմերուն թէ քացխով աւծեն՝ աւգտէ տաք ուռէցին, եւ տախիս ցաւուն, եւ նկրիսին. թէ յիրմով լուացուին՝ զանձն կակղացնէ, եւ աւգտէ աթաշի պարասին. եւ իր ալուրն զուռէցնին կտրէ եւ կու բանայ. եւ լաւն այն է որ զինք չի ծեծեն, եւ ի բան տանին. եւ իր տալուն չաքն Գ դրամ է. բայց պատեղւորին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի հլթիսն. եւ իր փոխանն լիսան ըլ համալին հունտն է: Ասէ Պտ թէ զինքն ծեծած ի բան տանին՝ կու սպաննէ. եւ առնելուն չաքն Բ դրամ է. թէ այն մարդն որ զայս ծեծած ուտէ, իր դեղն սպիտաճ «սպէտճալնե եւ պղպեղն է. եւ իւր փոխանն հապի սաֆարճալն է:
ՊԶՐ ԸԼ ՅԱՍՖՈՒՐ	(Graine de Carthame).	որ է ղուրտումին հունտն. յիշած ի վերայ ղատին:
ՊԶՐ ՀԱԼԻՈՆ	(Graine d'Asperge).	որ պ. մարճավի հունտ ասեն, եւ հ. ծնէբեկի հունտ ասեն. լաւն այն է որ ածուոց լինի. բնութիւնն հով եւ գէճ է զսերմն եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. բացող է. զկաթն յաւելցնէ. եւ իր առնելուն չաքն Բ դրամ է. եւ փայծղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ զգոզին բռնուիլն բանայ, եւ յէրղնիսային աւգտէ որ ի պալղամէ լինի. եւ ըռաթիլային հարածին աւգտէ. փորձած է:
ՊԶՐ ԱՆՃԻՐԱՅ	(Graine d'Ortie).	որ է եղիճին հունտն. յիշած ի վերայ անճիրային, այբին վերայ:
ՊԶՐ ՔՇՈՒՇ	(Graine de Cuscute,	յ. Պ. քօչուս). որ պ. ըռահմուլ կասեն, եւ աքշուշ այլ կասեն, եւ աս. տինար շքուս ասէ. բնութիւնն մուհթատիլ է ի տաքութիւն. եւ ի հովութիւն՝ մուհթատիլ է. եւ զկալուածն բանայ. զլերդն, եւ զփայծաղն, եւ զստամոքն կու սրբէ, եւ բորբոսային խառնուածոց եւ յերակացն ի դուրս հանէ. եւ այն ջերմերուն որ ի սաֆրայէ եւ ի սավտայէ լինի՝ աւգտէ. թէ քացխով խմեն՝ աւգտէ ֆուվախին. եւ թէ եռցնես՝ զփորն աղէկ կապէ, եւ զստամոքն ուժովցնէ, եւ զգոզն եւ զհայզն բանայ, եւ զարգանտին գիճութիւնն տանի. եւ թէ զիր քամուքսն՝ որ գէճ լինի՝ շաքրով աւգտէ արծուոց, եւ դեղնութեան. թէ զիր քամուքսն տաքցնեն, զձեռքն եւ զոտքն լուանան, աւգտէ նկրիսին. եւ առնելուն չաքն Բ դրամ է. բայց խիստ լեղի է. եւ իր չարութիւնն որպէս քասնին է. եւ թոքին զեն է. զիր չարութիւնն տանի մեղրն եւ սամխ յարապին. եւ ասցած է թէ իր փոխանն՝ Դ դանկ իր կշռովն՝ աւշինդրն է:
ՊԶՐ ՌԱԶԵԱՆԱՃ ՌՈՒՄԻ	(Graine d'Anis).	որ է անիսոնն. յիշած ի վերայ այբին:
ՊԶՐ ԸԼ ՄԱՆՏ.	(Graine des Dolicos).	որ է հապ ըլ ղուլղուլն. յիշած իր համարն:
ՊԶՐ ՖԱՆՃԱՆԿՈՒՇՏ	(Graine de Vitex).	որ է հապ ըլ ֆաղթն, եւ պ. պատճանկուշտ ասէ, եւ ի Շիրազ՝ թուխմ ի տիլաշուպ ասեն, եւ ֆլֆուլ ի քոհի կասեն. ինքն ի ջրեզերք կու բուսնի. լաւն այն է որ հոտն սուր լինի. բնութիւնն տաք եւ չոր է Բ տարաճան. աւգտէ փայծղան ուռէցի եւ արծուոց. եւ հետն Ժ դրամ սքանճուպին տաս, թէ քացխով եռցնես, եւ ի վերայ փայծղան դնես՝ աւգտէ. թէ ուտեն՝ զլերդին կալուածն բանայ. բայց գլխուն զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի կաթն եւ թարանճուպինն:
ՊԶՐ ՊԱՍԱԼ	(Graine d'Oignon).	որ է սոխին հունտն. եւ յինքն յաւելցած գիճութիւն կայ եւ տաք է. զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. հով բնութեան խիստ փորձիւ է:
ՊԶՐ ԽՈՒՄԽՈՒՄ	(Graine d'Erysimum).	որ է խապահն. պ. շաֆարթաք կասեն:
ՊԶՐ ԸԼ ՂՍՍԱՅ	(Graine de Concombre).	որ է խիարին (հունտն). եւ շնկիարին հունտն լաւ է քան զխիարին. եւ լաւն այն է որ մէջն ի լի լինի եւ գէր. բնութիւնն հով եւ գէճ է. յաւելի գիճութիւն ի խիարին հունտն կայ. գոզն կու յորդորէ, յորժամ դրամ ի գործ արկանեն կամ Ժ դրամ. թէ ծեծեն եւ ի յանձն աւծեն՝ զգունն աղէկ առնէ. եւ Սահակն ասէ թէ փայծղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի սքանճուպինն. եւ իւր փոխանն ֆաղթն է:
ՊԶՐ ԸԼ ՂԱՍԹ	(Graine de Concombre).	որ է խիարին հունտն. եւ այս խիարիս՝ դեղին խիար կասեն. «եւ այնոր համար դեղին խիար կու ասենե որ հունտն ի դեղնէն կառնուն, որ կատաեալ դեղին հասնի. ապա կառնուն զհունտն. եւ հ. այսոր՝ խաղուարտ կասեն. բնութիւնն հով եւ գէճ է. եւ աւգտէ սաֆրային յաւելուածին եւ այրածին. եւ զտաքութիւնն ի լերդէն տանի. զփայծղան եւ զթոքին խոցն այլ տանի. եւ Սահակն ասէ թէ ձուոց զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի քիթրան. եւ իր փոխանն՝ Բ խիարին հունտն է, եւ շնկիարին հունտն:
ՊԶՐ ԸԼ ՊԸՏԷԽ	(Graine de Melon).	որ է սեխին հունտն. լաւն այն է որ քաղցր լինի. բնութիւնն տաք եւ գէճ է. զաղիքն յիստկէ, եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. յորժամ ծեծես եւ զկաթն հանես եւ տաս ան հազին՝ որ ի տաքութենէ լինի, աւգտէ. եւ կրծոց ցաւն տանի. եւ զտաք վարամնին այլ տանի. զբերնին եւ զփողին եւ կրծոցն զչորութիւնն տանի եւ կակղացնէ. եւ զծարաւն կտրէ. եւ զսուր սաֆրային ջերմերն տանի. եւ զայրած սաֆրան այլ տանի. եւ զկալուածն բանայ. եւ զգոզն յորդորէ. զլերդին, եւ զիրիկամաց, եւ զգոզին ճանբան սրբէ եւ յիստկէ, եւ զկսկծալն այլ տանի. եւ զտաք ուռէցնին հալէ. Սահակն ասէ թէ փայծղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ Բ դրամէն ի մինչեւ ի դամ տաս մարդոյ. եւ զկանաց կաթն յաւելցնէ, եւ զծածուկ մարմինն ամրացնէ եւ պնդէ խիստ:
ՊԶՐ ՀՆԴՈՒՊԱ	(Graine de Chicorռe).	որ պ. թուխմ ի քասնի ասեն. լաւն այն է որ սեւգուն լինի, եւ ի լի. բնութիւնն մուհթատիլ է ի տաքութիւն եւ ի հովութիւն. աւգտէ սաֆրային ջերմերուն, եւ լերդին կալուածոց, եւ եարաղանի որ ի կալուածոց լինի. եւ իր առնելուն չաքն Բ դրամէ մինչեւ Գ դրամ. եւ փայծղան զեն է. զիր չարութիւնն տանի սքնճպինն. եւ իր փոխանն քշուսին հունտն է:
ՊԶՐ ՎԱՐՏ	(Graine de Rose).	որ է վադին հունտն. եւ վարդին հունտն այն է որ ի վարդին տակն է, եւ տերեւն վաթի, եւ ներքեւն մեծնայ, եւ կարմիր զերդ յունապ լինի, եւ մջն հունտ կու կապէ. ա՛յն է վարդին հունտն. եւ բնութիւնն հով եւ չոր է. եւ կապող է. եւ զակռային միսն ամրացնէ. եւ աւգտէ աչից. եւ զփորն կապէ եւ զբերնին ցաւն տանի թէ շատ ուտեն նա՝ թոքին զեն է. զիր չարութիւնն տանի քիթրան:
ՊԶՐ ԼԱՖԹ	(Graine de Rave).	որ պ. թուխմ ի շալղամ ասէ, եւ հ. շողգամի հունտ ասէ. լաւն այն է որ գունն կարմիր լինի. բնութիւնն տաք եւ գէճ է. զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ, եւ քամի առնէ. եւ ի մաճուննուն ի մէջն՝ զմահացու դեղոց զչարութիւնն տանի. եւ Շարիֆն ասցել է թէ ի Խաւասին գիրքն, թէ ո՛վ որ զշողգմի հունտն ի վիզն կապէ՝ աւգտէ այն ուռէցին որ արպիայ ասեն, որ թարգմանի՝ աճուկի ուռէց. փորձած է. եւ ո՛վ զշողգմին հունտն ուտէ, կամ ծեծէ եւ խմէ, զծածուկ մարմինն պնդէ. բայց փայծղան զեն է. զիր չարութիւնն տանի սեխին հունտն. եւ իր առնելուն չաքն Բ դրամ է. եւ խիստ ցաւերուն եւ խուլնջին շատ աւգտէ: Եւ ասցել է Գրոցս ժողվողն թէ ի Խասիաթին գիրքն տեսայ, մէկ մըն այլ այն է՝ յորժամ հին լինի եւ ի մէջն աղ չի կենայ. յորժամ ցանեն նա՝ կաղամբ բուսնի, շողգամ չի բուսնի. փորձած է խիստ, գիտենաս:
ՊԶՐ ՍԻՍԹԱՆ.		որ է սանճուսապու, որ այն սարատանն (Oeil d'լcrevisse). յիշած:
ՊԶՐ ԸՌՈՒՄԱՆ Ի ՊԱՐՐԻ	(Graine de Balauste).	որ է հապ ըլ ղլղուլն (Graine de Cassia Tora Forsk. ). յիշած իր համարն:
ՊԶՐ ՃԱԶԱՐ Ի ՊԱՐՐԻ	(Graine de Carotte sauvage).	որ է վայրի ստեպղնին, որ է տուղու:
ՊԶՐ ԸԼ ՄԱՏ	(Grainne de Balauste).	որ է պազր ըռուման ի պարրին. յիշած:
ՊԶՐ ՔԱՐԱՒՍ ՊՕՍԹԱՆԻ	(Graine d'Ache cultivռe).	որ է ածուոց քաաւսին հունտն. բնութիւնն տաք եւ չոր է Բ տարաճան. զգոզն եւ զհայզն եւ զիրիկամաց կալուածն բանայ. եւ լերդին աւգտէ. եւ ործկալուն այլ, որ ի լիութենէ լինի. եւ առնելուն չաքն Դ դրամ է. եւ գազանահարին այլ աւգտէ: Եւ Շարիֆն ասէ թէ յորժամ զկարաւսին հունտն ծեծեն, եւ իր չքաւքն շաքար խառնեն, եւ աւծեն պախրու լեղով, Գ աւր խմէ՝ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ խիստ. բայց կերակուրն՝ գէր խաւսողի միս լինի. եւ իր փոխանն ֆատրսալիոնն է, եւ կէս՝ աւշնդրն:
ՊԶՐ ԸԼ ՔԱՔԱՆԱՃ	(Gaine d'Alkekenge).	որ է հապ ըլ քաքանաճն, որ է յակոբուկն:
ՊԶՐ ԸԼ ՀԱՒԱ	(Graine d'Erysimum).	որ է թուտարին. յիշած ի վերայ թոյին:
ՊԶՐ ՊԱԼԱՇՂԻՍ	(Graine de Thlaspi).	որ է հարֆ պապիլին հունտն. յիշած:
ՊԶՐ ԸԼ ՂԱՆԱՊ	(Graine de Chanvre).	որ է շահտանաճն, որ է չատանա, որ է կանփին հունտն:
ՊԶՐ ՔՈՒՐԱՍ	(Graine de Poireau).	որ կանդանայի հունտ կասեն. լաւն այն է որ շամի լինի եւ նոր. բնութիւնն տաք եւ չոր է. եւ ասցած է թէ հով է. թէ ծխեն եւ զբերանն ի վերայ բռնեն, որ հոտն ի ակռան հասնի, թէ ճւճէկեր ակռայ կայ՝ զճիճին ջարդէ եւ ձգէ. թէ նստատեղն ծխես՝ աւգտէ սնկան. թէ Բ դրամ ալվորիկի հնտով տաս՝ աւգտէ արուն թքնելուն որ ի կրծոցն գայ. եւ նըգի այլ աւգտէ. որոյ սերմն կտրել լինի՝ Ա դրամ աւգտէ. եւ զբշտին քարն հալէ. բայց թոքին զեն է. զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն ճարճիրին հունտն է. եւ ասցած է, թէ զթոքն կու չորացնէ. զիր չարութիւնն տանի լուպնին եւ սերկեւլին լուապն. եւ ասցած է թէ ո՛վ ուզէ որ շատ մերձաւորութիւն առնէ եւ իրեն զեն չգայ, զքուրաթին հունտն թող գինով խմէ եւ գրած է ի Խավասին գիրքն թէ՝ ի քախի մէջ ձգես, զթթուութիւնն տանի եւ կտրէ, Աստուծով:
ՊԶՐ ՆԱՆԱՅ	(Graine de Menthe).	որ է անուխին հունտն. լաւն այն է որ ածուոց լինի եւ գէր. բնութիւնն տաք է եւ մուհթատիլ. զստամոքն սրբէ. եւ տալուն չաքն Ա դրամ է. բայց թոքին զեն կառնէ զիր չարութիւնն տանի քիթրան:
ՊԶՐ ՌԱՀԱՆ	(Graine de Basilic).	որ է շահսաֆրամին հունտն. լաւն այն է որ սեւ լինի, եւ ի լի եւ գէր. բնութիւնն տաք է. եւ աղէկն այն է, որ փոքր եւ հոտն անուշ եւ ուհթատիլ լինի. աւգտէ տաք բնութեան եւ հով բնութեան, եւ գլխուն շուրջ գալուն, եւ որոյ քիթն կաթնի, եւ սաֆրային. թէ կէս դրամ տապկես եւ տաս՝ աւգտէ աղեց գաներուն. եւ զփորն կապէ. թէ Ա մխթալ տաս՝ աւգտէ լուծման. բայց իրիկամաց զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մարզանճաւշն. եւ իր փոխանն ալվորկին հունտն է:
ՊԶՐ ՇԻՊԹ	(Graine d'Aneth).	որ է սամթին հունտն. լաւն այն է որ գէր լինի եւ ի լի լինի. բնութիւնն տաք եւ գէճ է. էհթիտալով զկաթն յորդոէ, եւ զսունկն տանի. թէ այրեն եւ աւեն ի վերայ սընկան՝ աւգտէ. թէ յիրմէն Բ դրամ խմեն՝ ործկալն փսխել տայ. բայց բշտին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն սամիթն է:
ՊԶՐ ՍՊԱՆԱԽ	(Graine d'լpinard).	որ է շոմինին հունտն, Հայոց բառով. լաւն այն է որ ի կարմրութիւն քշտէ. բնութիւնն հով եւ գէճ է. եւ աւգտէ սրտին ցաւութեան եւ ջերման. եւ թէ յիրմէն Ա դրամ արկանեն. բայց փայծղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մատնէհար կաւն:
ՊԶՐ ՔԱՐՆԱՊ	(Graine de Chou).	որ է կաղամբին հունտն. եւ այսոր՝ քալամ ալ կասեն. լաւն այն է որ թաժայ լինի եւ գէր. բնութիւնն տաք եւ չոր է. զգլխուն թեփուկն կու տանի. եւ թէ ուտեն՝ զմարդն յուշ կու հարբեցնէ, եւ զսերմն յաւելցնէ. թէ յիրմէն Ա դրամ ի գործ արկանեն. բայց իրիկամաց զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն: Ասէ Մասուվիային Որդին թէ՝ ո՛վ Բ դրամ ասկից ուտէ, գինի խմէ՝ յուշ հարբի. եւ թէ յիր ծաղկէն շաֆ այնես եւ կանայք վերցնեն՝ զտղան ի փորն սպաննէ եւ ձգէ:
ՊԶՐ ՍԻԼԽ	(Graine de Bette).	որ է չքնտուրին հունտն պ. ինքն Բ ցեղ է. յիշած ի վերայ սէին. բնութիւնն հով է. եւ ասցած է թէ քիչ մի տաք է, եւ չորութիւն ունի. եւ ստամոքին զեն է. եւ զփորն լուծէ. բացող է. զպալղամն կու կտրէ. եւ իր փոխանն տղտին հունտն է:
ՊԶՐ ՊԱԽԼԱԹ ԸԼ ՀԱՄՂԱՅ	(Graine de Pourpier).	որ է խուրֆային հունտն, որ է փրփրեմին հունտն, եւ պախլաթ ըլ մուպարաք այլ կասեն, եւ ըռաճայ ի ֆարֆահ, եւ պախլաթ ըլ ղարհ այլ ասեն, եւ պախլաթ ըլ լապանիայ այլ կասեն, եւ տանտան սավ, եւ քաֆ, եւ ֆարֆախիր, եւ ճուղուխ, եւ պ. թուխմ ի թավրաք կասեն, եւ ի Սպահան՝ թուխմ ի թավրաք կասեն եւ ի Սպահան (Sic) թուխմ ի փարփահին կասեն, եւ ի Քրման՝ թուխմ ի պաքրաք, եւ ի Թավրէզ՝ թուխմաքան կասեն. եւ այս ամէն անուանքն փրփրեմին անուանքն է, որ է կասուի յամէն երկիր:
ՊԶՐ ԸԼ ՔԱԹԹԱՆ	(Graine de Lin).	որ է կտաւատն. լաւն այն է որ խոշոր եւ ի լի լինի. յառաջի տարաճան տաք է եւ մուհթատիլ. եւ ինքն կակղացնող է եւ եփող. եւ թէ աւծես նատրունով՝ զքալաֆն տանի. եւ թէ ծխես՝ աւգտէ զուքամին. եւ թէ աւծես՝ զշտերն տանի. թէ պորայով աւծես, եւ թէ զիր լուապն աւծես մազին նա՝ յերկաննայ. եւ թէ զիր ձէթն ի գլուխն աւծես եւ մուրտասանկ ցանես ի վերայ՝ ողվջացնէ զքալ գլուխն. եւ հովութենէ հազ լինի՝ տանի եւ լուծում կայնէ. եւ զկաթն յորդորէ. եւ զգոզն այլ յորդորէ. եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ զգոզին այրիլն կու տանի եւ լուծումն կայնէ. թէ աղնձես եւ տաս նա՝ չլուծէ. եւ թէ կին մարդ որ իր ջրովն աւազան առնեն՝ պինտ ուռէցնուն աւգտէ. եւ իր ձէթն աւգտէ այն կծին որ ի միջացն ի վայր լինի, եւ տաքութիւն չունենայ. եւ թէ ուռէցնուն եւ մկնատմերուն տլէ այնես՝ եփէ եւ հասցնէ. եւ զպինտ իրուին հալէ եւ կակղացնէ. եւ թէ տլէ այնես՝ զցաւերն խաղեցնէ. եւ աւգտէ այն ցաւուն որ ի ըղունկն լինի. եւ իր ձէթն աւգտէ հերքունին եւ շուկակին. բայց ստամոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն հուլպ(ա)ն է: Իպն ասէ թէ մեղրով եւ տաք դեղով խառնես եւ ուտես՝ զմերձաւորութիւնն յեոելցնէ. թէ Գ դրամ խմեն՝ աւգտէ թոքացաւին. թէ սպեղանի առնես՝ զուռէցն տանի. եւ զհերքունն այլ տանի. եւ թէ պատեղւոր կնիկն աւազան առնէ՝ ի մէջն նստի, զտղան հեշտութեամբ բերէ. եւ աւգտէ ամենայն աղեցաւերուն: Ասէ Պտ թէ ստամոքին զեն է, եւ յուշ հալի. եւ Գս ասէ թէ աւգտէ նստատեղին, շուկակին. եւ Դս ասէ թէ իր փոխանն հուլպան է, իր չքաւքն:
ՊԶՐ ԼԻՍԱՆ ԸԼ ՀԱՄԱԼ	(Graine de Plantain).	որ պ. պարան կասեն, եւ Թավրէզ՝ թուխմ ի պազուշա կասեն. բնութիւնն հով եւ չոր է. եւ լաւն այն է որ ի լի լինի. սեւութիւն եւ ի կարմրութիւն քշտէ. կապող է. լերդին կալուածին եւ իրիկամին եւ յէրղնիսային տուր Գ դրամ. եւ թոքին զեն է. զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն հումազին հունտն է, որ ածուոց լինի. եւ զարուն թքնուլն ի կրծոցն կտրէ. եւ փորուն այլ աւգտէ. եւ Սահակն ասէ թէ բնութիւնն տաք եւ չոր է:
ՊԶՐ ՌԱՏՊԱՅ	(Graine de Luzerne).	որ է պզր ղատահ, որ է սաֆսաֆայ (= ֆասֆասայ), որ է պազր ի ղաթ, որ է պզր ֆաստատ, որ է պազր ղազապ, որ է պզր յալաֆ, եւ պ. թուխմ ի յասպատ կասեն. լաւն այն է որ դեղին յինի եւ ի լի. բնութիւնն տաք եւ գէճ է. եւ յինքն քամի կայ. զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ զկաթն այլ. եւ ի մաճուննին իր փոխանն շողգմին հունտն է, իր չքաւքն:
ՊԶՐ ՃԱԶԱՐ	(Graine de Carotte).	որ է ստեպղնին հունտն. ասցած է թէ աւգտէ այն խոցերուն որ կերուած լինի. եւ զմերձաւորութիւնն շարժէ. զգոզն եւ զկանացիքն բանայ. եւ աւգտէ բորբոսային խոցերուն, եւ արծուոցն, եւ գազանահարին. եւ աւգտէ ջլերուն ցաւուն. թէ յիր հնդէն Ա դրամ առնես եւ շաքար խառնես՝ աւգտէ. փորձած է, Աստուծով. եւ իւր փոխանն անիսոնն է:
ՊԶՐ ՍԱԶԱՊ	(Graine de Rue).	լաւն այն է որ սեւ եւ գէ լինի. բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաճան. աւգտէ պալղամի ործկալուն. եւ իր առնելուն չաքն Ա դրամէն մինչեւ դրամ է. եւ հետ գինուն խմէ. եւ աւգտէ ամենայն գազանահարին. յորժամ թզով ուտես եւ ընկզի մջով՝ աւգտէ յէրղնիսային, եւ զսերմն կտրէ. զիր չարութիւնն տանի քիթրան, եւ կամ մեղրն, եւ կամ սազապն է:
ՊԶՐ ԸԼ ՖԱՃԼ	(Graine de Raphanus).	որ է բողկին հունտն, եւ պ. թուխմ ի թուրպ ասէ, եւ այլ ասեն՝ թուխմ ի թարպուզա. եւ լաւն այն է որ ի լի լինի, եւ ի սեւութիւն եւ կարմրութիւն քշտէ. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. զնամաշն եւ զքալաֆն տանի. եւ պիսակն որ սպիտակ լինի՝ տանի. եւ թէ ըռազիանայի ջրով եւ քունտուսով եւ քացխով աւծեն ի բաղնիքն, շատ աւգտէ ոսկրացաւութեան, եւ գազանահարին, եւ զփորուն ի քամին հանէ, եւ զուժն հալէ. վ եւ իր առնելուն չաքն Բ դրամ է. եւ լերդին զեն է. զիր չարութիւնն տանի պզր ղատունէն. թէ քացխով խմեն՝ փսխեցնել տայ, եւ զգոզն յորդորէ, եւ զփայծղան ուռէցն հալէ. թէ սքնճպինով եփեն եւ տան որ խաղաչ առնես տաք տաք՝ զխննախն հալէ. եւ Թախվիմին տէրն ասէ թէ գլուխ կու ցաւցնէ, եւ լերդն կու վատուժէ. զիր չարութիւնն տանի քիշնիճն եւ շաքարն. եւ թէ հին փայծղան ուռէցի տաս կա՛մ Բ դրամ, կա՛մ Գ դրամ, կա՛մ հետ մէկ մէկի ծեծած եւ մաղած, սքնճպինով՝ որ խմէ, խիստ աւգտէ. եւ իր փոխանն՝ իր չքաւքն՝ հապի ըռիշտն է:
ՊԷՐԸՍՏՏԷՐԻՈՆ	(Verveine,	հռ. Պէրիստէրէոն). հոռոմ բառ է, որ յ. ռայ ըլ համամ ասեն:
ՊԷՀԻ	(Coing).	որ է սաֆարճալն, որ է սերկեւիլն. յիշած ի վերայ սէին:
ՊԷՇ	(Aconitum ferox).	ինքն խոտ մըն է որ ի Հնդկաց աշխարհն կու բուսնի. տերեւն հազրի տերեւ կու նմանէ. եւ Գ ցեղ է. լաւն հալահալի լինի. տաք եւ չոր է ի Դ տարաճան. ինքն ի մահու դեղերուն է. թէ զինքն քացխով եւ հռ. ձիթով տրորեն եւ աւծեն խոզից՝ աւգտէ. թէ աւծեն՝ զպիսակն այլ տանի. թէ ի մխքադաղն խառնեն եւ տան գոդութեան՝ աւգտէ. զիր չարութիւնն մուշքն տանի. եւ իր փոխանն կապարին տակին կեղեւն է եւ զրեւանդն: Ասաց Իպն թէ այս խոտս խոտ մըն է՝ որ թիզ մի յերկանութիւն ունի. եւ տերեւն նման է հազրի տերեւին եւ քասնու տերեւին. եւ ձագ մի կայ որ թ. պլտրճին կասէ, հանաազ զինքն կուտէ. եւ այն պատճառին համար թ. այս խոտիս՝ պլտրճին աւթվ կասէ. եւ մուկն այլ զայս խոտս կուտէ. թէ մարդ զինքն յանձն աւծէ՝ զմիսն ուտէ. թէ կէս մխթալ յիրմէն ուտէ մարդն՝ կու սպաննէ. եւ անձին վնասակար է. քան զթունաւոր աւձն յաելի սպաննող է. թէ խմեն՝ զգլուխն շուրջ կածէ, եւ ըխտաւորութիւն բերէ մարդուն. եւ իր թպտիրն այն է որ շուտ փսխել տան՝ շողգմի հնտի ջրովն, եւ պախրու կարագ եղով, որ խմցնեն՝ շատ աւգտէ. եւ յետեւ այնոր՝ Խ դրամ շարապ եռցնես, եւ կէս դրամ տովայի մուշք խառնես եւ տաս որ խմէ, աւգտէ. եւ ոմանք ասցել են թէ իր փոխանն կապարին կեղեւն է. թէ զպէշն ծեծեն եւ սպեղանի առնեն եւ դնեն ի վերայ պարասին, տանի. եւ այլ աւգտէ գոդութեան. յորժամ ի մաճուննին խառնես եւ ուտեցնես՝ շատ աւգտութիւն առնէ, Աստուծով:
ՊԷՇ ՄՈՒՇԻԱՅ	(Aconitum napellus,	յ. Բիշ-մուշ-բիշա). որ պէշինու քովն կու բուսնի. եւ պէշն՝ ո՛ր ծառի խէչ որ բուսնի, այն ծառն միրգ չի տալ. եւ այս խոտս այլ զպէշին զաւրութիւնն ունի. եւ աւգտէ պարասին եւ գոդութեան. եւ այսոր անունն պէշ մուշ էր, եղաւ այնոր համար պէշ մուշ, ասցին, որ անասուն մի կայ՝ պէշ մուշ անուն, ի մուկ կու նմանի, այս խոտիս տակն կու կենայ. եւ զայս անունն ասկից առին եւ ասցին. եւ այլ աւգտէ գոդութեան եւ պիսակին. եւ ամենայն մահացու դեղոցն թրիաք է:
ՊԷԶ	(Oeuf).	որ է հաւկիթն. քան զամէն հաւկիթ հաւունն լաւ է. եւ դեղնուցն այլ լաւ է. ի տաքութիւն եւ ի հովութիւն միջակ է. թէ զհաւկթին դեղնուցն մեղրով խառնես եւ աւծես քալաֆին՝ որ ի յերեսն լինայ, աւգտէ. թէ զմազն հաւկթով լուանան՝ յերկանցնէ եւ պայծառ առնէ. եւ իր եղն աւգտէ ակնջին ցաւուն. եւ կեղեւն աւգտէ սապալին՝ որ ի յաչքն լինի. եւ աւգտէ հազին. եւ զխռչակն կակղացնէ եւ յիստկէ. եւ աւգտէ սլին տիրոջն. թէ զկեղեւն այրեն եւ տան՝ աւգտէ արուն թքնողին. թէ կաղամբով եփեն եւ տան՝ աւգտէ արիւնբերին. եւ զհազն կտրէ. թէ քացխով եփես եւ տաս ան փորացաւութեան՝ որ տուսանտարիայ ասեն, աւգտէ. եւ իրիկամացաւին աւգտէ. եւ բշտացաւին. եւ գոզին ճանապարհն այրելուն աւգտէ. թէ դեղնուցն մորհամ առնես՝ աւգտէ շուկակին խոցերուն. եւ զցաւն խաղեցնէ. եւ աղաւնոյ հաւկիթն զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ սպտկուցն աւգտէ կրակին այրածին. եւ դեղնուցն աւգտէ ուռէցնուն, եւ հալէ. թէ զկեղեւն այրեն եւ տրորեն եւ ցանեն ի վերայ խոցերուն՝ աւգտէ: Ասէ Իպն թէ զդեղնուցն խառնես զաֆրանով եւ վարդի ձիթով, եւ դնես աչաց խոստկին վերայ՝ աւգտէ. թէ խնկով խառնես եւ ի ձեռքդ աւծես՝ աւգտէ նուզլային. թէ զսպիտակն հում խմես՝ աւգտէ աւձահարին. թէ ըռաւֆաւտոն առնես՝ աւգտէ հազին, եւ կրծոց խոշրութեան, եւ սլին ցաւուն. եւ ձայնն որ ի տաքութենէ մարի՝ աւգտէ սագուն եւ բադուն եւ ջալամուն չէ աղէկ. թէ զհաւուն հաւկթին դեղնուցն ի կրակն թաղես, եւ մեղր խառնես, եւ աւծես երեսին՝ զմանն այլ տանի. թէ զկրիային հաւկիթն եփես եւ տաս՝ աւգտէ ըխտաւորին եւ տղոց հազին. խիստ փորձած է. թէ զձագուն հաւկիթն ուտեն՝ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. թէ զբադուն հաւկիթն ի հոռոմ ձէթն խառնէ եւ յագանտն կաթեցնէ՝ Դ աւուրն յետեւ զհայզն բանայ. եւ զծծռնկին հաւկիթն ջրով տրորես եւ յանձն աւծես՝ մազ չի բուսնի. թէ զհաւկթին կեղեւն այրես եւ ի քիթն փչես՝ զքթին արունն կտրէ, որ իսկի դեղ ոչ կտրէ. թէ զհաւկիթն քացխով եփեն եւ տան որ ուտէ՝ զսիտն ուժովցնէ, եւ զստամոքն վատուժցնէ, զաղեց գաներն եւ զլուծումն տանի, եւ զարունն կտրէ. թէ զհաւկթին դեղնուցն պնակի մի մէջ դնես, եւ քիչ մի ալուր խառնես, եւ քիչ մըն ալ տաք դեղ, եւ եփես եւ ուտես, շուտ հալի եւ մարսի, եւ զանձն աղէկ կեակրէ եւ հալէ, եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ:
ՊԷԶ ԸԼ ՅԱՒԶ,		ալ նայյամ ու ալ պատ (Oeuf d'Oie, d'Autruche et de Canard). որ է բադուն եւ ջալամուն եւ սագուն հաւկիթն. լաւն այն է որ թաժայ լինի, եւ թերխորով լինի. եւ ղուլնջին զեն կառնէ. եւ քամի առնէ. զիր չարութիւնն տանի ծաթրինն եւ աղն:
ՊԷԶ ԸԼ ՅԱՍԱՖԻՐ	(Oeufs des Passereaux).	որ է ճնճղկին հաւկիթն. զսերմն յաւելցնէ. եւ քան զամէն հաւկթնի լաւ է:
ՊԷԶ ԸԼ ՃԱՀԼ	(Oeuf de Perdrix).	կագւին հաւկիթն է. նուրբ է քան զհաւուն հաւկիթն, զսիրտն ուժովցնէ:
ՊԷԶ ԸԼ ՀՈՒՊԱՐԻ ԸԼ ԼԱԽԼԱԽ	(Oeuf d'Outarde et de Cigogne).	ինքն թաւյին եւ լակլակին հաւկիթն է. զմազն սեւ այնէ եւ ներկէ:
ՊԷՂԱՆՈՍ	(Rue,	հռ. Պեգանոս). որ է սազապն. սէին վրյ:
ՊԻՂԻԱՅ	(Vesce).	որ է պանղան. յիշած իր համարն:
ՊԻՀԱՐ	(Buphthanme).	ինքն դեղին ծաղիկ մըն է. խոշոր եւ մանտր կու լինի. լաւն այն է որ նոր լինի, եւ դեղին լինի. տաք եւ չոր է յառաջի տաաճանն. հալող է. եւ իր հունտն աւգտէ թանծր քամուն որ ի գլուխն լինայ. եւ յորժամ չորացնես եւ տրորես եւ յաչքն քաշես, զաչքն սրացնէ եւ ճլէ տայ. եւ աւգտէ եարաղանին, եւ լերդին կալուածուն. եւ թէ աւծես՝ զփայծղան պնտութիւնն տանի եւ հալէ. եւ թէ զիր ջուրն աւազան առնեն՝ զկանացիկն բանայ. եւ զարգանտին զպնտութիւնն հալէ. թէ ուտելու տաս՝ Ա մխթալ տուր. եւ իր փոխանն պապունաճն է եւ ճաւտան:
(ՊԻԼԼՕՐ.		մենին վրայ, մահայ. յիշած է: )
ՊԻԼԻՍԿԻ	(Galium Aparine L. ).	որ այսոր թ. չաւպան սուզակի ասէ. եւ կասեն թէ չոպանն զկաթն այսով կու քամէ. եւ այսոր Բ ճուղ կու լինի, եւ յերկան կու լինի. եւ տերեւն ի տորունին տերեւն կու նմանի. եւ միրգն բոլորկեկ, եւ ի մէջն փոս, ի պորտ կու նմանի. թէ զմիրգն եւ զճուղն եւ զտերեւն քամես եւ զջուրն գինով խմես՝ աւգտէ աւձահարին. թէ յականջն կաթեցնես՝ զցաւն տանի. թէ հին ճրագ եղով սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ խոցիցն՝ հալէ եւ չքէ:
ՊԻՀԱՂ ԸԼ ՀԱՃԱՐ	(Lichen).	որ է խարազա ըլ զահրաստ (= Հազզաղ էս-սախէր). յիշած է:
ՊԻՊԷՐԻ	(Poivre).	որ է հռ. պղպեղն, եւ ֆլֆուլ այլ կասեն:
ՊԻՐԵՏՈՒՄ	(Pyrethrum ?).	որ է ատլապն (Arbousier). յշծ:
ՊՆԱՒՇԱՅ	(Violette).	որ է մանուշակն, որ է պանաֆշան. ինքն ի լերունքն եւ ի ածուենիքն կու լինի. լաւն այն է որ գունն կուշտ կու լինի եւ հոտն ուժով. հով եւ գէճ է Բ տարաճան. կակղացնող է. թէ զինքն հոտվրաս՝ տանի զան գլխացաւութիւնն որ ի տաքութենէ լինի. թէ զձէթն ի պարասին գլուխն աւծես՝ աւգտէ, եւ զերեսին խոշրութիւնն տանի, եւ զպռկնաց շուկակն տանի. թէ աչացաւութեան աւծես՝ աւգտէ. եւ թէ ի գլուխն այլ աւծես, աւգտէ, եւ գիճացնէ, եւ քուն բերէ. եւ աւգտէ հազին որ ի տաքութենէ լինի. զկուրծքն եւ զլերդն կակղացնէ. եւ աւգտէ ղաթըլճանպին եւ ղաթըլռային. եւ իր շարապն աւգտէ սլին տիրոջն. եւ զբնութիւնն կակղացնէ, եւ զսաֆրան լուծէ. թէ զինքն տլէ այնես՝ լերդին ուռէցին աւգտէ, որ ի տաքութենէ լինի. եւ յորժամ զմանուշկին շարապն երբ մոքարրար առնես՝ աւգտէ լուծման, եւ զգոզն յորդորէ. եւ թէ աւծես՝ աւգտէ սուր ուռէցնուն. եւ գարէ ջրով աւգտէ իր շարապն ամենայն ջերման. եւ իր ձէթն աւգտէ ոսկրաց պնտութեան. եւ լուծումն առնէ. եւ թէ աւծես զիր ձէթն ըղունկն՝ շատ աւգտէ եւ զաւրութիւն առնէ. եւ թէ զանձն աւծես իր ձիթովն՝ աւգտէ հասաֆին, եւ շարային, եւ հերքունին ի դալարէն առնուի Ե դրամ եւ ի չորէն՝ Բ դրամ. բայց զստամոքն թուլացնէ. եւ իր վնասն տանի սերկեւիլն. եւ իր փոխանն նիլուֆարն է: Իպն ասէ թէ զմանուշկին տերեւն ծեծես պինտ եւ զջուրն քամես, եւ շաքար խառնես եւ խմցնես այն տղաքնուն որ նստատեղն ելանէ, աւգտէ. եւ իր փոխանն մատուտակն է, իր չքաւքն:
ՊՆՏՈՒԽ	(Noisette).	որ է ֆնտուխն, որ հ. կաղին ասեն. լաւն այն է որ մեծ եւ քաղցր լինի. եւ տաքութիւն ունի միջակ. ինքն գիրացնող է. յորժամ մանտր եւ կանանչ լինի, ծեծեն եւ մեղրով խառնեն եւ յաչքն քաշեն, զզաֆրան տանի, որ ըղունկն. եւ թէ ուտեն՝ զըղեղն յաւելցնէ. եւ իր կեղեւն կապող է. եւ մէջն զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ, եւ իրիկամաց աւգտէ, եւ գիրացնէ զմարդն, եւ զգիճութիւնն կու յաւելցնէ. եւ զինքն ուտեն սազապով եւ թզով նա՝ աւգտէ գազանահարին, եւ կարճահարին. եւ ճիճին յիրմէն կու փախչի. եւ թէ զիր կեղեւն այրեն եւ զմոխիրն ցանեն ի վերայ խոցերուն՝ բուսուցնէ. եւ զստամոքն ծանտրացնէ. եւ լաւն այն է որ Ժ դրամէն յաւել չուտեն. զիր չարութիւնն տանի ֆանիտն. եւ իր փոխանն քաղցր նշին մէջն է: Ասէ Պտ թէ բնութիւնն տաք է Գ տարաճան, եւ գէճ է Ա տարաճան. թէ թզով եւ սազապով ծամեն, եւ ի վերայ կարճահարին դնեն, աւգտէ. թէ քան զկերակուրն յառաջ ուտեն նա՝ մահացու դեղն մուտ չայնէ. եւ թէ այնոր թուզ եւ սազապ ուտես՝ աւգտէ. եւ ստամոքին զեն է. թէ ծեծեն եւ մեղրով խմեն, աւգտէ հին հազին. թէ կեղեւովն այրեն եւ խոզի հին ճրագ(ու)ով, կամ խաւսողի ճրագուով խառնեն եւ աւծեն, աւգտէ աղուեսացաւուն. եւ իր փոխանն ճալղուզան է:
ՊՆԴՈՒԽ Ի ՀՆԴԻ	(Guilandina Bonduc).	որ աւգտէ հով ստամոքին եւ անձին վատուժութեան. թէ կէս դրամ յիրմէն վարդէջրով խմեն՝ զմահացու դեղն խափանէ եւ այն ջուրն որ ի յաչքն իջնու, եւ ըռիպ ջերման, եւ լուծման աւգտէ. եւ թուխմային, եւ շակիկային, եւ բորին, եւ գլխուն ցաւուն. թէ պղպեղի չաք ի քիթն կաթեցնեն՝ աւգտէ լակուային, որ մէկ քանի խմէ, եւ մութ տուն մի նստի. թէ ըխտաւորին ի քիթն կաթեցնեն՝ աւգտէ. թէ զմիջի կեղեւն տղոց հիւանդութեան եւ դիւահարին ծխես՝ աւգտէ. եւ թէ քացխով խառնես եւ աւծես խանազիրին՝ աւգտէ թէ սիսռան չաք Ա քանի աւր ուտէ՝ աւգտէ կռնակին ցաւուն, որ ի քամու լինի. թէ պաղ ջրով սիսռան չաք տաս որ ուտէ՝ աւգտէ խուլնջին. եւ թէ մարզանկաւշին ջրովն տրորես եւ ի քիթն կաթեցնես՝ աւգտէ աչաց արցուելուն եւ մթնալուն. եւ թէ թութիայ առնես եւ յաչքն քաշես՝ աւգտէ շլին. եւ թէ Բ դրամ առնուն եւ ծեծեն, եւ քաղցր գինով եւ սքնճպինով թրջեն, եւ ողթ մըն կենայ, եւ յետեւ քամեն, եւ ոսպով կամ գարիով զան շարապն եւ կամ սքնճուպինն եփեն, եւ հաւու միս այլ խառնեն, եւ զիր շուրվան խմեն մէկ քանի աւր. եւ թէ այսպէս խմեն եւ ի գործ արկանեն այն մարդուն ծաուկ մարմինն որ չի շարժի, պիտի որ այս շուրվան զան շարժէ եւ կանկնեցնէ. եւ Ա ցեղ մըն այլ կու լինի որ ի կեղեւին վերայ սեւ դերձան թելկներ կու լինի. եւ թէ մարդ զան ըելկներն յանկից հանէ եւ ի ձեռն առնու՝ յայն պահն ըխտաւորի. թէ ի ձեռացն ձգէ նա՝ այլուի ըխտաւորութիւնն թողու:
ՊՈՒԶԷՏԱՆ	(Orchis).	որ ֆ. սադիրիաւն (Satyrion) ասէ. ինքն դեղ մըն է հնդի. հաստ եւ բարակ լինի. լաւն այն է որ սպիտակ լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. քնքուշ այնող է. եւ զջղերն յիստկէ ի հով ցաւերուն. եւ շատ աւգտութիւն կու առնէ. եւ թէ յիրմէն տաս Ա դրամ՝ զդեղին ջուրն լուծէ. եւ աւգտէ թանծր պալղամին, եւ զմերզաւորութիւնն յաւելցնէ, եւ զարանքն ամրացնէ. եւ աւգտէ ոսկրացաւութեան, եւ նկրիսին. եւ աւգտէ վնասակար դեղոցն. եւ տալուն չաքն Ա դրամ է. եւ փայծղան զեն է. զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն սուրինճանն է: Ասէ Պտ թէ ինքն մուսայճլան է. եւ Եգիպտացոց բժշկապետնին ի պուզէտանին տեղն մուսթաճլայ ի բան կու տանին. եւ այլ ասցել են թէ այս չէ ստուգ. պուզէտանն մուսթայճլէն է ստուգ. եւ Մինհաճին տէրն ասցել է թէ ինքն փայտ է հնդի. եւ այս այլ չէ ստուգ. եւ ստուգն այն է որ ի յԵգիպտոս կու լինի, եւ ի այլ տեղ չի լինար. լաւն այն է որ սպիտակ լինի. եւ ի վերայ գիր, եւ խազ, եւ ճանփայ երեւնայ, եւ հաստ լինայ. բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաճան. եւ իր ուժն նման է պահմանին ուժին. եւ աւգտէ նկրիսին. եւ զսերմն յաւելցնէ. եւ Ա դրամն զդեղին ջուրն լուծէ. եւ զանձն գիրացնէ. եւ զերեսին գունն կու յիստկէ. եւ սորինջանին զբանն կառնէ. եւ իր առնելուն չաքն Բ դրամ է զիր չարութիւնն տանի մաննեխն. եւ իր փոխանն պահմանն է:
ՊՈՒԹԱՅ	(Vin).	որ է հարբեցնող գինին. յիշած է:
ՊՈՒՃՈՒՃ	(Fruit du Tamarisc).	որ է սամար ըլ տարֆան. յիշած է ի վերայ տիւնին:
(ՊՈՒՏԻՆԷ.		որ է դաղձն: )
ՊՈՒՐ	(Froent).	որ է հանդայ. յիշած իր համարն:
ՊՈՒԽՈՒՐ ԸԼ ՊԱՐԱՐԻՏ	(Aurone).	որ է ղայսումն. սիրաթ այլ կասեն:
ՊՈՒՐՄ	(Mimosռe).	որ է պում. ինքն ում ըլ ղալիեան է. եւ իր ծաղիկն եւ իր ուժն ի պէտմուշքն կու նմանի:
ՊՈՒԽՈՒՐ Ի ՄԱՐԻԵԱՄ	(Cyclamen).	որ թ. շալղամաք կասէ. ինքն թանծր փուշ մըն է, որ զբուրդն այնով կու լուանան. եւ լաւն այն է որ նոր լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. կտրող է եւ հալող. զմանն ի յերեսացն տանի. եւ աւգտէ աղուեսացաւութեան. եւ զկալուածն բանայ. յորժամ քացխով եփես՝ զոջիլն սպաննէ. եւ զակնջին զգիճութիւնն տանի. եւ թէ յաչքն քաշես նա՝ զաչքն սրացնէ. եւ թէ վերցնեն, եւ կամ պորտէն ի վայր յանձն աւծեն, զփորն կու լուծէ. եւ թէ խմեն՝ զճիճին եւ զաւձն կու հանէ ի փորուն յուժով. եւ վերաբերութիւն տայ այնել. եւ զկանացիկն բանայ, եւ զտղան ի փորուն ձգէ. ղեարաղանն եւ զփայծաղն փարատէ եւ հալէ. թէ այրես եւ զմոխիրն քացխով տլէ այնես՝ աւգտէ յէրղնիսային եւ ճռանցաւութեան. եւ զշուկակն տանի, որ ի հովութենէ լինի. եւ իր առնելուն չաքն քչիկ մըն է. եւ ստամոքին զեն կառնէ. եւ իր փոխանն քունտուսն է: Իպն ասէ թէ կանայք այս խոտիս վերեւէն անցնին՝ զտղան ձգէ. թէ կանայք այս խոտիս տակէն ի վիզն կապեն՝ կամ ի թեւն՝ քանի այն կապած կենայ, չի պատեղւորի կնիկն. եւ թէ ի գինին խառնեն՝ խիստ հարբեցնէ. եւ թէ հռ. ձէթ խառնես եւ աւծես այն տեղն որ ցրտուն ճղքել լինի. եւ լաւն այն է որ քիչ մի մոմ խառնես ի հետն. եւ թէ ջրէն տաս ըռուպուին՝ խիստ աւգտէ, Աստուծով: (Յիշած է ի վերայ այբին, Աստարաք: )
(ՊՈՒՂԱՍԱԽ ՕԹԻ.		որ է հայսիմոնայ: )
(ՊՈՒՄ.		որ է բուն, որ է պայղուշն: )
ՊՈՒՌՉԱԼԱԽ	(Raifort).	այբին վեայ՝ աֆիաւս. յիշած:
ՊՈՒՐՏԻ	(Papyrus).	ինքն ի ջրին մէջն կու բուսնի եւ կակուղ է. յիրմէն խսիր այլ կառնեն. եւ այլ բարակ այլ կու լինի. եւ ի յԵգիպտոս՝ ասկից թուղթ կու շինեն. բնութիւնն ի թղթին բնութիւն կու նմանի. եւ լաւն այն է որ կանանչ լինի. եւ ի գագաթն թաւղախ ունենայ. ինքն Բ ցեղ է. լաւն կակուղ է. հով եւ չոր է Բ տարաճան. եւ թէ զինքն այրեն եւ զմոխիրն առնուն՝աւգտէ կերուածին որ ի բերանն լինի. եւ զշտկներն այլ տանի. եւ ակնջին ցաւուն այլ աւգտէ. թէ զիր տակն ծեծես եւ ծամես՝ զբերնին հոտն տանի, եւ զսոխին եւ զսխտորին հոտն այլ տանի. եւ թէ իր փայտէն քիչ մի յականջն դնես՝ զջուրն որ ի յականջն մտել լինի, հանէ. եւ թէ զիր մոխիրն լուանան եւ ի բան տանին, զկրծոցն եւ զթոքին գիճութիւն տանի եւ չորացնէ. եւ թէ զիր տակն թաժայ ուտեն, աւգտէ փայծղանն. եւ իր մոխիրն աւգտէ հայզին, եւ նազաֆին արունն կտրէ. թէ ուտեն, եւ թէ վերցնեն, թէ զիր մոխիրն նոր խոցերուն վերայ դնեն, կապէ եւ զգէճ խոցերն չորացնէ, եւ չթողու որ պեղծ խառնուած իջնու եւ խառնի յինքն. եւ թէ նասուր խոցերուն՝ այսոր չոր եղէգէն կտոր մի խոթես, չթողու որ աւիրի եւ աւգտէ. եւ լաւն այն է որ այրեն եւ ապա՛ ի բան տանին. բայց թոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի լպուպնին. եւ իր փոխանն վարաղ ըլ ղանապն է, իր չքաւքն:
ՊՈՒՍԱՏ	(Corail).	որ է մարճանին տակն. կարմիր լինի եւ սպիտակ. լաւն այն է որ կարմիր լինի. հով եւ չոր է Ա տարաճան. եւ ոմանք ասեն թէ չոր է Բ տարաճան. եւ չորացնող. եւ զաչքն ուժովցնէ, եւ զարցունքն կտրէ. եւ ակռային ճլէ տայ եւ յիստկէ եւ ամրացնէ. եւ զսիրտն ուժովցնէ. եւ աւգտէ խաֆաղանին. եւ զարուն թքնուլն կտրէ. թէ խմես՝ զստամոքին ցաւն տանի. եւ թէ սքնճպինով խմես՝ աւգտէ փայծղան, եւ զարունն կտրէ, եւ աւգտէ նազաֆին, եւ աղեց գաներուն, եւ գոզարգելին. թէ տրորեն եւ հին խոցերուն վերայ ցանեն՝ զպեղծն տանի, եւ զաւելի միսն այլ տանի, եւ զխոցն բուսցնէ եւ յիստկէ, եւ զխոցին տեղն չի երեւցնել. թէ այրեն այլ կու լինի, թէ չայրեն. իր տալուն չաքն կէս դրամ է. բայց փողացն զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի քիթրան. եւ իր փոխանն քահրուպարն է: Ասէ Սահիպ Ճամէհն թէ առնուս յիրմէն ԺԲ դրամ, եւ ի պտուկն դնես, եւ զբերանն շողով ծեփես, եւ ի թոնիրն դնես, եւ զբերանն ծածկես, եւ այրի, եւ կենայ Ա գիշեր ի թոնիրն, եւ յետեւ հանես եւ լոսես, եւ ո՛ր տեղաց որ արուն երթայ՝ տաս, զարունն կտրէ. թէ՛ ցանելով, թէ՛ ուտելով շատ աւգտէ: Այլ մէկ մըն այլ գրենք թէ ի՛նչպես կայրեն: Եւ գիտացի՛ր որ այսոր՝ մարճանի տակ կասեն. ինքն Գ ցեղ է. սեւ, ու սպիտակ, եւ կարմիր. լաւն կարմիրն է եւ բարակն. եւ պ. խարհանկ կասէ. բնութիւնն հով է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. եւ ասեն թէ չոր է Գ տարաճան. եւ զինքն այսպէս այրէ: Ա՛ռ մեծ նոր պտուկ մի, դի՛ր ի մէջն զպուսատն, եւ ծեփէ զբերանն. եւ դի՛ր ի խապզին թոնիրն աւր մի եւ գիշեր մի, եւ վաղուընէն հանէ դուրս. ինքն կապող է եւ չորացնող. եւ չորութիւն կայ յինքն. զնազաֆին արունն կտրէ եւ զաչից ուժն յաւելցնէ, յորժամ ի յաչքն քաշեն. եւ զարցունքն կտրէ. եւ լաւն այն է որ այրելուն յետեւ լուանաս. եւ զաւելի միսն ուտէ. եւ ինքն մուֆարէհ դեղերուն է. եւ զսիրտն ուժովցնէ. եւ աւգտէ աղեց գաներուն, եւ գոզին բռնուելուն. եւ տալուն չաքն Ա դրամ է. եւ թէ սնուն առնես եւ աւծես ակռային՝ ճլէ տայ: Եւ ԸՌազին ասցել է թէ՝ Գրած է ի Խասիաթին գիրքն, որ Խավաս Ըսկանտարանի ասեն այն գրոցն, թէ պուսատն ի ըխտաւորին վիզն կախես եւ կամ կապես, եւ կամ նկրիսին տիրոջն յոտքն կապես, շատ աւգտէ. եւ յո՛րտեղաց որ արուն երթայ՝ զպուսատն եւ զքահրուպան ցանես, բռնէ. եւ իր փոխանն՝ ի արուն բռնելն՝ աղբրաց արունն է. եւ Սահակն ասէ թէ իրիկամաց զեն է. զիր չարութիւնն տանի քիթրան:
ՊՈՒԼՈՒՂԱԼԻՆ	(Polygala).	այս դեղիս թ. սուտ աւթի կասեն. եւ տերեւն նման է ոսբան տերեւին, եւ Ա թիզ յերկանութիւն ունի. եւ որ ուտէ՝ կաթն շատնայ:
ՊՈՒԼԱՄՈՒՊԻՈՆ	(Polemonium,	հռ. յ. Բոլամոնիոն). ինքն խոտ մըն է որ տերեւն պէղանոսին տերեւն կու նմանի. եւ քիչ մի այլ յերկանուկ կու լինի. եւ ի գագաթն սեւուկ հնդկներ լինի. եւ ոմանք այսոր չաւպան տայաղի ասեն, այնոր համար որ՝ տերեւն ի այն կու նմանի. եւ ի լերունքն կու բուսնի, եւ ի ամուր տեղուանք կու բուսնի. թէ զտակին ջուրն գինով խմեն՝ աւգտէ ճռան ցաւուն, եւ աղեց գաներուն, եւ փայծղան պնտութեան, եւ գազանահարին. եւ թէ զտակն ջրով խմես՝ աւգտէ գոզարգելին, եւ յերղնիսային. եւ թէ Ա դրամ քացխով խմեն՝ աւգտէ փայծղան. թէ զտակն ի վիզն կախեն՝ աւգտէ կարճահարին. եւ թէ զտակն ծամեն՝ աւգտէ ակռային ցաւուն:
ՊՈՒԼՈՒՂԱՆԱՏԻՆ	(Convallaria).	որ թ. պուղունլաճայ աւթ ասէ, այնոր համար որ՝ հանկուստ հանկուստ է. ի լերունքն կու բուսնի. մէկ մէկ կանկուն յերկանութիւն ունի. եւ տերեւն նման է տաֆնու տերեւին. եւ համն սերկեւլի համ կու նմանի. եւ տակն սպիտակ է, եւ յերկան է, եւ պուղուն պուղուն է. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես. խաւրային եւ մանին՝ աւգտէ. եւ խաւրայ ասելն՝ կերուած ասել է:
ՊՈՒԼ	(Oegle marmelos).	ինքն հնդկաց խիան է. եւ ի կապարին խիարի կու նմանի. եւ զլերդն եւ զթոքն եւ զսիրտն ուժովցնէ, եւ աւգտէ ջղին պնտութեան, եւ զգիճութիւնն տանի. եւ աւգտէ ֆալճին եւ լակուային. եւ զստամոքն տաքցնէ. եւ զվերաբերութիւնն կտրէ. եւ զջղաց թուլութիւնն եւ զնկրիսն տանի. եւ մերձաւորութեան աւգտէ. եւ սնկան քամուն այլ աւգտէ: Ասէ Պտ թէ ինքն հնդկաց միրգն է. եւ ի մեծ խիար կու նմանի. եւ ոմանք ասցել են թէ ի նուռ կու նմանի. եւ ասցել են թէ հնդկաց նուռն է. եւ ասցել են թէ վայրի նուռն է. եւ այլ ասցել են թէ ղսսայի հնդին է եւ կամ վայրին. եւ կեղեւին՝ շուլ կասեն, եւ միջի ճրագուին՝ պուլ կասեն, եւ պտղին՝ թուլ կասեն: Զաքարիային Որդին ասէ թէ պուլն հնդկաց միրգն է, որ ի ծառն կու բուսնի, որպէս զարտալուի ծառ. եւ Գրոցս շինողն ասէ թէ պուլն՝ հնտի է, եւ իր մեծութիւնն զարտալուի չաք է. եւ այլ՝ բոլոր եւ փոքր պուլ կասեն. եւ լաւն այն է որ քաղցր լինայ. եւ իր ծառին անունն՝ խամայիխտա կասեն. չնշած է ի վերայ խէին. բնութիւնն տաք եւ չոր է Բ տարաճան. եւ ասցած է թէ Գ տարաճան կապող է. եւ զփորոքն ամրացնէ. եւ զջղաց պնտութիւնն տանի. եւ հով ցաւոց աւգտէ. եւ լակուային եւ ֆալճին. եւ զփսխելն կտրէ. եւ ի ճուարիշնուն մէջն՝ զփորն կապէ. եւ զքամին յանձնէն կու վարէ, եւ աւգտէ, Աստուծով:
ՊՈՒՍԻԼԱՅ	(Pisum arvense).	որ ինքն ճուլիանին (=Ջօլբանին) ցեղերուն է. յիշած է, Աստուծով:
ՊՈՒՏՄ	(Tռrռbinthe).	որ է բեւեկն, որ թ. մանակաւշ ասէ. յիշած է:
ՊՈՒՊԻՈՆ	(Bunium,	հռ. յ. Բունիոն). ինքն խոտ մըն է որ տերեւն նման է խարաւսի տերեւին. եւ ծաղիկն նման է սամթի ծաղկին. եւ հունտն նման է աղվէշբկի հնտին. թէ զհունտն խմեն՝ զհայզին արունն բանայ, եւ զստամոքն տաքցնէ, եւ զմեռած տղան ի փորուն հանէ, եւ փայծղան եւ բշտին եւ իրակամացն աւգտէ. թէ ի ջրէն մայ ըլ ղարատինի ջրով խմես՝ աւգտէ փորացաւութեան, եւ գոզին թաթնելուն այլ. եւ թէ աղով եւ գինով սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ խոցիցն՝ աւգտէ:
ՊՈՒՍԻՐԱՅ	(Verbascum).	ինքն պախրու ագին է, թ բառով. էգ եւ որձ կու լինի. եւ էգին տերեւն՝ քալամին տերեւն կու նմանի. եւ որձինն՝ բարկուկ եւ յերկանուկ. Բն այլ ի դուս տեղ երեւի. լերունքն կու բուսնի, եւ ի քարոտ տեղեր կու բուսնի. թէ զտակն ծեծեն եւ զջուրն մազմատայ առնեն՝ աւգտէ ակռին ցաւուն. եւ թէ գինով խմեն՝ աւգտէ լուծման, թէ եփեն եւ զջուրն խմեն՝ աւգտէ հազին. թէ սպեղանի առնես եւ ի վերայ ակռային դնես՝ զցաւն տանի. թէ զտերեւն ջրով եփեն եւ սպեղանի առնեն եւ դնեն ի վերայ պալղամի ուռէցին, եւ այն ուռէցին՝ որ ի յաչքն լինի, եւ կարմրութիւն լինի, աւգտէ. թէ մեղրով եւ գինով սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ աւձահարին՝ աւգտէ. եւ կարճահարին, եւ պեղծ խոցերուն այլ աւգտէ. թէ տերեւն ի թզի մէջ դնեն՝ որդ չընկնի եւ ցեց չուտէ, եւ թուզն առողջ կենայ: Ասէ Պտ թէ ինքն մահի զահրաճն է. յիշած է ի վերայ մենին:
ՊՈՒՀԱՅ	(Amomum Zռdoaire).	ինքն խոտ մըն է որ ի պէշին խէչ կու բուսնի. եւ ինքն պէշին թրիաքն է. եւ իր տակն՝ ճատվարն է. յիշած է:
ՊՈՒՆԱՃ.	(Orchis).	որ է պուզէտանն. յիշած է:
ՊՈՒՂԱՅ ՏՔԱՆԻ	(Chausse-trape,	թ. Պ. տիքէնի). մարար, յիշած է:
ՊՈՒՂՈՒՄ	(Noix mռtal).	որ է ճավզ մաթիլին ծառ(ն), Եամանցոց լեզուաւն:
ՊՈՒՂԻՍԱՅ	(Orme).	որ է տարտարն. յիշած է:
ՊՈՒՇԱՅԻ	(Rave,	յ. Բուշադ). ր է շալճամն. յշծ է:
ՊՈՂՊՈՂԱՅ.	(Curcuma Zռrumbet).	զրնպատ. յիշած է:
ՊՈՒՇ Ի ՏԱՐՊԱՆԴԻ.		ինքն շաֆ մըն է, որ ի Հայոց յերկրէն գայ. եւ ինքն բուս է, խոտ է. շաֆ կու շինեն եւ կաւծեն տաք ուռէցին վերայ, աւգտէ. եւ տաք նկրիսին այլ. եւ ինքն հովցնող է եւ կակղացնող. եւ թէ ի վերայ պուսուրին աւծես՝ աւգտէ. բնութիւնն հով եւ չոր է յառաջի տարաճան: Ասցել է ԸՌազկանն Որդին թէ շնխաղողին ջրովն աւծեն նկրիսին՝ շատ աւգտէ. եւ իր փոխանն հազազն է կամ շաֆի մամիսան:
ՊՈՒՂԱԼՍՈՒՆ	(Buglosse).	որ է լթիսն «լիսանե ըլ սավրն:
ՊԱՒՆ.	(Phalangium).	ըռաթիլայ. յիշած է:
ՊՈՒՏԱՆԻԱՅ	(Bryone).	որ է քարմաթ ըլ սավտան. յիշած է իր համարն:
ՊՈՒՐԱՆԿ.	(Basilic).	որ է պատրուճն. յիշած է:
ՊՈՒՐԻՏՈՒՇ	(Pyrite,	հռ. յ. ուրիտէս). որ է մարղաշիշան. յիշած է:
ՊՈՒԼԻՊՈՒՏԻՈՆ	(Polypode).	որ թարգմանի շատոտվի, որ է պասֆայիճն:
ՊՈՒԵՈՒՌԼԱՆ	(Ronce,	թ. Բիւյիւրտլէն). յուլէխ. յշծ:
ՊԱՂՆԱՅ «պունղաե.		իրն ուժն ոսբին ուժն կու նմանի. բնութիւնն մուհթատիլ է եւ կապող. եւ աւգտէ տղոց ձուին ուռէցին, յորժամ սպեղանի առնես եւ ի փորն կապես. եւ սավտայ ընձայէ մարդուն յանձն:
ՊՈՒԼՍՈՒՆ	(Lentille).	որ է յատասն, որ է ոսբն. յիշած է իր համարն:
ՊՈՒԼԱՍ	(Figue).	որ է սպիտակ թուզն. յիշած իր հմրն:
ՊՈՒՂԻՍԱՅ	(Orme).	յիշած է ի վերայ տարտարին:
ՊՈՌՈՒ ԱԼՄԱՍԻ.		յիշած է: Խպչաղն ասէ թէ զրեւանդ ի տաւիլն է, լադինն արիսդաւլաւճիայ (Aristolochia longa) ասէ:
ՊՈՒԶԶԱԽ	(Salvie,	յ. Բօսսաք). որ է թուքն. աղէկ թուքն այն է որ մարդ ի ծոմ կենայ. բնութիւնն տաք եւ գէճ է յառաջի աստիճանն. ինքն եփող է եւ հալող. ծոմ բռնող մարդուն թուքն զակնջին որդն սպաննէ. եւ տարֆայ՝ որ ի յաչքն լինի, եւ սպիտակին այլ, աւգտէ. զքալաֆն եւ զնամաշն տանի. եւ զպաղած արունն հալէ. եւ զտղական թուքն՝ զրեւանդով ի վերայ սնկան դնեն, տանի. եւ տաք բնութիւն մարդոց թուքն՝ սողնոցն աւգտէ, որ ի տունն կու լինի՝ սպաննէ. եւ թէ ծամեն զցորենն եւ դնեն ի վերայ խոցերուն՝ աւգտէ եւ եփէ, եւ զտեղն յիստկէ. եւ տաք բնութիւն մարդոց թուքն զհերքունն տանի:
ՊՈՒԶԶԱԽ ԸԼ ՂԱՄԱՐ	(Sռlռnite,	յ. Բօսսաք էլ-քամար). որ է ըռավղաթ ըլ ղամարն, որ է զապատ ըլ ղամարն. եւ ինքն հաճար ըլ ղամարն է. յիշած է ի վերայ հոյին:
ՊՏՏԻԽ	(Melon).	որ է սեխն. ինքն յայտնի է. Դ ցեղ է. եւ լաւն այն է որ սամարղանդի լինի, եւ քաղցր լինի. հով եւ գէճ է Բ տարաճան. զգոզն կու յորդորէ, եւ ճլէ տայ. թէ զիր միսն աչաց ուռէցին տլէ այնես՝ աւգտէ. թէ զիր կեղեւն ի ճակատն կպցնեն՝ զնազլան տանի, եւ զքթին արունն կտրէ, եւ զմարմինն կակղացնէ, եւ զկուրծքն եւ զխռչակն այլ կակղացնէ. թէ զիր հնտին կաթն հանեն՝ կրծոց աւգտէ. զշարաֆն կտրէ, եւ զգոզն յորդորէ, եւ զիրիկամն տաքցնէ եւ յիստկէ, զգոզին ճանբան յիստկէ, եւ զքարն յիստկէ. թէ զկեղեւն աւծես՝ աւգտէ գանձակին, որ դժարութեամբ միզէ. եւ ի հնդէն եղ հանեն՝ աւգտէ այն խոցին որ ի ջրին ճանբան լինի. եւ զերեսն պայծառ առնէ, եւ զպիսակն յիստկէ, եւ զհասաֆն այլ տանի, եւ զջերմերն խաղեցնէ. եւ թէ կեղեւովն զոտուին ի բաղնիքն լուանան՝ զուռէցն տանի, որ ի ցրտէ լինի, աւծելով եւ ուտելով. եւ ա՛ռ ի հնդին մջէն Գ դրամ. շուտ փոխէ զբնութիւնն. եւ լաւն այն է որ ի վերայ սքնճուպին խմէ. եւ իր փոխանն՝ ճլէ տալն՝ բակլային ալուրն է, եւ խիարին հունտն: Իպն ասէ թէ իր տակէն Ա դրամ ավմալի շարապով խմեն՝ շատ փսխել տայ. եւ թէ զիր միսն նաւսր աւծեն պիսակին՝ աւգտէ. եւ թէ շատ ուտեն՝ ստամոքն ինչ խլտ որ շատ գտնու, ի յայն դառնայ. եւ լաւն այն է որ շուտ մըն փսխեն. թէ ո՛վ զսեխն շատ ուտէ՝ ջերմն որ լինի, այնոր համար որ՝ ի սաֆրան կու փոխի. զիր չարութիւնն տանի սքանճուպինն, եւ յետոյ՝ ազոխի ջուրն եւ կամ նան ջուրն խմէ, շատ աւգտէ. եւ այն աւրն հաւկիթ, կամ մածուն, կամ կաթն չուտէ. կու վնասի եւ զեն կառնէ. եւ ճուլապ խմեն, որ զիր չարութիւնն տանի եւ աւգտէ. թէ զիր կեղեւն չորացնես, եւ պիուկ մի միս դնես որ յուշ եփի, որպէս պախրու միս եւ որ սոցին նման է, եւ կտոր մի կեղեւէն ի վերայ ձգես, շուտ մըն եփէ:
ՊՏԷԽ Ի ՀՆԴԻ	(PastՌque).	որ է ձմերուկն. յշծ ի վրյ ձային:
ՊՏԷԽ ԶՏԻ	(PastՌque).	որ է պատէխ հնտին. յիշած է, կամաւքն Աստուծոյ. ամէն:
ՊՐԻՆՃ ՔԱՊԻԼԻՆ	(Alkռkenge).	որ է ապրանճն. պ. պրինճ քապիլի կասեն. եւ յիշած է ի վերայ այբին. Աստուծով:

Կատարեցաւ պէն, կամաւքն Աստուծոյ. ամէն:
Յիշենք զան դեղերն որ յառաջն ջէ է: