Օգուտ Բժշկութեան

   Գիտացի՛ր, որ զոսկերքն մարդուն որպէս սուն է արարեր անձինն արարիչն Աստուած, եւ մարդուն հիմն առանց ոսկերի չի լինիր եւ չկարել կանգնիլ ի վերայ ոտիցն։

   Եւ յառաջի ոսկր գլխուն պնակն է, որ կապել է զիրար, եւ քան զամէն ոսկրն անձինն գլխուն ոսկրն ամուր է եւ յուժով է եւ ի հողն յուշ կու փթի. այնոր համար արարիչն Աստուած զգլխուն ոսկրն ամուր է արարեր, որ մէջն մեծ եւ պատուական անդամոցն, որ այն անդամն վնաս չի հասնիր։ Եւ զգլուխն այնոր համար բոլոր ստեղծեց Աստուած, որ այն իրքն որ բոլոր է՝ չի վնասիր եւ այն որ Դ անկիւն է եւ Գ անկիւն է՝ նա կու վնասի, եւ մէջն քիչ իրք կու առնու։ Եւ ինքն բոլոր է եւ Զ կտոր է եւ մէկ մէկ ի կից է, զետ կարած, հանց որ ի կցած տեղացն մէկ մէկէ չի բաժնիլ։

   Բայց այս որ մէկ ի մէկ կից է՝ պատճառն Գ իրք է. յառաջն այն է որ ան պուխարն որ ի ստամոքէն ի գլուխն կու ելանէ՝ այն ի յայն կցուածոցն կու հռնծի եւ կու ելանէ. եւ թանծր պուխարնին եւ լազիճ պալղամնին ի քթին ծակէն ի վայր կու իջնու, որ մարդն ի գլխացաւութենէ ի վնասակար ցաւուն անհոգ լինայ. եւ Բ պատճառն այն է, որ թէ Ա կտորին վնաս հասնի՝ նա ալ պաղին անհոգ լինայ. եւ Գ այն է, որ գլխուն առջեւի ոսկորն կակուղ է եւ յետեւինն պինտ. անհնար է որ մէկ ոսկորն պնդութիւն եւ կակղութիւն գտվի։

   Եւ այս Ե զգայութիւնս որ կայ՝ նա ի գլխուն է Գ զգայութիւնն, եւ մէկն ի ձեռքն է։ Եւ յառաջն աչիչ տեսութիւնն, եւ Բ ականջին լսելութիւնն, եւ Գ քթին հոտալիքն, եւ Դ լեզվին համ առնելն. եւ այն մէկ զգայութիւնն ի ձեռքն է, եւ այն է որ զծանրն եւ զթեթեւն, կակուղն եւ զպինտն յիմանայ։

   Եւ վերի ակռային ոսկորն ի գլխոյն ոսկրն ի կից է եւ ինքն ԺԶ է, եւ Դ ցեղ է - եւ Դ եփող է, եւ Դ ծամող է, եւ Դ այլ կտրող է, եւ Դ կու աղայ որպէս զջաղաջք։ Եւ այլ ոսկորն կզակին Բ կտոր է. եւ Բ եզերն ի գլխուն ոսկորն կից է եւ ամուր, եւ ԺԶ ակռան ի յինքն ամրացուցած է։ Եւ մարդուն ջաղաջքն ակռանին է. եւ մարդուն ջաղջին՝ վարն կու շարժի. եւ այն որ ջաղաջքն է՝ վերին քարն կու շարժի. եւ Բ քարն մէկ մէկ հետ, ոչ աւելի է եւ ոչ պակաս է. եւ վերի ակռանին եւ վարին ըղորդ չեն, անոր համար որ վարի ակռանին բարակ է քան զվերինն. եւ թէ հաւասար լինար ամէնն՝ իսկի բան չէր կատարեալ գործել։ Եւ ամէն զօդվածն Աստուծոյ զօրութեամբն է յօրինած. բայց կզակին ոսկորն ի վզին ողաշարն ի կից է. եւ ինքն Ե ողաշար է. եւ իր բարձրութիւնն եւ երկարութիւնն Դ մատ է։ Եւ արարչին զօրութիւնն այն է, որ զինքն Ա կտոր չարաւ. թէ մէկ կտոր լինէր վզին ոսկորն՝ նա վիզն չէր ճկիր. եւ գլխուն ոսկորն ի վզին ողաշարն ի կից է. թէ ամէնն մէկ կտոր լինէր՝ նա մարդն ի վեր չէր կարել նայիր, եւ ո՛չ ի վայր, ո՛չ ի յաջ դիհն եւ ո՛չ ի ձախ, ոչ ի յետն եւ ո՛չ ի յառջեւն չէր կարել նայիլ եւ չէր կարել շարժիլ եւ յերկինքն չէր կարել նայիլ, մակար ի վրայ կռնակին պառկէր եւ ապա թէ տեսանէր զերկինքն։ Եւ այս ողաշարներուն ամէնուն մէջն ծակ է. եւ որպէս ըղուղ կայ եւ երթայ մինչեւ յանձն։ Եւ թէ մարդն վիզ չունենար՝ նա ձայն չէր լինիր. այնոր համար որ անասուն որ վիզ չունի՝ նա ձայն չունի. որպէս ձուկն եւ խեչափարն եւ որ նման է սոցա։

   Այլ իմացի՛ր, որ կռնակին ողաշարն ԺԲ ողաշարն է. եւ այս ողաշարքն մեծ է եւ ուժով է քան զվզին ողաշարքն. բայց ծակն փոքր է քան զվզին ողաշարին ծակն։ Եւ կշտին ողաշարն Ե է, եւ այս ողաշարն մեծ է քան զկռնակին ողաշարքն. եւ այս ամէն ողաշարքն յիրար ի կից է, բայց չէ ամուր ամրացուցած. եւ Դ ողաշարն ամուր է. եւ մէկ ի մէկ կիպ է եւ կապած է եւ կցած է. եւ այս ամէն կցուածոցն ի մէջն գիճութիւն կայ, որ զայն շարժելու տեղն գէջ պահէ որ չի չորանայ. եւ թէ չոր լինայ՝ նա մարդ որ շարժի՝ ոչ կարէ շարժիլ ի յաջն եւ ի ձախն, եւ ոչ ծունր կարէ դնել։ Եւ ամէն ողաշարն Բ ծակ ունի, մէկ ի յաջ դիհն, եւ մէկ ի ձախ դիհն, եւ ամէն ծակն քիչ մն իսպիտակ ըղուղ կայ ի դուրս ելնէ։ Եւ կռնակին ողաշարքին ըղուղքն քիչ մն պինտ է։

   Եւ կողերն ԻԴ կող է, եւ որն երկան է եւ որն կարճ է։ Եւ ԺԲ այն է որ յաջէն եւ ի ձախէն ճոթերն ի կռնակին ողաշարն կից է. եւ մէկայլ ծարերն ի կրծոց ոսկորն ի կից է. եւ Ժ կող այլ կայ որ մէկալ ծարն ի կռնակին ողաշարին կից է, եւ մէկդին իսկի տեղ կից չունի։ Եւ տէր Աստուած զայս կողին ոսկորնին այնոր համար ծուռ զէտ անեղ արաւ, որ զփորու միջի անդամքն եւ զօդվածն անվնաս պահէ, եւ յորժամ պառկի մարդն ի գետինն եւ ի քուն լինայ՝ նա զէն չի գայ փորուն զօդվածոցն։ Եւ այնոր համար կիսաբոլոր է, որ Բ կէսն Ա բոլոր կու լինայ, եւ այն իրքն որ բոլոր է՝ մէջն շատ իրք կու առնու. եւ կողերն զփորն անվնաս կու պահէ ի պառկելուն ժամն։ Եւ ամէն մարդու ոսկրն ցեղ մն է, որուն յերկան է եւ որունն կարճ է, եւ որուն բարակ է եւ որուն հաստ, եւ որուն թանձր է եւ որունն նօսր։ Եւ թէ զամէնն յիշէմք՝ խօսքն կու շատանայ եւ կարդացողնին դժար կու լինայ եւ կու ձանձրանայ։ Եւ փառք Աստուծոյ. ամէն։

   Գիտացի՛ր, որ Գ զօդվածք կայ ի յանձն մարդուն որ ինքն ի մեծ անդամոցն, որ տաճիկն յազայի ըռայիսայ ասէ. այնոր համար որ այս Գ զօդվածք նոյն գործն ի յանձն շատ են։ Մէկն սիրտն է, որ է ինքն թագաւոր անձինն, եւ երկուքն ըղեղն է, որ է համախոհ սրտին, եւ իրեք լերդն է, որ ինքն տանուտէր է եւ բաժանող է ամէն անձին։ Եւ գիտացի՛ր, որ ըղեղին ամանն գլուխն է, եւ ուժն ի յաչքն է. եւ աչքն պահապան է անձինն, եւ աչացն լուսաւորութեան պատճառն ի յըղեղէն է. եւ զայս երկուքն այլ տէր Աստուած այնոր համար ի բարձր տեղ է ստեղծեր, որ ի յամէն վնասէ պահէ զանձն. եւ զինչ իրք որ ի հեռու տեղաց լինայ՝ տեսնու, եւ այն իրքն որ բարի կայ՝ նա կցցի յինքն, եւ այն որ չար է՝ յետ փախչի։ Եւ ըղեղին բնութիւնն հով է եւ գէճ, եւ ինքն ի գլխուն մէջն Բ ծածկոցի մէջ է եւ այսպէս է ինքն ի գլխուն ի մէջն, որ Բ ծածկոց ի դուսի դիհն է, եւ այլ պազին ի ներսի դիհն է։

   Բայց դուսի ծածկոցն ի գլխուն պնակն ի կիպ չէ, ի զատ է, այնոր համար որ զգլուխն ի յամէն վնասէ պահէ. եւ այս ծածկոցն մինչեւ ի քթին ծակերն կու գայ։ Եւ շատ ծակեր կայ քամոցի պէս. եւ այս ծակերուն ներքեւն Բ ոսկոր այլ կայ ի յայն ծակերուն դիմացն որպէս քամոց. եւ այս ծակերուն որն ծուռ է եւ որն ըղորդ. եւ այս ծակերն յըղեղէն հեռու է այն պատճառին համար, որ յորժամ զշունչն ի վեր քաշէ՝ նա հով քամին ի յըղեղն չի հասնի եւ զէն առնէ։ Բայց քմքին ծակն այսպէս է, որ ի քմոցն յետեւէն բոլոր է. եւ ըղեղին ի մէջն մտել է այն Բ ոսկորն, որ ասացի թէ զէտ քամոց է եւ ինքն ի կից է։ Եւ այն ծակի վերի դին որ ի քիմն է՝ նեղ է քան զայն որ ի քթին դիհն է ի կից. եւ իր օգտութիւնն այն է, որ յորժամ մարդն զբերանն խփէ՝ նա զշունչն անկից առնէ եւ տայ ի քուն եւ արթուն. այն շարժողական երակքն ի յըղեղէն գան եւ այս ծածկոցէն ի դուրս լինին։ Եւ Բ ծածկոցն որ ի մէջն է՝ Բ ծածկոց է։ Գիտնալ կու պիտի, որ ըղեղն Գ բաժին է եւ մէկ ի մէկ ամուր ի կից է։ Եւ բժշկապետքն այսոր պտունի տմաղ ասեն եւ ի յայս պտունի մէջն կարմիր երկնի կայ. եւ այս երկնուն որն շարժող է եւ որն խաղաղ է, որպէս որ պիտի յիշեմ, թէ Աստուած կամենայ։

   Բայց առաջին փորոքն, որ է պատն որ ի ճակատին դիհն է՝ քան զան Բ բաժինն մեծ է, եւ ինքն հիմն է եւ տուն է տեսողութեան. եւ աչացն լուսաւորութիւնն եւ մթնալն ի յայն փորոքնուն է. եւ կայ ի յինքն երկու ջիղ, մէջն փուճ, եւ ի յաչքն կից է եւ աչացն լոյսն յայս ջղերուս կու անցնի։ Եւ այլ գիտացի՛ր, որ ի մարդուն ի յանձն քան զայս ջիղն փուճ չկայ. եւ թէ այս Բ ջղին զէն հասնի՝ նա աչիչն տեսութիւնն խափանի։ Եւ երկու փորոքն ըղեղին որ կից է՝ յառաջի փորոքն ինքն տուն է խելացն եւ յիշողութեան. եւ յորժամ այս փորոքնին զէն հասնի՝ նա կորուսանէ զխելքն, եւ լինի յիրմէն սարյայ եւ սքթայ եւ լակուայ։ Եւ Գ փորոքն տուն է պահողութեան եւ յիշողութեան. զանցեալն չի մոռանայ եւ յիշէ, եւ ինքն մէջն է ամէն ջղերուն եւ ինքն փոքր է քան զամէն փորոքն։ Եւ զայսոց զամէնուն զկերպն պիտի յիշեմք թէ Աստուած կամի։ Եւ յորժամ այս փորոքիս զէն հասնի՝ նա ամէն ջղերնուն զէն հասնի եւ վատուժ լինայ, եւ մարդն մոռացկոտ լինայ, հանց որ իսկի իրք չկարել որ ի միտք պահէ։

   Եւ զկերպն գլխուն եւ զբաժինն եւ զփորոքն ըղեղանն եւ ծածկոցնին եւ զայն Բ ջիղն որ մէջն փուճ է՝ յիշել կամիմ թէ Աստուած կամի՝ Է դուռն - զաչքն եւ զկերպն ամենայն ձեւով, որ ուսանողին հեշտ լինի։

   Գիտացի՛ր, որ սիրտն տաք է եւ չոր եւ իւր տեղն ի կրծոց ի ներքեւն է եւ ի ձախ դիհն. եւ ինքն թագաւոր է անձինն, այնոր համար որ ինքն հոգուն տուն է եւ հիմն է առողջութեան, եւ բնական տաքութիւնն ի յինքն է տպաւորել Աստուած. եւ ինքն պինդ մսէ է գոյացել, եւ ինքն յամանի մէջ է ամուր որ չի վնասի։ Եւ իր ամանն այսպէս է, որ սիրտն ի յինքն չի հասնիր, եւ բոլոր պատեր է թոքն զինքն. եւ այսպէս որ մարդ ի ձեռն խնձոր մի առնու։ Եւ ձեւն սրտին որպէս փիճոյ ծառին հատին նման է, որ պարսիկն ճալղուզայ ասէ այս հատիս. եւ ինքն հանց բոլոր է՝ որպէս զինքն խառատն է տաշել, եւ մէկ ծայրն բարակ եւ մէկ ծայրն հաստ։

   Այլ իմացի՛ր, որ սիրտն Բ ականջ ունի, մէկ ի յաջ դիհն եւ մէկ ի ձախն. եւ այն փորն որ ի յաջ դիհն է՝ Բ ճանապարհ ունի. Ա երկան է, այն է որ ի լերդէն արիւն կու գայ ի սիրտն, եւ Բ այն է, որ ի սրտէն ի թոքն կերակուր կուտայ։ Եւ այն փորն որ ի ձախ դին է՝ նա յինքն Բ ճանապարհ կայ. Ա վասն օդոյ է, որ զթոքն շարժէ եւ սիրտն հասցնէ եւ զինքն հովացնէ. եւ Բ այն է, որ այն երակն որ կու օդայ, ինքն հիմունք ամէն շիրիանուն եւ հիմն տաքութեան. եւ պայծառութիւն ամէն անդամոցն. եւ այս երակնէն է որ յիշեցի։ Եւ ի յայն զօդվածն որ ի լերդէն երակ մն երթայ՝ նա պիտի որ ի սրտէն երակ մն այլ երթայ. եւ այն զօդվածին որ շիրիանին երկնին վնաս հասնի՝ նա տաքութիւնն այն զօդվածէն կտրի, եւ այն զօդվածն ի գործուն մնայ եւ խափանի։

   Բայց ի մօտոյ իմացի՛ր, որ պայծառութիւն եւ տաքութիւն ամէն անդամոցն այն մէկ քանի կաթ արիւնէն է որ ի սրտին մէջն է ստեղծել Աստուած. եւ յորժամ արիւնն ի հովութենէ եւ ի չորութենէ պաղի՝ նա պիտի որ մարդն մեռանի։ Եւ արարիչն Աստուած ի սիրտն Բ ականջ եւ Բ փոր ստեղծեց, եւ այն զօդվածն որ Աստուած ի մարդուն պիտեւան է ստեղծեր՝ նա զինքն Բ է ստեղծել, որպէս Բ աչք եւ Բ ականջ եւ Բ ձեռք եւ Բ ոտք, որ թէ մէկին վնաս հասնի՝ նա մէկն ի տեղն կենայ։ Եւ Քրիստոսի փառք։

   Գիտցի՛ր, որ լերդին բնութիւնն տաք եւ գէճ է, եւ իր բնական տեղիքն ի կրծոց ի ներքեւն է յաջ դիհն, եւ քիչ մն վար է ի կրծոցէն. եւ իր ձեւն որպէս Է աւուր լուսնի նման է, եւ ինքն կից է ի ստամոքն, եւ ստամոքն ի յիր փոսին մէջ է, որպէս որ մարդն ի ձեռն թուրինճ առնէ, եւ լեղին ի յինքն կախ է։

   Եւ բժշկապետքն ասացել են, թէ լեղին որպէս կրակ է, եւ լերդն որպէս կասկարաք է, եւ ստամոքն որպէս պտուկ, եւ կերակուր եւ ըմպելիքն մտնու եւ եռայ։ Եւ զինչ որ ստամոքն գիճութիւն լինի՝ զամէնն լերդին երկնին ի յինքն քաշէ, որպէս որ ծառին մազմտուկն զջուրն ի գետնէն քաշէ։ Եւ յորժամ կերակուրն ի բարակ աղեստանն հասնի՝ նա լերդին երկնին ի մէջն զգիճութիւնն ի յինքն կու քաշէ, եւ զայն ամէն գիճութիւնն լերդն առնէ եւ արիւն այնէ, եւ զայն արիւնն ի յամէն անձն բաժանէ. եւ այնոր համար է որ ասացած է, թէ լերդն տանուտէր է անձինն։ Եւ ամէն զօդված երակ մն կայ ի լերդէն, որ արիւն կուղարկէ եւ ի ժիր զան զօդվածն թաժա կու պահէ եւ յուժով։ Եւ յորժամ այս երկուսին մէկն կապի՝ նա արիւն չերթայ անձն, եւ այն զօդուածն թոռմի եւ վատուժի եւ մնայ ի բանէ եւ դեղին լինի անձն։

   Գիտացի՛ր, որ փայծղանն բնութիւնն հով է եւ չոր, այն պատճառին համար, որ ինքն տուն է սավտային, եւ իր բնական տեղիքն ի ձախ կողին ներքեւն է. եւ իւր ձեւն երկան եւ տափակ է, որպէս եզան լեզու։ Բայց այն դիհն, որ ի ստամոքն կիպ է՝ նա քիչ մն փոս է։ Եւ Բ մեծ երակ ի փայծղէն ի ստամոքն ի կիպ է, որ Բ ձկան բերնի պէս, որ փոքր լինայ. եւ Ա բերանն այնոր համար է, որ զսավտան ի ստամոքէն քաշէ. եւ մէկալ բերանն այնոր համար է, որ զսավտան ի ստամոքին բերանն վաթէ. եւ յորժամ որ ստամոքն պարապ լինայ ի կերակրէ՝ նա այն սավտան բարք բերէ եւ կերակուր տայ ուտել եւ զկերակուրն մարսել տայ։ Եւ օգտութիւն փայծղան այն է, որ զարեան մրուրն ի յինքն քաշէ եւ զէտ զինք առնէ. եւ իր կերակուրն այն մրուր արիւնն է։ Որպէս փայծաղն թեթեւ եւ քնքուշ է եւ ցանցառ է՝ եւ թանձր խառնվածքն ի յինքն շուտ կու մտէ եւ ինքն շուտ կու քաշէ։

   Գիտացի՛ր, որ թոքին բնութիւնն հով է եւ գէճ, եւ ինքն ի կրծոցն ի մէջն կախ է, հանց որ կրծոցն մէջն ի լիքն է. եւ ինքն Բ ձեւով շարժումն ունի, մէկ մէկի հակառակ. եւ բժշկապետքն մէկին հարաքաթի ինպիսատ ասեն եւ մէկալին հարաքաթի ինղիպաղ ասեն։ Բայց հարաքաթի ինպիսատն այնոր համար է, որ ի ժիր զհով օդն ի պուկն ի վայր քաշէ վասն տաքութեան համար, որ զբնական տաքութիւնն եւ զբոցն խաղեցնէ։ Եւ հարաքաթ ինղիպաղն այնոր համար է, որ ի թոքն տաք գոլորշն կու ժողվի եւ զսիրտն կու այրէ. նա այս շարժմունքն զայն տաք գոլորշն ի պկէն ի դուրս կու հանէ եւ ի բերնին եւ ի քթին ծակէն ի դուրս ելանէ։

   Այլ գիտացի՛ր, որ արարիչն Աստուած զթոքն ի քնքուշ եւ ի ցանցառ մսէ ստեղծեր է այնոր համար, որ ինքն զէտ սարուած է՝ որ զօդն ի յինքն քաշէ եւ ի սիրտն տայ, զինչ որ յառաջն յիշեցի։ Եւ յորժամ օդն ի յանձն ժողովի եւ քիչ քիչ ի սիրտն հասնի՝ եւ զսրտին գոլորշն ի յինքն քաշէ. եւ այնոր համար է, որ յորժամ մարդն իրք մն պաշտէ եւ կամ կարդայ՝ նա չի կտրի ձայնն. եւ այլ յորժամ զգլուխն ի ջուրն մխէ՝ կարէ համբերել ատեն մն, եւ այլ թէ ի մէկ տեղ մն մուխ կամ փոշի լինայ՝ կարէ որ պահ մն զշունչն քաշէ։ Եւ թէ թոքին միսն ցանցառ եւ թեթեւ չէր՝ չէր կարել զայսպիսի գործ գործել եւ զշունչն չէր կարել կրկներ, բայց այրէր տաք գոլոշնին զսիրտն։

   Եւ այլ օգտութիւն թոքին այն է, որ յորժամ զօդն ի յինքն կու քաշէ՝ նա լատիֆ կու առնէ եւ կու եփէ եւ յայնժամ ի սիրտն կու յուղարկէ։ Եւ իմացի՛ր, որ բնականութեան հոգուն կերակուրն օդն է եւ ուժեղացնէ զբնականութեան հոգին եւ կու զօրացնէ։ Եւ որպէս որ լերդն սարուած է, որ զարեան գիճութիւնն կերակրին կու մարսէ եւ արիւն դարձուցանէ եւ զամէն անձն կերակրէ՝ եւ նոյնպէս թոքն այլ սարուած մն է, որ զօդն եփէ եւ լատիֆ առնէ եւ կերակրէ զբնական հոգին եւ ի սրտէն երթայ ելնէ ի յըղեղն եւ կերակրէ զիմաստութեան հոգին. եւ այլ երթայ ի շիրիանին երկնին, հասնի ի լերդն, որ ինքն հոգի բնութեան անուանեն։ Եւ զայլ ծածուկ խորհուրդն միայն Աստուած գիտէ, եւ մեք որ այսչափ յիշեցաք՝ նա բժշկապետաց խօսքն է։

   Եւ այլ իմացի՛ր, որ յորժամ թոքն ցաւ դիպի՝ նա դժարութեամբ լինի իր փարատիլն վասն Գ պատճառի. Ա այն է, որ յուշ հասնի դեղին ուժն ի յինքն, եւ Բ այն է, որ ի ժիր ի շարժման է, Գ այն է, որ իր էութեան արիւնն պակաս է։ Եւ այդ բաւ է։

   Կատարեցաւ պատմութիւնն թոքին կամօքն աստուծոյ. ամէն։

   Գիտացի՛ր, որ լեղուին բնութիւնն տաք եւ չոր է. ինքն ի լերդն կիպ է, զինչպէս որ ի յառաջն յիշեցաք։ Եւ լեղին այլ Բ բերան ունի որպէս փայծեղն. եւ Ա բերանն այնոր համար է, որ ի լերդին փոս դիհէն զսաֆրան ի յինքն քաշէ, եւ մէկալ բերանն այնոր համար է, որ զսաֆրան ի ստամոքն վաթէ, եւ զօրութիւնն եւ զլեղութիւնն եւ զծանրութիւնն կերակրին ի ստամոքացն ի դուս հանէ, եւ մարդն ի ծանրութենէն արտաքս ելանելովն խալսի եւ թեթեւանայ։ Եւ օգտութիւնն լեղուին այն է, որ զսաֆրան ի յարենէ բաժնէ եւ յինքն քարշէ, որ սաֆրային սրութիւնն զարիւնն չայրէ եւ չաւիրէ զբնութիւնն։ Եւ փառք Աստուծոյ արարչին եւ անմահին բարձրելոյն, որ այսչափ օգտութիւն ի մարդն է տպաւորել։

   Գիտացի՛ր, որ երիկամացն բնութիւնն տաք եւ գէճ է, եւ իր բնական տեղիքն ի կռնակին մէջն է։ Եւ յաջ դիհու երիկամն լերդին մօտիկ է այնոր համար, որ ի վեր է քան զձախ երիկամն, բայց երկուքին այլ փոսութիւնն մէկ է եւ ի ամէն մէկ՝ մեծ-մեծ երակ մն կայ, մէջն փուճ. եւ այս երկնիս այլ Բ բաժին կու լինին, հանց որ երկին Ա ծարն ի շիրիանն կցի, եւ շիրիանն ի լերդն կցի, եւ մէկ ծարն ի բշտին վիզն կցի, որ է ջրին ճանապարհն, երիկամունքն։

   Եւ բժշկապետքն ասացել են, թէ յորժամ որ սերմն ի յայս երկնուս ծարն գայ՝ նա ի լերդն կից արիւն է, եւ յորժամ որ ի յայն ծարն կցի որ ի բուշտն ի կիպ է՝ նա արիւնն ի սերմն դառնայ. եւ այսպէս է որ գոզին ճանապարհն այլ երիկամացն է։

   Եւ գիտացի՛ր, որ թէ գոզելն արիւնի. նա ուժէն ի ճանապարհն իրք մնացել է՝ նա այն արիւնն ի գոզելուն ժամն բաժանի, եւ յայն ժամն որ զգոզն ի բուշտն կու ղրկէ՝ եւ երիկամացն ցաւն ի յայն պատճառէն կու լինի որ յիշեցի կամօքն աստուծոյ։

   Գիտացի՛ր, որ ստամոքին բնական տեղիքն ի կրծոցն ի ներքեւն է. բայց վերի դիհն ստամոքին դէպի ձախ դիհն է, եւ վարի դիհն դէպի յաջ դիհն է. եւ սիրտն եւ լերդն եւ փայծեղն ի բոլորն է ստամոքին, որպէս որ լերդն յաջ դիհն է եւ փայծաղն ի ձախ դիհն է. եւ ի մէջ՝ կիպ միս կայ, եւ վերն նօսր միս կայ։ Եւ այս ամենս ի ստամոքին բոլորն այնոր համար է, որ տաքացնէ զստամոքն եւ կարենայ եփել զկերակուրն. եւ Բ պատճառն այն է, որ յորժամ շատ աշխատիս եւ շարժիս՝ նա ի տեղաց չի շարժի։ Եւ իր ձեւն որպէս դդումն է. որ այն դդումն Բ վիզ ունի, այնոր համար որ դդումն ի վերէն ի վայր Բ է կիսած. եւ Ա դիհն տափակ է եւ Ա դիհն գունդ է, ի փորուն դիհն է, եւ իր ձեւն որպէս զտանպուռայ է եւ Բ վիզ ունի, Ա ի վեր է եւ Ա ի վայր։ Եւ էութիւն ստամոքիին ցանցառ է այնոր համար, որ պիտեւան է իր զգայութիւնն եւ իմացութիւնն. եւ այն է իր զգայութիւնն եւ իմացութիւնն, եւ զկերակուր յուզելն, եւ աւելի այս իմացութիւն կուզէ քան ստամոքին բերանն. եւ այս ունի զքաղցելութեան ուժն։ Եւ մէջն կոկ չէ, որպէս զխաւուն է. եւ մէջն լան է, եւ վերն նեղ է, եւ այս այնոր համար է, որ մարդուն ստեղծուիլն լման եւ կատարեալ է, եւ յորժամ կերակուր ուտէ մարդն՝ նա ամէնն ի ստամոքն իջնու։ Եւ ստամոքին բերանն նեղ է եւ մէջն լան է այնոր համար, որ կերակուր շատ առնու եւ այլ պազի զօդվածոցն եւ անդամոցն զէն չառնէ։ Եւ արարիչն Աստուած ի ստամոքն Դ ուժ է ստեղծել, եւ բժշկապետքն մէկին ղուվաթի ճազիպայ ասեն, որ է քարշողութեան ուժն, եւ մէկալին որ Բ է՝ ղուվաթի մասիքա ասեն, որ է բռնողութեան ուժն, եւ յորժամ որ կերակուրն ի ստամոքն իջնու՝ նա բռնէ որ մարսէ եւ անհալ չի հանէ զկերակուրն ի ստամոքէն. եւ Գ-ին ասեն ղուվաթի հազիմայ, որ է եփողութեան ուժն եւ եփէ զկերակուրն ի ստամոքն, եւ յորժամ որ այս ուժն պակաս լինայ՝ նա կերակուրն ի ստամոքն անհալ մնայ եւ թթվի եւ քացվի. եւ Դ-ին ասեն ղուվաթի տայֆիայ, որ է այն ուժն, որ արտաքս հանէ զաւելուածն ի ստամոքէն. եւ յորժամ այս ուժն պակսի՝ նա յուշ ելանէ յավելվածն ի դուրս, նա ազգի ազգի ցաւեր ընծայի առ մարդն եւ վատուժի։ Եւ այն ստամոքին միջին խոշորութիւնն երթայ եւ կակղանայ. եւ պատճառն այն է, որ ի լերդէն գոլն պակաս գայ եւ հասն, եւ կամ լինի, եւ լերդն ցաւ հանդիպի։ Եւ ոմանք ասացել են, թէ այս արուեստաւորացն ուժերն ամենայն անձն եւ անդամքն կայ, որպէս որ գործն ի ստամոքն լինի՝ եւ մարսողութիւնն ի լերդն լինի, եւ քարշողութիւնն ի թոքն լինի, եւ արտաքս վարողութիւնն ի լեղին լինի, եւ բնութեան ուժն ի պավապն լինի, որ է դռնապանն։ Եւ պավապն այն տեղացն ասեն, որ զաքռն ի ստամոքէն ի յաղիքն կուղարկէ։

   Գիտացի՛ր, որ յօրինվածքն եւ էութիւն աղէճորտերուն՝ որպէս զետ ստամոքն. եւ ամէն աղէճորտերն Զ են. եւ Գ վերինն է, բարակ է եւ նօսր, եւ Գ վարինն՝ թանձր եւ հաստ եւ լան է։ Եւ այն Գ վերին աղէցն որ բարակ են՝ նա առաջինն ասեն միայիսնայ շարիայիայ, որ է երկանութիւն ԺԲ մատ, ամէն մարդու իր մատօքն, թէ՛ մեծ է եւ թէ՛ փոքր է. եւ այլ պազի աղէստանն փատուտ են եւ ծուռ եւ ճուկ են. բայց այս աղիքն որ ԺԲ մատ են՝ ըղորդ է եւ ինքն ի ստամոքն կիպ է. եւ այն է՝ որ պավապ ասեն։ Եւ Բ աղէցն անունն սայիմ ասեն։ Այս աղէցն այնոր համար սայիմ ասեն, որ ի ժիր ինքն պարապ է եւ դատարկ ի կերակրէ եւ աւելվածոց. եւ այնոր համար դատարկ է այս աղիքս, որ կերակուրն շուտ անցնի յիրմէն եւ չի յեմել յինքն։ Եւ Գ-ին ամայ այիտի զաղ աասեն, եւ ինքն փաթութ-փաթութ է այնոր համար, որ կերակուրն ի յինքն շատ արգելի։ Եւ այլ Գ աղիքն որ հաստ են՝ մէկին ասեն ավար. եւ ինքն աղիք մն է հաստ, եւ Ա բերան ունի. եւ աղբն որ ի յայն տեղացն որ լցվի աղիքն եւ այլվի յայն տեղացն ելնէ, եւ ինքն որպէս քէսայ է։ Եւ Բ-ին ավյի ղուլին ասեն. եւ ինքն աղիք մն է հաստ եւ ամուր. եւ զկերպն զամենուն յիշած է։ Եւ Գ-ին ասեն ամայի մուստաղիմ, եւ ինքն աղիք մն է հաստ եւ ըղորդ. քան զամէնն լան եւ մեծ է. եւ մէկ ծարն ի նստոյտեղն ի կից է։

   Այլ իմացի՛ր, որ արարիչն Աստուած զայս աղեստանս ծուռ եւ տափակ է ստեղծել, որ կերակուրն ի յամէնուն մէջն կենայ եւ զուժն առնու եւ շուտ ելանէ ի յարտաքսն. եւ յամէն ժամ մարդուն կերակուրն ուտել չի պիտանայ։ Եւ վարի աղէցն հաստ լինալուն պատճառն այն է, որ աղբն այն աղէստանն արգելի եւ չի պիտենայ որ յամէն ժամ մարդն ի յարտաքս ելանէ. եւ թէ բարակ լինար՝ անճարակ էր, պիտէր որ ի դուրս ելանէր շուտ-շուտ, եւ մարդուն ամէն օր զէտ լուծման դեղի պէս գործ դնէր։ Եւ այս ամէն աղէցն ի վերի ծարն ի կրծոցն ի ներքեւն ի ստամոքն ի կից է։ Եւ ի յայս կարճաբանեմք, որ կարդացողքն չի նեղանան եւ յոգնին։ Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։

   Գիտացի՛ր, որ հալաբշտին բնական տեղիքն ի յաճուկին ներքեւն է, եւ ինքն որպէս շիշայ է եւ վիզ ունի. եւ վիզն բարակ եւ մէջն լան. եւ այնոր համար այսպէս է որ զգոզն շատ առնու, եւ ամէն ժամ մարդ ի գոզել չերթայ։ Եւ էութիւն բշտին պինտ է եւ ամուր է, այնոր համար, որ տաքութիւնն եւ սրութիւնն սաֆրային որ ի գոզն կու խառնի՝ նա զէն չի առնէ. եւ իր բերանն կտոր մի միս կայ։ Եւ այլ գիտացի՛ր, որ մէկ երակ ասկից ի յերիկամն կից է, եւ մէկ երակ այլ ի ծածուկ մարմինն կից է. եւ այն Ա կտոր միսն որ ի հալաբշտին բերանն է՝ նա Բ իրքն կու պահէ, եւ յորժամ որ այն մսին եւ այն երկին վատուժութիւն հանդիպի՝ նա մարդն ի տեղն գոզէ եւ անպակաս գոզն կաթկթէ։

   Եւ ասկից ի վեր յիշենք զան զօդվածն որ ի մարդուն երեւելի դիհն է։ Եւ փառք արարչին, ամէն։

   Գիտացի՛ր, որ արարիչն Աստուած զաչքն այնոր համար է ի փոս տեղ ստեղծեր, որ ամէն վնասէ ի զատ կենայ, եւ ինքն ի մեծ եւ պատուական զօդվածոցն է։ Եւ զճակտին ոսկորն քան զերեսինն անոր համար ի դուրս արաւ, որ ի պահապան լինի աչացն եւ անվնաս, եւ ահոկն ի վերէն իջնելու է աչացն՝ նա դարձուցանէ։ Եւ այլ զունքն պահապան արար աչացն, եւ յորժամ մարդն զաչքն խփէ՝ նա արտեւանունքն պահապան լինի աչացն, որ վնաս եւ փոշի եւ մուխ ի յինքն չի հասնի։

   Այլ գիտացի՛ր, որ տէր Աստուած զաչքն Է տապաղայ է ստեղծեր եւ Գ գիճութիւն, եւ ամէն տապաղայ եւ ամէն գիճութիւն ցեղ մն է։ Եւ առաջի տապաղին ասեն մութահիմայ. եւ ինքն երեւելի է եւ զաչացն ամէն եզերքն բռնել է, եւ ինքն նօսր է եւ խիստ իսպիտակ է։ Եւ Բ տապաղին զարնիէ ասեն. այնոր համար է, որ այս տապաղան պինտ է, որպէս եղջուրի նման է եւ գունն սպիտակ է։ Եւ Գ տապաղին ասեն յանապի, այնոր համար, որ այս տապաղաս նման է խաղողի հատին, եւ ինքն քիչ մն ի դուրս է եկել եւ ի ներս չէ եկել եւ գունն ի սպիտակութիւն կու զարնէ։ Եւ Դ տապաղային ասեն անքապութի, այնոր համար, որ ինքն նման է սարթուստին եւ նօսր է եւ նա ցանցառ, եւ գունն խիստ իսպիտակ եւ պայծառ է։ Եւ Ե տապաղին ասեն շապաքայ, այն է որ նման է ինքն տղին երեսին քողին, եւ ինքն խիստ նօսր է եւ բարակ է։ Եւ Զ տապաղին ասեն սուլպիէ, եւ ինքն ամուր է քան զամէն տապաղային որ յիշած է։ Եւ Է տապաղին ասեն մաշիմայ։ Եւ ամէն մէկին զօրութիւն կայ աստուծով. ամէն։

   Եւ զօրութիւն առաջի տապաղին այն է, որ զաչիչն եզերքն պատել է. բոլոր ի տեղն կենայ եւ չի ելնէ, եւ ի ժիր զաչքն պահէ աղէկ։

   Եւ զօրութիւն Բ տապաղային այն է, որ զռուտուպաթի ճալիտին ի զարկուցն եւ ի վնասէ պահէ. եւ ինքն որպէս զծածկոց է։

   Եւ զօրութիւն Գ տապաղային այն է, որ Բ-ում տապաղային կերակուր տայ. եւ զիր ամրութիւն ըռուտուպաթի ճալիտէն պահէ եւ ի ժիր զաչացն լոյսն պահէ, եւ յորժամ որ մարդն պայծառ եւ պսպղուն իրք տեսնէ՝ նա աչացն լոյսն չի ցրվի եւ ի ժիր ի տեղն կենայ։

   Եւ զօրութիւն Դ տապաղային այն է, որ զերեք տապաղան կերակրէ եւ ըռուտուպաթի ճալիտին ի պնդութենէն եւ ի խոշորութենէն պահէ։

   Եւ զօրութիւն Ե տապաղային այն է, որ զտեսութեան հոգուն ի ժիր պահապան լինի ի ըռուպաթի ճալիտուն եւ կերակրէ զռուպաթի զուզաճին իրմով։

   Եւ զօրութիւն Զ տապաղային այն է, որ զռուտուպաթի ճալիտին ի շիրիեանին տաքութեան որ ի տապաղայի շապաքան է՝ նա պահէ եւ չի կալէ, որ իրենն շարժումն չայնէ։

   Եւ զօրութիւն Է տապաղային այն է, որ ան վնասն եւ պնդութիւնն, որ աչիչն ի տանն ոսկորէն պինտ լինի՝ նա դարձուցանէ եւ զաչքն ի տեղն ամուր պահէ։

   Եւ այլ գիտացի՛ր, որ այն Գ գիճութիւնն որ յիշեցի՝ յառաջի գիճութեան անունն պայիզէ ասեն, որ է ինքն իսպիտակ եւ գեճ որպէս հաւկիթի իսպիտակուց։ Եւ այլ Բ գիճութեան ասեն ճալիտէ, եւ ինքն յիստակ է որպէս պաղ։ Եւ Գ գիճութեան ասեն զուզաճի, եւ է ինքն յիստակ որպէս զապիկի հալած։ Եւ այս ըռտուպաթի ճալիտին աչացն ի մէջն է, որ է տեսութիւն աչացն, որպէս որ բոլորակին մէջն դնես կէտ մի, եւ ինքն յիստակ է եւ պայծառ եւ փայլուն, եւ զինչ որ տեսնու՝ շուտով իմանայ. եւ իր կերակուրն ի ըռուտապաթի զուզաճուն է, այնոր համար որ ինքն ճալիտուն յետեւն է, եւ ըռուտապաթի պայզին առջեւն է. եւ ճալիտուն ի ժիր ի կից լինին մէկ մէկի, եւ զօդին չորութիւնն ի յիրմէն ի զատ պահէ։ Եւ այլ գիտացի՛ր, որ այն Ե տապաղան որ ասացի՝ Գ տապաղան ի յառջեւն է, ի ըռուտուպաթի ճալիտուն եւ պայզուն, եւ աչացն սեւութիւն երեքին մէջն է. եւ այն ջեղն որ մէջն փուճ է որ ի յըղեղին առաջի փորոքէն է՝ ի յաչքն ի կից է մինչեւ ի ճալիտի գիճութիւն է եկել. եւ ի հուն աչացն պայծառութիւն եւ լոյսն. եւ այս ջղերս որ մէջն փուճ է, երբ մութն կու լինի՝ նա կու լաննայ, երբ լուս կու լինի՝ նա կու նեղնայ։

   Եւ յորժամ որ այս ջղերս կու լաննայ՝ նա բնաւ ամենեւին աչքն չի տեսնուր. եւ շատ մարդիք կայ, որ աչքն լանցեր է եւ տափկցել է, իսկի չի տեսնար։ Եւ բժշկապետքն այս ցաւուս ինթիշար ասեն. եւ արարիչն Աստուած իսկի մարդուս զայս ցաւս չի տայ։

   Եւ գլխուն կերպն եւ ըղեղան կերպն եւ իր ծածկոցնին եւ զայն երկու ջեղն, որ մէջն փուճ է, որ տաճիկն յասապի մուճավալ ասէ, եւ զլուսն այն լնելուն զճանապարհն որ ի յաչքն կու մտէ, եւ զգործն փարտանուն եւ գիճութեներուն - եւ զայս ամէնն հաւասար ի կերպ պիտի բերեմ եւ ցուցանեմ, որ կարդացողին եւ ուսանողին հեշտ լինի։ Եւ զիս զանպիտան եւ զանարժան ծառայս յիշեցէ՛ք ի տէր, եւ Աստուած յիշէ զձեզ ի միւս անգամ գալուստն. ամէն։

   ՀԱՐՑ։ Զի՞նչ է որ տղայն զմերձն աղէկ տեսնու եւ ծերն զհեռին։

   ՊԱՏԱՍԽԱՆԻ։ Երկու լուսոյ երակն որ ասացաք ի յըղեղէն գայ ի յաչքն դատարկ եւ անարիւն. այս Բ երակս թէ տաք է եւ չոր՝ նա մարդն ի մօտն աղէկ տեսնու եւ ի հեռուն վատ, որպէս տղայն։ Եւ թէ այս երակս գէճ է եւ հով՝ ի հեռուն աղէկ տեսնու եւ ի մօտն վատ, որպէս ծերն։ Եւ թէ այս Բ երակս կալուի՝ մարդն կուրանայ։

   Գիտացի՛ր, որ ձեւն ակնջացն այսպէս որ արարիչն Աստուած այնոր համար է ստեղծել, որ լսէ զամէն ձայն եւ հասկանայ շուտով։ Եւ ինքն որպէս նաւի ելքան է, եւ ծակն ականջացն ոլոր-ոլոր է, զէտ քեղիկոն. եւ Աստուած իր ողորմութենէն այնոր համար զայն հանց է արեր, որ վատ հողմն եւ կամ հող ի յինքն չի մտնու։ Եւ ականջացն ջուրն այնոր համար է լեղի, որ իսկի անասուն եւ սողուն ի յինքն չի մտէ. եւ այն լեղի ջուրն սպանող է եւ ի մէկ ժամն կու սպանէ։

   Գիտացի՛ր, որ քիթն երեսին շնորհքն է. եւ առանց քթին երեսն շնորհք չունի. եւ քթին մէջն Բ բաժին է։ Եւ գիտացի՛ր, որ այն ոսկորն զէտ քամոց է, որ յառաջն յիշեցի զինքն, եւ ի յինքն Գ ծակ կայ. եւ յառաջին այն է, որ շնչին ճանապարհն է, եւ Բ այն է, որ զաղէկ եւ զվատ հոտն կարէ իմանալ, եւ Գ այն է, որ ծակովն կու իմանայ, եւ այն է որ զաւելվածն ի յըղեղէն որ կու իջնու՝ եւ ի յայն ծակէն ի դուրս կու ելնէ եւ ըղեղն կու յստկի։

   Գիտացի՛ր, որ շրթունքն դուռն է բերնին, եւ ակռան ընկերող է լեզվին. եւ ի զրուցելուն ժամն այն մարդն որ պռկունք չունենայ՝ նա զխօսքն աղէկ չի կարել զրուցել, թէ զրուցէ՝ նա մարդ աղէկ չի կարէ հասկնալ։ Եւ արարիչն Աստուած զինքն ի քնքուշ ի կակուղ մսէ է ստեղծեր այնոր համար, որ մարդն զխօսքն կարենայ խօսիլ, եւ գիճութիւն յօրինեց ի յինքն, որ ի ժիր գէճ կենայ։

   Եւ այլ իմացի՛ր, որ լեզուն այլ ի կակուղ եւ ի քնքուշ մսէ է այնոր համար, որ կարենայ շարժիլ եւ խօսիլ։ Եւ լեզուն ակռային ընկեր է, եւ յորժամ կերակուր ուտէ՝ զկերակուրն ի ներքեւ ակռային բերէ. եւ թէ լեզուն չի լինար՝ նա կերակուրն չէր ի շարժիլ ի բերանն։ Եւ լեզվին ներքեւն երկնի կայ որպէս շիրիանի. եւ ի ժիր այս երկնին ծարերն գիճութիւն պալղամին ի բերանն կու ժողվէր. եւ այս երկնուն ծարերուն բժշկապետքն սաքի պաթուլ լուապ ասեն. եւ ստեղծման պատճառն այս Բ երկին այն է, որ Բ պատճառ կայ. եւ Ա այն է, որ ի ժիր լեզուն գէճ կենայ, եւ թէ չոր լինի լեզուն՝ դժարութեամբ խօսի. եւ Բ այն է, որ մարդն զչոր կերակուրն եւ զչոր հացն եւ զոր ինչ որ ծամէ չոր՝ նա այնէ եւ հեշտութեամբ կլնու. եւ թէ չոր լինի՝ նա դժարութեամբ կլնու։ Եւ փառք Աստուծոյ եւ անմահին. ամէն։

   Գիտացի՛ր, որ արարիչն Աստուած քանի ցեղ է օգտութիւն եւ զօրութիւն ի ձեռքն եդիր, եւ ազգի ազգի արուեստնի եւ աղէկ բաներ եւ սպրկիկ եւ գրագիրութիւն եւ ծաղկագործութիւն, եւ ամէն իրք որ փչվի եւ աղէկ ձայն ածէ, եւ գուսնութիւն եւ զինչ որ սոցին նման է։ Եւ Ե զգայութեան Ա այն է որ ի ձեռքն, զծանրութիւն եւ զթեթեւութիւն, զմանր եւ զխոշորն ձեռօքն կու իմանայ։ Եւ մարդուն ձեռքն որպէս զձագուն թեւն է եւ սարված է յինքն. եւ վաստակի, եւ զչարն որ ի յանձն գայ՝ նա ձեռօքն խափանէ, թէ բիր լինի եւ թէ զարկ. եւ ճշմարիտ ասպարն անձինն ձեռքն է. եւ ձեռացն զօրութիւն շատ է։ Եւ ես անչաք որ ասացի՝ նա ուսնողին եւ ուսցնողին հեշտ լինի եւ աղէկ հասկնայ զխօսքն. ամէն։

   Գիտացի՛ր, որ ծծերուն միսն թոյլ եւ վատուժ միս է, եւ կայ ի յինքն շիրիանին երկնուն շատ երկնի. եւ կայ յինքն մէկ մէկի կից։ Եւ զօրութիւն ծծին այն է, որ զտղան կերակրէ, եւ պատճառն այն է, որ տղին կերակուրն ի մօրն ի փորն յավելված արիւնն է. եւ սրտին տաքութիւնն զայն յաւելուած արիւնն ի յերկնուն ի մէջն կու եփէ, կու տանի ի յայն ճանփան, որ բնութիւն ծծին զինքն կու եփէ եւ իսպիտակ կու առնէ եւ ի յիր գուն կու դարձուցանէ։ Որպէս որ տղին կերակուրն ի մօրն ի փորն յաւելուած արիւնն՝ եւ կաթն այլ ի յաւելուած արիւնէն է, որ ի յարգանդէն ի ճանապարհն ծծին գայ։ Եւ յորժամ յաւելուած արիւնն եփի պատեղվորի՝ նա կաթնկեր տղին զէն առնէ։ Եւ թէ ձախ ծիծն թոշմի պատեղվոր կնկանն՝ գուշակէ, որ տղան աղջիկ է, եւ թէ աջ ծիծն թոշմի՝ գուշակէ որ կտրիճ տղայ ձգէ։

   Գիտացի՛ր, որ ձվերն տուն է սերման, եւ ինքն կակուղ եւ իսպիտակ եւ ի ցանցառ մսէ է ստեղծած, եւ ի յամէն մէկէն Ա երակ ի յերիկամունքն կից է. եւ այն քնքուշ արիւն երիկամացն ի յայն երակնովն ի ձուն կից է. եւ քիչ մն ալ կայ ի յինքն ի շիրիանուն երկնուն ի կից. եւ այն արիւնն, որ երիկամացն ի ձուերն իջնու եւ կիսաեփ լինի այն երակնին, եւ յորժամ որ ի ձուն իջնու՝ լման եփի եւ թանծրանայ եւ կից յիրար եւ իսպիտակ լինի, եւ նոյնպէս յաւելուած արիւնն որ ի ծիծն երթայ, եւ արիւնն դառնայ ի կաթ։ Եւ բարակ եւ յերկան ճանապարհ մն կայ ի ձուէն ի ծածուկ մարմինն ի կից, եւ ինքն ճանփայ է սերմին, որ ի ծածուկ մարմինն գայ։ Եւ յորժամ սերմն ի ձուն եփի՝ եւ ժողովի եւ կենայ, եւ յայն ժամն որ պիտեւան լինայ՝ ի ծածուկ մարմնին ի ծարէն ի դուրս գայ։

   Գիտացի՛ր, որ ծածուկ մարմինն ի յէութենէ մն է որ մէջն փուճ է. եւ ի յինքն գիճութիւն չկայ իսկի, եւ իր ստեղծումն ջղէ է եւ ի յերկնուէ եւ ի կաշուէ. եւ այնոր համար է որ մերձաւորութեան ժամն զմարդն հանգիստ եւ սրահեշտ կառնէ։ Եւ գիճութիւն չունենալուն պատճառն այն է, որ ի մերձաւորութեան ժամն լցվի փքով եւ կանգնի եւ մեծ եւ ամուր լինի եւ ի մերձաւորութեան ժամն զիր գործն կատարէ. եւ յորժամ որ մեծնայ՝ նա այն ճանապարհն որ սերմին ճանապարհն է՝ լաննայ, որ սերմն հեշտութեամբ գայ։

   Այլ գիտացի՛ր, որ այս անդամս արանց եւ կանանց մէկ մէկին նման է. այնոր համար որ այս անդամս արանցն ի դուրս է եւ երեւելի է, կանանցն ի ներս է եւ աներեւութ է. զէտ արանց ծածուկ մարմին է եւ կանանց արգանդին վիզն է եւ ի ձվերուն տեղն կանանցն արգանդին մէջն Բ արգանդ կայ, եւ զկերպն նորա յիշեմ։ Եւ կանայքն այլ ի ծածուկ մարմնին մէջն Բ ձու ունին, բոլոր է եւ պինտ է. եւ արկան ձուն կակուղ է եւ յերկան է. եւ հանց սերմն յերկան է եւ պինտ. եւ կանանցն կարճ եւ նօսր է։ Եւ այս չափս է որ յիշեցի զդուրսին եւ զներսին՝ հերիք է։

   Գիտացի՛ր, որ մարդն ԲՃԽԸ ոսկոր ունի։ Եւ գլխուն ոսկրն Զ, եւ ատամունքն ԼԲ, եւ շլիքն լսեռն Ը եւ բերնին ոսկորն Բ, յըղին ոսկորն Ա, եւ ի բազուկն Բ, եւ ի յարմունկն Ա, եւ ի թաթն ԼԲ ոսկր, որ լինի ամէն զօդվածին եւ ձեռացն ԽԱ, եւ անչաք մն ալ ի մէկալ ձեռքն։ Եւ ողաշարացն լիսեռն ԺԸ ոսկորն, եւ յաջ կողմն Թ, եւ ձախ կողմն Ը, եւ ոտքն եւ ի ճռներն ոսկրն Բ, եւ անդամն ոսկրն, եւ ի ծունկն Բ եւ ի սրունն Բ եւ ի թաթ ոտիցն ԼԵ. եւ լինի ամէն ոսկրն ոտիցն ԽԲ, եւ անչաք մն ալ ի մի ոտքն։ Բայց կանանց Դ ոսկր յաւելի է քան զարկանն, եւ այն Դ ոսկորն որ յաւելի է՝ ի կնոջն ծննդոյ տեղն կայ, որպէս մատունք յիրար ի կիպ է։ Երբ տղան ծնանիլ գայ հրամանաւն աստուծոյ՝ այս Դ ոսկորն յիրերաց ի յետ բաժանի, եւ ելանէ տղան, եւ այլվի այն ոսկերքն յիրար գան եւ կղպվին հրամանաւն աստուծոյ. ամէն։

   Գիտացի՛ր, որ հիմն ամէն ջղերուն որ ի մարդն կայ ՀԷ ջեղ է, եւ ինքն ԼԶ ջուխտակ է, եւ մէկն ի մէջն է։ Եւ ի այս ամէնէն Է ջուխտակն այն է, որ հիմն ի լեղին է. եւ առաջի ջուխտակն ի յԲ աչքն ի կից է. եւ Բ աչացն ի կոպն կից է, եւ Գ ջուխտակն ի յակընջթոռքն կից է, եւ Դ ջուխտակն ի խռչակն ի լեզուն կից է, եւ Ե ջուխտակն ի յականջն եւ ի վիզն կից է եւ ի կուրծքն. եւ Զ ի փորուն զօդուածն ի կից է։ Եւ ԼԱ ջուխտակն այն է, որ հիմն ըղեղէն է եւ ի կռնակն է, որպէս որ վզին ծակերն է. եւ ի կռնակին լիսեռնին է եկել եւ ի յայն զօդվածն, որ ի լիսեռնուն դէմն է, եւ ցրուել է անձն։ Եւ ի յայս ամէն Ը ջուխտակ ի վիզն է, ԺԲ ջուխտակ ի կռնակն է. Ե ջուխտակն ի փորն է, եւ Գ ջուխտակն ի ջղերն, եւ Գ ջուխտակն ի լիսեռնին է, որ այն լիսեռնուն ներքեւն է որ ի կռնակն է։ Եւ այն միջի ջեղն ի նստատեղոյն վերի դիհն է։ Եւ թիւ ամէն ջղերուն որ հիմն է՝ այս չափս է. եւ այլ պազինն ճղեր է, որ ցրուել է ամէն անձն որպէս որ երակք են։

   Եւ ամենայն մկունքն որ ի յանդամն մարդուն կայ՝ նա ինքն ՇԻԷ մկունք է։ Եւ ի յայս ամէն՝ Գ մկունքն ի գլուխն, եւ ԻԴ ի յաչքն, եւ ԽԳ ի յերեսն է եւ պռկունքն է եւ բերանն է. եւ Թ ի լեզուն է. եւ Ի ի զանկիկն է եւ ի պուկն է եւ ի թոքին մէջն է եւ ի կողին, եւ Զ ի վիզն է, եւ ԻԶ ի ձեռվին է, եւ Ը ի թեւն է, եւ ԼԴ ի բազուկն է ձեռացն, եւ ԼԶ ի ձեռացն ի մէջն է, եւ ՃԷ ի կուրծքն է, եւ Դ ի նստատեղն է, եւ ԻԴ ի ջղերքն է եւ ի յանդամքն, եւ ԺԸ ի ճռգլխնին է եւ Ծ ի յոտվին է։ Կատարեցաւ մկունքն։

   Գիտացի՛ր, որ ամէն փայվանթն որ ի մարդն կայ՝ նա որն մեծ է եւ որն փոքր է, եւ ամէնն ՇԸ փայվանթ է. եւ ի յայս ամէնն որ մեծ է եւ փոքր է՝ ՃԽ ի գլուխն է, եւ Ծ ի վիզն է, եւ ԽԸ ի կողերն է, եւ ԺԴ ի կռնակին ներքեւն, եւ Դ ի յանդամն, եւ Ը սրունն, եւ Ը ի կրունկն, եւ Դ ի յոտիցն ի թաթն եւ Դ այլ ի յառջեւի թաթին, եւ Ի յոտացն ի վերի դիհն, եւ Կ ի յոտից մատներն։ Եւ կատարեցաւ կամօքն աստուծոյ։

   Եւ ամէն երակն մարդուն որ ի յանձն՝ ՅԿԶ երակ է. եւ ի յայսկից ՃԾԶ երակ կայ, որ ի շարժման է, եւ ՄԺ երակ կայ, որ անշարժ է եւ խաղաղ է. Եւ թէ այս ի մէկ երակէն որ ի շարժման է թէ մէկն չի շարժի՝ նա մարդն հիւանդանայ. եւ թէ ի յայն երկէն որ անշարժ է թէ մէկն շարժի՝ նա մարդն հիւանդանայ, եւ այս երկնուս բաժանած է Գ մեծ երակ, որ է կիֆալն եւ աքհալն եւ բասիլիկն։ Եւ ամէն մէկ այս ցեղ երկիս ՃԻԲ երակ ի կից կայ բուսած. եւ այս մեծ երկնիս որպէս գետ է, եւ այս փոքր երկնին որպէս աղբիւր է։ Եւ ամէն երակ որ շարժումն է՝ ի սիրտն ի կից է, եւ այն երակն որ անշարժ է՝ ի լերդն կից է հրամանաւն աստուծոյ։