ՄԵՂՔԻՆ
ՊՏՈՒՂԸ
Երբ
մեղապարտ
քաղքին
վրայ
կէսգիշերը
կը
հնչեցնէ
իր
տասներկու
հարուածները,
անասելի
վախ
մը
կը
լեցնէ
տարփոտ
խաւարը։
Մարդը
որ
Աստծու
պէս
կրնար
ստեղծագործել,
իժի
մը
պէս
կը
թունաւորէ
հիմա։
Սէրը
որ
օրհնութիւն
մըն
էր,
անէծքի
մը
կը
վերածուի։
Է՛ն
տաք
համբոյրները
կը
կեղծեն,
է՛ն
անզուսպ
կիրքերը
կը
խարդախեն,
է՛ն
բուռն
սէրերը
կը
նահանջեն,
է՛ն
արգաւանդ
արգանդները
կ՚ամլանան…։
Անխոստովանելի
վախն
է
ան,
բայց
անխուսափելի
վախը,
բոլոր
օրինաւոր
ու
ապօրէն
գիրկընդխառներուն
վախը,
ամէն
անկողիններու
ու
ամէն
գիշերներու
վախը,
սերնդագործումի
վախը…։
«Զգո՜յշ…
զգո՜յշ…
»
կ՚ըսեն
գիշերային
զանգակները,
որոնց
ղօղանջը
հալած
կապարի
մը
պէս
կ
՚անձրեւէ
անբարիշտ
քաղքին
վրայ…։
Բայց
այս
ամուլ
քաղքէն
անդին
արգասաբեր
գիւղերը
կան.
այս
թաքթաքուր
տուներէն
անդին
յուռթի
անտառները
կան.
այս
սալայատակ
փողոցներէն
անդին
թաւշային
մարգերը
կան,
ու
ուռճացող
հողերը
կան,
ու
ամբո՛ղջ
երկրագունտը
կայ՝
յղի
կնոջ
մը
պէս
ուռեցած…։
Հո՛ն
Բնութիւնը
իր
մայրական
գիրկը
կը
բանայ
պարզ
ու
մաքուր
հոգիներու
համբոյրին։
Հո՛ն
դեռ
Սիրոյ
մեծ
տռամը
կը
կատարուի
այնպէս՝
ինչպէս
հազարներով
տարիներէ
ի
վեր
մարդկութեան
առաջին
զոյգը
ըմբռնեց
ու
գործադրեց
զայն՝
բնական,
ճակատագրական
ու
յաւիտենական…։
Հո՛ն
նուիրուեցաւ
լերան
աղջիկը
իր
քաղքենի
սիրահարին։
Գարնանային
գիշեր
մըն
էր,
առանց
լուսնի։
Անտառին
մթութիւնը
իրենց
սիրտը
կը
տրոփեցնէր։
Խոնաւ
շունչ
մը
կ
՚արտածորուէր
հողէն՝
բոյրով
ու
աւիշով
ծանրըցած։
Տարօրինակ
բոյսեր՝
մութին
մէջ
հոգի
կ՚առնէին,
կը
շշնջէին,
կը
շարժրկէին
կեանքի
գալարումներով։
Դեռատի
սիրահարները
շունչ
շունչի
տուա՜ծ,
խորասուզուա՜ծ,
քարացա՜ծ,
կոկոններուն
փթթիլը
կը
լսէին,
տերեւներուն
շոյուիլը
կը
զգային,
ճիւղերուն
իրարու
երկարիլը
կը
տեսնէին։
Գաղջ
թացութիւնը
իրենց
երեսները
կը
շոյէր
տիեզերական
համբոյրի
մը
պէս։
Անոնք
յափշտակուած
ականատեսներն
էին
ահագին
տռամի
մը՝
ուր
մութ
ու
լուռ
ստեղծագործութիւն
մը,
աստուածային
ու
յաւերժական
աշխատութիւն
մը
կը
կատարուէր։
Հոն
նիւթ
ու
բոյս՝
յամր
դերակատարներու
պէս՝
անհո՜ւն
Կեանքը
կը
բեղմնէին…։
Գիշերը
յառաջացեր
էր։
Ծառերու
ետին
արիւնող
քանի
մը
լոյսերը
մարեցան։
Գիւղը
կը
քնանար։
Հեռուէ
հեռու
զանգակի
մը
տասներկու
հնչիւնները
միջոցին
մէջ
մաղուեցան։
Ժամը՝
տիեզերքին
բազկերակը՝
կանգ
առաւ…։
Երբոր
ամէն
բան
լռեց,
յանկարծ
ճիւղերը
դողդղացին։
Տերեւներու
տակէն
երկար
սարսուռ
մը
անցաւ։
Անտառին
մէջ,
յանկարծ,
կենդանիի
մը
ստուերը
առաջ
նետուեցաւ,
զգուշաւոր
ու
իրենցմէ
քայլ
մը
անդին
կանգ
առաւ։
Իր
անհամբեր
սրունքները
եղէգի
մը
պէս
կը
դողային.
իր
փայլուն
մուշտակը
հարսի
մը
պէս
կը
պսպղար։
Որքա՜ն
լիզուեր,
յարդարուեր,
մուշկաբուրուեր
էր։
Ահաբեկ
սիրահարները
բոլորովին
անշարժացան։
Բայց
ահա
անտառին
խորքէն
մե՜ղմ
սուլոց
մը
լսուեցաւ,
յուզում
մը
լեցուց
միջոցը,
ու
կենդանին
տէգի
մը
պէս
դէպի
հոն
սլացաւ։
Քաղքենի
սիրահարը
այլայլեր
էր.
բայց
լերան
աղջիկը
բնազդաբար
ամէն
բան
հասկցաւ.
–Կը
լսե՞ս,
–
ըսաւ,
–
արուն
իր
էգը
կը
կանչէ…։
Կարծես
ինքն
ըլլար
գիշերային
թաքթաքուր
հարսանիքին
վազող
եղնիկը։
Ամբողջ
խորհուրդ
մը
արթնցաւ
իր
մէջ,
գաղտնի
ու
դեռ
իրե
՛ն
իսկ
անծանօթ
խորհուրդ
մը,
տասնեօթ
գարուններէ
ի
վեր
իր
մէջ
հասունցող
իգութեան
խորհուրդը։
Մթութեան
մէջ
իր
շրթները
արուին
շրթները
փնտռեցին,
բազուկները
բազուկներուն
գալարուեցան,
շունչերն
իրար
խառնուեցան,
անշարժացան,
նոյնացան…։
Բայց
հեռուէն
խուլ
աղաղակ
մը
լռութիւնը
վրդովեց,
սարէ
ի
սար
զարնուեցաւ,
կրկնուեցաւ,
մեծցաւ,
խորունկցաւ,
ամբողջ
գիշերը
լեցուց,
տիեզերական
ու
ահագին
բարբառ
մը
եղաւ,
ամբողջ
բնութիւնը
սարսռացուց,
ու
այդ
բոլոր
մթին
արգասաւորումներուն
իմաստ
մը
տուաւ…։
Այլանդակ
գոչիւն
մ
՚էր
ան,
անբան
անասունի
սիրտ
բզկտող
պոռչտուք
մը,
որ
փրկութեան
շեփորի
մը
սրբութիւնը
ու
անէծքի
որոտումի
մը
ծանրութիւնը
ունէր։
Առաջին
մեղքէն
վերջ՝
կարծես
Եհովա՛ն
որոտար
իր
ահաւոր
նզովքը…։
Լերան
աղջիկը
դարձեալ
հասկցաւ.
բայց
այս
անգամ
տժգունեցաւ.
այդ
ազդարար
գոչիւնը
ագարակէն
կու
գար.
իրենց
յղի
կովը
«կը
ծնէր
ցաւով…»։
*
*
*
Ամիսներ
վերջ,
նոյն
ագարակին
մէջ,
նոր
մայր
մըն
ալ
կը
տառապէր,
ինքը,
լերան
աղջիկը։
Ես
չլսեցի
կենդանիին
գոռիւնը.
բայց
այս
աղջկան
ճիչերը
անկարելի՛
ճիչեր
էին,
անմարդկային,
աներեւակայելի
ճիչեր.
–Մեռցուցէ՜ք
զիս…
մեռցուցէ՜ք
զիս…։
Խրճիթին
բոլոր
փեղկերը
գոցուած,
բոլոր
ծակերը
խցուած
էին
որպէսզի
ձայնը
չարթնցնէր
գիւղը։
Մամիկ
մը,
արիւնոտ
ձեռքերով
ճնշեր,
ճմլեր,
ճզմեր,
ճանկեր
էր
անիծապարտ
արգանդը՝
մեղքին
պտուղը
վիժեցնելու
ճիգով։
–Մեռցուցէ՜ք
զիս…
մեռցուցէ՜ք
զիս…։
Կը
պոռար
աղջիկը
անընդհատ։
Կռնակին
վրայ
պառկած
գտայ
զինքը։
Գլուխն
ետեւ
նետած,
միայն
երկու
ծունկ
ու
փոր
մը
կը
ցցուէին
անկողնէն,
անհունօրէն
ուռեցած
փոր
մը
որ
ճմլիկ
֊ճմլիկ
կարմրեր
ու
կապուտցեր
էր։
Իր
երկու
սրունքներուն
մէջտեղէն,
փոքրի՜կ
ու
վարդագո՜յն
ձեռք
մը
կը
կախուէր,
երախայի
պաշտելի
ձեռք
մը,
կեանքին
բռնուելու
ճիգով
մը…։
Հիմա
ամբողջ
աշխատութիւն
մը
պէտք
էր՝
մամիկին
ըրածը
շտկելու,
արգանդին
մէջ
մանուկը
շրջելու,
գլուխը
դուրս
հանելու
համար։
–Մեռցուցէ՜ք
զիս…
մեռցուցէ՜ք
զիս…։
Կը
պոռար
խեղճ
աղջիկը,
իր
տասնեօթ
տարիներուն
ամբողջ
ուժովը։
Բայց
այդ
յոգնած,
թուլցած
որովայնին
մէջէն
երբեմն
֊երբեմն
ահագին
ճիգ
մը
կ՚անցնէր,
մանուկը
լոյսաշխարհ
հանելու
բնազդական
ճիգ
մը։
Այն
ատեն
ամբողջ
մարմինը
գերագոյն
ուժով
մը
կը
կծկտէր։
Դէմքը,
ակռաները,
թեւերը,
մատները,
ստինքները,
ծունկերը,
ջիղերը,
մկանները,
ոսկորները
ամբողջ
գործարանները
միայն
արգանդ
մը
կ՚ըլլային,
ահագին
ու
ցաւագին
արգանդ
մը
որ
վայրկեանէ
վայրկեան
պիտի
ճայթէր։
–Մեռցուցէ՜ք
զիս…
մեռցուցէ՜ք
զիս…։
Բայց
ահա
յանկարծ,
ճգնաժամային
ճիգի
մը
մէջ,
տղան
ուժգնօրէն
դուրս
խոյացաւ։
Մեղքի՜ն
պտուղը։
Բայց
որքա՜ն
կծկտած,
ճմռթկած,
ճզմուած
էր
ան։
Պզտիկցած
ծերունիի
խորշոմած
գլուխ
մը…։
Վայրկենաբար,
կարծես
հրաշքո՜վ,
մօր
ճիչերը
դադրեցան,
ցաւերը
անէացան։
Անհուն
տառապանքէն
վերջ,
անհո՜ւն
երանութիւնն
էր
հիմա.
դժոխքէն
վերջ
դրախտը…։
Բնազդային
շարժումով
մը
բազուկներն
ինձ
երկարեց
զաւակը
համբուրելու
համար.
–Բայց
մեռե՜ր
է…
պոռաց
յանկարծ։
–Ո՛չ
թէ
մեռեր
է,
այլ
մեռցուցեր
էք…,
–
ըսի։
–Աստուա՜ծ
իմ,
Աստուա՜ծ
իմ…
ու
որքա՜ն
սիրունիկ
է,
ու
որքա՜ն
գեղեցիկ
է…
անուշիկս,
աղուորս,
հոգիս,
աչերդ
բա՛ց,
աչերդ
բա՛ց…։
Ու
մեղմօրէն
սկսաւ
լալ
մշիկ֊մշիկ։
Ի՞րն
էր
յանցանքը։
Նկարագրեց
ինձ
անտառին
գիշերը,
հարսի
պէս
անցնող
էգ
կենդանին,
ու
յետոյ
յղի
կովին
աղաղակը։
Պատմեց
թէ
ի՞նչպէս
իր
սիրահարը՝
առողջութեան
համար
լեռ
եկած
ուսանող
մը՝
իր
յղութիւնը
տեսնելով
քաղաք
փախած
էր։
Ըսաւ
թէ
ինչպէ՜ս
իր
հարազատ
եղբայրները՝
ինքզինքնին
անարգուած
զգալով՝
չէին
ուզեր
իր
հետ
խօսիլ,
ու
հիւանդութեան
պատրուակով՝
չէին
ներեր
որ
տունէն
դուրս
ելլայ
ան՝
չցուցադրելու
համար
իր
մեղապարտ
որովայնը։
Նկարագրեց
թէ
ինչպէ՜ս
իր
ծնողները՝
դեռ
յղութեան
վախճանին
չսպասելով՝
շտապած
էին
դայեակի
մը
միջոցով
խլելու
դեռահաս
երախան։
Խե՜ղճ
փոքրիկ
աղջիկ։
Ու
խորհիլ
որ
պզտիկ
անգաղտնապահութիւն
մը
բաւ
էր
զայն
մարդկային
արդարութեան
յանձնելու
ու
մարդասպանի
մը
պէս
դատապարտելու։
Որովհետեւ
Օրէնքին
առջեւ՝
դեռ
չծնած
երախայ
մը
կամ
հարիւրամեայ
ծերունի
մը
մեռցնել՝
հաւասար
ոճիրներ
են։
Բայց
չէ՞
որ
անիրաւ
մարդկութիւնը
ի՛նքը
մեռցուցեր
էր
այս
միամիտ
աղջկան
կուսութիւնն
ալ,
սէրն
ալ,
սիրտն
ալ,
պատիւն
ալ,
զաւակն
ալ…։
Քանի՜֊քանի՜
տեղեր
կը
գործուին
այս
անանուն
ոճիրները.
քանի՜
դեղեր
կը
գործածուին
այս
խեղճ
տղաքներուն
դէմ.
քանի՜
կոյուղիներ
կը
խցեն
անոնք.
քանի՜
բժիշկներու
ոգելից
շիշերուն
մէջ
կը
պահուին
այս
մեղքին
պտուղնե՜րը…։
Ու
դեռ
որքա՜ն
երջանիկ
են
այս
տղաքները
բաղդատմամբ
այն
միւսներուն,
որոնց
մայրերը՝
արգանդնին
չարչրկելով՝
հրէշնե՜ր
կը
հասցնեն
բժշկական
վաճառականութեան
համար…։
Օր
մը
պիտի
գայ
որ
մարդկութիւնը
պիտի
ըմբռնէ
թէ
մեղքի
տղայ
չկայ.
ամէն
տղայ
որ
կը
ծնի,
օրհնեա՜լ
է.
ու
նորածին
երախայ
մը
աւելի
կ
՚արժէ
քան
իր
ծնողը,
լաւագոյն
բարեշրջումի
մը
արշալոյսն
է
ան
որ
կը
ժպտի,
եւ
որ
կը
խեղդենք
դեռ
չծնած…։
Օր
մը
պիտի
գայ
որ
բոլոր
կեղծ
վայելքներէն
զզուած՝
մարդկութիւնը
պիտի
ըմբռնէ
թէ
իր
գերագոյն
պարտականութիւնն
ու
իր
գերագոյն
երջանկութիւնը
սէրն
ու
սերնդագործութիւնն
են…։
Բայց
այդ
օրը
դեռ
հեռու
է։
Ու
մեղապարտ
քաղքին
վրայ
երբ
կէսգիշերը
կը
հնչեցնէ
իր
տասներկու
հարուածները,
անխոստովանելի
վախը
կը
լեցնէ
տարփոտ
խաւարը…։
Լօզան,
1913
