Բժիշկին գիրքէն փրցուած էջեր

Հեղինակ
ՌՈՒԲԷՆ ՍԵՒԱԿ (1885-1915)  

Բաժին
Նահատակ հեղինակներ  Արեւմտահայ եւ սփիւռքի գրականութիւն  

Թեմա
Գեղարուեստական գրականութիւն  
Դիտել
ԹՈՔԱԽՏԱՒՈՐԸ
       Դուրսը խաւար գիշեր էր. անձրեւը կ ՚երգէր ապակիին վրայ։
       Մենք լռիկ մտիկ կ ՚ընէինք Կիւրճեանին, որ հազիւ լսելի ձայնով մը կը խօսէր, խօսելէ աւելի կատուի մը պէս կը խռկար.
       ֊Անգամ մը, տարիներ առաջ, դեռ նոր սանաթորիում մտեր էի, ինձմէ շաբաթ մը վերջ օտար հիւանդ մըն ալ եկաւ հոն։ Ով գիտէ ինչ հեռաւոր ծովեր կտրած֊անցած, վիրաւոր թռչունի մը պէս մեր սարն էր ինկեր կեանք փնտռելու։ Բայց ա՛յդ իրիկունն իսկ իր անկողինը հեռացուցին մեր սրահէն։ Ամբողջ գիշերը աչքս չկրցայ գոցել. կը տեսնէի այդ խե՛ղճ դատապարտուածը որ այդ գիշեր, ա՛յդ ժամուն, թերեւս ա՛յդ վայրկեանին կը մեռնէր, պաղն երեսին, շան մը պէս…։ Ու իրա՛ւ ալ մեռեր էր։ Ո՛չ իր ազգութիւնը գիտէին, ո՛չ իր անունը, ո՛չ իր հասցէն…։
       –Մեռելը մեռել է, – ընդմիջեց բժիշկը, – ան ազգութիւն չունի, իր անունը դիակ է, իր հասցէն՝ գերեզմաննոցը…։
       Հետեւեալ առտու, մութնուլուսին, այդ փակ նամակն ալ կ ՚երթար իր հասցէին…։ Դագաղին կառքը կը ճռար. կառապանը կը սուլէր սարերուն, արտերուն, գէր ձին լերան գլուխը կը բարձրանար՝ աջէն ու ձախէն կանաչ խոտ մը փրցնելով։ Ու ետեւէն ես կ ՚երթայի մինչեւ թոքախտաւորներու գերեզմաննոցը, ու վիզս շալերուն մէջ, խղդուկ ֊խղդուկ հազալով, էօհէօ՜, էօհէօ՜… կը խորհէի, կը խորհէի՜…։
       Իր կոկորդը այնքան յոգներ էր, որ խօսքի շարունակութիւնը խլրտումի մը նման անհասկնալի անցաւ։ Բայց արդէն բոլորս ալ քով քովի սղմուած էինք։ Իր ցած ձայնէն վանկ մը չփախցնելու վախով, ո՛չ մէկը իր շրթները կը մօտեցնէր թէյի գաւաթին։ Տաքուկ շոգին կը բարձրանար, կը ծառանար, մտերիմ մթնոլորտ մը կը կազմէր։ Ան շարունակեց.
       –…Կը խորհէի որ ե՛ս էի այդ դագաղին մէջ պառկած մարդը, ու անհո՜ւն երախտագիտութիւն կը զգայի այն անծանօթ մարդուն որ դիակիս կը հետեւէր…։ Այն օրէն ի վեր ես հետեւեցայ սանաթորիումի բոլոր դագաղներուն… բացի մէկէն…։
       Իր բառերը նորէն անհասկնալի եղած էին։ Խօսիլը արգիլուած էր իրեն։ Դէմքը խոժոռ շարժում մը ըրաւ, վզին երակները կապոյտ մատերու պէս ուռեցան։ Երեսը կարմրեցաւ, մթնցաւ. անվերջանալի, խղդուկ հազ մը սկսաւ, էօհէօ՜, էօհէօ՜…։
       –Տուն երթամ պառկիմ, – ըսաւ, – երկու հազի մէջէն, այս ցուրտ օրով դուրս ելլելս ալ մահացու սխալ մը թերեւս…։
       Ու ելաւ գնաց։ Հիմա ամէնքս ալ շրջապատեցինք բժիշկը՝ ամբողջ պատմութիւնը իմանալու համար։
       –Ժամանակին այս երիտասարդն ալ ձեզի պէս առոյգ ու գեղեցիկ էր, պատմեց բժիշկը։ Նախ տժգունեցաւ քիչ մը. բայց այդ գոյնը ազնուական այնպիսի բան մը կու տար իր դիմագիծին, որմէ հեռու էր գանգատելէ։ Յետոյ հազ մը սկսաւ, հազ ըսածս աննշան բան մը, հազիւ լսուելիք։ Քանի մը ամիս վերջ քրտնելիք մը եկաւ վրան, ան ալ միայն գիշերները, «վերմակներուն մէջ շատ փաթթուելէս է», կ՚ըսէր…։ Ճիշդ է որ երբեմն ձախ կողին մէջ թեթեւ ցաւ մըն ալ կար, ասեղներու տրցակի պէս բան մը, բայց բոլորովին անցողակի, հովի պէս փոփոխական ցաւ մը։ Սակայն վերջ ի վերջոյ ինչ որ ամէնէն շատ կը նեղէր իր սիրտը՝ ձայնին խռպոտութիւնն էր. մարած ձայն մը, որ ճիգով կ՚ելլէր, կարծես թէ խուխ մը չորցած, փակած ըլլար կոկորդին մէջ… էօհէօ՜, էօհէօ՜։
       –Այդ նշաններն իմ վրաս ալ կան, բժի՛շկ, ու եթէ վախս ճիշդ է, ես իրեն պէս տարիներով չեմ կառչիր կեանքի…։
       –Շատ մի՛ շտապեր, ու թող որ շարունակեմ, – ըսաւ բժիշկը։ Սկիզբները չուզեց հետեւիլ խորհուրդներուս։ «Բժիշկները արդէն ամէն տեղ հիւանդութիւն կը տեսնեն», կ ՚ըսէր։ Բայց երբ խելքը գլուխը եկաւ, շա՜տ ուշ էր արդէն։ Թոքա խտը թոքերէն բարձրացեր, կոկորդը լեցուցեր, ձայնը կղպե՛ր էր…։ Շատ չերկնցնեմ, ահաւասիկ տասը տարիներէ ի վեր այս մարդը կը տառապի, կը մեռնի, պիտի մեռնի…։ Հիւանդանոցէ հիւանդանոց, բժիշկէ բժիշկ, ամառները Ալպեան լեռներուն վրայ, ձմեռները Նիսի մէջ փնտռելով իր արեւը, այս կենդանի կմախքը, տա՛սը տարիներէ ի վեր կը փախչի իր Մահէն, ա՛յն Մահէն՝ որմէ փախչիլ չկայ կ՚ըսեն…։
       Բայց ի՞նչպէս…։
       Տասը տարիներէ ի վեր, ամէն շաբաթ, երբեմն ամէն օր, ամէն տեսակ մասնագէտներ կ ՚այրեն իր կոկորդը…։ Ձեզմէ ո՛չ մէկը կ ՚երեւակայէ այն ամէնօրեայ սարսափը որ այս տեսակ հիւանդներուն ուղեղին մէջն է միշտ ու ամէ՛ն վայրկեան, մեռնելու սարսափը…։ Դրուագ մը պատմե՞մ …։
       –Պատմեցէ՜ք, պատմեցէ՜ք…, – խնդրեցինք միաբերան։
       –Անգամ մը լսեր էր որ իրեն պէս հիւանդ մը գործողութեան ենթարկուելով լաւացեր էր։ Լօզանի մեր հիւանդանոցը եկաւ։ Ձեզի պիտի չըսեմ թէ ինչպէ՜ս մեզ համբուրեց ու յետին հրաժեշտը տուաւ՝ երկաթէ սեղանին պառկելէ առաջ։ Մեղրամոմի գոյն մարմին մը, մարմին ըսածս՝ կմախքի վրայ ճմռթկած մորթ մը։ Գթութեան քոյրերը ճերմակ կտաւ մը փաթթեցին իր վրան՝ պատանքի մը պէս։ Ու այսպէս անշա՜րժ պառկած, կեանքին ու մահուան միջեւ կախուած՝ կը սպասէ՜ր…։
       –Ինչո՞ւ…։
       –Կը սպասէր, որովհետեւ գործողութեան սրահին մէջ, իրմէ առաջ ուրիշ մը կար որ կը կտրէին, երբեմն երկաթ դռներէն սուր ճիչ մը կը լսուէր ու կը խեղդուէր։ Վերջապէս, այդ գործողութիւնը գէշ անցաւ, այդ մարդը մեռաւ, ու Կիւրճեանին գործողութիւնը միւս օրուան յետաձգուեցաւ։ Այդ գիշեր, մինչեւ լոյս, խեղճը մահուան երազներով տանջուեր է եւ առտուն կանուխ հիւանդանոցէն փախեր է…։
       –Է՜հ, – ընդմիջեց դարձեալ դեռատի ուսանողը, – մեռնիլը լաւ չէ՞ այսպէս ապրելէն… ա՜լ ուրախութիւն, ժպիտ, սէր կրնա՞յ ըլլալ այսպիսի կեանքի մը մէջ…։
       –Կրնա՜յ ըլլալ, կրնա՜յ ըլլալ, – ըսաւ բժիշկը։– Ու ահա թէ ուր պիտի կապէի խօսքս։ Այս թոքախտաւոր երիտասարդը թոքախտաւոր աղջիկ մը կը սիրէր, չգտնուելիք գեղեցկութիւն մը, որ չեմ գիտեր ո՞ւրկէ գտեր էր, ու իր դրամով, իր սանաթորիում ին մէջ կը պահէր։ Այսպէս երկուքն ալ կ ՚ապրէին սարին վրայ, գաղտնի սէրով։ Ալ հազա՜ր հազ, հազա՜ր ցաւ ինչ կրնար արժել այս անմահական սիրոյն քով։ «Բոլոր ունեցածս պիտի ծախսեմ, – կ՚ըսէր, – մինչեւ որ այս խեղճ աղջիկը քիչ մը առողջանայ, ու այն ատեն, այն ատեն… երկուքս ալ թոքախտ, իրարմէ ի՞նչ վախ ունինք…»։
       –Բայց ներելի՞ է, բժի՛շկ։
       –Այս աշխարհի վրայ երջանկութիւնը անշուշտ ներելի չէ…։ Աղջկան ամուսնութիւնը արգիլած էին բժիշկները, բայց սիրոյ առջեւ բժի՞շկը ով է…։ Գարնան գիշեր մը ծաղիկներն ու ծառերը խաբեցի՛ն զիրենք, ինքզինքնին առո՛ղջ ու կայտա՛ռ կարծեցին, այդ երկու մահուան դատապարտուածները իրար ձուլուեցան. տարիներէ ի վեր զսպուած սէրը ահագին ուժով պոռթկաց…։ Բայց ի՜նչ էր այդ թանձր ու տաք հեղուկը բարձին վրայ. արիւնախռնո՜ւմ մը…։ Ու կոյսը իր հիմէնեան անկողնին մէջ մեռ եր էր…։
       Վա՜հ…։
       Հետեւեալ առտուն դագաղակառք մըն ալ կը ճռար սարի կողմէն. Կիւրճեան չէր հետեւեր անոր. առաջին անգամը…։
       Սարսափած իրարու երես նայեցանք։ Ամէնքս ալ տժգուներ, քարացեր, մահացեր էինք։
       Դուրսի հովը թող ոռնար, թող անձրեւը երգէ՜ր ապակիին վրայ, թող ծառերը շաչէին, մենք լռեր էինք։ Ո՛չ ձայն մը, ո՛չ շարժում մը։
       Մեզի կը թուէր թէ մե՛ր մէջտեղը, թէյի սեղանին վրայ պառկած էր այդ կոյսին դեռ տաք դիակը։ Ու այդ սուրբ մարմինը կոխոտելէն կը փախչէր ուրուականը այն թափառական հիւանդին, որ տասը տարիներէ ի վեր կը փախչէր իր Մահէն, ա՛յն Մահէն, որմէ փախչիլ չկա՛յ…։
       (Լօզան, 1914)