Ի յայտնութիւն Տեառն եւ Փրկչին մերոյ

Բազում աշխատութիւն գործառնութեանս մերոյ վասն սրբոյ տաւնից Աստուծոյ էր յոր հասաքս եւ զոր ճառել արժանաւոր եղաք. նախ զտաւնն ծննդեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է սկիզբն տաւնից եւ տարեկանաց մերոց, եւ գլուխ կացուրդաց, եւ ամենայնից ի Քրիստոս յիշատակաց։

Տաւն սրբոյ ծննդեանն Քրիստոսի, ԲԺ աւուրբ յառաջ քան զտաւն մկրտութեանն, ոչ կարգեցաւ ի սրբոց առաքելոցն, եւ ոչ ի նոցուն փոխանորդացն, որպէս եւ յայտնի է ի կանոնաց սրբոց առաքելոցն։ Քանզի գրեալ է ի վեցերորդ գլուխ կանոնացն այսպէս. եթէ՝ կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ եղիցի տաւն ծննդեանն եւ Յայտնութեանն Տեառն եւ փրկչին մրոյ գլուխ եւ առաջնորդ տաւնից եկեղեցւոյ, որ աւր ԻԱ է տիբեթ ամսոյ, որ է Զ յունուարի ըստ հռովմայեցւոց։

Իսկ յետ բազում ամաց նոցա կանոնադրութեանն գտաւ տաւնս այս, որպէս ասեն ոմանք, յաշակերտաց հերձուածոյն Կերինթոսի, եւ ի յունաց ընկալեալ եղեւ որպէս արդարեւ ի տաւնասիրաց եւ ի ջերմագունից բարեպաշտութեան, եւ ի նոցանէ ընդ աշխարհ ամենայն սփռեալ տարածեցաւ։ Իսկ յաւուրս սրբոյն Կոստանդիանոսի, ի սուրբ ժողովին Նիկիայ ոչ եղեւ ընկալեալ տաւնս այս ի սրբոց հարցն. այղ ըստ նոյն կանոնի սրբոց առաքելոցն սահմանեցին տաւնիլ։ Եւ յայտ է ի թղթոյ երանելւոյն Մակարայ հայրապետին Երուսաղէմի, զոր ի Հայաստանեայցս գրեաց աշխարհ յաղագս խրա/13a/տու. սրբոյ մկրտութեանն. քանզի նա մի էր ի սրբոց ՅԺԸ հարանցն, որք ի Նիկիա. եւ գրեալ է այսպէս ի վեցերորդ գլխի հրամանի խրատտուութեանն. բայց կարգաւորութիւն մկրտութեան սրբոյ աւազանին եւ փոյթ յաւժարութեանն Գ տաւնիցն, յորում առաւել եւս փափագեն միգազդ փութացուցանել ի մկրտութիւն զընծայեալսն Աստուծոյ, եւ կատարել զաւրինակ մեծ փրկական խորհրդեանն, որ ի սուրբ եւ յերեւելի աւուրս կատարեցաւ։ Եւ զայս մեծաւ փափագանաւք փութան կատարել ի սուրբ տեղիսս Քրիստոսի. զոր պարտ է եւ ամենայն քրիստոնէից երկիւղածաց Քրիստոսի կատարել ի նոսա զկոչումն մկրտութեանն ի սուրբ յայտնութեանն ծննդեանն տեառն, եւ փրկական զատկի կենարար չարչարանացն Քրիստոսի, եւ ի շնորհալից Պենտեկոստին, յորում աստուածային էջք Հոգւոյն կենդանարարի ի մեզ ծաւալեցան։ Զոր պարտ է զիւրաքանչիւր տաւնիցն պատճառ ծննդեանն եւ մկրտութեան ծանուցանել, զի եւ դուք ի նոյն փութացեալք կատարեցէք. քանզի լուսաւոր ծննդեանն Քրիստոսի եւ մեր մեղսաքաւիչ ծնունդ սրբոյ աւազանին ի նմին փրկական աւուրն կատարեցաւ. զի ի նմին աւուր առ յանձն մկրտիլ յաղագս առ մեզն զիջանելոյ։ Զի ոչ եթէ ինքն կարաւտ ինչ էր սրբութեան, այդ զմեզ կամեցաւ սրբել ի մեղացն պղծութենէ, որ մեծաձայն գոչմամբ աղաղակէ ասելով. եթէ ո՛չ ոք ծնցի ի ջրոյ եւ ի հոգւոյ, ոչ կարէ մտանել յարքայութիւնն Աստուծոյ. զի ըստ նմին աւրինակի ծնեալք ընդ նմա, եւ մկրտեալք ընդ նմին եղիցուք ի սուրբ աւուր ծննդեանն Քրիստոսի։

Իսկ ի կենսաբեր յարութեանն զատկին, ի ձեռն մեռուցանելոյ զմեղս մեր ի ջուրս աւազանին նման/13b/ողք լինիմք մեռելութեան մահուն տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, եւ երեքկին ընկղմամբն թաղել ի ջուրս սրբոյ աւազանին, զերեքաւրեայ թաղումն տեառն մերոյ նշանակեմք յանձինս մկրտելոցն, զոր եւ աստուածայինն առաքեալ յայտնապէս ցուցանէ, ասելով, թէ թաղեալք ընդ նմին մկրտութեամբն, նմանողք եղիցուք նմանութեան մահու նորա. զի եւ նորոգութեամբ յարութեանն հաղորդ լինիցիմք նմա ի կեանսն յաւիտենականս։

Իսկ յաւուրն շնորհապարգեւ սրբարար Պենտեկոստեին զլուսապայծառ ազդումն Հոգւոյն կենարարի, որ ի տեսակս հրեղէն լեզուաց իջեալ յառաքեալսն, պարգեւելով նոցա ձեռս ի վերայ մկրտեցելոցն դնելով, ընդունելով պարգեւս ի Հոգւոյն շնորհաց։ Ըստ նմինաւրինակի եւ մեք ի նմին աւուր ձեռս ի վերայ մկրտելոցն դնելով, նոյն հոգի պարգեւի. զորոյ զաւրինակն զգուշութեամբ անխափան կատարեմք, զի կատարեալք լիցուք։ Զայս Մակարիոս։

Զայս վկայէ եւ Մակարայ Աստուածաբանն Գրիգոր յաղագս յերիս տաւնս առնելոյ մկրտութիւնն, ի ճառի մկրտութեանն, բամբասելով զհեղգացեալսն ի մկրտութիւն, ասէ այսպէս։ Զայս ինչ եւ զայս բաղբաղես, եւ պատճառես մեղաց պատճառս. ասես, անսամ Յայտնութեանն Տեառն, Յարութեանն Տեառն, աւր է ինձ պատուականագոյն Պենտեկոստեին անսամ, ընդ Քրիստոսի լուսաւորել լաւագոյն է. ընդ Քրիստոսի յառնել Յարութեան աւուրն. զհոգւոյն տաւնել զերեւումն։ Եւ ապա զի՞նչ. եկեսցէ վախճան յաւուր յորում ոչ գիտիցես. եւ ի ժամանակի յորում ոչ կարծիցես. ամենայն քեզ ժամանակ մկրտելոյ. վասնզի եւ ամենայն վախճանի։

/14a/ Իսկ զկնի սորա յաջորդէ զաթոռ հայրապետութեանն Երուսաղեմի սուրբն Կիւրեղ. եւ զթագաւորութիւնն ի սրբոյն Կոստանդիանոսէ պայազատէ Կոստանդոս նորին որդի հանդերձ եղբարքն։ Զսա ասեն հաւանել հերձուածոյն Արիոսի. բայց ոչ հակառակ ճշմարտութեանն ինչ մաքառէր, այղ ի կոմս զերկոսեան թողեալ կողմանս, որ ոք զինչ եւ հաճէր՝ ունէր, թե զուղղափառութիւն, թե չարափառութիւն։ Յաւուրս սորա ընկալեալ եղեւ տաւնս այս ի դրան արքունի. եւ յամենայն տեղիս որ ոք եւ կամէր տաւնել, համարձակութեամբ տաւնէին, բայց ի մայրաքաղաքացն չորից հայրապետացն որ ունեին զաթոռ սրբոց աւետարանչացն։ Քանզի առ սովաւ դեռ չէր յափշտակեալ զաթոռ սրբոյն Յովաննու յԵփեսոսէ Կոստանդնուպողսի, եւ յայտ է ի կանոնադրութենէ ընթերցուածոց սրբոյն Կիւրղի, քանզի գրեալ է այսպէս. եթէ ի ԻԵ ամսոյն դեկտեմբերի է տաւն Դաւթի եւ Յակովբու, զոր յայղ քաղաքս ծնունդ Քրիստոսի առնեն. ասեն վասն այսր Յոյն. այսպէս եթէ վասն զի Հայրապետն ամենայն ուխտիւն եւ բազմութեամբ ժողովրդականաւն ի Բեթղեէմ գալով տաւնէ, եւ սակաւք ի քահանայից, որք ի քաղաքին մնան՝ զտաւն Դաւթի եւ Յակովբու կատարեն. իբր թէ լոկ քաղաքին իցեն ընթերցուածքն, եւ վասն այսր գրեաց ասեն թե յայղ քաղաքս որպէս թե զԲեթղեէմէ ակնարկելով։ Եւ զայս ոչ ոք երբեք ի լաւ իմացողացն յանձն առնու, զի թե այդպէս ունիմք, հի՞մ զկանոն ծննդեանն ի վեց յունուարի կարգեաց նոյն ինքն Կիւրեղ։ Քանզի գրեալ է ի սկզբան կանոնին այսպէս. թէ տաւն սրբոյ Յայտնութեան կատարի ի յունուարի, որ վեց է ամսոյն. /14b/ ժողովին ի հովուանոցն, եւ զայս ինչ կանոն կատարեն. եւ ապա ի Բեթղեէմ եւ ի յայրին։ Ահա յայտնապէս ցուցանէ ի միում աւուր տաւնել զերկոսին. Եւ ո՞վ ժպրհեսցի ասել պարսաւանս ինչ երանելոյն Կիւրղի, կամ ի նմանէ կարգեցելոցն. եւ ո՞վ որպէս նա առ Քրիստոսի. եւ առ ու՞մ այնպիսի երեւեալ նշան, եւ յու՞մէ այնչափ բիւրք լուսաւորեալք. կարծեմ թե եւ ոչ ի սրբոյն Պաւղոսէ։

Քանզի յաւուր երեւման լուսեղէն խաչին, անթիւ բիւրք բիւրուց հաւատացին ի Հրէից եւ ի հեթանոսաց. քանզի ցԿոստանդոս որդի Կոստանդիանոսի արգելեալ եին Հրեայքն ելանել յԵրուսաղէմ. եւ ի նմանէ համարձակեալք ժողովեցան բազում հրեայք, եւ բնակեցան յԵրուսաղէմ. այղ եւ որք ի Տիբերիայ եւ յայղ քաղաքս Հրեայք եին ի տաւն անդր եին ժողովեալք, այղ եւ բազումք ի հեթանոսաց վասն ամբոխոյ ժող(ով)ոյն առ ի վաճառ դիմեալ եին, որոց տեսեալ աստուածային երեւումն, հաւատացեալք ի Քրիստոս, ամենեքին դիմեցին ի մկրտիլ, որոց ոչ բաւեցին աւազանք եւ ոչ ջրամբարք կիսդեռանցն։ Մինչեւ հրամայեալ երանելոյն զբաղանիսն մեծ սրբել զոր դեմեսոսին կոչեին, եւ անդ եւ առնել փրկական մկրտութիւնն։ Այս երրորդ նշան լիալ յԵրուսաղէմ յաւուրս սուրբ Պենտեկոստեին։ Բայց ես կարծեմ զսա վեհագոյն քան զառաջինն, որպէս ամենեցուն յայտնի է, էջք Սրբոյ Հոգւոյն յառաքեալսն ի մէջ բազմութեան ժողովելոց հրեից եւ այղոց ազգաց բազմաց, որք ի Գործս առաքելոցն յանուանէ պատմին, եւ յայնժամ առաքելոցն միայն պարգեւեցաւ Հոգին։ Իսկ ի յայսմ բազմութեան ժողովրդեան ի ձեռն սուրբ մկրտութեանն /15a/ եւ քան զերկրորդն եւս առաւել բարձրագոյն, զոր Յովսէպոսն պատմէ, եթե յաւուրն Պենտեկոստեիցն դղրդիւն եւ սարսափիւն նախ զքահանայիւքն պատէր, եւ ապա զբազմութեամբ ժողովելոցն, ապա եւ բարբառ յանկարծակի անդուստ ի ներքին տաճարէն լսելի լինէր զայս աւրինակ բանից, եթէ՝ Գնամք աստի, գնամք։

Իսկ ի յայսմ ոչ գնան զաւրութիւնք Տեառն ի ստորնայնոցս, այղ ի վերնոյն աստ գալ յայտնապէս ցուցաւ, եւ ծածկաբար պարգեւեցաւ մինչեւ ցԿոստանդեայ թագաւոր երանելի Կիւրեղ յաւժարեաց գրել թուղթ աղերսանաց եւ կոչել զնա բարեպաշտ եւ տեղեակ աստուծայնւոյն. իբր թե ողոքանաւք զնորայն կարծէր շահել զփրկութիւն, առաջի դնելով զաստուածային եղեալ նշանի, եւ զբազմութիւն դարձելոցն, թե զմէ՞ եւ ոչ դու ընդ նոսա։ Արդ եթէ զսա Յունաց հաճոյ թուեցաւ քամահել, ժամ է նոցա եւ զաւետարանն անպատուեալ, վասն ոչ ընդունելոյ զտաւն ծննդեանն, զի սա եւ նա ի միում աւուր ցուցանեն եւ զծնունդն եւ զմկրտութիւնն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ։ Քանզի գրեալ է Ղուկայ յաւետարանին ի խորհրդեան մկրտութեանն այսպէս. թէ եւ ինքն Յիսուս էր ամաց իբրեւ երեսնից սկսեալ. ահա յայտնապէս ցուցանէ թէ ի նոյն աւուր ծննդեանն մկրտեցաւ եւ սկիզբն արար երեսնամւոյն կատարեալ հասակի եւ վարդապետութեան։ Ասեն եւ զայս յոյնք, եթե ԺԲ աւր սկիզբն մարթի լինել տարւոյն, եւ ոչ մէջ, եւ կամ կատար, եթե այդպէս իմանամք, եւ զեաւթանասուն աւուրց մարթի ասել, եթե ոչ մէջ է տարւոյ կամ կատար։

Իսկ վասն առաքելական կանոնին այսպէս ասեն յոյնք, եթե ոչ էր նոցա պարապումն ստուգիւ քննել զաւուրս տաւնից, քանզի գործ նոցա աւետարանելն էր եւ ի հեթա/15b/նոսականացն զատուցանել տաւնից։ Արդեւք հաճոյ թուից ի ումեք այսպիսի բան ի վերայ առաքելոցն լսել, թե արդարեւ այնչափ անփոյթ արարին զկարգաւորութենէ տաւնից, ընդէ՞ր ապա եւ ընդ արեւելս ուսուցին մեզ երկրպագել. հի՞մ եւ զկիւրակէ տաւնախմբել, պատուել եւ դատարկանալ, եւ զչորեքշաբաթի եւ զուրբաթ պահել. զի թեթեւագոյնք այսոքիկ են քան զտաւն Ծննդեանն եւ Մկրտութեանն։ Բայց տայաք եւ յայսմ եւս նոցա թոյղ, միայն թե այղովքն գային ի հաւանութիւն։ Քանզի ասեն վասն սրբոց Հարցն որք ի Նիկիա, եթե ծածկեաց ի նոցանէ Աստուած զայս. զի ոչ զամենայն շնորհ մի ումեք տայ, եթե ոչ էր ճառեալ առ նոքաւք. այո՛. այղ գիտացին եւ եպերելով ասացին եթե զոր յայլ քաղաքս ծնունդ կարծեն առնել. բայց ես հաւանիմ որով յոյնք պարծին, երանելեացն ասեմ Բարսղի եւ Գրիգորի Անձիանձու գիտեմ զնոսա սուրբս, ճշմարիտս, հոգեւորս եւ հետեւողս առաքելոցն։ Եւ եթե էր նոցա հրաման ինչ յաղագս այսր, ընդունէի, զի եւ Պաւղոս հրամայէ, եթե երկրորդին յայտնեսցի, առաջինն լռեսցէ։ Բայց ես ոչինչ տեսանեմ զնոցա հրաման յաղագս այսր տաւնի, բայց որ զերկոցուն տաւնիցն եդեալ է սրբոյն Կիւրղի զընթերցուածն եւ զսաղմոսս, ոչ իմանամ զայն յերկուս բաժանել, այղ թե ի միում աւուր զերկոցունց խորհրդոցն լիով ունի զկարգ եւ պայծառացուցանել զտաւնն։

Իսկ որ սրբոյն Գրիգորի բանիւ կարծեն զատուցանել զտաւնս, ոչ ինչ հրաման զնորայն կարեն ցուցանել վասն այսր. այղ վկայութիւնս իմն առնուն ի նորա ասացուածից եւ ըստ իւրեանց կամացն ձեւացուցանեն. /16a/ ասեն, եթե ի ճառի ծննդեանն այսպէս ասէ. Արդ փոքր ինչ յետոյ տեսցես զՅիսուս սրբեալ Յորդանանաւ. եւ ասեն թե՝ յաւուր ծննդեանն ասաց զայս ճառ. եւ փոքր ինչ յետոյ՝ զերկոտասան աւր ակնարկէ որ յառաջ քան զմկրտութիւնն։ Արասցուք առ այս պատասխանի։ Ես այսպէս իմանամ եթե անդէն յաղագս նոյն խաւսիցն ասաց՝ փոքր ինչ յետոյ, զոր ասեն իսկ. եթե գայթագղես մարմնանալովն եւ նուաստանալովն. եւ արդ փոքր ինչ յետոյ տեսցես զՅիսուս սրբեալ զՅորդանան իւրով մկրտութեամբն, եւ ոչ նուաստացուցեալ, այղ ճոխացուցեալ զմարմինն՝ ցելլով զերկինս եւ աստուածավայելչաբար ի Հաւրէ եւ ի Հոգւոյն վկայելով։ Ապա եթե այսպէս իմանաս, իմա՛ եւ յետ յարութեանն եկեալ ի մկրտութիւն. զի առաջի նոյն բանիս զչարչարանաց եւ զյարութենէ ճառեալ ասէ, եւ զնովիմբ ածեալ ի նոյն յարեալ ասէ. արդ փոքր ինչ յետոյ։ Բայց եթե մաքրեսցես զմիտս, դիւրով իմանալ ի նոյն իսկ ճառէ, եթե ի միում աւուր զերկոսին սահմանեաց, քանզի ասէ ի միւսում տեղի ի նմին ճառի այսպէս. բայց այժմ Աստուծոյ յայտնութեանս տաւն է. քանզի երեւեցաւ Աստուած մարդ ծննդեամբ։ Ահա զուգեաց զերկոսին։ Ասեն եւ զայս յոյնք, եթե երկոցունց տաւնիցն կոչի յայտնութիւն, եւ ծննդեանն եւ մկրտութեանն. արդ այս ամենեցուն յայտնի է, եթե ի վեց յունուարի կոչի յայտնութիւն եւ ոչ եթե ի ԻԵ դեկտեմբերի. ոչ ի յունաց եւ ոչ յայղազգեաց. եւ ոչ լսեալ ուրուք երբեք երկուս յայտնութիւնս, այղ մի. ապա թե յայտնութիւն ասէ, եւ զծննդենէ ճառէ, յայտ է թե ի միում աւուր ցուցանէ։

Դարձեալ եւ ի մկրտութեանն ճառէ առնուն յոյնք իւրեանց ի վկայութիւն զբանս զայս։ Արդ զծննդեան /16b/ զվայելչականս տաւնեցաք։ Եւ զնովիմբ ածեալ ասէ. իսկ այժմ գործքս այղ Քրիստոսի եւ այղ խորհուրդ։ Այղ ես հաւանիմ. այղ է գործ եւ այղ է խորհուրդ. բայց ոչ յայղում աւուր. զի եւ առաջինն բան ինձ վկայէ. զծննդեանս զվայելչականս տաւնեցաք ասէ եւ ոչ զծննդեանն, զի եթե երկոտասան աւուրբ վերջ, եւ ապա զծննդեանն պարտ էր ասել, եւ ոչ զծննդեանս։

Դարձեալ եթե ոչ էր ի միում աւուր, ընդէ՞ր եւ յիշէր զաւր ծննդեանն, եւ ոչ լոկ զխորհուրդն ասէր, որպէս եւ զայղ տնտեսութեանն եւ զչարչարանաց։ Բայց դու զնուազեցուցիչսն ասես, եւ զբարձրացուցանողաւքն զանց առնես, որպէս եւ նոյն ինքն Գրիգոր ասէ։ Արդ աղէ գիտեայ ինձ եւ զայն բան որ ի ճառի մկրտութեանն ասէ այսպէս. երիս ծննունդս մեզ գիտէ բանս, որ ի մարմնոյ է, եւ ի մկրտութենէ եւ յարութենէ. եւ զնովիմբ ածեալ ասէ. զայսոսիկ զծնունդս զամենեսեան պատուեալ իմ։ Քրիստոս երեւի, զմին փչմամբն առաջնով եւ կենդանականաւ. եւ զմիւսն մարմնանալովն եւ մկրտութեամբն, որով ինքն մկրտեցաւ. իսկ զմիւսն յարութեամբն զոր ինքն սկսաւ, որպէս եղեւն անդրանիկ ի բազում եղբար, նոյնպէս եւ անդրանիկ լինել ի մեռելոց արժանաւոր արար։ Արդ յաղագս երկուց ծննդոց, առաջնոյն ասեմ եւ վերջնոյն, իմաստասիրել ոչ է մերձակայ ժամս. բայց վասն միջնոյս եւ որ այժմ մեզ է հարկաւոր, որոյ եւ անուանակից է լուսաւորութեանս աւր։ Ահա զուգեաց զերկոսին, տեսցեն որք միտս ունին. մին ծնունդ ասաց զմարմնանալն, եւ զմկրտիլն ի միում աւուր, յոր եւ անուանի իսկ, ասէ, լուսաւորութեանս աւր։ Բայց մեք տեսցուք, /13a/ որ եւ Զաքարիայի պապանձմամբն հնարեն յոյնք զվեցամսեայ աւուրս յղութեան Եղիսաբեթի, որով մարթիմք իմանալ զաւր աւետարանութեանն Գաբրեղի։ Քանզի այսպէս ասեն յոյնք եթե ի նոյն աւուր յորում պապանձեցաւ Զաքարիայ, ի նմին աւուր մերձեցաւ ի կին իւր, եւ յղացեալ ի նմին իսկ աւուր, ուստի թուեն աւուրս հարիւր ութսուն, որ դիպեցուցանէ ի քսան եւ եւթն մարտի զաւր աւետաւորութեանն Գաբրեղի. եւ անտի թուեն աւուրս երկերիւր եաւթանասուն եւ վեց զաւուրս յղութեան սրբոյ Աստուածածնին, ըստ տասնամսեայ աւուրց անդրանկածնութեանն, որ դիպեցուցանէ զծնունդն ի քսան եւ հինգ դեկտեմբերի։ Աղաչե՛մ, քաջ միտ դիր եւ քննեցուք տեղիս զայս։ Նախ զբնագիրն եւ ապա զաւետարանն, քանզի ասէ բնագիրն այսպէս. եթե տաւնք իմ նուիրեալքն սուրբ կոչեսցին ձեզ, երիս ժամանակս ի տարւոջն տաւնեսջիք. ամենայն արու ձեր յանդիման լիցին ինձ. եւ մատուսջիք պատարագս Տեառն. եւ յառաջ մատուցեալ ասէ. յամսեանն եւթներորդի որ աւր մի է, կոչեցեալ սուրբ լիցի ձեզ, զամենայն գործ մի՛ գործիցէք ի նմա. եւ որ աւր տասն է նորին ամսոյ եւթներորդի, նուիրեալ սուրբ լիցի ձեզ։ Խոնարհեցուցէք զանձինս ձեր յիններորդէ աւրէ ամսոյն երեկորեայ, եւ ամենայն ոք, որ ոչ խոնարհեսցի, սատակեսցի անձն այն ի ժողովրդենէ իւրմէ։ Եւ աւրն տասներորդ նուիրեալ սուրբ լիցի ձեզ, զի աւր քաւութեան է նա ձեզ. զամենայն գործ ի նմա մի՛ գործիցէք. շաբաթ շաբաթուց է հանգիստ. մատուսջիք պատարագս Տեառն քաւելով վասն ձեր. եւ որ աւր հնգետասան է նորին եւթներորդի ամսոյ, տաւն տաղաւարահարաց /17b/ կոչեցեալ սուրբ լիցի ձեզ. զամենայն գործ սպասաւորութեան մի գործիցէք ի նմա. ի խորանս բնակեսջիք շաբաթուց հանգիստ. մատուցէք պատարագս Տեառն զեւթն աւր. եւ աւրն եւթներորդ սուրբ կոչեսցի. շաբաթ հանգիստ. զամենայն գործ սպասաւորութեան մի գործիցէք ի նմա։ Զայս բնագիրն։

Արդ պապանձումն Զաքարիայի ճշմարիտ ի տասն թշրին ամսոյ է. զի նա է ամիս եւթներորդ. եւ այն է աւր քաւութեանն, յորում մտանէր քահանայապետն ի սրբութիւն սրբութեանցն մի անգամ ի տարւոջն, զոր եւ Պաւղոս վկայէ։ Բայց ի նմին աւուր մերձենալ Զաքարիայի առ կինն անպատշաճ էր. զի նա էր քահանայապետ տարւոյն. եւ մեծ տաւն տաղաւարահարացն առաջի կայր. եւ ամենայն Իսրայէլ անդ ժողովեալ էր. զեւթն աւր տաւնելոց էին զտաւն տաղաւարահարացն. եւ անմարթ էր քահանայապետին թողուլ զժողովուրդն եւ երթալ ի տուն իւր, զի բացեայ եւ ոչ յԵրուսաղէմ ունէր զբնակութիւն իւր. եւ վկայ ինձ սուրբ Աւետարանն է. քանզի գրեալ է այսպէս. Եւ ժողովուրդն ակն ունէր Զաքարիայի. եւ զարմանային ընդ յամել նորա ի տաճարին. եւ իբրեւ ել՝ ոչ կարէր խաւսել ընդ նոսա. եւ իմացան եթե տեսիլ ետես ի տաճարին. եւ նա նշանացի խաւսէր ընդ նոսա եւ կայր պապանձեալ։ Եւ եղեւ իբրեւ լցան աւուրք պաշտման նորա, գնաց ի տուն իւր. եւ յետ աւուրցն այնոցիկ յղացաւ Եղիսաբեթ կին նորա։ Ահա յայտնապէս ցուցանէ թե յետ կատարման աւուրցն տաւնականաց եղեւ մերձենալ /18a/ Զաքարիայի առ կին իւր։ Եւ վասն առաւել հաստատութեան բանիս, երկիցս կրկնէ եթե՝ կատարեալ զաւուրս պաշտմանն. եւ դարձեալ թե՝ յետ աւուրցն այնոցիկ. եւ ով ոք ոչ գիտէ զոյքս որք միտս ունին. եթե մինչ ժողովրդեանն հրամայէր սրբել եւ պատուել ոչ միայն զտաւնն, այղ եւ յաղագս տաւնին զամսամուտն, եւ զյառաջիկայ աւուրն զերեկոյ։ Ապա զիա՞րդ ի մէջ երկուց գլխաւոր տաւնիցն քահանայապետն թողոյր զժողովուրդն, եւ ի տուն երթեալ մերձենայր ի կինն. եւ կամ ի նոյն աւուր տաւնին։ Եւ արդ մի լիցի մեզ հակառակել եւ վիճաբանել ի ճարտարութիւն արուեստիս պանձալով, այղ ճշմարտութեանն հաւանեսցուք եւ աստուածայնւոց գրոց. որպէս եւ յայտնի իսկ եղեւ ի տասն թշրին ամսոյ պապանձումն Զաքարիայի. որ է ԻԷ սեպտեմբերի. եւ ի ԻԲ թշրին ամսոյ մերձաւորութիւն Զաքարիայի, եւ յղութիւն Եղիսաբեթի, եւ թուեալ զաւուրս վեց ամսոյն հարեւր ութսուն աւր, ցուցանէ ի վեշտասան նիսան ամսոյ, որ լինի վեց ապրիլի ըստ Հռովմայեցւոցն ուր եղեն աւետիք սրբոյ կուսին. եւ թուեալ տասնամսեայ աւուրս անդրանկածնի, կատարի երկերիւր եւթանասուն եւ վեց աւր ի քսան եւ մի տեբեթ ամսոյ, որ է վեց յունուարի ըստ հռովմայեցւոց։ Յայսմ կացցուք հաստատուն անխախտելի. եւ քաւ(եւ)մի լիցի մեզ յերկուս բաժանել, այղ ի միում աւուր արասցուք զծնունդն եւ զմկրտութիւնն. եւ զերկուցունցն ողջ պահելով զկարգս, հետեւեսցուք սրբոց առաքելոցն եւ երանելեաց հարցն որք ի Նիկիայ, եւ մերոց վարդապետացն։ Քանզի ոչ եթե չեհաս ի նոսա, եւ վասն այնր չ(ը)նկալան, այղ յառաջ քան զբազում ժամանակս եւ մերս եկն յաշխարհ. եւ ընկալեալ եղեւ որպէս յանգէտ /18b/ եղելոց ճշմարտութեանն. եւ հարուստ ամս ձգեալ մինչեւ ցերանելին Յոհան կաթողիկոսն որ ազգաւ Մանդակունի էր. եւ ապա նորա ի խնդիր եղեալ ճշմարտութեանն եւ քննեալ եւ հասու լիալ՝ թողուլ հրամայէ. յետ որոյ եւ մեք հետեւեսցուք. եւ յունաց զայս արասցուք պատասխանի, եթե մեք աշակերտք եմք սրբոց հարցն ձերոց որք ի Նիկիայ. եւ զոր ուսաք՝ հաստատուն ունիմք եւ ոչ թիւրեսցուք. դուք եթե ոչ զձերոց հարցն գնացէք զճանապարհ. թուի թե առ ձեզ կրեցան հրէիցն կիրք. որպէս նոքա զՇամրտացիսն ուսուցին. եւ շամրտացիքն զոր ուսանն՝ պահեցին, եւ դուք նոցա նմանիք. մեր ոչինչ վնաս է։

Բայց մեք հաստատագոյն եւս քան զշամրտացիսն եւ առաւել բարձրագոյնք եւ աստուածայինք. եւ առ ձեզ այղ ոչինիչ ունիմք պատասխանիս. զի ոչ հրամայէք գործ ճշմարտութեան, այղ միշտ իշխանութեան, բռնութեան եւ ճարտարութեան։

Գիտեմ սակաւս ի յունաց որք զայդ տաւնէին մինչեւ ի Յուստիանոս թագաւոր։ Եւ ի նմանէ հարկաւորեալք ամենեքեան ընկալան Երուսաղէմ, Հռովմ, Աղեքսանդր եւ ամենայն աշխարհ։ Բայց մեզ մի լիցի ի մարդկայնւոցս երկնչել յահէ, առաւել քան յաստուածայնւոյն եւ եթե հաճոյ թուեսցի ձեզ, զՅովբայն բարբառեցայց. եթէ մոլորեալ ինչ իցեմ, արարէք զիս խելամուտ. բայց նա՛ ուրեմն խոտան են բանք ճշմարտի. սակայն ոչ թիւրեսցուք ի ճանապարհէ հարցն։

Արդ այսուհետեւ յայտ արասցուք զանցնիւր ազգացն, եթե յորու՞մ ամսեան կամ ի քանի՞ աւուրցն լինի սուրբ Յայտնութիւնն։

/19a/ Առաջին յայտնութիւն ըստ Եբրայեցւոցն Տիբեթ ամսոյ, որ աւր ԻԱ է միշտ։

Երկրորդ յայտնութիւն ըստ ասորւոց Քանուն ամսոյ, որ Զ է միշտ։

Երրորդ յայտնութիւն ըստ արաբացւոց Արսոն ամսոյ՝ որ աւր ԻԱ է միշտ։

Չորրորդ յայտնութիւն ըստ եթիովպացւոց Թերաս ամսոյ որ աւր ԺԱ է միշտ։

Հինգերորդ յայտնութիւն ըստ եգիպտացւոց Տուբիլ ամսոյ որ աւր ԺԱ է միշտ։

Վեցերորդ յայտնութիւն ըստ մակեդովնացւոց Մակատրիոն ամսոյ որ աւր ԻԱ է միշտ։

Եւթներորդ յայտնութիւն ըստ յունաց Եւգինեոս ամսոյ որ աւր Զ է միշտ։

Ութերորդ յայտնութիւն ըստ հռովմայեցւոց յանուարի ամսոյ որ աւր Զ է միշտ։

Իններորդ յայտնութիւն ըստ հայոց փոփոխմամբ է ըստ չորից չորից ամաց. եւ եթե զիա՞րդ գիտելի է, եւ կամ ընդէ՞ր ոչ առկայացեալ ըստ այղոց ազգաց, յիւրում տեղւոջ պատմեցից ըստ կարգի տոմարին։ Բայց բազումք ասեն եթե աւր սրբոյ Յայտնութեանն ընդէ՞ր ոչ յայտնեցաւ, քան յորում աւուր դիպի եւ տաւնեմք. ես ասացից։ Աւանդութիւն ունիմք ի սրբոց հարցն վասն զի ի ք(ս)աներորդ աւուր ամսոյն պատահեցաւ, ի նոյն աւուր եւ տաւնեմք որոյ պատճառ է այս. զի տաւն սրբոյ Յայտնութեանս ոչ է հրէից, այղ քրիստոնէից միայն. եւ վասն զի ոչ ունէր պէտս զատուցանելոյ յումեքէ, ոչ հաստատեցաւ յեղանակի, եւ ոչ աւր նշանակեցաւ, այղ ի վերայ քանիաւնութեան ամսոյն ուրանաւր հանդիպեցաւն՝ /19b/ հաստատեցաւ։ Բայց ասացին ոմանք վասն աւուր սրբոյ Յայտնութեանն եթե յուրբաթու հանդիպեցաւ. վասն զի յուրբաթու եղեւ լինելութիւն առաջին մարդոյն. եւ ոմանք՝ ի շաբաթու։ Բայց ես հաւանեալ եմ սրբոյն Պողիկարպոսի. զի նա աշակերտ էր Յովաննու աւետարանչի, եւ ականջալուր ամենայն պատմութեանց փրկչին. եւ նա ասէ ի միաշաբաթւոջ դիպեալ ծննդեանն։ Եւ վայել էր իսկ յայնմ աւուր յորում եւ սկիզբն եղեւ արարածոց, եւ ամենայն փրկչականացն այս աւր նշանակեցաւ եթե եմուտ յաշխարհ ծննդեամբ, եւ զկուսութիւն ամբողջ պահելով։ Եւ եթե Յարութիւնն եւ վիմին կնքով մնալ, եւ եթե յառաջ քան զայն մուտն յԵրուսաղէմ յաւուրն արմաւինեաց. եւ եթե յետոյ էջք Հողւոյն յառաքեալսն։ Իսկ զաւր մկրտութեանն յետ երեսուն ամի ի նոյն քանիաւնութիւն ամսոյն ասաց հանդիպել յաւուր չորեքշաբաթւոջ։ Եւ խորհուրդ եւ աւրինակ ասէ զլինելութիւն արեգական յաւուրն չորրորդի։ Ի չորրորդ զաւակէն Իսրայեղի ծնաւ փրկիչն ըստ առաքելոյն թե՝ յազգէն Յուդայ ծագեաց տէր մեր։ Եւ վասն զի ի միում աւուր ամսոյն զերկոսեան տաւնեմք, անմարթ էր զաւրն յայտնել, վասն զի յայղ եւ յայղ աւուր դիպան. այղ ունիմք զքանիաւնութիւն ամսոյն, եւ շաբաթաւրեայ մաքրութեամբ պահովք պարկեշտանամք յառաջագոյն. եւ տաւնեմք յոր աւուր եւ պատահէ. եւ եաւթն աւր զկնի, զի ոչ ընդ ժամանակի եւ ընդ աւուրդ իշխանութեամբ փակի Աստուած, ըստ տերունեան ձայնին. թե տէր է որդի մարդոյ եւ շաբաթու։