Խումբ
աստեղատանցդ,
որ
անուանեալ
կոչին
կենդանատեսակք,
եթէ
յորո՞ց,
եւ
զինչ
իւրաքանչիւր
պատճառք
անուանցդ՝
գործ
աւելի
համարիմ
պատմել,
բայց
վասն
զի
ոչ
այլազգ
զորոշմունս
նոցա
կար/137a/եմ
առնել,
եւ
զյայտարարութիւնս
հարկաւորիմ
զնոյն
անուանս
յիշել՝
զոր
յետ
Քաղդէացւոցն
կոչեն
Յոյնք,
Հայք,
Պարսք։
Յոյնք՝
կռիոց,
Հայք՝
խոյ,
Պարսք՝
վարբաք։
Յոյնք՝
տաւրոս,
Հայք՝
ցուլ,
Պարսք՝
դաւ։
Յոյնք՝
դիդիմոս,
Հայք՝
երկրաւորի,
Պարսք՝
գուպաքար։
Սոքա
երեքեան
յեղանակ
գարնանային։
Եւ
դարձեալ՝
Յոյնք՝
կարկինոս,
Հայք՝
խեցգետի,
Պարսք՝
գոզընտ։
Յոյնք՝
լէաւնոս,
Հայք՝
առիւծ,
Պարսք՝
շեր։
Յոյնք՝
պառթնաս,
Հայք՝
կոյս,
Պարսք՝
գաւսիճադ։
Սոքա
երեքեան
ամառնային։
Յոյնք՝
զիւգաւս,
Հայք՝
կշիռ,
Պարսք՝
տրազուկ։
Յոյնք՝
սկորոպիոս,
Հայք՝
կարիճ,
Պարսք՝
գրեշգոմ։
Յոյնք՝
պաւկսուտիաւս,
Հայք՝
աղեղնաւոր,
Պարսք՝
նեմասպ։
Սոքա
երեքեան
յեղանակ
աշնանային։
Յոյնք՝
աղաւկերաւս,
Հայք՝
այծեղջիւր,
Պարսք՝
բզասար։
Յոյնք՝
իւդեռիքաւս,
Հայք՝
ջրհոս,
Պարսք՝
դոլ։
Յոյնք՝
իւքթիւս,
Հայք՝
ձուկն,
Պարսք՝
մահիկ։
Սոքա
երեքեան
եղանակ
ձմերային։
Երկոտասաներեքեան
սոքա
շարժին
չորիւք
տարբերությամբք՝
առ
ի
լինել
միոյ
տարեւոր
ժամանակի,
քանզի
տարածեալ
ունին
զերկինս
ամենայն,
կցեալ
զմի/317b/մեանց,
պատեալ
փորուածիւ։
Եւ
են
դոքա
ճանապարհ
արեգական
եւ
լուսնի
եւ
եւթանց
մոլորակացդ,
բերեն
յինքեանս
բարձրացուցանելով
եւ
խոնարհեցուցանելով,
մաւտեցուցանեն
ի
մեզ
եւ
հեռացուցանեն,
կատարեն
գիշերաւ
զտիւս
փոքրկացուցանելով
եւ
մեծացուցանելով.
եւ
առնեն
ջերմութիւն
եւ
ցրտութիւն,
խոնաւութիւն
եւ
երաշտութիւն,
եւ
իշխեն
փոփոխմանց
աւդոց
եւ
ժամանակաց։
Բայց
եթէ
Աստուածային
ինչ
հասանէ
հրաման,
փոփոխին
տարերց
բնութիւնք՝
թէ
արդեաւք
յողորմութիւն
կամ
ի
խրատ՝
որպէս
զի
լինել
ի
ձմեռնային
ժամանակի
ջերմութիւն,
կամ
յամարային
ցրտութիւն
եւ
ձիւնաբերութիւն,
եւ
շնչումն
սառնամանեաց՝
որ
է
արտաքոյ
բնութեան
ժամանակի,
գիտելի
նմա
միայնոյ։
Արդ
մեզ
գիտել,
զոր
սահմանեաց
Աստուած՝
զյեղանակս
չորից
ժամանակաց,
որպէս
տայր
քաջալերս
արդարոյն՝
յորժամ
ել
ի
տապանէն.
Յայսմ
հետէ
գարուն
եւ
ամառն
մի
դադարեսցեն՝
/318a/
որպէս
դադարեցին
յամի
ջուրցն
սաստկութեան։
Յակնարկելոյ
արարչին
խանգարումն
աւդոյն
լեալ՝
վասն
անբաւ
խոնաւայուզից։
Արդ՝
այն
նորա
Աստուածութեանն
են
ծանաւթք
եւ
անգէտք
ի
մարդկանէ.
իսկ
որ
բնական
բերմամբ
հրամայեցաւ
լինել,
այնմ
կարող
եմք
հասու
լինել,
որպէս
ուսաք
ի
բազմափորձութեանց
գիտութեամբ
զարդուդ,
ո՛չ
միայն
զեղանակս
չորից
ժամանակաց,
այլ
եւ
զանցնիւր
աստեղատանցդ
զամսական
իշխանութիւն,
եւ
բաւանդակութիւն
առանձնական
ընթացիցդ
յամս
բազումս,
ըստ
յոլովութեան
տարեաց
բոլորակին,
իւրաքանչիւր
շրջագայից,
նոյնպէս
եւ
զեւթանեցունց
մոլորակացդ
անուանելոց,
ոչ
միայն
յամս
եւ
յամիսս,
այլ
եւ
յաւուրս
շաբաթու՝
զանցնիւր
աստեղ
աւր
յայտնելով.
զոր
եւ
ես
ձեզ
նկատեմ
գրել
դիւրինս,
եւ
ոչ
դժուարահասանելիս՝
որպէս
զարտաքնոցն։
Արդ
կոչեցեալն
ի
նոցանէ
յընթացողաց
աստղ
եւթներեակն
է.
եւ
դրեալ
զաւուրս
շաբաթուց՝
հանյաւէն
յարեգակն,
այսինքն
միաշաբաթւոջն,
որպէս
եւ
ձաւնեալ
իսկ
է
հեթանոսաց
զաւուրս
շաբաթու՝
արեգական
եւ
լուսնի,
եւ
եւթանց
մոլորակացդ,
զոր
հարկաւորիմ
նոյն
անուամբ
յորջորջել,
զոր
կոչեն
Յոյնք,
Հայք
եւ
Պարսք։
Միաշաբաթ՝
էղէաւս,
արեգակն,
խորաշէտ։
Երկշաբաթ՝
սեղինաւս,
լուսին,
մանգ։
Երեքշաբաթ՝
առէս,
հրատ,
նարզ։
Չորեքշաբաթ՝
երմէս,
փայլածու,
կոճ։
Հինգշաբաթ՝
դաւս,
լուսնթագ,
տէրընջ։
Ուրբաթ՝
ափրոդիտէս,
լուսաբեր,
անհետբա։
Շաբաթ՝
կռոնոս,
երեւակ,
զրուան։
Ասեն
հեթանոսք
ի
սոցանէ
զոմանս
բարերարս
եւ
զոմանս
թշուառացուցիչս,
որպէս
խնդրեն
տանուտէրութիւնս։
/318b/
Առէս
աստեղ,
որ
է
երեքշաբաթ,
զոր
ասեն
ոչ
բարիոք
ճանապարհորդել
կամ
առնել
սկիզբն
գործոյ։
Նմանապէս
զտանուտէրութիւն
կռաւնոս
աստեղ,
որ
է
շաբաթ,
զոր
ասեն
ամենայն
թշուառութեան
պատճառ։
Բայց
մեզ
քաւ
եւ
մի՛
լիցի
զաւուրս
խտրել,
վասնզի
ի
բարիս
ստեղծ
Աստուած.
եւ
ո՞ր
աւր
բարի
իցէ
քան
զերեքշաբաթն,
որ
է
ըստ
թուոյ
Երրորդութեանն,
եւ
երկիցս
ի
Տեառնէ
լսեաց
յարարչութեանն՝
թէ
բարի
է։
Կամ
զի՞նչ
քան
զաւրն
շաբաթու
բարի
է,
զոր
Աստուած
սրբեաց,
եւ
աւրհնեաց
եւ
հրամայեաց
ի
նմա
հանգիստ
եւ
թողութիւն։
Քանզի
բոլոր
ինչ
մատակարարելոց
է
արեգակն
եւ
լուսին.
եւ
որ
ինչ
յորոց
երկրի
են,
առանց
ընթակացս
այսոցիկ
են։
Կարեւոր
է
ուսուցանել
զարեգակնայինն
եւ
զլուսնային
առանձնաւորութիւնն,
որ
եւ
զինչ
վիճակեալ
է։
Քանզի
արեգակն
վիճակեցաւ
զտիւն,
եւ
զարական
կենդանատեսակսն
եւ
զարեւելեայ
ծագումնն։
Եւ
ընծայաբերս
ունի
զերեւակին
եւ
զլուսնթագին
աստղ։
Եւ
լուսին
հաւասար
գիշերոյ,
եւ
իգական
կենդանատեսակացս,
եւ
արեւմտական
ծագմանն.
եւ
ընծայաբերս
ունի
զհրատին
եւ
զլուսաբերին
աստղ։
Փայլածուն
հասարակաց
բնութեամբ
գոլով
եւ
ընդ
արեգական
յարեւելական
ծագմանն
կոյս
հրճուելով։
Իսկ
լուսին
ի
յարեւմտականն
կոյս,
նաեւ
հասարակ
իսկ
բնութեամբ
վիճակել,
եւ
ընդ
բարերարսն
բարերար
եւ
ընդ
խարդախսն
խարդախ։
Իսկ
բարերար
աստեղքն
են՝
լուսն/319a/թագ,
լուսաբեր.
եւ
խարդախք՝
երեւակ,
հրատ։
Վասն
երեւակին՝
առաւել
ցրտութիւն
ունելոյ,
եւ
հրատին՝
առաւել
ջերմութիւն։
Իսկ
փայլածուն
հասարակաց
բնութիւն.
բայց
խնդիրսն
ընդ
տունջենային
ծնելութիւնն։
Արեգակն,
լուսնթագ
եւ
երեւակ՝
յարական
կենդանակերպսն
իշխելով,
մանաւանդ
լուսնթագ
եւ
երեւակ
յարեւելեաց
ծագման
գոլով։
Իսկ
ի
գիշերային
ծնելութիւնսն
լուսին,
հրատ,
լուսաբեր՝
արեւմտական
ծագմանն.
զիգական
կենդանատեսակսն
ունելով
լուսնի
վասն
ծննդաբերութեան
ասացեալ
երկուց
աստեղացս
այսոցիկ։
