Անձրեւոտ օրեր

ՊԱՆԴՈԿ ՈՎԱՍԻՍ

Բաբգէն Պոտոսեանին

Օր մը բարեկամուհիիս կ՚ընկերակցէի դէպի իր աշխատանոցը։ Գորշ ու տխուր օր մըն էր։ Վեցերորդ Թաղամասի փողոցներէն մէկուն մէջ էինք։ Հակառակ շատ բանուկ փողոց մը ըլլալուն, հինաւուրց ծուռ ու մուռ շէնքերու գորշութիւնը տրտում տպաւորութիւն մը կը ձգէր անցորդին վրայ։ Դարերու անձրեւն ու փոշին մաշեցուցեր էին պատերը։ Պատմութեան հին յուշեր՝ խարխուլ ծեփերու ծուէններէն կախուած կը մնային, անտեսանելի չղջիկներու պէս։

Նեղ մայթին եզերքը, մէկէն կանգ առաւ բարեկամուհիս, ու «պաչիկ մը տուր» ըսաւ։ Ա՜հ, բարեկամուհիիս համբուրուելու այդ սովորութիւնը իրա՛ւ է թէ փարիզուհիին մասնայատուկ բան մըն է, բայց եւ այնպէս ինք հասցուցած է զայն ծայրայեղ աստիճանի մը։ Կատարեալ տատրակ մը՝ բարեկամուհիս։ Կարճ կապելու համար, պիտի խոստովանիմ անմիջապէս թէ այնքան ալ անհաճոյ բան մը չէր ինծի համար՝ գոհացում տալ իրեն, ամէն անգամ, որ «պաչիկ մը տուր» ըսելով, կարմիր շրթունքները ամփոփած՝ ինծի կ՚երկարէր իր սիրուն դէմքը։ Այնպէս որ, շրթունքներս մեքենաբար մօտեցուցի իր բերանին եւ, նոյն պահուն, դիմացի շէնքին դրան վրայ կարդացի «Պանդոկ Ովասիս» բառերը։

Ձախ կողմի մայթին վրայ էինք։ Բարեկամուհիս աջ կողմս էր։ Երբ իրեն դարձայ, համբոյր մը դրոշմելու համար իր շրթունքներուն կազմած մատնոցին վրայ, շիփ֊շիտակ դիմացս էր պանդոկը։

Խոշոր գիրերով այդ բառերը, ամէն բանէ առաջ, զարմանք մը տուին ինծի։ Պատճառը չեմ գիտեր։ Ամէն պարագայի, անմիջական դեր մը չունեցան անոնք։ Կրնամ ըսել թէ մոռցած էի, բացի քանի մը կցկտուր պատկերներէ, որոնք իրարու զուգորդուելով միտքիս յատակը կ՚իջնէին, մրուրի նման։

Փողոցը ճամբուս վրան էր։ Գրեթէ ամէն օր կ՚անցնէի հոնկէ։ Երբեք սակայն մասնաւորապէս ուշադրութիւնս չէր գրաւած «ովասիս» պանդոկը։ Համբոյրէն վերջն էր, որ սկսած էի աչք մը նետել վրան, քովէն անցած ատենս։ Ինչպէ՞ս նկատի առած չէի «ովասիս» պանդոկը։ Հոդ էր, կը խորհիմ, զարմանքիս պատճառը։ Գորշ փողոցին մէջ՝ միակ ծիծղուն շէնքը։ Ճերմակ ներկուած, մաքուր պատուհաններով՝ ուրկէ հորիզոնագոյն վարագոյրներ կախուած էին։ Իրական ովասիս մը՝ հնութեան այս գորշութեան մէջ։ Պանդոկին երեսը, վերէն վար, ողողուած էր վառ լոյսով մը, անձրեւէն ետք փայլող արեւի լոյսին պէս, որ ջինջ է, միապաղաղ եւ հոգեպարար։ Այդ լոյսը ունէր ինքնայատուկ առաքինութիւն մը։ Փոխանակ դուրսէն եկած ըլլալու, կը թուէր թէ ան ուղղակի պատերու կիրին սպիտակութենէն կը բխէր ու խորունկ խաղաղութիւն մը կուտար հոգիիդ։

Անշուշտ, ովասիսի գաղափարն ալ լրացուցիչ բան մը ունէր պանդոկին արտաքին տեսքին վրայ, բայց կասկածամտութիւնս սկսաւ քիչ քիչ չարափոխել այդ գեղեցիկ երեւոյթը։ Ուրիշ ի՞նչ կրնար ըլլալ, եթէ ոչ խաղաղ պանդոկ մը՝ ուր մարդիկ օրուան մը աշխատանքէն ետք իրենց յոգնած մարմինը հանգչեցնելու կը բերեն, իրիկունէ իրիկուն։ Միայն թէ, երեւակայութիւնս, համբոյրին պատուհանէն դիտուած այդ պանդոկը բնակեցուց պղտոր պատմութիւններով։ Եւ ասիկա՝ քիչ֊քիչ, հատուած առ հատուած, կարծես չխրտչեցնելու համար առողջ եւ բնականոն մտածումս, դիմելով, զարտուղի գիծով մը, դէպի իր նպատակը, մինչեւ որ անխուսափելի եւ անփոխարինելի տենչանքի մը ստիպումը դրաւ ներսիդիս։

Ա՛լ դիմադրէ, եթէ կրնա։

Ամէն անգամ երբ այնտեղէն կ՚անցնէի, աչքերս խոշոր կը բացուէին, ու մէկը կը փնտռէի դրան առջեւ կամ պատուհանին մէջ։ Ոչ ոք։ Ինչո՞ւ այդ խորհրդաւոր ամայութիւնը։ Ի՞նչ կար։ Ո՞ւր էին բնակիչները։ Բաց դուռ մը փողոցին վրայ, ու վերեւը՝ ծանօթ արձանագրութիւնը՝ Պանդոկ Ովասիս։ Մաքրամաքուր, լուսեղէն պատերը՝ հեշտալի գոհունակութիւն մը կ՚ընծայէին նայուածքիս։ Բայց, խորունկ նրբանցքին մէջ ոչ մէկ շարժում։ Միայն մութը փռուեր էր հոն, տարածուելով մինչեւ խորքը, ուրկէ ի զուր յայտնութիւն մը կը սպասէի։ Արդեօք, խորհեցայ օր մը, սիրուհիիս պարտադիր համբոյրներուն անզգալաբար ինծի առթած թաքուն ընդվզո՞ւմն էր, որ խորշանքս փոխադրած էր «ովասիս»ին մէջ, չկարենալով, իմ քաղցրաբարոյ նկարագիրովս, դիմադրել սիրուհիիս առինքնող ժպիտներուն։ Ու հիմա վէրք մը կար, որ կը բացուէր սիրտիս վրայ։ Բժիշկին պէս որ մատը վէրքին կը տանի քննելու համար, օր մըն ալ, պայուսակը ձեռքս, «Ովասիս» պանդոկին դռնէն ներս մտայ, այն համոզումով թէ հոն քրէական դէպք մը կը սպասէր ինծի։

Երբ ներս մտայ նեղ ու երկար նրբանցքէն, տեսողութիւնս արթնցաւ։ Խարխափումով յառաջացայ, ձեռքս պատերուն քսքսելով ու ոտքերովս գետինը քերելով, կոյրի մը պէս։ Յանկարծ, խորքին մէջ պաղ լոյս մը երեւաց։ Սիրտս սարսռաց։ Տասը վայրկեան մը անցաւ, մինչեւ որ մարդ էակի մը հանդիպեցայ։ Արդէն կասկածելի կլիմայի մը գրգռիչ զգայութիւնը ամփոփուած էր մորթիս տակ։ Ոճիրի մը պահին նախորդող գինովութիւնը ունէի։

Ատենօք բարեկամ մը պատմած էր ինծի թէ Սպանիացիները վատառողջ հետաքրքրութեամբ մըն է, որ կը վազեն ոճիրի մը վայրը, կամ մեռելաթաղումի մը։ Այդ պաղ ու վտիտ լոյսին մէջ զգացած հեշտանքս սարսռացուց զիս, եւ միեւնոյն ատեն վախ մը ունեցայ ինքնիրմէս, որովհետեւ ես իմ ճանչցածէս տարբեր մէկն էի։

Պանդոկապետը ինծի սենեակ մը տուաւ։ Օր մը, երկու օր, երեք օր փակուած մնացի սենեակիս մէջ, սպասելով, որ դէպքը տեղի ունենար, դէպքը՝ որ տեղի չէր ունենար։ Սպասումիս հետ կ՚աճէր նաեւ անհամբերութիւնս։ Ականջներս լարած էի շարունակ սենեակիս դրան, պղտոր աղմուկներու հետամուտ։ Գիշերները աչքերս չէի կրնար խփել։ Գանկիս մէջ նախագուշակ աղմուկներ կը յառաջանային, կը բարձրանային, տարածուելով միշտ հեռուները, հինգ յարկնոց նեղ սանդուխներէն վեր, բայց ոչ մէկ աղմուկ՝ դրանս ետեւ։

Գիշեր մըն ալ դուռս բացի։ Մտիկ ըրի սանդուխներուն խոր վիրապէն վեր ու վար։ Լռութիւնը հոն հաստատուեր էր դարերու հետ կնքուած դաշինքով մը, հին ու խոնաւ պատերուն մէջ, որոնք պանդոկին կուտային ջրային կեանքի մը տպաւորութիւնը։

Գիշերը խաղաղ էր, արդար մարդոց վաստկած արդար նինջովը օրօրուն։ Բայց սպասումս կը սաստկանար, կը զայրանար, ու վիզս կը ցցուէր պոռալու համար։ Ու պոռացի։ Այո՛, յանկարծ պոռացի։ Ինքզինքս վար ձգեցի՝ աղիողորմ աղաղակ մը արձակելով։ Դուռերը բացուեցան իրարու ետեւէ։ Դրացիները եկան հաւաքուեցան գլխուս վերեւ։ Պանդոկապետը ինքն ալ եկաւ, ու զիս առաջնորդեցին սենեակս, պառկեցուցին անկողինիս վրայ։

Անձկագին ձիգով մը հասկցուցի թէ ոտքս դարձած էր։ Սակայն ալքոլով շփել ոտքիս կոճիկը։

—Ա՜հ, կը մրթմրթայի քիթիս տակէն, մինչդեռ անոնք կը շարունակէին իրենց հոգածութիւնը։ Ոմանք այնքան ահաբեկած դէմք մը ունէին, որ կարծես պատահարը իրենց գլխուն եկած ըլլար։— Ա՜հ, կը պոռայի, այն անիծեալ ուրուականը … եթէ ուրուականին հետ դէմ դիմաց եկած չըլլայի …։ Այս ի՜նչ զարմանալի բաներ կ՚անցնին կը դառնան այս պանդոկին մէջ …։

Բոլորը մէկանց դադրեցուցին գործողութիւնը։ Պանդոկապետը ոտքի ելաւ։ Բարկութիւնը չէր կրնար բաւարար տեղ գտնել դէմքին վրայ, բայց եւ այնպէս, այնքան հանդարտեցաւ, որքան որ կարելի է պանդոկապետի մը համար, ու վկայ բռնելով ներկաները, ըսաւ.

—Բայց, պարոն, սխալմունք կայ, դուք անպայման երազ էք տեսած։ Իմ տանս չափ խաղաղ տուն չկայ ամբողջ թաղին մէջ։ Իրական ովասիս մըն է հոս։ Բոլորը՝ աշխատաւոր, խաղաղասէր մարդիկ են այստեղ բնակողները, ցերեկը՝ գործի, գիշերը՝ կանուխէն անկողին։ Բնաւ բան չի պատահիր հոս։ Բնա՛ւ։

Ահա այդ վերջին բառն էր անհրաժեշտը — Բնա՛ւ։ Ազատաբար կանչի մը պէս ան իջաւ հոգիիս մէջ, բացաւ պատուհանները, օդն ու արեւը մտան ներս։

Առաւօտուն, պայուսակը ձեռքս, սուտ կաղ ձեւանալով, դուրս ելայ «Ովասիս» պանդոկէն։ Դիմացի մայթին վրայ կանգ առի, ճիշդ այն տեղը՝ ուր բարեկամուհիս ինձմէ համբոյր մը ուզած էր։ Երբ ետ դարձայ ու նայուածքս ուղղեցի պանդոկին, ստուերէ վարագոյր մը վար ինկաւ անոր վրայէն։ Այն ատեն, աչքերուս առջեւ պարզուեցաւ իրականութիւնը իր ամբողջ մերկութեամբ։ Խանձուած սպիտակութիւն մը ունէր պանդոկին արտաքին մասը։ Գորշ ու աղտոտ էին պատերն ու պատուհանները, բորոտի ճանկռտուած մարմին մը՝ որ ոչ մէկ բանով կը զանազանուէր փողոցին միւս շէնքերէն։ Մայթին վրայ ծուլօրէն յօրանջող դուռը սրտաճմլիկ խեղճութիւն մը կը զգացնէր։ Դրան վրայի գրութիւնը ոչինչ ունէր գրաւիչ։ Հասարակ բառեր՝ «Պանդոկ Ովասիս»։

Նոյն իրիկունը, զարնուեցաւ բնակարանիս դուռը։ Բարեկամուհիս էր։ Ներս մտաւ, ինծի այնպէս թուեցաւ թէ ան իր առաջին ժամադրութեան կու գար։ Յուզումնալից խանդաղատանքով մը մօտեցայ իրեն, գրկեցի եւ համբուրեցի զինք։ Այդ համբոյրը ինծի յիշեցուց միւսը, այն զոր ինք պարտադրած էր ինծի, մայթին եզերքը։ Նոյն պահուն ամէն ինչ պարզուեցաւ։ Հասկցայ թէ ինչո՛ւ համար այդ դէպքերը պատահեցան։ Բայց ինչպէ՞ս կարելի եղած էր դադրիլ սիրելէ բարեկամուհիիս պէս քաղցր ու փափուկ էակ մը։

Այդպէս է ամէն սէր։ Կը ծնի պատահմամբ, կը ծերանայ ու կը մեռնի առօրեայէն։ Բայց փիւնիկի մը պէս կը վերածնի, ի՛ր իսկ մոխիրէն, «ովասիս» պանդոկներուն մէջ։