Գիրք պատմութեանց

ՎԱՍՆ ՀԱԿԱՌԱԿՈՒԹԵԱՆ ՍԱՀԱԿ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍԻՆ, ԶՈՐ ԱՐԱՐ ԸՆԴ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ԵՒ ԸՆԴ ՄՈՎՍԷՍ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍԻՆ

Յետ փախստեան Սահակ կաթուղիկոսին յաշխարհ տէրութեան Օսմանցւոց, մեռաւ թագաւորն Պարսից Շահաբաս՝ որ զհարիւր թուման մուղադայն եդեալ էր ի վերայ կաթուղիկոսացն, եւ փոխանակ Շահաբասին թագաւորեաց թոռն նորին Շահսէֆի։

Իսկ ազգն Հայոց ամենեքեան՝ արեւելեանք եւ արեւմտեանք, հանապազ հեծէին, եւ երկնէին եւ յոգւոց հանէին վասն հարիւր թուման մուղադային, որ ի տարապարտուց եդաւ ի վերայ աթոռոյն, զի սուգ անմխիթար եւ տրտմութիւն անփարատելի կայր ի վերայ ամենեցուն, եւ միահաղոյն տրտմութեամբ զգածեալ ի տարակուսի կային, եւ որքան մտածէին, ո՛չ կարէին գտանել թէ որով հնարիւք բարձցեն զայսպիսի ծանր եւ զստուար լուծս ի պարանոցէ աթոռոյն։ Եւ ի խնամոցն Աստուծոյ գտին ժամանակս զայս, յորժամ թագաւորեաց Շահսէֆին, քանզի նոր թագաւոր էր եւ մանուկ տիօք. եւ ամենայն նախարարքն եւ իշխանքն՝ որք կային ի դուռն նորա, ճանաչէին ի քրիստոնէից զարս երեւելիս, եւ մանաւանդ զխօջայ Նազարն՝ որ նախապատիւ էր քան զամենեսեան. զոր եւ այս խօջայ Նազարս գրէ ի Սպահանայ առ Մովսէս վարդապետն, եւ փայեկաւ հասուցանէ ի նա՝ որ էր ի սուրբ Էջմիածին յայնժամ, գալ փութանակի ի դուռն արքային, զի թերեւս հնարեսցեն բառնալ զհարիւր թուման մուղադայն։

Յայնժամ Մովսէս վարդապետն աճապարեալ եհաս ի Սպահան, եւ միջնորդութեամբ խօջայ Նազարիս բազում գանձս ծախեալ, եւ յոգնակի աշխատութիւնս կրեալ, հազիւ թէ կարացին բառնալ զհարիւր թուման մուղադայն, որ ծանր բեռն անկաւ ի վերայ կաթուղիկոսարանին՝ զի Շահսէֆին հրամայեաց եւ գիր ետ թէ՝ անցայ ի հարիւր թուման մուղադայէն։

Յետ այսորիկ քրիստոնեայքն խնդրեցին ի Շահսէֆի թագաւորէն վասն Մովսէս վարդապետին հրաման կաթուղիկոսութեան, եւ շահն ետ զհրաման եւ թուղթ կաթուղիկոսութեան Մովսէս վարդապետին։ Ապա ամենայն ազգն Հայոց, որք յարեւելս եւ յարեւմուտս կային՝ միաբանեցան թղթով եւ բանիւ, եւ արարին զՄովսէս վարդապետն կաթուղիկոս, եւ հաստատեցին ի սուրբ Աթոռն Էջմիածին։

Իսկ չարն սատանայ՝ զՄովսէս վարդապետի կաթուղիկոսութիւնն ծանր թուեցոյց ի սիրտ Սահակ կաթուղիկոսին, զի համարէր ի սրտի իւրում, թէ Մովսէսն առանց իրաւանց, հնարիւք իմն եհան զաթոռն եւ զկաթուղիկոսութիւնն ի ձեռանէ իմմէ, եւ յինքն կորզեալ ընկալաւ զերկոսեանն. եւ հանապազօր նախանձ կրեալ ի սրտի իւրում, վասն որոյ սկսաւ նախանձախնդիր լինել։

Եւ Մովսէս վարդապետն, որ եղեւ կաթուղիկոս, ունէր միաբանս եւ աշակերտս բազումս, եւ վասն նորոգութեան սրբոյ Էջմիածնի՝ որ նոր էր սկսեալ, առաքեաց զաշակերտսն իւր ի նուիրակութիւն՝ զի բերցեն ինչս յօժանդակութիւն նորոգման սուրբ Աթոռոյն Էջմիածնի։ Եւ Փիլիպպոս վարդապետն՝ որ էր եւ սա մի յաշակերտացն Մովսիսի, որոյ հրամանաւ գնաց ի նուիրակութիւն յԱրզրում եւ ի Բաղէշ եւ ի Վան, եւ մինչ էր Փիլիպպոս վարդապետն ի Վան քաղաքի, գտաւ անդ եւ Սահակ կաթուղիկոսն՝ որ շրջագայէր այսր եւ անդր, եւ դեռ նոր սկսեալ էր յսկիզբն գործոց հակառակութեան եւ Փիլիպպոս վարդապետն եւ երեւելի արքն՝ որք ի Վան քաղաքին կային, որ էր Խանենց խօջայ Ամիրխանն, եւ խօջայ Թումէն. այլ եւ խօջայ Շիրաքն, եւ խօջայ Միրաքն, եւ խօջայ Փօլատն, եւ խօջայ Սարուխանն, եւ այլք բազումք, խօսեցան ընդ Սահակ կաթուղիկոսին, զի զհակառակութիւն եւ զխռովութիւնն թողցէ, եւ մի՛ ի դրունս այլազգեաց դեգերելով ցրուեսցէ զինչս քրիստոնէից։ Եւ Փիլիպպոս վարդապետն համակամութեամբ դոլվաթաւորացն միաբանեալ յանձն առին՝ որ ի սուրբ Էջմիածնէ տացեն ի տարին զերիս հարիւր ղուռուշս յամենայն ամի անխափան Սահակ կաթուղիկոսին, որքան ինքն կենդանի է՝ ի պէտս ծախուց իւրոց կարեաց. եւ զՂուռուպաշայ վանքն իւրովք մտիւքն ետուն նմա, զի անդէն նստեալ կացցէ ի խաղաղութեան. եւ թէպէտ Փիլիպպոս վարդապետն եւ խօջաներն ի բազում աւուրս բազմակի խօսեցան զխաղաղութիւն, այլ Սահակ կաթուղիկոսն ոչ հաճեցաւ եւ ոչ դարձաւ ի չար դիտաւորութեանց խորհրդոց իւրոց, այլ գնաց ի դուռն վէզիրին՝ առ ի կատարել զխորհուրդս սրտի իւրոյ։

Մինչ շրջէր Սահակն ի մէջ ազգին Հայոց՝ որք կային ընդ իշխանութեամբն Օսմանցւոց, այսր եւ անդր յաշխարհս եւ ի քաղաքս, զարս ոմանս ի վարդապետաց եւ յեպիսկոպոսաց եգիտ իւրոց խորհրդոցն կամակից. յորոց մի էր եւ Պօղոս անուն վարդապետ ոմն, որ էր ի Սսայ կաթուղիկոսարանէն՝ եղբօրորդի Յովհաննէս կաթուղիկոսին Սսայ. թէպէտ յոլովք կային չարի խորհրդեանն համախոհք, այլ կատարիչք չար գործոյն սոքա երկոքեանս էին, Սահակ կաթուղիկոսն եւ Պօղոս վարդապետն։

Եւ Պօղոս վարդապետն գնաց ի մեծ քաղաքն Կոստանդնուպօլիս առ Զաքարիա վարդապետն, եւ էր Զաքարիա վարդապետս յերկրէն Վասպուրականի՝ եւ էր յայսմ ժամանակի առաջնորդ ազգին Հայոց՝ որք կային ի Կոստանդնուպօլիս, զի անուամբ պատրիարգութեան՝ եւ թագաւորական մուղադայիւ եւ հրամանաւ նստեալ էր առաջնորդ ի Կոստանդնուպօլիս։ Եւ էր սա յոյժ ներհակ Մովսէս կաթուղիկոսին, եւ ձեռնտու եւ օգնական Սահակ կաթուղիկոսին, վասն որոյ գրեաց արզայ, եւ մատոյց առաջի թագաւորին Սուլթան Մուրատի, որ ի նմին աւուրսն ի Կոստանդնուպօլիս էր. «Խնդիրք մեր, հայազուն քրիստոնէիցս, այս է ի թագաւորէն, զի շնորհեսցէ հրաման կաթուղիկոսութեան Սահակ կաթուղիկոսին, զի հովուեսցէ մերովք օրինօք զամենայն քրիստոնեայս՝ որք իցեն ազգաւ հայ, որք կան ընդ իշխանութեամբ ինքնակալ թագաւորութեանդ Օսմանցւոցե։ Եւ թագաւորն ետ հրաման եւ թուղթ կաթուղիկոսութեան Սահակին, որպէս եւ խնդրեաց Զաքարիա վարդապետն, եւ զայս թուղթ իշխանութեան՝ Զաքարիա վարդապետն ետ ցՊօղոս վարդապետն, եւ առաքեաց առ Սահակ կաթուղիկոսն, եւ պատուիրեաց ոչ թուլանալ եւ ոչ կասուլ ի չար դիտաւորութեանցն, այլ ջանալ եւ աշխատել մինչեւ ցկատարումն։ Եւ ի ժամանակիս՝ յորում զայս թուղթս եհան Զաքարիա վարդապետն ի թագաւորէն, ոչ էր անդ առ թագաւորն թագաւորի մեծ վէզիրն, որում անունն էր Խոսրով փաշայ, այր բազմահանճար եւ խրոխտ իշխան, եւ բնաւ ոչ էր տեղեակ վէզիրն այսմ գործոյ. եւ որպէս յայտ է ամենեցուն՝ զի կարգ եւ սահմանք է Օսմանցւոց, զի զամենայն գործ եւ զորպիսութիւն ազգաց եւ ազանց, իշխանաց եւ պետաց, կողմնակալաց եւ կուսակալաց վէզիրն հոգայ, տայ եւ առնու, որոյ սակս եւ կարգեալ է, եւ սոքա զանց արարեալ զվէզիրաւն, եւ առ թագաւորն գնացեալ առին հրաման կաթուղիկոսութեան։ Եւ այնու թղթովն Սահակ կաթուղիկոսն եւ Պօղոս վարդապետն եկին ի քաղաքն Տիգրանակերտ՝ որ է Ամիթ՝ առ մեծ վէզիրն Խոսրով փաշայ, զի ի նմանէ եւս առցեն հրաման եւ թուղթ կաթուղիկոսութեան։

Իսկ բարեպաշտ քրիստոնեայքն՝ որք յազգէն Հայոց բնակեալ էին ի քաղաքն Ամիթ, որ էր խօջայ Երեմիայն, եւ խօջայ Մախսուտն, եւ Վանեցի խօջայ Ռօհիջանն, որ էր այս վէզիրիս քուրքչի պաշի եւ հաւատարիմ եւ հաճոյական սպասաւոր առաջի նորա։ Այլ եւ Բարսեղ վարդապետն, որ էր նոյն քաղաքին առաջնորդ, եւ էր սա բարեկամ սուրբ Էջմիածնի եւ Մովսէս կաթուղիկոսին, քանզի եւ սա յաշակերտաց Սրապիոն կաթուղիկոսին էր, վասն որոյ եւ յիշեցաք ի ճառի Սրապիոնին։ Եւ այլ եւս դօլվաթաւորք եւ վարդապետք բազումք ժողովեցան ի Ամիթ քաղաք ի կողմանէ սուրբ Էջմիածնի՝ եւ ջանային խափանել զՍահակ կաթուղիկոսի չար դիտաւորութիւնն։

Վասն զի Սահակ կաթուղիկոսն եւ ամենայն համախոհքն իւր սահմանեալ էին ի մէջ իւրեանց, թէ Սահակ կաթուղիկոսն առցէ զիշխանութիւն կաթուղիկոսութեան ի վէզիրէն, եւ գնացեալ ի Մշու սուրբ Կարապետն՝ իւր աթոռ կալեալ անդ նստցի, եւ անդ օրհնեսցէ մեռոն, եւ անտի առաքեալ բաժանեսցէ յազգս Հայոց, որք կան ընդ իշխանութեամբն Օսմանցւոց, եւ զվաղեմի սահմանեալ զթեմն եւ զվիճակն սուրբ Էջմիածնի հատեալ շորթեսցէ յինքն, եւ ընդ իւրով իշխանութեամբ գրաւեսցէ բռնութեամբ թագաւորական իշխանութեան. եւ խափանեսցէ զնուիրակն եւ զիշխանութիւն սուրբ Աթոռոյն Էջմիածնի։

Իսկ քրիստոնեայք ամենեքեան՝ թէ եկեղեցականք եւ թէ աշխարհականք ի բազում աւուրս գնային առ Սահակ կաթուղիկոսն, աղաչէին եւ խնդրէին, մի մատներ զտառապեալ ազգս Հայոց ի բերան այլազգի բռնաւորաց՝ եւ մարդադէմ գազանաց։ Եւ խոստացան Սահակ կաթուղիկոսին, թէ ի քաղաքաց կամ ի վանօրէից որում եւ հաճեսցի՝ ինքեան լիցի թեմօք եւ վիճակօք, որքան ինքն կենդանի իցէ. եւ նուիրակ Էջմիածնի մի մտցէ ի նա, այլ եւ ընդ սմին հանապազ յամենայն ամի ի տարին հինգ հարիւր ղուռուշ Էջմիածնի նստողն տայ Սահակ կաթուղիկոսին վասն իւր օր աւուր խարջին։ Արդ այսպէս եւ ըստ այսմ օրինակի բազմակի եւ յոլովակի՝ գուն գործեալ հնարեցան, եւ մաղթէին գալ ի խաղաղութիւն Սահակ կաթուղիկոսն եւ Պօղոս վարդապետն, եւ նոքա ոչ եկին։

Եւ Մովսէս կաթուղիկոսն՝ որ յԷջմիածինն էր, եւ Փիլիպպոս վարդապետն՝ որ տակաւին ի Վան էր, սոքա եւս յիւրաքանչիւր տեղեաց գրեցին թուղթ մաղթանաց առ Սահակ կաթուղիկոսն, եւ երեւելի արամբք առաքեցին՝ զի դադարումն արասցէ խռովական գործոյն։ Եւ այլ եւս թուղթ առ բարեկամս իւրեանց, որպէս թէ համոզել զՍահակն ի խաղաղութիւն եւ կատարել զհաճոյս կամաց նորա, զինչ եւ խնդրեսցէ։

Իսկ Սահակ կաթուղիկոսն եւ Պօղոս վարդապետն բնաւին ոչ եղեն ունկնդիրք, այլ գրեցին արզայ յիւրեանց կողմանէ եւ միջնորդութեամբ Եաղուբ փաշային հասուցին ի ձեռն վէզիրին, եւ գոյացութիւն բանի արզային էր ըստ այսմ օրինակի. «Յայտ լիցի մեծի եւ անպարտելի տէրութեան հզօրիդ, խնդրեմք զի շնորհեսցես մեզ զիշխանութիւն կաթուղիկոսութեան ազգին Հայոց, եթէ լիցի այս բան հաճոյ կամաց վեհիդ՝ եւ արժանացուսցես զմեզ այսմ սպասաւորութեան, մեք յաւելումք ի գանձարանն արքունի ամ յամէ իւրաքանչիւր տարւոջ ԺՌ. ղուռուշ, որ ամ յամէ տամք։ Նաեւ յաղագս այսմ գործոյ ի թագաւորէն եւս խնդրեցաք թուղթ հրամանի եւ նա պարգեւեաց, զոր ահաւասիկ ունիմք առ մեզ. եւ արդ՝ ի քումմէ մեծութենէ եւս խնդրեմք, զի հաստատուն լիցի գործս մեր քոյով հովանաւորութեամբնե։ Զայս թուղթս արզայի Եաղուբ փաշայն մատոյց առաջի վէզիրին. եւ վէզիրն ընթերցաւ եւ մտօքն հաւանեցաւ, բայց բանիւ ինչ ոչ ասաց։

Եւ յայլում աւուր՝ արքն, որք ի կողմանէ Էջմիածնի էին, նոքա եւս գրեցին արզայ եւ մատուցին վէզիրին ի պատշաճ ժամու, եւ գոյացութիւն բանից արզային էր այս. «Խնդրեմք յաշխարհաշէն եւ ի խաղաղարար տէրութենէ հզօրիդ՝ զի մի մատնեսցես զաղքատ եւ զտառապեալ ժողովուրդս ի ձեռս դոցա, զի դոքա վասն փառամոլութեան եւ ագահութեան իւրեանց մատնեն զողորմելի ռիաթն ի ներքոյ ծանր հարկի, որ է ժողովրդեանն մեծ սիթամ եւ գործողացն մեղքե։ Եւ յետ ընթերցման արզայիս՝ պատասխանեալ է վէզիրն արանցն մատուցանողաց արզային. «Անխելք հայեր, զիա՞րդ ոչ տամ նոցա զկաթուղիկոսութիւն, զի նոքա ի տարւոջն զԺՌ. ղուռուշ յաւելուն ի գանձարան թագաւորինե։ Իսկ խօջայ Ռուհիջանն՝ որ վասն հաւատարմութեան իւրոյ համարձակութիւն ունէր առաջի վէզիրին, ասաց առ վէզիրն. «Փառաւոր տէր իմ, եթէ զողորմելի եւ զտառապեալ ազգն Հայոց վասն գանձի վաճառես նոցա, ինձ վաճառեա, եւ ես ոչ թէ ԺՌ ղուռուշ, այլ ԻՌ. ղուռուշ տամե։

Եւ ամենաթագաւորն Աստուած՝ որ ունի ի ձեռին զսիրտ ամենից թագաւորաց եւ իշխանաց՝ ըստ Սողոմօնի [հմմտ. Առակ. ԻԱ 1], ի վերայ բանից Ռուհիջանին եբաց զտեսարան մտաց վէզիրին, որ կրկնակի հարցումն արար. եւ խօջայ Ռուհիջանն զամենայն որ ինչ պատշաճ էր ծանուցանելոյ ասաց անդէն. եւ վասն նախանձ արկանելոյ ի սիրտն վէզիրին՝ զայն եւս յուշ արարեալ է նմա, թէ ամենայն պէտք, եւ իշխանք, կողմնակալք եւ կուսակալք ազգին Օսմանցւոց խոնարհին ընդ տէրութեամբ քով եւ առ քեզ գան խնդրել եւ առնուլ պատիւ եւ իշխանութիւն, իսկ սոքա զանց արարեալ զքեւ առ թագաւորն գնացեալ՝ առեալ են զիշխանութիւն կաթուղիկոսութեան։ Եւ յետ վճարման ամենայն բանիցն արձակեցան խօջայքն ի վէզիրէն՝ եւ ի բաց գնացին։

Եւ յաւուրն յորում նստաւ վէզիրն յատեան բազմախուռն հանդիսիւ, առնէր դիւան՝ Եաղուբ փաշայն, որ էր միջնորդ եւ յարդարիչ գործոց Սահակ կաթուղիկոսին, զՍահակ կաթուղիկոսն եւ զՊօղոս վարդապետն ածեալ ի հանդէսն յանդիման կացոյց առաջի վէզիրին։

Եկին ի նոյն հանդէս եւ արքն՝ որք ի կողմանէ Էջմիածնի, էին արք բազումք. որոց գլխաւորն էր խօջայ Երեմիայն, եւ խօջայ Մախսուտն, եւ խօջայ Ռուհիջանն, եւ Բարսեղ վարդապետն։ Խօսել սկսաւ վէզիրն առ Սահակ կաթուղիկոսն եւ առ Պօղոս վարդապետն՝ եւ ասաց. «Զի՞նչ է յօժարութիւն կամացն ձեր, ո՛վ արք, որք դեգերիք ի դրունս իշխանութեանսե։ Պատասխանեաց Սահակն. «Զոր ինչ արզայ թղթովն մատուցաք առաջի Տեառն մերումե։ Եւ վէզիրն հրամայեաց զարզայն ընթեռնուլ, յորում գրեալն էր՝ թէ ի թագաւորէն ընկալաք հրաման կաթուղիկոսութեան, եւ արդ՝ ի քէն եւս խնդրեմք։ Եհարց վէզիրն ցՍահակն, թէ արդարեւ ընկալեա՞լ էք թուղթ կաթուղիկոսութեան ի թագաւորէն. եւ նա ասաց. «Այո՛, մատեաք առ թագաւորն եւ առաք զհրամաննե։ Ասաց վէզիրն. «Դուք յորո՞ւմ աւուր ծանուցիք մեզ զորպիսութիւն ձեր՝ եւ մեք անփոյթ արարեալ ոչ կատարեցաք զխնդրուածս ձեր, որ զանց արարեալ զմեօք գնացիք առ թագաւորն ձանձրացուցանել զգլուխ նորաե։ Եւ նոյնժամայն հրամայեաց վէզիրն որոց կային առաջի իւր, սպասաւորաց եւ դահճաց դնել զՍահակ կաթուղիկոսն եւ զՊօղոս վարդապետն ի ֆալախայ եւ բրածեծ առնել. եւ այնչափ հարկանել մինչեւ կամ դառնալ ի հաւատոց իւրեանց յանօրէն օրէնս Մահմետի, եւ կամ ի ներքոյ փայտի մեռանիլ։ Իսկ սպասաւորք վէզիրին առժամայն կատարեցին զհրամանն. զի զՍահակ կաթուղիկոսն եւ զՊօղոս վարդապետն եդին ի ֆալախայ եւ յերկուց կողմանց կանգնեալ արանց հաստ բրօք սկսան անողորմ հարկանել, միշտ հարկանէին եւ միշտ ասէին. «Արդ՝ դարձէք ի մոլար հաւատոց ձերոց՝ եւ մտէք ի ճշմարիտ օրէնս մեր՝ եւ զերծջիք ի տանջանաց՝ եւ ի դառն մահուանէ, ապա թէ ոչ՝ ոչ դադարիմք ի հարկանելոյ մինչեւ ցմահն ձերե։

Եւ իբրեւ եղեւ՝ զի մատնեցան ի հարուածս գանից Սահակ կաթուղիկոսն եւ Պօղոս վարդապետն, եւ զինուորքն անողորմ եւ ուժգին հարկանէին, զի թերեւս ի վտանգէ տանջանացն դառնայցեն յիւրեանց հաւատոցն։ Յայնժամ խօջայ Երեմիայն եւ ընկերքն իւր խորհեցան՝ զի մի գուցէ ոչ կարիցեն տեւել տանջանացն՝ եւ դառնայցեն ի հաւատոցն՝ եւ լինիցի նոցա խիղճ մտաց եւ ազգին Հայոց մեծ ամօթ եւ նախատինք, որ եւ առժամայն նոքին խօջայքն այսր եւ անդր ընթացան առ նախապատիւ իշխանս վէզիրին, եւ խոստացան նոցա արծաթս բազումս, զի բանս մաղթանաց խօսեսցին առաջի վէզիրին վասն փրկութեան Սահակ կաթուղիկոսին եւ Պօղոսի վարդապետին։ Եւ իշխանքն ըստ պատշաճին խօսեցան առաջի վէզիրին բարեխօսութիւն, որով ցածեաւ բարկութիւն վէզիրին, եւ հրամայեաց արձակել ի տանջանաց, եւ ի բաց վարել ի դրանէ դիւանին։ Եւ զինուորքն յետ արձակելոյն, հարկանելով եւ ձաղելով զկառափունս նոցա վարեցին արտաքս ի հանդիսէն։

Եւ իբրեւ այսպէս եղեւ կատարումն գործոյ Սահակ կաթուղիկոսին եւ Պօղոսի վարդապետին, այնուհետեւ եկն ի վերայ նոցա ամօթ եւ պատկառանք. եւ անկան երեսք նոցա, եւ ոչ եւս կարէին հայիլ յերեսս քրիստոնէից, եւ ոչ համարձակէին շրջիլ ի մէջ մարդկան վասն ամօթոյ։

Եւ ապա Պօղոս վարդապետն գնաց ի մեծ քաղաքն Կոստանդնուպօլիս, եւ անտի յՈւռումէլի, եւ անտի յաշխարհն Իլախաց, եւ կացեալ ժամանակս ինչ եւ ապա վախճանեցաւ, եւ անդէն թաղեցաւ։ Սոյնպէս եւ Սահակ կաթուղիկոսն, սակաւ սակաւ գնալով եհաս ի գաւառն Կարնոյ, եւ անտի յաշխարհն Վրաց, եւ անտի յԱրարատ գաւառ եւ ի սուրբ Էջմիածին, եւ մնաց անդէն ի սուրբ աթոռն յԷջմիածին։

Եւ ըստ ցաւակիր բնութեանս մարդկան պատահեցաւ ցաւ իմն ոտից Սահակ կաթուղիկոսին, եւ օր աւուր յաւելաւ ցաւն, յորմէ պատճառէ ուռան երկոքին ոտքն նորա, եւ օր աւուր յաւելաւ ուռուցն, եւ եհաս մինչեւ ի փորն եւ բազում աւուրս մնաց այնպէս, եւ ցաւն այն յոյժ ցաւէր, եւ կարի վշտացուցանէր զնա։

Իսկ ի նեղութենէ ցաւոյն՝ յաւուր միում ասաց Սահակ կաթուղիկոսն, բառնալ զինքն եւ տանել ի տաճար սուրբ Էջմիածնի, եւ անկեալ ի վերայ իջման տեղեացն Քրիստոսի, յորում տեղի Քրիստոսն իջեալ է. եւ բազում հառաչանօք եւ փղձկեալ սրտիւ եւ յորդաբուխ արտասուօք եւ ցաւագին անձամբ զերեսս ի գետին փարելով, ի բազում ժամս ելաց դառնապէս, եւ ընդ արտասուացն մաղթողական բանիւ ասաց. «Ո՛վ Տէր իմ եւ Աստուած իմ Յիսուս Քրիստոս, դատապարտեալ ծառայ քո եմ եւ մեղուցեալ հոգւով եւ մարմնով, եթէ կամք քո հաճի կեալ ինձ կենդանի, փութով փրկեա զիս ի ցաւոյս՝ եւ տո՛ւր ինձ առողջութիւն. եւ եթէ կամք քո հաճի մեռանել ինձ, փութով տուր ինձ զմահ, զի հանգեայց ի տառապանաց ցաւոյսե։ Եւ անդէն ի նմին տեղւոջ ի մէջ եկեղեցւոյն կոչեալ առ ինքն զոմն ծեր եպիսկոպոս եւ խոստովանեալ զամենայն յանցանս մեղաց իւրոց, եւ հաւատով եւ յուսով հաղորդեալ ի պատուական մարմնոյ եւ յարենէ Որդւոյն Աստուծոյ։ Եւ ապա բարձեալ տարան ի տունն, յորում կայր հիւանդ, եւ ի գիշերին յայնմիկ հասանէ նմա մահ՝ եւ աւանդէ զհոգին, եւ վճարէ զկեանս իւր, եւ հանգչի ի տառապանաց ցաւոյն ըստ խնդրանաց իւրոց։ Եւ կատարեալ զկարգ թաղմանն ի վերայ նորա՝ տարեալ թաղեցին ի դիրս գերեզմանացն։ Արդ զրաւ կենաց Սահակ կաթուղիկոսին եւ Պօղոս վարդապետին այսպէս եղեւ, որոց ողորմեալ Տէրն Քրիստոս ներումն արասցէ նոցա՝ անբաւ մարդասիրութեամբն իւրով. ամէն։