Պատմութիւն

Քանզի Վասիլն, հզօրն ի թագաւորս եւ միշտ յաղթօղն ի պատերազմունս, որ զբազում աշխարհս կոխեաց ընդ ոտիւք, յարիական քաջութեանց ոչ պարապեաց առնուլ կին, եւ յարուցանել որդիս ժառանգ թագաւորութեանն, որպէս օրէն է ամենայն թագաւորաց։ Զկնի նորա փոխանորդէ զթագաւորութիւն յառաջասացեալն Կոստանդիանոս նորին հարազատն։ Եւ սորա եւս քանզի որդի ոչ գոյր, այլ էին դստերք երկու, տայ զԶոյի զանդրանիկն ի կնութիւն Ռոմանոսի, որ էր մի ի զօրացն սպայից Հոռոմոց, եւ թագաւորեցուցանէ զնա փոխանակ իւր, եւ ինքն մահուամբ ճեպի զհետ ամենայն երկրածնաց։

Սա յառաջին ամի իւրոյ թագաւորութեանն՝ զօրաժողով լինի, եւ ճանապարհ առնէ ի կողմանս Անտիոքացւոց. եւ կամէր երթալ ի վերայ քաղաքին որ կոչի Հալպ, առնուլ աւերել զնա։ Եւ եկեալ հանդիպի լերինն որ կոչի Սեաւ, եւ տեսանէ անդ բազմութիւն վանորէից եւ զմենաստանս մենակեցաց, որք ի մարմնի գոլով զանմարմնոցն բերէին զնմանութիւն։ Որք միով այծէիւ կամ բաճկոնաւ շատանան, զՅովհաննու բերելով զնմանութիւն. բայց միայն զի նա մարախով եւ վայրենի քաղցու կերակրեալ լինէր, իսկ սոքա երկաթի բրիչ ի ձեռն առեալ՝ խոնջեալ աշխատին ի գարի սերմանեաց պատրաստեալ զօրապահիկն կերակուր։ Այլ զզանազան խորտիկս եւ զքաղցրահամ կերակուրս հանդերձ ուրախարար գինւով զոր մատռուակեն որթք այգեաց, զայսոսիկ զամենեսեան աշխարհասիրացն թողին։ Ի գլուխ լերինն բարձրացեալ նախամարգարէին կաճառակից գոլով՝ միշտ ընդ Աստուծոյ խօսին։

Զսոսա տեսեալ թագաւորին՝ հարցանէր արժանաւորաց իւրոց. Զի՞նչ են այն բազմութիւն հերետիկոսացն։ Եւ նոքա ասեն. Սոքա ամենեքեան երամք աղօթողաց են, որք աշխարհի խաղաղութեան եւ կենաց ձերոց առողջութեան միշտ խնդրուածս առնեն։ Պատասխանի տուեալ թագաւորն ասէ. Չէ ինձ պիտոյ աղօթք նոցա. այլ գերեցէք յամենայն վանորէիցն աղեղնաւորս ի ծառայութիւն իմում թագաւորութեանս։ Քանզի յոյժ հաւանեալ էր քաղկեդոնական սահմանադրութեանն՝ ատելի գոլով ամենայն ուղղափառ հաւատոց։ Որ եւ զԱսորւոց եպիսկոպոսն տարեալ ի Կոստանդնուպօլիս, ձաղ եւ ծանակ արարեալ, հրամայէ խուզել զմօրուսն, եւ ի վերայ իշոյ եդեալ շրջեցուցանել ընդ հրապարակս եւ ընդ փողոցս, թքակոծ առնել զնա. զոր յետոյ հրամայեաց ի մետաղս տանել զնա, որ եւ ի նմին իսկ վախճանեցաւ։ Այսպէս խակամիտ ոմն էր թագաւորն. որ եւ զառաջին թագաւորսն չէած զմտաւ, թէ որպէս խնամակալութիւն ցուցին առ ազգս՝ զորս ընդ ձեռամբ ունէին. այլ ինքնօրէն հրամանաւ կամէր նորաձեւս առնել յեկեղեցիս Աստուծոյ՝ ոÿչ յիշելով զտէրունական զանսուտ հրամանն, թէ «Ամենայն որ հարցի ընդ վիմիս ընդ այսմիկ՝ փշրեսցի. եւ յոյր վերայ անկցի՝ հոսեսցէ զնաե <Մատթ. ԻԱ 44>։ Վասն որոյ ի մօտոյ հասանեն արժանահաս դատաստանքն Աստուծոյ ի վերայ նորա։ Որ եւ ի նմին ճանապարհի ելեալ զօր ի տաճկաց՝ ոչ աւելի քան զութ հարիւր կամ զհազար այր , եւ անկեալ ի վերայ բիւրաւոր բազմութեանցն, անչափ կոտորուածս առնէին. եւ զգանձս թագաւորին եւ զօրացն առեալ յաւարի՝ դարձան ի քաղաքն իւրեանց։

Իսկ թագաւորն մեծաւ անարգանօք փախստական եղեալ՝ ձիաթափ անկանի ի քաղաքն թագաւորութեան իւրոյ։ Ապա ցածուցեալ ի սաստիկ ամբարտաւանութենէն, կարաց ածել զմտաւ զբան դաւթական երգոյն որ ասէ, թէ «Բարի է յուսալ ի տէր եւ յաղօթս սրբոց, քան յուսալ յիշխանս եւ ի գանձուց առատութիւնսե <Սաղմ. ՃԺԷ 9>. քանզի ոչինչ օգնեն ինչք յաւուր բարկութեան։ Եւ յայնմ հետէ եւ առ յապայ ո՛չ եւս յաւել ելանել ի թագաւորանիստ քաղաքէն մինչեւ ցօր մահուան իւրոյ։