ԳԼՈՒԽ
ԻԵ.
Յաղագս
առման
Կլային
Հռովմայ
(Հռոմկլային)։
Ի
նոյն
աւուրս
գնաց
Ջօսլինն
ի
վանքն
Մօր
Պարսամաւ,
եւ
ելին
ընդ
առաջ
նորա
քահանայքն
աւետարանաւ
եւ
խաչիւ
որպէս
քրիստոնէի,
եւ
տարան
զնա
յեկեղեցին։
Իսկ
նա
էառ
զամրոցս
վանացն,
եւ
կացոյց
անդ
պահապանս
ի
զօրացն։
Եւ
ի
նոյն
ամի
ել
յորս
ի
միում
աւուր.
եւ
հեծեալն
ցրուեցան
ի
նմանէ.
եւ
երիվար
նորա
եհար
զնա
ընդ
ծառ
եւ
անկաւ
ի
վայր.
եւ
կորոյս
զխելսն.
եւ
ելին
ի
վերայ
նորա
երկու
Թուրք
եւ
առին
տարան
զնա
ի
Հալապ
յանծանօթս,
եւ
վաճառեցին
զնա
հրէի
միոջ.
եւ
ապա
իմացան
եւ
տարան
առ
Նորատինն
եւ
եդ
զնա
ի
բանտի
եւ
էառ
զամենայն
երկիրն
նորա.
զԱզազն,
զԹլռաշարն,
զՊիրն,
զՌաբան,
զՄարաշ,
զԲէհեսնի,
զՀարսնմսուր,
զԿարկառն
եւ
զԿախթայն.
եւ
մնաց
միայն
Հռոմկլայն՝
ուր
կայր
կինն
նորա
երկու
դստերօք.
եւ
կուրացուցին
զՋօշլինն
եւ
մեռաւ
անդէն։
Եւ
կինն
այն
առաքեաց
առ
Տէր
Գրիգոր
Կաթուղիկոսն
Հայոց
որ
կայր
ի
Ծովն,
զի
եկեսցէ
նա
նստցի
ի
բերդն.
եւ
նա
գնասցէ
առ
ծնողսն
իւր
յայնկոյս
ծովուն.
եւ
է
նորա
որդի
մի,
թէ
իցէ
կենդանի
եւ
գայցէ,
ի
նա
տացէ.
եւ
թէ
ոչ՝
լաւ
իցէ
քեզ
լինել,
քան
թէ
առցէ
Թուրքն։
Եւ
եկն
Կաթուղիկոսն
եւ
եղեւ
անդ
մինչեւ
եկն
որդին
Ջօշլնին
եւ
հաւանեցուցին
դրամով.
եւ
դարձուցին
անդրէն։
Քանզի
եւ
ինքն
ոչ
հաւատայր
եթէ
կարէ
ունել
զնա
ի
մէջ
Թուրքաց.
եւ
խնամօքն
Աստուծոյ
եղեւ
նա
նոցա
աթոռ
յաւիտենական։
Ի
նոյն
ամի
յառաջ
քան
զհամբարձումն
միով
աւուրբք
եկն
անձրեւ
ի
Պաղեստինէ,
եւ
լինէր
ի
նմա
կաթիլք
արեան.
ի
Մայիս
ամսոյ
յառաջ
ցօղ
առաւօտուն
որ
իջանէր
յԵրուսաղէմ
արիւնագոյն
լինէր։
Եւ
ի
Յունիս
ամսեան
եկն
ձիւն
կարմիր.
եւ
այս
ամենայն
գուշակէր
զհեղումն
արեանն,
որ
լինելոց
էին
յառնուլն
զԵրուսաղէմ։
Ի
թուին
Ասորոց
հազար
չորս
հարիւր
վաթսուն
եւ
չորս,
եւ
Հայոց
հինգ
հարիւր
ութսուն՝
զարգացաւ
թագաւորն
Պաղեստինու
Պաղտոյնն,
եւ
կամեցաւ
զրկել
զմայրն
ի
պատուոյ
արքայութեանն.
եւ
նա
արար
զոմանս
զօրացն
ընդ
ինքեան.
եւ
մտեալ
ի
պուրջ
Դաւթի
ամրացաւ.
եւ
որդին
մարտ
եդեալ
կռուէր
ընդ
նմա.
եւ
եղեւ
զի
խօսեցաւ
մայրն
բանս
խանդաղատականս
ընդ
որդւոյն,
եւ
ելաց
թագաւորն,
եւ
երդուաւ
մօրն.
եւ
եհան
զնա
անտի,
եւ
ետ
զԵրուսաղէմ
ի
հրամանս
մօրն.
եւ
ինքն
առեալ
զօրս
չոգաւ
ի
վերայ
Ասկաղոնի
Փղշտացւոց,
եւ
եդեալ
մեքենայս
փլոյց
մասն
ինչ
ի
պարսպէն
եւ
կուտեցան
ի
փլեալ
տեղին
քսան
հազար
սպառազինեալ
Տաճիկ
եւ
ասէին.
այս
է
քաղաքն՝
որով
Մահմէտ
զօրացաւ
ի
սկիզբն
հաւատոյս
մերոյ.
քաջ
մարտիցուք
եւ
բաց
ի
սմանէ
զարեւ
մի՛
տեսցեն
աչք
մեր։
Եւ
չորս
հարիւր
հեծեալ
ի
Փռանգացն
դիմեցին
ի
վերայ
քսան
հազարացն.
եւ
մի
ոք
ոչ
դարձաւ.
այլ
անդէն
մեռան.
եւ
խստագոյն
ստրջացաւ
թագաւորն
զօրօքն
եւ
սգային։
Իսկ
քաղաքն
զբովանդակ
գիշերն
ջանային
շինել
զփլածն.
բայց
իշխան
մի
Սիրռնաղտ
անուն
մահու
չափ
ջանացեալ
ոչ
ետ
շինել
զնա.
Իսկ
ի
լուսանալ
առաւօտուն
թագաւորն
էառ
զխաչն
ի
ձեռնն,
եւ
գնացեալ
մերձ
առ
պարիսպն
ձգեաց
զնա
ի
մէջ
քաղաքին
եւ
ասաց.
ահա
թէ
գոյ
քրիստոնեայ,
եւ
է
յոք
հաւատ
խնդրեսցէ
զնշանն
Քրիստոսի
զներկեալն
արեամբն
Աստուծոյ.
եւ
իսկոյն
բորբոքեցան
սիրովն
Քրիստոսի
զօրն
Փռանգաց.
եւ
յական
քթթելն
մտին
ի
քաղաքն
յամենայն
կողմանց.
եւ
ոչ
ոք
գիտէր
թէ
մարմին
զգեցեալ
իցէ
եւ
առին
զքաղաքն,
եւ
սպանին
անդ
վեշտասան
հազար
անձինք
եւ
առին
գերի
բազում.
եւ
սակաւք
ի
նոցանէ
մտեալ
ի
նաւ
փախեան
յԵգիպտոս.
իսկ
զՍիիռնաղտն
արարին
տէր
Անտիոքու
եւ
ետուն
նմա
զկինն
Պաւեայ։
Ի
սոյն
ժամանակս
մեծ
իշխանաց
իշխանն
Թորոս
որդին
Լեւոնի
որդւոյ
Կոստանդեայ
որդւոյ
թագազինն
Ռուբենայ
ել
յերկիրն
Կապադովկացւոց
ի
վերայ
Թուրքաց,
եւ
դարձաւ
բազում
գերութեամբ
եւ
աւարաւ
եւ
արիական
անուամբ։
Իսկ
ի
Կօնն
թագաւորեաց
Մասուդն
յորդւոցն
Խաքանայ.
եւ
ետ
զդուստրն
իւր
Ապուբասլանայ
Դանշմանեանց.
եւ
նա
հպարտացեալ
կամեցաւ
մտանել
ի
Կիւլիկիայ.
եւ
մերձ
երթեալ
երկրին
ոչ
համարձակեցաւ.
քանզի
դարան
գործեալ
էր
նմա
ի
նեղուցս
մտից
երկրին.
եւ
դարձաւ
ամօթով
անդէն.
Եւ
թագաւորն
Յունաց
բարկացաւ
ի
վերայ
Թորոսին
զի
առ
զամենայն
երկիրն
ի
ձեռաց
Յունաց,
եւ
առաքեաց
զԱնդրոնիկոս
զօրագլուխն
իւր
ծանր
ամբոխիւ
ի
վերայ
նորա։
Եւ
մեծն
Թորոս
առ
ինքն
հաւաքեալ
զզօրս
իւր
գնաց
ընդ
առաջ
նորա.
եւ
պատահեցան
միմեանց
առ
ընթեր
Տարսոնի.
եւ
կռուեցան.
եւ
օգնեաց
Աստուած
Հայոց,
եւ
պարտեցան
Յոյնք
առաջի
նոցա.
եւ
անկաւ
ի
նոցանէ
երեք
հազար
անձանց,
եւ
առին
գերի
բազում
ի
պատուաւորացն
Յունաց
եւ
արգելին
ի
բանտս
եւ
վաճառէին
մեծամեծ
ստացուածոց.
եւ
առեալ
զկազմուած
բանակի
նոցա
եւ
զգինս
գերեացն,
եւ
փարթամացաւ
յոյժ
մեծն
Թորոս
գոհանալով
զՏեառնէ,
որ
արար
վրէժխնդրութիւն
նմա
ի
թշնամեացն
իւրոց։
Ի
սոյն
ժամանակս
որդիքն
Զանկեայ
որ
ի
Մօսլ
միաբանեցան
ընդ
ամիրային
Թկրթայ.
եւ
ապստամբեցին
ի
Խալիփայէն.
եւ
նորա
լուեալ
եկն
ի
վերայ
Մօսլայ
եւ
ոչ
կարաց
առնուլ
զնա.
եւ
դարձաւ
ի
վերայ
Թկրթայ,
եւ
խոստացաւ
զնա
աւար
զօրացն.
եւ
առին
զնա
եւ
հարին
յաւարի
եւ
քակեցին.
եւ
զբերդն
տուին
ի
Շմսատին
ամիրայն
քաղցրաբարոյ
եւ
քրիստոնէասէր,
որ
փութով
շինեաց
զքաղաքն
նոյնպէս
եւ
զեկեղեցիսն.
եւ
կայր
ի
հնազանդութիւն
Խալիփային։
Իսկ
Նորատին
տէրն
Հալպայ
չոգաւ
եւ
առ
զԴամասկոս
երդմամբ,
եւ
կորոյս
ապա
զմեծատունն
որ
ի
նմա
եւ
քակեաց
զաղիւսաշէն
պարիսպն,
եւ
շինեաց
քարամբք։
Յայնր
ժամանակի
հիւանդացաւ
Տամրտաշն
արթուխի
տէրն
Մերտնայ.
եւ
բժիշկք
ոչ
կարէին
հնար
գտանել
բժշկութեան,
եւ
յուսահատեալ
թողին
զնա
եւ
գնացին
եւ
նա
ապաւինեցաւ
յաղօթս
քրիստոնէից
եւ
առաքեաց
ի
վանքն
Մօրաբայի.
եւ
բերին
զաջ
նորա.
եւ
նա
տեսանէր
այր
մի
հրեղէն,
զի
գնաց
կալաւ
զձեռանէ
նորա
զաջոյ
եւ
ասէ
ցնա
քրիստոնեայքն
առաքեցին
զիս
առ
քեզ.
զի
մի
մեռցիս.
եւ
առ
ժամայն
ողջացաւ,
եւ
փառաւորեաց
զՔրիստոս,
եւ
շատ
մխիթարութիւն
արար
քրիստոնէից
եւ
դիւրութիւն
եկեղեցւոյ
ի
Մերտինն
ի
Նսեպին,
ի
Մուփարղինն,
յՌասլայն
եւ
ի
Տարա.
եւ
յայլ
բազում
տեղիս
որ
ունէր
ընդ
ձեռամբ.
եւ
զնոյն
պատուիրեաց
որդւոց
իւրոց՝
որոց
բաժանեաց
զիշխանութիւնն
իւր.
զՄուփարղինն
եւ
զՄերտինն
ետ
ի
Նաճբտինն,
եւ
զԽառան
ետ
ի
Ջամալադինն,
եւ
զՏարա
ետ
ի
Շամսատինն։
Յայնմ
ժամանակի
թագաւորն
Յունաց
լուաւ
եթէ
ելեալ
է
Մասուտն
սուլթանն
առ
Միջագետօք.
եւ
առաքեաց
առ
նա
հրեշտակս
պատարագօք,
զի
մտցէ
ի
Կիւլիկիայ
ի
վերայ
թշնամւոյ
իւրոյ
Թորոսին.
եւ
գնաց
ամենայն
ուժով
իւրով։
Իսկ
նոքա
իմաստութեամբ
խոյս
ետուն
եւ
գաղթեցան
յամուրս
իւրեանց,
եւ
զօրքն
Հայոց
նստան
առ
լերամբն.
եւ
սուլտանն
իջաւ
ի
վերայ
Թլին
Համդնոյ,
եւ
եհար
զնա
տէր
Աստուածն
քրիստոնէից
ոչ
հրեղէն
զինուք
որպէս
երբեմն
զզօրսն
Սենեքերիմայ,
եւ
ոչ
ի
ձեռն
կնոջ
որպէս
զՀողեմփեռնէս,
այլ
ճանճիւ
եւ
մժղկաւ.
որք
ասէին
բազումք
թէ
այս
հարուածն
է
խստասրտին
Փարաւոնի.
զի
ամառնային
էր
եղանակն
եւ
մեռանէր
մարդ
եւ
անասուն,
եւ
դարձան
ի
փախուստ.
եւ
իջին
զօրքն
Հայոց
ի
լեռնէն
եւ
կոտորեցին
զյոլով
մասն
նոցա,
եւ
առին
աւար
զմեծութիւն
անօրինացն ,
եւ
լցին
զտունս
իւրեանց
գոհանալով
զԱստուծոյ։
Իսկ
Մասուտն
մեծաւ
ամօթով
գնացեալ
ի
Կօնն
եւ
կրկին
հարեալ
ի
տեառնէ,
մեռաւ
ի
թուին
Ասորոց
հազար
չորս
հարիւր
վաթսուն
եւ
վեց՝
եւ
Հայոց
հինգ
հարիւր
ութսուն
եւ
երկու.
եւ
թագաւորեաց
որդի
նորա
Խլիճ
ասլանն.
եւ
էին
նորա
երկու
եղբարք
զմինն
եսպան
դեղօք.
եւ
միւսն
փախեաւ
յեզր
ծովուն,
եւ
ամրացաւ
անդ
ի
բերդսն
զոր
տուեալ
էր
նմա
հայրն
իւր
նախ
քան
զմահն.
որոյ
անուն
էր
Շահնշահ
եւ
էր
փեսայացեալ
տանն
Դանշմանայ.
եւ
վասն
յանորիկ
Աղուպ
ասլան
մարտ
եդեալ
կռուէր
ընդ
Խլիճ
ասլանայ,
եւ
առաքեաց
առ
Նորատինն
որ
եկն
եւ
առ
զՓարզման
եւ
զԱնթափ։
Իսկ
զԵգիպտոս
դեռ
եւս
Տաճիկք
ունէին
ի
Մահմետէ
եւ
այսր,
եւ
ոչ
կարացին
տիրել
նմա
Թուրք.
եւ
լինէր
նոցա
Խալիփայ
յազգէն
Ալեայ,
յորմէ
հետէ
եւ
Բաղդատայն
նստաւ։
Եւ
յայսմ
ժամանակս
մեռաւ
Խալիփայն
Եգիպտոսի.
եւ
էր
որդի
նորա
Աբաս
անուն՝
որ
կամեցաւ
առնուլ
զտեղի
հօրն՝
բայց
զի
իշխանն
Եգիպտոսի
ոչ
կամէր,
էառ
Աբաս
զամենայն
գանձս
խալիփայութեանն,
եւ
եհան
երեք
հազար
ծառայ
Հայ
ազգաւ,
եւ
կազմեաց
զնոսա
զինուք
եւ
առաջնորդ
ճանապարհին
իւրոյ
ի
Պտոյեացն,
եւ
ել
ի
գիշերի
եւ
կամէր
երթալ
առ
Նորատինն։
Եւ
վաղիւն
պնդեցան
զհետ
նոցա
զզօրքն
Եգիպտոսի
եւ
հասան
նոցա։
Եւ
դարձան
ազատեալ
ծառայքն
Հայազունք
եւ
հարին
զնոսա
ի
հարուածս
մեծամեծս.
եւ
մնացեալքն
փախեան
անդրէն
եւ
գնացեալ
ի
Պաղեստինէ
իջին
անդ.
եւ
ոմն
ի
Պտոյեանցն
գնացեալ
յԵրուսաղէմ
ազդ
արար
Փռանգացն.
եւ
նոքա
պատրաստեալ
զինքեանս
եկին
ի
վերայ
նոցա.
եւ
Աբասն
կազմեաց
զզօրսն
եւ
ասաց,
հապա
որդեակք
քաջացարուք
որպէս
ի
վերայ
Եգիպտացւոցն,
եւ
ես
մեծացուցից
զձեզ
յոյժ։
Իսկ
նոքա
զգեցան
եւ
զգաստացան
եւ
ելին
ընդ
առաջ
նոցա.
եւ
յորժամ
տեսին
զնշան
խաչին
առաջի
նոցա
վառեալ
թուլացան
ձեռք
նոցա
եւ
սկսան
լալ.
եւ
իջեալք
յերիվարացն
երկրպագեցին
նշանի
խաչին
որպէս
կարօտեալք.
եւ
Փռանգն
էառ
դիւրաւ
զանչափութիւն
գանձուն.
եւ
զԱբասն
վաճառեցին
իշխանքն
Եգիպտոսի
եւ
նա
առեալ
կախեաց
զփայտէ։
Իսկ
զորդիսն
Հայոց
թողին
Փռանգքն
միայն
հանդերձիւք
իւրեանց
երթալ
ի
խաղաղութիւն՝
տմարդիկք
լեալ
առ
երախտաւորսն
եւ
առ
քրիստոսասէրսն
որ
կամօք
իւրեանց
լցին
զնոսա
մեծութեամբ
ստացուածոց։
Յայսմ
ժամանակի
Ռնաղտն
որ
կոչեցաւ
Բրինծ
Անտաքու
վիճէր
ընդ
պարոն
Թորոսի
վասն
բերդերոյն,
զոր
Յոյնք
առեալ
էին
ի
Փրերացն՝
եւ
նա
էառ
ի
Յունացն.
եւ
ասէր
թէ
վասն
ամենայն
քրիստոնէից
են
ի
պատերազմիլ.
տուր՝
ի
նոսա
զիւրեանց
լեալն.
եւ
կռուեցան
ի
Սկնտըրունն
եւ
անկան
բազումք
յերկոցունց
կողմանցն.
եւ
դարձաւ
Ռնաղտն
ի
տուն
իւր
ամօթով.
բայց
յետ
այնորիկ
իւրով
կամօք
ետ
ի
Փրերսն
զդղեակսն
որ
կայր
ի
Սինոռն
Անտաքու։
Եւ
նոքա
երդուան
նմա
օգնել
Հայոց
յամենայն
կարիս
մահու
չափ
եւ
յամենայն
իրս
ցաւակցիլ։
Ի
թուին
Հայոց
հինգ
հարիւր
ութսուն
եւ
չորս
ել
պարոն
Ստեփանէս
եղբայրն
պարոն
Թորոսի
յերկիրն
Մարաշայ
եւ
եմոյծ
զզօրսն
ի
գիշերի
ի
Մարաշ
ի
տունս
քրիստոնէիցն՝
որ
անդ
կամակցութեամբ
քահանայի
միոյ
ի
նմին
քաղաքէ.
եւ
ընդ
լուսանալն
առաւօտուն
առին
զքաղաքն
եւ
կոտորեցին
զԹուրքն
որ
անդ .
եւ
հպարտացեալ
նախատէին
զպահապանս
բերդին
եւ
շնային
յայտնապէս
ընդ
կանայս
նոցա.
եւ
բարկացաւ
տէր
եւ
ոչ
մատնեալ
զբերդն
ի
ձեռս
նոցա.
այլ
այրեցին
զքաղաքն
եւ
առեալ
զքրիստոնեայսն
որ
անդ.
մտին
յերկիրն։
Բայց
զերէցն
կամակից
գործոյն
կալեալ
կենդանւոյն
քերթեաց
եւ
հրով
այրեաց
Ամիրայն։
Ի
նոյն
ամի
Ռնաղտն
կամակցութեամբ
եւ
օգնութեամբ
Թորոսի
չոգաւ
ի
Կիպրոս
կղզի,
եւ
առ
զնա,
եւ
յաւարի
եհար.
եւ
ած
զմարդ
եւ
զանասուն
յեզր
ծովուն,
եւ
կտրեաց
ամենեցուն
գինս,
եւ
եթող
զնոսա.
եւ
առեալ
պատանդս
ած
ընդ
ինքեան
եպիսկոպոսս,
եւ
քահանայս,
եւ
ազատս
մինչեւ
բերցեն
զհատեալ
գինսն.
եւ
եղեւ
այս
վասն
երկու
պատճառի.
մի՝
զի
նեղէին
Յոյնք
զՓռանգսն
որ
անդ
էին,
եւ
մի՝
զի
յորդորէին
նոքա
զԹուրքն
ի
կորուստ
Հայոց։
Իսկ
Պարոն
Ստեփանէ
չոգաւ
ի
վերայ
Բերդուսին
եւ
նեղեաց
զնա.
եւ
նոքա
խնդրեցին
երդումն
զի
թողցէ
զնոսա
կենդանիս,
եւ
տայցեն
զբերդն.
եւ
երդուաւ
նոցա.
եւ
առեալ
զբերդն
եթող
զնոսա
եւ
գնացին
խաղաղութեամբ։
Եւ
պատմեցաւ
Ստեփանեայ
եթէ
սպառնալեօք
երթային
Թուրքն.
թէ
երթամք
եւ
առնումք
զօրս,
եւ
գամք
եւ
աւերեմք
զաշխարհս
զայս.
եւ
նա
եհարց
զեկեղեցականսն.
եւ
նոքա
ասեն
թէ
այդպէս
սպառնան՝
անխիղճ
ես
յերդմանէն.
եւ
յղեաց
զկնի
նոցա.
եւ
կոտորեցին
զամենեսեան.
եւ
լուան
զայս
ամենայն
այլազգիք.
եւ
դարձան
ի
թշնամիս
քրիստոնէից։
Յայսմ
ամի
մեռաւ
աւագ
Սուլտանն
Խորասանայ
Մասուդն.
եւ
եթող
որդի
մի
տղայ
փոքր,
եւ
եդին
նմա
աթապակ
(աթոռապահ
)
զԵլտկուզ
ամիրայն.
որ
առ
ի
կնութիւն
զմայր
տղային.
եւ
վարէր
զսուլթանութիւնն։
Եւ
զկնի
սակաւու
մեռաւ
տղայն.
եւ
հաստատեցաւ
սուլթանութիւնն
Ելտկուզին.
բայց
անուն
աթապակութեանն
ոչ
բարձաւ.
զի
յայնմ
հետէ
թագաւորն
Խորասանայ
Աթապակ
կոչի
եւ
աշխարհն
տուն
Աթապակեան
մինչեւ
ի
Մօսլ.
եւ
ի
Միջագետս,
եւ
յՌան
ամենայն
երկիրն.
նոյնպէս
եւ
որ
ի
Կապադովկիայ
է
թագաւորութիւն
Խաքանեանք
եւ
Սալչուքեանք
կոչի.
սակս
անուան
նախնւոյն.
եւ
Դանշմանիքն
ոչ
էին
կատարեալ
թագաւորութիւն։
Բայց
զի
Խլիճ
ասլանն
եւ
Ղարասլան
տէրն
Սեւաստայ
վիճէին
ընդ
միմեանս,
պարոն
Ստեփանէ
ելեալ
ի
դուրս
աւերէր
զերկաքանչիւրոցն
զերկիր։
Եւ
թագաւորն
Երուսաղեմի
եկեալ
յԱնտաք,
եւ
առեալ
զօրս
ի
Հայոց
չոգաւ
առ
զՀերիմն
եւ
աւերեաց
մինչեւ
ի
Հալպ։
Յորում
աւուր
չարախօսութիւն
մատուցին
առաջի
Թորոսի,
թէ
Ստեփանէ
խորհի
սպանանել
զքեզ.
եւ
հաւատաց
նոցա.
եւ
կալեալ
զեղբայրն
եդ
ի
բանտի
զտասն
ամիս.
իսկ
միջնորդութեամբ
բազմաց,
երդմնեցուցեալ
եհան
զնա.
եւ
սիրէին
զմիմեանս։
Իսկ
Խլիճ
ասլան
զՏանուն
ամիրայն
Կեսարու
արար
իւր
սիրելի.
եւ
նովաւ
խաբէր
զտունն
Դանիշմանայ։
Ի
հազար
հարիւր
եւթանասուն
թուին
Ասորոց,
եւ
հինգ
հարիւր
եւ
վեց
Հայոց՝
Տաճիկք
որ
կոչին
Աբդլմումնիք
ասպատակեցին
ի
Սպանիայ,
եւ
յամեցին
անդ
տարի
մի.
եւ
թէ
ո՞յք
են
սոքա ,
պատմեսցուք։
Ի
չորրորդ
Խալիփայէն
որ
նստէին
յԵգիպտոս
յազգէն
Ալեայ
եղեն
երեք
որդիք.
եւ
ի
մեռանել
հօրն
էառ
աւագն
զխալիփայութիւնն
եւ
խորհէր
սպանանել
զեղբարսն.
եւ
նոցա
իմացեալ
առին
երկու
գիրք,
եւ
փախեան
յարեւմուտս.
եւ
անցին
ընդ
Սպանիայ
եւ
գնացին
առ
ազգս
բարբարոս
եւ
վայրենամիտս,
այլ
եւ
աղքատս
եւ
անարուեստս
եւ
անթագաւորս,
եւ
բնակեցան
անդ.
եւ
ունէին
ընդ
ինքեանս
յազգէն
իւրեանց,
եւ
զերկոսին
գիրսն
յառաջ
բերեալ
ընթերցան.
մին
ուսուցանէր
քիմեայս
արուեստս
ոսկեգործութեան,
եւ
արծաթարարութեան,
եւ
յօրինման
մարգարտաց.
եւ
միւսն
արուեստս
հրաշագործութեան
եւ
տլսմոյ
եւ
կախարդութեան.
եւ
սկսան
ստանալ
ոսկի
եւ
արծաթ
եւ
նոքօք
անասունս
ձիս
եւ
ջորիս
ի
ձեռս
վաճառականաց
եւ
զորս
անդէն
կային.
եւ
մեծացան
յոյժ.
եւ
մասնաւորէին
ի
բարութեանց
անտի
դրացեացն
եւ
մօտակայից.
եւ
յանգուցին
յինքեանս
եւ
առին
կանայս
ի
նոցանէ
եւ
ստացան
որդիս
եւ
աճեցին
եւ
փարթամացուցին
զերկիրն.
եւ
ապա
սկսան
քարոզել
զօրէնս
իւրեանց՝
զոր
թէ
առնեն,
լինին
իբրեւ
զնոսա
յաջողեալք.
եւ
նոքա
ասեն
ցնոսա.
եւ
ո՞
գիտէ
թէ
բարի
են
օրէնքդ
ձեր.
եւ
յետ
մահու
արարէք
մեզ
նշանս.
եւ
նոքա
խնդացեալք
առնէին
տլսմերս
պէս
պէս.
եւ
հանին
դիւթութեամբ
դեւ
ի
գերեզմանաց
նոցա
ի
պատկերս
մեռելոց
նոցա
որք
եւ
ասէին.
այդ
է
հաւատ,
այդ
է
Աստուածպաշտութիւն,
երանելիք
էք
եթէ
առնիցէք
զոր
դոքայդ
ասեն.
զի
եւ
յետ
մահու
անեզրապէս
թագաւորէք։
Իսկ
նոքա
լսելով
զայս
եւ
տեսանելով
ապշեալք
լինէին,
եւ
զարմանային.
եւ
հաւատային
նոցա.
եւ
նոքա
առեալ
զնոսա
թլփատէին
եւ
դնէին
կրօնս
զօրէնս
Մահմետի
զոր
ինքեանք
ունէին.
եւ
այսպէս
առ
սակաւ
սակաւ
աճէին
եւ
բազմանային
եւ
շինէին
քաղաքս
եւ
ամրացուցանէին
բերդս
առ
ծովեզերօքն
եւ
ի
լերինսն.
եւ
եդին
յորդւոց
իւրեանց
թագաւորս
եւ
Խալիփայս.
եւ
զի
անուն
էր
միոյն
Աբդլլա,
եւ
միւսոյն
Մամունի
այնպէս
կոչեցան
ազգն
Աբդլմումնիք
եւ
կարի
ընդարձակեցան,
եւ
տիրեցին
բազում
աշխարհաց
եւ
ճոխացան.
եւ
եղեն
անուանիք.
եւ
հարստացան
այնքան,
մինչ
զի
շինեցին
բերդս
պղնձիս,
եւ
բերդս
երկաթիս.
եւ
ապա
բերդս
ոսկիս
եւ
արծաթիս.
եւ
եղեն
մեծ
եւ
հզօր
թագաւորութիւն
մինչեւ
կարել
գալ
նոցա
ի
Սպանիա.
եւ
կռուել
բովանդակ
ամ
մի
ընդ
արիական
ազգն
Փռանգաց
ի
Սպանիա,
եւ
առնել
ընդ
հարկաւ
զնոսա.
եւ
դառնալ
յոլով
աւարաւ
եւ
գերութեամբ։
Վասն
որոյ
դիպող
ժամանակ
գտեալ
Մանիլ
թագաւորն
Յունաց
եկն
ի
Կիւլիկիայ
յերկիրն
Թորոսին.
զի
անպարապ
էին
Փռանգքն
ի
նմանէ՝
վասն
նեղութեան
Աբդլմումնեացն.
եւ
Թորոս
խոյս
ետ
ի
նմանէ
զօրօքն
առ
լեռնակողմամբն.
եւ
էանց
ընդ
դաշտն
Մանիլն
եւ
չոգաւ
մինչեւ
յԱնտաք
եւ
կամէր
Փռանգօքն
երթալ
ի
վերայ
Հալպայ.
եւ
լուաւ
գոյժ
եթէ
ոմն
յիշխանաց
նորա
կամի
թագաւորել.
եւ
դարձաւ
խնդրելով
ի
Թորոսէն
հնազանդութիւն.
եւ
բազում
վիշտս
հասուցին
նմա
ի
ճանապարհին
Թուրքն,
որ
զառապարօքն
բնակեալ
էին
կոճոպելով
ի
զօրացն.
զոր
իմացեալ
Մանիլն
առաքեաց
զօրս
աւերել
զերկիրն
Խլիճ
ասլանայ
ըստ
կարողութեան.
եւ
կայր
անհաշտ
պատերազմ
ի
մէջ
Յունաց
եւ
Թուրքաց։
Զոր
իմացեալ
Նորատինն
գնաց
աւերել
զերկիրն
Խլիճայ
որ
առ
սահմանօքն
Եփրատայ,
զԲեհեսնի
եւ
զՌաբան
եւ
զՄարաշ
եւ
զայլսն,
եւ
յինքն
գրաւեաց
զնոսա
վաղվաղակի։
Բայց
յետոյ
հաշտեալք
ընդ
սուլտանն
դարձոյց
առ
նա
վերստին.
հաշտեցաւ
նոյնպէս
եւ
Աղուբ
ասլանն,
եւ
արարին
խաղաղութիւն
ընդ
միմեանս։
Իսկ
թագաւորն
Երուսաղեմի
ետ
զՀերիմն
յորդին
Ջօշլնին
որ
էր
անուամբ
հօրն.
եւ
էր
ժառանգ
Հռովմ
կլային,
եւ
նա
սակս
քինու
հօրն
մահու
աւերէր
զերկիրն
Հալպայ
զցայգ
եւ
զցերեկ,
զոր
եւ
զկնի
երկուց
ամաց
ըմբռնեցին
զնա
զօրքն
Հալպայ
(տարան
ի
Հալապ
)
եւ
մեռաւ
ի
կապանս։
Զայսու
ժամանակօք
ել
թագաւորն
Երուսաղեմի
Պաղտոյնն
որ
առ
սահմանօքն
Դամասկոսի
եւ
արար
ընդ
ինքեան
զՊտոյիսն,
ոյք
հրամանաւ
Նորատնին
կային
անդ.
եւ
չոգաւ
նոքօք
ընդ
անապատն
յերկիրն
Եգիպտոսի ,
եւ
եհար
զնա
յաւարի.
եւ
եդ
ի
վերայ
նոցա
հարկս
հարիւր
վաթսուն
հազար
դահեկանս.
եւ
դարձաւ
բազում
փառօք
ածելով
ընդ
ինքեան
գերիս
ոչ
սակաւս
եւ
յոլովութիւն
աւարի
կայուն
եւ
գնայուն.
Եւ
ի
նոյն
ամի
թագաւորն
Վրաց
Գէորգի
եհար
զՍալտուխ
ամիրայն
որ
նստէր
ի
Կարնոյ
քաղաք
եւ
կալեալ
զնա
վաճառեաց,
անդէն։
Եւ
միւս
անգամ
ժողովեալ
բազմութիւն
Թուրքաց
ի
վերայ
Գէորգայ,
եւ
կոտորեցան
ի
նմանէ
հազարք
եւ
բիւրք,
եւ
դարձեալ
կռուեցան
ընդ
միմեանս
Սուլտանն
Խլիճ
եւ
Աղուբ
ասլան
եւ
յաղթահարեցաւ
սուլտանն.
եւ
էառ
Աղուբ
ասլան
զամենայն
կազմած
արքայութեանն
Խլիճայ.
եւ
մեծահոգի
եղեալ
անդրէն
դարձոյց
եւ
խնդրեաց
հաշտութիւն.
եւ
արարին
իսկ։
Ի
սոյն
ժամանակս
ազդ
աղեւ
թագաւորին
Երուսաղեմի,
եթէ
տէրն
Սայիտոյ
Ճիրան
կազմեալ
է
նաւս
եւ
լցեալ
աւազակօք.
բայց
վնաս
առնէ
առաւել
քրիստոնէից
քան
թէ
Թուրքաց.
եւ
բարկացաւ
ի
վերայ
նորա
եւ
հալածեաց
զնա.
եւ
նոքա
երթեալ
յԱնտաք
առ
Բրինծն
եւ
ետ
նմա
զՊաղրաս.
եւ
սկսաւ
առնել
եւ
անդ
նոյնպէս
զվնասագործութիւնն
ի
ծովու
եւ
ի
ցամաքի։
Եւ
իմացեալ
Բրինծն
հալածեաց
զնա։
Եւ
նորա
գնացեալ
առ
Նորատինն
ուրախ
արար
զնա
յոյժ.
զի
խոստացաւ
նմա
առնել
զամենայն
ծովեզերայսն
ընդ
ձեռամբ
նորա.
վասն
որոյ
ետ
զզօրս
իւր
ի
ձեռս
նորա ,
որ
եւ
գնացեալ
ապականէր
զաշխարհն
ծովեզերեայ։
Իսկ
թագաւորն
Երուսաղեմի
անուամբն
Քրիստոսի
զօրացեալ
գնաց
ի
վերայ
նորա
եւ
կոտորեաց
զզօրս
Թուրքացն,
եւ
զանօթն
սատանայի
ձերբակալ
արարեալ
տարաւ
յԵրուսաղէմ.
եւ
այրեաց
հրով
եւ
բարձաւ
չարն։
Ի
ժամանակս
այս
Մանիլն
թագաւորն
սպան
զկին
իւր
դեղով
սակս
ամլութեան.
եւ
առ
կին
զդուստր
Բրնծին
Անտաքայ
հակառակ
օրինաց
Քրիստոնէից։
Իսկ
Աղուբ
ասլան
արար
խաղաղութիւն
ընդ
Մելտենի
եւ
եթող
զնա
ամիրացեալ
տղային
եղբօրորդւոյ
իւրոյ։
Բայց
քսեցին
զնմանէ
առ
սուլտանն,
թէ
Աղուբ
ասլան
միաբանութեամբ
բազում
ամիրայից
կամի
սպանանել
զքեզ,
եւ
դնել
սուլտան
զեղբայր
քո.
եւ
հաւատաց
բանիցն
եւ
առաքեաց
առ
Մանիլն
զՔրիստափոր
դպրապետն
իւր
խնդրել
ի
նմանէ
օգնութիւնս,
եւ
թէ
երդնուցու
նմա,
գնասցէ
առ
նա
կամօք
սիրոյ.
եւ
խնդաց
Մանիլն,
եւ
երդուաւ
նմա.
եւ
չոգաւ
Սուլտանն
հազար
հեծելով
ի
Կոստանդնուպօլիս,
եւ
յոյժ
պատուեցաւ,
եւ
եղեւ
անդ
աւուրս
ութսուն։
Եւ
յամենայն
աւուրս
առաքէին
նմա
հացկերոյթս
երկու
անգամ
ոսկեղէն
եւ
արծաթեղէն
ամանօք.
եւ
ամենայն
ամանքն
մնային
Սուլտանին
եւ
ոչ
եւս
դառնային.
եւ
զկնի
ութսուն
աւուրն
կերան
հաց
ի
միում
սեղանի
եւ
զամենայն
պատրաստութիւն
սպասուցն
ետ
սուլտանայ.
եւ
յորժամ
կամէր
գնալ
ծածկեալ
զհասակն
նորա
ոսկւով
յոտն
կալով
նորա
ի
մէջ
տաճարին.
եւ
ետ
նմա
զօր
եւ
գնաց.
եւ
ժողովեաց
զամենայն
ամիրայն
Միջագետաց
Աղուբ
ասլան
առ
ինքն,
եւ
ել
ընդդէմ
նորա
եւ
յորժամ
հասին
առ
միմեանս՝
զարհուրեցան
երկոքեան
կողմանքն
ի
բազմութենէ
միմեանց.
եւ
առին
զտեղի
եւ
առեալ
խորհուրդս
ի
մէջ՝
արարին
երդմունս
սիրոյ.
եւ
արձակեցան
ի
միմեանց։
Յաւուրսն
յայնոսիկ
Անդրոնիկոս
իշխանն
կայր
ի
Կիւլիկիա
հրամանաւ
Մանիլին,
եւ
կոչեաց
զպարոն
Ստեփանէ
ի
ճաշոյ
պատրաստութիւն.
եւ
դարան
գործեալ
սպան
զնա
գաղտնի
եւ
զորս
ընդ
նմա.
եւ
շարժեցաւ
պարոն
Թորոսն
ի
ցասումն
ի
վերայ
Յունաց,
եւ
սպան
ի
նոցանէ
տասն
հազար
անձինս։
Եւ
Անդրոնիկոս
աղաչէր
զթագաւորն
Երուսաղեմի
գալ
հաշտեցուցանել
զնոսա,
եւ
խոստանայր
նմա
բազում
ոսկի
ի
Կոստանդնուպօլսէ.
եւ
երդնոյր
եթէ
անպարտ
է
յիրացն
կարծեաց
եւ
ոչ
է
սպանեալ
նորա
զնա։
Եւ
եկն
թագաւորն
Երուսաղեմի.
եւ
արար
խաղաղութիւն
մեծաւ
աղաչանօք,
եւ
դադարեցին
ի
կոտորելոյ
զՅոյնսն։
Յայնմ
ժամանակի
թագաւորն
Վրաց
Գէորգի
էառ
զԴուին
քաղաք
եւ
սատակեաց
զՊարսիկն
որ
անդ.
եւ
քակեաց
զմներայն,
զոր
արեամբ
եւ
ոսկերօք
Քրիստոնէից
շինեալ
էր։
Յորում
աւուրս
ըմբռնեցաւ
Ռնաղտն
տէրն
Անտաքու
ի
զօրաց
Նորատնին
հարիւր
քսան
հեծելօք,
եւ
հինգ
հարիւր
հետեւակօք
գնացեալ
յերկիրն
Հալպայ.
ուր
բազում
եցոյց
քաջութիւնս
նախ
քան
զըմբռնումն.
բայց
զի
բազում
էր
Թուրքն
եւ
դարան
գործեալ
էր
ի
ծածուկ
պատեցան
զնովաւ.
եւ
թէպէտ
եւ
կարող
էր
պատառել
եւ
ելանել,
այլ
ոչ
կամեցաւ
միայն
ապրել,
ետ
զանձն
ի
ձեռս
նոցա,
եւ
տարան
առ
Նորըտինն
ի
Հալապ.
եւ
առ
ժամայան
ասպատակեալ
ի
Լատիկն
առին
անդ
եւթն
հազար
գերիս
ի
քրիստոնէից,
եւ
եղեւ
մեծ
տրտմութիւն
եկեղեցւոյ.
եւ
լուեալ
զայս
թագաւորն
Երուսաղեմի
եկն
ի
վերայ
Հալպայ,
եւ
ոչ
կարաց
առնել
ինչ
նմա.
եւ
արարեալ
խաղաղութիւն
դարձաւ
յԵրուսաղէմ.
եւ
հասեալ
յԱքքայ
վախճանեցաւ
տուեալ
զթագաւորութիւնն
Ամարեայ
եղբօր
իւրոյ,
որոյ
տարեալ
զդի
նորա
յԵրուսաղէմ
թաղեաց,
եւ
սգաց
զնա
յոլով
աւուրս.
եւ
ինքն
թագաւորեաց
ամս
ինն
եւ
տասն։
Իսկ
Նորատինն
չոգաւ
յերկիրն
Երուսաղեմի,
եւ
առեալ,
զառ
եւ
գերի
դարձաւ.
եւ
ել
զհետ
նորա
Եմմաւի
կոտորեաց
զնա
եւ
փախոյց
եւ
թափեաց
զառն,
եւ
դարձաւ
գերին։
Եւ
ի
սոյն
ամի
Աղուբ
ասլան
հնազանդեաց
զՏանուն
զեղբօրորդին
իւր
որ
ապստամբեալ
էր
ի
Կեսարիա.
եւ
գնաց
ի
Կամաւի
որ
է
Անի,
այսինքն
Կամախ.
եւ
սպան
զապստամբ
ամիրայն
որ
անդ,
եւ
դարձաւ։
Եւ
Ղարա
ասլան
չոգաւ
յԱմիթ,
եւ
ոչ
կարաց
առնուլ
զնա.
եւ
դարձաւ
ի
Հարսնքեփ,
եւ
կոչեաց
զԱղուպ
ասլան
ի
ճաշ
ընդունելութեան.
եւ
նա
կարծեաց
թէ
նենգութեամբ
մեծարէ,
չոգաւ
զօրու
մեծաւ
յերկիրն
նորա,
եւ
գերեաց
անտի
տասն
հազար
անձինս
եւ
եպիսկոպոսս
երկուս
զԻգնատիոս
եւ
զԴիոնէսիոս,
որք
զերծան
ի
նմանէ
կենդանիք։
Իսկ
պարոն
Թորոս
յետ
գերութեան
Ռնաղտին
եկն
յԱնտաք,
եւ
կացոյց
Բրինձ
Անտաքու
զորդի
նորա
զՊամուդն՝
ոչ
կամելով
մօրն։
Յաւուրսն
յայնոսիկ
Նորատինն
զօրաժողով
լեալ
ասպատակեաց
ի
Տրապօլիս,
եւ
դիպեցան
նոցա
երեք
հարիւր
ձիաւոր
Փռանգ
ոչ
գիտելով
զմիմեանս.
բայց
Փռանգն
գիտաց
թէ
Թուրք
է.
եւ
Նորատինն
կարծեաց
զթագաւորն
Երուսաղեմի,
եւ
փախեաւ.
եւ
ելին
զհետ
նոցա
երեք
հարիւրքն
եւ
կոտորէին,
եւ
յորժամ
ելին
յարձակն.
եւ
տեսին
զյոլովութիւն
Թուրքին,
եւ
իմացան
թէ
Նորատինն
է,
զահի
հարան.
եւ
ելին
ի
բլուր
մի,
եւ
իջեալ
յերիվարացն
աղօթէին
զվերջին
աղօթսն
ակն
ունելով
մահու։
Եւ
տեսեալ
Թուրքացն
անկաւ
երկիւղ
Տեառն
ի
վերայ
նոցա
եւ
թողին
զկարասիս
իւրեանց
եւ
մերկացին
զսպառազինութիւնս
իւրեանց
եւ
փախեան
անյետս
դառնալիք.
եւ
Քրիստոսասէր
զօրացն
սրտապնդեալ
հասին
նոցա
եւ
կոտորեցին
բիւրս
եւ
հազարս.
եւ
զերծաւ
Նորատինն
յոյժ
սակաւուք.
եւ
նոցա
լցեալ
կահիւք
եւ
կազմածովք
նոցա
դարձան
կազմածօքն
խնդութեամբ
ի
փառս
Քրիստոսի
Աստուծոյ
մերոյ։
Իսկ
Աղուպ
ասլան
գնաց
առ
Շահնշահ
եղբայր
Սուլտանին
որ
կայր
ամրացեալ
առ
ծովեզերեայ
դղեկսն
իւր
հայրատուր,
եւ
դարձաւ
խնդութեամբ.
եւ
հասեալ
ի
Գանգրայ
առ
Ալիս
գետով
մեռանէր.
եւ
զօրքն
եդին
ի
տեղի
նորա
զԻսմայիլն
զեղբօրորդին
նորա։
Իսկ
որք
յԱպլսթայն
էին
զօրք
թագաւորեցուցին
զՄահմուտն
որդին
Մահադեայ.
եւ
եղեւ
ամբոխեալ
տունն
Դանիշմանայ։
Զայսու
ժամանակաւ
չոգաւ
թագաւորն
Երուսաղեմի
յԵգիպտոս
առնուլ
զհարկն.
եւ
Եգիպտացիքն
փեզկեալ
ի
միմեանց,
ոմանք
մեծարեցին
զնա
կարգեալ
հասիւն,
եւ
կէսք
հպարտացեալ
ընդդիմացան,
եւ
առաքեցին
առ
Նորատինն
օգնել
նոցա.
եւ
նա
յղեաց
առ
նոսա
զՇիրաքաւ
զօրապետն
իւր
օգնել
նոցա։
Իսկ
թագաւորն
Երուսաղեմի
սուր
ի
գործ
արկեալ
կոտորեաց
զապստամբեալսն
յանխնայ
անթիւ
եւ
անհամար.
եւ
չոգաւ
եւ
իջաւ
ի
վերայ
Պլապէս
քաղաքի
ամիսս
եւթն.
եւ
բերին
նմա
զրոյց,
եթէ
Նորատինն
պաշարեալ
է
զՀերիմն
եւ
կամի
առնուլ
զնա.
եւ
գրեաց
թագաւորն
խրատս
եւ
ասաց.
ամենեւին
մի
ելանէք
ի
քաղաքէդ
արտաքս
մինչեւ
գամ
ես.
եւ
ինքն
եթող
զՊլապէս
եւ
սկսաւ
գալ.
եւ
նոքա
ոչ
պահեցին
զպատուէրն
նորա
այլ
ելեալ
կռուեցան
ընդ
նոսա,
եւ
խոյս
ետ
Թուրքն
եւ
հեռացաւ.
եւ
Փռանգն
նստաւ
բացեայ
ի
քաղաքէն.
եւ
անդրէն
դարձեալ
Թուրքն
եգիտ
զնոսա
յանհոգս.
եւ
կոտորեցին
եւ
առին
զքաղաքն.
եւ
գերեցին
զԲրինձն
Անտաքու
եւ
զայլս
բազումս
ի
գլխաւորացն։
Ի
հազար
չորս
հարիւր
եւթանասուն
թուին
Ասորոց
եւ
ի
հինգ
հարիւր
իննսուն
երկու
Հայոց՝
զօրացաւ
Խլիճ
ասլան
Սուլտան
ի
վերայ
որդւոցն
Դանշմանայ
ի
ձեռն
Տանուն
ամիրային,
եւ
առ
զԿատուկն
եւ
զԱպլսթայն
եւ
զՏարանտա։
