ԳԼՈՒԽ
ԻԶ.
Յաղագս
պարոն
Թորոսի
եւ
Սալահատնին
եւ
հարցմանց
Տ.
Ներսեսի
եւ
հաւատոցն
քննութեան
եւ
երկու
բնութիւն
ասելոյն։
Ի
սոյն
ամի
պարոն
Թորոս
արձակեաց
դեսպանս
պատարագօք
ի
Հալպ
եւ
խնդրեաց
զՀայ
գերիսն՝
որ
անդ,
եւ
ոչ
ետուն.
եւ
զայրացեալ
Թորոս
ել
յերկիրն
Մարաշայ
եւ
աւերէր.
եւ
Նորատինն
արձակեաց
զօրս
ի
վերայ
նորա,
եւ
Թորոս
եհար
զնոսա
եւ
զբազումս
կալաւ
ի
ձեռս
եւ
Նորատինն
երկեաւ
ի
նմանէ.
եւ
եթող
զորս
խնդրէրն։
Եւ
բացաւ
բերան
Փռանգաց
եւ
խնդրեցին
զԲրինձն,
եւ
վաճառեցին
զնա
հարիւր
հազար
դահեկանի.
եւ
ելեալ
Բրինծն
չոգաւ
ի
Կոստանդնուպօլիս
առ
քոյրն
իւր,
եւ
բազում
գանձիւք
դարձաւ.
եւ
ած
անտի
ի
Յունացն
պատրիարք
Անտիոքայ.
եւ
եմոյծ
ի
քաղաքն
Աթանաս
անուն .
եւ
տեսեալ
զայն
Փռանգ
պատրիարքն
Հերմի
ել
ի
քաղաքէն
եւ
գնաց
նստաւ
ի
Խուս
այրն,
եւ
բանադրեաց
զքաղաքն։
Զկնի
ամի
միոյ
չոգաւ
թագաւորն
Յունաց
Մանիլն
ի
վերայ
Բուլղարաց
եւ
պարտեցաւ,
եւ
կալան
զնա
գերի.
եւ
այր
ոմն
զերծեաց
զնա
վասն
երդման
զոր
երդուաւ
նմա
տալ.
եւ
բերեալ
ի
Կոստանդնուպօլիս
էառ
զակնունելին։
Իսկ
Եգիպտոս
եղեւ
ընդ
հնազանդութեամբ
Նորատնին,
եւ
իշխէր
նոցա
Շիրաքաւ.
եւ
չոգաւ
դարձեալ
թագաւորն
Երուսաղեմի
ի
վերայ
նորա
եւ
փախեաւ
Շիրաքաւ
յերեսաց
նորա.
եւ
առ
զՄսր,
եւ
արար
ընդ
հարկաւ,
եւ
յոլով
գանձիւք
դարձաւ.
եւ
յետ
աւուրց
լու
եղեւ
թէ
բռնադատեն
Տաճիկքն
զՔրիստոնեայսն
որ
յԵգիպտոս,
եւ
գնաց
միւսանգամ
եւ
էարկ
զայլազգիսն
ի
նուազութիւն
սպանութեամբ
կողոպտելով
եւ
գերութեամբ ,
եւ
դարձաւ։
Յաւուրսն
յայնոսիկ
Անդրոնիկոս
հօրեղբօր
որդին
Մանիլ
թագաւորին
ել
յերկրէն
Կիւլիկեցւոց,
եւ
չոգաւ
յԱքքայ.
զի
անդ
էր
եղբօր
իւր
դուստրն,
որ
լեալ
էր
կին
հանգուցեալ
թագաւորին
Երուսաղեմի,
եւ
եղեւ
տանն
հոգաբարձու
եւ
անկաւ
ընդ
նմա
պոռնկութեամբ.
եւ
յայտնեցաւ
իրքն,
եւ
փախեան
երկոքեանն
ի
Խառան.
եւ
անդ
ծնաւ
նոցա
չար
ծնունդ
եւ
գարշեցան
ի
նմանէ.
եւ
գնաց
ի
Մերտինն
եւ
ոչ
անդ
ընկալան.
եւ
գնաց
ի
Կարնոյ
քաղաք
եւ
դադարեաց
անդ.
եւ
առնոյր
զօր
ի
Թուրքացն
եւ
երթայր
եւ
գերէր
զՔրիստոնեայսն,
եւ
բերէր
վաճառէր
անօրինացն
եւ
կայր
չարաչար։
Իսկ
պարոն
Թորոսի
եղբայր
մի
էր
Մլեհ
անուն
չարաբարոյ
եւ
վայրենամիտ,
որ
ոչ
հաւատայր
նմա
Թորոս
եւ
ոչինչ.
վասն
որոյ
զչարեալ
նորա
չոգաւ
առ
Նորատինն,
եւ
ետ
նմա
զԿուրիս.
որ
եւ
արար
յոլով
չարիս
գերելով
զՔրիստոնեայսն
եւ
յանխնայ
կոտորելով
զնոսա
որ
եւ
գողացաւ
զՎանաւէր
ի
Հայոց
եւ
ոչ
գոյր
չափ
պղծութեան
նորա։
Իսկ
պարոն
Թորոս
հիւանդացեալ
ագանէր
կրօնաւորական
հանդերձս
եւ
մեծաւ
յուսով
կատարէր
ի
Քրիստոս
կեցեալ
երեւելի
փառօք
եւ
արիական
քաջութեամբ.
յիշատակ
նորա
օրհնութեամբ
եւ
դրուատիւք
լիցի
յեկեղեցիս
ուղղափառաց.
եւ
եթող
տղայ
մի
փոքրիկ
յանձնելով
զնա
յիշխանսն։
Իսկ
զի
Մլեհն
ապականութիւն
յոլով
առնէր,
երդումն
առին
ի
նմանէ
իշխանքն
զի
մի
զրկեսցէ
զտղայն,
եւ
մուծին
յերկիրն։
Իսկ
նա
ստեաց
երդմանն
եւ
էառ
զբոլոր
երկիրն.
եւ
փախուցին
զտղայն
ի
Հռոմկլայն,
եւ
անդ
սնանէր։
Ի
թուին
Հայոց
հինգ
հարիւր
իննսուն
եւ
վեց
բարձաւ
իշխանութիւնն
Տաճկաց
յԵգիպտոսէ,
որ
սկսաւ
յՈմարայ.
զի
անկաւ
ի
նոսա
հերձուած
մի
որ
Ռամփդիքն
կոչէին.
եւ
միւս
եւս
ի
յԱթուր
որ
Սիւնիքն
կոչէին.
արդ
Ռամփդիքն
որք
են
Շէխքն՝
ասէին.
մի
է
Աստուած,
եւ
չար
ոչ
արար
եւ
ոչ
առնէ,
եւ
յայտ
անտի
է
զի
Աստուած
մի
է
եւ
չարն
բազում
է։
Եւ
Սիւնիքն
ասէին
ամենայն
ինչ
յԱստուծոյ
է
չարն
եւ
մահն
եւ
ամենայն
հակառակ
պատահմունք.
եւ
սկսան
ատել
զմիմեանս.
եւ
բաժանեցան
աղանդք
անդէն
յԵգիպտոս.
զի
յերկուց
կողմանց
կային
անդ.
Շէխքն
էին
ընդ
Նորատնին.
եւ
Սիւնիքն
ընդ
Փռանգացն.
եւ
Նորատինն
առաքեաց
պատգամս
առ
Սիւնիքն
զի
ի
բաց
կացցեն
ի
Փռանգացն,
եւ
կացցեն
անհարկս
եւ
օգնեսցեն
դենին
իւրեանց ,
եւ
լուան
նմա.
եւ
մտին
ընդ
իշխանութեամբ
Թուրքաց,
եւ
ամրացուցին
զՊլպէս.
եւ
արգելին
զհարկն
Փռանգին։
Եւ
լուաւ
թագաւորն
Երուսաղեմի.
եւ
չոգաւ
առ
զՊլապէս,
եւ
եգիտ
անդ
երկոտասան
հազար
հեծեալ։
Եւ
երկու
հարիւր
հազար
հետեւակ
եւ
մատնեաց
զնոսա
ի
սուր։
Իսկ
Շաւուրն
զօրապետ
այրեաց
զՄսր
քաղաք.
եւ
առեալ
զբազմութիւն,
գնաց
ամրացաւ
ի
Շարէ
քաղաք.
եւ
առաքեաց
առ
Նորատինն
զեղեալ
զրոյցն
ի
ձեռն
Շիրաքաւայ.
եւ
դարձոյց
Նորատինն
զՇիրաքաւ
հարիւր
հազար
հեծելօք.
որ
ընդ
երթալն
նորա
սպան
զԽալիփայն,
եւ
եբարձ
զազգն
նորա
յԵգիպտոսէ.
եւ
սպան
դարձեալ
զգլխաւոր
Տաճկաց
եւ
իշխանացաւ
ինքն։
Եւ
թագաւորն
Երուսաղեմի
դարձաւ
անդրէն
ի
տուն
իւր
մեծ
աջողուածովք։
Եւ
զկնի
երից
ամաց
մեռաւ
Շիրաքաւ.
եւ
առ
զիշխանութիւնն
եղբօրորդին
Շերաքայ
Յուսուփն՝
որ
նա
ինքն
է
Սալահատին։
Եւ
թէ
ո՞
էր
սա
ասացից։
Հայր
սորա
էր
ի
Դուին
քաղաքէ
Հայոց
մեծաց
ազգաւ
քուրդ
Էուբ
անուն
որդի
Սուլիմանայ։
Այս
Էուբս
եւ
Շիրաքաւ
եղբայր
իւր
ելին
ի
Դունայ
վասն
աղքատութեան ,
եւ
եկին
ի
Միջագետս.
եւ
երթեալք
ի
Թկրիթ
մտին
ի
ճունդկութիւն
բերդին.
եւ
յաւուր
միում
պատմեաց
Էուբն
երազ
Հրէի
միում.
ելանէր,
ասէ.
յերանաց
իմոց
հուր,
եւ
այրէի
զաշխարհս.
եւ
ասէ
ցնա
Հրեայն .
ծնցի
ի
քէն
որդի
աւերիչ
երկրի.
ասէ
ցնա
Էուբն.
եթէ
ելցէ
մեկնութիւնդ
քո
ի
գլուխ,
առ
դու
ի
նմանէ
յորդւոց
յորդիս
յամենայն
ամի
հազար
կարմիր.
եւ
գրեաց
Ջհուտն
զբանն
եւ
զժամանակն
եւ
ամիսն.
եւ
ի
նոյն
ամի
ծնաւ
Յուսուփն
եւ
զարգանայր.
Եւ
էր
կայտառ.
եւ
Շիրաքաւ
հօրեղբայր
նորա
առ
զնա
եւ
գնաց
առ
Նորատինն.
եւ
եգիտ
Շիրաքաւ
շնորհս
առաջի
նորա,
եւ
էր
յառաջադէմ
եւ
յաջողէր
նմա
ամենայն
ուրեք.
եւ
արար
զնա
զօրապետ,
եւ
յղեաց
զնա
յԵգիպտոս.
եւ
թէպէտ
յաղթահարեցաւ
միանգամ
եւ
երկիցս
յԵրուսաղէմի
թագաւորէն,
ստացաւ
նմա
զԵգիպտոս.
եւ
յորժամ
մեռաւ.
եդին
ի
տեղի
նորա
զՅուսուփն.
եւ
լուաւ
երազահան
Հրեայն.
եւ
խնդրէր
զգրաւն
յԷուբէն.
եւ
ասէ
ցնա
Էուբն
ե՛կ
երթիցուք
առ
հուրն
բորբոքեալ
զի
տացէ
քեզ
զոր
պարտիմք.
եւ
չոգան
առ
նա,
եւ
խնդաց
Յուսուփն.
եւ
եհարց
թէ
քանի՞
ամք
են.
եւ
նա
ետ
զգիր
թուականին
ցնա.
եւ
ընթերցեալ
հաւատաց.
եւ
ետ
զանցեալ
ամսոցն
գրաւն
հազար
հազար
դահեկան.
եւ
գնաց
Հրեայն
խնդութեամբ
ի
տուն
իւր
ի
Թկրիթ։
Բայց
զկնի
սակաւ
աւուրց
Էուբն
ոտամբ
ձիոյ
հարեալ
ի
գլուխն
մեռանէր
յԵգիպտոս.
եւ
թաղեաց
զնա
պատուով
որդին
իւր.
եւ
երթալով
երթայր
եւ
զօրանայր
եւ
մեծանայր
Սալահատինն.
եւ
էր
ահարկու
եւ
մեծամիտ
եւ
աջողէր
նմա։
Սա
հրաման
եհան
յերկիրն
Եգիպտոսի
թէ
քրիստոնեայք
մի
հեծցին
ի
ձի
եւ
ի
ջորի
եւ
հանապազ
զգօտի
ածեալ
ցուցցին
ի
հրապարակս
նշանակ
ծառայութեան։
Ի
վեց
հարիւր
թուին
Հայոց
Խլիճ
ասլան
էառ
զԿեսարիա,
եւ
զԾամնդաւ
յորդւոցն
Դանշմանաց։
Եւ
ի
նոյն
ամի
Նեստորական
Եպիսկոպոս
մի
էառ
զեկեղեցին
Յակոբկաց
որ
ի
Բաղդատ,
եւ
եհար
զնա
ցասումն
Տեառն,
եւ
դարձաւ
եկեղեցին
առ
տեարս
իւր։
Յաւուրսն
յայնոսիկ
պայծառանայր
աստուածային
շնորհօք
եւ
վարդապետութեամբ
սուրբն
Յակովբ
որդին
Սալիտայ.
զոր
ձեռնադրեցին
եպիսկոպոս,
եւ
կոչեցաւ
նա
Դիոնէսիոս։
Սա
արար
բազում
գրեանս
խրատուց
եւ
հանճարոյ,
եւ
մեկնեաց
զբովանդակ
հին
եւ
նոր
կտակարանս
ցանկալի
իմաստնոց.
եւ
լինէր
նովաւ
նշանք
եւ
սքանչելիք
եւ
գովութիւն
շնորհաց
Տեառն
մերոյ
Յիսուսի
Քրիստոսի։
Ի
թուին
Ասորոց
հազար
չորս
հարիւր
իննսուն
երեք՝
եւ
Հայոց
վեց
հարիւր
տասն
երեք,
թագաւորն
Յունաց
Մանիլն
առաքեաց
առ
տէր
Ներսէս
կաթուղիկոսն
Հայոց
եւ
առ
իս
ի
Միխայէլս
եւ
խնդրեաց
միաբանութիւն
հաւատոյ
եւ
սիրոյ
եւ
կրօնից.
նախ
ի
ձեռն
Քրիստափորի
ումեմն,
եւ
երկիցս
անգամ՝
ի
ձեռն
Թաւրիանայ
իմաստասիրի։
Եւ
գրեաց
առ
մեզ
Տ.
Ներսէս
թէ
խնդրեալ
են
ի
մէնջ
երկու
բնութիւն
ասել
Քրիստոսի ,
եւ
զչորրորդ
ժողովն
պատուել,
եւ
զծնունդն
Քրիստոսի
ի
Դեկտեմբերի
քսան
եւ
հինգն
կատարել,
եւ
զպատարագն
խմորով
եւ
ջրով
առնել,
եւ
զսուրբ
Աստուածն
խաչեցարիւ
չասել.
եւ
ապա
խոստացեալ
են
մեզ
շատ
բարիս
առնել.
զի,
նչ
տացուք
պատասխանի.
եւ
ես
ասացի
նմա
այդ
զոր
ինչ
խնդրեն
զատ
յերկու
բնութեանցն
եւ
ի
չորրորդ
ժողովոյն
եւ
ի
խաչեցարէն
մեր
կրօնքս
է։
Բայց
թէ
այսօր
փոխես
զսահմանս
հարց
քոց
զմեծ
կամ
զփոքր,
երեւեցուցանես
այնու
թէ
մինչեւ
ցայսօր
թերի
էիք
ի
ճշմարտութենէն,
եւ
արդ
լցայք.
եւ
ոչ
է
պարտ
ի
մետասան
ժամուս
եւ
ի
վարձութեան
օրինափոխ
լինել
ակն
առեալ
երեսաց.
այլ
մեք
կատարեալ
տեսանեմք
զձեզ
առաքելական
հիմամբ,
եւ
զայլն
դու
գիտես.
եւ
յղեցաք
զմի
յաշակերտացն
մերոց
որ
վարժ
էր
արտաքին
գրով
Ընթեռինէ
անուն
զի
խօսեսցի
ի
մեր
կողմանց.
եւ
զի
նոցա
ոչ
գոյր
խելամուտ
փիլիսոփայական
արուեստից։
Եւ
յորժամ
գնաց
աշակերտն
իմ,
հրամայեաց
կաթուղիկոսն
խօսել
առաջի
իւր
վասն
բնութեանցն.
ապա
եհարց
մեր
աշակերտ
Ընթեռինէ
եւ
ասէ.
ի
քանի՞ս
բաժանի
բնութիւնն։
Թաւրիանէ
ասէ.
յերկուս,
յանձնաւորութիւն
եւ
յանանձնաւորութիւն.
եւ
ասաց
Ասորին
ցԹաւրիանէ
անուանեալ
իմաստասէրն
առաքեալ
ի
թագաւորէն.
իսկ
երկու
բնութիւնդ
զոր
դուք
ասէք
եւ
ի
մէնջ
պահանջէք,
անձնաւո՞րն
է
թէ
անանձնաւորն.
եւ
կարկեցաւ
Յոյնն
զբազում
ժամս
տարակուսեալ.
եւ
ոչ
կարաց
պատասխանել.
զի
գիտաց
ըմբռնեալ
զինքն
յանելանելի
որոգայթս։
Ապա
ասէ
զի՞
կայ
մեր
եւ
արտաքնոցն,
թող
զայդ.
եւ
կաթողիկոսն
պարսաւեաց
զնա
եւ
ասէ.
ապա
զի՞նչ
արասցուք
զախոյեանդ.
զի
եւ
յաստուածային
գրոց
նոյնպէս
խրտնուս
եւ
վազս
առեալ
փախչիս.
եւ
զոր
դու
ցնորիս
ի
մտաց
իբրեւ
զգետնակոչս,
զայդ
մեք
ոչ
ընկալցուք.
եւ
այսպէս
զբազում
աւուրս
հարց
եւ
փորձ
արարեալ
յամօթ
լինէր
անուանեալ
իմաստասէրն։
Եւ
զի
խնդրեալ
էր
Մանիլն
եւ
զԱսորոց
դաւանութիւնն,
գրեցաք
եւ
մեք
եւ
առաքեցաք
յետ
այնորիկ.
եւ
եկն
առ
մեզ
թուղթ
աղաչանաց
թէ
գոհութիւն
եւ
շնորհ
ձեր
ձեզ
վասն
խոստովանութեան
հաւատոյն
զոր
գրեալ
էիք։
Բայց
աշխատ
լերուք
եւ
եկայք
տեսցուք
զմիմեանս
եւ
ի
բերանոյ
լուիցուք.
եւ
մեք
ոչ
կամեցաք
զգնալն,
այլ
գրեցաք
պատասխանիս.
եթէ
մեր
դաւանելն
զՔրիստոս
այս
է
ի
մի
բնութիւն
եւ
ի
մի
կամս,
եւ
ի
մի
ներգործութիւն
փառաւորեմք
զնա
անբաժանելի
յամենայն
տնօրինականսն.
եւ
թէ
այդ
խոստովանութեամբդ
կալցէ
ոք
ընդ
մեզ
սէր
եւ
խաղաղութիւն,
յօժարիմք
եւ
մեք
եւս
առաւել.
եւ
թէ
ոք
վասն
այդորիկ
ատէ
զմեզ
եւ
հալածէ,
մեք
գնասցուք
ընդ
մերս
մահու
չափ
որ
է
աւանդ
հարցն
մերոց
կացեալ
անշարժապէս
ի
հիման
առաքելոց
եւ
մարգարէից.
եւ
վասն
այսորիկ
մատուսցուք
զպարանոցս
մեր
ի
վկայական
հանդէս
նախնեացն
մերոց
կարօտեալք։
Իսկ
զպատասխանին
Տ.
Ներսիսի.
զոր
գրեաց
մեք
ոչ
իմացաք.
բայց
կորովի
էր
յաստուածաշունչ
գիրս
եւ
պարկեշտ
եւ
ջանացող
այր
ուղիղ
կանոնաւ
գրոց
եւ
սուրբ.
նմանեալ
սրբոյն
Ներսիսի
հաւուն
իւր։
Բայց
եւ
զայս
գիտացաք
եւ
հաւատամք,
եթէ
փառաւորեալն
ի
մէնջ
տնտեսութիւն
Աստուծոյ
մերոյ
խափանեաց
զջան
թագաւորին.
զի
յարեաւ
ի
վերայ
նորա
տագնապ
Թուրքաց .
եւ
կաթուղիկոսն
Ներսէս
փոխէր
յաստեացս,
եւ
մնաց
հիմն
մեր
անսասան
ի
հողմոյ
որպէս
եւ
ի
դրանց
դժոխոց
աղօթիւք
եւ
արտասուօք
եւ
արեամբ
հարցն
մերոց։
Ի
սոյն
ժամանակս
եւ
թագաւորն
Երուսաղեմի
խնդրեաց
օգնութիւն
ի
թագաւորէն
Յունաց՝
որ
էր
աներ
նորա
երթալ
ի
վերայ
Եգիպտոսի.
եւ
առաքեաց
նմա
զօրս
ընդ
ծով.
բայց
յորժամ
հասին
յԵգիպտոս,
Յոյնքն
ըստ
հնացեալ
չարութեանն
իւրեանց
նենգել
կամէին
զթագաւորն
Երուսաղեմի
եւ
իւրեանց
առնուլ
զԵգիպտոս.
եւ
զգացուցին
ոմանք
թագաւորին
զկամս
Յունաց։
Եւ
տէրն
Եգիպտոսի
Յուսուփ
ետ
նմա
ոսկի
զհարկն
պարտուց
եւ
խոստացան
յապայն
տալով
պատանդս.
զի
տակաւին
չէր
բաւական
Յուսուփն
կռուել
ընդ
թագաւորին.
եւ
դարձաւ
թագաւորն
Երուսաղեմի
թողլով
անդէն
զՅունաց
զօրն.
եւ
նոքա
ոչ
իշխեցին
յամել
ի
տեղւոջն,
այլ
առին
զնաւսն
եւ
գնացին.
եւ
առ
զնոսա
ձմեռն,
եւ
յոլովք
կորեան
ի
ծովուն։
