Ի
Վեց
ամին
Մարկիանէի
եւ
'ի
ՉԿԹ
թուին
Ասորւոց
սպանաւ
Վաղենտիանոս
Հռոմայ
թագաւորն.
եւ
աստ
պատառեցաւ
թագաւորութիւնն
Հռոմայ
'ի
Կոստանդնուպօլսէ:
Որպէս
Մարկիանէ
առանց
Հռոմայ
կամացն
նստաւ
յաթոռ
թագաւորութեանն,
նոյնպէս
եւ
նոքա
գնացին
ըստ
կամաց
իւրեանց:
Ընդ
նմին
եւ
պատառեցաւ
կարգ
եկեղեցւոյ
եւ
բարձաւ
խաղաղութիւն
եկեղեցւոյ
զկնի
ժողովոյն
Քաղկեդոնի:
Եւ
մեռաւ
Մարկիանէ
լցեալ
նզովիւք
'ի
սրբոյց
արանց
ժամանակին,
թագաւորեալ
վեց
ամ:
Եւ
'ի
նոյն
ամի
թագաւորեաց
'ի
Հռոմ
Լեւոն
թրակացի
ազգաւ`
յիշխանացն
:
Եւ
'ի
նոյն
ամի
թագաւորեաց
Պարսից
Պերոց,
եւ
արար
հալածումն
Քրիստոնէից.
եւ
արար
պատերազմ
ընդ
Հռոմայեցիս:
Եւ
Լեւոն
ետ
զդուստր
իւր
Զենոնի,
եւ
կացոյց
զնա
թագաւոր
կողմանցն
,
եւ
զԲասիլիսկոս
արար
ստրատելատ
'ի
,
եւ
Միուրինոս
եղեւ
կեսար
'ի
,
եւ
յետ
սակաւու
սպանաւ
յՐակմիոսայ
եւ
քարոզեցան
Անթիմոս
եւ
Լուքարոս
կեսարք :
Յայսմ
ժամանակի
շինեցաւ
Կալնիկոս,
որ
է
Ռաղայ,
հրամանաւ
Լեւոնի
թագաւորի,
եւ
կոչեցաւ
Լեւոնտիպօլիս :
Եւ
աստ
'ի
սոյն
ժամանակս
եղեւ
հրայրեաց
'ի
Կոստանդնուպօլիս,
որ
ոչ
էր
լեալ
յաւիտենից,
եւ
այրեցաւ
'ի
ծովէ
մինչեւ
'ի
ծով.
եւ
ել
թագաւորն
զվեց
ամիս
եւ
ոչ
կարաց
մտանել
'ի
քաղաքն:
Եւ
յանժամ
սահմանեաց
Լեւոն
կայսր,
թէ
յաւուր
կիւրակէի
յեկեղեցիս
կացցեն
մեծ
եւ
փոքր`
յաղօթս
եւ
յուսումն,
եւ
այլ
ինչ
մի
'
գործեսցեն
յաւուր
կիւրակէի :
Եւ
յաւուրս
Լեւոնի
ամիս
մի
օդդ
հող
եւ
մոխիր
տեղաց,
եւ
առաւել
'ի
Կոստանդինուպօլիս ,
եւ
կուտեցաւ
թիզ
մի,
եւ
զահի
հարան
աշխարհ
եւ
ակն
ունէին
ացման.
եւ
'ի
բազում
տեղիս
հուր
վայթէր
եւ
այրէր
զտեղիս
տեղիս:
Եւ
յայնմ
ժամանակի
Կիզիկոն
քաղաք
'ի
շարժմանէ
եւ
'ի
կայծականց
շրջեցաւ.
եւ
բազում
քաղաքք
եւ
գեօղք
'ի
Թրակիա
սպականեցան:
Եւ
թագաւորն
Լեւոն
աղէցաւութեամբ
մեռաւ,
թագաւորեալ
ամս
ութեւտասն:
Եւ
յաւուրս
սորա
ոչ
պակասեաց
խռովութիւն
եւ
աւեր
աշխխարհի
եւ
եկեղեցւոյ,
եւ
գիտաց
ամենայն
իմաստութ
թէ
ժողովն
Քաղկեդոնի
զայրացոյց
զԱստուած:
Եւ
խռովեցան
հոգին
նորա
սուրբ
յամպարիշտ
դաւանութեանց
նոցա :
Եւ
թագաւորեաց
փոքր
Լեւոն
հրամանաւ
մեծ
Լեւոնի,
վեցամեայ,
որ
էր
թոռն
նորա,
եւ
որդի
Զենոնի`
կողման
արեւելից
թագաւորին:
Եւ
յետ
ամի
միոյ
եկն
հայր
նորա
Զենոն`
զի
երկիրպագցէ
որդւոյն.
եւ
կին
նորա,
մայր
տղայոյն,
խաբեաց
զնա
որպէս
զմանուկ
եւ
ասէ.
«Յորժամ
գայ
հայր
քո
եւ
երկրպագէ
քեզ,
դիր
զթագն
'ի
գլուխ
նորա
եւ
դու
երկրպագեա
նմա :
»
Եւ
արար
այնպէս.
եւ
յետ
սակաւ
միոյ
մեռաւ
տղայն
Լեւոն,
եւ
տրտմեցան
բազումք:
Եւ
էր
Զենոն
յԱստորի
ազգէ,
եւ
աղաչէր
զնա
թագուհին
մեծ
Լեւոնի
Բերինիա
(Վէրինէ
)
վասն
ժոովոյն
Քաղկեդոնի`
զի
ընկալցի
զնա,
եւ
ոչ
լուաւ
նմա:
Իսկ
թագուհին
ընկէց
զնա
'ի
թագաւորութենէ
եւ
եդ
զեղբայր
իւր
զԲասիլիկոս,
որ
էր
մինչեւ
ցայնվայր
ապստամբեալ
'ի
Լեւոնէ
յԱրակլիա,
եւ
քարոզեցաւ
թագաւոր
եւ
արար
զորդին
իւր
զՄարկոս`
կեսար:
Եւ
Զենոն
փախեաւ
յերկիրն
Ասորւոց`
թողեալ
զթագաւորութիւնն,
եւ
մտեալ
'ի
բերդն
Սաղամէ
դադարեաց.
եւ
կին
իւր
եկն
առ
նա
գաղտագնաց :
Եւ
Բասիլիսկոս
որդւովն
թագաւորեաց
ամս
երկու.
եւ
էր
պիղծ
եւ
չարադեւ,
եւ
գրէր
ամենայն
ուրեք
զՔաղկեդոնին
հաստատել
եւ
քարոզել
'ի
վերայ
աշտարակի,
եւ
հալածել
ղուղղափառսն,
եւ
եղեւ
ատելի
յաչս
ամենեցունց.
եւ
գային
առ
Զենոն,
եւ
եղեւ
ժողով
մեծ:
Եւ
Բասիլիսկոս
առաքեաց
զԱրտիմոս
(Արմատիոս
)
զօրագլուխ
պատերազմիլ
ընդ
Զենոնի:
Եւ
Զենոն
խօսցաւ
ընդ
նմա
'ի
խաղաղութիւն ,
եւ
խոստացաւ
զնա
կեսար
առնել:
Եւ
առեալ
զԶենոն
զօրօքն
ածի
'ի
Կոստանդնուպօլիս,
եւ
ընկալան
քաղաքն
խնդութեամբ.
եւ
փախեաւ
Բասիլիսկոս
որդւովքն
յեկեղեցի
մի.
եւ
առաքեաց
Զենոն
մերկացոյց
զնա
'ի
ծիրանեացն,
եւ
առաքեաց
'ի
Լամիս
Կապադովկացւոց.
եւ
ածին
'ի
բուրգն
մի
եւ
փակեցին
յամենայն
կողմանց,
եւ
դառնապէս
մեռաւ
անդէն:
Եւ
Զենոն
արա
զԱրտեմիս
զօարպետ
եւ
զորդին
իւր
.
եւ
զկնի
այնորիկ
սպանաւ
Արտեմիս,
զորդին
արարին
ընթերցող
եկեղեցւոյ :
Յայնժամ
թագաւորն
'ի
ձեռն
Ակակայ
պատրիարքի
Կոստանդնուպօլսի
յորդորեալ
յուղղափառութիւն
առաքեաց
առ
Պետրոս
պատրիարքն
Անտիոքու
եւ
առ
Տիմոթէոս
պատրիարքն
Աղէքսանդրու,
որ
կային
'ի
բանտի
'ի
կոստանդնուպօլիս,
հարցանել
հաւատոյ
խոստովանութիւն.
եւ
նոքա
ետուն
գրավ
զՆիկիայն
եւ
զԿիւրղին
եւ
զԴիոսկորոսին ,
եւ
ասացին
թէ`
«Մենք
յայդ
եմք :
»
Եւ
թագաւորն
առաքեաց
ընդ
ամենայն
երկիր
եւ
ձեռնագրեցին
'ի
դաւանութիւնն
յայն
եւթն
հարիւր
եպիսկոպոսք,
եւ
ասացին
թէ`
«Նզովեմք
զտումարն
Լեւոնի,
նզովեմք
զժողովն
Քաղկեդոնի,
նզովեմք
զԱկակ,
նզովեմք
զՆեստոր
որ
պատառեցին
զհաւատս,
եւ
նզովեալք
եղիցին
ոչ
նզովողք
նոցա :
»
Եւ
ընկալեալ
թագաւորն
եւ
հաւանեալ`
առաքեաց
զՊետրոս
զոր
Թափիչն
կոչեն,
պատուով
մեծաւ
յԱնտիոք
յաթոռն
իւր,
եւ
անդ
կատարեցաւ:
Եւ
զՏիմոթէոս
յԱղէքսանդրիա,
զոր
ձեռնադրեալ
էր
ուղղափառացն
զկնի
Պրոտերայ,
եւ
կայր
յաքսորս :
Ի
յայսմ
ժամանակի
ապստամբեցին
Սամարացիքն,
եւ
եդին
իւրեանց
թագաւոր
հաստատուն,
եւ
զբազումս
կոտորեաց
'ի
քրիստոնէից,
եւ
մտեալ
'ի
Կեսարիա`
քակեաց
զեկեղեցիսն:
Իսկ
զօրքն
Հռոմայեցւոց
գնացեալ
'ի
վերայ
նոցա
կոտորեցին .
եւ
զՀոստոս
թագաւորեալն
Հրէից
առաքեցին
առ
Զենոն
թագաւոր,
եւ
զշինեալն
'ի
Հրէից
տաճարն`
օրհնեցին
եկեղեցին
յանուն
սրբոյն
Մարիամայ,
եւ
զգտեալ
Հրեայսն
յԱնտիոք
կոտորեցին :
Յայսմ
ժամանակի
եղեւ
շարժ,
եւ
Նիկոմիդա
քաղաք
կործանեցաւ.
եւ
էր
այս
վեցերորդ
շրջումն
Նիկոմիդայ
'ի
շարժմանէ:
Եւ
յետ
այսորիկ
մեռաւ
թագաւորն
Զանոն
վաթսուն
ամաց,
թագաւորեալ
ամս
վեշտասան:
Եւ
Փեւրոս
(Պերոզ
)
թագաւորն
Պարսից,
դառն
հալածիչն
քրիստոնէից
չարամահ
եղեւ,
եւ
էառ
զթագաւորութիւնն
Բալաւշ
(Վաղարշ
)
ամս
չորս.
եւ
յաւուրս
սորա
խաղաղութիւն
եղեւ
քրիստոնէից:
Եւ
թագւորեաց
Անաստաս
'ի
տեղի
Զենոնի
եւ
ընդ
թագաւորելն
գտաւ
չարիք
'ի
մանկունս
դպրոցացն,
եւ
լուեալ
թագաւորն
բարկացաւ
եւ
կոտորեաց
զամենայն
դպրոցս
Կոստանդինուպօլիս:
Եւ
սորա
հրամանաւ
շինեցաւ
քաղաքն
զոր
Տարա
կոչեն,
վասն
անդ
սպանանելոյ
զԴարեհ,
եւ
անուանեաց
զնա
Անաստաս
յանուն
իւր`
:
Եւ
յաւուրս
սորա
'ի
շարժմանէ
ընկղմեցաւ
Նտկոպօլիս:
Եւ
զկնի
Բալաւշայ
թագաւորեաց
Պարսից
Կուտ
(Կաւատ
)
եւ
եղբայր
նորա
հալածեաց
զԿուտն
ամս
երկու.
եւ
դարձեալ
զօրացեալ
Կուտն
սպան
զեղբայրն
եւ
թագաւորեաց
ամս
երեսուն:
Եւ
յայնժամ
ելին
Հոնք
եւ
յաղթեցին
Պարսից,
եւ
կարծեցին
Պարսիկք
թէ
Հռոմայեցւոց
բանիւ
եղեւ,
եւ
ժողովեալ
զօրս`
եկին
յերկիրն
Միջագետաց
եւ
առին
քաղաքս
:
Յայսմ
ժամանակի
եղեւ
Պատրիարք
Կոստանդնուպօլիս
քսաներորդ`
Տիմոթէոս,
յոյժ
առաքինի
եւ
իմաստուն,
որ
ասաց
թագաւորին
եւ
գրեցաւ
կանոն
զսուրբ
Աստուածն
խաչեցար
ասել
ընդ
ամենայն
երկիր.
եւ
խնդաց
Անաստաս
եւ
սահմանեցաւ
յերկիր
ամենայն:
Եւ
եղեւ
ժխոր
մեծ
'ի
Կոստանդինուպօլիս`
թէ
զԵրրորդութիւնն
խաչեն.
եւ
էին
Նեստորականք
եւ
սպառնացան
Տիմոթէի,
եւ
սպանին
երէց
մի
զՏիմոթէի.
եւ
Տիմոթէոս
զայրացեալ
գնաց
'ի
քաղաքէն :
Յայսմ
ժամանակի
երեւեցաւ
այրն
բանաւոր
Փելիքսիանոս
արքեպիսկոպոս,
որ
է
Մնբէճայ,
ձեռանդրեալ
'ի
Պետրոսէ
Անտիոքու:
Սա
արար
յոլով
դրեանս
ուղղափառ
վարդապետութեան:
Զսմանէ
լուաւ
թագաւորն
(Անաստաս
)
եւ
առաքեաց
տարաւ
'ի
Կոստոնդինուպօլիս
եպիսկոպոսօք
եւ
վարդապետօք,
եւ
մի
էր
'ի
վարդապետացն
Սեւերիանոս
եւ
երկու
հարիւր
քահանայ
նմա.
եւ
հրամայեաց
թագաւորն
քննութիւն
առնել
վասն
հաւատոյ.
եւ
յաղթողք
երեւեալ
վարդապետութեամբ
Փիլտքսիոս
(Փելիքսիանոս
)
եւ
Սեւերիանոս
ընդդէմ
չարափառացն:
Եւ
հրամայեաց
թագաւորն
հանել
'ի
գերեզմանէն
Եւփիմեայ
վկայի
զտումարն
Լեւոնի
եւ
Քաղկեդոնի,
եւ
այրեցաւ
հրով:
Եւ
Բալասիոս
(Փլաբիանոս
)
ոչ
կամէր
զայրելն,
եւ
ցուցաւ
այնու
թէ`
հոմախոհ
է
Քաղկեդոնի,
որ
էր
պատրիարք
Անտիոքու,
եւ
նզովեցաւ
եւ
գնաց
յաքսորս:
Եւ
Փիլաքսիոս
ձեռնադրեաց
եպիսկոպոս
'ի
Կոստանդինուպօլիս
զմեծն
Սեւերիանոս,
լի
հոգւով
եւ
իմաստուն
եւ
փարթամ
Աստուածաշունչ
գրովք.
եւ
յաւուր
ձեռնադրութեան
իւրոյ
ասաց
զճառն.
որոյ
սկիզբն
այս
է.
«Որք
բաժանեն
զմիաւորութիւն
Որդւոյն
Աստուծոյ .
»
եւ
կայ
'ի
նմա
ամենայն
արատ
աղանդաւորաց.
զոր
(զճառն
)
եւ
ունին
Յոյնք
եւ
կարդան
'ի
յանդիմանութիւն
իւրեանց:
Յայս
ժամանակս
էր
Սրճոյ
եպիսկոպոսն,
եւ
ունէր
շնորհ
աստուածային
եւ
ոչ
'ի
դպրութենէ
մարդկան,
զոր
ընկալաւ
զնորա
վարդապետութիւնն
Սեւերիանոս
պատրիարքն
Անտիոքու.
այն
որ
ձեռնադրեցաւ
'ի
Կոստանդինուպօլիս
յաքսորելն
զԲալաւիոս:
Աստ
երեւեցաւ
Սիմոն
բրուտն.
որ
արար
ճառս
եւ
շարականս
ուղղափառ
դաւանութեան :
Յայսմ
ժամանակի
թագաւորն
Պարսից
Կուտն
(Կաւատ
)
ժողովալ
զօրս`
եկն
'ի
Կարնոյ
քաղաք
եւ
էառ
զնա.
եւ
արար
սէր
եւ
ոչ
կոտորեաց
զնոսա,
զի
ոչ
անարգեցին
զնա
յորժամ
պաշարեալ
էր
զքաղաքն.
եւ
դարձաւ
եկն
յԱմիթ
յաշնան
ժամանակն
եւ
սաստիկ
նեղէր
զնոսա:
Եւ
եկեալ
էր
առ
նոսա
Յովհաննէս
վանական
'ի
Կարթմայ
եւ
քարղէր
մեծատանց
ողորմել
աղքատացն,
եւ
ընդ
այլ
ամբոխն
ասէր.
«Սրբեցէք
զձեզ
պահօք
եւ
լալով
եւ
հսկմամբ
գիշերականօք :
»
Եւ
երեւեալ
նմա
հրեշտակ
Աստուծոյ
ասէ.
«Յովհաննէս,
կորնչի
քաղաքս
այս
վասն
մեղաց,
եւ
դու
վախճանիս
եւ
ոչ
տեսանես
զաւեր
քաղաքիս :
»
Այլ
նա
ոչ
դադարէր
յաղօթից
եւ
'ի
քարոզելոյ.
եւ
եկն
անձրեւ
սաստիկ
եւ
երկայն
հանդերձիւք
իւրեանց
Պարսիկքն
սկսան
նեղիլ
եւ
տկարանալ.
եւ
զի
շինեալ
էին
փայտեղէն
բերդս,
եւ
տարեալ
առ
պարիսպն,
եւ
քաղաքին
իմաստունջն
ջուր
հացհամեմի
արկին
'ի
վերայ
եւ
այրեցին`
ձգելով
կրակ
'ի
նա:
Եւ
թագաւորն
Պարսից
խնդրեաց
ինչս
եւ
ոսկիս
զի
գնասցէ:
եւ
նոքա
անարգեցին
զնա
եւ
'ի
չարիս
իւրեանց
ոչ
զղջացան.
եւ
բարկացաւ
Տէրն
եւ
մատնեաց
զքաղաքն
եւ
կոտորեցին
'ի
նմա
անձինս
ութսուն
հազար,
եւ
զայլսն
գերեցին.
բայց
միայն
զի
մեծ
եկեղեցին
լցեալ
էր
ժողովրդեամբ,
խնդրեաց
զօրագլուխն
Հայոց
եւ
թողաւ
:
Եւ
եմուտ
թագաւորն
յեկեղեցին,
եւ
ետես
զպատկերն
Փրկչական
նկարեալ
'ի
խորանն,
եւ
հարցեալ
թէ
ո՞վ
է.
եւ
ասեն`
թէ
«Աստուածն
է
քրիստոնէից :
»
Եւ
երկրպագեաց
նմա
թագաւորն,
եւ
ասաց.
«Սա
երեւեցաւ
ինձ
'ի
տեսլեան
եւ
ասաց.
մի
'
երթար,
մատնեմ
զքաղաքս
'ի
ձեռս
քո:
Արդ
ոչ
ես
առի
զքաղաքս,
այլ
Աստուածն
իւրեանց
ետ
ինձ,
զի
մեղան
:
»
Եւ
առեալ
գերի
բազում
գնաց
յՈւռհա,
եւ
ոչ
կարաց
առնուլ
զնա.
եւ
գնաց
յերկիր
իւր`
թողեալ
'ի
յԱմիթ
հեծեալ:
Եւ
լւեալ
զօրացն
Հռովմայեցւոց,
եկին
պաշարեցին
զԱմիթ
եւ
ոչ
կարէին
ինչ
առնելքաղաքին,
զի
ոմն
'ի
գլխաւորացն
Ակդոն
անուն,
յոյժ
զօրաւոր
եւ
խոհեմ
էր,
եւ
յաղթահարէր
զՀռոմայեցիսն:
Ապա
այր
մի
Գադան
անուն
եկն
'ի
Կարթայոյ
գեղջէ
եւ
խօսեցաւ
ընդ
Հռոմայեցւոցն
զոր
ինչ
առնելոյց
էր,
եւ
չոգաւ
խաբեաց
զԱկդոն
եւ
ասէ.
«Առ
ընդ
քեզ
չորս
հարիւր
ձի,
որ
կան
յարօտս
'ի
բացեայ»։
Եւ
յորժամ
գնացին,
ելին
դարանամուտքն
եւ
սպանին
զնոսա.
եւ
իմացեալ
Պարսից
զնենգութիւն
առնն,
բարկացան
եւ
տասն
հազար
այր
'ի
քրիստոնէիցն
արգելին
'ի
տեղի
մի,
եւ
այնչափ
սովեցուցին,
մինչ
կերան
'ի
սովոյն
զկօշիկս
իւրեանց.
եւ
ինքեանք
(Պարսիկք)
'ի
գիշերի
միում
ելին
եւ
գնացին
յաշխարհն
իւրեանց :
Ի
քսան
եւ
երկու
ամին
Անաստասայ
առաքեցաւ
'ի
նմանէ
զօր
յաշխարհն
Հայոց,
եւ
արարին
զնոսա
ընդ
ինքեամբք`
ի
բաց
կալ
'ի
Պարսից.
իսկ
Անաստաս
թագաւորեալ
քսան
եւթն
ամ,
մեռաւ
'ի
քսան
եւ
ինն
Թամուզ
ամսոյ :
Ի
ՊԼԲ
(832)
թուին
Ասորւոց
թագաւորեաց
Յուստիանոս
թրակացի.
եւ
այս
եղեւ
սկիզբն
Յոյն
թագաւորի,
որ
էր
'ի
գեղջէ
Բեդրինեայ,
որ
յետոյ
արարին
զնա
քաղաք`
յանուն
իւր
կոչեալ.
եւ
զջուրն
սորա
ասեն
թէ
այնպիսի
պիղծ
է,
որ
թէ
շատ
եփեն`
լինի
արիւն:
Եւ
Յուստիանոս
էր
այր
պարզամիտ`
անվարժ
գրոց.
եւ
յոլովք
'ի
Թրակիա
ծածկաբար
մնացեալ
էին
աղանդովն.
Քաղկեդոնի,
որք
խաբեցին
զնա
եւ
ասեն.
«Թէ
դաւանես
զժողովն
Քաղկեդոնի,
ամենայն
տիեզերք
հնազանդ
լինին
քեզ»։
Եւ
ասացին`
թէ
«Գրած
է
'ի
ժողովն
թէ`
որ
ընդունի
զերեք
ժողովսն,
թող
ընդունի
եւ
չորսն,
զի
այս
է
կատարումն
եւ
գլուխ
երից»։
Եւ
վաղվաղակի
ել
հրաման
'ի
նմանէ
եւ
քարոզ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի
զօրօք
հեծելօք
ընդ
ամենայն
երկիր.
եւ
հալածեալ
լինէին
ուղղափառքն
եւ
յաթոռոց
զրկեալք.
եւ
Սեւերիոս
պատրիարքն
Անտիոքայ
գնաց
յԱղէքսանդրիա
զկնի
վեց
ամի
եպիսկոպոսութեան
իւրոյ.
եւ
կսկծելիս
նզովեաց
զթագաւորն,
եւ
առաւել
զեկեղեցականսն,
թէ
որք
հաւանին
չոր
ժողովոյն,
լուծեալք
են
'ի
քահանայութեան
աստիճանէ:
Եւ
ընդ
ելանելն
նորա
յԱնտիոքայ,
իջեալ
հուր
այրեաց
զարքունիսն
որ
յԱնտաք ,
եւ
վեց
ամիս
ոչ
շիջաւ
հուրն,
մինչեւ
այրեաց
զբովանդակ
քաղաքն,
եւ
թուէր
թէ
կենդանի
է
հուրն:
Եւ
յետ
ամի
միոյ
գնալոյն
Սեւերեայ,
Պօղոս
անուն
Հրայ,
որ
էր
անօթ
բարկութեան,
նստաւ
յաթոռն
Անտիոքայ.
եւ
սա
ժողովեաց
զամենայն
եպիսկոպոսունս
Ասորւոց
եւ
նեղէր
զնոսա
ընդունիլ
զժողովն
Քաղկեդոնի,
եւ
զհաւանեալսն`
յաթոռսն
իւրեանց
առաքէր,
եւ
զանհաւանսն`
յաքսորս:
Եւ
որք
աքսորեցան
եւ
կացին
յուղղափառութեան`
այսոքիկ
են,
զոր
ասէ
Յովհաննէս
ասիացին :
Անդիբիւրոս`
Անաւարզոյ,
Յուլիոս`
,
Յովհաննէս
մետրապօլիա`
Մանուեստիայ
(Մամեստիա
),
Պօղոս`
,
Յովհաննէս`
Յարապօլսի,
Պօղոս`
փոքր
Աղէքսանդրու,
որ
է
Սկնդրուն
(Իսկէնտէրուն
).
Նիկողայոս`
Տարսոնի:
Եւ
'ի
Կապադովկացւոց
երկրէն
Պրոկղ`
Կողոնիայ.
Մասինոս`
.
Նիկոփորոս`
սեբաստիոյ
Հայոց:
Եւ
'ի
յԱնտիոքայ
Ասորւոց,
Կոստանդիա`
Լատկին
(Լաւոդիկեայ
)
եպիսկոպոս,
որ
վասն
առաքինութեան
եւ
սրբութեան
իւր
մերձ
պատրիարքաց
նստէր
աթոռով
եւ
քարոզեալ
լինէր
'ի
պատարագս
ամենայն
զկնի
պատրիարքին:
Անտոնինէ`
Հալպայ,
Փիլաքսին`
(Փելիքսիանոս
)
ապհիեպիսկոպոս
Մնբէճայ,
զոր
յետ
բազում
խոստման
եւ
խոչտանգնանաց
'ի
Գանգրա
այրեցին
'ի
կրափուռն:
Բադրա`
Եփիմոյ
(Ապամիոյ
).
Թէոդոսիոս
եւ
Ոնեսիմայ.
Իսդորակ`
Կնշրի
(Կեսարիոյ
).
Մարի
(Մարաս
`)
Ամթայ.
Թումա`
Դամասկոսի,
այր
ճգնաւոր
որ
զքսանեւութ
ամ
հաց
ոչ
եկեր,
այլ
բանջար:
Աղէքսանդրոս`
Աբէլ
քաղաքի,
Թումա`
Նարգաբայ.
Յովհան`
Թէուրայ
(Թուրեր
).
Յովհան
միւս`
Ահուրանի .
Սարգիս`
Կիւրիուսայ.
Թումաս`
Գերմանիկոյ,
որ
է
Մարաշ.
Պօղէ`
Ուռհայոյ,
որ
յետոյ
թուլացաւ
եւ
դարձաւ
յաթոռ
իւր.
Յովհաննէս`
Խառանու.
միւս
այլ
Յովհաննէս`
Եմրընու.
Եւստաթէ`
Փիւրնին.
Պատրէ
`
Ռասլին.
Նոնա
Կարկիսօնի
(Կոկիսոն՞
).
Պօղոս`
Կալինիկոս
(Կալանիկոս
).
Մարիոն`
Հռոմքարին,
որ
է
Հռոմկլայ.
Յովհաննէս`
թլացին.
Թումա`
Տարայոյ.
Ահարոն`
Աշմուշայ:
Եւ
յերկրէն
Ասիացւոց
'ի
Կարիոյ`
(Կարիա,
Այտըն)
եպիսկոպոսապետն
Ուփումիոս.
Անտիոքոյ
Պիսիդեայ`
Ոմինիբանոս.
յԵլկտայ
քաղաքէ`
Զուքսիս.
յԵլանտայ`
Պետրէ.
Յուլիէ
Աղիկառնացի,
որ
յետոյ
հերձուած
խօսեցաւ.
Թուսեպիոս`
Եփեսոսի,
որ
արար
սքանչելիք
'ի
Կոստանդինուպօլիս,
որ
յետ
բազում
վիճմանց
կանգնեցաւ
երեք
օր
յոտն
եւ
հրեշտակի
Տեառն
աւանդեաց
զՀոգին.
եւ
մարմին
նորա
վառեցաւ
երկնաւոր
լուսով
զտիւ
եւ
զգիշեր,
եւ
զարհուրեցաւ
քաղաքն,
եւ
կամեցան
զնա
դնել
ընդ
Մարտիւրոսս.
եւ
եղեւ
ձայն
'ի
մարմնոյն
թէ`
«Յիմ
աթոռն
տարէք
թաղեցէք»։
Իլիրինէ`
Նիոյկեսարու.
Ելափիտ`
Կաստուրանայ.
Թէոդորոս`
Ուլիբիոյ.
Ղուկաս`
'ի
Միրու
(Զմիւռնիա՞
)
քաղաքէ.
Հեփսիբայ`
Հեդրոնոսի.
Պատրէ`
Մալուդի.
Պիկատուր`
Փիլադելփայ.
Պատրէ`
Մանգէի.
Ակոթոդոր`
Ասոնի.
Փաղէկ
`
Մանտարի.
Բուստինոս`
Աբսենիայ.
Աղէքսանդրոս`
Քանքարայ:
Թող
զայլ
մանր
տեղեաց
եպիսկոպոսունսն
զորս
թողաք.
եւ
երիցանց
եւ
սարկաւագաց
թիւ
ոչ
գոյ,
որք
ընդ
ասացեալ
եպիսկոպոսունս
գլխաւորս
գնացին
յաքսորս
'ի
Կոստանդինուպօլիս
եւ
յԱղէքսանդրիա.
եւ
յետ
բազում
քննութեանց
եւ
խոստմանց
եւ
սպառնալեաց
եւ
ոչ
հաւանելոյ,
մխով
խեղդեցան :
Եւ
որք
'ի
տեղիս
եւ
յաշխարհն
Ասորւոց
սպանան
եւ
չգնացին
յաքսորս,
եւ
այսոքիկ:
Ուփրինտոս`
'ի
գաւառէն
Անտիոքու
եւ
Աղրիանէ`
Մասուփտումի
չարչարանօք
'ի
զօրագլխէն
Անտաքայ
սպանան:
Յովհաննէս
իմաստուն
փախեաւ
'ի
Սելեւկիա
'ի
Բլրավանք,
եւ
հասեալ
սպանին
վանօքն
հանդերձ:
Եւ
Կիրիոս
գլուխ
վանացն
Անտաքոյ
ամեն
եղբարբքն
սպանաւ.
եւ
վանականքն
Թլհատայ
'ի
տեղւոջն
չարչարանօք
կատարեցան:
Եւ
վանքն
սուրբ
Ռոմանոսի
եւ
սրբոյն
Սիմէոնի
վանքն
եւ
Շիղայ
առաքելոյ
վանքն
յերկիրն
Քեսնոյ,
եւ
Եղնատն`
գլուխ
ամենայն
Վաներոյն,
յետ
բազում
վիճմանն
ընդ
Քաղկեդոնիկսն,
ինքն
եւ
ամենն
'ի
միասին
մեռան:
Եւ
Յովհաննէս
Քաբրայ
վանապետն
պրացին,
եւ
վաներ
բազում
շուրջ
զՈւռհայ
քաղաքու,
ամենեքեան
'ի
տեղիս
իւրեանց
կոտորեցան:
Եւ
վանքն
սուրբ
Յովհաննիսի,
որ
է
յարեւելից
կողմանէ
Խառանու,
եւ
վանքն
Մականոսի
եւ
վանքն
սրբոյն
Սարգսի,
եւ
մեծ
վանք
լերինն
որ
ասեն
Թումա
առաքելոյն
հիմնարկեալ,
'ի
տեղւոջ
իւրեանց
սպանան :
Եւ
մեծ
վանքն
սուրբ
Սահակայ,
եւ
մեծ
վանքն
Միփոսայ
եւ
Վիղալայ
եւ
Բէգուգէլ,
եւ
հինգ
վանք
առաքելադիր
յԱմթայ
երկիրն,
իւրեանց
եպիսկոպոսօքն
եւ
վանականօքն
կոտորեցան
'ի
միասին:
Եւ
վանքն
սուրբ
Անանիանց
եւ
վանքն
սուրբ
Աբրահամու
եւ
վանքն
սրբոյն
Դանիէլի
եւ
վանքն
սրբոյն
Սամուէլի,
եւ
սոքա
միապէս
նահատակեցան:
Եւ
վանքն
սուրբ
Ասբամայ.
եւ
վանքն
Թրայի
առընթեր
Ռասլին,
զորս
կոտորեցին.
եւ
յՌասլէն
մինչ
'ի
Պաղտատ
անապատ
արարին,
զքաղաք
եւ
զգեօղ
եւ
զվանք
ջնջեցին.
բայց
թէ
ոմանք
փախչէին
եւ
զերծնուին
առ
ժամնն,
յետոյ
'ի
բուռն
անկեալ
մեռանէին :
Եւ
վարդապետք
որ
'ի
գրոց
վիճէին
եւ
քաջալերէին
զհաւատսն,
են
այսոքիկ:
Եւղիա`
Իսկաւնայ,
եւ
Սամի
եւ
Կողմայ
եւ
Յովհաննէս
եւ
Մարուն
յերեւելից,
եւ
Կափթայ
եւ
Սարգիս
այր
սուրբ
եւ
սքանչելագործ,
եւ
Անտոն
եւ
Եղիա
միւս,
եւ
Սիմէոն
եւ
Կայշը
եւ
Սարգիս
միւս,
եւ
Յովհաննէս
եւ
Սիմէոն
այլ,
եւ
Անանիա
այր
Աստուծոյ
սքանչելագործ:
Սոքա
ամենեքեան
'ի
միասին
գնացին
առ
թագաւորն
յանդիմանել
զնա.
եւ
եհան
զբազումս
ընդդէմ
նոցա,
եւ
յաղթահարեալ
եղեն
'ի
սրբոցն.
եւ
սպանին
զամենեսեան
սքանչելի
արսն,
եւ
զվաներն
որ
կայ
շուրջ
Ռաղայ`
զսուրբ
Զաքէ
եւ
զսուրբ
Աբէ
եւ
զսուրբ
Մոգէ
եպիսկոպոսօքն
եւ
կրօնաւորօքն
իւրեանց
կոտորեցին:
Եւ
կայր
անդ
Սիւնակեաց
մի,
որ
զամենայն
աւուրս
կենաց
իւրոց
հաց
ցանկութեան
չէր
կերեալ,
Յովհաննէս
բայց
միայն
արմատս
եւ
բանջարս,
զոր
տային
աշակերտքն,
եւ
Թէոդորիտէ
որոյ
միտքն
վերացեալ
յաճախ
եւ
'ի
զարմացման
լինէր,
եւ
երթեալ
առ
նա
զառաջիկայն
հարցանէին
եւ
լսէին:
Եւ
Թումա
տարացին
Սիւնակեաց
մեծ
վարդապետն,
յորմէ
եւ
երկնաւորք
պատկառ
էին,
զնոսա
յետ
բազում
հարցափորձի
սրով
կատարեցին :
Իսկ
անօրէն
չեպիսկոպոսն
Ուռհայոյ`
Պօղէ,
դարձեալ
նա
յաղանդն
Քաղկեդոնի,
արեամբ
շաղախեաց
զամենայն
Միջագետս,
եւ
գնային
'ի
նմանէ
փախստական
'ի
Պարսիկս
եւ
'ի
նոցանէ
մեռանէին.
եւ
ոմանք
մերկ
եւ
բոկ
'ի
լերինս
շրջէին
զամառն
եւ
զձմեռն.
եւ
ոչ
կարեմք
զչարիս
նորա
ընդ
գրով
արկանել:
Սա
բազում
աղաչանօք
կոչեաց
առ
ինքն
զսուրբն
Յակովբ
Սրճոյ
եպիսկոպոսն.
եւ
նա
աղօթեաց
զի
ճանապարհ
նորա
կամօք
Տեառն
լիցի,
եւ
յարեաւ
գնալ.
եւ
հասեալ
'ի
վանքն
որ
Պարսից
կոչեն,
եւ
անդ
երեւեցաւ
նմա
հրեշտակ
եւ
ասէ.
«Դարձիր
եւ
պատուիրեա
աշակերտացն
քոց
վասն
ուղղափառութեան,
զի
յետ
երկու
աւուր
կատարիս»։
Եւ
դարձաւ
եւ
արար
պատրաստութիւն
ելից
իւրոց,
եւ
զգուշացոյց
զհօտն
իւր
եւ
զաշակերտսն,
եւ
վախճանեցաւ
ըստ
բանի
հրեշտակին
յետ
երկուց
աւուրց :
Յայսմ
ժամանակի
խնդրեաց
Կուտ
(Կաւատ
)
թագաւորն
Պարսից
'ի
Յուստիանոսէ
հինգ
հազար
հինգ
հարիւր
կենդինար
ոսկւոյ
տալ
զօրավարին
որ
պահէր
զդուռն
Հոնաց,
եւ
ոչ
կամեցաւ
տալ:
Եւ
ել
թագաւորն
Պարսից
'ի
Միջագետս
եւ
'ի
կողմանս
Անտիոքայ
եւ
գերաց,
եւ
գտաւ
'ի
գերեալսն
չորս
հարիւր
կուսանս,
եւ
զոհեաց
զնոսա
Ուզի
կռոց
:
Եւ
յայսմ
ժամանակի
կորեաւ
եւ
անյայտ
եղեւ
ջուրն
Սելովամայ
ամս
հնգետասան:
Եւ
'ի
սոյն
ժամանակս
անկաւ
հուր
յերկնից
եւ
այրեաց
զՊալբաք
քաղաք,
զոր
շինեալ
էր
Սողոմոն
'ի
լեառն
Լիբանանու,
եւ
զարքունիքն
որ
անդ
էին.
բայց
զերեք
վէմն
զոր
եդեալ
էր
Սողովմոն
'ի
խորհուրդ
Երրորդութեանն`
ոչ
:
Եւ
յայսմ
ժամանակի
երեւեցաւ
կին
մի
որ
երկայն
էր
քան
զամենայն
մարդ
գիրկ
մի.
լեզուով
ոչ
խօսէր,
եւ
կերակուր
մարդոյ
ուտէր,
եւ
յամենայն
խանութէ
առնոյր
փող
մի.
եւ
կեցալ
բազում
ժամանակս`
անյայտ
եղեւ,
եւ
ասէին
բազումք
թէ`
յաւերժահարսանցն
էր :
Ի
թուին
Ասորւոց
ՊԼԶ
(836)
էր
յՈւռհա
Ասկղիպ
եպիսկոպոս,
եւ
սա
նեղէր
զհաւատացեալսն
հաւանիլ
անօրէն
ժողովոյն:
Սա
ժողովեաց
քսան
այր`
միայնակեացս
սքանչելիս,
եւ
չարչարեաց
զնոսա
անողորմն,
եւ
արկ
զնոսա
'ի
բանտ.
եւ
'ի
յերրորդ
ժամ
գիշերոյն
եղեւ
հեղեղ
սաստիկ
եկեալ
'ի
լերանցն,
եւ
ընդդէմ
պարսպին
բաղխեալ`
դարձաւ
յետս.
եւ
դարձեալ
եկն
եւ
եզարկ
եւ
փլոյց
զպարիսպն,
եւ
անցաւ
'ի
վերայ
քաղաքին
եւ
ելից
զքաղաքն,
եւ
սպան
զմարդ
եւ
զանսուն ,
եւ
առեալ
տարաւ
ելից
յԵփրատ
գետ:
Եւ
'ի
Կլայն
(յամրոցն
)
քաղաքին
զերծաւ
Ասկղիպ,
եւ
թուով
արքն
որ
զերծան`
կամեցան
քարկոծել
զԱսկղիպ
եւ
փախեաւ
յԱնտաք:
Եւ
Եփրեմ
աղանդակիցն
իւր,
պատրիարքն
ասէր.
«Տեսէք ,
եղբարք,
զերկրորդ
Նոյ
զերծեալ
'ի
հեղեղացն
որ
վասն
մեղաց
ոչ
ընդունողաց
զժողովն
Քաղկեդոնի
եղեւ»։
Եւ
Յուստիանոս
առաքեաց
ոսկի
բազում
շինել
զՈուռհա.
եւ
'ի
պեղելն
գտաւ
գիր
մի
'ի
վէմ
մի,
թէ
«Երեք
անգամ
ջրհեղեղ
կրէ
Ուռհա
քաղաք .
»
եւ
էր
քաղդէացի
գրով.
եւ
զգտեալ
մարդիկն
խեղդած`
սկսան
թաղել,
եւ
էր
թիւն
երեսուն
եւ
վեց
հազար,
եւ
'ի
թուելն
զմնացորդսն`
հաշուեցան
որ
տարեալ
էր
հեղեղն
երկու
հրիւր
հազար :
Իսկ
Ասկղիպ
եւ
Եփրեմ
պղծեցին
զԱնտաք
'ի
չար
աղանդն,
եւ
շարժեցաւ
նոր
բարկութիւն
Աստուծոյ
'ի
վերայ
Անտաքոյ,
եւ
շարժեցաւ
ամենայն
քաղաքն
հինգերորդ
շարժումն,
եւ
ամենայն
շինուած
տան
եւ
արքունեաց
եւ
եկեղեցւոյ
'ի
վայր
շրջեցաւ.
եւ
բորբոքէր
երկիրն
հրով,
ջուր
եւ
հուր
'ի
վեր
գայր
յանդնդոց
եւ
բերէր
խեցեմորթս
եւ
գորտս
եւ
խեչեփառս
եւ
ոսկերս,
հոտ
մահաբեր
բուրէր,
եւ
մեռանէին
մարդ
եւ
անասուն
'ի
պէսպէս
չարեաց.
եւ
աւուրս
ինչ
հուրն
իբրեւ
զանձրեւ
տեղայր
յօդոյդ:
Եւ
զամ
մի
եւ
կէս
ոչ
կտրեցաւ
շարժն
եւ
ոչ
հրեղէն
անձրեւքն.
եւ
մեծ
եկեղեցին
զոր
շինեալ
էր
Կոստանդիանոս,
դողաց
զեւթն
օր
իբրեւ
զհասկ
'ի
հողմոյ,
եւ
ապա
պատառեալ
գետնոյն
ել
հուր
եւ
այրեաց
զեկեղեցին,
եւ
ապրեալքն
'ի
պատուհասէն
էին
հազար
երկերիւր
եւ
յիսուն
այր:
Եւ
երեւեցաւ
յնակարծ
լուսեղէն
խաչ
յերկինս
յետ
երեք
աւուր
կորստեանն,
եւ
աղաղակեցին.
«Տէ~ր
ողորմեա,
Տէ~ր
ողորմա.
»եւ
.
եւ
'ի
շրջելն
ընդ
քաղաքն
կենդանեացն
մնացեալոց,
տեսանէին
զպատառուածն
'ի
տեղիս
տեղիս,
եւ
լսէին
ձայն
հեծութեան
յընկղմելոցն
յելանել
ոգւոց
նոցա.
բայց
զԱսկղիպ
եւ
զԵրեմ
ոչ
գտանէին
զի
խնդրեսցեն
խրատ
եւ
աղօթս,
եւ
ոմանք
ընտանիք
նոցա
ասէին
թէ`
Աստուած
յերկինքն
էառ
զնոսա
'ի
բարկութենէս.
եւ
ապա
գտին
զնոսա
'ի
պղինձ
մի
կպրեփեցաց,
եւ
կային
մարմինքն
'ի
պղինձն`
մերկացեալ
ոսկերքն
'ի
մսոյն
եւ
գլուխքն
'ի
դուրս,
զի
ճանաչեցեն
թէ
ոդ
ոք
իցեն:
Եւ
սելեւկիա
Ասորւոց
որ
կայ
'ի
վերայ
ծովուն
եւ
Դափնի
քաղաք
եւ
քսան
միլ
շուրջ
զԱնտիոքաւ
ապականեցան.
նոյնպէս
եւ
Անաւարզա
Կիլիկիոյ
գլուխ,
եւ
Կորթոս`
գլուխ
Ելլադայ
ընկղմեցան
շարժամբ :
Քամիրացւոց
երկիրն
կայ
յարեւելից
Եգիպտոսի,
եւ
Հնդկաց
'ի
հիւսիսոյ
:
Հրեայ
թագաւորեաց
'ի
վերայ
նորա
'ի
ժամանակս
Յուստիանեայ,
եւ
լուաւ
եթէ
Հռոմայեցիքն
նեղեն
զՀրեայսն
'ի
գաւառն
իւրեանց,
եւ
կոտորեաց
զվաճառականսն
Հռոմայեցիս
որք
երթային
'ի
Հնդիկս,
եւ
փակեցաւ
ճանապարհն
յերթեւեկացն:
Եւ
առաքեաց
առ
Հրեայ
թագաւորն`
Հնդաք
թագաւորն
Քուշանաց
այսինքն
Հաբաշից,
եւ
մեղադրեաց
վասն
կտրելոյն
զճանապարհորդսն,
եւ
Հրեայք
արար
նմա
ընդդէմ
պատասխանի:
Եւ
Ժողովեաց
զօրս
Հնդաքն
եւ
ուխտեաց
Աստուծոյ`
որ
թէ
յաղթէր
Հրէին`
եւ
յաղթեաց
նմա
երիցս
անգամ
եւ
հալածեաց
յերկրէն
զՀրեայսն,
եւ
առաքեաց
երկուս
իշխանս
առ
Յուստիանոս
եւ
ծանոյց
նմա
զիրսն,
եւ
եպիսկոպոսս
խնդրեաց
զի
արասցեն
զնոսա
քրիստոնեայս:
Եւ
նորա
խնդացեալ
առաքեաց
իւր
աղանդովն
եպիսկոպոս
Յովհաննէս
,
որ
եթեալ
մկրտեաց
զնոսա
եւ
եղեւ
երկիրն
քրիստոնեայ:
Եւ
առեալ
զօրացն
եւ
խրախուսեալ
'ի
Քրիստոս,
արար
հնազանդ
զերկիրն
Քամիրայ,
եւ
եդ
նոցա
թագաւոր
Աբրահամ
անուն,
եւ
կային
յոլով
քրիստոնեայք
'ի
Քարմիրա:
Եւ
առաքեաց
Աբրահամ
թագաւոր
յԱղէքսանդրիա
առ
Տիմոթէոս
պատրիարք
եւ
խնդրեաց
հովիւս
այնր
հօտին.
եւ
նա
առաքեաց
ուղղափառ
հաւատով
եպիսկոպոս
եւ
քահանայս
որք
երթեալ
հակառակեցան
եւ
Աստուածաշունչ
վարդապետութեամբ
յաղթեցին
ուղղափառքն
Յովհաննիսի,
եւ
ձգեցին
զնա
եւ
դարձուցին
յուղղափառութիւն
զերկիրն
Քուշանացւոց
եւ
Քամիրացւոց :
Եւ
գիտել
պարտ
է
զի
երեք
թագաւորութիւն
է
Հնդկաց,
եւ
չորք
թագաւորութիւն
,
որք
կան
'ի
հարաւոյ
եւ
ունին
զաւելի
մասն
երկրին
հարաւոյ
եւ
արեւելից:
Քանզի
քսան
եւ
չորս
ղերատ
է
աշխարհս
եւ
զչորեքտասանն
Քուշացիքն
ունին
որ
են
Հապաշիք:
Եւ
աղմուկն
Քաղկեդոնի
անկաւ
'ի
մէջ
ներքին
եւ
արտաքին
Հնդկաց
թագաւորին`
Եքսանտոն
անուն,
եւ
ներքսագունին`
Ինծուք
(Ինտուկ
կամ
Հնդաք
).
եւ
''ի
սոցա
աղմ'ելն
դարձեալ
զօրացան
Հրեայք
եւ
եդին
իւրեանց
թագաւոր
յերկիրն
Քամիրայ,
եւ
արար
հալածումն
եւ
յաճախ
մահ
քրիստոնէից
քաջալերելով
զնա
Յուստիանեայ,
զի
առաքեաց
առ
Հրեայ
թագաւորն
եւ
ասաց.
«Բարձ
զաղանդդ
զայդ,
զի
դոքա
ոչ
ընդ
մեզ
են
եւ
ոչ
ընդ
ձեզ.
եւ
որպէս
տեսանեմք`
մեր
եւ
ձեր
ասելս
վասն
Քրիստոսի`
ի
մէկ
իրք
հայի.
զի
դուք
ասէք
`
որ
հարքն
ձեր
յԵրուսաղէմ
մարդ
խաչեցին,
եւ
մե
ասեմք
զնոյնն`
թէ
զմարդն
խաչեցին
Հրեայքն.
իսկ
այդ
աղանդդ
ասեն
Աստուած
խաչեցաւ»։
Եւ
նա
լուեալ
զպատուէրն
Յուստիանեայ`
չոգաւ
'ի
վերայ
Նիգրան
քաղաքի,
եւ
կոտորեաց
զքրիստոնեայսն
որ
անդ
կային,
որպէս
եւ
գրեալ
պատմութիւնն
ծանուցանէ.
եւ
զմնացեալն
'ի
թղթէն
Յուստիանեայ
եւ
'ի
դեսպանացն
ուսցիս:
Եւ
այն
դեսպանքն
որ
գնացեալ
էին
առ
Միգուր
(Մունդիր
)
թագաւորն
Տաճկաց
(Արաբացւոց
)
սիրոյ
աղագաւ,
գրեցին
առ
Յուստիանէ
նախ
քան
զդառնալն`
զայս
օրինակ :
«Գիտացսցէ
ձեր
ինքնակալութիւնդ,
որ
եկաք
Աստուծոյ
յաջողելովն
'ի
Հերեթա
քաղաք
թագաւորանիստ
Տաճկաց,
եւ
չգտաք
անդ
զթագաւորն.
ապա
ելաք
գնացաք
առաջնորդ
առեալ
մեզ`
ընդ
անապատ
աւուրս
տասն
ընդ
աւազուտ
լեառն,
եւ
հանդիպեցաք
Մնդուր
թագաւորին.
եւ
'ի
տեսանելն
զմեզ`
սկսան
ծաղր
առնել
զմեզ
եւ
կատակել
ասելով.
«Ո՞ւր
է
Քրիստոսն
ձեր,
որ
արարէք
Տէր
եւ
Աստուած
երկնի
եւ
երկրի.
եւ
այժմ
որպէս
լուաք`
առիք
եւ
զթագաւորութիւնն
Հռոմայեցւոց,
եւ
դաւանեցիք
զնա
մարդ
մեռեալ
եւ
կենդանացեալ»։
Եւ
'ի
շատ
կատակաբանելն
նոցա`
եկին
դեսպանքն
'ի
Հրէից
թագաւորէն,
եւ
բերին
աւետիք
թէ`
զօրացաք
մեք
Աստուծով
եւ
հալածեցաք
զԳալիլեացին
եւ
զհաստատեալսն
'ի
նա
կորուստք.
գնացաք
եւ
'ի
Նիգրան
եւ
նենգիւ
երդուաք
եւ
առաք
զքաղաքն,
եւ
ստեցաք
զերդումն`
գիտելով
թէ
չմեղադրէ
զմեզ
Աստուած
ջնջելով
զթշնամիս
նորա:
Բայց
չկարեմք
ասել
զսէրն
զոր
ունին
առ
Քրիստոսն
իւրեանց,
զի
մանուկ
մւ
չկարացի
պատրել
եւ
դարձուցեալ
յետս
'ի
Քրիստոսէն,
եւ
ոչ
կին
մի
եւ
ոչ
ծառայ
ոք:
Զի
էր
անդ
կին
թագաւորին
չորս
դստերօք,
եւ
խնայեցի
'ի
նա
եւ
զամենայն
հնարս
փորձեցի,
եւ
ոչ
հաւանեցաւ
ինձ
'ի
բաց
կալ
'ի
Քրիստոսէ,
եւ
ապա
ասացի
նմա
թէ`
«Մի
'
տարասէ
Տէր
թէ
ես
ապականեմ
զգեղ
երեսացդ
քոց.
միայն
ասա
զոր
ասէ
թագաւորն
քո
Յուստիանոս
թէ`
մարդ
էր
Քրիստոս
եւ
մարդ
խաչեցաւ:
«Եւ
զայրացեալ
եթուք
յիս
եւ
չարամահ
սպանի
զինքն
ընդ
դստերսն
իւր:
Եւ
արդ
մի
'
արասցես
սէր
ընդ
Հռոմայեցիս,
այլ
գնասցուք
եւ
բարձցուք
զթագաւորութիւնն
Հռոմայեցւոց:
Եւ
զայդ
յառաջագոյն
գրեցաք
առ
ձեզ
'ի
ձեռն
Աբրահամու
երիցու
որ
է
ընդ
մեզ,
եւ
զինչ
կամին
տալ
մեզ
պատասխանի
ոչ
գիտեմք»։
Եւ
յետ
այնորիկ
միաբանեալ
ընդ
միմեանս
Տաճիկքն
եւ
Պարսիկքն,
եկին
մինչ
յԱնտաք
եւ
յԵփեմիա
եւ
գերեցին :
Յայսմ
ժամանակի
եղեւ
շփոթ
'ի
Կոստանդինուպօլիս
եւ
սպանին
զդատաւորն,
եւ
'ի
նմին
ժամու
այրեցաւ
մեծ
կաթուղիկէ
եկեղեցին.
եւ
այս
ամենայն
պտուղք
էին
չարեացն
Յուստիանեայ,
զոր
մեք
զսակաւն
գրեցաք
զոր
ինչ
անցոյց
նա
ընդ
աշխարհ
եւ
ընդ
եկեղեցի,
որ
էր
այր
ծեր
'ի
թագաւորելն
իւրում,
եւ
արար
զքուերորդին
իւր
Յուստիանոս
(Յուստինիանոս
)
կեսար,
իւրով
անուամբն
կոչելով.
եւ
ետ
նմա
իշխանութիւն
'ի
թագաւորութեանն,
եւ
առաքեաց
զնա
ընդդէմ
Պարսից.
եւ
յորժամ
եկն
'ի
Մնբէճ
եւ
լուաւ
վասն
կուսի
մի
որ
էր
դուստր
երիցու,
եւ
խնդրեաց
'ի
կնութիւն,
եւ
նա
ոչ
կամէր
տալ
ասելով
թէ`
«Հանես
զնա
յիւր
դաւանութենէն»։
Եւ
երդուաւ
նմա
թէ`
«Թող
պահէ
իւր
կրօնիւքն
իւր
եպիսկոպոս
եւ
քահանայս,
եւ
թէ
լինի
հնար`
քարոզեցից
զդաւանութիւնդ
ձեր
ընդ
ամենայն
երկիր»։
Եւ
ետ
նմա
զաղջիկն
որում
անուն
էր
Թէոդորիա.
եւ
եղեւ
'ի
ձեռն
նորա
բազում
դիւրութիւն
ուղղափառաց,
եւ
տարաւ
ընդ
իւր
եպիսկոպոսունս
եւ
քահանայս
'ի
Կոստանդինուպօլիս.
եւ
յետ
երեք
ամսոյ
մեռաւ
անօրէն
ծերն
Յուստիանոս`
թագաւորեալ
ամս
ինն:
Եւ
էառ
զթագաւորութիւնն
տղայն
Յուստիանոս
(Յուստինիանոս
)
եւ
թագաւորեաց
ամս
երեսուն
եւ
ութ
եւ
ամիսս
եւթն :
Յայսմ
ժամանակի
թագաւորն
Պարսից
Կուտն
(Կաւատն
)
ետ
զորդին
իւր
'ի
դպրոց
'ի
Մանիքեցիսն
յերկիրն
իւրեանց,
որ
եւ
ուսաւ
զկրօնս
նոցա
եւ
ուխտեաց
վարդապետացն
իւր
որ
թէ
թագաւորէ`
պաշտէ
զաղանդն
նոցա,
եւ
նոքա
ասացին`
աղօթենք
որ
թագաւորես:
Եւ
մայր
տղայոյն
աղաչէր
զԿուտն
թագաւորեցուցանել
զորդին
'ի
կենդանութեան
իւրում,
եւ
իմացաւ
թագաւորն
զպատճառն
եւ
երկեաւ,
թէ
գուցէ
լսեն
այլ
թագաւորք
մոգուց,
եւ
ասեն
թէ`
ի
ժամանակս
նորա
բարձաւ
մոգութիւնն:
Եւ
արար
մեծ
ժողով
եւ
կոչեաց
զՄանիքեցիսն
զամենեսեան
իւրեանց
եպիսկոպոսօքն
եւ
կոտորեաց
զամենեսեան,
եւ
զորս
եգիտ
արտաքոյ`
այրել
հրամայեաց,
եւ
ետ
զեկեղեցիս
նոցա
քրիստոնէից:
Եւ
կային
'ի
Մանտքեցւոցն
'ի
Կոստանդինուպօլիս
բազումք ,
եւ
ջանացին
դարձուցանել
զնոսա
յաղանդոյն
եւ
ոչ
կարացին,
եւ
այրեցին
զնոսա
առ
հասարակ :
Յայսմ
ժամանակի
առաքեցաւ
Վալիսիրիս
(Բելիսարիոս)
'ի
Պարսս
մեծի
զօրու`
յաւագ
շաբաթն
մեծի
Զատկին,
եւ
խնդրեաց
թագաւորն
Պարսից
թէ`
«Պատուենք
զտօնս
Հրէից
եւ
Քրիստոնէից,
եւ
չպատերազմինք
'ի
տօնիս
վասն
ձեր
եւ
վասն
Հրէից
որ
ընդ
մեզ
են»։
Եւ
ոչ
լուան,
այլ
արարին
մարտ
'ի
մեծի
շաբաթուն
ճրագալուցին:
Եւ
եղեւ
բարկութիւնն
Աստուծոյ
'ի
վերայ
Հռովմայեցւոցն,
եւ
բազումք
գետամոյն
եղեն
եւ
յոլովք
սրով
մեռան:
Եւ
յետ
այսորիկ
մեռաւ
Կուտն
եւ
թագաւորեաց
Խոսրով
որդի
նորա.
եւ
մայր
նորա
չարչարէր
'ի
դիւաց,
եւ
չկարէին
օգնել
մոգքն,
եւ
գնաց
առ
Մովսէս
միայնակեաց,
մկրտեցաւ
եւ
բժշկեցաւ :
Եւ
յայնմ
ժամանակի
Հրեայքն
որ
'ի
Սամարիա`
կացուցին
իւրեանց
գլխաւոր
եւ
կոտորեցին
եւ
բազում
վնասս
գործեցին:
եւ
եկեալ
զօրքն
Հռովմայեցիք
ջնջեցին
:
Իսկ
Թէոդորիա
թագուհին
աղաչէր
զթագաւորն
վասն
ուղղափառութեան
եւ
թագաւորն
առաքեաց
թուղթ
յանապատն
Եգիպտոսի
առ
կրօնաւորսն
զի
եկեսցեն
եւ
իւրեանց
պարկեշտութեամբն
եւ
առ
Աստուած
համարձակութեամբն
ընտրեսցեն
քննութեամբ
զլաւն
եւ
զհաճոյսն
Աստուծոյ:
Եւ
առաքեաց
առ
սուրբն
Սեւերիոս
որ
կայր
յԵղէքսանդրիա,
զի
աշխատ
լիցի
եւ
եկեսցէ
'ի
գործ
եկեղեցւոյ:
Եւ
եկին
յոյժ
բազմութիւն
անապատաւորաց
եւ
սուրբն
Սեւերիոս
'ի
Կոստանդինուպօլիս:
Եկին
եւ
'ի
գաւառաց
գաւառաց
եպիսկոպոսունք
յերկուց
կողմանցն`
յուղղափառացն
եւ
'ի
չարափառաց,
եւ
արարին
տարի
մի
քննութիւն.
եւ
այնչափ
շահեցան
ուղղափառքն`
զի
դադարեաց
հալածումնն:
Եւ
Անթիմոս
պատրիարքն
Կոստանդինուպօլսի
դաւանեաց
զուղղափառութիւնն
յաղթեալ
'ի
ճշմարտութենէն,
եւ
գրեթէ
ամենայն
բազմութիւն
քաղաքին
դաւանեցին
զճշմարտութիւնն`
բաց
յեկեղեցականացն,
որք
ամպարտաւանեալք
աքացէին
ընդդէմ
ճշմարիտ
աստուածպաշտութեան :
Եւ
մինչ
յայսոսիկ
էին,
եկն
եհաս
համբաւ
ասպատակի
թշնամեաց.
եւ
ելեալ
քսան
հազար
արանց
գնալ
'ի
պատերազմ,
եւ
գնային
խնդութեամբ
յուսով
դառնալոյ
ամենեցուն
յուղղափառութիւն:
Եւ
թագաւորն
ելեալ
յուղարկել
զզօրսն
եւ
դարձաւ
աղօթել
յեկեղեցւոջն,
եւ
շարժեցաւ
քաղաքն
եւ
լցան
փողոցք
եւ
տանիք
եւ
վերնայարկք
եւ
գաւիթք
եկեղեցւոյ
արամբք
եւ
կանամբք
որք
աղաղակէին.
«Բարեպաշտ
թագաւոր ,
միադաւան`
միահաւատ
արա
զամենեսեան»։
Եւ
ելաց
թագաւորն
զբազում
ժամս,
եւ
պատասխանի
ետ
ժողովոյն,
թէ
«լինի
ըստ
կամաց
ձերոց»։
Եւ
նոքա
այլ
աղաղակեցին.
«Փութա
'
թագաւոր,
եւ
'ի
կեանս
քո
արա
խաղաղութիւն
եղբարց
բաժանելոց,
որ
միաւորեալով
Աստուծոյ
Բանին
'ի
մի
բնութիւն`
միաբանեմք
ամենեքեան»։
Եւ
դարձեալ
ելաց
արքայ
լալիւն
մեծ.
եւ
ապա
ասէ
ցնոսա.
«Գնացէք
եւ
թոյլ
տուք,
լինիցի
որպէս
հայցէք»։
Զի
յորժամ
գիտացին
ժողովրդականքն,
թէ
միայնակեաք
որք
երկնային
վարուք
են
եւ
աստուածախօսք,
մի
բնութիւն
դաւանեն,
այն
է
ճշմարիտն:
Եւ
կամէր
թագաւորն
հաստատել
զուղղափառութիւնն,
զի
գիտաց
թէ
ուրացողք
են
Քաղկեդոնականքն.
բայց
զի
մտանէին
Քաղկեդոնիկքն
ծածկաբար
առ
թագաւորն
եւ
երկիւղ
արկանէին
նմա
հոգեւոր
եւ
մարմնաւոր,
ասելով
թէ`
«Ատելի
կամիս
լինիլ
Աստուծոյ
եւ
մարդկան
հաւանելով
կնոջդ.
զի
վեց
հարիւր
երեսուն
եւ
վեց
եպիսկոպոսքն
բանադրեալ
են
զոչ
հաւանողս
նոցա
բանիցն,
եւ
յամեն
երկիր
տարածեալ
է
դաւանութիւնդ
այդ,
ոչ
կարեն
հանդարտել
քեզ
աշխարհք
ամենայն»։
Եւ
երկեաւ
թագաւորն
եւ
կայր
'ի
տարակուսի:
Եւ
զայս
լուեալ
Սեւերիոսի
ասաց.
«Ապաքէն
Պետրոսի
տուաւ
իշխանութիւն
կապել
եւ
արձակել,
իսկ
որք
ոչ
ունին
զՊետրոսի
դաւանութիւնն,
ոչ
կարեն
կապել
եւ
արձակել,
այլ
ինքեանքն
են
դատապարտք
եւ
կապածք.
զի
Պետրոս
երկու
բնութիւն
ոչ
դաւանեաց,
այլ
ասաց
միաւոր`
«Դու
ես
Որդի
Աստուծոյ,
այդ
որ
մեզ
երեւիս .
»
եւ
երանեցաւ
'ի
Տեառնէն:
Իսկ
անապատականքն
տեսեալ
թէ
յամեաց
բանն
եւ
ոչ
լինի
կատարեալ
խաղաղութիւն,
ասեն
ցթագաւորն.
«Ո'վ
թագաւոր,
հաւատս
մեր
չէ
մանկագոյն
եւ
փոքր`
որ
մեծանայ,
եւ
ոչ
ծերացեալ`
որ
թէ
նորանայ,
եւ
ոչ
թերի`
որ
լնու,
եւ
ոչ
առաւելեալ`
որ
պ
ակասի.
այլ
զոր
Հոգին
Սուրբ
սերմանեաց
մարգարէիւքն
եւ
ժողովեաց
առաքելօքն,
եւ
Տէր
մեր
Յիսուս
Քրիստոս
Աստուած
ճշմարիտ
կատարեաց
եւ
հաստատեաց,
մեք
յանմանէ
ոչ
թիւրիմք,
ոչ
պարգեւօք
եւ
ոչ
փաղաքշանօք,
ոչ
մահուամբ
եւ
ոչ
կապանօք,
այլ
կամք
եւ
մնամք
առաջի
մարդկան`
որպէս
եւ
եմք
առաջի
Աստուծոյ»։
Եւ
զայս
ասացեալ
գնացին
յանապատն
իւրեանց,
եւ
Սեւերիանոս
զԱնթիմոս
առեալ
գնաց
յԱղէքսանդրիա :
Եւ
լուաւ
զայս
սուրբ
Մօր
Զօրաւ
(Զոհար
)
սիւնակեացն
որ
'ի
սահմանս
Ամթայ,
եւ
գնաց
տասն
աշակերտօք
'ի
Կոստանդնուպօլիս
յանդիմանել
զթագաւորն:
Եւ
յանդիման
եղեալ
թագաւորին
ասաց.
«Մինչեւ
յե՞րբ
է
անիծեալ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի
չարիքն,
ընդէ՞ր
չբառնաս
եւ
սրբես
զեկեղեցի»։
Եւ
զայրացաւ
թագաւորն
ընդ
անարգանսն
եւ
ընդ
անէծս
ժողովոյն,
եւ
եհար
ձեռօքն
զկուրծք
սրբոյն
եւ
ասէ.
«Զի՞նչ
նշան
ցուցանէք
դուք
զի
գիտասցուք
թէ
ձերդ
է
ճշմարիտ.
եւ
զիա՞րդ
իշխեցեր
առաջի
իմ
նզովել
զսուրբ
ժողովն»։Եւ
նա
ասաց.
«Նզովեցի
եւ
եղիցի
նզովեալ
եւ
հաւանեալքն
նմա.
եւ
զի
խնդրես
նշանս
տեսանել,
հաւատամ
յԱստուած
կենդանի
որ
զքեզ
առնէ
նշան»։
Եւ
ել
բարկութեամբ
'ի
թագաւորէն,
եւ
երեւեցաւ
այն
թագաւորին
մեծ
անարգանք,
եւ
ետ
գրել
վաղվաղակի,
թէ
ոք
յայսմ
հետէ
իշխէ
նզովել
զժողովն
Քաղկեդոնի,
նոյն
ժամանյ
սպանցի:
Եւ
տարածեցաւ
հրամանն,
եւ
հրեշտակ
Տեառն
յայտնեաց
զտեսիլն
իւր
թագաւորին,
եւ
եհար
ձեռամբ
զգլուխ
թագաւորին
եւ
անկաւ
թագաւորն
եւ
անշնչացաւ
եւ
թափեցաւ
'ի
խելացն.
եւ
գնացեալ
թագուհին
անկաւ
յոտս
սրբոյն,
եւ
աղաչեաց
գալ
եւ
աղօթել
եւ
դնել
զձեռնն
'ի
վերայ`
զի
կենդանացեալ
արասցէ
զկամս
նորա:
Եւ
եկեալ
սրբոյն
եդ
ձեռն
եւ
աղօթեաց
եւ
յարեաւ
վաղվաղակի
եւ
խնդրեաց
ժողով
զի
հաստատեսցէ
զուղղափառութիւնն.
եւ
եկն
Սեւերիանոս
եւ
Թէոդորէ
պատրիրաքն
Աղէքսանդրու
եւ
Անթիմոս
եւ
այլք
բազումք,
եւ
չարափառ
պատրիարքն
Անտիոքու
'ի
ձեռն
Սարգսի
բանւորին
ծանոյց
Ագաթոնի
Հռոմայ
պապուն
եւ
եկն
'ի
Կոստանդինուպօլիս,
եւ
մեծարեաց
թագաւորն
եւ
քաղաքն
զմուտ
նորա.
եւ
երեք
պատրիարքունքն
ոչ
ելին
ընդդէմ
նորա,
Սեւերիանոս
եւ
եւ
Թէոդորոս:
Եւ
յետ
աւուրց
սկսաւ
մեղադրել
թագաւորին,
թէ
«Ո՞վ
է
այն
խաբեբայն
Զօրաւ
որ
վասն
նորա
շարժես
զկրօնս
սուրբ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի.
տուր
զնա
'ի
ձեռս
իմ .
»
եւ
հրամայեաց
թագաւորն:
Իսկ
սուրբն
անռանձնացեալ
էր
'ի
պահս
եւ
'ի
ճգնութիւն,
զի
առաջին
շաբաթն
էր
աէուհացիցն:
Եւ
առաքեաց
առ
նա
եւ
ասէ.
«Կա'մ
եկ
դու
առ
մեզ,
կամ
ես
եւ
թագաւորն
գամք
առ
քեզ»։
Եւ
գնացեալ
ասացին
'ի
դրանէն
'ի
ներքս.
ետ
պատասխանի
եւ
ասէ.
«Ես
մինչեւ
յաւագ
հինգշաբաթ
օրն
ոչ
ես
երթամ
առ
ոք
եւ
ոչ
ընդունիմ
առ
իս
զայլս»։
Եւ
նա
բարկացեալ
արար
ատեան
եւ
նզովեաց
զՍեւերիոս
եւ
զԱնթիմոս
եւ
զԹէոդորոս
եւ
զսուրբն
Զօրաւ
(Զոհար
)
եւ
դաւանեաց
երկու
բնութիւն
եւ
զՆեստորի
աղանդն,
եւ
վաղվաղակի
ժամանեաց
բարկութիւն
յԱստուծոյ
'ի
վերայ
նորա,
եւ
թանձրացաւ
լեզուն
եւ
չտանէր
զնա
բերանն
եւ
թափէր
արտաքս,
եւ
երեք
անդամ
կտրեցին
բժիշկք
եւ
ոչ
դարարէրկեղն
եւ
բորբոսն
մինչեւ
'ի
մեծ
հինգ
շաբաթ
օրն,
եւ
չարամահ
:
Յայնժամ
եբարձ
թագաւորն
զեդեալ
սահմանն
սպանման
նզովողացն
Քաղկեդոնի
ժողովոյն ,
եւ
գնացին
սուրբքն
'ի
տեղիս
իւրեանց :
Եւ
աստ
յայտնեցաւ
նշխարք
սրբոյն
Մարինեայ
'ի
գաւառին
Անտիոքու,
'ի
Ճէնտէրիս
գեղ,
անփուտ
եւ
մածեալ
ընդ
տախտակսն,
եւ
էր
ամենայն
մարմինն
վէրք.
եւ
եղեւ
բազում
բժշկութիւն,
եւ
բերու
յԱնտաք :
Եւ
յայսմ
ժամանակի
եկին
Պարսիկք
եւ
գերեցին
զՀալպ
եւ
զԱնտաք,
մինչեւ
տարան
կամակարութեամբ
սիւնս
մարմարեայս
'ի
Պարսս.
եւ
գնացին
Հռոմայեցիք
եւ
առին
զվրէժն
գերելով
զաշխարհն
Պարսից:
Եւ
յետ
այնորիկ
եկն
Խոսրով
թագաւորն
Պարսից
'ի
վերայ
Ուռհայոց
եւ
չկարաց
առնուլ,
եւ
գերեալ
զՍրուճ
եւ
քակեալ
զԱնտաք`
գնաց :
Յայսմ
ժամանակի
Քաղկեդոնի
աղանդովն
եպիսկոպոսք
'ի
Կոստանդինուպօլիս,
Եսայի`
Ուդոսի,
եւ
Աղէքսանդրոս`
Դիդբալսոսի
ըմբռնեալք
յարուամոլութիւն,
հատան
երանք
նոցա
'ի
թագաւորէն,
եւ
վերացեալ
'ի
ձող`
ցուցաւ
քաղաքին,
եւ
քարոզքն
աղաղակէին
թէ`
«Այս
է
դատաստան
որք
զայնպիսիսն
գործեն .
»
եւ
կատարեցաւ
բանն
Պաւղոսի
թէ`
«Որովհետեւ
ոչ
իմացան
զԱստուած
ունել
'ի
գիտութեան,
մատնեաց
զնոսա
Աստուած
գործել
»։
Ի
հնգետասան
ամին
Յուստիանեայ
ելին
Յուստիանեայ
ելին
Պարսիկք
եւ
գերեցին
զԴիմիտոն
եւ
զԿալանիկոս,
եւ
զՊելիա
քակեցին
եւ
'ի
Պելիսայ
տարան
զնշխարս
սրբոյն
Բագոսի
եւ
զոսկին
որ
'ի
վերայ
տապանին
սրբոյն
:
Ի
թուին
Ասորւոց
ՊԽԸ
(848)
եղեւ
նշան
'ի
վեր
քան
զհաւատալ,
որ
թէ
չէի
գտեալ
'ի
բազում
գիրս
սրբոց
գրեալ,
(եւ
ոչ
ես
կարէի
գրել
):
Խաւարեցաւ
արեգակն
ութ
եւ
տասն
ամիս,
զի
երեք
ժամ
աւուրն
լոյս
տայր
եւ
զայլն
որպէս
ո'չ
լոյս
եւ
ոչ
գիշեր.
եւ
ոչ
հասան
պտուղք
տարւոյն,
եւ
ամենայն
բնակիչք
աշխարհի
եղեն
իբրեւ
զկիսակենդանս
եւ
որպէս
այլակերպս:
Եւ
յետ
այնորիկ
եղեւ
մահ
տարաժամ,
որ
բնաւ
չէր
լեալ
յաւիտենից.
նախ
սկսաւ
'ի
Կոստանդինուպօլիս
ընդ
ելանել
սրբոցն
'ի
նմանէ:
Յառաջին
օրն
մեռան
հինգ
հազար,
եւ
միւս
այլ
օրն
տասն
հազար,
եւ
միւս
այլ
օրն
հնգետասան
հազար,
եւ
յայլում
աւուր
ութ
եւ
տասն
հազար.
եւ
եդ
թագաւորն
թուողս
'ի
դրան
քաղաքին
եւ
համարեցան
մինչեւ
յերեք
հարիւր
հազարն,
եւ
ապա
թողին
զհամարն:
Նախ
սկսաւ
յաղքատսն
եւ
ապա
'ի
մեծատունսն
եւ
յիշխանսն
եւ
'ի
տուն
թագաւորին,
եւ
ուռնոյր
ցալքն
(անութք
)
եւ
պատառէր,
եւ
երթայր
շարաւն.
եւ
հոտեցաւ
քաղաքն
եւ
լնուին
'ի
ծովն
ոչ
կարելով
թաղել:
Զի
'ի
վերայ
միոյ
յաճախէր
չարն,
յառաջ
երեք
սեաւ
պտեր
(չիպաններ
)
երեւէր
'ի
մէջ
ափին
եւ
այլ
ոչ
ժամանէր
փոխել
զոտն:
Բազումք
այս
նշանովս
մեռանէին.
եւ
զոր
ընկենուին
'ի
ծովն,
դարձեալ
արտաքս
բերէր
ծովն.
եւ
նեխեցաւ
քաղաքն
եւ
թագաւորն
քառասուն
դահեկան
հրամայէր
տալ
որ
մի
մեռեալ
հանէր
ընդ
քաղաքն,
եւ
նոքա
'ի
տանել
զմեռեալսն`
անկանէին
եւ
մեռանէին:
Եւ
բազումք
մտանէին
'ի
տունս
թափեալք
'ի
մարդոյ
եւ
լի
գանձիւք
եւ
հանդերձիւք,
եւ
բառնային
շալակով,
եւ
'ի
հանելն
ընդ
դուռն`
անկեալ
:
Եւ
տարածեցաւ
մահն
յերկիրն
Եգիպտոսի,
եւ
ջնջեցաւ
քաղաք
մի,
ուր
եւթն
այր
եւ
տղայ
մի
մնացին,
եւ
'ի
շրջելն
ընդ
քաղաքն`
յանկարծ
անկան
եւ
թն
արքն
եւ
մեռան,
եւ
տղայն
ետես
զհրեշտակ
Աստուծոյ
'ի
կերպարանս
ծերոյ.
եւ
տեսեալ
զի
լայր
տղայն,
եհան
զնա
'ի
քաղաքէն
եւ
ասաց.
«Գնա
եւ
մի
'
լար,
զի
բարկութիւնս
վասն
հերձուածոյ
եւ
մեղաց
է»։
Եւ
'ի
Փղշտացւոց
երկիրն
գնացեալ
պահուհասին
'ի
քաղաք
մի`
երեւեցան
դեւք
եւ
ասացին,
թէ
«Գտանէք
պատկեր
մի
պղնձի,
երկրպագեցէք
նմա
եւ
ոչ
մեռանիք»։
Եւ
շրջեալ
գտան
զպատկերն
եւ
երկրպագեցին.
եւ
յաճախեաց
մահն ,
եւ
ոչ
մնաց
'ի
նոցանէ
եւ
ոչ
մի:
Եւ
եհաս
բարկութիւնն
'ի
Հայս
եւ
'ի
Պարսս:
Բայց
Հէմս
քաղաք,
ուր
կայր
գլուխ
Յովհաննու
Մկրտչին,
եւ
բնակչացն
ապաւինեալ
'ի
նա
եւ
'ի
բարեխօսութիւն
նորա,
ապրեցան :
Յինն
եւ
տասն
ամին
Յուստիանեայ
բարբարոսք
առին
զՀռոմ
եւ
աւերեցին,
այնչափ
զի
մնացեալքն
ելին
յառընթերակայ
աւերակսն,
որ
չէին
կարող
բնակել
'ի
քաղաքսն:
Եւ
յայսմ
ժամանակի
փոխեցաւ
'ի
Քրիստոս
սուրբն
Սեւերիանոս
յԱղէքսանդրիա,
եւ
եդաւ
պատուով
'ի
տապանի.
եւ
ուղղափառքն
եդին
պատրիարք
զՍարգիս
ճգնաւոր
Անտիոքայ:
Յայսմ
ժամանակի
այրեցաւ
վանք
սրբոյն
Սիմէօնի
յԱնտաք
եւ
թափուր
եղեւ
'ի
բնակչացն:
Եւ
'ի
սոյն
ժամանակս
(պատահեցաւ
)
խանգարումն
Զատկի:
Եւ
'ի
քսան
եւ
երեք
ամին
Յուստիանեայ
գետն
Տարսոնի
ելաւ
եւ
տարաւ
զքաղաքն:
Եւ
'ի
սոյն
ժամանակս
'ի
շարժմանէ
կորեան
'ի
Լատիկն
եւթն
հազար
այր:
Եւ
'ի
Միւսիա
ընկղմեցաւ
կէս
քաղաքն
եւ
Տրովաս
եւ
ամենայն
քաղաքն
Գալիլեացւոց.
եւ
'ի
ներքս
գնաց
ծովն
երկու
միլ
եւ
նաւքն
մնացին
'ի
ցամաքի :
Յայսմ
ժամանակի
առաւ
'ի
Պարսից
եւ
ամրացաւ,
եւ
լուեալ
Հռոմայեցւոցն
գնացին
սղարեցին
զքաղաքն
զեւթն
ամ
եւ
դարձեալ
առին:
Եւ
յայսմ
ժամանակի
եղեւ
սով
սաստիկ,
մինչ
զի
ուտէր
մարդ
հինգ
լիտր
հաց
եւ
ուռնոյր
եւ
ուռնոյր
եւ
ոչ
յագենայր:
Եւ
եղեւ
մահ
անասնոց
երկու
ամ,
եւ
էր
ընդ
ամենայն
երկիր,
եւ
պակասեաց
եզին
վաստակ
յերկրէ:
Եւ
եղեւ
շարժ
'ի
Կոստանդինուպօլիս
զքառասուն
օր,
եւ
բազում
տուն
գերեզման
եղեւ
բնակչացն,
եւ
տապալեցան
յոլով
եկեղեցիք,
եւ
մասն
ինչ
'ի
Նիկոմիդայ
կորեաւ:
Եւ
'ի
յերեսուն
ամին
Յուստիանեայ
երկու
պարիսպքն
Կոստանդինուպօլսի
շրջեցան`
շինեալքն
'ի
Կոստանդնէ
եւ
'ի
Թէոդոսէ:
Եւ
Րուկոն
քաղաք
'ի
վայր
շրջեցաւ ,
եւ
զտասն
օր
շարժեցաւ
երկիր
որպէս
տերեւ:
Եւ
յայսմ
ժամանակի
երեւեցաւ
սուրբն
Յակովբ
անուանեալն
:
Յայսմ
ժամանակի
առաքեաց
թագաւորն
Արաբկաց
քրիստոնէից
Հերեթն
առ
Յուստիանոս
մեղադրանք,
թէ
ընդէ՞ր
աւերեցիք
զքրիստոնէութիւնս
ժողովովն
Քաղկեդոնի
եւ
արարիք
զԵրրորդութիւնն
չորրորդութիւն :
Եւ
Յուսաիանոս
առաքեաց
արս
իմաստունս
պատասխանել
նմա.
եւ
յորժամ
գնացին`
տեսաւ
զնոսա
թագաւորն
եւ
ասէ.
«Եւ
դուք
յաշակերտացն
անիծեալ
ժողովո՞յն
էք»։
Եւ
նոքա
ասեն.
«Ընդէ՞ր
հրամայէ
ձեր
թագաւորութիւնդ
զայդպիսի
իրս,
նզովել
զվեց
հարիւր
եւ
զերեսուն
եւ
վեց
սուրբքն.
զի
թէ
վայրապարք
եւ
աշխարհականք
էին,
պատկառել
արժան
էր,
թող
թէ
եկեղեցւոյ
առաջնորդք
եւ
սուրբ
մարդիկ»։
Եւ
ասէ
թագաւորն.
«Ես
բարբարոս
մարդ
եմ
եւ
չգիտեմ
(Խօսել)
'ի
գրոց
բայց
ասեմ
ձեզ
բան
մի.
թէ
լինի
յոլովութիւն
կերակրոց
եւ
անկանի
'ի
ներքս
մուկն
մի,
պղծի՞
թէ
ոչ .
»
եւ
ասեն`
«պղծի
»:
Եւ
ասէ
ցնոսա.
«Եւ
զիա՞րդ
ոչ
ապականէին
վեց
հարիւր
երեսուն
եւ
վեց
եպիսկոպոսունք
տումարովն
Լեւոնի,
որ
'ի
Հրէութիւն
դարձոյց
զՔրիստոնէութիւն»։
Եւ
յետ
բազում
բանից
ասեն
արքն.
«Հրամայեսցէ
ձեր
քաջութիւնդ`
եւ
առնեմք
պատարագ
որ
հաղորդիք,
ցոյց
սիրոյ
եւ
խաղաղութեան
ձեր
եւ
թագաւորին
մերոյ»։
Եւ
ասէ
ցնոսա
Հերեթն.
«Մեք
'ի
ձէնջ
ոչ
հաղորդիմք
եւ
ոչ
զձեզ
հաղորդեմք»։
Եւ
հրամայեաց
հաց
պատրաստել
եւ
ռոճիկ`
միս
ըղտու.
եւ
'ի
բերելն
առաջի`
ասէ.
«Կերայք .
»
եւ
նոքա
ասեն.
«Մեք
զայդ
ոչ
ուտեմք,
զի
պիղծ
է»։
Եւ
թագաւորն
ասէ.
«Եւ
զիա՞րդ
ոչ
պղծիմքմեք
'ի
մարդոյ
մսէ,
զի
այդ
է
պատարագն
ձեր»։
Եւ
ապա
արձակեաց
զնոսա
ամօթով :
Յայնժամ
մեռաւ
Թէոդորիա
թագուհին
ուղղափառ
խոստովանութեամբ,
եւ
թաղեցին
զնա
Անթիմոս
եւ
Թէոդորոս
պատրիարքունք :
Եւ
յայտնեցան
հերձուածք
'ի
ժամանակս
Յուստիանեայ`
այսոքիկ:
-Առաջինն`
հատեալքն
'ի
Մանիքեցւոցն,
որք
եկին,
'ի
Պարսից
`
կեպրիկւ
աբեղայից,
որք
արեամբ
սպիտակ
հաւոյ
եւ
սպանեալ
տղայոյ
հաղորդին,
եւ
'ի
տարւոջն
մի
անգամ
առնեն
ոճրագործութիւնս
զՄանիքեցւոցն:
-
Եւ
երկրորդն`
Ստեփաննոս
Ուռհայոյ,
որ
ասէր`
ըստ
չափոյ
մեղացն
զտանջանքն
մեղուցելոցն,
եւ
յետ
այնորիկ
հաւասարին
արդարոց:
-
Եւ
երրորդն`
Յովհաննէս
յԵփեմիոյ
(յԱպամիոյ
),
որ
նիւթ
ասէր
զԱստուած
իբրեւ
զմի
'ի
տարերացս :
-Եւ
չորրորդ`
Յուլիանէ
ալիկառնացին,
որ
ասէր`
թէ
Քրիստոս
զանապական
մարմինն
Ադամայ
որ
յառաջ
քան
զմեղսն`
էառ,
եւ
ոչ
զապականացուն
որ
զուղղափառ
խոստովանութիւն
ունի:
Զի
Ադամ
կրկին
է.
զառաջինն
չունէր
խառնուած,
եւ
զկնի
մեղացն
խառնեցաւ
ապականութիւն:
Զսա
յանդիմանեաց
սուրբնա
Սեւերիոս
'ի
յաստուածային
գրոց,
եւ
նա
ոչ
զղջացաւ,
եւ
մնաց
:
-Հինգերորդ`
Յովհաննէս
արիթացին
որ
երեք
բնութիւն
ասէր
զաստուածութիւնն.
սա
աշակերտ
էր
Մամուէլի
ռասլացւոյն:
Զսա
կոչեաց
Յուստիանէ
թագաւոր,
եւ
լւեալ
զհերձուածն`
հալածեաց
զնա.
եւ
գնացեալ
արար
գրեանս,
վկայութիւն
որսալով
յԱստուածաշունչ
գրոց
իւրում
աղանդին:
-Վեցերորդ`
Փոտինէ
անտիոքացին,
նոյնպէս
երեք
բնութիւն
եւ
էութիւն
եւ
անձնաւորութիւն
ասէր,
եւ
արար
գրեան
'ի
Կոստանդինուպօլիս:
-
Եւթներորդ`
Թէոդորոս
կապադովկացին,
զնոյն
աղանդն
հաստատէր
թէ`
Քրիստոսի
աստուածութիւնն
չէ
Հօր
աստուածութիւնն:
-
Ութերորդ`
Աթանասիոս
որդի
դստերն
Թէոդորիայ
թագուհւոյ,
որ
աշակերտեցաւ
Ամոնի
ուռհայեցւոյ
եւ
յետոյ
Սարգսի
երիցու,
րո
եղեւ
պատրիարք
Անտիոքայ:
Սա
զՅովհաննիսի
աղանդն
քարոզէր`
երեք
բնութիւն
ասելով
Երրորդութեանն.
եւ
թագաւորն
աղաչեաց
զԹէոդորոս
պատրիարքն
առնել
զնա
երէց,
եւ
ոչ
հաւանեցաւ.
եւ
զկնի
մահուանն
Թէոդորոսի
կամեցաւ
առնել
զԱթանաս
պատրիարք
Աղէքսանդրի,
եւ
գրեաց
թագաւորն
յԱղէքսանդրիա
եւ
ոչ
առին
յանձն:
Եւ
Կայնոն
Տարսոնի
եպիսկոպոսն
եւ
Ուգէն
Սելեւկիոյ,
աճեցուցին
զաղանդն
աթանասի,
եւ
վասն
այսր
աղանդոյ
եւ
այլ
ամենայն
հերձուածոյ
արար
ընդդէմ
ճառս
Թէոդորոս
պատրիարքն
Աղէքսանդրի:
-
Իններորդ`
Ամբիկոս
(Անթիմոս
)
կոստանդինուպօլսեցի,
ասաց
թէ`
«Որ
ոչ
խոստովանի
երեք
անձանցն
յատուկ
բնութիւնս,
նա
Հրեայ
է
եւ
հակառակ
ուղղափառութեան»։
Յայսմ
ժամանակի
եկն
Հերեթ
թագաւորն
Տաճկաց
առ
Յուստիանոս
(Յուստինիանոս
)
եւ
ունէր
գիր
հաւատոյ
զարեւելեան
եպիսկոպոսաց
Հայոց
Մեծաց.
եւ
զՅակովբայ
Կուրդնկարին
եւ
զԱղէքսանդրու
պատրիարքին,
եւ
ասաց.
«Որ
ոչ
ձեռագրէ
'ի
գիրս
յայս,
նա
հերձուածող
է
եւ
չարփառ .
»
եւ
ոչ
ձեռագրէին
ազումք.
եւ
բարկացաւ
Հերեթն
'ի
վերայ
Յուստիանոսի
եւ
ասաց.
«Անզգա'յ
եւ
ափշեալ,
ո՞չ
իմանաս
եթէ
այս
ամենայն
ցասումն
երկնաւոր
'ի
վերայ
երկրի
վասն
չար
ժողովոյն
է.
վասն
է՞ր
ոչ
բառնաս
զնիւթ
բարկութեանն
Աստուծոյ»։
Եւ
պատասխանի
եկ
(Յուստինիանոս
)
եւ
ասէ.
«Աղաչեմ
զքեզ
մի
'
զայրանար ,
չկարեմ
զայդ
առնել
եւ
ունել
զթագաւորութիւնս.
այլ
վասն
քո
երեսաց
չտամ
վստահութիւն
եւ
հպարտութիւն
Քաղկեդոնացւոցն
'ի
վերայ
ուղղափառաց,
եւ
դադարէ
հալածումն
ուղիղ
զխոստովանողացն`
վասն
քո,
զի
զքեզ
պատճառ
դնեմ
եւ
չմեղադրէ
ոք
ինձ
վասն
ուղղափառացն ,
եւ
աճեն
եւ
բազմանան,
եւ
Աստուած
հոգասցէ
'ի
ձեռն
կարող
ժամանակաց
եւ
թագաւորաց»։
Եւ
ապա
Հերեթն
թագաւոր
առ
ինքն
կոչեաց
եպիսկոպոսս
ուղղափառս
եւ
զՅակովբ,
եւ
ձեռնադրել
ետ
'ի
Կոստանդնուպօլիս
պատրիարք
ուղղափառացն,
նոյնպէս
եւ
յԱնտիոք
եւ
յԱղէքսանդրիա ,
եւ
ետ
'ի
վերայ
սպառնալիս`
զի
մի
'
ոք
նեղեսցէ
զնոսա»։
Եւ
գնաց
Հերեթն
'ի
թագաւորութիւն
իւր:
Բայց
զի
ասէին
ուղղափառքն
ընդ
Քաղկեդոնիտքն,
թէ
դուք
զՆեստորին,
զԹէոդորետոսին
եւ
զԹէոդորին
հաստատեցիք
զաղանդն,
վասն
այսր
պատճառի
ժողովեաց
թագաւորն
բազմութիւն
եպիսկոպոսաց
պատասխանի
առնել
ուղղափառացն.
եւ
պատրիարքունք
էին`
Դոմնաս
Անտիոքայ,
Ապողինար
Աղէքսանդրի,
Եւտիքէս
Կոստանդինուպօլսի:
Եւ
Բաքիլոս
(Վիգիլիոս
)
կայր
'ի
Կոստանդինուպօլիս,
վասն
զի
աւեր
էր
Հռոմ:
Եւ
ոչ
գայր
սա
'ի
ժողովն,
ամպարտաւանեալ
թէ`
ես
չեմ
դոցա
ընկեր.
եւ
յորժամ
կամեցան
նզովել
զՆեստոր
եւ
զԹէոդոր
(Թէոդորետոս
)
եւ
զԹէոդոր
Մամուեստացին
եւ
զՏարսոնացն,
ոչ
ետ
թոյլ
Բաքիլոս
նզովել
զնոսա,
ասելով
թէ`
«Ոչ
է
արժան
զկնի
հարիւր
երեսուն
ամի
հանգստեան
Սրբոցն
նզովել
զնոսա»։
Եւ
զի
ոչ
նզովեցին
զնոսա,
ոչ
ոք
ընկալաւ
զժողովն
:
Ի
թուին
ասորւոց
ՈԿԷ
(667)
յայտնեցաւ
աղանդն
Յուլիանեայ
առ
աչօք
ասողին
զտնօրինականսն
Քրիստոսի,
յԵեփեսոս,
յաշակետացն
Յուլիանեայ:
Եւ
եկն
առ
նոսա
եպիսկոպոսն
Պրոկոպոս
եւ
յանդիմանեցաւ
'ի
բազմաց`
եւ
ոչ
զղջացաւ,
եւ
'ի
ծերութեան
նորա
աղաչէին
զնա
աշակերտքն
նորա
զի
արասցէ
եպիսկոպոս
իւր
փոխանորդ,
եւ
ոչ
առ
յանձն
ասելով`
թէ
«Ես
մի
եմ
եւ
չէ
պատեհ.
երեք
արքեպիսկոպոս
պիտի`
որ
ձեռնադրեն
եպիսկոպոս»։
Եւ
'ի
մեռանիլն
նորա
կալան
աշակերտքն
զմի
ոմն`
որում
անուն
էր
ուտրուպիոս
(Եւտրոպիոս
),
եւ
եդին
զձեռն
(Պրոկոպիոսի)
'ի
վերայ
գլխոյն,
եւ
արարին
զնա
եպիսկոպոս,
եւ
նա
արար
տասն
եպիսկոպոս,
եւ
առաքեաց
ընդ
ամենայներկիր
սերմանեալ
զաղանդն:
Եւ
մի
ոք
'ի
նոցանէ,
Սարգիս
անուն,
գնաց
յերկիրն
եւ
խաբեաց
զբազումս,
եւ
արար
նոցա
եպիսկոպոս
Մովսէս
անուն,
եւ
յետ
երից
ամաց
մեռաւ:
Եւ
այլք
յայլ
տեղիս
գնացին
եւ
զրպարտէին
զսուրբն
Սեւերիանոս`
թէ
զՔրիստոսի
մարմին
ապականեալ
եւ
որդնեալ
ասէր
'ի
գերեզմանն.
բայց
Սեւերիանոս
զայս
ասէր,
թէ
ապականացու
եւ
մահկանացու
մարմին
զգեցաւ,
եւ
ոչ
թէ
'ի
գերեզմանին
ապականեցաւ,
եւ
նզովէր
զայնպիսիսն
որ
ասեն`
ապականեալ:
Իսկ
Յուլիանիտքն
ասեն
թէ`
'ի
յորովայնի
Կուսին
անմահ
եւ
անապական
մարմին
էառ
եւ
անչարչարելի.
եւ
այն
որ
չարչարեցաւ
եւ
մեռաւ,
կերպարանօք
եւ
առ
աչօք
էր
եւ
ոչ
ճշմարտութեամբ:
Եւ
ոմն
'ի
նոցանէ
գնաց
յԱղէքսանդրիա,
եւ
խառնեցան
'ի
նա
այլ
աղանդք
Պանտիտացիք
եւ
Լագինտացիք,
եւ
ձեռնադրեցին
իւրեանց
պատրիարք,
եւ
նա
արար
բազում
եպիսկոպոսս
եւ
առաքեաց
յամեն
Լիբիա.
եւ
սոքա
յետոյ
կանգնեցան
միմեանց
հակառակ:
Եւ
երկու
'ի
նոցանէ
'ի
բանտի
կային
'ի
Մծբին,
եւ
խնդրեաց
զնոսա
թագաւորն
Պարսից
եւ
արձակեցան,
եւ
ոմն
'ի
նոցանէ
գնաց
զհիւսիսիւ
եւ
խաբեաց
զբազումս,
եւ
եկն
յարզուն
եւ
'ի
Հայս,
եւ
ոչ
ընկալան
Հայք.
այլ
առաքեցին
յերկուց
կողմանցն
թուղթ
առ
պատրիարքն
Թէոդորոս
ուղղափառացն,
եւ
նա
կատարեալ
էր
զկեանս:
Եւ
ապա
գրեցին
թուղթ
մի
Քաղկեդոնիտքն
եւ
թուղթ
մի
ուղղափառք,
եւ
միմեանց
չէին
վկայ
գրեալքն
եւ
հալածեցին
զնոսա:
Եւ
'ի
Կապադովկիա
յոլովք
խաբեցան
եւ
ասեն,
թէ
առ
ժամանակ
մի
զտեղի
կալաւ
'ի
մասն
ինչ
Հայոց,
մինչեւ
'ի
կատարելոցն
սրբեցաւ
չարութիւնն :
Եւ
յայնմ
ժամանակի
կամեցաւ
Յուստիանոս
նորոգել
զեկեղեցին
որ
յանուն
Առաքելոցն
եւ
զտապանատուն
թագաւորացն,
եւ
'ի
բրելն
գտան
երեք
տապան
արճըճած,
եւ
գիր
'ի
վերայ
տապանացն.
Անդրէաս,
Ղուկաս,
Տիմոթէոս,
եւ
յոյժ
ուրախութիւն
եղեւ
քաղաքին
ընդ
գիւտ
սրբոց
առաքելոցն
Քրիստոսի:
Եւ
յայս
ժամանակս
Սեւաստոսն
որ
'ի
Կեսարիա
Պաղեստինոյ,
առաքեաց
աջ
մի
'ի
Կոստանդինուպօլիս,
ասացեալ
թէ`
Յովհաննու
Մկրտչի
է,
եւ
եղեւ
կարծիք
թէ
իցէ՞
նորա,
թէ
ոչ.
սակայն
պատուեցաւ
ոսկեղէն
յարկօք :
Եւ
Յուստիանոս
շինեաց
երկոտասան
վանք
եւ
իննսուն
եւ
վեց
եկեղեցի.
եւ
ոչ
դադարեաց
սա
յիւր
ժամանակն
'ի
շինելոյ
եկեղեցիս
եւ
հիւրանոցս
եւ
աղքատանոցս :
Ի
ՊՀԱ
(871)
թուին
Ասորւոց,
սկիզբն
է
թուականիս
Հայոց :
Յետ
քառասուն
ամի
հալածմանն
եւ
սերմանելոյ
աղանդին
Քաղկեդոնի,
քաղաքն
Ամիթ
կրեաց
սով
սաստիկ
զութ
ամ.
եւ
յետ
յագենալոյն
հացիւ,
(պատահեցաւ
'ի
մարդիկ
)
տարի
մի
դիւական
մոլեգնութիւն
եւ
կատաղումն
եւ
թափումն
'ի
խելաց,
մինչ
ոչ
ճանաչել
նոցա
զինչս
եւ
զտունս
իւրեանց.
այլ
ըստ
պատահման
մտանէին
'ի
տունս,
եւ
հրապարակաւ
եւ
յեկեղեցիս
գործէին
շնութիւն.
եւ
ելեալ
'ի
քաղաքէն
ընդ
վայր
հաչէին
որպէս
շունք,
եւ
կանչէին
որպէս
անբան
անասունք
եւ
իբրեւ
զաքաղաղս,
եւ
մերկանային
եւ
փախչէին
առանց
պատճառի,
ասելով.
«Գան
Պարսիկք,
գան,
փախիք»։
Եւ
շրջակայ
գաւառն
եւ
Ուռհա
գային
եւ
պահէին
զնոսա,
եւ
խնդրէին
յԱստուծոյ
ողորմութիւն .
եւ
յետ
տարւոյն
զգաստացան
եւ
զգեցան
սեաւս,
եւ
դասս
դասս
գնացին
յԵրուսաղէմ
եւ
յայլ
ուխտս:
Եւ
յետ
այսորիկ
եղեւ
մահտարաժամ,
եւ
մեռան
երեսուն
եւ
վեց
հազար
մարդ
'ի
սակաւ
ժամս :
Իսկ
թագաւորն
Յուստիանոս
յամեն
ժամանակս
իւր
ընդունէր
զժողովն
Քաղկեդոնի,
բայց
զթուղթն
Հիբասայ
ուռհայեցւոյ
ոչ
ընդունէր,
եւ
ոչ
հաւատայր
որք
ասէին
թէ`
«Քաղկեդոնի
ժողովն
ընկալան
զթուղթն
նորա»։
Իսկ
յորժամ
ասաց
Բաքիլոս
(Վիգիլիոս
)
պապն
Հռոմայ
թէ`
«Ժողովն
Քաղկեդոնի
ընկալան
զթուղթն
Հիբի
(Իբասայ
),
»
կանգնեցաւ
(թագաւորն
)
եւ
երեք
անգամ
ասաց.
«Ժողովն
Քաղկեդոնի
նզոված
է»։
Բայց
խաբեցաւ
նա
'ի
յաղանդն
Յուլիանեայ
յեպիսկոպոսէն
Եպեմիոյ.
եւ
գրեաց
առ
պատրիարքն
Անտիքու
զաղանդն,
եւ
հրամայեաց
ժողով
առնել
եւ
ձեռագրել
զնա:
Եւ
ժողովեցան
հարիւր
իննսուն
եւ
հինգ
եպիսկոպոս
յԱնտաք,
եւ
ոչ
ընկալան.
եւ
գրեցին
առ
թագաւորն
վկայութեամբ
գրոց`
չար
հերձուած
զասելն
առ
աչօք
զչարչարանսն
Տեառն:
Եւ
տարան
զթուղթն
առ
թագաւորն.
ոմանք
ասեն
զղջացաւ
տեսանելով
զթուղթն,
եւ
յերկոցունց
աղանդոցն
դարձայց
զերեսս,
'ի
Քաղկեդոնէ
եւ
'ի
Յուլիանեայ,
եւ
ուղղափառ
կատարեցաւ
մահուամբ,
թագաւորեալ
ամս
երեսուն
եւ
մութ
եւ
ամիսս
հինգ:
Եւ
'ի
մեռանելն
Յուստիանեայ,
մի
ոմն
'ի
սքանչելի
արանց
տեսաւ
տեսիլ
եւ
պատմեաց,
թէ
«Տեսանէի
դաշտ
մի
ընդարձակ,
եւ
'ի
մէջ
դաշտին
հնոց
մի
բորբոքեալ
հրով,
եւ
դողացի
եւ
ասեմ.
«Ո՞ւմ
է
այս
դառն
տանջանարանքս .
»
եւ
ասէ
ոմն
ցիս.
«Այս
Յուստիանեայ
էր
պատրաստած,
բայց
իւր
եկեղեցասիրոթիւնն
եւ
աղքատասիրութիւնն
չեթող
զինքն
հերձուածով
մեռանել,
այլ
դարձաւ
յուղղութիւն
եւ
'ի
տեղիս
ուղղափառացն
գնաց»։
Եւ
յետ
նորա
թագաւորեաց
քորորդի
նորա
իւրով
անուամբն
եւ
թագաւորեաց
ընդ
նմա
եւ
կինն
իւր.
եւ
էր
ահարկու
եւ
ոչ
եղեւ
ժխոր
ուրեք,
այլ
եւ
խոյս
ետուն
ամենայն
չարագործք.
եւ
էր
Թրակացի
եւ
այր
քաջ,
բայց
ցաւէին
ոտքն
նորա:
Յառաջին
ամին
սորա
երեւեցաւ
յօդդ
հուր
բորբոքեալ,
եւ
յոլովք
ասէին
թէ
նշան
արեան
.
եւ
թագաւորն
առաքեաց
եւ
եբեր
'ի
Զամբրոնէ
եւ
'ի
Մանգոնէ
արուեստաւորք,
որք
կանգնէին
փայտ`
եւ
զանձինս
վառէին
հրով.
եւ
ելանէին
'ի
փայտսն
եւ
իջանէին
օծեալ
զանձինս
տալխով
եւ
ոչ
այրէին:
Եւ
դարձեալ
երեւեցաւ
յարեւելս
եւ
'ի
հիւսիս
այնպիսի
հուր`
որ
բազումք
'ի
տեսլենէն
մեռան ,
եւ
բերէր
օդն
եղէգն
այրեցած
եւ
թուղթ
այրեցած,
եւ
բազումք
ժողովեցին
'ի
զամբիղս.
եւ
զարհուրեցաւ
թագաւորն,
եւ
գնաց
յեկեղեցին
յաղաչանս,
նոյնպէս
եւ
քաղաքն
ամենայն:
Եւ
'ի
յինն
ժամ
աւուրն
ել
ամպ
մի
հրախառն,
եւ
կայր
'ի
նմա
խաչ
մի
նկարեալ,
եւ
տեսեալ
զայն
բազմութիւնն
աղաղակեցին.
«Տէ'ր,
ողորմեա.
Տէր,
ողորմեա
ըստ
մեծի
ողորմութեանք
ում»։
Եւ
պատրիարքն
ասաց
ցթագաւորն.
«Տեսանե՞ս
զինչ
եղեւ
յաւուրս
քո.
որպէս
յաւուրս
մեծին
Կոստանդիանոսի`
նշան
խաչի
փայլատեակեալ
երեւեցաւ.
արդ
առաքեա
եւ
տուր
բերել
յԵփեմիայէ
(Ապամիա
)
Ասորւոց
զխաչափայտն
Քրիստոսի
որ
կայ
առ
եպիսկոպոսի
մի»։
Եւ
առաքեաց
թագաւորն
եւ
բռնութեամբ
առին
զխաչն
եւ
բերին
յԱնտաք,
եւ
խիզարեալ
ընդ
մէջն,
զկէսն
թողին
յԱնտաք
եւ
զկէսն
տարան
'ի
Կոստանդինուպօլիս.
եւ
ելին
քաղաքացիքն
եւ
թագաւորն
եւ
պատուով
տարան
'ի
քաղաքն
եւ
եդին
յաւագ
եկեղեցին :
Եւ
յերկրորդ
ամին
Յուստիանեայ
առաքեաց
զպատրիկին
Յովհանէս
պատարագօք
'ի
Պարսս
սիրոյ
աղագաւ
առ
Խոսրով
թագաւորն
Պարսից,
գնաց
եւ
դարձաւ
պատուով:
Եւ
յայնմ
ժամանակի
ոչ
գոյր
թագաւոր
Հայոց,
քանզի
մտեալ
էին
ընդ
Պարսից
իշխանութեամբ.
եւ
Խոսրով
թագաւորն
Պարսից
սկսաւ
նեղել
զՀայս`
երկրպագել
կրակի.
եւ
ապստամբեցին
Հայք
եւ
խնդրեցին
օգնութիւն
'ի
Յուստիանոսէ
զօրք,
եւ
յաղթեցին
Պարսից
եւ
հալածեցին
յաշխարհէն:
Եւ
առաքեաց
Խոսրով
առ
Յուստիանմոս`
մի
'
օգնել
Հայոց,
եւ
տալ
հրաման
դառնալոյ
'ի
Պարսիկս
եւ
կամ
տալ
զհարկն:
Եւ
Յուստիանոս
արար
ընդդէմ
պատասխանի
եւ
ասէ.
«Տուր
յիս
զՄծբին
որ
քրիստոնէից
լեալ
է,
եւ
վասն
սիրոյ
դարձուցին
առ
ձեզ»։Եւ
զայս
լուեալ
լռեաց
:
Եւ
պատրիկն
Յովհաննէս
հրաման
առեալ
'ի
թագաւորէն
խօսել
վասն
միաբանութեան
հաւատոյ
ընդ
Հայս
եւ
ընդ
Ասորիս.
եւ
եկն
յՌաղա
պատրիկն
եւ
ասաց
ընդ
Յակոբ
Կուրդնկարն :
Եւ
եղեւ
ժողով
'ի
Կալանիկէ,
որ
է
եւ
ոչ
միաբանեցան,
նոյնպէս
եւ
Հայք
քամահեցին
զբանիւք
նոցա :
Եւ
'ի
չորրորդ
ամին
Յուստիանեայ
եղեւ
խանգարումն
Զատկի,
եւ
թիւր
Զատիկ
արարին
Յոյնք:
Յաւուրս
յայսոսիկ
Յովհանէս
եպիսկոպոս
այր
ապականիչ
եւ
աներկիւղ
յԱստուծոյ,
եդ
'ի
կամս
թագաւորին
առնել
խռովութիւն
եկեղեցւոյ
ուղղափառացն,
առնուլ
'ի
նոցանէ
զաթոռ
եւ
զեկեղեցի
եւ
զհամարձակութիւն,
եւ
մատնել
կապանաց
եւ
բանդից
եւ
մահուան,
որ
եղեւ
իսկ
զկնի
քառասուն
ամի
հալածանացն.
եւ
շրջէին
եպիսկոպոսք
զօրականօք,
եւ
զհաւանեալսն
վերստին
մկրտէին
եւ
եկեղեցական
ձեռնադրէին,
եւ
զոչ
հաւանեալսն
պէսպէս
չարչարանօք
սպանանէին
եւ
յաքսորս
եւ
'ի
բանտ
տային:
Եւ
լցաւ
երկիր
մեծ
բարկութեամբ
եւ
խռովութեամբ,
զոր
ոչ
կարեմք
'ի
գրի
առնել
զաղէտս
անցիցն
այնոցիկ
զոր
կրեաց
սուրբ
եկեղեցի:
Եւ
յետ
հազարաց
եւ
բիւրուց
սպանելոց
'ի
յանաստուած
Յովհաննիսէն
որ
էր
պատրիարք
Կոստանդինուպօլսի,
տաղտկացաւ
թագաւորն
ընդ
անհնարին
աղէտսն,
եւ
ասաց
ընդ
նա.
«Տուր
ձեռագրով
զդաւանութիւն
քո
յիս .
»
եւ
գրեաց
Յովհաննէս
եւ
ետ
ցթագաւորն:
Եւ
ընթերցեալ
թագաւորն`
ճանաչեաց
թէ
Նեստորի
աղանդովն
է,
եւ
բարկացաւ
'ի
վերայ
նորա
եւ
ընկէց
զնա
յաթոռոյն
եւ
եդ
զնա
յաքսորս,
եւ
ասաց
ընդ
Անաստաս
զօրապետն
իւր.
«Դարձս
վաղվաղակի
զուղղափառսն
որ
կենդանի
իցեն,
եւ
այլ
մի
'
տացես
երեւել
առաջին
իմ
քաղկեդոնականացդ»։
Բայց
զոր
ինչ
նախ
քան
զայս
եղեւ,
ոչ
է
արժան
անտես
առնել :
Մեծ
այրն
Աստուծոյ
Յովհաննէս
հռչակաւորն,
որ
զգիրս
հարանցն
գրեաց,
եւ
յոլով
գիրս
գրեաց
եւ
եթող
'ի
զարդ
եկեղեցւոյ,
աքսորած
եւ
'ի
բանտի
կայր
'ի
Կոստանդինուպօլիս,
եւ
պատկառելով
յառաքինութենէ
նորա`
առաքէին
առ
նա
թագաւորն
եւ
Յովհաննէս
պատրիարքն
ելանել
'ի
բանտէն,
եւ
ոչ
ելանէր:
եւ
աղաչէին
բազում
աղաչանօք
լինել
միջնորդ
խաղաղութեան
եկեղեցւոյ
եւ
ընդունել
զժողովն
չորրորդ.
եւ
նա
սաստիկ
նզովէր
զժողովն
եւ
զպատրիարքն
եւ
զթագաւորն:
Եւ
բարկացան
եւ
արգելին
'ի
նմանէ
զերթեւեկսն,
եւ
արկին
'ի
տուն
գէջ.
եւ
անկաւ
սուրբն
յոտնացաւոթիւն
եւ
'ի
գլխացաւութիւն,
եւ
եռացին
'ի
նա
ոջիլք
եւ
բորբոսք
եւ
վէրք
'ի
մարմինն,
եւ
ուտէին
ճանճք
եւ
պիծակք
զցայգ
եւ
զցերեկ,
եւ
նա
ոչ
կարէր
ծածկել
զինքն
եւ
կայր
որպէս
զմեռեալ
'ի
բազում
ժամս:
Եւ
յետ
յոլով
ժամանակի
եկն
առ
նա
երիտասարդ
մի
գեղեցիկ
պատմուճանաւ
զարդարեալ,
եւ
թուեաց
նմա
'ի
զօրականաց
թագաւորին`
ուղղափառ
գոլով.
եւ
երթեալ
համբուրեաց
զնա
եւ
զսպեաց,
եւ
սկսաւ
'ի
հանգչիլ
եւ
փարատիլ
'ի
ցաւոցն,
եւ
ել
ընդ
դուռնն :
Եւ
դարձեալ
եկն
եւ
եբեր
նմա
գինի
եւ
արբ,
եւ
օրհնեաց
զնա
եւ
ասէ.
«Օրհնեալ
ես
դու,
որդեակ,
որ
հանգուցեր
զիս»։
Եւ
այսպէս
ութ
օր
ծառայէր
զնա
եւ
ողջագուրէք
եւ
քաջալերէք
ասելով.
«Հայր
համբերեա
եւ
երանելիք
են
որ
այսպիսի
պատահումն
կրեն
վասն
ուղղափառութեան .
»
եւ
բերէր
վկայութիւնս
'ի
գրոց
վասն
հաւատոյ
եւ
վասն
առաջնոցն
համբերութեան:
Եւ
Յովհաննէս
զուարճանայր
ընդ
իմաստութիւն
նորա
եւ
ասէ.
«Որդեակ
ուստի՞
է
քեզ
այդ
ամենայն
գիտութիւն
'ի
տղայութեանդ`
զոր
ես
ծերութեամբ
իմով
ոչ
գիտեմ
».
եւ
ասէ
ցնա.
«Հա'յր,
ամենայն
ինչ
հնարաւոր
է
Հոգւոյն
Սրբոյ.
այլ
դու
ուրախ
լեր
զի
ելանես
աստի
եւ
զբաղումս
լուսաւորես»։
Եւ
յետ
այսորիկ
եկն
առ
նա
արհի
եպիսկոպոսն
պատրիարքին
եւ
ասաց.
«Սուրբ
Հայր ,
լսէ
'
եւ
հնազանդեաց
թագաւորին,
եւ
լինի
միաւորութիւն
անդամոցն
Քրիստոսի»։
Եւ
սուրբն
պատասխանի
ետ
եւ
ասէ.
«Քրիստոս
Աստուած
նզովէ
զձեզ.
զիա՞ր
չամաչէք,
որ
թէ
ճշմարիտք
էիք`
յետ
այսքան
վշտացս
զոր
անցուցիք
ընդ
եկեղեցի
Աստուծոյ,
չէր
պարտ
հաշտել
ընդ
ձեզ,
թող
թէ
հերետիկոսք
եւ
ատելիք
Աստուծոյ»։
Եւ
գնաց
'ի
նմանէ
եպիսկոպոսն.
եւ
եկին
եւ
հանին
զնա
'ի
բանտէն
հրամանաւ
թագաւորին
եւ
տարան
'ի
կղզի
մի
բարբարոսաց
կռապաշտից,
եւ
անդ
արգելին
զնա,
որ
եւ
'ի
վարդապետութենէ
նորա
եւ
'ի
նշանագործութենէ
դարձան
առ
Քրիստոս
անձինք
քսանեւութ
հարիւր
բիւր
(~)
'ի
փառս
Քրիստոսի
Աստուծոյ
մերոյ,
որ
է
օրհնեալ
յաւիտեանս
յաւիտենից.
ամէն :
Այս
համբաւ
հալածանաց
ուղղափառաց
եհաս
յերկիրն
Պարսից,
եւ
ժողովեցան
մոգքն
եւ
գնացին
առ
թագաւորն
իւրեանց
Խոսրով,
եւ
ասեն.
«Ընդէ՞ր
ոչ
առնես
դու`
որպէս
առնեն
Հռոմայեցիքն,
որք
ոչ
դառնան
'ի
կրօնս
իւրեանց`
չարաչար
սպանանէն,
եւ
ընդ
քո
թագաւորութիւնդ
խաղաղացեալ
կան`
որք
ոչ
պաշտեն
զհուր
իբրեւ
զքեզ»։
Եւ
լուեալ
թագաւորին
Պարսից`
եւ
արար
հալածումն
մեծ
ընդ
ամենայն
աշխարհ
իշխանութեան
իւրոյ.
եւ
ըմբռնեալ
երեք
եպիսկոպոս
եւ
եհան
զմորթս
նոցա,
եւ
զայլսն
ազգի
ազգի
տանջանօք
սպան
եւ
բազում
վանորայս
քակեաց,
եւ
թիւ
ոչ
գոյր
սպանելոցն.
եւ
առաքեաց
'ի
Հայս
շինել
անդ
տուն
կրակի,
եւ
նոքա
զայրացեալք
սպանին
զնոսա
անողորմ`
խրախուսեալք
յԱստուած:
Եւ
Կաթողիկոսն
մեծ`
որ
նստէր
'ի
Դուին,
գնաց
'ի
Կոստանդինուպօլիս
ածել
զօրք
ընդդիմանալ
Պարսից:
Եւ
գնացեալ
'ի
Կոստանդինուպօլիս,
ելին
ընդառաջ
նմա
Պատրիարքն
եւ
ամենայն
քաղաքն
ընդունել
զնա.
եւ
զայս
պատիւ
լուան
'ի
Հայք
զի
Քաղկեդոնիտքն
այնպէս
փարէին
զնովաւ,
եւ
պատրիարքն
առ
իւր
ունէին
զնա
հանապազ,
երկեան
թէ
գւոցէ
խաբիցի.
եւ
առաքեցին
առ
նա
մի
'
հաւանել
կալ
ընդ
նոսա
վասն
կարեաց
իւրեանց,
զի
յոյսն
մեր
Քրիստոս
է,
եւ
զուղիղ
հաւատս
ոչ
տամք
վասն
երկեղի
մեռանելոյ:
Եւ
մինչ
գնացին
եւ
տարան
զթուղթն,
եւ
նա
վաղագոյն
իմաեցալ
էր
զհերձուածոյ
նոցա
չարութիւն,
եւ
մեկնեալ
'ի
նացանէ`
կայր
առանձին,
որ
եւ
յամելով
նորա
'ի
Կոստանդինուպօլիս,
ննջեաց
ուղղափառ
խոստովանութեամբ,
եւ
մեծ
պատուով
ամփոփեցաւ
յուղղափառացն,
որոյ
եղեւ
մեծ
ամրութիւն
յուղղափառացն,
որոյ
եղեւ
մեծ
ամրութիւն
եւ
հաստատութիւն
հաւատոյ
եւ
պարծանք
ուղղափառացն,
մնալ
Հայոց
'ի
ճշմարտութեան
յերկուց
կողմանց`
'ի
Պարսից
եւ
''ի
Քաղկեդոնացւոց,
Աստուծով
միայն
զօրացեալ
եւ
օգնական
'ի
մարդկանէ
ոչ
:
Իսկ
Սոփիա
կին
թագաւորին`
քորադուստր
(դուստր
քեռ
)
էր
Թէոդորիայ
թագուհւոյն,
ուղղափառութեամբ
սնեալ,
որ
էր
առաքինի
եւ
երկիւղած,
մինչ
զի
հոգեւոր
տեսիլ
տեսանէր
եւ
հաղորդէր
յուղղափառ
երիցուէն
Անդրէասայ:
Եւ
եղեւ
զի
հաւանեցուցին
զնա
մեծարել
զՔաղկեդոնիկսն,
եւ
հողորդել
'ի
նոցանէ:
եւ
երեւեցաւ
նմա
սուրբ
կոյսն
Մարիամ
եւ
ասէ
ցնա.
«Դուստր,
ընդէ՞ր
թողեր
զիս
եւ
գնացեր
առ
հերետիկոսն .
»
եւ
նա
ասաց:
«Զի
ոչ
գիտեմ
դաւանութիւն,
ուսո
ինձ»։
եւ
ասէ
սուրբ
Կոյսն.
«Բաւական
է
քեզ
ասել`
Հայր
եւ
Որդի
եւ
Հոգին
Սուրբ,
եւ
չհաղորդիլ
'ի
Քաղկեդոնացւոցն»։
եւ
զայս
տեսեալ
եւ
լուեալ,
'ի
բաց
եկաց
'ի
նոցանէ
եւ
այլ
ոչ
հաղորդեցաւ :
Եւ
յայնժամ
զՄարկիանէ`
թագաւորն
(Յուստիանոս
)
արար
կեսառ,
զմօր
քեռ
որդին
իւր,
'ի
յութ
ամին
իւրոյ,
եւ
առաքեաց
'ի
վերայ
Մծբնայ:
Եւ
գնացեալ
'ի
Տարա
Մարկիանէ,
առաքեաց
զզօրսն
յերկիրն
Պարսից,
եւ
ասպատակեալ
առին
աւար
բազում
եւ
դարձան
'ի
Տարա.
եւ
զարհուրեցան
Պարսիկքն:
Եւ
մարդուանն
(մարզպանն
)
որ
կայր
'ի
Մծբին,
կաշառօք
եւ
ծառայական
խոնարհութեամբ
յամեցոյց
զՄարկիանէ
'ի
քաղաքին,
մինչ
բերին
'ի
քաղաքն
(Մծբին
)
ռոճիկս
եւ
ազդեցին
թագաւորին
իւրեանց,
եւ
զքրիստոնեայսն
հանին
'ի
քաղաքէն:
Եւ
'ի
Զատկի
տօնին
պատեցին
զքաղաքն,
եւ
եդեալ
կռիւ
յամենայն
կողմանց`
ածին
յառնուլ
զնա:
Եւ
յայնժամ
գայ
Ակակիոն
հրամանաւ
թագաւորին`
փոխանակ
Մարկիանէի,
հանել
զնա.
եւ
ասացեալ
Մարկիանէի
թէ`
«ներեա
ինձ
աւուրս
երկու ,
»
եւ
ոչ
լուաւ,
այլ
ընկէց
'ի
նմանէ
զպատիւն
եւ
'ի
բաց
եհան
զնա
ամբարտաւանութեամբ:
Եւ
տրտմեցան
զօրքն
եւ
թողին
զքաղաքն,
եւ
բազումք
կարծեցին
թէ`
մեռեալ
է
թագաւորն.
եւ
ցրուեցան
եւ
ամրացաւ
քաղաքն
եւ
զպատճառ
հանելոյն
Մարկիանէի
ասել
արժան
է :
երկիրն
Տաճկաց
(Արաբաց
)
ընդ
երկու
բաժին
էր.
կէսն
ունէին
թագաւոր
քրիստոնեայ
եւ
էին
քրիստոնեայք,
եւ
կէսն
էին
կռապաշտ
եւ
ընդ
թագաւորութեամբ
Պարսից.
եւ
քրիստոնէից
թագաւոր
էր
յայսմ
ժամանակի
Մնդուր`
զկնի
հօր
իւրոյ
Հերեթ
թագաւորին.
եւ
էին
բարեկամք
եւ
օգնականք
Հռոմայեցւոցն
միշտ
հայրենեօք :
Արդ
գնաց
Մնդուր
յերկիրն
Պարսից
եւ
գերեաց,
եւ
եկն
նստաւ
վրանօք
յերկիրն
Տաճկաց
(Արաբաց
),
որք
գիտացին
թէ
Պարսից
թագաւորն
է`
որում
հնազանդն
էին,
եւ
եկին
առ
նա
առանց
զինուց.
եւ
նա
կոտորեաց
զնոսա,
եւ
ա'ռ
զերկիրս
Տաճկաց
եւ
աւերեաց
եւ
գերեաց
եւ
դարձաւ
ծանր
աւարաւ:
Եւ
լուեաւ
զայս
Պարսիցն,
եղեն
ժողով
մեծ
եւ
խորհեցան
գնալ
յերկիրն
Մնդուրայ:
եւ
իմացեալ
Մնդուրն
առաքեաց
առ
Յուստիանոս
եւ
խնդրեաց
ոսկի
բազում`
առնուլ
զօրս
'ի
վարձու
ընդդէմ
Պարսից.
եւ
տրտմեցաւ
Յուստիանոս
վասն
խնդրոյն,
կարծելով
թէ
հարկս
խնդրէ:
Եւ
նոյն
ժամայն
գրեաց
երկուս
թուղթս:
Առ
Մնդուրն
գրեաց,
թէ
«Եկ
առ
Մարկիանէ
եւ
առ
ոսկի
եւ
զօրք,
ես
պատուիրել
եմ
նմա»։
Եւ
առ
Մարկիանէ
գրեաց
թէ`
«Յորժամ
գայ
առ
քեզ
Մնդուրն,
գաղտ
առ
զգլուխ
նորա,
եւ
առաքեա
ինձ
աւետիս»։
Եւ
'ի
խնամոցն
Աստուծոյ
փոխեցան
թուղթքն.
որ
առ
Մնդուր
էր
(գրեալ
`)
առ
Մարկիանէ
տարան,
եւ
որ
առ
Մարկիանէ`
առ
Մնդուր:
Եւ
յորժամ
ընթերծաւ
մնդուրն,
ասաց.
«Այս
ո՞ր
չարի
փոխարէն
է`
զոր
կամեցան
առնել
ինձ .
»
եւ
օրհնեաց
զնախատեսն
Աստուած,
որ
փրկեաց
զնա
'ի
չար
խորհրդոցն
Յուստիանոսի:
Եւ
լուեալ
Յուստիանոսի
կարծեաց
թէ
Մարկիանէ
առաքեաց
զիմ
գրեալ
թուղթն
առ
Մնդուրն,
եւ
արար
նմա
բարեկամութիւն:
Եւ
առաքեաց
զԱկակ
դնել
զՄարկիանէ
յերկաթս :
Իսկ
Պարսից
զօրքն
իմացան
թէ
'ի
բաց
եկաց
Մնդուր
'ի
Հռովմայեցւոց
միաբանութենէն,
եւ
Հռովմայեցիքն
պաշարեալ
են
զՄծբին
քաղաք,
թողին
զգնալն
առ
Մնդուր
եւ
դարձան
'ի
Միջագետս,
եւ
կոտորեցին
զզօրսն
Հռոմայեցւոց,
եւ
զայլսն
փախուցին.
գւ
գնացին
մինչեւ
յԱնտաք
եւ
յԵփեմիա,
եւ
գերեցին
զամենայն
Միջագետս
որ
ընդ
Հոռոմօք.
եւ
ապա
գնացին
'ի
վերայ
Տարայոյ.
եւ
բազմութիւն
զօրացն
Հռոմայեցւոց
որք
փախստեամբ
զերծան
'ի
Պարսից,
անկան
'ի
Տարտ,
եւ
երթեալ
Պարսիցն
նստան
շուրջ
զքաղաքաւն:
Եւ
ապա
ընտրեաց
Խոսրով
թագաւորն
Պարսից
հինգ
հազար
կուսանս
աղջկունս
'ի
գերեացն,
եւ
պատրաստեաց
զօրականս
եւ
տայր
տանել
զհինգ
հազար
կուսանսն
յերկիրն
Թետալացւոց
'ի
պատարագս
նոցա
բազում
գանձիւք
զի
եկեսցեն
օգնեսցեն
նոցա
երթալ
'ի
վերայ
Հռոմայեցւոցն
եւ
Հայոց
լեւ
Մնդուրաց:
Եւ
յուղի
անկեալ
տանէին
զաղջկունսն,
եւ
նոքա
լնուին
զճանապարհն
արտասուօք,
զի
գառինքն
Քրիստոսի
գնային
կերակուր
գայլոց.
եւ
գնացին
իջան
առ
մեծ
գետովն
Պարսից:
Եւ
խորհեցան
կուսանքն
ընդ
միմեանս
խորհուրդս,
եւ
ասացին
ընդ
զօրսն.
«Արարէք
մեզ
ողորմութիւն
եւ
'ի
բացլ
գնացէք
յաչաց
մերոց,
զի
լուանամք
'ի
գետս
վասն
աշխատութեան
ճանապարհիս .
»
եւ
հաճոյ
թուեցու
նոցա,
եւ
յարուցեալ
մեկնեցան
եւ
գնացեալ
հեռացան:
«Քրիստոս
Աստուած,
փրկութիւն
քրիստոնէից
եւ
պսակ
եւ
սուրբ
փեսայ
կուսից,
եկ
առ
մեզ
եւ
ընկալ
զմեզ
յառավաստ
քո
սուրբ,
եւ
գազանաց
մի
'
մետներ
զանձինս
որ
խոստովանիմք
զքեզ:
Աղաչանօք
սրբոյ
Կուսի
անարատ
մօր
քո
Աստուածածնին
եւ
աղօթիւք
ամենայն
սրբոց
քոց
եւ
արամբ
ծնողացն
մերոց
սպանելոց
յանօրինացն
որ
բողոքեն
ա
քո
մարդասիրութիւնդ»։
Եւ
ելեալ
ամենեցուն
'ի
կամուրջն`
լցան
'ի
գետն
առ
հասարակ
եւ
մեռան
'ի
ջուրն :
Եւ
իմացեալ
զօրացն
եկին
եւ
մի
ոչ
գտաւ
'ի
նոցանէ
կենդանի,
եւ
դարձան
պատմեցին
թագաւորին
իւրեանց.
եւ
զարմացաւ
յոյժ
եւ
խափանեցաւ
:
Եւ
զօրքն
Պարսից
երկու
ամ
պաշարեցին
զքաղաքն
Տարա,
եւ
ելեալ
զօրքն
Հոռոմոց
'ի
դուրս`
արարին
առաւել
քաջութիւնս.
եւ
զօրքն
Պարիսց
խաբէութեամբ
մեկնեցան
'ի
քաղաքէն.
եւ
Հռոմայեցիքն
աշխատեալ
էին,
թողին
զպարիսպն
եւ
նստան
յուտել
եւ
ըմպել.
եւ
յանկարծ
բաղխեցան
դարձեալ
Պարսիկքն
եւ
փութանակի
եդեալ
սանդուխս
յամենայն
կողմանց
եւ
առեալ
զքաղաքն
կոտորեցին :
Յետ
այսորիկ
թագաւորն
Յուստիանէ
հաշտեալ
ընդ
Յովհաննէս
պատրիարքին,
եւ
'ի
նմանէ
եւ
յայլոց
Քաղկեդոնացւոց
շարժեալ`
դարձաւ
'ի
հալածումն
ուղղափառաց,
եւ
մահ
եւ
ազգի
ազգի
տանջանարանք
եւ
նախատինք,
որ
եւ
զանցոյց
զկռապաշտ
թագաւորօքն ,
եւ
գիր
ոչ
տանի
եւ
լսելիք
ոչ
բաւեն
զառ
'ի
նմանէ
գործեալ
չարութիւնն
ընդ
ուղղափառսն`
գրել
եւ
հաստատել:
Վասն
որոյ
առաքեաց
Աստուած
սխտս
մոլեկանս
եւ
դեւս
'ի
թագաւորն,
նմանապէս
եւ
'ի
պատրիարքն.
երբեմն
հաչէին
նման
շան,
եւ
էր
զի
իբրեւ
զկատու
վակէին,
եւ
տասն
մատամբ
ձեռացն
կեղեքէին
զերեսն
եւ
զուրուսն,
եւ
վիժէին
'ի
բարձր
տեղւոյ
եւ
ոչ
կարէին
արգելուլ
պէսպէս
հնարիւք.
եւ
յետ
բազում
խայտառականաց
եւ
ծանականաց`
խեէդմամբ
'ի
դիւացն
բարձան
երկոքին
'ի
կենացս:
Եւ
նախ
քան
զմահն
նորա,
յորժամ
սակաւ
մի
դիւրէր
նմա,
հարցանէին
թէ
ո՞վ
նստցի
յաթոռ
թագաւորութեանս.
եւ
նա
բազում
անգամ
անուանէր
զնօտար
մի
Թրակացի
Տիբերիոս
անուն.
եւ
զնա
եդին
թագաւոր,
ազգաւ
Յոյն.
զի
'ի
Գայիոս
Յուլիոսէ
մինչեւ
'ի
վերջինս
Յուստիանոս`
յիսուն
թագաւորն
Ֆռանգ
էին
ազգաւ,
եւ
զօրք
եւ
թագաւորութիւնն
Հռոմայեցիք
կոչէին,
նախ
վասն
Հռոմայ
եւ
ապա
վասն
Կոստանդինուպօլսի.
վասն
զի`
Կոստանդիանոս
նոր
Հռոմ
զնա
կոչեաց.
եւ
խառն
էին
ընդ
միմեանս
լեզուաւ
եւ
գրով,
եւ
չէին
զատած
մինչեւ
'ի
Տիբերիոս,
որ
եւ
'ի
նմանէ
սկսանի
Յունաց
թագաւորութիւնն:
Եւ
նախ
եղեւ
'ի
հին
ժամանակսն
Մակեդոնացւոց
թագաւորք
երեսուն
եւ
ութ,
որք
եւ
Յունաց
կոչէին,
'ի
Կռանոսէ
Մակեդոնացւոյ
մինչեւ
'ի
Բրասոս
(Պերսէոս),
'ի
թուականին
Ասորւոց
ՄՁԸ
(288):
Եւ
աստ
երկրորդ
անգամ
սկսաւ
'ի
թուիս
Ասորւոց
ՊՁԶ
(886),
եւ
'ի
թուիս
Հայոց
&ի
ԺԵ
(15):
Յայսմ
ժամանակի
հպարտացաւ
թագաւորն
Պարսից
(Խոսրով
)
յաղթութեամբն
որ
եղեւ
նմա
'ի
Միջագետս.
եւ
եկն
յերկիրն
Հայոց
եւ
ցուցին
մեծ
քաջութիւնս
Հայք`
սատարելովն
Յունաց,
երկիցս
անգամ
դարձուցին
հարմամբ:
Ապա
երրորդ
անգամ
ժողովեալ
թագաւորն
գնաց
զկողմամբն
հիւսիսի
առ
լերամբն
պատելով,
թողեալ
զՀայս
եւ
եկն
'ի
Կապադովկիա,
եւ
ընդդիմացան
եւ
նմա
Յոյնք:
Եւ
եկն
'ի
Սեբաստիա
եւ
էառ
զն
աեւ
այրեաց
հրով.
եւ
դարձեալ
զօրացան
Յոյնք
եւ
եկին
առին
զբանակն
նոցա
եւ
զտուն
կրակին
զոր
շրջեցուցանէին
զկնի
իւրեանց,
եւ
քակեցին.
եւ
թէ
չէին
պատառեալ
'ի
միմեանց
Յոյնք,
սպառեալ
էին
զՊարսիկս,
զի
անկաւ
աղմուկ
ինչ
'ի
Յոյնս,
եւ
զօրացան
Պարսիկք
եւ
գնացին
առին
զՄելիտինէ
Հայոց
եւ
այրեցին:
Եւ
առաքեցին
առ
նա
զօրքն
Յունաց
եւ
ասացին.
«Զի՞նչ
է
այդ
զոր
առնես`
աւերումն
եւ
այրումն.
այդ
չէ
թագաւորի
օրէնք.
այլ
զտեղի
առ
եւ
պատերազմեաց,
եւ
թէ
յաղթես`
քո
լինի
երկիրս.
եւ
զայդ
մեք
ոչ
արարաք
'ի
քո
երկիրն`
զինուորքս
առանց
թագաւորին»։
Եւ
լուեալ
զայս
ամաչեաց
Պարսիկն,
եւ
զտեղի
առ
յարեւելից
կուսէ
քաղաքին.
գնացին
եւ
զօրքն
Յունաց
եւ
կանգնեցան
հանդէպ
նոցա
յառաւօտէ
մինչեւ
'ի
յինն
ժամ
աւուրն
եւ
ոչ
կռուեցան:
Եւ
ապա
Պարիսկքն
սկսան
գնալ
անցանել
ընդ
Եփրատ,
եւ
ելին
Յոյնք
զկնի
եւ
շտապեալք
'ի
յանցսն`
բազումք
գետակուր
եղեն.
եւ
Պարսիկքն
գնացին
յաշխարհն
Հայոց
եւ
յերկիրն
իւրեանց:
Եւ
ետ
օրէնս
Խոսրով
չելանել
թագաւորի
յաւար
եւ
'ի
պատերազմ
երկրի
եւ
հեծելոյ,
բայց
թէ
ընդդէմ
թագաւորին :
Իսկ
զօրքն
Յունաց
գնացին
առ
հիւսիսիւ
պատերազմել
ընդ
մասն
ինչ
Հայոց
աշխարհին
եւ
առնուլ
աւար
'ի
նոցանէ.
եւ
զի
քրիստոնեայք
էին,
ելանէին
վաներն
եւ
գեղերն
խաչիւ
եւ
աւետարանաւ
ընդ
առաջ
Յունականացն.
եւ
նոքա
լրբութեամբ
ընկենուին
զխաչսն
'ի
գետին ,
եւ
մերկացուցանէին
զեկեղեցականսն
եւ
զաշխարհականսն
սպանաէին
եւ
գերէին,
եւ
զհաւատաւոր
կուսանսն
խայտառակէին.
եւ
զգինդս
կանանցն
ականջօքն
կորզէին,
եւ
'ի
չկարելն
հանել
զապարանջանսն`
զձեռսն
կտրէին
եւ
կորզէին,
եւ
այլ
բազում
չարիս
գործէին.
եւ
առեալ
աւար`
դարձան
ուրախութեամբ
որպէս
'ի
մեծ
յաղթութենէ:
եւ
թողեալ
զերիվարսն
եւ
թափեալ
յինքեանց
զկազմած
զինուցն,
նստան
յուտել
եւ
յըմպել:
Եւ
դարձան
զօրքն
Պարսից.
եւ
ժամանեցոյց
բարկութիւնն
Աստուծոյ
զչարիս
իւրեանց
'ի
գլուխս
իւրեանց
զոր
արարին
ընդ
քրիստոնեայսն:
Եւ
եկեալ
Պարսկացն
կոտորեցին
զնոսա,
առեալ
բովանդակ
զձիսն
եւ
զզէնսն
եւ
զոր
ինչ
ունէինձ
եւ
դարձան
մեծաւ
յաղթութեամբ :
Յայսմ
ժամանակի
ժողովեցան
եպիսկոպոսք
եւ
քահանայք
եւ
միայնակեացք
Միջագետաց
եւ
Հայոց
որ
ընդ
իշխանութեամբ
Յունաց
էին,
եւ
գնացին
առ
Տիբերիոս
խնդրել
զխաղաղութիւն,
զի
կալցեն
համարձակութեամբ
զուղղափառութիւն:
Եւ
ոմանք
'ի
Քաղկեդոնականացն
ջանային
բարկացուցանել
զթագաւորն
վասն
ուղղափառացն,
իսկ
թագաւորն
արար
ատեան
եւ
ասէ
մեծաձայն.
«Լուարուք
ինձ
ամենեքեան
զոր
ասեմս.
քանզի
յոլովք
'ի
ձէնջ
ոչ
գիտեն
թէ
ո՞րպէս
մեռաւ
թագաւորն
Յուստիանոս,
զի
չէին
'ի
մօտ,
եւ
զիս
առ
իւր
ունէր
զցայգ
եւ
զցերեկ,
եւ
յոլովք
'ի
ձէնջ
գիտեն
եւ
վկայեն.
քանզի
թագաւորն
զատ
'ի
դիւին
չարեացն`
ունէր
ցաւս
չարաչարս.
եւ
յորժամ
դեւն
թողոյր,
գայր
'ի
զգայութիւն,
եւ
տեսանէին
զի
հրեշտակ
Աստուծոյ
կայր
առ
գլուխն
եւ
'ի
յիշատակ
բերէր
նմա
զամենայն
գործն
իւր
զոր
արարեալ
էր
նորա
ընդ
ուղղափառսն,
եւ
ասէ
թագաւորն.
«Աստուած
ողորմած,
հատո
նոցա
որք
արարին
զիս
հալածիչ
ուղղափառացն»։
Եւ
ասէ
ցիս.
«Տես,
որդեաւ
իմ
,
զհատուցումն
զայս,
զի
կենդանւոյն
զրկեաց
զիս
Աստուած
'ի
թագաւորութենէս,
զի
ես
զրկեցի
զթագաւորութիւն
նորա
ըստ
իմում
չափոյ.
մի
'
նմանիլ
դու
չարեաց
իմոց ,
այլ
պատկառեա
յԱստուծոյ,
պակառեա
յուղղափառացդ
յինէն
հալածելոց.
պատուեա
զթագուհիդ
որ
թագաւորէր
քո
եւ
այժմ
եղեւ
քեզ
մայր»։
Եւ
որ
ինչ
այսպիսի
բանք
են`
պատուիրէր
ինձ.
եւ
զցաւն
որովայնի
եւ
զպատուհասն
գիտէք
դուք
եւ
զդիւն
չարաչար
լլկելն,
որոյ
պատճառ
նմա
մահուան
այն
էր.
մի
'
ոք
զչարն
Յուստիանեայ
յիս
դարձուսցէ
չար
խրատովքն
իւրովք,
զի
ոչ
լսեմ
զկորստական
բանսն»։
Եւ
ասէ
ցժողովեալ
ուղղափառսն.
«Գնացէք,
հարք
իմ
սուրբք,
կացէք
անհոգութեամբ
եւ
խնդութեամբ
'ի
սահման
հաւատոյ
ձեր,
եւ
արարէք
'ի
վերայ
մեր
աղօթս»։
Բայց
Սոփիա
թագուհին
ոչ
թողոյր
զկինն
ՏԻբերեայ
'ի
Կոստանդինուպօլիս,
եւ
պատրիարքն
ասէ
ընդ
Տիբեր.
«Թող
զքո
կինն
եւ
ա
զթագուհին»։
Եւ
նա
տրտմեցաւ
եւ
ասաց.
«Արդ
գիտեմ
եթէ
երկիւղ
Տեառն
ոչ
գոյ
յաղանդդ
ձեր,
Քաղկեդոնականք.
զկին
իմ
օրինաւոր,
որ
երեք
զաւակ
ծնեալ
է
ինձ
եւ
յաղքատութեան
իմում
պանդխտակից
էր
ինձ,
արդ
ասես
զնա
թողուլ,
եւ
զԱստուծոյ
սիրտն
զայրացուցանե՞լ
ինձ»։
Եւ
գնաց
պատրիարքն
ամօթով
մեծաւ :
Եւ
լւաւ
Սոփիա
եւ
ետ
ածել
զկինն
Տիբերեայ
'ի
քաղաքն.
եւ
սիրէր
զնա,
եւ
կոչեաց
զանուն
նորա
Հեղինէ:
Իսկ
Տիբեր
նախ
'ի
հիւանդութեան
թագաւորին
կեսար
եղեւ.
եւ
էր
առատաձեռն
եւ
ողորմած,
եւ
յորժամ
թագաւորեաց ,
եդ
իւր
սահման
յամենայն
աւուր
եւթանասուն
եւ
երկու
կենդինար
գանձ
բաշխել
աղքատաց :
Յայսմ
ժամանակի
լուաւ
Մնդուր
(Մունդիր
Դ
)
զմահն
Յուստիանեայ
եւ
զթագաւորելն
Տիբերեայ,
եւ
եկն
առ
նա,
եւ
եղեւ
ուրախութիւն
մեծ.
եւ
մեղադրեաց
Տիբեր
`
թէ
ընդէ՞ր
թոյլ
ետուր
Պարսից
յարձակիլ
'ի
վերայ
մեր:
Եւ
նա
հանեալ
զթուղթն
Յուստիանէի
առ
Մարկիանէ
վասն
սպանման
նորա,
եւ
ետ
'ի
Տիբեր:
Եւ
ընթերցեալ
Տիբեր`
զարմացաւ
յոյժ:
Յայնժամ
ասէ
Մնդուրն.
«Ես
վասն
քո
բարեացն
զոր
արարեր
ընդ
ուղղափառսն,
հաշտեցայ
եւ
եկի.
եւ
արդ
աղաչեմ
զի
քարոզեսցի
յայտնապէս
ուղղափառութիւն
ընդ
ամենայն
երկիր»։
Եւ
ետ
հրաման
Տիբեր,
եւ
գրեցին
զքարոզութիւն
ուղղափառութեան:
Եւ
գնաց
Մնդուր
'ի
յԱնտաք
զի
հաստատեսցէ
զուղղափառութիւն
նախ
անդ ,
եւ
խօսեցաւ
ընդ
պատրիարքին
Գրիգորի:
Եւ
մինչ
'ի
յայս
էին,
եկն
թուղթ
յուրդւոցն,
թէ
Պարսիկք
կամին
գալ
'ի
վերայ
մեր.
եւ
գնաց
Մնդուր
յերկիրն
իւր :
Ի
չորրորդ
ամին
Տիբերեայ
ելին
Սկլաւքն
(Սկալաւոնացիք
)
եւ
առին
աւար
բազում
'ի
Թրակիայ
եւ
'ի
Թեսաղոնիկէ,
եւ
առին
զերամակ
թագաւորին
եւ
հեծան,
եւ
ժողովէին
յերկրէն
զէնս
եւ
ագանէին,
զի
մինչեւ
ցայն
վայր
չէին
կալեալ
ոչ
ձի
եւ
ոչ
զէն
եւ
ոչ
պատրաստութիւն
ձիաւորի.
եւ
եկին
նստան
'ի
Սերմի
(Սերմիոն
)
քաղաք,
եւ
առաքեցին
առ
Տիբեր`
տալ
նոցա
զքաղաքն
Սերմի:
Եւ
թագաւորն
յամեցոյց
զնոսա
երկու
ամ,
ակն
ունելով
գալոյ,
եւ
յորժամ
ոչ
եկին,
'ի
հարկէ
ետ
նոցա
զքաղաքն
եւ
զինչսն
եւ
ոչ
զմարդիկսն,
եւ
մտեալ
'ի
քաղաքն
տեսին
լքեալ
եւ
ներքեւեալ
'ի
սովոյ,
զի
կերեալ
էին
զշուն
եւ
զկատու
'ի
հեսարն
('ի
պաշարման
),
եւ
արարին
նոցա
բազում
մարդասիրութիւն
Սկլաւքն,
տալով
հաց
եւ
գինի.
եւ
'ի
յուտելն
յաճախ`
մեռանէին,
եւ
նոցա
իմացեալ
սկսան
կակղագոյն
եւ
սակաւ
կերակրովք
'ի
հոգի
ածել
զնոսա:
Եւ
յորժամ
հաստատեցան,
հանին
զնոսա
'ի
քաղաքէն
եւ
ինքեանք
բնակեցան:
Եւ
յետ
միոյ
ամի
այրեցաւ
քաղաքն,
եւ
ելեալ
գնացին
բարբարոսքն :
Յայսմ
ժամանակի
արար
Տիբեր
կեսար
եւ
առաքեաց
'ի
Պարսս,
եւ
նա
գնաեցալ
եւ
առաքեաց
'ի
Պարսս.
եւ
նա
գնացեալ
գտաւ
զկամուրջ
մեծ
'ի
գետոյն
քակեալ,
եւ
կարծեաց
թէ
Մնդուրն
է
ազգեալ
Պարսից:
Եւ
եկն
առ
Տիբեր
եւ
չարախօսեաց
զՄնդուր,
եւ
անկան
'ի
հնարս
թէ
ո՞րպէս
որսասցեն
զնա:
Եւ
ոմն
իշխան
Մանգանա
(Մագնոս
)
անուն
յանձն
էառ
ըմբռնել
զնա,
եւ
գնաց
զօրօք
որպէս
թէ
'ի
Պարսս
երթայ,
եւ
աղաչեաց
գալ
տեսանել
զնոսա
եւ
սահմանել:
Եւ
Մնդուր
առանց
կասկածանաց
եկն
առ
նոսա.
եւ
արարեալ
բազում
խրախութիւնս,
եւ
'ի
գիշերի
ըմբռնեալ
զնա
առաքեցին
առ
Տիբեր,
եւ
եդաւ
'ի
բանտի:
եւ
լուեալ
զայս
որդին
Մնդուրայ
,
ել
զօրօք
յերկիրն
Հռոմայեցւոց
առնուլ
գանձս
եւ
չորքոտանիս
բազումս,
բայց
մարդոյ
ոչ
վնասէր.
եւ
խորհեցան
վասն
նորա
չարիս`
որսալ
եւ
զնա:
Իսկ
նա
յորժամ
գիտաց
թէ
ոչ
արձակեն
զհայրն,
նեղեալ
'ի
գթոյ
հօրն`
մահ
յանձն
առեալ
եկն
առ
Տիբեր
երդնուլ
նմա
կալ
ընդդէմ
Պարսից`
եթէ
արձակեսցէ
զհայրն.
եւ
յանձն
ա
Տիբեր,
եւ
արարին
երդումն.
եւ
ապա
ասաց
անօրէնն
Մօրիկ,
թէ
«Այս
է
նշան
պահել
զերդումն
քո
`
եթէ
հաղորդիս
ընդ
մեզ»։
Եւ
նա
ասաց.
«Զայդ
ոչ
կարեմ
առնել,
զի
բազում
է
ազգն
իմ
եւ
բարկանան
ինձ.
թող
զայն
որ
ոչ
ասեմ`
զի
մի
'
տրտմեցուցից
զձեզ.
ատելի
լինել
Աստուծոյ
ոչ
կարեմ»։
Եւ
յորժամ
զայս
լւան`
բարկացան,
եւ
կալեալ
զնա
առաքեցին
առ
հայրն
յաքսորս:
Եւ
այս
համբաւ
հասեալ
յերկիրն
Տաճկաց
(Արաբացւոց
),
եղեն
հնգետասան
բաժին,
հաստատելով
իւրեանց
առաջնորդս.
եւ
միմեանց
ոչ
հնազանդէին.
եւ
ոմանք
'ի
նոցանէ
եղեն
ընդ
Պարսից
իշխանութեամբ,
ոմանք
'ի
Քամիրական
երկիրն
ետուն
ձեռն,
եւ
կէսք
եղեն
ընդ
Հռոմայեցւովք.
եւ
'ի
պատճառս
չար
ժողովոյն
Քաղկեդոնի
բարձաւ
վայելուչ
թագաւորութիւնն
այն :
Իսկ
Տիբեր
յաւեր
յողորմածութիւն,
զի
զչորրորդ
մասն
յամենայն
ստացուածոց
իւրոց
տայր
աղքատաց:
Եւ
եբարձ
զբաժն
յամենայն
իշխանութենէ
իւրմէ.
եւ
էր
բարեխորհ
եւ
անցասումն
եւ
աննենգ.
եւ
սա
թագաւորեալ
չորս
ամ
եւ
հիւանդացաւ,
եւ
ետ
զդուստր
իւր
Օգոստիա`
Մօրկայ
կայսեր
'ի
,
եւ
արար
զնա
թագաւոր,
որ
էր
'ի
Կապադովկիայ,
յԱրփսուս
:
Իսկ
Տիբեր
մեռաւ
եւ
տրտմութիւն
ոչ
սակաւ
եթող
աշխարհի.
եւ
Մօրիկ
առ
զթագաւորութիւնն :
Բայց
Հռոմ
ապստամբեալ
'ի
Մօրկայ,
եդին
իւրեանց
թագաւոր
զԳարամիոս
:
Եւ
թագաւորն
Պարսից
Խոսրով
մեռաւ
եւ
թագաւորեաց
Որմիզդ
որդի
նորա,
եւ
առաքեաց
'ի
Հռոմ`
զի
հնազանդեսցին
նմա.
եւ
ոչ
ընկալան
զբանն
նորա
Հռոմայեցիքն,
այլ
գնացին
յերկիրն
Պարսից
եւ
գերեցին,
եւ
երեք
հազար
գերի
առաքեցին
Մօրկայ.
եւ
հնազանդեցաւ
Գամարիոս
Մօրկայ,
եւ
յոյժ
ուրախ
եղեւ
Մօրիկ:
Եւ
հրամայեաց
ընդարձակել
զԱրփսուս
քաղաք
ուստի
ինքն
էր,
որ
է
յերկրորդն
Հայք,
որ
զկնի
չորս
ամի
շրջեցաւ
'ի
շարժմանէ,
եւ
դարձեալ
շինեաց
լաւագոյն
քան
զառաջինն
մեծաւ
հոգաբարձութեամբ,
եւ
վերստին
ընկղմեալ
եղեւ
շարժմամբ :
Յայսմ
ժամանակի
Մօրիկ
եդ
զօրագլուխ
զՓիլիկտոն
(Փիլիպպիկոս
)
փեսայ
իւր,
որ
էր
քեռայր
իւր,
եւ
առաքեաց
զնա
ընդդէմ
Պարսից.
եւ
Պարսիկքն
առաքեցին
'ի
Մծբնայ
բազում
գանձս
'ի
Մուփարղինն,
եւ
առին
զնա.
եւ
գնաց
Փիլիկտիոս
եւ
դարձեալ
էառ
զնա,
եւ
կոտորեաց
զՊարսիկքն
որ
'ի
նմա:
Եւ
'ի
նոյն
ամի
յարեան
Պարսիկքն
'ի
վերայ
Որմզդի
Պարսից
արքային
եւ
հանին
զաչս
նորա,
եւ
մեռաւ
Պարսից
արքային
եւ
հանին
զաչս
նորա,
եւ
մեռաւ
յութ
ամին
Մօրկայ:
Եւ
'ի
յինն
ամին
Մօրկայ
թագաւորեաց
Խոսրով
որդի
:
Եւ
Մօրիկ
արար
զԹէոդոս
որդին
իւրլ
կեսար,
եւ
արար
նմա
հարսանիս
(հանդէս
)
մեծ,
եւ
պատրիարքն
կապեաց
զթագ
նորա:
Եւ
'ի
նոյն
ամի
իշխանն
Պարսից
Վահրամ
ապստամբեաց
'ի
Խոսրովայ.
եւ
երկեաւ
Խոսրով
եւ
եկն
յՈւռհա,
եւ
առաքեաց
առ
Մօրիկ
լինել
նմա
հայր,
եւ
կալ
նմա
օգնական`
առնուլ
:
Եւ
Մօրիկ
առաքեաց
զզօրս
Թրակիայ
եւ
զզօրս
Հայոց,
եւ
տարան
հաստատեցին
յաթոռ
իւր,
եւ
պարգեւօք
դարձան,
եւ
դարձուցին
զՏարա
եւ
զՌասլայն
(Մծբին)
'ի
:
Եւ
Մօրիկ
ետ
զդուստր
իւր
Խոսրովու
'ի
կնութիւն,
առաքելով
ընդ
նմա
եպիսկոպոսս
եւ
քահանայս.
եւ
Խոսրով
երեք
եկեղեցի
շինեաց
'ի
Պարսս
վասն
կնոջ
իւրոյ.
եւ
պատրիարքն
Անտիոքու
գնաց
եւ
օրհնեաց
զնոսա,
զմէկն
յանուն
Աստուծածնին,
եւ
զմէկն
յանուն
սուրբ
Առաքելոցն,
եւ
զերրորդն
յանուն
սուրբ
Սարգսին.
եւ
եղեւ
մեծ
խաղաղութիւն :
Եւ
Մօրիկ
թագաւորեալ
ամս
քսան,
եւ
հպարտացեալ
արհամարհէր
զզօրսն.
եւ
եղեւ
գալ
Բուլղարացն
'ի
Թրակիա,
եւ
ելեալ
զօրքն
Հռովմայեցւոց`
եւ
հալածեցին
զնոսա,
եւ
եկին
'ի
Կոստանդինուպօլիս
եւ
առաքեցին
առ
Մօրիկ
եւ
ասացին.
«Աստուած
խաղաղութիւն
արար
յաւուրս
քո.
բայց
խաղաղութեամբ
զօրքն
ոչ
ապրին,
այլ
հռոգօք.
կա'մ
տուր
զկարգեալ
ռոճիկսն
անթերի,
կամ
տես
յայսմհետէ
զմեզ
թշնամիս
քեզ»։
Եւ
նա
խստացաւ
ընդդէմ
նոցա,
եւ
ասացին
զօրքն
ցՊետրոս
եղբայրն
Մօրկայ.
«Սպանցուք
զեղբայրն
քո
եւ
թագաւորեա
դու»։
Եւ
նա
ոչ
կամեցաւ,
այլ
գնաց
պատմեաց
Մօրկայ:
Եւ
զարհուրեալ
Մօրկայ
փախեաւ
'ի
Քաղկեդոն.
եւ
երթեալ
զօրացն
անդ,
սպանին
զնա,
եւ
թագաւորեցուցին
զՓոկաս
զոմն
'ի
:
Եւ
լուաւ
զայս
Խոսրով
թագաւորն
Պարսից`
եթէ
սպանին
զՄօրիկ
եւ
զորդիսն,
յոյժ
տրտմեցաւ
եւ
զգեցաւ
սեաւ
ամենայն
տամբն
Պարսից,
եւ
ելաց
զնա
աւուրս
բազումս.
եւ
յետ
այնորիկ
ծանուցանէր
զերախտիսն
զոր
արար
Մօրիկ
Պարսից.
«Զի
նա
հաստատեաց
զխախտեալ
թագաւորութիւնս
'ի
ձեռս
իմ.
արդ
ո՞վ
է
'ի
ձէնջ
առ
առնու
զվրէժ
արեան
նորա
'ի
դիւրութիւն
սրտի
իմոյ»։
Եւ
յառաջ
եկն
ոմն
'ի
մեծ
իշխանացն,
որում
անունն
էր
Ռոմիզոն,
եւ
ասէ.
«Ես
երթամ
եւ
կատարեմ
զկամս
քո
'ի
վերայ
Հռոմայեցւոցն,
եւ
լնում
արեամբ
զերկիր
նոցա
զոսր
գտանեմ
'ի
Հռոմայեցւոցն»։
Եւ
ասէ
ցնա
թագաւորն.
«Ո'չ
կոչեսցիս
դու
այսուհետեւ
Ռոմիզոն,
այլ
Շահրպարզ
(Շահրվարազ
),
զի
այր
քաջ
ես
դու»։
Եւ
առաեաց
զնա
ամենայն
զօրօքն
Պարսից,
որոյ
եկեալ
էառ
զՏարա
եւ
զՌասլայն
եւ
զՄերտին,
եւ
ձմերեաց
'ի
Միջագետս.
եւ
առ
զԽառան
եւ
զՀալպ
եւ
զԱնտաք,
եւ
այլ
առն
ոչ
մեղանչէր`
բայց
միայն
Հռոմայեցւոյ:
Եւ
յութերորդ
ամին
Փոկայ
եղեւ
ամենայն
Միջագետք
Պարսից.
եւ
ապա
անցին
'ի
Կապադովկիա
եւ
'ի
Գաղատիա
եւ
յԱնկիւրիա
եւ
յԱսիա,
եւ
մինչեւ
'ի
Քաղկեդոն
գնացեալ
յաւարի
:
Եւ
'ի
միտս
իւր
խորհէր
Խոսրով
'ի
վերայ
Հռոմայեցւոցն
այլ
թագաւորել,
զի
որդեգիր
էր
Մօրկայ
կայսեր
եւ
փեսայ:
Իսկ
թագաւորն
Փոկաս
արար
բազում
սպանութիւնս
զօրապետաց
եւ
զօրաց,
եւ
եղեւ
ատեցեալ
յամենեցունց:
Եւ
յայնմ
ժամանակի
երկու
պատրիկք
էին
յԱփրիկէ`
երեւելիք
եւ
քաջք
'ի
մարտս
պատերազմաց,
անուն
միոյն
Գրիգոր
եւ
միւսոյն
Հերակլ.
եւ
խորհեցան
երկոքին
զմահ
թագաւորին,
եւ
պատրաստեցին
զօրականս
եւ
առաքեցին
զորդիս
իւրեանց
զօրօք`
զմինն
ընդ
ծով
եւ
զմիւսն
ընդ
ցամաք:
Որդին
Հերակլի
անուամբ
հօրն
Հերակլիոս
անուն,
եհաս
նորա
վիճակ
ընդ
ծովն
երթալ,
եւ
որդին
Գրիգորի
ընդ
ցամաք,
եւ
ուխտեցին
նոցա
թէ
որ
վաղագոյն
երթայ
'ի
Կոստանդինուպօլիս`
նա
թագաւորէ,
եւ
որ
յետոյ
երթայ`
լինի
նմա
կեսար:
Եւ
գրեցին
'ի
քաղաքն
եւ
յարքունիսն
զխորհուրդն`
զի
սպանցեն
զՓոկաս,
եւ
զնախաժամանեալն
առ
նոսա
յորդւոց
իւրեանց
թագաւորեցուսցեն:
Իսկ
Հերակլիոս
յաջողակ
հողմոյ
դիպեալ
գնաց
յառաջագոյն,
եւ
տեսեալ
զթուղթսն`
վաղվաղակի
սպանին
զՓոկաս:
Եւ
թագաւորեաց
Հերակլ
այր
քաջ
եւ
իմաստուն,
եւ
եղեւ
խնդութիւն
ամենեցուն
եւ
հանդարտութիւն :
Իսկ
թագաւորն
Պարսից
յորժամ
տիրեաց
Միջագետաց,
առաքեաց
'ի
Պարսից
եպիսկոպոսս
Նեստորականս
եւ
Քաղկեդոնիկս,
րոց
գլխաւորին
անուն
էր
,
իսկ
ուղղափառքն
որ
'ի
Միջագետս,
ոչ
ընկալան
զնոսա
եւ
գրեցին
աղաչանս
առ
թագաւորն
Պարսից`
զի
մի
'
խախտեսցէ
զհայրենի
սահմանս
նոցա :
Եւ
լուաւ
թագաւորն
եւ
անդրէն
կոչեաց.
եւ
նոքա
խնդրեցին
'ի
Խոսրովայ
զի
հրամայեսցէ
նոցա
քննութիւն
առնել,
թէ
վասն
է՞ր
ոչ
ընկալան
զմեզ:
Եւ
առաքեաց
Խոսրով
'ի
Հայս
եւ
'ի
միջագետս
գնալ
առ
ինքն
իմաստնոց
եւ
աստիճանաւորաց
եւ
պատասխանի
առնել
Քաղկեդոնացւոցն
եւ
Նեստորականացն:
Եւ
գնաց
մեծ
Կաթողիկոսն
Հայոց
,
եւ
պատրիարքն
Ասորւոց
ուղղափառաց
Աթանաս
եւ
Սեւերիանոս
եղբայր
իւր,
որ
հրաշալի
նշանօք
կոչեցեալ
էր
'ի
քահանայապետութիւն
այսպիսի
օրինակաւ :
Այր
մի
էր
'ի
բարեպաշտ
եւ
ողորմած,
որ
մեռաւ
եւ
եթող
երկուս
որդիս,
զԱթանաս
եւ
զՍեւերիանոս,
ընդ
մօրն`
բազում
ստացուածօք.
եւ
մայր
նոցա
Մանի
սպասաւորեաց
զամենայն
ինչս
իւր
աղքատաց,
եւ
ետ
զտղայսն
'ի
դպրոցս.
եւ
սնուցանէր
զնոսա
աղօթիւք
եւ
հաւատովք,
մինչ
զի
յորժամ
տեսանէր
եպիսկոպոսս
եւ
քահանայս
եւ
միայնաւորս,
ասէր.
«Խաչ
հան
յիմ
վերայ .
»
եւ
ինքն
տարածանէր
զթեւսն
առաջի,
եւ
որպէս
զգոյաւոր
իրք
ծրարէր,
եւ
երթեալ
'ի
տունն
թափէր
զթեւսն
'ի
վրայ
գլխոյ
տղայոցն.
եւ
ասէին
տղայքն,
թէ
«Այդ
ի՞նչ
է
մայր .
»
եւ
մայրն
ասէր.
«Օրհնութիւն
է,
որդեակք,
զոր
առի
ձեզ
'ի
սրբոց
Աստուծոյ»։
Եւ
զարգացել
մանկանցն
գնացին
'ի
վանս
սուրբ
Յովհաննիսի:
Եւ
յետ
բազում
ամաց
եդին
զԱթանաս
ուղտպան,
եւ
երթեալ
բերէր
զպէտս
վանիցն:
Եւ
'ի
սահմանս
Ռուծափայ
վանք
մի
էր
ուղղափառաց,
եւ
գնաց
առ
նոսա
յամենայն
ուղղափառաց
աղաչանք,
զի
ընտրութեամբ
ըստ
Աստուծոյ
կամացն
դիցեն
պատրիարք:
Եւ
ընտրեցին
երեք,
եւ
գրեցին
զանուանս
նոցա
յերեք
թուղթ,
եւ
'ի
թուղթ
մի
զՔրիստոսի
անունն.
եւ
եդին
'ի
մոմ,
եւ
եդին
'ի
սեղանն,
եւ
մատեաւ
պատարագ.
եւ
զկնի
պատարագին
առնուլ
ետուն
երեք
օր
զկնի
միմեանց,
եւ
գայր
Քրիստոսի
անունն.
եւ
փոխեցին
զմարդիկն
յայլս,
եւ
նոյնպէս
գայր
Քրիստոսին`
առ
'ի
ցուցանել
թէ
Քրիստոս
է
քահանայապետ,
մինչեւ
այլ
արժանաւոր
ընտրէք:
Եւ
զՔրիստոսին
վասն
այնորիկ
գրեն,
որ
թէ
յերեք
անուանցն
մի
անունն
գայ,
մէկ
մի
այլ
անունն
Քրիստոսին
գայ,
գետենան
թէ
վայել
է
սորա
սրբութեանս:
Ապա
թէ
ոչ
գայ
Քրիստոսին,
յայլանուանելոցն
գայ,
չէ
ընդունելի,
եւ
թէ
միայն
ՔՐիստոսի
գայ,
ամենն
են
խոտան:
Իսկ
այն
վանքն
երեք
օր
եւ
երեք
գիշեր
հսկեցին
եւ
լացին
առաջի
Աստուծոյ.
եւ
յերրորդ
աւուրն
երեւեցաւ
Քրիստոս
եւ
ասէ.
«Վաղիւն
առաւօտուն
գայ
այր
մի
ուղտուք,
անունն
Աթանաս,
զնա
ձեռնադրեցէք»։
Եւ
նոցա
ուրախացեալ
սպասէին
նմա
'ի
վաղիւն.
եւ
'ի
բանալ
դրանն
կայր
Աթանաս
կանգնեալ,
եւ
հարցեալ
զանունն
եւ
իմացեալ,
մեծաւ
աղաչանօք
եւ
երդմամբ
եւ
երկիւղիւ
Աստուծոյ
ածին
'ի
հաւան
եւ
ձեռնադրեցին.
եւ
յետ
ձեռնադրութեանն
ասէ.
«Սիրովն
Քրիստոսի
աղաչեմ
զձեզ,
ծածկեցէք
զբանս
եւ
թոյլ
տուք
ինձ
իմ
հանդերձիւն
տանել
զուղտսն
եւ
լնուլ
զտարին
իմ»։
Եւ
հազիւ
հաւանեցան.
եւ
արար
այնպէս:
Եւ
'ի
լնուլ
տարւոյն
խնդրեցին
եւ
գտին :
Եւ
ել
համբաւ
զնմանէ
մինչեւ
'ի
Պարսից
թագաւորն:
Եւ
կոչեցաւ
Աթանաս
պատրիարքն
եւ
գնաց,
եւ
եղբայրն
զկնի.
եւ
տեսեալ
զնա
հայրապետին
Հայոց`
սիրեաց
զնա
եւ
մեծարեաց,
նոյնպէս
եւ
թագաւորն
Խոսրով:
Եւ
յտ
բազում
հարցուփորձ
եւ
քննութեան
յաղթեցան
Պարսից
եպիսկոպոսքն
եւ
Նեստորականքն
եւ
Քաղկեդոնիկքն:
Եւ
զգացուցին
Խոսրովու,
եւ
կոչեաց
առաջի
իւր
զժողովն,
եհարց
եւ
ասէ.
«Զի՞նչ
է
ձեր
հակառակութիւնդ,
ասացէք»։
Եւ
ասեն
Քաղկեդոնացիքն
եւ
Նեստորականքն:
«Մեք
ամեն
քրիստոնեայքս
Աստուած
խոստովանիմք
զՔրիստոս
որ
մարմին
էառ,
բայց
դոքա
ասեն
զԱստուած
եւ
զմարմինն
մի
բնութիւն,
եւ
զԱստուած
խաչեալ
ասեն
`
եւ
առանձինն
մեք
ասեմք,
թէ
մարմինն
որ
մեղաւ`
նա
մեռաւ,
եւ
Աստուած
որ
ոչ
մեղաւ`
նա
ոչ
մեռաւ»։
Եւ
ասեն
ուղղափառքն
ցթագաւորն.
«Այդ
շատ
բան
է
եւ
բազում
ուսման
եւ
յերկար
ժամանակաց
պէտք
են,
եւ
արարեալ
են
վասն
այդորիկ
քննութիւն
առաջին
թագաւորքն»։
Եւ
ասաց
թագաւորն.
«Ո՞վ
էին
թագաւորքն»։
եւ
նոքա
ասեն.
«Կոստանդիանոս
եւ
Թէոդոսքն`
առաջինն
եւ
երկրորդն .
»
եւ
այլքն
ասացին`
«Եւ
Մարկիանոս .
»
եւ
ուղղափառքն
ասացին.
«Մեք
զՄարկիոնին
ոչ
ընդունիմք»։
Եւ
Խոսրով
ասէ.
«Լսեմ
որ
յաղթեցարուք
դուք
որ
զՄարկիոնին
ընդունիք.
այլ
եւ
ես
ասեմ,
որ
Մարկիանէ
չէ
հաւասար
այնց
թագաւորացն.
եւ
յորժամ
ասէք
միւորիլ
Աստուծոյ
եւ
մարդոյն,
բաժանել
չէ
պարտ,
զի
ինձ
ճշմարիտ
թուի
ասելն,
թէ
մահ
մարդոյ
չկարէր
փրկութիւն
առնել:
Քանզի
ես
յորժամ
եկի
յաշխարհն
ձեր,
բազում
անգամ
լուայ
վասն
այսորիկ,
եւ
տեսի
'ի
նոցանէ
բազում
նշանս
եւ
սքանչելիս`
որ
մահ
Աստուծոյ
ասեն:
Այլ
եւ
պատմեցին
ինձ
զօրքն
իմ ,
թէ
«Մտաք
յեկեղեցի
մի
զոր
ուղղափառքն
անուանեն,
եւ
քահանայն
կայր
'ի
պատարագի
եւ
կամ
էր
հաղորդել
զժողովուրդն,
եւ
վասն
այնորիկ
յոլով
էր
պատրաստեալ
զհացն
եւ
զբաժակ
գինւոյն
ըստ
իւրեանց
խորհրդոյն.
եւ
'ի
մտանելն
մեր
յեկեղեցին,
ոչ
հայեցան
'ի
մեզ
եւ
ոչ
ոստեան,
եւ
մեք
հրամայեցաք`
որ
կոտորեցին
զոմանս
'ի
ժողորդոցն,
եւ
այլոցն
թոյլ
տուաք
փախչիլ.
եւ
հայելով
մեր
'ի
պատարագողն
(որ
)
կերաւ
զբազմութիւն
հացին
միայն
եւ
արբ
զգինին,
եւ
յետ
այնորիկ
հարցաք
թէ`
«Ի՞նչ
խոստովանիք
զայդ
կերակուրդ
»:
Եւ
նա
ասէ.
«Միս
եւ
արիւն
Աստուծոյ»։Եւ
ասացաք.
«Հոգեւո՞ր
է`
թէ
մարմնաւոր
կերակուրդ»։
Եւ
նա
ասէ.
«Հոգեւոր»։
Եւ
բացաք
զփոր
երիցուն
եւ
ամենեւին
ոչինչ
գտաք
նշան
'ի
նման`
թէ
կերեալ
ինչ
էր:
Եւ
թէ
այսպէս
է,
իրաւ
են
միաւորողքն:
Եւ
զայս
ասացեալ
թագաւորին
ոչ
յիւրմէ`
այլ
յԱստուծոյ
յազդմանէն,
որպէս
Փարաւոն
եւ
Նաբուգոդոնոսոր
եւ
Բաղաամ
եւ
Կայիափա
տեսին
զճշմարիտն
եւ
իմացան
վասն
օգտի
աստուածպաշտութեանն,
նոյնպէս
եւ
Խոսրովու
ասելն`
ի
փառս
ճշմարտութեանն,
զի
զօրաւոր
է
ճշմարտութիւնն
ըստ
Եզրի
:
Վասն
որոյ
պատուեաց
թագաւորն
զհայրապետն
Հայոց`
տալով
զորդին
իւր
նմա
սան
եւ
զաշխարհն
Հայոց
'ի
հրամանս
նորա,
եւ
պարգեւս
մեծամեծս
ետ
նմա
եւ
Աթանասայ,
եւ
զաշխարհն
Պարսից
ետ
'ի
ձեռս
նոցա
խնամել
զքրիստոնեայսն
ըստ
իւրեանց
օրինացն,
կարգել
եպիսկոպոսս
եւ
քահանայս
եւ
սարկաւագունս,
եւ
շինել
եկեղեցիս,
եւ
ապրանք
եկեղեցեացն.
եւ
այսպէս
Աստուած
զփառաւորիչս
իւր
փառաւորէ.
եւ
նմա
փառք
յաւիտեանս :
Իսկ
Հերակլ
թագաւորեալ
'ի
քսան
եւ
մի
ամին
Խոսրովու,
եւ
առաքեաց
առ
Խոսրով
խնդրել
սէր
ասելով,
թէ
«Սպանաք
զՓոկաս
զսպանողն
Մօրկայ,
եւ
դու
արա
ընդ
մեզ
խաղաղութիւն»։
Եւ
ոչ
կալաւ
Խոսրով
յանձին ,
այլ
յարուցեալ
եկն
'ի
Կեսարիա
Հայոց,
եւ
առ
զնա
եւ
կոտորեաց
զբիւրս
:
Եւ
'ի
չորրորդ
ամին
Հերակլեայ
հնազանդեաց
Շահրպարզն
զԴամասկոս`
Պարսից.
եւ
'ի
գալ
տարւոյն
ա'ռ
զԳալիլիա,
եւ
'ի
վեց
ամին
Հերակլեայ
ա'ռ
զԵրուսաղէմ
եւ
սպան
'ի
նմա
արս
իննսուն
:
Եւ
Հրեայքն
զգերեալ
քրիստոնեայսն
գնէին
սակաւ
գնոյ,
եւ
սպանանէին
վասն
չարութեան
իւրեանց:
Եւ
զօրավարն
Պարսից
առ
զԽաչն
Քրիստոսի
եւ
առաքեաց
'ի
Պարսս,
եւ
ընդ
նմա
զԶաքարիա
պատրիարքն
Երուսաղէմի
քաղկեդոնիկ.
եւ
յետոյ
զամենայն
Հրեայսն
ջնջեաց
յԵրուսաղէմէ
եւ
յամենայն
սահմանացն
եւ
առաքեաց
'ի
Պարսս:
Եւ
'ի
գալ
միւսոյ
տարւոյն
գնաց
յԵգիպտոս
եւ
առ
զնա,
եւ
հնազանդեաց
զամենայն
Լիբիա
Պարսից
Շահրպարզն
մինչեւ
'ի
Քուշացիսն:
Եւ
'ի
նոյն
ամի
եկն
Շահէն
զօրավար
մի
այլ
Պարսից
'ի
վերայ
Քաղկեդոնի,
եւ
առ
զնա
եւ
:
Եւ
դարձաւ
ա'ռ
զԿիլիկիա
եւ
բազում
գերութեամբ
եւ
աւարաւ
գնաց
'ի
Պարսս.
մինչեւ
զսիւնս
մարմարեայս
եւ
զանօթս
պղնձի
եւ
երկաթի
տարան
'ի
Պարսս:
Եւ
եղեւ
հնազանդ
Պարսից
ամենայն
իշխանութիւնն
Հռոմայեցւոց
'ի
ծովէ
մինչեւ
'ի
ծով:
Իսկ
Հերակլ
զորդին
իւր
Կոստանդին
արար
օգոստոս,
եւ
առաքեաց
ընդդէմ
:
Յայսմ
ժամանակի
երեւեցաւ
Մահմէտ
որդի
Աբդլայի
Արաբիայ :
Եւ
է
Արաբիա`
'ի
հիւսիսոյ
եւ
յԵրատ
գետոյ
մինչեւ
'ի
ծովն
հարաւոյ,
եւ
'ի
յարեւմտից
'ի
Կարմիր
ծովէն
մինչեւ
յարեւելս
'ի
Պարսից
ծովն.
եւ
բնակիչքն
կոչին
Իսմայելացիք
վասն
Իսմայելի,
եւ
Սարակինոսք
վասն
Սառայի,
եւ
Հագարացիք
վասն
Հագարայ,
եւ
Մադիանացիք
վասն
Կենդուրայ
որդւոյ
Մադանայ :
Այս
Մահմէտս
ելանէր
յԱթրապ
քաղաքէն
եւ
վաճառականութեամբ
գայր
'ի
Պաղեստինէ
եւ
յԵգիպտոս,
եւ
եղեւ
ծանօթութիւն
նմա
ընդ
մինակեցի
ումեմն`
որ
էր
Արիանոս,
եւ
'ի
քարոզութենէ
նորա
հաւատաց
յԱստուած`
եւ
գնաց
քարոզեաց
ազգին,
եւ
զոմանս
հաւանեցոյց.
եւ
ել
նոքօք
յանապատ,
եւ
զանհնազանդսն
գերէր
եւ
աւերէր,
եւ
յոլովք
յարեցան
'ի
նա,
եւ
երթային
արշաւէին
'ի
կողմանս
Պաղեստինի,
գերէին
բերէին.
եւ
փարթամացան ,
եւ
յաճախեաց
եւ
բազմացաւ
զօրքն,
եւ
ել
համբաւ
զնմանէ:
Եւ
միաբանեցան
Հրեայքն
ընդ
նմա,
եւ
ետուն
նմա
կին
յազգէն
իւրեանց,
եւ
հալածէին
զզօրսն
Պարսից
եւ
տիրեցին
բազում
:
Եւ
սկիզբն
երեւման
նորա
յերկոտասան
ամին
Հերակլեայ,
եւ
'ի
ՋԼԳ
(933)
թուին
Ասորւոց
եւ
'ի
Հայոց
թուին
Կ
(60):
Յայսմ
ժամանակի
խաւարեցաւ
կէս
արեգականն
յԱրեգ
ամսոյ
աշնանն
մինչեւ
'ի
Քաղոց
ամիս`
սկիզբն
ամարան,
եւ
ասէին
մարդիկ`
թէ
այլ
ոչ
ղորդի
արեգակնն
յաւիտեան :
Իսկ
'ի
հնգետասան
ամին
Հերակլեայ
առին
Պարսիկք
զՌոդոն
կղզի
եւ
գնացին
Շահրպարզն
եւ
իջան
'ի
վերայ
Կոստանդինուպօլսի,
եւ
զօրքն
սփռեցան
'ի
Թրակիա,
եւ
ոմանք
յարեւմուտս
կոյս,
եւ
ամ
մի
պաշարեցաւ
Կոստանդինուպօլիս
եւ
անյուսացաւ
յամենայն
կողմանց:
Եւ
յանկարծ
եղեւ
նոցա
դիւրութիւն
այսպիսի
պատճառաւ:
Յայնմ
ժամանակի
բանսարկեցին
առաջի
Խոսրովու
թէ
հպարտացեալ
է
Շահրպարզն
ընդ
գործս
իւր,
եւ
ասէ.
«Կնամոլն
Խոսրով
նստեալ
է
'ի
մէջ
հարճից
եւ
վարձակաց,
եւ
կարծէ
թէ
ինքն
է
թագաւոր.
եւ
զայս
ոչ
իմանայ
թէ
ես
առի
զթագաւորութիւնս
Հռոմայեցւոց
եւ
յաւելի
'ի
Պարսս,
եւ
արարին
մնա
հանգիստ»։
Եւ
լուեալ
զայս
Խոսրով`
Բարկացաւ
եւ
Գրեաց
թուղթ
առ
Ղարատօղան
երկրորդ
զօրագլուխ,
եթէ
յորժամ
տեսանես
զգիրդ`
հատ
զգոլուխ
Շահրպարզիդ,
եւ
առ
իս
:
Թուղթ
անկաւ
'ի
ձեռս
ծառայիցն
Հերակլեայ,
եւ
նա
ազդ
արար
զիրսն
զօրագլխին
(Շահրվարազայ
)
եւ
ձայնեաց
առ
ինքն
եւ
եցոյց
նմա
զթուղթն,
եւ
հնարիմացութեամբ
փոխեաց
զթուղթն
Շահրպարզն
եւ
գրեաց
'ի
Խոսրովու
երեսաց
թէ`
«Շահրպարզ
եւ
Ղարատօղան,
'ի
գալ
թղթոյդ
առ
ձեզ`
սպանէք
երեք
հարիւր
իշխանս
».
գրեաց
եւ
զանուանս
իւրաքանիւրոց
իշխանացն,
եւ
եցոյց
Ղարատօղին
զթուղթն
եւ
յայտնեաց
զբանն
մեծամեծացն
եւ
շարժեցան.
'ի
բարկութիւն
ընդդէմ
Խոսրովու,
եւ
ապստաբբեալ
'ի
Խոսրովայ`
արարին
սէր
ընդ
Հերակլ,
եւ
ետուն
նմա
պատանդ
զորդին
Շահրպարզին
եւ
դարձան
'ի
Շահրպարզին
եւ
դարձան
'ի
Պարսս`
թողեալ
զերկիրն
Հռովմայեցւոց:
Եւ
առաքեաց
Հերակլ
առ
թագաւորն
հիւսիսոյ
,
եւ
խոստացաւ
նմա
տալ
կին
զդուստր
իւր
Եւդոքսիա`
եթէ
նա
յանձն
առցէ
տալ
նմա
քառասուն
հազար
հեծեալ
'ի
վերայ
Պարսից:
Եւ
Խաքանն
խոստացաւ
կատարել
զխնդիրսն
նորա,
առաքել
զզօրսն
ընդ
դուռն
Կազբից :
Եւ
ելեալ
Հերակլ
գնաց
ընդ
Հայս
'ի
վերայ
Պարսից:
Եւ
լուեալ
զայս
թագաւորն
Պարսից,
ժողովեաց
զօրս
եւ
եդ
գլուխ
զօրացն
,
եւ
առաքեաց
ընդդէմ
Հերակլեայ.
եւ
յաղթեցան
Պարսիք
'ի
դիպելն
Հերակլեայ,
եւ
սպանաւ
Ռուզի-Բահան.
եւ
լուաւ
Խոսրով
եւ
փախեաւ
'ի
Սակարդա
յամուրն
:
Եւ
Շիրի
որդին
Խոսրովու
որ
կայր
'ի
բանտին,
ել
'ի
բանտէն
կամաւ
Պարսից
եւ
սպան
զհայրն
'ի
ձեռն
հրամանի
իւրոյ,
եւ
թագաւորեաց
:
Եւ
Հերակլ
դարձաւ
ձմերել
'ի
.
եւ
Շիրի
առաքեաց
առ
նա
խնդրել
սէր,
եւ
խոստացաւ
նմա
կոչել
զզօրսն
իւր
յաշխարհէն
Հռովմայեցւոց:
Եւ
Հերակլ
հաւանեցաւ
եւ
դարձաւ
'ի
Միջագետս
յառաջ
քան
զինքն
առաքեալ
զԹէոդորիկէ
(զԹէոդոր
)
զեղբայրն
իւր:
Իսկ
զօրքն
Պարսից
որ
յՈւռհա`
ոչ
հնազանդէին
,
եւ
Հրեայքն
վասն
ատելութեան
քրիստոնէից
օգնէին
Պարսից
եւ
զԹէոդորոսս
ոչ
ընդունէին
յՈւռհա.
եւ
նորա
մարտ
եդեալ
յաղթեաց
Պարսից
եւ
առ
զքաղաքն:
Եւ
Հրեայ
մի
կախեալ
ընդ
պարիսպն,
գնաց
առ
Հերակլ
'ի
եւ
եբեր
հրաման
չկոտորել
զՀրեայսն,
որ
մինչ
'ի
գալն
նորա
զբազումս
սպանեալ
էին :
Եւ
եկն
Հերակլ
յՈւռհա,
եւ
ել
ընդառաջ
նորա
եկեղեցականաց
բազմութիւն
յոյժ
եւ
վանորայք
լերինն
Ռւռհայոյ,
զորոց
ասեն
զթիւն
իննսուն
հազարաց:
Եւ
'ի
տեսանելն
`
զարմացաւ
Հերակլ
ընդ
բազմութիւնն,
եւ
խոնարհեցոյց
զերեսն
յերկիր
առաջին
նոցա.
եւ
յորժամ
իմացաւ
թէ
ոչ
ընդունին
զժողովն
Քաղկեդոնի,
ասաց`
թէ
«Չէ
արժան
զրկել
զմեզ
յաղօթից
այսքան
բազմութեան
վասն
ժողովոյն
Քաղկեդոնի»։
Եւ
'ի
տօնի
Ծննդեան
մտաւ
'ի
սուրբն
Սոփի
յեկեղեցին
ուղղափառաց,
եւ
պատուեաց
յոյժ
զքահանայսն
ընծայիւք.
եւ
'ի
ժամ
հաղորդելոյն
յառաջ
գնաց
հաղորդիլ,
եւ
արգել
զնա
արհի
եպիսկոպոսն
Եսայի
եւ
ասէ.
«Նախ
նզովեա
զժողովն
Քաղկեդոնի
եւ
զտումարն
Լեւոնի»։
Եւ
բարկացաւ
թագաւորն
վասն
այնր
բանի,
եւ
ա'ռ
զեկեղեցին
ուղղափառաց
եւ
ետ
'ի
Քաղկեդոնիկսն :
Եւ
ինքն
եկն
'ի
Մնբէճ
եւ
ել
ընդառաջ
նորա
պատրիարքն
Աթանաս
երկոտասան
եպիսկոպոսօք,
որ
նախ
եկեալ
յԱնտիոքայ`
մնային
նմա.
եւ
անուանանք
եպիսկոպոսացն
են
այս.
Թումա
`
Թրմուրին,
Վասիլ`
Հէմսայ,
Սարգիս`
Արիսոյ,
Յովհաննէս`
Կուրիսոյ,
Թումա`
Մնբէջայ,
Դանիէլ`
խառանայ,
Եսայի`
Ուռհայոյ,
որ
եկն
առ
պատրիարքն
յառաջ
քան
զգալ
թագաւորին.
Սեւիրէ
(Սեւերոս
)
Կընշրոյ ,
Աթանասիոս`
յԱրպիսոյ.
Կողմա`
Եպիփանիայ
քաղաքի
Կիլիկիոյ,
Սեւիրէ`
Սամոստիայ,
Եւ
ընկալեալ
զնոսա
թագաւորն
եւ
նստան
'ի
քննել
զերկոտասան
օր.
եւ
ապա
խնդրեաց
թագաւորն
դաւանութիւն
գրով.
եւ
նոքա
տուին
ըստ
սահման
ուղղափառաց,
եւ
վովեաց
եւ
գոհացաւ
զԱստուծոյ
եւ
ասէ.
«Այս
է
ճշմարիտ
խոստովանութիւն.
նզովեալ
է
ժողովն
Քաղկեդոնի
եւ
տումարն
»։
Եւ
դրան
եպիսկոպոսն
իւր
հակառակեցաւ
նմա,
եւ
թագաւորն
հրամայեաց
կտրել
զքիթ
նորա.
եւ
զպատրիարքն
մեծ
պատուով
արձակեաց :
Եւ
յետ
աւուրց
եկն
Հերակլ
յԱնտիոք,
եւ
ժողովեցան
Քաղկեդոնականքն
եւ
իշխանք
եւ
տուին
նմա
խորհուրդ
եւ
խրատ,
թէ
«Տարածեալ
է
դաւանութիւնդ
այդ,
եւ
մեծն
Հռոմ
'ի
յայդ
կայ,
եւ
ոչ
ընդունին
զքեզ
եւ
ոչ
կարես
յերկարել
'ի
թագաւորութիւնդ,
եթէ
ոչ
յայտնապէս
յարուցանես
հալածանս
աղանդոյդ
զոր
ատեն
Հռոմայեցիք»։
Եւ
պատրեալ
զթագաւորն`
սիրեաց
զփառս
մարդկան
քան
զփառս
Աստուծոյ,
եւ
ետ
հրաման
այլ
մի
'
երեւ
ել
առաջի
նորա`
որ
ոչ
դաւանէ
զՔաղկեդոնին,
եւ
այսուհետեւ
ոչ
գոյ
դատաստան
եւ
իրաւունք`
որք
սպանանեն
եւ
կողոպտեն
եւ
հալածեն
զնոսա:
Եւ
մի
'
կալցին
կաթուղիկէ
Եկեղեցի,
եւ
մի
'
համարձակութիւն»։
Եւ
ժողովեցան
'ի
Թէոդոպօլիս
եւ
դարձոյց
զբազումս
'ի
Հայոց
յաղանդն
իւր
'ի
ձեռն
Եզրի,
զոր
կաշառեաց
զագահութիւն
նորա
եւ
խաբեաց
զանմտութիւն
:
Այլ
ոչ
հնազանդեցան
նմա
վանորայքն
արեւելից
եւ
իմաստուն
եպիսկոպոսքն
եւ
զբազում
աշխարհս
պահեցին
յուղղափառութիւն
անշարժելիս,
մինչեւ
յաղթեցին
ճշմարիտքն
եւ
բարձաւ
աղանդն
չարութեան
'ի
ձեռն
սքանչելագործ
եւ
իմաստուն
առնն
Աստուծոյ
Յովհաննու
օձնեցւոյն,
որ
յետ
ութսուն
եւ
չորս
ամաց
տգիտաբար
հաւանելոյն
Եզրայ,
Յովհաննէս
օձնեցին
Կաթողիկոսն
Հայոց
Մեծաց,
պայծառ
կարգօք
զարդարեաց
զեկեղեցի
աղօթիւք
սրբոյն
Գրիգորի
Հայոց
Լուսաւորչին
եւ
սուրբ
որդւոցն
:
Եւ
Ղարատօղնարար
ընդ
ինքեան
զոմանս
եւ
պատառեցաւ
թագաւորութիւնն
Պարսից,
եւ
օգնեաց
Հերակլ
Խոռիանէր
(Շահրվարազ
)
եւ
սպան
զՂարատօղն:
Խոռեան
ամ
մի
թագաւորեալ
սպանաւ
եւ
նա,
եւ
թագաւորեաց
դուստր
Խոսրովու
սակաւ
աւուրս`
եւ
մեռաւ:
Եւ
թագաւորեաց
Զարմանդուխտ
քոյր
:
Եւ
զհետ
նորա
թագաւորեցին
Շահրորի,
Դաբուրան
Խոսրով,
Պերոզ,
Զրուանդուխտ,
Որմիզդ,
ազգականք
թագաւորին
Պարսից,
ամենն
յերկու
ամի
:
Եւ
Մահմէտ
բազում
աշխարհաց
տիրեալ
զեւթն
,
մեռաւ
եւ
ա'ռ
զիշխանութիւն
Բուբաքր
(Ապուպէքր
)
ամս
երկու
եւ
ամիսս
հինգ :
Իսկ
Հերակլ
'ի
վերայ
ամենայն
չարեաց
իւրոց
'ի
ծերութեան
իւրում
առ
զՄարտինէ
զեղբօր
իւրում
դուստր
'ի
կնութիւն
իւր,
եւ
ծնաւ
'ի
նմանէ
զԵրակլիէ
անօրէն
:
Իսկ
զկնի
Բուբաքրայ
թագաւորեաց
:
Եւ
սա
բազում
գերիս
առաքեաց
յԱրաբիա:
Եւ
սա
էառ
զԲասր
(Բասրա
)
յԱսորի
իշխանէ,
եւ
աւերեաց
քաղաքս
բազումս:
Եւ
առաքեաց
զօր
'ի
Պարսիկս,
եւ
գտան
զնոսա
ամբոխեալս,
զի
ոմանք
զԱզտաճատ
(Յազկերտ
)
եւ
ոմանք
զՈրմիզդ
ասէին
թագաւոր:
Եւ
սպանաւ
Որմիզդ,
եւ
թագաւորեաց
Ազտաճատ:
Եւ
զօրն
Տաճկաց
բազում
աւար
առեալ`
դարձան
եւ
զօրացան
'ի
վերայ
Պարսից
եւ
'ի
վերայ
Հռոմայեցւոցն :
Եւ
առաքեաց
Հերակլ
զեղբայր
իւր
զԹէոդորիկէ
'ի
վերայ
Տաճկաց,
եւ
եկն
յերկիրն
Անտիոքու
'ի
գեղն
որ
կոչի
Կօսիտ:
Եւ
կայր
անդ
սիւնակեաց
մի
աղանդովն
Քաղկեդոնի,
Սիմէօն
անուն,
եւ
գնաց
առ
նա
Թէոդորիկէ
եւ
իշխանք
իւր.
եւ
ասաց
Սիւնակեացն.
«Ուխտեցէք
ինձ
որ
'ի
դառնալն
յաղթութեամբ
ջնջէք
զոչ
ընդունողսն
Քաղկեդոնի
ժողովոյն,
եւ
հաւատամ
ես
թէ
տացէ
ձեզ
Աստուած
յաղթութիւն»։
Եւ
երդուան
նմա,
եւ
ասացին
թէ`
«Եւ
մեք
ունիմք
պատուէր
'ի
թագաւորէն
սատակել
զնոսա
եւ
կորուսանել»։
Եւ
ոմն
իշխան
ուղղափառ
յոյժ
տրտմեցաւ,
զի
գիտաց
եթէ
հասեալ
է
'ի
վերայ
նոցա
բարկութիւն
յԱստուծոյ:
Եւ
ելեալ
գնացին
մեծաւ
փքացմամբ,
եւ
'ի
ցասմանէն
Աստուծոյ
հարան
եւ
դարձան
'ի
փախուստ
յոյժ
սակաւք,
եւ
այլն
անկաւ
'ի
սուրն
Տաճկաց
եւ
առաւ
ամենայն
պատրաստութիւն
նոցա:
Եւ
եղբայր
թագաւորին
մազապուր
եղեալ
եւ
յամօթոյն
չիշխէր
յակն
անկանել
մարդկան:
Եւ
դարձեալ
զօրաժողով
արարեալ
Հերակլեայ
'ի
ձեռն
Սկլարայ
,
եւ
հանեալ
զորդին
Խոռիանէ
(Խոռեմայ
)
եւ
առաքեաց
զնոսա
'ի
վերայ
Տաճկաց
եւթանասուն
հազարու,
եւ
երթեալ
կռուեցան
առ
գետովն
Դամասկեայ.
եւ
յաղթեցան
Յոյնք,
եւ
անկան
'ի
նոցանէ
քառասուն
հազար
:
Եւ
որդին
Խոռիանէի
մտեալ
'ի
Հեմս
առ
Ոմար`
տալ
նմա
զօր
երթալ
'ի
Պարսս
եւ
հնազանդել
նմա
զՊարսս.
այլ
զի
կային
առ
Ոմար
դստերք
Խոսրովու
թագաւորին
Պարսից
'ի
գերութեան,
ասացին
ցնա.
«Որդի
ապստամբի
է,
եւ
երթայ
որ
ընդդէմ
քո
թագաւորէ.
մի
'
հաւանիր»։
Եւ
առաքեաց
Ումար
եւ
սպան
զնա
խաչիւ
մահու:
Եւ
յետ
այնորիկ
առ
եւ
զշրջակայ
գաւառսն
եւ
զքաղաքսն,
եւ
զօրացաւ
յոյժ :
Յայսմ
ժամանակի
ելեալ
զօրավարն
Տաճկաց`
'ի
ՅԱթրաբայ,
եւ
եհար
զբանակ
իւր
'ի
վերայ
Քուբար
քաղաքի:
Եւ
լեալ
Ազտաճատ
թագաւորն
Պարսից,
եւ
եկն
բանակեցաւ
ընդդէմ
նորա
'ի
վերայ
Եփրատայ,
եւ
յետ
այնորիկ
եղեւ
պատերազմ
սաստիկ,
եւ
յաղթեցին
Տաճիկքն
Պարսից,
եւ
փախստական
տարան
զնոսա
մինչեւ
'ի
Կատիզբոն,
սակաւք
եւ
անզէնք
'ի
Տաճկաց`
զբազումս
եւ
զզինեալս
'ի
Պարսից.
մինչ
զի`
ոմն
իշխան
'ի
Պարսից,
սպառազինեալ
յոյժ,
երթայ
խախստեայ
առաջի
մերկ
եւ
անթամք
ձիաւորի
Տաճկի,
եւ
բազում
անգամ
դառնայր
եւ
հարկանէր
'ի
վերայ
սրտի
Տաճկին
եւ
ոչ
բանէր
նետն.
եւ
մինչ
երթայրն,
հանդիպեցաւ
իշխանին
բահ
ցցեալ
'ի
ճանապարհին,
եւ
փորձով
եհար
զբահն,
եւ
թափ
անցոյց
զնետն,
եւ
գիտաց
թէ
յԱստուծոյ
է,
եւ
անկաւ
յերիվարէն
եւ
սպանաւ
'ի
մերկ
Տաճկէն
եւ
կողոպտեցաւ:
Եւ
ոմանք
ասեն,
թէ
պատմեաց
Արաբիկն
թէ`
«Լուսն(պայտ
ձիոյ
)
կտոր
մի
կայր
'ի
գրապանս,
եւ
տասն
անգամ
ձգեցաւ
նետն
եւ
դիպէր
յայն,
որ
եւ
ինձ
ինչ
ոչ
մեղանչէր»։
Եւ
յաւուրսն
յայնոսիկ
եղեւ
տօն
վկայիցն
Սիմէօնի,
եւ
ժողովեցան
անդ
տօնողք.
եւ
իմացեալ
Տաճկացն,
գնացին
եւ
կոտորեցին
զնոսա:
Եւ
բազումք
գայթակղեցան,
թէ
Աստուած
ընդէ՞ր
մատնեաց,
եւ
զայն
ոչ
իմանան`
թէ
սահման
առաջին
տօնողացն
բարձաւ.
զի
նոքա
պահօք
եւ
արբեցութեամբ.
յորս
ոչ
հաճի
Աստուած,
եւ
'ի
մեղս
եւ
յոչ
աստուածպաշտութիւն
համարեալ
է
այնպէս
տօնեալն :
Յետ
այսորիկ
եկն
Ազտաճատ
'ի
Տիգրիս
գետ.
գնացին
եւ
Տաճիկքն.
եւ
յորժամ
տեսին
զբազմութիւն
նոցա
Պարսիկքն,
փլուցին
զկամուրջն:
Եւ
ասեն
Տաճիկքն.
«Եկայք
անցցուք,
զի
Աստուած
որ
օգնէ
մեզ
'ի
ցամաքի,
օգնէ
մեզ
եւ
'ի
ջուրս»։
Եւ
անցին`
եւ
մի
'ի
նոցանէ
ոչ
պակասեաց,
եւ
հարին
զՊարսիկքն
եւ
փախուցին:
Եւ
Ազտաճատ
չորիցս
անգամ
եկն
'ի
վերայ
Տաճկաց
եւ
յամենայնն
յաղթեցաւ.
եւ
ապա
իմացաւ
եթէ
հասեալ
է
նոցա
կատարածն,
եւ
փախեաւ
գնաց
'ի
Սիկիստան
յերկիրն
Մարագանի,
'ի
սահմանս
Թուրքաց,
զոր
Սագաստանն
կոչեն.
եւ
թաքեաւ
անդ
ամս
հինգ,
եւ
սպանաւ
'ի
:
Եւ
այսու
օրինակաւ
բարձաւ
թագաւորութիւնն
Պարսից,
տեւեալ
ամս
չորս
հարիւր
ութ
եւ
տասն ,
որ
կոչէրն
Սասանայ.
եւ
առին
Տաճկունք
(Արաբացիք
)
զիշխանութիւն
Պարսից :
Իսկ
Հերակլ
'ի
զօրանալն
Տաճկաց
սկսաւ
յԱնտաքոյ
մինչեւ
'ի
Կոստանդինուպօլիս
բազում
կողոպուտս
առնել
'ի
քրիստոնէից,
զի
ասէր`
լաւ
է
մեզ
քան
Տաճկաց :
Իսկ
Ոմար
գնաց
յԵգիպտոս,
եւ
ել
ընդդէմ
նորա
եպիսկոպոսն
Կաւրա,
եւ
խոստացաւ
տալ
նմա
յամենայն
ամի
երկու
հազար
դահեկան`
զի
մի
'
մտցէ
նա
յԵգիպտոս,
եւ
դարձաւ:
Եւ
Հերակլ
բարկացաւ
եւ
եհանր
զԿաւրա
յեպիսկոպոսութենէ,
եւ
առաքեաց
զօագլուխ
մի
Մանուիլ
անուն,
Հայ
ազգաւ,
պահել
զերկիրն.
եւ
յորժամ
գնացին
հարկառուքն
զի
առցեն
զհարկն,
ասաց.
«Ես
չեմ
Կաւրա
որ
տամ
ձեզ
ոսկի.
զի
նա
փիլոն
ունէր
եւ
ես
թուր
»
Եւ
շրջեցան
զօրքն
Տաճկաց
յԵգիպտոս
եւ
առին
զԵգիպտոս,
եւ
դարձաւ
եկն
յԵրուսաղէմ
Ոմարն.
եւ
եկն
առաջի
նորա
Սոփրինոս
(Սոփրոնիմոս
)
եպիսկոպոսն
Երուսաղէմի,
եւ
ետես
զՈմար
զի
զգեցեալ
էր
հին
հանդերձ
եւ
հին
մուշտակ,
եւ
եբեր
նմա
պատուական
հանդերձ,
եւ
աղաչէր
զնա
զգենուլ,
եւ
նա
ասէր.
«Ետ
Աստուած
'ի
ձեռս
իմ
զամենայն
գանձս
Պարսից
'ի
Տիսբոն,
եւ
նոյնպէս
զՀռոմայեցւոցն
եւ
զԴամասկեայ
եւ
զամենայն
գաւառաց
Եգիպտացւոց,
եւ
ոչ
փոխեցի
զհանդերձ
աղքատութեան
իմոյ`
զի
մի
'
մոռացայց
զիս
եւ
հպարտացայց.
»
եւ
ոչ
առի
&ի
նմանէ:
Եւ
ետ
եպիսկոպոսին
զիշխանութիւն
աշխարհին.
եւ
խնդրեաց
'ի
նմանէ
եպիսկոպոսն
հանել
զՀրեայսն
յԵրուսաղեմէ,
եւ
ետ
'ի
հրամանս
:
Եւ
ետ
հրաման
շինել
'ի
Տաճարին
տեղն
մզկիթ
նմա:
Եւ
անտի
եկեալ
յԱսորիս,
եւ
Յովհաննէս
զօրապետ
Հերակլի
որ
կայր
յՈւռհա,
գնաց
առ
նա
'ի
Կընշրի,
եւ
ետ
նոցա
հարիւր
հազար
դահեկան
հարկ
տարւոյ
միոյ,
զի
այլ
մի
'
մտցեն
'ի
Միջագետս
յարեւելից
կողմանէ :
Եւ
լուաւ
Հերակլ
եւ
բարկացաւ
եւ
տարեալ
զՅովհաննէս
ետ
'ի
կապանս.
զի
Աստուած
որ
կամէր
հանել
'ի
նմանէ
զաշխարհն,
ետ
նմա
միտս
դառն
եւ
հպարտ:
Եւ
'ի
գալ
տարւոյն
եկեալ
մտին
'ի
Միջագետս
Տաճկունք.
եւ
'ի
գալն
յՈւռհա
ելին
ընդառաջ
եկեղեցականքն
սիրով.
եւ
իմաստութեամբ
իւրեանց
հասնին
զզօրականքն
սիրով`
զՀռամայեցւոցն
որ
անդ
էին:
Եւ
տիրեցին
Տաճիկք
Միջագետաց:
Բայց
Թլմօզն
եւ
Տարա
ոչ
հնազանդեցան
սիրով,
եւ
առին
զնոսա
բռնութեամբ
եւ
կոտորեցին
զզօրսն
որ
'ի
նոսա:
Եւ
յամին
յայն
եդին
գլխահարկ
ամենայն
քրիստոնէի
որ
ընդ
իւրեանց
իշխանութեամբ :
եւ
յայսմ
ամի
մեռաւ
Հերակլ`
թագաւորեալ
ամս
երեսուն
եւ
ամիսս
հինգ:
Եւ
թաաւորեաց
Կոստանդիանոս
որդի
նորա
ամիսս
չորս:
Եւ
ունէր
Հերակլ
երեք
որդի,
միոյն
անուն
Կոստանդիանոս
(Հերակլ-Կոստանդին
)
եւ
միւսոյն
Երակլիս,
եւ
կրսերոյն
Երակլեակ:
Եւ
Մարտինէ
կինն
Հերակլեայ
դեղով
սպան
զԿոստանդիոս
(Հերակլ-Կոստանդին
)
եւ
թագաւորեցոյց
զկրսեր
որդին
Երակլեակ,
եւ
դժուարեալ
իշխանքն
սպանին
զԵրակլեակ
եւ
եդին
թագաւոր
զԿոստոս
զորդին
Կոստանդիոսի`
զթոռն
:
Իսկ
Ոմար
յետ
յաղթութեանն
Պարսից
Հռոմայեցւոց`
սպանաւ
'ի
ծառայէ
միոջէ
որ
աղաչէր
առնել
նմա
դատաստան,
եւ
նա
յամեցուցանէր.
եւ
յաւուր
միում
յորժամ
աղօթէր
Ոմար,
եհար
զնա
դանակաւ,
եւ
մեռաւ`
թագաւորեալ
ամս
երկոտասան:
Եւ
ա'ռ
զիշխանութիւնն
Օթման.
եւ
էր
սա
ագահ
եւ
անցանէր
զսահմանաւ
առաջնոցն,
եւ
խորհեցան
իշխանքն
սպանանել
զնա.
եւ
իմացաւ
Օթման
եւ
աղաչեաց
զի
ներեսցեն
նմա,
եւ
կացցէ
'ի
սահմանի
առաջնոցն ,
եւ
թողին
զնա:
Եւ
եդին
զօրագլուխ
.
եւ
եկն
Մաւի
զօրօք
'ի
Կեսարիա
,
եւ
առ
զնա
եւ
կոտորեաց
զՀռոմայեցիսն
որ
'ի
նմա:
Եւ
'ի
հինգ
ամին
Կոստանդիանոսի
յաւարի
հարեալ
զերկիրն`
գնաց :
Եւ
թագաւորն
Կոստոս
ժողովեաց
զօրս
եւ
արար
բաժինս
երկուս,
զմինն
ետ
'ի
ձեռս
Հայկազնոյ
ումեմն,
որում
անունն
Դաւիթ
,
եւ
զմիւսն
'ի
ձեռս
,
որ
գնաց
ընդ
Կիլիկիա
եւ
սպանաւ
'ի
Տաճկացն
որ
եկեալ
էին
հնազանդել
զԿիլիկիա,
եւ
ելին
ընդդէմ
նորա
եւ
սպառեցին
զՅոյնսն,
սակաւ
ինչ
թողեալ
փախստեայս:
Եւ
Դաւիթ
գնաց
վերին
կողմամբն,
եւ
զօրքն
Հռոմայեցիք
որք
ընդ
նմա,
ոչ
ինչ
պակաս
քան
զՀագարացիսն
գործէին
կողոպտելով
զքրիստոնեայսն,
եւ
առնուին
ոսկի
եւ
արծած
եւ
հանդերձս,
այլ
եւ
զկանայս
խայտառակէին
յանդիման
արանցն:
Եւ
ոմն
գնացեալ
առ
Դաւիթ`
ասաց.
«Ընդէ՞ր
տաս
գործել
զօրացդ
այդպիսի
չարիս.
զի՞նչ
պատասխանի
տաս
առաջի
Աստուծոյ»։Իսկ
նա
զայրացեալ
սաստեաց
Յունականացն,
եւ
ասէ.
«Այս
է
պատճառ
քրիստոնէից
կորստեան,
զի
ոչ
ինչ
է
խտիր
ընդ
մեզ
եւ
ընդ
անհաւատսն
գործովք
եւ
լրբութեամբ»։
Եւ
առեալ
զնոսա
դարձաւ
'ի
Կոստանդինուպօլիս :
Յայսմ
ժամանակի
Պատրիկն
Գրիգոր
ապստամբեաց
'ի
յԱփրիկէ.
եւ
յանկարծ
մտին
Տաճիկքն
յԱփրիկէ
եւ
գերեցին,
եւ
Գրիգոր
հնազանդեալ
գնաց
'ի
Կոստանդինուպօլիս :
Եւ
'ի
սոյն
ժամանակս
հրամանաւ
Մաւեայ
եկին
հազար
եւ
եւթն
հարիւր
նաւ
յԵգիպտոսէ,
եւ
առեալ
զնոսա
Մաւի`
գնաց
'ի
Կիպրոս
կղզի
եւ
խնդրեաց
'ի
նոցանէ
հարկս.
եւ
ամրացան
'ի
քաղաքս
եւ
ոչ
կամեցան
տալ.
եւ
յարձակեցաւ
'ի
վերայ
նոցա
սուրն
Հագարու
եւ
կոտորեաց
բազմութիւն
յոյժ:
Եւ
չոգաւ
'ի
քաղաքն
Կոստանդիա
որ
գլուխ
էր
կղզւոյն,
եւ
լցեալ
կայր
մարդով
եւ
գանձիւք,
եւ
նստեալ
շուրջ
զնովա`
էառ
զնա
եւ
կոտորեաց
եւ
ելից
զնա
արեամբ.
եւ
արար
պղծութիւնս
յեկեղեցի
նոցա
'ի
կաթուղիկէն
զոր
շինեալ
էր
սուրբն
,
փոխանակ
զի
ոչ
պահեցին
զուղղափառ
հաւատն
Եպիփանու
եւ
ոչ
զսահմանեալ
կանոնս
նորա
եւ
զգործս:
Եւ
լցան
զօրքն
Հագարու
յաւարէ
նոցա,
եւ
տուեալ
մասն
եկելոցն
յԵգիպտոսէ`
գնացին
յերկիրն
իւրեանց :
Եւ
յայնմ
ժամանակի
գրեաց
սուրբն
Ածանաս
պատրիարքն
Ասորւոց
ուղղափառաց
'ի
սուրբն
Քրիստոփոր
(Գ
)
կաթողիկոսն
Հայոց,
զի
խնամ
տարցի
կողմանցն
Պարսից
եւ
Աթուրացւոց
(Ասորւոց
)
քրիստոնէից`
զգուշացուցանել
զնոսա
յաղանդոյն
Նեստորի
եւ
Քաղկեդոնացւոցն.
«Քանզի
գտաք
մեք,
ասէ,
թուղթ
զսրբոյն
Մարութայի,
եթէ
ո'րպէս
շնորհօքն
Աստուծոյ
ապրեցայք
ազգդ
Հայոց
'ի
Բարսումայէ
»։
Յորում
թղթի
գրեալ
կայր
այսպէս,
եթէ
Բարսումա
մի
էր
յաշակերտացն
Նեստորի
եւ
կայր
'ի
Մծբին.
եւ
յորժամ
լինէր
ժողովն
յԵփեսոս
առ
Թէոդոսիւ,
ոչ
գնաց
Բարսումա
'ի
ժողովն,
այլ
ասաց`
եթէ
«Ես
ընդ
իշխանութեամբ
Պաւեայ
կաթողիկոսի
եմ
զոր
ձեռնադրեալ
են
Հայք
'ի
Պարսից
աշխարհն»։
Եւ
զի
առաքեալ
էին
յԵփեսոսէ
'ի
Պարսս
խնդրակս
Պաւեայ
եւ
այլոց
եպիսկոպոսացն
որ
ընդ
ձեռամբ
նորա
էին,
եւ
Պաւի
գրեալ
թուղթ
ուղիղ
դաւանութեան
եւ
'ի
ձեռն
երկու
աբեղայի
առաքեաց
յԵփեսոս:
Եւ
գրեալ
էր
'ի
թուղթն
թէ`
«Մի
'
մեղադրէք
զմեզ
վասն
չգալոյս,
զի
ընդ
իշխանութեամբ
անօրինաց
կամք,
եւ
երկեաք
եթէ
պատճառս
կարկատեն
'ի
վերայ
մեր,
եւ
սուրն
սպանող
հարցն
մերոց
գտցէ
եւ
զմեզ.
այլ
զոր
ինչ
սահմանէք
ուղիղ
դաւանութիւն,
հաւանիմք
մեք»։Եւ
թղթաբերքն
առ
գայլ
Բարսումա
եկին
'ի
Մծբին,
եւ
տեսեալ
զթուղթն`
էառ
եւ
դարձոյց
զնոսա
եւ
ասէ.
«Ես
տանիմ
զթուղթս,
դուք
դարձարուք
եւ
գնացէք
զի
մի
'
կարծիս
լրտեսութեան
տայք
Հռովմայեցւոցն»։
Եւ
նոքա
պարզմտութեամբ
դարձան,
եւ
ոչ
մեղադրեաց
նոցա
կաթողիկոսն,
այլ
ասաց`
«Բարիոք
արարիք
լսելով
եղբօրն
մերոյ»։
«Եւ
յորժամ
իմացաւ
Բարսումա`
թէ
նզովեցաւ
Նեստոր,
բարկացաւ
եւ
գնաց
առ
թագաւորն
Պարսից
եւ
ասէ
ցնա.
«Այր
մի
'ի
Կոստոնդինուպօլիս,
առաջնորդ
եկեղեցւոյ,
խորհէր
հանապազ
բարիս
առ
Պարսիկս,
եւ
արգելոյր
զՀռոմայեցիսն
ասպատակել
'ի
Պարսս,
եւ
վասն
այսր
պատճառի
առաքեցին
զնա
յաքսորս,
եւ
զսահմանեալն
'ի
նմանէ
զկարգն
խոտեցին
եւ
նզովեցին:
Եւ
կաթողիկոսս
այս
(Պաւի
)
լրտես
է
առ
ձեզ
Հայոց
եւ
Հոռոմոց,
եւ
ահա
թուղթս
որ
գրեալ
է
զձեզ
անօրէնս
եւ
արիւնասէրս»։
Եւ
հաւատաց
նմա
թագաւորն:
Եւ
խնդրեաց
'ի
նմանէ
(Բարսումա
)
եւ
ասէ.
«Տուր
ինձ
իշխանութիւն
'ի
վերայ
ամենայն
քրիստոնէից
որ
ընդ
քո
իշխանութեամբ
եւ
զօրք:
Եւ
ասէ.
«Տուր
'ի
ձեռս
իմ
զկաթողիկոսս
զայս»։
Եւ
ետ
նմա
հրաման
առնել
զոր
ինչ
կամի.
եւ
գնաց
առ
կաթողիկոսն
եւ
ասէ
ցնա.
«Դաւանեա
զՆեստորին .
»
եւ
նա
ասաց.
«Լուայ
որ
նզովեցաւ
Նեստոր,
եւ
եղիցի
նզովեալ»։
Եւ
կրեաց
զլեզու
նորա:
Եւ
լուաւ
թագաւորն
եւ
տրտմեցաւ,
եւ
կոչեաց
զԲարսումա
եւ
ասէ.
«Ընդէ՞ր
արարեր
զայն»։
Եւ
ասաց`
«Զի
հայհոյեաց
զքեզ»։
Եւ
ասէ
թագաւորն.
«Թէ
այդպէս
է,
գնա
եւ
զգլուխն
այլ
կտրեա ,
»
եւ
չոգաւ
կտրեաց :
«Եւ
եկն
'ի
Բաղդատ
եւ
հնազանդեաց
Նեստորի
զնոսա,
եւ
անտի
գնաց
'ի
Նինուէ.
եւ
կալաւ
զՄարտիրոս
արհի
եպիսկոպոսն
երկոտասան
եպիսկոպոսօք
եւ
իննսուն
երիցամբք
եւ
ասէ
ցնոսա.
«Կա'մ
հաղորդեցէք
զիս,
կամ
հաղորդեցարուք
յինէն»։
Եւ
նոքա
ասեն.
«Ոչ
տամք
զսրբութիւն
շան,
եւ
ոչ
առնումք
զսրբութիւն
'ի
շանէ»։
Եւ
նա
զայրացեալ
սպան
զքահանայսն
եւ
զեպիսկոպոսունսն,
բերեալ
'ի
Մծբին
եդ
'ի
բանտի
'ի
տան
Հրէի
միում,
եւ
յետոյ
քարկոծել
ետ
զօրացն,
եւ
ապա
կախեաց
զփայտէ,
եւ
երեւեցաւ
նշան
երկնաւոր
'ի
վերայ
նոցա,
եւ
հաւատաց
հրեայն
եւ
մկրտեցաւ:
եւ
ել
անտի
եւ
կամեցաւ
մտանել
'ի
Հայք,
եւ
իմացեալ
Հայոց
առաքեցին
եւ
հալածեցին
զնա
եւ
սպառնացան
նմա,
թէ
կրկնէ
զգալն`
հրով
մաշել
զնա
եւ
զզօրսն
իւր:
Եւ
առաքեաց
Բարսումա
'ի
Պարսս,
եւ
գրեաց
առ
թագաւորն`
թէ
ապստամբեցին
Հայք
'ի
քէն:
Եւ
առաքեաց
թագաւորն
Պարսից
'ի
Հայս
առ
զօրապետն`
զի
հրամանաւ
թագաւորին
իւրեանց
եկեսցեն
'ի
Պարսս`
թէ
թագաւորն
ոչ
կամեսցի
գալ.
եւ
առ
թագաւորն
նոյնպէս
գրեաց
գալ
եւ
պատասխանի
առնել
վասն
հաւատոյ:
Եւ
գրեաց
թագաւորն
Հայոց
պատասխանի
եւ
ասէ.
«Մեք
քեզ
վասն
հաւատոյ
չպարտիմք
ինչ,
ոչ
գալ
եւ
ոչ
պատասխանել.
բայց
թէ
երթաս
'ի
վերայ
բարբարոսաց,
մեք
երիցամբք
եւ
խաչիւ
գամք.
այս
է
քո
երդումն
եւ
մերն:
Ապա
թէ
ոչ
կամիս
կալ
'ի
բանն
քո,
եւ
ոչ
մեք
կամք
'ի
բանն
»
Եւ
լռեաց
թագաւորն:
Եւ
սուրն
սատանայի
եւ
երկրորդ
ջրհեղեղն
աշխարհի
այսու
պատճառաւ
ոչ
եմուտ
'ի
Հայս,
այլ
դարձաւ
'ի
վերայ
Ասորւոց
վասն
բազում
մեղաց
մերոց:
եւ
արար
երեք
ժողով,
'ի
Կատիզբոն,
'ի
Գադրի,
'ի
Գրաւմիա,
եւ
գրեաց
սահմանն
Նեստորի`
կանոնս:
Եւ
զոչ
հաւանեալսն
սատակէր
անողորմաբար,
կամ
նահատակիլ
արժան
է
ասել
ճշմարտապէս`
պայծառագոյն
պսակաւ
քան
որ
'ի
կռապաշտիցն
կատարեցան:
Քանզի`
որպէս
լսեմ,
եւթն
հազար
եւ
ութ
հարիւր
եկեղեցական
եպիսկոպոս
եւ
երէց
եւ
սարկաւագ
կատարեցան
'ի
նմանէ,
եւ
աշխարհականացն
թիւ
ոչ
գոյ.
եւ
վասն
այսորիկ
աղաչեմք
զձեր
սրբութիւնդ,
զի
ըստ
կարի
երթայ
'ի
ձէնջ
բժիշկ
ուր
յաճախեաց
հիւանդութիւնն,
կատարելով
զԱռաքելոյն
թէ`
«Դուք
որ
կարողդ
էք,
զտկարութիւն
տկարացն
բարձէք .
»
զի
մի
'
պակասեսցի
ցորեանն
սուրբ
ամենեւին
հեղձեալ
յորոմանցն
բազմութենէ:
Ողջունեմք
զամենայն
աթոռակիցս
ձեր
մերովք
աթոռակցօքս:
Ողջլերուք
'ի
վէմն
հաւատոյ
ուղղափառութեան
'ի
Տէր
մեր
Յիսուս
Քրիստոս»։
Ի
թուին
Ասորւոց
ՋԿԵ
(965)
եւ
Հայոց
ՂԲ
կրկին
աւերեցաւ
Կիպրոս
'ի
Տաճկաց.
զի
լուան
թէ
դարձեալ
ժողովեցան
'ի
նա
բնակիչք,
եւ
գնաց
Բլղուր
(Ապու-էլ-Հավուար
)
զօրագլուխն
Տաճկաց
(Արաբաց
)
եւ
արար
զնա
գետնափոր
եւ
եղեւ
ծակամուտ,
եւ
ինչ
'ի
նմա
ոչ
եթող
ստացուածս,
բայց
սակաւ
մարդիկ,
յորոց
երդումն
առեալ
եթող
անդ:
Իսկ
Մաւի
գնացեալ
'ի
Ռոդոն
կղզի
եւ
առ
զնա
եւ
աւերեաց.
եւ
անտի
գնացեալ
'ի
Կրետէս,
առ
զնա
փութանակի,
նմանապէս
եւ
զՄարութօ
եւ
,
որ
են
կղզիք
ամրագոյնք,
առեալ
եւ
(ետ
)
քակել
զնոսա:
Իսկ
'ի
Ռոդոս
կղզի
տեսեալ
զպատկերն
պղնձի
մարդակերպ,
որ
մի
էր
յեւթն
հրաշիցն,
զոր
բազում
պարանօք
եւ
նգօք
շրջեցին.
եւ
գտաւ
չափ
երկայնութեան
նորա
հարիւր
եւ
հինգ
ոտն,
եւ
վառեալ
'ի
ներքոյ
հուր`
թուլացան
շամփուրքն
եւ
քակեցին
եւ
կապեցին
երեք
հազար
բեռն.
եւ
գնեաց
զնոսա
Հրեայ
մի
'ի
Հեմսայ :
Յայսմ
ժամանակի
եղեւ
սով
սաստիկ,
մինչեւ
կերան
եւ
ընդ
այլ
գարշելիս`
զմիմեանս:
Եւ
'ի
Գերմանիկէ,
որ
է
Մարաշ,
այր
մի
անուն
Եղիշէ`
բնակէր
յայրի
մի,
եւ
զկնի
սովոյն
ոչ
եթող
զանօրէնութիւնն,
այլ
գողանայր
մանկունս
եւ
ուտէր.
եւ
կարծէին
զնա
մինակեաց,
եւ
ինքն
մխիթարէր
զծնողսն
մանկանցն.
եւ
յետ
ուտելոյ
նորա
յիսուն
եւ
մէկ
մանկունս,
յայտնեցաւ
եւ
կախեցաւ:
Եւ
'ի
սոյն
ժամանակս
հողմ
ուժգին
հիւսիսային
եկեալ
փլոյց
բազում
եկեղեցիս
եւ
բրգունս
բազումս,
եւ
քակեաց
անտառս
բազումս :
Եւ
յաւուրս
Կոստանդեայ
որդւոյ
Հերակլեայ
երեւեցաւ
այր
մի
'ի
Կոստանդինուպօլիս
Մաքսիմոս
անուն,
որ
խօսեցաւ
հերձուածս
'ի
Քրիստոս`
երկուս
կամս
եւ
երկուս
ներգորցութիւնս,
եւ
ոչ
ընդունեցաւ,
բայց
'ի
Հռոմ
ոչ
արհամարհեցաւ
յորժամ
:
Իսկ
յայսմ
ժամանակիս
յաւուրս
Կոստոսի
թոռինն
Հերակլեայ,
'ի
Կոմանա
Հայոց
կոմս
մի
անուն
Թէոդորէ
խնդրեաց
'ի
պապէն
Հռոմայ,
որում
անուն
էր
Ագաթոն,
զի
վասն
այսորիկ
արասցէ
քննութիւն,
զի
շշնջեն
ասէ
ոմանք
վասն
երկու
կամաց
եւ
երկու
ներգործութեանց:
Եւ
Ագաթոն
արարեալ
ժողով
հաստատեաց
զհաւատն
Մաքսիմոսի
յետ
հարիւր
քսան
եւ
հինգ
ամի
ժողովոյն
Քաղկեդոնի,
զի
ասացին
թէ`
բնութեանն
յատուկ
կամք
պիտի
եւ
ներգործութիւն,
եւ
զայս
ոչ
զգացին
յիմարեալքն
այն,
թէ
եւ
անձն
այլ
պիտի
առանձինն
եւ
յատուկ`
որ
է
Ի
թուին
Ասորւոց
ՋԿԶ
(966)
եւ
Հայոցն
ՂԳ
(93),
եւ
յերեսուն
եւ
եւթն
ամի
Արաբկաց
բռնակալութեանն,
եւ
'ի
տասն
ամի
Կոստոսի
եւ
յինն
ամի
Ոթմանայ,
Մաւի
զօրապետն
կազմել
ետ
'ի
Տրապօլիս
յոյժ
բազմութիւն
նաւաց`
երթալ
'ի
Կոստանդինուպօլիս:
Եւ
էին
ընդ
վերակացուսն
երկու
զինուորք`
որդիք
հաւատացելոց,
(որք
)
հանին
զՖրանգ
ծառայսն
որ
կային
անդ,
եւ
սպանին
զամենայն
զզօրսն
եւ
այրեցին
զնաւսն
առ
հասարակ,
եւ
ինքեանք
ելեալք
'ի
մի
նաւոյն`
գնացին
'ի
:
Եւ
զայս
լուեալ
Մաւեայ
`
արար
այլ
պատրաստութիւնս
նաւաց,
եւ
կազմեաց
զօրս
եւ
ետ
'ի
ձեռն
Ապուլղուրի
(Ապու-էլ-Հավուար
)
երթեալ
'ի
Կոստանդինուպօլիս:
Եւ
զայս
լւեալ
Կոստոսի,
եկն
'ի
Փիւնիկէ,
որ
է
եւ
էր
ընդ
նմա
Թէոդոսիէ
եղբայր
իւր
բազմութեամբ
նաւաց
ընդ
ծով
եկեալ:
Եւ
յորժամ
գիտացին
Հագարացիքն,
առեալ
զնաւսն
ելին
ընդդէմ
նոցա.
եւ
յայնմ
գիշերի
որ
վաղիւն
լինելոց
էր
մարտն,
կոչեաց
Կոստոս
թագաւորն
երազահան,
եւ
ասէ.
«Տեսանէի
զիս
յերազի
'ի
Թեսաղոնիկէ»։
Եւ
ասէ
երազահանն.
«Լա'ւ
թէ
չէիր
ննջել,
ոչ
զքեզ
յայն
տեղին
տեսեալ.
զի
Թեսաղոնիկէ
յաղթութիւն
այլոց
»։
Եւ
արհամարհեաց
զբանս
նորա
թագաւորն,
եւ
եղեւ
պատերազմ
'ի
վերայ
ծովուն
սաստկագոյնս`
մինչեւ
փոշին
որպէս
'ի
ցամաքի
պղտորէր
զօդն,
եւ
յաղթեցաւ
Կոստոս
եւ
հազիւ
զերծաւ
սակաւուք,
եւ
թիւ
անկելոցն
զորս
գտին
յեզր
ծովուն`
քսան
երեք
հազար
արանց:
Եւ
կամեցան
գնալ
Հագարացիքն
'ի
Կոստանդինուպօլիս
եւ
եկն
Պտղոմէոս
հրամանաւ
թագաւորին
եւ
խոստացաւ
տալ
հարկս
եւ
ստեաց,
եւ
գնացին
Հագարացիքն
յերկիրն
Սաւրացւոց.
եւ
եկն
Պտղոմէոս
եւ
եբեր
հարկս
երեք
տարւոյ,
եւ
Գրիգոր
զորդին
իւր
պատանդ,
եւ
:
Եւ
Կոստոս
վասն
երկեղի
թագաւորելոյ`
սպան
զեղբայր
իւր
Թէոդոսիէ,
եւ
եղեւ
ատեցեալ
յամենեցունց,
եւ
գնաց
'ի
Հռոմ.
եւ
կոչէին
զնա
'ի
Հռոմայ
'ի
Կոստանդինուպօլ:
Եւ
ելեալ
'ի
Հռոմայ`
եկն
'ի
Սիռակուսա.
եւ
հաճեցաւ
ընդ
տեղին,
եւ
առաքեաց
կոչեաց
զորդիսն,
եւ
ոչ
ետուն
զօրքն,
այլ
արարին
զնոսա
Եւտուկարտոր`
զԿոստանդիոս,
զՏիբերիոս,
զՀերակլ,
եւ
նստան
'ի
Կոստանդինուպօլիս.
եւ
թագաւորն
ոչ
իշխեաց
ելանել
'ի
սիռակուսայ,
զի
լսէր
թէ
կոչեն
զնա
զօրքն
երկրորդ
Կային`
սպանող
եղբօրն:
Եւ
յայսմ
ժամանակի
սպանաւ
Ոթման
թագաւորն
Տաճկաց
յԱթրապ
քաղաքի
վասն
պիղծ
գործոց,
եւ
պատառեցաւ
իշխանութիւնն
յերկուս,
'ի
Բաբելոն
եւ
յԵգիպտոս:
Ալի`
փեսայ
Մահմետի
թագաւորեաց
'ի
Բաբելոն
եւ
յԱսորիս,
եւ
յԵգիպտոս
Մաւի
թագաւորեաց:
Եւ
փոխեալ
Մաւի
զթագաւորութիւնն
յԱթրապոյ
'ի
դամասկոս,
եւ
թագաւորեաց
ամս
քսան:
Եւ
զկնի
եւթն
ամի
խաղաղութեանն
գնաց
Մաւի
եւ
աւերեաց
զԳաղատիա
եւ
զԱսիա
եւ
զԲիւթանիա :
Եւ
'ի
սոյն
ժամանակս
սպան
Անդրէ
ստրատելատ
զԿոստոս
'ի
,
'ի
ժամ
բաղանեաց
լցեալ
զգլուխն
սապոնաւ,
եւ
'ի
փակել
աչացն`
եհար
դանակաւ
եւ
մեռաւ,
եւ
թագաւորեցուցին
զպատրիկ
մի
Հայ
ազգաւ,
Մէժէժ
անուն,
եւ
էր
բարեպաշտօն:
Իսկ
որդին
Կոստոսայ
Կոստանդին
զօր
ժողովեալ`
սպան
զՄէժէժ
եւ
ինքն
թագաւորեաց
ընդ
եղբարս
իւր :
Եւ'ի
սկիզբն
թագաւորութեան
նոցա
գերեցան
յԱփրիկէ
'ի
Տաճկաց
ութսուն
հազար
անձինք,
եւ
դարձեալ
եկին
Տաճիկքն
'ի
եւ
կոտորեցան
'ի
Յունաց
երեսուն
հազար
անձինք,
եւ
այս
էր
առաջին
պարտութիւն
նոցա :
Յայսմ
ամի
այր
մի
'ի
Բալբարքոյ
Կալանիկէ
անուն,
Ասորի
ազգաւ ,
առաջին
իմացաւ
,
եւ
այրեաց
զնաւսն
'ի
վերայ
ծովուն`
լցեալ
զօրօք
Տաճկաց:
Եւ
յայսմ
ժամանակի
երեւեցաւ
ծիածանդ
զբովանդակ
գիշեր
մի
լի
երկնիւք`
բոլորեալ
եւ
պարագրեալ
զգունդն
երկնից,
եւ
զարհուրեցաւ
ամենայն
աշխարհ :
Ի
յինն
ամի
Կոստանդիայ
ելին
'ի
Յունաց
զօրք
եւ
բնակեցան
'ի
լեառն
Լիբանանու
եւ
կոչեցան
ապստամբք,
եւ
Ասորիք
կոչեցին
զնոսա
Ճուռճանք.
եւ
առին
'ի
Լիբանանու
լեռնէն`
մինչեւ
'ի
սեաւ
լեառնն.
եւ
թուի
թէ`
այսու
պատճառաւ
կոչին
Վրացիք
,
զի
ապստամբեցին
'ի
Հայոց
ծառայութենէ
եւ
'ի
հաւատակցութենէ:
Եւ
ելին
Տաճիկք
եւ
ջնջեցին
զապստամբսն :
Եւ
յայսմ
ամի
Յովհաննէս
որդին
Մէժեժայ
հալածեաց
զԿոստանդին
զեւթն
ամիս
վասն
սպանութեան
հօրն,
եւ
ապա
սպանաւ
եւ
ինքն:
Եւ
հպարտացաւ
Կոստանդին
յաղթութեամբն,
եւ
արհամարհեաց
զերկոսին
զեղբարսն
եւ
ընկէց
'ի
թագաւորութենէ.
եւ
իշխանն
Լեւոն
ասաց
ցնա.
«Ոչ
տամ
քեզ
միայն
թագաւորել»։
Եւ
նա
կաշառօք
կուրացոյց
զզօրսն
եւ
կտրել
ետ
զլեզուն
եւ
զձեռն
եւ
զոտն
Լեւոնի:
Եւ
եղեւ
նմա
որդի
եւ
կոչեաց
Յուստիանէ :
Եւ
զկնի
Մաւեայ
թագաւորեաց
Տաճկաց
Եզիտ
որդի
նորա`
ամս
երեք
եւ
ամիսս
վեց,
եւ
մեռաւ:
Եւ
ապստամբեաց
Մուխթար
'ի
Բաբիլոն,
այր
կեղծաւոր
եւ
սուտ
որ
ասէր
զինքն
տեսող
եւ
մարգարէ.
եւ
'ի
յԱթրաբ
թագաւորեաց
:
Եւ
'ի
Դամասկոս
զորդին
Եզիտայ
խորհեցան
դնել
թագաւոր.
եւ
եղեն
պատերազմունք,
եւ
այր
մի
ծեր
անկեալ
'ի
մէջ
նոցա
աղաչէր
խաղաղանալ.
եւ
ետ
նոցա
խրատ`
'ի
յերեք
նետ
գրել
երեք
մարդոյ
անուն,
եւ
իցէ
յերիցն
մի`
ինքն,
եւ
ձգել
զնետսն
'ի
գետինն
(եւ
)
տացեն
առնուլ
զնոցանէ
զմինն
տղայի
մի,
եւ
որոյ
նետն
առցի`
այն
թագաւորէ:
Եւ
ել
վիճակն
ինքեան`
եւ
թագաւորեաց,
որ
եւ
յետ
ամի
միոյ
մեռաւ:
Եւ
դարձեալ
բաժանեցան,
բայց
թագաւորեաց
Աբդլմլըք
որդին
Մրուանայ:
Եւ
յայսմ
ամի
մեռաւ
Կոստանդին
եւ
թագաւորեաց
Յուստիանոս
որդի
նոցա:
Իսկ
Աբդլմլըքն
նեղեալ
յապստամբացն`
արար
սէր
ընդ
Յուստիանոս
ամս
տասն,
եւ
խոստացաւ
նմա
տալ
յամենայն
ամի
հազար
դահեկան
եւ
ձի
մի
եւ
ծառայ
մի,
եւ
Կիպրոս
տացէ
հարկ
Տաճկաց
եւ
Յունաց:
Եւ
Հայք
ձեռն
ետուն
'ի
Յոյնս:
Եւ
զի
երկրորդ
անգամ
բնակեցան
'ի
Լիբանան
երկոտասան
հազար
ապստամբք,
հանին
զնոսա
Հռոմայեցիք
եւ
տարան
'ի
:
Ի
սոյն
ժամանակս
էր
սուրբ
վարդապետն
Յակոբ
ուռհայեցին
'ի
գաւառէն
Անտիոքայ,
որ
ուսաւ
լեզու
եւ
գիր
յունարէն
եւ
եբրայեցերէն,
որ
գնաց
եւ
եմուտ
պատճառաւ
ընդ
հրէութեամբն ,
եւ
թարգմանեաց
զծածուկսն
Հրէիցն
յասորի
լեզու:
Եւ
արար
մեկնութիւնս
բազում
գրոց,
եւ
եղեւ
եպիսկոպոս
Ուռհայոյ,
եւ
կատարեաց
զկեանս
իւր
յերկիրն
Քեսնոյ,
'ի
վանսն
որ
կոչի
սուրբ
Յակոբայ :
Իսկ
Աբդլայն
հնազանդեաց
զապստամբսն:
Եւ
'ի
ժամանակին
յայնմիկ
գերեաց
Յուստիանոս
զԿիպրոս.
եւ
եղեւ
շնորհ
ընդ
միմեանս
Պարսից
(Արաբաց
)
եւ
Հոռոմաց:
Եւ
առաքեաց
զՄահմէտ
Աբդլայն`
զամիրայն
Ջզիրոյ
Հռոմայեցւոց
'ի
Կեսարիա:
Եւ
Հոռոմք
'ի
վարձու
առեալ
զՍկլաւսն,
եկին
պատերազմել
ընդ
Մահմէտ ,
եւ
կոտորեցան
Հռոմայեցիք,
եւ
մնացեալ
Սկլաւքն
եղեն
ընդ
Տաճկաց`
եւթն
հազար
անձինք,
եւ
եդին
զնոսա
Տաճիկքն
յԱնտաք
եւ
'ի
տուեալ
նոցա
կանայք
եւ
ապրանք :
Ի
ՌԶ
(1006)
թուին
Ասորւոց
եւ
'ի
ՃԼԳ
(133)
թուին
Հայոց
եկին
Հռոմայեցիքն
յերկիրն
Անտաքայ
պատերազմել
ընդ
Տաճկաց,
եւ
կորեան
'ի
նոցանէ
բազումք,
եւ
մնացեալքն
'ի
նոցանէ
փախեան.
բայց
եւ
յերկոցունց
կողմանցն
անկան
բազումք
զառաջինն,
եւ
ապա
յաղթեցան
Հռոմայեցիք.
եւ
թիւ
սպանելոցն
յերկոցուն
կողմանցն
գտաւ
քառասուն
բիւր,
յերեքն
Ապրիլ
ամսոյ,
եւ
տեղի
պատերազմին
Պուշիրիքն,
ուր
մինչեւ
ցայսօր
երեւին
ոսկերքն
'ի
հերկել
անդաստանացն :
Ի
յեւթանասուն
եւ
հինգ
ամին
իւրեանց
Տաճկունք
բարձին
զպատկերս
'ի
դրամէ
եւ
'ի
դահեկանէ,
եւ
շինեցին
միայն
գրով
առանց
պատկերի
դահեկանս
եւ
դրամս
եւ
փող`
վասն
նախատանաց
պատկերապաշտութեան:
Ի
սոյն
ժամանակս
Յուստիանոս
խստացեալ
սպան
զբազումս
յիշխանացն
եւ
'ի
զօրացն,
եւ
զչարեալ
կալան
զնա
եւ
կտրեցին
զքիթն
եւ
եդին
'ի
բանտի,
եւ
թագաւորեցուցին
զոմն
Լեւոն
:
Իսկ
Եփիմրոս
(Աբսիմարոս
)
զօրապետն
որ
էր
'ի
Կիլիկիա,
եկն
եւ
եհան
զԼեւոն
եւ
ինքն
թագաւորեաց.
եւ
սա
հնազանդեցոյց
զՍկլաւսն.
եւ
սա
ելեալ
'ի
վերայ
Տաճկաց
յերկիրն
Սամիսոն,
եւ
սպան
'ի
նոցանէ
հինգ
հազար
այր,
եւ
առեալ
աւար
եւ
գերի`
դարձաւ :
Իսկ
կացոյց
երկու
զօրապետ,
զՄահմէտ
եւ
զՀաջոջ,
որք
անողորմաբար
կային
եւ
վարէին
զիշխանութիւնն:
Այս
Մահմէտ
նենգիւ
ժողովեաց
զարքայազունսն
Հայոց
'ի
Նախջաւան,
եւ
ջանաց
դարձուցանել
'ի
կրօնս
իւր.
եւ
յոչ
հաւանելն
նոցա,
ածեալ
'ի
մեց
եկեղեցին`
հրով
այրեաց
:
Յայսմ
ժամանակի
գովեցաւ
իմաստութեամբ
եւ
աստուածպաշտութեամբ
այր
մի
'ի
յՈւռհա`
Աթանաս
անուն,
որդի
Կումայի,
եւ
տարան
զնա
առ
Աբդլա
եւ
մեծարեաց
զնա,
եւ
եդ
'ի
տան
թագաւորութեան
իւրոյ
մատակարար
եւ
վերակացու
տան
եւ
ամենայն
ընչից
իւրոց.
եւ
տայր
նմա
յամենայն
ամի
վաթսուն
հազար
դահեկան,
եւ
թիւ
զօրացն
տային
նմա
ամեն
մին`
դահեկան
մի
'ի
տարին:
Եւ
սա
արար
բազում
դիւրութիւնս
քրիստոնէից
ուղղափառաց:
Եւ
սա
շինեաց
յՈւռհա
երկուս
եկեղեցիս,
զմինն
յանուն
Աստուածածնին
եւ
միւս
եւս
յանուն
սուրբ
Թէոդորոսին,
բերեալ
զնշխարս
նորա
յԵւխայիտոյ`
որ
է
եւ
եդ
անդ:
Եւ
'ի
մէջ
երկու
եկեղեցւոյն
շինեաց
գետնափոր
տեղի
Դաստառակին,
եւ
գնեաց
զսուրբ
Դաստառակն
'ի
Տաճկաց
'ի
յիսուն
հազար
դահեկան,
զի
ընդ
իշխանութեամբ
նոցա
էր
յայնժամ,
եւ
եդ
զայն
անդ
'ի
ծածուկ.
եւ
իջանէին
սանդղօք
եւ
'ի
տօնին
հանէին
'ի
տեսիլ
ժողովրդոցն,
մինչեւ
'ի
ժամանակս
Յովհաննէս
պատրիարքին,
եւ
նա
ամփոփեաց
եւս
խորագոյնս,
եդեալ
'ի
մէջ
վիմաց,
եւ
ոչ
ուրեք
գտանի.
որ
եւ
գրեաց
իսկ
ճշմարտապէս
որ
ամփոփեացն
թէ`
«Ես
պահեցի
առանց
գտանելոյ
վասն
երկեղի
անօրինացն .
»
եւ
թէ`
ո՞ր
է
զոր
Հռոմայեցիք
ունին,
ոչ
գիտեմք:
Եւ
յայսմ
ժամանակի
թագաւորեաց
Աբդլմլքին
որդին
Մասլամա
յերկրին
կընշրոյ,
որ
է
Հալպ:
Ի
տասն
եւ
ինն
ամին
իւրոյ
Աբդլմլք
առաքեաց
'ի
վերայ
Մանուեստիոյ
եւ
առ
զնոսա:
Եւ
'ի
սոյն
ամի
ել
Յուստիանոս
'ի
բանտէն
զկնի
տասն
ամի
արգելմանն,
եւ
գնաց
առ
Խաքան
թագաւորն
Խազրաց.
եւ
խնդութեամբ
ընկալաւ
զնա,
եւ
ետ
զդուստր
իւր
նմա
'ի
կնութիւն .
եւ
ձեռն
ետ
'ի
Բուլղարսն,
եւ
եկն
'ի
Կոստանդինուպօլիս
եւ
Եփիմրոս
(Աբիմարոս
)
փախեաւ,
եւ
զԼեւոն
սպան
եւ
զբազումս
կոտորեաց
յարքունեաց
եւ
զայլսն
աքսորեաց,
եւ
արար
զարքունիսն
դատարկս.
եւ
գտեալ
վեց
հազար
Տաճիկ
գերի`
ազատեաց
գնալ
խաղաղութեամբ:
Եւ
բազում
զօրս
առաքեաց
'ի
խնդիր
կնոջն
եւ
խեղդեցան
յալիս
ծովուն.
եւ
լուեալ
Խաքան
տրտմեցաւ
եւ
առաքեաց
մեղադրեաց
նմա
եւ
ասէ.
«Անմիտ,
ընդէ՞ր
բազմութիւն
զօրաց
առաքեալ
'ի
խնդիր
կնոջ
քո.
կարծէիր
թէ
արգելո՞ւլ
կամիմ.
արդ
առաքեա
սակաւ
եւ
առ
զնա»։
Եւ
լուեալ
ուրախացաւ,
եւ
առաքեաց
եբեր
զկինն
իւր
եւ
զորդին
:
ի
թուին
Ասորւոց
ՌԺԵ
(1015)
եւ
Հայոց
ՃԾԲ
(152)
եւ
շինեաց
Մսլիմն
զՄանուեստիա
ընդարձակս`
բարձր
եւ
ամուր
պարսպով ,
եւ
կացոյց
'ի
նմա
զօրս`
կալ
ընդդէմ
Հռոմայեցւոցն:
Եւ
'ի
սոյն
ամի
մեռաւ
Աբդլմլիքն
եւ
թագաւորեաց
Վլիթ
ամս
ինն
եւ
ամիսս
հինգ:
Յայսմ
ժամանակի
հալածեաց
Յուստիանոս
զազգս
Հայոց
յիշխանութենէն
իւր
'ի
ձեռն
Փիլիպիկոսի,
եւ
խնդութեամբ
ընկալան
զնոսա
Տաճիկք
'ի
Մելտինի
եւ
'ի
միջագետս:
Եւ
եղեւ
մեծ
ամրութիւն
ուղղափառաց
Ասորւոց`
կալով
ընդդէմ
երկաբնակացն,
եւ
շինեցան
վանորայք
եւ
անապատք
եւ
գիւղօրէք
Հայաստանեայց,
եւ
կան
մինչեւ
ցայսօր :
Իսկ
անօրէնն
Մահմէտ
յարոյց
սաստիկ
հալածանս
հաւատացեալ
Արաբկացն,
եւ
ըմբըռնեաց
զգլխաւորն
նոցա
եւ
չարչարեաց
ազգի
ազգի
հարուածօք
վասն
հաւատոյ
եւ
սպան
զնա,
եւ
ձգեցաւ
մարմին
նորա
զաւուրս
երեսուն,
եւ
ոչ
հոտեցաւ
եւ
ոչ
մերձեցաւ
թռչուն
եւ
ոչ
գաղան,
եւ
յամօթ
եղեւ
Մահմէտ :
Եւ
հաստատեցան
քրիստոնեայքն
'ի
մեռանելն
նահատակութեամբ
վասն
անուանն
Քրիստոսի`
բազմութիւն
յոյժ.
եւ
նա
անխնայ
կոտորէր :
Ի
սոյն
ժամանակս
գնաց
Մսլիմ
յերկիրն
Կապադովկացւոց
եւ
սպանին
'ի
Հռոմայեցւոց
քառասուն
հազար
անձինս
'ի
զօրացն
Յուստիանեայ.
եւ
առին
զՏօնա
(Տիանա
)
քաղաք
եւ
ա'ռ
Մսլիմ
զՏարադա,
եւ
եկեալ
'ի
Կիլիկիա
ա'ռ
զՃռճոմ
եւ
զՊաւտանդաե,
եւ
այլ
բազում
քաղաքս.
եւ
զօրն
Տաճկաց
կայր
'ի
Տարանդա
յայնմ
հետէ:
Իսկ
Փիլիպիկոս
սպանեալ
զՅուստիանոս
եւ
զՏիբերիոս
որդի
նորա,
եւ
թագաւորեաց
ինքն:
Եւ
'ի
սոյն
աւուրս
ել
հրաման
'ի
Վլթայ`
զքրիստոնեայս
ածել
յեկեղեցի
եւ
սպանանել`
եթէ
ոչ
ուրանան
'ի
հաւատոց.
եւ
անթիւ
կոտորեցան
'ի
հրամանէ
նորա
'ի
Քրիստոս
հաւատացեալ:
Եւ
Փիլիկտոս
(Փիլիպիկոս
)
թագաւոր
վարժեալ
էր
գրովք
սրբովք,
այլ
եւ
արտաքնոցն
եւս.
սա
ջանաց
եւ
արհամարհեաց
զվեցերորդ
ժողովն
զաղանդն
Մաքսիմոսի,
եւ
ոչ
կամեցան
խմորեալքն
յաղանդն:
Ի
սոյն
ժամանակս
ա'ռ
Մսլիմ
զԱմասիա,
եւ
առին
զԱնտիոք
Պիսիդեայ.
եւ
յետ
երկու
ամին
թագաւորելոյ
Փիլիկտոսի,
հանին
զաչս
նորա
եւ
աքսորեցին.
եւ
թագաւորեաց
Անաստաս
ամս
երկու:
Եւ
'ի
սոյն
ամի
ա'ռ
Մսլիմ
զերկիրն
Գաղատացւոց
եւ
զբերդսն
որ
'ի
նմա:
Եւ
առաքեաց
Անաստաս
զօր
'ի
կողմն
արեւմտից
որ
եւ
ամփոխեալք
սպանին
զօրագլուխն
իւրեանց.
եւ
թագաւորեցուցին
զԹէոդոսիէ,
եւ
փախեաւ
Անաստաս
'ի
Նիկիա :
Եւ
Մսլիմ
գնաց
յերկիրն
Թուրքաց
եւ
դարձաւ
բազում
աւարաւ.
եւ
գնաց
'ի
վերայ
Ասիոյ
եւ
ա'ռ
զԲրաքմիա
(Պերգամոն
)
եւ
զՍարդիա
եւ
գերեաց:
Եւ
հպարտացեալ
Մսլիմ
եւ
ժողովեալ
երկու
հարիւր
հազար
հեծեալս
եւ
հինգ
հազար
նաւ
լի
սպառազինօք,
եւ
առ
ընդ
իւր
այլ
եւս
երկոտասան
հազար
զօր
'ի
Բուլղարաց,
եւ
վեց
հազար
ուղտ
եւ
վեց
հազար
էշ
բարձեալ
կերակրօք
եւ
պատրաստութիւն
բազում
ամաց.
եւ
եդ
զօրագլուխ
զՈմար
եւ
երդուաւ
քակել
զԿոստանդինուպօլիս.
եւ
կային
ընդ
նմա
երեսուն
հազար.
եւ
եղեն
երկու
բանակ,
մինն
ընդ
ծով
եւ
միւսն
ընդ
ցամաք:
եւ
Լեւոն
զօրագլուխն
եկն
առ
Մսլիմ
եւ
եդ
ընդ
նա
ուխտ
Մսլիմ,
որ
թէ
առնու
զքաղաքն,
զնա
դիցէ
թագաւոր.
եւ
եմուտ
(Լեւոն)
'ի
Կոստանդինուպօլիս:
Եւ
Տաճկունք
ընդ
ո'ր
գաւառ
եւ
ընդ
քաղաք
անցանէին,
տային
բան
խաղաղութեան:
Եւ
ինքն
Սուլիման
թագաւորն
եկն
զկն
նոցա
երկոտասան
հազարաւ,
եւ
նստաւ
'ի
Նիկիա,
եւ
սղարեաց
զնա:
Իսկ
թագաւորն
Թէոդոսիոս
իմացաւ
զսուտն
Լեւոնի,
եւ
կալաւ
զընտանիս
նորա
եւ
արկ
'ի
յարգելս.
եւ
Լեւոն
փախեաւ
եւ
եկն
առ
Սուլիման,
եւ
ա'ռ
վեց
հազար
հեծել`
իջաւ
'ի
վերայ
եւ
ասաց
ընդ
քաղաքն
գաղտ
երդմամբ
թէ`
«Նենգութեամբ
շրջիմ
ընդ
սոցա»։
Եւ
նոքա
գնացին
բերին
զընտանիսն
եւ
ետուն
ցնա.
եւ
սկսան
գնալ
'ի
Կոստանդինուպօլիս
երկոքեան
կողմանքն.
եւ
'ի
յառաջանալն
նոցա`
ելին
զօրք
քաղաքին
ընդառաջ
Լեւոնի
եւ
հնազանդեցան
նմա,
եւ
տուին
'ի
ձեռս
նորա
զորդին
Թէոդոսի
եւ
քարոզեցին
թագաւոր,
եւ
դարձան
'ի
քաղաքն:
Եւ
լուաւ
Թէոդոս
եւ
գերծեաց
զգլուխն
եւ
եղեւ
եկեղեցական :
Եւ
Լեւոն
թագաւորեաց,
եւ
լուեալ
Սուլիման
խնդաց`
կարծելով
թէ
տայ
զքա»աքն
պ'ի
ձեռս
նորա.
եւ
նա
սկսաւ
խաբել
զնա
բանիւք,
եւ
ամրութիւն
առնէր
քաղաքին.
եւ
գիտաց
Մսլիմ
թէ
խաբէ
զնա,
էանց
'ի
միւս
կողմն
եւ
զօրքն
երթային
առաջին,
եւ
ինքն
չորս
հազարօք
զկնի,
եւ
ելին
'ի
վերայ
նորա
Բուլղարք
վարձաւորք
եւ
կոտորեցին
զչորս
հազարսն,
եւ
զերծաւ
Մսլիմ,
եւ
էանց
'ի
միւս
բանակն.
եւ
բախեցին
զօրքն
Տաճկաց
յարեւմտից
կողմն
քաղաքին
հանդէպ
Ոսկի
Դրանն.
եւ
կային
'ի
ծովու
կողմանէն
երեսուն
հազար
պահէին
'ի
Բուլղարաց
կողմանէ,
եւ
պատերազմէին
'ի
ծովէ
եւ
'ի
ցամաքէ
ընդ
քաղաքին.
եւ
ելեալ
Բուլղարք
յոլովս
կոտորեցին
'ի
Տաճկաց:
Եւ
երկեան
Տաճիկքն
զի
եհաս
ձմեռնն,
եւ
էառ
զնոսա
տարակոյս
ահի
'ի
ծովէն
եւ
'ի
Բուլղարացն
եւ
'ի
քաղաքէն:
եւ
եղեւ
սով
'ի
Տաճիկքն
որ
ուտէին
զաղբ
եւ
ըմպէին
զմէզ
իւրեանց:
Եւ
մինչ
յայս
նեղութիւնս
կային,
մեռաւ
Սուլիման
թագաւորն
Տաճկաց,
եւ
առ
զթագաւորութիւնն
Ոմար,
եւ
առաքեաց
առ
Մսլիմն
թողուլ
զքաղաքն
եւ
երթալ.
եւ
դարձաւ
սակաւուք
եւ
այլքն
ջնջեցան
սովով:
Եւ
յայնմ
հետէ
սկսաւ
ենղել
զքրիստոնեայսն
վասն
քինու`
թէ
զօրք
նորա
անցան
(ջնջեցան)
'ի
պատճառս
նոցա,
եւ
ջանայր
դարձուցանել
'ի
կրօնս
իւր :
Եւ
յայսմ
ժամանակի
այր
մի
Սեւերոս
անուն,
Ասորի
ազգաւ,
սկսաւ
ասել
ընդ
Հրեայսն`
թէ
«Ես
եմ
Քրիստոսն.
ժողովեցէք
ինչս,
որպէս
զի
պատրաստեմ
զօրս
եւ
երթամք
թագաւորեմք
յԵրուսաղէմ»։
Եւ
հաւատացին
'ի
նա,
եւ
ժողովցին
գանձս
բազումս.
եւ
իմացեալ
Ոմարայ`
կոչեաց
զնա
եւ
ա'ռ
զժողովեալ
գանձն
եւ
եթող
զնա:
Եւ
այս
Ոմարս
եդ
օրէնս
չառնուլ
զքրիստոնէին
վկայութիւնն,
եւ
ոչ
հեծնուլ
քրիստոնէին
'ի
թամբօք
գրաստ.
եւ
թէ
սհանանէ
Տաճիկն
զքրիստոնեայն,
ոչ
մեռանի
վասն
նորա,
այլ
տայ
զարեան
գինքն
հազար
դրամ:
Եւ
աղատ
արար
զեկեղեցականսն
'ի
հարկէ,
որ
ոչ
տան
յամենայն
ստացուածոց
իւրեանց
'ի
յարքունիս:
Եւ
սա
եդ
օրէնս
ոչ
ըմպել
գինի
Տաճկի :
Եւ
մեռեալ
սորա`
թագաւորեաց
Իզիտ
ամս
չորս:
Ի
վերայ
սորա
ապստամբեաց
այր
մի
'ի
Հեր,
որ
ասէին
եւ
նմա
Իզիտ,
եւ
յոլովք
եղեն
ընդ
նմա,
եւ
առաքեաց
Իզիտ
թագաւորն
եւ
սպանին
զնա :
Ի
սոյն
ժամանակս
բազում
աշխարհ
անմարդ
եղեւ
'ի
սովոյ`
'ի
գալ
մարախոյ:
Այս
Իզիտ
առաքեաց
ընդ
ամենայն
երկիր
ջնջել
զպատկերս
յեկեղեցեաց,
'ի
հանդերձից,
'ի
գրոց
եւ
յամենայն
իրաց :
Սոյնպէս
եւ
Լեւոն
ջնջեաց
յեկեղեցեացն
Հռոմացւոց.
եւ
եղեւ
տրտունջ
զնմանէ,
եւ
յարոյց
հալածանս
'ի
վերայ
ամենայն
ազգ
մարդոյ
որք
ոչ
դաւանեն
զնորայն,
եւ
բազում
Հրեայք
մկրտեցան
եւ
եղեն
քրիստոնեայք
եւ
այլքն
փախեան:
Եւ
մեռաւ
Իզիտ
եւ
թագաւորեաց
Հէշմ
ամս
ինն
եւ
տասն.
եւ
էր
նեղիչ
եւ
հարկապահանջ:
Եւ
սա
եհան
յԵփրատ
գետոյ
ջուր
'ի
վեր
քան
զԿալանիկէ`
ոռոգանել
զդաշտս:
Եւ
սա
գնացեալ
'ի
Նիուկեսարն,
եւ
ա'ռ
զնա.
եւ
առին
'ի
նոյն
ամի
զանառիկ
բերդն
յերկիրն
Կիլիկիոյ,
որ
կոչի
Շիզէ
(Շիկուին՞
):
Յայսմ
ժամանակի
էր
Աթանաս
պատրիարքն
Անտիոքայ
Ասորւոց
եւ
Յովհաննէս
հայրապետն
.
եւ
կողմանքն
Վասպուրականի
եւ
Սասնոյ
եւ
Աղուանք
եւ
Սիւնիք
եւ
Յակոբիկ
Ասորիք
էին
'ի
մի
դաւանութիւն
առաքելական
հիմամբ:
Եւ
վասն
այնորիկ
երթային
Ասորիք
առ
կաթողիկոսն
Հայոց
եւ
ասէին.
«Մեք
'ի
սուրբ
Գրիգորի
դաւանութեանն
եմք .
»
եւ
առնուին
ձեռնադրութիւն.
եւ
չկայր
հակառակութիւն
'ի
նոսա:
Եւ
յայնմ
ժամանակի
երէց
մի
Բարշապուհ
անուն
եւ
սարկաւագ
մի
Գաբրիէլ
անուն
'ի
մուփարկնայ,
եղեն
բանսարկուք
'ի
մէջ
Հայոց
եւ
Ասորւոց,
գնային
եւ
ասէին
ընդ
կաթողիկոսն
Հայոց,
թէ
«Յակոբիկքն
զմարմինն
Քրիստոսի
ապականացու
ասեն .
»
եւ
գային
առ
Աթանաս
եւ
ասէին,
թէ
«Հայք
Յուլիանոսք
են»։
Եւ
գրեցին
առ
իրարս
երկու
պատրիքքն
Հայոց
եւ
Ասորւոց`
մեղադրութիւնս:
եւ
ապա
խնդրեցին
դաւանութիւնս
'ի
միմեանց.
եւ
գրեցին
դաւանութիւն
եւ
տեսին`
զի
մի
էին
երկուցն,
բայց
յոմանս
մնացեալ
էր
պղտորմումն
Եզրայ:
Իսկ
Յովհաննէս
պատրիարքն
Հայոց,
այր
սուրբ
եւ
բքանչելագործ
եւ
յոյժ
վարդ
աստուածային
գրոց,
այլ
եւ
արտաքնոցն:
Սա
խնդրեաց
(առնել
)
ժողով
աշխարհախումբ
հանդիսիւ
'ի
գղաքաղաքն
Մանծկերտ`
յրկուց
կողմանց`
Հայոց
եւ
Ասորւոց.
եւ
արարին
քննութիւն
ուղղափառութեամբ,
եւ
բանսարկուքն`
երէցն
եւ
սարկաւագն
.
եւ
չկայր
ինչ
մէջ
ընդ
Հայք
եւ
ընդ
Ասորիք,
բայց
միայն
արարողութիւնս`
որ
չարարին
ոչինչ
փոյթ:
Բայց
ոմանք
յԱսորւոց
ասացին,
թէ
'ի
Գործս
առաքելոցն
գրեալ
է
թէ`
«Աստուած
յարոյց
զՅիսուս
'ի
մեռելոց,
եւ
այսուհետեւ
ոչ
դառնայ
»։
Եւ
տրտմեցաւ
հայրապետն
Հայոց,
եւ
ասաց
թէ`
«Այդ
այնպիսի
է,
որ
թէ
նախ
ապականացու
էր»։
Եւ
խնդրեաց
զօրինակն
Հայոց,
եւ
գտաւ
ճշմարիտն`
որպէս
եւ
էրն,
եւ
բերալ
զԱսորւոցն`
նոյնպէս
գտին.
եւ
այն
որ
ասէին
թէ`
«Այսուհետեւ
ոչ
դառնայ
յապականութիւն ,
»
չգտաւ
ուրեք
գրեալ.
եւ
ամաչեաց
տգիտութիւն
նոցա,
եւ
ուրախ
եղեն.
եւ
զթիւրութիւնն
Եզրայ
որ
'ի
սակաւս
մնացեալ
էր,
ուղղեցին:
եւ
զԲարշապուհ
եւ
զԳաբրիէլ
նզովեցին.
եւ
եդին
դաշն
սիրոյ
եւ
խաղաղութեան
չառնուլ
չարախօսութիւն
'ի
միմեանց
Հայք
եւ
Ասորիք:
Եւ
եղեւ
այս
'ի
թուին
Հայոց
ՃԿԴ
,
եւ
յԱսորւոցն
'ի
:
Յայսմ
ամն
ապստամբեաց
Եգիպտոս
'ի
Տաճկաց,
եւ
գնաց
Տաճիկն
եւ
սպառեաց
զնոսա,
զի
որք
զերծանն
'ի
կոտորածէն,
'ի
նաւ
մտեալ
փախեան:
եւ
'ի
գալ
ամին
ել
Թուրքն
յերկիրն
Տաճկաց
եւ
առին
քաղաքս
բազումս:
եւ
այս
է
սկիզբն
ելանելոյ
:
Եւ
գնաց
ընդդէմ
նոցա
Մսլիմ,
եւ
յերկուց
կողմանցն
անկան
հազարք
եւ
բիւրք:
Եւ
ապա
արարին
սէր
քաղաքաւն
զոր
առեալ
էին
.
զի
թողին
զայն
նոցա
եւ
ինքեանք
դարձան :
Եւ
'ի
սոյն
ամի
եղեւ
անձրեւ
սաստիկ,
որ
թուէր
բանալ
սահանաց
երկնից.
եւ
վերստին
փլոյց
զպարիսպն
Ռւռհայոյ
եւ
տարաւ
զքաղաքն:
եւ
'ի
գալ
ամին
գնացին
Տաճիկքն
յերկիրն
Հռոմայեցւոց
եւ
առին
քաղաք
եւ
զՆիկիա
եւ
Քակեցին
զնա.
եւ
ել
հրաման
'ի
Հէշմայ
սպանանել
զամենայն
գերեալսն.
եւ
եղեն
քննութիւն
յՈւռհա
վասն
սպանելոցն
թէ
վկա՞յք
են`
թէ
ոչ,
եւ
ոչ
յայտնեցաւ
ճշմարիտն :
Լեւոն
թագաւորն
Հոռոմաց
ա'ռ
զդուստրն
Խաքանայ
Խազրաց
թագաւորին`
կինորդւոյ
իւրոյ
Կոստանդինոսի
(Ե
),
մկրտեալ
զնա
նախ,
եւ
ետ
զթագաւորութիւնն
որդւոյ
իւրոյ:
Եւ
մեռաւ
Լեւոն
թագաւորեալ
ամս
քսան
եւ
չորս:
Եւ
փեսայ
թագաւորին
ապստամբեալ
եմուտ
'ի
Կոստանդինուպօլիս.
եւ
Կոստանդին
փախեաւ
յԱնտոլիկոն
(յԱնատոլիան՞
),
եւ
խոստացան
օգնել
նմա,
եւ
եկն
յԱմուրին
քաղաքն
:
Եւ
լուաւ
Արտաւազ,
զօր
ժողովեալ
եւ
'ի
վերայ
Կոստանդինոսի
գնաց,
եւ
եհար
եւ
փախոյց
զնա,
եւ
մնացեալքն
եկին
առ
Արտաւազ.
եւ
թագաւորեաց
Արտաւազ :
Իսկ
Հէշմ
զկնի
իննեւտասն
ամի
թագաւորութեանն
իւրոյ
մեռաւ:
Եւ
թագաւորեաց
Վլիթ,
եւ
արար
չար
տանն
Հէշմայ.
եւ
արար
զօրապետ
իւր`
զԱբաս,
եւ
էարկ
զնա
յոսկի
եւ
'ի
գանձ
թագաւորութեանն
Տաճկաց
իբրեւ
'ի
ծով.
որ
եւ
զամենայնն
բաշխեալ
զօրացն`
ա'ռ
զթագաւորութիւնն.
բայց
ոչ
ընդունէին
զնա
յոլովք,
զի
հարճորդի
,
եւ
Վլիթ
չարագործ
եւ
գինարբ
էր
եւ
ոչ
զնա
ընդունէին:
Եւ
թագաւորեցուցին
զԻզիտ
եղբայր
(հօր
եղբօրորդի
)
սոցա
'ի
Դամասկոս.
եւ
նա
առաքեաց
կտրեաց
զգլուխ
,
եւ
ցցեալ
''ի
ցից
զգլուխ
եղբօրն,
տկով
գինի
շրջեցուցանէին
ընդ
քաղաքն:
Եւ
յետ
այնորիկ
յարեան
'ի
վերայ
միմեանց
ամիրայքն
ամենայն
խնդրելով
իւրեանց
թագաւորութիւն,
եւ
կոտորէին
զմիմեանս.
զերկիրն
Պարսից
Վասիդն
էառ,
եւ
Մրուան
զՀայս,
եւ
զԽորասան
Սարիգ.
եւ
զԱփրիկէ
Աբդլէհ
(Ապու-Նուտիլ
).
եւ
Իզիտն
զկնի
հինգ
ամսոյ
մեռաւ.
եւ
առ
զտեղին
Բրէհիմ
(Իպրահիմ
),
այլ
բարեբարոյ
եւ
ողորմասիրտ:
Եւ
սա
զկնի
սակաւուց
մեռաւ:
Եւ
ելեալ
Մրուան
'ի
Հայոց`
Հանդիպեցաւ
եղբօրն
Սուլիմանայ
'ի
վերայ
Եփրատայ,
եւ
'ի
մէջ
նոցա
սպանան
երկոտասան
հազար
այր.
եւ
փախեաւ
Սուլիման
յՌուծափ,
եւ
Մրուան
եկն
'ի
Դամասկոս
եւ
թագաւորեաց.
եւ
առեալ
զգանձ
թագաւորութեանն
երեք
հազար
բեռն
ուղտու,
եբեր
'ի
Խառան.
եւ
ապա
գնաց
'ի
Հէմս
եւ
էառ
զնա
յամիսս
չորս :
Եւ
քակեաց
զպարիսպ
նորա,
եւ
քակեաց
զպարիսպն
Բաղբաքու:
Եւ
գնաց
յԱթուր`
որ
է
Նինուէ,
եւ
'ի
Պարթեւս`
որ
է
Բահլ:
Եւ
Աբդլա
Ալէ
(Ալեայ
)
որդին
եկն
'ի
'ի
վերայ
Աղաբայ
`
որ
է
գետ
Աթուրայ,
որ
նա
ինքն
է
Տիգրիս,
եւ
փախեաւ
մրուան
եւ
առին
Պտոյիքն
(ազգ
Արաբաց)
'ի
մրուանայ
եւթն
հարիւր
բեռն
դահեկան
եւ
:
Եւ
Կոստանդիանոս
առեալ
զօգնականս
իւր
եկն
'ի
Կոստանդինուպօլիս,
եւ
եհան
զաչսն
Արտաւազայ
եւ
աքսորեաց,
եւ
ինքն
հաստատեցաւ.
եւ
եղեւ
նմա
որդի
եւ
կոչեաց
զնա
յանուն
հօր
իւրոյ
Լեւոն:
Եւ
'ի
Տաճկաց
պատերազմիլն
խաղաղացան
Հռոմայեցիքն,
եւս
առաւել
Հայք:
Եւ
'ի
ժամանակս
յայս
եղեն
նշան
մեծամեծք
'ի
Մարտի
ամսեան
մինչեւ
'ի
յԱպրիլ.
օդդ
հող
եւ
փոշի
տեղաց
եւ
տիւն
գիշեր
թուէր:
Եւ
ապա
երեւեցան
երեք
սիւնք
ամպեղէնք
հրախառն
'ի
կողմն
հիւսիսոյ
երեք
օր,
եւ
ելանէին
'ի
վեր
եւ
իջանէին
'ի
խոնարհ:
Եւ
զկնի
այնր
երեւեցաւ
աստղ
մի
անծանօթ`
լուսնին
չափ,
ամեն
առաւօտ
ելանէր
յարեւելից
եւ
գնայր
յարեւմուտս`
զտիւն
ամենայն
տեսանելով
մարդկան:
Եւ
լինէին
ցոլմունք
աստեղաց
ամենայն
գիշեր
որ
թռչէին
ընդդէմ
:
Եւ
յետ
այսորիկ
եղեւ
շարժ
սաստիկ ,
եւ
պատառեալ
երկրի
ելին
աղբիւրք
'ի
գոյն
արեան.
եւ
չկնի
այնորիկ
խառնակումն
մեծ
եղեւ
'ի
վերայ
ծովուն
մեծի,
եւ
բարձրանայր
ալին
եւ
թուէր
մերձ
առ
երկինքն
վերացեալ,
եւ
եռայր
որպէս
'ի
կաթսայս.
եւ
բազում
մարդիկ
եւ
անասունք
մեռան
'ի
ճայթմանէ
որոտմանն
որ
առ
ծովեզերբն
կային:
Եւ
բերդ
մի
որդւոցն
Ամոնայ`
որ
կայր
'ի
ծովու,
եւ
ջերմուկն
որ
գտաւ
յաւուրս
Սաղովմոնի
'ի
ծովուն
եւ
շինեաց
'ի
վերայ
նորա
Սաղովմոն
բուրգն
եւ
պատրաստութիւն
յոլով,
այն
փլաւ
եւ
ընկղմեցաւ:
Եւ
եղեւ
յետ
այնորիկ
սով
սաստիկ,
եւ
ապա
մահտարաժամ
փողացաւութեամբ,
որ
'ի
Բասրա
քաղաք
մեռանէր
յաւուրն
քսան
հազար
անձինք:
Եւ
լուաք
թէ`
յերկիրն
Մադիամու
կատաղեցան
կապիկք
եւ
բազում
վնասս
գործէին`
ապականելով
զմարդ
եւ
զանասուն:
Եւ
զայս
ամենայն
տեսեալ
Մրուան
թագաւորն
Դամասկոսի,
որ
փոխեաց
զարքունիսն
իւր
'ի
Խառան,
զղջացաւ
եւ
անկաւ
մահ
'ի
վերայ
նորա,
եւ
գրեաց
ընդ
ամենայն
տեղիս
ապաշխարութիւն.
եւ
սասանեցաւ
երկիր
եւ
յորդեցին
արտասուք
եւ
հսկմունք
եւ
աղօթք
ամենայն
ուրեք,
զի
կարծէին
թէ
հասեալ
է
կատարած
աշխարհի
յազգի
ազգի
նորանշաի
պատուհասիցն.
քանզի
նորանշան
հրաշք
լինէին,
մինչ
զի
գեղ
մի
յոտն
լերինն
Թափօրայ
'ի
շարժմանէն
յիւր
տեղացն
'ի
բաց
վազեաց
երկու
միլ
եւ
ինչ
ոչ
խախտեցաւ
շինուած,
եւ
ոչ
պակասեաց
հաւ
մի.
եւ
Մնբէճ
քաղաք
ընկղմեցաւ
'ի
տեղւոջ
իւրում:
Եւո
'ի
Կոստանդինուպօլսէ
երրորդ
մասն
անկաւ,
եւ
Նիկիա
բովանդակ
փլաւ,
եւ
բազում
քաղաքք
'ի
Բիւթանիա
կործանեցան:
Յայնժամ
կաշառեցին
զՄրուան
Քաղկեդոնիկքն
եւ
եդին
իւրեանց
պատրիարք
զԹէոփիլէ
մազմանի
որդի,
եւ
գնաց
'ի
Խառան
եւ
դարձեալ
կաշառօք
էառ
զեկեղեցին
Ասորւոց
ուղղափառաց.
եւ
արքեպիսկոպոսն
Թէոփիլէ
եհար
զձեռն
'ի
խորանն
եւ
ասաց.
«Ո'վ
պղծեալ
խորան,
վաղիւ
սրբիս
օրհնութեամբ
եւ
ուղղափառ
պատարագաւ»։
Եւ
նոյն
ժամայն
մինչ
կայր
յոտն,
վառեցաւ
հրով
եւ
այրեցաւ,
եւ
եղեւ
երկիւղ
մեծ
'ի
վերայ
պատրիարքին
Թէոփիլի,
եւ
առեալ
զայրեցած
ոսկերսն
'ի
գիշերի
փախեան.
եւ
մնաց
եկեղեցին
ուղղափառաց :
Եւ
յայսմ
ժամանակի
եկն
Աբդլէ
որդին
Ալէ
(Ալեայ)
'ի
Խառան,
եւ
փախեաւ
Մրուան
յԱսկաղոն
վեց
ուղտուք
բարձելօք
ոսկւով
եւ
արծաթով.
եւ
անտի
ելեալ
գնաց
յաշխարհն
Նուբեաց,
եւ
Աբդլա
զհետ
նորա.
եւ
հասեալ
նմա
'ի
Նսւան
'ի
վերայ
Նեղոս
գետոյ,
եւ
պատերազմեալք
ընդ
միմեանս
սպանաւ
.
եւ
առեալ
զգանձն
Մրուանայ
զոր
ժողովեալ
էր
ագահութեամբ,
զամենայն
ստացուածս
նորա
գրաւեաց
'ի
յինքն
Աբդլայն
եւ
թագաւորեաց
միայն:
Եւ
մինչ
նստաւ
'ի
վրանն
իւր,
յանկարծակի
եղեւ
ամբոխ
յոյժ,
եւ
սկսան
գնալ
ամբոխն
'ի
գերեզմանսն.
գնաց
եւ
Աբդլա,
եւ
տեսին
զի
ելանէին
'ի
գերեզմանացն
որք
ութ
ներկեալ
մօրուօք
եւ
միջօք
չափ
ելեալ`
զտեղի
առեալ
կային
զերիս
տիւս
եւ
զերիս
գիշերս,
եւ
կացոյց
Աբդլէն
պահապանս
'ի
վերայ
նոցա,
եւ
կացին
կենդանիս,
եւ
հանապազ
հարցանէին,
եւ
ոչ
ետուն
պատասխանի
եւ
ոչ
խօսեցան
ամենեւին.
եւ
նոքա
նեղեալք`
դարձեալ
թաղեցին
զնոսա
հրամանաւ
թագաւորին
եւ
ինչ
ոչ
իմացան :
Իսկ
թագաւորն
Կոստանդինանոս
այր
իմաստուն
էր
եւ
հմուտ
գրոց,
եւ
'ի
ծածուկ
ունէր
զուղղափառութիւնն.
եւ
մեռաւ
կին
նորա
դուստր
Խաքան
թագաւորին,
եւ
այլ
ոչ
կամէր
առնուլ
կին
ըստ
օրինաց
քրիստոնէից
թագաւորաց.
եւ
բռնադատեցին
զնա
երիս
ամս`
առնուլ
կին,
եւ
ապա
ասէ
ցնոսա.
«Չէ
պարտ
երկրորդ
կնաւ
թագաւորել
ինձ.
եւ
ապա
թէ
զայդ
կամիք
ինձ,
դիք
զորդին
իմ
թագաւոր,
յայնժամ
ես
առնում
կին»։
Եւ
արարին
այնպէս.
եւ
թագաւորեաց
Լեւոն,
բայց
հայրն
խնամէր
եւ
հոգայր
զաշխարհն
եւ
զտուն
թագաւորութեանն:
Եւ
առեալ
նորա
կին
եւ
ժողովեալ
զօրք,
եկն
'ի
Մելտինի
Հայոց
եւ
'ի
մերձակայ
գաւառսն,
եւ
առեալ
զՀայս
եւ
զԱսորիս
որ
ընդ
իշխանութեամբ
Տաճկաց
տարաւ`
ասելով
ցՅոյնսն.
«Քրիստոնեայք
են,
ասէ,
ընդ
մեզ
լիցին
իբրեւ
եղբայր
եւ
որդիք
մեր»։
Եւ
տեսեալ
զնոսա
Քաղկեդոնացւոցն,
մատեան
առ
թագաւորն
եւ
ասեն.
«Ընդէ՞ր
բերեր
զդոսա,
զի
հայհոյեն
մեզ
եւ
ատեն
եւ
նզովեն
զժողովն
չորրորդ»։
Եւ
Կոստանդիանոս
խնդրեաց
'ի
նոցանէ
դաւանութիւնս
գրով.
եւ
նստեալ
Հայոց
գրեցին,
նոյնպէս
եւ
Ասորւոցն,
որ
էին
միաբան
եւ
մի
կամաց
եւ
մի
ներգործութիւն
:
Եւ
տեսեալ
թագաւորն
եւ
ամենայն
իշխանք
նորա,
հիացան
եւ
գովեցին,
եւ
ասացին.
«Այս
է
ճշմարիտ
քրիստոնէութիւն
եւ
ուղղափառութիւն .
»
եւ
վասն
այնորիկ
հրամայեաց
ժողով
լինել,
զի
յայն
դաւանութիւն
դարձուսցէ
զամենայն
երկիր.
եւ
եղեւ
ժողովն
զոր
Եւթներորդ
կոչեն:
Եւ
ասաց
թագաւորն.
«Աղաչեմ
զձեզ`
երկու
իրք
բարձէք,
մի`
զժողովն
Քաղկեդոնի,
եւ
մին`
զպատկերագրութիւն
յեկեղեցիս
առնել .
»
եւ
ոչ
կամեցան,
եւ
անկան
յոտս
թագաւորին
եւ
աղաչէին`
զի
մի
'
հարկեսցէ
զնոսա
վասն
երկու
խնդրոցն:
Եւ
տրտմեցաւ
յոյժ
թագաւորն,
եւ
դարձաւ
եւ
ասէ.
«Իսկ
ո՞վ
է
Մաքսիմոսի
աղանդն
անիծեալ
Նեստորականին ,
բարձէք
զնայն.
»
եւ
լուան
նմա,
եւ
նզովեցին
զՄաքսիմոս`
որ
երկու
կամք
եւ
երկու
ներգործութիւն
ասաց
Քրիստոսի:
Եւ
վասն
այսորիկ
յոլովք
'ի
Յունաց
ոչ
մեծարեն
զժողովս
:
Բայց
թագաւորն
'ի
ծածուկ
պաշտէր
զուղղափառութիւն ,
եւ
ետ
հրաման
Հայոց
գնալ
յերկիրն
իւրեանց,
«Զի
մի
',
ասէ,
յետ
մահուան
իմոյ
չարչարեսցեն
զձեզ .
»
եւ
ետ
պարգեւս
եւ
պաշար
'ի
ճանապարհն
եւ
օգնականս`
տանել
զնոսա
խաղաղութեամբ :
Յայսմ
ամի
եկն
մարախ
եւ
եկեր
բազում
գաւառս.
եւ
'ի
գալ
միւսոյ
ամին
եկն
կարկուտ
անտես
եւ
անլուր`
որ
փլոյց
բազում
շինուածս,
եւ
սպան
կենդանիս
բազումս,
եւ
կշռեցին
զմէկն
ութ
լիտր:
Եւ
մեռաւ
յայսմ
ամի
Աբդլա
թագաւորն
Տաճկաց`
թագաւորեալ
եւթն
ամ ,
որ
զկնի
միւս
Աբդլային
Աբլաբասայ`
տիրեաց
Պարսից
եւ
Արաբացւոց:
Եւ
թագաւորեաց
Ապու-Ջափր,
որ
եւ
շինեաց
զՄլտենի
եւ
զԿարնոյ
քաղաք`
զոր
Յոյնք
Կալանիկէ
կոչեն
եւ
Արաբացիք
Արզրում,
որ
է
մորչ
,
եւ
զԿամախ`
զորս
աւերեալ
էր
զնոսա
Կոստոս
(Կոստանդին
)
:
Եւ
'ի
նմին
ամի
առին
Տաճկունք
զԱփրիկէ,
եւ
առին
'ի
Տաճկաց
('ի
Պարսից
)
աշխարհն
զԴաբրաստան
եւ
զշրջակայսն
ամենայն,
եւ
առին
զՌէ :
Ի
թուին
Ասորւոց
ՌՀԳ
(1073)
եւ
'ի
Հայոցն
Մ
(200)
շինեաց
Ջափար
'ի
վերայ
Տիգրիս
գետոյ
'ի
վեր
քան
զԿատիզբոն
քաղաք,
եւ
անուանեաց
զնա
Պաղտատ`
որ
թարգմանի
միջոյ,
զի
ընդ
մէջ
է
Պարսից
եւ
:
Յայսմ
ամի
ելաւ
Քուրդն
եւ
գերեաց
'ի
Գոզանայ
յիսուն
հազար
անձինս :
Եւ
'ի
սոյն
ամի
համբաւեցաւ
կին
մի
'ի
Բուքրայ,
որ
ասէին
թէ
'ի
ծնանելն
կաթն
ոչ
եկեր
'ի
մօրէն.
եւ
զարգացաւ
եւ
եղեւ
կին
կատարեալ,
եւ
ոչ
եկեր
ինչ
եւ
ոչ
կերաւ
ամենեւին.
եւ
բերին
զնա
'ի
Պաղտատ
առ
Ջափր,
եւ
փորձեաց
եւ
գտաւ
անյպէս:
Եւ
արար
Ջափրն
ժողով
գիտնաց,
եթէ
լեալ
իցէ
այնպիսի
ինչ
երբէք.
եւ
ասացին`
թէ
:
Եւ
յայսմ
ժամանակի
ապստամբեցին
Մոգքն
եւ
եդին
իւրեանց
.
եւ
գնաց
Տաճիկն
'ի
վերայ
նոցա,
եւ
յաղթեցան
'ի
Մոգուցն.
եւ
երկրորդ
անգամ
չոգաւ
Տաճիկն
'ի
վերայ
Մոգուցն,
եւ
կոտորեցին
'ի
նոցանէ
քառասուն
հազար
անձինս,
եւ
հնազանդեցոյց
զՄոգուն
եւ
դարձաւ:
Եւ
ելեալ
Ջափրն
'ի
Միջագետս,
եւ
կացոյց
երկու
հարկահանս,
Տաճիկ
մի
Սլիման
անուն
եւ
Հրեայ
մի
Մուսէ
անուն,
որ
եւ
դադարկ
արարին
զաշխարհս
յոսկւոյ
եւ
յարծաթոյ:
Եւ
բազումք
փորէին
զգերեզմանս
`
գտանել
ինչ
եւ
տալ
նոցա,
զի
կեղեքեալ
եւ
տանջեալ
լինէին
'ի
բռնութենէ
նոցա:
Եւ
լուեալ
Յունաց
սկսան
եւ
նոքա
պեղել
զգերեզմանս
հնոց
մեռելոցն.
եւ
մինչ
փորէին
'ի
Նիկոմիդայ
քաղաքի,
գտին
զգերեզմանն
Նիկոմիդեայ
շինողի
քաղաքին,
եւ
բազմութիւն
ոսկւոյ
եւ
ականց
պատուականաց
ընդ
նմա
ամփոփած.
եւ
ազդ
արարին
Կոստանդիանոսի,
եւ
գնաց
եւ
ետես,
եւ
ոչ
կամեցաւ
առնուլ
ինչ
'ի
նմանէ,
այլ
կոփածու
վիմօք
փակեաց,
եւ
ասաց.
«Զի՞նչ
գարշագոյն
քան
կենդանեաց
կողոպտեք
զմեռեալս
եւ
այնու
վայելել .
»
եւ
սաստեաց
նոցա
զի
այլ
մի
'
արասցեն
զայն :
Իսկ
'ի
չարաչար
ագահութենէն
Ջափրի
այնչափ
պակասեաց
արծաթն,
զի
զեղն
եւ
զէշ
դրամի
միոյ
վաճառէին,
եւ
զտղայն
հինգ
դրամի
տային
պահանջողացն:
Եւ
սա
զկնի
քսան
ամի
սատակեալ,
հանգեաւ
երկիր
'ի
չարեաց
պղծութենէ
նորա:
Եւ
'ի
նոյն
ամի
մեռաւ
Կոստանդիանոս
թագաւորեալ
ամս
երեսուն
եւ
չորս:
Եւ
Լեւոն
(Դ
)
որդի
նորա
հաստատեցաւ
'ի
տեղի
նորա:
Եւ
'ի
վերայ
Տաճկաց
թագաւորեաց
Մահադի
որդի
Ջափրի,
եւ
ցրուեաց
զամենայն
ինչսն
որ
գանձեալ
էր
հայրն,
եւ
ետ
զինքն
կախարդութեան,
եւ
աստեղօք
վարէր:
Եւ
լուեալ
Լեւոնի`
առաքեաց
նմա
զգիրսն
Յանէսայ
եւ
Յամրէսայ
կախարդացն`
զոր
ինչ
գործեալ
էին
ընդդէմ
Մովսէսի.
եւ
ընկալաւ
խնդութեամբ:
Եւ
եկն
Մահադի
'ի
Հալապ,
եւ
ելին
ընդդէմ
նորա
երկոտասան
հազար
Ասորի
պատուելզնա.
եւ
զարմացաւ
ընդ
բազմութիւնն,
եւ
յորժամ
նստաւ`
կոչեաց
զնոսա
եւ
ասէ.
«Մի
յերկուց
առաջի
կայ
ձեր,
կա'մ
մեռանել`
կամ
դառնալ
'ի
կրօնս
մեր»։
Եւ
տաճկացան
հինգ
հազար
այր,
եւ
այլն
ամենն
մեռան
վասն
հաւատոցն
որ
'ի
Քրիստոս:
Եւ
կանայք
եւ
մանկունք
ուրացողացն
թողին
զնոսա
եւ
փախեան:
Եւ
գնաց
Մահադի
յերիրն
Արաբիսոյ
'ի
Հռոմայեցիսն.
եւ
զԱհարոն
որչի
իւր
առաքեաց
յաւարի.
եւ
գնացեալ
յԵփեսոս
գերեցին
եւթն
հազար
անձինս,
եւ
պակասեաց
'ի
նոցանէ
չորս
հազար
:
Եւ
Լեւոն
առաքեաց
զօր
'ի
Միջագետս,
եւ
տարան
զքրիստոնեայսն`
Հայս
եւ
Ասորիս
ուղղափառս,
եւ
բնակեցոյց
ընդ
ինքեան
'ի
:
Եւ
գնաց
սա
'ի
ճանապարհ
հօր
իւրոյ,
եւ
ոչ
երկրպագեաց
պատկերաց
եւ
ոչ
ետ
երկրպագել,
եւ
ոչ
հաղորդեցաւ
'ի
Քաղկեդոնացւոցն.
վասն
որոյ
'ի
Յունաց
ժամանակագրացն
տրտնջելով
Յակոբիկ
կոչեն
զսա:
Եւ
սա
թագաւորեալ
ամս
տասն`
մեռաւ.
եւ
թագաւորեաց
Կոստանդիանոս
(Ե
)
որդի
նորա
երկոտասանամեայ,
եւ
Իրինէ
մայրն
նորա
ընդ
նմա
քարոզեալ
լինէր
թագաւոր
վասն
տղայութեան
նորա:
Եւ
Ահարոն
եկն
յերկիրն
Հռոմայեցւոց
եւ
դարձաւ
ամօթով:
Յայսմ
ամի
շինեաց
Ալի
հրամանաւ
Մահադի
զՀադ
քաղաք
յերկիրն
Մարաշայ:
Եւ
մեռաւ
Մահադի
եւ
թագաւորեաց
որդի
իւր
Մուսի
ամս
երկու:
Եւ
եկեալ
Հռոմայեցւոցն
զկնի
երկու
ամի
շինելոյն
զՀադ.
քակեաց
զնա:
Եւ
մեռաւ
Մուսի,
եւ
թագաւորեաց
Ահարոն
եղբայր
նորա
որ
կոչեցաւ
Ռաշիտ:
Եւ
դարձեալ
շինեաց
Աբդլմելէք
,
եւ
պատրաստեաց
երկու
հազար
սայլ,
եւ
քակեաց
զեկեղեցիսն
որ
կային
յարեւմտից
Շնճէ
որ
է
մերձ
Սամուստայ,
եւ
քակեցին
զառաքելաշէն
եկեղեցին
Քեսնոյ
հնգետասան
խորանին,
եւ
տարեալ
սայլիւն
զքարն
շինել
զՀադ :
Յայսմ
ժամանակի
գտաւ
տապան
մի
յՈւռհա`
Հրէի,
որ
գրեալ
էր
թէ`
«Հաւատամ
որ
գայ
Քրիստոս,
'ի
կուսէ
ծնեալ.
եւ
ծագեսցէ
'
լոյս
նորա
'ի
վերայ
իմ»։
Ի
յայսմ
ամի
իմացաւ
Կոստանդիանոս,
եթէ
Փիլիտէ
(Հելբիտիոս
)
պատրիկն
Սիկիլիոյ
շնայր
ընդ
մայրն
նորա,
եւ
կամեցաւ
ըմբռնել
եւ
հանել
զաչս
նորա.
եւ
փախեաւ
Փիլիտէ
եւ
եկն
առ
Տաճկունք,
եւ
առեալ
քառասուն
հազար
զօրք`
գնաց
դարձուցանել
զՍիկիլիա
'ի
Տաճիկք:
Եւ
գնացեալ
նոցա
ձիւնարգել
եղեն,
եւ
յոլովք
մեռան
եւ
մնացեալքն
եկին
'ի
Կոստանդինուպօլիս
եւ
արարին
նոցա
մարդասիրութիւն,
եւ
թողին
զնոսա.
եւ
Կոստանդիանոս
այլ
ոչ
ետ
քարոզել
զմայրն
յեկեղեցին
յետ
շնութեանն:
Եւ
մեռաւ
կինն
Կոստանդիանոսի,
եւ
նա
արհամարհեաց
զկանոնք
Առաքելոյցն,
եւ
ա'ռ
այլ
,
եւ
ատելի
եղեւ
բազմաց:
Եւ
ապականէր
զդստերս
իշխանացն.
եւ
մայրն
լուեալ
զտրտունջ
իշխանացն,
կուրացոյց
զաչս
որդւոյն
եւ
թագաւորեաց
ինքն,
եւ
արար
երկրորդ
իւր
զներքինին
իւր
Փիլադի
(Աէդիոս՞):
Ի
ժամանակի
յայս
կային
'ի
թոռանցն
Աթանասայ
Կոմայի
որդւոյ,
որք
փորեցին
զտունս
իւրեանց,
եւ
գտին
բազում
գանձս
եւ
ոսկեղէն
օձս
եւ
կարիճս
փորածոյս
շինած,
եւ
մէջն
լցեալ
քեմիայիւ,
որ
ցանէին
'ի
վերայ
հալեալ
պղնձոյ
եւ
դառնայր
յոսկի.
եւ
դրած
էր
ի
նոսա
բաժինս
աղքատաց
եւ
եկեղեցիաց:
Եւ
զայս
գտեալ`
մեծացան
յոյժ
եւ
ստացան
ձիս
եւ
ջորիս
եւ
շունս
եւ
բազէս,
եւ
ելանէին
որսային:
Եւ
եհաս
բանս
այս
'ի
թագաւորն
Տաճկաց,
եւ
տարաւ
զնոսա
առ
ինքն,
եւ
չարչարեաց
եւ
էառ
զոր
ինչ
ունէին.
եւ
առեալ
զօձսն
եւ
բացեալ
եւ
զլցեալ
քեմիայն
գիտէին
թէ
հող
է,
եւ
թափէին
ընդվայր,
եւ
յետոյ
իմացեալ
զպատուականութիւն
իրացն
եւ
յոյժ
տրտմեցան:
Եւ
կուսան
մի
սուրբ
'ի
նոցանէ
տուին
'ի
Քաղկեդոնացի
մի
'ի
պահուստ,
եւ
եհան
զնա
'ի
վերնատուն
մի
եւ
եդ
պահպանս
Տաճիկս.
եւ
նա
երկուցեալ
'ի
խայտառականաց`
մեռաւ
ընկենլով
զինքն
'ի
բարձր
տեղւոջէ
'ի
վայր.
եւ
լուեալ
թագաւորն
Տաճկաց
ողորմեցաւ
եւ
եթող
:
Եւ
Տաճիկքն
սկսան
արհամարհել
զՀռոմայեցիսն
վասն
կնոջն
Իրինեայ,
եւ
առին
խորհուրդ
զօրքն
թագաւորեցուցանել
զՆիկիփոր
Կապպադովկացի.
եւ
լուեալ
Իրինէ,
կամեցաւ
հանել
զաչս
նորա,
եւ
ներքինին
թագոյց
զնա.
եւ
գտեալ
զնա
զօրացն
թագաւորեցուցին.
եւ
սա
պատուով
ունէր
զդշխոյն
եւ
զներքինին:
Եւ
դարձեալ
իմացաւ
Նիկիփոր
թէ
խորհին
նմա
չարիս,
առաքեաց
զԻրինէ
յաքսորս
յԱթէնս,
եւ
թոյլ
ետ
ներքինւոյն,
եւ
չարար
նմա
չար
վասն
երախտեացն
առ
ինքն :
Յայսմ
ժամանակի
շինեաց
թագաւորն
Տաճկաց
քաղաք
մի
յերկիրն
Տաճկաց
եւ
կոչեաց
զնա
,
եւ
եկին
Հռոմայեցիք
եւ
յաւարի
առին
զերկիրն
Տաճկաց:
Եւ
Նիկիփոր
էր
այր
հզօր
եւ
խորհրդաւոր .
եւ
ասեն
վասն
սմա`
թէ
'ի
Տաճիկ
ազգէ
էր,
որք
արհամարհանս
գտեալ
յազգէն
իւրեանց`
քրիստոնէացեալ
էին
յառաջագոյն
եւ
'ի
նոցանէ
ծնեալ
էր
Նիկիփոր:
Եւ
Ալիփի
(Փիլիտէ՞
)
տւեալ
զՍիկիլիա
'ի
Տաճիկք,
եկն
առ
նոսա
եւ
պատմեաց`
թէ
Նիկիփոր
այր
քաջ
է
եւ
պահող
եւ
աղօթող.
եւ
գրեցին
առ
Ահարոն:
եւ
ժողովեալ
բազմութիւն
յոյժ`
գնաց
յերկիրն
Հռոմայեցւոց.
եւ
ել
ընդդէմ
նորա
Նիկիփոր,
եւ
նստան
ամիս
երկուս
հանդէպ
միմեանց
եւ
խօսեցան
'ի
խաղաղութիւն,
եւ
արարին
սէր
եւ
խառնեցան
զօրքն
'ի
միմեանս.
եւ
տուեալ
Ահարոն
Նիկիփորայ
զամենայն
վրանսն
եւ
:
Եւ
շինեաց
Ահարոն
քաղաք
'ի
վեր
քան
զԿալանիկոս
եւ
անուանեաց
զնա
Երակլիա
,
զի
առեալ
էր
կին
Երակլացի,
եւ
Նիկիփոր
շինեաց
զԱնիւրիա :
Յայսմ
ժամանակի
Անանիա
եպիսկոպոսն
Մերտինոյ,
որ
էր
'ի
լեռնէն
Հազարաւորաց,
որ
է
լեառն
Նինուէի.
սա
շինեաց
զվանքն
սուրբ
Անանիանցն.
գտեալ
աւերակ
բերդ
մի
եւ
գնեաց
զնա
'ի
Տաճկաց ,
եւ
փորեաց
'ի
մէջ
նորա
եւ
արար
սրբատուն
ծանր
ծախիւք,
եւ
բերեալ
'ի
Տարայոյ
զնշխարս
Անանիանցն
եւ
եդ
'ի
նմա.
եւ
բերեալ
զնշխարս
Բարթողիմէոսի
Առաքելոյն
'ի
Հայոց
եւ
'ի
Մընբէճայ.
եւ
գնացեալ
'ի
Հռոմ
`
ելաց
հանդէպ
սրբոց
Առաքելոցն,
եւ
տուաւ
նմա
մասն
'ի
Պետրոսէ
եւ
'ի
Պօղոսէ,
եւ
բերեալ
զայն.
եւ
գնացեալ
'ի
Բաբելոն`
եգիտ
անդ
զնշխարս
Դանիէլի
մարգարէին
եւ
զԵզեկիէլին
եւ
զՍեմայ
որդւոյ
Նոյի,
եւ
այլ
բազում
նշխարս,
եւ
բերեալ
զնոսա
եդ
'ի
սրբատուն
զոր
շինեաց,
եւ
'ի
վերայ
նորա
շինեաց
եկեղեցի
գեղեցիկ,
եւ
մինչեւ
ցայսօր
կատարին
աղօթք
խնդրողացն :
Իսկ
Ահարոն
թագաւոր
Տաճկաց
արար
համար
գանձուն
իւրոյ
եւ
գտաւ
առաւել
քան
զոր
Ջափրն
էր
հաւաքեալ,
հազար
բիւր.
եւ
յոյժ
ուրախացաւ.
եւ
կրկնեաց
երեք
ծունր
Աստուծոյ
եւ
զթագաւորութիւնն
խոստացաւ
Մահմետի
աւագ
որդւոյն
իւրոյ,
եւ
զկնի
նորա
Մամունդին,
եւ
յետ
նորա
.
եւ
այս
եղեւ
պատճառ
խախտելոյ
թագաւորութեան
նոցա:
ԶՄահմէտ
եդ
'ի
Բաղտատ
եաւ
զԿասում
յԱսորիս
եւ
զՄամունն
տարաւ
զհետ
իւր
'ի
Խորասան:
Եւ
ետ
նմա
զգանձն
իւր.
եւ
անդ
մեռաւ
թագաւորեալ
ամս
քսան
եւ
երեք :
Իսկ
Նիկիփոր
գնաց
զօրու
ծանու
'ի
վերայ
Բուլղարաց ,
եւ
եհաս
'ի
քաղաք
թագաւորութեան
նոցա,
եւ
արար
բազում
կոտորուածս,
մինչեւ
արկանէր
տարածոց
զմանկունս
նոցա
եւ
անցուցանէր
կամնասայլս
'ի
վերայ
նոցա
անողորմաբար.
եւ
զայրացեալ
Ֆրանգ
մի,
եհար
եւ
սպան
զնա:
Եւ
թագաւորեաց
Տաճկաց
Մահմէտ,
եւ
եհան
զգանձս
հօր
իւրոյ
'ի
Կալանիկոյ
եւ
տարաւ
'ի
Բաղտատ,
զի
թագաւորեալ
էր
Մամունն
'ի
Խորասան,
որ
էր
կիրթ
ուսմամբ
եւ
իմաստութեամբ:
Եւ
կամեցաւ
Մահմէտ
խռովութիւն
առնել
եւ
ստել
ուխտի
հօրն,
եւ
ոչ
տայր
զգանձն
Մամունդին
(Մամտունին
)
եւ
սկսան
պատերազմիլ
ընդ
միմեանս
Մահմէտ
եւ
Մահունդն.
եւ
լուեալ
զայս
բազումք
ապստամբեցին
'ի
Փղշտացւոցն.
եւ
Մահմէտ
արար
ժողով
եւ
եդ
զօրապետ
.
եւ
առաքեաց
'ի
վերայ
Մամունդին.
եւ
նա
առաքեաց
զօրս
ընդդէմ
նորա
եւ
պատերազմեցան,
եւ
յաղթեցաւ
զօրքն
Մամունդին
եւ
փախեան
եւ
ոմանք
գետամսյն
եղեն:
Եւ
եկեալ
Մահմէտ
'ի
Սամուսատ,
եւ
շինեաց
զբերդն
եւ
ամրացաւ,
եւ
'ի
ձեռն
Աբդլմելէքի
հնազանդեաց
զապստամբսն.
եւ
շինեաց
զպարիսպն
Ռւռհայոյ
կրկին
եւ
զՍամուստայ
պարիսպն
եւ
զՔեսնոյ`
քրիստոնէից
ստացուածօք
զորս
կողոպտէրն:
Եւ
Հիւսէն
զօրապետն
ապստամբեաց,
եւ
կալեալ
զՄահմէտ`
եդ
'ի
կապանս,
եւ
գնաց
նստաւ
'ի
Բաղտատ:
Եւ
Մահմէտ
առաքեաց
աղաչանս
առ
Հիւսէն,
զի
միայն
թողցէ
զնա
կենդանի
եւ
ոչ
պիտի
նմա
թագաւորութիւն.
եւ
խղճացեալ
ետ
նմա
կեանս
եւ
զթագաւորութիւնն:
Եւ
գնաց
Մահմէտ
'ի
Բաղտատ,
եւ
Մամունդն
առաքեաց
զՀորթոմ
զօրապետն
իւր,
որ
երթեալ
պաշարեաց
զԲաղտատ.
եւ
սպառեցաւ
քար
'ի
քաղաքէն,
եւ
քակեցին
զեկեղեցիսն
եւ
ձգէին
'ի
դուրս:
Հատաւ
եւ
այն
եւ
մտին
'ի
քաղաքն,
եւ
գտին
զՄահմէտ
թագուցեալ
'ի
տան
միում,
կալան
եւ
սպանին
զնա:
Եւ
եկն
Տահիրն
(Դահիր
)
միւս
զօրապետն
Մահմունդին
չորս
հազարաւ
'ի
Կալինիկոս,
եւ
սկսաւ
սպառել
զապստամբսն :
Յայսմ
ժամանակի
եղեւ
շարժ
ահագին.
եւ
լերինքն
Կողոտու
որ
կան
աստի
եւ
անտի,
հպեցան
առ
միմեանս,
եւ
տեսին
մարդիկ.
եւ
փլաւ
լեառն
մի
եւ
անկաւ
յԵփրատ,
եւ
արգելեաց
զնա
օր
մի,
որ
գնայր
գետ
'ի
վեր.
եւ
բազում
լերինք
խլեցան,
եւ
յոլով
աղբիւրք
բացան
ջրոյ
եւ
կպրոյ
եւ
նաւթոյ,
եւ
բազումք
խցան
յաղբիւրականց :
Եւ
Կուրիշացիք
ազգ
մի
են
Տաճկաց
որք
դրին
իւրեանց
թագաւոր
'ի
Պաղտատ
.
եւ
Տահրն
(Դահիր
)
յորժամ
լւաւ
զայս`
իշխանացաւ
'ի
Խառան
եւ
'ի
Կալանիկոս,
եւ
հրաման
ետ`
թէ
իցեն
կռապաշտք`
յայսմ
ժամանակի
յայտնապէս
զոհեսցեն
եւ
անհոգ
լիցին.
եւ
գտան
բազումք:
Եւ
զԱբդլա
կացոյց
Տահիրն
յՈւռհա,
որ
նեղէր
զքրիստոնեայսն
ասելով.
«Արիք
գնացէք
առ
ձեր
քրիստոնեայ
թագաւորսն,
զի
հանգիցուք
մեք.
փոխանակ
զի
մինչ
'ի
յայս
ժամանակս
անապատաբնակք
եւ
բացօթեայք
էաք,
եւ
այժմ
առաք
զերկիրս
թրով,
եւ
մեր
է
այսուհետեւ»։
Եւ
տրտմէին
քրիստոնեայք`
զի
ոչ
գոյր
տեղի
ապաստանի:
Իսկ
զկնի
Նիկիփորայ
թագաւորեցուցին
զԼեւոն.
եւ
Միխայէլ
զօրապետն
Հռոմայ
սպան
զԼեւոն
եւ
ինքն
:
Եւ
յայսմ
ժամանակի
ապստամբեաց
'ի
Սրուճ
եւ
առաքեաց
առ
Միխայէլն
տալ
նմա
ձեռն,
եւ
առաքեաց
Միխայէլ
դեսպանս
առ
Նասրն,
եւ
թիւրեցին
զՆասրն
ազգն
իւր,
եւ
սպան
զդեսպանսն :
Իսկ
Մամունն
ունէր
առ
ինքն
իշխան
մի
Հռոմայեցի
Թոմաս
անուն,
որ
եկեալ
էր
առ
Ահարոն
հայրն
իւր
եւ
ասացեալ
թէ`
«Ես
Կոստանդիանոս
թագաւորին
որդի
եմ .
»
եւ
ունէին
զնա
պատուով,
եւ
Մամունն
ետ
զօր
նմա
գնալ
'ի
Կոստանդինուպօլիս
կա'մ
թագաւորել,
կամ
առնել
զնոսա
անհանգիստս:
Եւ
գնաց
Թումաս
եւ
պաշարեաց
զԿոստանդինուպօլիս
վեց
:
Եւ
Միխայլն
հանեալ
զՏաճիկ
ծառայսն
խոստացաւ
ազատութիւն
նոցա`
եթէ
սրտի
մտօք
կռուեսցին
ընդդէմ
Տաճկաց,
եւ
կռուեցան
եւ
փախուցին
զԹոմաս.
եւ
հասեալ
կալան
զնա
եւ
կտրեցին
զոտսն
եւ
զձեռսն,
եւ
շրջեցուցին
ընդ
քաղաքն.
բայց
զծառայսն
ոչ
ազատեաց
Միխայլն :
Յայսմ
ժամանակի
եկն
Մամունն
'ի
Բաղտատ,
եւ
գնաց
Տահիրն
առ
նա
եւ
առաքեաց
զնա
իշխան
'ի
Խորասան,
եւ
Պրէհիմն
փախեաւ
եւ
անյայտ
եղեւ:
Եւ
յայսմ
ամի
ծովն
Ադրիանոս
ընկէց
յերկիրն
Կիլիկիոյ
ձուկն
մի
որ
քառասուն
գիրկ
երկայն
էր
եւ
նոյնչափ
լայն
եւ
հաստ,
ոչ
էր
իբրեւ
ձուկն`
այլ
որպէս
բլուր
մի
սոսկալի
տեսլեամբ:
Եւ
ժողովեցաւ
երկիրն
եւ
կտրատեցին
եւ
ապխտեցին
եւ
կերան
եւ
ձէթ
բազում
հանին
եւ
վաճառեցին
յԱնտաք,
եւ
այրէին
եւ
ուտէին
զնա
բազում
ժամանակս :
Ի
թուին
Ասորւոց
ՌՃԽ
(1140)
եւ
Հայոցն
ՄԿԷ
,
մեռաւ
Միխայէլ
թագաւորն
յունաց,
եւ
թագաւորեաց
Թէոփիլոս:
Եւ
եկին
Բուլղարք
'ի
հնազանդութիւն
նմա
եւ
Քուրտանք
եւ
մասն
ինչ
յԱրաբացւոցն,
որք
են
լեզուք
առանձինն
:
Եւ
'ի
հին
ժամանակացն
կայր
'ի
մէջ
Քուրտանացն
բան
ինչ
դիւթական,
եթէ
յայտնելոց
է
այր
մի
Մահադի
անուն,
եւ
տիրէ
ամենայն
երկրի.
եւ
որ
հաւատայ
'ի
նա
եւ
մեռանի,
յետ
քառասուն
աւուր
յառնէ,
եւ
ժամանակ
ինչ
կեցեալ`
փոխի
յանմահական
աշխարհն:
Եւ
ոմանք
ասէին`
թէ
Աստուած
է,
եւ
այլք`
թէ
թագաւոր
է,
եւ
սպասէին
նմա:
Եւ
յայսմ
ժամանակի
երեւեցաւ
ոմն:
Եւ
յայսմ
ժամանակի
երեւեցաւ
ոմն
Մահադի
անուն,
եւ
կարծեցին
թէ
նա
է.
եւ
ինքն
հաւատաց
թէ
ինքն
է,
եւ
սկսան
ժողովիլ
առ
նա,
եւ
թագ
եդ
եւ
ձգէր
քող
երեսացն.
եւ
ել
համբաւ
զնմանէ,
եւ
զարհուրեցաւ
Մամուն
'ի
նմանէ :
Եւ
գնաց
Մահադի
եւ
արար
զբնակութիւն
իւր
'ի
լերինս
Արարադայ
յաշխարհն
Հայոց
եւ
երթայր
յամենայն
կողմանս
եւ
զամենայն
ազգ
միապէս
կոտորէր.
եւ
եկն
'ի
Ճզիրոյ
սահմանսն,
եւ
հարկանէր
եւ
աւերէր
առհասարակ:
Եւ
լուեալ
Հասան
զօրապետն
Մամունայ,
եւ
պնդեալ
զինքն
խաղաց
գնաց
'ի
վերայ
նորա
եւ
սկսաւ
կոտորել:
Եւ
փախեան
'ի
նմանէ
բազմութիւն
ամբոխին :
Եւ
ինքն
Մահմադի
ընկեցեալ
զթագն
եւ
զքողն`
փախչէր,
եւ
անկաւ
յերկիրն
Հայկազնոյն
Սահակայ,
եւ
Տաճիկքն
առին
զբանակն
նորա
եւ
դարձան.
եւ
Սահակ
եւ
կոտորեաց
զբազումս
'ի
Տաճկաց,
եւ
Քուրտանքն
պատեալ
էին
զբերդն
Սահակայ,
եւ
նա
դարձեալ
'ի
կոտորածէն`
եգիտ
պաշարեալ
զտուն
իւրե
եւ
կոտորեաց
զնոսա,
եւ
սակաւք
'ի
նոցանէ
զերծեալք
եկին
առ
Թէոփիլոս
այսու
պատճառաւ:
Եւ
այն
Տաճիկքն
որ
ընդ
Քուրտանսն
գնացին,
եւ
նոքա
հաւատացեալ
էին
'ի
Մահադի,
որ
երբեմն
ասէր`
թէ
ես
եմ
Քրիստոսն,
եւ
երբեմն`
թէ
ես
եմ
Հոգին
սուրբ.
եւ
այնպէս
հայէին
'ի
նա`
որպէս
լսէին
'ի
:
Իսկ
յորժամ
ետես
Թէոփիլոս
զփախուցեալսն
որ
գնացին
առ
նա,
որախ
եղեւ.
եւ
ել
նոքօք
յիշախանութիւնն
Տաճկաց,
եւ
գնաց
'ի
Զուպատրա
եւ
ա'ռ
զնա
եւ
քակեաց ,
եւ
զբնակիչսն
տարաւ
գերի:
Եւ
'ի
գալ
միւսոյ
ամին
դարձեալ
շինեցին
Տաճիկքն
զԶուպատրա :
Եւ
պատրիկն
ապստամբեալ
'ի
Թէոփիլէ,
եկն
առ
Մամուն
եւ
ստիպէր
զնա
մտանել
յերկիրն
Հռոմայեցւոց.
եւ
յորժամ
եկն
'ի
Խառան`
արգել
'ի
քակելոյ
զեկեղեցիսն:
Եւ
եկեալ
Մամունն
'ի
յՈւռհա
եւ
հարցեալ
զմուտս
կաթողիկէ
եկեղեցւոյնե,
եւ
ասացաւ
թէ`
հարկատու
է
Տաճկաց,
եւ
ել
հրաման
'ի
նմանէ
արգելման
հարկի
եկեղեցւոյ:
Եւ
'ի
ժամանակս
ամարան
գնաց
Մամունն
'ի
Կապպադովկա,
եւ
ա'ռ
անտի
բերդս
չորս,
եւ
դարձաւ
ձմերել
'ի
Դամասկոս:
Եւ
'ի
գալ
միւսոյ
ամին`
յԱպրիլ
ամսեան
եկն
դարձեալ
'ի
Հռոմայեցիսն,
եւ
իջաւ
'ի
Լուլայ
,
եւ
ոչ
կարաց
առնուլ
զնա
եւ
դարձաւ
'ի
Քեսուն.
եւ
ել
ընդ
առաջ
նորա
Դիոնէսիոս
պատրիարքն,
եւ
արար
մնա
մեծ
պատիւ,
եւ
ետ
նմա
գիր
ազատութեան
եկեղեցւոյ:
Եւ
մինչդեռ
խօսէր
ընդ
պատրիարքին,
բերին
աւետիս`
թէ
առին
զԼուլան
զօրքն
զոր
թողեալ
էր
'ի
վերայ
բերդին,
եւ
յաւել
'ի
սէր
պատրիարքին :
Եւ
յայնժամ
Մանիլ
պատրիկն
թողեալ
զՄամունն
գնաց
առ
Թէոփիլոս.
եւ
առաքեաց
Թէոփիլոս
խնդրել
սէր
'ի
Մամունայ,
եւ
ասէ
Մամունն.
«Թէ
տայք
ինձ
հարկս
եւ
անուանէք
զիս
թագաւոր
'ի
վերայ
ձեր,
արարից
ընդ
ձեզ
սէր»։
Եւ
Թէոփիլոս
այլ
ոչ
ետ
նմա
պատասխանի:
Եւ
գնաց
Մամունն
'ի
Կիլիկիա.
եւ
եկն
ոմն
Հռոմայեցի
առ
նա
եւ
ասաց
զինքն
որդի
թագաւորի.
եւ
Մամունն
հաւատաց
եւ
արար
նմա
թագ
յերեք
հազար
դահեկանէ,
եւ
ասաց
ընդ
Յոբ
պատրիարքն
Անտիոքու`
օրհնել
զնա
թագաւոր
ըստ
օրինի
քրիստոնէից.
եւ
արար
այնպէս:
Եւ
լուեալ
'ի
Կոստանդինուպօլիս
նզովեցին
զՅոբ:
Իսկ
խաբեբայն
երկու
ամ
կեցեալ'ի
մէջ
Տաճկաց
եւ
ոչ
արար
ոք
նմա
հոգ,
եւ
նա
ուրացաւ
զՔրիստոս
եւ
տաճկացաւ :
Եւ
Մամունն
գնաց
յերկիրն
Հռոմայեցւոց
եւ
սիրով
խաբէութեան
զամենայն
աշխարհն
հնազանդեաց
մինչ
'ի
տայանու
(Տիանա
)
քաղաք
զոր
քակեալ
էին
Տաճիկք,
եւ
սկսաւ
շինել
'ի
հարկաց
երկրին
զոր
պահանջէր
խստութեամբ,
մինչ
ամենայն
լեզու
նզովէր
զնա.
եւ
եհաս
յականջս
Տեառն
զօրութեանց,
եւ
սպան
զնա
Աստուած
եւ
մեռաւ:
Եւ
թագաւորեաց
Աբուսահակ
եղբայր
նորա,
որ
եւ
այրեաց
զշինուած
քաղաքին
եւ
զմենայն
կազմուածն.
եւ
գնաց
ինքն
'ի
Բաղտատ
եւ
հնազանդեաց
բռնութեամբ,
թէպէտ
ոչ
էին
ընդ
նմա:
Եւ
յայնժամ
եկին
'ի
Բասրայ,
եւ
տրտնջեցին
զկղզոյն`
որ
կոչի
Բանատի,
թէ
միշտ
ապստամբանող
է,
եւ
կոտորեն
զվաճառականսն
որ
գնան
յԵթոպիա
եւ
'ի
Հնդիկս :
Եւ
կայ
կղզին
այն
'ի
մէջ
ծովուն
հանդէպ
տեղւոյն
ուր
խառնի
Եփրատ
եւ
Տիգրիս
'ի
ծովն
որ
կոչի
Պարսից:
Եւ
առաքեաց
թագաւորն
զօրս
'ի
վերայ
նորա,
եւ
ոչ
ինչ
կարացին
առնել
վասն
ամրութեան
տեղւոյն
եւ
հնարիմացութեան
նոցա
եւ
քաջութեանն
արանցն.
ապա
յայնժամ
առաքեաց
թագաւորն
յԵգիպտոս
եւ
'ի
Սաբա
եւ
ետ
ածել
անտի
արուեստաւորս
եւ
ծովամուտք,
որ
ծածկէին
զզգայարանսն
սաղմով
մանկանց
եւ
առեալ
ձէթ
փշտով
լնուին
ի
ծովն,
եւ
որ
տեղաց
հանդէպ
պիտէր`
մտանէին
'ի
ծովն
եւ
ելանէին:
Եւ
առաքեաց
զնոսա
ընդ
զօրսն`
զի
յորժամ
ելցեն
բնակիչք
կղզոյն
նաւօք
'ի
կռիւ
ընդ
նաւսն
Տաճկաց,
մտցեն
նոքա
յանկարծակի
'ի
քաղաքն
եւ
այրեսցեն
զնա,
զոր
եւ
արարին
իսկ.
եւ
բարձան
ապստամբքն
եւ
լինէր
դիւրութիւն
ջաճառականաց
եւ
երթեւակաց
եւ
աշխարհին
Բասրայոյ
շինութիւն
եւ
ընդարձակութիւն
յոլով :
Յայսմ
ամի
ել
Աբուսահակ
եւ
շինեաց
'ի
մէջ
Նինուէի
եւ
Բաբիլոնի
զգեղն
Շամրա
արքունիք
մեծ
եւ
ընդարձակ,
եւ
բերեալ
յԱգիպտոսէ
բալասանի
տունկ
եւ
այլ
բազում
ազգս
տնկոց,
եւ
շինեաց
անդ
դրախտս
եւ
վայելչութիւնս
զբօսանաց:
Եւ
գիտասցես`
զի
ա'յլ
է
Բաբելոն
եւ
այլ
է
Բաղտատ,
չորս
աւուր
է
միջոց
նոցա :
Յայսմ
ժամանակի
առաքեաց
Աբուսահլն
դեսպան
'ի
Նուբիսն
այսու
պատճառաւ:
Ի
հին
ժամանակաց
կայր
խաղաղութիւն
'ի
մէջ
Տաճկաց
եւ
'ի
մէջ
Նուպեացն,
եւ
Տաճկունք
տային
Նուպեացն
ցորեան
եւ
գինի
եւ
ձէթ
եւ
հանդերձս
շատ
յոյժ:
Եւ
թէ
ելանէր
թագաւորն
Նուբեաց
յերկիրն
Տաճկաց,
հանազանդէին
նմա
Տաճկունք
յամենայն
իրս
որպէս
իւրեանց
թագաւորին:
Եւ
Նուբիքն
տային
Տաճկաց
երեք
հարիւր
սեաւ
ծառայ,
եւ
տասն
ապուզնայ
եւ
զուրափէ
մի,
որ
է
կենդանի
գոմիշոյ
չափ
եւ
խայտ,
եւ
առաջքն
բարձր,
որ
է
գինն
քսան
հազար
դահեկան,
եւ
փայտս
անփուտս:
Եւ
յորժամ
անկաւ
բաժանումն
'ի
Տաճկունք,
խափանեցաւ
սահմանն
այն
զոր
խնդրէր
Աբուսահալն.
եւ
յորժամ
գնաց
դեսպանն,
իշխան
մի
Զաքարիա
անուն
որ
գրեալ
էր
զորդին
թագաւոր
Գէորգի
անուն,
որ
էր
'ի
կնոջէ
թագաւորազնէ.
զի
առ
նոսա
օրէնք
է
հայրենեօք
թագաւորել,
եւ
որ
լինի
յազգէ
թագաւորի:
Հաճոյ
թուեցաւ
Զաքարիայ
առաքել
զորդին
առ
Աբուսահլն:
Եւ
յորժամ
լուաւ
զգալուստն
նորա
թագաւորն
Տաճկաց,
արար
ուրախութիւն
մեծ,
եւ
առաքեաց
եւ
արար
պատրաստութիւն
ճանապարհին
ծախք
մեծամեծք
մարդոյ
եւ
գրաստուց.
եւ
եհան
հրաման
երլանել
ընդ
առաջ
նորա
Տաճկացե
եւ
քրիստոնէից
եկեղեցականաց
եւ
աշխարհականաց.
եւ
յորդեալ
ընթանայր
աշխարհն
ամենայն
ընդ
որ
գայր
նա`
առաջի
նորա,
զի
տեսանէին
նոր
իրք.
մանուկ
քսանամեայ
վայելուչ
հասաւաւ
նստեալ
յուղտու,
որ
զարդարած
էր
նոր
եւ
անգին
թամբօք
եւ
ոսկեղէն
ականակապ
եւ
մարգարտաշար
'ի
վերայ
նորա
գմբեթազարդ,
եւ
'ի
վերայ
գմբեթին
խաչ
ոսկեղէն:
Եւ
ունէր
հանդերձ
անասելի
բանիւ,
եւ
թագ
'ի
գլուխն
անգին,
եւ
խաչ
ոսկի
'ի
վերայ
խնձորոյ
'ի
մի
ձեռնն,
եւ
գաւազան
ոսկի
'ի
միւս
ձեռնն,
եւ
չորք
եպիսկոպոսք
ընդ
նմա
եւ
բազմութիւն
քահանայից,
եւ
չորս
քահանայս
աստի
եւ
անտի
բարձեալ
խաչս
ոսկիս.
եւ
զօրքն
զարդարունք
պէսպէս
հանդերձիւք,
եւ
հիանային
տեսողքն:
Եւ
թագաւորն
Տաճկաց
ել
ընդ
առաջ
նորա
վառեալ
բազում
զօրօք,
եւ
տարաւ
զնա
'ի
Բաղտատ,
եւ
նստան
'ի
միում
բարձի:
Եւ
կոչեցաւ
Դիոնէսիոս
պատրիարքն
եւ
արար
պատարագ
եւ
հաղորդդեցաւ
թագաւորն
Գէորգի.
եւ
զարմացաւ
պատրիարքն
ընդ
իմաստութիւն
պատանւոյն
եւ
ընդ
հանճարեղ
դաւանութիւն
նորա
ուղղափառութեամբ,
եւ
օրհնեաց
զնա:
Եւ
թագաւորն
Տաճկաց
ետ
թագաւորին
քրիստոնէից
պարգեւս
անկշիռ
եւ
անթիւ,
զի
գիտէր
թէ
այնպէս
յառաջ
քան
զնա
ոչ
ոք
փառաւորեցաւ
'ի
թագաւորացն
որպէս
ինքն`
գալստեամբ
թագաւորին
Նուբեաց:
Եւ
հաստատեցին
զդաշինսն
եւ
զքաղաքսն
որ
կոչի
Նսւան
եւ
գաւազան`
արարին
կիսաբաժինս,
որ
կան
'ի
վերայ
Նեղոսի
'ի
մէջ
Տաճկաց,
եւ
Նուբեացն:
Եւ
գնաց
թագւարոն
Գէորգի
մեծապատիւ
փառօք.
բայց
երկու
եպիսկոպոսք
եւ
այլ
բազումք
մեռան
'ի
նոցանէ,
զի
չէին
սովոր
փոփոխական
օդոյ
ամարան
եւ
ձմերան :
Եւ
յայնժամ
երկու
զօրագլուխքն
Տաճկաց
Նասրն
եւ
Պապաքն
հաճեալ
ընդ
կրօնս
քրիստոնէից
զոր
տեսին
'ի
Նուբեացն,
բազում
զօրօք
գնացին
առ
Թէոփիլոս
թագաւորն
Յունաց
եւ
եղեն
քրիստոնեայք:
Եւ
Թէոփիլոս
հպարտացեալ
նոքօք
եւ
առեալ
զօր
եկն
'ի
Զուպատրա
եւ
քակեաց
զնա,
եւ
կոտորեաց
հաւասարապէս
զՏաճիկսն
եւ
զքրիստոնեայսն.
եւ
ապա
գնաց
'ի
Մելտենի
եւ
գերեաց.
եւ
ելաւ
յԱշմուշա
եւ
ի
Հանձիթ
եւ
գերեաց
զբազումս
եւ
գնաց:
Եւ
լուեալ
զայս
Աբուսահլայն`
էջ
յերկիրն
Հռոմայեցւոց
երկու
բանակօք
որ
կային
ընդ
նոսա,
երեսուն
հազար
եւ
երեսուն
հազար
վաճառական,
եւ
յիսուն
հազար
ուղտ
եւ
քսան
հազար
ջորի
բարձեալ
ռոճիկս.
եւ
գնացեալ
էառ
զԱնկուրիա:
Եւ
ել
յԱմուրին
քաղաք
մեծ
եւ
բազմամարդ,
ամուր
եւ
վայելուչ,
որ
ոչ
գոյր
նմա
նմա
'ի
վերայ
երկրի,
եւ
երկոտասան
օր
պաշարեաց
զնա
սաստիկ
պատերազմաւ,
եւ
առ
զնա
մատնութեամբ
իշխանի
միում
Ճօռճան
անուն.
եւ
կային
'ի
նմա
հազար
վանք
կուսանաց,
զորս
ետ
կանայս
ծառայից
իւրոց.
եւ
սպանին
ութեւտասն
հազար
անձինս,
եւ
այրեցին
զքաղաքն
եւ
զեկեղեցիսն.
եւ
անճառ
է
իրաւունք
դատաստանին
Աստուծոյ
եւ
ոչ
ոք
է
հասու
:
Եւ
կայր
որդի
մի
Աբուսահլայ
Դաւութ
անուն:
Սա
խնդրեաց
'ի
հօրէն
բառնալ
զքրիստոնէից
համարձակութիւնն,
ոչ
բառնալ
մեռեալ
վերամբարձ,
եւ
ոչ
հարկանել
ժամահար,
եւ
ոչ
երեւելի
խաչ
արտաքոյ
եկեղեցւոյ,
եւ
ոչ
պաշտել
յայտնապէս
զպաշտօն
խորհրդոյ
եկեղեցւոյ,
եւ
ոչ
մտանել
գինի
'ի
քաղաք
եւ
ջնջել
զխոզսն
յերկրէ.
եւ
այսպէս
ատեայր
զքրիստոնեայս
Դաւութն :
Յայսմ
ժամանակի
յայտնեցաւ
Աբուսահլայ
թէ
Աբաս
եղբօրորդին
իւ
կամի
սպանանել
զնա,
եւ
բազում
իշխանք
ուխտեալ
են
առնուլ
օգնական
զՀռոմայեցիս
եւ
բառնալ
զթագաւորութիւնն
Տաճկաց,
եւ
լինել
ընդ
Հոռոմօք.
եւ
եդ
զնոսա
'ի
կապանս
եւ
մեռան
'ի
սովոյն.
եւ
գրեաց
ընդ
ամենայն
Տաճկունք
թէ
Աբաս
կամէր
եղծանել
զիշխանութիւնն
Տաճկաց,
եւ
վասն
այնր
պատճառի
ատեն
զԱբաս
անուն
Տաճկունք :
Յայսմ
ամի
երեւեցաւ
'ի
կողմանս
հիւսիսոյ
կարմիր
ամպ
իբրեւ
զհուր,
երեք
գիշեր,
եւ
ապա
եկն
անձրեւ
անլուր
եւ
անտես,
որ
բերէր
քարինս
եւ
կեղեւեաց
զծառս,
եւ
մերկացոյց
հեղեղն
զդաշտս
երկրի
'ի
հողոյ,
եւ
ելաւ
հեղեղն
'ի
վերայ
Խառանայ
եւ
խեղդեաց
անթիւ
բազմութիւնս
մարդոյ
եւ
անասնոյ,
եւ
տապալեաց
գիւղս
եւ
գաւառս
բազումս,
եւ
տարաւ
ելից
զնոսա
յԵփրատ :
Յետ
այսորիկ
առաքեաց
Թէոփիլոս
թագաւորն
նուէրս
Աբուսահլայ
եւ
խնդրեաց
'ի
նմանէ
փոխել
զգերիսն,
տալ
զՀռոմայեցիսն
եւ
առնուլ
զՏաճիկսն:
Եւ
առաքեաց
նմա
(Աբուսահլ
)
կրկին
պատարագս`
յիսուն
բեռն
ուղտու,
եւ
ասաց.
«Չէ
օրէն
Արաբկաց
փոխել
մերդ
Արաբ
ընդ
Յունի,
զի
պատուական
են
Արաբիկք.
բայց
թէ
տաս
զմերն,
առնեմ
քեզ
դարձուածս
բազումս»։
Եւ
արձակեաց
(Թէոփիլոս
)
զբազում
Տաճիկս,
եւ
եղեւ
խաղաղութիւն
'ի
մէջ
նոցա :
Բայց
երեւեցաւ
զայսու
ժամանակաւ
'ի
Պաղեստին
այր
մի
Թամամ
անուն,
եւ
ասէր
զանձնէ
պատգամաւոր
Աստուծոյ
եւ
նախանձախնդիր
պատգամաբերին
առաջնոյ.
եւ
ասէր
թէ`
«Չէ
արժան
'ի
քրիստոնէից
հարկ
առնուլ,
բայց
միայն
չորս
դարմ .
»
եւ
խնդային
քրիստոնեայք,
եւ
ժողովեցան
երեսուն
հազար
այր
մերկ
եւ
բոկ
եւ
աղքատք.
եւ
ել
նոքօք
յԵրուսաղէմ
եւ
քակեաց
զսուրբ
Յարութիւնն:
Եւ
եկն
առ
անա
զօրագլուխն
'ի
Դամասկէ
եւ
սպան
զնա:
Եւ
յայն
ժամն
մեռաւ
Աբուսահլն
եւ
թագաւորեաց
Ահարոն
որդի
:
Եւ
'ի
նոյն
ամի
մեռաւ
Թէոփիլոս,
եւ
թագաւորեաց
Միխայէլ
որդի
նորա
երեք
ամաց,
եւ
Թէոդորա
մայր
նորա
կարգաւորէր
զթագաւորութիւնն :
Իսկ
Ահարոն
թագաւորն
(էր
)
այր
կերող
եւ
արբեցող,
եւ
ինչ
որչ
իմանայր
'ի
յանցից
եւ
'ի
պատահմանց
աշխարհին,
թողեալ
զթագաւորութիւնն
'ի
ձեռն
արանց
ոմանց,
(թագաւորեալ
)
զհինգ
ամ
եւ
մեռաւ :
Եւ
Թէոդորա
վարեաց
զթագաւորութիւնն
չորեքտասան
ամ
ընդ
որդւոյն
եւ
մեռաւ
եւ
հաստատեցաւ
Միխայէլն:
Եւ
'ի
ժամաանակս
սորա
վեց
թագաւոր
փոխեցաւ
Տաճկաց.
Ահարոն,
Ջափար,
Մահմադ,
Ահմադ
եւ
միւս
Ահմադ,
Ապու-Աբդլա`
որ
յարբեցութեան
իւրում
սպանանէր
զբազումս
առանց
պատճառի.
զկնի
նորա
որ
ել
'ի
Խորասան
եւ
եկն
'ի
Բաղտատ :
Իսկ
Միխայէլն
զքսանեւհինգ
ամ
թագաւորեալ
մեռաւ,
եւ
զի
ոչ
գոյր
սմա
որդի,
թագաւորեաց
ոմն
Վասիլ
անուն
երկու
.
եւ
զհետ
սորա
թագաւորեաց
Լեւոն
(Զ
)
որդի
իւր
ամս
քսանեւհինգ
եւ
ամիսս
ութ:
Եւ
մեռաւ
Մհուդ
(Ալ-Մոհդատի
)
յաւուրս
սորա,
եւ
թագաւորեաց
Ահմատ
ամս
քսան
երեք :
Իսկ
Թէոփանա
մայրն
Լեւոնի
զկնի
մետասան
ամի
թագաւորութեանն
կամեցաւ
սպանանել
զորդին,
եւ
որդին
զմայրն.
եւ
յանկարծ
մեռաւ
մայրն
վկայեալ
բարի
գործովք:
Եւ
յետ
ամի
միոյ
մեռաւ
կին
Լեւոնի,
եւ
նա
կոխեաց
զկանոնս:
Առաքելոցն
եւ
էառ
այլ
կին,
եւ
եղեւ
ատելի
ամենեցուն .
եւ
թողեալ
զկին
առանց
պատճառի,
եւ
ա'ռհ
մի
կին
այլ,
եւ
էառ
այլ
երրորդ
կին,
զի
ոչ
գոյր
յանդիմանիչ,
եւ
ա'ռ
չորրորդ
կին
կենդանի.
եւ
սկսաւ
կանոնել`
թէ
պարտ
է
առնուլ
չորս
կին
ամենայն
մարդոյ.
եւ
յետոյ
ինքն
աղէցաւութեամբ
մեռաւ:
Եւ
յայն
ժամն
յայտնեցաւ
'ի
պատրիարքն
Կոստանդինուպօլիս
կախարդութիւն,
եւ
հանին
զնա
եւ
դրին
միւս
այլ,
եւ
գտաւ
նա
կախարդ
եւ
կռապաշտ,
զի
եդեալ
էր
ներքոյ
վարագուրին
կուռք
եւ
պաշտէր
զնա
'ի
ժամ
խորհրդոյն.
եւ
յայտնեցաւ
չարիքն
եւ
վասն
այսր
պատճառի
բարձաւ
վարագոյրն
յեկեղեցեաց
նոցա
ժամանակս
յոլովս:
Եւ
եդին
պատրիարք
մի
այլ,
եւ
նա
պաշտէր
կուռս
եւ
ձգեցին
զնա,
որ
ասէր
թէ`
«Ի
ձեր
հայրապետացն
եմ
ուսեալ
զայս,
թէ
ոչ`
մինչ
'ի
յայս
ոչ
գիտէի
զայս»։
Եւ
այս
եղեւ
նոցա`
զի
ոչ
ունէին
զկատարեալ
սահման
հաւատոյ,
թոյլ
ետ
նոցա
Աստուած
գործել
զանարժանսն :
Զկնի
այսորիկ
թագաւորեաց
Աղէքսանդրոս
որդի
Լեւոնի
ամ
.
եւ
էր
սա
հետեւող
կախարդաց.
եւ
'ի
ժամանակս
սորա
եղեւ
շարժ
'
Թրակիա,
եւ
պատառէր
երկիր
եւ
կլանէր
բազում
եկեղեցիս
եւ
շինուածս.
եւ
մեռաւ
Աղէքսանդրոս
հարուածօք,
եւ
թագաւորեաց
կիսեղբայր
նորա
Կոստանդին
(Է
)
ամս
յիսուն
եւ
եւթն.
եւ
զի
տղայ
էր,
եդին
նմա
դաստիարակս
եւ
օգնականս
մինչեւ
հաստատեցաւ :
Ի
սորա
ժամանակս
փոխեցաւ
թագաւորութիւն
Տաճկաց
(Արաբաց)
'ի
ցեղն
մահմետի
'ի
ցեղէն
,
եւ
թագաւորեաց
Աբլաբաս
(Ապուլ-Աբբաս
)
ամս
քսան:
Եւ
յայսմ
ամի
ել
գլխաւորն
Բուլղարաց
եւ
զօրացաւ
'ի
երայ
Յունաց,
եւ
արկ
զնոսա
'ի
Կոստանդինուպօլիս
եւ
նեղեաց
յոյժ,
եւ
ոչ
հանդարտեաց
պատերազմն
նորա
զամենայն
ժամանակս
Կոստանդեայ :
Յերեքտասան
ամին
Կոստանդեայ
թագաւորեաց
Արաբկաց
Մահմէտ
ամս
վեց:
Եւ
'ի
քսան
եւ
ինն
ամի
Կոստանդեայ
թագաւորեաց
Ջափար
ամս
քսան
եւ
չորս:
Ի
յիսուն
երեք
ամին
Կոստանդեայ
թագաւորեաց
Աբունասր
(Ապուլ-Մանսուր)
'ի
վերայ
Արաբացւոցն
ամս
երկու.
եւ
'ի
յիսուն
եւ
չորս
ամին
Կոստանդեայ
թագաւորեաց
Աբլաբաս
(Ապուլ-Աբբաս
)
ամս
հինգ :
Եւ
'ի
յիսուն
եւ
հինգ
ամին
հիւանդացաւ
Կոստանդին
եւ
մեռաւ,
եւ
թագաւորեաց
փեսայ
նորա
:
Եւ
յայսմ
ամի
եկն
Սիմոն
գլխաւորն
Բուլղարաց
եւ
գերեաց
զԹրակիա,
եւ
չոգաւ
նստաւ
'ի
վերայ
Անդրիանուպօլսի
եւ
նեղեաց
զնա
յոյժ
եւ
առ
զնա
եւ
քակեաց:
Եւ
առաքեաց
Ռոմանոս
առ
Սիմոն
եւ
խնդրեաց
սէր,
եւ
ած
'ի
հաւան
եւ
տեսին
զմիմեանս
'ի
վերայ
ծովուն
եւ
եղեւ
խաղաղութիւն
նոցա
յարեւմտից
կողմանէ,
եւ
դարձան
'ի
կողմն
արեւելից :
Եւ
վասն
զի
Կապադովկիա
Հայոց
եւ
Միջագետք
Ասորւոց
եւ
Կիլիկիա
ընդ
ձեռամբ
Տաճկաց
էին
'ի
Հերակլեայ
(հետէ
),
բայց
այժմ
տկարացան
վասն
արբեցութեան
եւ
շնութեան
իւրեանց:
Եւ
ել
Կիրակոս
զօրավարն
Ռոմանու
եւ
եկն
'ի
Մելտենի
փոքր
Հայոց,
եւ
քաղաքն
խնդրեաց
ներել
նոցա
զքառասուն
օր,
զի
առաքեսցեն
առ
թագաւորն
իւրեանց
եթէ
զի'նչ
հրամայեսցէ.
եւ
լուաւ
նոցա
Կիւրակոս:
Եւ
հանին
դեսպան
որ
գնայր,
եւ
կալան
եւ
ածին
զդեսպանն
առ
Կիւրակոս.
եւ
նա
վասն
երկեղի
սպանման
երդուաւ
նոցա
արատով
տալ
նոցա
զքաղաքն.
եւ
յամեաց
առ
նոսա.
եւ
ապա
մտեալ
'ի
քաղաքն
ետ
նոցա
եւետիս
թէ`
«Այսօր
հասանեն
զօրքն
մեր,
եւ
'ի
ժամ
երեկոյին
բացէք
զդուռն
որ
մտանեն
'ի
քաղաքս»։
Եւ
հաւատացին
նմա:
Եւ
կազմեցան
Հռոմայեցիքն
իբրեւ
զզօրս
Տաճկացն,
եւ
եկին
'ի
ժամ
երեկոյին
եւ
մտին
'ի
քաղաքն.
եւ
լցաւ
քաղաքն
զօրօք,
եւ
առին
զնա.
բայց
ոչ
սպանին
զՏաճիկսն
զի
երդուեալ
էին,
եւ
հանին
զնոսա
եւ
:
Եւ
զԿարնոյ
քաղաք
առին
եւ
զՔեբսուն
եւ
զամենայն
երկիրն.
եւ
գնացեալ
'ի
Կիլիկիա
առին
զնա
եւ
տիրեցին
նմա:
Եւ
ելեալ
գնացին
յԱնտաք
եւ
'ի
ծովեզերայս
եւ
յԵրուսաղէմ,
եւ
հաւանեցան
փութանակի
զի
տկարացեալ
էր
Տաճիկն :
Եւ
յայսոսիկ
մեռաւ
Ռոմանոս
(Ա
)
եւ
թագաւորեաց
Կոստանդիանոս
փեսայ
նորա
որ
էր
այր
վարժ
գրոց
եւ
բարեգործ:
Եւ
'ի
չորրորդ
ամին
նորա
թագաւորեաց
Աբուսահլ
'ի
վերայ
Արաբկաց.
եւ
առաքեաց
Կոստանդիանոս
զորդին
իւր
զՎասիլին
որ
եկն
եւ
էառ
զՍամուսատ:
Եւ
եկն
համբաւ
գուժին`
թէ
մեռաւ
Կոստանդիանոս
(Ը
)
եւ
թագաւորեաց
Ռոմանոս
(Բ
)
որդի
իւր:
Եւ
'ի
նոյն
ամի
մեռաւ
Աբուսահլն`
թագաւորն
Տաճկաց,
եւ
թագաւորեաց
Ապու
Լիանասն
ամս
վեց :
Իսկ
Ռոմանոս
թագաւորեալ`
արար
պատիւ
զօրացն
եւ
ետ
պարգեւս
առատաձեռն,
եւ
առաքեաց
զօր
եւ
առին
զՀալպ
եւ
նեղէին
զՏաճիկսն:
Եւ
մեռաւ
Ռոմանոս
(Բ
)
եւ
զօրքն
թագաւորեցուցին
զՆիկիփորոս
'ի
վերայ
իւրեանց.
այր
ատեցող
ուղղափառաց`
ի
բազմաց
պատրեալ:
Սա
ելեա
'ի
Մելտենի
ետես
աւերակ
զքաղաքն
եւ
զաշխարհն,
եւ
առեալ
խրատ
'ի
հաւատարմացն
իւր
թէ`
«Առաքեա
առ
պատրիարքն
Ասորւոց
որ
բերէ
զազգն
եւ
շինէ
զաշխարհս,
որ
թէ
դարձեալ
զօրանան
Տաճիկք,
լաւ
է
մեզ
զի
նոքա
կորիցեն
եւ
անկցին
'ի
ձեռն
Տաճկաց»։
Եւ
առաքեցաւ
(առ
)
տէր
Յովհաննէս
յԱնտաք
եւ
երդուաւ
նմա,
որ
թէ
լնու
զաշխարհն
ուղղափառացն
նա,
կամ
դարձուցանէ
զամենայն
երկիրն
յուղղափառութիւն,
եւ
կամ
ոչ
երկաբնակացն
տացէ
արհամարհել
զնոսա:
Եւ
հաւատաց
նմա
Պատրիարգն ,
եւ
գնաց
ժողովեաց
յամենայն
տեղեաց
ուղղափառս
խոստմամբ
թագաւորին,
եւ
շինեաց
զՄելտենի
եւ
զերկիրն
եւ
վանորեայս
բազումս,
եւ
արար
զբնակութիւն
իւր
'ի
:
Եւ
յորժամ
յաջողեցաւ
իրքն,
կոչեաց
թագաւորն
զնա
'ի
Կոստանդնուպօլիս
պատճառանօք
խոստմանն.
եւ
գնաց
Տէր
Յովհաննէս
բազում
եպիսկոպոսօք
'ի
Կոստանդինուպօլիս :
Ի
թուին
Ասորւոց
ՌՄԶ
(1280)
եւ
Հայոցն
ՆԷ
(407)
ժողովեալ
էին
անդ
երկաբնաք
բազում,
եւ
արարին
քննութիւն
բազում
վասն
հաւատոյ
երկու
ամիս.
եւ
այնչափ
ստեցան
Քաղկեդոնիկքն,
որ
չմնաց
կարիծք
ճշմարտութեան
'ի
Նոսա
յամենայն
լսողացն:
Եւ
ապա
դարձեալ
խաբեցաւ
թագաւորն
յոմանց
եւ
սկսաւ
ողոքել
եւ
խոստանալ
աթոռս
եւ
պատիւս
եպիսկոպոսացն
թէ
հաւանին
եւ
ընդունին
զդաւանութիւն
նոցա,
եւ
սպառնալիք`
թէ
ոչ
հաւանեսցին:
Իսկ
նոքա
ոչ
յողոքանացն
պատրեցան
եւ
ոչ
'ի
սպառնալեացն
երկեան,
այլ
ասացին.
«Մեք
ոչ
կարեմք
բաժանել
զմիաւորեալ
բանն
Աստուած
յերկուս
եւ
բաժանիմք
'ի
նմանէ
կա'մ
վասն
պատւոյ
եւ
կամ
վասն
երկեղի»։
Եւ
լուեալ
զայս
թագաւորն
բարկացաւ
'ի
վերայ
նոցա
եւ
եդ
զնոսա
կապանօք
ի
բանտի
չորս
ամիս :
Եւ
բարկութեաամբ
եհար
Աստուած
զթագաւորն
եւ
մեռաւ,
եւ
առ
զթագաւորութիւն
Յովհաննէս
այր
պատերազմող
եւ
անձնեայ.
բայց
ասեն
թէ
կինն
Նիկիփորյ
Թէոփանէ
զայրն
իւր
սպան,
զի
չէր
ամուսնացեալ
ընդ
նմա,
եւ
առ
զՅովհաննէս,
որ
յառաջագոյն
բառնայր
եւ
դնէր
թագաւորին
եւ
շնայր
ընդ
թագուհին,
եւ
Թէոփանէ
ա'ռ
զնա
այր
եւ
եդ
նմա
թագ.
եւ
կոչեցաւ
վասն
այսորիկ
:
Սա
եղեալ
աջողակ`
էառ
գաւառս
բազումս
'ի
Տաճկաց:
եւ
սա
եհան
զպատրիարարգն
Ասորւոց
եւ
զեպիսկոպոսսն
իւր
'ի
բանտէն
եւ
գնացին
'ի
գաւառս
իւրեանց :
Եւ
յայսմ
ժամանակի
եղեւ
պատրիարգն
Անտիոքու
Քաղկեդոնիկ`
Ալափի
(Աղափիոս
)
անուն,
որ
արար
հալածանս
ուղղափառաց
ձեռնտուութեամբ
ոմանց
իշխանաց`
զորոց
որդիսն
սան
էր
առեալ
յաւազանէն.
որ
եւ
առեալ
զԱւետարանն
Ասորւոց
եւ
զՄեռոնն
եւ
զհաղորդն
երեք
կրկին
ջանաց
այրել
հրով
բորբոքելով,
եւ
ոչ
այրեցաւ
'ի
շնորհացն
Աստուծոյ
պահպանեալ.
եւ
ոչ
զղջացաւ
անօրէնն,
այլ
ասէր
լրբութեամբ
թէ`
«Կախաարդութեամբ
դոցա
ոչ
այրին .
»
որ
եւ
չարագոյն
գտաւ
սա
քան
զՆաբուգոդոնոսոր,
որ
'ի
տեսանելն
զերիս
մանկունսն
ոչ
այրեցեալ`
զղջացաւ
եւ
փառաւորեաց
զԱստուած:
Եւ
սա
յանդգնեալ
'ի
տօնի
Յայտնութեանն
եհան
յեկեղեցեացն
եւ
'ի
քաղաքէն
զՀայր
եւ
զԱսորիք`
արամբք
եւ
կանամբք,
եւ
արտաքոյ
քաղաքին
արարին
զտօնն:
Որ
եւ
խնդրեցին
յԱստուծոյ
արտասուօք
եւ
եդին
ուխտ
ոչմտանել
'ի
քաղաքն
մինչեւ
տեսցեն
առեալ
զվրէժ
իւրեանց:
Եւ
կատարեաց
Աստուած
վաղվաղակի
զհայցուածս
նոցաձ
եւ
եհար
ցասմամբ
եւ
չարաչար
ցաւօք
զայրն
ամբարիշտ
եւ
մեռաւ,
եւ
դարձուցին
զնոսա
աղաչանօք
եւ
պատուով
'ի
քաղաքն`
փառաւորելով
զանունն
Աստուծոյ.
եւ
գործեցաւ
այս
'ի
թուին
Ասորւոց`
հազար
երկերիւր
ութսուն
եւ
հինգ,
եւ
Հայոցն`
չորս
հարիւր
երկոտասան :
Իսկ
Չմշկիկ
թագաւորն
էր
'ի
Հանձիթայ
գաւառէ
եւ
զայնր
կողմամբ
առնէր
զբնակութիւն
իւր.
սա
ազատեաց
զծառայսն
ամենայն,
եւ
էր
առատաձեռն
եւ
ողորմած
սրտիւ,
եւ
սիրեցաւ
յամենայնէ:
Սա
շինեաց
մեծ
եկեղեցի
'ի
Կոստանդինուպօլիս.
եւ
ասեն
զնմանէ
թէ
Հայր
էր
ազգաւ:
Սա
թագաւորեաց
ամս
եւ
մեռաւ.
Եւ
եղեւ
սուգ
մեծ
առ
հասարակ
ընդ
ամենայն
աշխարհն
Հռոմայեցւոց:
Եւ
թագաւորեցին
Վասիլն
եւ
Կոստանդին
որդիքն
Ռոմանոսի
թագաւորին.
եւ
կային
սիրով
առ
միմեանս,
քանզի
Վասիլն
կացոյց
զեղբայրն
'ի
թագաւորութեանն,
եւ
ինքն
կայր
ընդդէմ
Տաճկաց,
որ
եւ
թագաւորեաց
ամս
յիսուն
եւ
հինգ,
եւ
զամենայն
աւուրս
իւր
յաղթութիւնս
բազումս
կատարեաց
եւ
հնազանդեաց
զբազում
աշխարհս,
եւ
կայր
ընդդէմ
Հայոց
եւ
արեւմտից
եւ
արար
հնազանդ
զՀայս
եւ
.
եւ
մեռաւ,
եւ
Կոստանդին
եղբայր
նորա
եկաց
'ի
տեղւոջն
երկու
ամ
եւ
կէս
եւ
մեռաւ :
Եւ
յաւուրս
սոցա
թագաւորեաց
Տաճկաց
Ալփատլ
ամս
քսան
եւ
ինն,
եւ
զկնի
նորա
Բուբաքր
ամս
քսան
եւ
ինն,
եւ
զկնի
նորա
Բուբաքր
ամս
տասնեւին,
եւ
յետ
նորա
Ապլաբաս
(Ապուլ
Աբբաս
)
ամս
քառասուն
երկու :
Եւ
զկնի
Կոստանդիանոսի
(Ը
)
թագաւորեաց
Յունաց
Ռոմանոս
(Գ
)
եղբօր
որդին
,
եւ
ելեալ
'ի
պատերազմ
'ի
վերայ
Տաճկաց
եւ
յաղթեցաւ
եւ
եղեւ
փախստական:
Եւ
սա
արար
հալածումն
մեծ
ընդ
ամենայն
երկիր
իշխանութեան
իւրոյ.
եւ
սա
գոչեաց
զտէր
Յովհաննէս
'ի
Կոստանդինուպօլիս.
եւ
գնաց
վեց
եպիսկոպոսօք
եւ
բազմութեամբ
քահանայից.
եւ
եգիտ
ժողովեալ
'ի
Կոստանդինուպօլիս
երկերիւր
եպիսկոպոսօք
եւ
բազմութեամբ
քահանայից.
եւ
եգիտ
ժողովեալ
'ի
Կոստանդինուպօլիս
երկերիւր
եպիսկոպոս
քաղկեդոնիկ,
եւ
արարին
քննութիւն
հաւատոյ:
Եւ
յոտն
ունէր
զՊատրիարքն
եւ
ինքեանք
նստէին.
եւ
Պատրիարքն
այր
ծեր
էր
եւ
աշխատէր
յոտն,
եւ
երկու
եպիսկոպոսք
աստիի
եւ
անտի
անցեալ
պնդէին
զնա.
եւ
նա
խօսէր
գրոց
վկայութեամբ
եւ
յանդիմանէր
խստագոյնս.
եւ
խոստացան
տալ
նմա
զաթսուն
Անտիոքու
թէ
խօսք
մի
ասէ`
երկու
բնութիւն
յետ
միաւորութեանն:
Եւ
պատասխանի
ետ
եւ
ասէ.
«Եւ
զաթոռն
Պետրոսի
ունիմ
յերկրի
եւ
յերկինս ,
եւ
մարմնաւոր
աթոռոյ
ոչ
ցանկամ.
եւ
զայդ
որ
մի
խօսք
ստիպէք
զիս
ասել`
երկու
բնութիւն,
Երրորդութեանն
ուրացութիւն
այլ
ի՞նչ
է`
քան
մին
խօսք»։
Եւ
Մելտեանոյ
եպիսկոպոսն
Թէոդորոս
ած
նմա
ապտակ
'ի
ծնօտն
աջոյ.
եւ
նա
մատոյց
զմիւսն.
եւ
յարեաւ
ոմն
եպիսկոպոս
(Ասորի
)
եւ
եհար
զԹէոդոր,
եւ
կայր
յոտն
առ
ընթեր
Պատրիարքին.
եւ
ասէին
նմա
նստիլ,
եւ
ան
ասէ.
«Ես
զՔրիստոս
ապտակեալ
տեսանեմ
եւ
յոտն,
եւ
ես
նստի՞մ»։
Եւ
դարձան
արձակեցին
զժողովն
վասն
տրտմութեանն,
զի
սկսան
'ի
լալ
թագաւորն
եւ
իշխանքն:
Եւ
յետ
այնորիկ
սկսան
դնել
ատեան,
եւ
ասեն.
«Դուք
քրիստոնէութիւն
կատարեալ
ոչ
ունիք.
առէք
մկրտութիւն
եւ
ապա
քահանայութիւն
եւ
գնացէք»։
Եւ
ասէ
Պատրիարքն.
«Մկրտութիւնն
Քրիստոսի
եւ
քահանայութիւնն
առ
մեզ
է,
զոր
ետուն
մեզ
սուրբ
Առաքեալքն
եւ
պահեցին
Դէոսկորոս
եւ
Սեւերիոս,
եւ
դուք
իսկի
ոչ
ունիք,
բայց
թէ
միայն
նզովք
'ի
գլուխս
ձեր»։
Եւ
բարկացան
եւ
ետուն
հրաման
երթալ
յարեւմուտս
յաքսորս.
եւ
տարան
զնոսա
քսան
եւ
ութ
օր,
եւ
դարձեալ
զղջացան
եւ
դարձուցին
'ի
Կոստանդինուպօլիս
եւ
եդին
զնոսա
'ի
բանտի,
որ
լինէին
յոլով
բժշկութիւն,
եւ
ել
համբաւ
սքանչելեացն,
եւ
ոչ
մնաց
իշխան
եւ
ժողովրդական
որ
ոչ
զարմացան ,
եւ
բազում
կոյրք
բացան
եւ
դիւահարք
բժշկեցան:
Եւ
անդ
'ի
բանտին
կատարեաց
զկեանս
իւր
երանելին
Յովհաննէս
պատրիարքն
մարտիրոսական
հանդիսիւ
'ի
փառս
Աստուծոյ,
եւ
ամփոփեցաւ
յաշակերտաց
իւրոց,
եւ
եդաւ
ընդ
սուրբս
յիշատակ
նորա
եւ
ընդ
մարտիրոսս
մարմին
նորա :
Եւ
բարկութիւն
Տեառն
եղեւ
'ի
վերայ
Ռոմանոսի
եւ
մեռաւ
չարապէս.
եւ
թագաւորեաց
Միխայէլն
(Դ
)
ամս
ութ.
եւ
յայնժամ
Տաճկաց
թագաւոր
Աբլաբաս
(Աբդալլահ
)
էր:
Եւ
ոմն
ազգային
Միխայէլի
Կալափատ
անուն,
ապստամբութիւն
խորհեցաւ
հինգ
ամիս,
եւ
խաւարեցին
զաչս
նորա:
Եւ
յաւուրս
Միխայէլի
Սուլիման
տաճիկ
ետ
զՌւռհա
'ի
.
եւ
մեռաւ
Միխայլն,
եւ
կալան
զթագաւորութիւնն
Զոյն
եւ
Թօտօռն
(Թէոդորա
)
դստերքն
Կոստանդիանոսի :
