ԴԱՐ
Ը
ԿԻՐԱԿՈՍ
գրէ՝
թէ
յետ
մահուան
Ստեփաննոսի
սիւնեցւոյն
'ի
մէջն
անդ
ութերորդ
դարուն՝
«Խաւար
կալաւ
զՄողան
սահման,
եւ
զաւուրս
քառասուն
շարժեցաւ
տեղն,
եւ
խորասոյզ
եղեալ
ընկղմեցան
հոգիք
իբրեւ
տասն
հազար.
վասն
այն
Վայոց
ձոր
անուանեցաւ»։
Այլ
յայտ
է
'ի
պատմ
ութեանց
ազգիս,
զի
եւ
'ի
վաղուց
հետէ
կայր
տեղին
կոչեցեալ
Վայոց
ձոր
յաշխարհին
Սիւնեաց.
ուստի
էր
եւ
սուրբ
Յովսէփ
կաթողիկոս
'ի
հինգերորդ
դարու։
ԴԱՐ
Թ
Շարունակօղ
Սամուէլի
գրէ
'ի
թուին
մծ
(801).
«Յայսմ
ժամանակիս
եղեւ
շարժ
սաստիկ,
եւ
լերինքն
Կողոտու՝
որք
կան
աստի
եւ
անտի՝
հայեցան
առ
միմեանս,
զոր
տեսին
մարդիկ,
եւ
փլաւ
լեառն
մի
եւ
անկաւ
յԵփրատ,
եւ
արգելեաց
զնա
օր
մի,
եւ
գնայր
գետն
'ի
վեր,
եւ
բազում
լերինք
խլեցան,
եւ
յոլով
աղբիւրք
բացան
ջրոյ
եւ
կպրոյ
եւ
նաւթոյ,
եւ
բազումք
խցան
յաղբերաց։
Ասողիկ
բ.
2.
գրէ.
«յժբ.
Թուին
(863)
'ի
քառասներորդ
պահոցն
'ի
փոքրիկ
շափաթուն
եղեւ
շարժումն
ահագին,
եւ
զբազումս
կոտորեաց,
եւ
զգեղեցիկ
շինուածս
տապալեաց,
եւ
տեւեաց
մինչեւ
'ի
ժամանակս
երից
ամսոց»։
Այս
է
շարժումն
Դունայ,
զորմէ
պատմէ
Յոհան
կաթողիկոս.
տե՛ս
'ի
Մեծ
Հայ
ս
թղթ.
469.
յիշէ
եւ
Սամուէլ։
Երկրորդ
անգամ
շարժումն
'ի
Դուին
յելս
անդ
իններորդ
դարուն,
զոր
յիշեն
Յոհան
կաթողիկոս,
եւ
Թոմա
Արծրուն
ի։
Տե՛ս
նոյնպէս
'ի
Մեծ
Հայս
469։
Զթուականն
այսորիկ
գտաք
'ի
յիշատակարանի
ինչ
մաշտոցի
գրեալ
'ի
Ստեփաննոսէ
յաշակերտէ
Մաշտոց
վրդպի,
ուր
ասէ.
«Հայոց
նոր
տումարիս
յխբ
(893)
կատարեցի…
'ի
մեծի
հինգշաբաթին
'ի
վեցերորդ
ժամու,
'ի
թագաւոր
ութեանն
Հայոց
Սմբատայ
որդւոյ
Աշոտոյ
Բագրատունւոյ,
'ի
տոհմի
կաթողիկոս
ութեան
տեառն
Գէորգեայ
գառնեցւոյ,
յորում
աւուր
կործանեցաւ
Դուին
քաղաք
'ի
շարժմանէ,
եւ
բազումք
մեռան,
եւ
եկեղեցիք
տապալեցան»։
ԴԱՐ
Ժ
Առ
Ասողկայ
գ.
36.
«Ի
նխդ.
թուականին
(995)
շարժեցաւ
երկիր.
բայց
սաստկագոյն՝
աշխարհն
չորրորդ
Հայոց,
Հաշտեանք,
Խորձեան,
Ծոփք,
Բալու
եւ
Պաղնատուն,
եւ
բոլորովին
փլան
շինուածք
ամենայն
'ի
հիմանէ
դղրդեալք□
հերձան
լերինք,
եւ
պատառեցան
վէմք,
բացան
աղբիւրք
եւ
ջուրք
յանջրդին
տեղիս,
եւ
ցամաքեցան
ելք
սովորական
ջուրց.
ծածանէին,
եւ
լերինք
ոպ
թէ
առ
միմեանս
խոնարհէին,
ծխոյ
նման
ութեամբ
փոշւոյն
ծաւալելոյ
զօդսն
լնոյր.
եւ
ամենայն
շինուածք
քաղաքաց,
գիւղից
եւ
ագարակաց
տապալեալ
զբնակիչսն
'ի
ներքոյ
առնէին
մեռեալս
եւ
կիսամեռս
զնոսա
առնելով։
Եւ
մնացելոց
կենդանեաց
ճիչք
լալեաց
եւ
վայք
ողբոց
'ի
վեր
բարձրանայր.
եւ
բերդն
Բալու
հանդերձ
շինուածովն
եւ
քարն
եւս
փլուզանիւր.
խարխալեալ
Ճապաղաջուր
բերդին
Դկլաթայ,
Աթթախայ
եւ
Ամթայ,
եւ
ամենայն
քարուկիր
գեղեցկաշէն
եկեղեցեաց
եւ
ապարանից։
Այս
լինէր
յամսեանն
քաղոց
'ի
վերջնումն
աւուր.
եւ
զայս
ձեւ
օրինակի
կացեալ
ամիսս
եօթն
մինչեւ
ցնաւասարդի»։
ԴԱՐ
ԺԱ
Առ
Մատթէոսի
'ի
թիւն
ղե.
'ի
թուականիս
նղդ
(1045).
«Եղեւ
շարդ
ահաւոր
եւ
սոսկալի.
եւ
դողացաւ
հասարակ
ամենայն
տիեզերք…
բազում
եկեղեցիք
խախտեալ
փլաւ
առ
հասարակ,
եւ
պատառեցաւ
երկիրն.
եւ
արք
եւ
կանայք
ընկղմեցան
'ի
խորս
անդնդոց,
եւ
զաւուրս
բազումս
գայր
ձայն
աղաղակի
նոցա
'ի
խորս
անդնդոց.
եւ
էր
ամառնային
ժամանակին.
եւ
յաւուր
յաւուր
շարժէր
երկիրն
յամին
յայնմիկ»։
Առ
նմին
Մատթէոսի
'ի
թիւն
ճկգ.
«Յայսմ
ամի
('ի
շխ.
1091)
շարժեալ
եղեւ
ընդ
ամենայն
երկիր
յամսեանն
սեպտեմբերի.
եւ
սաստկապէս
երերալով
դողայր
ամենայն
արարածք
հանդերձ
ամենայն
արարածօքս
որ
'ի
ներքոյ
երկնից,
եւ
լինէր
կործանումն
մեծ
'ի
քաղաքին
Անտիոքայ.
եւ
բազում
աշտարակք
հիմն
'ի
վեր
տապալեցան,
եւ
անկաւ
մեծ
մասն
պարսպին
Անտիոքայ.
եւ
բազում
արք
եւ
կանայք
մեռան
'ի
բնակ
ութեան
իւրեանց»։
Ընդ
ամենայն
երկիր
ասելով՝
իմանայ
նաեւ
զՀայաստան։
ԴԱՐ
ԺԲ
Վարդան
պատմէ.
«Ի
շծգ.
թուին
(1104),
'ի
մարերի
երկոտասան
դողաց
երկիր
հանդերձ
աղիողորմ
ձայնիւ
որ
գայր
'ի
լերանց
եւ
'ի
դարափուլ
վիմաց,
եւ
օրն
էր
կիրակէ,
եւ
ձայնն
վառ.
վասն
որոյ
կարծեցաւ
թէ
օրն
է
կատարածի
աշխարհիս.
եւ
փլան
յոլով
քաղաքք,
եւ
մեռան
քառասուն
հազար
անձինք
զոր
թուել
կարացին»։
Առ
Կիրակոսի
գտանեմք
'ի
ՇՁԸ.
թուին
(1139)
լեալ
երկրաշարժութիոա
'ի
Գանձակ։
Առ
Մատթէոսի
'ի
թիւն
ՄՂԵ.
«Մինչ
թուական
էր
Հայոց
ՈԷ
(1158).
եւ
'ի
հոկտեմբերի
ամսոյ
քսան
եւ
վեց,
սկսաւ
շարժ
լինել
յամենայն
երկիր.
եւ
բազում
քաղաքք
Տաճկաց
'ի
սահմանս
Արաբիայ
որ
է
Հալապ,
կործանեցան
'ի
հիմանց.
եւ
զազգս
քրիստոնէից
պահեաց
տէր
մինչեւ
ցայժմ.
եւ
անդադար
լինէր
շարժն
մինչեւ
'ի
փոխել
թուականիս,
որ
ոյ
կայր
համար
թիւ
շարժմանն
զամիսս
չորեքտասան»։
Քանզի
ընդ
ամենայն
երկիր,
ասէ,
լեալ
այսր
երկրաշարժ
ութեան,
յայտ
է
թէ
եւ
'ի
Հայաստան
էր
լեալ։
ԴԱՐ
ԺԳ
Վարդան
գրէ
թէ
միով
ամաւ
յառաջ
քան
զձեռնադրիլն
ա.
Կոստանդին
կաթողիկոսի,
որ
է
յամի
տեառն
1219,
«Եղեւ
շարժ
ահագին,
եւ
փլաւ
պաճուճազարդ
եկեղեցին
որ
'ի
Մշկավանս
(կամ
Մշակավանս),
'ի
մետասանն
յունվարի
'ի
ժամ
ճաշոյ,
եւ
չորս
պատարագօղ
ընդ
մեծ
զենմանն
նուիրեցան»։
