1
Որոց
են
յերկնաւոր
առաքինութենէն՝
յոյժ
ընդ
ահիւ
անկեալ
բնութիւն .
յամենայն ,
եւ
յամենայն
բանէ ,
յամենայն
իրաց .
երազագէտ
է
այնպիսին
ի
կեանս
իւրում,
եւ
ի
իւրում։
2
Որպէս
ասաց
ի ,
մահ
ոչ
իմացեալ՝
մահ
է,
իմացեալ՝
անմահութիւն
է։
3
Որ
զմահ
ոչ
գիտէ
երկնչի
ի
մահուանէ.
իսկ
որ
գիտէ ,
ոչ
ի
։
4
Եւ
այս
ամենայն
ի
։
5
Կոյր
զրկի
ի
ճառագայթից
արեգական,
եւ
ի
։
6
Լաւ
է
կոյր
աչաւք
քան
մտաւք։
7
Որպէս
մեծ
է
քան
զմարմին՝
մեծ
է
մտաց
քան
։
8
Եթէ
ոք
առաւելեալ
իցէ
աշխարհական
մեծութեամբ,
եւ
աղքատագոյն,
ողորմելի
է
քան
զբազումս.
որպէս
եւ
տեսանեմք
իսկ՝
ոչ
միայն
ի
չափաւոր ,
այլ
եւ
է
քան
զամենայն։
9
Թագաւոր
ոչ
ունի
զիմաստութիւն
աթոռակից
իւր,
ոչ
կարէ
ի
վիճակին
վայելուչ
։
10
Իսկ
եթէ ,
ո՜րչափ
եւս
առաւել
առ
։
11
Բոլոր
է ,
իսկ
մարմնոյ
եւ
հոգւոյ
են .
եւ
որպէս
առ
մարդ՝
առ
բոլոր
աշխարհս։
12
ոչ
միայն
տացէ ,
այլ
եւ
որոց
եղեւ
պատճառք
ի
կորուստ։
13
Բայց
թէպէտ
եւ
ոչ
բամբասել ,
եւ
ոչ
կարեմք
լինել
այնմիկ՝
որ
աստուածամարտն
լինիցի։
14
զանցս ,
որ
ի
ընդ
սուրբ
եկեղեցիսն , .
ոչ
մտաւք,
այլ
ճշմարտութեամբ
զելս
իրացն
ասելով
ոչ
լռեցից։
15
Ոչ
ի
կարծ ,
եւ
ոչ
ի
զարթուցեալ.
այլ
ես
ինքնին
ի
եւ
եւ
լուայ
զձայն
յանդգնաբար .
իբրեւ
սաստիկ՝
զծով
մեծ,
այնպէս
շարժէր
եւ
տատանէր
բազմութիւն
իւրոց։
16
Եւ
հանդէս
առնէր
ամենայն
ուսմանց,
եւ
զմոգութիւնն
եւ
զքաւդէութիւնն
եւ
ուսմունս
աշխարհին
իւրոյ։
17
ի
եւ
կեղծաւորութեամբ,
եւ
ասէր
զայրացեալ
մտաւք.
«Հարցէք,
քննեցէք, .
թող
որ
լաւն
է՝
ընտրեալ
»։
18
Եւ
փութայր
որ
ինչ
ի
մտին
էր,
վաղվաղակի
։
19
Իսկ
ի
կողմանց
կողմանց ,
որ
ի
զաւրուն
էին,
իմացան
որ
ի
վառեալ ,
եւ
կամէր
հրդեհել
զլերինս
եւ
զդաշտս
առհասարակ։
20
եւ
նոքա
անծախական ,
եւ
սաստկապէս
պատրաստեցան
առ
գաղտնի
մեքենայիցն։
21
Սկսան
այնուհետեւ
բարձր
բարբառով,
սաղմոսիւք
եւ
հոգեւորաւք
եւ
վարդապետութեամբ
յայտ
յանդիման
մեծի
զպաշտաւնն .
առանց
զանգիտելոյ՝
ո՛
եւ
առ
նոսա,
ուսուցանէին
կամակար։
22
Եւ
Տէր
նոցա
եւ
արուեստիւք.
քանզի
բազում
ընդունէին
զբժշկութիւն
ի
հեթանոսական
։
23
Իսկ
անաւրէն
իշխանն
իբրեւ
գիտաց
եթէ
յայտնեցաւ ,
եւ
հուրն՝
մինչչեւ
ուրուք
ի
նա
փչեալ՝
վառումն
նորա
յայտնի
իմացաւ
Աստուծոյ,
սկսաւ
ծածուկ
նետիւք
խոցոտել
զմիտս
իւրոյ .
եւ
անբժշկական
վէրս
եւ
ի
։
24
Մերթ
շանթէր
գալարէր
իբրեւ
զաւձ ,
մերթ
պարզէր
իբրեւ
զառիւծ
զայրացեալ
գելոյր,
գլորէր,
տապալէր
երկդիմի
մտաւք
եւ
կամացն
կամէր
։
25
Քանզի
ձեռն
արկանել
եւ
ունել
ոչ ,
-
վասն
ոչ
էին
համագունդ
ի
միում
առ ,
-
սկսաւ
այնուհետեւ
յառաջ
կոչել
եւ
զանարգս
ի
պատուականաց
եւ
զտգէտս
ի
եւ
զանարիս
ի
քաջ
արանց.
եւ
զի՞
մի
մի
այլ
զամենայն
զանարժանսն
յառաջ
մատուցանէր
եւ
զամենայն
զարժանաւորսն
յետս
տանէր.
մինչեւ
զհայր
եւ
զորդի
քակէր
ի
միմեանց։
26
Թէպէտ
ընդ
ազգս
առնէր
զանկարգութիւնս
զայս,
առաւել
ընդ
Հայոց
աշխարհին
մարտնչէր.
քանզի
տեսանէր
զնոսա ,
որք
էին
յազգէ
Հայոց,
եւ
անմեղութեամբ
ունէին
զսուրբ
քարոզութիւն
առաքելոցն
եւ
։
27
զոմանս
ի
նոցանէ
ոսկւով
եւ
արծաթով,
եւ
զբազումս
այլով
պարգեւաւք.
իսկ
զոմանս
ագարակաւք
եւ
մեծամեծ ,
պատուովք
եւ
իշխանութեամբք
։
28
Եւ
այլ
եւս
սնոտի
յոյս
առաջին
դնէր
եւ
այսպէս
հրապուրէր
յորդորէր
հանապազ.
«Եթէ
միայն, ,
յանձին
եւ
զձեր
մոլորութիւնդ
սրտի
մտաւք
ի
ճշմարտութիւն ,
ի
յաւագութիւնս
հասուցից
հաւասար
իմոյ
սիրելի
նախարարացս,
եւ
առաւել
եւս
զանցուցից»։
29
Եւ
այսպէս
կեղծաւորութեամբ
խոնարհեցուցանէր
զինքն
առ
ամենեսեան,
խաւսելով
ընդ
նոսա
ի
պատճառս
սիրոյ,
զի
որսալ
ըստ
առաջին
խորհրդականացն
խրատուց։
30
Եւ
զայս
առնէր
ի
չորրորդ
ամէն
մինչեւ
իւրոյ
։
31
իբրեւ
ետես
ոչինչ
ծածուկ ,
այլ
գործէին,
՟
քանզի
տեսանէր ,
որ
աւր
քան
զաւր
տարածանէր
ընդ
ամենայն
կողմանս
ճանապարհին
ընդ
որ
ինքն
անցանէր,
՟
սկսաւ
հաշել
եւ
մաշել
եւ
հառաչելով
հանել։
32
զծածուկ
ետ
հրաման
բարձր
բարբառով
ասէ.
«Ամենայն
եւ
՝
որ
ընդ
իմով
՝
յիւրաքանչիւր
մոլոր
աւրինաց ,
եւ
միայնոյ
եկեսցեն ,
զոհս
մատուցանելով
եւ
անուանելով,
եւ
սպաս
ունելով
կրակի.
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
եւ
զի
մի՛
ինչ
ամենեւին
պակաս
առնիցեն»։
33
Զայս
քարոզ
կարդայր
ի
կարաւանին,
եւ
պատուէր
ի
վերայ
դնէր
ամենեցուն.
եւ
ստիպաւ
արձակէր
յամենայն
ազգս
հեռաւորս
զդոյն
պատուէր
հրամանի
առ
ամենեսեան
։
34
Արդ
ի
սկզբան
երկոտասաներորդ
ամի
իւրոյ
բազմութեամբ,
յարձակեալ
հասանէր
յերկիրն
։
35
Զայս
տեսեալ
թագաւորին
Քուշանաց՝
ոչ
հանդուրժէր
ելանել
ընդ
առաջ
նորա
պատերազմաւ.
խոյս
տուեալ
ի
կողմանս
ամուր
անապատին,
ապրէր
հանդերձ
ամենայն
զաւրաւքն
իւրովք։
36
Իսկ
սա
ասպատակ
արձակէր
գաւառաց,
տեղեաց,
վայրաց
առնոյր
բերդս
եւ
զքաղաքս,
կուտէր ,
զառ
եւ
եւ
զաւար,
ածէր
հասուցանէր
իւրոյ
։
37
Եւ
անդ
այնուհետեւ
յընդունայն
եղեալ
ի
նոյն
խորհուրդս՝
հաստատէր
ի
կարծիս
մոլորութեան,
ասելով .
«Զի՞նչ
հատուսցուք
փոխանակ
այս
մեծի
յաղթութեանս,
որ
ոչ
ոք
ելանել
ընդդէմ
մեր
պատերազմաւ»։
38
Յայնմ
ժամանակի
առ
մոգք
եւ
բարձին
իւրեանց
եւ .
որ
ետուն
քեզ
եւ
ի
վերայ
թշնամեաց
քոց,
ոչ
ինչ
են
խնդրել
ի
քէն ,
այլ
զի
բարձցես
զամենայն
մոլորութեան ,
եւ
մի
պատուիրանին»։
39
Հաճոյ
բանն
թագաւորին
եւ
ամենայն
մեծամեծացն,
որ
։
40
Խորհուրդ
ի
մէջ
առեալ
յաղթէր
։
41
ի
ներքոյ
Պահ
դրանն
արգելոյր
այրուձիոյն
եւ ,
եւ
՝
որ
էին
հաւատացեալ
սուրբ
աւետարանն
Քրիստոսի։
42
Եւ
հրաման
սաստիւ
դռնապանացն
առնէին
եթէ
որ
յարեւելս
առ
մեզ
՝
թողցեն,
յարեւելից
անանց
լիցի
ճանապարհ։
43
Եւ
իբրեւ
արգել
փակեաց
զնոսա
յամուր
յանել ,
-
եւ
ասացի
ամուր
եւ
անել,
քանզի
չիք
անդ
փախստի
եւ
թաքստի,
վասն
զի
թշնամիք ,
-
յայնմ
ձեռն
արկանէր
ի
նոսա
եւ
մեծաւ
չարչարանաւք
եւ
պէսպէս
տանջանաւք
վատթարէր
զբազումս
ի ,
եւ
ստիպէր
ուրանալ
զճշմարիտն
աստուած,
եւ
զերեւելի
։
44
Իսկ
զաւրականքն
առ
հասարակ
գեղեցիկ
քաջապէս
զաւրութեամբ
միաբան
աղաղակէին
եւ
ասէին.
«Վկայ
երկինք
եւ
երկիր,
երբէք
հեղգացեալ ,
եւ
ոչ
խառնեալ
վատութիւն
ընդ
քաջութեան
ի
զուր
եւ
անողորմ
են
ի
վերայ
մեր»։
45
Եւ
բազմանայր
գոչումն
աղաղակի
նոցա,
մինչեւ
ինքնին
թագաւորն
ականատես
լինէր
յանդիմանութեան,
եւ
անդէն
երդմամբ
հաստատէր
եւ
ասէր.
«Ոչ
ձեզ,
մինչեւ
կատարեսջիք
հրամանաց
իմոց»։
46
Եւ
ահա
իշխանութիւն
առեալ
սպասաւորացն,
ի
բուն
ի
փորձութիւն
տանջանացն։
47
հարուածովք,
կապանաւք
անցուցին
ի
տեղիս
արգելանին։
48
Իսկ
այլոցն
առ
ժամանակ
մի
արարեալ,
եւ
զամենայն
վնասուն
պատճառս
արկանէր
զկապելովքն.
եւ
զայս
առնէր
սատանայական
։
49
Եւ
երկոտասան
աւուրս
հրաման
տայր
ընթրիս
առատութեամբ
աւելի
քան ,
եւ
կոչէր
զբազումս
ի
զինուորական
։
50
Եւ
ի
ժամ
պատրաստութեան
զիւրաքանչիւր
տեղի
շնորհէր
նոցա
զբազմականին
եւ
սիրով
խոնարհութեամբ
խաւսէր
ընդ
նոսա
ըստ
կարգին,
զի
թերեւս
հաւանեսցին
ուտել
զոհեալ
զոր
ոչ
էր
աւրէն
ուտել
։
51
Իբրեւ
ոչ ,
ոչ
ինչ
կարի
ստիպեաց,
այլ
հրամայեաց
մատուցանել
նոցա
զսովորական ,
եւ
առաւել
գինեաւքն
յաւելոյր
ի
տաճարին
։
52
Եւ
անտի
ի
դուրս
ելեալ
ի
սրահն ,
արգելին
զոմանս
ի
նոցանէ
ձեռս
յետս
կապելով
եւ
զխոնջանունսն
կնքելով
զգուշութեամբ
՝
էր
որ
աւուրս,
եւ
էր
որ
զերիս։
53
Բազում
եւ
այլ
եւս
յանարժան
հարուածս
չարչարէին
զոր
եւ
ոչ
ընդ
գրով
իսկ
արժանի
համարեցաք
արկանել։
54
Եւ
զոմանս
ի
նոցանէ
հեռացուցին
եւ
քարշեցին
յազնուական
պատուոյն
անարգեալ։
55
Եւ
գունդս
գունդս
գումարէին
ի
նոցանէ
յերկիր
՝
յամուրս
անապատին՝
ի
մարտ
պատերազմի
արքայի.
եւ
բազմաց
իսկ
անդէն
հասանէր
սրով։
56
Եւ
զկարգեալ ,
քաղցիւ
եւ
ծարաւով
տառապեցուցանէին
զնոսա,
եւ
ձմերոցի
տեղիս
զդժնեայ
հրամայէին
նոցա.
եւ
անարգս
եւ
յաչս
ամենեցուն
զնոսա
ցուցանէին։
57
Իսկ
նոքա
առ
սէրն
Քրիստոսի
յոյժ
խնդութեամբ
ընդունէին
զամենայն
վասն
մեծի
յուսոյն,
որ
առաջի
պատրաստեալ
կայ
պատուիրանապահ
համբերողացն։
58
բազմացուցանէր,
նոքա
եւս
քան
զեւս
զաւրանային
ի
սէրն
Քրիստոսի.
մանաւանդ
զի
բազումք
ի
նոցանէ
զգիրս
էին
ի ,
մխիթարէին
եւ
քաջալերէին
եւ
իբրեւ
լուսոյ
զպաշտաւնն
եւ
բազմացուցանէին։
59
Վասն
որոյ
եւ
ի
հեթանոսաց,
որոց
հեշտ
եւ
ցանկալի
ձայնքն
թուէին,
քաջալերէին
զնոսա,
եւ
ասէին
բանս ,
թէ
լաւ
իցէ
մարդոյ
մահու
չափ
ճգնել՝
քան
յայդպիսի
աւրինաց
ուրանալ։
60
Բայց
սակայն
թէպէտ
եւ
նոքա
առ
սէրն
Քրիստոսի
յոյժ
ըստ
ներքին
մարդոյն,
արտաքին
տեսիլն
կարի
ողորմ
։
61
հասեալ
ի
անարգութիւն,
եւ
հայրենի
չարաչար
կայր
ի
բռնաւորին,
որ ,
եւ
չկարծէր՝
գուցէ
ամենայնի
։
62
Նա
եւ
ոչ
զերկրաւոր
ուրուք .
որ
մեծն
քան
զամենայն
է
ըստ
մարմնաւոր
կարգի,
գոյին
ոմանք
ի ,
սնուցեալ
էր
մայրենի
կաթամբն
իւրեանց
առաւել
եւս
քան
զամենեսեան
զնոսա
դատէր։
63
Եւ
յայսր
ամենայնի
վերայ
այլ
եւս
չարութիւն
խորամանկեաց։
64
Զմի
ոմն
ի
հաւատարիմ
իւրոց
ի
գործ
առաքէր
Հայոց՝
որում
էր .
որ
եկեալ
հասեալ
հրամանաւ
արքունի,
բերեալ ,
եւ
խաղաղասէր
կեղծաւորութեամբ
աշխարհագիր
առնել
ամենայն
երկրին
Հայոց
ի
թողութիւն
հարկաց
եւ
ի
թեթեւութիւն
։
65
եւ
ի
վերին ,
այլ
ի
ներքոյ
։
66
Առաջին,
զազատութիւն
արկանէր
ի
ծառայութիւն։
67 ,
որ
բնակեալ
էին
ի
ընդ
նովին
աշխարհագրով
էարկ։
68
զհարկ
աշխարհին
առաւել
ծանրացոյց։
69
զնախարարեանն
բանսարկութեամբ
արկ
ընդ
միմեանս,
եւ
յամենայն
տան
արար
խռովութիւն։
70
Եւ
զայս
ամենայն
առնէր՝
զմիաբանութիւնն ,
եւ
զուխտն
եկեղեցւոյն ,
եւ
զմիայնակեացսն
փախուսցէ,
եւ
վատնեսցէ.
առ
՝
ակամայ
դիմեսցեն
յաւրէնս
։
71
Եւ
ե՛ւս
չարագոյն
հինգերորդն.
քանզի
որ
հազարապետն
էր
աշխարհին
իբրեւ
զհայր
վերակացու
համարեալ
էր
աշխարհականաց
քրիստոնէից.
յարոյց
զամբաստանութիւն
ի
վերայ
նորա,
եւ
հանեալ
զնա
ի
գործոյն՝
փոխանակ
նորա
պարսիկ ,
եւ
մեւս
մոգպետ՝
դատաւոր
աշխարհին,
զի
զեկեղեցւոյն
փառսն
աղաւաղեսցեն։
72
Բայց
սակայն
եւ
ամենայն
գործքս
էին
չեւ
էր
ուրուք
ձեռն
յայտնի .
վասն
այնորիկ
եւ
ոչ
ոք
ընդդիմացաւ ,
թէպէտ
եւ
էր
ծանրութիւն
։
73
Քանզի
ուստի
էր
առնուլ
հարիւր
դահեկանաւ
չափ,
կրկին
առնուին
նոյնպէս
եւ
երիցանց
դնէին,
ոչ
միայն
շինաց,
այլ
եւ
աւերակաց։
74
Նա
բնաւ
ո՞վ
իսկ
կարէ
պատմել
վասն
մտից
եւ
բաժից
եւ
հասից
լերանց
եւ
դաշտաց
եւ
մայրեաց։
75
Ոչ
ըստ
առնուին,
այլ
յափշտակելով,
մինչեւ
զարմանային,
թէ
ուստի
այս
ամենայն
գանձ
ելանէ՝
զիա՞րդ
շէն
։
76
իբրեւ
տեսին՝
այսու
ամենայնիւ
ձանձրացուցանել,
յայնժամ
հրաման
ետուն
մոգաց
եւ
մոգպետաց
նամակ
մի
գրել
ըստ
դենին
իւրեանց։
77
Եւ
է
պատճէն
նամակին
այս.
78
Երան
եւ ,
Հայոց
մեծաց
ողջոյն
շատ։
79
Դուք
գիտասջիք,
ամենայն
մարդ՝
որ
բնակեալ
ի
ներքոյ ,
եւ
ոչ
ունի
զաւրէնս
դենի ,
նա
խուլ
է
եւ
կոյր,
եւ
դիւաց
խաբեալ։
80
Քանզի
մինչ
չեւ
էին
երկինք
եւ
երկիր,
մեծն
յաշտ
զհազար
ամ
եւ
ասէր.
«Թերեւս
լիցի
իմ
որդի
Որմիզդ
անուն,
արասցէ
զերկին
եւ
զերկիր»։
81
Եւ
երկուս
յորովայնի
մի
վասն
յաշտ
առնելոյ՝
եւ
։
82
Իբրեւ
գիտաց,
երկու
են
յորովայնի,
«Որ
վաղ
եկեսցէ, ,
նմա
զթագաւորութիւնս»։
83
Իսկ
որ
ի
թերահաւատութենէն
յղացեալ՝
պատառեաց
եւ
ել
ի
։
84
ցնա .
«Ո՞վ
ես
դու»։
85
Ասէ.
«Որդին
քո
եմ
»։
86
Ասէ
ցնա .
«Իմ
որդին
լուսաւոր
է
անուշահոտ,
դու
խաւարային
ես
եւ
չարասէր»։
87
Եւ
իբրեւ
կարի
դառնապէս
ելաց,
ետ
ցնա
զթագաւորութիւնն
ամ։
88
ծնաւ
զմեւս
անուանեաց
զնա
Որմիզդ.
եհան ,
եւ
ետ
եւ
ասէ
ցնա.
«Ցայժմ
ես
քեզ
յաշտ
արարի
արդ
դու
ինձ
արա
».
արար
եւ
զերկիր,
իսկ
Արհմն
ընդդէմ
գործեաց։
89
Եւ
այսպէս .
հրեշտակք
են
իսկ
դեւքն
Արհմնոյն,
եւ
ամենայն
որ
յերկնից
եւ
այսր
լինին՝
են,
եւ
ամենայն
վնասք,
որ
անտի
եւ
այսր
գործին՝
զայն
արար։
90
Սոյնպէս
յերկրիս
որ
ինչ
բարի
է՝
զայն
Որմիզդն
արար,
եւ
որ
ոչն
է
բարի՝
զայն
արար
որպէս
զմարդ
արար,
եւ
եւ
եւ
զմահ
արար։
91
Եւ
ամենայն
եւ
լինին,
եւ
պատերազմունք
դառնութեան
չարին
մասին
արարածք
են.
իսկ
յաջողութիւն
եւ
տէրութիւնք
եւ
փառք
եւ
եւ
առողջութիւնք
մարմնոց,
դիմաց
եւ
երկայնակեցութիւնք
ամաց,
ի
առնուն .
եւ
ամենայն
որ
այդպէս
է,
ի
նա
չարին
արարած
խառնեալ
է։
92
Եւ
ամենայն
մոլորեալ
են,
որ
՝
«Զմահ
Աստուած
արար,
եւ
չար
եւ
բարի
ի
նմանէ
»։
93
Մանաւանդ
որպէս
ասեն՝
թէ
նախանձոտ
է
վասն
միոյ
ուտելոյ
ի
ծառոյն՝
Աստուած
զմահ
արար,
եւ
զմարդն
։
94
նախանձ
եւ
ոչ
մարդ
առ
մարդ
ունի,
թո՛ղ
թէ
Աստուած
առ .
զի
զայս
ասէ՝
խուլ
է
եւ
կոյր,
եւ
ի
դիւաց
։
95
Դարձեալ
մեւս
եւս
այլ
մոլորութիւն
Աստուած
որ
զերկինս
եւ
՝
եկն ,
ասեն,
ի
կնոջէ
ումեմնէ
ծնաւ՝
որում
էր
Մարիամ,
եւ
նորա
։
96
Այլ
ճշմարտութեամբ՝
Բանթուրակայ
ուրումն
եղեալ
նա
որդի
յանկարգ
խառնակութենէ։
97
Եւ
զհետ
մարդոյ
մոլորեալ
են
բազումք։
98
Եթէ
աշխարհն
առ
յոյժ
յիմարութեան
տգիտաբար
մոլորեալ
են
եւ
ի
կատարեալ ,
յանձանց
զվնասն
իւրեանց.
ընդէ՞ր
զհետ
նոցա
ցնորիք։
99
Այլ
զոր
տէրս
ունի,
եւ
դո՛ւք
կալարուք.
մանաւանդ
զի
առաջի
Աստուծոյ
վասն
ձեր
համարս
ունիմք
։
100
Մի՛
ձերոց,
զոր
անուանէք .
քանզի
յոյժ
են
խաբեբայք.
զոր
բանիւք
ուսուցանեն
գործովք
ոչ
առնուն
յանձն։
101
Միս
ուտել,
ասեն,
ոչ
մեղք
»,
եւ
ինքեանք
ուտել
ոչ
կամին.
Կին
առնել
արժան
է
»,
բայց
ինքեանք
եւ
հայել
ի
նա
ոչ
կամին.
Կարասի
որ ,
ասեն,
մեղք
են
յոյժ
»,
զաղքատութիւն
առաւել
քան
։
102
Յարգեն
զթշուառութիւն,
եւ
պարսաւեն .
ծաղր
առնեն
զանուն
բախտի,
յոյժ
այպանեն.
սիրեն
հանդերձից,
քան .
գովեն
զմահ
եւ
պարսաւեն
զկեանս.
անարգեն
զծնունդս
մարդոյ
եւ
գովեն
զանորդութիւն։
103
եթէ
լսէ
ոք
դոցա
եւ
ի
կանայս
ոչ ,
վախճան
վաղվաղակի
։
104
Այլ
ես
ոչ
կամեցայ
ըստ
մասանց
ընդ
գրով
արկանել
առ
ձեզ.
զի
բազում
այլ
ինչ
է,
զոր
խաւսին
դոքա։
105
Որ
չարագոյն
եւս
է
քան
զոր ,
զԱստուած
ի
խաչ
ի
մարդկանէ
քարոզեն,
եւ
զնոյն
մեռեալ
եւ
թաղեալ,
ապա
յարուցեալ
եւ
վերացեալ
յերկինս։
106
Ո՞չ
ահա
ձեզէն
իսկ
արժան
էր
վասն
այդպիսի
ուսմանց։
107
Դեւք
որ
չարք
են,
ոչ
ըմբռնին
եւ
տանջին
ի
մարդկանէ,
թո՛ղ
թէ
Աստուած
արարիչ
արարածոց.
ձեզ
ամաւթ
է ,
եւ
մեզ
անհաւատալի
բանք։
108
Արդ
երկու
կան
առաջի
ձեր.
կամ
արարէք
բան
առ
բան
պատասխանի,
կամ
ի
Դուռն ,
յանդիման
լերուք
մեծի
»։
109
ԱՆՈՒԱՆՔ
ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑՆ,
որք
ժողովեցան
յԱյրարատեան
գաւառն
եւ
արարին
նամակին
պատասխանի.
110
ՅՈՎՍԷՓ
եպիսկոպոս
։
111
ՍԱՀԱԿ
եպիսկոպոս
Տարաւնոյ։
112
եպիսկոպոս
։
113
եպիսկոպոս
։
114
ՍՈՒՐՄԱԿ
եպիսկոպոս
Բզնունեաց։
115
ՏԱՃԱՏ
եպիսկոպոս
Տայոց։
116
ԹԱԹԻԿ
եպիսկոպոս
Բասենոյ։
117
եպիսկոպոս
։
118
ԵՐԵՄԻԱ
եպիսկոպոս
Մարդաստանի։
119
եպիսկոպոս
։
120
ԱՆԱՆԻԱ
եպիսկոպոս
։
121
եպիսկոպոս
Արծրունեաց։
122
ՍԱՀԱԿ
եպիսկոպոս
։
123
եպիսկոպոս
։
124
եպիսկոպոս
։
125
եպիսկոպոս
Ամատունեաց։
126
ԵՂԲԱՅՐ
եպիսկոպոս
։
127
եպիսկոպոս
Ապահունեաց։
128
Այս
եւ
եւ
պատուական
ի
տեղեաց
սուրբ
եկեղեցւոյ՝
եւ
միահաւանք,
միահամուռ
ի
թագաւորանիստ ,
հաւանութեամբ
նախարարացն
եւ
ամենայն
աշխարհին
արարին
նամակին
։
129
«ՅՈՎՍԷՓ
ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ,
հանդերձ
ամենայն
միաբանելովքս
ի
մեծամեծաց
մինչեւ ,
Միհրներսեհի
Արեաց
եւ
՝
բազում
խաղաղասէր
մտաւք
բազմասցի
ողջոյն
առ
ամենայն
մեծի .
130
Ի
ունիմք
սովորութիւն
աստուածատուր
՝
աղաւթս
առնել
ի
վերայ
կենաց ,
եւ
անձանձրոյթ
յԱստուծոյ
վասն
ժամանակաց
դորա,
զի
խաղաղութեամբ
վարեսցէ
զտիեզերական ,
զոր
աւանդեալ
դմա
յԱստուծոյ.
զի
դորա
եւ
մեք
եւ
զկեանս
մեր։
131
Վասն
նամակին
ի
մեր
աշխարհս
տուեալ
էր՝
առաջ
մի
ոմն
ի ,
որ
էր
ի
ձերում,
եւ
դուք
առաւել
քան
զբնութիւն
մարդկան
ի
զնա,
հաւատաց
նա
յԱստուած
կենդանի՝
յարարիչն
երկնի
եւ ,
եւ
բան
առ
բան
ելոյծ
եւ
իմացոյց
զաւրէնս
ձեր։
132
Եւ
իբրեւ
ոչ
բանիւ
զդէմ
ունել
նորա,
քարկոծեալ
արքայէ։
133
Եւ
եթէ
հաւատարիմ
զմեր
բանս
լսել
ի
բազում
տեղիս
գտանին
գիրք
նորա.
ընթերցիր,
։
134
Այլ
վասն
մերոց,
աներեւոյթ
են,
եւ
ոչ
յանկեան ,
այլ
համատարած
ընդ
ամենայն
երկիր,
ընդ
եւ
ընդ
ցամաք
եւ
ընդ .
ոչ
միայն
ընդ
արեւմուտս,
այլ
եւ
ընդ ,
այլ
եւ
ընդ
հիւսիս
եւ
ընդ
հարաւ
եւ
ի
միջոցս
լի
է
հոծութեամբ։
135
Ոչ
ի
մարդ
ապաստան՝
եթէ
վերակացուաւ
տարածեսցի
ընդ .
այլ
ինքն
ունի
։
136
Ոչ
առ
վատթարաւքն
վեհ
երեւի,
այլ
ի
վերուստ
ունի .
միջնորդաւ,
զի
մի
է ,
եւ
չիք
այլ
ի
նմանէ,
երիցագոյն
եւ
ոչ
։
137
սկիզբն
առեալ
յումեքէ
Աստուած,
այլ
ինքն .
ոչ
ի
ուրեք,
այլ
տեղի.
ոչ
ի
ժամանակի
իմիք,
այլ
ժամանակք
ի
նմանէ
գոյացան.
եւ
միայն
քան ,
այլ
քան
զկարծիս
մարդկան
եւ
։
138
Ոչ
ձեւանայ
ի
տեսիլ
տարրեղէն,
եւ
ոչ
ընդ
տեսլեամբ
ական.
եւ
ոչ
միայն ,
այլ
եւ
ոչ
ընդ
ուրուք ,
ոչ
միայն
այլ
եւ
ընդ
անմարմին .
բայց
ինքն ,
իւրոց
իմանի
այլ
ոչ
աչաց
տեսանի.
եւ
մտաց՝
ոչ
երկրաւորացս,
որ
յԱստուած
են
հաւատացեալ
ճշմարտիւ։
139
Եւ
Արարիչ
երկնի
եւ
երկրի
իսկ
քան
եւ
զերկիր
որպէս
ինքնագոյ՝
ինքնանուն
է։
140
Ինքն
անժամանակ ,
իսկ
յորժամ
կամեցաւ՝
սկիզբն
արար ,
ոչ
՝
այլ
յոչընչէ.
զի
ինչ՝
նա
միայն
է,
եւ
ի
նմանէ
։
141
Ոչ
եթէ
յետոյ
իմացաւ
եւ
արար,
այլ
մինչ
չեւ
արարեալ
էր
նորա՝
ի
կանուխ
տեսանէր
զարարածս.
որպէս
եւ
այժմ
մինչ
չեւ
գործեալ
մարդոյ
բարի
ինչ
կամ
չար,
Աստուծոյ
յայտնի
են
գործք
։
142
Սոյնպէս
եւ
մինչ
չեւ
էր
ոչ
խառն
ի
խուռն
ճանաչէր ,
այլ
կարգեալ
եւ
առաջի
նորա
մասանցն .
իսկ
մարդկան
եւ
՝
տեսակքն
եւ
որ
ի
տեսակին
էին։
143
քանզի
արարող
ոչ
կարէր
խափանել
զնորա
մեր
չարութիւնս.
որպէս
եղեւ
եւ
ունիմք
դատաւոր
զաջն
։
144
Ձեռք
որ
զերկինս
եւ
զերկիր
հաստատեցին,
քարեղէնս
փորագրեցին
եւ
ետուն
մեզ ,
որ
խաղաղականս
եւ .
զի
զմի
Աստուած
երեւելեաց
եւ .
ոչ
այլ
եւ
այլ,
իբր
ոմն
բարի
եւ
ոմն
չար,
այլ
մի
եւ
նոյն
բարի։
145
Բայց
չար
ինչ
գոլ
յարարածս ,
ասա
համարձակ,
զի
թերեւս
ուսցիս
զճշմարիտն
։
146
Զդեւս
ասացեր.
գոն
եւ
դեւք ,
զոր
դուք
եւ
մեք
հրեշտակս
անուանեմք.
եթէ
կամին՝
եւ
դեւք
բարի
լինին,
եթէ
կամին՝
եւ
հրեշտակք
լինին։
147
Այդ
եւ
մարդիկ ,
ի
հաւր
որդիս.
է
որ
հնազանդ
եւ
հպատակ
է
հաւրն,
եւ
է
որ
չարագոյն
քան
զսատանայ։
148
Նա
եւ
մարդն
առանձին
յերկուս
բաժանեալ
տեսանի,
երբեմն
չար
եւ
երբեմն
բարի.
եւ
որ
բարին
էր՝
նոյն
եւ
չարացաւ,
դէպ
եղեւ ,
դարձեալ
անդրէն
ի
բարին
շրջեցաւ,
եւ
մի
է։
149
Բայց
այն
որ ,
վասն
թզոյ
միոյ
մահ
արար
Աստուած,
վատթարագոյն
է
պատառ
մի
մագաղաթ
քան
զթուզ.
ապա
բան
թագաւորին
նկարի
ի
նմա,
պատառէ
զնա,
մահու
ընդունի
։
150
Իսկ
արդ
չար
արժա՞ն
ասել
թագաւորին
քաւ,
ես
ոչ
ասեմ,
այլ
խրատ
ի
գործ
արկեալ
։
151
Յա՛յնժամ
էր
նախանձոտ,
թէ
չէր
պատուիրեալ
ի
ծառոյ .
ապա
յառաջագոյն
զգուշացաւ
զգութ
բնական
սիրոյն
իւրոյ
յայտնեաց
ի
։
152
Իսկ
արհամարհելով
՝
ընկալաւ
զպատիժ
մահուան։
153
Բայց
ասացեր՝
Աստուած
ի
կնոջէ
ծնաւ,
չէր
արժան
եւ
փախչել.
ահաւասիկ
Արհմն
եւ
Որմիզդ
ի
հաւրէ
ծնան
եւ
ոչ
ի
մաւրէ.
որում
քաջ
միտ
դնես,
եւ
դու
յանձն
առնուս։
154
Եւ
մեւս
եւս
քան
զայդ,
աստուած
ի
կնոջէ ,
եթէ
ոք
ընդ
իւրում
ծնողին
անկցի։
155
Այլ
սակաւիկ
մի
եթէ
ի
թողացուցանէիր
տէրութեանդ,
եւ
ընկերաբար
ի ,
գիտեմ
զի
ամենայնիւ
յոյժ
իմաստուն
ես,
եւ
վասն
Տեառն
ի
սուրբ
Կուսէն՝
ոչ
համարէիր,
այլ
առաւել
քան
մեծագոյն
զվերջին
իմանայիր
ազատութեան
մարդոյն ,
եւ
Աստուծոյ՝
զազատութիւնն
ի
ծառայութենէ։
156
Քանզի
յորժամ
լսես
յոչընչէ
արար
Աստուած
բանիւ
ծնունդ
իմասջիր
զարարածս։
157
Իսկ
Աստուած,
որ
մեծ
մարմին
առանց
չարչարանաց
ծնաւ
ապաքէն
ունի
ընդ
սմա։
158
Զի
ինքն
է,
եւ
առանց
ապականութեան .
իսկ
սա
կամաւք
ապականեցաւ,
եւս
ոչ
կարէր
ի
վերայ
։
159
Վասն
զի
էր
ի ,
անձին
արարեալ՝
ի
նոյն
դարձաւ.
իբրեւ
ոչ
յաւտար
զաւրութենէ
չարի
ինչ
ընկալաւ
ուրուք
պատուհասին,
այլ
յիւրմէ
հեղգութենէն
չլսել
բարերար
պատուիրանին,
խրատեցաւ
ծառայական ,
զոր
կրեաց
իւր։
160
Արդ
եթէ
զմահ
չար
աստուածն
արար
զի՞նչ
գոյացութիւն
երեւի
մահու
ի
միջի.
եւ
ո՛չ
ինչ։
161
Բայց
զբարի
։
162
Եթէ
այդ
այդպէս
է
նմա
եւ
բարի
իսկ
ասել
ոչ
մարթի,
այլ
կիսագործ
։
163
Եւ
աստուծոյ
արարածքն
ապականելիք
են
եւ
եղծանելիք՝
Աստուած
չմարթի
ասել։
164
Տի՛
աւն
անդր
թողէք
զյիմարութեան
։
165
աշխարհի
երկու
ոչ ,
եւ
ոչ
երկու
աստուածք։
166
ժպրհեսցին
եւ
երկու
թագաւորք
միոյ
աշխարհի
աշխարհն
եւ
խանգարին։
167
նիւթեղէն
է,
եւ
որիշ
որիշ
եւ
ընդ
միմեանս
հակառակ.
մի
արարիչ
հակառակորդացս,
որ
ածէ
ի .
որպէս
մալեալ
զջերմութիւն
՝
աւդոյս
հովութեամբ,
եւ
՝
հրոյն .
սոյնպէս
եւ
հողս՝
ջրոյն
իսկ
զ՚ի
վայր
բնութիւն
՝
սալայատակ
տրտմացեալ
հողոյն
կափմամբ։
168
Զի
եթէ
միաբանէին
տարերքս,
գուցէ
ոք
ի
կարճամտաց
եւ
կարծէր,
թողեալ
զարարիչն՝
մատուցանէր.
վասն
այնորիկ
որ
արար
՝
զգուշացաւ
յառաջագոյն,
զի
հայեցեալ
մարդիկ
ի
՝
անապական
միայն
զկառավար
սորա
իմասցին,
զմի
եւ
ոչ .
արարիչ
չորեքկին
յորմէ
ամենայնքս
ծննդագործին
հրամանաւ
իւրեանց։
169
Եւ
շրջագայութեամբք
չորիւք
յեղանակաւք
կատարեալ
գործեն
զտարեւոր .
եւ
հային
ակնարկելոյ
արարչին
իւրեանց,
եւ
լծեալ
են
ի
գործ ,
զկարգ
պատուոյն
ի
միմեանց։
170
Եւ
ահա
պարզաբար
ասացեալ
դիւրատար
լուսաւորութիւն
յականջս
ամենեցուն։
171
Զի
որ
հուրն
է,
գոյացութեամբ
եւ
զաւրութեամբ
խառնեալ
յերիս
եւս
մասունս.
ի
քարինս
եւ ,
եւ
սակաւագոյն
յաւդ
եւ
ի
ջուր,
եւ
ինքն
առանձին
ուրեք
ոչ
երեւի։
172
Իսկ
ջրոյ
գոյ
առանձինն ,
գոյ
եւ
ի
երից
եւս ,
յոլովագոյն
ի
եւ
սակաւագոյն
ի
յաւդ
եւ
ի
հուր։
173
Իսկ
աւդն
թափանցանց
ընդ
հուրն
եւ
ընդ ,
եւ
ի
ձեռն
ընդ
աճեցականս։
174
Եւ
այսպէս
խառնեալ
են
տարերքս
այս,
եւ
գոյացեալ
իբրեւ
զմի
մարմին,
եւ
ոչ
զիւրաքանչիւր ,
եւ
ոչ
երբէք
զկայան ,
հայելով
ի
մի ,
որ
զխառնուածսն
յարմարեալ
կազմէ
առ
ի
բնակութիւն
ամենեցուն,
եւ
յարակայութեան
աշխարհիս։
175
անբան
աշխարհս
այսպէս
հոգ
տանի ,
ո՛րչափ
եւս
առ
բանաւոր
՝
։
176
Զոր
եւ
ձեր
քաջ ,
աստուած
մայրածին
էր
ի
մարդկանէ,
թագաւոր
աստուածազաւակ
է
եւ
համհարզ
եւթներորդաց
աստուածոց։
177
եթէ
հաւատալ
արժան
է
առասպելաբանութեանդ,
՟
զոր
դուք
եւ
իսկ
կատարեալ
ցուցանէք
ի
ձերում,
՟
մեք
ոչ
եւս
հաւատամք,
աշակերտք
եմք
մեծին ,
որում
Աստուած
խաւսեցաւ
ի
մորենւոջն
ի ,
եւ
դէմ
յանդիման
աւրէնս
գրեաց
եւ
ետ
ցնա.
ծանոյց
զնիւթեղէն ,
եւ
զիւր
աննիւթ
՝
արարիչ
յոչընչէ.
եւ
զերկիրս
եւ
զերկինս
նմա,
զի
գործք
ձեռաց
են։
178
Բնակիչք
երկնի՝
հրեշտակք,
եւ
բնակիչք
երկրի՝
մարդիկ
բանաւոր՝
մարդ
եւ
հրեշտակ
միայն
եւ
Աստուած
ի
վեր
քան
զերկինս
եւ
զերկիր։
179
Եւ
ամենայն
արարածք
կատարեն
զհրամանս
պատուիրանի
նորա,
ոչ
երբէք
անցանեն
եդեալ
իւրեանց
բայց
մարդ
եւ
ազատ
թողեալ
ի ,
քանզի
մտաւորք
են,
եթէ
ի
հրամանի
նորա,
անմահք
են
եւ
որդիք
Աստուծոյ։
180
արարածս
տուեալ
ի
ծառայութիւն,
՝
մարդկան,
եւ
զերկինս՝
հրեշտակաց.
ապա
եթէ
ստունգանիցեն
եւ
անցանիցեն ,
զընդդէմսն
գործեսցեն
Աստուծոյ,
յիւրաքանչիւր
ընկալցին
զի
երեւեսցի
անբամբաս,
եւ
յանցաւորք
ամաւթալից։
181
Իսկ
եթէ
դու
ի
տգիտութեան
վրիպեալ
ես,
ես
որ
գիտեմ,
կարեմ
գալ
զկնի
մոլորութեանդ։
182
Եթէ
աշակերտիմ
անուսումնութեանդ,
մատնիմք
թերեւս
ես
չարագոյն
քան
զքեզ,
քանզի
վկայ
զինքնասաց
ձայնն
Աստուծոյ.
Ծառայ, ,
որ
ոչ
զկամս
տեառն
իւրոյ,
եւ
արժանի
գանի
գործէ,
ըմպել
գան,
իսկ
որ
կամաց
թագաւորին,
եւ
առաջի ,
բարեխաւսի
բազմապատիկ
տանջի։
183
Արդ
զքեզ
եւ ,
իշխանութեամբ .
մի՛
ընդ
բազմապատիկ
տանջիր,
եւ
ոչ
ես
ընդ
քեզ
սակաւագոյն.
այլ
ես
եւ
դու
ամենայն
հանդերձ
արի
թագաւորաւդ
գրոց,
զի
ի
ապրեսցուք,
եւ ,
եւ
հրոյն ,
եւ ,
եւ
անցաւոր
զանանց
անվախճան
։
184
Բայց
յորմէ
դուդ
զարհուրեալ
ես՝
դիւրահաւան
լեր,
եւ
վաղվաղակի
աշակերտիս
։
185
Ոմն
ի
հրեշտակաց
ստամբակեալ
եւ
ի
բաց
գնացեալ
յերկնից,
եւ
ի
մեր
աշխարհս
եկեալ՝
պատիր
բանիւք
եւ
սուտ
զանլինելի
առաջի
՝
իբրեւ
տղայ
մանկան՝
անփորձ
եւ
անկիրթ
մարդոյն,
ի
հայեցուցանելով
զմիտս
նորա,
ի
պտղոյ
ծառոյն ,
-
յոր
հուպն
չհրամայեաց ,
-
զի
լիցի
աստուած։
186
Իսկ
նորա
մոռացեալ
զպատուիրանն
Աստուծոյ,
զկնի
մոլար
կորոյս
զոր
ունէր
եւ
չեհաս
երազայոյս
կարծեացն։
187
Վասն
որոյ
մերժեալ
ի
տեղւոյն, ,
յորում
էք
բնակեալ ,
եւ
ցնորեալ
զկնի
նորին .
ոչ
եւս
ի
պատուիրեալ ,
այլ
զարարածս ,
եւ
անխաւս
երկիր ,
եւ
դիւաց
մատուցանելով
եւ
յարարչէն
բոլորեցունց
ի
բաց
։
188
Ոչ
յագի
չար ,
այլ
կամի,
զի
քան
զինքն
արասցէ։
189
Քանզի
ոչ
բռնաբար
զոք
ի
կորուստ,
այլ
քաղցրացուցանեն
ի
կամս ,
եւ
ողոքանաւք
որսան
ի
խաբէութիւն,
բազում
իւրեանց
ի
գողութիւն
եւ .
ոչ
եթէ
բռնի
վարելով,
այլ
պատիր
տան
գործել ,
զոմանս
ի
կախարդութիւն,
եւ
զոմանս
ի
պոռնկութիւն,
եւ
զոմանս
ի
։
190
Եւ
արդար
վրէժ
առնուն
մահու .
ոչ
եթէ
բարի
Աստուծոյ
դատաւորք
իցեն ,
եւ
չարին .
զի
բազում
անգամ
է՝
ի
մարդկանէ
չարք
լինին,
եւ
ի
չարագունից
անտի
կատարելագոյն
։
191
Եւ
դատաւորք
ստոյգ,
որք ,
ոչ
եթէ
չարք
անուանին
եւ ,
այլ
յոյժ
բարիք
բարեգործք .
եւ
բնութիւն
մի
է,
եւ
ոչ
երկու
իսկ
ի
միոջէ
անտի
գործք
երեւին,
ոմանց ,
եւ
ոմանց
։
192
Եւ
եթէ
առ
այս
ի
ձեռն
թագաւորական
վիճակին
խրատուն
խնամ
տանել
իւրում ,
ո՞րչափ
եւս
Աստուծոյ
աշխարհս,
որ
կեանս
կամի
եւ
ոչ
։
193
Եւ
ահա
ուր
բազմացաւ
յանցաւորութիւն,
տանջեաց
զամենեսեան .
իսկ
ուր
եղեւ
ունկնդրութիւն ,
շնորհեաց
անմահութեան։
194
Այն
է
ճշմարիտ
Աստուած՝
արարիչ,
զոր
աներասանակ
բերանով
անահ
աներկիւղ
հայհոյես։
195
Թողեալ
զՅիսուս
անունն՝ ,
եւ
մարդ
մոլորեցուցիչ
կարծես.
եւ
եւ
անարգես
ի
կորուստ
եւ
բոլոր
։
196
Զոր
տալոց
եւ
ես
յանշէջ ,
հանդերձ
ամենայն
առաջնովք
միջնովք
եւ
։
197
Այլ
մեք
այսպէս
գիտեմք
զԱստուած,
եւ
ի
սոյն
հաւատամք
։
198
Աստուած,
որ
արար
զաշխարհս,
նոյն
եկն
եւ
ծնաւ
ի
կուսէն
Մարիամայ,
յառաջագոյն
առանց
իրիք
պատճառանաց
մարմնաւոր
կարգի։
199
Որպէս
յոչընչէ
զայս
մեծ
մարմին ,
սոյնպէս
առանց
միջնորդի
կուսէն
ճշմարտիւ
եւ
ոչ
ստուերագիր
երեւմամբ։
200
Էր
Աստուած
ճշմարտիւ
եւ
եղեւ
մարդ
ոչ
ի
լինելն
մարդ՝
կորոյս
զաստուածութիւնն ,
եւ
ոչ
ի
կալ
Աստուած՝
աղաւաղեաց
զմարդկութիւնն,
այլ
նոյն
եւ
։
201
ոչ
տեսանել
զանտեսանելին
եւ
մերձենալ
յանմերձենալին,
եկն
եմուտ
ընդ
մարդկութեամբս,
զի
մեք
մտցուք
ընդ
նորա
։
202
Ոչ
անարգանս
ինչ
համարեցաւ
զիւր ,
այլ
մեծարեաց
զաստուածաստեղծ
զիւր
գործ։
203
Ոչ
առ
սակաւ
սակաւ
շնորհեաց
ինչ
սմա
զանմահութեան
պատիւն՝
իբրեւ
զանմարմին
հրեշտակաց,
այլ
միանգամայն
զբոլոր ,
եւ
հոգւով ,
եւ
միաբանեաց
ընդ .
միութիւն,
եւ
ոչ .
այսուհետեւ
մի
գիտեմք
զաստուածութիւնն,
որ
յառաջ
քան
զաշխարհս,
նոյն
եւ
։
204
Այս
Յիսուս
Քրիստոս
որ
յիւր
մարմինն
փրկեաց
զբոլոր
աշխարհս
սա
եկն
կամաւ
ի
մահ.
որպէս
ինքն
գիտէ՝
թանձրացաւ
յանարատ
կուսէն,
ծնաւ
եւ
պատեցաւ
ի
խանձարուրս
եւ
եդաւ
ի
մսուր,
շարժեաց
զմոգսն
յերկրպագութիւն
սնաւ
իբրեւ
զտղայ
կաթամբ
աճեաց
եւ
մեծացաւ
ամս
երեսուն
մկրտեցաւ
ի
Յովհաննէ
ի
յամլորդւոյն
ի
Յորդանան
։
205
Արար
նշանս
մեծամեծս
եւ
ի
մէջ
մատնեցաւ
ի
քահանայից
դատապարտեցաւ
ի
Պիղատոսէ
։
206
Խաչեցաւ,
մեռաւ,
թաղեցաւ,
յարեաւ
յաւուր
երրորդի.
երկոտասան
աշակերտացն
եւ
այլոց
բազմաց
աւելի
զհինգ
։
207
Եւ
շրջելով
ընդ
նոսա
քառասուն՝
վերացաւ
ի
լեռնէն
Ձիթենեաց
յանդիման
իւրոց
աշակերտացն,
ել
եւ
ի
հայրենի
աթոռն։
208
Խոստացաւ
երկրորդ
անգամ
գալ
ահաւոր
զաւրութեամբ
յարուցանել
զմեռեալս,
նորոգել
զբոլոր
աշխարհս,
առնել
դատաստան
արդար
ի
մէջ
արդարոց
եւ
մեղաւորաց,
տալ
պարգեւս
արժանաւորաց,
եւ
հատուցանել
պատիժս ,
որ
ոչ
հաւատան։
209
Յայսմ
հաւատոց
զմեզ
ոչ
ոք
կարէ
խախտել
ոչ
հրեշտակք
ոչ ,
ոչ
սուր
ոչ
հուր
ոչ
ջուր,
ոչ
ամենայն
զինչ
եւ
են
դառն
։
210
Ամենայն
եւ
ստացուածք
ի
ձեռս
քո,
եւ
մարմինք
մեր
առաջի
քո
ըստ
կամաց
արա
զինչ
եւ
կամիս։
211
Եթէ
սովին
թողուս,
ոչ
այլ
տէր
փոխանակեմք
ընդ ,
եւ
ոչ
Աստուած
փոխանակեմք
ընդ
Յիսուսի
Քրիստոսի,
որ
չիք
այլ
Աստուած
ի
նմանէ։
212
Ապա
յետ
մեծի
այլ
ինչ
հարցանես,
կամք
զբոլոր
ի
ձեռս
քո.
վաղվաղակի
զինչ
եւ
կամիս։
213
Ի
քէն
տանջանք
եւ
ի
մէնջ
յանձնառութիւնք.
սուր
քո՝
եւ
մեր։
214
Չեմք
լաւ
քան
զառաջինսն
որ
յայսր
վկայութեան
վերայ
եդին
զինչս
եւ
զստացուածս
եւ
զմարմինս
։
215
Զի
իսկ
էաք,
եւ
մարթ
էր
վասն
սիրոյն
Քրիստոսի,
արժան
քանզի
անմահ
էր,
սիրեաց ,
մինչեւ
յանձն ,
զի
եւ
նորա
մահուամբն
ապրեսցուք։
216
Եւ
եթէ
յիւր
ոչ
խնայեաց,
մեք
զի
կամաւք
մահկանացուք,
մեռցուք
վասն
սիրոյ
նորա,
զի
կամաւք
յանձն
առցէ
զմեզ
յիւր .
մեռցուք
իբրեւ .
զի
ընկալցի
զմեր
մահն
իբրեւ
։
217
Այլ
դու
յետ
այսր
ամենայնի
այլ
զմեզ
մի՛
հարցաներ.
զի
ոչ
եթէ
ընդ
մարդոյ
է
ուխտ
հաւատոց
մերոց,
եթէ
իբրեւ
զտղայս.
այլ
ընդ
որում
հնար
եւ
ի
բաց
ելանել,
ոչ
այժմ
եւ
ոչ
եւ
ոչ
յաւիտեանս,
եւ
ոչ
յաւիտենից
յաւիտեանս»։
218
Ի
մեծի
հաւանութեան
ամենայն
միաբանեաց
ի
մեծամեծաց .
անսուտ
երդմամբ
եդին
վկայութիւն՝
կենաւք
եւ
մահու
ի
նմին
կալ
հաստատուն։
219
իբրեւ
եհաս
նամակն ,
եւ
ի
մեծի
յանդիման
կարաւանին,
այնոքիկ ,
որ
լսէին՝
գովէին
։
220
Թէպէտ
եւ ,
սակայն
ի
ծածուկ
առ
միմեանս
զնոյն
վկայութիւնս
գովութեանց .
առաւել
քան
՝
համարձակութիւն
զարմանային։
221
սկսան
պնդապէս,
եւ
զնոյն
շշնջիւն
լսէին
յամենայն
շրթանց։
222
Իսկ
չարասէր
մոգպետն
հանդերձ
մեծ
շնչեաց ,
եւ
բորբոքեաց
զթագաւորն
իբրեւ
զհուր
անշիջանելի։
223
Եւ
սկսաւ
վիրաւոր.
եւ
յայտ
ձայն
արձակեաց
առ
մեծ
եւ
ասէ.
«Գիտեմ
ես
զչարութիւն
բազմութեան ,
որ
ի
եւ
զկնի
մոլորեալ
են
։
224
Եւ
իմ
եդեալ
է
ի
մտի,
ոչ
թողացուցից
ի
մեծամեծ ,
մինչեւ
ի
բաց
եթէ
ոք
կարի
մերձաւորաց
իցէ,
զնոյն
անցս
եւ
ընդ
անցուցից»։
225
Յայնժամ
ծերն
դառնացեալ
բանս
ի
ներքս
ընկէց,
եւ
ասէ
ցթագաւորն.
«Առ
ի՞նչ
է
քո
մեծ .
զի
քո ,
եւ
կան
քեզ
ի
ծառայութեան,
մարդ
է
յերկրի,
եթէ
կարող
ընդդէմ
դառնալ
քում
հրամանիդ։
226
Տիրաբար
հրաման
տուր
ի
ներքս
եւ
որ
եւ
ասես՝
վաղվաղակի
»։
227
Եւ
անդէն
թագաւորն
ի
ներքս
զդպրապետն,
գրել .
եւ
ոչ
ըստ
սովորութեանն,
այլ
բանս
զայրագինս
առ
ատելիս
եւ
անպիտանս ,
չյիշելով
ամենեւին
տիրասէր .
այլ
միայն
կոչոյ
հրաման
տուեալ
յականէ
յանուանէ ,
ինքն
ճանաչէր
որոց
անուանքն
են
այս։
228
Ի
տոհմէն
ՎԱՍԱԿ
անուն։
229
Ի
տոհմէն
Արծրունեաց
անուն։
230
Ի
տոհմէն
Ռըշտունեաց
անուն։
231
Ի
տոհմէն
անուն։
232
Ի
տոհմէն
ՎԱՐԴԱՆ
անուն։
233
Ի
տոհմէն
Մոկաց
ԱՐՏԱԿ
։
234
Ի
տոհմէն
անուն։
235
Ի
տոհմէն
անուն։
236
Ի
տոհմէն
Վահեւունեաց
անուն։
237
Ի
տոհմէն
ՇՄԱՒՈՆ
անուն։
238
յականէ
յանուանէ
կոչեցին
ի
դուռն
արքունի,
եւ
կէսքն
առ
իսկ
էին
ի ,
եւ
այլքն
ի
կողմանց
ի
Հոնաց
պահակին.
թողեալ
զոմանս
ի
նախարարացն
անդէն
Հայոց։
239
Արդ
թէպէտ
համագունդ
ի
միոջ
դիպեցան
ամենեքեան,
սակայն
յառաջագոյն
գիտացեալ
բռնաւորին,
եւ
իբրեւ
ի
միոջ
առ
համարէին։
240
Եւ
ի
ձեռն
սրբոյն
նովին
հաստատեալ՝
խաղացին
յիւրաքանչիւր
տեղեաց
ի
դուռն
արքունի։
241
Եւ
փութային
վասն
եղբարց
եւ
եւ
սիրելի ,
չարաչար
ի
մեծի
։
242
Վասն
որոյ
եւ
նոքա
զանձինս
ի
մահ
՝
ոչ
ինչ
իբրեւ
զանարի
վատասիրտս.
այլ
յոյժ
քաջութեամբ ,
զի
թերեւս
կարասցեն
փրկել
զնոսա
ի
մեծամեծ
հարուածոցն։
243
Եւ
իբրեւ
հասին
ի
դուռն
արքունի,
ի
շաբաթու
զատկին
յանդիման
լինէին
։
244
թէպէտ
տեսանէին
ի
տառապանաց,
վասն
անուանն
Քրիստոսի
ճգնեալք
էին
պնդապէս,
ոչ
տրտում
եւ
տխուր
զերեսս
ցուցանէին
։
245
Եւ
որչափ
նոքա
զուարթագին
երեւէին
ամենեցուն
առաւել
զարմանային
չարասէրքն։
246
զի
աւրէնք
էին
յառաջ
ժամանակաւ,
յորժամ
Հայոց
ի
դուռն
ի
ձեռն
զաւրագլխի
ուրուք,
ընդ ,
եւ
հարցանէր
զողջոյն
եւ
զխաղաղութիւն
Հայոց ,
եւ
երկիցս
եւ
երիցս
զնոյն
առնէր,
եւ
զհանդէս
գնդին
եւ
յառաջ
քան
ի
հասանել
զգալն
առ
՝
մեծ
շնորհակալութիւն
համարէր,
եւ
առաջի
եւ
՝
գովութիւն
մատուցանէր ,
եւ
յիշէր ,
եւ
զառն
առն
պատմէր
նոցա։
247
Իսկ
այն
աւր
ոչ
ամենեւին
ինչ
ոչ
յիշեաց.
այլ
իբրեւ
զչարադեւ
մի՝
ոչ
դադարէր
յուզել
եւ
շարժել
զբուք
ձմերայնւոյ։
248
Որպէս
նմանեալ
իսկ
էր
ծովածուփ ,
վեր
ի
վերոյ,
այլ
բարձրանայր
փրփրեալ
կուտակեալ,
գազանաբար
գոչելով
առհասարակ
զտիեզերական
զիւր ,
որպէս
փլեալ
համատարած
ամենայն
ի
լերանց
խորոց,
՝
միանգամայն
։
249
Մռնչելով
բարբառ
եւ .
«Երդուեալ
յարեգակն
ի
մեծն
աստուած,
որ
իւրովք
լուսաւորէ
զամենայն
տիեզերս,
եւ
զամենայն ,
եթէ
վաղիւ
ընդ ,
ընդ
երեւումն ,
ընդ
իս
ծունր
նմա
ոչ
կրկնեսջիք՝
զնա
աստուած,
ոչ
՝
զամենայն
նեղութիւնս
ի
վերայ
ածելով,
մինչեւ
ակամայ
հրամանաց
իմոց»։
250
Իսկ
հաւատացեալքն
ի
Քրիստոս՝
ոչ
ի
սառնամանեաց
հովանային,
եւ
ոչ
ի
տապոյ
ջեռնուին,
եւ
ոչ
յահագին
ձայնէն
սարսէին,
եւ
ոչ
ի
զանգիտէին.
այլ
ի
վեր
՝
Քրիստոսի
եկեալ ,
զուարթագին
դիմաւք
եւ
համեստ
բանիւք
յառաջ
մատուցեալ՝
տային
պատասխանի
թագաւորին.
251
«Խնդրեմք
ի
քէն,
արքայ ,
ունկն
դիր
սակաւ
բանից
մերոց,
եւ
քաղցրութեամբ
զոր
եմք։
252
Քանզի
յիշեցուցանեմք
քեզ
արքայից
արքայի,
որ
էր
հայր
քո ,
եւ
ետ
նմա
Աստուած
զերկիրն
ի
սովին
որով
մեք
այժմ.
եւ
մեր
եւ
մերոց
ի
ծառայութեան
վաստակս,
եւ
սիրով
զամենայն
բանի
նորա,
եւ
բազում
անգամ
ի
նմանէ
։
253
Եւ
յայնց
ժամանակաց
մինչեւ
ի
քո
հայրենի
աթոռդ՝
եւ
զնոյն
ծառայութիւն
ծառայեցաք.
բայց
թերեւս
քեզ
լաւագոյն
քան
»։
254
Զայս
ասելով
ցուցանէին
զքաջութիւն
լաւագոյն
քան
զառաջնոցն
ըստ
։
255
Իսկ
զմտից
եւ
զսակից,
եւ
այլ
եւս
աշխարհին,
առ
հարբն
երթայր
։
256
«Նա
եւ
ի
սուրբ
եկեղեցւոյն,
որ
էր
ի
Քրիստոս
ըստ
կարգի
մերոց
ի
սկզբանէ,
եւ
դու
հարկաւ .
եւ
մեք
առ
սէր
քոյոյ
տէրութեանդ
ոչ
ինչ
ընդդիմացաք
։
257
Արդ
վասն
է՞ր
յուզեալ
ցասումնս
ի
վերայ
մեր.
ասա
դու
մեզ .
եթէ
մեր
պատճառք
անվաստակ
առաջի
»։
258
Իսկ
չարադեւն
լի
ամենայն
նենգութեամբ՝
զերեսս
ի
մի
դարձուցեալ
ասէ.
«Վնաս
համարիմ
ընդունել
ի
գանձ
աշխարհին
ձերոյ,
եւ
անաւգուտ
զքաջութիւն
ձերոյ.
քանզի
տգիտաբար
մոլորեալ
էք
ի
ճշմարիտ ,
անարգէք
եւ
զկրակ
սպանանէք
եւ
պղծէք,
եւ
ի
հող
զերկիր
ապականէք,
եւ
քրպիկար
չառնելով
տայք .
եւ
որ
քան
զամենայն,
հանապազ
ի
կանայս
ոչ .
մեծապէս
լինի
խնդութիւն,
չխրատելով
ձեր
եւ
չպահելով
զամենայն
կարգս
։
259
զձեզ
իբրեւ
եւ
յանապատի,
եւ
յոյժ
զեղջ
է
մտաց
իմոց,
գուցէ
աստուածքն
բարկացեալ
վասն
ձեր՝
ի
մէնջ
առնուցուն։
260
Այլ
դուք
կամիք
կեալ
եւ
կեցուցանել
զանձինս
ձեր
եւ
մեծարանաւք
անդրէն
յուղարկիլ,
զոր
վաղվաղակի
»։
261
Յայնժամ
երանելի
նախարարքն
առ
հասարակ
զձայնս
իւրեանց
բարձին
եւ
ասեն
յանդիման .
Մի՛
դու,
արքայ,
եւ
մի՛
զայդ
առ
մեզ
ասեր.
քանզի
ոչ
է
եկեղեցի
շինուած
եւ
ոչ
արեգական,
որպէս
այլ
ընդ
այլոյ
՝
աստուած .
ոչ
միայն
զի
աստուած
չէ
այլ
եւ
կենդանի
չէ։
262
ոչ
պարգեւք
թագաւորաց,
եւ ,
եւ
ոչ
իմաստնոց
եւ
ոչ
աւար
քաջութեան
զինուորաց,
եւ
ոչ
պատիր
նա
եւ
բնաւ
իսկ
ամենեւին
զինչ
եւ ,
կամ
ի
վեհից
կամ
ի
վատթարաց
բնաւ
եկեղեցի
ի
նոցանէ
ոչ
գտցի։
263
Այլ
են
Աստուծոյ,
ոչ
միում
ումեք
ի
տուեալ
այլ
բանաւոր
ազգաց,
որք
վիճակեալք
ի
բնակութիւն
ի
ներքոյ
։
264
Հիմունք
նորա
եդեալ
ի
վերայ
հաստատուն .
ոչ
շարժել
կարեն.
եւ
ոչ
։
265
Եւ
զոր
եւ
ոչ ,
մի՛
ոք
ի
մարդկանէ
խրոխտասցի
յաղթել
նմա։
266
Հա՛պա,
որով
աւրինակաւ
զինչ
կամիս
առնել, .
պատրաստ
եմք
ամենեքեան
առ
ամենայն
մեքենայս ,
զոր
սպառնացար.
ոչ
միայն
ի ,
այլ
եւ
ի
։
267
Եւ
եթէ
դարձեալ
զնոյն
հարցանես
ի
միոջէ
միոջէ
լուիցես
առաւել
քան
զդոյն
պատասխանի»։
268
Յայնժամ
քան
թագաւորն՝
ի
զծով
կամաւոր
իւրոյ.
եւ
ընդ
եւ
ընդ
բերանն
առ
հասարակ
ելանէր,
իբրեւ
ի
սաստիկ
հնոցէ
ծուխ
թանձրացեալ։
269
Եւ
առ
սրտին
՝
կոտորէր
եւ
ծակոտէր ,
ցրուէր
եւ
վատնէր
զամենայն
։
270
Եւ
ոչ
երբէք
կամէր
իւրոց
յայտնել,
ակամայ
առաջի
Քրիստոսի
եւ
դնէր
զամենայն
կարգաւ։
271
Երեքկնէր
եւ
չորեքկնէր
զանսուտ
յարեգակն,
եւ
ասէր
այսպէս.
Ոչ
կարէք
աւերել
ամուրս
իմ.
եւ
ոչ
որում
ցանկացեալդ
էք՝
վաղվաղակի
տամ
գտանել .
այլ
զամենեսեան
զձեզ
եւ
որ
ի
գնդիս
են՝
չարաչար
կապանաւք
ի
տամ
անցուցանել
ընդ
անճանապարհ
տեղիս
որ
եւ
բազումք
ի
ձէնջ
ի
խորշակէ
յերթալն
սատակիցին,
եւ
մնացեալքն
անկցին
ի
բերդս
ամուրս
եւ
ի
բանդս
։
272
Եւ
ի
ձեր
առաքեցից
զաւրս
անթիւս
հանդերձ ,
եւ
զկին
եւ
զորդիս
ի
Խուժաստան .
եւ
զեկեղեցիս
եւ
զոր
անուանէք
վկայարանս՝
քակեցից,
քանդեցից
եւ
յապականութիւն
դարձուցից.
եթէ
ոք
ընդդէմ
դարձեալ
գտցի,
կոխան
՝
անողորմ
։
273
Եւ
զամենայն
արարից
եւ
կատարեցից
առ
մնացորդս
»։
274
Եւ
վաղվաղակի
հրամայէր
զպատուական
նախարարսն
անարգանաւք
յերեսաց
իւրոց.
եւ
զգուշութեամբ
հրաման
տուեալ
դահճապետին՝
առանց
յիւրաքանչիւր
պահել,
եւ
ինքն
զառածեալ
անդրէն
անմխիթար
տրտմութեամբ
զաւթեւանս
ագանէր։
275
Իսկ
հաւատացեալքն
ճշմարտութեամբ
ի
՝
ոչ
ինչ
յառաջին
խրատուէ
սուրբ
իւրեանց.
այլ
տակաւին
ի
խնդիր
էին ,
թէ
ո՛րպէս
զանձինս
եւ
հանցեն
ի
մեծ
։
276
Եւ
բազում
ջանալով,
մեծամեծացն՝
էին
նոցա
ի
արքունի՝
առաջի
դնէին
առ
ի
այս ,
եւ
ոչ
սակաւ
առ
ժամայն
ծախէին
։
277
Եւ
իբրեւ
յամենայն
կողմանց
եկն
փակեցաւ
անել
նոցա,
յայնժամ
Աբրահամու
ի
մէջ
առեալ՝
աղաղակէին
եւ
ի
սիրտս
իւրեանց.
«Ամենեցուն
մեր
նուիրեալ
եւ
եւ
զորդիս
եւ
զամենայն
սիրելիս
ընդ
կապանաւք
իբրեւ
ի
վերայ
սուրբ
սեղանոյն,
ընկալ,
Տէր,
պատարագս ,
եւ
մի՛
զեկեղեցի
քո
կատականաց
անաւրէն
իշխանիս
այսորիկ»։
278
Մի
ոմն
խորհրդակցացն
ի
ունէր
զանքակ
սէրն
ի ,
քանզի
մկրտեալ
իսկ
էր
յաւազանն ,
մեծապէս
հոգ
տանէր
վշտացելոցն։
279
Եւ
իբրեւ
ստուգեաց ,
եթէ
զոր
սպառնացաւ
զամենայն
չարիսն՝
կամի
ընդ
աշխարհն
Հայոց ,
թէպէտ
եւ
ոչ
՝
այլ
սակաւուց
ի
նոցանէ
ուսոյց
զխրատ
հնարից
զի
առ
անգամ
մի
ի
նեղութենէ
զանձինս
։
280
Եւ
կազմէին,
որ
զնոսա
արասցեն
յանդարձ
աւտարութիւն,
ի
Վրաց
արարին,
ի
նմին
ժամանակի
գուժկան
հասանէր
ի
Քուշանաց,
գունդ
ի
թշնամեացն,
ելին
զգաւառս
արքունի։
281
Եւ
լինէր
։
282
Եւ
անաւրէնն
ճեպեալ
տագնապէր
զայրուձին
յառաջ
արձակել,
եւ
ինքն
փութով
ստէպ
զհետ
երթայր.
եւ
ի
խոր
խոցեալ
՝
ցրուէր
հաստատուն
։
283
Իսկ
երկիւղածացն
Տեառն
զայս
տեսեալ՝
մեծաւ
յուսով
առնէին
եւ
միաբան.
«Դու
Տէ՜ր ,
որ
գիտես
սրտից
մարդկան,
եւ
յայտնի
են
առաջի
քո
ամենայն
աներեւոյթք
խորհրդոց ,
եւ
ոչ
ինչ
խնդրես
վկայութիւն ,
որպէս
զի
զանգործս
մեր
աչք
քո,
առաջի
քո
հեղումք
։
284
Ընկալ,
Տէր
զծածկութիւն
աղաւթից
մերոց,
եւ
կատարեա
ի
հաճոյս
պատուիրանաց
քոց,
չարն,
որ
մարտնչի
մեզ
իշխանութեամբ
։
285
Շարժեա,
Տէր,
զկամակոր ,
եւ
զկամս
ամբարշտութեան ,
եւ
դարձո
զմեզ
խաղաղական
անդրէն
ի
սուրբ .
զի
յափշտակեալ
»։
286
իւրեանց
զայս
ուխտ
եդեալ
ընդ
Աստուծոյ,
հաստատուն
ըստ
առաջին ,
ի
յղէին
զնոյն
իւրեանց,
իբր
կատարեսցին
կամք
անաւրէնութեան
։
287
Զայն
իբրեւ
լուաւ
՝
յոյժ
ցնծացեալ
բերկրեցաւ ,
կարծեցեալ
զդիսն
հասանել
շրջեալ
եւ
աւերեալ
ծառայիցն
Աստուծոյ.
ահա
մատուցանեն
երկրպագութիւն ,
զնա
զոհիւք
եւ
ամենայն
աւրինաւք
։
288
Եւ
ոչ
իմանալ ,
արեգականն
արդարութեան
սպառէր
եւ
մաշէր
զխաւարային
խորհուրդս
նորա,
եւ
եղծեալ
խեղաթիւր
նորա։
289
Եւ
ի
ճշմարիտ
՝
ոչ ,
որով
։
290
Հեղոյր
առաջի ,
եւ
վերստին
զպատիւս
եւ
նորոգէր,
յառաջ
մատուցանելով
ընդ
ամենայն
տիեզերական
։
291
Եւ
անբաւ
առատութեամբ
աւանս
միում
յարքունուստ
շնորհէր.
եւ
բարեկամս
կարդայր
զնոսա,
եւ
առ
յանդգնութեան
մտացն
՝
կարծէր
ընդ
։
292
Եւ
զայս
արարեալ,
բազում
այրուձի
գումարէր
ընդ ,
եւ
ի
ոչ ,
աւելի
քան
զեւթն
հարիւր
ընդ
նոսա,
եւ
զմեծ
ոմն
իշխան
մոգպետ
կացուցանէր
ի
վերայ
նոցա։
293
Խոնարհէր
աղաչէր ,
մինչ
ես
ի
գայցեմ
խաղաղութեամբ,
ձեր
արարեալ
եւ
զամենայն
ըստ
կամաց
իմոց։
294
Եւ
այսպէս
շքով
եւ
պատուով
առաջնորդէր
նոցա
ճանապարհին
յերկիրն
Հայոց։
295
Եւ
ինքն
աւետիս
խնդալիս
առաքէր
բազումս,
գրէր
եւ
ցուցանէր
մոգաց
եւ
մոգպետաց
եւ
ամենայն
կողմանց
՝
ո՛րպէս
աւգնականութեամբ
զգործ
քաջութեան
իմոյ
յառաջ
։
296
Իսկ
այնուհետեւ
յիւրաքանչիւր
՝
լինէին
զհրամանն
կատարել.
ձայն
յաշխարհս
՝
միանգամայն
խաղալ
գնալ
յերկիրն
։
297
Եւ
մինչ
չեւ
հասեալ
էին
ի
մեծ
Հայոց,
ընկենուին
վիճակս
արկանէին,
ո՛ր
լեզու
որո՛ւմ
դասու
հասցէ
յաշակերտութիւն։
298
Զի
առհասարակ
հրաման
առեալ
էր
յարքունուստ
որպէս
Հայոց
աշխարհին,
նոյնպէս
Վրաց
եւ
Աղուանից
եւ ,
Աղձնեաց
եւ
Կորդուաց
եւ
եւ
որ
ուրեք
ի
Պարսից
ունէին
։
299
Եւ
յաւարի
առնուլ
զգանձս
սուրբ
եւ
իբրեւ
զդեւս
այնուհետեւ
միմեանց
պատահէին։
300
Եւ
լինէր
գունդ
զաւրաց
բազմաց,
եւ
չարասէրն
սատանայ
իբրեւ
ի
մէջ
նոցա ,
եւ
անդադար
յորդորելով
ճեպեալ
փութացուցանէր։
301
Կէտ
եդեալ
՝
վեցերորդ,
տագնապէին
եւ
արքունի
հրամանաւ։
302
Մինչեւ
ի
նաւասարդէ
ի
նաւասար,
ասէ,
յամենայն
տեղիս՝
իցեն
ընդ
իշխանութեամբ
թագաւորին
մեծի,
բարձցին
եկեղեցւոյ,
փակեսցին
եւ
դրունք
սուրբ
գրով
համարով
առցին
նուիրեալ
յարքունիս,
ձայնք
եւ
ընթերցուածք
անսուտ
։
303
Քահանայք
մի՛
ի
տունս
իւրեանց
ուսուցանել ,
եւ
ի
Քրիստոս՝
արք
եւ
կանայք,
որ
բնակեալ
են
յիւրաքանչիւր ,
փոխեսցեն
զհանդերձս
իւրեանց
ըստ
աշխարհական
կարգաց։
304
Դարձեալ
եւ
կանայք
զուսումն
։
305
Ուստերք
եւ
ազատաց
եւ
շինականաց
ի
նոցուն
։
306
Կարճեսցին
եւ
արգելցին
աւրէնք
սուրբ ,
զոր
ի
ըստ
կարգի .
այլ
փոխանակ
ընդ
կնոջ
միոյ՝
բազում
կանայս
արասցեն.
զի
աճեցեալ
բազմասցին
Հայոց։
307
Դստերք ,
եւ
՝
եղբարց.
մի՛
ելցեն
յորդւոց ,
եւ
թոռունք
ելցեն
յանկողինս
։
308
Պատրուճակք
մի՛
մեռցին
եթէ
յաւդեաց
իցէ
եթէ
յայծեաց
եւ
եթէ
եւ
եթէ
ի
հաւուց
եւ
եթէ
ի
։
309
մի՛
զանգցին.
եւ
քակորք
ի
կրակ
մի՛ .
ձեռք
առանց
գումիզոյ
մի՛
լուասցին.
եւ
աղուէսք
եւ
նապաստակք
մի՛
մեռցին։
310
Աւձք
եւ
մողէսք,
գորտք
եւ
մրջմունք,
եւ
որ
այլ
եւս
են
մի՛
կայցեն,
այլ
ի
մէջ
ըստ
արքունի
։
311
Եւ
որ
այլ
եւս
ինչ
սպասք
իցեն,
կամ
զոհից
կամ
սպանդից
ըստ
տաւնական
կարգին՝
տարեւոր
թուականին,
եւ
կապճաթիւ
կարգին։
312
Զայս
ամենայն
ասացաք՝
առ
ժամանակ
մի
մինչեւ
ի
գլուխ
կատարեսցեն .
եւ
զայլն
ամենայն
առ
յապա
»։
313
զայս
ամենայն
հրաման
պատուիրանաց
առեալ
եւ
մոգպետաց,
զտիւ
եւ
զգիշեր
յաշխարհն
Հայոց.
եւ
յոյժ
ոչ
երբէք
։