1
վայր
ոչ
ինչ
պատմել
զհարուածս
մերոյ,
որ
յարտաքին
յարեան
ի
վերայ
մեր.
որք
զմեզ,
ի
մէնջ,
քանզի
դեռ
եւս
միաբանք
եւ
հաւասարք
էաք։
2
Թէպէտ
եւ
ոմանք
ի
ծածուկ
ունէին ,
յաչս
արտաքնոցն
ահաւոր
միաբանութիւնն.
յերկուս
եւ
յերիս
ոչ
կարացին
առաջի։
3
Արդ
յայսմ
հետէ
եւ ,
սպրդեալ
անկանի
երկպառակութիւն
ի
ներքս,
ընդ
՝
եւ
երկնաւոր
հեռանայ.
եւ
լինելով՝
յոյժ
լալումն
։
4
Քանզի
հատեալ
անդամքն,
որ
յառաջագոյն
սուրբ
էին
դառնայ
մարդ
յարտասուս
առաջի
մերձակայ .
եւս
առաւել
դառնութեամբ
ի
վերայ
այնորիկ,
որ
յոգի
եւ
ի
մարմին
առ
։
5
Եւ
եթէ
ի
վերայ
միոյ
անձին
այսպէս
ո՜րչափ
եւս
առաւել
ի
վերայ
ողջոյն
ազգի
միոջ։
6
Այլ
տեղւոջ
ոչ
միայն
ի
վերայ
միոյ
ազգի
է ,
այլ
ի
վերայ
ազգաց
եւ
աշխարհաց.
զոր
յառաջ
մատուցեալ
ասացից
ըստ
կարգի,
թէպէտ
եւ
մտաւք։
7
Ահա
որպէս
ճշմարիտ
իւրեանց,
եւ
պատճառք
եղեն ,
՝
միայն,
եւ
այլոց
երեւելեաց
եւ
աներեւութից։
8
Եւ
այն՝
եւս
չար
է
քան
զամենայն.
՝
բացին ,
Աստուծո՛յ
կարողութիւն
է
փակել
զնա
այլ
ըստ
մարդկան
՝
անցեալ
է
հնար։
9
Այս
անաւրէն ,
քանզի
յառաջագոյն
ստուգեալ
Վասակայ,
եւ
յայնմ
ժամանակի
յղէր
կոչէր
առ
ինքն։
10
նորա
իսկ
զատեալ
եւ
ի
միաբանութենէն
Հայոց,
եկն
յանդիման
եղեւ.
եւ
զիւր
եւ
զՀայոց
անիրաւ
։
11
Յաւել
եւ
պատմեաց
եւս
առաւելաբանութեամբ
զոր
ինչ
ոչ
էր
Հայոց,
եւ
ընդ
մտանել
անաւրինին։
12
Բայց
նա
թէպէտ
ի
ներքոյ
յոյժ
դսրովէր
զնա
այլ
արտաքին
մեծարեաց,
եդ
առաջի
նորա
պարգեւս
երկրաւորս։
13
խոստացաւ
նմա
իշխանութիւն
քան
զոր
ունէրն ,
եւ
հայեցոյց
զնա
ի
կարծիս
սնոտիս,
որ
ի
վեր
քան
զիւր
տէրութիւնն
իբր
թէ
անկ
իցէ
նմա
հասանել
մինչ
ի
թագաւորական
վիճակն
բայց
միայն
հնարս
իրացն
խնդրեսցէ,
քակտեսցի
միաբանութիւն
ուխտին
Հայոց
եւ
թագաւորին
կամքն
կատարեսցին
յաշխարհին։
14
Եւ
իբրեւ
յանձն
էառ
զամենայն
՝
կամաց ,
գիտաց
եւ
ծերն
դառնացեալ,
եթէ
ցնորեալ
եւ
ի
հաստատութենէ .
յոյժ
մխիթարեցաւ
ի ,
եւ
զմտաւ՝
զամենեսեան
այսպէս
կարիցեմ
որսալ
յանգիւտ
։
15
իւրոյ
տայր .
եւ
ոչ
էր
տեղեակ
թէ
նա
իւրովի
զիւր
անձն
զատեալ
եւ
որոշեալ
է
ի
սուրբ
եկեղեցւոյն,
հեռացեալ
եւ
ի
սիրոյն
։
16
Քանզի
եղեն
նմա
գալուստ
Որդւոյն
Աստուծոյ,
ոչ
յիշեաց
սուրբ
աւետարանին.
ոչ
ի
սպառնալեացն
զանգիտեաց,
եւ
ոչ
յաւետիսն
մխիթարեցաւ։
17
Ուրացաւ
՝
որ
յղացաւ ,
եւ
ոչ
յիշեաց
սուրբ
հոգին՝
որ
ծնաւ
զնա։
18
Անարգեաց
զմարմինն
պատուական՝
սրով ,
եւ
առ
ոտն
եհար
զարիւնն
կենդանի՝
որով
ի
մեղաց։
19
Ջնջեաց
զգիր
որդէգրութեանն,
եւ
խորտակեաց
զհաստատուն
կնիք
։
20
Ել
ի
թուոյ
երանելեացն,
եւ
ապստամբեցոյց
ընդ
զբազումս։
21
Ձեռն
եւ
եմուտ
յորդէգրութիւն ,
աման ,
ելից
զնա
սատանայ
ամենայն
խորամանկութեամբ։
22
Ի
ձեռն
իբրեւ
զվահան,
եւ
ագաւ ,
եւ
եղեւ
զինուոր
կատարեալ
կամաց
նորա։
23
հնարիւք
ընդ
իմաստունս,
եւ
յոյժ
ընդ
գիտունս,
յայտնի
ընդ
անմեղս,
եւ
ի
ծածուկ
ընդ
խորհրդականս.
ձեռն
էարկ
եւ
եհան
զբազումս
ի
գնդէն
Քրիստոսի,
եւ
խառնեաց
ի
գունդս
դիւաց։
24
Եւ
ի
բազում
յայլ
տեղիս
եւ
եմուտ
իբրեւ
ի
մէջ
ամրացելոցն .
եւ
խրամ
յափշտակեաց
էառ
եւ
յայտնութեամբ
զբազումս
եւ
ի ,
եւ
ոմանս
յանուանեալ
քահանայից։
25
Որոց
են
այս՝
նորա.
26
Իշխանն
՝
անուն։
27
Իշխանն
Խորխոռունեաց՝
անուն։
28
Իշխանն
՝
անուն։
29
Իշխանն
Բագրատունեաց՝
անուն։
30
Իշխանն
Ապահունեաց՝
Մանէճ
անուն։
31
Իշխանն
՝
անուն։
32
Իշխանն
՝
անուն։
33
Իշխանն
՝
անուն։
34
մեւս
Պալունեաց՝
անուն։
35
Սեպուհ
մի
անուն։
36
Բազում
եւ
այլ ,
՝
յարքունի
տանէ։
37
Եւ
բովանդակ
զիւր
բոլոր
աշխարհն
ապստամբեցոյց
յուրացութիւն,
ոչ
միայն
ըստ ,
այլ
զբազումս
ի
սուրբ
եկեղեցւոյն.
մանաւանդ
սուտ
՝
գործէր .
մի
անուն
երէց
մի
Պետրոս
անուն,
սարկաւագ
մի
Սահակ
անուն
սարկաւագ
մի
Մուշի
անուն,
զորս
յղէր
առ
անմեղ ,
եւ
պատրէր.
սուրբ
աւետարանաւն
երդնուին
եւ ,
«Ի
թագաւորէն
շնորհեսցի
ամենեցունց
քրիստոնէութիւնդ»։
38
Եւ
այսպէս
խորամանկ
խաբեութեամբ
հանէին
ի
սուրբ
միաբանութենէն,
ածէին
եւ
ի
։
39
ժողովեաց
զամենայն ,
եւ
արար
զաւրաց
բազմաց.
գրեաց
եւ
եցոյց
զբազումս
ի
նոցանէ
յականէ
յանուանէ
մեծ
հազարապետին,
եւ
զիւր
քաջութիւն ,
մեծապէս
պարծելով՝
աշակերտեաց
ի
մոլորութիւն
խաբէութեան
եւ
բաժանեալս
եւ
երկցեղս
երեւեցոյց
Հայոց։
40
Եւ
իբրեւ
այս
ամենայն
նմա,
քակեաց
զմիաբանութիւն
աշխարհին
Վրաց
ի
Հայոց,
եւ
ոչ
ետ
յառաջ
խաղալ
եւ
զաշխարհն
Աղձնեաց
ըստ
նմին
իսկ
աւրինակի
յետս
կալաւ։
41
Գրեաց
հրովարտակ
եւ
Յունաց,
ցուցանելով
այլ
ընդ
այլոյ ,
առ
այր
մի
որոյ
Վասակ
անուն
էր,
յայնց
Մամիկոնենից՝
որ
կան
ի
Յունաց։
42
Եւ
ի
ժամանակին
այրն
այն
էր
Հայոց,
եւ
զաւրացն
ի
Պարսից,
եւ
աւրինացն
գործովք
։
43
Եգիտ
այս
զայն
իւր
գործակից
ի
մեծամեծ
չարիսն՝
զոր
միաբանեցին
երկոքեանն։
44
Գրէր
նա
եւ
ցուցանէր
հանապազորդ,
իբր
թէ
ամենայն
Հայք
զկնի
։
45
Եւ
զնոյն
գիր
մեծաւ
զգուշութեամբ
ներքին
տայր
տանել
ի
թագաւորանիստ
քաղաքն
կայսեր.
մինչեւ
զսուրբ
եպիսկոպոսացն
զմիտս
եւս
ուծացոյց
ի
նոցանէ,
եւ
զամենայն
Յունաց
արար
։
46
Մանաւանդ
ի
ձեռն
քահանայիցն
պատրէր
եւ
իբրեւ
ճշմարիտ
մարդովք
աւետարան
հանդերձ
խաչիւ
տայր
տանել
եւ
զիւր
զամենայն
սատանայական
ստութիւնն
ծածկէր։
47
Դնէր
յաստուածպաշտութեան
կարգի
եւ
զամենայն
կողմ
ուրացելոցն.
առաւել
զինքն
հաւաստէր
հաստատուն
քան
զամենայն .
երդնոյր
եւ
հաստատէր,
եւս
եւ
զամենայն
հրամանս
թողութեան
յարքունուստ
ցուցանէր։
48
Յունաց ,
լսել .
այլ
ի
ձեռն
առաւել
եւս
ի
նոյն
յեղեալ
տապալեցան։
49
Սոյնպէս
եւ
ընդ
ամենայն
կողմանս
ամրականաց
աշխարհին
ի
Տմորիսն
եւ
ի ,
յԱղուանսն,
ի
եւ
յաշխարհն .
յղէր ,
ասպնջականութեան
մի՛
։
50
Եւ
ըստ
մեծի
նորա
առաւել
ժամանակն
եբեր
իրացն.
զի
ամենեւին
արտաքուստ
աւգնական
ոք
գտաւ
գնդին
Հայոց, ,
որոց
եդեալ
։
51
Սակայն
վասն
նոցա
կուտեաց
զբազում
այրուձին
Արեաց,
արգել
եւ
փակեաց
զդրունս
նոցա։
52
ոչ
տայր
դադար
Պարսից,
այլ
յղէր
եւ
կոչէր
բազումս
ի
պահակն ,
զՎրաց
աշխարհն
բովանդակ
անդ
գումարէր,
եւ ,
զՎատն,
զԳաւն
եւ
եւ
եւ ,
եւ ,
եւ
եւ
զամենայն
զաւրսն
զլեռնայինն
եւ
զդաշտայինն,
եւ
զամենայն
ամրակողմն
։
53
Էր
զոր
կարասեաւ,
պարգեւաւք
առատաձեռն
բաշխելով
արքունի,
էր
զոր
հրամանաւ
թագաւորին
։
54
Զայս
ամենայն
արար
կատարեաց
ըստ
թագաւորին,
աւր
ըստ
աւրէ
գրէր
եւ
ցուցանէր
մեծ
հազարապետին
Պարսից,
որ
թաքուցեալ
էր
ի
Փայտակարան։
55
Համարձակեցաւ
այնուհետեւ
եւ
նա
ցուցանել
զինքն
բազում ,
էր՝
որոց
ահ ,
էր՝
որոց
պարգեւս
բաշխէր։
56
առ
ինքն
զՎասակ,
եւ
որք
ընդ
նմա
իշխանքն ,
բազում
պարգեւս
շնորհէր
նոցա
յարքունուստ,
եւ
զաւրացն՝
որ
ի
էին։
57
եւ
զուրացեալ
ցուցանէր,
հաստատէր
եւ
յայտ
առնէր,
եթէ
զնոսա՝
քակտել
ի
միաբան
ուխտէն։
58
Իսկ
հազարապետն
իբրեւ
լսէր՝
շնորհակալ ,
եւ
յոյս
առաջի
դնէր
նոցա.
«Եթէ
լիցի
մեր
յաղթութիւն,
քահանայից
դոցա
շնորհեցից,
եւ
զմեծ
դոցա
ցուցից
թագաւորին»։
59
Եւ
այսպէս
շարժեաց
զաշխարհն
Հայոց,
մինչեւ
զբազում
քակեաց
ի
միմեանց
ոչ
եթող
միաբան
զհայր
եւ
զորդի,
ի
մէջ
խաղաղութեան
։
60
Եւ
անդէն
իսկ
աշխարհին
եղբաւրորդիք
երկու
էին
նորա
ի
սուրբ
ուխտին .
գրեաց
եցոյց
վասն
նոցա ,
եւ
ի
նոցա,
մերժեաց
եհան
զնոսա
յաշխարհէն,
զի
մի՛
դարձցին
անդրէն։
61
Հալածեաց
փախոյց
զամենայն
միայնակեացս
աշխարհին,
զանդարձ
ամբարշտութիւն
նորա։
62
եւ
կատարեաց
զամենայն
ընդդէմ .
եւ
զոր
ինչ
գիտէին
անաւրէն
հեթանոսքն՝
իմացուցանէր
նոցա,
եւ
վասն
ուխտին ,
հնարիւք
բառնալ
յաշխարհէն
Հայոց։
63
Զայս
ամենայն
չարիս
իբրեւ
ետես
ի
քան
յանձն
իւր՝
առաւել
ի
նա
էր
յուսացեալ։
64
Հարցանէր
եւ
ստուգէր՝
քանի՞
այր
կայ
ի
Հայոց
աշխարհին
ի
գնդին
Վարդանայ
ընդ
ամենայն
։
65
լուաւ
ի
նմանէ՝
քան
զվաթսուն
հազար ,
խնդրէր
եւս
վասն
իւրաքանչիւր
անձին
քաջութեան,
եւ
կամ
քանի՛
այն
՝
որ
սպառազէնքն
իցեն,
եւ
կամ
քանի՛
այն
ոք
՝
առանց
զինու
իցեն.
եւ
վահանաւոր
։
66
Եւ
իբրեւ
զթիւ ,
առաւել
փութացաւ
՝
իցեն
քաջ
նահատակացն,
զի
երիս
ընդ
միոյ
առ
մի
մի
ի
նոցանէ,
թող
։
67
եւ
տեղեկանայր
ի .
թէ
քանի՛
գունդ ,
եւ
ո՛ր
ի
նոցանէ ,
եւ
ո՛ր
յորմէ
կողմանէ
մտանիցէ,
եւ
զինչ
անուանք
իւրաքանչիւր
համհարզացն
իցեն,
քանի՛
փողահարք
ի
մէջ
գնդին
։
68
գործիցեն
արդեւք,
եթէ
արձակ .
ճակատ
առ
ճակա՞տ ,
եթէ
համագունդ
ընդ
մի
տեղի
դրդիցեն։
69
Ո՛
ոք
ի
նոցանէ
երկբայս ,
եւ
կամ
ո՛
ոք
ի
զանձն
ի
մահ
դնելով
գուն
գործիցէ
։
70
իբրեւ
զայս
ամենայն
ի ,
կոչէր
զամենայն ,
պատուէր
հրամանի
տայր
ամենեցուն
յանդիման ,
զի
խրատու
նորա
լուիցեն
։
71
Եւ
զամենայն
զաւրսն
զաւրագլխաւքն
հանդերձ
յանձն
առնէր
առն
միում ,
որում
անուն
էր
։
72
Եւ
ինքն
խաղայր
անդէն
գնայր
յերկիրն .
եւ
յանդիման
եղեալ
թագաւորին,
պատմէր
զամենայն
անցս
իրացն,
հնարաւոր
եւ
զՎասակայ .
ո՛րպէս
զիւր
ծածկել
՝
զի
քակեալ
զգունդն
Հայոց։
73
Իբրեւ
լուաւ
զայս
ամենայն
թագաւորն
ի
բերանոյ
մեծ
հազարապետին,
դառնացաւ
իւր,
եւ
ասէ
անսուտ
երդմամբ.
«Եթէ
ապրեսցի
անաւրէնն
այն
ի
մեծ ,
մեծաւ
անարգանաւք
տամ
ըմպել
նմա
դառնութեան
»։