Վասն Վարդանայ եւ Հայոց պատերազմին

1        Հինգերորդ յեղանակ
ԿՐԿԻՆ ԱՆԳԱՄ ԸՆԴԴԷՄ ԿԱԼ ՀԱՅՈՑ ՊԱՏԵՐԱԶՄԱՒ ԹԱԳԱՒՈՐԻՆ ՊԱՐՍԻՑ
1 Մեծ է սէրն Աստուծոյ քան զամենայն * մեծութիւն երկրաւոր. եւ այնպէս աներկեւղս առնէ զմարդիկ՝ իբրեւ զանմարմին զաւրս հրեշտակաց, որպէս անդստին ի սկզբանէ է տեսանել զբազումս բազում անգամ ի բազում տեղիս ։ 2 Մարդիկ , որ սիրովն Աստուծոյ իբրեւ զինու վառեալք էին, ոչ ինչ խնայեցին զանգիտելով իբրեւ * զանարի՝ գոլով վատասիրտք, կամ ի մահ անձանց, կամ յափշտակութիւն ընչից, կամ ի խողխողումն սիրելեաց, կամ ի գերութիւն ընտանեաց, ելանել ի հայրենի երկրէն եւ անկանել ի ստրկութիւն յաւտարութեան . առ ոչինչ համարեցան զայս ամենայն անցս չարչարանացն . այլ միայն միաբան կալ ընդ Աստուծոյ, զի ի նմանէ միայն մի՛ գերի ելցեն. եւ ամենայն երեւելի մեծութեանս զնա բաւական համարեցան ՝ ընտրեալ ի միտս իւրեանց։ 3 Եւ * զուրացութիւնն մեռելութիւն վարկանէին, եւ զմահ վասն Աստուծոյ՝ անանց կենդանութիւն , եւ ծառայել յերկրի՝ * ազատութիւն կենաց իւրեանց, եւ ընկենուլ զանձինս * յաւտարութիւն՝ ընդ Աստուծոյ գիւտից։
       4 Որպէս յայսմ ժամանակի տեսաք աչաւք մերովք, զի զնոյն նահատակութիւն նահատակեցաւ եւ աշխարհս Հայոց։
       5 Քանզի իբրեւ ետես մեծն Վարդան զերկպառակութիւն աշխարհին իւրոյ , ոչ ինչ * թերահաւատութեամբ զանգիտեաց։ 6 Թէպէտ եւ ստուգեալ գիտաց զբազմաց այլոց եւս զերկմտութիւն , որ դեռ եւս ընդ նմա միաբանեալք էին, քաջալերեցաւ յանձն իւր եւ քաջալերեաց զզաւրսն իւր. քանզի ինքն իսկ բռնացեալ ունէր զթագաւորանիստ տեղիսն միաբանութեամբ նախարարացն, որ ոչ քակեցան ի սուրբ ուխտէն։ 7 Հրաման տուեալ ամենայն զաւրացն ժողովել յԱրտաշատ քաղաք, փոխանակ յետս կացելոցն որ ելին զհետ իշխանին Սիւնեաց, զեղբարս կամ զորդիս կամ * զեղբարցն որդիս ի տեղի նոցա մատուցանէր, եւ * զիւրաքանչիւր զաւրս տայր նոցա, զի դեռ եւս ինքն ունէր * զամենայն աշխարհն։
       8 * Եւ փութով ամենեքեան ի տեղի պատերազմին եկեալ հասանէին իւրաքանչիւր զաւրաւք եւ * ամենայն պատրաստութեամբ, նոքա եւ որ բունքն * հաստատուն կացեալ էին ի տեղւոջն։
       9 Ներշապուհ Արծրունի,
       Եւ Խորէն Խորխոռունի,
       Եւ ինքն Սպարապետն,
       * Եւ Արտակ Պալունի,
       Եւ Վահան Ամատունի,
       * Եւ Գիւտն Վահեւունեաց,
       Եւ Թաթուլ Դիմաքսեան,
       Եւ Արշաւիր Արշարունի,
       Եւ Շմաւոն Անձաւացի,
       Եւ Տաճատ Գնթունի,
       Եւ Ատոմ Գնունի,
       Եւ Խոսրով Գաբեղեան,
       * Եւ Կարէն Սահառունի,
       Եւ Հմայեակ Դիմաքսեան,
       Եւ մեւս եւս այլ Գազրիկ Դիմաքսեան,
       * Ներսեհ Քաջբերունի,
       * Փարսման Մանդակունի,
       Եւ Արսէն Ընձայացի,
       * Եւ Այրուկ Սղկունի,
       Եւ Վրէն Տաշրացի,
       Եւ Ապրսամ Արծրունեացն,
       Եւ Շահխոռապետն արքունի,
       Եւ Խուրս Սրուանձտեաց,
       * Քողեանքն եւ Ակէացիքն եւ Տրպատունիքն , եւ զաւրքն Ռշտունեաց , եւ ամենայն գործակալքն արքունի իւրաքանչիւր զաւրաւքն հանդերձ։
       10 * Սոքա ամենեքեան համագունդք հասանէին ի գործ պատերազմին ի դաշտն Արտազու եւ լինէր հանդէս համարուն վաթսուն եւ վեց հազար այր * ընդ հեծեալ եւ ընդ հետեւակ։
       11 * Եկին ընդ նոսա սուրբքն Յովսէփ եւ Ղեւոնդ երէց, եւ * բազում եւ այլ քահանայք, եւ եւս բազմագոյն պաշտաւնեայք։ 12 Քանզի ոչ ինչ զանգիտեցին եւ նոքա գալ ընդ նոսին ի գործ պատերազմին. զի ոչ եթէ մարմնական համարէին զկռիւն, այլ հոգեւոր առաքինութեան . ցանկային մահակից լինել քաջ նահատակացն ։
       13 Սկսաւ սպարապետն խաւսել * միաբանութեամբ նախարարացն ընդ զաւրսն եւ ասէ.
       14 «Ի բազում պատերազմունս մտեալ է իմ, եւ ձեր ընդ իս . է ուրեք՝ զի քաջապէս յաղթեցաք թշնամեացն, եւ է ուրեք՝ * զի նոքա մեզ յաղթեցին. եւ բազում այն է՝ որ յաղթող գտեալ եմք * եւ ոչ յաղթեալք։ 15 * Եւ միանգամայն այն ամենայն էին մարմնոյ պարծանք . քանզի հրամանաւ անցաւոր թագաւորին մարտնչէաք։ 16 Որ փախչէր , վատանուն յաշխարհի երեւէր , եւ անողորմ մահ ի նմանէ գտանէր. իսկ որ քաջութեամբ յառաջ մատչէր , քաջ անուն ազգի ժառանգէր , եւ պարգեւս մեծամեծս յանցաւոր * եւ ի մահկանացու թագաւորէն ընդունէր։ 17 * Եւ մեք իսկ աւասիկ յիւրաքանչիւր մարմինս ունիմք վէրս եւ սպիս բազումս. եւ բազում այն քաջութիւն իցէ, վասն որոյ առեալ իցէ եւ պարգեւս մեծամեծս։ 18 Անարգ եւ անաւգուտ * զքաջութիւնսն համարիմ, եւ առ ոչինչ * զպարգեւսն բազումս. վասն զի * ամենեքեան խափանելոց են։
       19 Իսկ արդ եթէ վասն մահականացու հրամանատուին զայն արութիւնս կատարէաք , ո՛րչափ եւս առաւել վասն անմահ թագաւորին մերոյ, որ Տէրն է կենդանեաց եւ մեռելոց, եւ դատելոց է զամենայն մարդ ըստ գործոց իւրոց։ 20 Ապաքէն եթէ կարի շատ յառաջ մատուցեալ ծերացայց, սակայն ելանելոց եմք ի մարմնոյ աստի, զի մտցուք առ Աստուած կենդանի, որ ոչ եւս ելանիցեմք ի նմանէ։
       21 Արդ աղաչեմ զձեզ, ո՛վ քաջ նիզակակիցք իմ. մանաւանդ զի բազումք ի ձէնջ լաւագոյնք էք քան զիս արութեամբ , եւ գահու ի վեր ըստ հայրենի պատուոյն . բայց յորժամ ձերով կամաւք եւ յաւժարութեամբ առաջնորդ եւ զաւրագլուխ ձեզ կացուցէք , հեշտ եւ բաղձալի * թուեսցին բանք իմ ի լսելիս մեծամեծաց եւ փոքունց ։ 22 Մի՛ երկուցեալ զանգիտեսցուք ի բազմութենէ հեթանոսացն , եւ մի՛ յահագին սրոյ առն մահկանացուի զթիկունս դարձուսցուք. զի եթէ տացէ Տէր յաղթութիւն ի ձեռս մեր, սատակեսցուք զզաւրութիւն նոցա, զի բարձրասցի կողմն ճշմարտութեան . եւ եթէ հասեալ իցէ ժամանակ կենաց մերոց սուրբ մահուամբ պատերազմիս, ընկալցուք խնդութեամբ սրտիւ. բայց միայն յարութիւնս քաջութեան վատութիւն մի՛ խառնեսցուք։
       23 Մանաւանդ զի անմոռաց է ինձ, յիշելով զիմ եւ զոմանց ի ձէնջ, ի ժամանակին ՝ զի զանաւրէն իշխանն խաբեցաք պատրեցաք իբրեւ զմանուկ մի տղայ անպիտան . իբր այն եթէ ի վերին երեսս զկամս նորա ամբարշտութեանն կատարեցաք . բայց ի * ծածուկ զխորհուրդս * Տէր ինքնին վկայէ մեզ , ո՛րպէս անքակ կացեալ եմք ի նմանէ։ 24 Զոր եւ դուք ինքնին իսկ գիտէք . վասն սիրելեաց մերոց, որ ի մեծի նեղութեան էին, հնարս * խնդրէաք վասն յանդորր հանելոյ, զի նոքաւք հանդերձ մարտ եդեալ կռուեսցուք ընդ անաւրէն իշխանին վասն հայրենի * աստուածատուր աւրինացն։ 25 Եւ իբրեւ նոցա ոչ ինչ կարացաք աւգնել, անհնար լիցի այս ՝ եթէ վասն մարմնաւոր սիրոյ զԱստուած * ընդ մարդկան փոխանակիցեմք։
       26 Իսկ արդ յերկուս եւ յերիս կռիւս * Տէր ինքնին մեծաւ զաւրութեամբ աւգնեաց մեզ, որպէս զի զանուն քաջութեան ժառանգեցաք , եւ զզաւրսն արքունի չարաչար հարաք, եւ զմոգսն անողորմ սատակեցաք, եւ զպղծութիւն կռապաշտութեանն ի տեղեաց տեղեաց սրբեցաք, զանաւրէն հրաման թագաւորին եղծաք ապականեցաք , զխռովութիւն ծովուն ցածուցաք, լեառնացեալ ալիքն դաշտացան, բարձրադէզ փրփուրն սպառեցաւ , գազանացեալ սրտմտութիւնն դադարեաց ։ 27 Որ ի վերայ ամպոց որոտայր, նկուն եղեալ՝ քան զսովորական բնութիւնն ի վայր գտաւ՝ ընդ մեզ խաւսելով։ 28 * Որ բանիւ հրամանաւ * կամէր կատարել զչարութիւնն իւր ի վերայ սուրբ եկեղեցւոյ, արդ աղեղամբ եւ նիզակաւ եւ սրով կռուի ։ 29 Որ իբրեւ զհանդերձ կարծէր ունել մեզ զքրիստոնէութիւնն , արդ իբրեւ զգոյն ի մարմնոյ * չկարէ շրջել, թերեւս եւ ոչ այլ կարասցէ մինչեւ ի կատարած։ 30 Քանզի հիմունք * սորա հաստատութեամբ եդեալ են ի վերայ վիմին անշարժութեան, ո՛չ ի վերայ երկրի, այլ ի վեր յերկինս, ուր ոչ անձրեւք իջանեն եւ ոչ հողմք շնչեն եւ ոչ հեղեղս յարուցանեն։ 31 Եւ մեք թէպէտ եւ մարմնով յերկրի եմք , այլ հաւատով յերկինս եմք շինեալ , ուր ոչ ոք կարէ հասանել յանձեռագործ շինուածն Քրիստոսի ։
       32 Հաստատուն կացէք յանշուշտ զաւրագլուխն մեր, որ ոչ երբէք մոռասցի զգործս նահատակութեան ձերոյ ։ 33 Ո՛վ քաջք , մեզ այս մեծապէս է , զոր կատարեաց Աստուած ի ձեռն մերոյ բնութեանս, յորում եւ զաւրութիւնն Աստուծոյ մեծապէս երեւի։ 34 Զի եթէ զայլս կոտորելով ի վերայ աստուածային աւրինացն՝ պարծանս անձանց ժառանգեցաք եւ * զքաջ անուն ազգատոհմին մերոյ թողաք եկեղեցւոյ, եւ վարձուց ակնկալութիւն ի Տեառնէ է, որ պահի իւրաքանչիւր ումեք ի մէնջ * ըստ սրտին յաւժարութեան եւ ըստ գործոց առաջարկութեան, որչափ եւս առաւել՝ եթէ մեք մեռանիցիմք ի վերայ մեծի վկայութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որում եւ երկնաւորքն են ցանկացեալ, եթէ գոյր հնար։ 35 Եւ զի այս պարգեւք ոչ ամենեցուն է անկ , այլ որում պատրաստի ի բարերար Տեառնէն , եւ մեզ այս ոչ եթէ յարդար գործոց ինչ պատահեաց , այլ յաննախանձ պարգեւատուէն. որպէս եւ ասէ իսկ ի սուրբ կտակարանին. Ուր առաւել եղեն մեղքն , անդէն առաւելան շնորհքն Աստուծոյ ։
       36 Եւ մեզ կարի քաջ ի դէպ ելանէ հրաման պատասխանւոյս այսորիկ. որպէս եւ առաւելապէս երեւեցաք մարդկան ամբարշտեալք , կրկին առաւելապէս երեւեսցուք արդարացեալք մարդկան եւ հրեշտակաց եւ Հաւրն ամենեցուն։ 37 Զի որ աւր լուան ապաքէն զմէնջ մարդիկ ի գործ ամբարշտութեանն , արտասուս բազում հեղան ի սուրբ եկեղեցւոջն, եւ եւս բազմագոյն ի մէջ սիրելեացն մերոց։ 38 Նա եւ ընկերք մեր սրով սրտմտեալ սպառնային մեզ, եւ մահ դառնութեան * ի վերայ հասուցանել կամէին. եւ ծառայքն մեր սարտուցեալ փախչէին ի մէնջ։ 39 Եւ հեռաւորաց , որոց լուեալ էր զանուն քրիստոնէութեան մերոյ , քանզի ոչ էին տեղեակ խորհրդոցն մերոց, ողբս ի բերան առեալ * անդադար աշխարէին զմեզ, եւ անգիտութեամբ հայհոյութիւնս բազումս խաւսէին զմէնջ ։ 40 Եւ որ մեծն քան զամենայն ասացից. ո՛չ միայն մարդիկ յերկրի ՝ այլ եւ հրեշտակք յերկինս զերեսս իւրեանց դարձուցին ի մէնջ, զի մի տխուր դիմաւք հայեսցին ի մեզ։
       41 Եւ ահա եկն եհաս ժամանակ , զի զամենայն զկեղտ անուն ի մէնջ ի բաց բարձցուք ։ 42 * Յայնժամ իբրեւ զթախծեալ սգաւոր ՝ * յոգի եւ ի մարմին էաք տրտմեալք , այսաւր զուարթացեալք եւ զգաստացեալք յերկոսեան առ հասարակ եմք լրջացեալք . քանզի եւ զՏէրն բարերար ընդ մեզ տեսանեմք յառաջնորդութիւն . չէ մեր մարդ զաւրավար, այլ զաւրագլուխն ամենայն մարտիրոսաց ։ 43 Երկիւղ՝ թերահաւատութեան է նշանակ. զթերահաւատութիւն մեք ի մէնջ վաղ մերժեցաք, ընդ նմին եւ երկիւղն փախիցէ * ի մտաց եւ ի խորհրդոց մերոց »։
       44 Զայս ամենայն առաքինի զաւրավարն * խաւսեցաւ ընդ ամենայն բազմութեանն. դարձեալ եւ զմի մի ի նոցանէ քաջալերէր ի ծածուկ եւ սրտապնդէր, եւ զամենայն պակասութիւն աղքատութեան լնոյր ։ 45 Որոյ ոչ ինչ գոյր զաւրականին, յանձնէ եւ յընկերաց մատուցանէր. որոյ զէն չէր՝ զէն պատրաստէր. եւ որում հանդերձ պիտոյ էր, հանդերձ զգեցուցանէր , եւ * որում երիվար պիտոյ էր, երիվար տայր։ 46 Եւ առատ ռոճկաւք ուրախ առնէր զամենեսեան, եւ զուարթագին զինքն ցուցանէր ամենեցուն։ 47 Եւ * ըստ պատերազմական կարգին՝ զքաջ արանց զյիշատակարանս հանապազ երկրորդէր առաջի նոցա. զի եւ ինքն իսկ տեղեակ էր ի մանկութենէ իւրմէ սուրբ կտակարանաց ։ 48 Զոր եւ ի ձեռն առեալ զքաջ նկարագիրն Մակաբայեցւոց ՝ ընթեռնոյր ի լսելիս ամենեցուն, եւ * յորդառատ բանիւք * զելս իրացն իմացուցանէր նոցա, ո՛րպէս մարտուցեալ կռուեցան ի վերայ աստուածատուր աւրինացն ընդդէմ թագաւորին Անտիոքացւոց ։ 49 Զի թէպէտ եւ ի նմին կատարեցան մահուամբ, սակայն անուն քաջութեան եկաց մինչեւ ցայսաւր ժամանակի, ո՛չ միայն յերկրի, այլ եւ անմոռաց յերկինս։ 50 * Նա եւ զայն * յուշ առնէր * զաւրականին, ո՛րպէսազգատոհմն Մատաթեայ քակտեալ բաժանեցան ի միաբանութենէ նորա , դարձան ի հրաման թագաւորին, շինեցին մեհեանս , մատուցին զոհս պղծութեան, խոտորեցան յԱստուծոյ եւ ընկալան զպատիժս պատուհասի մահուան ի սուրբ միաբանելոցն . իսկ Մատաթի եւ որք ընդ նմայն էին, ոչ ինչ լքեալ թուլացան, այլ եւս առաւելապէս պնդեցան, եւ ձեռնամուխ եղեն ի գործ պատերազմին բազում ժամանակս ։ 51 Զայս ասէր, եւ անդէն ի դաշտին * զտեղի առեալ՝ * զզաւրսն զետեղէր, եւ յամենայն կողմանց տակաւ * զայրուձին կազմէր ։
       52 Իսկ * յետ բազում աւուրց զաւրագլուխն Պարսից խաղայր գայր ամենայն հեթանոսական բազմութեամբն. եւ եկեալ հասանէր յաշխարհն Հայոց ի Հեր եւ ի Զարեւանդ գաւառ։ 53 * Եւ անդէն ի գաւառին զտեղի առեալ նորա՝ բանակ բոլորէր, փոս հատանէր, պատնէշ կանգնէր, շերտաւոր փակէր, ամրացուցանէր իբրեւ զքաղաք ամենայն պատրաստութեամբ։ 54 Գունդ բազում հատանէր ի զաւրաց նորա, ասպատակաւ արշաւէր, յաւարի առնուլ կամէր զգաւառս բազումս։
       55 Զայն իբրեւ լուան զաւրքն Հայոց, սեպուհ մի յազգէն Ամատունեաց ՝ Առանձար անուն ընտրեցին յամենայն զաւրականէն՝ լի իմաստութեամբ եւ քաջութեամբ։ 56 Ել ընդ * առաջ նորա հազարաւք երկու , հար սատակեաց զբազմութիւն գնդին, եւ զմնացեալսն * ի նոցանէ անդրէն փախստական ի բանակն արկանէր։ 57 Եւ ինքն ողջանդամ այսրէն դառնայր, եւ լինէր տաւն ուրախութեան * մեծ յաւուրն յայնմիկ զաւրացն Հայոց։
       58 Դարձեալ միւսանգամ ուրացեալն Վասակ անդրէն ի հնարս հայթայթանաց մտանէր ըստ առաջին կեղծաւորութեանն իւրոյ . շրջեցաւ ի ձեռն սուտ երիցանցն , զոր յառաջագոյն ասացաք , նոքաւք հրամանաւ արքունի ի պատգամաւորութիւն խաւսէր, եւ երդմամբ հաստատէր զքրիստոնէութիւնն անդրէն ունել ։
       59 Եւ զայս արարեալ * զբազում աւուրս՝ ոչ կարաց զմիաբանութիւնն քակտել , մանաւանդ զսուրբ ուխտ եկեղեցւոյն , որ ոչ էր հեռացեալ ի զաւրականէն ։
       60 Որպէս * երանելի երէցն Ղեւոնդ հրաման առեալ ի սուրբ ընկերացն ՝ ի մեծէն Յովսէփայ եւ յամենայն մեծամեծացն, ի քահանայիցն եւ ի զաւրագլխացն, եբաց զբերան իւր եւ ասէ բարձր բարբառով * առաջի հրեշտակացն.
       61 «Յիշեցէ՛ք ամենեքեան * զհարսն մեր զառաջինսն, որ յառաջ քան զծագումն Որդւոյն Աստուծոյ յիւրաքանչիւր ժամանակի ։
       62 Քանզի իբրեւ մերժեաց եւ ընկէց զմեզ չարն յաստուածային տեղւոյն, գտաք մեք անկեալք ընդ անողորմ դատաստանաւք ըստ մեղացն յանցաւորութեան , որ ի կամս ազատութեան մերոյ գործեցաք զանարժանս , եւ * զարարչական զաւրութիւնն շարժեցաք ի վերայ մեր ի ցասումն բարկութեան , եւ զողորմած դատաւորն յուզեցաք վրէժ առնուլ անաչառութեամբ յարարածոցս . մինչեւ հրաման տուեալ երկնային ծովուն հեղուլ ի վերայ ցամաքիս , եւ հաստատուն յատակք երկրիս ծակոտեալ ՝ ընդդէմ զհակառակսն գործեցին։ 63 Վերինք եւ ներքինք եղեն մեզ գործիք տանջանաց՝ առանց բարեխաւսի վրէժ առնուլ յանցանաց մերոց։
       64 Ապաքէն արդարն Նոյ միայն գտաւ կատարեալ յազգի մարդկութեանս, որ ցածոյց զսրտմտութիւն բարկութեան տերունեան ցասմանն, եւ եղեւ սկիզբն առաջարկութեան առ աճումն * բազմութեան մարդկային ազգիս։ 65 Դարձեալ եւ Աբրահամ ի փորձութեանն իւրում գտաւ առաքինի, եւ զընկալեալ պարգեւսն յԱստուծոյ ՝ ինքեան ձեռաւք փոխ անդրէն նմին մատուցանէր . վասն այսորիկ եւ յառակս ընկալաւ զնա Աստուած, զի ի նմա տպաւորեալ տեսանէր զաներեւոյթ գալուստ Որդւոյն Աստուծոյ, եւ զըմբռնումն անըմբռնելւոյն եւ զզենումն անմահին, որ իւրով մահուամբն խափանեաց զիշխանութիւն մահու։ 66 Եւ եթէ մահուամբ մահ մեռանի, մի՛ երկիցուք մահակիցք լինել Քրիստոսի. զի ընդ որում մեք մեռանիմք , ընդ նմին եւ կենդանանամք։
       67 Յիշեցէք, առաքինիք, զմեծն Մովսէս , որ մինչչեւ հասեալ էր * յարութեան հասակն՝ խորհուրդ սուրբ նահատակութեանն * ի տիս տղայութեանն երեւէր նմա . եւ տուն թագաւորին Եգիպտացւոց ի ծառայութիւն մտանէր նմա, եւ ակամայ դայեկութեամբ սնուցանէր զնա. եւ ի ժամ փրկելոյ զժողովուրդն ի նեղութենէն՝ միջնորդ եղեւ երկնի եւ երկրի, միանգամայն եւ աստուած անուանեցաւ ի վերայ Եգիպտացւոցն։ 68 Քանզի ուր գտաւ սուրբ խորհուրդն զաւրացեալ՝ անձամբ իւրով վրէժ առնոյր յԵգիպտացւոցն. իսկ ուր աստուածային յայտնութիւնն ի վերայ նորա լինէր, ի ձեռն գաւազանին գործէր զմեծամեծ սքանչելիսն։ 69 Եւ վասն սուրբ նախանձուն, զոր ունէր , եհար զԵգիպտացին եւ ընդաւազեաց. վասն որոյ զմեծ անուն դնէր նմա, եւ առաջնորդ ժողովրդեանն զնա կացուցանէր։ 70 Եւ բազում այն է, որ հեղմամբ արեանն արդարացաւ, եւ անուանեցաւ * մեծ քան զամենայն մարգարէս . ո՛չ միայն զարտաքին թշնամիսն կոտորելով , այլ եւ զազգատոհմսն , որ փոխանակեցին զԱստուած ընդ որթուն յանապատին։
       71 Եւ եթէ նա ի հեռուստ այնպիսի վրէժ խնդրէր գալստեան Որդւոյն Աստուծոյ, մեք, որ ականատեսք եղաք եւ մեծապէս վայելեցաք յերկնաւոր պարգեւսն շնորհաց նորա, եւս առաւել պարտիմք վրէժխնդիր լինել մաւտակայ ճշմարտութեանս։ 72 Որ եդ մահուամբ * զանձն իւր ի վերայ մեղաց մերոց եւ արդարացոյց զմեզ յանհնարին դատապարտութենէն, դիցուք եւ մեք զանձինս մեր մահուամբ ի վերայ անմահ զաւրութեանն , զի մի՛ նուազք * քան զվրէժխնդիրսն գտանիցիմք։
       73 * Յիշեցէք զմեծ քահանայն Փենեհէզ , որ սպանմամբ եբարձ զպղծութիւնն ի ժամ պատերազմին, եւ յազգէ յազգ երդմամբ հաստատեաց զքահանայութիւնն ։ 74 Մի՛ մոռանայք եւ զսուրբ մարգարէն զԵղիաս , որ ոչ կարէր հանդարտել հայել ի կռապաշտութիւնն Աքաբու . եւ արդար նախանձուն իւրոյ զութ հարիւրսն ինքեան ձեռաւք սատակեաց , եւ զերկուս յիսունսն անշէջ հրոյն մատուցանէր լուցկիս . եւ զաստուածային վրէժն խնդրելով՝ * անըմբռնելի եւ ահագին կառաւքն յերկրէ ի յերկինս վերացաւ։ 75 Դուք՝ ե՛ւս * մեծի մասին վիճակի հասեալ էք. զի ոչ եւս կառք առաքին ձեզ ի վերացումն , այլ ինքնին Տէրն կառաց եւ երիվարաց հզաւր զաւրութեամբ եւ սրբովք հրեշտակաւք ընդ առաջ եկեալ՝ ձեզ իւրաքանչիւր թեւս բուսուցանէ . զի նորա * ուղեկիցք լինիցիք եւ նմին քաղաքակիցք։
       76 Եւ այլ զի՞նչ եւս երկրորդեցից առաջի ձերոյ քաջ նահատակութեանդ, զի քան զիս * տեղեկագոյնք եւ հմուտք էք սուրբ կտակարանացն ։ 77 Դաւիթ * ի մանկութեան ժամանակին քարիւ կործանեաց զմեծ բլուրն մսեղէն, եւ ոչ ինչ զանգիտեաց յահագին սրոյ հսկային . ցրուեաց զգունդս այլազգեացն, եւ ապրեցոյց զզաւրսն ի մահուանէ եւ զժողովուրդսն ի գերութենէ. եւ եղեւ անդրանիկ թագաւորացն Իսրայելի , եւ անուանեցաւ հայր Որդւոյն Աստուծոյ։ 78 Նա անուանեցաւ * առ ի պէտս ժամանակին, եւ դուք ճշմարիտ ծնեալք ի Սուրբ Հոգւոյն՝ որդիք էք Աստուծոյ * եւ ժառանգակիցք Քրիստոսի։ 79 Մի՛ ոք զձեր բաժինն ի ձէնջ հատանիցէ , եւ զձեզ * աւտարախորթս արարեալ՝ տարաբաժին հանիցէ։
       80 Յիշեցէք զամենայն զաւրավարսն զառաջինսն Իսրայելի ՝ * զՅեսու, զԳեդէովն, զԵփիթայեա եւ զայլս ամենեսեան , որք ճշմարիտ հաւատովք էին . հարին կոտորեցին զզաւրսն հեթանոսաց, եւ սրբեցին զերկիրն ի պիղծ կռապաշտութենէն ։ 81 Եւ վասն հաստատուն * արդարագործութեանն, որ ոչ ինչ երկմտեցին ի խորհուրդս իւրեանց , արեգակն եւ լուսին առանց ականջաց լուան եւ կատարեցին զբան հրամանի նոցա. ծով եւ գետք ճանապարհ գործեցին առաջի նոցա ըստ ոչ սովորութեան ։ 82 Եւ բարձրացեալ * պարիսպք քաղաքին * ձայնիւ լոկով անկեալ կործանեցան * ի վրէժխնդրութիւն աւրինացն արդարութեան։ 83 Եւ այլքն ամենայն, որ ըստ հաւատոց քաջութիւնս կատարեցին ի դարս իւրաքանչիւր , գովեցան ի մարդկանէ եւ արդարացան յԱստուծոյ։
       84 Ապաքէն նոյն * Տէր է ի սկզբանէ եւ մինչեւ ցայսաւր * եւ առ յապա, եւ յաւիտենից յաւիտեանս, եւ անդր քան զամենայն յաւիտեանս։ 85 Ոչ նորոգի, զի ոչ հնանայ. ոչ մանկանայ, զի ոչ ծերանայ. ոչ փոփոխի * անյեղեղուկ բնութիւնն Աստուծոյ . որպէս եւ * ինքն ասէր բերանով սուրբ մարգարէիցն . Ես եմ, ես եմ, ես նոյն եմ ի սկզբանէ մինչեւ յաւիտեան . ոչ տամ զփառս իմ այլում, եւ ոչ զքաջութիւնս իմ դրաւշելոց * ։
       86 Զայս գիտելով, եղբարք , մի՛ թուլութեամբ լքանիցիմք , այլ պնդութեամբ սրտիւ եւ հաստատուն հաւատովք կամակար յարձակեսցուք ի վերայ թշնամեացն, որ յարուցեալ գան ի վերայ մեր։ 87 Մեր յոյսն մեզ կրկին երեւի. եթէ մեռանիմք ՝ կեամք , եւ եթէ մեռուցանեմք՝ մեզ * նոյն կեանք առաջի կան։ 88 * Յիշեսցուք զբանն Առաքելոյ, որ ասէ, թէ Փոխանակ ուրախութեան , որ նմա առաջի * կայր , յանձն էառ * զհամբերութիւն մահու, եւ մահու խաչի. վասն այսորիկ եւ Աստուած զնա առաւել բարձրացոյց, եւ ետ նմա անուն, որ ի վեր է քան զամենայն անուն. զի յանուն Յիսուսի Քրիստոսի ամենայն ծունր կրկնեսցի երկնաւորաց եւ երկրաւորաց եւ սանդարամետականաց ։
       89 Եւ քանզի որ ճշմարտութեամբ միացեալ է ընդ * սիրոյն Քրիստոսի, հոգւոյն աչաւք տեսանէ զաներեւոյթ * յստակ լոյսն ճառագայթից իմանալի արեգական , որ * յամենայն ժամ եւ յամենայն աւր գեր ի վերոյ ծագեալ երեւի ամենեցուն. եւ սրբատեսիլ եւ սրբահայեացս անպղտոր յստակութեամբ ձգտեցուցանէ զհայեցուածս , եւ թափանցանց եղեալ ընդ երկինս ՝ յանմատոյց տեսիլն մերձեցուցանէ, եւ կորովութեամբ կշռէ զերկրպագութիւն * զերից հատուածոցն միաւոր զաւրութեան ։ 90 Եւ արդ որ ընդ Աստուծոյ * աստիճանսն ոտնփոխ եղեալ իցէ , եւ բարձրութեամբ յարքունիսն հասեալ , եւ զամենայն մեծութիւն բովանդակ տեսեալ , նա միայն է, որ ժառանգէ զանանց ուրախութիւնն * եւ զանտրտմական մխիթարութիւնն ։
       91 Մի՛, տեարք իմ պատուականք, յետ այսչափ ի բարձունս վերանալոյ՝ այսրէն յերկիր անկեալ թաւալիցիմք , այլ զտեղի առեալ անդրէն ի բարձրութեանն հաստատեսցուք ։ 92 Թէպէտ եւ հայեսցուք ի ստորին կողմ երկրիս, տեսանեմք զսա լի ամենայն * ապականութեամբ եւ անսուրբ պղծութեամբք ։ 93 Քանզի զի՞նչ աղէտք տարակուսի են , որ ոչ գործին * յերկրայինս ախտաբերս . թշուառութիւնք աղքատաց եւ անթիւ չարչարանք նոցուն , աղցաւոր ծանրութիւնք հարկահանաց, զզուանք եւ կռփանք ի բռնաւոր ընկերակցաց, քաղց եւ ծարաւ ըստ կարաւտութեան բնութեանս ։ 94 * Սառնամանիք ձմերայնւոյ եւ խորշակք ամարայնւոյ , հիւանդութիւնք տարաժամք եւ ախտք մահաբերք հանապազ * տանջեն զմարդիկ . երկեւղ արտաքնոց, արհաւիրք ի ներքնոց անդադար ի վերայ հասանեն . ցանկան մահու յառաջ քան զժամանակն, եւ ոչ գտանեն. եւ բազումք են, որ * փորեն եւ խնդրեն, եւ * խնդալից լինին յորժամ գտանեն։ 95 Իսկ որ թուին մեզ, եթէ յաջողեալ իցեն ի մեծութեան եւ փափկանան ուրախութեամբ * ի պակասելի կեանս, մեծամտեալ հպարտանան յանցաւոր մասունս աշխարհիս , նոքա են, որ կուրացեալ են ի ճշմարիտ կենացն։ 96 Իսկ արդ զի՞նչ այն չարիք իցեն , որ ի նոսա ոչ գործիցին . ընդ մեծութիւն խառնեալ է յափշտակութիւն ընչից աղքատաց, ընդ սուրբ ամուսնութիւնն ՝ գէճ պղծութիւն ։ 97 * Յորս վայելեն ընտրութեամբ, նոցուն երկրպագութիւնս իբրեւ Աստուծոյ մատուցանեն, մոլորեալք ի ճշմարիտ կենացն։
       98 Ո՞չ ահա ամենայն աշխարհս * արարչին բոլորեցուն է գոյացութիւն. եւ զոր նոքայն * պաշտեն եւ պատուեն՝ ապաքէն * ի սմին նիւթոյ է մասն. իսկ արդ մասունքն մասանց կան ի ծառայութիւն ։ 99 Զի եթէ մի մասն աշխարհիս ապականացու է, հարկ է թէ եւ ամենայն մասունքն ընդ նմին ապականին ։ 100 Նա եւ ի մասանց անտի ՝ պարտ է թէ եւ ընտրութիւնք երեւեսցին. իսկ արդ որ լաւ է ՝ յայտնի է ամենեցուն, եւ որ գիտէն իմանալ՝ * նա է ընտիր ի մասանցն ։ 101 Ապա թէ այդ այդպէս է, քան * զամենայն պաշտամունս հեթանոսաց , որում երկիր պագանեն, երկրպագուքն են առաւելեալք * քան զանբան տարերսն , որոց չարաչար կան ի ծառայութեան . եւ զԷն Աստուած, որ ի մարդ կերպարանեցաւ , չպաշտեն , այլ արարածոց տանին երկրպագութիւն . որոց մեղաց չիք քաւութիւն * յարդար ատենին։
       102 Ա՜ւն անդր ի բաց թողցուք զխաւարային խորհուրդս մոլորելոցն . եղկելիս եւ ողորմելիս քան զամենայն մարդիկ զնոսա համարեսցուք. մանաւանդ զի կամաւք են կուրացեալք եւ ոչ ի հարկէ, եւ ոչ երբէք գտցեն զճանապարհն ճշմարտութեան։ 103 Այլ մեր բացահայեաց աչաւք տեսեալ զլոյսն երկնաւոր, մի՛ պատահեսցէ մեզ խաւարն արտաքին։ 104 Զի ոյք էին ի խաւարի , եկն առ նոսա լոյսն ճշմարիտ. կուրացեալք վրիպեցան ի կենացն , իսկ որք ընկալայքդ հաւատովք , որդիք էք եւ ոչ աւտարախորթք , սիրելիք եւ ոչ թշնամիք, բաժանորդք եւ ժառանգորդք վերին իմանալի քաղաքին։
       105 Անդ է առաջնորդ փրկութեան մերոյ. աստ քաջութեամբ նահատակեցաւ, եւ զնոյն ուսոյց ամենայն * նիզակակից գործակցաց իւրոց Առաքելոց . ընդ որս եւ * դուք էք այսաւր կրկին երեւեալ , աւրհնեալք հաւատովք ընդդէմ աներեւոյթ թշնամւոյն, պատենազէն զրահիւք դէմ ընդդէմ ընկերակից սատանայական գործոյն ։ 106 Եւ եթէ այսպէս եւ եթէ այնպէս , զերկոսեան կողմանսն ի պարտութիւն մատնէք , որպէս եւ Տէրն ինքնին արար աշխարհի . թուեցաւ թէ մեռաւ, այլ նա յայնժամ տարաւ * զկատարեալ նահատակութիւնն. զախոյեանն ընկէց, զպատերազմն եհար, զթշնամիսն ցրուեաց, զաւարն ժողովեաց, զգերիսն դարձոյց , զպարգեւսն բաշխեաց ամենայն սիրելեաց իւրոց ի ձեռն իւրաքանչիւր առաքինութեան ։
       107 Գիտէք դուք ամենեքեան , յառաջ ժամանակաւ հասեալ ձեր ի գործ պատերազմի , թէպէտ եւ էր ձեր սովորութիւն՝ քահանայից հանապազորդել ի մէջ բանակիս , ի ժամ ճակատուցն յանձնեալ ձեզ ի նոցանէ աղաւթիւք՝ յամուր տեղւոջ թողուիք զնոսա, իսկ այսաւր եպիսկոպոսք եւ երիցունք եւ սարկաւագունք , սաղմոսերգողք եւ գրակարդացք իւրաքանչիւր կարգեալ կանոնաւ ՝ իբր վառեալք զինու եւ պատրաստեալք ի պատերազմ, կամին ընդ ձեզ յարձակել հարկանել զթշնամիսն ճշմարտութեան ։ 108 Եւ եթէ մեռանել եւս հասանէ ի նոցանէ, սակայն եւ յայնմանէ ոչ են զանգիտելոց . քանզի լաւագոյն * զմեռանելն կամին քան զմեռուցանելն ։
       109 Որպէս զի կրկին աչս ստացեալ ունիցին . հաւատոյ աչաւք զքարկոծանս մարգարէիցն տեսանեն, եւ մարմնոյ աչաւք զքաջութիւն ձերոյ նահատակութեանդ։ 110 Մանաւանդ թէ ի ձեզ զերկոսեան իսկ տեսանեմք. քանզի եւ դուք իսկ տեսանէք զչարչարանս սուրբ առաքելոցն եւ զսպանմունս զամենայն սուրբ մարտիրոսացն, որոց մահուամբն հաստատեցաւ սուրբ եկեղեցի, եւ հեղումն արեան իւրեանց եղեւ ի պարծանս վերնոցն եւ ներքնոց ։ 111 Արդ մինչեւ ի գալուստն երկրորդ՝ նոյն նահատակութիւն կատարի չարչարանաւք »։
       112 * Ցայս վայր խաւսեցաւ * ի գիշերին յայնմիկ սուրբ երէցն Ղեւոնդ , եւ փառատրելով կատարեաց ՝ զԱմէնն ասելով։ 113 Եւ սեղան ուղղեալ ՝ զամենասուրբ խորհուրդն կատարեցին. ուղղեցին եւ աւազան , եւ եթէ գոյր ոք երախայ * ի բազմութեան զաւրուն՝ զգիշերն ամենայն մկրտեցին . եւ ընդ առաւաւտս սուրբ աւրինացն հաղորդեցան , եւ այնպէս լուսազգեստք եղեն՝ որպէս ի տերունեան մեծի սուրբ զատկին ։
       114 Եւ մեծաւ զուարճութեամբ եւ յոյժ խնդութեամբ աղաղակեաց ամենայն բազմութիւն զաւրացն եւ ասեն . « Հաւասարեսցի մահս մեր ընդ մահու արդարոցն, եւ հեղումն արեան մերոյ ընդ արիւն սուրբ մարտիրոսացն . եւ հաճեսցի Աստուած կամաւոր պատարագաւս , եւ մի՛ տացէ զեկեղեցի իւր ի ձեռս հեթանոսաց»։
       115 * Յետ այսորիկ իբրեւ ետես * զաւրավար գնդին Պարսից, եթէ հատան պատգամաւորքն ի միջոյ խաբել զնոսա, եւ բարձաւ յոյս * ակնկալութեան իւրոյ ցրուել զնոսա յանքակ միաբանութենէն, յայնմ ժամանակի յառաջ կոչէր զանաւրէնն Վասակ եւ զամենայն ուրացեալ իշխանսն , որ էին ընդ նմա յաշխարհէն Հայոց. հարցանէր զնոսա, եւ ուսանէր ի նոցանէ * զհնարագիտութիւն յաղթութեան ։ 116 Եւ իբրեւ ուսեալ տեղեկացաւ զառն առն իւրաքանչիւր քաջութիւնս , կոչէր եւ զբազումս ի զաւրագլխացն՝ որ էին ընդ իւրով ձեռամբ, եւ հրամայէր ածել * զառաջեաւ զերամակս փղացն, եւ ի գունդս գունդս զգազանսն բաժանէր , եւ առ մի մի փիղ երեք հազար սպառազէնք , թող զայլ զաւրսն ամենայն։
       117 * Խաւսէր եւ ընդ մեծամեծսն արքունի հրամանաւ եւ ասէր. «Յիշեցէ՛ք այր իւրաքանչիւր զպատուէր մեծ թագաւորին, եւ դի՛ք առաջի զանուն քաջութեան . ընտրեցէ՛ք զմահ քան զկեանս վատութեամբ։ 118 Մի՛ մոռանայք զեւղն եւ զպսակն եւ զուռսն եւ զառատաձեռն պարգեւսն, որ շնորհի ձեզ յարքունուստ։ 119 Տեարք էք իւրաքանչիւր գաւառաց, եւ ունիք իշխանութիւն բազում . դուք ինքնին գիտէք զքաջութիւն աշխարհին Հայոց, եւ զառն առն իւրաքանչիւր նահատակութիւն արութեան . գուցէ ձեր ի պարտութիւն մատնեալ՝ կենդանեաւ վրիպիցիք ի մեծ կենացն զոր ունիցիք ։ 120 * Յիշեցէ՛ք զկին եւ զորդիս ձեր, յիշեցէ՛ք զսիրելի բարեկամս ձեր. գուցէ ոտնհար լինիցիք յարտաքին թշնամեացն եւ ողբակիցք ի ներքին սիրելեացն »։
       121 Նա եւ յուշ եւս առնէր նոցա զբազում ընկերակիցս փախուցեալս , որք թէպէտ եւ ի պատերազմէն ապրեցան , սրով ընկալան զվճիռ մահուն իւրեանց. ուստերք եւ դստերք * եւ ամենայն ընտանիք իւրեանց յանաշխարհիկս գրեցան, եւ ամենայն հայրենի գաւառք հատան ի նոցանէ։
       122 Զայս ասէր, եւ առաւել քան զսոյն սաստկացուցանէր զհրամանն արքունի։ 123 Կարգէր կազմէր զզաւրսն ամենայն, եւ տարածանէր երկայնէր զճակատն յերկայնութիւն դաշտին մեծի ։ 124 Եւ իւրաքանչիւր գազանացն յաջմէ եւ յահեկէ զերեքհազարեան սպառազէնսն պատրաստէր, եւ զընտիր ընտիր նահատակացն շուրջ զիւրեաւ գումարէ՛ր. եւ այսպէս ամրացուցանէր զգունդն Մատեան իբրեւ * զաշտարակ մի հզաւր եւ կամ իբրեւ զբերդ մի անմատոյց։ 125 Նշանս բաշխէր, դրաւշս արձակէր, եւ ի ձայն մեծի փողոյն * պատրաստ հրամայէր լինել ։ 126 Իսկ զգունդն զԱպարհացի , եւ զԿատշացն եւ զՀոնաց եւ զԳեղաց , եւ զայլս եւս ամենայն * զընտիր ընտիր մարդիկ զաւրուն ի մի վայր ժողովէր , եւ հրաման պատուիրանի տայր ընդ աջմէ կողմանէ իւրոյ գնդին պատրաստ լինել ընդդէմ Հայոց զաւրավարին ։
       127 Իսկ արին Վարդան յառաջ մատուցեալ եւ զաւագանին հարցանէր , եւ միաբան ամենեցուն խրատու զզաւրագլուխսն կարգէր ։
       128 Զգունդն առաջին տայր ի ձեռն իշխանին Արծրունեաց , եւ նիզակակից նմա զմեծ իշխանն Մոկաց. եւ զայլն ամենայն նախարարեան համհարզս երկոցունց , եւ զամենայն բազմութիւն գնդին թեւս աստի եւ անտի կազմէր նոցա։
       129 Եւ զգունդն երկրորդ տայր ի ձեռն Խորենայ Խորխոռունւոյ , եւ նիզակակից նմա զԸնծայինն եւ զՆերսեհ Քաջբերունի։
       130 Եւ զգունդն երրորդ մատուցանէր ի ձեռն Թաթլոյ Վանանդացւոյ , եւ նիզակակից նմա հրամայէր զՏաճատ Գնթունի , եւ զբազումս ի քաջ արանց աստի եւ անտի ի թեւս նոցա։
       131 Յանձն իւր առնոյր զգունդն չորրորդ, եւ նիզակակից իւր զքաջն Արշաւիր եւ զհարազատ եղբայրն իւր զՀամազասպեան ։
       132 Կարգէր եւ կազմէր զճակատն յորդորելով ընդ ամենայն երեսս դաշտին դէմ յանդիման Արեաց գնդին, առ ափն Տղմուտ գետոյն։
       133 Եւ իբրեւ այս այսպէս պատրաստեցան , երկոքեան կողմանքն լի սրտմտութեամբ եւ մեծաւ բարկութեամբ զայրանային, եւ գազանացեալ զաւրութեամբ * յիրեարս յարձակէին եւ ամբոխ աղաղակին երկոցունց կողմանց ՝ իբրեւ ի մէջ ամպոց շփոթելոց ՝ ճայթմունս գործէր, եւ հնչումն ձայնից զքարանձաւս լերանցն շարժէր։ 134 Ի բազմութենէ սաղաւարտիցն եւ ի փայլիւն պատենազէն վառելոցն իբրեւ նշոյլք ճառագայթից արեգական հատանէին։ 135 Նա եւ * ի բազում շողալ սուսերացն եւ ի ճաւճել բազմախուռն նիզակացն իբրեւ յերկնուստ ահագին հրաձգութիւնք եռային։ 136 Քանզի ո՞վ իսկ է բաւական ասել * զմեծամեծ տագնապ ահաւոր ձայնիցն, ո՛րպէս կոփիւնք վահանաւորացն եւ ճայթմունք լարից աղեղանցն զլսելիս ամենեցուն առ հասարակ խլացուցանէին ։
       137 Անդ էր տեսանել շտապ մեծի տագնապին եւ զաղէտս անբաւ տարակուսանացն երկոցունց կողմանցն ՝ առ ի յանդուգն յարձակմանէն զմիմեանս բախելով. քանզի թանձրամիտքն * յիմարէին եւ վատասիրտքն լքանէին. քաջքն խիզախէին եւ նահատակքն գոչէին։ 138 Եւ խումբ արարեալ ամենայն բազմութեանն ՝ զգետն ի մէջ փակէին, եւ զանգիտեալ գունդն Պարսից ի դժուարութենէ գետոյն՝ զտեղեաւն զեռալ սկսան։ 139 Իսկ գունդն Հայոց հասեալ անցանէին, ձի ի վերայ առեալ յարձակէին մեծաւ զաւրութեամբ. սաստկապէս բախեալք ընդ միմեանս , յերկոցունց կողմանց բազում վիրաւորք յերկիր անկեալ դիաթաւալ խաղային։
       140 Յայնմ մեծ տագնապի ի վեր հայեցաւ * քաջն Վարդան, եւ տեսանէր զընտիր ընտիր քաջ նահատակաց * Պարսից զաւրուն, զի զձախակողմն շարժեցին զՀայոց գնդին. մեծաւ ուժով յարձակէր ի տեղին, եւ զաջ թեւն * Պարսից գնդին բեկեալ՝ արկանէր զգազանաւքն, եւ շրջան առեալ կոտորէր մինչեւ ի նոյն տեղի։ 141 Եւ այնպէս շտապ տագնապի ի վերայ հասուցանէր , մինչեւ գունդն Մատեան քակեալ բաժանեցան ի մեծ ամուր պատրաստութենէն, դեռ եւս քաջ քաջ ի փախուստ դառնային։
       142 Ապա դէտակն ի վեր ամբառնայր Մուշկան Նիսալաւուրտ , քակեալ զոմանս տեսանէր ի գնդէն Հայոց, եւ զկնի մնացեալ ի հովիտս լերանցն ։ 143 * Վասն որոյ զաղաղակ բարձեալ՝ քաջալերէր շուրջ զիւրեաւ զզաւրս Արեաց , որք զտեղի առեալ կային ընդդէմ գնդին Վարդանայ։ 144 Եւ անդէն ի տեղւոջն երկոքին կողմանքն զպարտութիւն խոստովանէին, եւ առ յոյժ թանձր անկեալ դիականցն իբրեւ զքարակոյտս դերբկաց երեւէին։
       145 Զայն իբրեւ ետես Մուշկան Նիսալաւուրտ , մնայր գազանացն Արտաշրի , որ ի վերայ նոցա նստէր ի բարձր * դիտանոցին իբրեւ յամուր քաղաքի. եւ ի ձայն մեծ գալարափողոցն զիւր գունդսն ստիպէր, եւ յառաջամարտիկ զաւրաւքն զնա ի մէջ փակէր։
       146 Իսկ կորովին Վարդան իւրովք քաջ նիզակակցաւքն ոչ սակաւ նախճիրս ի տեղւոջն գործեաց , յորում տեղւոջ եւ ինքն իսկ արժանի եղեւ առնուլ զկատարեալ նահատակութիւնն ։
       147 Եւ յերկարել գործոյ պատերազմին՝ աւրն տարաժամէր , եւ մաւտ առ երեկս կարճատէր . բազմաց աւրահասք մահու հասանէին , մանաւանդ ի թանձրութենէ * անկեալ դիականց մաւտ առ մաւտ խտացեալ իբրեւ զփայտահարս մայրաւորաց ։
       148 Անդ էր տեսանել * զբեկումն նիզակացն եւ զխորտակումն աղեղանց . վասն այնորիկ եւ ոչ կարէին կալ ճշմարտիւ ի վերայ սուրբ մարմնոյ երանելեացն . եւ սաստիկ խուճապ * տագնապի էր կողմանցն երկոցունց անկելոց ։ 149 Եւ որք մնացեալքն էին՝ վատնեալք եւ ցրուեալք լինէին ի լեռնադաշտս ամուր ձորոցն . եւ յորժամ պատահէին միմեանց՝ դարձեալ միւսանգամ զմիմեանս սատակէին։ 150 Եւ մինչեւ ի մուտս արեգականն անդադար լինէր գործ դառնութեանն ։
       151 Եւ քանզի գարնանային էր ժամանակն, ծաղկալից դաշտքն * դառնային յորդահոսանս արեանց բազմաց։ 152 Մանաւանդ յորժամ տեսանէր ոք զբազմակոյտ դիականցն * անկելոց, սիրտն բեկանէր եւ աղիքն * գալարէին՝ լսել զմնչիւն խոցելոցն եւ զմռնչիւնս բեկելոցն, զթաւալգլոր խաղալ սողալ վիրաւորացն , զփախուստ վատացն, զթաքուստ լքելոցն, զսրտաթափումն * զանարի արանցն, զճչիւն կանացեացն , զողբս սիրելեացն , զաշխարումն մերձաւորացն , զվայ եւ զաւաղ բարեկամացն ։ 153 Քանզի ոչ եթէ կողմ էր՝ որ յաղթեաց, եւ կողմ էր՝ որ պարտեցաւ , այլ քաջք ընդ քաջս ելեալ՝ երկոքին կողմանքն ի պարտութիւն մատնեցան։
       154 Բայց քանզի անկեալ էր զաւրավարն Հայոց ի մեծ պատերազմին, ոչ ոք գոյր այնուհետեւ * ի մէջ գլխաւոր, յոր յեցեալ ժողովէին գունդք մնացելոցն։ 155 Թէպէտ եւ բազում այն էր որ ապրեցան ՝ քան թէ որ մեռանն , սակայն ցանեալ ցրուեցան , եւ հասեալ անկանէին ի տեղիս տեղիս յամուրս աշխարհին, եւ բռնանային ի վերայ * բազում գաւառաց եւ բերդից , զոր եւ ոչ առնուլ իսկ ոք կարէր։
       156 * Եւ այս անուանք են քաջ նահատակացն, որ անդէն ի տեղւոջն կատարեցան.
       157 Յազգէն Մամիկոնէից Քաջն Վարդան հարեւր երեսուն եւ երեք արամբք ։
       158 * Յազգէն Խորխոռունեաց Խորէնն Կորովի իննեւտասն արամբք ։
       159 Յազգէն Պալունեաց Արին Արտակ յիսուն եւ եւթն արամբք ։
       160 Յազգէն * Գնթունեաց Զարմանալին Տաճատ իննեւտասն արամբք ։
       161 Յազգէն Դիմաքսենից Իմաստունն Հմայեակ քսան եւ երկու արամբք ։
       162 Յազգէն Քաջբերունեաց Հրաշակերտն Ներսեհ եւթն արամբք ։
       163 Յազգէն Գնունեաց Մանուկն Վահան երիւք արամբք ։
       164 Յազգէն Ընծայնոց Արդարն Արսէն եւթն արամբք ։
       165 Յազգէն Սրուանձտայ Յառաջադէմն Գարեգին երկու հարազատաւքն եւ ութուտասն արամբք ։
       166 Այս երկերիւր ութսուն եւ եւթն նահատակք, ընդ ինն մեծամեծ նախարարսն անդէն ի տեղւոջն կատարեցան։ 167 * Եւ յարքունի տանէն * եւ ի տանէն Արծրունեաց եւ յիւրաքանչիւր յայլոց նախարարաց տանէն , թող զայս երկերիւր ութսուն եւ եւթնս , եւ այլ եւս եւթն հարեւր եւ քառասուն այր, որք զանուանս իւրաքանչիւր ի դպրութիւն կենաց գրեցին ի նմին աւուր * ի մեծ պատերազմին։ 168 Եւ միահամուռ լինի ամենայն հազար եւ երեսուն եւ վեց ։
       169 Իսկ ի կողմանէ ուրացելոցն անկանէր յայնմ աւուր երեք հազար հինգ հարիւր քառասուն եւ * չորք այր։ 170 Ինն այր ի նոցանէ ի մեծ պատուաւորացն էր, վասն որոյ եւ կարի յոյժ ի խոր խոցեցաւ Մուշկան Նիսալաւուրտ ։ 171 Մանաւանդ իբրեւ ետես զանհնարին հարուածսն երեքպատիկ * զիւրոյ գնդին քան զՀայոցն , բեկաւ անկաւ զաւրութիւն * ուժոյն իւրոյ, եւ ոչ հանդարտէր կալ ի վերայ խորհրդոց մտացն . քանզի ոչ որպէս կարծէր զպատերազմն ՝ կատարեցաւ։ 172 Մանաւանդ իբրեւ հայէր տեսանէր զբազմութիւն անկելոց իւրոյ կողմանն, եւ թիւ համարոյ եւս առնէր, եւ իբրեւ այնչափ յոլով գտանէր զիւր անկեալսն քան զՀայոց գնդին, եւս առաւել վասն երեւելի արանցն , զորս * յականէ յանուանէ գիտէր թագաւորն , ի մեծ տագնապի լինէր այրն յանձն իւր։ 173 Արդարութեամբ * զիրսն գրել եւ ցուցանել՝ ի թագաւորէն երկնչէր. դարձեալ եւ թաքուցանել եւս ոչ կարէր, քանզի ոչ ծածկէր այնպիսի մեծ կռիւ։
       174 Եւ մինչդեռ յայսմ մտաց խորհրդի էր յանձն իւր եւ նեղէր ի միտս իւր, ուրացեալն Վասակ, որ զանձն իւր ի մէջ գազանացն թագուցեալ ապրեցոյց , մխիթար մատուցանէր մտացն լքելոց , եւ ուսուցանէր նմա հնարս նենգութեամբ , թէ ո՛րպէս կարասցէ մարտնչել ընդ ամուրսն խաբէութեամբ։ 175 * Երդմունս կնքէր արքունի հրամանաւ եւ վկայութեամբ անձին իւրոյ եւ խաբեբայ երիցամբքն , որ ընդ նմայն էին. պատգամաւորս առնէր զնոսա, եւ երեւեցուցանէր զթողութիւն ապստամբութեանն առ ի շինութիւն եկեղեցւոյ շնորհել անդրէն , եւ զամենայն կարգս անդրէն յարմարել ըստ առաջին սովորութեանն։ 176 Թէպէտ եւ հրաման թագաւորին հաստատութեամբ էր տուեալ , - վասն զի յոյժ բեկաւ զաւրութիւն նորա, որպէս զի երկոքին կողմանք նորա հարան , - սակայն զաւրքն Հայոց վասն նենգութեանն Վասակայ, որ բազում անգամ հասեալ էին ի վերայ * ստութեան նորա, վասն այնորիկ եւ հրամանի թագաւորին * վաղվաղակի ոչ կարէին հաւատալ։