Վեցերորդ
յեղանակ
ՅՈՐՈՒՄ
ԿԱՐԳԱԳԻՐ
ԴԱՐՁԵԱԼ
ԱՌԱՔԻՆՈՒԹԻՒՆՆ
ՀԱՅՈՑ
ԵՒ
ՉԱՐԱԳՈՅՆ
ԵՒՍ
ԵՐԵՒԻ
ԱՆԱՒՐԷՆՈՒԹԻՒՆՆ
ՎԱՍԱԿԱՅ
1
Արդ
դարձեալ
յայնժամ
զՄուշկան
եւ
զամենայն
աւագանին
Արեաց
առեալ
՝
հասանէր
վերայ ,
անկեալ
էին
գունդ
մի
ի
զաւրացն
Հայոց
սուրբ
քահանայիւքն,
մարտ
կռուէին
շուրջ
զբերդաւն։
2
Եւ
իբրեւ
ոչինչ
ազդել
նոցա,
դարձեալ
ապաստան ,
զի
ուխտիւ
իջուսցեն
զնոսա
առանց
դաւ
ինչ
գործելոյ,
երկիցս
եւ
անգամ
ետուն
տանել
զաւետարանն։
3
Թէպէտ
եւ
քահանայքն
յանձն
առնուին
զիջանելն
կալ
առաջի,
բազումք
ի
զաւրականացն
ոչ
կարէին
սուտ
ուխտին
Վասակայ
քանզի
սկսաւ
զհետ
չար
Վասակայ։
4
Մի
ի
քաջ
Հայոց,
որ
անկեալ
ի
բերդն ,
Բակ
անուն,
ելեալ
ի
պարիսպն
թշնամանս
դնէր
անաւրինին,
եւ
առաջի
Պարսից
զամենայն ,
զոր
անցուցեալ
ընդ
աշխարհն
Հայոց։
5
Զոր
եւ
՝
արդարացուցանէին ,
ոչ
միայն
ի
Հայոց ,
այլ
եւս
առաւել
զաւրքն
։
6
Սոյն
այրս
ի
գիշերի
եւթն
հարեւր
գնաց
ի
բերդէ
անտի
եւ
ոչ
կարացին
ձեռն
արկանել
ի
։
7
Իսկ
ի
ներքս
մնացին,
թէպէտ
եւ
գիտէին
երդմունս
նոցա,
ոչ
համբար
ի .
ոչ
կամաւ
իջեալ
առաջի,
սպանանել
ի
նոցանէ
երկերիւր
եւ
այր։
8
Աղաղակեցին
ամենեքեան
եւ
ասեն.
«Գոհանամք
զքէն
Աստուած .
շէն
են
եւ
անքակ
եւ
միաբան
սուրբ
ուխտ
առաքինացեալ ,
արժանի
արարեր
կոչմանդ
երկնաւորի։
9
մահս
մեր
ընդ
քաջ
նահատակացն,
եւ
խառնեսցի
արիւնս
մեր
ընդ
անկեալ
եւ
հաճեսցի
Տէր
ընդ
՝
բազմութեամբ
կամաւոր ,
որ
ելանեն
ի
վերայ
սուրբ
սեղանոյս»։
10
Զայս
ասելով
ի
տեղւոջն
կատարեցան
երկերիւրքն
եւ
երեքտասանքն։
11
Իսկ
սուրբ
քահանայքն՝
անդ
դիպեցան ,
երանելիքս
Յովսէփ
եւ
Ղեւոնդ՝
բազում ,
նոքա
զպարանոցս
իւրեանց
առաջի
սրոյ
դահճապետին
ասելով
զնոյն
՝
զոր
խաւսեցան
։
12
Քանզի
ոչ
եթէ
ակնկալութիւն
էր
երանելեացն
ըստ ,
այլ
իմաստութեամբ
հնարս
փոխանակ
ամենայն
աշխարհին
։
13
Վասն
որոյ
բողոք
ի
դուռն ,
եւ
զամենայն
արկանէին
զանաւրէնն
։
14
Զայս
իբրեւ
լուաւ ,
ոչ
իշխեաց
ի
նոսա
ձեռն
արկանել .
այլ
զՅովսէփ
եւ
գան
հարեալ՝
պահել
զգուշութեամբ
քանզի
բողոք
ի
դուռն .
իսկ
զայլ
քահանայսն
յիւրաքանչիւր
տեղիս,
հրաման
տուեալ
վասն
շինութեան
եւ
։
15
Այլ
Հայոց,
որ
հասեալ
էին
ի
վերայ
յեղյեղուկ
թագաւորին
եւ
ուրացեալ
Վասակայ,
ոչինչ
սուտ .
այլ
քաջալերէին
զմիմեանս
եւ
ասէին.
Զի՞
պիտոյ
է
մեզ
անցաւոր
աշխարհիս,
կամ
ընդէ՞ր
տեսանեմք
զարեւ
յետ
սիրելեացն։
16
եթէ
քաջ
նահատակքն
անկան
ի
մեծ
պատերազմին,
բազում
վիրաւորք
ի
մէջ
դաշտին,
եւ
ամենեցուն
եղեն
գէշ
եւ
կերակուր ,
եւ
պատուական
նախարարքն
մեր
հասին
յանարգութիւն
թշուառութեան,
լքին
զիւրաքանչիւր
եւ
են
ի
հալածանս
նեղութեան,
ամենայն
Հայոց
ի
վիշտս
վտանգի
եւ
յանհնարին ,
ոչ
անսամք
հրամանացդ
եւ
անկանիմք
ի
ձեռս
անաւրէն
»։
17
Թողին
եւ
զաւանս
եւ
զագարակս։
18
Ելին
հարսունք
եւ
փեսայք
ի
սենեկաց,
ծերք
յաթոռոց
եւ
տղայք
ի
գրկաց.
երիտասարդք
եւ
կուսանք
եւ
ամենայն
բազմութիւն
արանց
եւ
կանանց,
հասեալ
ունէին
զամուրս
անապատին
եւ
զանխաբ
տեղիս
բազում
լերանց։
19
Լաւ
զգազանաբար
աստուածպաշտութեամբ
ի
քարանձաւս
կելոյ,
քան
ուրացութեամբ
փափկանալ
յիւրաքանչիւր
շինուածս։
20
Առանց
տրտնջելոյ
համբերէին
խոտաբուտ ,
եւ
ոչ
յիշէին
զսովորական
խորտիկսն։
21
էին
իբրեւ
զյարկս
շինուածոց,
եւ
իբրեւ
զնկարեալ
։
22
Սաղմոսք
էին
երգոց,
եւ
ընթերցուածք
սուրբ
գրոց
կատարեալ
։
23
մարդ
յանձն
իւր
եկեղեցի
նոյն
ինքն
քահանայ.
մարմինք
իւրաքանչիւր՝
սեղան,
եւ
ոգիք
՝
պատարագ
։
24
Քանզի
ոչ
ի
ողբայր
զանկեալսն
ի
սրոյ,
եւ
ոչ
ոք
ի
վերայ
մերձաւոր
սիրելեաց
։
25
Խնդութեամբ
ընկալան
զյափշտակութիւն
ընչից ,
եւ
ոչ
ն
ամենեւին՝
եթէ
եղեալ
ստացուածք։
26
Համբերութեամբ
ճգնէին
եւ
մեծաւ
առաքինութեամբ
տանէին
զքաջ
։
27
Զի
եթէ
բացաւ
աչաւք
զյոյսն ,
գործել
առաքինութիւն։
28
Քանզի
բազումք
մեծ
նախարարացն
էին,
եղբարք
եւ
որդիք
եւ
դստերք,
հանդերձ
ամենայն
իւրեանց
ի
մէջ
ամրական ,
յանլոյս ,
եւ
բազումք
ի
հարաւոյ՝
Տմորեաց,
եւ
ի
մայրիսն ,
եւ
անդէն
ի
աշխարհին
ի
բազում
։
29
Եւ
ամենեքին
մեծաւ
տանէին
զբազում
վասն
սիրոյն
Քրիստոսի,
եւ
զայս
միայն
աղաչելով
յԱստուծոյ,
մի՛
տեսանել
զաւեր
։
30
Այլ
որպէս
ցուցաք
բազում
անգամ
զամբարշտին ,
յորդորէր
եւ
ստիպէր
զզաւրսն
Պարսից
ի
մաւտաւոր
կողմանց
աշխարհին,
զի
հրամանաւ
արքունի
զաւր
եկեսցէ
յաւգնականութիւն
նոցա։
31
Եւ
հասեալ
բազում
այրուձի՝
յաւելոյր
ի
թիւ ,
եւ
լինէր
գունդ
իբրեւ
զառաջինն։
32
յառաջ
ի
միջոց
աշխարհին,
մարտ
եդեալ
կռուէին
ընդ
ամուրս
լերինն։
33
Իսկ
ի
էին,
քաջութեամբ
հարկանէին
զբազումս
ի
գնդէն
Պարսից,
եւ
զմնացեալսն
փախստական
ի
բանակն
արկանէին։
34
Իսկ
դարձեալ
յողոքանս
՝
նուաճել
խաբէութեամբ
կամէին։
35
ոչ
ոք
հաւատաց
իջանել
առ
նոսա,
զի
մի՛
մատնեսցին
չարաչար
ի
ձեռս ,
սակայն
վասն
երդմանցն
հարկ
եղեւ
իջանել
առ
նոսա,
որում
անունն
էր
։
36
Խաւսէր
ընդ
նոսա
յաղերս ,
եւ
ցուցանէր
զանվնաս
փախուստ ,
արկանէր
առաջի
Վասակայ,
պաղատելով
յիշեցուցանէր
նմա
զառաջին
կարգ
ուխտին ,
զի
թերեւս
սակաւիկ
մի
քաղցրասցի
յանհնարին
դառնութենէն։
37
Այլ
նա
ոչ
ինչ
եւ
անսաց
բազում
նորա,
կապեաց
եւ
խաղացոյց
զերանելին
եւ
որք
ընդ
էին։
38
Մանաւանդ
իբրեւ
ետես,
եթէ
երթայ
զաւրավարն
զհետ
խրատու ,
սկսաւ
այնուհետեւ
ի
տեղիս
արձակել ,
եւ
արտաքոյ
քան
զբազմութիւն ,
ի
գերութիւն.
եւ
ի
առեալ
հրձիգ
զբազում
տեղիս։
39
Իսկ
էին
յամուրս ,
իբրեւ
լուան
զայս
ամենայն ,
զոր
զաւրքն
արքունի,
ոչինչ
շահ
համարէին
ի
մէջ
։
40
Քաջութեամբ
ելեալ
յարձակեցան
աւգնականութեամբ
ամրականացն,
եւ
ի
մաւտաւոր ,
յանխնայ
՝
նախճիրս
արեան
գործէին,
եւ
զմնացեալսն
գերի
առեալ
տանէին,
եւ
յամուրսն ,
եւ
աշխարհին
ղամբար
ի
առեալ
հրոյ
տային։
41
Դարձեալ
եւ
որք
էին
ի
լերինս
Խաղտեաց,
իբրեւ
յանդգնաբար
զաւրքն
Պարսկաց
յաներկեւղս
աշխարհին
Հայոց,
եւ
նոքա
մեծաւ
զաւրութեամբ
ի
Տայոց։
42
Եւ
գտին
անդ
գունդ
ի
զաւրացն
արքունի,
որ
գերի
առնուլ
կամէին
աշխարհին.
դարձեալ
կարծէին ,
եթէ
նախարարացն
անդ ,
վասն
այնորիկ
յանխնայ
զվայրսն։
43
Նա
եւ
տեսին
ի
երկուս,
զեկեղեցիսն
այրեցեալ .
առաւել
վասն
ի
նախանձ
բրդեցան։
44
Յարձակեցան,
հարան
ի
միմեանց,
եւ ,
արկին
գնդին
Պարսից,
եւ
կոտորեցին
զբազումս
ի
նոցանէ,
եւ
փախստական
յաշխարհէն։
45
Եւ
յայնչափ
յարձակմանէն՝
միայն
երանելին
Հմայեակ,
եղբայր
Հայոց
յանխնայ
քաջութեամբ
մարտուցեալ՝
կատարեցաւ
նահատակութեամբ
ի
վերայ
ուխտին
միաբանութեան։
46
Եւ
ամենայն
ապրեալք
զհետ
։
47
Եւ
իբրեւ
այս
այսպէս
կատարեցաւ,
դադարեցին
թագաւորին
լինել
յամենայն
անխտրութեամբ,
եւս
առաւել
։
48
Դարձեալ
միւսանգամ
հարցանել
սկսան
։
49
Նա
եւ
որ
մայրիսն
էին
փախստականք,
ոչ
ինչ
լռեալ
դադարեցին
խաղաղութեամբ.
այլ
հանապազ
յղէին
յաշխարհն
շարժէին
եւ
յորդորէին
զգունդն
Հոնաց,
եւ
յիշեցուցանէին ,
զոր
եդեալ
ընդ
եւ
անսուտ
երդմամբ
հաստատեալ։
50
Հաճոյ
բազմաց
ի
նոցանէ
լսել
։
51
Նա
եւ
մեղադիր
լինէին
նոցա,
եթէ
Ի
կռիւն
ընդէ՞ր
ոչ
եկիք
պատրաստութեամբ»։
52
իբրեւ
ինչ
ոչ
հնարէին
զմիմեանս ,
գունդ
բազում
գումարէին,
եւ
անդէն
յարձակեալ
հասանէին
ի
սահմանս
Պարսից.
եւ
գաւառս
բազմագոյն
եւս
գերի
առեալ
տանէին
յաշխարհն
իւրեանց
եւ
յայտնի
թագաւորին
զոր
ունէին
ընդ
գնդին
Հայոց։
53
Իսկ
իբրեւ
այս
ամենայն
ազդումն
հասանէր
առ
զաւրավարն
Պարսից,
սրտմտեալ
զայրանայր,
եւ
կուտէր
ի
վերայ
Վասակայ,
նա
իցէ
եւ
առաջնորդ
չարեացն,
որ
գործեցան։
54
Եւ
չու
արարեալ
գնայր
Պարսից.
գրէր
եւ
ցուցանէր
յարքունիս
ստուգութեամբ,
եւ
գործոյն
արկանէր
զուրացելովն։
55
լուաւ
թագաւորն
աշխարհին,
եւ
զիրս
մեծի
պատերազմին,
բեկանէր
անկանէր
ի
խրոխտալոյն,
եւ
լռեալ
ի
հանապազորդ
եւ
ի
խորհրդոցն.
յուզէր
եւ
քննէր
անհանճար ,
եւ
կամէր
տեսանել՝
ասելով.
«Ո՞
իցէ,
որ
զիս
ի
վերայ
իրացդ
»։
56
Իսկ
որ
էր
անաւրէն
ի
արքունի,
նոյն
հազարապետն ,
յառաջ
մատուցեալ
ասէ
ցթագաւորն.
«Զայդ
ես
ասեմ
քեզ,
արքայ
քաջ.
եթէ
կամիս
ստուգութեամբ
լսել
զարդարն,
որք
գլխաւորք
են
ի
Հայս,
տուր
կոչել,
եւ
գան
յաւժարութեամբ
եւ
ասեն
քեզ
»։
57
Յայնժամ
զմի
յաւագ
նախարարացն՝
անուն,
որոյ
խառն
ընդ
աշխարհին
եւ
գործակից
էր
զաւրավարին
ի
նմին ,
գրէր
եւ
առնէր
զաշխարհն
Հայոց
մարզպանութեամբ։
58
Եւ
հանդերձ
ամենայն
գումարէր
Աղուանից
եւ
եւ
եւ
ի
եւ
ի
եւ
ի ,
եւ
յամենայն ,
աւերեալ
էր
գնդին
Հոնաց
վասն
ուխտին
Հայոց։
59
եւ
յոյժ
իսկ
տրտմեալ
էր ,
ոչ
միայն
աւեր
եւ
զաւրացն,
այլ
եւս
առաւել
ընդ
աւերել ,
զոր
ի
բազում
ուրեմն
կարացին
շինել.
յայնմ
ժամանակի
առեալ ,
որում
չէր
իսկ
շինութեան։
60
Իսկ
զՎասակ
հանդերձ
գլխաւոր
ի
Դուռն
հրամայեաց
կոչել։
61
Արդ
եմուտ
մարզպանն
յաշխարհն
Հայոց
սիրով
խաղաղութեամբ։
62
Հրամանաւ
արքունի
առ
ինքն
զՍահակ ,
ի
նմանէ
զիրացն
։
63
Բայց
թէպէտ
եւ
նորա
աւերեալ
էր
մի,
եւ
բազում
չարչարանաւք
հարեալ
էր ,
ոչ
ինչ
զանգիտեաց
գայ
հրապարակին։
64
Դարձեալ
ի
տանէն
Արծրունեաց
մի
անուն,
որ
էր
Արծրունեաց,
աւերեալ
էր
նորա
մի
եւ
կապանաւք
բազում
չարչարանս
անցուցեալ
էր
ընդ
մոգսն.
եւ
սա
ոչ
զանգիտեաց,
այլ
եկն
եւ
յանդիման
եղեւ
մարզպանին։
65
երկու
այլ
քահանայք
երանելիք,
որոց
են
եւ .
քանդեալ
էր
զատրուշանն
յԱրտաշատ
եւ
յառաջագոյն
ըմբռնեալ
ի
կապանս
Վասակայ.
ածին
զնոսա
առ
առաքինի
ընկերսն։
66
ժողովեցին
եւս
ի
տեղի
զմեծն
Յովսէփ
եւ
եւ
զՔաջաջ
եւ
զԱրշէն։
67
Եւ
իբրեւ
ուսաւ
եւ
տեղեկացաւ
յամենեցունց
մարզպանն,
գրեաց
եւ
եցոյց
յարքունիս
որպէս
զիարդ
լուաւ
ի
բերանոյ
նոցա։
68
Բայց
Վասակ
թէպէտ
յառաջագոյն
հասեալ
էր
ի
Դուռն
ըստ
կամաց
իւրոց
այլ
ընդ
այլոյ ,
սակայն
ի
միտս
թագաւորին
ոչ
կարէր
զանձն
արդարացուցանել
այլ
պատասխանի
արար
նմա
եւ
ասէ.
«Յորժամ
քրիստոնեայքն
եկեսցեն՝
լուայց
»։
69
Իսկ
՝
վասն
զի
տանէին,
ամսոց
եւ
քսան
ի
արքունի։
70
լուաւ
մեծ
հազարապետն,
եթէ
ածին
զնոսա
ի
քաղաքն,
ինքնին
ականատես
լինէր
նոցա։
71
Բայց
թէպէտ
եւ
տեղեկութեամբ
լսէր
ի
նոցանէ
զամենայն,
ոչ
ձեռն
արկանել
եւ
չարչարել
զնոսա,
քանզի
բազումք
ի
նախարարացն
Հայոց
դեռ
բռնացեալ
ունէին
զամուրս
աշխարհին,
եւ
դեռ
եւս
մարզպանն
էր։
72
Վասն
զգուշութեամբ
պահել
զսուրբսն,
եւ
զաշխարհն
սիրով
նուաճել.
վասն
որոյ
եւ
ինքն
շրջէր
եւ
ժողովէր
եւ
շինէր
ուխտիւ
։
73
Եւ
տայր
ունել
զիւրաքանչիւր ,
եւ
ըստ
առաջին
պաշտել
յայտնութեամբ,
եւ
գալ
ի
հրապարակ։
74
եւ
ընծայից
արժանի
առնէր
թողուլ
։
75
Եւ
քանզի
բազում
գաւառս
առեալ
եւ
աւերեալ
էր
զաւրականին,
թողուլ
հրամայէր
աշխարհին
եւ
զայրուձին
թեթեւացոյց
առ
ժամանակ
մի։
76
Եւ
միայնակեացք,
որք
եւ
կորուսեալ
էին,
գալ
եւ
ունել
զիւրաքանչիւր
։
77
զամենայն ,
որպէս
զիարդ
ունէին
յառաջ
ժամանակաւ
առ
նոյնպէս
եւ
այժմ, ,
։
78
Եւ
եթէ
ոք
ի
աշխարհ
ուրեք
գնացեալ ,
ունիմ
յարքունուստ,
ասէ
եթէ
յազատաց
եթէ
ի ,
եթէ ,
զինչ
եւ
թողեալ ,
եկեսցեն
եւ
զիւրաքանչիւր
»։
79
Երդմունս
կնքէր
եւ
առաքէր
ի
կողմանս
կողմանս։
80
եւ
բազումք
եկին
եւ
ժողովեցան,
եւ
կալան
զիւրաքանչիւր
։
81
Նա
եւ
որ
է
քան
զամենայն,
որ
բռնութենէ
ոք
կալեալ
էր ,
առաքէր
յարքունուստ՝
ունել
։
82
Եւ
յանդիման
խաւսէր
թագաւորն,
էին
ի
արքունի,
Որք
ոչ
մազդեզն,
եւ
ցասուցեալ,
եւ
ոչ
ինչ .
եւ
այսաւր
հրաման
տամ
ամենեցուն՝
ի
կամս
ըստ
իւրաքանչիւր
մտաց,
որպէս
զինչ
պաշտել՝
պաշտեսցէ.
ամենեքեան
իմ
ծառայք
են»։
83
Զայս
ասէր,
եւ
գրով
հրաման
տայր
աշխարհին։
84
Իբրեւ
լուան
եւ
տեսին
բազումք,
որ
էին
եւ
ի
հեռաւոր
տեղիս,
եւ
ունէին
զիւրաքանչիւր
արարս։
85
Իսկ
նախարարքն,
որ
էին
աշխարհին
եւ
կամ
ի ,
իբրեւ
տեսին
զշինութիւն ,
մանաւանդ
զեկեղեցւոյն ,
քաջալերեցան
համարձակեցան
եւ
նոքա
յանդիման
լինել
։
86
Վասն
որոյ
յղեցին
առ
մարզպան
աշխարհին,
զի
ի
զբանս
նախարարացն։
87
Իսկ
վաղվաղակի
գիր
եւ
ուխտ
հաստատութեան
տայր
տանել
առ
նոսա
հրամանաւ
արքունի։
88
Բայց
թէպէտ
եւ
նոքա
զդառնութիւն
՝
թէ
սուտեն
յամենայնի,
կամեցան
չարչարակից
լինել
սրբոցն։
89
զի
եթէ
մահ
առաջի ,
ոչ
ինչ
։
90
Եւ
զայս
լուեալ
՝
ոչ
կապանաւք,
այլ
արձակ
ոտիւք
եւ
արձակ
ձեռաւք
հրամայեաց
առ
ինքն
։
91
Ածին
վաղվաղակի
զկին
եւ ,
եւ
իւրաքանչիւր
ետուն
ի
մարզպանին,
եւ
ինքեանք
գնացին
ի
արքունի։
92
Եւ
մինչդեռ
ի
էր
թագաւորն,
ատեան
ի
մէջ
նոցա
հրամայէր
։
93
Եւ
նստաւ
հազարապետն՝
զի
լուիցէ
երկոցունց։
94
Եւ
իբրեւ ,
։
95
Քանզի
ցուցանէին
՝
զոր
տուեալ
էր
Վասակայ
ամենեցուն
որ
ընդ
նմա
էին,
զի
միաբանք
իցեն
ընդ
նմա
յուխտ .
թուղթ
մի
ի
Վրաց
եւ
թուղթ
մի
յԱղուանից
աշխարհն.
սոյնպէս
եւ
թուղթ
մի ,
եւ
հրովարտակ
մի
առ
թագաւորն
Յունաց,
եւ
թուղթ
մի
առ
մեծ
սպարապետն
։
96
Եւ
բոլորեսին
յայսոսիկ
մատանի
Վասակայ
էր։
97
Սոյնպէս
խառն
էր
նա
ի
մահ
ի
։
98
Եւ
՝
զոր
հանին
ի
Պարսկաց,
յայտ
զնորա
թուղթսն
եւ .
նա
էր
։
99
Որպէս
եւ
յղեալ
էր
նորա
առ
նախարար
մի,
որում
էր
Ատոմ՝
յազգէն
Գնունեաց.
սա
յանդիմանէր
առաջի
ատենին
հրովարտակաւն ,
զոր
տուեալ
էր
նորա
իւրով
մատանեաւ։
100
Նա
եւ
ի
մէջ
իսկ
բերէր
նորա ,
եւ
յայտ
առնէր
պատերազմակից
իւրովք,
որ
յետ
վճարելոյ
բազում
ետ
Վասակ.
որպէս
սուտ
երդմամբք
խաբէր
եւ
իջուցանէր
յամրոցաց
անտի.
էր՝
կոտորէր,
եւ
էր՝
զոր
գերի
զծառայս
արքունի։
101
ի
վերայ
այսր
վնասու,
եւս
հարկի
աշխարհին,
որ
յարքունիսն
երթայր։
102
Նա
եւ
նորա
բազումք
էին,
որ
արարին ,
զոր
գործեալ
էր
ընդ
աշխարհն
Հայոց։
103
Եւ
եւ
ի
որք
ի
կապանսն
էին
եւ
ապա
ածին
յարքունիս,
հարցին
ցնոսա
վասն
նորա
եւ
ասեն.
Դուք
է՞ք
ինչ
տեղեակ
վասն
չարութեան
»։
104
Ետուն
պատասխանի
եւ
ասեն.
«Ամենայն
չարչարանաց,
որ
անցին
ընդ
մեզ,
եւ
բազում ,
որ
եղեն
ի
արքունի
եւ
աւեր
եւ
գերութիւն
աշխարհին
Հայոց,
եւ
կորուստ
հարկացն
արքունի,
սկիզբն
եւ
առաջնորդ
այրդ
այդ
»։
105
Եւ
մինչդեռ
այս
զնմանէ
աւուրս,
յառաջ
եւ
ազգականքն
որ
եւս
յառաջագոյն
էին
զնմանէ
առաջի ,
կարգաւ
ցուցանել
եւ
առնել,
որպէս
զի
բարեկամացեալ
էր
ընդ
Հոնի
միաբանութեամբ
Բաղասական ,
ի
՝
կոտորեաց
այն
Պարսից ,
եւ
ասպատակաւ
եհաս
յերկիրն ,
եւ
բազում
եւ
աւար
խաղացոյց
ի
եւ
ի
Հայոց
եւ
ի
Վրաց
եւ
յԱղուանից.
որպէս
զի
ի
վերայ
եհաս
ինքն
թագաւորն,
եւ
սպան
արքայ։
106
Եւ
Վասակ
մարզպան
էր
ի ,
եւ
արքունի
խորհրդակից
գտաւ։
107
Ցուցին
եւ
յայտ
նորա,
որպէս
հմուտ
եւ
տեղեակ
իսկ
էին
նորա.
զամենայն
եւ
յայտ
առաջի
թագաւորին.
եւ
զայլ
խարդախութիւնսն,
ստութեամբ
վարէր
զկեանս
իւր՝
ո՛չ
միայն
առ ,
այլ
եւ
առ
գլխովին
զի
ոչ
երբէք
արդարութեամբ
վաստակեալ
էր
ի
մանկութենէ։
108
Յայնմ
ժամանակի
հրաման
ետ
եւ .
«Ածէք
այսր
եւ
ի
կապելոցն,
ի
բանտի
»։
109
Լուծին
եւ
ածին
զՍահակ ,
եւ
զսուրբն
Յովսէփ
եւ
։
110
Եւ
իբրեւ
մերկացան
ամենայն
բանք
ատենին
առաջի ,
ետ
պատասխանի
Սահակ
եւ
ասէ.
«Որ
յայտնի
են
ի ,
ոչ
գիտեն
զինչ
եւ
զինչ
խաւսին.
քանզի
են
խորհուրդք
նոցա.
պաշտեն
սուտ
պատճառանաւք,
եւ
ընդ
մտանեն
։
111
Եւ
են
նոքա
սատանայի,
զի
զդառնութիւն
կամացն
իւրոց ,
երեւի
ի
դոյն
յայդ
Վասակ։
112
Քանզի
ունէր
զանուն ,
ծածկել
եւ
զամենայն
առաջի
անդէտ
տէրութեանդ ,
եւ
զամենայն
քրիստոնէութեամբն
ծածկէր։
113
Ուստի
ձեր
իսկ
կարծեցեալ՝
մեծապէս
զդա
առաւել
զարժանն
իւր։
114
դմա
զաշխարհն
Վրաց
հարցէք ,
գո՞հ
։
115
դմա
Սիւնեաց.
լուարո՛ւք
յազգականաց
դորա,
զի՞նչ
պատմեն
զդմանէ։
116
զդա
մարզպան
Հայոց.
զոր
ձերոց
աշխատութեամբ
գտեալ
էր,
դա
ի
միում
կորոյս
ամենայն։
117
Տեսե՞ր,
իբրեւ
ի
դմանէ
պատուական ,
զոր
ունէր ,
մերկ
երեւեցաւ
ամենայն
չարագործութիւն
։
118
Զի
առ
Աստուածն
իւր
սուտ
գտաւ,
առ
ո՞
ոք
ի
մահկանացուաց
դա
արդար
։
119
«Արդ
ամենայն
՝
այժմ
յայտնի
եղեւ
զդմանէ
ո՞չ
ձեր
յառաջագոյն
էր
բայց
յոր
դէմս
՝
դուք
ձեզէն
քաջ
գիտէք։
120
այսպէս
թուի,
եթէ
սուտ
յուսով
դա
խնդացոյց։
121
Այլ
ոչ
եւ
ոչ
եւ
զկնի
ձեր
գալոցն
է,
զայն
ի
մեզ
ոչ
տեսանել։
122
Արդ
արարէք
որպէս
կամիք.
զի՞
հարցանէք»։
123
Զարմացաւ
մեծ
հազարապետն
ընդ ,
եւ
ի
խորհուրդս
իւր
քննէր
զամենայն
բանս
ատենին։
124
Քանզի
հասեալ
ի
վերայ,
է
յիրաւի
դատապարտեցաւ
ըստ
իւրոց
եմուտ
եւ
եցոյց
զամենայն
։
125
իբրեւ
թագաւորն
եւ
ի
զառնն ,
բարկացաւ
յոյժ
եւ
ի
խոր
խոցեցաւ.
կամեցաւ
հասուցանել
մեծ
։
126
Լուռ
եկաց
աւուրս
մինչ
ի
գլուխ
չոգաւ
։
127
Եւ
եղեւ
յաւուր
մեծի
զամենայն
։
128
Կոչեցին
եւ .
եւ
ըստ
արքունի
արկանէր
զպատուական ,
զոր
ունէր
ի
թագաւորէն.
կապէր
եւ
եւ
զխոյրն
ոսկեղէն
դնէր
ի
վերայ,
եւ
ձոյլ
ոսկի
կամարն
ընդելուզեալ
եւ
ակամբք
պատուականաւք
ընդ
մէջ
իւր ,
զգինդսն ,
եւ
ի
պարանոցին, ,
եւ
զամենայն
աւրէնս
պատուոյն
արկեալ՝
յարքունիս.
շքեղ
եւ
քան
զամենեսեան
երեւէր
։
129
Իսկ
նախարարքն
կամաւք
ի
Հայոց
չոգան՝
անձամբ
տուեալ
զանձինս
ի ,
եւ
որ
յառաջագոյն
հասեալ
էին
կապանաւք
ունէին
զամենեսեան
առ
Դրանն
արքունի։
130
Իբրեւ
տեսին
զնա
զարդարեալ
եւ
շքեղացեալ,
եւ
բազմամբոխ
գնդաւ
գայր ,
ի
միտս
իւրեանց
սկսան
այպանել
եւ
ասել.
«Ով
անմիտ
վաճառական,
զանմահ
եւ
ետուր,
գնեցեր,
զոր
եւ
ընդ
մաւտոյ
կորուսանելոց
»։
131
եւ
նստաւ
ի ,
էր
հրապարակ
։
132
Արդ
եկն ,
հարցանէր
եւ .
յղեաց
առ
քեզ,
՞
գտեալ
է
քո
զայդ
ամենայն
ասա
վաղվաղակի,
վասն
արդար
»։
133
Եւ
յուշ
առնէր
նմա
զամենայն
բանս
ատենին,
յորում .
նա
եւ
զոր
ոչ
եւս
՝
զայն
եւս
յայտնէր
նմա։
134
Զի
ոչ
ըստ
կարգի
ունէր
նա
զտէրութիւնն
աշխարհին,
այլ
նենգութեամբ
եւ
սպանանել
իւր
զՎաղինակ,
եւ
տարաւ
՝
իբրեւ
յարքունիս։
135
Նա
եւ
այլ
եւս
բազում
բանիւք
դատապարտեցին
զնա,
ամենայն
աւագանին
։
136
Պապանձեցաւ
ամենեւին,
չգտաւ
բան
ճշմարիտ
ի
բերան
նորա։
137
կրկնեցին
եւ
երեքկնեցին
ցուցանելով
ի ,
հատաւ
մահու
ի
վերայ
նորա։
138
եկն
ել
դահճապետն,
եւ
մատեաւ
վաղվաղակի
առաջի
ամենայն
մեծամեծացն,
ի
նմանէ
զպատիւն
զոր
ունէր ,
եւ
զգեցոյց
նմա
մահապարտի։
139
Կապեցին
զոտս
եւ ,
եւ
ի
ձի
տարան
ետուն
զընդան,
։
140
Իսկ
նախարարքն
Հայոց
եւ
եպիսկոպոսքն
հանդերձ. ,
թէպէտ
եւ
էին
ի ,
ոչինչ
յիշէին ,
որ
անցեալ
ընդ
նոսա,
եւ
կամ
որ
այլ
եւս
էր
գալ
ի
վերայ.
այլ
զարմացեալ
էին
ընդ
մեծ ,
որ
յԱստուծոյ։
141
Մխիթարէին
զմիմեանս
եւ
ասէին.
պատերազմեցաք,
առաւել
համբերութեամբ
ճգնեսցուք։
142
Լուեալ
է
ի
սուրբ
հարցն
մերոց,
եթէ
գլուխ
ամենայն
առաքինութեան
է
եւ
իմաստութիւն
երկնաւոր՝
կատարեալ .
եւ
ոչ
ոք
կարէ
գտանել
առանց
չարչարանաց։
143
Իսկ
չարչարանքն
յորժամ
ի
՝
յայնժամ
բազմանայ
վարձ
պարգեւին։
144
Ապա
այդ
այդպէս
է,
զայս
միայն
աղաչեսցուք
զԱստուած,
զի
կարասցուք
ամենայն
փորձութեանց.
եւ
Տէր
արասցէ
հնարս
մերում
փրկութեան։
145
Լուեալ
է
զդատաստան
քառասուն
զինուորացն
Քրիստոսի
որք
հարուածս
տանջանաց
։
146
ի
փութացաւ
ի ,
վրիպեաց
ի
պսակէն.
իսկ
երեսուն
եւ
ինն
համբերութեամբ
կատարեցան,
եւ
հասին ,
որում
էին։
147
Իսկ
մեր
աւանիկ,
յառաջագոյն
ի ,
ահա
եղեւ
գործակից
սատանայի։
148
Մինչ
դեռ
ի
մարմնին ,
ընկալաւ
զահաւատչեայ
գեհենին ,
որ
միայն
սրբոց
է
ողբալի,
այլ
եւ
ամենայն
մարդկան»։
149
Զայս ,
բազում
արտասուս
ի
վերայ
կորուսելոյն
հեղուին.
եւ
անդէն
ի
առեալ
Բարի
է
յուսալ
ի
Տէր
քան
յուսալ
ի .
բարի
է
յուսալ
ի
Տէր
քան
յուսալ .
ամենայն
ազինք
շրջեցան
զինեւ,
անուամբ
Տեառն
յաղթեցի
։
150
Քաջալերէին
զմիմեանս
եւ
ասէին.
«Զայս
գիտելով, ,
մի՛
երկիցուք
յանաստուած
հեթանոսաց,
որ
քան
վատթարագոյն
են
ի
իւրեանց
զի
եւ
նոցա
ի
սատակումն
անձանց
իւրեանց .
այլ
մեք
զանուն
Տեառն
կարդասցուք
եւ
վանեսցուք
զամենեսեան»։
151
Իսկ
ուրացեալն
Վասակ
հայէր
ի
միաբանութիւն
սուրբ ,
խնդութեամբ
ընդունէին ,
եւ
եւ
պայծառք
երեւէին .
հայէր
եւ
կարաւտէր,
եւ
ոչ
ոք
զնա
ի
նոսա,
այլ
ուրոյն
նովին
պահէին։
152
Եւ
աւր
ըստ
աւրէ
բերէին
իբրեւ
ի ,
ձաղէին
եւ
այպանէին,
տեսիլ
ամենայն
կարաւանին
զնա
առնէին։
153
հանին
եւ
ոչ
թողին
զոր
ընդ
ունէր.
այնպէս
ձաղեցին ,
հաց
մուրանային
եւ
բերէին
նմա
ծառայքն։
154
Եւ
այնպէս
սաստիկ
արկին
հարկաց
ի
վերայ
նորա,
մինչեւ
զհարց
եւ
եւ
զիւր
արարս
եւ
կանանց
եդ
ի
վերայ
եւ
տուժեցաւ,
եւ
ոչ
կարաց
արքունի։
155
Եւ
հասուցին,
մինչեւ
հարցանել
նմա՝
՞
ինչ
ի
գերեզմանս
»։
156
եթէ
գտեալ
էր ,
հանէր
եւ
ընդ
եւ
ընդ
ընտանեացն .
որպէս
զի
բազում
ի
։
157
Եւ
յամենայն
կողմանց
վատթարացաւ,
դժնդակս
ի
։
158
Ջեռաւ
նորա,
եւ
հարան
եւ
տրորեցան
նորա,
եւ
նորա։
159
ընդ
նորա,
եւ
ի
վայր
ընդ
նորա.
լսելիք
նորա,
եւ
ծակոտեցան
շրթունք
նորա
լուծան
բազկաց
նորա,
եւ
յետ
կոյս
ոտից
նորա։
160
Բղխեաց
ի
հոտ
մահու,
եւ
եղեն
ի
նմանէ
նորա։
161
Լեզուն
միայն
կայր
ի
բերան
նորա,
եւ
ոչ
գտաւ
խոստովանութիւն
ի
նորա։
162
Ճաշակեաց
զմահ ,
եւ
էջ
ի
անհնարին
դառնութեամբ։
163
նմա
ամենայն
սիրելիք
նորա,
ոչ
յագեցան
սաստիկ
թշնամիք
նորա։
164
Եւ
այն
որ
թագաւոր
լինել
Հայոց
ոչ
երւեցաւ
տեղի
գերեզմանի
նորա.
քանզի
իբրեւ
մեռաւ
եւ
իբրեւ
զէշ
։
165
Ոչ
յիշեցաւ
անուն
նորա
ի
սրբոց,
եւ
ոչ
յիշատակ
նորա
առաջի
։
166
Ոչ
ինչ
եթող
՝
ոչ
գործեաց
ի
կեանս
իւր,
ոչ
մնաց
ի
մեծամեծ
՝
որ
ոչ
ընդ
ի
նորա։
167
Գրեցաւ
յիշատակարանս
վասն
նորա,
առ
ի
յանդիմանութեան
մեղաց .
զի
ամենայն՝
որ
զայս
լուեալ ,
նզովս
ի
հետ
եւ
մի՛
լիցի
ցանկացող
գործոց